Suplement do miesicznika CHEMIKnaukatechnikarynek nr 12/2013 PL ISSN 0009-2886

Do Siego Roku
Happy New Year

Kolegium redakcyjne

CHEMIKlight
Olga Andrzejczak. Studentka Biotechnologii
na Wydziale Biotechnologii i Nauk o ywnoci Politechniki dzkiej i czonek Wydziaowego Koa Naukowego Kollaps. Interesuje si chemi, zwaszcza w odniesieniu do organizmw ywych szczeglnie tych
niewidocznych goym okiem oraz badaniem zagadek
otaczajcego nas wiata.

Emilia Makarewicz. Sekretarz redakcji miesicznika CHEMIK nauka-technika-rynek, studentka 2. roku

studiw III stopnia na Wydziale Chemii UWr. W trakcie bada waciwoci strukturalnych, energetycznych
i elektronowych zwizkw ksenonu w postaci molekularnej i prostych asocjatw. Duo gotuje, litrami pije
col by pniej szale na fitnessie.

Anna Czumak-Bieniecka. Redaktor naczelna miesicznika CHEMIK nauka-technika-rynek podziwia

pasj, wiedz i umiejetnoci modego zespou redakcyjnego CHEMIKAlight.

Paulina Maksym-Bbenek. Doktorantka na Wydziale Chemicznym Politechniki lskiej. Interesuje

si chemi i pik non, a w wolnych chwilach oddaje si pasji wdkowania.

Agnieszka Drod. Doktorantka na Wydziale

Chemicznym Politechniki lskiej. Badania prowadzi
w Katedrze Technologii Chemicznej Organicznej i Petrochemii. Zainteresowana syntez asymetryczn oraz
biotechnologi. W wolnych chwilach wdruje po grach, zajmuje si gotowaniem da kuchni woskiej. Jest
mioniczk koni oraz naley do sekcji Ergometru Wiolarskiego Politechniki lskiej.

Marcin Marculewicz. Student II roku Chemii. Chemik z zamiowania. Pasjonuje si sportem (w szczeglnoci pik non), nauk o wszechwiecie, yciem i prac Hawkinga, Einsteina oraz Marii Skodowskiej-Curie.
Fan mieszanek wybuchowych BOOM!

Tomasz Dzwonkowski. Student II stopnia Chemii na specjalnoci Chemia Bioorganiczna. Interesuj si wiedz suc wytumaczeniu wielu zjawisk
i procesw.

Anna Mielaczyk. Jest absolwentk Wydziau

Chemicznego Politechniki lskiej w Gliwicach (2010).
Obecnie jest doktorantk w Katedrze Fizykochemii
i Technologii Polimerw. Zainteresowania naukowe:
chemia cukrw oraz chemia polimerw. W wolnych
chwilach czytuje Przygody Sherlocka Holmesa i rozmyla nad paradoksem blinit.

Tomasz Jarosz. Jest absolwentem Wydziau Chemicznego Politechniki lskiej w Gliwicach (2011).
Obecnie jest doktorantem w Katedrze Fizykochemii
i Technologii Polimerw. Jego gwnym zainteresowaniem naukowym s polimery przewodzce. Wolne
chwile spdza nad ksikami.

Andrzej Kamil Milewski. Znany jako Zv. Chemik, inynier, polimerowiec. yciowy wczykij, ideowy nonkonformista. Pracoholik fanatycznie oddany temu, co robi,
konsekwentny i uparty. Najbardziej podziwia tych, ktrzy z nim na co dzie wytrzymuj. Odskoczni znajduje
w enologii i deniu do posiadania wasnej winiarni.

Beata Kamiska. Suchaczka studium doktoranckiego przy Wydziale Chemicznym Politechniki Gdaskiej. Czas poza prac spdza z rodzin i przyjacimi.
Jej pasj jest muzyka: gitara i klarnet.
Andrzej Katunin. Pracownik Katedry Podstaw
Konstrukcji Maszyn Politechniki lskiej. Podstawowe
badania prowadzi w zakresie mechaniki kompozytw
polimerowych, w wolnym czasie buszuje po przestrzeniach wielowymiarowych. Pasjonat podry oraz dobrej lektury i muzyki.
Mariana Kozowska. Jest studentk pitego roku
Chemii na Uniwersytecie w Biaymstoku. Interesuje si
elektroanaliz, biochemi oraz nanomateriaami. Czsto
podejmuje nieoczekiwane decyzje i uwielbia nowe wyzwania. Kocha swoj fajn rodzink: musia i synka.
Katarzyna Krukiewicz. Doktorantka na Wydziale
Chemicznym Politechniki lskiej i Redaktor Dziaowy
w miesiczniku CHEMIK nauka-technika-rynek. W wolnych chwilach buszuje po bibliotece, szlifuje jzyk rosyjski i prowadzi warsztaty chemiczne dla najmodszych.
Kamila Kuciska. Inynier Technologii Chemicznej, obecnie kontynuuje studia magisterskie na Politechnice Gdaskiej. Prywatnie wielka pasjonatka
jazdy konnej, ksiek, muzyki oraz chemii

Joanna Lach. Studiuje chemi, pracuje, podruje. Stara si pamita, e jeli chce si co zrobi,
trzeba to po prostu zacz robi.

Natalia ukasik. Doktorantka Wydziau Chemicznego

Politechniki Gdaskiej. Gwnym obszarem jej zainteresowa naukowych jest chemia supramolekularna. Prywatnie
fanka kina hiszpaskiego i malarstwa Fridy Kahlo.

Jennifer Mytych. Studentka biotechnologii

w Instytucie Biotechnologii Stosowanej i Nauk Podstawowych Uniwersytetu Rzeszowskiego, Prezes Koa
Naukowego Bio Tech oraz czonek Samorzdu Studenckiego. W trakcie bada nad procesem przyspieszonego starzenia komrkowego u ludzi wywoanym
przez nanoczsteczki. Prywatnie, mioniczka podry
oraz owczarkw niemieckich.
Paulina Oller. Studentka Technologii Chemicznej
II stopnia na Politechnice Gdaskiej, czonkini Naukowego Koa Chemikw Studentw PG. Obecnie pochonita syntez chromogenicznych receptorw chemicznych w ramach pracy magisterskiej. W wolnym czasie
hobbystycznie zajmuje si rcznym wyrobem biuterii.
Krzysztof Orliski. Z zawodu belfer, a chemikpopularyzator z pasji. Chce pokaza, e chemia to nie
wybuchy, trucizny, zanieczyszczenia i w ogle cae zo
tego wiata. W wolnych chwilach relaksuje si nad
wod, poniewa wdkarstwo to jego druga pasja.
Boena Rolnik. Studentka 2 roku Biotechnologii
i 1 roku Chemii na Politechnice lskiej, niepoprawna
i zakrcona fascynatka biologii i wszystkiego, co z tym
zwizane. Kady dzie jest dla niej jak nowe wyzwanie. Nie dy do stworzenia wirusa zagady, ale z pewnoci kiedy odkryje co ciekawego :)
Marta Synowczyk. Studentka Technologii Chemicznej na Politechnice Gdaskiej, aktywna czonkini Naukowego Koa Chemikw Studentw PG. Poza chemi interesuje si gotowaniem i sportami, gwnie jazd konn.
Anna Wgrzyn. Z wyksztacenia biolog, z pasji
mikrobiolog. Obecnie pracownik Katedry Biotechnologii rodowiskowej Politechniki lskiej oraz Redaktor
Tematyczny w miesiczniku CHEMIK nauka-technikarynek. Prywatnie fanka twrczoci Agathy Christie, filmw przyrodniczych i obserwacji nieba noc.

CHEMIKlight

Od redakcji,

Spis treci:

krokami zblia si zima; dni staj si coraz krtWielkimi

sze, zmrok nadchodzi coraz wczeniej. Zamiast siedzie

Chemia w nano-skali
Atomy pod lup

Chemia w reakcjach
Biotransformacje uyteczne w przemyle

Matrix Mendelejewa
Nowe oblicze zota

Chemik International

Chemia przyrody
Charakterystyka oglna jezior

Z ycia Chemika-Empiryka
Barwy korozji

Wydzia Chemii
Uniwersytetu Wrocawskiego

Chemia ywienia
Metody konserwacji ywnoci

Czy wiesz e
Czy krew zawsze jest czerwona?

wieczorem przed telewizorem, gorco polecamy rozsi si wygodnie w fotelu z kubkiem gorcej herbaty oraz nowym numerem CHEMIKAlight.*)
Lektur tego numeru CHEMIKAlight polecamy rozpocz
od tekstu Atomy pod lup, w ktrym zdradzimy Wam tajniki
nanotechnologii i postaramy si odpowiedzie na pytanie, czy
mona zobaczy atom. W dziale Chemia w reakcjach tym razem
o wykorzystaniu mikroorganizmw, takich jak grzyby czy bakterie,
do syntezy skomplikowanych zwizkw o znaczeniu biologicznym. Z kolei w artykule Nowe oblicze zota poznamy niezwyke
waciwoci tego drogocennego metalu, ktrymi zainteresowani
s nie tylko jubilerzy, ale i wspczeni dermatolodzy, chirurdzy
plastyczni oraz kosmetolodzy. Chemia przyrody przybliy nam
klasyfikacj jezior, a Wielkie ycie w kropli wody odpowie na pytanie, co kryje si pod tafl wody. Wszystkich Chemikw-Empirykw zapraszamy do przeczytania Barw korozji i samodzielnego
sprawdzenia, jak bardzo korozja potrafi by zoliwa. ywno
jest doskonaym rodowiskiem do wzrostu i rozmnaania drobnoustrojw, wic aby byo moliwe jej przechowywanie, trzeba
j odpowiednio utrwala jak to czyni, podpowie lektura Metod konserwacji ywnoci. Na koniec gratka dla poszukiwaczy innowacji, czyli Magnesy organiczne, a w nich kilka sw o chemii
i zastosowaniu magnesw molekularnych. W tym numerze nie
zabraknie rwnie ciekawostek spod winiety Czy wiesz, e
ani angielskiej terminologii...
Wszystkim Autorom, Wsppracownikom i Czytelnikom
yczymy Wesoych wit i Wspaniaego Nowego Roku 2014.
Miej lektury i niech Wam chemia lekk bdzie!
Redakcja

