You are on page 1of 124

BORELIOZA

I WSPINFEKCJE
FAQ
(Frequently Asked Questions)
czyli
Najczciej Zadawane Pytania

Praca zbiorowa pod redakcj


lek. med. Artura Klimaszewskiego

Opracowano na podstawie wiedzy i dowiadczenia zdobytego przez uczestnikw


Forum Borelioza oraz czonkw Stowarzyszenia Chorych na Borelioz.
Zesp autorw: lek. med. Artur Klimaszewski
oraz Sawomir Czernecki, Katarzyna Kmie, Joanna Wasiek-Lefebvre
Redakcja: Krzysztof Masowski oraz Piotr Ferster, Renata Sobieraj
Uwagi merytoryczne: dr n. med. Marek Kozak, dr n. med. Tomasz Wielkoszyski,
lek. med. Agata Kozak
Projekt okadki: Agnieszka Kapuciska Nefryt Studio
Druk i oprawa: Media Form

wydano ze rodkw Stowarzyszenia Chorych


na Borelioz
KRS 0000274216
wydanie pierwsze
copyright Stowarzyszenie Chorych na Borelioz 2009
ISBN: 978-83-929042-0-5
Stowarzyszenie Chorych na Borelioz
ul. Jazowa 11/3, 43-316 Bielsko-Biaa
adres do korespondencji:
SCHNB, ul. wierzawska 1, pokj 101, 60-321 Pozna
e-mail: stowarzyszenie.borelioza@gmail.com, lymepoland@gmail.com
www.borelioza.org
Dzikujemy wszystkim, ktrzy w jakikolwiek sposb przyczynili si do powstania tej pracy.
Autorzy dooyli wszelkich stara, by zawarte w tej ksice informacje byy rzetelne.
Nie bior jednak adnej odpowiedzialnoci za ich wykorzystanie. Leczenie chorb
odkleszczowych powinno by prowadzone wycznie pod opiek kompetentnych lekarzy.
Za treci zawarte w reklamach odpowiadaj reklamodawcy.
Przedruk we fragmentach lub w caoci wymaga zgody Stowarzyszenia Chorych na Borelioz.

Spis treci
Spis treci ......................................................................................................
Cz 1. O diagnostyce chorb odkleszczowych ..........................................
Co to jest borelioza? ...................................................................................
Jak rozpozna borelioz? ...........................................................................
Wczesne rozpoznawanie boreliozy .........................................................
Rozpoznanie boreliozy pnej ................................................................
Z jakimi chorobami borelioza jest najczciej mylona? ............................
Czy przy braku objaww wskazujcych na koinfekcje naley
robi badania w tym kierunku? ..................................................................
Mam borelioz czy nerwic? ......................................................................
Ktre badania na borelioz robi i kiedy? ..................................................
ELISA ......................................................................................................
Western Blot ............................................................................................
PCR i PCR Real time ..............................................................................
LTT ..........................................................................................................
CD57 .......................................................................................................
Oznaczenie HLA .....................................................................................
Krtkie podsumowanie informacji o gwnych testach na borelioz ........
Co to jest seronegatywna borelioza? ..........................................................
Cz 2. Leczenie chorb odkleszczowych ..................................................
Co to s antybiotyki i jakie jest ich zastosowanie w leczeniu
chorb odkleszczowych? ............................................................................
Czy mam szanse wyzdrowie po standardowym leczeniu trwajcym
34 tygodnie? .............................................................................................

3
9
9
9
9
13
16
18
18
19
20
20
27
30
31
32
33
35
37
37
43
3

Jak znale dobrego lekarza leczcego borelioz? ......................................


Co robi, jeeli moje leczenie boreliozy jest nieskuteczne
lub mao skuteczne? .....................................................................................
Ugryz mnie kleszcz, ale nie mam rumienia. Co robi? ..............................
Jak uzyska materiay dla lekarzy? ..............................................................
Mj lekarz bardzo niechtnie patrzy na to, e zamiast sucha
tylko jego rad,czytam forum chorych ..........................................................
Nie jestem pewien czy mam borelioz czy stwardnienie rozsiane. Jak
to odrni? .................................................................................................
Co to jest reakcja Herxheimera, czyli tzw. herx? ........................................
Lekarz okrela moje objawy jako mao istotne i odmawia leczenia,
uznajc jeza zbyt ryzykowne .......................................................................
Czy mona skutecznie leczy borelioz metodami naturalnymi? ...............
Protok Buhnera ......................................................................................
Lyme Essence Oil mieszanka olei aromatycznych na chorob
z Lyme opracowana przez aromaterapeut ...............................................
Dieta wysokobiakowa, wysokotuszczowa, niskowglowodanowa ........
Rife i inne urzdzenia produkujce specyficzne fale elektromagnetyczne
Nano srebro ...............................................................................................
Dlaczego star (starsz ni rok) borelioz o wiele trudniej leczy? ............
Jak dugo naley leczy borelioz? ..............................................................
Jak wane jest przyjmowanie witamin, wiczenia fizyczne,
zaniechanie palenia papierosw i picia alkoholu? .......................................
Jak uzyska efektywne leczenie? .................................................................
Jak to moliwe, by bra antybiotyki caymi miesicami lub nawet latami?.
Przestrzeganie zasad z rozdziau Grzybica i jej zapobieganie
nie pomogo. Co jeszcze mog zrobi? ........................................................
Co to jest MP? ..............................................................................................
Cz 3. Choroby odkleszczowe koinfekcje ..............................................
Co to jest choroba z Lyme i czym si rni od boreliozy? ..........................
Jakie gatunki bakterii powoduj borelioz? .................................................
4

44
44
45
45
45
46
46
47
49
49
53
54
55
55
56
56
57
58
59
59
60
61
61
62

Jakie choroby przenosi kleszcz? ..................................................................


Czy choroba z Lyme jest cik chorob? ...................................................
Jak przebiega choroba z Lyme bez leczenia, jakie ma objawy
i czym grozi? ................................................................................................
Co to jest BLO? Czy wiele kleszczy jest nim zakaonych? ........................
Jaka jest skuteczno testw w kierunku BLO? ..........................................
Gdzie i jakie testy mog wykona w kierunku BLO? .................................
Jakie objawy moe dawa zakaenie BLO? ................................................
Jak si leczy BLO? .......................................................................................
Czy lewofloksacyna lub inne antybiotyki z grupy fluorochinolonw
s bezpieczne? ..............................................................................................
Czym jest babeszjoza? Jakie gatunki babeszjozy przenosz kleszcze? .......
Jak czsto babeszjoza wystpuje w kleszczach? .........................................
Jakie s objawy zakaenia babeszjoz u chorych na borelioz? .................
Jak skuteczne s testy wykrywajce babeszjoz? ........................................
Czy standardowe rozmazy krwi w kierunku babeszjozy s wiarygodne? ...
Gdzie i jakie testy mog wykona w kierunku babeszjozy? ........................
Jakie leki stosuje si na koinfekcj babeszjozy u chorych na borelioz? ....
Jak dugo trwa leczenie koinfekcji babeszjozy u pacjentw z borelioz? ...
Czym jest erlichioza i jak czsto jest przenoszona przez kleszcze? ............
Jakie objawy powoduje zakaenie erlichioz u chorych z borelioz? .........
Jaka jest skuteczno testw w kierunku koinfekcji erlichiozy? .................
Jak si leczy erlichioz? ...............................................................................
Co to s mykoplazmy? .................................................................................
Jakie testy pozwalaj wykry zakaenie mykoplazmami? ..........................
Jakie objawy powoduje obecno w organizmie mykoplazm? ...................
Jak si leczy zakaenie mykoplazmami? .....................................................
Cz 4. Grzybica i jej zapobieganie ..............................................................
Uwagi oglne ...............................................................................................
Objawy grzybicy ..........................................................................................
Dieta przeciwgrzybicza ................................................................................

63
64
65
65
66
66
67
67
68
69
69
69
70
71
71
72
72
73
73
73
74
74
75
75
76
77
77
78
79
5

Dieta bardziej radykalna ........................................................................... 80


Dlaczego nie mona je chleba? ............................................................. 82
Profilaktyka i leczenie zakae grzybiczych ........................................... 83
Leczenie grzybicy wedug o. A. Cz.Klimuszki ....................................... 85
Cz 5. O kleszczach i ukszeniach czsto wystpowania i ryzyko
chorb odkleszczowych .............................................................................. 87
Czy szybkie usunicie kleszcza po ugryzieniu uchroni mnie
przed chorob? ......................................................................................... 87
Czy kleszcze wykluwaj si od razu zakaone? ...................................... 87
Jak zmniejszy zagroenie chorobami odkleszczowymi na danym
terenie? ..................................................................................................... 88
Czy mona si zaszczepi przeciw boreliozie? ........................................ 89
Ugryz mnie kleszcz. Co robi? ............................................................... 90
Czy mog mie borelioz, jeeli nigdy nie ugryz mnie kleszcz? ............ 92
Dlaczego boreliozy jest coraz wicej? ..................................................... 92
Ile jest naprawd boreliozy i choroby z Lyme? ........................................ 93
Znam dziennikarza, ktry chciaby napisa co na temat problemw
pacjentw z borelioz ............................................................................... 94
Cz 6. Kontrowersje dotyczce boreliozy ............................................... 95
Dlaczego leczenie boreliozy jest kontrowersyjne? .................................. 95
Dlaczego metody ILADS leczenia chorb odkleszczowych s mniej
znane od metod IDSA? ............................................................................ 96
Skd pochodzi wyrany antagonizm lub nawet wrogo pomidzy
szkoami IDSA i ILADS, nazywany niekiedy wojn boreliozow? ....... 97
Jak i kiedy konflikt IDSA z ILADS zostanie rozwizany? ...................... 99
Jakie stanowisko w tym konflikcie reprezentuj polskie Forum
Borelioza i Stowarzyszenie Chorych na Borelioz? ................................ 99
Dlaczego wskazwki IDSA zdominoway medycyn w tak duej
czci wiata? ........................................................................................... 100
Jak borelioza jest traktowana w rnych krajach? ................................... 101
6

Cz 7. wiatowy Ruch Pacjentw z Chorob z Lyme .............................


Czym zajmuje si wiatowy ruch pacjentw z chorob z Lyme? ............
Lyme Disease Association .....................................................................
Turn the Corner .....................................................................................
California Lyme Disease Association ...................................................
International Lyme And Associated Diseases Society ..........................
Lyme Disease Action .............................................................................
Uwagi oglne na temat ruchu chorych .....................................................
Dlaczego seledyn jest kolorem ruchu chorych na Chorob z Lyme? ......
Skd wzi si pomys, aby maj by miesicem boreliozy? .....................
Co moe zrobi przecitny uczestnik polskiego forum dla wiatowego
ruchu pacjentw z Chorob z Lyme? ......................................................
Polecana literatura .......................................................................................
Bibliografia z lymeinfo.net i innych rde ................................................
Wybrane adresy internetowe .......................................................................
Indeks ..........................................................................................................
Notatki .........................................................................................................

103
103
103
104
104
104
105
105
106
106
106
109
115
116
117
120

Cz 1.
O diagnostyce chorb
odkleszczowych
Co to jest borelioza?
Borelioza (choroba z Lyme, krtkowica kleszczowa, ac. borreliosis,
ang. Lyme disease, Lyme borreliosis) wielonarzdowa choroba zakana
wywoywana przez bakterie nalece do krtkw: Borrelia burgdorferi,
Borrelia garinii, Borrelia afzelii, Borrelia japonica, przenoszona na czowieka
i niektre zwierzta przez kleszcze z rodzaju Ixodes.1

Jak rozpozna borelioz?


Borelioza jest nazywana wielkim imitatorem, gdy jej objawy bywaj
rnorodne i mog by mylone z objawami wielu innych chorb, tak rnych
jak: zapalenie staww, poraenia nerwowe, wady serca lub choroby psychiczne,
a nawet takich jak stwardnienie rozsiane, czy choroba Alzheimera.
Wczesne rozpoznanie choroby jest wane z dwch powodw:
im wczeniejsze leczenie, tym wiksze prawdopodobiestwo wyleczenia,
tylko w najwczeniejszym okresie wystpuj ( cho nie u wszystkich
zakaonych ) objawy, pozwalajce na stosunkowo atwe rozpoznanie tej
choroby.
W okresie pniejszym (przewlekym) znacznie trudniej rozpozna t chorob.

Wczesne rozpoznawanie boreliozy


U wielu chorych, w cigu kilku dni lub tygodni od ukszenia przez
zakaonego kleszcza, pojawia si charakterystyczny rumie. Za typowy rumie
uwaa si zmian skrn o rednicy przynajmniej 5 cm, stopniowo z czasem
blednc od rodka. Niektrzy porwnuj j do tarczy strzelniczej (dr Jemsek).
________________________________________________

pl.wikipedia.org/wiki/Borelioza

Niestety nierzadko:
rumie moe przybiera rne formy i mie rn wielko (rwnie
mniej ni 5 cm), a wtedy rozpoznanie staje si trudniejsze,
rumienia moe w ogle nie by,
wielu ugryzionych nie zauwaa rumienia lub nie wiedzc czym jest,
lekceway. Niestety robi to rwnie wielu niedowiadczonych lekarzy.
Na zdjciach zamieszczonych w tym poradniku przedstawiono przykady rumieni. Wikszo tych zdj wykonali chorzy z forum internetowego
Borelioza2. Inne znajdziesz pod tym adresem: www.tiny.pl/3trn
U czci chorych w cigu kilku dni lub tygodni po ukszeniu kleszcza
mog wystpi objawy pseudogrypowe. W najgorszej sytuacji s ci, ktrzy nie
zauwayli ukszenia kleszcza i nie zaobserwowali charakterystycznego rumienia. Pierwsze objawy pseudogrypowe mog wwczas zosta mylnie
zinterpretowane jako niewinna infekcja wirusowa. Nastpne, pojawiajce si
i narastajce pniej, bywaj interpretowane jako symptomy innych chorb.
Ukszenie kleszcza moe pozosta niezauwaone, gdy nie wszyscy
maj zwyczaj przeglda cae ciao, nawet po pobycie w terenie, gdzie kleszczy
jest duo. Kleszcz moe wic pozosta ukryty w fadach skrnych lub innych
trudno dostpnych i sabo widocznych miejscach.
Od maja do czerwca agresywnie atakuj mode formy kleszczy tzw.
nimfy. S niemal przezroczyste, wielkoci ziarnka piasku, wic trudne do
zauwaenia, a niestety czsto zakaone w znacznie wikszym stopniu ni
dorose kleszcze. Trzeba te pamita, e zakazi moe nawet kleszcz wyjty
w par minut po ugryzieniu, poniewa kilka procent zakaonych kleszczy ma
bakterie obecne w liniankach i do zakaenia moe doj bardzo szybko, co
potwierdzaj osobiste dowiadczenia chorych z forum Borelioza. Mitem jest
twierdzenie, e do zakaenia potrzeba 24, czy nawet a 48 godzin. Poza tym
nieumiejtne wyjmowanie kleszczy sprzyja wstrzykiwaniu przez nie patogenw
do krwi czowieka.
Nieprawd jest, e kleszcze s aktywne tylko przez kilka letnich miesicy. Ich aktywno zaley od temperatury.
Kilka ciepych dni z temperatur 712C wystarcza, aby si przebudziy, wic
w zasadzie mog pojawia si w dowolnej porze roku. Oczywicie w okresach
zimnych, nawet jeeli zaczynaj si budzi, jest ich znacznie mniej i s mniej
aktywne, ale cigle mog zaatakowa i zakazi.
________________________________________________

www.borelioza.dl.pl

10

zdjcia rumieni

zdjcia rumieni

Rozpoznanie boreliozy pnej


Borelioz naley podejrzewa zawsze, jeeli u czowieka poprzednio zdrowego pojawiaj si objawy z kilku ukadw naraz, np. z ukadu
kostnostawowego, endokrynnego i nerwowego, a rutynowo wykonywane
badania laboratoryjne nie wykazuj odchyle lub wykazuj tylko minimalne
zmiany. Objawy mog by zrnicowane zarwno pod wzgldem ich iloci
i intensywnoci, jak i ukadu w ktrym wystpuj.
Poniej podajemy objawy najczciej wystpujce w zaawansowanej
boreliozie. Trzeba pamita, e mog one wystpowa take w innych
chorobach i ich obecno jeszcze nie przesdza o rozpoznaniu boreliozy.
Jeeli kto ma kilka poniszych objaww, a jego leczenie nie przynosi efektw,
naley rozway, czy przyczyn tego stanu nie jest choroba z Lyme 3 (lista
pochodzi z opracowania doktora J.J. Burrascano).
gorczka, poty, dreszcze, fale gorca z nieznanych powodw,
zmiana masy ciaa (przybranie lub utrata),
zmczenie (napadowe lub stae), ociao, saba wytrzymao fizyczna,
bezsenno, pytki sen,
bezdech nocny,
wypadanie wosw z nieznanych powodw,
budzce ze snu drtwienie koczyn lub tylko palcw (czasem bardzo
zmienne),
drtwienie jzyka (zwaszcza jego czubka) lub warg oraz zaburzenia smaku,
ble garda,
ble jder,
ble bioder,
ble i kurcze mini,
tiki mini twarzy lub innych mini,
rnorakie ble gowy,
ble i obrzki staww, czsto zmienne i wdrujce,
________________________________________________

Borelioza jest nazywana chorob z Lyme, gdy po raz pierwszy rozpoznano j w roku 1975
u mieszkacw miejscowoci Old Lyme w stanie Connecticut w Stanach Zjednoczonych.

13

sztywno staww i krgosupa szyjnego oraz trzeszczenie szyi,


ble zbw (bez wyranych powodw stomatologicznych),
nieregularna menstruacja z nieznanych powodw,
nieoczekiwane wytwarzanie mleka, ble piersi,
podraniony pcherz lub zakcenie dziaania pcherza moczowego,
utrata sprawnoci seksualnej lub utrata libido,
ble i podranienie odka,
refluks odkowo-przeykowy,
zmiana rytmu wyprnie (zaparcia lub biegunki),
ble w klatce piersiowej i w ebrach,
przeszywajce ble,
krtki oddech, kaszel, zadyszka,
skoki pulsu i skoki cinienia krwi,
bloki serca lub inne arytmie (zwykle zmienne i oporne na leczenie) oraz
szmery w sercu,
kardiomiopatia przerostowa,
kucia, mrowienia o zmiennym charakterze; utrata czucia jak
w polineuropatii oraz palenie skry,
zapalenie nerwu trjdzielnego,
jednostronny parali twarzy (parali Bella),
zaburzenia widzenia: podwjne rozmyte widzenie, czarne plamy w polu
widzenia, nadwraliwo na wiato (zwykle badanie okulistyczne nie
wykazuje zmian),
zaburzenia suchu: dzwonienie w uszach, ble uszu, nadwraliwo
na dwik,
nasilona choroba lokomocyjna, zawroty gowy, utrata rwnowagi,
za tolerancja alkoholu i nasilanie si objaww po alkoholu,
zaburzenia koncentracji i otpienie: trudnoci w znalezieniu potrzebnego
sowa, problemy z rozumieniem tekstu czytanego, wzmoona ilo bdw
ortograficznych, trudnoci w rozumieniu duszych zda,
14

trudnoci w rozumieniu szybkich dialogw, liczne wypadki z nieuwagi,


zapominalstwo, luki pamiciowe, dezorientacja, uczucie odrealnienia,
zmiany nastroju, draliwo, depresja,
parkinsonowskie drenia rk i innych czci ciaa,
czterotygodniowa cykliczno symptomw: dwa tygodnie lepiej, dwa
tygodnie gorzej,
nadwraliwo skry, bolesno na dotyk,
stany zapalne gruczou krokowego o nieustalonej przyczynie,
nadwraliwo na chemikalia i zapachy,
nietypowe ataki padaczkowe,
zapalenie wtroby,
poraenia nerww obwodowych.
Lekarze zwracaj rwnie uwag na inne objawy:
wid skry,
czste anginy (Plauta-Vincenta),
hypotoni ortostatyczn,
guzki tarczycy,
objawy tyczkowe i inne.
Powysza lista nie wyczerpuje wszystkich moliwych objaww, ale
zawiera te najczciej spotykane. Z uwagi na tak wiele moliwoci, u chorych
konstelacje objaww mog by bardzo rne. Dzieje si tak dlatego, e choroba
atakuje gownie tkank czn, ktra stanowi budulec dla caego ukadu
ruchowego oraz wszystkich narzdw. Bakterie boreliozy s take znajdowane
w tkance nerwowej oraz miniowej.
Objawy kliniczne mog by podstaw do podjcia leczenia, nawet gdy
nie zauwaylimy kleszcza.
Testy diagnostyczne nie s konieczne, jeeli atak kleszcza zosta
zauwaony i pojawi si charakterystyczny rumie.
W takim przypadku mona rozpocz leczenie bez dodatkowych testw
diagnostycznych.
Sugerujemy wykonie fotografii rumienia i zachowanie jej w dokumentacji.

15

Zakaonego kleszcza najlepiej umieci w maym pojemniczku dla


potrzeb ewentualnego badania lub zamrozi, jeeli zosta zabity lub uszkodzony
przy wyjmowaniu.
Jeeli ukszenie kleszcza jest tylko prawdopodobne, a objawy niejasne,
naley sprbowa potwierdzi borelioz testami laboratoryjnymi. Informacje
o testach znajdziesz w rozdziale: Ktre badania na borelioz robi i kiedy?

Z jakimi chorobami borelioza jest


najczciej mylona?
Poniewa znajomo boreliozy i innych chorb odkleszczowych jest
wrd lekarzy niewielka, usiuj oni szufladkowa chorych na borelioz
w ramach swej wiedzy i przypisuj im rne bardziej znane choroby, nawet gdy
nie wszystko w rozpoznaniu do koca pasuje. Stwierdzaj np. nietypowo
przebiegajce stwardnienie rozsiane bez zmian w obrazie rezonansu
magnetycznego (MRI).
Pacjentom z borelioz przypisuje si ponadto dosy czsto nieprawidowo:
nerwic pomimo dodatnich wynikw testw na borelioz
i braku objaww nerwicy;
zesp Mnchhausena pacjent wymyla objawy, aby sta si
centrum zainteresowania dla lekarza;
zesp Mnchhausena per procura (by Proxy) rodzic wymyla
lub sam powoduje objawy dziecka, aby zyska zainteresowanie
i uwag lekarza;
reumatyzm kiedy dominuj objawy stawowe;
zesp przewlekego zmczenia gdy dominujcym objawem
jest zmczenie;
fibromialgi ktra w zasadzie nie jest chorob, lecz raczej zespoem
blowym o nieznanej etiologii, na ktry nie ma skutecznego
leczenia4;
tocze rumieniowaty (lupus) w boreliozie wychodz niekiedy
faszywie dodatnie prby na tocze, ustpujce po leczeniu antybiotykami;
________________________________________________

O fibromialgii wiadomo jedynie tyle, e wci jest rozpoznawana (The only certainty about
fibromyalgia is that it is still diagnosed) Cure Unknown, Pamela Weintraub, St. Martins Press, New
York, str. 131.

16

stwardnienie zanikowe boczne (SLA)5 jeeli borelioza przebiega


bardzo burzliwie z rozlegymi ubytkami neurologicznymi;
zesp Guillian-Barre jeeli dominuj polineuropatie.
Cz lekarzy LLMD6 wierzy, e borelioza ley u podstaw duej czci
chorb degeneracyjnych ukadu nerwowego, chorb ukadu krenia, arytmii
serca, chorb ukadu pokarmowego i ADHD 7. Ich zdaniem naleaoby
rozway wykonywanie testw na borelioz w diagnostyce rnicowej migren,
mononukleozy zakanej, choroby Parkinsona, autyzmu, choroby Alzheimera,
paraliu Bella, choroby afektywnej i zapalenia opon mzgowych oraz rnego
rodzaju zaburze endokrynologicznych, gdy i tu zdarzaj si pomyki
diagnostyczne.
Wyliczone powyej choroby nie wyczerpuj caej gamy moliwych
pomyek. Moe si te zdarzy odwrotnie: lekarz rozpozna borelioz klinicznie
lub na podstawie faszywego wyniku testu ELISA8, cho jej w rzeczywistoci
nie ma. Zdarzaj si przypadki mylnego rozpoznania boreliozy u pacjentw
z zatruciem toksynami grzybiczymi, niedoborem witaminy D, niedoborem
magnezu, zespoem Sjgrena, nadwraliwoci na gluten lub chorob Charcot
Marie Tooth. Prowadzi to do niepotrzebnego leczenia antybiotykami.

________________________________________________

Inne nazwy: choroba Charcota, choroba Lou Gehriga, choroba neuronu ruchowego, sclerosis lateralis
amyotrophica, amyotrophic lateral sclerosis, ALS.
6
Lyme Literate Medical Doctor lekarz biegy w dziedzinie boreliozy, znajcy si na boreliozie.
7

Attention Deficit Hyperactivity Disorder zesp nadpobudliwoci psychoruchowej.

Jak zaznaczamy w innym miejscu, nie polecamy wykonywania zawodnego testu ELISA, ale jeeli
zostanie on wykonany i wynik bdzie dodatni, naley potwierdzi go testem Western Blot. Test ELISA
daje czasem wyniki mylnie dodatnie. Musimy przyzna, e pod tym wzgldem nasza suba zdrowia
spisuje si dobrze i stara si wykluczy za pomoc WB przypadki mylnego rozpoznania boreliozy testem
ELISA. Wikszo polskich lekarzy uznaje zawodno pozytywnych wynikw testu ELISA, ale wyniki
negatywne, niestety nie zawsze susznie, przyjmuje za dobr monet. W obu przypadkach prowadzi to
do pozbycia si pacjentw, a wic do oszczdzania czasu i pienidzy.

17

Czy przy braku objaww wskazujcych


na koinfekcje naley robi badania w tym
kierunku?
Analiza symptomw koinfekcji9 jest tylko przyblion form diagnozy,
koinfekcje mog mie przebieg ukryty i zdarza si czsto, e kto bez
charakterystycznych symptomw moe by jednak nimi zaraony. Ponadto
objawy wielu chorb pokrywaj si, co utrudnia diagnoz.
Zaleca si zwaszcza nie pomija testw na bartoneloz i babeszjoz 10,
a nawet aby unikn puapki faszywie ujemnych wynikw wykona ich
pene wersje, tzn. oprcz zbadania poziomu przeciwcia, sprawdzi za pomoc
PCR-a czy nie ma we krwi DNA tych patogenw.
W miar moliwoci warto rwnie wykona testy na inne koinfekcje
odkleszczowe: mykoplazmy, jersini i anaplasm (Ehrlichi).
Wielu chorych na borelioz jest rwnie zakaonych Chlamydi pn 11,
ktra pniej czsto osiedla si w organizmie osabionym chorobami
odkleszczowymi.
Wystpowanie wspinfekcji (koinfekcji) wie si z modyfikacj
leczenia. Pomijanie koinfekcji w terapii powoduje czsto jej nieskuteczno
i znacznie wydua czas leczenia.

Mam borelioz czy nerwic?


Pojcie nerwicy zostao stworzone wiele lat temu dla okrelenia
niepsychotycznych zaburze psychicznych o charakterze czynnociowym, ktre
nie maj organicznego podoa. Ich przebieg na og jest dugotrway,
charakteryzuj si rnorodnoci objaww, niekiedy o znacznym nasileniu,
wywoujcych uczucie dyskomfortu.
Przyczyn s konflikty psychologiczne, ktre przewyszaj moliwoci
przystosowawcze danej osoby. Nie dochodzi do zaburze osobowoci, narastaj
natomiast trudnoci w kontaktach spoecznych.
________________________________________________

Koinfekcja zakaenie towarzyszce. Kleszcze przenosz zarazki wielu chorb.

10

Choroba wywoywana przez pierwotniaki z rodzaju Babesia. Po polsku jest rnie nazywana:
babeszjoza, babezjoza, babesjoza, babesioza oraz skrtowo: babs. Wicej informacji o babeszjozie
znajdziesz w dalszej czci ksiki.
11
Chlamydia pn (CPN) Chlamydophila pneumoniae.

18

W genezie nerwic dominujc rol przypisuje si reakcjom interpersonalnym midzy chorym a jego rodowiskiem. Przy rozpoznawaniu zaburze
nerwicowych bierze si pod uwag midzy innymi obraz kliniczny, cechy
psychiczne pacjenta warunkujce radzenie sobie ze stresem, cechy sytuacji
psychospoecznej (konflikty wewntrzne i zewntrzne). Naley te wykluczy
wszelkie moliwe somatyczne schorzenia.
Najczciej wystpujce zaburzenia nerwicowe, to zaburzenia lkowe
oraz zaburzenia wystpujce pod postaci somatyczn. W diagnostyce rnicowej konieczne jest wykluczenie organicznych przyczyn dolegliwoci, jak
rwnie innych zaburze psychicznych, np. Depresyjnych.
Leczenie nerwic jest dugotrwae i kosztowne (terapii indywidualnej nie
refunduje NFZ). Wielu lekarzy, w tym rwnie psychiatrw uwaa, e nerwica
nie jest chorob, zatem chorzy s odsyani do rnych specjalistw i kierowani
na rne badania. Leczenie nie przynosi skutku, mona si wic tu dopatrzy
analogii do chorych z borelioz. Posta somatyczna nerwicy, w objawach
bardzo przypomina zaawansowan chorob z Lyme. Wane jest wic
szczegowe zebranie wywiadu od chorego i gruntowne badanie lekarskie.
Rozpoznanie nerwicy wcale nie musi wyklucza zakaenia krtkiem Borrelii.
Wydaje si, e ze wzgldu na kiepskie moliwoci diagnostyczne,
rozpoznawanie nerwicy jest w Polsce nadmierne. By moe znaczca cz
przypadkw jest wynikiem niezdiagnozowanych innych chorb.
Podsumowujc: objawy wystpujce w nerwicy s bardzo podobne do
tych w zaawansowanej boreliozie. W zwizku z tym, bezporedni przyczyn
zdiagnozowanej nerwicy moe by wanie borelioza.

Ktre badania na borelioz robi


i kiedy?
Badania na borelioz moemy podzieli na dwa rodzaje: serologiczne
i bezporednie. W badaniach serologicznych nie poszukujemy samego rda
zakaenia, nie szukamy ladw zakaajcej bakterii przekazanej nam przez
kleszcza, lecz sprawdzamy, czy nasz organizm broni si przed zakaeniem. Gdy
obca bakteria znajdzie si w naszym organizmie, ukad odpornociowy
rozpoznaje jej obce biako i wytwarza zwalczajce wroga przeciwciaa.
Aby to si stao, musz zosta spenione dwa warunki:
ukad odpornociowy musi by wystarczajco sprawny,
musi upyn czas potrzebny na wytworzenie przeciwcia przez organizm.
19

Do bada serologicznych nale testy: Western Blot (WB) i ELISA.


Badania bezporednie to PCR i PCR RT, w ktrych szukamy w prbkach rda
zakaenia organizmu, czyli powodujcej chorob bakterii (dokadniej poszukujemy DNA tej bakterii).

ELISA12
Lekarze chorb zakanych i lekarze rodzinni standardowo zalecaj test
ELISA. Niestety jest to test bardzo zawodny. Ta sama krew wysana do wielu
laboratoriw da ca gam wynikw, w tym wiele diametralnie rnych:
dodatnie, ujemne, miana wysokie lub niskie. Test ELISA na borelioz pomimo
jego licznych uomnoci cigle tkwi w arsenale medycyny, gdy jest tani.
Sugerujemy, aby tego testu nie robi wcale, poniewa jego wynik wicej
problemw stwarza, ni rozwizuje. Zamiast tego lepiej wykona we wasnym
zakresie inne badania (niestety na og penopatne).
Wykonanie testu ELISA moe by niekiedy wane strategicznie, gdy
jest czsto warunkiem otrzymania statusu chorego na borelioz. Jego dodatni
wynik umoliwia uzyskanie bezpatnego leczenia szpitalnego, lekami doylnymi, w ramach ubezpieczenia, przez okres 46 tygodni. Posiadanie dodatniego
wyniku testu ELISA uatwia rwnie uzyskanie odszkodowania z niektrych
firm ubezpieczeniowych.

