ZESZYT NAUKOWY

Apeiron
Wysza Szkoa Bezpieczestwa
Publicznego i Indywidualnego
w Krakowie
Zeszyt Naukowy Wyszej Szkoy Bezpieczestwa Publicznego
i Indywidualnego Apeiron w Krakowie powstaje przy wsppracy:
Katedry Administracji i Zarzdzania oraz Katedry Filozofii i Teorii
Bezpieczestwa

Nr 5
Krakw 2011
-------------------------------------------------------------------------------------Filozofia bezpieczestwa Administracja Psychologia Edukacja
Duchowo Krgi kulturowe Prawo Misja Uczelni Socjologia
Historia Securitologia Modern Bushid Nauki Spoeczne

JACEK DWORZECKI

Terroryzm jako zagroenie wspczesnego wiata

Abstract: This article presents (in outline) the phenomenon of terrorism, which is
currently one of the major problems of the contemporary world. This article focuses
on definitional approach to this phenomenon, its historical background and a
division of currents, the forms of terrorism. Were also presented - the organization
of terrorist groups, the basic methods of the terrorists and their victims. Presented
also the legal basis for the prevention, combating terrorism in Poland and the current
level of terrorist threat present in our country.
Key words: Terrorism, national security, crisis, terrorist attack
Streszczenie: Artyku przedstawia (w zarysie) zjawisko terroryzmu, stanowicego
aktualnie jeden z najpowaniejszych problemw wspczesnego wiata. W tekcie
omwiono definicyjne ujcie tego zjawiska, jego rys historyczny oraz dokonano
podziau na nurty, formy terroryzmu. Przedstawione zostay rwnie organizacja
grup terrorystycznych, podsta-wowe metody dziaania terrorystw i ich ofiary.
Zaprezentowano ponadto prawne podstawy przeciwdziaania, zwalczania zjawiska
terroryzmu w Polsce oraz aktualny stopie zagroenia terrorystycznego wystpujcy
w naszym kraju.
Sowa klucze: Terroryzm, bezpieczestwo narodowe, sytuacja kryzysowa, zamach
terrorystyczny

Wstp
Terroryzm jest jednym z najwaniejszych zagadnie wspczesnego wiata.
Politolodzy, psychologowie, politycy, mass media, wszyscy czekaj na nastpny
krok Hamasu, Hezbollahu czy Al-Kaidy. Wydarzenia w Sta-nach
Zjednoczonych z 11 wrzenia 2001 r. spowodoway oywion dyskusj na temat
terroryzmu, ktra toczy si na caym wiecie bez wyjtkw. Dzieje si tak,

181

poniewa zamachy na WTC pokazay, i jest to problem globalny, a

postrzeganie go, jako typowego zjawiska o zasigu lokalnym lub regionalnym,
byoby w obecnych czasach nieakceptowanym uproszczeniem1.
Terroryzm samobjczy przesta ju by wewntrznym, peryferyjnym
problemem Izraela czy innych pastw Azji lub Afryki. Dzi kady moe by
ofiar aktu terrorystycznego, ktry przesta uznawa granice, kontekst
terytorialny i wiele innych kryteriw, dziki ktrym by definiowany.
Udowodni tym samym, e w rzeczywistoci obiektywne cechy (poza dwoma
nieobliczalnoci skali przemocy i nieprzewidywalnoci) nie istniej. Ponadto
terroryzm odsoni jeszcze jedn bardzo wan kwesti, a mianowicie cisy
zwizek z polityk.
Terroryzm jest pojciem politycznym, a jego zasadnicz cech jest to, e do
realizacji swych celw, ugrupowanie terrorystyczne uywa specyficznych
rodkw, ktrych nie byoby w stanie uy adne inne ugrupowanie celowe.
Dlatego kada organizacja terrorystyczna nie stosuje si do prawa
midzynarodowego czy do prawa wewntrznego danego kraju, tylko kieruje si
swoim wasnym kodeksem, specyficznym dla niej samej. Dlatego te, nie mona
bagatelizowa terroryzmu definiujc go, jako akty kryminalne, dziaania
przestpcze. Jest on agresywnym politycznym dziaaniem, a grupy go stosujce
maj swoje struktury, jasno okrelone cele oraz podstawy ideologiczne.
Pojcie terroryzmu
Terroryzm to wyraenie czsto uywane niewaciwie a jego konkretna
definicja jest niemoliwa do zbudowania, poniewa zawsze pozostanie obszar,
ktrego ona nie obejmie.
A. Machowski wskazuje, e () konstrukcja etymologiczna sowa
terroryzm wywodzi si z sanskrytu2, w ktrym sowo tras oznaczao dre, a
1

R. Stemplowski, Transnarodowa harmonizacja bezpieczestwa i rozwoju ograniczy

transnarodowy terroryzm, Polski Przegld Dyplomatyczny 2001, t. 1, nr 3(3), s. 5.
2
Sanskryt jzyk literacki staroytnych, redniowiecznych i wczesno-nowoytnych
Indii. Naley do indoaryjskiej gazi indoiraskiej grupy rodziny jzykw
indoeuropejskich. M. Mejor, Sanskryt, Warszawa 2004, ss. 208.

182

pniej w grece sowo tereo rwnie posiadao takie samo znaczenie. Za czasw
Imperium Rzymskiego funkcjonowao kilka jego postaci, mianowicie: ters, tres,
tersere, terrere oraz terror. Ostatni etap ewolucji obowizujcy wspczenie w
Europie, jak rwnie na wiecie, nastpi dziki francuskiemu sowu terreur,
ktre oznacza strach, gniew, przeraenie3. Z kolei A. Pawowski reprezentuje
pogld, e () nie naley odnosi zbyt duej wagi do genealogii nazwy, gdy
najpierw powstaj desygnaty nazw, a dopiero pniej same nazwy4.
Wrd literatury dostpnej na polskim rynku doszuka si mona, ponad
200 definicji terroryzmu. Rni si one od siebie zoonoci, stopniem nacisku
na motywy (podoa), cel czy te przedmiot ataku znajdujcy si u podstaw
dziaalnoci terrorystycznej5. B. Hoffman wskazuje, e () przy definiowaniu
terroryzmu do najczciej powtarza-nych zalicza si 22 rne kategorie sw
wystpujcych w 109 rozmaitych definicjach. Stosowanie przemocy i siy
wystpuje w 83,5% definicji; aspekt polityczny czynu 65%; wywoywanie
strachu i terroru 51%; groba jako element zastraszenia 47%; skutki i reakcje
psychologiczne 41,5%; rozrnienie pojcia; ofiara i cel dziaania 37,5%;
celowa, planowana, systematyczna akcja 32%; metody zamachw, strategia
i taktyka dziaania 30,5%; nienormalno, konflikt z przyjtymi normami i
reguami, brak humanitaryzmu w dziaaniu 30%; wymuszenie, zniewolenie,
powodowanie ulegoci 28%; denie do osignicia rozgosu, reklamy
21,5%; przypadkowo, bezosobowo, indyskry-minacja 21%; ofiary wrd
osb cywilnych, niewalczcych, neutralnych 17,5%; zastraszenie swoim
dziaaniem 17%; podkrelenie niewinnoci ofiar 15,5%; sprawcy dziaaj w
zorganizowanej grupie, organizacji ruchu 14%; demonstracja siy przed
innymi 13,5%; nieobliczalno, nieprzewidywalno, niespodziewany atak
9%; konspiracyjny charakter dziaalnoci 9%; powtarzalny, seryjny lub
reklamowy charakter przemocy 7%; kryminalny charakter zamachw 6%;
dania stawiane stronom trzecim 4%6.
3

A. Machowski, Zagroenia bioterroryzmem. Dydaktyczno-prewencyjne aspekty

zarzdzania bezpieczestwem spoecznym, Mysowice 2008, s. 12.
4
A. Pawowski, Terroryzm w Europie w XIX XX w., Zielona Gra 1980, s. 9.
5
K. Jaoszyski, Terroryzm czy terror kryminalny w Polsce?, Warszawa 2001, s. 7.
6
B. Hoffman, Oblicza terroryzmu, Warszawa 2001, s. 38.

183

Do kategoryzacji terminu terroryzm, Departament Obrony Stanw

Zjednoczonych Ameryki Pnocnej wykorzystuje definicj, ktra wskazuje e
() terroryzm to bezprawne uycie bd groba uycia siy czy przemocy
wobec osoby lub mienia, by wymusza lub zastrasza rzdy czy spoeczestwa,
czsto dla osignicia celw politycznych, religijnych czy ideologicznych7. W
tej definicji sam grob terrorystyczn stawia si na rwni z atakiem, a celem
terrorystw mog by cae spoeczestwa i rzdy pastw. W innym ujciu
terroryzm to stosowanie gwatu do osignicia celw politycznych lub
ekonomicznych w stosunkach midzynarodowych. Forma interwencji
dokonywanej przemoc przez specjalne jednostki wojska lub Policji, albo przez
organizacje terrorystyczne8.
Federalne Biuro ledcze (ang. Federal Bureau of Investigation FBI)
terroryzm definiuje jako () bezprawne uycie siy lub przemocy wobec osb
lub mienia, aby zastraszy lub wywrze przymus na rzd, ludno cywiln albo
czci wyej wymienionych, co zmierza do promocji celw politycznych lub
spoecznych9. Liga Narodw wykorzystuje w swojej dziaalnoci definicj,
ktra okrela terroryzm, jako () wszelkie dziaanie przestpcze skierowane
przeciwko pastwom, ktrych celem jest wytworzenie stanu terroru w umysach
ludzi, grup osb lub spoeczestw10.
Na szczycie NATO w Pradze (listopad 2002 r.)11 przyjto, e terroryzm to
() bezprawne lub grone uycie siy lub przemocy przeciw osobom
7

K. Jaoszyski, Terroryzm a wojsko, Zeszyty Naukowe AON 2000, nr 2(39), s. 188.

J. E. Omaczyk, Encyklopedia spraw midzynarodowych i ONZ, Warszawa 1974, s.
3509.
9
A. P. Schmid, G. F. Hindle, After the War on Terror: Regional and Multilateral
Perspectives on Counter-Terrorism Strategy, London 2009, s. 151.
10
rdo: Internet http://www.unic.un.org.pl/terroryzm/definicje.php [uzyskano
05.03.2010].
11
Pastwa NATO w ramach wsppracy w dziedzinie zwalczania terroryzmu
midzynarodowego na caym obszarze objtym przez Rad Wsppracy
Pnocnoatlantyckiej i Partnerstwo dla Pokoju przyjy partnerski plan dziaa
przeciwko terroryzmowi (Partnership Action Plan Against Terrorism). Cele okrelone w
planie skupiaj si na konsultacjach politycznych, zapewnianiu interoperacyjnoci
militarnej, planowaniu, zarzdzaniu kryzysowym na wypadek ataku, zarzdzaniu
przestrzeni powietrzn i kosmiczn, kontrolach granicznych, wsppracy w dziedzinie
8

184

indywidualnym lub mieniu, zmierzajce do zniewolenia lub zastraszenia rzdw

lub spoeczestw dla osignicia celw politycznych, religijnych lub
ideologicznych. Skalkulowane uycie przemocy lub groby dla osignicia
celw natury politycznej, religijnej lub ideologicznej, za pomoc zastraszania,
zniewolenia lub siania strachu. Terroryzm wie si z aktem przestpczym,
ktry jest czsto symboliczny i ktrego zamiarem jest wpynicie na opini
publiczn12.
Nieco wczeniej powstaa europejska definicja terroryzmu, sformuo-wana
w Decyzji Ramowej Rady Unii Europejskiej z dnia 13 czerwca 2002 r. o
zwalczaniu terroryzmu, w ktrej zapisano, e czynami terrorystyczny-mi s
dziaania polegajce na:
ataku na ycie osoby, mogcym spowodowa mier;
ataku na nietykalno osobist osoby, porwaniu lub wziciu zakadnika;
zbroje, zwalczaniu finansowania terroryzmu, zapobieganiu przemytowi broni oraz
materiaw wybuchowych, nauce oraz kontroli zbroje i nieproliferacji. R. D. Asmus,
NATO otwarcie drzwi (tum. C. Murawski, G. Siwek), Warszawa 2002, ss. 582.
rdo: Internet http://www.nato.int/docu/basictxt/b021122e.htm [06.03.2005]
12
Na praskim szczycie NATO, przyjto rwnie interpretacj terminw: Antyterroryzm
dziaanie defensywne, obronne, realizowane w celu zmniejszenia skutkw dziaa
terrorystycznych, realizowane zarwno w odniesieniu do ludzi, jak i mienia; obejmuje
rodki defensywne (szczeglnie wywiad) uywane w celu zmniejszenia podatnoci si
zbrojnych, osb i wasnoci na atak terrorystyczny z uyciem ograniczonej reakcji i
powstrzymywania przez siy zbrojne i instytucje cywilne. Kontrterroryzm dziaania
ofensywne podejmowane przez struktury cywilne i wojskowe danego pastwa w celu
obrony, zapobiegania lub odpowiedzi na akty terroryzmu. Dziaania tego typu
realizowane s przez odpowiednio wyszkolone, doposaone i wyspecjalizowane siy
zdolne do zapobiegania, uprzedzenia lub rozdrobnienia incydentw terrorystycznych
zarwno w kraju, jak i za granic. W rozumieniu militarnej koncepcji obrony przed
terroryzmem (deklaracja szczytu praskiego) to przede wszystkim wsparcie pastw na ich
wyran prob, albowiem ochrona populacji i infrastruktury naley do obowizkw
samego pastwa. Zgodnie z koncepcj, najwaniejszym zadaniem, jakie stoi przed
pastwami NATO, jest uniemoliwienie grupom terrorystycznym przebywania,
trenowania, planowania i realizowania dziaa terrorystycznych. Ponadto uznano, e
groba ze strony atakw terrorystycznych jest dostatecznie powana, aby podejmowa
przeciwdziaanie zarwno w stosunku do terrorystw, jak i osb wspierajcych ich w
sposb i w chwili okrelonej przez Rad Pnocnoatlantyck. J. Kaczmarek, J. Skrzyp,
NATO, Wrocaw 2003, s. 281.

185

spowodowaniu powanych zniszcze w stosunku do wasnoci rzdowej

lub administracji pastwowej, systemu transportowego, infrastruktury z
wczeniem systemu informacyjnego, platformy wiertniczej umieszczonej
na szelfie kontynentalnym, prywatnej bd publicznej wasnoci, co moe
zagrozi yciu ludzkiemu lub spowodowa znaczne straty ekonomiczne;
zajciu statku powietrznego, statku bd innego rodka transportu
publicznego albo transportu towarw;
produkcji, posiadaniu, nabywaniu, transporcie, dostarczaniu albo uyciu
broni, materiaw wybuchowych, materiaw jdrowych, broni chemicznej,
biologicznej oraz prowadzeniu bada odnonie ostatnich;
uwalnianiu niebezpiecznych substancji, powodowaniu poarw, powodzi
bd eksplozji, ktrych skutkiem moe by zagroenie ludzkiego ycia;
zakcaniu lub przerywaniu dostaw wody, energii elektrycznej oraz innych
podstawowych zasobw naturalnych, czego skutkiem moe by zagroenie
ludzkiego ycia;
grobie popenienia ktregokolwiek z wyej wymienionych czynw;
powanym zastraszeniu spoeczestwa;
bezprawnym zmuszeniu rzdu lub organizacji midzynarodowej do
podjcia lub zaniechania podjcia jakiegokolwiek dziaania;
powanym destabilizowaniu lub zniszczeniu podstawowych politycznych,
konstytucyjnych, ekonomicznych lub spoecznych struktur kraju lub
organizacji oraz dziaania, ktrych popenienie wyrzdzi moe powan
szkod krajowi lub organizacji midzynarodowej13.

