Professional Documents
Culture Documents
REVUE BliTEeiATIOlMLE
D'AVAglOURDE
mm
P O P I E R A J C I E
JEDYNE
P I S
AWANGARDOWE
O
P O L S C E
OBEJMUJCE
CAOKSZTAT
CO TO JEST KONSTRUKTYWIZMN I E poszczeglny odam sztuki (np. obraz lub wiersz), lecz sztuka
jako c a o
*
Konstruktywizm
nie dy
do
stylu,
niezmiennego
stworzenia
instynktu
sztuki,
ktry przejawia si
przekrela}
jako
szablonu,
bez-
S Y S T E M m e t o d y c z n e j k o l e k t y w n e j pracy, regulowanej
przez wiadom siebie wol, majcy na celu u d o s k o n a l a n i e wynikw zbiorowo osignitego dorobku pracy i w y n a l a z c z o 4
M E C H A N I Z A C J A rodkw pracy
opartego
na
raz
wynalezionych
Formy wykonane rcznie daj grafologiczne odchylenia charakterystyczne dla poszczeglnych artystw wykonanie mechaniczne daje bezwzgldny objektywizm formy (Blok Nr. 1).
E K O N O M I C Z N E uycie materjau
UZALENIENIE
terjau
charakteru tworzonej
rzeczy
P r z y j t y C h
fOTEaCh
leCZ
podejmuje
od uytego ma 7
Konstrukcyjne wartoci materjalu charakter wystpowania .powierzchni materjalu b a r w a m a t e r j a l u odmiennoci cech powierzchni
materjalu w zalenoci od obrobienia swoiste wasnoci materjalu w reakcji na wiato etc.
O barwie, jako wasnociach materjau w zastosowaniu do budownictwa
Z a g a d n i e n i e
B U D O W Y ,
k t r a
IDO0
mwi T . v . D o e s b u r g :
Nowa architektura
posuguje
si barw (nie malarstwem),
rzuca j
w wiato, ukazuje w niej przemiany
ksztatu
i przestrzeni.
Bez barwy nie
otrzymalibymy
gry
ksztatw.
Jedynie za pomoc barwy moemy osign wyran, optyczn
rwnowag i rwnowartociowe
scalkowanie
poszczeglnych
czqsci u nowym stylu
architektonicznym.
Barn zharmonizowa
cac (w znaczeniu
przestrzeni
i czasu, anie
dwu-wymiarowoci)
oto zadanie malarza.
,, W dalszem stadjum rozwoju
barwa ta da si zastpi
przez
przetworzony materja (zadanie
chemji)...
Barwa (nieci, aj zrozumiej
to architekci przeciwnicy
barwy) nie jest
ozdob, zdobnictwem
to ywio, podobnie jak szko i elazo,
organicznie
z architektur
zronity".
\(Odnowienie architektury"
Blok Nr. 5).
B U D O W A N I E rzeczy wedug j e j w a s n y c h z a s a d
Konstruktywizm nie naladuje maszyny
wanik w prostccie i logice maszyny.
"
Zagadnienie B U D O W Y a n i e zagadnienie f o r m y
mu S
U1
'
e S aC
orzemianom
Cigym
~
doskonaleniom
pod
wpywem
coraz
9
10
Budowa d e c y d u j e o formie.
Forma w y p y w a z budowy.
techniki
DYSCYPLINA adu i p o r z d k u
Z u y c i e zdobyczy
WOCi
->-
dla rozszerzenia
zakresu moli
I I
to
nowych
coraz
bardziej
gmD 1 kowanych
WymOgW
Jakie
"
I ZAGADNIE
14
narzuca
RED,
0/L1,
A
oglny
rozwj.
- -V
II
G
CD
-P
_ O
ca
s
"
O)
<-)
G
. 'G
'G '
ca
o
co
. o
a
ii
o
o
a
O
+J
_G
N
f-t
ca
tsi
CSJ
<x>
ca
c/J
ca
f~<
CD
G
co
co
ca
<D
r-J
N
f-3
P,
CD
CD
r->.
ca
S
o
S
a
a>
'O
f-i
&
ca
t-1
Ch
co
ca
tH
pi
-p
N
OT
a
s
Q)
N
O
-G
CD
Kl
O
rSH
ca
N
ca
c
ca
ii
ca
S
tsj
O
a.
Wikszo
maszyn
(a w i c n a r z d z i r u c h u ) m a u k a d
form s t a t y c z n y
o>
(d
f
G
ca
CD
F-i
U)
ca
CD
ccr
ba
o
ii
o
CD
N
ca
f-i
'G
o
P o w i e t r z n a p r z e s t r z e i b a r w a s c z y n n i k a m i k t re p r z y o d p o w i e d n i m r o z p l a n o w a n i u m o g n a d a c a o ci n a j w y s z y w y r a z r w n o w a g i i h a r m o n j i
M. SZCZUKA.
-o
CD
-f-H
s
o
S
N
CO
T"3
CD
r-l
o
G,
CO
CD
r-4
O
l-J
ar
a
o
>
1
'G
CD
11
CO
ccr
p
CO
CD
i-i
N
'G
o
G
>>
CD
O
CO
o
N
O
U
o
co
P
CO
G
CO
X
G
p
N
OT
,G
o
-H
CD
CO
-P
&
t-i
CO
ii
CS4
T3
CD
T-J
N
O
F-i
N
Q)
-p
co
O s i e d l a l u d z k i .e n i e
mog
przed-stawia
widoku
sprzecznoci dysharmonji i przypadkowoci
ca
r-l
CSJ
f-i
N
f-i
Q.
a
o.
G.
NV
co
<-)
<>
G
&
P3
r-< -
T
I
O
CD
Symetrj a
ii
&
co
co
S
o
S
Z m i e n i m a t e r j a d o p i e r o znaczy z m i e n i "budownictwo
Do c h w i l i z m i a n y m a t e r j a u b d z i e m y s t a l e p o p e nia kompromisy
&
a>.
G
ca
CD
T-j
N
W
co
J*!
G
P
CSJ
OT
co
G
N
m
co
r
O-
CO
CO
ts
o
&
55
a
&
o
S
CO
&
o
S
L. M A R C O U S S I
(Dr. Bornes
Foundation)
(Philadelphie)
A. R A F A L O WS6CI
M. NICZ-BOROWIAKOWA
J. GOLUS
(Dekoracja
do Niebieskiego
Ptaka")
Bertin, w sierpniu
1924 r.
STAY
DZIA
NOWEJ
SZTUKI
INFORMACYJNY
NA
TERENIE
ROZWOJU
EUROPEJSKIM
fortunatumue
sit!"
WADYSAW
MAHLER.
y-
Berlin,
w sierpniu
1924 r.
fortunatumque
wraz z najszczerszemi
sit!"
WADYSAW
MAHLER.
y-
D A D A IZ
W e z w a m n i e B L O K " do n a p i s a n i a artykuu o d a d a i m i e ; n a w s t p i e zastrzec musz, e w s w o j e j istocie nie j e s t e m
dadaist. D a d a i z m b o w i e m , b d c jedynie p e w n y m rodkiem, n a r z d z i e m , nie m o e s t a n o w i istoty a d n e j o s o b y tak, j a k np. wiatop o g l d . D a d a i z m z r o d z i si z p e w n e g o w i a t o p o g l d u , w k a d y m r a z i e n i e z d a d a i s t y c z n e g o , l e c z r e f o r m a t o r s k i e g o . D a d a i z m ~ d a d ,
( p r o s z p r z y t e m b a c z n u w a g z w r a c a na a k c e n t ) jest n a j l e p s z y m r o d k i e m , by omieszy u s t a n o w i o n , bezmyln tradycj, d o t y c h c z a s o w y p o r z d e k w i a t a (---.-- d d a ) . S t d p o c h o d z i b e z w z g l d n a o p o z y c j a t r a d y c j i i t w o r w n a n i e j o p a r t y c h , k t r e b r o n i si p r z e d
omieszeniem, przeciw dadaizmowi.
D a d j e s t o d b i c i e m w w i e r c i a d l e p i e r w o t n e g o d d a ; d l a t e g o t o a k c e n t p r z e s u n si n a d r u g
z g o s k z w y c z a j n i e , t a k si t o d z i e j e z o b r a z e m w l u s t r z e ( p r a w e = l e w e ) . D a d a i z m o d z w i e r c i e d l a z a r w n o s t a r e , j a k n o w e , z a r w n o
w i e e , j a k p r z e s t a r z a e i p r z e z t o w y p r b o w u j e si. T o , c o silne, u t r z y m a si m i m o d a d s a b e t a k c z y o w a k m u s i z g i n . D a d
j e s t p r z e t o a s k a w e , b o w s w e j s k r o m n e j c z c i p r z y c z y n i a si d o t e g o , b y s k a z a n y n a m i e r s z y b c i e j s k o n a . L e c z d a d nie j e s t
p i e w e m p o g r z e b o w y m , j e s t r a c z e j w e s o , b a r w n igr, b o s k z a b a w .