WSPPRACA

Biomist Portal dla mionikw

nauk przyrodniczych
Naukowe Koo Chemikw
Studentw Politechniki Gdaskiej

Zakad Dydaktyki Chemii

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Science vs fiction
Magnesy organiczne

10
*)

Chemia ycia
Wielkie ycie w kropli wody

Terminologia

11

Teksty podpisane penym imieniem i nazwiskiem (zamiast awatarw rozszyfrowanych na II ok.)

pochodz z dorobku portalu przyrodniczego Biomist za zgod Autorw i Wydawcy.

WYDAWCA: ZW CHEMPRESS-SITPChem
44-100 Gliwice, ul. Grnych Waw 25, tel./fax 32 231-61-35
www.miesiecznikchemik.pl

12

Druk ukoczono w grudniu 2013 r.

Wydzia Chemii
Uniwersytetu Opolskiego

III ok.

Wydzia Technologii i Inynierii

Chemicznej Uniwersytetu
Technologiczno-Przyrodniczego
w Bydgoszczy

IV ok.

SUPLEMENT DO WYDANIA CHEMIK 12/2013

PL ISSN 0009-2886
Niniejsze wydanie jest wersj pierwotn czasopisma
ADRES REDAKCJI: CHEMIK naukatechnikarynek
44-100 Gliwice, ul. Grnych Waw 25 tel/fax 32 231-61-35
www.miesiecznikchemik.pl
e-mail: redakcja@miesiecznikchemik.pl
Wydawanie czasopisma jest dofinansowane
przez Ministerstwo Nauki iSzkolnictwa Wyszego

ZAKAD WYDAWNICZY

CHEMPRESS

Spis treci

CHEMIKlight

Atomy pod lup

d dawien dawna ludzie starali si pozna i zrozumie
otaczajcy ich wiat. Jeszcze w V wieku przed nasz
er, Demokryt z Abdery wysun mia hipotez o tym, e cay
wszechwiat zbudowany jest z niepodzielnych czstek zwanych atomami. Jednak przez ponad dwa tysiclecia nikt nie by
w stanie bezporednio zweryfikowa tej hipotezy. Jak bowiem
dostrzec czstk o wymiarach rzdu 1010 m? To samo pytanie
zadali sobie w latach 80. ubiegego wieku dwaj naukowcy pracujcy w Zurichu dla firmy IBM, Gerd Binnig i Heinrich Rohrer.
Zajmowali si oni badaniem procesw wzrostu, struktury i waciwoci cienkich warstw tlenkw. Dostpne wtedy mikroskopy elektronowe nie daway moliwoci obserwacji powierzchni
w skali uamkw nanometra, Binnig i Rohrer postanowili wic
sami zbudowa odpowiednie urzdzenie.
Naukowcy z Zurichu signli do bada Amerykaskiego fizyka Georgea Gamowa, ktry w 1928 r. po raz pierwszy opisa
zjawisko tunelowania. Okazuje si bowiem, i elektrony maj
moliwo przenikania (tunelowania) przez bariery potencjau
nawet jeeli energia elektronu jest mniejsza od energii potencjalnej trzymajcej go w danym miejscu, elektron wci ma moliwo ucieczki.

Moliwe jest te inne ustawienie pomiaru zaprogramowanie kontrolujcego ig skanera, tak aby ta poruszaa si
w gr lub w d zapewniajc uzyskanie staej wartoci prdu.
Obie metody dadz nam to, czego szukamy: moliwo zarejestrowania powierzchni prbki z dokadnoci nawet do pojedynczego atomu.

http://www.phy.cuhk.edu.hk/centrallaboratory/afm/afm.jpg

http://scr3.golem.de/screenshots/1106/IBM-100/5729877195_5f388f28e4_o_d.jpg

Mikroskop si atomowych

Gerd Binnig i Heinrich Rohrer ze swoim najwikszym odkryciem

mikroskopem tunelowym

Wykorzystujc te informacj, Binnig i Rohrer zbudowali w 1981 r. pierwszy skaningowy mikroskop tunelowy
(za co w 1986 r. dostali Nagrod Nobla z fizyki). Ich pomys
by prosty: wyobramy sobie bardzo ma ig znajdujc si
w niewielkiej odlegoci nad powierzchni, ktr chcemy zobaczy. Do badanej powierzchni przykadamy napicie. Z opisu zjawiska tunelowania wynika, e pewna liczba elektronw
jest w stanie przedosta si z powierzchni prbki przez cienk
warstw prni wprost do igy. Mamy wic do czynienia z przepywem tzw. prdu tunelowego, ktrego natenie mona atwo zmierzy. Esencj tej metody jest fakt, e natenie prdu
tunelowego jest zalene od odlegoci midzy ig a prbk
gdy iga znajduje si bliej powierzchni, natenie prdu jest
wiksze. Jeeli iga bdzie oddala si od powierzchni, to zauwaymy spadek prdu. Jeeli ustawimy ig w pewnej staej
odlegoci od prbki, to powoli j przesuwajc bdziemy mogli
zauway zmiany w nateniu prdu bdzie si on zwiksza,
gdy natrafi na wypukoci powierzchni, a zmniejsza, gdy
na powierzchni bd wklsoci.

Dokadne okrelenie pooenia igy umoliwia wykorzystanie bardzo czuego skanera piezoelektrycznego. Aby zapewni
mikroskopowi odpowiedni rozdzielczo, wane jest, eby
iga miaa bardzo ostry czubek najlepiej jednoatomowy.
Pewnym minusem skaningowej mikroskopii tunelowej jest to,
e prbka musi by przewodzca, inaczej bowiem nie uzyskamy przepywu prdu. T ostatni niedogodno udao si pokona w 1986 r., kiedy to po raz pierwszy wiato dzienne ujrza
mikroskop si atomowych. Zasada dziaania jest analogiczna
do mikroskopii tunelowej jedyn rnic jest to, e zamiast
prdu rejestruje si siy wystpujce pomidzy powierzchni
prbki a ig. Nie ma koniecznoci, eby badane prbki przewodziy prd, dziki czemu moliwe jest ogldanie niemal kadej powierzchni.

http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Procesor_486_AFM_J_REBIS.png

Chemia w nano-skali

Obraz procesora komputerowego uzyskany za pomoc

mikroskopu si atomowych

CHEMIKlight

Czsteczki wirusa zarejestrowane za pomoc mikroskopu si

atomowych: pojedyncza czsteczka ma zaledwie 16 nm rednicy

Skaningowy mikroskop tunelowy po raz pierwszy umoliwi

naukowcom zobaczenie wiata w skali atomowej. Due zainteresowanie wzbudziy pierwsze obrazy przedstawiajce powierzchnie krzemu, grafitu i zota. Z czasem zaczto bada za jego pomoc powierzchnie coraz bardziej skomplikowane, uzyskujc bardzo
wiele potrzebnych informacji.
Eksperymentujc z nowym mikroskopem naukowcy odkryli, e po przyoeniu do igy odpowiednio wysokiego napicia
moliwe jest odrywanie pojedynczych atomw i przekadanie ich
w inne miejsce. Umoliwio to modyfikacj powierzchni na poziomie atomowym. Mona wic pokusi si o stwierdzenie,
i mikroskop tunelowy sta si pierwszym narzdziem
nanotechnologii.

Biotransformacje
uyteczne w przemyle
M

urchison, meteoryt znaleziony w 1969 r. w poudniowej Australii, synie zodkrycia w nim 18 aminokwasw
biakowych pozaziemskiego pochodzenia oraz pochodnych kwasu fosfonowego. Na podstawie tego znaleziska istnieje hipoteza,
e na Ziemi, zanim pojawiy si zwizki zawierajce wizanie tlenfosfor, istniay ju zwizki zawierajce kowalencyjne wizanie wgiel-fosfor (fosfoniany). Zwizki fosfonowe stanowi liczn grup
substancji o znaczeniu biologicznym, np. fosfomycyna antybiotyk
o dziaaniu bakteriobjczym; fosfinotricyna antybiotyk, analog
strukturalny glutaminanu wykazujcy aktywnosc antybakteryjna
i herbicydow; glifosat skadnik niektrych herbicydw, stosowany w postaci soli amonowej lub izopropyloamoniowej.