Western Blot13
Obecnie wiele laboratoriw w Polsce wykonuje test Western Blot na
borelioz w klasach IgM i IgG14.
________________________________________________

12

Enzyme-Linked ImmunoSorbent Assay, czyli test immunoenzymatyczny lub immunoenzymosorbcyjny.

13

Western Blot stosowana w biologii molekularnej metoda wykrywania okrelonych biaek. Nazwa jest
gr sown, zabawnym przeksztaceniem nazwy, opracowanej przez Edwina Southerna, techniki Southern
Blot sucej do wykrywania DNA. Southern Blot to plama (kleks) Southerna, lecz rwnie plama
poudniowa, a skoro jeden test nazwano plam poudniow, inny otrzyma nazw plamy zachodniej
czyli Western Blot.
14
Przeciwciaa s czci ukadu immunologicznego (ukadu odpornociowego) organizmu. S to biaka,
nazywane immunoglobulinami, ktre pomagaj w ochronie nas przed mikroskopowymi najedcami,
wirusami, bakteriami, substancjami chemicznymi lub toksynami. Jest pi odrbnych klas
immunoglobulin (IgM, IgG, IgA, IgE i IgD). Najczciej oznaczane to przeciwciaa IgM, wytwarzane
zwykle na pocztku zakaenia i przeciwciaa IgG, ktre produkowane s pniej i mog utrzymywa si
we krwi przez lata. Kade wyprodukowane przeciwciao jest unikalne, jedyne w swoim rodzaju.
Wytwarzane jest, aby rozpozna okrelon struktur chemiczn wystpujc na powierzchni komrki lub
czstki, ktra wtargna do organizmu. Struktura ta nazywana jest antygenem.

20

Cena tego badania w obu klasach wynosi okoo 150300 z. Naley


wybra laboratorium, ktre ma spore dowiadczenie w zakresie chorb
odkleszczowych, prowadzi nad nimi wasne badania i publikuje wnioski z tych
bada. Jest szczeglnie istotnym, by laboratorium uywao w tecie tzw.
mieszanych antygenw15 oraz w sposb klarowny opisywao wyniki, nie
pomijajc adnych prkw16.
Najlepiej zapyta na Forum Borelioza o najblisze miejsca zamieszkania, sprawdzone laboratorium wykonujce test WB. Nie naley zamawia
tego testu w przypadkowych laboratoriach, ktre maj niewielkie dowiadczenie w jego wykonywaniu.
Test WB polega na szukaniu specyficznych przeciwcia17 wytworzonych
pod wpywem zakaenia borelioz. Produkcj przeciwcia (immunoglobulin)
w organizmie czowieka zajmuj si limfocyty. Kady specyficzny rodzaj
przeciwcia klasy IgG lub IgM jest produkowany przez inne linie limfocytw.
W zalenoci od materiau genetycznego otrzymanego od rodzicw, jestemy
lepiej lub gorzej wyposaeni w specyficzne typy limfocytw, co moe
tumaczy, dlaczego ludzie z okrelonymi typami tkankowymi choruj na
borelioz czciej ni inni.
Ukad odpornociowy musi mie czas na wytworzenie przeciwcia,
dlatego mona je wykona dopiero po 46 tygodniach od ugryzienia przez
kleszcza. Tyle wanie mniej wicej czasu zajmuje wytworzenie przez ukad
odpornociowy przeciwcia wykrywanych tym testem.
Badanie moe da wynik negatywny w pocztkowym okresie choroby,
tzn. przez kilka pierwszych tygodni po ukszeniu. Zbyt czsto niestety ten test
pacjenci wykonuj krtko po ugryzieniu przez kleszcza, wic trac pienidze
nie uzyskujc wiarygodnego wyniku.
Badanie Western Blot moe da wynik faszywie negatywny, jeeli
w starej, chronicznej boreliozie produkcja przeciwcia zostaa zatrzymana
przez bardzo sprytn bakteri boreliozy lub gdy przeciwciaa zostay cakowicie
________________________________________________

15

Antygen to w uproszczeniu kada substancja, ktra znalazszy si w organizmie wywouje odpowied


ukadu immunologicznego (obronnego).
16
W opisie wyniku musz by wyliczone wszystkie prki; okrelenie jedynie, e wynik testu jest
pozytywny lub negatywny nic nie wnosi, z powodu zej interpretacji prkw przez wielu lekarzy.
17
Przeciwciaa lub immunoglobuliny biaka produkowane przez ukad odpornociowy odgrywaj
zasadnicz rol w obronie organizmu przed bakteriami i pasoytami zewntrzkomrkowymi oraz w znacznie mniejszym stopniu, pasoytami i bakteriami wewntrzkomrkowymi. Gwnym zadaniem przeciwcia jest wizanie antygenw, co umoliwia zachodzenie innych procesw obronnych skrt informacji
na podstawie pl.wikipedia.org/wiki/Przeciwciaa

21

zuyte w walce z chorob. Jeeli podejrzenie kliniczne choroby jest silne,


badanie Western Blot warto kilkakrotnie powtarza, np. co kilka tygodni, by
trafi na taki moment, gdy przeciwciaa s obecne we krwi. Dr Burrascano
twierdzi, e w seronegatywnej boreliozie warto wykonywa test Western Blot
nawet do piciu razy, o ile wczeniej nie uzyska si pozytywnego wyniku.
Obecno przeciwcia w aktywnej boreliozie fluktuuje (zmienia si)
i osoba z negatywnym wynikiem ma szanse na uzyskanie wyniku pozytywnego
w powtrzonym po kilku tygodniach badaniu. Niekiedy potwierdzenie choroby
uzyskuje si dopiero za czwartym lub pitym razem. Niektrzy lekarze w takim
wypadku prbuj uzyska potwierdzenie infekcji w inny sposb: lecz pacjenta
antybiotykami przez okres kilku tygodni i po odczekaniu 56 tygodni kieruj na
test Western Blot. Leczenie antybiotykiem tak krtko moe nie wyleczy
chronicznej choroby, ale na tyle wzmocni ukad odpornociowy, e we krwi
pojawi si przeciwciaa w wystarczajcej iloci, aby mogy zosta wykryte.
Wynik badania Western Blot powinien zinterpretowa lekarz, ktry specjalizuje
si w leczeniu boreliozy.
Badanie WB mona wykonywa w dowolnym momencie, rwnie
podczas antybiotykoterapii, lecz przy dziaaniu antybiotykw szansa na pozytywny wynik jest nieco mniejsza. Najatwiej tym testem wykry chorob
wykonujc badanie 6 tygodni po przerwaniu antybiotykoterapii.
WB jest dobrym badaniem, ale jego wynik jest zawsze uzaleniony od
obecnoci we krwi wolnych przeciwcia produkowanych przez ukad immunologiczny, a niektrzy chorzy na borelioz po prostu przeciwcia we krwi nie
maj (w boreliozie tworz si tzw. kompleksy immunologiczne, wic
przeciwciaa s zajte)18. Szansa na pozytywny wynik u osoby przewlekle
chorej wynosi 5060%. Powtrzenie badania po kilku miesicach, co wynika
z dynamiki choroby, moe da poszukiwany wynik pozytywny u osoby
poprzednio seronegatywnej.
Opis testu
Test Western Blot na borelioz dokonuje dokadnej oceny przeciwcia na
rone fragmenty bakterii. Metoda WB moe by czasami bardzo rozbudowana
i nieco odmiennie wykonywana w ronych laboratoriach. Rne przeciwciaa
przeciwko poszczeglnym fragmentom bakteryjnym s w kocowej fazie
odzwierciedlone graficznie jako czarne prki na bonie nitrocelulozowej.
________________________________________________

18

Kompleks immunologiczny (ac. complexio poczenie, wyrwnanie) kompleks powstay przez


zwizanie antygenu przez swoiste dla niego przeciwciao.

22

Do badania uywa si surowicy chorego oraz zabitych i rozdrobnionych


hodowlanych bakterii Bb19, ktrych fragmenty maj rn mas czsteczkow
mierzon w kilodaltonach (kDa)20. W nowszych typach testw stosowane s te
rekombinowane biaka Borrelii otrzymane metodami inynierii genetycznej,
wic bardzo czyste. Pod wpywem prdu elektrycznego nastpuje rozdzia
preparatu na pasma odpowiadajce biakom Bb o rnej masie czsteczkowej.
Nastpnie rozdzielone biaka bakteryjne (antygeny Borrelii) przenoszone s na
bon nitrocelulozow. Bona jest cita na paski, wykorzystywane do waciwego badania surowicy pacjenta. Pasek z antygenami, po inkubacji z rozcieczon surowic chorego, barwiony jest z uyciem specjalnej techniki, wykrywajcej przeciwciaa swoicie zwizane z antygenami krtkw Borrelii.
W miejscach, gdzie przeciwciaa pacjenta poczyy si z biakami (antygenami) bakterii Bb dostrzegamy charakterystyczne paski, zwane prkami.
Kady prek odpowiada biaku bakteryjnemu (antygenowi) o okrelonej masie
czsteczkowej.
Jak interpretowa wynik WB?
Interpretacja badania to interpretacja prkw. Niektre s bardzo
swoiste dla bakterii boreliozy, a inne mniej specyficzne tzn. spotykane rwnie
u innych bakterii. Organizm osoby chorej moe produkowa przeciwciaa
przeciwko innym czciom bakterii (biakom o rnej masie), std w wynikach
pacjentw obserwuje si wiele rnic. Z uwagi na rnorodn technik robienia
tego badania, trudno o uniwersalne zalecenia odnonie interpretacji.
Interpretacja wynikw bywa czasami oczywista, a czasami nieatwa, za
laboratoria uywaj czsto swoich wasnych kryteriw.
Zalenie od metody i uytych materiaw badanie moe obejmowa
wicej lub mniej prkw (wszy lub szerszy zakres mas) i zalenie od
przyjtego standardu uznawa za wynik pozytywny rn liczb prkw.
Dlatego dobry opis wyniku WB musi zawiera list wykrytych prkw,
a nie jedynie uznanie wyniku za pozytywny lub negatywny.

________________________________________________

19

Borrelia burgdorferi bakteria gram-ujemna o rednicy 0,30,5 m i dugoci 2030 m, krtek


wywoujcy borelioz, przenoszona przez kleszcze z rodzaju Ixodes. Zostaa tak nazwana dla uczczenia
amerykaskiego naukowca szwajcarskiego pochodzenia Willy'ego Burgdorfera, ktry odkry j w roku
1982 rdo: pl.wikipedia.org/wiki/Borrelia_burgdorferi
20
1 kDa (kilodalton) = 1000 Da (daltonw). Jeden dalton to mniej wicej masa 1 atomu wodoru.

23

Prki:
p18: biako powierzchniowe komrki bakteryjnej (DbpA) biako
wice dekoryn21,
p21: antygen specyficzny dla wczesnej fazy zakaenia,
p22: inny wariant biaka z powierzchni komrki bakteryjnej,
p2325: biako zewntrznej bony komrkowej (OspC),
p28: biako powierzchniowe,
p30: specyficzny antygen, ktrego struktura nie zostaa cakowicie
poznana,
p31: biako zewntrznej bony komrkowej (OspA),
p34: biako zewntrznej bony komrkowej (OspB),
p37: nieznane, ale zwizane z obecnoci Bb,
p39: biako bonowe Borrelii (kompleks flagelliny) wysoce specyficzne
dla Bb,
p41: flagellina kurczliwe biako uywane przez wiele gatunkw
bakterii w celu przemieszczania si nieswoiste dla boreliozy,
p45: biako szoku cieplnego (HSP45),
p58: biako szoku cieplnego (HSP58),
p66: biako szoku cieplnego (HSP66),
p73: biako szoku cieplnego (HSP73),
p83 (p93 lub p100): biako bonowe (jest to uznany wskanik dugiego
trwania zakaenia Bb),
VisE: lipoproteina zewntrznej bony komrkowej Borrelii
(syntetyzowana tylko w organizmie ywiciela, np. czowieka).
Wedug doktora Burrascano nastpujce prki WB maj znaczenie
w diagnostyce Bb: p18, p2124, p31, p34, p37, p39, p83, p93. Obecno prka
p41 wiadczy oglnie o przeciwciaach na krtki mog to by inne krtki
(czyli niekoniecznie borelioza).
________________________________________________

21

Dekoryna jest skadnikiem tkanki cznej.

24

Prek 41 odpowiada biaku zwanemu flagellin. Jest to biako zwizane z wici i wystpuje u wszystkich krtkw (niepatogennych rwnie) oraz
np. u Helicobacter pylori dlatego mog wystpi reakcje krzyowe
i niespecyficzne.
Wedug innych rde wane s nastpujce prki: p18, p22, p2325,
p28, p30, p31, p34, p37, p39, p41, p83 (p93, p100) oraz VIsE. Wida drobne
rnice w porwnaniu z pogldami doktora Burrascano.
Z wyjtkiem prka p41 i po wykluczeniu innych chorb wystarczy
jeden prek WB, by potwierdzi chorob. Znajd si oczywicie lekarze, dla
ktrych jeden prek to za mao, bowiem inne patogeny mog dawa tzw.
reakcje krzyowe. Oglnie naley przyj, e im wicej prkw, tym
pewniejsze rozpoznanie. Trzy prki to ju naprawd spora pewno, a 56
prkw to borelioza nie do podwaenia. W czynnej boreliozie mona mie
dowoln kombinacje wynikw. Prki IgM maj wiksze znaczenie diagnostyczne poniewa sugeruj aktywn borelioz. Podwyszony poziom przeciwcia
w klasie IgG mona uzna za pozostao przebytej infekcji lub oznacza on
chroniczn, aktywn chorob. IgM jest wysokie na pocztku infekcji, zaraz po
rumieniu, oraz niejako wbrew logice wanie w przewlekej boreliozie.
Dzieje si tak by moe dlatego, e w przewlekej boreliozie bakterie
przebywaj w komrkach i kiedy od czasu do czasu wydostaj si do krwiobiegu, organizm traktuje je jako wie infekcj czyli znowu produkuje IgM.
Niektrzy lekarze prbuj uywa WB do monitorowania skutecznoci
leczenia. Naley wic przestrzec, e WB si do tego nie nadaje. Owszem,
obecno prkw w klasie IgM bdzie sugerowaa dalsze istnienie choroby, ale
kady inny wynik typu ujemny w obu klasach, dodatni lub ujemny IgG
w zasadzie nic nie wnosi do oceny skutecznoci leczenia.
Jeeli po p roku od skoczenia kuracji w wynikach WB pojawi si
prki IgM, bdzie to niestety oznaczao dalsz chorob, natomiast obecno
prkw IgG bdzie podejrzana, ale niewystarczajca do stwierdzenia nawrotu
choroby. Wyniki spadajce, mniej wysycone paski w WB nie s czynnikiem
prognostycznym w boreliozie. W poowie przypadkw borelioza zaawansowana jest seronegatywna, wic wyniki dochodzc do zera przez pewien czas
musz by spadajce, co wynika z samej istoty choroby.
Western Blot najlepiej robi po 68 tygodniach od zakoczenia leczenia.
Przypuszczalnie w czasie leczenia abx 22 nie ma antygenw we krwi i organizm
nie ma powodu by produkowa przeciwciaa.
________________________________________________

22

abx antybiotyk, antybiotykowy, antybiotykami, itp. popularny skrt na forach internetowych.

25

Ujemny wynik WB
Ujemny wynik WB nie wyklucza boreliozy. Powtrne badanie wykonane po kilku miesicach moe da wynik pozytywny, poniewa poziom przeciwcia we krwi chorego na borelioz okresowo si zmienia. Obiegowa sugestia
mwi, e mona zwikszy szanse na pozytywny wynik WB poprzez
miesiczne lub dusze leczenie tetracyklin i kilkutygodniow przerw.
Aby zwikszy szanse na prawdziwie dodatni wynik WB naley:
1. Wybra laboratorium, ktre ma moliwie szerokie dowiadczenie
w tym badaniu, wykazuje gbsze zainteresowanie chorobami odkleszczowymi,
moe nawet prowadzi wasne badania w tej dziedzinie.
2. Upewni si, e laboratorium opisuje wszystkie moliwe prki WB,
nawet te sabo widoczne. Naley zawsze da dokadnego wyniku badania
z podaniem znalezionych prkw, gdy ich liczba i wano bywaj nieprawidowo interpretowane przez osoby opisujce testy dla laboratorium.
Majc list znalezionych prkw moemy szuka lekarza, ktry wynik
zinterpretuje; samo okrelenie wyniku jako pozytywny (+) lub negatywny ()
nie jest miarodajne.
3. Upewni si, e laboratorium posiada klimatyzacj. Wyniki WB
wykonane w laboratoriach klimatyzowanych s bardziej wiarygodne.
4. Sprawdzi moliwo zrobienia badania WB z krwi lub osocza bez
potrzeby mroenia. Dobrze, jeeli pobrana krew nie czeka na badanie duej ni
4 doby (dugie oczekiwanie prbki krwi na badanie zwiksza prawdopodobiestwo czenie si przeciwcia i antygenw w niewykrywalne
kompleksy). Najlepiej, gdy badanie jest wykonywane zaraz po pobraniu.
Dobrym pomysem jest rwnie skontaktowanie si z laboratorium
telefonicznie, aby zorientowa si kiedy planuj przerb osocza i wysa prbk
tu przed badaniem, unikajc w ten sposb oczekiwania i mroenia. Mroenie
osocza przed badaniem moe zmniejszy szans na pozytywny wynik.
Wyniki mog te zalee od typu uytego testu Western Blota. Testy
jeszcze niedawno stosowane w wielu polskich laboratoriach zawieray antygeny
tylko B. afzelii, co mogo zwiksza liczb wynikw faszywie ujemnych,
poniewa B. afzelii wystpuj w Europie stosunkowo rzadko. Czciej wystpuj bakterie B. burgdorferi i B. garini. PZH w Warszawie jeszcze niedawno
uywao antygenu B. garini, co by moe oferowao lepsz czuo testu23.
________________________________________________

23

Niestety od pewnego czasu trudno w tym laboratorium (nawet z pen odpatnoci) wykona
test WB, nie majc pozytywnego wyniku testu ELISA.

26

Testy serologiczne wykorzystujce cae komrki Borrelii lub ich wyekstrahowane biaka powierzchniowe, jako rdo antygenw, s trudne
w standaryzacji i optymalizacji swoistoci oraz czuoci. Odkryto, e testy
z rekombinowanymi antygenami wykrywaj przeciwciaa znaczco lepiej,
zarwno we wczesnych, jak i pnych stadiach boreliozy. Dlatego te coraz
czciej takie testy pojawiaj si w ofertach laboratoriw.
Efektywno testu WB ocenia si na 6070% (w przypadku wieych
zakae), wic wynik ujemny nie przesdza o braku boreliozy. Jeeli objawy
kliniczne wiadcz o jej istnieniu, test naley powtarza jak zostao to ju
wyej wspomniane nawet kilkakrotnie, albo sprbowa potwierdzi
borelioz badaniem PCR. Naley te wzi pod uwag, e niewielki odsetek
pacjentw, ze wzgldw genetycznych, nie wytwarza przeciwcia na borelioz,
wic Western Blot u nich zawsze bdzie ujemny.
Niestety WB moe suy jedynie do wykrycia lub potwierdzenia
boreliozy; nie nadaje si do monitorowania przebiegu leczenia.

PCR i PCR Real time24


W badaniach serologicznych ELISA i WB poszukuje si przeciwcia,
wytworzonych przez ukad odpornociowy chorego, a poniewa nie kady
organizm jest jednakowo odporny i nie kady potrafi si broni, wyniki bada
serologicznych bywaj zawodne. Alternatywn form diagnostyki jest badanie
PCR i PCR RT.
PCR (Polymerase Chain Reaction), to badanie wykrywajce bezporednio obecno bakterii, a waciwie jej DNA we krwi, moczu lub
ewentualnie w bioptatach25 z rnych tkanek. Badanie to nie ma zwizku
z wytwarzaniem przeciwcia przez ukad odpornociowy, wic mona je wykona zaraz po ukszeniu przez kleszcza.
Technika PCR suy powieleniu DNA, w tym przypadku DNA Borrelii.
ladowe iloci DNA w prbce zostaj namnoone metodami enzymatycznymi
(jeeli doda do DNA odpowiednie substraty i enzymy, to DNA samo si
powiela jak ywy organizm). W ten sposb z bardzo maych iloci mona
uzyska wystarczajco wiele DNA do przeprowadzenia analizy jakociowej.
Jej ostatnim etapem jest identyfikacja namnoonego DNA poprzez porwnanie
________________________________________________

24

Polymerase Chain Reaction reakcja acuchowa polimerazy. Jego odmian jest PCR Real Time
(PCR RT) PCR w czasie rzeczywistym.
25
Bioptat materia pobrany podczas biopsji. Biopsja to inwazyjna metoda pobrania materiau
biologicznego ze zmienionych chorobowo tkanek.

27

z wzorcem charakterystycznym fragmentem DNA pochodzcym od Borrelii


z hodowli.
Zwykle wykonuje si je, gdy nie mona udowodni choroby badaniem
Western Blot. Materia genetyczny Borrelii nie jest wcale atwy do znalezienia
w pynach ustrojowych, gdy jest to bakteria, ktra szybko z nich ucieka i wnika do innych tkanek (yje gwnie wewntrztkankowo). Jej zowienie 26 bywa
trudne, a jeeli w prbce nie ma DNA bakterii, to test, pomimo duej czuoci,
wyjdzie negatywnie. Std tak wiele faszywie negatywnych wynikw testw
PCR. Badanie czasami trzeba wielokrotnie powtarza nim u chorego na
borelioz uda si potwierdzi diagnoz. Powtarzane co jaki czas u osoby
chorej badanie PCR zwykle w kocu daje wynik dodatni, kiedy w kolejnej
prbce bakteria zostanie wreszcie zowiona. Najwiksza szansa na pozytywny wynik PCR wystpuje przy badaniu pynu stawowego i moczu.
Najtrudniej uzyska dodatni wynik z krwi lub pynu mzgowo-rdzeniowego.
Due szanse daje rwnie badanie tkanki pobranej z rumienia zaraz po
zakaeniu lub zbadanie samego kleszcza, jeeli kto go przewidujco zachowa.
PCR Real time uchodzi za czulsze i bardziej pewne badanie. Poniewa
reakcja odbywa si w szczelnie zamknitym naczyniu, praktycznie eliminuje to
przypadkowe zanieczyszczenia prbki. Nadto, PCR RT jest w stanie odpowiedzie na pytanie, ile byo poszukiwanych acuchw DNA w prbce krwi.
Ta cecha PCR RT pozwala prowadzi badania nad moliwoci monitorowania
leczenia boreliozy za pomoc wanie tego testu. Jednak naley podkreli, e
na razie aden test nie moe suy do monitorowania przebiegu leczenia.
Badanie PCR mona wykona ju kilka dni po ugryzieniu przez
kleszcza, a take pniej w dowolnym momencie w chorobie przewlekej. Test
PCR mona wykona podczas kuracji antybiotykowej, ale szansa na dodatni
wynik jest wiksza, jeeli krew jest pobrana kilka tygodni po przerwaniu
antybiotykw. Mona zwikszy szanse na pozytywny wynik PCR przyjmujc
przez kilka dni przed pobraniem prbki w 3 dawkach amoksycylin 46 g/dzie
lub metronidazol 1,5 g/dzie. W zaoeniach metronidazol uwalnia bakterie do
krwi, a amoksycylina je zabija. Podobne dziaanie do metronidazolu ma
tinidazol oraz, jak twierdz pacjenci, citrosept27 (wycig z pestek grejpfruta).
Ten ostatni w dawce 1,52 razy wikszej ni zaleca producent.
________________________________________________

26

Jeeli bakteria, a waciwie fragmenty jej DNA, s w prbce, prawdopodobiestwo ich wykrycia testem
PCR jest bardzo due (bliskie 100%) problem w tym, aby to DNA si w prbce znalazo.
27
Takie dziaanie citroseptu to nie tylko obserwacja chorych. Badania nad wasnociami citroseptu
prowadz O. Brorson i SH Brorson: Grapefruit seed extract is a powerful in vitro agent against motile
andcystic forms of Borrelia burgdorferi sensu lato. Citroseptu nie zaleca si przyjmowa dugoterminowo
razem z antybiotykami, poniewa zmienia on metabolizm lekw.

28

Zwyky PCR jest metod jakociow, a nie ilociow; nie okreli iloci
bakterii ani poziomu infekcji (PCR Real time moe by zarwno jakociowy,
jak i ilociowy). Zalet tego badania jest bezporednie potwierdzenie obecnoci
mikroba, a nie przez reakcje ukadu odpornociowego i kapryn produkcje
przeciwcia (jak w testach serologicznych WB i ELISA).
Test PCR moe by wykonany wczenie, tu po zakaeniu z bioptatu
rumienia, kiedy test WB bdzie jeszcze zapewne negatywny. Badaniem PCR
mona rwnie zbada kleszcza, ktry uksi (jeeli zosta zachowany) by
stwierdzi, czy by nosicielem boreliozy (CBDNA w Poznaniu, SYNEVO
Polska, Diagnostyka).
Test PCR jest mniej znany lekarzom i wielu odnosi si do jego wynikw
nieufnie. By moe rwnie z tego powodu, e wykonuj go nieliczne
laboratoria. Dlatego te zwykle jest wykonywany wtedy, gdy s trudnoci
z potwierdzeniem boreliozy testem Western Blot.
Szansa otrzymania faszywie dodatniego wyniku testu PCR jest znikoma. Moe si np. zdarzy pomylenie prbek lub zanieczyszczenie prbki
kurzem przez nieuwanego laboranta. Bdne rozpoznanie moe rwnie
nastpi wtedy, gdy wzorzec uywany do identyfikacji DNA jest zbyt podobny
do innych mikroorganizmw. Dlatego wane jest wykonywanie testu w wiarygodnym laboratorium.
Pozytywnego wyniku PCR na og si nie kwestionuje. Wynik
negatywny moe by mylny i niestety nie wyklucza istnienia choroby. Wydaje
si (obserwacja Igenex28), e u kobiet atwiej uzyska pozytywny PCR z moczu,
przy pobraniu prbki na pocztku menstruacji. Podejrzewa si, e spadek
poziomu progesteronu29 wie si u kobiet z osabieniem reakcji immunologicznych, w wyniku czego bakterie mog atwiej pojawi si we krwi.
Wynik pozytywny badania w kilka miesicy po zakoczeniu leczenia
wiadczy o niedoleczeniu.
Gdzie wykona PCR lub PCR RT i ile to kosztuje?
Testy PCR na borelioz s wykonywane w kilku miejscach w Polsce
(np. laboratoria DIAG, REX). W Warszawie PCR robi PZH, ale koszt bada nie
jest refundowany.

________________________________________________

28

IGENEX renomowane amerykaskie laboratorium (igenex.com) polecane przez wielu wybitnych


lekarzy leczcych borelioz.
29
Progesteron (luteina) steroidowy eski hormon pciowy wg pl.wikipedia.org/wiki/Progesteron

29

W PCR RT specjalizuje si CBDNA w Poznaniu (www.cbdna.pl).


Sporym uatwieniem s zestawy wysykowe do bada krwi. Poza tym, CBDNA
wykonuje rwnie cae zestawy testw na choroby odkleszczowe, tzw. panele.
Krew do CBDNA mona wysa kurierem, a w niektrych miastach nawet
zamwi wizyt domow pielgniarki na pobranie krwi. CBDNA uywa do
identyfikacji mikrobw, odpowiednio przez siebie wyselekcjonowanych
starterw. Widzimy du korelacj pomidzy wynikami testw przeprowadzonych przez CBDNA, a symptomami choroby.
W ostatnim czasie pojawia si rwnie moliwo wykonania testu
PCR RT w sieci laboratoriw Synevo Polska (www.synevo.pl) i Diagnostyka
(www.diag.pl). Testy wykonywane przez wskazane wyej laboratoria maj
rn czuo: CBDNA od 5 kopii, Diagnostyka od 10, Synevo od 500 kopii
(dane pochodz ze stron www tych laboratoriw).
PCR jest te robione w klinikach weterynaryjnych (psy i koty choruj na
borelioz tak samo jak ludzie) i jeeli personel si zgodzi, to badanie mona
rwnie tam przeprowadzi. W przypadku tego testu bycie czowiekiem lub
zwierzciem nie ma znaczenia.

LTT30
Po przeprowadzeniu zakrojonych na szerok skal bada oraz
potwierdzeniu skutecznoci u ponad 1000 pacjentw, do wykrywania aktualnie
aktywnej infekcji Borreli wprowadzono w niektrych laboratoriach moliwo
wykonania testu transformacji limfocytw z antygenem Borrelii (LTT Borrelii).
Polega on na badaniu limfocytarnej odpowiedzi systemu immunologicznego na
antygeny Borrelii. Wynik testu jest dodatni tylko wtedy, gdy we krwi pacjenta
wystpuj specyficzne T limfocyty Borrelii, ktre wiadcz o tym, i
w momencie pobrania krwi, ukad immunologiczny by w trakcie zwalczania
czynnika chorobotwrczego (patogenu). W przypadku zastosowania skutecznego leczenia antybiotykami wynik badania LTT Borrelii bdzie ujemny lub
wystpi znaczna regresja wartoci SI (wspczynnika stymulacji). Dziki temu
wynik testu LTT moe stanowi dla lekarza prowadzcego terapi informacj
o skutecznoci leczenia.
Ujemny wynik testu LTT nie wyklucza jednak w stu procentach
wystpowania aktywnej infekcji. W zwizku z tym monitorowanie obrazu
klinicznego stanowi bardzo istotn cz diagnostyki boreliozy i umoliwia
dobranie odpowiedniej terapii.
________________________________________________

30

LTT Lymphocyte Transformation Test, czyli test transformacji limfocytw.

30

Wskazania do wykonania LTT Borrelii:


podejrzenie rozsianej boreliozy przy niepewnych wynikach bada
serologicznych
podejrzenie przetrwania boreliozy (terapia antybiotykowa w wywiadzie)
kontrola leczenia po zastosowaniu antybiotykoterapii
podejrzenie nawrotu choroby
Materia jaki naley wysa w celu wykonania badanie LTT:
20 ml wieej krwi heparynowej + 5 ml krwi pobranej na skrzep (nie zamraa
ani nie schadza i wysa w dniu pobrania). Istnieje moliwo pobrania krwi
na potrzeby wykonania testu LTT w laboratoriach Synevo w Warszawie
i Poznaniu (www.synevo.pl) oraz w Berlinie: tel. (0049) 030 77001-220 lub
LTT@imd-berlin.de

CD57
Udowodniono, e infekcja krtkiem Borrelia burgdorferi prowadzi do
istotnego zmniejszenia liczby pewnej grupy komrek limfocytarnych tzw.
naturalnych zabjcw (Natural Killers NK), komrek oznaczonych jako
CD57. Nie znamy innej choroby (poza defektami ukadu odpornociowego),
w ktrej dochodzioby do zmniejszenia liczby limfocytw CD57, wic
stwierdzony spadek ich liczby porednio wskazuje na zakaenie Borreli.
W trakcie leczenia liczba limfocytw CD57 pozostaje niska, ronie
dopiero, do wartoci odpowiadajcych osobom zdrowym, po cakowitym
wyeliminowaniu krtkw. Oznaczenie iloci limfocytw CD57 moe wic by
pomocne w podejmowaniu decyzji o zaprzestaniu leczenia, ale dopiero po
wzrocie do wartoci normalnych. Przerywanie leczenia przy niskich
wartociach CD57 wedug doktora Burrascano z reguy prowadzi do wznowienia procesu chorobowego.
Powysze badanie mona wykona w Centrum Zdrowia Dziecka
w Midzylesiu. Krew moe by pobrana na miejscu, albo dostarczona
w probwce zawierajcej EDTA (probwka na morfologi). Krew nie
powinna czeka na badanie duej ni 3 godziny. Wystarczy 1 ml krwi.
Koszt badania to okoo 120 z. Wynik odbiera si tego samego dnia.
Problemem jest tylko czsta nieumiejtno interpretacji tego testu przez
lekarzy.

