Warszawa, dnia 29 lipca 2016 r.

Stanowisko Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego

w konsultacjach Komisji Europejskiej na temat roli wydawcw
w prawnoautorskim acuchu wartoci oraz wyjtku na rzecz
panoramy1
Rola wydawcw w prawnoautorskim acuchu wartoci
Wydawcy, zarwno publikacji prasowych jak i ksikowych, peni istotn rol w procesie
tworzenia i rozpowszechniania wartociowych treci informacyjnych, kulturalnych
i naukowych. Rozwj technologii cyfrowych wpywa na sposb dystrybucji tych treci,
umoliwiajc z jednej strony tworzenie nowych kanaw dostpu i poszerzanie grona
odbiorcw, z drugiej za znaczco uatwiajc korzystanie z dostarczanych przez wydawcw
treci bez ich zgody.
Dostrzegajc te wyzwania, Komisja Europejska ogosia konsultacje publiczne, zmierzajce do
odpowiedzi na pytanie, czy obecne ramy prawa autorskiego zapewniaj odpowiedni
ochron dokonanych przez wydawcw inwestycji w kontekcie korzystania z dostarczanych
przez nich treci w rodowisku cyfrowym, a w szczeglnoci, czy konieczne i zasadne jest
przyznanie im odrbnego od praw autorskich prawa pokrewnego, pozwalajcego na kontrol
wykorzystania ich treci i zapewniajcego udzia w zyskach osiganych z tego tytuu przez
uytkownikw.
Obecnie wydawcy pozyskuj prawa autorskie do swoich publikacji na rne sposoby, co jest
uzalenione od charakteru danej publikacji, rodzaju utworu i przyjtej w obrocie praktyki.
Zgodnie z przepisami polskiej ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach
pokrewnych (Dz. U. z 2016 r. poz. 666, powoywanej dalej jako pr. aut.) twrca moe
przenie swoje prawa majtkowe na wydawc albo zezwoli mu na korzystanie z jego
utworu, czyli udzieli licencji (art. 41 ust. 1 i 2 pr. aut.). Licencja moe by udzielona w sposb
wyczny albo niewyczny (art. 67 ust. 2 pr. aut.), przy czym tylko licencjobiorca wyczny
moe dochodzi roszcze z tytuu naruszenia autorskich praw majtkowych (art. 67 ust. 4 pr.
aut.). Nabycie praw przez moe te nastpi na podstawie umowy o prac (art. 12 pr. aut.).
W kadym z tych przypadkw przeniesienie prawa albo udzielenie licencji nastpuje
wycznie w zakresie wskazanym w umowie, tj. na wyranie w niej wymienionych polach
eksploatacji (art. 41 ust. 2 pr. aut.).
Praktyka pozyskiwania praw przez wydawcw jest bardziej zrnicowana w przypadku rynku
prasowego ni rynku ksiki. W obrbie jednej publikacji mog bowiem znale si utwory,
Niniejsze stanowisko zostao przygotowane w oparciu o wyniki krajowych konsultacji spoecznych,
przeprowadzonych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w maju i czerwcu 2016 r.
Odpowiedzi przesane w ramach tych konsultacji s dostpne na stronie internetowej:
http://www.prawoautorskie.gov.pl/pages/posts/wyniki-polskich-konsultacji-dotyczacych-roliwydawcow-w-prawnoautorskim-lancuchu-wartosci-oraz-wyjatku-na-rzecz-panoramy-935.php.
1