Wiele fosfonianw dziki swojej budowie jest zwizkami

farmakologicznie aktywnymi dziaajcymi poprzez inhibicj enzymw. Fosfoniany mog posiada dwa centra stereogeniczne,
na atomie fosforu oraz na poczonym z nim atomie wgla,
i wystpowa w postaci enancjomerw. Reakcje zachodzce
w warunkach fizjologicznych w ogranizmie ywym s stereospecyficzne, jeli lek, lub miejsce (region), z ktrym si wie ma waciwoci przestrzenne. W rezultacie, jeden z enancjomerw moe
mie waciwoci lecznicze, a drugi moe wykazywa waciwoci
toksyczne lub nie reagowa w okrelony sposb. Prostym przykadem moe by penicylina V, antybiotyk izolowany z pleni Penicillium, majcy konfiguracj 2S, 5R, 6R jej enancjomer jest
poznawiony aktywnoci biologicznej. (S)-ibuprofen jest rodkiem
przeciwblowym i przeciwzapalnym, podczas gdy enancjomer R
jest nieaktywny. Talidomid, lek o dziaaniu przeciwwymiotnym
oraz przeciwblowym stosowany w latach 60. XX w. otrzymywany by jako mieszanina racemiczna. Udowodniono, e tylko enancjomer o konfiguracji R ma dziaanie lecznicze, podczas gdy drugi
jest silnym mutagenem dziaajcym szkodliwie na DNA podu.
W produkcji lekw i zwizkw majcych zastosowanie farmakologiczne ogromn przewag nad reakcjami syntezy asymetrycznej maj biotransformacje reakcje chemiczne zachodzce

z udziaem enzymw, w ktrych nastpuje modyfikacja okrelonego fragmentu substratu. Reakcje takie posiadaj wysok stereo-, regio- oraz chemospecyficzno, co pozwala na uzyskanie
tylko jednego enancjomeru z mieszaniny racemicznej substratu.

Do biotransformacji wykorzystuje si mikroorganizmy takie jak

grzyby czy bakterie.
Bardzo interesujacymi zwiazkami nalezacymi do fosfonianw sa hydroksyfosfoniany analogi strukturalne hydroksykwasw. Do tej grupy nale rwnie hydroksyfosfonopeptydy
wykorzystywane jako leki na nadcinienie oraz leki przeciwwirusowe. Znane s liczne metody syntezy optycznie czystych hydroksyfosfonianw. Metod zastpujc reakcje asymetryczne
jest biokataliza, bardzo uyteczna dziki wysokiej aktywnoci
katalitycznej, duemu wyborowi katalizatorw oraz wysokiej
selektywnoci. Istnieje kilka metod biokatalitycznej syntezy hydroksyfosfonianw, m.in. enancjoselektywna hydroliza
acylofosfonianw z uyciem enzymw i mikroorganizmw,
rozdzia mieszaniny racemicznej hydroksyfosfonianw za pomoc estryfikacji, bioredukcja ketofosfonianw lub hydrolityczne otwarcie piercienia oksiranowego w podstawionych
1,2-epoksyetanofosfonianach. Wiele zespow badawczych
otrzymuje hydroksyfosfoniany na drodze biotransformacji;
trwaj prby zwikszania enancjoselektywnoci i skutecznoci
katalizy enzymatycznej poprzez modyfikacj rodowiska reakcji i preparatw enzymatycznych.
Prowadzenie reakcji z udziaem mikroorganizmw jest efektywn metod otrzymywania zwizkw fosforoorganicznych pozwalajc w prosty sposb otrzyma produkt o podanej konfiguracji absolutnej i duej czystoci.
Mateusz Piksa

Peny tekst dostpny na stronie:

http://biomist.pl/chemia/biotransformacje-uzyteczne-w-przemysle/2647

Chemia w reakcjach

http://www.cgl.ucsf.edu/chimera/ImageGallery/entries/
afm/stmv-afm.html

CHEMIKlight

Nowe oblicze zota

oto, jest pierwiastkiem chemicznym
o liczbie atomowej 79, nalecym do me79
tali przejciowych i pierwiastkw grupy 11. ZoAurum
to jest cikim, byszczcym i mikkim metalem,
196,96
bdcym najbardziej cigliwym i kowalnym
spord wszystkich znanych metali. Czyste zoto ma jasnoty kolor i wyrany poysk, nie utlenia si w wodzie ani w powietrzu. Z wyjtkiem helowcw zoto jest najmniej
reaktywnym pierwiastkiem. Zoto jest metalem mao aktywnym
chemicznie w temperaturze pokojowej. Z powietrzem w temperaturze pokojowej nie reaguje. Zoto nie reaguje z fluorowcami.
Nie rozpuszcza si w kwasach nieutleniajcych i nie ulega dziaaniu kwasu azotowego. Zoto ulega dziaaniu wody krlewskiej.
Wystpuje na +1 i +3 stopniu utlenienia. Tlenek zota (III) Au2O3
wykazuje charakter amfoteryczny. Zoto wykorzystuje si w jubilerstwie i do produkcji monet.

Au

lask zota fascynowa czowieka od zawsze a jego niezwyke waciwoci chemiczne uczyniy z niego bardzo podany kruszec. Cho zoto jest jednym z najrzadziej wystpujcych
pierwiastkw, to stao si wyjtkowo wartociowym metalem
szlachetnym, wykorzystywanym jako surowiec do produkcji biuterii oraz rnego rodzaju ozdb.

Staroytny egipski naszyjnik

Zoto (Au, ac. aurum) jest pierwiastkiem chemicznym wystpujcym w przyrodzie w niewielkich steniach; w wodzie
morskiej znajduje si ok. 4 mg zota/ton wody. Zoto wystpuje
rwnie w postaci zwizanej w rudach metali albo tworzy yy
w skaach magmowych. W przemyle zoto uywane jest najczciej w postaci stopw (gwnie z miedzi i srebrem). Jego zawarto okrela si w karatach (liczba czci zota w 24 czciach
masowych stopu). Najcenniejszy, najbardziej czysty, jest stop
24-karatowy. W ludzkim organizmie zawarto zota nie przekracza 10 mg, z czego poowa znajduje si w kociach.

Dawno, dawno temu...

Staroytni Chiczycy wykorzystywali zoto do leczenia schorze skry, serca, koci, wtroby oraz jako rodek uspokajajcy.
W redniowieczu Paracelsus, zaleca preparaty zota w terapii
chorb wenerycznych, trdu, ropiejcych ran i padaczki, a pod
koniec XIX w. Robert Koch dowid, e cyjanek zota hamuje
rozwj bakterii wywoujcych grulic. Zapocztkowao to wiele
bada, ktre doprowadziy do stosowania zota w farmakolo-

gii wykorzystywano cienkie patki zota, sproszkowane zoto,

nalewk ze zota, kwasowe roztwory zota oraz nieorganiczne
i organiczne sole.
http://www.geopic.pl/albums/album/zoto_samorodek_gold_
nugget_california.jpg

http://powertripberkeley.com/wp-content/uploads/ancientegyptian-goldjewelryobsessories-the-amazing-egyptianjewelry-collection-at-the-lvleskv2.jpg

Matrix Mendelejewa

Zoty samorodek

Zoto powraca do ask

Niezwykymi waciwociami zota zainteresowali si wspczeni dermatolodzy, chirurdzy plastyczni i kosmetolodzy.

Okazao si, e zoto koi skr, dziaa silnie antybakteryjnie
i przeciwzapalnie, przyspiesza migracj skadnikw aktywnych
w gb skry, stymuluj syntez kolagenu i proces oczyszczania
organizmu, nawila i odywia dojrza cer, a take wytwarza
na skrze film ochronny. Zoto likwiduje te objawy przewlekych chorb alergicznych, wspomaga leczenie: zaburze trawienia, nadczynnoci gruczow, nerwicy, depresji, stanw lkowych oraz likwiduje ble mini i nadmierne pocenie si, a take
gwatowne uderzenia gorca i zimna. W chirurgii powszechnie
stosuje si przyrzdy ze zota.
Naukowcy interesuj si wykorzystaniem nanozota w walce z rakiem. Jest ono tolerowane przez organizm czowieka,
ma zdolno przenikania przez cianki komrek i swobodnie
przemieszcza si w ukadzie krenia; moe wic by wykorzystywane do dostarczania lekw. W farmacji XX w. powstao pojcie
zota koloidalnego zawiesiny mikroskopijnych czsteczek zota
w wodzie destylowanej, czystego i naturalnego rodka uzupeniajcego diet.
W kosmetyce wykorzystuje si 24-karatowe czynne zoto
w formie zmikronizowanej. Preparaty z jego zawartoci dziaaj dugotrwale, spowalniajc procesy starzenia. Nanoczsteczki
zota s w stanie dotrze do warstwy podstawnej naskrka, uruchamiajc tym samym mechanizmy zwizane z systemem jego
nawilania. Wysokie stenie zota w preparacie powoduje zwenie porw oraz tworzy cenny film na skrze, ktry chroni przed
szkodliwym dziaaniem czynnikw zewntrznych. Wrd niektrych badaczy powszechna jest opinia, e waciwoci przeciwzapalne zota s silniejsze od glikokortykosteroidw; moe wic by
skuteczn broni w walce z trdzikiem.
Cudowne waciwoci zota docenia ju Kleopatra, a dzisiaj
wraca ono do ask jako skadnik wielu kosmetykw.
Marta Cybulak, Magdalena Naurecka