31

Oznaczenie HLA31
U okoo 10% pacjentw z borelioz trudn do wyleczenia terapi
antybiotykow, nawet po miesicach czy latach od wdroenia leczenia, moe
pojawi si obrzk staww. Przy wystpowaniu takich objaww, zadajemy
sobie czsto pytanie o ich przyczyn. Czy jest to wynikiem le dobranego
leczenia, czy moe bdnie postawionej diagnozy. Problem ten pogbia fakt, e
nie istnieje badanie laboratoryjne, ktre w stu procentach moe wykluczy lub
wykry infekcj.
Istnieje powizanie pomidzy HLA, a borelioz z Lyme o przebiegu
trudnym do wyleczenia terapi antybiotykow. Wraliwe na leczenie i trudne
do wyleczenia zapalenie staww wykazuje inn odpowied komrkow
humoraln (odpornociow) podczas badania OspA Borrelii (zewntrzne biako
powierzchniowe). Decydujce znaczenie maj tu rne warianty odpowiedzi
immunologicznej, jak rwnie reakcje autoimmunologiczne, ktre powizane
s z okrelonymi typami HLA. Ju od dawna znany jest fakt, e osoby
posiadajce dwa geny: HLA-DR2 i DR4 wykazuj genetyczne predyspozycje
do rozwoju boreliozy o przebiegu trudnym do wyleczenia terapi
antybiotykow (ryzyko relatywne zwikszone 22 krotnie!). Ponadto Wang
i Hilton wykazali, e prawie 40% serologicznie ujemnych pacjentw miao
dodatnie wyniki HLA-DR132.
Czasami u pacjentw u ktrych wystpia infekcja boreliozy nie
wyksztaciy si adne specyficzne przeciwciaa przeciwko Bb. Badanie
podtypw genu HLA-DR jest wic pomocne przy stawianiu diagnozy w niejednoznacznych przypadkach oraz do ustalenia koncepcji terapii leczniczej przy
podejrzeniu chronicznej boreliozy. Diagnostyka laboratoryjna umoliwia w tym
przypadku potwierdzenie zakadanego rozpoznania.
Badanie to wykonuj laboratoria Synevo. Materia: 2 ml krwi EDTA.

________________________________________________

31

HLA ukad zgodnoci tkankowej (ang. Human Leucocyte Antigen system). Zesp genw
odpowiedzialnych
m.in. za rozpoznanie przez limfocyty T patogenw wewntrzkomrkowych. Odpowiedzialne s
rwnie za zjawiska odpowiedzi immunologicznej, tolerancji immunologicznej, autoagresji i odrzucania
przeszczepw tkankowych i narzdowych.
32
P. Wang i E. Hilton (2001): Contribution of HLA Alleles in the Regulation of Antibody Production in
Lyme Disease. Frontiers in Bioscience 6: 1016.

32

Krtkie podsumowanie informacji


o gwnych testach na borelioz
ELISA:

badanie serologiczne, mona wykonywa dopiero po ok. 46 tygodniach, gdy ukad immunologiczny musi mie czas na zorganizowanie
obrony, czyli wytworzenie przeciwcia,
interpretacja wynikw boreliozie nie ma sensu. Powodem s zarwno
rozbiene wyniki otrzymywane w rnych laboratoriach jak i wady
samego testu,
dla uniknicia zamieszania to badanie nie powinno by w ogle
wykonywane w przypadku boreliozy jego wynik jest kompletnie
niemiarodajny (wykrywalno ok. 3040% i kilka procent wynikw
mylnie dodatnich). Niestety, z niezrozumianych powodw merytorycznych i oczywistych powodw ekonomicznych, jest to test bardzo
ceniony przez szpitale zakane,
wynik pozytywny jest jedynie podejrzeniem cho powanym
zakaenia borelioz i dlatego bezwzgldnie naley go potwierdzi,
ELISA nie nadaje si do monitorowania przebiegu leczenia.

WESTERN BLOT (WB):

badanie serologiczne, mona wykonywa dopiero po ok. 46 tygodniach, gdy ukad immunologiczny musi mie czas na zorganizowanie
obrony, czyli wytworzenie przeciwcia,
badanie dokadniejsze od testu ELISA (wykrywalno niemal dwukrotnie wiksza). Badanie WB naley wykonywa w dobrych laboratoriach, ktre potrafi dobrze je wykona i opisa,
wynik pozytywny oznacza borelioz, wynik negatywny jej nie wyklucza, z powodu istotnego marginesu niewykrywalnoci,
WB powinien by wykonywany jako badanie podstawowe po ugryzieniu przez kleszcza i w przypadkach wtpliwych,
w porzdnie opisanym wyniku WB powinny by wyliczone wszystkie
prki. Opis wynik pozytywny lub wynik negatywny nie wystarcza,
z powodu moliwoci rnej interpretacji. Oceny wynikw moe
dokona jedynie lekarz znajcy borelioz,
WB nie nadaje si do monitorowania przebiegu leczenia.
33

PCR i PCR RT:

bezporednie szukanie, zwykle we krwi, fragmentw DNA bakterii.


Wynik nie jest uzaleniony od dziaania ukadu immunologicznego,
wic badanie mona wykonywa niemal zaraz po ugryzieniu przez
kleszcza,
waciwie nie ma wynikw mylnie dodatnich,
wykrywalno DNA w prbce krwi jest bliska 100%, ale bakterie
boreliozy szybko wnikaj do innych tkanek i dlatego prawdopodobiestwo ich znalezienia w niewielkiej badanej prbce jest niestety
mae, std efektywno caego testu rwnie maleje. Z tego powodu
rwnie w tym badaniu mamy spory margines niewykrywalnoci
wyniki faszywie ujemne ze wzgldu na nieobecno DNA bakterii
w prbce badanej krwi. Lepsze wyniki daje badanie tkanki pobranej
z rumienia lub pynu stawowego (moliwe jedynie przy stawowej
odmianie boreliozy),
jak dotd PCR i PCR RT rwnie nie mog suy do monitorowania
przebiegu leczenia.

Kwesti dyskusyjn jest nakucie ldwiowe, czyli pobranie do badania pynu


mzgowo-rdzeniowego, ktry potem mona bada kad z wyliczonych metod.
Jest to badanie inwazyjne, a w Polsce niestety zbyt czsto stosowane. Naley je
rozway jedynie wtedy, gdy wielokrotnie zawiody testy WB i PCR
z
innych prbek.
W przypadku, gdy rozpoznanie boreliozy postawiono wczeniej na podstawie
WB lub PCR np. z krwi, badanie pynu mzgowo-rdzeniowego najczciej nic
nie wnosi i powinno by pomijane.
Nakucie ldwiowe powinno by stosowane jedynie wtedy, gdy jest
bezwzgldnie potrzebne, czyli przy szczeglnych trudnociach diagnostycznych. Niestety jest przez lekarzy zbyt czsto ordynowane na zasadzie nic
nie wyszo w krwi, to poszukajmy w pynie mzgowo rdzeniowym.
Lepiej kilkakrotnie wykona badania WB lub PCR (PCR RT) na
borelioz z krwi, ni od razu decydowa si na nakucie ldwiowe, ktre
rwnie jest obarczone znacznym marginesem niewykrywalnoci.

34

Co to jest seronegatywna borelioza?


Gdy badania serologiczne (WB i ELISA) daj wynik ujemny, mwimy
o boreliozie seronegatywnej. Jeeli rwnie wynik testu PCR bdzie ujemny,
pozostaje jedynie ocena kliniczna. Wiele zaley od objaww i dlatego
diagnostyk powinien kierowa wnikliwy lekarz znajcy borelioz (LLMD).

35

Cz 2.
Leczenie chorb
odkleszczowych
Co to s antybiotyki i jakie jest ich
zastosowanie w leczeniu chorb
odkleszczowych?
Antybiotyki to leki majce zdolno niszczenia mikroorganizmw
takich jak bakterie, mykoplazmy, grzyby i pierwotniaki lub hamowania ich
wzrostu. Antybiotyki niszcz lub osabiaj samoreplikujce si organizmy
jednokomrkowe, wic s zupenie nieskuteczne w zwalczaniu wirusw.
Pierwotnie antybiotyki uzyskiwane byy z hodowli wybranych grzybw lub
bakterii, ale obecnie praktycznie wszystkie otrzymywane s psyntetycznie lub
cakowicie syntetycznie. Znanych jest kilkaset substancji majcych silne
antybakteryjne wasnoci, ale w medycynie uywa si ich tylko okoo 150.
Mechanizm dziaania antybiotykw jest rny: niektre uszkadzaj
cian komrkow bakterii, powodujc rozpad komrki (tak dziaa np.
penicylina), inne hamuj syntez biaka przez bakteri i tym samym
uniemoliwiaj jej wzrost i podzia (np. tetracykliny, makrolidy), jeszcze inne
uszkadzaj procesy replikacyjne DNA (np. chinolony).
Ze wzgldu na budow i dziaanie rodki te dzieli si na kilka grup:
1. antybiotyki beta-laktamowe, w ktrych skad wchodz pochodne
penicyliny oraz cefalosporyny;
2. tetracykliny;
3. antybiotyki aminoglikozydowe;
4. antybiotyki peptydowe i antybiotyki o innej budowie.
Antybiotyki bakteriostatyczne hamuj i osabiaj mikroorganizmy
pozostawiajc ukadowi odpornociowemu ich zabicie. Antybiotyki bakteriobjcze, to rodki zabijajce ywe komrki drobnoustrojw.

37

Jakkolwiek w medycynie panuje oglna zasada nieczenia antybiotykw bakteriobjczych z bakteriostatycznymi, to wydaje si ona nie
obejmowa leczenia chorb odkleszczowych. W tym przypadku czenie ze
sob tych dwch typw antybiotykw wydaje si by szczeglnie korzystne.
Zreszt, wikszo antybiotykw i chemioterapeutykw uznanych za bakteriostatyczne, wykazuje dziaanie bakteriobjcze w wyszych steniach,
a bakteriostatyczne w niszych.
Niektre antybiotyki i chemioterapeutyki mog wnika wzgldnie atwo
do wntrza komrek organizmu chorego (np. metronidazol, tinidazol),
wikszo niestety nie (np. wankomycyna, makrolidy, klindamycyna).
Problemem jest rwnie moliwo przenikania przez barier krew-mzg.
Tylko niektre antybiotyki s w stanie penetrowa do ukadu nerwowego.
Poniej podajemy krtki przegld waniejszych antybiotykw
stosowanych w leczeniu chorb odkleszczowych. Jakkolwiek podajemy przy
niektrych z nich dawki, to naley pamita, e dawki lekw okrela lekarz,
kierujc si przy tym wskazwkami od producenta, wasnym dowiadczeniem,
informacjami ze zjazdw naukowych, stanem pacjenta, wczeniejszymi
chorobami pacjenta upoledzajcymi moliwo wydalania antybiotykw, wag
pacjenta oraz jego wiekiem.
Pacjent nie powinien sam dokonywa modyfikacji dawek zleconych
przez lekarza, chyba e zostao to wczeniej z lekarzem uzgodnione.
Krtki przegld waniejszych antybiotykw stosowanych w leczeniu
chorb odkleszczowych
TETRACYKLINY antybiotyki bakteriostatyczne.
Dziaaj na formy owalne Borrelii oraz na form krtka.
Preparaty: doksycyklina, minocyklina, tetracyklina.
Leki z grupy tetracyklin szczeglnie uwraliwiaj skr na soce.
Zwykle takie osoby nie powinny przebywa na penym socu duej ni kilka
minut dziennie. Naley bardzo uwaa, bo mona dozna powanych, trudno
gojcych si poparze, nawet w samochodzie przez szyb lub przebywajc
w tzw. niepenym cieniu. Mona si zabezpieczy, np. zakadajc kapelusz
z szerokim rondem, odzie z dugimi rkawami i nogawkami, jakie rkawiczki
(do dobrze sprawdzaj si pcienne ogrodnicze rkawiczki). Naley te
zadba, by ubranie byo zrobione z gsto tkanych tkanin, nie przepuszczajcych
zbyt dobrze wiata. Trzeba te uwaa na wiato odbite od wody.
38

Mona stosowa kremy z filtrami. Naley uywa numery 50 lub wiksze oraz nakada now warstw co 2 godziny. W aptekach mona kupi kremy
z filtrem nawet do 100. Trzeba jednak pamita, e stosowanie filtrw bywa
zawodne, a szczelne ubranie chronice przed socem jest o wiele skuteczniejsze.
W przypadku antybiotykw bakteriostatycznych, takich jak tetracykliny,
moliwie jest przyjmowanie ich tylko 12 razy dziennie. Jest to zupenie
wystarczajce. Tylko w przypadku zej tolerancji, dawki mona rozoy na 3.
Tetracyklin nie naley stosowa u dzieci poniej 8 roku ycia oraz
kobiet ciarnych i karmicych, ze wzgldu na niekorzystny wpyw na
tworzenie si zawizkw kostnych i wzrost koci oraz przebarwienie zbw.
U osb dorosych na og stosuje si 400 mg doksycykliny dziennie, ale
w przypadku osb z dobra tolerancj, mona nawet prbowa dawek 600 mg
dziennie i wicej.
May posiek jednoczenie z dawk doksycykliny pomaga zmniejszy uczucie
mdoci. Po zayciu doksycykliny nie zaleca si przyjmowania pozycji lecej
przez okoo 2 godziny, poniewa doksycyklina moe spowodowa uszkodzenia
przeyku. Lek w pewnym stopniu penetruje do ukadu nerwowego.
Tetracyklina: zwykle podawana jest w dawkach 10001500 mg
dziennie. Na og jest bardzo dobrze tolerowana. Penetracja do ukadu
nerwowego nieznana, ale moliwa.
Minocyklina: antybiotyk trudno dostpny w Polsce, do nabycia na
polska recept w Niemczech lub Czechach. Zakres dawek to od 50 do 600 mg
dziennie. Bardzo skutecznie penetruje do tkanki nerwowej. Niektre osoby
reaguj na ten lek silnymi zawrotami gowy i albo musz redukowa dawk,
albo zmienia leczenie. Z tego powodu zaleca si zaczynanie leczenia od
bardzo maych dawek.
PENICYLINY antybiotyki bakteriobjcze.
Zabijaj mikroorganizmy majce cian komrkow.
Preparaty: amoksycylina (Duomox, Novamox).
Amoksycylina utrzymuje si we krwi kilka godzin, wic przyjmuje si
j trzy lub cztery razy na dob. Toksyczno amoksycyliny jest znikoma i ten
lek niekiedy moe by podawany w bardzo duych dawkach, nawet wiele
gramw dziennie. Moe by podawany dzieciom, kobietom w ciy oraz
karmicym matkom. Jeli kto nie toleruje sodkiego smaku Duomoxu, radzimy
kupi Novamox, ktry jest bezsmakowy.
39

Debecylina zastrzyki dominiowe.


Najczciej stosuje si dwa albo trzy zastrzyki w tygodniu. Amerykaski
odpowiednik debecyliny bywa podawany nawet 4 razy w tygodniu. Debecylina
bardzo dugo utrzymuje si we krwi, wic wszystkie zastrzyki mog by
wykonane nawet w tym samym dniu, czyli raz w tygodniu. Przenikanie
debecyliny przez przez barier krew mzg jest niepewne, ale moliwe.
CEFALOSPORYNY
Zabijaj mikroorganizmy majce cian komrkow.
I generacji nie stosuje si w leczeniu boreliozy.
II generacji aksetyl cefuroksymu (Zinnat, Xorimax, Zamur) - czasami
stosuje si w leczeniu.
III generacji cefotaksym (Biotaksym, Tarcefoksym), ceftriakson
(Biotrakson, Lendacin, Rocephin, Tartriakson), ceftibuten (Cedax)
Biotrakson jest szczeglnie czsto uywanym lekiem w przypadku,
kiedy wystpuj objawy ze strony ukadu nerwowego. W przypadku biotraksonu, podawanego jako jedyny lek, dochodzi do masowego tworzenia form
przetrwalnikowych bakterii, ktre po zaprzestaniu leczenia budz si do ycia.
Dzieje si tak ju w cigu kilku godzin od spadku poziomu antybiotyku we
krwi. Dlatego naley czy ten lek z metronidazolem lub tinidazolem, ktre
rozbijaj cysty. Stosujc biotrakson naley mie na uwadze powstanie zogw
w pcherzyku ciowym. Z tego powodu wielu lekarzy zleca do czsto
badania ultradwikowe pcherzyka, aby w razie problemw z leku si
wycofa, zanim wyniknie konieczno leczenia chirurgicznego. Mona te
stosowa inne cefalosporyny doylne, ktre nie powoduj kamicy, ale musz
by podawane czciej, co jest mniej wygodne i nie zawsze moliwe. Leczenie
doylne jest obarczone pewnym ryzykiem powika, ktre naley przedyskutowa z lekarzem przed jego podjciem. Chodzi gwnie o lokalne zapalenie
y oraz infekcje, jakkolwiek mog si te zdarza zatory.
Biotrakson jest dranicy i moe spowodowa zapalenia y. Mona
zmniejszy to ryzyko podajc ten antybiotyk bardzo rozcieczony sol
fizjologiczn i nastawiajc kroplwk na bardzo powolny przepyw (np. Przez
23 godziny zamiast klasycznej p godziny). Po kroplwce naley przepuka
cewnik czystym pynem fizjologicznym, eby unikn zapalenia yy.
Koniecznie trzeba od razu zgasza lekarzowi lub pielgniarce, jeli wenflon
wydaje si dziwny (szczypie, swdzi, czerwieni si albo twardnieje ya).

40

MAKROLIDY
Preparaty: klarytromycyna (Klabax, Klarmin), roksytromycyna (Rulid,
Xitrocin, Rolicyn), azytromycyna (Azitrox, Sumamed, Azimycin).
Jako jedne z niewielu antybiotykw s skuteczne wobec bakterii
atypowych, nie posiadajcych wasnej ciany komrkowej lub yjcych
wewntrz komrek gospodarza. Wyrniaj si dobr penetracj tkankow, nie
dotyczy to jednak pynu mzgowo-rdzeniowego. Makrolidy, obok aktywnoci
przeciwbakteryjnej, wykazuj rwnie dziaanie przeciwzapalne. Nale do
grupy najbardziej bezpiecznych antybiotykw.
Azytromycyna utrzymuje si dugo we krwi (okoo tygodnia) i dziaa
bezporednio na genom bakterii. Jest to dosy istotne, poniewa bakteria nie
moe si na takie antybiotyki uodparnia tak atwo, jak na antybiotyki
niszczce ciany komrkowe, czyli beta-laktamowe. Makrolidy zabijaj
rwnie formy wewntrzkomrkowe.
Klarytromycyna uchodzi za jeden z najlepszych lekw makrolidowych,
uywanych w boreliozie. Stosuje si w dawkach od 500 mg nawet do 2 gramw
dziennie.
Roksytromycyna jest lekiem niedostpnym w Ameryce, wic brakuje
dowiadcze lekarzy LLMD z tamtego kontynentu. Niemieckie prace sugeruj
jednak skuteczno tego leku w poczeniu z biseptolem. U niektrych pacjentw moe pojawi si uczulenie na biseptol. Biseptol skada si z substancji
zwanej trimetoprim 100 mg + 900 mg innych skadnikw. Najprawdopodobniej
te inne skadniki wanie wywouj uczulenie. W leczeniu boreliozy podaje si
biseptol ze wzgldu na zawarty w nim trimetoprim. Jeeli biseptol wywoa
uczulenie, mona go zastpi trimetoprimem w czystej postaci.
Odkwaszanie
Uycie takich rodkw jak Plaquenil w leczeniu boreliozy zostao
wprowadzone przez doktora Dont, ktry donis, e antybiotyki z grupy
makrolidw gorzej dziaaj w rodowisku kwanym. Wwczas to Donta
wprowadzi do arsenau lekw Plaquenil, ktry jest rodkiem silnie
uzasadawiajcym.
Jednoczenie zaleca nie bra witamin grupy B, ani witaminy C,
uwaajc, e one niepotrzebnie zmieniaj pH komrkowe.
Plaquenil mona kupi w Czechach na polsk recept. Do odkwaszania mona
te uywa dostpnej w Polsce Amantadyny.

41

NITROIMIDAZOLE
Preparaty: metronidazol, tinidazol.
Nitroimidazole dziaaj bakteriobjczo. Staj si aktywne dopiero po
wnikniciu do komrki bakteryjnej i redukcji pod wpywem enzymw
bakteryjnych. Charakteryzuj si znakomit penetracj do tkanek, w tym
rwnie do pynu mzgowo-rdzeniowego i tkanki mzgu. Metronidazol jest
bardziej toksyczny od tinidazolu, dlatego nie powinno si go bra duej ni
1014 dni w miesicu. Tinidazol jest lekiem chemicznie nieco podobnym do
metronidazolu i zwykle lepiej tolerowanym, moe wic by podawany
w wyszych dawkach np. 1500 mg lub 2 g dziennie, a nawet jeszcze wyszych.
Nitroimidazole rozbijaj cysty wytwarzane przez bakterie, wic bierze
si je w kombinacji z innymi antybiotykami.
Podane wyej antybiotyki nie wyczerpuj listy antybiotykw
uywanych w leczeniu chorb odkleszczowych, ale stanowi te najczciej
stosowane.
Czy bakterie chorb odkleszczowych uodparniaj si na antybiotyki?
Z uwagi na to, e niezwykle trudno jest hodowa odkleszczowe
drobnoustroje pobrane od czowieka, procesy rozwoju odpornoci bakterii s
niestety sabo poznane. Naley jednak domniemywa, e wystpuj. Z tego
powodu nie jest zym pomysem zmiana leczenia raz na kilka miesicy oraz
unikanie terapii jednym antybiotykiem.
Sterydy a antybiotyki
Wiele wskazuje na to, e w przypadku pacjentw z aktywn infekcj
Borrelia burgdorferi, podawanie immunosupresantw, w tym sterydw,
powoduje zdecydowane negatywne skutki. Sterydy wyczaj resztki zdolnoci
organizmu do walki z infekcj. Wedug doktora Burrascano nigdy nie naley
podawa sterydw pacjentom, ktrzy nawet w przeszoci ucierpieli z powodu
choroby z Lyme. Sterydy mog powodowa trwae uszkodzenia, zwaszcza jeli
s podawane przez duszy okres czasu.
Zielona herbata
Zielona herbata jest doskonaym rodkiem wzmacniajcym dziaanie
antybiotykw. Testowano zielon herbat w kombinacji z antybiotykami na
rnych mikroorganizmach chorobotwrczych i we wszystkich przeprowadzonych analizach zielona herbata znaczco podnosia bakteriobjcz aktywno
lekw. rdo: EurekAlert, Wojciech Grzeszkowiak.
42

Czy mam szanse wyzdrowie po


standardowym leczeniu trwajcym
34 tygodnie?
Tak, masz tak szans, ale tylko we wczesnej boreliozie, gdy leczenie
rozpoczto wkrtce po ukszeniu przez zaraonego kleszcza. Nikt tego dokadnie nie bada, ale ocenia si, e 5060% pacjentw z wczesn borelioz moe
si trwale pozby choroby standardow metod, ktr zwykle jest antybiotyk
w niewielkiej dawce podawany przez 1030 dni. Niestety pozostali, albo bd
dalej chorzy, albo dowiadcz nawrotu choroby w cigu kilku miesicy lub lat.
Dlatego lepiej jest leczy nawet wczesn chorob metodami ILADS 33, tzn.
stosujc antybiotyk (lub antybiotyki) w zwikszonych dawkach w celu lepszej
penetracji tkankowej przynajmniej przez 46 tygodni, a do zniknicia
wszystkich objaww i dodatkowo dwa tygodnie dla pewnoci.
Czsto jedynym objawem zakaenia borelioz jest rumie. Naley pamita, e
nawet bez podawania antybiotykw rumie po pewnym czasie zniknie sam, co
nie oznacza wyleczenia.
Przy leczeniu wczesnej boreliozy metodami ILADS szansa nawrotw
i chronicznej choroby zmniejsza si do 12%. Osoby zdrowiejce atwiej to te,
ktre maj szczeglnie sprawny ukad odpornociowy i na szczcie nie zostay
zaraone przez kleszcza innymi trudnymi do wyleczenia chorobami jak
bartoneloza czy babeszjoza.
Dr Burrascano, ktry utworzy podwaliny systemu ILADS uwaa, e
skpoobjawow, wczesn borelioz trzeba leczy minimum 46 tygodni
doksycyklin w dawce 400 mg dziennie lub amoksycylin w dawce 6 g
dziennie (lub 3 g jeeli uywa si dodatkowych lekw opniajcych wydalanie
amoksycyliny z organizmu np. Probenecid; niestety w Polsce skoczyo si
jego dopuszczenie do obrotu). Im krtsze leczenie i im mniejsza dawka
antybiotyku, tym wiksze prawdopodobiestwo, e choroba przejdzie w gron
form przewlek.

________________________________________________

33

International Lyme And Associated Diseases Society (Midzynarodowe Stowarzyszenie Choroby


z Lyme i Chorb Wspistniejcych) z siedzib w Kalifornii, USA www.ilads.org

43

Jak znale dobrego lekarza leczcego


borelioz?
Najlepszym sposobem wydaje si uzyskanie takiej informacji od innych
chorych, ktrych forum mona znale pod tym adresem: www.borelioza.dl.pl
Przed udaniem si na wizyt naley si wczeniej upewni, czy lekarz jest
gotowy przyj nowych pacjentw.

Co robi, jeeli moje leczenie boreliozy


jest nieskuteczne lub mao skuteczne?
Bardzo czsto kleszcz przekazuje nam obok boreliozy cay koktajl czynnikw zakanych, z ktrych cz jest do dzi nieznana nauce. Wrd nich
szczegln rol odgrywaj zarazki bartonelozy i babeszjozy. Te choroby
wymagaj zupenie innego leczenia ni borelioza i wydaje si, e bez ich
uprzedniego wyeliminowania trudno o wyleczenie boreliozy. Zdarza si te, e
kto zostaje przez kleszcza zakaony innymi chorobami, ale nie borelioz.
Badania naukowe wskazuj, e kleszcze s zakaone bartoneloz
w okoo 40%, borelioz w 1060%, a babeszjoz w okoo 20%. Amerykaskie
obserwacje sugeruj (praca jeszcze nie opublikowana), e a 90% kleszczy jest
zakaonych mykoplazmami. Wedug doktora G. Nicolsona do 65% pacjentw
z borelioz ma rwnie infekcje mykoplazmami. Badania na koinfekcje
najlepiej wykona w miar szybko, na pocztku leczenia, by pniej nie traci
czasu na nieprawidowe leczenie.
U niektrych pacjentw ewentualny pozytywny efekt leczenia boreliozy
jest maskowany przez rozwj zakaenia grzybiczego, ktre potrafi dawa podobne do boreliozy objawy. Z tego powodu konieczne jest cise stosowanie diety
przeciwgrzybiczej i innych metod zmniejszania ryzyka wystpienia grzybicy.
Na niepowodzenie leczenia moe mie rwnie wpyw uszkodzenie
ukadu immunologicznego, wynikajce z dugotrwaego zakaenia Borreli
oraz ewentualnego stosowania lekw immunosupresyjnych (hamujcych odporno) takich jak sterydy, stosowanych na przykad w leczeniu przewlekych
stanw zapalnych i stwardnienia rozsianego. Uszkodzenie ukadu immunologicznego narasta w miar rozwoju boreliozy to kolejny powd, dla ktrego
naley leczy t chorob jak najszybciej. Naley rwnie pamita, e na
powodzenie leczenia maj wpyw: stres, pesymistyczne nastawienie do ycia,
zwaszcza brak wiary w moliwo wyleczenia, brak snu i ruchu (wana jest te
gimnastyka, choby tylko bardzo lekka, wymagajca minimalnego wysiku).
44

Ugryz mnie kleszcz, ale nie mam


rumienia. Co robi?
Wikszo lekarzy LLMD zaleci w takiej sytuacji obserwacj i gdyby
w cigu nastpnych kilku tygodni pojawiy si jakie objawy, wdroy leczenie.
W pierwszych dniach po ataku kleszcza mona zrobi badania PCR (lepiej
czulsze PCR RT). Taki test, w wielu przypadkach, moe by wskazwk do
dalszych obserwacji lub podjcia leczenia. Mona pomyle o sprawdzeniu
samego kleszcza (jeeli zosta zachowany), czy by zakaony, czy nie.
Inni lekarze stosuj antybiotykoterapi, nawet nie czekajc na objawy
lub wyniki testw, zwaszcza wtedy, kiedy kleszcz erowa w skrze duej ni
24 godziny lub byy jakiekolwiek problemy z jego usuniciem.
Jeeli objawy po ukszeniu kleszcza (symptomy grypowe, ble staww,
rumie, ble gowy) utrzymuj si, to leczenie naley kontynuowa do czasu
ich zniknicia i 46 tygodni duej.
Jeeli do zakaenia borelioz doszo do roku czasu przed rozpoczciem
skutecznego leczenia, to istnieje olbrzymia szansa na cakowite wyleczenie tej
choroby. Po roku leczenie jest o wiele trudniejsze i obarczone moliwoci
niepowodzenia. Powodem przyjcia tej cezury czasowej jest fakt narastania po
tym czasie objaww uszkodzenia ukadu odpornociowego.

Jak uzyska materiay dla lekarzy?


Wszystkie istotne i dostpne materiay mona znale na stronie
Stowarzyszenia Chorych na Borelioz www.borelioza.org

Mj lekarz bardzo niechtnie patrzy na


to, e zamiast sucha tylko jego rad, czytam
forum chorych.
Internetowa grupa wsparcia moe znaczco poprawi jako ycia
chorego i przez wzajemn edukacj wesprze go w walce z borelioz.
Przeczytaj dostpny na stronie Stowarzyszenia (www.borelioza.org),
przetumaczony z angielskiego artyku Czego nauczyem si od e-pacjentw.
Dowiesz si o rosncej roli internetowych grup wsparcia dla chorych na specyficzne choroby. Wydrukowany artyku moe by doskonaym podarunkiem dla
lekarza niechtnego internetowym grupom wsparcia.
45

Nie jestem pewien czy mam borelioz


czy stwardnienie rozsiane. Jak to odrni?
Istniej przypadki z pogranicza i przy obecnym stanie wiedzy niewiele
mona zrobi, by definitywnie je odrni. Lepiej wszake te graniczne
przypadki uzna za borelioz i leczy jak borelioz. Istnieje sporo dowodw
naukowych na to, e stwardnienie rozsiane to po prostu szczeglny przypadek
boreliozy, lecz ten problem nie jest jeszcze definitywnie rozstrzygnity.
Przeprowadzono ju pierwsze prby kliniczne, z ktrych wynika, e
chorzy na stwardnienie odpowiadaj na antybiotyki i dowiadczaj reakcji
Herxheimera, tak samo jak chorzy na borelioz.