A. P. Schmid postrzega terroryzm jako () atak si wywrotowych na

niewinne jednostki, majcy wywoa strach i zabi lub zrani ludzi, a przez to
wymusi polityczne ustpstwa na osobie nie bdcej bezporedni ofiar
zamachu lub na organizacji, do ktrej nie nale zaatakowani14. Z kolei W.
Laqueur definiuje terroryzm, jako () zbir rnych form stosowania

13
14

Decyzja Ramowa Rady Unii Europejskiej z dnia 13.06.2002 r. art. 1 (2002/475/JHA).

A. P. Schmid, Handbook of Terrorism Research, London 2009, passim.

186

przemocy, umotywowanego politycznie, zwaszcza przez rewolucyjne lub

ekstremistyczne grupy lub pojedyncze osoby15.
W polskich rdach definicje terroryzmu mona odnale m.in.
w Encyklopedii Popularnej PWN wskazujc, e jest to () stosowanie
przemocy, gwatu, okruciestwa w celu zastraszenia, zniszczenia
przeciwnika16. Z kolei w Nowej Encyklopedii Powszechnej PWN zjawisko
terroryzmu zostao scharakteryzowane jako () rnie umotywowane
ideologicznie, planowane i zorganizowane dziaania pojedynczych osb lub
grup, skutkujce naruszeniem istniejcego porzdku prawnego, podjte w celu
wymuszenia od wadz pastwowych i spoeczestwa okrelonych zachowa,
czsto naruszajce dobra osb postronnych. Dziaania te s realizowane z ca
bezwzgldnoci, za pomoc rnych rodkw (naciski psychiczne, przemoc
fizyczna, uycie broni i adunkw wybuchowych), w warunkach specjalnie
nadanego im rozgosu i celowo wytworzonego w spoeczestwie lku17. W
Leksykonie Historii XX wieku, pojcie terroryzmu jest przedstawione jako ()
metoda walki politycznej polegajca na uywaniu przemocy wobec
poszczeglnych jednostek lub grup ludzi18. Terroryzm, wedug innej definicji,
to () celowe i wiadome stosowanie przemocy wobec organw wadzy i
administracji pastwowej oraz instytucji spoecznych lub okrelonych osb
(reprezentujcych okrelon grup etniczn , narodowociow lub te
wyznajcych jaki pogld ideowy lub polityczny, jak rwnie wobec gw
pastw i przedstawicieli sfery finansowej), ukierunkowane na wywoanie
okrelonego zachowania (instytucji lub osb) bd zastraszenia (decydentw,
spoecznoci)19.

15

W. Laqueur, Terrorismus Wurzel und Wirkungen, [w:] Meyers Enzyklopaedisches

Lexikon t. 23, (red.) W. Betz, W. Laqueur, F. Rapps, Mannheim 1978, s. 343346.
16
Encyklopedia Popularna PWN, Warszawa 1993, s. 864.
17
Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, t. 5, Warszawa 1997, s. 800.
18
B. Bankowicz, M. Bankowicz, A. Dudek, Leksykon Historii XX wieku, Krakw 1996,
s. 47.
19
D. Woniak, Koncepcja organizacji systemu antyterrorystycznego w Polsce oraz
propozycje rozwiza, [w:] Przestpczo zorganizowana. wiadek koronny, terroryzm
w ujciu praktycznym, (red.) E. W. Pywaczewski, Krakw 2005, s. 753.

187

Swoje definicje opracowali rwnie polscy eksperci. A. Pawowski pod

pojciem terroryzmu rozumie () stosowanie gwatu przez jednostki lub grupy
osb, w celu wywarcia wpywu zarwno na rzd i opinie publiczn, jak i na
grupy osb i poszczeglne osoby20. Wedug T. Hanauska, terroryzm to ()
zaplanowana, zorganizowana i zazwyczaj uzasadniona ideologicznie, a w
kadym razie posiadajca polityczne podoe motywacyjne dziaalno osb lub
grup, majca na celu wymuszenie od wadz pastwowych, spoeczestwa lub
poszczeglnych osb okrelonych wiadcze, zachowa czy postaw, a
realizowana w przestpczych formach obliczonych na wywoanie szerokiego,
maksymalnie zastraszajcego rozgosu w opinii publicznej oraz z reguy
polegajca na zastosowaniu rodkw fizycznych, ktre naruszaj dobra osb
postronnych, tj. takich, ktre nie day wyrazu swemu negatywnemu nastawieniu
do aktu terrorystycznego, jego celu lub uzasadnienia, ani nawet do okrelonej
ideologii czy zapatrywa21. S. Pikulski pisze: () terroryzm jest to
dziaalno przestpcza na tle politycznym zorganizowanych grup przestpczych
o charakterze antypastwowym. Podejmowane przez te ugrupowania akty
terrorystyczne zmierzaj do wymuszenia okrelonych nastpstw ().
Ugrupowania te osigaj swj cel poprzez wywoanie strachu i paniki w opinii
publicznej, a suy temu np. podkadanie bomb w miejscach publicznych czy
zamachy na ycie znanych osb ycia publicznego22.
S. Zalewski wskazuje, e () terroryzm w istocie jest sta, towarzyszc
ludzkoci od wiekw, form walki politycznej, jej narzdziem, rodkiem
osigania efektw23. Ww. autor traktuje terroryzm jako zagroenie
bezpieczestwa narodowego, ktre przybiera posta hasa-klucza co tumaczy
ma istot zabiegw w obszarze bezpieczestwa pastwa.
B. Hoyst rozrnia pojcie terroru politycznego, ktry definiuje () jako
uywanie rodkw przymusu przez panujc wadz polityczn w celu
20

A. Pawowski, op. cit., passim.

Organizacyjne i prawne aspekty dziaa antyterrorystycznych, (red.) G. Kdzierska,
Szczytno 2002, s. 8.
22
S. Pikulski, Prawne rodki zwalczania terroryzmu, Olsztyn 2000, s. 13.
23
S. Zalewski, Bezpieczestwo polityczne pastwa. Studium funkcjonalnoci instytucji,
Siedlce 2010, s. 210.
21

188

zastraszenia przeciwnikw politycznych, ich eliminacji czy utrzymania t

metod wadzy (terror pastwowy, dyktatura) od terroryzmu postrzeganego
jako () stosowanie rodkw przemocy i zastraszania w walce z aktualn
wadz polityczn, struktur spoeczn czy systemem politycznym w celu jego
obalenia i dokonania zmiany24. Ww. autor wskazuje, e celem ugrupowa
terrorystycznych, poczonych najczciej cisymi wizami etnicznymi,
religijnymi, narodowymi lub spoecznymi, jest walka z wadz czy systemem,
ktry jest postrzegany jako wrogi, obcy, opresyjny, stojcy na drodze realizacji
narodowych aspiracji. Metod tej walki jest bezwzgldne uywanie przemocy
dla zasiania strachu (terroru) i wymuszenia t drog podanej zmiany.
Odnoszc si do uprzednio zaprezentowanego stanowiska B. Hoffmana w
kwestii definiowania terroryzmu naley wskaza, e K. Jaoszyski w oparciu o
najczciej pojawiajce si determinanty okrelajce to zjawisko (tj. przemoc i
si, czynnik polityczny podoa dziaania, wywoywanie strachu) reprezentuje
pogld, i () przemoc i sia stanowi niejako warunek niezbdny i
podstawowy, aby mona byo mwi o zbrodniczym dziaaniu przestpczym, a
terroryzm naley kategoryzowa uwzgldniajc drug przesank, jak jest
wymiar polityczny skutkw jego dziaania25. Kryterium to pozwoli na
uniknicie niewaciwej interpretacji kadego ataku (czynu bezprawnego)
przeprowadzonego w podobny sposb do tego, jaki wykorzystuj w swoich
dziaaniach czonkowie grup, organizacji terrorystycznych. Ww. autor wskazuje,
e takie podejcie umoliwi wyodrbnienie najistotniejszych elementw, ktre
bd stanowiy centraln konstrukcj definicji terroryzmu, aby dane dziaanie
mona byo okreli mianem terrorystycznego.
Ryc. 1. Elementy definicji terroryzmu wg K. Jaoszyskiego

24
25

B. Hoyst, Terroryzm, t. 1, Warszawa 2009, s. 2083.

K. Jaoszyski, Wspczesny wymiar antyterroryzmu, s. 36.

189

rdo: Opracowanie wasne na podstawie K. Jaoszyski, Wspczesny wymiar

antyterroryzmu, Warszawa 2008, s. 36.

Rys historyczny zjawiska terroryzmu

Zjawisko terroryzmu (w niezwykle ubogiej interpretacji oraz pod inn
nazw) zostao zidentyfikowane ju w czasach antycznej Grecji. Zabjca
tyrana w staroytnej Grecji cieszy si mianem bohatera. Wtedy te Platon,
Arystoteles i inni wspczeni tym czasom rozwaali, pisali o czynach, ktre
dzisiaj postrzegalibymy jako nacechowane proweniencj
o
charakterze terrorystycznym. Ci staroytni filozofowie, rzdy tyranw
nazywali przestpstwami, a ich zabjstwo uznawali za usprawiedliwione.
Filozof rzymski Seneka Modszy wprost stwierdzi, e () dla bogw nie ma
milszej ofiary, ni krew tyrana26. W literaturze przedmiotu mona znale
take informacje, e po metody terrorystyczne sigali rwnie ydowscy
sykariusze i zeloci. W I wieku po Chrystusie, ci radykaowie walczyli o
uwolnienie Palestyny spod rzymskiego panowania. Wykorzystu-jc okazje w
postaci ulicznych zgromadze, wiecw mieszali si ze witujcymi ludmi,
jednym pchniciem sztyletu z tyu mordowali przeciwnikw i wtapiali si w
tum.
Okoo 1090 r. powstao w Persji tajne stowarzyszenie, ktremu przewodzi
Hassan Ben Sabah (zwany starcem z gr). Jego czonkowie odurzeni haszyszem,
26

Lucius Annaeus Seneca Minor (ur. ok. 4 p.n.e. w Kordobie/Hiszpania, zm. 65 r. n.e.).
T. Mikowski, P. Machcewicz, Historia Hiszpanii, Wrocaw 1998, s. 29.

190

dopuszczali si zabjstw rycerzy krzyowcw w Ziemi witej. O sile ich

legendy wiadczy fakt, e wspczesne okrelenie zabjstwa w wielu jzykach
wywodzi si od nazwy tej sekty, ktra brzmiaa assasyni27. Sowa terroryzm
i terror upowszechniy si w okresie Wielkiej Rewolucji Francuskiej, gdy w
latach 179394 Komitet Ocalenia Publicznego, Trybuna Rewolucyjny, komitety
rewolucyjne i ich agenci zastosoway na wielk skal brutalne represje
przeciwko faktycznym oraz wyimaginowanym wrogom rewolucji. Tak powstao
pojcie Wielkiego Terroru (Regime de la Terreur), stanowice synonim rzdw
Maksymiliana Robespierrea. Historycy szacuj, e w tym okresie zgino we
Francji okoo 40 tys. osb. Ofiary tego terroru jakobinw byy publicznie
gilotynowane28, winiw rewolucji bezceremonialnie mordowano po
byskawicznych procesach, podczas ktrych oskareni nie mieli prawa do
obrony. niwo rewolucyjnych zmian byo o wiele wiksze, poniewa represjom
poddano okoo 300 tys. przetrzymywanych w wi-zieniach. W niektrych
rejonach Francji krwawe egzekucje i ludobjcze metody pacyfikacji stosowane
byy bez adnych postanowie sdowych, a wyroczni stawali si
przedstawiciele Komitetu Ocalenia Publicznego wysyani na prowincje w celu
zaprowadzenia rewolucyjnego porzdku. Rewolucyjny terror skoczy si
obaleniem dyktatury jakobinw, ktrzy podzielili los swoich ofiar.
W drugiej poowie XIX wieku doktryna i ruch anarchizmu stay si
punktem wyjcia dziaalnoci terrorystycznej. Anarchizm29 by zbiorem
rozmaitych doktryn, ktre opieray si na przekonaniu, e zo tkwi w instytucjach ycia politycznego i gospodarczego. Celem anarchistw bya wic walka
27

J. Wasserman, Templariusze i asasyni. Dwa tajemne zakony chrzecijaskich

templariuszy i muzumaskich asasynw, Warszawa 2007, s. 67 i n. Nazwa asasyn
pochodzi od sowa haszszaszini oznaczajcego wojownika palcego haszysz.
28
Czarna wdowa czyli gilotyna, maszyna do cinania ludzkich gw bdca
wynalazkiem Josepha Guillotina, bya jednym z wielu kompozytw tego
zorganizowanego i systematycznego dziaania, ktrego celem i usprawiedliwieniem
(w opinii wspczesnych) byo stworzenie nowego, lepszego spoeczestwa,
zaprowadzenie sprawiedliwoci, wolnoci rwnoci i braterstwa, przy czym owa
wolno nie dotyczya wrogw. T. Aleksandrowicz, Terroryzm midzynarodowy,
Warszawa 2008, s. 15.
29
Anarchos (gr.) pozbawiony wadcy.

191

z przymusem politycznym z pastwem, przymusem ekonomicz-nym

kapitaem oraz z przymusem moralnym religi, kocioem. Wartoci
najwysz dla anarchistw bya natomiast indywidualna wolno kadego
czowieka, a ostatecznym celem walki stworzenie spoeczestwa nie
uywajcego siy i przymusu, w ktrym wszyscy ludzie bd rwni, w ktrym
nie bdzie adnego rzdu, a stabilno osignie si poprzez porozumienie
midzy rnymi grupami (komunami) terytorialnymi i zawo-dowymi. Dla wielu
ugrupowa anarchistycznych bunt, walka zbrojna i dokonywanie zamachw
miay by sposobem propagowania swych idei, dla wielu z nich przemoc staa
si celem samym w sobie.
Wanie ten okres mona wskaza, jako zoty wiek terroryzmu
nowoytnych czasw. W tym periodzie dziejw gwatownie postpowaa
technicyzacja ycia, rozwija si przemys i powstaway wielkie skupiska
robotnikw, pracujcych i wegetujcych w nieludzkich warunkach (praca przez
1214 godzin na dob, brak urlopw, ndzne wynagrodzenie, brak jakiejkolwiek
ochrony socjalnej i prawnej). Na tle ostentacyjnego przepychu i luksusu w jakim
pawili si bogacze, posiadajcy infrastruktur przemysow (fabryki, huty,
kopalnie itp.) czy majtki ziemskie, wobec powszechnego godu i biedy pord
niszych warstw spoecznych wybuchay protesty, ktre byy bezwzgldnie
tumione przez rzdzcych monarchw (demonstracje koczyy si setkami
ofiar). Ta wczesna sytuacja spoeczna stanowia pierwsze rdo terroryzmu.
Drugim rdem, z ktrego czerpa energi terroryzm, bya dyskryminacja
narodw podbitych przez imperia i dcych do emancypacji (m.in. AustroWgry, Rosja, Turcja, Hiszpania). Terroryzm zosta uznany za podstawow
metod walki o postp spoeczny i wyzwolenie narodowe przez ugrupowania
anarchistyczne (szczeglnie w Hiszpanii, Rosji i Woszech) oraz wiele ruchw
socjalistycznych i narodowych. Od 1880 r. do wybuchu I wojny wiatowej
(1914 r.) nie byo roku bez zamachw na wadcw, ministrw i innych
przedstawicieli organw wadz pastwowych wczesnego wiata oraz
szczeglnie znienawidzonych fabrykantw. Ofiary zamachw trzeba liczy
setkami. I tak w 1881 r. ginie w zamachu car rosyjski Aleksander II30, w 1884 r.,
30

Zosta zamordowany przez organizacj o nazwie Narodna Wola, zaoon w 1878 r.