Peen tekst dostpny na:

http://biomist.pl/chemia/artykuly/nowe-oblicza-zlota/3834

Nowe miejsce na Twoj reklam

wicej informacji na stronie

www.chemikinternational.com

CHEMIKlight

Charakterystyka
oglna jezior
kosystemy jeziorne powstaway w wyniku wielopaszczyznowego i rwnoczesnego oddziaywania licznych czynnikw na rodowiska wodne. Wspczesne jeziora dzieli si ze wzgldu na pochodzenie, harmoniczno oraz stan troficzny. Istniej te
kategoryzacje zwizane z mechanizmem mieszania wd, skadem
gatunkowym ichtiofauny albo wymaganiami makrofitw odnonie do rodowiska wodnego (typologia florystyczna).
Jeziora oligotroficzne charakteryzujce si ma zawartoci substancji biogennych (przede wszystkim zwizkw azotu
i fosforu), to zbiorniki gbokie, zlokalizowane gwnie na terenach o podou skalistym, mao yznym. Woda w takich jeziorach
jest czysta, przejrzysta, niebieska, niebieskozielona lub szafirowa
moliwe jest wic przenikanie promieni sonecznych i ogrzewanie
wody do znacznej gbokoci. Dobre warunki tlenowe, zwizane
z niewielk iloci detrytusu oraz uboga rolinno wysza i glony,
wpywaj na brak zakwitw. Jeziora oligotroficzne w Polsce, to jeziora grskie, np. Morskie Oko albo jeziora lobeliowe na Pomorzu
Zachodnim, w Borach Tucholskich i Pojezierzu Kaszubskim.

Morskie Oko przykad jeziora oligotroficznego

Jako mezotroficzny okrela si stan umiarkowanej yznoci

wd, wynikajcy z nieduej iloci nutrientw i substancji organicznych w zbiorniku wodnym. Jezioro mezotroficzne wykazuje
stan poredni pomidzy kracowo przeciwstawnymi typami: oligo- i eutroficznym. W okresie wegetacyjnym przejrzysto wody
waha si w granicach 4 do 7 m, a natlenienie w gbszych strefach
wynosi 2060% nasycenia. Jeziora mezotroficzne s yzne i bogate w substancje organiczne. W okresie wegetacyjnym przejrzysto wody wynosi od 3 do 5 m, a nasycenie tlenem w warstwie
naddennej nie przekracza 30%; rolinno brzegowa dobrze rozwinita. W Polsce jeziorem mezotroficznym jest jezioro Biae Wigierskie w Wigierskim Parku Narodowym.
Przyczyn nadmiernego wzrostu yznoci jezior jest ich eutrofizacja, czyli wzbogacanie wd w substancje biogenne gwnie zwizki azotu i fosforu. Jeziora eutroficzne zlokalizowane
s na terenach o yznych glebach. Charakteryzuj si niewielk
gbokoci (przewaga procesw osadowych nad rozkadem).
W przydennych warstwach wody wystpuj czsto deficyty tlenowe, albo wrcz warunki beztlenowe. Kompilacja niedostatecznej
redukcji materii organicznej oraz warunkw beztlenowych prowadzi do procesw gnilnych, std ciemne zabarwienie osadw
dennych (nagromadzenie siarczkw). Dua zawarto nutrientw

powoduje wzmoony wzrost biomasy planktonu (efektem jest

tozielona barwa wody w zbiornikach eutroficznych) prowadzcy do zakwitw wd. Przykad jeziora eutroficznego w Polsce
jest Jezioro lepian w wojewdztwie warmisko mazurskim.
Zbiorniki dystroficzne mog tworzy si z rnych stadiw rozwoju jeziora; mog powstawa z jeziora oligotroficznego, gdy macierzysty zbiornik pooony jest na podou mineralnym o charakterze kwanym i gdy warunki klimatyczne nie
sprzyjaj eutrofizacji. Zazwyczaj powstanie jeziora dystroficznego
zwizane jest z pooeniem zbiornika na terenach o glebie kwanej, wrd lasw iglastych lub torfowisk. Lokalizacja takich jezior
sprawia, e do wody dostaj si due iloci substancji humusowych (kwasy huminowe, kwasy fulwowe), nadajc jej kwany
odczyn i charakterystyczne, tobrunatne zabarwienie. Jeziora
o takiej barwie wystpuj w krajach skandynawskich. Kwany odczyn wody nie sprzyja rozwojowi bakterii, dlatego procesy rozkadu materii organicznej w zbiorniku przebiegaj bardzo wolno.
Brzegi jezior dystroficznych zaronite s mszarami torfowcw,
ktre nasuwajc si stopniowo na powierzchni wody, tworz
uginajce si kouchy. Rolinno jezior dystroficznych jest uboga i zazwyczaj ogranicza si do mchw Zwyczajow nazw tego
typu jezior jest suchar. Najbardziej znane s suchary pooone
na terenie Wigierskiego Parku Narodowego oraz Parku Narodowego Borw Tucholskich.

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f6/Dystrophic_lake_in_Bielawa_nature_reserve_in_Poland.JPG

http://www.tapetus.pl/obrazki/n/63763_morskie-oko-czarny-staw.jpg

Chemia przyrody

Jezioro dystroficzne w rezerwacie przyrody Bialawa

Prawidowe funkcjonowanie ekosystemw decyduje o moliwoci ycia na kuli ziemskiej, dlatego poznanie ich struktury
i waciwoci jest niezwykle wane. W przypadku jezior zadanie
to jest szczeglnie trudne, gdy wykazuj one ogromn rnorodnoci, a procesy zachodzce w poszczeglnych zbiornikach
s bardzo odmienne. Niezalenie od zrnicowania jezior pod
wzgldem genezy misy jeziornej i jej ksztatu oraz typu rybackiego, miktycznego lub florystycznego, zjawiska wynikajce
ze zwikszenia stopnia industrializacji, urbanizacji i intensyfikacji rolnictwa, przyspieszaj rozwj jezior w kierunku wzrostu ich
trofii, a naturalne procesy obiegu zwizkw azotu i fosforu ulegaj zaburzeniu. Skutkuje to postpujc eutrofizacj zbiornikw
wodnych, ktra jest najwikszym zagroeniem dla rnorodnoci
biologicznej siedlisk sodkowodnych.
Grzegorz Pawelczyk
Peen tekst mona znale na stronie:
http://biomist.pl/chemia/charakterystyka-jezior/3861

CHEMIKlight

Barwy korozji
J

akie s, kady widzi! Czerwonobrunatna zaraza podstpnie zerajca (aciskie sowo corrosio oznacza zera)
karoseri naszego samochodu. Rocznie 2030% wyprodukowanej stali ulega zniszczeniu. W przypadku duych konstrukcji
konsekwencje korozji mog by katastrofalne. Dziaaniu czynnikw zewntrznych ulega wikszo metali: na miedzi pojawia si zielonkawa patyna, na srebrze czarny osad siarczku,
a na aluminium szczelna powoka tlenkowa. Rdza nie jest dobrze zwizana ze zdrowym podoem, co umoliwia niszczenie gbszych warstw metalu. Najwiksze szkody s wynikiem
nie powolnej korozji pod wpywem czynnikw atmosferycznych,
lecz jej elektrochemiczn odmian. Stopy elaza (stale i eliwa)
zawieraj niezbdny dodatek wgla w postaci krysztaw grafitu
oraz cementytu Fe3C, ktre tworz z elazem ogniwa galwaniczne. W obecnoci wody wraz z rozpuszczonymi gazami i solami,
dochodzi do zamknicia obwodu elektrycznego i zaczynaj biec
niekorzystne procesy:
1. elazo staje si anod ogniwa i ulega utlenianiu:
Fe0 Fe2+ + 2e
2. Na grafitowej lub cementytowej katodzie redukuje si tlen
rozpuszczony w wodzie:
O2 + 2H2O + 4e 4OH
Dodanie stronami i zbilansowanie obu rwna daje zapis
przebiegajcej reakcji (kationy Fe2+ reaguj z anionami OH tworzc trudno rozpuszczalny osad):
2Fe + O2 + 2H2O 2Fe(OH)2
Kolejne etapy niszczenia przebiegaj na drodze chemicznej.
Fe(OH)2 atwo si utlenia i reaguje z gazami atmosferycznymi.
W konsekwencji powstaje mieszanina uwodnionych tlenkw, wodorotlenkw i wglanw elaza, czyli rdza.
Tyle teorii. Ale czy przeledzi opisany proces? Tak, a w dodatku odczynniki s atwo dostpne. Potrzebne bd:
1% wodny roztwr heksacyjanoelazianu(III) potasu
K3[Fe(CN)6] (elazicyjanek potasu). Zwizek w obecnoci jonw Fe2+ tworzy ciemnoniebieskie poczenie kompleksowe,
zwane bkitem Turnbulla
1% alkoholowy roztwr fenoloftaleiny; wskanik w rodowisku
zasadowym barwi si na kolor od rowego do malinowego
3% wodny roztwr chlorku sodu NaCl, tworzcy rodowisko
sprzyjajce korozji.
Przed rozpoczciem prby mieszamy po 12 cm3 dwch
pierwszych roztworw, a nastpnie dopeniamy je roztworem
NaCl do objtoci 100 cm3. Dodajemy 5g elatyny i, cay czas mieszajc, ogrzewamy roztwr do ok. 50C (rodowisko elu utrudnia migracj jonw, co powoduje wyraniejsze efekty dowiadcze). Po rozpuszczeniu elatyny mieszanin wylewamy na szalk
Petriego lub inne paskie naczynie. Gdy zaobserwujemy pierwsze
oznaki elowania zatapiamy badany przedmiot w odczynniku ferroksylowym (tak nazywa si sporzdzona mieszanina). Moemy
przeprowadzi kilka prb:
1. Czycimy powierzchnie dwch stalowych gwodzi. Jeden
z nich zginamy, a nastpnie oba wkadamy do roztworu. Wkrtce moemy obserwowa wyniki eksperymentu. Obszary katodowe, w ktrych redukuje si tlen, maj rowe zabarwienie (barwi si fenoloftaleina w miejscach wzrostu stenia jonw OH).
Natomiast niebieskozielone obszary anodowe (bkit Turnbulla
powstajcy w strefie pojawiania si jonw Fe2+) widoczne s

w strefach naruszenia struktury metalu. Takie zachowanie stali

powoduje, e miejsca poddane obrbce (zgicia, czenia) musz by szczeglnie starannie chronione przed korozj; dotyczy
to take przyspieszonego niszczenia uszkodzonych elementw
karoserii samochodowej.

