You are on page 1of 22

Program BENEFIT

Materiay szkoleniowe
DIAGNOSTYKA CZUJNIKW
W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH
Cz.I

Akademia Techniki Samochodowej AD


AD POLSKA
czerwiec 2006
Sawomir Olszowski

SPIS TRECI
1.Wprowadzenie..

2.Czujniki prdkoci obrotowej wau korbowego..

2. l Czujnik magnetoindukcyjny ..

2.2 Czujnik Halla-jako czujnik pooenia wau korbowego.

3.Czujniki pooenia waka rozrzdu .

4. Czujniki temperatury...
4. l. Czujnik temperatury pynu chodzcego NTC - o ujemnym
wspczynniku temperaturowym (NTC-Negative Temperatur Coefficient).
4.2. Czujnik temperatury powietrza .

4.3.Czujnik temperatury oleju silnikowego..

10

4.4. Czujnik temperatury paliwa ..

10

5.Czujnik cinienia ukadu dolotowego MAP.

10

6. Czujnik cinienia atmosferycznego

11

7. Czujnik tlenu (sonda lambda)..

11

7.1. Sonda lambda napiciowa

12

7.2Sonda lambda rezystancyjna (tytanowa).

13

7.3 Ukad wydechowy z dwiema sondami lambda .

14

7.4. Sondy uniwersalne.

15

8. Czujnik spalania stukowego

16

9. Przepywomierz masowy powietrza ...

16

9. l. Budowa masowego przepywomierza powietrza HFM5 ....

17

9.1.1. Wizualizacja procesu pomiarowego przepywomierza.

17

9.1.2. Problemy eksploatacyjne..

18

9. l .3 Problemy diagnostyczne

18

9.2 Przepywomierz cyfrowy HFM6...

19

9.4. Przepywomierz ultradwikowy Karmana.


10 Literatura 21

20

l. Wprowadzenie
Wraz ze wzrostem postpu w dziedzinie elektroniki, wyroby tej grupy znajduj
coraz szersze zastosowanie w samochodach. Nieliczne kiedy, dzisiaj s
upakowane niemale w kadej czci samochodu poczwszy od przedziau
silnikowego poprzez przedzia pasaerski a skoczywszy na zderzakach
pojazdu.
Jednostka centralna ECU (Electronic Control Unit) - mzg systemu", analizuje
sygnay dochodzce z czujnikw i na ich podstawie podejmuje decyzje i wydaje
polecenia na drodze elektrycznej ukadom wykonawczym. Tak wic kady
system sterowania zbudowany jest z czujnikw i nadajnikw wartoci
znamionowych, jednostki centralnej oraz elementw wykonawczych.
Ogln prezentacj z zakresem wystpowania ju istniejcych czujnikw
przedstawiono na rys. l.

Rys. l. Czujniki w rnych ukadach pojazdu [l]


Z czujnikw wychodz rne sygnay wyjciowe. Mog nimi by: napicie,
natenie prdu, warto amplitudy, czstotliwo lub okres oraz wspczynnik
wypenienia impulsu. Sygna moe by analogowy lub cyfrowy.
3

W schematach funkcjonalnych moemy napotka oznaczenia czujnikw na


podstawie ich stopnia integracji.
SE - czujnik lub grupa czujnikw
SA - obrbka analogowa sygnau
A/D - przetwornik analogowo cyfrowy
SG - sterownik cyfrowy
MC - mikrokomputer
Oznaczenia te mog by przyporzdkowywane do jednego ukadu sterujcego
zalenie od stopnia integracji czujnika, np.:

2. Czujniki prdkoci obrotowej wau korbowego


S umieszczone w miejscu umoliwiajcym pomiar kta obrotu <P wau
korbowego lub prdko ktow cd (przebyt drog w jednostce czasu). Pomiar
ten jest wzgldny. Ukad pomiarowy skada si z czujnika i koa zbatego.
2.1. Czujnik magnetoindukcyjny
Przetwornik magnetyczny na wale korbowym. Nie wymaga zewntrznego
zasilania. Poprawno dziaania mona sprawdza po
odczeniu od instalacji samochodu. Odlego pomidzy
kocwk czujnika a koem impulsowym wynosi najczciej
0,8-1,2 mm. Sprawdzamy oporno uzwojenia z instrukcj
serwisow oraz warto indukowanego napicia. Opr
czujnika mieci si zwykle w granicach 200-9000
(sprawdzaj prawidowe wartoci w instrukcjach
serwisowych). Warto napicia indukowanego przez
czujnik podczas rozruchu powinna by wysza ni 0,8V. Mona go sprawdza
zwykym multimetrem (, V) oraz oscyloskopem - peny przebieg sygnau.

Rys. 2. Obraz oscyloskopowy czujnika indukcyjnego obrotw wau korbowego


Przegicie z przesuniciem na oscylogramie wystpuje ze wzgldu na usunicie
zba/zbw na kole zbatym lub brak wrbu zba. Miejsce przegicia informuje
sterownik o pooeniu toka w pierwszym cylindrze. W rnych silnikach
warto tego kta w stosunku do pooenia GMP pierwszego cylindra moe by
4

rna. Dla przykadu w silniku VW 1,8 20V typ AGN wystpuje 78 przed
GMP za w silniku 2,3 25 V typ AGZ - 172 przed GMP. Moe mie dwa lub
trzy styki. W przypadku trzystykowego styk dodatkowy jest ekranem
przewodw cewki. Na schematach literatury serwisowej Vivid WorkShopCD
posiada zawsze nr 39 -jeli jest magnetoindukcyjny.