192

prezydent Francji M. Coarnot, w 1897 r. cesarzowa austriacka Elbieta i premier

Hiszpanii C. de Castillo, w 1900 r. krl woski Humbert I oraz krl Portugalii
Karol I z synem, w 1901 r. prezydent USA W. McKinley, w 1904 r. premier
Rosji P. Stoypin, wreszcie w 1914 r. nastpca tronu Austro-Wgier
Franciszek Ferdynand i jego ona Zofia (posuyo to jako pretekst do
rozpoczcia dziaa wojennych I wojna wiatowa).
Zjawisko terroryzmu nie byo obce rwnie w okresie dwudziestolecia
midzywojennego (1918-1939). W tym czasie zginli w zamachach m.in.
Premier Irlandii M. Collins, krl Jugosawii Aleksander i minister spraw
zagranicznych Francji I. Barthou. W Polsce tego okresu rwnie mona si
doszuka w niektrych zbrodniczych dziaaniach znamion terroryzmu,
zwaszcza w zamordowaniu pierwszego Prezydenta II RP G. Narutowicza
(1922)31.
Po II wojnie wiatowej mamy do czynienia z terroryzmem bez przerwy, ze
szczeglnym nasileniem tego zjawiska od poowy lat 60. XX wieku. W tym
czasie sowo terroryzm zaczto kojarzy przede wszystkim z ugrupowaniami
toczcymi rewolucyjn walk przeciwko panowaniu Europejczykw w krajach
Azji, Afryki i Bliskiego Wschodu. Izrael, Kenia, Cypr i Algieria, zawdziczaj
czciowo sw niepodlego nacjonalistycznym ruchom politycznym, ktre
signy po metody terrorystyczne przeciwko wadzom kolonialnym. Trzecia
fala terroryzmu powstaa w Palestynie, gdzie zwalczajce si strony (Arabowie i
ydzi) signy po terror jako metod rozwizania konfliktu. ydowska
organizacja Hagana (Obrona) miaa broni osadnikw ydowskich przed
atakami arabskimi. Pniej przeja ona funkcje ofensywnej armii, a oprcz niej
powstay ugrupowania terrorystyczne. Z szeregw ugrupowa terrorystycznych
rekrutowaa si kadra powstaej pniej armii izraelskiej. Palestyczycy
natomiast kontynuowali walk terrorystyczn a do momentu powstania
Jej czonkowie sami okrelali si jako terroryci i ywili przekonanie, e idee rodz si z
czynw, a nie odwrotnie, e oddziaywanie przemocy ma moc dydaktyczn. Realizowali
oni program Propaganda przez dziaanie, ale ani jedna kropla niepotrzebnej krwi. W
1883 r. organizacja przestaa istnie. N. V. Riasanovsky, M. D. Steinberg, Historia Rosji
(tum. T. Tesznar, A. Bernarczyk), Krakw 2009, s. 810.
31
A. Czubiski, Historia Polski w XX wieku, Pozna 2005, s. 150151.

193

Autonomii Palestyskiej, kiedy to dotychczasowi terroryci zobowizani zostali

do dbania o zapewnienie adu na terenach oddanych ugrupowaniu J. Arafata.
Terroryzm palestyski ju od pocztku lat 70. XX wieku przybra wymiar
terroryzmu midzynarodowego, ktrego aren sta si cay wiat, a terroryci
zaatakowa mogli dowolny cel w dowolnym miejscu (np. masakrujc
izraelskich sportowcw na Igrzyskach Olimpijskich w 1972 r. w Monachium)32.
Jak wskazuje T. Aleksandrowicz () w latach 80. XX wieku postrzegano
ruchu terrorystyczne jako proxy warfare (zastpcze dziaania wojenne) czy low
intensity conflicts (konflikt o niskim nateniu). Wedug tych koncepcji, kade
ugrupowanie terrorystyczne miao swoich mocodawcw albo na Kremlu, albo w
Biaym Domu. wiat by postrzegany jako bipolarny i przez paradygmat zimnej
wojny33.
Pocztek lat 90. XX wieku to czas wielkich zmian politycznych w Europie,
majcych konsekwencje dla caego wiata. Rozpad Zwizku Socjalistycznych
Republik Radzieckich i upadek demokracji ludowej w pastwach
stanowicych jego stref wpyww (m.in. Polsce, Czechosowacji, Niemieckiej
Republice Demokratycznej, Rumuni czy na Wgrzech) sprawi, e aktywno
wielu ugrupowa terrorystycznych (szczeglnie o zabarwieniu lewackim)
zamara. Jednak w miejsce terroryzmu rewolucyjnego o inspiracji
komunistycznej pojawi si terroryzm islamski zapocztkowany rewolucj
irask w 1979 r.
R. Borkowski stoi na stanowisku, e () ostatnie lata XX wieku cechuje
pojawienie si zupenie nowych i gronych zjawisk. Do metod terroru i
zamachw terrorystycznych sigaj niektre sekty i ruchy kultowe
o zabarwieniu millenarystycznym34. Zaczy si pojawia akty terroru, ktrych
etiologia wywodzia si z ruchw alternatywnych, kontestacyjnych i
anarchistycznych w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych Ameryki
Pnocnej. Zamachy terrorystyczne popeniano w imi np. osigania celw

32

A. Bukowska, Palestyczycy. Ich ycie i walka, Warszawa 1978, s. 307309.

T. Aleksandrowicz, op. cit., s. 17.
34
R. Borkowski, Terroryzm ponowoczesny. Studium z antropologii polityki, Toru 2006,
s. 312.
33

194

ekologicznych, w imi sprzeciwu wykonywania aborcji, zaczy powstawa

pojcia typu narkoterroryzm i terroryzm kryminalny.
Bezprecedensowym wstrzsem dla wspczesnego porzdku byy zamachy
z 11 wrzenia 2001 r. w Nowym Yorku i Washingtonie, ktre zmusiy politykw
oraz badaczy spoeczestw i kultur do weryfikacji mylenia o specyfice
wspczesnego wiata. Rozpocza si zagorzaa dyskusja nad przyszoci
istniejcego porzdku polityczno-ekonomiczne-go i nad sposobami obrony
przed wszelkiego rodzaju fundamentalizmami prowadzcymi do terroryzmu35.
Terroryzm nie jest dzieem czasw dzisiej-szych, ale wydarzenia z 11 wrzenia
znacznie przekroczyy skal tego zjawiska i zmusiy wiat do uwiadomienia
sobie wspczesnych, niespoty-kanych dotd zagroe36.
Po atakach 11 wrzenia Europa aktywnie wspara Stany Zjednoczone,
szczeglnie pastwa czonkowskie NATO zaoferoway daleko idc pomoc. Na
starym kontynencie panowao przekonanie, mniej lub bar-dziej wyranie
wyraane przez europejskich politykw, e Europa nie stanie si celem
islamskiego ataku. Byy ku temu przesanki: pastwa europejskie w odmienny
sposb ni Stany Zjednoczone realizuj swoj polityk zagraniczn, s dziki
temu inaczej postrzegane w wiecie. Ponadto Europa jest miejscem ycia
wielomilionowej rzeszy muzumanw, ktrzy s od dziesicioleci czci
poszczeglnych europejskich spoecz-noci. W ocenie zagroenia zamachem
brano pod uwag fakt, e skrajne muzumaskie organizacje, prowadzce
aktywn dziaalno propagando-w, rekrutacyjn i co najwaniejsze
gromadzce fundusze w Europie, nie s zainteresowane przeprowadzeniem
zamachu. Zwrcioby to uwag opinii publicznej, wywoao wzmoone
dziaania sub bezpieczestwa37. Jak mylne to byy kalkulacje, pokazay m.in.
zamachy terrorystyczne z 11 marca 2004 r. w Madrycie czy 7 lipca 2005 r.
35

C. Skuza, Terroryzm w opiniach spoeczestw, [w:] Oblicza wspczesnego

terroryzmu, (red.) K. Kowalczyk, W. Wrblewski, Toru 2006, s. 83.
36
A. Witkowska, Media w globalnym wiecie, Alma Mater, s. 1, rdo: Internet
http://www3.uj.edu/alma/alma/45/01/16.html [uzyskano 10.07.2007 r.].
37
M. Narojek, Unia Europejska wobec terroryzmu po zamachach w Madrycie
wybrane aspekty, [w:] Polityczne aspekty zwalczania terroryzmu, (red.) K. Liedl,
J. Marszaek-Kawa, Sz. Wudarski, Toru 2006, s. 5354.

195

w Londynie.
Ta nowa jako dziaa terrorystycznych wykazuje cechy tak specyficzne
i odgrywa na tyle znaczc rol we wspczesnych stosunkach
midzynarodowych, i powszechnie uznano j za przejaw nowego terroryzmu38.
Termin nowy terroryzm zosta wprowadzony jeszcze w 1986 r. przez badaczy z
Institute for the Study of Conflict, ktrzy w jednym ze swoich opracowa
wskazywali na sigajce po dziaania terrorystyczne ruchy religijne,
stwierdzajc przy tym, i motywacja religijna nadaje nowy wymiar zagroeniom
terrorystycznym39. Sama koncepcja nowego terroryz-mu zostaa jednak
wypracowana dopiero na przeomie stuleci, w znacznej mierze w rezultacie
bada prowadzonych w ramach RAND Corporation40.
Ponadto eksperci ds. zwalczania terroryzmu obawiaj si tzw.
superterroryzmu, czyli atakw przy uyciu rodkw masowego raenia (bro
jdrowa, chemiczna lub biologiczna) lub rodkw elektronicznych (parali
wanych sieci i systemw).
Nurty, formy terroryzmu (podzia)
Wspczesne dziaania terrorystyczne sprowadzaj si do brutalnego
i bezwzgldnego traktowania swoich ofiar. Wystpuj klasyczne formy
zamachw, takie jak: morderstwo, podkadanie materiaw wybuchowych o
duej sile raenia, porwania samolotw, podpalenia, zamachy (na ma skal) z
uyciem broni chemicznej lub biologicznej. Ma to na celu wywoanie paniki,
38

A. Podolski, Stary i nowy terroryzm, rdo: Internet

http://www.goscniedzielny.pl/Archiwum/nr37/11 [04.09.2008].
39
The New Terrorism, (Red.) W. GUTERIDGE, London 1986, passim.
40
RAND (ang. RESEARCH AND DEVELOPMENT) Corporation amerykaska
organizacja badawcza typu non-profit, pierwotnie sformowana dla potrzeb Si Zbrojnych
Stanw Zjednoczonych Ameryki Pnocnej. Zostaa zaoona 14.05.1948 r. w Santa
Monica w Kaliforni, na bazie rozpocztego w kocu 1945 r. roku wojskowego Projektu
RAND (pierwszy raport RAND-u ukaza si ju w 1946 r.). Aktualnie organizacja ta
pracuje dla instytucji rzdowych i komercyjnych. RAND prowadzi badania na tak
rnych polach jak obronno i terroryzm, stosunki midzynarodowe, edukacja czy
zdrowie publiczne. A. Abella, Soldiers of Reason: The RAND Corporation and the Rise
of the American Empire, Wilmington 2008, s. 400.

196

wprowadzenie spoecznego niepokoju i poczucia bezradnoci. Strach staje si

sprzymierzecem terrorysty, form walki psychologicznej obejmujc swoim
zasigiem szerokie grono odbiorcw41. Do osignicia wielkich celw nie musz
by zastosowane specjalistyczne rodki. Maa grupa ludzi jest w stanie
spowodowa ogromn dezorganizacj komrki, wobec ktrej zamach zosta
przeprowadzony powodujc poddanie si i realizacje wysuwanych da. Grupy
terrorystyczne wykorzystuj strach, aby osign efekt np. w postaci zapacenia
okupu czy uwolnienia winiw42. dania, ktre nie zostan spenione kocz
si najczciej mierci zakadnika, albo wysadzeniem bomby podoonej pod
budynkiem uytecznoci publicznej. Stworzenie dramatycznej sytuacji
zakadnikw poprzedzone nagraniami video z przemowami, paczem i
lamentem, wywouj natychmiastowa presj opinii spoecznej i zmuszaj
decydentw do podjcia rozmw z terrorystami w kwestii realizacji ich da.
Bardzo czsto zdarza si, e terroryci usiuj za wszelk cen zwrci na
siebie uwag opinii publicznej, pokazujc tym samym swoje zorganizowanie i
si. Zazwyczaj regua jest jedna. Im grupa sabsza, niemajca pogosu
medialnego, tym bardziej moemy spodziewa si po niej szokujcych aktw
przemocy. mier zakadnikw moe mie niewiele wsplnego z wysunitymi
daniami, ale sam fakt i pokazanie ich tragicznej sytuacji powoduje
zainteresowanie mediw. Publiczna detonacja adunku wybuchowego, ktra nie

41

P. Pitkowski, Terroryzm. Nowe wyzwanie dla bezpieczestwa, Warszawa 1996, s. 5

6.
42

W tym pierwszym przypadku moemy mwi o tzw. terrorze kryminalnym. Mianem

tym zwyko si okrela dziaania o charakterze kryminalnym, ktre wi si z
zastraszeniem pokrzywdzonych lub pewnych grup spoecznych przez zorganizowane
grupy przestpcze lub przestpcw doranie wsppracujcych. Ich celem jest przede
wszystkim zysk czerpany gwnie z handlu narkotykami, nierzdu, wymusze,
rozbojw, oszustw finansowych oraz obrotu nielegaln broni i substancjami
radioaktywnymi. Podobnie jak to jest w przypadku terroryzmu, terror kryminalny
prowadzi do podwaenia autorytetu pastwa, osabienia jego struktur i skutecznoci
dziaania poprzez pozbawianie pastwa dochodw, korumpowanie urzdnikw,
zastraszanie i wyroki mierci na funkcjonariuszy sub porzdku publicznego, sdziw i
prokuratorw. W. Mdrzejowski, Przestpczo zorganizowana. System zwalczania,
Warszawa 2008, s. 7883.

