Tajemnice Ksiyca

Rozwizanie wielu zagadek zaley od lepszego poznania historii naszego satelity

Ksiyc jest lekko znieksztacony wyglda, jakby kto przycisn jego bieguny
midzy kciukiem a palcem wskazujcym, spaszczajc go dookoa rwnika.
Ponadto jest lekko uwypuklony w kierunku osi KsiycZiemia. Teraz naukowcy
ogosili, e wiedz dlaczego satelita Ziemi ma taki ksztat. Hipotez jest kilka.
W spaszczeniu Ksiyca nie ma nic dziwnego obraca si, a dziaajca na zewntrz
sia odrodkowa musiaa stworzy wybrzuszenie, zanim eony temu stopiona magma
zmienia si w tward ska.

Jeszcze w 1799 roku synny matematyk Pierre-Simon Laplace zauway drgania

Ksiyca w przd i w ty wynikajce z jego zdeformowanego ksztatu. I cho
spaszczenie okazao si nieznaczne rednica Ksiyca na rwniku wynosi 3474 km,
okoo 4 km wicej ni rednica biegunowa mimo wszystko byo ono wiksze, ni
wynikaoby to z jego obecnego okresu obrotu wok wasnej osi, liczcego 27 dni, 7
godzin, 43 minuty i 11,5 sekundy. Szkopu tkwi w tym, e Ksiyc by zbyt paski
mwi Maria T. Zuber, profesor geofizyki i planetologii w Massachusetts Institute of
Technology.
Misje kosmiczne z lat 60. i 70. ubiegego wieku pozwoliy odkry drug deformacj
Ksiyca. Okazao si, e jest on delikatnie uwypuklony na osi KsiycZiemia.
Oznacza to, e przekrj satelity wzdu rwnika nie wygldaby jak idealny okrg, ale
bardziej jak pika do rugby, skierowana jednym ze zwonych kocw w stron Ziemi.
Jednak nikt nie by w stanie poda w peni przekonujcego wyjanienia obecnego
ksztatu Ksiyca. Nie jest to zreszt jedyna zagadka. Kolejne pytanie brzmi, dlaczego
blisza jego strona, ktra zawsze zwrcona jest ku Ziemi, tak bardzo rni si pod
1

wzgldem wygldu i faktury od drugiej strony? Nawet geneza naszego satelity nie jest
do koca jasna, cho wielu naukowcw twierdzi, e powsta 4,5 miliarda lat temu, z
odamkw powstaych po uderzeniu obiektu o wielkoci Marsa w Ziemi.On wci
skrywa cholernie duo tajemnic mwi Kimmo Innanen, profesor astronomii na
Uniwersytecie York w Toronto.
W najnowszym wydaniu Science, profesor Zuber wraz z Jackiem Wisdomem oraz
Ianem Garrick-Bethnellem obwiecili, e znaj prawdopodobn odpowied na pytanie,
dlaczego Ksiyc jest znieksztacony. W rzeczywistoci, maj tych hipotez kilka.
Laplace nie wiedzia, e Ksiyc stopniowo oddala si od Ziemi i zwalnia swe obroty.
Promienie laserw, odbijajce si przez lata od luster pozostawionych na jego
powierzchni przez astronautw z Apollo, pokazuj, e kadego roku Ksiyc oddala si
od Ziemi o 38 milimetrw.
Obecnie rezonans orbitalny Ksiyca w stosunku do Ziemi wynosi 1:1, co oznacza, e
jego okres okrenia orbity jest rwny okresowi obrotu wok wasnej osi. Dlatego jedna
strona Ksiyca jest cay czas zwrcona ku Ziemi.
W przeszoci Ksiyc znajdowa si duo bliej Ziemi i potrzebowa mniej czasu na jej
okrenie. Przy rezonansie rwnym 1:1 musia obraca si szybciej, co mogoby
tumaczy spaszczenie jego powierzchni. Ale z tych kalkulacji nie wynika prawidowe
wyjanienie znieksztacenia na osi KsiycZiemia. One musz by spjne twierdzi
Maria Zuber.
Jedna z hipotez sugeruje, e Ksiyc przypadkowo okrzep w takiej akurat postaci. Inne
ciaa niebieskie, jak chociaby Ziemia, te nie maj przecie idealnie symetrycznych
ksztatw.
Naukowcy z MIT uwaaj jednak, e obserwowana deformacja jest zbyt dua, by moga
powsta przypadkowo. Proponuj za to inne wyjanienie: Ksiyc na pocztku swego
istnienia porusza si po eliptycznej, a nie okrnej orbicie, i to z rezonansem rwnym
3:2, czyli na kade dwa okrenia orbity przypaday trzy obroty wok wasnej osi.
Zdaniem badaczy, taki stan mia trwa zaledwie okoo kilkuset milionw lat, zanim siy
pywowe spowolniy obroty Ksiyca i przestawiy go na obecny, okrny rezonans 1:1.
Wyliczenia naukowcw pokazuj, e na orbicie typu eliptycznego wystpuj siy, ktre
byy w stanie nada Ksiycowi jego obecny ksztat. Zagadka liczya sobie 200 lat, a
my jako pierwsi wpadlimy na rozwizanie, ktre si sprawdza cieszy si profesor
Zuber.
Jej zesp odkry take, e orbity z wyszymi wartociami rezonansu, na przykad dwa
obroty na jedno okrenie, mog tak samo uksztatowa satelit. Mamy ca rodzin
2