Co to jest reakcja Herxheimera, czyli


tzw. herx?
Jak zostao wyjanione w przypisie, reakcja Jarischa-Herxheimera
(znana take jako reakcja Herxheimera lub reakcja ukasiewicza-JarischaHerxheimera), popularnie nazywana herksem34 zachodzi, gdy z zabitych
antybiotykiem bakterii, najczciej z krtkw, zostaje wydzielona toksyna
(zobacz: pl.wikipedia.org/wiki/Reakcja_Jarischa-Herxheimera).
Jest to szczeglna odpowied na leczenie antybiotykiem w niektrych
chorobach, take w boreliozie. Umierajce bakterie wydzielaj szkodliwe
substancje (toksyny) zatruwajce organizm.
W leczeniu boreliozy umieranie bakterii jest stopniowe i herksy mog
przeciga si bardzo dugo. W przypadku uycia antybiotykw bakteriobjczych, takich jak penicyliny lub cefalosporyny, herx pojawia si najczciej
po 72 godzinach lub pniej. W przypadku antybiotykw bakteriostatycznych
(np. makrolidy), moe wystpi o wiele pniej, czasami dopiero po tygodniach
leczenia.
Nie ma specyficznych bada laboratoryjnych, ktrymi mona potwierdzi obecno herksa, cho niekiedy przy ostrej reakcji moe si podnie
CRP35. Klinicznie, herx najczciej odpowiada subiektywnemu nasileniu si
________________________________________________

34

Wrd chorych bardzo popularny jest skrt herx.

35

CRP (ang. C Reactive Protein) biako C-reaktywne, biako nalece do tzw. biaek ostrej fazy.
Wytwarzane gwnie w wtrobie i komrkach tuszczowych bierze udzia w odpowiedzi immunologicznej
pl.wikipedia.org/wiki/Biako_C-reaktywne

46

typowych objaww boreliozy, wczeniej wystpujcych u pacjenta.Czasami s


to nowe objawy, ktre niejako dopiero si wykluwaj i w normalnym przebiegu
choroby, ujawniyby si dopiero w przyszoci.
Naley odnotowywa czas wystpowania herksw i ich nasilenie
bdzie to podstaw dla LLMD do podejmowania decyzji terapeutycznych.
Zmniejszanie nasilenia herksw wiadczy o skutecznoci leczenia, a ich zanik
wskazuje, e jestemy blisko jego koca.
Jeeli reakcja Herxheimera jest zbyt silna, to naley zmniejszy dawk
antybiotyku, ale nie naley zmienia leczenia. Reakcja Herxheimera potwierdza
skuteczno leczenia.
Trzeba pamita, e dwie inne choroby krtkowe rwnie powoduj
reakcj Herxeimera36. S to leptospiroza37 i kia (syfilis).
Leptospiroza jest wg gwnego nurtu medycyny chorob rzadk, ale
podobnie jak borelioza powanie niedodiagnozowan. Jej objawy to gorczka,
dreszcze, ble mini, zaczerwienienie oczu, zaburzenia ukadu trawiennego
i wydalniczego, anemia, wysypki oraz taczka.
Pi procent przypadkw trzeciorzdnej kiy moe przybra obraz
rnego rodzaju uszkodze ukadu nerwowego i bardzo przypomina
przewlek borelioz. Testy na ki s wykonywane przez lekarzy do czsto,
ale problemem komplikujcym sytuacj jest rwnie czsta seronegatywno
pacjentw z zaawansowan chorob. Dlatego sugeruje si, aby testy na ki
powtarza kilkakrotnie i pospiesznie nie odrzuca tej moliwoci po jednym lub
dwch testach ujemnych.
To oczywicie tylko dotknicie tematu, a nie wyczerpujca informacja.

Lekarz okrela moje objawy jako mao


istotne i odmawia leczenia, uznajc je za zbyt
ryzykowne.
To sytuacja trudna lecz czsta, niemal powszechna. Aby zwikszy
szans na dobr wspprac z lekarzem mona podj nastpujce dziaania:
________________________________________________

36

Reakcja Jarischa-Herxheimera, znana take jako reakcja Herxheimera lub reakcja ukasiewiczaJarischa-Herxheimera zachodzi, kiedy z zabitych antybiotykiem bakterii (najczciej z krtkw) zostaje
wydzielona toksyna pl.wikipedia.org/wiki/Reakcja_Jarischa-Herxheimera
37
Leptospirozy (krtkowice) grupa chorb odzwierzcych wywoywanych przez krtki z rodziny
Leptospira.

47

1. Na wizyty zawsze przychod z druga osob (czonek rodziny,


przyjaciel). Jej poparcie moe w oczach lekarza doda Ci wiarygodnoci. Druga osoba moe take dopilnowa, by zada wszystkie
nurtujce pytania i pomoe zapamita lub zanotowa odpowiedzi
lekarza. Jeeli chory jest kobiet, dobrze by drug osob by mczyzna
i na odwrt.
2. Nie histeryzuj w czasie wizyty. Podawaj dane w sposb maksymalnie
obiektywny, np. nazwa objawu, od kiedy, jaki jest jego negatywny
wpyw na jako ycia itd. Wypowiadaj rwnie swoje obawy, np. o to,
e nieleczona choroba pozbawi Ci moliwoci pracy, uzaleni od
innych osb, itp.
3. Bardzo pomaga tekst przygotowany wczeniej na komputerze
i wydrukowany, najlepiej w postaci wypunktowanej listy. Nie powinien
nigdy przekracza 12 stron, by napisany moliwie zwile i rzeczowo
opisywa Twj przypadek. Naley go wrczy lekarzowi od razu po
wejciu do gabinetu z wyjanieniem, e zosta przygotowany, by
o niczym nie zapomnie i podczas wizyty zaoszczdzi czas na dyskusj
o leczeniu. Wygodnie jest zachowa dla siebie kopi i mie j podczas
rozmowy przed oczami, aby kontrolowa, czy adne sprawy nie zostay
pominite.
4. Jeeli lekarz ma opory, by leczy Ci metod niestandardow,
zaproponuj wrczenie wasnorcznie podpisanego owiadczenia,
w ktrym ryzyko, wynikajce z takiej formy leczenia wemiesz na
siebie. Nie naley si rwnie dziwi, jeeli lekarz sam poprosi
o napisanie zgody na leczenie niestandardowe.
Bardzo wany jest punkt trzeci, wic jego omwieniu powicimy nieco wicej
miejsca.

48

Tekst musi si rozpoczyna od Twojego nazwiska i daty.


Dobrze jest ponumerowa strony.
Cz pierwsza, zatytuowana: Obecne objawy powinna zawiera ich
list z opisem wpywu na Twoje ycie.
Cz druga powinna opisywa dynamik zmian, czy raczej ich oglny
zarys jakie objawy, kiedy si zaczy i jak zmieniay (dobrze jest
poda orientacyjne daty).
W czci trzeciej naley wyliczy inne choroby obecne lub przebyte.
Na kocu trzeba opisa zastosowane leczenie i reakcj na nie. Przy
kolejnych wizytach wrczamy kolejne teksty, przedstawiajce co si
zmienio.

Mona umwi si z zaufanym lekarzem, e tego rodzaju tekst, bdzie


si przesyao kilka dni przed umwion wizyt - w ten sposb daje si
lekarzowi czas na przeczytanie i przemylenie informacji. Warto przedstawi
syntetycznie leczenie, objawy i daty, np. w postaci tabeli z uyciem kolorw.
Lekarz nie bdzie mia wiele czasu na lektur, trzeba mu wic uatwi zadanie.
Przydatne jest wrczenie lekarzowi kopii prac naukowych dotyczcych
problemu. Cz lekarzy to doceni i przeczyta, inni... No c, w kadym
zawodzie bywaj ci inni. Musisz samodzielnie oceni sytuacj.

Czy mona skutecznie leczy borelioz


metodami naturalnymi?
Tak mona, cho leczenie antybiotykami jest o wiele skuteczniejsze
i bardziej wskazane. Metody naturalne stosuje si czasami w leczeniu jako dodatek. Stanowi one natomiast leczenie podstawowe u pacjentw, ktrzy
z rnych wzgldw nie chc lub nie mog przyjmowa antybiotykw. Zdarza
si, e niektrzy odpowiadaj zadziwiajco dobrze na leczenie naturalne.
Opisane metody maj tylko minimalne poparcie naukowe lub nie maj
go w ogle. Nie oznacza to ich cakowitej dyskwalifikacji. Metod medycyny
alternatywnej i naturalnej na og nie ma kto bada. Poniewa badania s
drogie, zainteresowane firmy nie s w stanie uzyska zwrotu kosztw przez
zwikszon sprzeda, gdy tego typu produkty nie mog by objte ochronnym
patentem, dajcym wyczno na sprzeda.
Naley zaznaczy, e wiele osb, ktre wyzdrowiay, czyo
antybiotyki z leczeniem naturalnym. Znaczna cz po zakoczeniu kuracji
antybiotykowej kontynuowaa leczenie naturalne. Poniej podajemy list
i krtki opis lepiej rokujcych metod naturalnego lub alternatywnego leczenia
chorb odkleszczowych.

Protok Buhnera
Odpowiednio dobrany zestaw zi, ktre mona stosowa jako alternatyw wobec antybiotykw. Zasady tego leczenia zostay opisane w ksice
Healing Lyme: Natural Healing And Prevention of Lyme Borreliosis And Its
Coinfection, napisanej przez Stephena Harroda Buhnera. Buhner to jeden
z najbardziej znanych amerykaskich zielarzy, autor wielu ksiek. Jak dotd
nie ma polskiego przekadu tej ksiki. W wersji angielskiej mona j kupi np.
tu: www.amazon.com/Healing-Lyme-Prevention-Borreliosis50
Coinfections/dp/0970869630
49

Podstawowe zioa protokou Buhnera to:


Rdest japoski (Polygonum cuspidatum) bardzo szerokie spektrum
dziaania, m.in. zabija krtki, hamuje autoagresj, ochrania system
nerwowy,
Cat's Claw (Vilcacora) silny immunomodulator, zwiksza ilo
leukocytw CD57,
Andrographis paniculata zabija krtki, przekracza barier krew-mzg.
Ten zestaw jest okrelany jako tzw. Core Protocol, czyli protok podstawowy. Niezalenie od objaww powinien on by stosowany co najmniej przez 8
miesicy, do ustpienia objaww plus 3 miesice okresu ochronnego.
Ponadto zaleca si przyjmowanie rwnie innych, dodatkowych zi, w zalenoci od objaww i czasu trwania choroby. Do najwaniejszych z nich nale:

Stephania na problemy neurologiczne, oczne, sercowe, parali Bella,


nadcinienie,

Eleuthero (esze syberyjski, Eleutherococcus sneticosus) na


chroniczne zmczenie, depresj, odbudowuje ukad odpornociowy,

Astragalus membranaceus (Traganek boniasty) zalecany tylko przy


wczesnej boreliozie i zapobiegawczo w rejonach endemicznych,

Teasel Root (Dipsacus japonica) na problemy ze stawami,


specyficzny dla dolnej czci ciaa, szczeglnie kolan,

Artemisinin (Artemisia annua) babeszjoza,

Smilax (Kolcorol) dziaa przeciwbakteryjnie, pomaga usuwa


toksyny, polecany przy reakcji Herxaimera,

i wiele innych zi i suplementw, ktre zostay wymienione w publikacji


Buhnera.
Sposb dziaania:
Zioa ze wzgldu na zoon budow chemiczn maj bardzo szerokie
spektrum dziaania. Zabijaj bezporednio mikroby, podnosz sprawno
ukadu odpornociowego oraz agodz poszczeglne objawy. W polecanej
powyej ksice, kade zioo jest opisane pod ktem jego dziaania, ze
szczeglnym podkreleniem ich roli w infekcjach odkleszczowych.

50

Dawkowanie:
Poszczeglne zioa powinny by wprowadzane pojedynczo, zaczynajc
od maych dawek (najczciej 3 razy dziennie po 0,5 grama, ale mona jeszcze
mniej). Naley zachowywa okoo tygodniowe odstpy pomidzy wprowadzaniem nowego zioa lub zwikszaniem dawki. Po dojciu do dawki maksymalnej
naley utrzyma j przez kilka miesicy (minimum 2), a potem stopniowo
zmniejsza. Maksymalne dawki dla poszczeglnych zi wynosz:

Rdest, Cat's Claw, Andrographis, Smilax : 8 gramw dziennie (4 razy po


2 g) w postaci proszku, tabletek lub kapsuek. Znane s praktyki
stosowania nawet do 30g dziennie. Rdestu i nawet 60g Smilaxu (takie
dawki byy stosowane przy leczeniu Smilaxem kiy). Niektre rda
podaj, e Rdest stosowany w duych dawkach i bardzo dugo moe
powodowa obcienie nerek.

Stephania: 3 razy 2 ml nalewki lub 8 gram sproszkowanego zioa (na


parali Bella zalecana jest dawka podwjna).

Teasel Root: 13 razy dziennie, 13 kropli nalewki, robionej


w analogiczny sposb jak w przypadku Stephanii. Jak pisze Buhner,
niektrzy zielarze zalecaj czasami uycie docelowo wikszych dawek:
1030 kropli 13 razy dziennie. Wszystko zaley od reakcji chorego.
Wydaje si, e niektre odmiany Borrelii mocno reaguj na Teasel
i wtedy wskazane s niskie dawki. Inne zioa nie wywouj takich
efektw i wspomagajco mog by stosowane w znacznie wyszych
dawkach. Poniewa trudno tak sytuacj przewidzie, warto zacz od
bardzo maych dawek i stopniowo je zwiksza.

Astragalus: 16 g sproszkowanego zioa dziennie.

Eleuthero: 3 razy 1 yeczka nalewki.

Artemisinin: 3 razy100 mg przez 3040 dni.

Powysze dawki zostay przewidziane dla osoby wacej 75 kg, dla osb
wacych wicej lub mniej dawki powinno si przeliczy proporcjonalnie.
Receptury:
Przepis na nalewk ze Stephanii i Teasel Root: nasypa do 1/5
wysokoci soika sproszkowane zioa i zala do pena alkoholem 65 %. Alkohol
taki otrzymuje si rozcieczajc 2 dawki spirytusu jedn dawk wody. Nalewk
odstawi na 2 tygodnie w ciemnie miejsce i przed uyciem przecedzi.

51

Odwar z Rdestu: gotowa przez 20 minut na bardzo wolnym ogniu od


kilku do nawet 1518 gramw sproszkowanych zi (lub do 28 g zi
pocitych) w jednym litrze wody. Nastpnie schodzi i wypi w czterech
rwnych dziennych porcjach.
Odwar ze Stephanii: wieczorem gotowa pod przykryciem przez godzin na wolnym ogniu okoo 5 g sproszkowanego zioa w jednym litrze wody.
Odstawi na noc. Odwar bdzie lekko gsty. Nastpnego dnia wypi w czterech
rwnych porcjach. Takim odwarem mona rwnie przemywa oczy.
Skuteczno:
Wikszo osb uzyskuje znaczc popraw stosujc zioa Buhnera. S
tacy, ktrzy deklaruj cakowite wyleczenie. Poniewa jednak termin ten
w przypadku boreliozy i koinfekcji jest rnie rozumiany i nie ma jednoznacznych kryteriw, trudno jest oceni konkretn skuteczno. To samo
dotyczy jednak leczenia konwencjonalnego antybiotykami. Warto pamita, e
w Polsce kada osoba, ktra bya leczona antybiotykami na borelioz jest
uznawana (i trafia do statystyk) jako wyleczona, ze wzgldu na sam fakt
zastosowania terapii. Pniejsze nawroty i/lub pojawienie si innych objaww
s w standardowym leczeniu przypisywane innym schorzeniom, nie za
niepowodzeniu terapii.
Bezpieczestwo:
Na og wskazane zioa s dobrze tolerowane, jednak, tak jak wikszo
lekw mog mie przeciwwskazania i wywoywa dziaania uboczne. Zostay
one wyszczeglnione w ksice Buhnera. Najwaniejszym przeciwwskazaniem
dla wikszoci zi jest okres ciy i laktacji, przeszczepy (Cat's Claw),
choroby woreczka ciowego (Andrographis), powanie niedocinienie
(Stephania).
Do najwaniejszych dziaa ubocznych nale: problemy trawienne, bl
odka (Rdest), sporadycznie reakcja uczuleniowa (Andrographis), zaparcia
(Andrographis, Stephania). S te doniesienia na temat zatrucia zioem, ktrego
chiska nazwa jest podobna do nazwy Stephanii, dlatego kupujc Stephani
naley si zaopatrywa tylko w sprawdzonych rdach. Zioa, tak jak
antybiotyki, mog powodowa rekcj Herxheimera (tzw. herxy).
]

Jak si leczy tym protokem:


Przede wszystkim wskazane byoby zdoby ksik Buhnera i na jej
podstawie mona dobra dla siebie zestaw zi. Wikszo tych zi nie jest
niestety dostpna w Polsce i naley je sprowadza z USA.
52

Rdest japoski jest chwastem, ktry porasta nieuytki, szczeglnie


w poudniowej czci naszego kraju, wic pn jesieni i wczesn wiosn
mona wykopywa kcza i robi z nich odwary. Gotowe kapsuki z Cat's Claw,
Smilax, Astragalus, nalewk z eszenia syberyjskiego mona kupi
w polskich sklepach internetowych, jednak ceny s dosy wysokie.
Poniej kilka sklepw w USA ktre wysyaj preparaty do Polski:
1stchineseherbs.com zioa luzem sproszkowane lub pocite w 500g opakowaniach; mona kupi m.in. sprawdzon Stephani,
vitanetonline.com wiele zi i suplementw w postaci tabletek i kapsuek;
wysyaj najtasz przesyk pocztow niestety przesyki te nie s rejestrowane i zdarzaj si sporadyczne przypadki zaginicia paczek,
rain-tree.com zioa amazoskie, m.in Smilax (Sarsaparilla) i polecany przez
Buhnera Cat's Claw; bardzo wysoki koszt wysyki,
mountainroseherbs.com wiele zi sproszkowanych i w dobrej cenie; bardzo
wysoki koszt wysyki.
Koszt:
500g jednego sproszkowanego zioa kosztuje 1620 $ i wystarcza na 23
miesice. Kupujc gotowe tabletki/kapsuki koszt siga 3580 $ /m-c /1 zioo.
Koszt przesyki z USA to 1350 $.

Lyme Essence Oil mieszanka olei aromatycznych


na chorob z Lyme38 opracowana przez aromaterapeut
Sposb dziaania: mieszanka dobranych bakteriobjczych olei wchanianych przez skr z wcieranego oleju; doskonaa penetracja do tkanek w tym do
tkanki nerwowej.
Dziaa na Bb, Bart, Babs. Orientacyjna skuteczno: poprawa u okoo
70% w cigu kilku miesicy. Czasami zupena remisja, czciej potrzebna jest
dawka podtrzymujca.
Ryzyko: nieznane (prawdopodobnie znikome, moe powodowa herxa).
Przepis: przygotuj buteleczk o pojemnoci 6070 ml (skad poniej).
________________________________________________

38

Informacj o zalenoci midzy chorob z Lyme a borelioz znajdziesz w rozdziale Co to jest choroba
z Lyme i czym si rni od boreliozy?.

53

Skad:
110120 kropel olejku eukaliptusowego
80 kropel olejku frankincense, w Polsce znanego jako olejek z kadzidowca lub
olibanowy
60 kropel olejku cytrynowego
40 kropel olejku paczuli
20 kropel olejku geraniowego
20 kropel olejku lawendowego
14 kropel olejku tymiankowego
Reszt buteleczki naley dopeni olejem z pestek winogron (moe by
te inny olej spoywczy). W ten sposb powstaje roztwr zawierajcy 20%
mieszanki olejkw i 80 % oleju z pestek winogron. Taka ilo olejku wystarcza
na kilka dni.
Najlepiej stosowa olejki ekologiczne. Skadniki mona naby np. tu:
www.naturella.com.pl, shop.pollenaaroma.com, www.camdengrey.com
Stosowanie: olejek wciera si w miejsca bolce oraz w okolicy serca.
Warto jest poczy terapi olejkami z gorcymi pgodzinnymi kpielami.
Kuracj naley zawsze zaczyna od bardzo niewielkich iloci olejkw,
aby przekona si, e nie ma jakiej niekorzystnej reakcji na leczenie. Olejki
mona stosowa rwnolegle z antybiotykami.
Wicej informacji znajdziesz pod tym adresem: www.tinyurl.com/mwl9vn

Dieta wysokobiakowa, wysokotuszczowa,


niskowglowodanowa
Sposb dziaania: poprawia prac ukadu odpornociowego, utrzymuje
wzgldnie niski poziom glukozy we krwi, ograniczajc ewentualn grzybic.
Zalecana w czasie leczenia antybiotykami, ale take po zakoczeniu leczenia
dla zapobiegania nawrotom.
Skuteczno: trudna do okrelenia, ale prawdopodobnie znaczca.
Koszt: minimalny.
Ryzyko: znikome. Moe by przeciwwskazana w niektrych chorobach
nerek. W przypadku biaek i tuszczw zwierzcych zwiksza si poziom
cholesterolu.
54

Rife i inne urzdzenia produkujce specyficzne fale


elektromagnetyczne
Sposb dziaania: nieznany (nie istnieje naukowe wytumaczenie
efektu). Producenci tumacz ich dziaanie, jako bezporednie niszczenie
mikrobw polem elektromagnetycznym lub poprzez stymulacj ukadu
immunologicznego.
Koszt leczenia: na rynku jest ogromna liczba przyrzdw w cenie od 50
USD do 60 000 USD do kupienia przez Internet. Mona te wykupywa
pojedyncze sesje od terapeutw. Drosze urzdzenia lepiej penetruj do wntrza
organizmu, tasze ledwo penetruj skr (wg producentw).
Metoda praktycznie zawsze uywana w poczeniu z innymi metodami
medycyny alternatywnej, waciwie nigdy samodzielnie.
Nie zaleca si stosowania rwnolegle z antybiotykami.
Skuteczno: okoo 20% uytkownikw uwaa, e im pomaga,
niektrzy twierdz, e powoduje herksa.
Ryzyko: wiksze urzdzenia produkujce fale elektromagnetyczne mog
zwiksza ryzyko nowotworw.

Nano srebro
Uwaga: nie jest to popularne srebro koloidalne.
Nowy produkt o sabym rozpoznaniu zastosowa medycznych. Jest
produkowany przy uyciu napicia okoo 11 000V, pod ktrego wpywem ze
srebrnych elektrod s uwalniane drobiny srebra wielkoci kilku lub kilkudziesiciu nanometrw.
Sposb dziaania: drobinki srebra zatykaj kanay jonowe w bonie
komrkowej mikrobw i zabijaj przez kontakt. Produkt jest bardzo skuteczny
w hodowlach bakteryjnych. Mao skuteczny na grzyby. Penetracja do ukadu
nerwowego czowieka moliwa. Produkt moe dziaa na borelioz poniewa
Bb jest znana z tego, e wychwytuje drobiny srebra.
Dawkowanie: nie ma dotd ustalonego dawkowania. Okrelenie stenia
produktu i dawki natrafia na trudnoci techniczne. Produkty od ronych
producentw mog si mocno rni pod wzgldem efektywnoci, nawet jeeli
maj takie samo stenie. Nano srebro atwo si wchania do krwi ze skry
i przewodu pokarmowego.
55

Skuteczno: skuteczno kliniczna w chorobach odkleszczowych


nieznana. Na forach internetowych pojawiaj si pojedyncze informacje
o pozytywnych dowiadczeniach.
Ryzyko: nieznane, krtkie prby na zwierztach nie wykazay
toksycznoci. Dziaania dugoterminowe s nieznane. Moe wywoa reakcje
Herxheimera.
Koszt: orientacyjna cena leczenia na miesic: ponad 200 USD, przy
uyciu produktu z USA.

Dlaczego star (starsz ni rok)


borelioz o wiele trudniej leczy?
Nie jest to do koca jasne, prawdopodobnie choroba jeli trwa duej
w jaki sposb osabia ukad immunologiczny. By moe winny jest spadek
poziomu witaminy D, obserwowany dosy powszechnie w przypadkach
duszej choroby, ale by moe s i inne powody.
Gdzie po upywie roku spada wskanik CD57 uwaany przez
niektrych LLMD za wykadnik odpornoci wasnej przeciwko boreliozie.

Jak dugo naley leczy borelioz?


A do skutku, czyli ustpienia objaww plus kilka dodatkowych
miesicy.
Lekarze z ILADS twierdz, e dugo leczenia zaley od czasu trwania
choroby, im kto duej chory, tym dusze leczenie. Take im leczenie
intensywniejsze, tym krtsze. Jeszcze niedawno podawano, e wg doktora
Burrascano redni czas leczenia jego pacjentw to 3 lata (jak wiadomo jego
praktyka obejmowaa najciej chorych), wg profesora Donty redni czas
leczenia jego pacjentw to 2,5 roku. A w nieco dalszej przeszoci za redni
czas leczenia uznawano 4,5 roku.
Czas leczenia chorb odkleszczowych ostatnio bardzo si skrci na
skutek wprowadzenia do leczenia rodkw przeciwko cystom Borrelii:
metronidazolu i tinidazolu oraz wczesnego leczenia koinfekcji, zwaszcza
bartonelozy i babeszjozy. Dziki tym postpom wikszo przewlekle chorych
moe zakoczy leczenie ju po kilku miesicach, po roku, lub nieco duszym
czasie.
56

Zakoczenie leczenia jest sprawa arbitraln, gdy nie istnieje test,


ktrym mona udowodni wyleczenie. Za wyleczenie uznaje si brak
symptomw przez kilka miesicy, brak nawrotw i brak herksw po kilkukrotnej zmianie antybiotyku.
U okoo 1020% chorych nie mona osign wyleczenia. W zwizku
z tym proponuje si wtedy dalsze doywotnie leczenie antybiotykami,
pulsacyjnie lub seriami. Pacjent podejmujcy dugoterminowe leczenie musi
by wiadom ryzyka i je zaakceptowa.
Na razie nie ma testw umoliwiajcy monitorowanie leczenia chorb
odkleszczowych. Jedyn wskazwk jest ustpowanie objaww choroby.
Opisane zasady zostay przygotowane przez ok. 300 osobow grup
lekarzy z USA szczeglnie zainteresowanych leczeniem chorb odkleszczowych i zrzeszonych w midzynarodowej organizacji ILADS. Na zasady
leczenia zoyo si wiele lat obserwacji klinicznych oraz interpretacji bada
mikrobiologicznych. Naley sobie uwiadomi, e w USA, w cigu ostatnich
kilku lat, pod opiek lekarzy ILADS wci pozostaje okoo 70 000100 000
chorych na borelioz (lub inne choroby odkleszczowe) i dowiadczenie zdobyte
w ich leczeniu jest tematem kilku corocznych lekarskich spotka i niezliczonych dyskusji internetowych na lekarskim forum ILADS.

Jak wane jest przyjmowanie witamin,


wiczenia fizyczne, zaniechanie palenia
papierosw i picia alkoholu?
Osoba z niedoborami witaminowymi, unikajca ruchu i naduywajca
alkoholu lub tytoniu, nie ma szansy na wyleczenie boreliozy. Podobnie mog
szkodzi substancje odurzajce. Wszystkie wymienione czynniki wpywaj na
funkcjonowanie ukadu immunologicznego, a w przypadku tej szczeglnie
inwazyjnej choroby same antybiotyki nie zaatwi sprawy.
Niedostarczanie witamin jest dopuszczalne jeeli leczenie trwa krtko
(tydzie lub dwa). Przy duszym leczeniu naley zapewni organizmowi
wicej witamin w formie suplementw (plus ewentualnie tranu), gdy
antybiotyki mog przeszkadza w przyswajaniu witamin z pokarmu lub w ich
produkcji (u zdrowego czowieka znaczne iloci niektrych witamin s
wytwarzane przez bakterie przewodu pokarmowego, ktre w czasie antybiotykoterapii zostaj zabite).
57

Szczeglnie wane jest dostarczenie witamin rozpuszczalnych w tuszczach: witaminy D, A i E oraz witamin rozpuszczalnych w wodzie: C, B12.
Jest istotnym, aby na pocztku leczenia oznaczy poziom witaminy D.
Gdy jest on w dolnej granicy normy lub poniej, naley najpierw uzupeni go
do poziomu przynajmniej redniego i dopiero pniej rozpocz kuracj.
Leczenie kogo z niskim poziomem witaminy D jest o wiele mniej efektywne.
Zwykle pacjenci zaczynaj bra witamin D w dawce 30005000 jednostek
dziennie. Po uzyskaniu normalnego poziomu, co trwa na og kilka tygodni,
zmniejszaj dawk do 10002000 jednostek dziennie i kontynuuj jej
przyjmowanie do koca leczenia, a nawet duej. Przy znacznych niedoborach
mona bra nawet 10000 jednostek dziennie, lecz tylko przez pewien
ograniczony okres.
Niektrzy przyjmujc witamin D dowiadczaj pogorszenia samopoczucia. Poniewa przyczyny tego stanu nie s znane, zaleca si w takich
przypadkach ostrono i zmniejszenie dawki, leczenie pulsacyjne, lub
odoenie suplementacji witaminy D na pniej.
Wg niektrych LLMD witamina D dziaa jak antybiotyk i moe
spowodowa powstanie herksa, lecz nie wszyscy ten pogld akceptuj.
Witaminy E nie naley bra wicej ni 400 jednostek dziennie. Wysze
dawki le wpywaj na procesy immunologiczne.
Witaminy A mona bra 500010000 jednostek dziennie.
Witaminy C, 24 gramy lub wicej (podzielone na mae dawki
i podawane co kilka godzin, bo witamina C si atwo wydala). Jeeli bierzemy
witamin C razem z antybiotykami naley zachowa przynajmniej
dwugodzinny odstp czasowy.
Alkohol w wikszych ilociach obnia odporno, bardzo le oddziauje
z metronidazolem i innymi lekami, a u wielu chorych nasila symptomy
choroby.
Palenie tytoniu obnia odporno immunologiczn.

Jak uzyska efektywne leczenie?


Szukaj lekarza znajcego dobrze borelioz lub jeeli takiego nie znajdziesz, wykszta swojego lekarza w tej dziedzinie. Lekarze zakanicy czsto
nie znaj dobrze boreliozy i nie potrafi jej leczy.

58

Pomocy mona szuka u lekarzy innych specjalizacji, czasami


psychiatra, reumatolog lub dermatolog wykae wiksze zainteresowanie tym
tematem, a nawet wiksz wiedz39.
Na stronie Stowarzyszenia Chorych na Borelioz znajdziesz materiay
dla lekarzy moesz je wydrukowa i rozprowadza wrd lekarzy dotd, a
znajdziesz kogo, kto zechce ci pomc (www.borelioza.org).

Jak to moliwe, by bra antybiotyki


caymi miesicami lub nawet latami?
Jest to trudne, ale przykad tysicy chorych pokazuje, e moliwe.
Prowadzenie dugoterminowej terapii wymaga odpowiedniego doboru lekw
i czstych kontroli krwi i moczu (np. raz w miesicu). Grzybicy w rezultacie
antybiotykw mona zapobiega przestrzegajc specyficznej diety i uywajc
nystatyny lub innych rodkw przeciwgrzybiczych.
Wicej w rozdziale: Grzybica i jej zapobieganie.