197

powoduje ofiar nie koniecznie musi by chybiona, a nierzadko jest celowym

zabiegiem majcym unaoczni moliwoci danej grupy.
Dziaania terrorystyczne mog suy skompromitowaniu danego rzdu. W
przeszoci takie dziaania byy skierowane w stron funkcjonariuszy sub
bezpieczestwa i innym siowym instytucjom, udowadniajc ich nieudolno w
prowadzonych represjach ludnoci. Prowokoway wadz do podejmowania
zdecydowanych krokw w stosunku do ludnoci, a porwania znanych politykw
udowadniay brak skutecznoci poszczeglnych czonkw gabinetu lub rzdu. W
ten sposb rzd danego pastwa moe straci poparcie spoeczestwa, ktre w
konsekwencji doprowadzi do jego upadku. Akt terroru moe by kar za
sprzeciwienie si organizacji lub zdrad. Za zdrad, mona uwaa prac we
wrogich terrorystom instytucjach, przyjcie wizy wrogiego pastwa lub
wstpienie do innej organizacji. Wojna terrorystyczna staa si w XXI wieku
strategiczn broni w walce o tzw. wysze wartoci, cenniejsze od ycia
niewinnych ludzi i ludzkiej godnoci. Paradoksalnie, jest to take wynik koca
zimnej wojny i rozpadu Ukadu Warszawskiego. Bakany, Kaukaz, poudniowa
Azja i rodkowa Afryka s dzisiaj znacznie bliej Polski ni kiedykolwiek w
naszej historii. Rozpad Zwizku Socjalistycznych Republik Radzieckich
przyczyni si te do dynamicznego rozwoju terroryzmu wynikajcego z
fanatyzmu religijnego. Jeszcze w latach 70. XX wieku niemal wszystkie grupy
terrorystyczne cechowa laicki wiatopogld (najczciej byy to rne odamy
marksizmu), podczas gdy obecnie, co najmniej 30% z nich motywuje swoje
dziaania przekonaniami religijnymi. Przekonanie zamachowca, e jest
narzdziem w rku Boga, pozwala terrorycie nie tylko usprawiedliwi
bezwzgldno i okruciestwo dokonywanego czynu, ale i wyzwoli w nim
gotowo do powicenia wasnego ycia dla wypenienia szczytnej misji43.
Podzia rozlegego zjawiska jakim jest terroryzm nie jest jednolity, a kady
podejmujcy si tego zadania autor przyjmuje wasn koncepcj44. W literaturze
przedmiotu najczciej wyrnia si trzy gwne nurty terroryzmu:
43

D. K. Gupta Who Are the Terrorists?, [w:] The Roots of Terrorism Set, 6-Volumes,
(red.) L. Weinberg, W. L. Eubank, Londyn 2006, passim.
44
R. A. Kosta, Terroryzm jako zagroenie dla bezpieczestwa cywilizacji zachodniej w
XXI wieku, Toru 2007, s. 28.

198

polityczny;
religijny;
kryminalny.
Terroryzm polityczny oznacza wyzwanie rzucone przez sabszych
silniejszym, zmierza do wywoania odpowiadajcych mu reakcji rzdw, opinii
spoecznoci midzynarodowej45. Zjawisko terroryzmu politycznego wyjaniaj
jego cele. Trzy z nich zasuguj na uwag:
stosujc akty przemocy lub groby jej uycia, terroryci chc zwrci
uwag opinii publicznej. Wskazuj w ten sposb sprawy, o ktre walcz,
spodziewaj si zrozumienia i poparcia oraz efektw w postaci nacisku
teje opinii, na rzdy i organizacje midzynarodowe, ktre musiayby
wydawa decyzje zgodne z ich oczekiwaniami;
dziaanie terrorystw moe mie na celu destabilizacj pastwa,
wprowadzenie zamtu spoecznego, a w konsekwencji zaamanie
istniejcego ustroju. Akt przemocy ma by pocztkiem rewolucji. Ma
spowodowa, e rzd, ktry zastosuje represje, doprowadzi tym samym, do
wybuchu rewolucji i by moe do przejcia czci lub caego spoeczestwa
na stron terrorystw;
terroryzm polityczny moe mie rwnie na celu wywoanie antagonizmw
spoecznych lub narodowociowych albo zwikszenie ju istniejcych46.
Jednym z podoy terroryzmu politycznego jest terroryzm religijny.
Rozwaanie tego zjawiska jako odrbnego zwaszcza aktualnie zasuguje na
uwzgldnienie, gdy w znacznej mierze zachowania grup terrorystycznych maj
podoe religijne. Do grupy tej zalicza si fundamentalistw islamskich, gdzie
sam fundamentalizm islamski definiowany jest jako () powrt do
fundamentw wiary, do budowy pastwa islamskiego wedug wzorcw
przekazanych przez Mahometa i jego nastpcw47. Fundamentalizm odnosi si
do islamu wojujcego, ktry dy do przywrcenia muzumaskiego adu. W

45

A. Bernard, Strategia terroryzmu, Warszawa 1978, s. 25.

M. Allam, Kamikadze made in Europe. Czy Zachodowi uda si pokona islamskich
terrorystw?, Krakw 2008, s. 110.
47
B. Lia, Globalisation and the Future of Terrorism. Patterns and Predictions, London
2005, s. 165169.
46

199

ideologii fundamentalistw idea witej wojny (dihad) nabraa wymiaru walki z

kultur zachodni postrzegan jako wrg tradycyjnego islamu48. Terroryzm
religijny to zjawisko, ktre zdefiniowa nieatwo, poniewa u jego rde stoi
irracjonalizm pogld filozoficzny goszcy, e rzeczywisto jest niedostpna
poznaniu racjonalnemu, przypisujcy najwysz warto pozarozumowym
rodkom poznawczym oraz fanatyzm nieustpliwa, bezkrytyczna wiara w
suszno jakiej sprawy, idei, doktryny, poczona z nietolerancj i ostrym
zwalczaniem odmiennych pogldw49. Terroryci religijni postrzegaj wiat jako
zbudowany i zarzdzany przez siy nadprzyrodzone, ktrych czowiek nie jest
w stanie poj, a obowizkiem czowieka jako sojusznika tych si jest podjcie
walki z wykorzystaniem wszystkich moliwych rodkw. Wierz oni ponadto,
e ich dziaalno ma poparcie Boga i jest przez niego kierowana50. Przemoc dla
terrorystw religijnych to wypenienie obowizku nakazanego przez Boga.
Terroryzm w ten sposb nabiera rozmiarw transcendentalnych, a jego
sprawcw nie obowizuj adne moralne, polityczne czy te praktyczne
ograniczenia (np. natury finansowej). Terroryci, ktrych motywem dziaania
nie jest wiara, rzadko podejmuj akcje prowadzce do przypadkowych
morderstw. Nawet, jeli maj takie moliwoci, to tego typu zamachy nie s w
zgodzie z ich celami politycznymi lub wrcz uwaaj je oni za szkodliwe51.
Terroryzm kryminalny jest traktowany, jako odmiana terroryzmu, cho jego
rde naley upatrywa w warstwach zgoa odmiennych. Zjawisko to pojawio
si wraz z eksplozj przestpczoci, a jej szczeglna, brutalna jako,
dokonywanie przestpstw metodami dotychczas nieznanymi choby w Polsce s
swoistym szokiem dla obywateli nieprzyzwyczajonych do tego typu sytuacji.
Nowe formy przestpczoci, w tym najbardziej niebezpieczne z punktu widzenia
bezpieczestwa pastwa, o charakterze zorganizowanym signy w swym
bandyckim procederze po metody dziaa organizacji terrorystycznych. Taka
sytuacja bya przyczyn sformuowania tezy, e mamy do czynienia z
48

Maa encyklopedia wiedzy politycznej, (red.) M. Chmaj, W. Sok, Toru 1999, s. 78.
Sownik jzyka polskiego, t. I, (red.) M. Szymczak, s. 571 i 807.
50
J. Kaczmarek, Bezpieczestwo Europy a fundamentalizm islamski, Zeszyty Naukowe
AON 1999, nr 3(36), s. 78.
51
K. Jaoszyski, Terroryzm fundamentalistw islamskich, Warszawa 2001, s. 18.
49

200

terroryzmem kryminalnym, a raczej z terrorem kryminalnym. Jak wskazuje K.

Jaoszyski () terroryzm i terror kryminalny stanowi wypadkow
przenikania si celw politycznych ugrupowa terrorystycznych i stricte
kryminalnej dziaalnoci zorganizowanych grup przestpczych. Podejcie takie
ma wymiar pragmatyczny, pozwalajcy na waciw reakcj na powstae
niekorzystne zjawiska i wykorzystanie do walki z nim adekwatnych rodkw52.
Do terrorystw kryminalnych zalicza si wszelkiego rodzaju przestpcw,
ktrzy stosowali w swoim dziaaniu przestpnym elementy terroryzmu jako
sposb walki. Przestpcy pospolici, seksualni, porywajcy dla okupu to grupy
stosujce terroryzm niepolityczny. Istotny jest fakt, e to nie ci ludzie, ale
metody przez nich stosowane zaklasyfikoway ich dziaania, jako zawierajce
pewne elementy terroryzmu, w celu zaspokojenia swoich czsto
wyimaginowanych potrzeb. Wiele takich aktw popeniali ludzie, ktrzy
przejawiali zachowania aspoeczne. Okazywao si, e osobnicy podejmujcy
ostentacyjne polityczne dziaania, o nieracjonalnej motywacji zewntrznej,
czsto byli ludmi cierpicymi na zaburzenia psychiczne. Czstym bodcem ich
postpowania byy informacje odbierane za porednictwem mediw. Pod
wpywem tych przekazw ich zachowanie stawao si irracjonalne, a denia
polityczne pozbawione sensu, co potwierdzao si po ich zatrzymaniu i
przebadaniu.
Inny podzia omawianego zjawiska wskazuje na terroryzm
midzynarodowy i lokalny a ze wzgldu na struktur organizacyjn na
indywidualny i zorganizowany.
Terroryzmem midzynarodowym okrelamy dziaania skierowane
przeciwko rnym krajom i rzdom na caym wiecie53. Ta forma dotyczy takich
sytuacji, gdy terroryci stacjonuj, planuj i realizuj zamach na obcym
terytorium. Stanowi ona potencjalnie wiksze zagroenie w stosunkach
midzynarodowych, oddziaujc na obywateli rnych pastw54.

52

Idem, Koncepcja wspczesnych dziaa antyterrorystycznych, Zeszyty Naukowe

AON (dodatek), Warszawa 2003, s. 67.
53
R. M. Barnas, Od Asasynw do Osamy bin Ladena, Wrocaw 2001, s. 11.
54
K. Indecki, Prawo karne wobec terroryzmu i aktu terrorystycznego, d 1998, s. 37.

201

Terroryzm lokalny koncentruje swoje dziaania na walce z miejscowym

rzdem i ograniczajc si do dziaalnoci na terenie danego kraju nie przekracza
jego granic. Taka dziaalno ma gwnie na celu zastraszenie lub usunicie
osb, ktre s postrzegane jako wrg publiczny lub dziaaj wbrew woli
ludnoci. Czsto wrogami terrorystw s inni terroryci lub niewygodne grupy
etniczne stwarzajce zagroenie na wasnym terytorium. Ten rodzaj terroryzmu
zmierza do zastraszenia spoeczestwa, poprzez realizowanie atakw na cele
przypadkowe i newralgiczne. Celem takich dziaa nie jest w przeciwiestwie
do terroryzmu midzynarodowego uzyskanie rozgosu, a jeli nawet to nie w
celu nagonienia swojej sprawy. Skupia si on na wyraeniu niezadowolenia w
postpowaniu wadz danego kraju55.
Terroryzm indywidualny skupia swoje dziaania na cile okrelonej osobie
np. zabjstwo lub uprowadzenie konkretnego polityka56. Terroryzm
zorganizowany skupia si nie tylko na przeprowadzaniu zamachw. Najczciej
rozszerza on swoje moliwoci zwikszajc zasig obszarw kontrolowanych
oraz wprowadzajc wasn administracj nawizujc kontakt z
przedstawicielami wadzy pastwowej.
Natomiast J. Muszyski wyrni nastpujce rodzaje terroryzmu:
terroryzm legalny stosowany przez totalitarne reimy pastwowe w celu
utrzymania wadzy, zdawienia oporu si antyreimowych i zmuszenia
spoeczestwa do bezwzgldnego posuszestwa wadzy oraz w celu
podporzdkowania ludnoci okupowanego lub zagarnitego terenu. Samo
pojcie terroryzmu legalnego nie moe by traktowane w sposb
jednoznaczny, jako bowiem wskazuje dowiadczenie, reimy bardzo
czsto, a nieraz z zasady, nie respektuj prawa nawet ustanowionego
przez siebie. Legalno tego rodzaju terroryzmu wynika z faktu, e
brutalna przemoc wobec ludzi stosowana jest przez rne (przewanie
policyjne) ogniwa aparatu wadzy, a wic legalnie w tym pastwie
funkcjonujce. Celem takiego postpowania jest niszczenie jakichkolwiek
przejaww opozycji lub te prb goszenia innych ni oficjalnie uznawane,
55
56

B. Bolechw, Terroryzm w wiecie podwubiegunowym, Toru 2002, s. 4748.

W. Dietl, K. Hirschmann, R. Tophoven, Terroryzm, Warszawa 2009, s. 340.

202

a przez to obowizujce pogldy. Z tego typu zjawiskiem terroryzmu

legalnego mamy do czynienia przede wszystkim w pastwach, w ktrych
wadza sprawowana jest w sposb autokratyczny;
terroryzm nielegalny stosowany przez wszelkiego rodzaju organizacje,
ugrupowania, grupy zmierzajce do zdobycia wadzy lub wywierania w
inny sposb zasadniczego wpywu na sprawy pastwa i spoeczestwa.
Nielegalno tego typu terroryzmu przejawia si tym, e terrorystyczne
organizacje i ugrupowania nie mog uzyska formalnej zgody na istnienie i
dziaalno, poniewa ich cel oraz sposb, formy i rodki jego
urzeczywistnienia s niezgodne z obowizujcym w danym kraju
porzdkiem prawnym57.
K. Jaoszyski, wic podoe dziaalnoci terrorystycznej z rn
motywacj do podejmowania zbrodniczego dziaania, wskazuje na inny
charakterologiczny podzia zjawiska terroryzmu. Ww. autor wymienia
terroryzm:
separatystyczny wyraony w deniu do oddzielenia si, wyodrbnienia z
jakiej caoci (grupy narodowociowej) do utworzenia wasnego
pastwa58;
nacjonalistyczny wyraony w postawie spoeczno-politycznej i
ideologicznej postulujcej nadrzdno interesw wasnego narodu,
wyraanej w egoizmie narodowym, dyskryminowaniu innych narodw,
nietolerancji i wrogoci w stosunku do innych59;
fundamentalistyczny wyraony w deniu fanatycznych wyznawcw
danej religii do ustanowienia jej jako obowizujcej w swoim lub innym
kraju, a take pragnieniu zniszczenia wszystkiego co jest niezgodne z
nakazami goszonymi przez wyznawcw tej religii, jak te fizycznym
unicestwieniu krytycznie do niej nastawionego spoeczestwa w swoim lub
obcym pastwie, religia ma by prawem stanowionym i obowizujcym
kadego do stosowania w yciu codziennym;
57

J. Muszyski, Istota terroryzmu politycznego, [w:] Terroryzm polityczny, (red.) J.

Muszyski, Warszawa 1981, s. 23.
58
Sownik jzyka polskiego, t. 3, Warszawa 1989, s. 198.
59
Sownik jzyka polskiego, t. 2, Warszawa 1989, s. 243.