Gwod poddany obrbce

mechanicznej (po prawej)

Gwd poczony z cynkiem

(po lewej) oraz z miedzi (po prawej)

2. Jeden z gwodzi oplatamy miedzianym drucikiem, a drugi

czymy z cynkow blaszk. W przypadku gwodzia poczonego
z drutem miedzianym, rowe zabarwienie wystpuje w pobliu
miedzi, a niebieskozielone wok stali. Dla drugiej prbki rowe
plamy pojawiaj si wok gwodzia, natomiast w pobliu cynkowej blaszki widoczne jest zmtnienie roztworu (spowodowane
powstawaniem tawobiaego osadu elazicyjanku cynku). Niszczenie stali zachodzi, gdy kontaktuje si ona z miedzi; natomiast
stal poczona z cynkiem jest przez ten cynk chroniona. Dlatego
powoki z metali szlachetniejszych od elaza musz by szczelne;
w przypadku uszkodzenia (np. zarysowania poniklowanego zderzaka) wrcz przyspieszaj korozj. Cynk chroni stalowy przedmiot nawet przy uszkodzeniu powoki.

Korozja w kropli obszar anodowy w rodku i katodowy na obrzeu

3. Na oczyszczon powierzchni blaszki stalowej nanosimy

du kropl odczynnika ferroksylowego (tym razem bez dodatku
elatyny). Wkrtce zewntrzne czci kropli zabarwiaj si na rowo, a jej centrum na niebieskozielono. Obszary katodowe
pooone s w strefie duego dostpu tlenu, na obrzeach kropli. Natomiast obszary anodowe (w ktrych zachodzi utlenianie
elaza) w miejscach utrudnionego dostpu tego gazu. Jest
to swoisty paradoks korozji, ale wytumaczalny, gdy do rwnania
procesu katodowego zastosujemy regu przekory. Wynik prby
wyjania zoliwo korozji, ktra szczeglnie atakuje
trudno dostpne, zawilgocone miejsca; w ten sposb
zapiekaj si gwinty rub.

Z ycia Chemika-Empiryka

WYDZIA CHEMII UNIWERSYTETU WROCAWSKIEGO

Wydzia Chemii Uniwersytetu Wrocawskiego jest jednym z czterech w Polsce z midzynarodow akredytacj ECTNA
Chemistry Eurobachelor i Chemistry Euromaster; zosta te odnotowany (jako jeden z trzech wydziaw chemicznych w Polsce)
pord 4500 najlepszych uczelni w Europie.
Wysoka jako i atrakcyjno studiw oraz aktywno studentw s priorytetami Wadz Wydziau.
Oferta Wydziau Chemii Uniwersytetu Wrocawskiego, to moliwo studiowania chemii w przyjaznych i profesjonalnych warunkach.
Wydzia prowadzi studia stacjonarne ( I i II stopnia) oraz studia niestacjonarne (II stopnia).
Od roku akademickiego 2013/2014 dostpne s studia stacjonarne I stopnia na kierunku CHEMIA na szeciu specjalnociach:
Chemia biologiczna Chemia materiaw Chemia medyczna Chemia oglna Chemia rodowiska Informatyka chemiczna
Kady student zdobywa wiedz i umiejtnoci z podstawowych dziaw chemii w bloku przedmiotw obowizkowych, a wiedz specjalistyczn w ramach szerokiej oferty przedmiotw do wyboru. Kady absolwent studiw I stopnia otrzymuje solidne wyksztacenie
chemiczne w zakresie podstawowym i specjalistycznym, zgodnie z indywidualnymi zainteresowaniami i planami kariery zawodowej.
W ramach studiw stacjonarnych II stopnia istnieje moliwo wyboru jednej z dziesiciu specjalnoci:
Analityka instrumentalna Chemia biologiczna Chemia fizyczna Chemia materiaw Chemia medyczna Chemia nieorganiczna i kataliza Chemia
obliczeniowa Chemia organiczna Chemia rodowiska Informatyka chemiczna
i chemometria
Na studiach stacjonarnych II stopnia student
zdobywa zaawansowan wiedz i umiejtnoci w wybranej przez siebie dziedzinie.
Realizuje wybrany blok specjalnociowy,
z moliwoci poszerzania swoich zainteresowa dodatkowymi przedmiotami, zgodnie
ze swoimi zainteresowaniami. Specjalnoci
s przygotowane przez specjalistw-naukowcw z wielkim dorobkiem i osigniciami w danej dyscyplinie, z uwzgldnieniem
najnowszego stanu wiedzy chemicznej.
Do dyspozycji studentw s nowoczesne,
bardzo dobrze wyposaone laboratoria
chemiczne i najnowoczeniejsza aparatura
naukowa. Zaawansowane ksztacenie chemiczne, to take cise powizanie procesu
dydaktycznego z prowadzonymi na Wydziale
badaniami naukowymi, a praca dyplomowa
studenta zawsze przygotowywana jest w jednym z Zespow Badawczych i najczciej
koczy si publikacj naukow.
Wszyscy studenci maj moliwo zdobycia (bezpatnie) dodatkowych kwalifikacji
uprawniajcych do nauczania chemii.
Absolwenci Wydziau Chemii Uniwersytetu
Wrocawskiego s doskonale przygotowani do pracy w Polsce i na wiecie!

www.chem.uni.wroc.pl

CHEMIKlight

Metody konserwacji
ywnoci

http://www.thecombines.com/six/microbe.jpg

ywno jest doskonaym rodowiskiem do wzrostu i rozmnaania drobnoustrojw, wic aby mona j byo przechowywa, trzeba j odpowiednio utrwala, to znaczy:
wstrzymywa tkankowe procesy biochemiczne
nie dopuszcza do rozwoju i dziaania drobnoustrojw
wstrzymywa zmiany chemiczne (nieenzymatyczne) i fizyczne
zabezpiecza przed inwazj i rozwojem szkodnikw
zabezpiecza przed skaeniami i zakaeniami.

cakowite termiczne zniszczenie drobnoustrojw. Rozrnia si

kilka metod sterylizacji. Apertyzacja (sterylizacja w opakowaniach
hermetycznych) jest metod utrwalania ywnoci umieszczonej
w metalowych puszkach, szklanych naczyniach lub zgrzewanych
opakowaniach z tworzyw sztucznych. Metoda HTST (ang. High
Temperature Short Time) polega na byskawicznym ogrzaniu produktu do temperatury sterylizacji, utrzymaniu tej temperatury
przez krtki czas i byskawiczne schodzenie, co pozwala na zachowanie skadnikw odywczych. Podwyszenie temperatury
z 118oC w metodzie tradycyjnej do 140oC w metodzie HTST pozwala na skrcenie czasu sterylizacji z kilkudziesiciu minut do kilkudziesiciu sekund. Metoda HTST stosowana jest do sterylizacji
produktw staych. Sterylizacj produktw pynnych, np. mleka,
osiga si wykorzystujc metod UHT (ang. Ultra-High Temperature processing).
Jakub Duszczyk

Peen tekst dostpny jest na stronie:

http://biomist.pl/biologia/utrwalanie-zywnosci-metody/3733

Komrka drobnoustroju chorobotwrczego

Czy wiesz,
e...
Czy krew zawsze jest czerwona?

Barwniki oddechowe, to substancje biakowe z grupy metaloproteidw, ktrych funkcj jest transport tlenu w organizmie
zwierzt. S one zazwyczaj zlokalizowane w wyspecjalizowanych komrkach lub rozpuszczone w pynie celomy i hemolimfie.
Barwnikiem oddechowym u krgowcw jest hemoglobina, ktr
mona znale w erytrocytach i ktra odpowiada za czerwon
barw krwi. Biako
to wystpuje rwnie
w osoczu niektrych
bezkrgowcw, np. skposzczetw. Czerwony kolor ma rwnie
hemoerytryna, ktra
wystpuje u niektrych
wieloszczetw, ramienionogw, sikwiakw,
Model czsteczki hemoglobiny
i piercienic. Z kolei
stawonogi i miczaki posiadaj hemocyjanin, czyli barwnik zawierajcy mied i majcy kolor bkitny! U wielu bezkrgowcw wystpuje erytrokruoryna (chlorokruoryna) zielony barwnik
zawierajcy elazo. Jak wida, w zalenoci od barwnika oddechowego, krew moe przybiera kolory od czerwonego przez
zielony do niebieskiego. Posiadanie bkitnej krwi dla
prawdziwego biologa jest rwnoznaczne z porwnaniem
do stawonogw lub miczakw.