Rys. 3. Czujnik magnetoindukcyjny pooenia wau korbowego - dwu i


trzystykowyjako element systemu w ukadzie z ECU. A- wg schematw Bosch,
B - Vivid WorkShopCD
W przypadku awarii czujnika, silnika nie da si uruchomi a jeeli pracowa
zatrzyma si.
2.2 . Czujnik Halla -jako czujnik pooenia wau korbowego
S samochody, w ktrych jako czujnikw pooenia wau korbowego
wykorzystuje si czujniki Halla (np. niektre modele BMW). Do precyzowania
pooenia wau korbowego wykorzystywane jest zjawisko Halla - w przewodzie
przez ktry pynie prd elektryczny, strumie elektronw zostaje odchylony
przez zewntrzne pole magnetyczne prostopadle do kierunku przepywu prdu
i prostopadle do kierunku pola magnetycznego.
Czujniki posiadaj trzy styki. W samochodach
europejskich dwa zewntrzne to zasilanie za styk
rodkowy to sygna. W niektrych pojazdach
amerykaskich styki maj inn kolejno ( np.Chrysler
Neon), pierwsze dwa to zasilanie, styk 3 - sygnaowy.
Mona go diagnozowa za pomoc oscyloskopu.
Uycie zwykego multimetru spowoduje uszkodzenie
czujnika.

Na schematach literatury serwisowej Vivid WorkShopCD [7] czujnik Halla


wykorzystywany jako czujnik do ustalania pooenia wau korbowego jest
oznaczony zawsze nr 41. Przykady oznacze oraz obraz oscyloskopowy
przedstawiono na rys. 4.

Rys. 4. Czujnik halla pooenia wau korbowego -jako element systemu w


ukadzie z ECU.
A- wg schematw Bosch, B - Vivid WorkShopCD.
3. Czujniki pooenia waka rozrzdu
Su do identyfikacji kolejnego cylindra wchodzcego w suw pracy. S
wykorzystywane do: sterowania zaponem, kontroli spalania stukowego,
sekwencyjnego wtrysku palia, do sterowania zmiennych faz rozrzdu.
W przypadku uszkodzenia czujnika pooenia waka rozrzdu kontrola spalania
stukowego bdzie nieaktywna a silnik pod obcieniem bdzie pracowa z
opnieniami kta wyprzedzenia zaponu (Motronic) ok. 3 na kady cylinder (4
cylindrowy silnik 12). Najczciej czujnikami pooenia waka rozrzdu s
czujniki Halla opisane wczeniej. Na schematach literatury serwisowej Vivid
WorkShopCD [7] czujnik Halla pooenia waka rozrzdu posiada zawsze nr 40
a nie jak przy czujniku pooenia wau korbowego 41.

Rys. 5. Czujnik halla pooenia waka rozrzdu -jako element systemu w


ukadzie z ECU. A- wg schematw Bosch, B - Vivid WorkShopCD. S
samochody, w ktrych jako czujnikw pooenia waka rozrzdw wykorzystuje
si czujniki indukcyjne (np. niektre modele firmy TOYOTA, BMW). Na
schematach literatury serwisowej Vivid WorkShopCD [7] czujnik
magnetoindukcyjny pooenia waka rozrzdu posiada zawsze nr 38 a nie jak
przy czujniku pooenia wau korbowego 39.
6

Rys. 6. Czujnik magnetoindukcyjny pooenia waka rozrzdu -jako element


systemu w ukadzie z ECU. A- wg schematw Bosch, B - Vivid WorkShopCD.
Wszystkie czujniki Halla musz by zasilane. Dlatego podstawow kontrol
przy braku waciwego obrazu oscyloskopowego jest pomiar napicia na wizce
przewodw dochodzcej do czujnika Halla. Napicie zasilania to 5 lub 12V.
Sprawdzaj prawidow warto napicia w instrukcji serwisowej.

4. Czujniki temperatury
Zadaniem czujnikw temperatury jest dostarczenie informacji do sterownika o
rzeczywistej temperaturze: pynu chodniczego, temperaturze powietrza
zasysanego, temperaturze paliwa, oleju silnikowego, temperaturze zewntrznej,
temperaturze wntrza, temperaturze parownika w klimatyzatorze, spalin,
okadzin hamulcw czy powietrza w oponach.
Czujnikami temperatury s: rezystory o ujemnym wspczynniku
temperaturowym (NTC- Negative Temperatur Coefficient) rzadziej o dodatnim
wspczynniku temperaturowym (PTC- Positive Temperatur Coefficient).
Uwaga: Po duszym postoju pojazdu wszystkie czujniki temperatury- powinny
wskazywac taka sama warto.
4.1.Czujnik temperatury pynu chodzcego NTC - o ujemnym wspczynniku
temperaturowym (NTC-Negative Temperatur Coefficient)
Sygna czujnika temperatury pynu chodzcego jest
wykorzystywany do sterowania: pocztkiem wtrysku, dawk
wtryskiwanego paliwa w tym dawk rozruchow, ktem
wyprzedzenia zaponu w silnikach Z oraz ktem wyprzedzenia
wtrysku w silnikach ZS ze sterowaniem elektronicznym EDC.
usuwaniem par paliwa ze zbiornika z wglem aktywnym, do
stabilizacji pracy na biegu jaowym oraz uruchamiania wtrysku powietrza
dodatkowego do kolektora wydechowego.
Wraz ze wzrostem temperatury silnika, wystpuje zmniejszenie rezystancji
czujnika temperatury. Czsto wartoci oporu czujnika ksztatuj si w
zakresach: 2-3 kO dla 20 C oraz 200-3000 dla 90C. Nie mona jednak polega
na tych wartociach, gdy wystpuj czujniki o znacznie rnicych si
charakterystykach. Dla przykadu w samochodzie Citroen C5 silnik 1,8 16V EW7J4 (6FZ) wartoci te wynosz odpowiednio: 5-6 k0 dla 20C oraz 500-6000
dla 80C.
7

Rys. 7. Czujnik temperatury pynu chodniczego - jako element systemu w ukadzie z ECU. Awg schematw Bosch, B - Vivid WorkShopCD. S- linia sterownika silnika, X-linia wskanika
temperatury na tablicy wskanikw. X71A - zcze niebieskie na tablicy wskanikw, pin 8
(Audi A3, 74kW, AKL).