W niebie i w d a d w s z y s t k o jest r w n e ; taki stan nie
zachodzi nigdzie indziej. S t d pynie t a k e rado w i d z w i suchaczy na w i e c z o r a c h d a d , bo wszyscy z a r w n o widz sw gupot.
D a d j e s t r a c z e j e w o l u c j , ni r e w o l u c j . P o t y c h z a s t r z e e n i a c h : a l e n a t u r a l n i e , j a j e s t e m d a d a i s t , j a k o , e z n a m t e n p r z y r z d d o k a d n i e i t r z y m a m g o n i e r a z p r z e d o c z y m a l u d z k o c i . 1 l u d z k o w t e d y w i d z i si o d b i t a w z w i e r c i a d l e ! W t e d y z a c z y n a b y le.
C z o w i e k m a c i a o i d u c h a i j e s z c z e c o t r z e c i e g o , c z e g o i s t n i e n i a ja z a p r z e c z y m u s z c o j e d n a k r o n d o c z s t o p o s i a d a
co trzeciego
d u s z . W r. 1924, k i e d y w N i e m c z e c h r o z p o c z y n a j b u d o w a d r a p a c z e c h m u r , g d y z a p o m o c r a d i o m o n a s y s z e
g o s y c a e g o k o n t y n e n t u , g d y s z t u k a p o w r a c a d o n o r m a t y w n o c i i y e i a , g d y n a o d w r t y c i e w y m a g a w a n i e n o r m a t y w n e j s z t u k i w t y m czasie d u s z a jest to c h o r o b a jest to p s y c h o z a .
O ! w t e d y z a c z y n a b y le. K i e d y si z e j d d a d i d u s z a , d u s z a z a r a z
z w i e t r z y m i e r t e l n e g o w r o g a i r o z p o c z y n a w a l k . T y l k o e d u s z e w a l c z c e s s a m e w s o b i e r z e c z u m a r w a l k a w i c j e s t b e z c e l o w a . Z y m a si d u s z a , k t r a d o t y c h c z a s b k a a si p o b e z d r o a c h t r a n s c e n d e n t a l i z m u , g d y w i d z i s w e o d b i c i e w d a d o d b i c i e
naturalnie odwrcone.
S p o t y k a si w t e d y n a g l e f a s z y w e w i t o s z k o s t w o i n i e s z c z e r y p a t o s , z e s z c z e r y m s a r k a z m e m .
Skutek tego
j e s t taki,, j a k g d y b y s z p i l k p r z e k u silnie n a p o m p o w a n y b a l o n : p o w i e t r z e c h c i a e m r z e c : d u s z a u l a t u j e .
A teraz: chcecie
wiedzie czy d a d a i z m jeszcze yje? y j e i - - jak a r m j a zbawienia dziaa najczciej w ukryciu, a na wiato w y s t p u j e od czasu d o
c z a s u w c o r a z t o i n n e j p o s t a c i . M y l e , e d a d w o g l e k i e d y u m r z e , jest n i e d o r z e c z n o c i .
D a d z a w s z e n a n o w o si u k a e , t a k
c z y i n a c z e j , z a w s z e , g d y n a g r o m a d z i si z a w i e l e g u p s t w a . W s z a k t r a g e d j w s z e l k i e g o w z r o s t u j e s t , e i d z i e z n i m w p a r z e w z r o s t
nasienia mierci; i kiedy w s z y s t k o bdzie s t a r e z w y j t k i e m d a d .
Q
U n a s w N i e m c z e c h d a d a i z m n i e jest o b e c n i e t a k p o t r z e b n y , j a k w r. 1918. O b e c n i e y j i t w o r z a r t y c i w d u c h u c z a s u , w d u c h u 1924; d a d p r z y g o t o w a o im t e r e n i dzi ich w s p o m a g a . M a m tu n a myli, b y w y m i e n i k i l k a n a z w i s k , l u d z i t a k i c h j a k : L i s s i t z k y ( H a n n o v e r , A m b r i - S o t t o ) , B u r c h a r t z ( B o c h u m ) , M o h o l l y
G r o p i u s i M e i e r ( W e i m a r ) , M i e s v a n d e r R o h e , R i c h t e r (Berlin), S c h w i t t e r s ( H a n n o v e r ) i w i e l u inn. I s t n i e j e m o d y " 1924 w r. 1918
i s t n i a t y l k o s t a r y " 1918. W t e d y t o m u s i a o d a d " z e w s z y s t k i m i si u e r a , g w n i e z e k s p r e s j o n i z m e m , k t r y w t e d y w a n i e p r z e k s z t a c a si w c h r o n i c z n y k a t a r k i s z e k . D z i d a w n o j u u m a r e k s p r e s j o n i z m , a c z a s o p i s m a a r t y s t y c z n e w y p r a w i a j m u p o g r z e b .
Z d a r z a j si c z a s e m w s p a n i a e p o g r z e b y !
Hj
W r. 1919, g d y H i i l s e n b e c h p r z e s z c z e p i a d a d z Z u r i c h u d o B e r l i n a , j a k i e t o
w y w o a o olbrzymie, w p y w a j c e na masy, p o d n i e c e n i e . W y m i e n i tu takie n a z w i s k a jak: H a u s m a n n , Baader, W a l t e r Mehring, W i e l a n d
H e r z f e l d e , J e r z y H e a r t f i e l d , J e r z y G r o s s . W K o l o n j i p o w s t a o n o w e c e n t r u m n i e m i e c k i e g o d a d a i z m u , k t r e n a z w a o si g r u p p e
s t u p i d e " . Byli t a m m i a n o w i c i e : M a k s E r n s t , A n t o n i R d e r s c h e i d , H e n r y k H o r l e , B a a r g e l d . W H a n n o w e r z e , p r c z m n i e , b y j e s z c z e
Krzysztof S p e n g e m a n n i Jan A r p , jeden z czterech pro-dadaistw, ktry od czasu do czasu odwiedza niemieckich towarzyszy i czyni
t o j e s z c z e o b e c n i e . P o z a t e m n i e s y s z a e m nic o z j a w i s k a c h d a d a i s t y c z n y c h w N i e m c z e c h .
gg
P o r. 1918, g r a s o w a tu z a m i a s t d a d a i z m u p r z e z lat k i l k a o g l n y , b a r d z o z a c z e p l i w y e k s p r e s j o n i z m r e w o l u c y j n y , j a k d u g o r e w o l u c j a b y a w m o d z i e .
Wobec
t e g o i d a d a i z m w B e r l i n i e z a c z si z a c h o w y w a r e w o l u c y j n i e . A l e , p o d c z a s g d y e k s p r e s j o n i z m s t r o i g r y m a s y r e w o l u c y j n e c e l e m
p r z y p o d o b a n i a si, d a d a i z m w y k o n y w a g e s t y r e w o l u c y j n e , b y t e m silniej u d e r z y . H i i l s e n b e c h , j e d n a z n a j t s z y c h g w n a s z e g o
w i e k u , z d a w a s o b i e d o k a d n i e s p r a w z t e g o , e w o w y m c z a s i e nic l e p i e j n i e z d o a p o r u s z y o b r o n i t e j t u s z c z e m d u s z y , ni
komunizm.
D l a t e g o w y d a w a n o d a d - k o m u n i s t y c z n e manifesty. J a k o d a n i e n a c z e l n e w y s u w a n o np., by wszyscy,
duchowej
t w r c z o c i o d d a n i l u d z i e , y w i e n i byli n a p l a c u P o c z d a m s k i m . M o e t o jest d o w o d e m j a k m a o m u s i b y t a k i c h ludzi?
|j Z d a d a istw, n a j b a r d z i e j t y p o w y m dadaist w yciu by H a u s m a n n .
L u b i a on p o s t p o w a z k a d y m czowiekiem stosownie do jego u s p o sobienia p r z e z odzwierciedlanie wanie jego n a j w i t s z y c h uczu. B a a d e r w d r o w a z miejsca na miejsce ze s w y m p r o g r a m e m i p r z y n o s i l u d z i o m w s w e j w a s n e j o s o b i e p r e z y d e n t a kuli z i e m s k i e j . J e d n y m z n a j z d o l n i e j s z y c h a r t y s t w i d a d a i s t w b y B a a r g e l d . P r z y s z e d ,
jak dziewcz z Poudnia, zajania, bysn jak krlowa nocy na par tylko minut. O d k d Max Ernst w y w d r o w a do Parya, p a n u j e
w Kolonji zupena martwota.
W Berlinie pozostali ze wszystkich d a d a i s t w tylko H a u s m a n n i Baader. Hiilsenbech p r a k t y k u j e j a k o
lekarz, G r o s s w y p r a c o w a r a d y k a l n f o r m u polityczn (nigdy nie bra y w s z e g o udziau w dadaimie); w s z a k dla niego d a d b y o
t y l k o p r z e z n i e d u g i c z a s p o l i t y c z n y m r o d k i e m w a l k i , o d w r o t n i e ni d l a H i i l s e n b e c h a , dla k t r e g o k o m u n i z m b y d a d a i s t y c z n y m
r o d k i e m w a l k i . W a l t e r a M e h r i n g a s u s z n i e dzi u w i e l b i a j j a k o j e d n e g o z n a j l e p s z y c h k u p l e c i s t w ; t y l k o o d a d a i m i e n i e m o e b y
ju i m o w y .