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d9/Haemoglobin-3D-ribbons.png

www.mmboxpartitions.com/blog/wp-content/uploads/2012/04/milk_carton1.jpg

Surowce pochodzenia rolinnego i zwierzcego zawieraj

z reguy due iloci wody, ktra powoduje zmiany fizyczne, chemiczne i biologiczne a wic wpywa na trwao ywnoci. Istnieje
kilka metod regulacji aktywnoci wody w ywnoci, np. osmoaktywne utrwalanie ywnoci, polegajce na hamowaniu rozwoju drobnoustrojw poprzez regulacj aktywnoci wody poprzez
dodawanie substancji osmoaktywnych (solenie, sodzenie) lub
usuwanie wody (zagszczanie, suszenie). Termiczne utrwalenie
ywnoci, to przechowywanie produktw w niskiej temperaturze
albo ogrzewanie ich do osignicia stabilnoci mikrobiologicznej.
W czasie utrwalania dochodzi do inaktywacji drobnoustrojw,
enzymw i toksyn drobnoustrojowych. Proces obrbki termicznej moe powodowa obnienie wartoci odywczej poprzez
niszczenie witamin i innych skadnikw
pokarmowych, naley go wic prowadzi tak, aby w jak najwikszym stopniu
zniszczy drobnoustroje i enzymy, i jednoczenie w jak najwikszym stopniu zachowa skadniki odywcze. Konieczna
jest wic znajomo odpornoci cieplnej
zarwno drobnoustrojw jak i skadnikw odywczych.
Jedn z metod obrbki cieplnej jest
pasteryzacja, ktrej celem jest zniszczenie form wegetatywnych drobnoustrojw i inaktywacja enzymw poprzez
podgrzanie produktw do temperatury
100oC. Pasteryzacji poddaje si mleko,
piwo, przetwory jajeczne, ywno kwan, soki owocowe, ogrki konserwowe. Czas i temperatura wewntrz ywnoci w czasie pasteryzacji regulowana jest w ten sposb, aby w punkcie krytycznym wynosia ona 68 -72oC.
Kolejn metod utrwalania ywnoci jest sterylizacja, tj.
ogrzewanie produktw do temperatury powyej 100oC, a wic

Chemia ywienia

CHEMIKlight

Magnesy organiczne
arafrazujc klasyka, magnes jaki jest, kady widzi. Wszyscy widzielimy kiedy elazn sztabk lub podkow z wymalowanymi biegunami, ale czy jest to jedyna forma magnesu?
Owszem, mona wyobraa sobie rne ksztaty magnesu, ale
prawdziwy skok mylowy w tej dziedzinie dokona si w 1967 r.
za spraw odkrycia H.Wickmana i jego zespou, ktre dao pocztek chemii magnesw molekularnych.

Magnesy molekularne, jak to dziaa?

Podstawowym rdem pola magnetycznego jest ruch adunku. Moe on mie charakter postpowy i obrotowy. Pierwszy przypadek mona zilustrowa elektronami pyncymi przez
zwojnic elektromagnesu; w drugim wystarczy dowolna naadowana czstka posiadajca spin, czyli obracajca si wok
wasnej osi, wskutek czego wytwarza moment magnetyczny.
Dlaczego wic nie jestemy zewszd otoczeni przez magnesy,
skoro elektrony i protony mona znale dosownie wszdzie?
Ot, w zalenoci od tego, jak obraca si dana czstka, spin
moe przyjmowa wartoci ujemne lub dodatnie, a momenty
magnetyczne czstek o przeciwnym spinie znosz si. Tak wic,
dopki wszystkie elektrony w czsteczce s sparowane, nie
moe by mowy o magnetyzmie.
Wystarczy jednak ju jeden niesparowany elektron, aby czsteczka nabraa waciwoci paramagnetycznych. Im wicej takich
elektronw w strukturze czsteczki, tym wikszy jej potencja magnetyczny. Teoretycznie mona zaprojektowa ukad zawierajcy
dowolnie du ilo niesparowanych elektronw, jednak nie gwarantuje to sukcesu; potencja ten trzeba waciwie wykorzysta.
Jeli niesparowane elektorny w czsteczce bd miay przeciwne
spiny, efekt magnetyczny bdzie znikomy. Dla dwch elektronw
stan taki nazywamy singletowym, natomiast stan, w ktrym maj
one przeciwne spiny, nazywa si trypletowym. Kluczem do uzyskania silnych magnesw organicznych jest zatem struktura bogata w niesparowane elektrony o takim samym spinie.

Krtka historia magnesw molekularnych

Zaledwie w rok po odkryciu Wickmana zaproponowano wiele

struktur zwizkw organicznych, majcych zawiera duo niesparowanych spinw. Nastpne lata zdominowane byy przez rnorakie ukady na bazie metali przejciowych; przewanie zwizki
te zawieray jon metalu jako centrum oraz szereg ligandw organicznych. Dopiero w 1973 r. odkryty zosta pierwszy, cakowicie
organiczny magnes diester kwasu korkowego (oktanodiowego)
i N-tlenku tetrametylopiperydyny. Dalsze badania zaowocoway
stworzeniem w 2001 r. pierwszych organicznych magnesw polimerowych.

M-tlenek 2,2,6,6-tetrametylopiperydyny (TEMPO), stabilny wolny rodnik

o waciwociach paramagnetycznych

Jakie zwizki mog by magnesami?

Z dotychczasowej historii magnesw molekularnych mona

wywnioskowa, e podstawowymi ukadami zawierajcymi niesparowane elektrony s kompleksy metali przejciowych. Jednak
mog nimi by take stabilne rodniki organiczne (takie jak TEMPO,
N-tlenek tetrametylopiperydyny), jonorodniki (spotykane m.in.
w domieszkowanych polimerach przewodzcych), dirodniki (lecz
wycznie w stanie trypletowym, gdy spiny niesparowanych elektronw maj tak sam warto), karbeny i nitreny oraz ukady
zawierajce wiele centrw rodnikowych. Spord nich potencjalnie najwiksze znaczenie maj ukady na bazie polimerw
przewodzcych, ktre to czsteczki zdolne s pomieci w sobie
znaczn liczb jonorodnikw, zwanych polaronami.

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/67/Ferritin.png

Ferrytyna bioczsteczka o waciwociach ferromagnetycznych

Stworzenie takich ukadw nie jest jednak zadaniem prostym;

na pocztku chemicy pomagali sobie wprowadzajc atomy metali
do czsteczek majcych sta si magnesami molekularnymi. Postp dokonywa si szybko i obecnie znamy ju magnesy molekularne nie tylko w peni ograniczne, ale nawet polimerowe.
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7a/Hard_disk.jpg

Science vs fiction

10

Potencjalne zastosowanie magnesw organicznych wysokiej

jakoci cienkie filmy magnetyczne mogce posuy jako powoki
dyskw komputerowych

CHEMIKlight
Magnesy przyszoci ?

Czy magnesy molekularne maj szanse zastpi magnesy klasyczne, oparte na metalach ? Podstawowymi zaletami magnesw
organicznych i polimerowych s lekko oraz atwo projektowania (kady stabilny rodnik moe posuy jako element skadowy
takiego magnesu) i przetwarzania. W przypadku magnesw polimerowych, taki zbir zalet naley poszerzy jeszcze o potencjaln
biozgodno oraz moliwo uzyskiwania bardzo zoonych ksztatw, m.in. dziki zastosowaniu technik polimeryzacji w roztworze.
Zastosowania magnesw organicznych wymagajce wysokich
momentw magnetycznych s mao prawdopodobne, ze wzgldu
na ma gsto i wysokie masy czsteczkowe. Za to zastosowania
w charakterze rdzeni transformatorw oraz materiaw majcych

osania przed polami magnetycznymi o niskiej czstotliwoci, s

nie tylko moliwe, ale zostay te pomylnie zademonstrowane. Innym, potencjalnie najwaniejszym zastosowaniem magnesw organicznych jest zwikszenie maksymalnej gstoci przechowywania
danych na dyskach magnetycznych. Dodatkowo, dziki odkrywaniu nowych zjawisk zachodzcych w tego typu materiaach mog
pojawi si inne, nieprzewidziane dotd zastosowania. Znane s
ju przezroczyste magnesy, magnesy indukowane elektrochemicznie lub za pomoc wiata; obecnie trwaj prace nad magnesami
ciekymi, albo bdcymi rnego rodzaju dyspersjami, co pozwoli
na produkcj magnetycznych tuszy. Wobec takiej gamy
moliwoci, pozostaje tylko z optymizmem oczekiwa informacji o kolejnych przeomach w tym zakresie.