Kontrola czujnika temperatury polega na sprawdzeniu wartoci napicia


zasilania na zczu wizki elektrycznej silnika, pomiarze rezystancji czujnika i
odniesieniu jej do rzeczywistej temperatur) silnika zmierzonej za pomoc
dodatkowego urzdzenia, pomiarze oporu przewodw pomidzy czujnikiem a
sterownikiem silnika. W kadym przypadku badajc drono" wizki
przewodw warto oporu powinna by mniejsza ni 1Q. Zmiana rezystancji
czujnika powoduje spadek napicia na czujniku temperatury. Zakres
przewidywanej eksploatacji pojazdu przewiduje si w temperaturach od -40C
do +140C. Dla takich temperatur warto spadku napicia na czujniku
mieci si w dopuszczalnym zakresie 0.5V do 5V. Sterownik ECU taki stan
uznaje za waciwy. Gdy spadek napicia przekroczy dopuszczalny zakres
sterownik moe wykry uszkodzenie.
Przy uszkodzeniu obwodu czujnika polegajcym na zmianie rezystancji czujnika
i/lub pocze wtykowych obwodu (utlenienie si stykw poczeniowych)
cakowita warto rezystancji obwodu widziana" przez sterownik si zwiksza.
Dodaj si bowiem opory czujnika i opory kolejnych pocze wtykowych do
siebie (poczenie szeregowe). Jeeli warto sumaryczna oporu mieci si w
normalnym zakresie pracy czujnika system samodiagnozy nie wykryje
uszkodzenia i przy odczycie pamici bdw serwisowy komputer
diagnostyczny wykae ilo usterek-0." Wynikiem takiej sytuacji bdzie
zwikszone zuycie paliwa. Uszkodzenie czujnika temperatury moe by
wykryte wycznie w przypadku: nieprawdopodobnego sygnau, przerwy w
obwodzie, zwarcia do masy lub zwarcia do plusa.
4.2. Czujnik temperatury powietrza
Czujnik temperatury powietrza zainstalowany jest w ukadzie dolotowym; moe
by wbudowany do masowego przepywomierza powietrza, moe by
zintegrowany z czujnikiem cinienia w kolektorze dolotowym lub moe by
niezaleny. W samochodach z turbodoadowaniem mog by zamontowane dwa
czujniki temperatury powietrza, jeden jest zintegrowany z czujnikiem cinienia
powietrza w kolektorze dolotowym (np. Audi A3 silnik AQA - 1,8 20VT, ukad
Motronic ME 7,5 wersja od 2000 r.).
8

Rys. 8. Czujniki temperatury powietrza NTC(1, 2, 3). Czujnik cinienia i


temperatury (4). [5]

Rys. 9. Przepywomierz masowy powietrza z czujnikiem temperatury powietrza.


l- pokrywa kanau pomiarowego, 2- sensor, 3- blacha nona, 4- pokrywa kanau
hybrydowego, 5- ukad hybrydowy, 6- zcze wtykowe, 7- ring, 8- czujnik
temperatury powietrza.
Charakterystyka czujnika temperatury powietrza. [7]
Rys. 10. Czujnik temperatury powietrza na schematach
programu Vivid WorkShopCD Czujnik temperatury powietrza
w systemie z czujnikiem cinienia dolotowego lub doadowania
dostarcza informacj do sterownika w celu obliczenia iloci
recyrkulowanych spalin oraz regulacji cinienia doadowania.
Czujnik ten pracuje w zakresie temperatury powietrza od
(- 40C do 120C). Na schematach instalacji elektrycznej Vivid
WorkShopCD jest oznaczany symbolem 43 (rys. 10) za w
poczeniu z czujnikiem cinienia powietrza w kolektorze 63
(rys.12C).

4.3. Czujnik temperatury oleju silnikowego


Rys. 10. Czujnik poziomu i temperatury oleju, l- czujnik
temperatury oleju NTC, a- pojemnociowy zakres
pomiarowy czujnika, A i B - granice
zakresu pomiarowego [8] Czujnik temperatury oleju
silnikowego suy do obliczania okresw obsugowych
(interwau przegldw). Pracuje w zakresie od (- 40C do
170C). Moe by zintegrowany z czujnikiem poziomu
oleju (rys.10) Czujnik taki skada si z rezystora NTC,
dwch kondensatorw pomiarowych oraz ukadu
pomiarowego, ktry wysya sygnay modulowane
szerokoci impulsu. Za jako oleju jest wyznaczana przez pomiar pojemnoci
oleju, ktry jest dielektrykiem. Warto pomiarowa poziomu oleju jest ustalana
granicami zakresu pomiarowego A i B (czsto a=80mm 3mm). Jest zasilany
napiciem 5V. Montowany jest w misce oleju.
4.4.Czujnik temperatury paliwa
Czujnik temperatury paliwa wbudowany jest w
ukad zasilania paliwem. Znajomo
temperatury paliwa pozwala na dokadne
obliczenie dawki wtrysku. Jest umieszczany w
pompach wtryskowych np. VP37, szynie rai
(zasobniku paliwa) ukadu Common Rai, przy
pompie wysokiego cinienia lub na przewodzie
odprowadzajcym przelew i dawk sterujc.
Ich zakres pomiarowy to (- 40C do 120C). Rys. 11. Czujnik temperatury
paliwa w pompie wtryskowej (pz. 5).[10]
5. Czujnik cinienia ukadu dolotowego MAP
Czujnik cinienia powietrza w kolektorze mierzy cinienie
bezwzgldne w kolektorze dolotowym. Jest nazywany MAPsensorem (Manifold Absolute Pressure). Moe by
zamontowany bezporednio w kolektorze lub poczony z nim za
pomoc rurki cinieniowej" odpornej na odksztacenia pola
przekroju poprzecznego kanau przepywowego. Czujnik
cinienia w przewodzie dolotowym bd cinienia doadowania posiada zakres
pomiarowy od 20 do 400 kPa. W przypadku zabudowy czujnika w kolektorze
dolotowym moe on by zintegrowany z czujnikiem temperatury powietrza (rys.
8 pz. 4). Czujnik ten w czasie rzeczywistym dokonuje pomiaru cinienia
bezwzgldnego w kolektorze dolotowym i przetwarza warto cinienia przez
ukad czujnika na sygna elektryczny. Zwykle jest to warto napicia.
Charakterystyka cinieniowo-napiciowa czujnika jest liniowa. Przykad
przedstawiono na rys. (11). Bd pomiaru wynosi 1,5% wartoci P [2].
10