A H e r z f e l d , ongi J o h n H e a r t f i e l d , jest dzi b u r u a z y j n y m k i e r o w n i k i e m b u r u a z y j n e g o w y d a w n i c t w a Malik" i p o g a r d z a
d a d a i z m e m 1924. B a a d e r w r e s z c i e o g o l i s w w s p a n i a b r o d , n i e w y g l d a ' j u j a k C h r y s t u s , nie w y g l d a j u g e n j a l n i e , a l e t a k
troch po sasku.
| |
T y l k o H a u s m a n n i ja u p r a w i a m y jeszcze d a d a i z m w N i e m c z e c h , robimy p r o p a g a n d , u r z d z a m y wieczory
dad".
H a u s m a n n jest b a r d z o r o z t r o p n y , o b a r d z o b o g a t e j fantazji, b a r d z o artystyczny.
A j e d n a k jest on dadaist.
Hausmann,
v,
czy pisze, czy tworzy, czy s n u j e n a u k o w e k o m b i n a c j e czy m a l u j e , czy m o d e l u j e , w y k a d a , czy referuje, piewa czy taczy c h c e
h
c z y n i e c h c e , z a w s z e i w s z d z i e j e s t y w e m e p a t e r le b o u r g e o i s " .
T a k e J a n A r p , k t r y y j e nie w N i e m c z e c h , l e c z w k r a i n i e
^
l o d o w c w , jest istotnym dadaist i p o z o s t a n i e nim zawsze, b o niczem i n n e m b y nie m o e . Jego k o c h a n a , liryczna s e r d e c z n o , jego
d o b r o t l i w a t w a r z z g l a z u r o w p o w o k , w s z y s t k o w nim jest d a d .
gjg
W 1924 r. u r z d z i l i m y t y l k o k i l k a m a y c h s a l o n o l i w y c h w i e c z o r w d l a o r j e n t a c j i . P u b l i c z n o . d z i s i e j s z a n a o g p r z y j a g e s t y d a d a i s t y c z n e g o w s p - m i e c h u .
Prawie zawsze udawao
si n a m p o d c z a s w i k s z y c h i m p r e z d a d a i s t y c z n y c h o b u d z i w p u b l i c z n o c i p i c y d a d a i z m . W H o l a n d j i r u c h d a d i p o d n i e c e n i e n i m
w r d p u b l i c z n o c i b y o n a j w i k s z y m w s t r z s e m , j a k i p r z e y o t o m a e p a s t w o o d w i e l u lat w s w y c h s a l a c h k o n c e r t o w y c h i c z a s o p i s m a c h . Jest to d o w o d e m , e n a s z a p r a c a k o l o n i z a c y j n a jest k o n i e c z n a .
Dadaizmowi na uytek oddaem pismo Merz.
zM e r z winien suy d a d , abstrakcji i konstrukcji. W ostatnim czasie j e d n a k k o n s t r u k c y j n e u k s z t a t o w a n i e ycia w N i e m c z e c h jest t a k
'
interesujce, e najbliszy n u m e r 8/9 Merzu, z w a n y naci" pozwolilimy sobie w y d a bez d a d .
;i
eo-
Hannover,
Czerwiec 1924
Kurt
Schwitters
(Tum. J.
Saloni).
Z Wystaw B e r l i s k i c h
Stagnacja ekonomiczna ostatnich miesicy odbila si niekorzystnte i na
rynku sztuki. Inicjatywa p r y w a t n a zanikla prawie zupenie. Salony tutejsze,
ktrym do niedawna zawdziczalimy wiele silnych emocyj, ktre na wycigi
wspzawodniczyy ze sob, ubiegajc si o zgrupowanie w swych podwojach
najbardziej przycigajcych nazwisk - opuciy bezradnie rce. Jeeli co
sie wogle jeszcze robi, to tylko ut aliquid fieri videatur" - wiesza si bezc l a n o w o obrazy, ktre przypadkowo znajduj si pod rk, byle czems zapeni ciany. To te wdrwka po prywatnych salonach sztuki mao jest
interesujca. w ! k s z e m u z n a n i e m powita naley energj grupy listopadowej",
ktra w i e r n a swym zasadom, podobnie jak co roku, urzdzia wystaw w paacu szklanvm przy dworcu lertejskim. Wystawa tym razem szczuplejsza,
ni w latach ubiegych, jednake bardzo starannie zestawiona, daje w skoncentrowanej formie dokadny i wszerhstronny obraz wspczesnej dziaalnoci artystycznej Nie hoduje ona jednemu tylko kierunkowi, co z uznaniem
nodnie naley, imponuje rozumnm urzdzeniem i doborowym pokazem.
W czterech obszernych salach, utrzymanych w surowym stylu, mieszcz sie eksponaty, f o r m o w a n e zarwno z elementw materjalnych, jak i abstrakrvinvch Na czoo wysuwa si ciekawa w kolorach kompozycja Kandinskiego,
daiaca wzajemny stosunek linij i form. S c h l e m m e r reprezentowany jest trzema obrazami w ktrych uduchawia i oywia dominujce formy materjalne.
Dexel eksperymentuje problemem paszczyzny i gbi; zwalczajce si' for.
my D u n e e r t a uwydatniaj r j t m i k ruchu. Dwa dziea I-emingera nale do
n a i l e D s z y c h jakie dotd widziaem.
Pokazuj one odmaterjalizowane formy
architektoniczne, pryzmatycznie rozoone, a czce si w caoc gboko
u d u c h o w i o n . ^ k j e r u n e k r e p r e z e n t u j artyci monachijscy: Kanoldt, Mense
i Schrimpf Kady bowiem z wystawiajcych artystw posiada wasn drog,
wasne zamierzenia i refleksy, dziki czemu wystawa niema charakteru jednolitego Odam ten zbliony nieco do realizmu, daleki jest przecie od pytkiego' naturalizmu, oddaje formy natury p r / ^ z pryzmat wasnego ducha.
Zwaszcza kubistyczne krajobrazy Kanoldta odznaczaj si wybitnem indywidUalne
\ V y s t a w a caa cile z t sob jest powizana, tak, e trudno byoby w y ia jedno ogniwo tego szczelnego acucha, bez uszczerbku dla caoci. Kade
dzieo traktowane jest, jako samodzielny organizm, uformowany wedug indywidualnych p r a w twrcy.
u
Z pokazem obrazw poczona jest wystawa planw architektonicznych,
urzdzona staraniem Zwizku niemieckich architektw". Celowo i prostota
form cechuj eksponaty. Przedewszystkiem zwracaj uwag projekty Mendelsohna odznaczajce si monumentalnem uksztatowaniem mas i silnem podkreleniem wartoci poziomych; podobnie te Bruno Taut pitrzy i rozdziela
rytmicznie masy Mies van der Rohe, Korn Luckhardt, pokazuje ciekawe
plany budynkw mieszkalnych, domw towarowych, fabryk i will.
Udatna cao wykazuje jeszcze dobitniej moe, anieli wystawa obrazw s t y l teraniejszoci. Z radoci zanotowa tu mog, e znaczna ilo projektw zostaa ju wykonana i to dziki nietylko inicjatywie prywatnej, ale
i publicznej, rokujc nowym deniom jak najlepsze nadzieje na przyszos
w kierunku' oczyszczenia architektury od ornamentalnych naleciaoci tylow
pseudohi^btorycz^j^ grupy listopadowej", niewiele zreszt godnego widzenia,
jeeli chodzi b sztuk dzisiejsz. Nie od rzeczy bdzie tu wspomnie o miaych i energicznych staraniach Justi'ego, dyrektora rzdowej Galerji narodow e j " ktry postawi sobie s z c z j t n e zadanie uzupeniania zbiorw muzealnych
a da dni ostatnich. I tak spotykamy si tutaj z twrczoci malarzy wspczesnych, ktrych dziea z kadym niemal miesicem si pomnaaj Do ostatnich nabytkw naley wspaniaa maska Picassa, utrzymana w jasnoniebieskim
tonie pochodzca z wczesnego okresu mistrza, dwa krajobrazy Matissa, kilka
fantastycznych akwarel Ensora, a wreszcie, jeeli chodzi o twrczo rodzim,
dwa wspaniae w barwach obrazy Kokoschki, tego bezwtpienia najwybitniejszego kolorysty wspczesnego, dwa olejne portrety Dixa, subtelne akwarele Klea, eteryczne rysunki Feiningera i dziea Noldego, Pechsteina, Kirchnera i Rohlfsa.
.
Jeeli chodzi o inicjatyw prywatn, wymieni naley w y s t a w bturmu". Mody, zasugujcy na uwag artysta wgierski, Aurel Brnath, pokazuje tu zharmonizowane obrazy w czarno niebiesko-srebrnym tonie utrzymane, w ktrych czy trjktne uki, pkoa i trjkty w organiczn cao.