Przestrzeganie zasad z rozdziau


Grzybica i jej zapobieganie nie pomogo.
Co jeszcze mog zrobi?
Jednym ze sposobw jest znaczne zwikszenie iloci probiotykw.
Oprcz jednego kubeczka naturalnego jogurtu dziennie, naley wrcz garciami
zjada rnego rodzaju suplementy probiotyczne. W ten sposb mona do
czsto przeama z pass w leczeniu.
Wykaz probiotykw dostpnych w Polsce i kilka zagranicznych mona
znale pod tym adresem: www.borelioza.org/probiotyki.htm
Jeeli grzybica si rozsiaa, lekarz moe przepisa flukonazol lub
ketokonazol w duych dawkach przez 2 tygodnie. Pniej przez wiele tygodni
lub miesicy naley stosowa mniejsze codzienne dawki podtrzymujce.
Silnym i bardzo szybko dziaajcym rodkiem zwalczajcym grzybic
jest olejek z oregano. Naley go stosowa do trzech razy dziennie po kilka
kropli (maksymalnie 10) w kadej dawce.
________________________________________________

39

Warto zauway, e wrd lekarzy zrzeszonych w ILADS, zakanicy stanowi znikom cz.

59

Dawki i czstotliwo stosowania winna by uzaleniona od objaww


grzybicy. Olejek mona rozciecza w yce oleju jadalnego lub w szklance
wody, albo wkraplajc do pustych kapsuek elatynowych dostpnych na rynku.
Rozcieczanie olejku w szklance wody wie si z ryzykiem osadzania si
czci olejku na ciankach naczynia.
Olejek z oregano nie jest obojtny dla wtroby, dlatego te nie zaleca si
jego dugotrwaego stosowania. Generalnie przyjmuje si zasad, e po trzech
tygodniach intensywnego stosowania olejku powinno si zrobi proczn
przerw. W przypadku uporczywych objaww grzybiczych warto przeprowadzi dokadniejsz diagnostyk, bowiem czasami za oportunistycznymi
objawami grzybicy stoj inne, poza Candid, chorobotwrcze gatunki grzybw,
wymagajce odmiennego leczenia.

Co to jest MP?
MP to skrt od Marshall Protocol, czyli Protok Marshalla. Jest to
opracowana kilka lat temu metoda leczenia gwnie sarkoidozy40; pniej
rozszerzona na choroby krtkowe. Wedug teorii MP dugotrwae obnienie
poziomu witaminy D przez diet i unikanie wiata utrudnia krtkom wnikanie
do komrek, czyli uatwia obron przez ukad odpornociowy.
W leczeniu stosuje si niskie pulsy antybiotykw, podawanych w cile
okrelonych etapach oraz lek Benicar, ktry ma dodatkowo osabia bakterie.
Wyniki leczenia boreliozy t metod s do tej pory niezadowalajce.
Opinia doktora Burrascano i zdecydowanej wikszoci LLMD, ktrzy mogli
obserwowa du liczb pacjentw leczonych t metoda, jest negatywna.
Pacjenci w wikszoci odczuwaj jedynie krtkotrwa popraw w fazie
drugiej, ktra jest zwyk antybiotykoterapi. Po jej przerwaniu nastpuj
nawroty. Niezwykle trudno znale osoby, ktre w wyniku stosowania MP
odczuy dugotrwa popraw. Ponadto unikanie witaminy D moe zwikszy
prawdopodobiestwo choroby nowotworowej.
Wnioski: metoda daje duy procent niepowodze i nie jest zalecana.

________________________________________________

40

Wicej informacji o tej jeszcze mao zbadanej chorobie znajdziesz w Wikipedii pod adresem
pl.wikipedia.org/wiki/Sarkoidoza.

60

Cz 3.
Choroby odkleszczowe
koinfekcje
Co to jest choroba z Lyme i czym si
rni od boreliozy?
Borelioza to zakana choroba wielonarzdowa wywoywana przez nalece do krtkw bakterie: Borrelia burgdorferi, Borrelia garinii, Borrelia
afzelii,Borrelia japonica i Borrelia spielmanii, ktrych nosicielami s kleszcze
z rodzaju Ixodes.
Choroba z Lyme (ang. Lyme disease) jest wynikiem ukszenia przez
kleszcza. Kleszcze s nosicielami wielu bakterii i zakaaj swoich ywicieli
wieloma rnymi makroorganizmami. Borelioza jest tylko jedn z przenoszonych przez nie chorb. Osoby zaraone czyst borelioz (krtkiem
z rodzaju Borrelia) nale do rzadkoci, na co wskazuje dowiadczenie
uczestnikw forum Borelioza oraz amerykaskiego forum lymenet.org
Nazwa choroba z Lyme pochodzi od miejscowoci Old Lyme w stanie
Connecticut, ktrej mieszkacy przez dugie lata cierpieli na dolegliwoci
stawowe poczone ze staym zmczeniem i wieloma innymi dziwnymi
objawami.
Tak to wyglda dzi, ale znaczenie terminu Lyme disease zmieniao
si z czasem. Po raz pierwszy chorob z Lyme jako oddzieln jednostk
chorobow opisa w Annals of Internal Medicine w roku 1977 reaumatolog
Allen Steere. By to opis kliniczny choroby o nie wyjanionym wwczas
pochodzeniu. Sam Steere skania si ku stwierdzeniu, e przyczyn jest
zakaenie wirusowe. W roku 1982 amerykaski biolog szwajcarskiego pochodzenia Willy Burgdorfer wyizolowa z kleszczy bakteri wywoujc chorob
z Lyme. Wyniki opublikowa w czasopimie Science, a bakteria, ktr odkry
zostaa na jego cze nazwan Borrelia burgdorferi (Bb). Na tym etapie nazwy
choroba z Lyme i borelioza oznaczay waciwie to samo.
Dopiero dalsze badania pokazay istnienie koinfekcji i ujawniy fakt
przenoszenia przez kleszcze szerokiej gamy rnorodnych mikroorganizmw
chorobotwrczych.
61

Pojcie choroba z Lyme objo, czsto wielochorobowy stan oglny, bdcy


wynikiem zakaenia spowodowanego ugryzieniem przez kleszcza, za nazwa
borelioza pozostaa przypisana do choroby wywoanej przez krtki Borrelia.

Jakie gatunki bakterii powoduj


borelioz?
Borrelia burgdorferi sensu lato jest gatunkiem zbiorowym, do ktrego
naley co najmniej dwadziecia rnych genogatunkw, np.: Borrelia
burgdorferi sensu stricto, Borrelia garinii, Borrelia afzelii, Borrelia valaisiana,
Borrelia andresoni, Borrelia japonica. Ich podgatunki liczymy ju w setkach.
Wedug literatury trzy pierwsze gatunki genomowe (Borrelia
burgdorferi s. stricto, B. afzelii i B. garinii) uwaane s za gwne gatunki
patogenne w Europie. Badania przeprowadzone w Czechach wskazuj na
moliwo przenoszenia boreliozy z Lyme rwnie przez Borrelia spielmanii
i Borrelia bissettii41. W ostatnich latach pojawiy si przypuszczenia, e
poszczeglne chorobotwrcze genogatunki Borrelia mog determinowa rne
objawy chorobowe boreliozy. Borrelia burgdorferi s. stricto moe powodowa
zmiany w ukadzie stawowym, Borrelia garinii ma powinowactwo do centralnego i obwodowego ukadu nerwowego, natomiast Borrelia afzelii jest przyczyn objaww dermatologicznych. Przysze badania naukowe mog wykaza,
jakie rnice kliniczne powoduj liczne podgatunki Borrelii, ktrych mog by
setki. Na obecnym etapie laboratoria nie diagnozuj podgatunkw (odmian).
W Ameryce w zasadzie wystpuje tylko jeden gatunek bakterii powodujcej borelioz Borrelia burgdorferi sensu stricto, za w Europie (i w Polsce
jak naley domniemywa) wystpuj przynajmniej trzy gatunki tej bakterii:
Borrelia garinii (najczstsza), Borrelia afzelii oraz w niewielkiej iloci Borrelia
burgdorferi (ta sama co na kontynencie amerykaskim)42.
Stwarza to dodatkowe trudnoci diagnostyczne, gdy owe bakterie
rni si midzy sob antygenowo i w zasadzie powinno si robi na nie trzy
odrbne testy. Ostatnio na szczcie wikszo laboratoriw uwzgldnia
fakt rnorodnoci gatunkowej i w testach diagnostycznych uywa mieszanego
________________________________________________

41

Rudenko, Golovchenko, Rzek, Piskunova, Malltov, Grubhoffer. Centrum Biologii Akademii Nauk
Republiki Czeskiej, Instytut Parazytologii AS CR, Uniwersytet w Czeskich Budziejowicach.
42
Badania nad lokalnym zrnicowaniem gatunkw genomowych krtkw Borrelia burgdorferi
w kleszczach Ixodes ricinus zebranych z rnych regionw Lubelszczyzny, Zakad Biologicznych
Szkodliwoci Zawodowych, Instytut Medycyny Wsi w Lublinie
www.imw.lublin.pl/pdf/raporty/raporty_2006/Raport_Koncowy_1.01.05_Dr_Cisak.pdf

62

antygenu uzyskanego z wszystkich trzech popularnych gatunkw Borrelii.


Przysze badania naukowe mog ujawni istnienie take innych gatunkw
Borrelii o znaczeniu epidemiologicznym.

Jakie choroby przenosi kleszcz?


Jest ich wiele, a najbardziej znane to:
Borelioza spowodowana zakaeniem przez bakteri Borrelia burgdorferi
sensu lato. Choroba przenoszona jest w Polsce przez kleszcze I. ricinus
i I. persulcatus,
Kleszczowe zapalenie mzgu spowodowane przez wirusa FSME z grupy
flawiwirusw przenoszonego przez kleszcze Ixodes scapularis,
Gorczka Gr Skalistych spowodowana przez Rickettsia rickettsii (gwnie
w obu Amerykach),
Inne choroby z rodziny riketsji, np. Rickettsia slovaca (TIBOLA),
przenoszona przez Dermacentor lub Rickettsia conori, przenoszona przez
Riphicephalus sanguineus,
Bartonelozy43,
Babeszjoza (Babesia microti, B. divergens, B. equi, i inne) przenoszona przez
kleszcze I. scapularis, I. pacificus,
Erlichioza (anaplazmoza) wywoywana przez Ehrlichia chaffeensis i E. Equi
(nowa nazwa to Anaplasma phagocytophilum). Chorob przenosi kleszcz
I. scapularis,
Dur powrotny (gatunki Borrelia),
Tularemia spowodowana przez Francisella tularensis ,
Bruceloza spowodowana przez Brucella abortus i inne gatunki Brucelli,
Gorczka Q powodowana przez bakterie Coxiella brunetii,
Poraenie kleszczowe spowodowane przez toksyn odkleszczow,
Mykoplazmoza spowodowana przez Mykoplasma pneumoniae i Mycoplasma
fermentans (incognitus).
Na pewno pozostaje jeszcze spora grupa chorb, wywoywanych
patogenami, ktrych nie znamy, lub ktre nie zostay wystarczajco zbadane.
________________________________________________

43

Bartoneloza okrelana jest rwnie nazw: bartonelloza oraz skrtem: bart.

63

Czy choroba z Lyme jest cik


chorob?
Choroba z Lyme moe przebiega bardzo rnie. Wiele zaley od ukadu odpornociowego czowieka, ktry z kolei zaley od genw odziedziczonych po przodkach. Zmienia si take wraz z wiekiem i innymi czynnikami,
takimi jak stres, inna choroba, uraz lub cia oraz stopie zatrucia rodowiska.
Wiele zaley od skadu mieszanki chorobotwrczej przekazanej przez
kleszcza. Zdarza si do czsto, e ludzie zakaeni przez kleszcza i nie leczeni,
nie choruj, albo rozwijaj tylko subtelne, zmienne objawy trwajce cae lata.
U czci z nich po kilku lub nawet kilkudziesiciu latach utajonej lub
skpoobjawowej choroby mog si pojawi pene, silne objawy choroby
z Lyme.
Choroba moe dugo pozostawa w formie utajonej, by ujawni si po
latach od zakaenia. Dzieje si tak czsto wtedy, gdy ukad odpornociowy
sabnie z powodu starzenia si, innych chorb lub pod wpywem dziaania
dodatkowych czynnikw. Czasem bywa rwnie tak, e cika forma choroby
pojawia si szybko po zakaeniu.
Warto zaznaczy, e inna choroba krtkowa kia (syfilis), te potrafi
przetrwa w ludzkim organizmie w utajeniu nawet przez dziesitki lat, by
pniej wybuchn z ca si.
Czsto choroba moe mie bardzo ciki przebieg, cakowicie niszczc
zdolno do pracy oraz ograniczajc samodzielno. Moe take dramatycznie
obniy jako ycia z powodu dokuczliwych objaww reumatologicznych
i neurologicznych, rnorakich blw oraz przewlekego, nienaturalnego
zmczenia.
W niektrych przypadkach moe by nawet przyczyn zgonu, zwykle
z powodu zaburze rytmu serca lub niewydolnoci wtroby.
Naley te wspomnie, e wielu ciko chorych, ktrzy nie mog
uzyska leczenia (z powodw ekonomicznych, odmowy leczenia przez lekarzy
lub braku waciwej diagnozy) lub ktrym leczenie nie idzie np. z powodu
nietolerowania lekw przez organizm, popenia samobjstwo. Osoby z cik
borelioz, oporn na leczenie, maj czsto myli samobjcze.

64

Jak przebiega choroba z Lyme bez


leczenia, jakie ma objawy i czym grozi?
Przebieg tej choroby moe by bardzo rny, poniewa moe ona
atakowa rne tkanki (tkanka czna, nerwowa i miniowa) i rne narzdy.
Objaww moe by tak wiele, e praktycznie aden podrcznik dla
lekarzy nie podaje ich penej listy. Liczba rnych objaww moe nawet
przekracza setk, co jest niewtpliwie jednym z powodw trudnoci w rozpoznawaniu choroby z Lyme.
Jedn z cech rozwinitej choroby jest nawrotowo tzn., niektre
objawy czasowo znikaj, by po jakim czasie powrci. Cz pacjentw
wyranie zauwaa miesiczne wahania objaww cykle 34 tygodniowe.
W bardzo zaawansowanej chorobie objawy trwaj cay czas, wic nie mona
wtedy mwi o nawrotowoci. Zdarzaj si samoistne remisje lecz s bardzo
rzadkie.
Chorzy z lejszym przebiegiem choroby mog prowadzi w miar
normalne ycie, niejako lekcewac chorob. Ciej chorzy na og nie s
w stanie pracowa i wymagaj opieki w codziennym yciu. wiatowa literatura
medyczna opisuje te przypadki zgonw spowodowanych borelioz.

Co to jest BLO? Czy wiele kleszczy jest


nim zakaonych?
BLO to Bartonella Like Organism (organizm podobny do Bartonelli)
tak okrela si czasami organizm powodujcy odkleszczow bartoneloz.
Nie do koca jest jasne, czy odkleszczowa bartoneloza jest naprawd
typow bartoneloz, zwan chorob kociego pazura, czy moe dodatni wynik
testw jest jedynie skutkiem reakcji krzyowej z przeciwciaami skierowanymi
na antygeny Bartonelli. Objawy odkleszczowej bartonelozy s inne ni choroby
kociego pazura. Leki skuteczne w chorobie kociego pazura maj nisk
skuteczno w odkleszczowej bartonelozie.
Uwaa si, e Bartonella (BLO) jest jednym z patogenw najczciej
wystpujcych w kleszczach.

65

Jaka jest skuteczno testw w kierunku


BLO?
Standardowo wykonuje si badanie technik immunofluorescencji
poredniej44 w kierunku bartonelozy w klasie IgG. Wynikiem dodatnim jest
znalezienie przeciwcia przeciwko B. henselae lub B. quintana z mianem przynajmniej 1:64. Niektre laboratoria wykonuj rwnie badania w klasie IgM.
W przypadku wielu pacjentw z objawami zakaenia BLO standardowe
testy w kierunku bartonelozy s czsto nieczue. Ich negatywny wynik nie
wyklucza zakaenia BLO. Gdy testy daj wynik ujemny, pozostaje jedynie
diagnoza kliniczna, czyli diagnozowanie na podstawie objaww.
Niekiedy w przypadku chorych, ktrzy nie odpowiadaj na leczenie
boreliozy stosuje si prbne leczenie przeciw BLO.

Gdzie i jakie testy mog wykona


w kierunku BLO?
Badanie przeciwcia w kierunku bartonelozy mona wykona,
w Instytucie Medycyny Wsi w Lublinie:
Instytut Medycyny Wsi, Zakad Biologicznych Szkodliwoci Zawodowych
20-950 Lublin, ul. Jaczewskiego 2, 081-718 45 55
Badanie metod Real Time PCR mona wykona w Centrum Bada
DNA w Poznaniu. Wicej informacji: www.cbdna.pl

________________________________________________

44

Test immunofluorescencji poredniej (ang. indirect immunofluorescence) polega na badaniu obecnoci


przeciwcia w surowicy krwi pacjenta. Podobnie jak w tecie ELISA lub WB, antygen (antygeny), s
unieruchomione na fazie staej (tu substratem s bakterie lub zakaone komrki wysuszone na szkieku
mikroskopowym). Jeli w badanej prbce surowicy obecne s swoiste przeciwciaa, to w trakcie badania
wi si z antygenami na szkieku, a nastpnie s wykrywane za pomoc przeciwcia znakowanych
substancj fluoryzujc (np. fluorescein). Ostatecznie, w przypadku pozytywnego wyniku (tzn.
Obecnoci przeciwcia w badanej surowicy), w obrazie mikroskopowym obserwujemy charakterystyczny
wzr wiecenia (fluorescencji). Badanie to stosowane jest do wykrywania takich zakae, jak: borelioza,
bartonelozy, babeszjoza, ludzka anaplazmoza granulocytarna, tularemia, bruceloza i inne.
Wikszo laboratoriw niestety wykonuje oznaczenia wycznie w klasie IgG (wskazane jest
wykonywanie ich w klasach IgG i IgM).

66

Jakie objawy moe dawa zakaenie


BLO?
Wskazwk koinfekcji BLO s objawy ze strony centralnego ukadu
nerwowego, symetryczne i nieproporcjonalnie silniejsze od pozostaych
objaww przewlekej boreliozy. Zwikszona draliwo, roztrzsienie, lki,
bezsenno, zaburzenia czucia skrnego, gorczka a nawet padaczki. Zdarzaj
si rwnie silne objawy encefalopatii45 .
Inne charakterystyczne objawy to: nieyt odka, bl brzucha
(mesenteric adenitis), poranne ble stp, zwaszcza podeszew stp, wraliwe na
dotyk podskrne guzki wzdu koczyn, czerwone lub sine podune wysypki
(czasami podobne do rozstpw), grudkowe wysypki, palenie skry, bl skry.
Wzy chonne mog by powikszone, moe te wystpi bl garda.
Koinfekcj BLO naley rwnie podejrzewa u chorych intensywnie
leczonych na borelioz, ktrzy wykazuj objawy trudno cofajcej si
encefalopatii i ktrzy nie byli nigdy leczeni lekami na BLO.

Jak si leczy BLO?


Wg doktora Burrascano lekiem z wyboru na BLO jest lewofloksacyna
(antybiotyk fluorochinolonowy dostpny w Niemczech pod nazw Tavanic).
Dawka najczciej stosowana to 250750 mg lewofloksacyny dziennie (lecz
powinna by dopasowana do wagi ciaa). Stosuje si j przez co najmniej jeden
miesic, ale w przypadku chronicznej choroby z Lyme na og leczy si przez
4 miesice lub duej. Sdzi si, e lewofloksacyna moe by skuteczniejsza
w leczeniu BLO, jeli doda si w standardowych dawkach IPP inhibitor
pompy protonowej (inny skrt to PPI Proton Pump Inhibitor).
Niektre kombinacje antybiotykw hamuj dziaanie lewofloksacyny,
za inne wydaj si by neutralne. Nie zaleca si czenia lewofloksacyny
z antybiotykami z grupy makrolidw, gdy zmniejszaj jej efektywno.
Kombinacje z cefalosporynami, penicylinami i tetracyklinami s dozwolone
i zalecane.

________________________________________________

45

Encefalopatia oglne okrelenie uszkodzenia mzgu przez czynniki rnego pochodzenia; jego
skutkiem s rnego rodzaju zaburzenia zachowania pl.wikipedia.org/wiki/Encefalopatia

67

Inne antybiotyki na BLO:


iprofloksacyna (fluorochinolon) mniej skuteczna od lewofloksacyny;
mniejsze ryzyko objaww ubocznych,
rifampicyna zwykle w dawce 600 mg dziennie (w kombinacji z innymi
antybiotykami, takimi jak: tetracykliny, makrolidy, metronidazol, biseptol).
Rifampicyna zmniejsza skuteczno innych antybiotykw,
gentamycyna i streptomycyna dowiadczenie w stosowaniu tych lekw jest
niewielkie,
cefalosporyny (mog by skuteczne w wyszych dawkach, lecz czsto
nastpuje nawrt choroby po zakoczeniu kuracji),
erytromycyna raczej niska lub krtkoterminowa skuteczno.
Uwaga: w przypadku stosowania fluorochinolonw moe wystpi
nadwraliwo na soce, dlatego koniecznie naley chroni skr przed
wiatem sonecznym.

Czy lewofloksacyna lub inne antybiotyki


z grupy fluorochinolonw s bezpieczne?
Gwnym dziaaniem niepodanym lewofloksacyny, ktre wymaga
przerwania podawania leku jest bl cigien zwykle tych najwikszych.
Jeli wystpi, naley przerwa podawanie leku lub przynajmniej bardzo
obniy dawk, ze wzgldu na ryzyko zerwania cigien.
Pacjentw naley przestrzega, aby w czasie tego leczenia nie
angaowali si nadmiernie w wiczenia siowe, dugie marsze, itp.
Dziaanie fluorochinolonw moe by przeduone i trwa jeszcze jaki
czas po odstawieniu lekw. Moe wic nastpi opniona i niespodziewana
poprawa ju po odstawieniu leku, ale te mog pojawi si opnione objawy
niepodane. Opnienie moe siga nawet kilku lub kilkunastu tygodni po
zakoczeniu terapii.
W rzadkich przypadkach lewofloksacyna oraz inne fluorochinolony
mog wywoa dziaania uboczne grone dla ukadu nerwowego.
Niebezpieczestwa terapii naley przedyskutowa z lekarzem. Istniej strony
internetowe (w jzyku angielskim) opisujce niebezpieczestwo tej grupy
antybiotykw (podobnie zreszt jak wszystkich innych lekarstw):
www.fluoroquinolones.org, www.fqresearch.org
Powane i dugotrwae powikania s co prawda rzadkie, ale si zdarzaj.
68

Cho w medycynie obowizuje zasada, e lewofloksacyna i inne leki


z tej grupy antybiotykw nie mog by podawane osobom poniej 18 roku
ycia, cz pediatrw przepisuje ten lek modziey w wieku od lat 12 wzwy.

Czym jest babeszjoza? Jakie gatunki


babeszjozy przenosz kleszcze?
Babeszjoza jest chorob wywoywan przez pierwotniaki z rodzaju
Babesia. Atakuje erytrocyty. Nie da si jej wyeliminowa adnym z powszechnie uywanych schematw leczenia boreliozy. Wymaga ona odrbnego leczenia
lekami dziaajcymi na pierwotniaki.
Obecnie uwaa si, e wiele z ponad trzydziestu gatunkw babeszjozy
przenoszonych przez kleszcze moe by przekazywane czowiekowi.
Niestety, wci brakuje testw na poszczeglne gatunki babeszjozy.
Dostpne s testy tylko w kierunku kilku gatunkw. Jest to zatem kolejna
sytuacja, w ktrej diagnoza kliniczna peni kluczow rol.

Jak czsto babeszjoza wystpuje


w kleszczach?
Zakaenie babeszjoz staje si coraz powszechniej rozpoznawane,
zwaszcza u chorych na borelioz.
Wedug doktora Gartha Nicolsona, Babesia wystpuje u 820%
kleszczy. Niektrzy lekarze, na podstawie wasnych obserwacji klinicznych,
twierdz, e na pewnych obszarach warto ta siga a 70%.

Jakie s objawy zakaenia babeszjoz


u chorych na borelioz?
Objawy zakaenia babeszjoz mog waha si od agodnych, a po
cikie, zagraajce yciu. Postacie agodne czsto pozostaj nierozpoznane,
poniewa bdnie bierze si je za objawy boreliozy. Zakaenia babeszjoz,
nawet te agodne, mog powraca po leczeniu i przybiera posta cisz. Moe
to nastpi w dowolnym momencie, nawet po kilku latach od zakaenia!

69

Wskazwki do rozpoznania zakaenia babeszjoz dotycz ciszej


postaci wczesnego etapu choroby chorzy na borelioz pacjenci we wczesnym okresie zakaenia czsto zgaszaj wysok gorczk i dreszcze (zwykle to
samo ugryzienie kleszcza jest rdem obu zakae, wic mwimy o wczesnym
etapie obu chorb).
Pniej chorzy mog dowiadcza:
nocnych potw,
niemonoci wykonania penego oddechu i braku tchu (air hunger),
okazjonalnego kaszlu,
uporczywych migrenowych blw gowy,
niejasnego poczucia braku rwnowagi bez zawrotw gowy,
encefalopatii,
zmczenia.
Postacie piorunujce wystpuj u osb z immunosupresj46, zwaszcza
pozbawionych ledziony i w podeszym wieku, a objawiaj si wysok
gorczk, dreszczami z uczuciem zimna i niedokrwistoci. Postacie piorunujce mog by miertelne.

Jak skuteczne s testy wykrywajce


babeszjoz?
Testy diagnostyczne s problematyczne i niewystarczajco czue.
Kleszcze przenosz ponad dwadziecia gatunkw Babesii, a dysponujemy
jedynie testami w kierunku kilku z nich. Mona wic by zakaonym
babeszjoz i mie ujemne wyniki testw. Z tego powodu najwaniejsza jest
diagnoza kliniczna pacjenta.
Najczciej badanie obejmuje poszukiwanie przeciwcia przeciw
Babesii we krwi. Badanie standardowo wykonywane jest metod
immunofluorescencji poredniej w klasie IgG. Wskazane jest te wykonanie
badania w klasie IgM. Mona rwnie wykona test PCR Real time.

________________________________________________

46

Immunosupresja to hamowanie wytwarzania przeciwcia i komrek odpornociowych, czyli osabienie


dziaania ukadu immunologicznego (odpornociowego).

70

Czy standardowe rozmazy krwi


w kierunku babeszjozy s wiarygodne?
Standardowe rozmazy krwi s wiarygodne tylko w pierwszych dwch
tygodniach od zakaenia, tote staj si prawie bezuyteczne w diagnozowaniu
starszych zakae oraz przypadkw agodnych (wczajc stany nosicielstwa,
gdy poziom zakaenia jest zbyt niski, aby je wykry).
Znalezienie zakaonych erytrocytw w rozmazie krwi u osoby chorej
przewlekle na babeszjoz jest moliwe, ale na og wymaga sprawdzenia
tysicy pl mikroskopowych, co w praktyce jest trudne do wykonania.

Gdzie i jakie testy mog wykona


w kierunku babeszjozy?
Badanie przeciwcia w kierunku babeszjozy (tylko w klasie IgG) mona
wykona w IMW w Lublinie:
Instytut Medycyny Wsi, Zakad Biologicznych Szkodliwoci Zawodowych
20-950 Lublin, ul. Jaczewskiego 2, 081-718 45 55
Badanie metod Real Time PCR mona wykona w Centrum Bada
DNA w Poznaniu: www.cbdna.pl
Rozmaz krwi mona wykona w Instytucie Parazytologii PAN
w Warszawie: www.tinyurl.com/m95smk
lub w Akademii Medycznej w Gdasku w Zakadzie Parazytologii Tropikalnej:
www.tinyurl.com/m5zsv2
Dobrym rozwizaniem byoby pobranie krwi na badania z naczy
wosowatych, np. z palca lub ucha. Niestety nie jest to popularna metoda
w przypadku ludzi, za to czsto stosowana w przypadku zwierzt.

71

Jakie leki stosuje si na koinfekcj


babeszjozy u chorych na borelioz?
Leczenie babeszjozy, jako koinfekcji, u chorych na borelioz jest
trudniejsze ni u osb chorych na sam tylko babeszjoz. U tych drugich
zakaenie moe przej nawet samoistnie, bez adnego leczenia.
leczenie zalecane: atowakwon + azytromycyna + artemisinin (produkt
zioowy)
leczenie mniej zalecane: azytromycyna + chinina
klindamycyna + chinina
lariam niszczy pasoyty malarii i jest skuteczny rwnie przeciw odmianom
pasoytw opornych na inne preparaty antymalaryczne
Metronidazol i biseptol mog by dodane w celu zwikszenia
skutecznoci leczenia, ale mao jest informacji klinicznych o efektywnoci
takiego dziaania. Niepowodzenia leczenia babeszjozy wynikaj najczciej
z nieodpowiedniego poziomu atowakwonu. Zatem, pacjenci nie wyleczeni
obowizujc dawk, mog by leczeni dawk wysz.
Atowakwon znajduje si w lekach o nazwie: Mepron, Wellvone,
Malarone. (Mepron i Wellvone to ten sam lek tylko pod inn nazw handlow).
Koszt leczenia atowakwonem jest bardzo wysoki.
Artemisinin jest wycigiem z zioa azjatyckiego (Artemisia annua). Jest
to silny rodek przeciwmalaryczny, czsto uywany take w leczeniu
babeszjozy.

Jak dugo trwa leczenie koinfekcji


babeszjozy u pacjentw z borelioz?
Czas leczenia babeszjozy kombinacj atowakwonu z antybiotykiem
rni si, zalenie od stopnia zakaenia, czasu trwania zakaenia przed
zdiagnozowaniem, stanu zdrowia i ukadu odpornociowego pacjenta oraz od
tego czy babeszjoza jest koinfekcj boreliozy.
Zwykle w przypadkach wczesnych zakae okres leczenia jest trzytygodniowy, za przy zakaeniu chronicznym, wymagane jest leczenie co
najmniej czteromiesiczne. Zdarzaj si nawroty choroby wymagajce ponownego leczenia.
72

W przypadku jednoczesnej koinfekcji BLO i Babesi wedug doktora


Burrascano naley zacz od leczenia Bartonelli, a dopiero potem przej do
leczenia Babesii w przeciwnym wypadku uycie lekw przeciwko Babesii,
a szczeglnie atowakwonu, zablokuje przysze leczenie Bartonelli.

Czym jest erlichioza i jak czsto jest


przenoszona przez kleszcze?
Erlichioza (anaplazmoza) jest koinfekcj odkleszczow powodowan
przez bakterie Ehrlichia chaffeensis i E. Equi (nowa nazwa to Anaplasma
phagocytophilum). Chorob przenosi kleszcz I. scapularis.
Wedug doktora Gartha Nicolsona Ehrlichi jest zakaonych 1050% kleszczy.

Jakie objawy powoduje zakaenie


erlichioz u chorych z borelioz?
W zakaeniu sam erlichioz lub erlichioz z borelioz istotn wskazwk moe by staa leukopenia47. We wczesnej, rozsianej infekcji wystpuje
trombocytopenia48 oraz czsto podwyszone enzymy wtrobowe; u osb z chronicznym zakaeniem wystpuj rzadziej, ale nie powinny by ignorowane.
Ble gowy, ble mini oraz utrzymujce si zmczenie sugeruj erlichioz, jednake niezwykle trudno oddzieli te objawy od objaww boreliozy.