Rys. 12. Czujnik cinienia w kolektorze dolotowym - jako element systemu w


ukadzie z ECU. A- wg schematw Bosch, B,C - Vivid WorkShopCD, C z
czujnikiem temperatury powietrza. D- charakterystyka czujnika (koda-Auto
Octavia 1,9 TDI silnik ALH)
6. Czujnik cinienia atmosferycznego
Zasada dziaania czujnika cinienia atmosferycznego
jest taka sama jak wczeniej opisanego. W
samochodach z turbo-doadowaniem moe by
umieszczony wewntrz przedziau silnikowego. Sygna
z tego czujnika wykorzystuje si do obliczania
maksymalnej wartoci cinienia doadowania. Pracuje
w zakresie 60-115 kPa. Sygna A z czujnika zmienia si w zakresie od 0-5 V.
W przypadku uszkodzenia czujnika cinienia atmosferycznego jednostka
sterujca ograniczy cinienie doadowania do wartoci ok. 0,4 bar. Na rysunku
liter A oznaczono wlot powietrza atmosferycznego.
7. Czujnik tlenu (sonda lambda)
Czujnik tlenu wskopasmowy, czyli sonda lambda jest
miernikiem" skadu mieszanki. W silnikach
wielocylindrowych, czujnik tlenu moe by wsplny
dla wszystkich cylindrw lub w silnikach typ V6/8
moe by indywidualny dla kadego rzdu cylindrw
podajc dla nich urednion warto skadu spalin. Pracuje ona w ptli zwrotnej
przedstawionej na rys. 13.

Rys. 13. Ukad ptli zwrotnej sondy lambda [6]


11

7. l. Sonda lambda napiciowa (cyrkonowa)


Dziaa w sposb poredni. Resztkowa zawarto tlenu w spalinach moe by
mierzona za pomoc umieszczonych na sondzie lambda elektrod (wg zasady W.
Nemsta - Niemiec, fizyko-chemik, 1864-1941). Zewntrzna elektroda wykonana
jest z porowatej warstwy platyny, za ceramika sondy jest wykonana z
dwutlenku cyrkonu (ZrO;) stabilizowana tlenkiem itru. Sonda jest umieszczona
w miejscu, przez ktre przepywa strumie spalin stykajcy si z elektrod
platynow. Elektroda wewntrzna rwnie platynowa, ma kontakt z tlenem
zawartym w powietrzu.

Rys. 14. Czujnik tlenu -jako element systemu w ukadzie z ECU. A- wg


schematw Bosch, B,C - Vivid WorkShopCD, C i D- charakterystyki
napiciowe
Aby sonda dziaaa prawidowo jej temperatura musi przekracza 300C, gdy
dwutlenek cyrkonu dopiero w tej temperaturze osiga waciwo
przewodnictwa jonw tlenu. Dlatego czsto stosuje si elektryczne
podgrzewanie elementw sondy. Temperatura czujnika ma rwnie duy wpyw
na bezwadno dziaania precyzowan przez czasy zmiany wskaza
bogata/uboga lub odwrotnie uboga/bogata.

Rys. 15. Zasada dziaania sondy cyrkonowej [6]


Jeeli stenie tlenu z obu stron sondy jest rne to na elektrodach powstaje
potencja elektryczny (0-1 V).
12

Powstae na elektrodzie zewntrznej stenie tlenu w duym stopniu zaley od


proporcji paliwa i tlenu w mieszance oraz od reakcji chemicznej na powierzchni
elektrod. Dziki temu stenie tlenu decyduje o przepywie napicia w sondzie.

Rys. 16. Przedzia Lambda [6]


7.2. Sonda lambda rezystancyjna (tytanowa)
Zasad pracy sondy tytanowej i jej charakterystyk przedstawiono na rys. 17. S
to czujniki pprzewodnikowe wykorzystujce zwizek tytanu, ktry w
zalenoci od stenia tlenu zmienia swoj oporno elektryczn. Opr (R) jest
mniejszy dla mieszanki bogatej, za dla ubogiej wikszy.

Rys. 17. Zasada dziaania sondy tytanowej [6]


Sposb diagnozowania zostanie przedstawiony na przykadzie samochodu Opel
Vectra B silnik X20XEV.