Galerja Jerzego Grossa urzdza wystaw p. t. Dziesi lat w o j n y ' , na
ktr skadaj si przejmujce groz, hyperrealistyczne rysunki i akwaforty
Grossa i Dixa z czasu wielkiej wojny.
Zreszt trudnoby wicej powiedzie o obecnym m a r t w y m sezonie;
miejmy jednak nadziej, e nastpne miesice przynios ze sob pewne oywienie i normalny ruch wystawowy.
WADYSAW
MAHLER.
ERAST
SCHWEIZ.
N O W A
S Z T U K A
NA
O T W I E
Praca trwa ju od 3 4 lat. Aczkolwiek wymienieni artyci nie wysunli specjalnie nowych tez, okazali jednak w swej pracy denie do organizacji, oraz prostot i jasno w formie i barwie. Operujc rodkami cile
plastycznemi dla celw cile plastycznych, pomijajc drog taniego estetyzmu,
artyci otewscy rzucaj podwaliny dla dalszego rozwoju narodowej sztuki.
m m
A L E K S A N D R A BELZOWA. (1923)
Od czasu powstania pastwa otewskiego (rok 1918) odbywa si przecitnie 10 15 wystaw w sezonie.
Ukad si artystycznych (kierunkw) przedstawia si w sposb nastpujcy:
Grupa pierwsz?: A k a d e m i z m
i Impresjonizm.
Gwni
- przedstawiciele^Purwit i T i l b e r .
Grupa druga: N i e z a l e n i niedouczeni uczniowie poprzednich.
Grupa trzecia: S O S A R B S (wsppraca) sezanici, dereniei o gucie i tendencjach narodowych. Najwybitniejsi: U r b a n S i T o n e .
Grupa czwarta A r t y s t w r y s k i c h (lewica).
Muzea:
Muzeum miejskie m. Rygi z maym dziaem otewskim.
Muzeum pastwowe otewskie, gdzie skhpiono jedynie artystw otewskich. W obu muzeach reprezentowani s prawie wszyscy artyci i wszystkie grupy, kierunki.
Ze zbiorw prywatnych najbogatszy jest zbir p. p.
i S w e m p s gdzie skupiono prace nowej sztuki otewskiej.
Trajmans
Ryga I IX 24 r.
Roman
Suta
{Tum. W. S.)
ROMAN SUTA
OTTO SKULME
(1923).
(1923).
NO
MADE
IN
S E R B I A
mieszania
zmysw".
.,izmem"
jako
mechanika!
contra
Zachd!
getyk".
P o wojnach imperjalistycznych taczy i krci si myl w paajcych
gowach. Poszed, zamilk na wieki proletarjacki komuno - ojciec, komuno -syn
i komuno - duch nowego wiata. Tylko radjotelefony brzczay rwnoczenie
po wszystkich kontynentach: Lenin umar, lecz dzieo jego y bdzie wiecznie."
We Francji, zdaje si w cigu caego dnia 21 stycznia 1924 p r z e j t
wiadomo Romain Rolland i Henri Barbusse (Anatol France zajty by
wiceniem swego 80-go roku ycia!), w Ameryce Upton Sinclair, w lndjach
Mahatma Gandhi i moe jeszcze jaki nieznany Yoga. W Serbji?.,.
Wkrtce potem w Anglji przywdca drugiej midzynarodwki sir Mac
Donald w imieniu Jego Cesarskiej Moci Krla Jerzego VII utworzy gabinet
ministerjalny: prawdopodobnie, dziki temu przywrcona zostanie sawetna
rwnowaga, ktra r u j n u j e nam ycie i modo.
N o w a myl, wznosi si
osi.
To jest
dokoa
wasnej
zenitozofja.
wzlatuj
ponad cmentarze,
groby,
miasta,
Belgrad,
1924.
( - ) LIOUBQMIR
SOWO
0 NOWEJ SZTUCE
W a r t o b y o b y , a b y E u r o p a z j e d n o c z y a s i dla u r z e c z y wistnienia by moe, najdziwniejszej z cywilizacyj.
M a s y l u d z k i e na r o z k a z i n y n i e r w - k a p i t a l i s t w z b u d o way most W Ruirburgu, most Fortha, wiadukt L a n g w e i s e r a ,
kolo Anozy, fabryki F i a a W Lingetto... (patrz pismo E u r o p a " N r . 19, a r t y k u H e n r y k a V a n d e V e l d e ) . M i a s t a z a l a n e
nieustannem wiatem poeraj kopalnie wgla kamiennego.
M a r i n e t t i w y p u s z c z a 5 0 . 0 0 0 m a n i f e s t w . T z a r a p i e w a , fala
m u z y k i d o t d n i e z n a n e j o k r y w a lasy a f r y k a s k i e .
I to jest zaledwie
pocztek
e p o k i turbiny,
czasw
elektro-chemicznych.
P r z e c z soDie W z a j e m n i e W s c h d i Z a c h d E u r o p y .
W s z y s t k o jedno, wojna jest poprostu przypadkiem.
Wieki odrzucaj sentymentalizm i rozgrzeszaj rzezie.
Moralno wspczesna potpia niepotrzebn
Wojn.
P o k j m o e podnieca, jak n i e b e z p i e c z e s t w o .
Wystarczy zrozumie znaczenie wspczesnoci.
L a b o r a t o r j a k r c m i a s t a m i , jak m o t o r e m .
P i e l g n u j e s i i p o d z i w i a m a s z y n b a r d z i e j , ni n i e g d y
dziea sztuki.
Fabryka dorwnywa Partenonowi.
W a r s z a w a , P a n / ; Berlin, B r u k s e l l a , R z y m , N e w - Y o r k
b y s z c z , jak o k n a .
G d y Z i e m i a pynie w e w s z e c h w i e c i e ,
zniewolona
d o t e g o si t e l e s k o p w , c z u j n y c h j a k s t e r y .
MITZITCH.
(Tlum. E. Miller).
GEORGES LINZE.
Liege 24 t.
Uwagi o Literaturze
Wgierskiej
wszystkich dzieach sztuki w nowy ton, wskazali na midzynarodowe 'zalenoci, cznoci i denia. Przedewszystkiem jednak traktowali oni wszystkie
sztuki, a wic i literatur, jako integraln cz ycia i zakoczyli ostatecznie
rachunki z tradycjonalnem pojciem sztuki, jako l'art pour l'art
Kssak, przywdca i najbardziej utalentowany czek wrd nich, rozpocz sw dziaalno realistycznemi opowiadaniami, a po krtkiem poszukiwaniu znalaz swoist form w poematach o niezwyczajnej sile, w ktrych
walczy o uzyskanie wyrazu nowy typ czowieka, czowieka, dla ktrego
twrczo poetycka bya naprawd tworzeniem. Niewymuszona pynno
i swoboda jego wolnych rytmw", ktrych wewntrzna tre dostosowywaa
si cile do wymaga z e w n t r z n e j nowej konstrukcji, a ktrych patos redukowa si ponownie do p r y m i t y w n e j prawie pojedyczoci, a ponadto t e m a towe zblienia si do socjalnych problemw i technicznych zagadnie modernistycznego ycia, rozszerzyy zakres poezji wgierskiej w tych dwu kierunkach. Podniecony temi pierwszemi zdobyczami do dalszego, bezwzgldnego
rozwoju, talent Kssaka mg rozwin si na najbardziej postpowy w caej
literackiej awangardzie. W pierwszym roku wojny zaoy on organ nowego r u c h u
T e t t " (Czyn), ktry jednak z powodu antymilitarystycznej propagandy
wkrtce zosta zawieszony; dzi wychodzi na nowo pod tytuem M a " (Dzisiaj).
Kssak, jak i jego caa grupa, yj dzi na emigracji, oddzieleni od wgierskiego narodowego obszaru, bez wpywu na pimiennictwo ojczyste. Cz
pierwszych zwolennikw Kssaka z biegiem czasu oddzielia si od niego; powstaa z tego grupa, ktra sam siebie okrela jako akty wistyczn a w Wiedniu ukazujce si internacjonalne pismo Ma" uwaa za swj organ
Z grupy tej winni by wspomniani lirycy:
Tibor
Dery,
Ro-
runku: E r n s t K a l l a i i A n d r z e j
Gspr.
A. GASPAR
(Tlum. J. Saloni.)
Obraz
czytamy
jako
ba
(:K Teige:)
Ba Obraz =
Almanachy:
Klisza
..Lotu
Polskiego".
NAJNOWSZA
LITERATURA NIEMIECKA
Najnowsza
literatura
niemiecka
r o z p o c z y n a si
Wraz
z upadkiem literatury w o g l e i w r a z z uporaniem si zupen e m z e s o w e m literatura". A l b o w i e m literatura nie m a nic
z e s z t u k w s p l n e g o . Literatura jest z a p i s y w a n i e m m n i e j lub
w i c e j i n t e r e s u j c y c h w y p o w i e d z e , w y w o d w , lub p r z e d s t a wianiem faktw. Literatura jest to pimiennictwo. P i s m o natomiast jest zjawiskiem optycznem, nie akustycznem. S o w o
s i s y s z y . Z z e s t a w i e n i a t . j. k o m p o z y c j i s w m o n a u k s z t a t o w a dzieo sztuki.