Wielkie ycie
w kropli wody

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e0/Hyperia.jpg

oda zwizek chemiczny skadajcy si z tlenu i wodoru; bezbarwna, bezwonna, niezbdna do ycia kadego,
nawet najmniejszego organizmu. To wie kady. Ale czy na pewno
wiemy, co si kryje w wodzie? Jak ttni yciem?
Zwierzta bezkrgowe wystpuj zarwno w wodzie, jak
i na dnie; w rny sposb przystosoway si one do ycia w kadym
z tych rodowisk. Plankton, to zesp organizmw rolinnych,
zwanych fitoplanktonem, i zwierzcych, zwanych zooplanktonem, najczciej o drobnych rozmiarach, ktre swobodnie unosz
si w wodzie. Organizmy planktonowe s specjalnie przystosowane do ycia w toni wodnej np. poprzez zmniejszony ciar
ciaa w stosunku do jego powierzchni albo obecno wodniczek
gazowych. Nekton, to organizmy wiksze od planktonu, swobodnie poruszajce si w wodzie, a bentos, to zwierzta i roliny, ktre yj na dnie rodowiska wodnego. Peryfiton, to zespl
drobnych organizmw, gwnie bakterii oraz organizmw rolinnych i zwierzcych, ktrych rodowiskiem ycia s podoa stae
w rodowisku wodnym. Psammon, to organizmy, ktre yj wilgotnych piaskach; naley do nich wiele bakterii, pierwotniakw,
nicieni, glonw oraz wirki.

Hyperia macrocephala plankton

W wodzie sodkiej i sonej moemy znale pierwotniaki

organizmy mikroskopijne, jednokomrkowe. Zdarzaj si te
pierwotniaki zamieszkujce torfowiska, nadwodne piaski i organizmy ywe albo wody podziemne. Pierwotniaki cudzoywne
odywiaj otaczajc czstki pokarmu plazm ciaa lub osadzajc
si na powierzchni zdobyczy i wsysajc j otworem gbowym.
Pierwotniaki samoywne pozyskuj substancje pokarmowe
w procesie fotosyntezy. Do trawienia su im wodniczki pokarmowe (wakuole), a ruch umoliwiaj wici, rzski, nibynki. Pierwotniaki s pokarmem dla wielu zwierzt; maj due znaczenie

w obiegu materii. Pierwotniaki dzielimy na wiciowce (euglena

zielona), pezakowce (ameba) i orzski (pantofelek ogoniasty).
Wrotki, to organizmy niezwykle drobne, ich rozmiar
nie przekracza 8 mm, jednak wikszo wrotek osiga
rozmiary od 150 do 300 m;
yj w wodach sodkich i sonych, mona te je spotka
na ldzie, w rodowisku wilgotnym. Ksztat ich ciaa moe
by oby, spaszczony grzbietowo-brzusznie, tarczowaty
lub kulisty; mona wyodrbni
gow, tuw i nog. W odDafnia rodzaj sodkowodnych stawonogw zaliczanych do grupy wiolarek cinku gowy mieci si typowy
dla wrotkw aparat wrotny,
ktry umoliwia poruszanie si. Wikszo wrotek jest wszystkoernych, tylko niektre z nich s drapienikami lub rolinoercami. Wrotki mog porusza si pezajc, pywajc lub prowadzi
osiady tryb ycia; yj we wszystkich typach wd rdldowych;
s skadnikiem planktonu, bentosu i psammonu.
Mae skorupiaki zaliczane s do grupy wiolarek; zamieszkuj gwnie wody sodkie, cho zdarzaj si gatunki zamieszkujce wody sone. Ciao wiolarek otoczone jest dwuklapkowym,
przezroczystym pancerzem, tzw. karapaksem, ktry pokrywa cae
ciao, z wyjtkiem gowy. Na gowie znajduj si dwie pary czukw: pierwsza pokryta czuymi woskami, ktre odpowiadaj
za orientacj, a druga suy do poruszania si. Wiolarki maj
od czterech do szeciu odny tuowiowych pokrytych szczecinkami, ktre s narzdami oddechowymi oraz narzdami pomocniczymi w zdobywaniu poywienia. Wikszo wiolarek odywia
si filtracyjnie. We wntrzu ich ciaa znajduje si specjalny ukad
szczecinek oraz sit, gdzie woda oddzielana jest od pokarmu. Tempo filtracji w duym stopniu zaley od rozmiaru wiolarki oraz
temperatury wody. Drapiene wiolarki chwytaj swoje zdobycze
za pomoc odny i czuek, a poruszaj si unoszc za pomoc
drugiej pary czukw, unoszc si ku grze i lekko spadajc. Liczebno wiolarek dochodzi do 1000 osobnikw w 1 dm3 wody.
Wiolarki stanowi pokarm dla wielu gatunkw ryb planktonoernych, s rwnie biotesterami do bada stenia pestycydw
oraz toksycznoci ciekw przemysowych, a po wysuszeniu pokarmem dla ryb akwariowych.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Dafnia

Maksymilian Sito

Peen tekst dostpny jest na stronie:

http://biomist.pl/biologia/wielkie-zycie-w-kropli-wody/3383

Chemia ycia

11

Terminologia

12

Terminologia
FROM ARTICLES
Atom a basic unit of matter that consists of a
dense central nucleus surrounded by a cloud of
negatively charged electrons.
dense gsty
surrounded by otoczony przez
indivisible niepodzielny
current intensity natenie prdu
convex wypuky
concave wklsy
conductive przewodzcy
Biotransformation the chemical modification (or modifications) made by an organism
on a chemical compound.
bactericidal bakteriobjczy
herbicide rodek chwastobjczy
painkiller rodek przeciwblowy
anti-inflammatory przeciwzapalny
antiviral przeciwwirusowy
hypertension nadcinienie
Gold a chemical element with the symbol
Au and atomic number 79; it is a dense, soft,
malleable, and ductile metal with an attractive,
bright yellow color and luster that is maintained
without tarnishing in air or water.
malleable kowalny
ductile cigliwy
luster poysk
tarnish traci poysk, matowie
precious metal metal szlachetny
alloy stop
ore ruda metalu
Trophic State Index (TSI) a classification system designed to rate individual lakes, ponds
and reservoirs based on the amount of biological productivity occurring in the water.
pond staw
fertile yzny
peatbog torfowisko
moss mech
nutrient rodek odywczy
transparency przejrzysto
depth gboko
putrefaction proces gnilny
Corrosion the gradual destruction of materials (usually metals) by chemical reaction with
the environment.
car body karoseria
rust rdza
cast iron eliwo
nail gwd
copper mied
zinc cynk
stainless steel stal nierdzewna
humidity wilgotno
Food preservation usually involves preventing
the growth of bacteria, fungi (such as yeasts),
or any other micro-organisms (although some

methods work by introducing benign bacteria

or fungi to the food), as well as retarding the
oxidation of fats that cause rancidity.
preservation konserwowanie
prevent zapobiega
yeasts drode
benign agodny, niegrony
fungi grzyby
retard spowalnia
rancid zjeczay
contamination skaenie
infection zakaenie
pest szkodnik
Magnet a material or object that produces a
magnetic field. This magnetic field is invisible
but is responsible for the most notable property
of a magnet: a force that pulls on other ferromagnetic materials, such as iron, and attracts or
repels other magnets.
attract przyciga
repel odpycha
transition metals metale przejciowe
radical rodnik
conducting polymers polimery przewodzce
biocompatibility biozgodno
frequency czstotliwo
Plankton (singular plankter) any organisms
that live in the water column and are incapable
of swimming against a current.
inverterbrates bezkrgowce
protozoa pierwotniaki
eelworms nicienie
algae glony
pseudopodia nibynki

SYNTHESIS, MEASUREMENTS
AND OTHERS
spectrum widmo
infrared podczerwie
spectroscopy spektroskopia
radiation promieniowanie
molecular mass masa czsteczkowa
nuclear jdrowy
resonance rezonans
chemical composition skad chemiczny
functional group grupa funkcyjna
quantitative analysis analiza ilociowa
qualitative analysis analiza jakociowa

LABORATORY GLASS AND CHEMICAL

APPARATUS
orifice dysza
dropper kroplomierz
tongs szczypce
desiccator eksykator, osuszacz
condenser chodnica
centrifuge wirwka
filter paper bibua filtracyjna
magnifying glass szko powikszajce
tripod trjng