13

Rys. 18. Czujnik


tytanowy na schematach
firm: A- Bosch, B- Vivid
WorkShop.
W czujnikach tych
oprcz napicia
zasilania elementu
grzewczego (12V)
element pomiarowy TiCh
jest rwnie zasilany. Najczciej napicie to wynosi 5V i decyduje o zakresie sygnau z czujnika.
Opr rezystora grzewczego powinien wynosi 10-150 przy 20C (zacisk C i A). Charakterystyk
sygnau otrzymuje si podczajc sond oscyloskopu do zacisku 10 sterownika (sygna) i 36(-) na
rozgrzanym silniku lub bezporednio na sondzie na zaciskach B (sygna) i D (minus).

Na rys. 18 przedstawiono charakterystyk na biegu jaowym. Podczas zmiany


rezystancji sondy, warto napicia powinna oscylowa w zakresie (0,6 do
4,9)V. Integrator lambda pokazuje, w jaki sposb pracuje wewntrzna
multiplikatywna korekcja' skadu mieszanki. Zakres regulacji mieci si w
przedziale (0-250) krokw. Regulacja lambda na biegu jaowym przy
wyczonych odbiornikach energii elektrycznej i klimatyzacji pokazuje jak
pracuje wewntrzna addytywna korekta skadu mieszanki (np. wykrywanie
faszywego powietrza). Powinna mieci si w zakresie 108-150 krokw.
Istnieje moliwo resetowania wartoci adaptacji. Adaptacja charakterystyk
lambda umoliwia ponown prac integratora lambda w okolicach pooenia
redniego. Kod bdu POI 70 zostanie zapisany przy temperaturze silnika
powyej 75C, gdy silnik pracuje co najmniej 40s oraz gdy nastpio otwarcie
przepustnicy powyej 10% a warto napicia z sondy lambda utrzymuje si
stale poniej 0,274V lub powyej 0,743 V [9].
7.2. Ukad wydechowy z dwiema sondami lambda
W samochodach speniajcych norm EOBD (European On Board Diagnostics)
montowane s cii najmniej dwie sondy lambda. Jedna przed a druga za
katalizatorem. Sonda przed katalizatorem jest oznaczana w opisach bdw
(sonda lambda rzd l, czujnik l). Suy do monitorowania skadu spalin i do
sterowania prac silnika. Sonda za katalizatorem (sonda lambda rzd l, czujnik2)
kontroluje stan katalizatora oraz dziaanie pierwszej sondy lambda. W
katalizatorze cz toksycznych skadnikw spalin zostaje utleniona: tlenek
wgla (CO) przechodzi w dwutlenek wgla (C02), wglowodory (HC- nie
spalone lub czciowo spalone czsteczki paliwa) na (CO;) oraz par
wodn(HzO). Tlenki azotu oznaczane jako N0x oznaczaj: tlenek azotu NO,
dwutlenek azotu NO; i podtlenek azotu NzO. Ulegaj one redukcji (czyli
odczaniu tlenu od tlenkw azotu) w wyniku czego uzyskuje si czysty azot
N2. (W samochodach z bezporednim wtryskiem benzyny (FSI, CCI. GDI)
stosuje si dwa katalizatory.
Multiplikatywny tryb regulacji jest stosowany przez ECU powyej okrelonej dugoci wtrysku np.
(3ms) oraz powyej pewnego natenia przepywu powietrza (ok. 16g/s).
Addytywny tryb regulacji stosuje si przy prdkociach obrotowych silnika poniej lOOOobr/min
oraz dla ograniczonej iloci powietrza (8,3g/s)

14

Sonda N0x umieszczana jest za drugim katalizatorem. Przed nim stosuje si


czujnik temperatury spalin). Sygna oscylacji napicia z drugiej sondy lambda
powinien by duo mniejszy ni z pierwszej sondy, gdy za katalizatorem
wystpuje mniejsze stenie tlenu w spalinach. Jeeli warto napicia z drugiej
sondy utrzymuje si na staym poziomie w przedziale 0,4 do 0,5V to sonda
lambda nie jest gotowa do pracy. W przypadku uszkodzenia katalizatora lub
jego wymontowania, sygnay z obu sond bd zblione.
Jeeli warto napicia oscyluje ze zdecydowanie mniejsz amplitud (rys. 19)
katalizator pracuje poprawnie.

Rys. 19. Ukad wydechowy z dwiema sondami lambda. Przebiegi sygnaw ze


sprawnym katalizatorem [5,14].
Uwaga: W ukadzie wydechowym umieszczane s ju w chwili obecnej cztery
czujniki. Dwie sondy lambda (przed i za katalizatorem), czujnik temperatury
spalin oraz czujnik N0x
7.3. Sondy uniwersalne
W zwizku z bardzo du iloci sond lambda, producenci wprowadzili do
sprzeday sondy uniwersalne. Dla takich sond wykorzystuje si zcza wtykowe
ze zdemontowanych z samochodu. Aby taka sonda moga poprawnie pracowa
naley wykorzysta specjalne szczelne zczki bdce w zestawie takiej sondy.
Sondy tytanowe firmy NGK oznaczane s jako OTA...i jak dotd nie wystpuj
w sprzeday dla nich sondy zamienne uniwersalne.