Materjaem poezji
jest
przeto sowo
a poezja jest sztuk sown. Nie jest celem poezji wyraa
myli.
Myl bowiem jest abstrakcyjna, niezmysowa, sztuka
za dziaa na zmysy. A b s o l u t n e dzieo m o c n e nie p o t r z e b u j e
wcale sw. K o m p o n u j e samogoski i spgoski wedug p r a w
artystycznych,
rytmicznych i fonetycznych. M y l o w o nie da
si ono Wtedy uj a uczuciowo jest ono wieloznaczne, tak
wieloznaczne, jak kade zjawisko w naturze. Jego dziaanie
w y n i k a z logiki sztuki przy k s z t a t o w a n i u o r g a n i z m u . P i e r w s z e
p r b y dziea n o w s z e g o da
w Niemczech
Rudolf Bltimmer.
Nie maj one
nic w s p l n e g o
ani z j z y k i e m n i e m i e c k i m ,
ani t e z a d n y m innym. D z i e o s o w n e u y w a s w .
Sowa
prcz
swej
wasnoci fonetycznej uzyskay jeszcze p e w n e
znaczenie pojciowe.
Dzieo sowne jest przeto zalene od
asocjacji sw. T a k e dzieo sowne musi by u t w o r z o n e przedewszystkiem wedug praw rytmicznych i fonetycznych.
Do
tego jeszcze docza si logika sztuki w czeniu sw asocjujcych si.
Asocjacje sw musz by widoczne.
Suc h a c z niekoniecznie musi s o w o r o z u m i e p o j c i o w o , musi je
j e d n a k widzie
zmysowo. Ujcie pojciowe pocze sownych m o e by nastpstwem,
nie m o e j e d n a k
by
celem
s o w n e g o dziea poetyckiego. Sztuka jest rwna yciu przez
swe organiczne uksztatowanie,
nie
naladuje jednak ycia.
Pierwszym niemieckim artyst, ktry
zrozumia istot sownego
dziea
sztuki
i w myl
tego
tworzy,
by
August
Stramm.
HERWARTH
Berlin, sierpie 24 r.
WALDEN
Tum. ]. Saloni.
N O W A
S Z T U K A
W
R U M U N J I
Au
p r e m i e r ciel g a r d e s e n
les p e u p l i e r s
le c r e p u s c u l e
fonte
font par c i n q u a n t e
nous sacre
pas
saints
e r r o n s p a r le f e u a v e c d e s v i o l o n s d H e r b e s
d'toiles b e r c e
J'alentour
d e s m o r t s fige d u
silence
f r r e d e la t e r r e
d a n s la p e n s e c o m m e u n e
ombre
e c l o c h e p l o n g e la q u e s t i o n s
re du jugement t o u c h e
les
irs d a n s l e u r s s u a i r e d e
puscule un masque de
plaignent
poussire
plomb
le sang
signes
cercueils.
ION VINEA.
MATTIS
TEUTSH.
m, e sztuka abstrakcyjna m a u n a s
z a t r y u m f o w a jak n a j p r d z e j , gdy r.asza
wa jest par exellence abstrakcjonistyczna.
my r u m u s k i e o m i a y c h p o c z e n i a c h
ij s z a l o n y c h , a l e w y t w o r n y c h ,
dziwaczna
piosnka ludowa ekspresyjna, wyzwolona z logiki i d r u k a r s k i c h o z d b u z a s a d n i a j i o t w i e r a j
moliwoci przed nowoczesn poezj rumusk.
Bucarest,
sierpie
1924.
-* r
gfrTHiffff
LIST Z GZECHOSOWACJ
S Z T U K A jeszcze u nas yje lecz sztuka przyszoci nie chce
by sztuk. Oto w jakiej sytuacji znalaz si nasz modernizm.
E pup si m u o v e !
Znajomo rotacji przyspieszya tempo blunienia. Ri
cztery strony wiata. Ilo Muz przekroczya granici
b l i t j ich nie poznano. Prawdy niema tylko mieci
d e r n i s t w ' s tylko lirozofcwie, gwarzcy w kawiarl
dotami, nie majcemi nic wsplnego z literatur. Bazail
obrazy. Idjotyzm talentu scenicznego robi z widzw P i
5Tcie muzyczne znajdziesz jedynie w barach i u ancl
cznych. Wielkich czasopism niemaistniej dzienniki <1
Poeta - socjalista gloryfikuje ndzarzy w celu z y s k a n i
Partja komunistyczna choruje na brak bolszewizmill
natchnienia nowej sztuki.
Sztuka
ycie
jedyna prawda, ktra jest i bdzie hasem i rcj
Sztuka
kcmedja
DEVETSIL
+
(:Dziewiciosi:)
Dwie samodzielne organizacje, reprezentujce kierunk
sowackiej sztuki. D E V E T S I L centrum w Pra
Morawskiem j e s t zwizkiem, majcym na celu zniszi
kowanie Pragi, przedsibiorstwo awantury, propagand'
legrafji czystych, niezmconych forrr
Czonkowie: C l o w n i D z i e w i c i
=
KAROL TEIGE
przywdca inspirato
Zwizek wyszed pocztkowo z zaoe marksizmu, pr
letarjatu rozszerzy swe pogldy wedug orjentacji
nowe rda twrczoci. Szukanie nowych drg nie n
dniczy materjalistyczny punkt widzenia. Jako pojcie
ju
To jest sztuka =
poez
J e j cecha: ekonomja, liryzm, egzotyzm. Szale =
KONSTRUKCJA =
P O D S T A W A NOW
WIATA.
POEZJA =
JEGO K O R O N A ( H
POETYZM =
sztuka teraniejszoci, duchovi
KONSTRUKTYWIZM =
forma nowe
Wic: obraz nie jest obrazem. Staje si albo afi
Ba
czytamy
jako
wytwr o
styczny Obraz czytamy jako
B a O b r a z = synteza poetycznoci i mai
emocji sowa.
Cel awangardy w Czechosowac
Zjednoczenie poezji z yciem
c:
Przedstawiciele: K. Teige, J. Seifert, V. Nezval, K. Sc]
cura, B. Vaclavek, Sima, Urkvika, Krej
Czasopismai
D i s k OPraha II, Cerna 12, Kc.
Almanachy:
Pasmo
Sbornik
!Zur Beachtung !
Von Zeit zu Zeit erscheinen in maneken aiislndischen modernistischen Zeitschriften informa ionsartikel uber das kunstlerische
Lebeh in Polen, die uns mit grss em Erstaunen er julien. Sie sind
von eiiien gewissen Br.zkowski unterzeichnet, der uns naher nicht
bekannl ist. Diese ArtikeL sind iiberfiillt mit allerlei Dummheiten
das' Wort ist haft aber wa.hr und die Besprecliung der Literatur
enthlt aiisgesprohen falsche Angabn; so sind dort z. B. Namen
verschiedenr Sclmftsteller genannt, welche in Polen zur reaktionrsten Opposition gehOren, whrend tendenzios eine Reihe'modernist ischer Sekriftsfellr gnzlich verschwiegen wird. Das kunstlerische
Leben in Polen ist im Auslande sehr wenig hekannt und derlei
Informationenwie
die des Herm Brzkowski sind nur dazu
geeignet gnzlich falsche Begriffe zuverbreiten,
Wir ersuchen die Redktionen der Zeitchriften der Avangarde
unsere Bemerkungen in Betracht nehmen zu wollen.
(:Brno, Husvonab. 1
D e v e t s i l u cPrah
ivot
sztuki
myl
tego
tworzy,
HERWARTH
f / l ' l
Berlin, sierpie 24 r.
by
August
WALDEN
Tum. ]. Saloni.
NOWA SZTUKA
W
RUMUNJI
j \ \ i p r e m i e r ciel g a r d e s e n
les p e u p l i e r s
fonte
font par c i n q u a n t e
le c r e p u s c u l e n o u s s a c r e
pas
saints
n o u s e r r o n s p a r le feu a v e c d e s v i o l o n s
d'Herbes
"Vapeurs d ' t o i l e s b e r c e l a l e n l o u r
L a r m e d e s m o r t s fige d u
Ou
silence
e s - t u f r r e d e la t e r r e
f o n d u d a n s la p e n s e c o m m e u n e
ombre
"Vieille c l o c h e p l o n g e la q u e s t i o n s
L'Heure du jugement touche
les
poussire
plomb
l e s y e u x p l a i g n e n t le sang
L araigne de lumire coud
l'ternit
ION VINEA.
M A R C E L lANCO.
A r t y c i r u m u s c y przyczynili s i b a r d z i e j , n i t o j e s t
wiadome, d o nowych uwiadomie w sztuce i poezji europejskiej. S p o e c z e s t w o wasne o d p o r n e i z a c o f a n e zmusio
ich d o e m i g r o w a n i a z k r a j u a d z i a a l n o , k t r ( z a g r a n i c )
rozwinli, przysporzya sawy wycznie przybranym ojczyznom.