Jaka jest skuteczno testw w kierunku


koinfekcji erlichiozy?
Podobnie jak w przypadku babeszjozy, testy s problematyczne.
Znanych jest wicej gatunkw wystpujcych w kleszczach, ni dostpnych
testw serologicznych i wzorcw PCR do bada. Ponadto, nie znamy poziomu
czuoci i dokadnoci bada serologicznych i PCR.

________________________________________________

47

Leukopenia lub leukocytopenia obnienie poziomu biaych ciaek krwi WBC (ang.White Blood
Cell), czyli leukocytw we krwi obwodowej (norma 4 00010 000 WBC/ mm 3 krwi).
48
Trombocytopenia maopytkowo, czyli niedobr pytek krwi.

73

Standardowe rozmazy krwi do bezporedniej wizualizacji organizmu


w leukocytach s sabej wydajnoci. Infekcja moe by przeoczona, wic
diagnoza kliniczna stanowi najwaniejsze narzdzie diagnostyczne.

Jak si leczy erlichioz?


Standardowe leczenie polega na podawaniu 200 mg doksycykliny
dziennie przez dwa do czterech tygodni. Wysze dawki, leczenie doylne oraz
przeduenie kuracji mog by potrzebne w zalenoci od dugoci trwania
i ostroci choroby oraz defektw ukadu odpornociowego i wieku pacjenta
(w starszym wieku odporno jest mniejsza).
Istniej doniesienia o niepowodzeniu leczenia doksycyklin, nawet przy
zwikszonych dawkach i wyduonym czasie kuracji. Mona wtedy rozway
doczenie rifampicyny (600 mg dziennie). W leczeniu erlichiozy mog by
rwnie skuteczne fluorochinolony.
Warto doda, e potencjalne zakaenie erlichioz, podczas ukucia przez
kleszcza, jest gwnym powodem stosowania doksycykliny, jako leku
pierwszego wyboru tu po ugryzieniu, na pierwszym etapie leczenia wczesnej
boreliozy, zanim bdzie mona wykona badania serologiczne.

Co to s mykoplazmy?
Mykoplazmy to bardzo mae bakterie, cakowicie pozbawione ciany
komrkowej, co sprawia, e zasiedlaj wntrze komrki.
Wedug doktora G. Nicolsona od 50% do 65% chorych na borelioz jest
zainfekowanych rnymi gatunkami mykoplazm. Najbardziej chorzy i oporni
na leczenie pacjenci maj prawie zawsze infekcje mykoplazmami.
Najbardziej popularne gatunki mykoplazm wystpujcych u osb
z chorob z Lyme to Mykoplasma pneumoniae i Mycoplasma fermentans
(incognitus).
Infekcja mykoplazmami moe nastpi w wyniku ugryzienia przez
kleszcza. Badania dr Evy Sapi wykazay, e ponad 80% kleszczy jest
zainfekowanych mykoplazmami, w tym 27% kleszczy ma a 3 ich gatunki.
Bakterie te mog rwnie przenosi si na drodze kontaktw
midzyludzkich.

74

Jakie testy pozwalaj wykry zakaenie


mykoplazmami?
Ryzyko kontaktu z mykoplazmami jest powszechne, co daje w efekcie
wysok czstotliwo seropozytywnoci (obecno przeciwcia we krwi).
Zatem najlepsz drog potwierdzenia czynnej infekcji jest PCR. Naley jednak
pamita, e wynik ujemny testu nie wyklucza zakaenia.
W Polsce test PCR z krwi na obecno Mykoplasma pneumoniae
wykonuje Centrum Bada DNA w Poznaniu. Niestety nie ma w naszym kraju
laboratorium wykonujcego badania w kierunku Mykoplasma fermentans
(incognitus).

Jakie objawy powoduje obecno


w organizmie mykoplazm?
Choroba moe przebiega bardzo rnie: od bezobjawowej, poprzez
objawy lokalne (np. infekcje drg oddechowych), a po infekcje ukadow.
W osabionym organizmie na skutek innej infekcji (np. krtkiem Borrelii czy
chlamydioz), zakaenie mykoplazm moe dawa bardzo powane objawy.
Mykoplazmy atakuj miedzy innymi ukad nerwowy, minie (w tym
serce) i stawy. Objawy zakaenia tym patogenem s bardzo zblione do
objaww boreliozy.
Infekcja rozsiana moe objawia si w nastpujcy sposb: zmczenie
nieprzechodzce po odpoczynku, nietolerancja wysiku fizycznego, dysfunkcje
neurologiczne, problemy psychiczne, problemy poznawcze, bezsenno,
depresja, ble gowy, ble mini i staww, puchnicie staww, ble wzw
chonnych, problemy z oddychaniem, pocenie si, mdoci, ble brzucha, gorczka, chroniczne zapalenie spojwek, zmiany skrne (wysypki, rumienie),
zapalenie minia serca, osierdzia, wtroby, trzustki i inne objawy.
Mykoplazma dziaa destrukcyjne na organizm gospodarza przez:
naladowanie antygenw zainfekowanego organizmu, powodujc objawy
autoagresji,
stymulowanie uwalniania reaktywnego tlenu i zapocztkowanie kaskady
NO/ONNO (tlenek azotu/ nadtlenoazotyn). Proces ten prowadzi do uszkodzenia
komrek, szczeglnie komrek nerwowych,

75

utlenianie i niszczenie bon komrkowych (szczeglnie bon komrek


nerwowych i mitochondriw),
zaburzanie metabolizmu,
konkurowanie o skadniki odywcze z komrkami organizmu,
uwalnianie toksyny.

Jak si leczy zakaenie mykoplazmami?


W przypadku infekcji ukadowej leczenie moe zaj kilka lat. Poleca
si uywanie kombinacji antybiotykw dziaajcych wewntrzkomrkowo,
takich jak makrolidy, tetracykliny, rifampicyna czy chinolony.
Naley dodawa do leczenia substancje wzmacniajce dziaanie
antybiotykw, takie jak hydroxychloroquina (np. plaquenil) lub amantadyna.
Wielu ekspertw poleca stosowanie tetracykliny z hydroxychloroquin. Jednak
najbardziej efektywny sposb leczenia nie jest znany.
W przypadku pacjentw nieodpowiadajcych na leczenie warto rozway zastosowanie tigecykliny (nowy antybiotyk z grupy tetracyklin podawany
doylnie, niestety bardzo drogi).
Zaleca si rwnie zaywanie codziennie, dugoterminowo preparatu
o nazwie NT Factor. Preparat ten dostarcza bon lipidw w nieutlenionej
formie, co pozwala naprawi bony komrek nerwowych i bony mitochondriw, ktre zostay uszkodzone. NT Factor jest cakowicie naturaln
mieszanin bon lipidowych, nie jest toksyczny, wystpuje pod postaci
tabletek, ktre przyjmuje si 2 razy dziennie.
Naley przyjmowa rwnie przez dugi czas antyoksydanty. Pozbycie
si wszystkich toksyn z organizmu rwnie wspomaga leczenie.
Niewskazane jest przyjmowanie suplementw diety zawierajcych
Larginin i pokarmw bogatych w ten aminokwas. Nie zaleca si spoywania
orzechw, soi, dyni, grochu, cieciorki, soczewicy, fasoli i spiruliny oraz olejw
toczonych z orzechw lub nasion.

76

Cz 4.
Grzybica i jej zapobieganie
Uwagi oglne
Czasem spotykamy przeraone osoby twierdzce, e s zakaone
Candid49. Trzeba wiedzie, e kady z nas (zdrowy czy chory) jest zakaony
Candid. Naley zadba o to, by ten grzyb nie rozprzestrzeni si nadmiernie,
by go nie byo zbyt wiele.
Grzybica zwykle zaczyna si w ukadzie pokarmowym, gdzie grzyby
maj dobre warunki rozwoju. Zazwyczaj obecno wielu rnych bakterii
hamuje ich nadmierny rozrost. Antybiotyki zabijaj bakterie, ale nie szkodz
grzybom, ktre w ten sposb uzyskuj doskonae warunki rozwoju. Pacjent
leczony antybiotykami musi zawsze zachowa czujno i umie interpretowa
objawy, ktre na pocztku wydaj si zbyt drobne, by biega z nimi do lekarza,
ale zlekcewaone mog spowodowa bardzo powany problem pniej. Czsto
wystarczy jedynie zmiana diety i unikanie zabronionych potraw.
Najgroniejsza jest grzybica uoglniona, gdy grzyby kr w krwiobiegu i zakaaj inne narzdy m.in. mzg. Choroba ta, zwaszcza nierozpoznana w por, ma do duy odsetek miertelnoci. Grzyby krce w krwiobiegu mog by wykryte za pomoc posiewu krwi na grzyby.
Gdy doszo do rozsiania grzybw we krwi nie pomoe leczenie sam
nystatyn50, gdy jej dziaanie jest ograniczone do przewodu pokarmowego.
Borelioza niestety, podobnie jak AIDS, jest chorob immunosupresyjn
i infekcje grzybicze bywaj grone.
Leczenie grzybicy musi by szybkie i zdecydowane. Lepiej jednak sprbowa przynajmniej potwierdzi diagnoz np. posiewem krwi. Cika grzybica
narzdowa zmusza do pjcia do szpitala. agodniejsza forma moe by atwo
pomylona z borelioz, bo objawy s nieco podobne. Lepiej jej pocztkw nie
przeoczy, aby nie doprowadzi do cikiej grzybicy narzdowej.
________________________________________________

49

Candida rodzaj drodakw bdcy bardzo czstym pasoytem czowieka. Bytuje m.in. w jamie
ustnej i pochwie. Gwny gatunek to Candida albicans.
50
Nystatyna antybiotyk o dziaaniu przeciwgrzybiczym. Nystatyna dziaa przez wizanie si z bonami
komrkowymi, co prowadzi do zaburze metabolicznych w komrkach grzybw i ich mierci.

77

Objawy grzybicy
Objawy grzybicy mog by nastpujce:

78

zapalenie prostaty lub pochwy,


upawy,
bolesne wytryski nasienia,
owrzodzenia i obrzmienia w ustach lub na narzdach pciowych,
biae luzwki jamy ustnej,
maa tolerancja na dym papierosowy,
maa tolerancja na inne dymy,
grzybicze objawy skrne jakiegokolwiek typu, np. stopa atlety, widy
itp. potwierdzone przez dermatologa jako grzybicze,
skurcze brzucha w czasie menstruacji,
zmniejszony popd seksualny,
ble brzucha, czsto o rwcym charakterze i nasilajce si po potrawach
podwyszajcych poziom cukru we krwi,
wid uszu,
rnorakie problemy z pcherzem moczowym lub oddawaniem moczu,
zwikszona nerwowo,
wypadanie patka zastawki mitralnej,
nasilone objawy alergii,
nadwraliwo na perfumy,
apetyt na sodycze lub produkty mczne,
lekkie zamroczenie,
silne zmczenie,
drtwienia i wibracje rnych czci ciaa (wibracje odgrzybicze
odczuwane s jako wolniejsze od tych spowodowanych borelioz),
atwo pocenia nawet po minimalnym wysiku (objaw niskiego
poziomu cukru we krwi),
ble wtroby,
ble brzucha czsto o rwcym charakterze, czasem o zmiennej
lokalizacji,

niskie poziomy cukru we krwi potwierdzone laboratoryjnie,


nudnoci,
okresowe ble mini i staww,
problemy z pamici,
ble gowy,
depresja,
ble nerek lub dolnej czci krgosupa lub miednicy,
bulgotanie i inne dziwne wraenia w uszach,
mocne bicie serca.

Oczywicie naley zwraca uwag tylko na te objawy, ktrych


wczeniej nie byo i ktrych obecno budzi wtpliwoci pacjenta. Poza tym
powinno ich by przynajmniej kilka.

Dieta przeciwgrzybicza
Grzybicy mona zapobiec lub j zmniejszy przez zachowanie
specjalnej diety przeciwgrzybiczej. Chodzi o takie dobieranie pokarmw, by nie
powodowa nadmiernego stenia cukru we krwi.
Naley usun z diety wszelkie potrawy zawierajce drode, w tym:

biay chleb, a ciemny ograniczy (mona je w maych ilociach


pumpernikiel pieczony w wielogodzinnym systemie),

sodycze i ukryty cukier (np. keczup ma mnstwo cukru, majonez,


musztarda),

piwo, wino (picie alkoholu pogarsza stan chorych na borelioz,


niezalenie od drody),

owoce (moe z wyjtkiem tych naprawd niesodkich, jak np. Lekko


niedojrzale kiwi lub kwane jabka ale w maych ilociach),

sodkie warzywa np. marchew,

produkty bogate w skrobi: ziemniaki, rzepa, biay ry,

sery te z wyjtkiem mozzareli, ktra nie jest serem fermentowanym


i nie ma zarodnikw pleni. Inne sery te i topione mog zawiera
zarodniki pleni i drody wic ich je nie wolno.

79

Mona je:

witaminy mona wietnie uzyskiwa z kasz i brzowego ryu, wic brak


chleba nie powinien by problemem. Mona czasem kupi pene chleby
bezdrodowe powinny by pieczone nie z biaej mki, lecz ze zboa
z penego przemiau.

mona je bez ogranicze: niesodkie warzywa (seler, pietruszka,


kapusta, ogrek, cukinia, kabaczek, por, zielona papryka); ryby, jaja
i misa oraz tuszcze; brzowy peny ry, niektre pene kasze; mleko
(niektrzy mog, inni nie). Sery biae na og mona je.

dla osody mona czasem zje odrobin czarnej czekolady z niewielk


zawartoci cukru, ale te ostronie nie kady bdzie sobie mg na
to pozwoli, bez grzybiczych konsekwencji.

Dieta bardziej radykalna


Jedzenie niezalecane:

80

produkty mleczne,
produkty mczne,
makarony,
jakiekolwiek fermentowane produkty mleczne, sery te i twarogi,
produkty, do sporzdzenia ktrych uyto drody,
fistaszki,
winogrona,
pomaracze,
suszone owoce lub rodzynki,
pomidory w kadej formie,
sos sojowy, miso, tofu,
ziemniaki,
cukier,
herbata (nie dotyczy herbat zioowych) lub kawa, z uwagi na zawarto
kofeiny,
alkohol,
wdliny (szynki, kiebasy, parwki itp.).

Produkty zalecane:

siemi lniane,
kieki,
tradycyjne patki owsiane, lub produkt z kruszonego ziarna,
ziarna, brzowy ry,
ciastka ryowe,
popcorn, pestki dyni, pestki sonecznika,
soczewica,
fasola,
groszek upany,
szparagi,
saata,
botwinka,
pietruszka,
cebula,
rzepa,
rzodkiewka,
kalafior, kapusta,
brokuy,
seler,
por,
brukselka,
papryka (cznie z czerwon),
bakaan,
kabaczek,
ogrek,
jaja,
miso, kurczak, indyk, ryba, chuda woowina (raczej rzadko),
baranina.

81

Produkty, ktre mona spoywa ostronie i dopiero pniej, kiedy ju


wiemy jak reagujemy na antybiotyki:

placki gryczane,
produkty z penej mki ryowej,
maliny, truskawki, jagody,
kwane jabka,
orzechy (pieczone w piekarniku przez 5 minut w temperaturze 160 st.),
mleko sojowe (niesodzone),
mleko ryowe (niesodzone).

Dlaczego nie mona je chleba?


Zarodniki drody przeywaj proces pieczenia. Spoycie chleba na
drodach piekarniczych prowadzi do sporej infekcji drodakami (chleb na
zakwasie rwnie zawiera drode, tyle e dzikie).
W czasie intensywnego przerostu Candidy (moe si zdarzy w czasie
leczenia antybiotykami) jedzenie takiego chleba, choby by z mki z penego
przemiau jest niewskazane, bo moe przechyli rwnowag jelitow w z
stron.
Trzeba jednak przyzna, e dzikie drode s niewtpliwie bezpieczniejsze od drody piekarniczych, gdy wielokrotnie wolniej rosn. Drode
piekarnicze to odpowiednio dobrane gatunki, szczeglnie szybko pczkujce,
celowo wyselekcjonowane, by nie trzeba byo dugo czeka na wyronicie
ciasta. Niestety rwnie szybko rosn pniej w przewodzie pokarmowym.
Jeeli wic dojdzie do poprawy rwnowagi biologicznej w jelicie na
skutek stosowania diety i rodkw ograniczajcych wzrost grzybw, to chleb na
zakwasie moe by relatywnie wczeniej dobrze tolerowany, co pozwoli wprowadzi go do diety, kiedy poprawa kliniczna bdzie ju wyranie zauwaalna.
Spoywanie chleba na zakwasie w niektrych sytuacjach moe by
dopuszczalne po pewnym czasie od zakoczenia terapii antybiotykami lub
nawet jeszcze w czasie leczenia pod warunkiem, e leczenie jest mao grzybotwrcze i objawy grzybicy s znikome. Przykadem takich mao grzybotwrczych antybiotykw s debecylina i minocyklina.
Pod adresem: www.borelioza.org/przepisy.htm mona znale kilka
ciekawych przepisw kulinarnych.
82

Profilaktyka i leczenie zakae


grzybiczych
Przede wszystkim naley przyjmowa w duej iloci probiotyki, aby
utrzyma waciw flor jelitow (polskie probiotyki s wzgldnie sabe,
dlatego wanie trzeba ich przyjmowa dosy duo). Naley zaywa je w trakcie caej kuracji antybiotykowej, ale nie w tym samym czasie co antybiotyki
najlepiej dwie godziny przed albo po przyjciu antybiotyku.
Kuracj probiotykami naley kontynuowa jeszcze przez kilka miesicy
po zakoczeniu antybiotykoterapii. Osoby, ktre przestaj uywa probiotykw
w momencie zaprzestania antybiotykoterapii, czsto staja si ofiarami
kandydozy. Po prostu ukad pokarmowy potrzebuje czasu, aby wrci do normy
fizjologicznej po antybiotykach i dobre bakterie z probiotykw odgrywaj
w tym niebagateln rol.
Warto otwiera niektre kapsuki probiotyczne i wsypywa ich zawarto do ust, aby zasiedli dobrymi bakteriami jam ustn i przeyk (nie dotyczy
kapsuek jelitowych).
U kobiet istotne jest stosowanie dopochwowo Lactovaginalu. Mona
sobie co jaki czas robi dopochwowe pukanki z przegotowanej letniej wody
z octem 1 yeczka octu na litr wody. Do tego celu suy specjalny irygator
Tantum Rosa (mona kupi w aptece).
Dobrym pomysem jest stosowanie nystatyny w tabletkach lub w proszku (bez dodatku cukru), np. 48 tabletek dziennie w dawkach podzielonych lub
jednorazowo. Jeeli mamy biay jzyk, to proszek jest bardziej wskazany, jeeli
objawy dotycz innych czci przewodu pokarmowego, to wygodniejsze s
tabletki. Naley zawsze mie w domu nystatyn oraz flukonazol (przynajmniej
kilka tabletek), by je zay w razie potrzeby, zanim zdoa si dotrze do lekarza
i kupi lek w aptece. Zawsze lepiej leczy grzybic we wczesnym jej stadium.
W przypadku grzybicy jamy ustnej mona ssa chlorchinaldin (dziaa
rwnie przeciwgrzybiczo) i puka usta wod z octem lub wkropli sobie na
jzyk par kropli soku z cytryny (drode nie lubi rodowiska kwanego).
Niektre antybiotyki sabiej wywouj zagrzybienie i w razie problemw grzybiczych naley choby czasowo zmieni antybiotyk na bezpieczniejszy. Mona za zgod lekarza mie w domu agodniejszy antybiotyk,
jako rezerw do zastosowania w przypadku pojawienia si objaww grzybicy.
Lepiej zamieni antybiotyki profilaktycznie, przy pojawieniu si pierwszych
oznak zagrzybienia, gdy problem dopiero si zaczyna, ni pniej by
83

zmuszonym przerwa kuracj antybiotykow na kilka miesicy. Odpowiednimi


antybiotykami s dugo dziaajce preparaty penicyliny dominiowej 1,2 mln.
jednostek (do stosowania trzy razy w tygodniu), minocyklina (2 razy 100 mg).
Do bezpieczne s rwnie cefalosporyny doustne.
Naley wiedzie, e zaywanie rodkw zmniejszajcych kwasowo
odka, takich jak inhibitor pompy protonowej, podawany w trakcie kuracji
lewofloksacyn, bardzo sprzyja rozwojowi grzybicy.
Racjonalne wydaje si profilaktyczne wczenie do leczenia nystatyny
od razu od pocztku terapii. Jeeli wystpi symptomy grzybicy, naley
stosowa flukonazol w tabletkach dwa razy dziennie 100 mg przez kilka
tygodni, a pniej po 100 mg dziennie jeeli objawy bd si zmniejsza lub
znikn. Takie leczenie powinno by dugie. Gdyby objawy nie chciay znikn,
naley rozway zmian antybiotyku lub wrcz porzucenie na krtki okres
antybiotykoterapii. W przeciwnym razie to nie borelioza, a grzybica systemowa
bdzie najwikszym zagroeniem.
Profilaktyczne leczenie jest potrzebne szczeglnie przy antybiotykach
typu tetracyklina lub amoksycylina. Klarytromycyna, telitromycyna (Ketek),
dominiowa penicylina, bd powodoway grzybic w znacznie mniejszym
stopniu ni inne antybiotyki.
Trzeba pamita, e podstaw leczenia grzybicy jest dieta utrzymujca
niski poziom cukru i do tego mnstwo probiotykw (dwie tabletki do kadego
posiku) plus czysty jogurt. Jeeli stosujemy Optim lub Fisioflor, to mona
mniej.
Inne preparaty, na ktre warto zwrci uwag to Candida Clear, olejek
z oregano i zioowa herbatka przeciwgrzybicza:

84

Candida Clear, to wieloskadnikowy preparat zioowy przeciwgrzybiczy


i przeciwpasoytniczy,
olejek z oregano skutecznie dziaa na grzybic. Najlepiej bra go z wod
lub olejem (rozmiesza kilka kropli z p szklanki wody i wypi).
Naley zaywa kilka razy dziennie, jednak nie wicej ni 10 kropli na
dzie. Olejek ma silny zapach i smak, ale mona kupi puste kapsuki,
jakie maj probiotyki i tam wkrapla oregano,
mona pi czesk przeciwgrzybicz herbatk zioow doktora Popowa
Anticandin do kupienia oczywicie w Czechach,
Paraprotex ma wicej skadnikw przeciwgrzybiczych ni Candida
Clear, ale nie jest wskazany w trakcie antybiotykoterapii z powodu
zawartoci wycigu z pestek grejpfruta (zmienia metabolizm lekw).

Leczenie grzybicy wedug


o. A. Cz. Klimuszki
Mieszanka zioowa:

li szawii 50 g,
ziele skrzypu 50 g,
ziele krwawnika 50 g,
korze opianu 50 g,
ziele tasznika 50 g,
ziele rdestu ostrogorzkiego 50 g,
koszyczek rumianku pospolitego 50 g.

Zioa mieszamy. yk mieszanki zalewamy szklank wrzcej wody


i odstawiamy pod przykryciem na 3 godziny. Trzy razy dziennie pijemy
szklank naparu przed posikami. Wicej: www.klimuszko.pl
Pod adresem: www.borelioza.org/probiotyki.htm mona znale wykaz
dostpnych w Polsce probiotykw oraz kilka wybranych probiotykw
zagranicznych.
Wybierajc produkt, naley kierowa si rekomendacjami z forum
chorych, iloci probiotycznych szczepw obecnych w kapsuce i liczb
bakterii w kapsuce. Najlepsze preparaty zawieraj kilkadziesit miliardw
bakterii w kapsuce i zwykle kilkanacie ronych szczepw bakteryjnych.

85

Cz 5.
O kleszczach i ukszeniach
czsto wystpowania i ryzyko
chorb odkleszczowych
Czy szybkie usunicie kleszcza
po ugryzieniu uchroni mnie przed chorob?
Uchroni, ale tylko w czci przypadkw. Wedug bada u wikszoci
kleszczy bakterie boreliozy raczej nie przebywaj w liniankach. Wdruj do
nich troch pniej, kiedy kleszcz ju si wpije w skr i zacznie erowa.
Niestety badania naukowe wykazuj, e niewielka cz kleszczy, przez cay
czas ma bakterie boreliozy w liniankach. Jeeli taki kleszcz ugryzie, to
infekcja moe by przeniesiona w cigu kilku minut po ugryzieniu.
Szereg nowych bada zwraca uwag na powszechny fakt obecnoci
w liniankach kleszczy niektrych patogenw wywoujcych koinfekcje.
Lekarze czsto gosz, e obecno wkutego i erujcego w skrze
kleszcza do dwudziestu czterech godzin nie jest powodem do obaw. Niestety
bardzo czsto nie jest to prawd.
Niewaciwe wyjmowanie kleszcza zwiksza ryzyko zakaenia. Nie
wolno kleszcza niczym smarowa. Kleszcze maj otwory oddechowe na
odwoku, wic jeeli czym go posmarujemy, to zaczyna si dusi i zwraca
zawarto swojego przewodu pokarmowego, razem bakteriami, do krwi
czowieka. Kleszcza nie wolno rwnie zgniata i wyciska.

Czy kleszcze wykluwaj si od razu


zakaone?
Znikoma ilo kleszczy jest zakaona od wyklucia (niektre rda
podaj, e nie ma zakaenia wrodzonego, przeniesionego od kleszcza-matki).
Larwy kleszczy zakaaj si wic mikrobami gwnie w wyniku erowania na
87

krgowcach. Cz krgowcw, np. niektre gady, sarny i jelenie s odporne na


choroby odkleszczowe i nie choruj, inne choruj. Myszy polne, wikszo
ptakw i wiewirki atwo zakaaj si od kleszczy i pniej przenosz chorob
na inne kleszcze.
Ptaki wdrowne zdaj si odgrywa kluczow rol w roznoszeniu
kleszczy i chorb odkleszczowych. Ukad odpornociowy ptakw moe utrzymywa chorob w utajeniu, ale duga i stresujca sezonowa wdrwka moe
spowodowa, e bakterie pojawi si w ich krwi i doprowadz do zakaenia
kolejnego kleszcza. Ten z kolei moe zaatakowa ptaka ju w zupenie innym,
odlegym terenie.
W cigu swojego ycia kleszcz ywi si krwi krgowcw kilka razy:
najpierw aby zmieni sw form z larwy na nimf, potem aby osign posta
doros i w kocu, by zoy jaja. Kade erowanie moe prowadzi do
zainfekowania kleszcza od ywiciela lub ywiciela od kleszcza.

Jak zmniejszy zagroenie chorobami


odkleszczowymi na danym terenie?
Jest kilka sposobw na zmniejszenie populacji kleszczy. Najprostszym
jest opryskiwanie rodkiem kleszczobjczym, co niestety trzeba powtarza raz
na kilka tygodni. Ten sposb nadaje si raczej tylko dla mniejszych,
ograniczonych terenw np. gospodarstw lub terenw wanych turystycznie.
Drugim sposobem jest rozsypywanie w terenie kartonowych rurek
z maym wacikiem w rodku zawierajcym rodek kleszczobjczy. Mysz polna,
ktra jest czstym ywicielem modszych form kleszcza i wanym ogniwem
chorb odkleszczowych, wykorzystuje owe waciki do budowy gniazd i przynajmniej w tym okresie odkleszcza si. Inn interwencj jest zakadanie
karmnikw dla saren i jeleni w ktrych zwierzyna jest odkleszczona za
kadym razem, kiedy z nich korzysta, poprzez system wakw nasczonych
rodkiem kleszczobjczym.
Regulacja iloci zwierzyny (jeleni, saren, dzikw) w lasach rwnie
zmniejsza populacje kleszczy na danym terenie.
Bardzo istotna jest amerykaska obserwacja, e kleszcze nie mog
osign stanu dojrzaoci pciowej i zoy jajeczek bez erowania na duym
krgowcu, ktrym zwykle jest jele lub sarna, rzadziej zajc. W tych rejonach,
gdzie zmniejszono lub zredukowano liczb duych krgowcw (ogrodzenia,
redukcja populacji saren przez myliwych), ilo kleszczy znacznie spadaa po
88

okoo piciu latach, a na wyspach z ktrych usunito ca populacj saren


i jeleni, kleszcze zniky cakowicie.
Istniej te inne mniej efektywne sposoby ograniczania populacji
kleszczy. Prbuje si ogranicza postp kleszczy z lasw na teren gospodarstw
i orodkw turystycznych poprzez utrzymywanie kilkudziesiciocentymetrowego pasa zaoranej ziemi, albo rozwija si hodowle perliczek, ktre ywi si
midzy innymi kleszczami.

Czy mona si zaszczepi przeciw


boreliozie?
Obecnie nie ma szczepionki na borelioz dla czowieka.
W przeszoci bya dostpna w USA, ale zostaa wycofana. Jakkolwiek
oficjalnie podano, e wycofano j z powodu braku zainteresowania na rynku, to
nieoficjalnie mwi si, e w istocie zaraaa borelioz, a osobom
poszkodowanym wypacono ogromne odszkodowania, jednoczenie zobowizujc do milczenia. Naukowcy nie uwzgldnili istnienia ziarnistych form
Borrelii (form przetrwalnikowych), ktre przy produkcji szczepionki
przechodziy przez mikrofiltry51.
Nadal natomiast s dostpne szczepionki dla zwierzt; zwaszcza dla
psw i koni. Pojawiay si pojedyncze prace naukowe sugerujce, e w przypadku psw szczepionka moga zarazi borelioz zaszczepione zwierzta.
Nowe szczepionki, ktre pojawi si za kilka lat powinny uwzgldnia
dowiadczenia z przeszoci oraz by efektywne i bezpieczniejsze. Kilka
orodkw na wiecie intensywnie pracuje nad ich przygotowaniem (midzy
innymi w USA i Czechach), ale upynie zapewne wiele lat nim doczekamy si
efektw.
Szczepionka moe by pomocna, ale zapewne nie spowoduje przewrotu
w dziedzinie chorb odkleszczowych. Osoby zaszczepione, nawet skuteczn
szczepionk, powinny unika uksze kleszczy z powodu innych chorb
przenoszonych przez kleszcze.

________________________________________________

51

Istniej badania opisujce ziarnist form Borrelii, ktra rozrasta si do dorosej formy krtka i dalej
moe si ju normalnie rozmnaa przez podzia. Formy granulowate s tak mae, e dopiero za pomoc
mikrofiltrw mona je oddzieli od postaci dorosych. Badania tej formy przetrwalnikowej nadal trwaj.
[Stealth Pathogens, Lida Mattman Ph.D 66, Phillips/Mattman 98, Preac-Mursic]

89

Ugryz mnie kleszcz. Co robi?