15

8. Czujnik spalania stukowego


Czujniki spalania stukowego (Piezoelektrische
Vibrationssensoren) s wykorzystywane do wykrywania
spalania detonacyjnego wewntrz poszczeglnych
cylindrw, bardzo niekorzystnie wpywajcego na trwao
poszczeglnych elementw. W przypadku wystpienia
spalania stukowego na obcionym silniku, sterownik
opnia kt wyprzedzenia zaponu o 3 na kady cylinder,
w ktrym wystpio spalanie stukowe. Jeeli w czterech
cylindrach wystpio spalanie stukowe sterownik silnika
ECU moe opni kt wyprzedzenia zaponu o 4x3= 12. Mog by dwu lub
trzy stykowe. W trzy stykowych jeden przewd stanowi ekran. Badanie czujnika
polega na podczeniu oscyloskopu i sprawdzeniu sygnau podczas uderzenia
maym motkiem w okolicy miejsca zamontowania czujnika.
Rys. 20.Czujnik spalania stukowego jako element
systemu w ukadzie z ECU. A- wg
schematw Bosch, B - Vivid
WorkShopCD,

9. Przepywomierz masowy powietrza


Przepywomierz masowy powietrza to urzdzenie pomiarowe, wykorzystujce
ukad pozwalajcy na obliczenie rzeczywistej masy powietrza dostarczonego do
silnika. Wypary one z uycia kiedy stosowane przepywomierze objtociowe,
ktre wskutek zmian gstoci powietrza musiay by sprzone z czujnikiem
temperatury powietrza zasysanego przez silnik oraz czujnikiem cinienia.
Posiaday duo wiksze wymiary i ciar. Na podstawie rzeczywistej masy
powietrza jednostka centralna moe sterowa m. in. Dawk wtryskiwanego
paliwa, ktem wyprzedzenia wtrysku, sterowaniem zaworu EGR oraz
usuwaniem par paliwa ze zbiornika z wglem aktywnym. Jest on umieszczony
w przewodzie sscym za filtrem powietrza a przed turbosprark, (jeli silnik
jest w ni wyposaony). Bardzo dokadny pomiar masy dostarczonego
powietrza umoliwia utworzenie optymalnej mieszanki paliwowo- powietrznej,
minimalizacj emisji szkodliwych substancji do atmosfery i uzyskanie duej
mocy silnika.
Przepywomierze te mona diagnozowa wykorzystujc do tego celu
komputerowe systemy diagnostyki pojazdw. Jednake nie s one w stanie
zawsze wykry uszkodzonego urzdzenia pomiarowego. Jest to uwarunkowane
tym, e taka diagnoza ma na celu sprawdzenie czy sygna z przepywomierza
16

(dla HFM5 - napicie) nie przekracza ustalonych granic dolnej i grnej dla tego
typu przepywomierza. Jeeli sygna mieci si we waciwym zakresie to na
ekranie komputera wywietla si komunikat ilo usterek-0". I tutaj rodzi si
wiele pyta? Jak upewni si, e przepywomierz masowy powietrza jest
sprawny? Jak poradzi sobie z tak sytuacj? W jaki sposb wykona pomiary?
Co mierzy?
9.1. Budowa masowego przepywomierza powietrza HFM5

Zasada pracy przepywomierza masowego polega na tym, e przez elementy


grzejne (grzaki gorcy drut lub gorc warstw termomanometru przepywa
strumie powietrza odbierajc ciepo od tych grzaek". Ukad elektroniczny
przepywomierza jest tak skonstruowany, e utrzymuje sta temperatur ok.
(120-130)C powyej temperatury przepywajcego powietrza (HFM5).
Utrzymanie staej temperatury jest zwizane z dostarczaniem odpowiedniej
wartoci prdu nagrzewania, ktry jest funkcj masowego wydatku powietrza.
Prd ten poprzez ukad przetwarzania sygnau wytwarza napicie, ktre
odpowiada przeliczeniowej wartoci wydatku masowego dla danego typu
przepywomierza [11]. Tak wic warto napicia wychodzcego z
przepywomierza jest wartoci sygnau na podstawie ktrego jednostka
centralna (ECU-Electronics Control Unit) nadzoruje prac systemu. W
przepywomierzu HFM5 jest to pin 5. Charakterystyki z rys. 21 B wykonujemy
mierzc napicie pomidzy pinami 3 i 5 przepywomierza.
9.1.1.

Wizualizacja procesu pomiarowegoprzepywomierza

9.1.2
Rys. 22. Wizualizacja procesu pomiarowego. A- Opis elementu grzewczego
przepywomierza powietrza (l-rezystor pomiarowy r] Rz, 2- pytka grzewcza
(Tpow+12(T), 3- strumie przepywajcego powietrza); B- Zasada dziaania
przepywomierza.
17

Przepywajce powietrze o temperaturze Tpow przez element grzewczy


posiadajcy temperatur (Tpow-H20 ), odbiera ciepo od rezystorw
pomiarowych. Rezystor Ri zostaje mocno schodzony za rezystor Rz tylko
nieznacznie, gdy powietrze przepywajce przez niego jest dodatkowo
podgrzane wczeniej przez pytk grzewcz". W przypadku przepywu
zwrotnego sytuacja si powtarza od drugiej strony.
9.1.2. Problemy eksploatacyjne