N i k t nie z a p r z e c z y , e n p . B r a n c u s i o d e g r a r o l p r o w o d y r a i mistrza n o w o c z e s n e j r z e b y f r a n c u s k i e j . T e n wielki
prymitywista i abstrakcjonista, ( k t r e g o uczniami s Archipenko i Lipschitz, sawniejsi nawet o d mistrza) uchodzi z a j e dnego z najlepszych rzebiarzy Francji.
P o d o b n i e Tristan Tzara i Marcel lanco, (ktry pozat e m d a a r c h i t e k t o m p i e r w s z e p r z y k a d y w 1 9 1 4 i 1 9 1 6 r.
stosowania kubizmu W sztuce konstruowania) uwaani jeden
za F r a n c u z a , drugi z a S z w a j c a r a , s t w o r z y l i z A r p e m , H u e l s e n b e c k e m z Balia, ruch dadaistyczny, ufundowali pismo
D a d a " w Z u r i c h u i z a p e w n i l i mu w s p p r a c o w n i c t w o w s z y s t kich modych dziaaczy e u r o p e j s k i c h c z a s u k o c a wojny.
P o e t a , p r o z a i k i p o l e m i s t a Ion V i n e a d a l s ; t e w w czas pozna jako reformator rumuski. O b e c n i e Vinea wraz
z M a r c e l i m l a n c o stoi n a c z e l e r u c h u i p i s m a C o n t i m p o r a nul", i j e s t t e m d l a m o d y c h l i t e r a t w r u m u s k i c h ,
czem
lanco dla n o w e g o pokolenia malarzy i rzebiarzy n a s z e g o
kraju punktem zgody W zaartych czsto dyskusjach. Ci
dwaj kierownicy s przedmiotem s z c z e r e j przyjani, a l e
czciej rwnie s z c z e r e j nienawici z e strony bezpodnych
p a s s e i s t w . Styl w s p c z e s n y i r o n i c z n y i k a p r y n y r e p r e z e n t o w a t e u n a s p o e t a o wielkim talencie, Hurmuz, niestety modo zmary. Przy C o n t i m p o r a n u l ' u " zgrupoway s i
m o d e t a l e n t y , j a k I. B a r b u , T . B o b e s , F . C o r s a , I. Callimacki etc.
Z pord malarzy wymienimy transylwaczyka Mattisa
Teutsh'a, d a w n e g o w s p p r a c o w n i k a M a i Maxy, j e d n e g o z najgortszych dziaaczy w r d modernistw.
P i e r w s z y m wybitnym s u k c e s e m modych byo ostatnio
uzyskanie przez modernistycznych malarzy i rzebiarzy wstpu d o o f i c j a l n e g o S a l o n u .
MATTIS
TEUTSH.
(I.-: 7,,
Wi r
RII^1
[
T
Obecna epoka w dziedzinie kompozycji przedstawia si jako jedna z najbardziej ciekawych. Zrniczkowanie rodkw wyrazu muzycznego, zalenych
jlie, jak dawnie], od epoki, lecz od szkoy" lub nawet od poszczeglnej jednostki twrczej, silna reakcja, ze wszystkiemi jej cechami charakterystycznemi,
dadatniemi lub ujemnemi, przeciwko koncepcji romantyczno - deskrypcyjnej
oraz impresjonistycznej, przeciwko subjektywizmowi ideologji twrczej, walka
przeciwko muzyce, jako rodkowi wyrazu", za pomoc wanie rodka wyrazu,
prowadzenie duchowoci" twrczoci do j e j wartoci imanentne), objektywnej, zniesienie duchowego podoa, jako faktora celowego, zredukowanie
o do powodu i wyniku twrczoci, silne zaznaczenie pierwiastka formalnoonstrukcyjnego, denie do wyczenia czynnikw obcych malarskich,
literackich lub filozoficznych etc.
Wielka ilo tych de nie przedstawia si b y n a j m n i e j jako nowo"
bezwzgldna: wszelka reakcja pociga za sob pewien powrt do przeszoci;
io denie do objektywizacji sztuki, do wycigania jej treci w e w n t r z n e j
Z pierwiastkw faktury indywidualistycznej, koncepcja pygmaljonowska arcydziea, sprowadza si do estetyki bachowskiej; purystyczne ujcie muzyki,
jako sensacji akustycznej, jako plaisir" sensualistyczny, emocja duchowa
zamiast uczuciowoci romantycznej zbliaj nas do koncepcji woskich i francuskich mistrzw XVUI-ego wieku.
Epoka dzisiejsza jest obecnie w fazie krystalizacji. Ujcie estetyczne
powinno by wyprowadzone z utworu, lecz nie powinno go powodowa wiadomie, gdy estetyka wzita a priori staje si systemem narzuconym duchowo,
a ten jest najwikszym wrogiem istotnej twrczoci. Dlatego te, zaznaczajc
p e w n e pierwiastki estetyczne, ktre ju dzi dadz si skonstatowa, musimy
u j m o w a dziea nowoczesne, nie jako wiadome w y t w o r y tej estetyki, lecz
jako jej czynniki, jako manifestacje epoki, niezbdnej w historji rozwoju sztuki
muzycznej, z ktrej wanie te podoa estetyczne si wyaniaj.
Trudno jest zakreli w ramy oglne tendencje estetyczne poszczegln y c h krajw i jtdnostek muzycznych i pewien sd subjektywny, t. j. wytwor z o n y przez pogldy i smak osobisty, nie dadz si wykluczy. Pod wzgldem
bowiem treci muzycznej, pojcie muzyki dzisiejszej" zawiera: 1) twrczo,
produkcj, ktr si obecnie konstatuje z punktu w idzenia czasowego i 2) zaj-azem twrczo, ktra najbardziej odpowiada wymogom teraniejszoci, t. j.
w y d a j e si nam, jako najbardziej odpowiednia do nawizania acucha midzy
przeszoci i przyszoci.
I tu podstawy oglne dadz si wyprowadzi z do wielkiemi zastrzeeniami, spotykamy bowiem z punktu widzenia faktycznego, kierunki jeszcze
romantyczno-impresjonistyczne i reakcyjno-klasyczne. Muzyka rosyjska posiada
kierunek romantyczny w dziele Skriabina i jego epigonw (w Rosji dzisiejszej ten kierunek jest najbardziej popularny), reakcyjno klasyczny w twrczoci Strawiskiego, ktrego wpyw jest dzi przewaajcy we wszystkich
krajach, wreszcie p e w n e denie neo-klasyczne w ostatnich dzieach Prokofjewa. W e Francji spotykamy wrd modej szkoy denia klasyczne pod
w p y w e m Strawiskiego, impresjonistyczny wpyw Debussy'ego i sensualistyczny Kawela potrochu zatracaj" si, wreszcie istnieje jeszcze gniazdo
frankistw" w Schola Cantorum" pod przewodnictwem Vincent d'lndy'ego.
W Austrji romantyzm w poczeniu specyficznem z impresjonizmem da
wybitn szko Schoenberga, ktrego wpyw, obok Strawiskiego, jest dzi
najpowaniejszy. W Niemczech zaznacza si jeszcze silny ruch neo - romantyczny po Straussie, poprzez Schoenberga, lecz w ostatnich produkcjach
z n a j d u j e m y te wpyw Strawiskiego i umiechy do klasycyzmu. W e Woszech i w Anglji poprzez pewien eklektyzm francusko - rosyjsko - austrjacki
wyania si potrochu do ciekawa szkoa krajowa. Hiszpanja odradza si
w muzyce, opartej na genjuszu ludowym. Wgry w postaci Bartoka posiadaj
Wielkiego twrc, ktry wykorzysta w sposb niezwykle indywidualny folklor ludowy. W Polsce neo - romantyk Szymanowski ulega w ostatnich dziejach p e w n e m u wpywowi rosyjsko-francuskiemu, w zakresie rodkw wyrazu
co wytwarza pewien dualizm treci i faktury. Natura Szymanowskiego w y daje mi si blisz romantyzmowi. Moje osobiste p r e t e n s j e id w kierunku
drugim i widz w mm prawdziwe podoa istotnego rozwoju twrczoci muzycznej. Oczywicie trudno jest dzi zakreli te denia indywidualistyczne
W r a m y bezwzgldne, lecz pomimo wielkie zrniczkowanie osobowe jednostek twrczych, dadz si wycign w samym procesie twrczoci pewne
Czynniki ogolne i niewiadome, ktre mona uwaa za pieiwiastki estetyczne
Aleksander
Tamman.
CLAUDE
DEBUSSY
W chwili, gdy rozbujae fale wagneryzmu, po osigniciu punktu kulminacyjnego w Tristanie i Izodzie", zamkny wasne koo i gdy po w y c z e r p a niu caej bogatej spucizny wagnerowskiej, dalsza twrczo oparta na wymczonym chromotymie, zamkna si w dziele Ryszarda Straussa i na przyszo skazana bya na stagnacj, gdy estetyka romantyczna zacza w y k a zywa luki, cechy przeycia si i nie lostosowania do wymogw n o w e j epoki,
daa si odczu potrzeba nowej estetyki twrczej, nowego ujcia sztuki muzycznej, nowego jzyka.