Strona 1 z 4

do ktrych wydawca naby prawa w drodze ich przeniesienia, w tym jako pracodawca
(w odniesieniu do dziennikarzy zatrudnionych w redakcji), oraz co do ktrych uzyska licencj
wyczn (od zewntrznych autorw) albo niewyczn (np. od agencji informacyjnej czy
fotograficznej). Niektre treci, do ktrych wydawca nie nabywa praw, mog by
publikowane na podstawie dozwolonego uytku, w tym licencji ustawowej dotyczcej
aktualnych tematw i wydarze (art. 25 pr. aut.) czy wyjtku w zakresie cytatu (art. 29
pr. aut.). Dotyczy to take treci nieobjtych ochron prawnoautorsk, np. prostych
informacji prasowych (art. 4 pkt 4 pr. aut.).
Wydawcy publikacji prasowej (nazwanej w pr. aut. publikacj periodyczn) przysuguje
dodatkowo prawo autorskie do caoci tej publikacji, jako utworu zbiorowego (art. 11
pr. aut.). Prawo to nie rozciga si jednak na poszczeglne czci tej publikacji stanowice
samodzielne utwory. Dlatego egzekwowanie praw do samodzielnych czci publikacji
periodycznej wymaga przez wydawc udowodnienia przysugujcych mu (nabytych w sposb
pochodny) praw do poszczeglnych utworw i przez to staje si bardziej skomplikowane ni
w przypadku publikacji o bardziej jednolitym charakterze, np. ksiek.
rodowiska kreatywne zwracaj uwag, e ze wzgldu na rozwj nowych usug
internetowych, osiganie zyskw przez serwisy internetowe z tytuu korzystania z cudzej
twrczoci czsto nie wie si z odpowiednim wynagrodzeniem twrcw oraz podmiotw
takich jak wydawcy, ktrych wkad inwestycyjny przyczynia si do tworzenia
i rozpowszechniania utworw. Najwikszym problemem s usugodawcy, ktrzy swoje
modele biznesowe opieraj na wykorzystywaniu cudzych treci bez ponoszenia jakichkolwiek
kosztw ich stworzenia i bez zapaty wynagrodzenia dla uprawnionych z tytuu praw
autorskich.
Zjawisko to, w rnym stopniu, dotkno praktycznie kadego sektora kreatywnego.
W przypadku prasy powsta szereg usug wykorzystujcych treci dziennikarskie do
tworzenia nowych cyfrowych produktw, nie zawsze za zgod wydawcy. Dotyczy to zarwno
powszechnie dostpnych online agregatorw treci, jak i wyspecjalizowanych,
profesjonalnych usug monitorowania mediw. W obu sytuacjach nastpuje masowe mniej
lub bardziej zautomatyzowane przeszukiwanie caoci publikacji prasowych pod ktem
okrelonych treci, a nastpnie rozpowszechnianie caoci bd fragmentw artykuw
zgodnie z kluczem zastosowanym przez usugodawc.
Nie ulega wtpliwoci, e w przypadku tego rodzaju usug, w szczeglnoci jeli maj one
charakter komercyjny, autorzy i wydawcy powinni partycypowa w zyskach osiganych przez
usugodawcw (zarwno bezporednio jak i porednio, np. poprzez zwikszenie
atrakcyjnoci swoich serwisw). Bez masowego korzystania z zawartoci publikacji
prasowych usugi te by bowiem w ogle nie istniay. Obecne ramy prawne zapewniaj
wydawcom pewne rodki ochrony2, jednak jak wskazano wyej poniewa rodki te s w
znacznym stopniu s oparte na ochronie praw nabytych w sposb pochodny, nie zawsze w
2

Przykadowo w orzeczeniu w sprawie C-5/08 Infopaq Trybuna Sprawiedliwoci UE potwierdzi, e wydawcy

mog walczy z bezprawnym uyciem fragmentw chronionych utworw na podstawie prawa autorskiego.
Take autorzy raportu przygotowanego w 2013 r. na zlecenie Komisji Study on the application of Directive
2001/29/EC
on
copyright
and
related
rights
in
the
information
society
(http://ec.europa.eu/internal_market/copyright/docs/studies/131216_study_en.pdf), po przeanalizowaniu
orzecznictwa w 11 pastwach czonkowskich nie znaleli ani jednego przykadu orzeczenia, ktre uznawaoby
komercyjn dziaalno polegajc na monitorowaniu prasy za niewymagajc uprzedniego uzyskania licencji.
Rwnoczenie brak jest jednak polskiego orzecznictwa w tym zakresie.