203

religijny wyraony w deniu do zmiany istniejcego porzdku, systemu

ekonomicznego i prawnego w pastwie przede wszystkim
kapitalistycznym, przez ugrupowania terrorystyczne o zabarwieniu
lewackim lub marksistowskim, ktre postrzegaj go jako skrajnie zego
i antyproletariackiego. Ideologia stanowi system pogldw, idei, poj
politycznych, socjologicznych, prawnych, etycznych, religijnych lub
filozoficznych jednostki albo grupy osb60. W praktyce grupy
terrorystyczne, dziaajce z pobudek ideologicznych, d do zastpienia
jednej ideologii przez drug, uznawan przez nich za jedynie suszn;
rasistowski wyraony w pogardzie dla ludzi o odmiennym kolorze skry
lub pochodzeniu (mniejszoci narodowe), deniu do ich izolowania a
nawet fizycznej likwidacji. Jest to pseudonaukowy system pogldw
mwicy o wyszoci jednaj rasy ludzkiej nad drug61.
Badacze zajmujcy si problematyk terroryzmu dokonuj klasyfikacji
tego zjawiska w oparciu o rne kryteria. Rozpatrywane s m.in. motywy
dziaania, sposoby dziaania, rda stosowania terroru czy uywane do
realizacji zamachw rodki walki. Przytaczajc bliej jeden z takich podziaw,
odwoujcy si do ujcia terroryzmu w wietle prawa midzynarodowego,
naley wyranie wyodrbni cztery podstawowe rodzaje terroryzmu, przyjmujc
za kryterium przede wszystkim rodowisko, w jakim dokonywany jest atak
terrorystyczny oraz sytuacj polityczn na danym obszarze.
Zjawisko zdefiniowane, jako terroryzm lokalny (krajowy), jest wynikiem
dziaania grup wywodzcych si z danego kraju na jego wasnym terenie62.
Jedna z definicji wskazuje, e terroryzm krajowy s to akcje podejmowane przez
osoby, ktre d do przekonania do lub zakazania czego rzdowi albo
ludziom z ich wasnego kraju, poprzez uywanie brutalnych rodkw majcych
na celu wystraszenie lub wymuszenie, poczwszy od grb do bezprawnych
aktw przemocy takich jak porwania, pobicia czy zabjstwo. Najbardziej znany
trend w Stanach Zjednoczonych Ameryki Pnocnej w zakresie terroryzmu

60

Sownik jzyka polskiego, t. 1, Warszawa 1989, s. 767.

K. Jaoszyski, Wspczesny wymiar antyterroryzmu, s. 37.
62
M. Mesaro, Terorizmus, [w:] Manarstvo bezpenostnch rizk, (red.) J. Reitpis a
kol., ilina 2004, s. 9596.
61

204

krajowego to tzw. milicje. Rodowd tych organizacji pochodzi od ruchu

spoecznego pod nazw Posse Comitatus (aciskie wadza dla okrgu), ktry
pojawi si w latach 70. i 80. ubiegego stulecia. Reprezentujce ten nurt grupy,
odrzucay wszelkie formy organizacji wadzy powyej szczebla okrgowego, w
szczeglnoci sprzeciwiajc si podatkom stanowym i federalnym, istnieniu
banku federalnego i supremacji sdw federalnych nad sdami lokalnymi.
Na koniec tego podrozdziau, naley jeszcze wspomnie o innych lecz
wspczenie wystpujcych rodzajach terroryzmu, tj. o zasygnalizowanych
uprzednio cyber-, bio- i narkoterroryzmie.
Cyberterroryzm (zwany czasem soft terrorismem) definiowany jest jako
dziaania blokujce, niszczce lub znieksztacajce w stosunku do informacji
przetwarzanej,
przechowywanej
i
przekazywanej
w
systemach
teleinformatycznych oraz niszczce (obezwadniajce) te systemy. W pojciu
tym mieci si take wykorzystywanie systemw teleinformatycznych do
dezinformacji, walki psychologicznej itp. Celem ataku jest najczciej
informacja przetwarzana, a nie system jako taki63. Pojawia si te czasem
okrelenie cyberterroryzmu jako nowego rodzaju broni masowego raenia
WMD (ang. Weapon of Mass Destruction). Jak jednak zauwaono
w amerykaskim raporcie Presidents Commissions on Critical Infrastructure
jest to raczej bro masowych zakce (Mass Disruption), w tym przypadku w
stosunku do Systemu Systemw jakim jest wedug autorw tego raportu
wspczesna Ameryka. Rwnie NATO (i inne wielkie organizacje
midzynarodowe) s bez maa cakowicie uzalenione od niezawodnych i
bezpiecznych systemw przekazywania, przetwarzania i przechowywania
informacji.
Zdecydowana wikszo atakw na systemy teleinformatyczne prowadzona
jest przez hobbystw lub nastoletnich hakerw, sprawdzajcych swoje
moliwoci jak najgbszego spenetrowania wraliwych systemw oraz przez
nielojalnych pracownikw majcych legalny dostp do czci systemu64.
63

M. Fita-Czuchnowska, Jedcy cyberapokalipsy: konwencjonalne wojny i samobjcze

zamachy zastpi pezajcy konflikt z podziemnym wiatem cyberterrorystw, Wprost
2006, nr 37, s. 9497.
64
W. Wosiska, Terror z komputerw. Cechy cyberterroryzmu Charaktery 2005, nr 7,

205

Zdarzaj si jednak i takie, ktre prowadzone s przez terrorystw. Eksperci

uwaaj, e ataki na systemy teleinformatyczne nie zastpi bardziej
efektywnych fizycznych akcji terrorystycznych. Ataki te mog by prowadzone,
jako wspomagajce dla uzyskania wyszej skutecznoci typowej akcji
terrorystycznej poprzez utrudnienie dziaa ratowniczych i koordynowania
reakcji na atak fizyczny. Dodatkowo ataki na sieci
i systemy
teleinformatyczne mog obezwadni niektre rodki ochrony fizycznej, co
rwnie moe pogbi skutki ataku. Bezporednio po ataku fizycznym,
terroryci mog te atakowa systemy teleinformatyczne w celu zdobycia
informacji o planowanych i wdraanych dziaaniach antyterrorystycznych, co
pozwolioby im pokrzyowa plany takiej akcji. Systemy teleinformatyczne nie
stanowi jednak szczeglnie atrakcyjnego celu dla terrorystw w porwnaniu z
obiektami tradycyjnych atakw. Mog natomiast stanowi cel poredni lub
wspomagajcy. Dotyczy to szczeglnie systemw sabo zabezpieczonych,
moliwych do zamania bez wikszych nakadw si i rodkw. Typowe
umiejtnoci techniczne terrorystw, sprowadzaj si zasadniczo do moliwoci
produkowania rnorodnych bomb itp. oraz organizowania i prowadzenia
fizycznych operacji zamachw.
Jednake niektre grupy terrorystyczne dysponuj sporymi rodkami
finansowymi pochodzcymi m.in. z produkcji pirackiego oprogramowania,
hakerstwa i nielegalnej produkcji np. skanerw i dekoderw TV. A wic
dysponuj znaczcymi umiejtnociami technicznymi. Wielu studentw
wybitnych technicznych uczelni europejskich i amerykaskich wraca do swoich
macierzystych krajw stanowic potencjalne rdo specjalistycznej wiedzy i
umiejtnoci dla prowadzenia cyberterroryzmu.
Podobnie jak wikszo innych organizacji przestpczych, stosuj bez
skrupuw i z powodzeniem podsuchy linii telekomunikacyjnych, transmisji
internetowych itp. Grupy terrorystyczne wykorzystuj rwnie w swojej
dziaalnoci najnowsze zdobycze w dziedzinie systemw cznoci i informatyki
np. telefoni komrkow i technologie szyfrowania. Stosuj rwnie
broadcasting poprzez Internet, TV i inne powszechnie dostpne techniczne
s. 2526.

206

rodki rozpowszechniania typowo propagandowych informacji. W polskim

prawie karnym zagadnienia dotyczce przestpstw przeciwko ochronie
informacji (w tym elektronicznej), cyberprzestpczoci65 czy przestpczoci
komputerowej66 stypizowane s w rozdziale XXXII Kodeksu karnego67.
65

Cyberprzestpczo nielegalne dziaanie, popenione za pomoc lub dotyczce

systemw lub sieci komputerowych, czyli m.in. piractwo komputerowe, oszustwa,
przestpczo zwizana z bankowymi kartami magnetycznymi, faszerstwa, kradzie
danych, pornografia dziecica, terroryzm. A. Krawczyska, W sieci, Policja 2009, nr
5, s. 1011.
66
Przestpczo komputerowa nielegalne dziaanie, wykonywane w postaci operacji
elektronicznych, wymierzone przeciw bezpieczestwu systemw komputerowych.
rdo: Materiay wasne.
67
Haking wamania do sieci i systemw komputerowych art. 2671 K.k. Nielegalny
podsuch posugiwanie si specjalistycznym oprogramowaniem instalowanym w
systemach informatycznych bez wiedzy ich dysponentw: sniffing podsuch transmisji
w sieci; spoofing podszywanie si pod system uznany przez atakowany system za
godny zaufania; malware oprogramowanie charakteryzujce si szkodliwym
dziaaniem na komputer uytkownika; spyware oprogramowanie ledzce i
rejestrujce dziaania uytkownika; keylogger programy do przechwytywania znakw
z klawiatury, wyrniamy dwa rodzaje keyloggerw, tj. software, czyli oprogramowanie
instalowane na komputerze oraz sprztowe, ktre umieszcza si pomidzy komputerem
a podczeniem klawiatury art. 2672 K.k. Sabota komputerowy ochrona prawna
dotyczy wycznie danych informatycznych o szczeglnym znaczeniu dla obronnoci
kraju, bezpieczestwa w komunikacji, funkcjonowania administracji rzdowej, innego
organu pastwowego lub instytucji pastwowej albo samorzdu terytorialnego
w
zakresie informacji gromadzonych na komputerowych nonikach informacji lub
przekazywanych, przesyanych i przetwarzanych za pomoc urzdze automatycznych
art. 2691 i 2 K.k. Zakcenie pracy systemu komputerowego lub sieci
teleinformatycznej w istotnym stopniu przez nieuprawnion transmisj, zniszczenie,
usunicie, uszkodzenie lub zmian danych informatycznych niezalenie od tego,
przeciwko komu bd skierowane (np. wirusy, robaki, Trojany, e-mail bom bing) art.
269a K.k. Niszczenie zapisu komputerowego art. 269 K.k. Niszczenie, utrudnianie
zapoznania si z informacj art. 268 K.k. Zakcanie dostpu do danych
informatycznych art. 268a K.k. Naruszenie integralnoci komputerowego zapisu
informacji informacji zapisanej na komputerowym noniku informacji art. 2682
K.k., danych informatycznych art. 268a K.k. Faszerstwo komputerowe ingerencja
w tre dokumentu elektronicznego polegajca na jego podrobieniu lub przerobieniu
przez osob do tego nieuprawnion i dziaajc w zamiarze bezporednim do posuenia
si tym dokumentem jako autentycznym art. 2701 K.k., niszczenie dokumentw,
uszkadzanie, czynienie bezuytecznym, ukrywanie lub usuwanie dokumentu

207

Bioterroryzm jest to rodzaj terroryzmu z uyciem rodkw pochodzenia

biologicznego. Do grupy tych rodkw nale przede wszystkim bakterie i
wirusy. Cho o bioterroryzmie zrobio si gono po atakach w 2001 r.
bioterroryzm znany by od bardzo dawna68. Pierwsze przesanki dotycz
Aleksandra III Wielkiego, zwanego Macedoskim. W redniowieczu ciaa
zmarych na dum (czarn mier) przerzucane byy przez fortyfikacje obronne
nieprzyjaci. Najwikszy rozwj broni B mia miejsce w czasie i po II wojnie
wiatowej zajmoway si rozwojem tego typu broni najwiksze mocarstwa:
nazistowskie Niemcy, ZSRR, Japonia, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i
inne. Aktualnie Amerykanie wysuwaj pewne doniesienia (powoujc si na
swj wywiad) o produkcji i rozwijaniu broni biologicznej przez niektre z
pastw. Bro biologiczna jest bardzo skuteczna, prosta w produkcji, a zarazem
strasznie tania, co pozwala nawet biednym krajom, czy organizacjom
terrorystycznym na prowadzenie bada i jej produkcji. Ma ona szerokie
spektrum zastosowa: poczwszy od masowego niszczenia wrogich jednostek,
przez morderstwa konkretnych osb do osigania celw socjoekonomicznych.
W pierwszym przypadku wykorzystywane s patogeny ludzkie, szczeglnie
te, ktrych leczenie w warunkach wojny jest trudne. Prby osignicia drugiego
celu s rzadko podejmowane, ale w historii pojawiy si pomylne (dla

elektronicznego, ktrym sprawca nie ma prawa wycznie rozporzdza art. 276 K.k.
Oszustwo komputerowe popeniane w celu osignicia korzyci majtkowych lub
wyrzdzenia innej osobie szkody, bez upowanienia wpywanie na automatyczne
przetwarzanie, gromadzenie lub przekazywanie danych informatycznych lub zmiana,
usuwanie albo wprowadzanie nowego zapisu danych informatycznych (manipulowanie
danymi wprowadzanymi do systemu, programem i rezultatami przetwarzanych danych
w tym aukcyjne oszustwa internetowe, dialery art. 287 K.k. Karalne jest take
przesyanie lub rozpowszechnianie treci: obraajcych uczucia religijne art. 196 K.k.;
publiczne propagowanie faszyzmu art. 256 K.k; szerzenie nienawici na tle rasowym
i etnicznym art. 262 K.k.; rozpowszechnianie w Internecie treci pornograficznych z
uyciem przemocy, z udziaem maoletnich lub zwierzt, a take posiadanie takich treci
art. 202 K.k. Ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz.
553 z pn. zm.).
68
E. Regis, Ocena niebezpieczestwa bioterroryzm, wiat Nauki 2002, nr 1, s. 13
15.

208

terrorystw i wojsk) prby69. W tym celu uywane s czynniki chorobotwrcze

wywoujce rzadkie choroby (podobnie jak w pierwszym przypadku). W trzecim
przypadku wykorzystywane s patogeny zwierzce i rolinne. Ewentualnie w
celu powodowania paniki w spoeczestwie, (co ma ogromy wpyw na
socjoekonomi) mog zosta wykorzystane mikroorganizmy chorobotwrcze70.
Do podstawowych drobnoustrojw chorobotwrczych czowieka i toksyn,
ktre najczciej uywane byy jako bro biologiczna lub stanowi aktualnie
zagroenie moemy zaliczy:
bakterie: laseczka wglika, paeczka dumy, paeczka tularemii, paeczki z
rodzaju Brucella i inne;
wirusy: wirusy gorczek krwotocznych, wirus ospy prawdziwej i inne;
toksyny: bakteryjne: beztlenowa laseczka botulizmu i inne rolinne (np.
rycyna).
Rozpoznanie uycia broni biologicznej:
wiele zmarych lub chorych osb z podobnymi objawami (o nieznanej
przyczynie);
zmare bydo;
ciki przebieg chorb;
saba odpowied lub brak odpowiedzi na rutynowe leczenie;
przypadki chorb niezwykle rzadkich;
choroba o nietypowych cechach lub w szczepionej populacji;
atypowe rodki przenoszenia.
Pod pojciem narkoterroryzmu rozumiemy terrorystyczne dziaania
podejmowane przez kartele narkotykowe wobec pastwa w celu ochrony swych
interesw71. S to: morderstwa politykw, funkcjonariuszy wymiaru
sprawiedliwoci wypowiadajcych walk narkomanii, produkcji czy sprzeday
narkotykw, porwanie, zastraszanie, przekupstwo, dezorganizowanie struktur
69

E. Bendyk, dka z rozpylaczem czy terroryci sign po bro biologiczn?,

Polityka 1999, nr 45, s. 8283.
70
A. Jendryczko, Podstpne gazy nowe oblicze terroryzmu, Polityka 1996, nr 20, s.
76.
71
Encyklopedia terroryzmu, (red.) A. Yasiecynz, Warszawa 2004, s. 743.