potencjalnych wyjanie dodaje Zuber.

W towarzyszcym artykuowi w Science komentarzu profesor Innanen okreli
zaprezentowane rozwizanie mianem genialnego.
Jednak Peter M. Goldreich, emerytowany profesor astrofizyki i fizyki planetarnej z
California Institute of Technology, wskazuje, e zesp z MIT nie wyjani, w jaki sposb
Ksiyc znalaz si w rezonansie 3:2. To powane niedocignicie, stwierdzi.
Podczas gdy eliptyczna orbita i rezonans 3:2 mog wytumaczy taki, a nie inny ksztat
Ksiyca, nie s w stanie wyjani rnic pomidzy jego stronami. Skorupa na bliszej
stronie jest duo ciesza, z rozlegymi polami dawno zastygego ciemnego bazaltu,
zwanymi maria (od ac. mare), czyli morzami. Ciemna strona Ksiyca pokryta jest duo
grubsz skorup z licznymi kraterami, za to ma niewiele mrz.
Po czci ze wzgldu na gsto bazaltu w morzach, rodek cikoci Ksiyca nie
znajduje si w samym jego centrum, ale jest przesunity o ponad ptora kilometra. Nie
wiadomo jednak, jak doszo do tego przesunicia. To byby dobry pomys na projekt
badawczy mwi Kimmo Innanen.
Rozwizanie wielu zagadek zaley od lepszego poznania historii naszego satelity. W
ramach najpopularniejszej aktualnie teorii uformowania si Ksiyca wskutek zderzenia
obiektu wielkoci Marsa z Ziemi, naukowcy sdz, e na samym pocztku Ksiyc
orbitowa bardzo blisko, okoo 25 tysicy kilometrw nad Ziemi (w porwnaniu z 384
tysicami km dzi), a nastpnie zacz si oddala.
David J. Stevenson, profesor planetologii w Caltech, zwyk mawia, e s mocne
dowody na teori kolizji. Teraz mwi nieco inaczej: Istniej silne argumenty przeciw
alternatywnym wyjanieniom.
Naukowcy sugerowali kiedy, e Ksiyc w jaki sposb podlega sile grawitacji lub e
powsta z materiau, ktry oddzieli si od Ziemi. Kwestie te pozostay niewyjanione,
poniewa zgromadzono bardzo niewiele nowych danych.
W cigu trzech dziesicioleci, jakie miny od czasw projektu Apollo, NASA wysaa
tylko jedn sond, wykonanego tanim kosztem Lunar Prospectora, ktry okry
Ksiyc w 1998 i 1999 roku.
Ostatnimi czasy zamiast astronautw NASA woli wysya w Kosmos roboty. Tak misj
ma by Lunar Reconnaissance Orbiter, przygotowywany do wystrzelenia w 2008 roku.
Ksiycowe misje z udziaem robotw planuj rwnie Indie, Japonia i Chiny. Zdaniem
naukowcw, tu wanie ley szansa na prawdziwy renesans bada nad Ksiycem.
Pogadamy za pi lat mwi profesor Zuber.
3