Naley zachowa kleszcza, najlepiej ywego w plastikowej lub szklanej
fiolce (kleszcze mog y w zamknitej fiolce cakiem dugo). Gdyby si nie
dao usun kleszcza ywego i nieuszkodzonego, to mona to, co z niego
zostao woy w jakiej fiolce do lodwki lub nawet zamrozi w kopercie, aby
materia genetyczny mikrobw wewntrz nie uleg dezintegracji. Kleszcza
mona rwnie przylepi tam samoprzylepn do kartki papieru. Potem
materia mona wysa do laboratorium, aby sprawdzi, czy by zakaony
borelioz (CBDNA, Synevo, Diagnostyka).
W Polsce wystpuje wiele gatunkw kleszczy, ale borelioz prawdopodobnie przenosz zaledwie dwa z nich: Ixodes ricinus i Ixodes scapularis.
Czsto atakujcy psy tzw. kleszcz psi, nie przenosi boreliozy. Zdarzaj si
przypadki ukszenia czowieka przez tego kleszcza, co nie niesie ryzyka
zakaenia borelioz. Dlatego naley nalega, aby orodki badajce schwytane
kleszcze metod PCR na obecno boreliozy, dokonyway ich wczeniejszej
klasyfikacji gatunkowej. Kleszcze inne ni Ixodes ricinus i Ixodes scapularis,
o ktrych wiadomo, e nie przenosz boreliozy, nie wymagaj drogiego badania
PCR. Obejrzenie kleszcza przez szko powikszajce wystarczy do okrelenia
jego gatunku, co pozwoli unikn kosztw drogiego badania PCR.
Naley jednak pamita, e inne kleszcze, jakkolwiek nie zaraaj
borelioz, mog przenosi szereg innych chorb odkleszczowych, ktrych
objawy mog by rwnie cikie jak sama borelioza.
rednio 1030% (w niektrych rejonach nawet do 60%) kleszczy jest
zaraonych borelioz. Zwykle nie rozpoczyna si leczenia jedynie z powodu
samego ukszenia, lecz czeka si na pojawienie si pierwszych niepokojcych
objaww. Naley do nich rumie. Pojawia si zwykle kilka dni lub kilka
tygodni po ukszeniu.
Klasyczny rumie jest plam o rednicy 5 cm lub wicej, stopniowo
blednc od rodka. Opisywane s te inne rumienie mae plamy, tzw. minierythema, poniej 5 cm, lub wielkie rozlane czerwone, rowe lub brzowawe
plamy. Naley odrni odczyn po ugryzieniu kleszcza od rumienia wdrujcego. Odczyn powstaje bardzo szybko po ugryzieniu i w cigu kilku dni znika
bez ladu.
Wszelkie pokleszczowe zmiany skrne naley sfotografowa dla dokumentacji. Cz lekarzy nie przykada wagi do rumienia, zalecajc bardzo
krtk terapi antybiotykow lub nawet tylko jakie maci przeciw grzybicy
czy alergii, cho wiadomo, e rumie jest tylko znakiem choroby, nie jej istot.
90

Po takim krtkim leczeniu rumie zniknie (zniknie rwnie bez adnego


leczenia), ale choroba bdzie si nadal rozwija. Krtka terapia moe okaza si
bardziej szkodliwa ni jej nie podjcie. Niestety u znacznej czci pacjentw
leczonych w ten sposb rozwija si pniej powana, trudna do leczenia
chroniczna borelioza. Wykonany po kilku tygodniach test Western Blot w kierunku boreliozy daje wynik pozytywny.
Negatywny wynik, czsto zlecanego przez znaczn cz lekarzy testu
ELISA jak ju kilkakrotnie wspominalimy nie ma waciwie adnego
znaczenia. Dlatego sugerujemy, aby kady przypadek rumienia by leczony jak
najszybciej antybiotykiem przez minimum 48 tygodni. Do leczenia moe by
uyta doksycyklina 400 mg dziennie, tetracyklina 1500 mg dziennie lub
amoksycylina 46 g dziennie z dodatkiem makrolidu. Amoksycylina
z dodatkiem makrolidu moe by stosowana w leczeniu dzieci. Jeeli
rozpoczcie leczenia bdzie opnione, kuracja powinna trwa duej, czasem
kilka miesicy lub lat.
W kilka dni po ukszeniu przez kleszcza mona oznaczy obecno
Borrelii we krwi metod PCR Real time wprawdzie wynik ujemny nie
stanowi wykluczenia zakaenia, ale wynik dodatni jest podstaw do rozpoczcia terapii. Naley wykorzysta t moliwo, jako e dodatni wynik moe
czasowo poprzedza wystpienie rumienia, przez to moemy rozpocz
leczenie boreliozy szybciej.
Jeeli po ukszeniu kleszcza wystpi objawy pseudogrypowe
(gorczka, ble staww) lub rozsiane zmiany skrne, leczenie powinno by
przynajmniej trzymiesiczne. W przypadku, gdy objawy nadal si utrzymuj,
leczenie naley kontynuowa, a do cakowitego wyleczenia. Po ustpieniu
objaww zalecane jest przeduenie kuracji o 23 miesice (wedug doktora
J.J. Burrascano).
Po 56 tygodniach od ukszenia mona wykona badanie Western Blot
na borelioz, by ewentualne uzyska laboratoryjne potwierdzenie choroby.
Leczenie naley jednak rozpocz jak najszybciej, nie czekajc na wynik testu.
Test moe by faszywie ujemny, ze wzgldu na rozpoczcie leczenia
antybiotykami. Dlatego dokadny wywiad i obserwacja pacjenta s podstaw
w diagnozowaniu boreliozy.
Badanie wykonane wczeniej ni po 4 tygodniach od ugryzienia przez
kleszcza najczciej da wynik negatywny, poniewa potrzeba kilku tygodni, by
specyficzne przeciwciaa wykrywane testami osigny we krwi poziom,
umoliwiajcy ich wykrycie.

91

Czy mog mie borelioz, jeeli nigdy nie


ugryz mnie kleszcz?
Wielu chorych przewlekle na borelioz i inne choroby odkleszczowe nie
przypomina sobie ugryzienia przez kleszcza. Niektre kleszcze s bardzo mae.
Kleszcz nimfa ma wielko zaledwie ziarnka piasku, czy te ziarnka maku,
wic jeeli ugryzie gdzie z tyu, niesychanie atwo to przeoczy.
Ilustracje na amerykaskiej stronie internetowej pokazuj jak mae s larwy
i nimfy kleszczy: www.tickencounter.org/education/tick_identification
Kleszcze lubi na ciele miejsca ciepe i z cienk skr, dlatego czsto
wczepiaj si w szyj, za uszami, we wosach, pod piersiami kobiet, za
kolanem, w zgiciu okcia, midzy poladkami i w miejscach intymnych
bardzo atwo je przeoczy, gdy ich ugryzienie jest bezbolesne.
Klasyczny rumie wystpuje tylko w okoo 3040% wszystkich
zakae. Brak rumienia wdrujcego nie wyklucza wic zakaenia.
Ponadto, jakkolwiek nie zostao to udowodnione, prawdopodobnie
istniej inne drogi zakaenia borelioz przez ukszenie koskiej muchy lub
nawet komara (pojawienie si klasycznego rumienia w takich przypadkach byo
kilkakrotnie opisane przez uczestnikw forw), przez ukszenie wszy (opisana
na forach rodzina zostaa w caoci zakaona przez wszy), przez picie mleka od
zaraonej kozy (przypadek zaraonej kilkuosobowej rodziny, opisany przez
lokalny SANEPID na lsku), przez przetoczenie krwi (przypadek opisany
przez doktora Burrascano), przez aktywno seksualn (prawdopodobnie
wspmaonkowie osb chorych maj wiksz szans na rozwinicie
boreliozy, na co wskazuj liczne przypadki choroby u obojga partnerw).
Mona zarazi si borelioz podczas wycigania kleszcza, jeeli robi si
to go rk, a kleszcza dodatkowo si zgniecie. Istnieje wtedy szansa na
wtarcie Borrelii w skr i zakaenie t drog. Badana jest te moliwo
zakaenia podu przez matk lub zakaenie dziecka przez mleko matki. Wiele
prac badawczych wskazuje na tak ewentualno.

Dlaczego boreliozy jest coraz wicej?


Boreliozy i chorb odkleszczowych przybywa w statystykach gwnie
z dwch powodw przedstawionych poniej. Po pierwsze wykrywalno tych
chorb si poprawia. Nowe, lepsze testy atwiej wychwytuj zakaenia,
a pacjenci lepiej uwiadomieni dziki rodkom masowego przekazu sami
domagaj si wykonywania tych testw.
92

Po drugie, kleszczy, w tym rwnie zakaonych, jest rzeczywicie


wicej z powodu agodniejcego klimatu zwiksza to szans na zakaenie.
Kleszcze nie przeywaj w bardzo surowym klimacie, wysoko w grach lub
bliej biegunw ziemskich, lecz obecnie powikszaj terytorium swojego
wystpowania i opanowuj wysze partie gr, co najprawdopodobniej jest
rezultatem globalnego ocieplenia. Zwiksza si take procent kleszczy zakaonych, cho nie wiadomo na ile jest to zjawisko rzeczywiste, a na ile wynik
ulepszenia metod wykrywania zakae.
Starsze podrczniki dla lekarzy gosiy, e tylko jeden kleszcz na tysic
jest zaraony borelioz. Wedug biecych prac naukowych polskich i zagranicznych ilo zakaonych kleszczy waha si w zalenoci od regionu i wynosi
1060%, a rednio zapewne kilkanacie procent.
Ponadto ilo kleszczy zakaonych innymi chorobami jest rwnie
wysoka. Bartoneloz zakaone jest okoo 40% kleszczy (polskich bada jeszcze
nie ma), babeszjoz przenosi okoo 20% kleszczy. Niektre nowe badania,
wykazay niemal wszechobecno mykoplazm w kleszczach; 8090% kleszczy
moe by nimi zakaonych52.
Kleszcze mog przenosi rwnie wiele innych mikrobw, z ktrych
cz jest zapewne jeszcze nieznana nauce i medycynie.
W Europie rodkowej choroby odkleszczowe stay si rwnie plag
i przyczyn wielu zgonw wrd psw.

Ile jest naprawd boreliozy i choroby


z Lyme?
Tego nikt dokadnie nie wie, ale duo. O wiele wicej ni wykazuj
oficjalne statystyki, ktre w Polsce obejmuj raczej wycznie przypadki
boreliozy leczone szpitalnie i do tego zgoszone przez lekarzy. Laboratoria
w Polsce zwykle nie zgaszaj do rejestrw SANEPIDU wykrytych przypadkw boreliozy, cho znowu maj taki obowizek. Rnorodne i fragmentaryczne badania naukowe sugeruj, e kilka, lub kilkanacie procent populacji
ludzkiej moe by zakaone. Z tego cz ma jakie niewielkie lub okresowe
objawy, a cz jest bardzo ciko chora, czsto nie majc prawidowo
postawionej diagnozy.
________________________________________________

52

Przykadowe informacje z linkiem do oryginalnego tekstu znajdziesz na Forum Borelioza pod adresem
forum.gazeta.pl/forum/72,2.html?f=26140&w=64131864&a=64131864

93

Badania przeprowadzone przez Centrum Bada DNA z Poznania i przez


SANEPID wykazay obecno DNA Borrelii we krwi u blisko 70% lenikw.
Praktycznie cae terytorium Polski jest rejonem zagroenia chorobami
odkleszczowymi. Wedug szacunkowej oceny jest w Polsce okoo 12 mln
ludzi z dziwnymi, niezdiagnozowanymi objawami. Niewtpliwie przyczyn
znacznej ich czci s choroby odkleszczowe. Amerykaska organizacja
zajmujca si nadzorem epidemiologicznym CDC podaje, e statystyki
boreliozy s w USA zanione przynajmniej dziesiciokrotnie. Wicej moesz
przeczyta pod adresem: www.tinyurl.com/n79w5u

Znam dziennikarza, ktry chciaby


napisa co na temat problemw pacjentw
z borelioz
To jest zawsze mile widziane i bardzo potrzebne.
Informacja o wszystkich aspektach tej choroby oraz nieustanne przestrzeganie
spoeczestwa przed jej lekcewaeniem, ma ogromne znaczenie. Dobrym
rozwizaniem jest w takim wypadku kontakt ze Stowarzyszeniem Chorych na
Borelioz, ktre moe pomc w przygotowaniu takiego materiau.

94

Cz 6.
Kontrowersje dotyczce
boreliozy
Dlaczego leczenie boreliozy jest
kontrowersyjne?
Cho borelioza jest jedn z najczstszych chorb zakanych, pozostaje
wci zbyt sabo zbadana. Jej patomechanizm, koinfekcje i leczenie, to sfera
zaniedbana nie tylko w Polsce, ale rwnie na caym wiecie. Co gorsza,
obecnie nikt nigdzie nie prowadzi szeroko zakrojonych i istotnych badan nad t
chorob i sposobami jej leczenia, jak to si dzieje np. w przypadku wirusa HIV.
Na podstawie wynikw fragmentarycznych bada znaczna cz lekarzy
wierzy, e nie ma sensu leczy boreliozy antybiotykami duej ni 46 tygodni.
Uwaaj, e jeeli pacjenci po takim leczeniu czuj si dalej le, to jest to
rezultat procesw autoimmunologicznych, zwanych zespoem poboreliozowym, a nie postpujcego zakaenia. Takie stanowisko reprezentuje amerykaska organizacja zakanikw IDSA53.
Inni lekarze wierz (rwnie na podstawie ograniczonych bada
klinicznych i obserwacji mikrobiologicznych), e dugie i intensywne leczenie
ma sens, poniewa infekcja jest w stanie przetrwa kilkutygodniow
antybiotykoterapi z powodu istnienia form przetrwalnikowych. Lekarze
reprezentujcy ten pogld s zrzeszeni w midzynarodowej organizacji ILADS
(www.ilads.org).
adna strona nie jest w stanie udowodni swoich racji na 100%, gdy
nie istnieje oglnie uznany test, ktrym mona monitorowa postp leczenia
lub stwierdzi wyleczenie infekcji. W USA, w rejonach endemicznych dla
chorb odkleszczowych, lekarze podzieleni s rwno na zwolennikw i przeciwnikw kadego z wymienionych stanowisk prawie dokadnie p na p.
Wg amerykaskich specjalistw z ILADS metody IDSA mog by skuteczne
tylko w okoo 60% przypadkw boreliozy wczesnej, a bd prawie cakowicie
________________________________________________

53

Infectious Diseases Society of America Amerykaskie Stowarzyszenie (Lekarzy) Chorb Zakanych.

95

nieskuteczne w boreliozie przewlekej, tym bardziej, e wedug IDSA


przewleka borelioza nie istnieje.
Sporo czasu upynie nim medycyna i nauki pokrewne rozwi ten
dylemat, ktry niewtpliwie ma swj aspekt polityczny i ekonomiczny. Jednak
chorzy na borelioz maj prawo wiedzie o jego istnieniu, by mc wiadomie
dokona wyboru metody leczenia: krtko i maymi dawkami lub dugo i duymi dawkami lekw.
Warto doda, e tego rodzaju kontrowersje s znane i w innych
gaziach medycyny. Dotycz na przykad sposobw leczenia raka prostaty.
Jednak w tym przypadku lekarze nie maj oporw, by przedstawi choremu
alternatywne sposoby leczenia i stosuj si do jego wyboru.
Wrd lekarzy cigle utrzymuje si mit o atwoci wyleczenia boreliozy.
Niestety nie jest to prawda. Oddziay zakane czsto pitrz biurokratyczne
trudnoci, majce zapobiec powrotowi niedoleczonych pacjentw z borelioz.
Jedn z metod jest uniemoliwianie wykonania czulszego testu WB, bez
pozytywnego wyniku mniej czuego testu ELISA. Tak badani chorzy, w zalenoci od typu objaww, s odsyani do lekarzy rodzinnych, reumatologw,
neurologw lub do czsto psychiatrw, zamiast wraca na odziay
zakane na dusze i efektywniejsze leczenie. Niektrzy niezorientowani
pacjenci godz si z tym, a inni szukaj informacji w rnych rdach
i dojedaj, czsto wiele kilometrw, by leczy si prywatnie u lekarzy
LLMD, leczcych wg standardw ILADS.

Dlaczego metody ILADS leczenia chorb


odkleszczowych s mniej znane od metod
IDSA?
Jest tylko jedna przyczyna. Zwolennicy IDSA maja w rku wiksz
wadz. To oni decyduj na jakie cele zostan przyznane naukowe granty, co
zostanie opublikowane w wiodcych medycznych czasopismach i czego bd
si uczy modzi medycy na studiach medycznych.
Rwnie sdy lekarskie dziaaj zgodnie z zasadami IDSA, przeladujc
lekarzy stosujcych dugie antybiotykoterapie, czego dowodz wyroki jakie
zapady w USA np. w procesach doktora Jonesa i doktora Jemseka.

96

Skd pochodzi wyrany antagonizm lub


nawet wrogo pomidzy szkoami IDSA
i ILADS, nazywany niekiedy wojn
boreliozow?
Niewtpliwie najwaniejszym czynnikiem w konflikcie jest koszt
leczenia. Leczenie proponowane przez ILADS jest bardzo dugie i dlatego
kosztowne. Spoeczestwa, a zwaszcza firmy ubezpieczeniowe, nawet w bogatych krajach nie chc paci za dugie i w ich pojciu niepewne leczenie,
ktrego skutecznoci nie mona oceni z powodu braku wiarygodnego testu,
wiadczcego o postpach kuracji. Std jest prawie regu, e koszt leczenia
typu ILADS jest pokrywany z wasnej kieszeni pacjenta, z wyjtkiem tych
regionw geograficznych, gdzie ruch chorych by na tyle silny, aby zmieni
panujce praktyki lokalnych ubezpieczalni.
Jak to w yciu bywa, walczce strony wycigaj take inne argumenty
za i przeciw. Tak wic IDSA twierdzi, e dugie leczenie antybiotykami moe
sprzyja powstaniu mikrobw odpornych na antybiotyki, ktre jeeli si
rozprzestrzeni, mog spowodowa nieopisane straty ludzkie. Nie jest to
zapewne bardzo silny argument, poniewa nikt jako nie protestuje przeciwko
masowemu uyciu praktycznie tych samych antybiotykw, czysto
profilaktycznie w hodowli zwierzt, aby nie choroway yjc w nadmiernym
zagszczeniu na farmach hodowlanych.
Medycyna dopuszcza dugotrwae, czsto wieloletnie leczenie
antybiotykami zwykego trdziku skrnego, wic tym bardziej powinno by
ono dostpne dla chorych, ktrym choroby odkleszczowe zabray zdrowie
i ycie.
IDSA zarzuca take lekarzom ILADS, e koszt wizyty u nich jest bardzo
wysoki. To rwnie nie jest powany argument. Koszt leczenia u amerykaskich lekarzy ILADS jest rzeczywicie wyszy ni u innych lekarzy, ale
wynika gwnie z tego, e czas wizyty jest prawie zawsze wyduony i zdecydowanie przekracza standardowe 1020 minut na pacjenta.
IDSA rozdmuchuje te nadmiernie szkodliwo dugotrwaego stosowania antybiotykw, cho lekarze ILADS ju dawno nauczyli si stosowa
dugotrwae terapie antybiotykowe z minimalnym ryzykiem dla pacjentw.
Zreszt zwykle szkodliwo nieleczonej choroby z Lyme znacznie przewysza
szkodliwo antybiotykw.
97

ILADS natomiast zarzuca lekarzom IDSA:


ukrywanie przed spoeczestwami prawdy o chorobach odkleszczowych,
bagatelizowanie problemu, co doprowadza do cierpie lub mierci wielu
ludzi, ktrych mona uratowa,
stosowanie przestarzaego systemu epidemiologicznego nadzoru, ktry
znaczco sztucznie obnia statystki zachorowa na chorob z Lyme,
blokowanie finansowania prac naukowych majcych na celu wyjanienie
problemw dotyczcych chorb odkleszczowych,
zastraszanie utrat licencji lekarzy, ktrzy lecz wg metod ILADS.
Od listopada 2006 roku w USA toczyo si ledztwo przeciwko IDSA
o nieuczciwe promowanie ich wasnej opinii i monopolizowanie medycyny
w dziedzinie chorb odkleszczowych. Celem prokuratury byli autorzy Wskazwek leczenia boreliozy opublikowanych przez IDSA (Warmser et al.).
Warto doda, e owe kontrowersyjne, objte ledztwem wskazwki
IDSA, zostay przyjte jako jedynie suszne przez polski system ochrony
zdrowia i obowizuj do dzi.
W czasie ledztwa przedstawiono zarzuty korupcji, konfliktu interesw
i manipulowania informacj wrd lekarzy zakanikw, zajmujcych si
pisaniem wyej wspomnianych wytycznych. W rezultacie ledztwa i w wyniku
polubownej umowy, prokuratura zrezygnowaa z oskare w zamian za ponowne, tym razem poprawne, zajcie si spraw wytycznych. IDSA zostaa 1 maja
2008 zobowizana do rozpatrzenia wytycznych w cakowicie nowym skadzie
komisji. Wprowadzono te kilka dodatkowych zabezpiecze, majcych zapobiega ponownej korupcji: prokuratura otrzyma pene stenogramy obrad komisji, rekrutacja do komisji odbdzie si pod okiem dowiadczonego
w dziedzinie medycyny i niezalenego etyka, kocowe owiadczenia obrazujce potencjalne konflikty w komisji bd dostpne, bez ogranicze, jako
materia video dla wszystkich zainteresowanych w Internecie. Ju wiadomo, e
IDSA tego terminu nie dotrzymaa.
Cigle istnieje obawa, e nowe wytyczne rwnie mog nie spenia
wymogw obiektywnoci, skoro dokadnie ta sama instytucja zajmuje si ich
zmienianiem, a jej prezydent bez skrupuw owiadcza w prasie, e zrobi
wszystko, aby nowe wytyczne byy identyczne jak poprzednie. IDSA wynaja
nawet agresywn firm PR (public relations), ktra ma ratowa jej reputacj
kosztem chorych na borelioz. Przy pomocy rnych sztuczek prawnych nie
dopucia rwnie adnego lekarza leczcego metodami ILADS do komisji
tworzcej nowe rekomendacje leczenia choroby z Lyme. W chwili publikacji tej
ksiki sprawa nowych wytycznych pozostaje nierozstrzygnita.
98

Jak i kiedy konflikt IDSA z ILADS


zostanie rozwizany?
Jestemy na pewno bliej rozwizania tego konfliktu ni bylimy np. 10
lat temu. Gwnie dlatego, e leczenie boreliozy metodami ILADS wyranie
tanieje z roku na rok oraz staje si skuteczniejsze i krtsze. Topnieje wic opr
tych, ktrzy maj paci za leczenie towarzystw ubezpieczeniowych i odpowiednio manipulowanych podatnikw.
Konflikt zakoczy si niewtpliwie, kiedy dojdzie do powstania
skutecznych i pewnych testw na borelioz i inne choroby odkleszczowe, co
pozwoli uwiarygodni metody leczenia, podnie ich jako i obniy koszty.
Obecnie proponowane przez ILADS leczenie boreliozy nie jest ju tak
drogie jak kiedy, poniewa doylne cefalosporyny przestay by chronione
patentem i znacznie staniay, a opracowane przez ILADS stosunkowo niedrogie
leczenie doustne, okazao si w przypadku duej czci chorych nadspodziewanie skuteczne. W najbliszych latach spodziewany jest take spadek kosztw
leczenia innych koinfekcji odkleszczowych.
Nie mona te bagatelizowa ruchu chorych, ktrzy przez rnego
rodzaju akcje i naciski staraj si poprawi sytuacj pacjentw. W przyszoci
rezultatem dziaania ruchw chorych bdzie, mamy nadziej, zwikszenie
funduszy pastwowych na badania w zakresie chorb odkleszczowych,
a przewlekle chorzy na te choroby uzyskaj podobn pozycj, jak obecnie
maj pacjenci zakaeni wirusem HIV.

Jakie stanowisko w tym konflikcie


reprezentuj polskie Forum Borelioza
i Stowarzyszenie Chorych na Borelioz?
Rol Forum Borelioza i Stowarzyszenia jest pomoc w odkryciu prawdy
w dziedzinie boreliozy i innych chorb odkleszczowych.
Dowiadczenie pacjentw sugeruje, e racj ma raczej strona ILADS,
ale zarwno Forum jak i Stowarzyszenie pozostaj otwarte na nowe odkrycia
naukowe i zrewiduj swoje podejcie, jeeli pojawi si nowe silne dowody
wiadczce o czym przeciwnym.
Racje ILADS potwierdza powszechno reakcji Herxheimera u chronicznie chorych na borelioz, w przypadku zastosowania leczenia zgodnego
99

z wytycznymi tej organizacji (przeduony okres leczenia i podwyszenie


dawek antybiotykw). Gdyby zesp poboreliozowy by faktem, to reakcja
Herxheimera nie wystpowaaby a wiemy, e wystpuje u chorych po
standardowej czterotygodniowej kuracji antybiotykowej.
Gdyby zesp poboreliozowy w istocie istnia i by rodzajem reakcji
autoimmunologicznej, to po podaniu rodkw immunosupresyjnych lub
sterydw stan chorych by si poprawia. W rzeczywistoci tego typu leki
znacznie pogarszaj stan pacjentw z chorob z Lyme i naley ich unika za
wszelk cen. Zesp poboreliozowy jest w istocie tylko hipotez proponowan wiele lat temu przez naukowcw z Yale.
Pomimo wielu lat naukowego wysiku (a wielu naukowcw naprawd
si starao) nie znaleziono ani jednego dowodu jego istnienia. Naley zatem
wyrazi zdziwienie, e ta niesprawdzona hipoteza wesza do podrcznikw dla
lekarzy jako prawda absolutna i cigle jest lansowana przez IDSA.
Na Forum odnotowujemy przypadki chronicznie chorych, ktrym si
poprawia i wychodz z choroby po leczeniu metodami ILADS, podczas gdy
lekarze wyznajcy stanowisko IDSA dawno postawili na takich chorych
krzyyk.

Dlaczego wskazwki IDSA zdominoway


medycyn w tak duej czci wiata?
W wyniku znakomitej pozycji ekonomicznej Stanw Zjednoczonych po
drugiej wojnie wiatowej, medycyna amerykaska w latach siedemdziesitych
i osiemdziesitych dwudziestego wieku growaa nad innymi.
atwo pozyskiwania rodkw finansowych na prowadzenie bada
naukowych, prawo gwarantujce zysk ogromnym korporacjom farmaceutycznym oraz drena mzgw, byy istotnymi elementami amerykaskiej hossy
naukowej. W tym okresie praktycznie cay znaczcy dorobek nauki, w tym
medycyny, powstawa w Ameryce. Osignicia medycyny amerykaskiej byy
obserwowane przez wiat z zapartym tchem i prawie bezkrytycznie adaptowane. W wikszoci przypadkw byy to odkrycia, ktre pchny poziom
diagnostyki i leczenia na zupenie inny, duo wyszy poziom.
W tym czasie amerykaska organizacja IDSA rozpocza wasn
kampani, w ktrej forsowaa lekcewaenie boreliozy. Motywy tego dziaania
nie s do koca znane, cho czsto podkrela si podejrzane zwizki IDSA
z armi i laboratoriami pracujcymi nad broni biologiczn.
100

Na fali hossy medycyny amerykaskiej mylce informacje na temat


boreliozy oraz hipotetycznego zespou poboreliozowego zostay przyjte przez
reszt wiata rwnie bezkrytycznie, jak inne, prawdziwe odkrycia. Z tego
powodu pastwa europejskie oraz Kanada i Australia przyjy zalecenia IDSA
jako wasne. Wielu lekarzy zauwaao, e obraz kliniczny i rezultaty leczenia
chorych na borelioz nie zgadzaj si z odgrnymi zaleceniami, a hipotetyczny
zesp poboreliozowy nie wydawa si im sensownym wytumaczeniem
nieskutecznoci leczenia. W wikszo jednak woleli milcze na ten temat, aby
nie popada w konflikt z orodkami wadzy.
W latach dziewidziesitych rosncy koszt usug medycznych zmusi
wiele krajw do odgrnej kontroli sposobw leczenia, z naciskiem na wybr
metod najoszczdniejszych. Pozycja IDSA w dziedzinie boreliozy zostaa tym
samym jeszcze bardziej ufortyfikowana przepisami w poszczeglnych krajach.
Krtkie leczenie oraz ignorowanie cikich objaww przewlekych jest po
prostu najtasze.

Jak borelioza jest traktowana w rnych


krajach?
Wielu lekarzy z Czech, Niemiec, Polski, Sowacji, Wgier i Wielkiej
Brytanii, a ostatnio rwnie z Francji uwaa borelioz za powan i przewlek
chorob zakan. Jednake jest to medycyna drugiego obiegu, dziaajca mniej
oficjalnie i zaledwie niechtnie tolerowana przez wadze medyczne.
Zupenie inaczej sprawa wyglda w Rosji, gdzie dugotrwaa wrogo
wobec USA uodpornia kraj na wpywy amerykaskie i uchronia medycyn
rosyjsk przed przyjciem wytycznych IDSA. Pogldy IDSA s znane czci
rosyjskich lekarzy, ale przewaa pogld o przewlekoci boreliozy, a nie
o istnieniu zespou poboreliozowego. Choroba z Lyme jest uznana za cik
chorob zakan i wielu tamtejszych lekarzy bez wahania przedua leczenie
antybiotykami, jeeli krtka terapia nie przynosi oczekiwanej poprawy.
Poniewa szkodliwe koncepcje IDSA nie blokoway postpu, lekarze
rosyjscy poczynili szereg wasnych obserwacji, ktre po czci s zblione do
pogldw ILADS, a po czci nowatorskie. Ich odkrycia nie s rozpowszechniane w innych jzykach i tylko znikoma ich cze jest dostpna w internecie.
Rosyjski internet z powodu uycia cyrylicy i koniecznoci stosowania specjalnej klawiatury jest trudno dostpny, nawet dla osb dobrze znajcych ten jzyk.
Rosjanie zreszt nie umieszczaj w sieci zbyt wielu dokumentw medycznych.

101

Podamy przykadowo, e lekarze rosyjscy stosuj kilkudniow antybiotykoterapi po kadym ukszeniu kleszcza, w obawie przed nawrotem
choroby prowadz wieloletni nadzr nad pacjentami po przebytym rumieniu
boreliozowym, sugeruj czenie antybiotykw bakteriobjczych z bakteriostatycznymi i maj osignicia leczc borelioz z powikaniami koinfekcyjnymi
antybiotykami w poczeniu z gammaglobulinami.
W przypadku cikich postaci neurologicznych choroby, oprcz
ceftriaksonu stosuj due dawki doylnej penicyliny w podobny sposb, jak
przy leczeniu zaawansowanej kiy. Warto zauway, e ich zdaniem faszywie
dodatnia ELISA oznacza najczciej ki.
Pozostajemy pod wraeniem wynikw uzyskiwanych przez lekarzy
rosyjskich przy stosowaniu immunoglobulin z antybiotykami. Amerykanie
dopiero niedawno si tym zainteresowali i rwnie dostrzegaj, e to dziaa
zadziwiajco dobrze.
Rosja to wielki kraj i wiadomo, e tu i tam moe by rnie, ale choroby
odkleszczowe s tam traktowane bardzo powanie i lekcewace podejcie
IDSA nie ma tam racji bytu. Zalecana przez amerykaskie stowarzyszenie
dugo leczenia jest w Rosji znana, lecz nieuznawana. Budzi podziw
dostpno laboratoriw, gdzie mona dokona analizy kleszcza na przenoszone choroby oraz tempo wykonywania takich analiz. Jak bardzo blado
wypada przy tym Polska, gdzie taki test mona przeprowadzi tylko w prywatnym laboratorium CB DNA w Poznaniu, Diagnostyce lub w Synevo Polska
i poktnie w instytutach weterynaryjnych.
Dla polskiego Ministerstwa Zdrowia i NFZ tego problemu nie ma,
a nazwa borelioza wci wywouje pogardliwy umieszek wielu lekarzy, nie
wspominajc o reszcie spoeczestwa czy dziennikarzach.