Strona 2 z 4

sposb wystarczajco skuteczny pozwalaj na osignicie zakadanego celu i eliminowanie

naduy.
Rwnoczenie naley mie na uwadze na krtki okres, w jakim treci prasowe pozostaj
atrakcyjne ekonomicznie (poza ich wartoci historyczn i archiwaln). Dugotrwae
dochodzenie praw do poszczeglnych, pojedynczych artykuw, ktrych aktualno z uwagi
na informacyjny charakter czsto jest liczona w dniach, a nawet godzinach, czyni t
ochron nieefektywn, i to w znacznie wikszym stopniu, ni w przypadku ksiek, nie
wspominajc o sektorach muzycznym i audiowizualnym, gdzie zreszt ju obecnie, oprcz
twrcw i wykonawcw, odrbne prawa pokrewne przysuguj producentom i nadawcom.
Otwarte pozostaje jednak pytanie, w jaki sposb zwikszy skuteczno ochrony praw
autorw i wydawcw, w szczeglnoci z uwagi na wskazan wyej specyfik rynku prasy.
Nie naley wyklucza koniecznoci przyznania wydawcom dodatkowych uprawnie w formie
odpowiednio uksztatowanego prawa do wynagrodzenia, ale rwnoczenie nie powinny one
wpywa negatywnie na obieg informacji, w tym ogranicza prawa cytatu i tzw. wyjtkw
informacyjnych ani obejmowa ochron treci bdcych w domenie publicznej. Nie powinny
te ogranicza swobody ksztatowania relacji umownych pomidzy twrcami i wydawcami
obecnie cz materiaw prasowych jest licencjonowana na zasadzie niewycznej. Dlatego
z daleko posunit ostronoci naleaoby podchodzi do propozycji przyznania wydawcom
uprawnie o charakterze zakazowym, natomiast ewentualne roszczenia o wynagrodzenie
powinny by adresowane wycznie do podmiotw prowadzcych dziaalno gospodarcz
i osigajcych zyski dziki rozpowszechnianiu i wykorzystywaniu materiaw prasowych.
Warto mie rwnie na uwadze, e w zalenoci od sposobu reakcji uytkownikw na
wprowadzenie po ich stronie dodatkowych obcie, cz z nich moe zrezygnowa
z korzystania z materiaw prasowych i prbowa zawiesi wiadczenie niektrych usug,
czego skutki mog okaza si niekorzystne dla samych wydawcw.
Dlatego przed sformuowaniem propozycji dotyczcej ewentualnego nowego prawa
pokrewnego dla wydawcw i okreleniem jego zakresu, Komisja Europejska powinna
przeprowadzi szczegow analiz ekonomicznych, spoecznych oraz prawnych skutkw
takiego rozwizania, w jego rnych moliwych wariantach, korzystajc z danych uzyskanych
w toku przeprowadzonych konsultacji publicznych, ale nie ograniczajc si wycznie do nich.
Pozwoli to na wypracowanie mechanizmu ukierunkowanego na rozwizanie konkretnych,
zasygnalizowanych wyej problemw, z jakimi spotykaj si rodowiska wydawcw, unikajc
rwnoczenie negatywnych konsekwencji wynikajcych z nadmiernego i nieuzasadnionego
poszerzania monopolu prawnoautorskiego.

Korzystanie utworw takich jak utwory architektoniczne lub rzeby,

wykonanych w celu umieszczenia ich na stae w miejscach publicznych
(wyjtek na rzecz panoramy)
W drugim obszarze prowadzonych konsultacji celem Komisji jest zbadanie, czy obecne
regulacje odnoszce si do ustanowionego w art. 5 ust. 3 lit. h dyrektywy 2001/29/WE
wyjtku na rzecz panoramy powoduj problemy w kontekcie Jednolitego Rynku
Cyfrowego.