Deskrypcyjna i filozoficzna koncepcja muzyczna, r e p r e z e n t o w a n a p r z s z
Liszta i R. Straussa, bez wzgldu na wielk warto indywidualn t w r c w ,
prowadzia muzyk na historyczne bezdroe; konieczne byo wyzwolenie n a
pewien czas produkcji muzycznej z przytaczajcej rutyny. Z j e d n e j stony a k a d e m j a brahmsowska, z drugiej za nieprzetrawiony w p y w Wagnera, ktry
sam wyczerpa dostatecznie wasny system, pozostawiajc miejsce naladownictwu ju tylko, a nie ewolucji, uniemoliwiay wszelki dostp wieego powietrza w dziedzin twrczoci muzycznej. Stao si koniecznem u k a z a n i e
si jednostki genialnej, wyzwolonej z przestarzaej estetyki niemieckiej, zdoln e j stworzy nowe podwaliny sztuki muzycznej. T jednostk by Claude D e -
T
utworw rwnie indywidualnych ile nowych, ktrych warto oparta jest
bussy
Zabawne
s dzi pierwsze sdy o doniosoci twrczoci Dejedynie na ekspresji dwikowej, nie za na przeoeniu assocjacyjnem
bussy'ego (niestety w Polsce spotykamy je czsto jeszcze); uwaano go za muzyka
e l e m e n t w pozamuzycznych.
nieszczerego, za onglera drobnych efektw, much walczc ze socem i tp.
Jake n o w y m w chwili ukazania si by poemat symfoniczny P e l u d e
sdzc, e moc i potga w y r a a si jedynie w haasie, m e zrozumiano take,
pour l'aprs-midi d'un faune", w ktrym brak wszelkiego epizodycznego trake nieraz pena gracji i wytwornego w y k w i n t u arabeska i n w e n c y j n a lub nietowania poematu Mallarm'go, lecz oddana jest j e d y n i e w sposb n i e u c h w y u c h w y t n a nos! ilgja kilkonutowego tematu Debussy'ego moe by szczersz od
tny atmosfera dziea. Jak pene emocji i nastroju s trzy nokturny orkiestrowe,
tak z w a n e j i. .fddji rozlewnej. Niema dziedziny lub gazi muzycznej, w ktjak nabrzmiae alem i tragizmem mistycznym p e w n e m o m e n t y Martyre de
r c j b v Debussy nie okaza si nowatorem, genialnym i indywidualnym twrc
Saint S e b a s e n " (G. d'Anunzio).
treci jzyka i formy. N i e w y c z e r p a n e pomysy harmonijne, orkiestracja peTak jak W a g n e r , Debussy zamkn koo, ktre sam zakreli, lecz jeeli
n a nowych b a r w i oparta na innych podstawach, charakterystyczny rysunek
debussyzm", jako kierunek samoistny zosta w y c z e r p a n y p r z e z genialno
m e l o d y j n y , a przedewszystkiem jaka nowa, nieuchwytna atmosfera, chwiejna
jego twrcy, tem niemniej dzieo Debussy'ego stao si a k t e m w y z w o l e n i a ,
pozornie, lecz koronkowa, pena tajemniczej nostalgji, bez kropli sentymetaaktem n i e z b d n y m i doniosym. Debussyzm bowiem nie polega na stosowalizmu, specjalna magiczno" brzmienia, przenoszca nas w krainy dotd nieniu gamy caotonowej (co uczyni zreszt ju Dargomyski), ani na kolejnoci
zbadane wszystko to w y w o u j e wraenie genialnej improwizacji, nie b e z
trytonw z kwint zwikszon lub akordw sekundowych, ani na trbkach
p e w n e j formy architektonicznej. Jest to sia bez brutalstwa, uczuciowoc bez
z tumikami debussyzm da n o w e ujcie sztuki muzycznej, po zaniedziataniej rozlewnoci, dramatyzm bez patetyzmu, w y t w o r n y smak bez esteym ju chromatyzmie i rozkadajcym romantyzmie epigonw W a g n e r a ,
tyzmu", genialna intuicja, prowadzca naolep, lecz na waciw drog. Osootworzy okna i drzwi, d a j c dostp w i e y m i n o w y m p o w i e w o m .
bowo Debussy'ego wyklucza banaln fatalno talentu: zjawienie si jego
Rrzecz oczywista, e dzisiejsza sztuka tak bogata w jednostki indywij e s t potrzeb niezbdn, lecz niedotykaln w chwili samej.
dualne nie w y r o s a b y , g d y b y nie poprzedzia jej r e w o l u c j a muzyczna DebuDebussy tworzy nowy wiat emocjonalny w sztuce dwikowej. Nie rozussy'ego. Strawiski, Ravel, S c h o e n b e r g , Bartok jakkolwiek zasadniczo rni
miej go muzycy, zarzucajcy mu brak rozmachu i siy wagnerowskiej". Debussy
od Debussy'ego zawdziczaj mu wie lc (a caa moda szkoa muzyczna, nawet
wiadomie dy do ukrycia dyskretnego siy, mocy i to w tym stosunku, co
walczca dzi i susznie) przeciwko debussyzmowi jako dyrekcji przyszoci,
twrca Tristana" dy do jej ujawnienia, u z b r a j a j c j w e wszelkie narzzawdzicza moliwo swego istnienia przewrotowi Debussy'ego, ktrego
dzia wojskowe. Debussy p r z e t w a r z a j c natur w h a r m o n j , unika momentu
geniusz by d w u s t r o n n y : burzcy i twrczy. T r u d n o tworzy podwaliny n o w e j
o b j e k t y w n e j opisowoci; traktuje j jedynie jako element przetwrczy i stysztuki bez zburzenia anachronistycznych pozostaoci poprzedniej, lecz nie
mulujcy: twrca ten z l e w a si razem z natur, staje si faunem, najad, ma
w a r t o b u r z y b e z moliwoci dania czego wzamian. Muzyka przed Debussym
r e n i e m ksiyca i jego odblaskiem na m a r m u r z e kolumn, melancholj, wiatrem, pian morsk, obokiem, deszczem... Umie on rozmawia _ z wod, bya gazi oglnej ewolucji, niezbdn lecz nie wieczn w sensie potencjonalnym, t. z n / d a l s z e g o kierunku twrczoci. Nastpuje bowiem chwila, gdy
uchwyci soce i rytm jego promieni: Debussy jest magiem nuansu" Pozatem
w danym kierunku nawet g e n i a l n y m , dalej i nie mona t chwil
nie znosi gadulstwa, retoryki; trudno znale dziea tak zgszczone", pozbawyczu Debussy i wskaza now drog, rwnie czasow, gdy staa e w o l u c j a
w i o n e literatury, oryginalne w zakresie rozwinicia tematw i nieakademickie.
jest niezbdn, lecz potrzebn tylko w d a n e j chwili. Dzi d e b u s s y z m nie
Na tem polega szczero sztuki p r a w d z i w i e sensualistycznej. W y j t k o w e pojest kierunkiem p a n u j c y m , gdy jak W a g n e r , Debussy w y c z e r p a swoje wasczucie miary i taktu, w ktrych dyskrecja i smak dominuj,nadmiar siy nane wynalazki, aczkolwiek otworzy w i e l e n o w y c h w i d n o k r g w . Jednak
d a j e tej muzyce co nieuchwytnie attyckiego.
dzieo Debussy'ego nalee bdzie z a w s z e do oglnoludzkiego skarbu artyLiteraci i esteci stworzyli dla muzyki Debussy'ego miano muzyki imstycznego jako klejnot s y m b o l i z u j c y wieo, gracj, melancholj, e m o c y j presjonistycznej", m a l u j c e j dwikowo" krajobrazy, muzyczne pendant do
no czyst i wykwintn szczero, a zarazem jako slup graniczny dwch
Claude Monea.
Sd ten jest bardzo powierzchowny i p r z e d e w s z y s t k i e m
epok, potne ogniwo wci rozrastajcego si acucha ewolucji m u z y c z n e j .
niemuzyczny". Jakkolwiek Debussy jest malarzem krajobrazw, nigdy nie
Wrd kompozytorw y j c y c h m i e j s c e jego moe zaj narazie jedynie Straodtwarza objektw in re: nie znajdziemy w jego dziele brzmie imitacyjnych
wiski.
ub ewokacyjnych Haydna lub Bethovena z symfonji pastoralnej, lub b r z m i e
lenych wagnerowskiego Zygfryda". Debussy szuka emocji, nie za naladownictwa natury; jest on daleki od realizmu Liszta lub Straussa. P e j z a poALEKSANDER TANSNIAN.
Pary 1924.
zostawia w nim jedyne echo dwikowe, piew duszy pomiennej i y w e j .