Rys. 23. Wygld przepywomierza i urzdzenia pomiarowego (B) po przebiegu


100 ty. km.
Ze wzgldu na fakt upywu czasu w procesie eksploatacji pojazdw, dochodzi
do zmniejszania dokadnoci pomiaru przez urzdzenie pomiarowe
przepywomierza. Jest to spowodowane m. in. osadzeniem si na elementach
pomiarowych pyu, kurzu i innych zanieczyszcze (rys. 23B). Zanieczyszczenia
te ograniczaj odbieranie ciepa przez przepywajcy strumie powietrza
z rezystorw pomiarowych. Sterownik silnika ECU otrzymuje nieprawdziwe
informacje dotyczce rzeczywistej iloci powietrza dostarczonego do silnika i na
podstawie tych przekamanych informacji dobiera parametry wysterowania
silnika m.in. dawk paliwa jeeli do silnika dostarczono ,, mniej powietrza" to
ECU ogranicza dawk paliwa a tym samym silnik nie posiada nominalnej mocy.
9.1.3 Problemy diagnostyczne
W sytuacji opisanej wyej, komputer diagnostyczny w bloku odczyt pamici
bdw wykae ilo usterek - O". Poniewa sygna docierajcy do sterownika
silnika bdzie mieci si w normalnym zakresie pracy przepywomierza.
Usterka zostanie wychwycona wycznie w sytuacjach: przerwy w obwodzie
przepywomierza, zwarcia do masy, zwarcia do plusa oraz w przypadku braku
zmian wartoci sygnau w chwili przyrostu bd obniania prdkoci obrotowej
silnika. W takich przypadkach naley uruchomi procedur kontroli wartoci
rzeczywistych". Wwczas mona wyfiltrowa z wielu rnych parametrw,
wartoci mas powietrza zasysanego: rzeczywistej i wymaganej. Obie te wartoci
powinny by w przyblieniu rwne.
W sytuacji diagnozowania zupenie nowego modelu pojazdu dowolnej marki, z
ktrym nasze urzdzenie diagnostyczne nie komunikuje si ze sterownikiem
silnika, naley wykona pomiary oscyloskopem bd multimetrem. Sposb
podczenia przyrzdw pomiarowych dla dowolnego typu przepywomierza
mona odczyta ze schematw ukadu sterowania silnika dla wybranego typu
18

pojazdu. Przykady rnych przepywomierzy zamieszczono na rys. 24 i 25. W


przypadku pomiaru sygnau z przepywomierza HFM5 na biegu jaowym,
pomidzy pinami 3 i 5 (rys. 24) powinno by napicie o wartoci 1-2 V,
natomiast przy wysokich obrotach silnika 4,5- 4,7 V. Jeeli tak nie jest naley
skontrolowa zasilanie przepywomierza. Po zdemontowaniu wtyczki, na jej
pinach pomidzy pinami 2 i 3 powinno by napicie 10-16 V, za midzy
pinami 3 i 4 [4,5 do 5,5 V]. Do pinu l i masy (3) poczony jest (w niektrych
wersjach przepywomierza) czujnik temperatury zasysanego powietrza NTC (Na
rys. 25B do pinw 4 i 2).

Rys. 24. Przepywomierz masowy powietrza i jego wtyczka poczeniowa [5].


Rys. 25. Przepywomierz masowy powietrza
jako element systemu sterowania silnikiem [7].
Dla przepywomierza A- pomiaru napicia
wykonuje si pomidzy pinami 5 i 3, dla
przepywomierza B- pomiaru a napicia
dokonuje si midzy pinami l i 2. W kadym
przypadku, przy uzyskaniu podczas pomiarw
niewaciwych wartoci na wtyczce
poczeniowej przepywomierza, naley
skontrolowa wizk instalacji elektrycznej pomidzy sterownikiem a
przepywomierzem pod ktem dronoci" (rezystancja musi by zawsze
mniejsza ni 10, dla kadego przewodu np. 5-68, 3-49 itd...dla przepywomierza
z rys 25A, oraz 2-12, 1-13 dla przepywomierza z rys. 25B) oraz zwarcia do
masy. Na rys. 25 B pomidzy pinami 4 i 2 jest wbudowany czujnik temperatury
powietrza NTC (Negative Temperatur Coefficient).
9.2 Przepywomierz cyfrowy HFM6
Przepywomierz cyfrowy (HFM6) suy do
odmierzania masy powietrza, zassanej przez
silnik niezalenie od cinienia
atmosferycznego i temperatury. Zasada jego
pracy, co do przepywu masy powietrza i
dystrybucji ciepa przez element grzejny
przepywomierza jest podobna do HFM5.
Rys. 26. Cyfrowy masowy przepywomierz
powietrza
firmy Bosch [12]
19

Temperatura dystrybucji na przesonie jest mierzona przez 4 rezystory


temperatury, ktre s uoone symetrycznie do rezystora grzewczego (ciepa).
Przepywajca masa powietrza nad czujnikiem powoduje odbieranie ciepa od
rezystorw NTC, co prowadzi do wystpienia rnic oporu elektrycznego na
nich. Rnice te zale od kierunku i wielkoci przepywu powietrza. HFM6
moe zmierzy amplitud i kierunek przepywu mas powietrza jednoczenie. To
pozwala na pomiar zwrotnej fali z wysokimi amplitudami drga. Zwrotna fala
powietrza jest obliczana bardzo precyzyjne w zwizku z wysok dynamik
czujnika. Przepywomierz cyfrowy HFM6 charakteryzuje: zmniejszona
tolerancja pomiaru, cyfrowy interfejs, wykrywanie przepyww zwrotnych,
standardowa charakterystyka dla poszczeglnych wymiarw gabarytowych,
zintegrowany kompensator temperatury, posiada wysok dynamik, cis
geometri oraz ma wag. W porwnaniu do analogowej transmisji sygnau do
ECU tolerancja jest zredukowana dziki cyfrowej transmisji sygnau masy
powietrza.
Masa powietrza jest przesyana w czasie rzeczywistym trwania (cyklu)
zasysania powietrza prze;; silnik. Temperatura zewntrznego czujnika NTC jest
podawana jako sygna analogowy. Zakresy przepywu powietrza dla
odpowiednich wielkoci przepywomierza wynosz: od -30 do 340kg/h
(przepyw normalny 250 kg/h), a do wartoci: -90 do 1250 kg/h (przepyw
normalny lOOOkg/h). Cyfrowy sygna z przepywomierza zawiera si w
przedziale czstotliwoci 1,5 do 12 kHz z tolerancj pomiaru <. 2 %,
tolerancja pomiaru temperatury jest < 2 % w zakresie temperatur (-20.. .80 C)
oraz (0% dla 20 C) [12].
Przepywomierze HFM6 s stosowane m. in. w samochodach: BMW E60
(535d) i E6i (535d Touring) od 09.2004>, Alfa Romeo 166 2,4 JTD 20V
Sportronic od 10.2005 silnik 841MOOO oraz 159 2.4JTDM od 06.2005> [9].
Przepywomierze z wyjciowym sygnaem cyfrowym byy ju stosowane
wczeniej, m.in. w samochodach: Mitsubishi Carisma, Volvo V40 silnik 1,8GDI
(przepywomierz ultradwikowy Karmana).
9.3. Przepywomierz ultradwikowy Karmana
Zbudowany jest z nadajnika/odbiornika ultradwikw (rys. 27 piny 3,4,7,5),
czujnika temperatury NTC (piny 6,5) oraz czujnika cinienia (piny 1,2,5).
Przykad diagnostyki przepywomierza ultradwikowego z wyjciem
cyfrowym samochodu Mitsubishi Carisma 1,8 GDI, (Volvo V40 1,8 GDI).
Przepywomierz posiada zcze 7-mio pinowe.