WYDZIA CHEMII
www.chemia.uni.opole.pl
WADZE WYDZIAU

Dziekan
prof. dr hab. in. Piotr Pawe Wieczorek
Prodziekan ds. naukowych dr hab. Magorzata Broda, prof. UO
Prodziekan ds. studentw dr hab. Krzysztof Szczegot, prof. UO
Wydzia Chemii najmodszy spord Wydziaw Uniwersytetu Opolskiego, powsta w 2008 r., w wyniku podziau Wydziau
Matematyki, Fizyki i Chemii, jednak ksztacenie studentw na kierunku chemia trwa nieprzerwanie od 1964 r. Inspiratorem powoania tego kierunku by kierownik Zakadu Chemii Wyszej Szkoy
Pedagogicznej w Opolu, mgr in. Wadysaw Baran, a Dziekan
wczesnego Wydziau Matematyczno-Fizycznego doc. dr hab.
Bogdan Sujak, rozpocz formalne starania o uruchomienie tego
kierunku. Zainteresowanie studiowaniem na opolskiej chemii sprawio, i w 1971 r. powoano Instytut Chemii, ktrego dynamicznym rozwojem w sferze naukowo-badawczej, dydaktycznej oraz
materialnej w kolejnych latach kierowali: prof dr hab. in. Jan Pieluchowski, prof. dr hab. in. Barbara Rzeszotarska, prof. dr hab.
in. Maria Nowakowska, prof. dr hab. in. Krystyna Czaja oraz
prof. dr hab. in. Piotr P. Wieczorek. Pierwszym dziekanem Wydziau Chemii by dr hab. Hubert Wojtasek, prof. UO. W 2014 r. opolska
chemia obchodzi Jubileusz 50-lecia.
Obecnie, gwn siedzib Wydziau Chemii jest nowoczesny,
funkcjonalny i przystosowany do potrzeb osb niepenosprawnych
budynek przy ul. Oleskiej. Aktualna baza lokalowa Wydziau oraz
pozyskane wyposaenie laboratoriw oferuj komfort studiowania
na wiatowym poziomie.
W strukturze Wydziau funkcjonuj specjalistyczne pracownie:
Pracownia Spektroskopii Absorpcyjnej w Podczerwieni
Pracownia Analizy Termicznej
Opolskie Laboratorium Bada Strukturalnych
Pracownia reprograficzna i obsugi aparaturowej
Wydzia Chemii Uniwersytetu Opolskiego posiada, przyznane
przez Centraln Komisj ds. Stopni i Tytuw, uprawnienia do nadawania stopnia naukowego w dziedzinie nauk chemicznych w dyscyplinie chemia:
doktora habilitowanego (od 2013 r.).
doktora (od 1988 r. w ramach Wydziau Matematyki, Fizyki
i Chemii WSP, a nastpnie UO)
W wyniku przeprowadzonej w 2013 r. kompleksowej oceny
dziaalnoci naukowej jednostek, Wydzia Chemii Uniwersytetu
Opolskiego uzyska bardzo wysok not przyznawan przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego i zosta sklasyfikowany jako
jednostka kategorii A, dziki czemu Wydzia Chemii znajduje si
w grupie najlepszych jednostek w kraju.
Badania naukowe realizowane na Wydziale Chemii prowadzone s we wsppracy z licznymi zagranicznymi orodkami naukowymi, m.in. ze Szwecji, Austrii, Woch, Hiszpanii, Rosji, Japonii, Ukrainy, Biaorusi, Czech, Sowacji, Chin, Niemiec. Pracownicy i studenci
uczestnicz w midzynarodowej
wymianie naukowej w ramach stypendiw i krtkoterminowych stay
naukowych, np. w Uniwersytetach
w Lund, Wiedniu, Parmie, Ferrarze,
Monachium, Poczdamie i Drenie.
Wanym elementem rozwoju
modej kadry s stae w wiodcych
w swych specjalnociach grupach
naukowych. W ten sposb take kilkoro pracownikw Wydziau
zdobywao nowe dowiadczenia
na Uniwersytecie w Lund, w Tech-

nical University of Munich, Texas Christian University w Fort Worth,

University of Bordeaux, Heinrich-Heine-Universitt w Dsseldorfie,
na Uniwersytecie w Calgary i w Instytucie Chemii Chiskiej Akademii
Nauk w Pekinie. Z zagranicznych stay korzystali rwnie asystenci
i magistranci WCh, realizujcy projekty w zespoach np. prof. Jan
ke Jnssona z University of Lund, prof. Friedrich Hammerschmidta
z Uniwersytetu Wiedeskiego, prof. Manueli Hidalgo-Munoz z Uniwersytetu w Gironie, prof. Andre Laschevskyego z Uniwersytetu
w Poczdamie czy prof. Brigitte Voit z Instytutu Polimerw w Drenie.
Na uwag zasuguje take rozwijajca si dwustronna wymiana studentw studiw I, II i III stopnia z uczelniami, zarwno krajowymi
jak i zagranicznymi, w ramach programw MOST i Erasmus.
Wydzia, a wczeniej Instytut Chemii, by organizatorem/wsporganizatorem midzynarodowych i krajowych konreferencji:
POLYOR2011 POLYMERS ON THE ODRA RIVER (2011), VIII Spring
Membrane School, OpoleTurawa (2006), jak rwnie dorocznych
Zjazdw Polskiego Towarzystwa Chemicznego (w 2008 r. oraz
w 1975 r. i 1986 r. jako Instytut Chemii).

Profesorowie i modzi pracownicy Wydziau Chemii uczestnicz

w pracach Europejskiego Studium Doktoranckiego Advanced
Polymer Materials. Od roku 2004 Wydzia Chemii we wsppracy z Politechnik Wrocawsk prowadzi rodowiskowe Studium
Doktoranckie.
Na Wydziale Chemii dziaa studenckie Koo Naukowe Chemikw
Koronan, uhonorowane przez Forum K Naukowych Opola nagrod za najlepiej dziaajce koo naukowe w 2012 roku.
Wydzia Chemii oferuje trjstopniowy system edukacji na poziomie wyszym: studia I stopnia licencjackie o specjalnoci chemia
biologiczna lub chemia kosmetyczna; inynierskie o specjalnoci
chemia nowoczesnych materiaw; studia II stopnia magisterskie
o specjalnociach: chemia biologiczna, chemia kosmetyczna, nowoczesne materiay polimerowe; studia III stopnia doktoranckie
oraz studia podyplomowe (Chemia i dydaktyka chemii).
Wydzia Chemii prowadzi cykliczne zajcia dla szk podstawowych,
gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, a jego pracownicy bior udzia
w przygotowywaniu i organizacji
konkursw, turniejw, olimpiad i repetytoriw chemicznych dla uczniw
szk. Wydzia Chemii wsporganizuje Szkoy Chemii, Letnie Warsztaty
Chemiczne oraz aktywnie uczestniczy w Opolskich Festiwalach Nauki.

Wydzia Technologii i Inynierii Chemicznej

Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego
w Bydgoszczy
Wydzia Technologii i Inynierii Chemicznej Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy powsta w 1951 r.; obecnie Wydzia
Technologii i Inynierii Chemicznej UTP posiada uprawnienia do nadawania
stopnia naukowego doktora nauk chemicznych w dyscyplinie chemia.
Pracownicy i studenci maj do dyspozycji nowoczesn aparatur, m.in.:
chromatografy gazowe z detektorami MS, FID, ECD; chromatografy cieczowe
z detektorami UV i refraktometrycznymi; spektrometry magnetycznego rezonansu jdrowego NMR, UV-VIS, aparat do fotolizy byskowej, dyfraktometr
rentgenowski, aparat DSC i TG, elipsometr; bioreaktory, lasery argonowe, reaktory do prowadzenia bada w skali wier- i ptechnicznej, laserowy analizator
wielkoci czstek, walcark, reometry kapilarne, wytaczarki, wtryskarki, prasy itp. Wydzia wsppracuje z orodkami naukowymi we Francji, Niemczech,
Szwecji, USA, Finlandii, Chinach, Rosji i Ukrainy, a szczeglnie blisko z Karolinska Institutet w Sztokholmie,
Bowling Green State University
w USA oraz TUHH w Hamburgu,
gdzie pracownicy odbywaj take
stae naukowe. Wsplne badania
prowadzone s rwnie z University of Jyvskyl, Department of
Chemistry w Finlandii. Wydzia
bierze udzia w programie COST
Action 840 Bioencapsulation,
Innovation and Technologies.
Zawarto rwnie umow o wsppracy naukowej z amerykask firm badawcz Investigen Inc.
Wydzia ksztaci studentw dostosowujc ofert dydaktyczn
do biecych potrzeb gospodarki kraju i regionu kujawsko-pomorskiego, znanego m.in. z rozwinitego przemysu chemicznego, przetwrczego przemysu rolno-spoywczego oraz materiaw polimerowych. Szeroka wsppraca z przedsibiorstwami
przemysowymi owocuje praktykami i staami wakacyjnymi oraz
wycieczkami dydaktycznymi Studentw.
Firmy proponuj te tematy prac dyplomowych, ktrych
efektem s czsto innowacyjne rozwizania w biecej produkcji
oraz publikacje. Prace dyplomowe zdobywaj nagrody w oglnopolskim konkursie SiTPChem na najlepsz prac dyplomow
z obszaru chemii.
Studenci Wydziau mog odbywa cz studiw w sonecznej Hiszpanii (Universidad de Jaen, Universidad Politecnica
de Valencia Alcoy), Niemczech (Universitt Siegen). Szwecji
(Linkpings Universitet), Portugalii (Universidade de Coimbra)
i w Turcji (m.in. Bilecik niversitesi, Karabuk niversitesik, Nigde
niversitesi).

WTiICh prowadzi studia stacjonarne I i II stopnia. Ksztacenie

odbywa si na trzech kierunkach:
technologia chemiczna,
technologia ywnoci i ywienie czowieka,
inynieria materiaowa.
Od roku akademickiego 2014/15 planuje si utworzenie
kierunku analityka chemiczna i spoywcza na stacjonarnych
i niestacjonarnych studiach I stopnia.
Na kierunku technologia chemiczna ksztaci si studentw
na czterech specjalnociach:
analityka chemiczna i spoywcza
biotechnologia przemysowa,
technologia procesw chemicznych,
nowoczesne technologie materiaowe.
W rankingu tygodnika Wprost Wydzia Technologii i Inynierii Chemicznej zaj wysok 6. pozycj pord 10. najbardziej cenionych Wydziaw ksztaccych chemikw w Polsce. A to oznacza, e absolwenci naszego Wydziau s dobrze
przygotowani do pracy i chtnie zatrudniani zarwno w naszym regionie, kraju, jak i zagranic.

www.wtiich.utp.edu.pl