Pomimo tytuw dzie, czsto ewokacyjnych, nigdy nie z n a j d z i e m y elemen
tw opisowych ilustracyjnych w muzyce Debussy'ego. P r z e t w a r z a on natur
w brzmice emocje i dlatego jest r a c z e j symbolist, ni impresjonist, gdy
emocja jest dla niego symbolem. Do impresjonistw zblia si Debussy jedynie moe w rodkach w y r a z u : w pisowni,podobnie jak malarze impresjonistyczni tworz sensacj estetyczn przez gr barw, czsto zatracajc linj konstrukcyjn, tak i Debussy tworzy emocje p r z e z gr barw harmonistycznych,
zatracajc rysunek melodyjny na korzy czarodziejsko p r z e m i e n i a j c y c h si
brzmie. Lecz pomimo p e w n e j analogji w sposobie wyraania si, n i e m a nic
w s p l n e g o w uiciu estetycznem sztulu: malarz dajc krajobraz tworzy natur optyczn w j e j estetycznem ujciu, Debussy p r z e t w a r z a j akustycznie
na w a s n y jzyk erpoiji, pozostawiajc poza sob jej objekt.
H a r m o n j a Debussy'ego jest w y t w o r e m , wol mstyktu twrczego, nigdy
za intelektu; jest ona harmonj w najczystszem i absolutnem tego sowa znaczeniu, nigdy za harmonizacj dostosowan do frazesu melodyjnego. Debussy
w y c z u w a harmonj, jak niegdy Chopin, lub dawniej Moniewerde. Tworzy
on harmonjami"; temat zjawia m u si odrazu, p r z y b r a n y w wietny stroj
harmoniczny; czsto kolejno w s p b r z m i e rodzia si bez rysunku inwencyjnego, jako nastrj, emocja dwikowa.
Pisownia i instrumentacja fortepianu, ktra od genialnego wykorzystania
j e j przez Chopina nie uczynia adnego kroku naprzd, zostaa rwnie odnowiona przez Debussy'ego. Pod tym wzgldem Preludja" lub Estampes"
lub L'lsle joyeuse." maj donioso Etiud lub P r e l u d j w Chopina w chwili
ich ukazania si. Fortepian jest dla Debussy'ego i n s t r u m e n t e m oryginalnym,
samoistnym, a nie n a l a d u j c y m orkiestr; to te w y k o r z y s t u j e go wicej w zakresie rnorodnoci brzmie, ni wirtuozyjnoci, jak np. Liszt. Jako przykad przytocz La cathedrale englantie", p r a w d z i w y klejnot m u z y k i f o r t e p i a n o w e j ,
pozbawiowej p r o b l e m a t w technicznych a tali bogatej w brzmienia n o w e i magiczne. Pisownia Debussy'ego jak i jego estetyka twrcza, jest n a r z e c z e m
poety-liryka.
Muzyka Pellasa i Melisandy" jest rzadkim p r z y k a d e m r w n o w a g i emocyjnoci i intelektu; tu emocja jest zawsze rozumn, a intelekt zawsze emoc y j n y m . Scena podziemia np. jest szczytem oryginalnoci i osobowoci: koloryt, uczuciowo, barwno harmonji, tragiczna potga, w s t r z y m a n a p r z e z
n i e z w y k l e silne poczucie miary i smaku. Muzyka tu nie ilustruje tekstu MeterlinKowskiego, lecz jakby transponuje go. l j e b u s s y pogardza efektem na
korzy oglnej atmosfery. W p e w n e j mierze Debussy zblia si do Rimbaud a w poezji: Rimbaud wyzwoli poezj od logiki, jak Debussy wyzwoli
muzyk od akademizmu w znaczeniu zimnej i logicznej rutyny a priori.
Debussy powici wirtuozyjnoci i n s t r u m e n t a c y j n e j warto poetyck.
T w r c a Pellasa" byl twrc wiadomym swych zamiarw, lecz poz b a w i o n y m planowoci intellektualistycznej". Muzyka Debussy'ego nigdy
nie czyni na suchaczu wraenia utworu skomponowanego na podstawie zgry
powzitego i opracowanego w szczegach planu, lecz jest zawsze wynikiem
nastroju, genialnej i u b r a n e j w skoczon form improwizacji sensualistycznej.
Debussy odbieg daleko od paszportowego systemy leitmotyww, od o p r a c o wania tematu na dominancie od kody i kadencji, a pomimo to zawsze j e s t e m y
p r z e d czem caem, przed utworem, w ktrym niczego nie brak, ale te
niczego nie naduyto. P e w i e n liryzm intymny, niezwykle ostre poczucie
atmosfery, ambiance", jakby gotycka chwiejno struktury dwikowej zas t p u j solidn budow epoki ^romantycznej: arabeska lub szkic m e l o d y j n y
z a s t p u j temat", rafinowana i koronkowa h a r m o n j a z a s t p u j e tuste akordy
doskonae" swobodna lecz przejrzysta forma zastpuje architektur t r a d y c y j n .
Genialna intuicja wskazaa Debusse'emu od czego stroni i do czego dzyc,
w s k a z a a m u gdzie przeszo a gdzie przyszo, w chwili gdy wszechpotny
W a g n e r panowa niepodzielnie nad produkcj muzyczn, D e b u s s y znalaz
w nieocenionym jeszcze naleycie Mussorgskirn bardziej ywotne rda dla
sztuki przyszoci. On uchwyci ludzko" wyrazu twrcy Borisa G o d u n o w a '
i Pokoju dziecinnego", przetworzy j p r z e z sw wasn ja twrcz, p r z e z
s w j t e m p e r a m e n t latyski, francuski. Bezcelowem byoby w y t y k a n i e Debus s y ' e m u w p y w u Mussorgskiego; poddawa mu si nie jako epigon-naladowca,
lecz twrca wiadomie szukajcy drogi waciwej. W dwch zeszytach p o e t y ckich preludjw fortepianowych Debussy'ego nowo rodkw w y r a z u a inten s y w n o emocji walcz o pierwszestwo. Od czasw Chopina nie byo
O)
0
Berlin Friedenau
e
>
O
_C
41
Eschensir.
T3
e
E
0)
a
3
Directeur:
CC
ui
HANS
Z
J
RICHTER.
en
Ld
O
O
UJ
O
C5
3
03
CO
L-
bfi
O
O
x:
o.
o
O
</T
41
JT
>41
JS
1=
u
</>
o
c
S
-
18
I _
g "=
s
u
oa
41
t/1
O
C '
41 <U
vi
</)
3
O C
cfl
B
ii
o
C/l
a<
"O
CC
c
Q.
-u
4>
4
a
-a
M
Ol
-a
aj
41
o
41
bc
c
a
u
4*
4)
J-
4)
"O
C
3
Haag-Klimopstraat
18,
s
t
H
a
c
C
b
(ff
D i r e c t e u r s : I. K. B o n s e t
iu
IM
C
3
e
J=
4)
ts
(M
et T . v.
Doesburg.
4>
M
3
zo
m
3
0
Holland
<
U
41
Ul
e
Tokio
(Japan)
Directeur:
Kamiochiai
T.
186
Klurayama
tm
5 o N U J C IE
O
p r o p a g a n d z i e
s z t u k i
p o l s k i e j
B L O
z a g r a n i c .
POD
REDAKCJ
ANATOLA
STERNA
ukae si w grudniu r, b. nakadem
Sp. Wyd.
Ksika".
Oficjalna propaganda sztuki polskiej zagranic nie rozumie, e
Zadaniem
antologji,
ktra
ukae
si
w
objtoci
10 arorganizowanie wystaw polskich bez udziau sztuki modernistycznej
kuszy
[i
do
ktrej
przekadw
z
30
poetw
nowej
Rosji
daje niepeny wyraz rachu artystycznego w Polsce i omiesza go.
szereg wybitnych poetw polskich (Braun,
Bruc.
Na jak sztuk jest zapotrzebowanie zagranic wskazuje to, dokona
e Blok otrzyma szereg zaprosze na udzia w wystawach midzy- Broniewski,
Jasieski,
Wandurski
i inni)], jest
syr
narodowych i na urzdzenie specjalnych blokowych.
tetyczne
ukazanie
caoksztatu
nowej twrczoci
rosy)
Najblisze wystawy Bloku:
uwzgldnieniem
literatury
pore
Na zaproszenie artystw ryskich, Blok urzdza w listopadzie skiej, ze szczeglnem
wolucyjnej
(1917
1924
r~).
Ukad
graficzny
wyda
r. b. wystaw swoj w Rydze. Na zaproszenie galerji ,.Maldoror"
w grudniu r. b. w Brukseli. Na zaproszenie grupy ,.Contimporanul" nictwa opracowany
przez M. Szczuk.
Dzieo to zapen
Blok bierze udzia w midzynarodowej wystawie w padzierniku w naszej literaturze
tumaczonej
luk, ktr
dotkliwi.
r. b. w Bukereszcie.
odczuwaa
zarwno
polska
publiczno
czytajca,
ja
Polska sztuka zdobnicza" ma zapewnione takie same tryi
fachowi
pracownicy
literatury.
umfy na wystawie paryskiej w r. 1925, jak polska atletyka na Olimpjadzie w 1924 r. w tym samym Paryu. Byleby tylko makaty buczackie nie przytumiy odgosu tych tryumfw.
B I B L I O T
ALMANACH DE LA
' RT NOUVEAUd e
revue de i'avangarde
liieraire
l'Art
DIR. S T . K.
GACKI
H E I