209

pastwowych. Szczeglnie zjawisko to uwidocznio si w Azji i Ameryce

aciskiej, gdzie narkobiznes splt si z interesami politycznymi, konfliktami
zbrojnymi, a skala korupcji jest wyjtkowo dua.
Ryc. 2. Schemat powiadamiania i wsppracy w przypadku zagroenia
niebezpieczn chorob zakan oraz bioterroryzmem

rdo: Opracowanie wasne na podstawie Internet: www.gis.mz.gov.pl

[uzyskano 02.05.2009]

210

Organizacja grup terrorystycznych

Wikszo grup terrorystycznych jest bardzo dobrze zorganizowana.
Funkcjonuj w strukturze hierarchicznej przypominajcej struktur formacji
militarnych lub agencji wywiadowczych. Najwyej sytuowan komrk w tej
hierarchii jest dowdztwo skadajce si z osb, ktre utworzyy organizacj.
Osoby te finansuj dziaalno grupy lub pozyskuj fundusze na jej
funkcjonowanie z rnych rde, czsto nielegalnych.
Niektrzy czonkowie cisego dowdztwa zazwyczaj dziaaj w cieniu
organizacji, co nawet mimo dugiego czasu aktywnoci grupy, nie pozwala
subom specjalnym na ich zdemaskowanie. Dowdztwo okrela cele atakw
oraz prowadzi analiz zebranych przez organizacj informacji dotyczcych
przyszego dziaania. Wydaje rwnie decyzje dotyczce funkcjonowania grupy
oraz bezporednich dziaa terrorystycznych.
Zbieraniem informacji, niezbdnych do przeprowadzenia akcji lub wanych
dla istnienia samej organizacji, zajmuje si grupa wywiadowcza. Stanowi ona
trzon organizacji. Grupa ta jest utworzona z osb posiadajcych bliskie kontakty
ze rodowiskami bdcymi w zainteresowaniu organizacji. Do jej zada naley
rwnie typowanie i werbowanie nowych czonkw organizacji, ktrzy s
skrupulatnie sprawdzani i opracowywani. Taka dziaalno utrudnia
wprowadzenie w szeregi organizacji agentw sub specjalnych, tym samym
uniemoliwia jej rozpracowanie.
Zabezpieczeniem wszystkich dziaa organizacji terrorystycznej zajmuje
si grupa wsparcia, organizujca kryjwki, schronienia oraz sprzt dla czonkw
grupy. Grupa wsparcia przygotowuje dokumenty i pienidze, bez ktrych
terroryci nie mogliby swobodnie porusza si w ramach dziaa zwizanych z
przygotowaniem ataku oraz opracowuje legendy i alibi dla tych, ktrzy
przygotowuj i realizuj zamachy.

211

Ryc. 3. Obrt rodkw finansowych w zorganizowanych grupach

przestpczych i organizacjach terrorystycznych

rdo: Opracowanie wasne na podstawie M. Cichomski, W. Zubrzycki,

Cyberprzestrze jako potencjalny obszar przenikania si zorganizowanych grup
przestpczych i organizacji terrorystycznych, [w:] Wojna z terroryzmem w XXI
wieku, (Red.) B. Hoyst, K. Jaoszyski, A. Letkiewicz, s. 126.

Realizacja zamachu naley do grupy taktycznej. Z reguy grupa ta jest

najliczniejsza, a jej czonkowie zwerbowani, przy zastosowaniu rnych metod i
form psychologicznego oddziaywania, niejednokrotnie przez wiele lat s
przygotowywani do realizacji okrelonego zadania. Przygotowanie obejmuje
szkolenie w zakresie posugiwania si broni, obsugi statkw powietrznych i
wodnych, prowadzenia pojazdw, konstruowania, detonowania bomb i urzdze

212

wybuchowych72. Wanym elementem szkolenia jest wyksztacenie w

wiadomoci osb biorcych w nim udzia, odpowiedniego psychicznego
stosunku do wykonania zadania.
Taktyka dziaania organizacji terrorystycznej jest zbliona do dziaa sub
specjalnych i sprowadza si do:
minimalizacji kontaktw jej czonkw przez przekazywanie informacji
poprzez tzw. skrzynki kontaktowe;
konspiracyjnego dziaania na wszystkich szczeblach organizacji;
stosowania wszechstronnych warunkw bezpieczestwa, poprzez
sprawdzanie i opracowywanie czonkw grupy, sprawdzanie kryjwek i ich
wyposaenia oraz dbao o legalno dokumentw;
zdobywania informacji o wiedzy jak posiadaj suby specjalne na temat
organizacji terrorystycznej;
lokalizacji central terrorystycznych i baz (obozw) szkoleniowych
w pastwach, ktre sprzyjaj, finansuj i popieraj terroryzm;
zdobywania informacji na temat szkole i taktyki dziaania oddziaw
antyterrorystycznych;
dobrego przygotowania oraz wyposaenia w nowoczesn bro i
specjalistyczny sprzt;
podejmowania dziaa tanich, a jednoczenie efektywnych;
podejmowania dziaa zmierzajcych do zastraszania wikszej grupy ludzi
w celu uzyskania odpowiedniego rozgosu;
dokadnej analizy sytuacji polityczno-gospodarczej na wiecie73.
Podstawowe metody dziaania terrorystw
D. Bango, M. Liso, J. Viktoryov, J. Palarec do podstawowych metod
dziaania terrorystw zaliczaj:
zamach na ycie konkretnej osoby skierowany przeciwko urzdnikom
administracji pastwowej, policjantom, onierzom, przywdcom partii

72
73

Terroryzm zagroenie dla wiata, (red.) Z. Popawski, Pia 2004, s. 87.

K. Mroziewicz, Moc, niemoc i przemoc, Bydgoszcz-Warszawa 2005, s. 398.

213

politycznych. Cel takiego ataku jest czsto do przewidzenia, a terroryci

przyznaj si do jego wykonania;
zamach bombowy forma dajca sprawcy poczucie wzgldnego
bezpieczestwa, gdy moe on znajdowa si z dala od miejsca eksplozji.
Wybuch powoduje powstanie duej siy niszczcej, w wyniku czego zostaje
rannych lub zabitych wiele osb. Ze wzgldu na due straty w ludziach i
mieniu, sama informacja o moliwoci podoenia adunku wybuchowego
wywouje w spoeczestwie panik i przeraenie74. Z kolei atwo
zdobycia komponentw do wyprodukowania bomby nadaje popularno
stosowaniu materiaw wybuchowych w zamachach terrorystycznych;
uprowadzenie pojazdu lub samolotu byo powszechnym zjawiskiem w
latach 60. i na pocztku 70. XX wieku. Obecnie terroryci rozwinli t
form dziaa i oprcz porwania samolotu wraz z jego zakadnikami,
powoduj jego rozbicie we wczeniej zaplanowanym miejscu;
uprowadzenie osoby polegajce na przetrzymywaniu uprowadzonego w
nieznanym miejscu, w celu wykorzystania ich jako elementu przetargowego
w spenieniu stawianych da. Podczas przetrzymywania ofiar w
odosobnionym miejscu terroryci maj poczucie wzgldnego
bezpieczestwa, poniewa Policja i wojsko nie znaj miejsca ich
przebywania;
wzicie zakadnikw polega na przetrzymywaniu osoby lub osb w celu
uycia ich jako tarczy ochronnej w negocjacjach z Policj lub wadzami
oraz elementu majcego powstrzyma siow interwencj Policji lub wojsk.
W odrnieniu od uprowadzenia miejsce przebywania zakadnikw jest
znane75.

Ofiary akcji terrorystycznych

74

J. Horgan, Psychologia terroryzmu, Warszawa 2008, s. 193.

D. Bango, M. Liso, J. Viktoryov, J. Palarec, Problmy odhaovania a vyetrovania
terorizmu, Bratislava 2005, s. 2931.

75

214

Analiza zjawiska terroryzmu pozwala wyrni cztery grupy podmiotw

naraonych na ataki terrorystyczne:
wadze rzdowe, pracownicy i mienie tych wadz w celu:
zmuszenia czonkw rzdu do zmiany pogldw politycznych;
wywoania niezadowolenia spoecznego z powodu braku moliwoci
zapewnienia obywatelom podstawowych usug, np. elektrycznoci,
cznoci telefonicznej76;
wymuszenie zmian w prowadzonej polityce zarwno wewntrznej, jak i
zewntrznej;
pokazanie spoeczestwu, e przedmiotem akcji terrorystycznych nie s
obywatele, a tylko ludzie zwizani ze strukturami wadzy;
wymuszenie na wadzach uwolnienia uwizionych terrorystw, czonkw
ich organizacji;
policja i wojsko, jako aparat przymusu reprezentujcy wadz, aby:
wymusi wspprac rodzin policjantw i onierzy z grupami
terrorystycznymi;
dokona odwetu za udane operacje policji i wojska przeciwko organizacjom
terrorystycznym;
wykaza spoeczestwu sabo i nieudolno policji i wojska w ochronie
obywateli77;
wywoa psychoz represyjnoci policji i wojska wobec spoeczestwa w
obliczu operacji prowadzonych po atakach terrorystycznych;
biznes, instytucje gospodarcze dla:
zdobycia pienidzy na dziaalno terrorystyczn;
ze wzgldu na powizania z wadzami rzdowymi lub te z uwagi na ich
szczeglny charakter (fabryki produkcji uzbrojenia, elektrownie atomowe);
wywoania paniki i uniemoliwienia korzystania przez obywateli z dbr i
usug oferowanych przez korporacje i instytucje zwizane z tzw. duym
biznesem (niszczenie samolotw, autobusw, bankw, domw
towarowych);
76
77

B. Bolechw, Terroryzm. Aktorzy, Statyci, Widownie, Warszawa 2010, s. 400.

R. W. Giuliani, Nowy niebezpieczny wiat, Wprost 2007, nr 5152, s. 136139.

215

ludno, poniewa:
terrorystom chodzi o zburzenie wiary spoeczestwa w skuteczne
zapewnienie mu bezpieczestwa przez wadz;
przypadkowe ofiary zamachw wywouj wicej strachu w spoeczestwie
ni selektywnie dobierane ofiary;
spoeczestwo zniecierpliwione du liczb ofiar wrd niewinnych
obywateli moe gwatownie domaga si od wadzy spenienia wszystkich
da terrorystw78.

Nie jest atwo jednoznacznie stwierdzi, jakimi pobudkami kieruj si sami

terroryci i jakie motywy dominuj w dziaaniach danej grupy terrorystycznej.
Na og bowiem nie spotykamy si tu wycznie z jednym typem argumentw,
ale z caym splotem rnego rodzaju uzasadnie, ktrej podaj si wszake
pewnej kategoryzacji79.
S. Wojciechowski proponuje ich podzia na trzy kategorie:
idee polityczne, etniczne, religijne oraz inne typy ideologii;
uwarunkowania ekonomiczne i spoeczne w kraju pochodzenia lub pobytu
terrorystw bieda, bezrobocie, nierwnoci statusu materialnego w tych
regionach;
aspekty psychologiczne agresywno, pragnienie zemsty, rozpacz.
Pierwsze wie on z symbolicznym znakiem serca, drugie z ciaem,
ostatnie za z umysem. Te trzy grupy czynnikw wpywaj na siebie
nawzajem, podobnie jak i inne wewntrzne (np. kulturowe zrnicowanie
danego regionu lub kraju) i zewntrzne (np. relacje z innymi pastwami),
tworzc tak zwan triad motywacji terrorystycznych, dajc si zilustrowa
rwnie graficznie80.

78

K. Jaoszyski, O wspczesnym terroryzmie i roli pastwa w walce z nim, Policyjny

Biuletyn Szkoleniowy 1998, nr 12, s. 81.
79
P. Mazurkiewicz, Przemoc w polityce, Wrocaw 2006, s. 115.
80
S. Wojciechowski, The Triad of Terrorist Motivation Introduction, [w:] Terrorism
as the time less actor on the international stage, (red.) S. Wojciechowski, Pozna 2005,
s. 5.

216

Ryc. 4. Obiekty cele dziaa terrorystycznych. Identyfikacja zagroonych

grup (zespow) obiektw (celw)

rdo: Opracowanie wasne

Ryc. 5. Triada motywacji terrorystycznych

217

A rzeczywisto idei serca; B rzeczywisto ciaa; C rzeczywisto

umysu; X czynniki zewntrzne; Y czynniki wewntrzne; Z wzajemne
interakcje81.
rdo: Opracowanie wasne na podstawie S. Wojciechowski, The Triad of Terrorist
Motivation Introduction, [w:] Terrorism as the time less actor on the international
stage, (Red.) S. Wojciechowski, Institute of Political Science and Journalism, Adam
Mickiewicz University Pozna 2005, s. 512.

Prawne formy zwalczania terroryzmu w Polsce

Efektywno dziaa podejmowanych przez ugrupowania terrorystycz-ne
jest w znacznym stopniu uzaleniona od uzyskanych na ten cel fundu-szy. W
walce ze zjawiskiem terroryzmu, Rzeczpospolita Polska przystpia do prawie
wszystkich konwencji Organizacji Narodw Zjednoczonych dotyczcych
przeciwdziaaniu temu zjawisku.
W padzierniku 2001 r. nasz kraj ratyfikowa Konwencj o zwalczaniu
finansowania terroryzmu. Sejm RP w styczniu 2003 r. przyj ustaw
wskazujc akceptacj na przedoenie tego aktu prezydentowi do podpisu.
Zgromadzenie Oglne przyjo t konwencj w 1999 r. Dokument ten jest cile
powizany z rezolucj Rady Bezpieczestwa z 28 wrzenia 2001 r., ktrej
dyspozycje nakadaj obowizek zamroenia kont osb podejrzanych o
81

Rwnie w starszych opracowaniach ONZ pord gwnych przyczyn wywoujcych

terroryzm przywouje si kolonializm, okupacj obcego terytorium, rasizm, apartheid,
dominacj i eksploatacj (wyzysk). K. Indecki, Prawo karne wobec terroryzmu i aktu
terrorystycznego, d 1998, s. 72.