20

Dla nadajnika/odbiornika ultradwikw pomidzy zaciskiem 4 i 5 sprawdzi


napicie od strony wizki silnika na wczonym zaponie (11-14V). Sprawdzi
napicie resetowania pomidzy pinami 5 i 7. Na biegu jaowym warto
napicia powinna wynosi 0-0, l V za przy obrotach 4 ty. obr/min 6-9V.
Skontrolowa napicie odniesienia od strony wizki pomidzy zaciskami 3 a
mas 5. Warto dana wynosi 4,8- 5,2V. Skontrolowa doprowadzenie masy,
pomidzy zaciskiem nr 5 a plusem akumulatora - powinno wynosi 11-14V.
Pomidzy zaciskami 3 (sygna) a mas 5 na podczonym zczu wtykowym
warto dana na biegu jaowym powinna mieci si w granicach 2,2-3,2V.
Przy badaniu na hamowni na biegu jaowym czstotliwo sygnau z zacisku 3
powinna wynosi 20-30Hz. Po przypieszeniu silnika na biegu bezporednim
i osigniciu prdkoci obrotowej 5,5 ty. obr/min przy penym obcieniu
warto dana powinna by wiksza ni 330Hz [9]. Napicie zasilania czujnika
cinienia (zaciski l i 5) wynosi 5V oraz czujnika temperatury NTC (zacisk 5 i 6)
na odczonej wtyczce 5V[6].
W bloku wartoci rzeczywistych wskazania przepywomierza musz mieci si
w zakresie 0...1200Hz. Na biegu jaowym warto sygnau powinna wynosi
20...55Hz. Po obcieniu silnika np. wczajc klimatyzacj warto sygnau
ronie.
Warunkiem podstawowym zapisania bdw w pamici sterownika s; prdko
obrotowa silnika powyej 500 obr/min oraz gdy po 4s czstotliwo czujnika
wynosi mniej ni 3,3Hz.
Prba obcienia silnika - warto wskaza O....160%. Prb wykonujemy na
silniku rozgrzanym do temperatury powyej 80C. Na biegu jaowym przy
wyczonych wszelkich odbiornikach energii elektrycznej warto wymagana
powinna wynosi 15-25%, po zaczeniu odbiornikw np. wentylatora
nadmuchu, wiate, ogrzewania tylnej szyby, klimatyzacji, warto wzrasta do
poziomu 23-35%. Po gwatownym naciniciu i zwolnieniu pedau
przypieszenia, warto dana na krtko wzrasta, po czym znowu spada.

Rys. 27. Przepywomierz masowy powietrza Mitsubishi Carisma 1,8 GDI.


Obraz oscyloskopowy linia sygnaowa 3-61 oraz masa.
Czas cyklu T" zmniejsza si wraz ze wzrostem obcienia silnika. Zbocza Ti
oraz T; musz by takie same (rys. 27).
21

10. LITERATURA
1. Robert Bosch GMBH. Czujniki w pojazdach samochodowych. WKi 2002.
2. Robert Bosch GMBH. Sensoren Katalog. Erzeugnis-programm 2001/2002.
3. Anton Hemer, Hans-Jurgen Riehi. Elektrotechnika i elektronika w pojazdach
samochodowych.
WKi '2003.
4. Robert Bosch GMBH. Mikroelektronika w pojazdach. WKi '2002.
5. NGK/NTK. Materiay szkoleniowe. Sondy lambda, wiece zaponowe,
wiece arowe. 2006.
6. Vivid WORKSHOPCD. VIVID AUTOMOTIVE DATA & MEDIA BV,
2005/2.
7. Trzeciak K., Zawadzki J.: Poradnik serwisowy. Wtrysk bezporedni w
silnikach diesla.
1/2005. Wydawnictwo Instalator Polski.
8. Olszowski S.: Diagnozowanie i naprawa sytemu sterowania silnikw
wysokoprnych
Electronic Diesel Control. Akademia Techniki Samochodowej AD. 2006.
9. Robert Bosch GMBH. Platforma informacyjna ESI [Tronie]. Wersja 2006/2
11. Olszowski S., Bikowski T.: Budowa i diagnozowanie masowych
przepywomierzy powietrza
nowoczesnych pojazdw. Konferencja naukowo-techniczna. LogiTrans. Szczyrk
2006.
12. Robert Bosch GmbH. Motorsteuerung fur Ottomotoren. OttomotorManagement. MotronicSysteme. Fachwissen Kfz-Technik. Ausgabe 2003. 14, 62.
13. Robert Bosch GmbH. Produkt information. Hot-film Air Mass Meter HFM6.
2005.
14. Burdka M. Oscyloskop w diagnostyce samochodowej. Cz 2.
Wydawnictwo Instalator
Polski.

22

You might also like