102

Cz 7.
wiatowy Ruch Pacjentw
z Chorob z Lyme
Czym zajmuje si wiatowy ruch
pacjentw z chorob z Lyme?
Ruch pacjentw prowadzi nastpujce dziaania:
1. Propaguje informacje na temat chorb odkleszczowych wrd spoeczestwa, a zwaszcza wrd chorych i lekarzy.
2. Prowadzi akcje dobroczynne na rzecz rodzin dotknitych chorob
z Lyme.
3. Prowadzi walk polityczn o uznanie choroby z Lyme za jeden
z czoowych priorytetw medycznych w badaniach naukowych.
4. Zajmuje si zbirk funduszy na cele akcji politycznych, edukacj
lekarzy oraz badania naukowe w zakresie choroby z Lyme.
5. Pomaga pacjentom w sprawach diagnostyki i leczenia, przez podawanie
kontaktw do dobrych laboratoriw i orodkw leczenia.

Lyme Disease Association


Jedn z waniejszych organizacji ruchu chorych jest Amerykaskie
Stowarzyszenie Chorych na Chorob z Lyme, czyli Lyme Disease Association
(LDA) www.lymediseaseassociation.org
Ta organizacja od dawna odgrywa czoow rol w planowaniu akcji
politycznych na terenie USA i od czasu do czasu korzysta z fachowej pomocy
organizacji ILADS. Jej najwikszym osigniciem jest niewtpliwie otwarcie
na wiosn 2007 przy uniwersytecie Columbia, Kolumbijskiego Centrum Bada
nad Chorob z Lyme The Columbia Lyme Disease Research Center
www.columbia-lyme.org/index.html
Trzon Lyme Disease Association stanowi weterani choroby z Lyme, od
lat walczcy z chorob; wybitnie efektywni w zbirkach funduszy na cele
spoeczne.
103

Turn the Corner


Turn the Corner (www.turnthecorner.org) jest niedawno utworzon
organizacja siostrzan LDA. Jej nazwa (dosownie skr za rg) jest idiomem
oznaczajcym mniej wicej we si w gar, podnie si (z upadku, choroby).
Czonkami s modzi, wyksztaceni pacjenci, lekarze i naukowcy.
Organizacja koncentruje si na zbirkach funduszy przeznaczonych na
wspieranie specyficznych bada naukowych i medycznych, mogcych
poprawi jako leczenia chorb odkleszczowych przez przyznawanie grantw
naukowych. Prowadzi take kursy edukacyjne dla lekarzy pragncych zosta
LLMD i przesya materiay zainteresowanym lekarzom. Czonkowie Turn the
Corner czsto i chtnie wystpuj w publicznych mediach prowadzc akcje
informacyjne.

California Lyme Disease Association


Kalifornijskie Stowarzyszenie Chorych na Chorob z Lyme, czyli
California Lyme Disease Association (CALDA) www.lymedisease.org jest
organizacj stanow, jedn z bardzo wielu w USA, ale szczeglnie liczebn
i politycznie wpywow.
CALDA wypracowaa do perfekcji polityczny lobbing i doprowadzia
do umieszczenia w kilku ustawach zapisw o ochronie lekarzy ILADS oraz
zapewnia pokrycie leczenia chorb odkleszczowych przez ubezpieczalnie na
terenie Kalifornii.

International Lyme And Associated Diseases Society


Midzynarodowe Stowarzyszenie Choroby z Lyme i Chorb Wspistniejcych, czyli International Lyme And Associated Diseases Society
(ILADS) www.ilads.org jest midzynarodow organizacj lekarzy
zajmujcych si leczeniem chorb odkleszczowych.
Jej rol jest rozwj praktyki leczenia, reprezentowanie interesw
chorych na choroby odkleszczowe przed organizacjami medycznymi i rzdowymi oraz propagowanie wasnych metod leczenia chorb odkleszczowych.
ILADS organizuje zjazdy naukowe i od czasu do czasu wydaje, wasne
zalecenia diagnostyki i leczenia chorb odkleszczowych. Zajmuje si take
ksztaceniem nowych LLMD, zachcajc zainteresowanych lekarzy wysokimi
stypendiami edukacyjnymi.

104

Lyme Disease Action


Trudna do przeoenia nazwa Lyme Disease Action (LDA), czyli mniej
wicej Dziaanie w Sprawie Choroby z Lyme www.lymediseaseaction.org.uk
to brytyjska organizacja starajca si rozwin w Wielkiej Brytanii dziaania
upowszechniajce wiedz o chorobie z Lyme. Organizuje coroczne konferencje,
na ktre zaprasza prelegentw z USA i krajw europejskich. Brali w nich udzia
polscy biolodzy i lekarze, niestety nie ci, ktrzy aktywnie lecz borelioz.
Zapraszani byli rwnie lekarze z innych krajw europejskich m. in. z Danii
i Wgier.
Brytyjskie LDA (nie myli z amerykaskim LDA Lyme Disease
Association) stara si organizowa w Wielkiej Brytanii lobbing na rzecz zmian
prawa utrudniajcego leczenie choroby z Lyme.

Uwagi oglne na temat ruchu chorych


Ruch pacjentw zdecydowanie przybra na sile w cigu ostatniej dekady
dziki atwemu rozprzestrzenianiu informacji przez Internet. Kluczowe
znaczenie odgrywa tu utworzone w 1994 roku forum internetowe Lymenet
flash.lymenet.org gdzie pacjenci ksztac si wzajemnie, zdobywajc wiedz
o chorobie i jej leczeniu, wspieraj si, informuj o postpie naukowym w dziedzinie chorb odkleszczowych i zdobywaj poparcie czonkw internetowej
spoecznoci dla celw politycznych. Naley doda, e ruch pacjentw z chorob z Lyme wykorzystuje wycznie legalne i pokojowe sposoby w walce
o swoje cele.
W cigu ostatnich kilku lat obserwujemy rozprzestrzenianie si ruchu na
inne kraje: Kanad i kolejne kraje europejskie, w tym Polsk. Obok do starej
wspomnianej wyej organizacji brytyjskiej LDA pojawia si nowa francuska
organizacja chorych France Lyme Association De Lutte Contre Les Maladies
Vectorielles A Tiques www.francelyme.fr, a w krajach niemieckojzycznych
np. Borreliose und FSME Bund Deutschland www.borreliosebund.de
Istnieje dua szansa na wsplne przedsiwzicia organizacji europejskich. Polskie Stowarzyszenie Chorych na Borelioz ju nawizao kontakty
i planuje wsplne dziaania z podobnymi organizacjami w Europie. Jednym
z pierwszych takich dziaa jest list skierowany do twrcw nowych
wytycznych leczenia boreliozy zrzeszonych w IDSA. W licie podpisanym
przez szefw organizacji europejskich wyraono nadziej, e nowe wytyczne
bd przygotowane rzetelnie i z uwzgldnieniem dobra pacjentw.
Adresy mailowe organizacji w Europie: www.tiny.pl/n811
105

Dlaczego seledyn jest kolorem ruchu


chorych na Chorob z Lyme?
Komu zapewne nazwa Lyme (wymawiaj: lajm) skojarzya si z limonk, czyli tak zielon cytrynk o podobnym kolorze, ktra po angielsku
nazywa si lime, co wymawia si tak samo jak Lyme.

Skd wzi si pomys, aby maj by


miesicem boreliozy?
Maj, poniewa standardowo wanie w tym czasie media ostrzegaj
ludzi przed kleszczami. W czerwcu nastpuje najwikszy wysyp nimf kleszczy
i najwicej ludzi ulega zakaeniu. Wybrano miesic, a nie dzie, gdy trudno
skoordynowa dziaania w jednym szczeglnym dniu atwiej to zrobi
w cigu miesica.
Obecnie pojawi si jednak problem zwizany z tym, e kleszcze
zaczynaj intensywnie erowa ju w kwietniu, co jest wynikiem zmian
klimatycznych. Media ostrzegaj wic przed kleszczami ju w kwietniu i by
moe celowe byoby przeniesienie miesica boreliozy wanie na kwiecie.

Co moe zrobi przecitny uczestnik


polskiego forum dla wiatowego ruchu
pacjentw z Chorob z Lyme?
Okaza poparcie dla takiego ruchu, poprzez wczenie si w dziaalno
Stowarzyszenia Chorych na Borelioz Lyme Poland (www.borelioza.org):
zostanie czonkiem zwyczajnym tej organizacji i opacanie skadki
na dziaalno statutow, ktra polega midzy innymi na:
informowaniu spoeczestwa o zagroeniach chorobami
odkleszczowymi oraz walce o lepsz diagnostyk i skuteczniejsze
leczenie tych chorb,
wskazywaniu chorym orodkw diagnostycznych i lekarskich,
ktre rzetelnie su pacjentom,
tworzeniu lokalnych grup wsparcia dla chorych i punktw
informacyjnych,
106

gromadzeniu funduszy, ktre mog by wykorzystane na wspieranie


bada i publikacji naukowych oraz materiaw informacyjnych
o chorobie z Lyme,
zostanie czonkiem wspierajcym, ktry moe suy pomoc
merytoryczn, prawn, tumaczeniem testw obcojzycznych i pomoc
w kontaktach z podobnymi organizacjami na wiecie, dotacjami
finansowymi, etc.
sympatyzowanie z ruchem chorych, informowanie w swoim otoczeniu
o takim ruchu oraz o zagroeniach zwizanych z chorobami
odkleszczowymi.

Stowarzyszenie Chorych na Borelioz powoano do ycia 25 listopada


2006. Na pocztku 2007 roku Stowarzyszenie zostao wpisane do Krajowego
Rejestru Sdowego. Od lutego 2008 SCHNB jest rwnie Organizacj Poytku
Publicznego, a od pocztku 2009 roku moliwe jest przekazywanie 1% swojego
podatku na t organizacj numer KRS 0000274216.
Do tej pory Stowarzyszenie midzy innymi:

wystosowao Zapytanie Poselskie wygoszone w Sejmie RP, skierowane


imiennie do Ministra Zdrowia Zbigniewa Religi (zapytanie dotyczyo
w szczeglnoci diagnostyki boreliozy),
zorganizowao szereg spotka dla chorych w rnych miejscach Polski
oraz nawizao kontakty z lekarzami i laboratoriami medycznymi,
przetumaczyo wiele publikacji naukowych dotyczcych choroby
z Lyme,
utworzyo prawie dwadziecia punktw informacyjnych/grup wsparcia
w caym kraju,
nawizao wspprac midzynarodow z podobnymi organizacjami
w Europie,
rozprowadzio w caym kraju tysice plakatw i ulotek informujcych
o zagroeniu chorobami przenoszonymi przez kleszcze i opisujcych
sposoby uniknicia tego zagroenia oraz postpowanie w przypadku
ugryzienia przez kleszcza,
przeprowadzio kilka prelekcji i przygotowao kilka prezentacji oraz
programw o charakterze edukacyjnym,
uczestniczyo w spotkaniach organizowanych przez Lasy Pastwowe
i stacje SANEPID,
wielokrotnie przedstawiciele Stowarzyszenia wystpowali w mediach
(telewizja, radio, prasa).
107

Polecana literatura
Wykaz literatury zwizanej z zagadnieniami boreliozy (choroby z Lyme)
rekomendowany przez Stowarzyszenie Chorych Na Borelioz i Forum
Borelioza:
Adams WV, Rose CD, Eppes SC, Klein JD: Cognitive effects of Lyme
disease in children: a 4-year followup. Journal of Rheumatology,1999, 26,
s.11901194.
Bakken LL, Callister SM, Wand PJ, Schell RF: Interlaboratory
Comparison of Test Results for the Detection of Lyme Disease by 516
Participiants in teh Wisconsin State Lab of Hygene/ College of American
Pathologists proficiency Testing Program. J Clin Microbiol 1997, vol. 35, 3,
s. 532543
Berglund J, Stjernber L, Ornstein K, Tykesson-Joelsson K: Walter H. 5-y
follow-up study of patients with neuroborreliosis. Scand J Infect Dis 2002;34,
s. 421425.
Brorson O, Brorson S: A rapid method for generating cystic forms of
Borrelia burgdorferi, and their reversal to mobile spiroschetes. APMIS, 1999,
106 (12), s. 11311141.
Brorson O, Brorson S: An in vitro study of the susceptibility of mobile and
cystic forms of Borrelia birgdorferi to metronidazole. APMIS, 1999, 107 (6),
s. 566576.
Brorson O, Brorson S: In vitro conversion of Borrelia burgdorferi to cystic
forms in spinal fluid, and transmision to mobile spirochetes by incubation in
BSK-H medium. Infection, 1998, 26 (3), s. 144150.
Burrascano JJ: Advanced topics in Lyme disease. Diagnostic hints and
treatment guidlines for Lyme and other tick born illnesses. Sixteenth Edition,
2008.
Chmielewski P: Ocena wybranych laboratoryjnych metod rozpoznawania
boreliozy z Lyme. Niepublikowana praca doktorska. PZH, Warszawa 2001.
Chmielewski T, Tylewska-Wierzbanowska S: Wystpowanie przeciwcia
swoistych dla Borrelia burgdorferi u ludzi zdrowych na terenie Polski. Przegl.
Epidemiol, 2002, 56, s. 3338.
Donta ST: Late and chronic Lyme disease. Medical Clinics of North America,
2002, 86, s. 341349.
109

Donta ST: Tetracycline therapy for chronic Lyme disease. Clin Infect Dis
1997:25 (suppl l), s. 5256.
Duszczyk E. Kowalik-Mikoajewska B, Oczko-Grzesik B i in.: Zakaenia
Borrelia burgdorferi u dzieci dowiadczenia wasne. Przegl. Epidemiol,
2001, 55, s. 511515.
Elliott DJ, Eppes SC, Klein JD: Teratogen update: Lyme disease. Teratology,
2001, 64, s. 276281.
Fallon BA, Das S, Plutchok JJ, Tager F, Liegner K, van Heertum R:
Functional brain imaging and neuropsychological testing in Lyme disease.
Clinical Infectious Disease, 1997, 25 (suppl 1), s. 5763.
Fallon BA MD, J. G. Keilp PhD, K. M. Corbera MD, E. Petkova PhD,
C. B. Britton MD, E. Dwyer MD, I. Slavov PhD, J. Cheng MD, PhD,
J. Dobkin MD, D.R. Nelson PhD, and H. A Sackeim PhD: A randomized,
placebo-controlled trial of repeated IV antibiotic therapy for Lyme
encephalopathy. Journal of Neurology, 2007, X.
Fallon BA, Keilp J, Prohovnik I, van Heertum R, Mann JJ: Regopnal
cerebral blood flow and cognitive deficits in chronic Lyme disease. Journal of
Neuropsychiatry and Clinical Neuroscientes, 2003, 15, s. 326323.
Fallon BA, Tager F, Fein L, et al.: Repeated antibiotic treatment in chronic
Lyme disease. J Spirochetal Tickborne Dis 1999;6, s. 117122.
Fallon BA, Kochevar JM, Gaito A, Nields JA: The underdiagnosis of
neuropsychiatric Lyme disease in children and adults. Psychiatric Clinics of
North Amerika, 1998, 21, 693703.
Fallon BA, Nields JA: Psychiatric manifestation of Lyme borerreliosis
Part 1, A controlled study of major depression. 5th Intl Conf on Lyme
borreliosis. Arlington, 1999.
Fallon BA, Vaccaro B, Romano M, Clemente MD: Lyme borreliosis:
Neuropsychiatric aspects and neuropathology. Psychiiatric Annals, 2006, 36,
s. 120128.
Fried MD, Abel M, Pietrucha D, Kuo YH, Bal A: The spectrum of
gastrointestinal manifestation in children and adolescents with Lyme disease.
Journal of Spirochetal Tick-born Disease, 1999, 6, s. 8993.
Goedon AG: Heperacusis and origins of lowered sound tolerance. Journal of
Neuropsychiatry and Clinical Neuroscience, 2000, 12, s. 117119.
Grier TM: The complexites of Lyme disease. A microbiology tutorial.
Lyme Disease Survival Manual, 2000.
110

Grzesik P, Oczko-Grzesik B, Kpa L: Objawy kardiologiczne w przebiegu


boreliozy z Lyme. Przegl Epidemiol, 2004, 58, s. 589596.
Halperin JJ: Central nervous system Lyme disease. Current Infectious
Disease Reports, 2004, 6, s. 298304.
Halperin JJ, Krupp LB, Golightly MG, Volkman DJ: Lyme borreliosisassociated encephalopathy. Neurology 1990;40, s. 13401343.
Halperin JJ, Logigian EL, Finkel MF, Pearl RA.: Practice parametersfor
the diagnosis of patients with nervous system Lyme borreliosis (Lyme disease).
Neurology 1996;46, s. 619627.
Hamlen RA, Kliman DS: Lyme disease: etiology, neuropsychological
sequelae, and educational impact. Communiqe, vol. 35, 5, February 2007,
s. 3436.
Haupl T, Hahn G, Rittig M, et al.: Persistence of Borrelia burgdorferi in
ligamentous tissue from a patient with chronic Lyme borreliosis. Arthritis
Rheum 1993; 6, s. 16211626.
Healy T: The impact of Lyme disease on school children. Journal of School
Nursing, 2000, 16, s. 1218.
Hengge UR, Tannapfel A, Tyring SK i in.: Lyme borreliosis. Lancet Infect
Dis, 2003, 3, s. 489.
Hercegova J: Lyme borreliosis. Int. J. Dermatol, 2001, 40, s.547.
Hermanowska-Szpakowicz T, Zajkowska J.M, Pancewicz S. Kondrusik
M, Grygorczuk SS, wierzbiska A: Problemy patogenetyczno-kliniczne
boreliozy z Lyme. Neurol. Neurochir.Pol., 2003, 37 (LIII), suppl. 2, s. 2938.
Hoder J: Diagnostyka boreliozy. Rozmowa z dr Bolesawem Kalickim. Puls
Medycyny, 2006, 11, 134.
Juchowicz D, Rudnik I, Czernikiewicz A, Zajkowska J, Pancewicz SA:
Mental disorders in the course of Lyme borreliosis and tick-borne encephalitis.
Przegl Epidemiolog, 2002, 56 Suppl. 1, s. 3750.
Kaiser R: False-negative serology in patients with neuroborreliosis and value
of employing of different borrelial strains in serological assays. Journal of
Medical Microbiology, 200, 49, 911915.
Keilp JG, Corbera K, Slavov I, Taylor MJ, Sackeim HA, Fallon BA:
WAIS-III and WMS-III performance in chronic Lyme disease. J Int
Neuropsychol Soc 2006;12, s. 119129.

111

Kersten A, Poitschek C, Rauch S, Aberer E: Effects of penicillin,


ceftriaxone, and doxycycline on the morphology of Borrelia. Antimicrobial
Agents & Chemotherapy, 1995, 5, s. 11271133.
Kocielniak P: Wakacyjna choroba rozmowa z prof. dr hab. Stanisaw
Tylewsk-Wierzbanowsk z Pracowni Riketsji, Chlamydii i Krtkw
Odzwierzcych PZH. Rzeczpospolita, 17.07.2004.
Krupp LB, Masur D, Schwartz J, et al.: Cognitive functioning in late Lyme
borreliosis. Arch Neurol 1991;48, s.11251129.
Krupp LB, Hyman LG, Grimson R, et al.: Study and treatment of post
Lyme disease (STOP-LD): a randomized double masked clinical trial.
Neurology 2003;60, s. 19231930.
Liegner KB, Duray P, Agricola M, et al.: Lyme disease and the clinical
spectrum of antibiotic responsive chronic meningoencephalomyelitides.
J Spirochetal Tick-borne Dis 1997;4, s. 6173.
Logigian EL, Kaplan RF, Steere AC: Chronic neurologic manifestations of
Lyme disease. N Engl J Med 1990;3 23, s. 14381444.
Malawista SE: Resolution of Lyme arthritis, acute or prolonged: a new look.
Inflammation 2000;24, s. 493504.
Modzikowska-Albert J, arowski M, Steinborn B, Winczewska- Wiktor
A, Gruda B, Wigowska-Sowiska J: Symptomatologia boreliozy u dzieci
i modziey leczonych w Klinice Neurologii Wieku Rozwojowego AM
w Poznaniu. Neurol Dziec, 2005, 13, supl., s.14.
Nicigorska J: Trudnoci diagnostyczne boreliozy w praktyce lekarskiej.
Biologia molekularna patogenw przenoszonych przez kleszcze. Skotarczak B
(red.), PZWL, 2006, s. 151155.
Oksi J, Marjamaki M, Nikoskelainen J, Viljanen MK: Borrelia
burgdorferi detected by culture and PCR in clinical relapse of disseminated
Lyme borreliosis. Ann Med 1999;31, s. 225232.
Peltomaa M, Pyykko I, Seppala I, Viljanen M: Lyme borreliosis: an usual
cause of vertigo. Auris Nasus Larynx, 1998, 25, s. 233242.
Pfister HW, Preac-Mursic V, Wilske B, Schielke E, Sorgel F, Einhaupl
KM: Randomized comparison of ceftriaxone and cefotaxime in Lyme
neuroborreliosis. J Infect Dis 1991;163, s.311318.
Rachman M, Garfield DA: Lyme disease and secondary depression:
Universal lessons from an uncommon cause. Psychosomatics, 1998, 39,
s. 301302.
112

Rubel J: Lyme disease symptoms & characteristics. A compilation of peer


reviewed literature reports, February 2004.
Schmidli J, Hunziker T, Moesli P, Schaad UB: Cultivation of Borrelia
burgdorferi from joint fluid three months after treatment of facial palsy due to
Lyme borreliosis. J Infect Dis 1988;158, s. 905906.
Sherr VT: The pillaging of personalites: Our lost kids are being high jacked
by spirochetes. The Lyme Times, 2000, 32, s. 1416.
Singh SK, Girschick J: Molecular survival strategies of the Lyme disease
spirochete Borrelia burdorferi. Lancet Infect Dis 2004;4, s. 575 583.
Suewski W, Mozer-Lisewska I, Figlerowicz M, Kowala- Piaskowska A:
Neuroborreliosis in children long-term outcome. W: 22nd Annual Meeting of
the European Society for Paediatric Infectious Diseases. Tampere, Finland, May
2628, 2004. Book of Abstracts. [B.m., 2004] abstr. 102.
Suewski W: Long-term follow-up of neuroborreliosis in children. W: 6th
Nordic-Baltic Congress on Infectious Diseases Current Strategies for
Prevention and Treatment of Infectious Diseases. 36 June 2004, Palanga,
Lithuania. Final Programme. Abstract Book. [B.m., 2004] s. 156.
Tager FA, Fallon BA, Keilp J, Rissenberg M, Jones C, Liebowitz M:
A controlled study of cognitive deficits in children with chronic Lyme disease.
Journal of Neuropsychiatry Clinics and Neuroscience, 2001, 13, s. 500507.
Tager FA, Fallon BA: Psychiatric and cognitive features of Lyme disease.
Psychiatric Annals, 2001, 31, s. J3J11.
The International Lyme nd Diseases Society, Workin Group: Evidence
based guidlines for the management of Lyme disease. Expert Rev. Anti-infec.
Ther., 2004, 2 (1).
The International Lyme nd Diseases Society, Workin Group: What
psychiatrist should know about Lyme disease. (broszura).
Tveitnes D, Oymar K, Natas O: Acute facial nerve palsy in children: how
often is it Lyme borreliosis?, Scand J Infect Dis, 2007, 39 (5), s. 425431.
Tylewska-Wierzbanowska S: Epidemiologia boreliozy z Lyme w Polsce.
Przegl Epidemiol, 2001, 55, s. 141142.
Tylewska-Wierzbanowska S, Chmielewski T: Limitation of serological
testing for Lome borreliosis: Evaluation of ELISA and Western Blotin
comparison with PCR and culture methods. Wien Klin Wochenschr 2002,
114/ 1314, s. 601605.

113

Ustymowicz A: Diagnostyka obrazowa neuroboreliozy. Neurol. Neurochir.


Pol., 2003, 37 (LIII), suppl. 2, s. 3944.
Witecka-Knysz E, Klimczak M, Lakwa K, Zajkowska J, Pancewicz S,
Kondrusik M, Grzegorczuk S, wierzbiska R, Hermanowska
-Szpakowicz T: Borelioza: dlaczego diagnostyka jest taka trudna? Diagnosta
Laboratoryjny, kwiecie 2007.
Wodecka B: Metody polecane w boreliozie z Lyme. Biologia molekularna
patogenw przenoszonych przez kleszcze. Skotarczak B (red.), PZWL, 2006,
s. 142149.
ponadto inne publikacje i artykuy zamieszczone na stronie:
www.borelioza.org

114

Bibliografia z lymeinfo.net
i innych rde
Trudnoci w leczeniu choroby z Lyme:
www.lymeinfo.net/medical/LDPersist.pdf
Objawy:
www.lymeinfo.net/medical/LDSymptoms.pdf
Objawy (uzupenienie):
www.lymeinfo.net/medical/LDSupplement.pdf
Seronegatywno w boreliozie:
www.lymeinfo.net/medical/LDSeronegativity.pdf
Cysty (wprowadzenie):
www.lymeinfo.net/medical/LDCysts.pdf
Cysty (rozwinicie tematu):
www.lymeinfo.net/medical/LDAdverseConditions.pdf
Cysty, forma L i blebs:
www.lymeinfo.net/medical/LDBibliography.pdf
Jospeh Burrascano, podsumowanie konferencji ILADS, grudzie 2008:
docs.google.com/Doc?id=dhp79vxc_0dxzg24g8
Joseph Burrascano, prezentacja z 2008 roku Whats new!:
www.lymepa.org/What_s_new__Slides_Sept_2008.pdf
Steven Harris, prezentacja z 2008 roku Lyme disease considerations in
diagnosis and management:
www.lymeinducedautism.com/images/Lymewhat_is_it_part_3,_LIA.pdf
Gabe Mirkin Mycoplasma, chlamydia and ureaplasma:
www.drmirkin.com/morehealth/G144.htm
Garth Nicolson Suggested therapy of chronic systemic chlamydial and
chlamydial/mycoplasmal co-infections:
www.immed.org/reports/ChlamydialTreat_06.rtf

115

Garth Nicolson Chronic bacterial and viral infections in neurodegenerative and neurobehavioral diseases:
www.theoneclickgroup.co.uk/documents/MECFS_docs/Chronic%20Bacterial%
20 &%20Viral%20Infections,%20Neurodegenearative,%20Neurobehavioral%
20Diseases.pdf
Waldemar Rastawicki Mykoplazmoza:
www.prometeusze.pl/mykoplazmoza.php
Eva Sapi, wywiad What if it's not lyme disease? groundbreaking
research may provide answers to why many chronic sufferers don't respond to
treatment:
www.medicalnewstoday.com/articles/73982.php
Leslie Taylor Mycoplasmas stealth patgogens:
www.raintree.com/myco.htm

Wybrane adresy internetowe


Stowarzyszenie Chorych na Borelioz www.borelioza.org
Forum Borelioza www.borelioza.dl.pl
LymeNet USA flash.lymenet.org
LymeNet Europe www.lymeneteurope.org
ILADS www.ilads.org
LDA www.lymediseaseassociation.org
France Lyme www.francelyme.fr
Borreliose und FSME Bund Deutschland www.borreliose-bund.de
CBDNA www.cbdna.pl
Synevo Polska www.synevo.pl
Instytut Medycyny Wsi www.imw.lublin.pl

116

Indeks
abx, 25
amoksycylina, 28, 39, 43, 84, 91
anaplasma, 18
anaplazmoza, 63, 66, 73
babeszjoza, 18, 43-44, 56, 63, 69, 73, 93
Bartonella Like Organism, 65
bartoneloza, 18, 43-44, 56, 63, 65-66, 93
BLO, 65-68, 73
Borrelia
afzelii, 9, 26, 61, 62
burgdorferi, 9, 23, 26, 31, 42, 6163
garini, 9, 26, 61-62
henselae, 66
quintana, 66
Burrascano, 13, 22, 24-25, 31, 42-43, 56, 60, 67, 73, 91, 92
CBDNA, 29, 30, 66, 71, 90
CD57, 31, 50, 56
cefalosporyny, 37, 40, 46, 67-68, 84, 99
Centrum Bada DNA, patrz CBDNA
choroba
Alzheimera, 9, 17
babeszjoza, 18, 43-44, 56, 63, 69, 73, 93
bartoneloza, 63
borelioza, 9, 16-17, 25, 44, 61-63, 77, 91
bruceloza, 63
dur powrotny, 63
erlichioza, 63, 73-74
fibromialgia, 16
gorczka Gr Skalistych, 63
gorczka Q, 63
kleszczowe zapalenie mzgu, 63
mykoplazmoza, 63
nerwica, 16, 18-19
poraenia nerwowe, 9, 15
poraenie kleszczowe, 63
reumatyzm, 16
stwardnienie zanikowe boczne (SLA), 17
tocze (lupus), 16
117

tularemia, 63
z Lyme, 9, 13, 19, 32, 42, 53, 6165, 67, 74, 93, 97-98, 100-107
z rodziny riketsji, 63
zapalenie staww, 9, 32
zesp Guillian-Barre, 17
zesp Mnchhausena, 16
zesp przewlekego zmczenia, 16
citrosept, 28
DIAG (Diagnostyka), 29-30, 90, 102
DNA, 18, 20, 2729, 34, 37, 94
Ehrlichia, 18, 63, 73
ELISA, 17, 20, 27, 29, 33, 35, 91, 96, 102
erytromycyna, 68
fibromialgia, 16
flagellina, 24-25
fluorochinolon, 67
fluorochinolony, 68, 74
gentamycyna, 68
Helicobacter pylori, 25
HLA, 32
Igenex, 29
IgG, 20, 21, 25, 66, 70
IgM, 20, 21, 25, 66, 70
IMW, 71
inhibitor pompy protonowej, 67, 84
Instytut Medycyny Wsi, 66, 71
IPP, 67
iprofloksacyna, 68
Jemsek, 9, 96
laboratorium
CBDNA, 29, 30, 66, 71, 90
DIAG, 29-30, 90, 102
IGENEX, 29
IMW, 71
Instytut Parazytologii PAN w Warszawie, 71
PZH, 26, 29
REX, 29
Synevo, 29, 3032, 90, 102
Zakad Parazytologii Tropikalnej, 71
lewofloksacyna, 6769, 84
118

LTT, 30-31
makrolidy, 37-38, 41, 46, 68, 76
metronidazol, 28, 38, 40, 42, 56, 58, 68, 72
Mykoplasma fermentans, 75
Mykoplasma pneumoniae, 63, 74, 75
mykoplazmy, 18, 37, 74, 75
nerwica, 16, 18-19
NFZ, 19, 102
objawy boreliozy, 9, 13-15, 45, 62, 65
PCR, 18, 20, 2730, 34-35, 45, 66, 71, 73, 75, 90-91
PCR Real time, 2729, 66, 70-71, 91
PCR RT, 20, 2730, 34, 45
poraenia nerwowe, 9, 15
prki, 21-26, 33
PZH, 26, 29
reumatyzm, 16
REX, 29
rifampicyna, 68, 74, 76
rumie, 9, 10, 15, 25, 28-29, 34, 43, 45, 90-92, 102
streptomycyna, 68
stwardnienie zanikowe boczne, 17
Synevo, 29, 3032, 90, 102
Tavanic, 67
test
ELISA, 17, 20, 27, 29, 33, 35, 91, 96, 102
LTT, 30-31
PCR, 18, 20, 2730, 34-35, 45, 66, 71, 73, 75, 90-91
PCR RT, 20, 2730, 34, 45
Western Blot, 17,20-22, 25-29, 33, 91
tetracykliny, 26, 37-39, 67-68, 76, 84, 91
tinidazol, 28, 38, 40, 42, 56
tocze, 16
WB, 17, 20-27, 29, 33-35, 66, 96
Western Blot, 17,20-22, 25-29, 33, 91
zapalenie staww, 9, 32
zesp Guillian-Barre, 17
zesp Mnchhausena, 16
zesp przewlekego zmczenia, 16

119

Notatki
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
120

...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
121

...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
122

...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
123

You might also like