218

terroryzm i cigania pomagajcych im grup. Pastwa (sygnatariusze konwencji)

zostay zobligowane do odmowy udzielenia schronienia kadej osobie, ktra
ponosi jakkolwiek odpowiedzialno za akty, zamachy terrorystyczne lub
udzielanie im poparcia. Konwencja wskazuje na konieczno karania zarwno
osb cywilnych jak i osobowoci prawnych. Znaczna cz rodkw
pozyskiwana jest przez grupy terrorystyczne na drodze przestpczej. Przede
wszystkim naley tu wymieni nielegalne procedery wizane z:
przemytem i produkcj narkotykw;
przemytem towarw na wielk skal;
handlem ludmi;
handlem kamieniami szlachetnymi;
porwaniami dla okupu;
kradzieami;
opodatkowaniem w formie opaty rewolucyjnej legalnie dziaajcych
przedsibiorcw na terenie kontrolowanym przez ugrupowania
terrorystyczne.
Innym sposobem uzyskiwania przez organizacje terrorystyczne pieni-dzy
na ich przestpcz dziaalno, jest zjawisko tzw. brudzenia pieni-dzy, a wic
przeciwny do legalizowania rodkw uzyskanych z dziaal-noci przestpczej
sposb. Do tzw. legalnych rde i sposobw finanso-wania terroryzmu
nale:
dotacje od sponsorw terroryzmu, ktrymi mog by zarwno pastwa jak i
ronego rodzaju organizacje;
oficjalna dziaalno gospodarcza prowadzona w profilu pozwalajcym na
minimalizacj ryzyka przy moliwie wysokim zysku (firmy zajmujce si
handlem nieruchomociami czy te sprztem elektronicznym), zakadanie
spek off-shore w tzw. rajach podatkowych;
przejmowanie kontroli nad legalnymi instytucjami spoecznymi
(organizacje charytatywne i fundacje, zwizki wyznaniowe, kocioy), ktre
maj w swoich statutach wpisan moliwo gromadzenia funduszy
poprzez m.in.: zbieranie skadek czonkowskich, sprzeda publikacji,
prowadzenie kwest, przyjmowanie darowizn;

219

zakadanie przez organizacje terrorystyczne paralelnych

publicznych takich jak szkoy, orodki pomocy finansowej itp.82

instytucji

Ww. wzgldy, jak si wydaje, przesdziy o tym, e kwestie dotyczce

zwalczania finansowania terroryzmu stay si samodzielnym przedmiotem
regulacji prawnych83.
Zgromadzenie oglne ONZ przyjo 15 grudnia 2000 r. Konwencj
przeciwko midzynarodowej przestpczoci zorganizowanej jako pierwsze-go
midzynarodowego instrumentu wszechstronnie normujcego t kwes-ti84. W
padzierniku 2001 r., w imieniu RP, ambasador przy ONZ J. Staczyk, podpisa
dwa protokoy do tej konwencji85. Polska jako 87. Sygnatariusz, zaakceptowaa
protokoy dotyczce zakazu przemytu migran-tw drog ldow, wodn i
82

M. Marcinko, Finansowanie terroryzmu rda, sposoby, zwalczanie, referat na

konferencji pt. Wpyw terroryzmu na gospodark, zorganizowanej 28.04.2004 r. przez
Akademi Ekonomiczn w Krakowie.
83
W. Matuszewski, Prawnomidzynarodowe aspekty zwalczania finansowania
terroryzmu, [w:] Walka z terroryzmem w wietle prawa midzynarodowego, (red.) K.
Lankosz, M. Chronicki, P. Czubik, Bielsko-Biaa 2004, s. 203213.
84
Podpisana w Palermo w dn. 15.12.2000 r., G. A. RES. 55/25, annex I, 55 U. N. GAOR
Supp. (No. 49) w 44, U. N. Doc. A/45/49 (Vol. I) (2001).
85
Inne midzynarodowe uregulowania dotyczce zwalczania przestpczoci
o charakterze ponadnarodowym zostay umiejscowione w: Konwencji ONZ przeciw
nielegalnemu handlowi narkotykami i substancjami psychotropowymi z dn. 20.12.1988
r., Konwencji w sprawie prania, poszukiwania, zajcia i konfiskaty przychodw
pochodzcych z przestpstwa ETS No. 141; Dyrektywa Rady Europejskiej w sprawie
zapobiegania wykorzystania systemu finansowego dla prania brudnych pienidzy
91/308/EEC z dn. 10.06.1991 r., Dyrektywa Parlamentu Europejskiego 2001/97/EC z
dn. 28.12.2001 oraz Dyrektywa Rady Europejskiej z dn.04.12.2001 r. nowelizujca
Dyrektyw 91/308/EEC, czy te instrumenty nie wice prawnie np. Modelowe
regulacje dotyczce przestpstw prania brudnych pienidzy w zwizku z nielegalnym
handlem narkotykami i innymi powanymi przestpstwami przyjte przez czonkw
Organizacji Pastw Amerykaskich wraz z Inter-Amerykask Komisj Kontroli
Naduywania Narkotykw z 1998 r., w ramach Grupy Egmont zrzeszajcej finansowe
organy dochodzeniowe Owiadczenie Celu z 13.06.2001 r., Lista Dziaajcych
Jednostek Dochodzenia Finansowego; Grupa Bankw Wolfsberg Zwalczania
Finansowania Terroryzmu tzw. Owiadczenie Wolfsberg z 18.01.2002 r., czy te
wskazwki dla bankw prywatnych w sprawie przeciwdziaania globalnego prania
brudnych pienidzy 2002 r.

220

powietrzn oraz bdc 91. krajem przyja ustalenia protokou zakazujcego

handlu ludmi, szczeglnie kobietami i dziemi.
Do innych ratyfikowanych przez Polsk aktw prawnych ONZ dotyczcych
problematyki przeciwdziaania, zwalczania terroryzmu zali-czy naley m.in.:
Karta OBWE o zapobieganiu i zwalczaniu terroryzmu z grudnia 2002 r.;
Konwencja o zwalczaniu bezprawnego zawadnicia statkami
powietrznymi;
Konwencja o zwalczaniu bezprawnych czynw skierowanych przeciwko
bezpieczestwu lotnictwa cywilnego;
Konwencja w sprawie przeciwdziaania bezprawnym czynom przeciwko
bezpieczestwu eglugi morskiej;
Midzynarodowa konwencja przeciwko braniu zakadnikw;
Rezolucja Zgromadzenia Oglnego NZ Nr 3314/XXIX w sprawie definicji
Agresji wraz z zacznikiem.
Z kolei Polskie akty prawne i zwizkowe, zawierajce w swej treci
dyspozycje dotyczce przeciwdziaania zjawisku terroryzmu lub jego aspektom,
s zawarte w m.in.:
Ustawie o zasadach uycia lub pobytu Si Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej poza granicami pastwa86;
Ustawie o Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz Agencji
Wywiadu87;
Ustawie o Policji88;
Ustawie o Subie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Subie Wywiadu
Wojskowego89;
86

Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o zasadach uycia lub pobytu Si Zbrojnych

Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami pastwa (Dz. U. z 1998 r. Nr 162, poz. 1117).
87
Ustawa z 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz Agencji
Wywiadu (Dz. U. z 2002 r. Nr 74, poz. 676).
88
Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji tekst jednolity (Dz. U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277;
zmiany: Nr 57, poz. 390, Nr 120, poz. 818, Nr 140, poz. 981, Nr 165, poz. 1170 i z 2008
r. Nr 86, poz. 521, Nr 171, poz. 1065 i Nr 237, poz. 1651).
89
Ustawa z 9 czerwca 2006 r. o Subie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Subie
Wywiadu Wojskowego (Dz. U. z 2006 r. Nr 104, poz. 709).

221

Ustawie o powszechnym obowizku obrony90;

Ustawie Kodeks karny91;
Ustawie Kodeks postpowania karnego92;
Ustawie o wiadku koronnym93;
Ustawie o przeciwdziaaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartoci
majtkowych pochodzcych z nielegalnych lub nieujawnionych rde oraz
o przeciwdziaaniu finansowaniu terroryzmu94;
Ustawie o materiaach wybuchowych przeznaczonych do uytku
cywilnego95;
Ustawie o ochronie osb i mienia96;
Ustawie o zarzdzaniu kryzysowym97;
Zarzdzeniu Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie
zakresu i form dziaania Jednostki Wojskowej Nr 230598;
Zarzdzeniu Komendanta Gwnego Policji w sprawie metod i form
dziaania pododdziaw antyterrorystycznych oraz komrek minerskopirotechnicznych99;

90

Ustawa z 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowizku obrony Rzeczypospolitej

Polskiej (Dz. U. z 2004, Nr 241, poz. 2416).
91
Ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553 z pn.
zm.).
92
Ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks postpowania karnego (Dz. U. z 1997 r. Nr 89,
poz. 555 z pn. zm.).
93
Ustawa z 25 czerwca 1997 r. o wiadku koronnym (Dz. U. z 2007 r., Nr 36, poz. 232).
94
Ustawa z 5 marca 2004 r. o zmianie ustawy o przeciwdziaaniu wprowadzaniu do
obrotu finansowego wartoci majtkowych pochodzcych z nielegalnych lub
nieujawnionych rde oraz o przeciwdziaaniu finansowaniu terroryzmu oraz o zmianie
niektrych ustaw (Dz. U. z 2004 r. Nr 62, poz. 577).
95
Ustawa z 21 czerwca 2002 r. o materiaach wybuchowych przeznaczonych do uytku
cywilnego (Dz. U. z 2002 r. Nr 117, poz. 1007).
96
Ustawa z 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osb i mienia (Dz. U. z 2005 r. Nr 145, poz.
1221 z pn. zm.).
97
Ustawa z 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 89,
poz. 590 z pn. zm.).
98
Zarzdzenie Organizacyjne Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie
zakresu i form dziaania Jednostki Wojskowej Nr 2305 (Dz. U. MSWiA z 3.11.1997 r.,
poz. 84.).
99
Zarzdzenie nr 6 pf Komendanta Gwnego Policji z 6 lutego 2003 r. w sprawie

222

Decyzji Komendanta Gwnego Policji o powoaniu pododdziaw

antyterrorystycznych Policji100;
Decyzji Komendanta Gwnego Policji w sprawie organizacji pracy i zasad
dziaania Policji w przypadku zaistnienia aktu terroru z uyciem materiaw
wybuchowych oraz innych zdarze noszcych cechy zamachu
terrorystycznego101.
Zagroenie terrorystyczne Polski

Z aktualnego rozpoznania Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego wynika,

e zagroenie podjciem na terytorium naszego kraju bezpored-nich dziaa
terrorystycznych jest niskie i ma raczej charakter potencjalny. Jak dotd nie
odnotowano prby ataku terrorystycznego, skierowanego przeciwko obiektom
rzdu polskiego, polskim instytucjom pastwowym i prywatnym, czy te
obiektom nalecym do rzdu USA oraz pastw zrzeszonych w NATO i Unii
Europejskiej.
E. Szafraska wskazuje, e do czynnikw wpywajcych na podniesie-nie
poziomu ryzyka wystpienia atakw terrorystycznych w naszym kraju wymieni
naley przede wszystkim:
skuteczno osigania celw w wyniku stosowania terroru;
prozachodni polityk naszego pastwa, zwaszcza strategiczny sojusz ze
Stanami Zjednoczonymi Ameryki Pnocnej;
uczestnictwo w koalicji antyterrorystycznej;
udzia w misjach pokojowych i stabilizacyjnych (w szczeglnoci w Iraku
oraz w Afganistanie);
przynaleno Polski do NATO;
metod i form dziaania pododdziaw antyterrorystycznych oraz komrek minerskopirotechnicznych Policji.
100
Decyzja nr 296 Komendanta Gwnego Policji z 29 grudnia 2000 r. o powoaniu
pododdziaw antyterrorystycznych Policji.
101
Decyzja nr 63 Komendanta Gwnego Policji z 12 marca 2002 r. w sprawie
organizacji pracy i zasad dziaania Policji w przypadku zaistnienia aktu terroru
z uyciem materiaw wybuchowych oraz innych zdarze noszcych cechy zamachu
terrorystycznego.

223

przynaleno do Unii Europejskiej i strefy Schengen;

brak widocznej stabilizacji w Iraku, pomimo wycofania wojsk polskich
oraz groba zaognienia sytuacji w tym regionie;
systematycznie powtarzane informacje medialne na temat funkcjonowania
w Polsce tajnych wizie CIA;
znaczna liczba osb narodowoci czeczeskiej, ktre przybyy do RP
(szacuje si, e jest to od 2000 r. okoo 42-45 tys.) jednoczenie naley
zwrci uwag na badania przeprowadzone na reprezentatywnej grupie,
ktre wykazuj, e jedynie nieco ponad 1% tej spoecznoci uwaa uczciw
prac jako warto;
wzrost liczby wyizolowanych ze spoeczestwa, przewanie sabo
wyksztaconych i tworzcych klany uchodcw kaukaskich, ktrzy
stanowi podatny grunt do dziaalnoci grup przestpczych i radykaw
islamskich;
stae docieranie do spoecznoci muzumaskiej w Polsce przedstawicieli
ortodoksyjnych organizacji islamskich, niejednokrotnie identyfikowanych
jako sympatyzujce z ugrupowaniami ekstremistycznymi;
moliwe instrumentalne wykorzystanie uchodcw czeczeskich do
przeprowadzenia zamachu na terenie Polski;
konwertyci (jak podkrelaj eksperci, konwertyci religijni s na og bardzo
radykalni i czsto gotowi cakowicie powici si dla nowej sprawy,
potwierdzeniem tej tezy jest uczestnictwo w walkach w Iraku, po stronie
terrorystw, obywateli pastw UE);
pogbianie radykalnych pogldw winiw, przebywajcych z innymi
winiami wyznania islamskiego i wykorzystanie motyww religijnych i
ekstremistycznych102.

Dotychczas nie stwierdzono adnych zwizkw ani kontaktw

funkcjonujcych w Polsce ugrupowa i rodowisk o charakterze ekstremietycznym z organizacjami terrorystycznymi. Bezporednio po zamachach z 11
102

E. Szafraska, Bezpieczestwo pastwa w kontekcie zagroe terrorystycznych, [w:]

Wojna z terroryzmem w XXI wieku, (red.) B. Hoyst, K. Jaoszyski, A. Letkiewicz,
Szczytno 2009, s. 155162.

224

wrzenia 2001 r., wrd przedstawicieli faszyzujcych subkultur

modzieowych, zaobserwowano sporadyczne dziaania lub inicjatywy
wyraajce solidarno z ich organizatorami.
Przejawy werbalnej kontestacji widoczne byy take ze strony grup skrajnie
lewicowych i czonkw ruchw antyglobalistycznych. rodowiska te byy m.in.
organizatorem kilku demonstracji pod antyamerykaskimi i antywojennymi
hasami (np. w okresie trwania operacji militarnej w Ira-ku). Aktywno grup
ekstremistycznych w Polsce nie nosi, jak dotychczas, znamion wskazujcych na
moliwo podjcia przez nie dziaa o charak-terze terrorystycznym. Duo
bardziej realne wydaj si natomiast zagro-enia zwizane z moliwoci
wykorzystania terytorium naszego kraju do dziaa o charakterze logistycznym i
wspomagajcym dziaalno terrorys-tyczn103. Jako czynniki, ktre w ocenie
przywdcw siatek terrorys-tycznych spod znaku Al-Kaidy mog
predestynowa Polsk do penienia roli zaplecza logistycznego wymieni
mona:
tranzytowy charakter naszego kraju;
czonkostwo w Unii Europejskiej;
dobr infrastruktur komunikacyjn;
kompatybilny z zachodnim system bankowy;
liberaln polityk wizow;
due zapotrzebowanie na zagraniczne inwestycje kapitaowe;
atwo zakupu broni i materiaw wybuchowych.
Ekspansji terrorystw na terytoria krajw, ktre podobnie jak Polska
pozostaj obecnie na peryferiach midzynarodowego terroryzmu, sprzy-ja
bdzie jednak postpujca globalizacja procesw gospodarczych. W jej efekcie
powstaj dodatkowe czynniki sprzyjajce aktywnoci terrorystw na naszym
terytorium takie, jak:
szersze otwarcie granic;
znoszenie barier w komunikowaniu i podrowaniu;

103

K. Liedel, P. Piasecka, Jak przetrwa w dobie zagroe terrorystycznych. Elementy

edukacji antyterrorystycznej, Warszawa 2007, s. 131.