Strona 3 z 4

Wyjtek ten zosta w Polsce implementowany w sposb do szeroki. Art. 33 pkt 1 pr. aut.
pozwala na rozpowszechnianie wszystkich utworw, ktre s wystawione na stae we
wskazanych, publicznie dostpnych miejscach (drogi, ulice, place, ogrody).
Korzystanie z utworw na podstawie polskich przepisw obejmuje moliwo
rozpowszechniania, a zatem publicznego udostpnienia utworu kad technik, rwnie
w rodowisku internetowym. Rozpowszechnianie moe suy wszelkim celom, take
zarobkowym. Bezsprzecznie konieczne jest jednak jednoczesne poszanowanie praw
osobistych twrcy (art. 34 pr. aut.) oraz zasad trzystopniowego testu (art. 35 pr. aut.).
Wyjtek dotyczcy prawa panoramy ma znaczenie zarwno dla celw archiwizowania,
dokumentacji ycia spoecznego czy kulturalnego, a take dla wszystkich osb prywatnych,
chccych wykorzysta wasne utrwalenia przestrzeni publicznej poza zakresem dozwolonego
uytku osobistego (np. rozpowszechnianie wasnego pamitkowego zdjcia z wakacji
przedstawiajcego w tle utwory wystawione na stae na ulicy), jak rwnie dla
przedsibiorcw dziaajcych w branach kreatywnych (np. w brany wydawniczej,
audiowizualnej) i nie tylko (np. w brany turystycznej).
Biorc jednak pod uwag terytorialny charakter prawa autorskiego i niejednolite regulacje
pastw czonkowskich w zakresie prawa panoramy oraz fakt, e udostpnienie w internecie
moe wywoa skutek nie tylko w Polsce, ale rwnie w innych krajach, naley zwrci
uwag, e udostpnienie w niektrych przypadkach moe spowodowa problemy zwizane
z faktem wystpowania w innych krajach takich regulacji, ktre nie zezwalaj na tego rodzaju
korzystanie z utworw.
Zasadne wydaje si zatem doprecyzowanie na poziomie europejskim wyjtku z art. 5 ust. 3
lit. h dyrektywy 2001/29/WE. Specyfika korzystania z utworw na podstawie wyjtku na
rzecz panoramy przemawia za tym, aby prawodawca europejski jednoznacznie rozstrzygn
dopuszczalno korzystania online. Ewentualna zmiana analizowanego wyjtku powinna
obejmowa take korzystanie w celach komercyjnych. Nie ulega rwnoczenie wtpliwoci,
i kady rodzaj korzystania, szczeglnie gdy odbywa si z zamiarem osignicia korzyci
majtkowej, powinien podlega trzystopniowemu testowi.
Wprowadzenie na poziomie europejskim wyjtku dotyczcego komercyjnego korzystania
niezalenie czy bdzie to korzystanie cyfrowe czy analogowe z utworw, takich jak utwory
architektoniczne lub rzeby, wykonanych w celu umieszczenia ich na stae w miejscach
publicznych mogoby nieznacznie uproci dziaalno np. w zakresie tworzenia i nadawania
niektrych programw telewizyjnych, przygotowywania przewodnikw turystycznych
w postaci analogowej lub online lub stron internetowych o charakterze historycznym lub
hobbistycznym. Ewentualne zawenie zasad stosowania wyjtku na rzecz panoramy
wycznie do celw niekomercyjnych mogoby odbi si niekorzystnie na dziaalnoci wielu
przedsibiorcw. Ujednolicenie sytuacji prawnej w caej UE pozytywnie wpynoby na
pewno prawn i warunki prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, ale miaoby take
pozytywny wpyw na dostp do wiedzy i edukacji online.

Strona 4 z 4