225

istotny wzrost liczby cudzoziemcw stale i okresowo przebywajcych w

naszym kraju;
niewystarczajca skuteczno kontroli administracyjnej i polityki pastwa
wobec obywateli innych krajw przybywajcych do Polski i legalizujcych
tu swj pobyt.
Potencjalnymi zagroeniami s rwnie:
traktowanie obszaru RP przez midzynarodowe organizacje terrorystyczne,
jako potencjalnego zaplecza logistyczno-wypadowego do dziaa w innych
krajach;
wykorzystanie terytorium Polski do zamachw na obiekty (w tym
obywateli) pastw sprzymierzonych, bd sojuszniczych wobec RP, ale
traktowanych wrogo przez fundamentalistw;
wykorzystywanie polskich instytucji finansowych przez midzynarodowe
organizacje fundamentalistyczne i terrorystyczne do procederu prania
pienidzy;
powizanie przedstawicieli rodowisk terrorystycznych np. muzumaskich
ze wiatem przestpczym i zwizany z tym udzia w dziaaniach
przestpczych m.in. handlu broni, narkotykami, przemytem ludzi itp.
W kontekcie potencjalnych zagroe dla bezpieczestwa wewntrz-nego
pastwa, wan kwesti pozostaje rwnie problem napywu do Polski
uchodcw z regionu Zatoki Perskiej, Afganistanu czy Pakistanu, wrd ktrych
znajdowa si mog rwnie terroryci i osoby zwizane z radykalnymi
organizacjami islamskimi. Kontrola napywu do RP uchod-cw z tych pastw
pozostaje jednym z priorytetowych zada ABW, prowadzonych we wsppracy
z innymi subami odpowiedzialnymi za bezpieczestwo wewntrzne kraju.
Biorc pod uwag dynamik rozwoju fundamentalizmu muzumaskiego w
Europie, jest bardzo prawdopodobne, e w cigu kilku najbliszych lat nastpi
wzrost liczby przyjazdw osb zwizanych z t ideologi do Polski. W wielu
wypadkach mog to by osoby, ktre koczyy polskie wysze uczelnie oraz
posiadaj w Polsce krewnych bd przyjaci, zajmujcych si prowadzeniem
dziaalnoci gospodarczej. W tej sytuacji nie mona wykluczy te prb
przenikania aktywistw islamskich z organizacji ekstremistycznych do legalnie
dziaa-jcych w Polsce zwizkw spoecznoci arabskiej, jak rwnie

226

wykorzysta-wania dziaajcych w naszym kraju firm prowadzonych przez

obywateli pastw z regionu Bliskiego Wschodu104.

Bibliografia
1. Abella A., Soldiers of Reason: The RAND Corporation and the Rise of the
American Empire, Wilmington 2008.
2. Aleksandrowicz T., Terroryzm midzynarodowy, Warszawa 2008.
3. Allam M., Kamikadze made in Europe. Czy Zachodowi uda si pokona
islamskich terrorystw?, Krakw 2008.
4. Asmus R. D., NATO otwarcie drzwi, (tum. C. Murawski, G. Siwek),
Warszawa 2002.
5. Bango D., Liso M., Viktoryov J., Palarec J., Problmy odhaovania a
vyetrovania terorizmu, Bratislava 2005.
6. Bankowicz B., Bankowicz M., Dudek A., Leksykon Historii XX wieku,
Krakw 1996.
7. Barnas R. M., Od Asasynw do Osamy bin Ladena, Wrocaw 2001.
8. Bendyke E., dka z rozpylaczem czy terroryci sign po bro
biologiczn?., Polityka 1999, nr 45.
9. Bernard A., Strategia terroryzmu, Warszawa 1978.
10. Bolechw B., Terroryzm w wiecie podwubiegunowym, Toru 2002.
11. Bolechw B., Terroryzm. Aktorzy, Statyci, Widownie, Warszawa 2010.
12. Borkowski R., Terroryzm ponowoczesny. Studium z antropologii polityki,
Toru 2006.
13. Bukowska A., Palestyczycy. Ich ycie i walka, Warszawa 1978.
14. Czubiski A., Historia Polski w XX wieku, Pozna 2005.
15. Dietl W., Hirschmann K., Tophoven R., Terroryzm, Warszawa 2009.
16. Encyklopedia Popularna PWN, Warszawa 1993.
17. Encyklopedia terroryzmu, (red.) A. Zasieczny, Warszawa 2004.
18. Fita-Czuchnowska M., Jedcy cyberapokalipsy: konwencjonalne wojny i
104

W. Micho, R. Perek, P. Cicho, Postpowanie w przypadku uzyskania informacji o

moliwoci wystpienia aktu o cechach terrorystycznych, Katowice 2008, s. 4143.

227

19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.

36.

samobjcze zamachy zastpi pezajcy konflikt z podziemnym wiatem

cyberterrorystw, Wprost 2006, nr 37.
Giuliani R. W., Nowy niebezpieczny wiat, Wprost 2007, nr 5152.
Gupta D. K., Who Are the Terrorists?, [w:] The Roots of Terrorism Set, 6Volumes, (red.) Weinberg L., Eubank W. L., Londyn 2006.
Hoffman B., Oblicza terroryzmu, Warszawa 2001.
Hoyst B., Terroryzm, t. 1, Warszawa 2009.
Horgan J., Psychologia terroryzmu, Warszawa 2008.
Indecki K., Prawo karne wobec terroryzmu i aktu terrorystycznego, d
1998.
Jaoszyski K., O wspczesnym terroryzmie i roli pastwa w walce z nim,
Policyjny Biuletyn Szkoleniowy 1998, nr 12.
Jaoszyski K., Terroryzm a wojsko, Zeszyty Naukowe AON 2000, nr
2(39).
Jaoszyski K., Terroryzm czy terror kryminalny w Polsce?, Warszawa
2001.
Jaoszyski K., Terroryzm fundamentalistw islamskich, Warszawa 2001.
Jaoszyski K., Koncepcja wspczesnych dziaa antyterrorystycznych,
Zeszyty Naukowe AON (dodatek), Warszawa 2003.
Jendryczko A., Podstpne gazy nowe oblicze terroryzmu, Polityka
1996, nr 20.
Kaczmarek J., Bezpieczestwo Europy a fundamentalizm islamski, Zeszyty
Naukowe AON 1999, nr 3(36).
Kaczmarek J., Skrzyp J., NATO, Wrocaw 2003.
Kosta R. A., Terroryzm jako zagroenie dla bezpieczestwa cywilizacji
zachodniej w XXI wieku, Toru 2007.
Krawczyska A., W sieci, Policja 2009, nr 5.
Laqueur W., Terrorismus Wurzel und Wirkungen, [w:] Meyers
Enzyklopaedisches Lexikon t. 23, (red.) Betz W., Laqueur W., Rapps F.,
Mannheim 1978.
Lia B., Globalisation and the Future of Terrorism. Patterns and
Predictions, London 2005.

228

37. Liedel K., Piasecka P., Jak przetrwa w dobie zagroe terrorystycznych.
Elementy edukacji antyterrorystycznej, Warszawa 2007.
38. Machowski A., Zagroenia bioterroryzmem. Dydaktyczno-prewen-cyjne
aspekty zarzdzania bezpieczestwem spoecznym, Mysowice 2008.
39. Maa encyklopedia wiedzy politycznej, (red.) Chamj M., Sok W., Toru
1999.
40. Marcinko M., Finansowanie terroryzmu rda, sposoby, zwalczanie,
referat na konferencji pt. Wpyw terroryzmu na gospodark, zorganizowanej
28.04.2004 r. przez Akademi Ekonomiczn w Krakowie.
41. Matuszewski
W.,
Prawnomidzynarodowe
aspekty
zwalczania
finansowania terroryzmu, [w:] Walka z terroryzmem w wietle prawa
midzynarodowego (Red.) Lankosz K., Chronicki M., Czubik P., BielskoBiaa 2004.
42. Mazurkiewicz P., Przemoc w polityce, Wrocaw 2006.
43. Mdrzejowski W., Przestpczo zorganizowana. System zwalczania,
Warszawa 2008.
44. Mejor M., Sanskryt, Warszawa 2004.
45. Mesro M., Terorizmus, [w:] Manarstvo bezpenostnch rizk, (red.)
Reitpis J. a kol., ilina 2004.
46. Micho W., Perek R., Cicho P., Postpowanie w przypadku uzyskania
informacji o moliwoci wystpienia aktu o cechach terrorystycznych,
Katowice 2008.
47. Mikowski T., Machcewicz P., Historia Hiszpanii, Wrocaw 1998.
48. Mroziewicz K., Moc, niemoc i przemoc, Bydgoszcz-Warszawa 2005.
49. Muszyski J., Istota terroryzmu politycznego, [w:] Terroryzm polityczny,
(red.) Muszyski J., Warszawa 1981.
50. Narojek M., Unia Europejska wobec terroryzmu po zamachach w Madrycie
wybrane aspekty, [w:] Polityczne aspekty zwalczania terroryzmu, (red.)
Liedel K, Marszaek-Kawa J., Wudarski Sz., Toru 2006.
51. Nowa Encyklopedia Powszechna PWN t. 5, Warszawa 1997.
52. Omaczyk J. E., Encyklopedia spraw midzynarodowych i ONZ, Warszawa
1974.

229

53. Organizacyjne i prawne aspekty dziaa antyterrorystycznych, (red.)

Kdzierska G., Szczytno 2002.
54. Pawowski A., Terroryzm w Europie w XIX XX w., Zielona Gra 1980.
55. Pitkowski P., Terroryzm. Nowe wyzwanie dla bezpieczestwa, Warszawa
1996.
56. Pikulski S., Prawne rodki zwalczania terroryzmu, Olsztyn 2000.
57. Regis E., Ocena niebezpieczestwa bioterroryzm, wiat Nauki 2002, nr
1.
58. Riasanovsky N. V., Steinberg M. D., Historia Rosji (tum. Tesznar T.,
Bernarczyk A.), Krakw 2009.
59. Schmid A. P., Handbook of Terrorism Research, London 2009.
60. Schmid A. P., Hindle G. F., After the War on Terror: Regional and
Multilateral Perspectives on Counter-Terrorism Strategy, London 2009.
61. Skuza C., Terroryzm w opiniach spoeczestw, [w:] Oblicza wspczesnego
terroryzmu, (red.) Kowalczyk K., Wrblewski W., Toru 2006.
62. Sownik jzyka polskiego, t. 13, Warszawa 1989.
63. Stemplowski R., Transnarodowa harmonizacja bezpieczestwa i rozwoju
ograniczy transnarodowy terroryzm, Polski Przegld Dyplomatyczny
2001, t. 1, nr 3(3).
64. Szafraska E., Bezpieczestwo pastwa w kontekcie zagroe
terrorystycznych, [w:] Wojna z terroryzmem w XXI wieku, (red.) Hoyst B.,
Jaoszyski K., Letkiewicz A., Szczytno 2009.
65. Terroryzm zagroenie dla wiata, (red.) Popawski Z., Pia 2004.
66. The New Terrorism, (red.) Guteridge W., London 1986.
67. Wasserman J., Templariusze i asasyni. Dwa tajemne zakony
chrzecijaskich templariuszy i muzumaskich asasynw, Warszawa 2007.
68. Wojciechowski S., The Triad of Terrorist Motivation Introduction, [w:]
Terrorism as the time less actor on the international stage, (red.) S.
Wojciechowski, Pozna 2005.
69. Wosiska W., Terror z komputerw. Cechy cyberterroryzmu Charaktery
2005, nr 7.
70. Woniak D., Koncepcja organizacji systemu antyterrorystycznego w Polsce
oraz propozycje rozwiza, [w:] Przestpczo zorganizowana. wiadek

230

koronny, terroryzm w ujciu praktycznym, (red.) Pywaczewski E. W.,

Krakw 2005.
71. Zalewski S., Bezpieczestwo polityczne pastwa. Studium funkcjonal-noci
instytucji, Siedlce 2010.
Akty prawne i zwizkowe
1. Decyzja nr 296 Komendanta Gwnego Policji z 29 grudnia 2000 r.
o powoaniu pododdziaw antyterrorystycznych Policji.
2. Decyzja nr 63 Komendanta Gwnego Policji z 12 marca 2002 r. w sprawie
organizacji pracy i zasad dziaania Policji w przypadku zaistnienia aktu
terroru z uyciem materiaw wybuchowych oraz innych zdarze
noszcych cechy zamachu terrorystycznego.
3. Decyzja Ramowa Rady Unii Europejskiej z dnia 13.06.2002 r. art. 1
(2002/475/JHA).
4. Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o zasadach uycia lub pobytu Si Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami pastwa (Dz. U. z 1998 r. Nr
162, poz. 1117).
5. Ustawa z 21 czerwca 2002 r. o materiaach wybuchowych przeznaczonych
do uytku cywilnego (Dz. U. z 2002 r. Nr 117, poz. 1007).
6. Ustawa z 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowizku obrony
Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2004, Nr 241, poz. 2416).
7. Ustawa z 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz
Agencji Wywiadu (Dz. U. z 2002 r. Nr 74, poz. 676).
8. Ustawa z 25 czerwca 1997 r. o wiadku koronnym (Dz. U. z 2007 r., Nr 36,
poz. 232).
9. Ustawa z 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r.
Nr 89, poz. 590 z pn. zm.).
10. Ustawa z 5 marca 2004 r. o zmianie ustawy o przeciwdziaaniu
wprowadzaniu do obrotu finansowego wartoci majtkowych
pochodzcych z nielegalnych lub nieujawnionych rde oraz o
przeciwdziaaniu finansowaniu terroryzmu oraz o zmianie niektrych ustaw
(Dz. U. z 2004 r. Nr 62, poz. 577).

231

11. Ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz.
553 z pn. zm.).
12. Ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks postpowania karnego (Dz. U. z 1997
r. Nr 89, poz. 555 z pn. zm.).
13. Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji tekst jednolity (Dz. U. z 2007 r. Nr
43, poz. 277; zmiany: Nr 57, poz. 390, Nr 120, poz. 818, Nr 140, poz. 981,
Nr 165, poz. 1170 i z 2008 r. Nr 86, poz. 521, Nr 171, poz. 1065 i Nr 237,
poz. 1651).
14. Ustawa z 9 czerwca 2006 r. o Subie Kontrwywiadu Wojskowego oraz
Subie Wywiadu Wojskowego (Dz. U. z 2006 r. Nr 104, poz. 709).
15. Ustawa z 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osb i mienia (Dz. U. z 2005 r. Nr
145, poz. 1221 z pn. zm.).
16. Zarzdzenie nr 6 pf Komendanta Gwnego Policji z 6 lutego 2003 r. w
sprawie metod i form dziaania pododdziaw antyterrorystycznych oraz
komrek minersko-pirotechnicznych Policji.
17. Zarzdzenie Organizacyjne Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji
w sprawie zakresu i form dziaania Jednostki Wojskowej Nr 2305 (Dz. U.
MSWiA z 3.11.1997 r., poz. 84.).
Inne rda
http://www.nato.int/docu/basictxt/b021122e.htm [uzyskano 06.03.2005].
http://www3.uj.edu/alma/alma/45/01/16.html [uzyskano 10.07.2007 r.].
http://www.goscniedzielny.pl/Archiwum/nr37/11 [uzyskano 04.09.2008].
http://www.unic.un.org.pl/terroryzm/definicje.php [uzyskano 05.03.2010

232