na kolejne dziesięciolecia i stworzenie czegoś w rodzaju jej przy-
szłej konstytucji. Uznano, że dokonanie kolejnych zmian w funk-
cjonowaniu Unii Europejskiej – z uwagi na jej poszerzenie o ko-
lejne dziesięć państw – jest absolutnie konieczne, aby uczynić
ją sprawniejszą, bardziej demokratyczną i bliższą obywatelom.
Konwent składał się ze 105 przedstawicieli rządów i parlamentów
28 państw członkowskich i kandydujących do Unii Europejskiej
oraz delegacji Komisji i Parlamentu Europejskiego. Pracami
Konwentu kierował Valery Giscard d’Estaign (były prezydent
Francji w latach 1974-81). Ich efektem było wypracowanie pro-
ponowanej wersji konstytucji i przekazanie jej do dalszych ne-
gocjacji na forum rządowym. Oficjalnie Konwent Europejski za-
kończył swoje prace 18 lipca 2003 roku.
Nie oznaczało to bynajmniej końca prac nad tekstem Konstytucji,
zwłaszcza że niektóre kraje (w tym Polska) zgłaszają do niego
zasadnicze zastrzeżenia. Przede wszystkim, przyjęty w tym pro-
jekcie sposób głosowania w Radzie Unii Europejskiej zwiększa
znaczenie dużych państw, pojawia się koncepcja rotacyjnego
składu Komisji Europejskiej (podczas gdy w Nicei ustalono za-
sadę „jeden komisarz, jeden kraj”), nie bez znaczenia pozostaje
też kwestia umieszczenia invocatio Dei w preambule Konstytucji.
Co prawda, projekt zaproponowany przez Konwent przewidu-
je, że miałby on zmodyfikować system nicejski dopiero w 2009
roku, jednak z drugiej strony trzeba pamiętać, że postanowie-
nia Traktatu Nicejskiego – krytykowane ostatnio bardzo katego-
rycznie przez przedstawicieli Włoch, Niemiec czy Francji – nie
zostały jeszcze sprawdzone w praktyce. Tak czy inaczej, opo-
zycja w zakresie dość istotnych zapisów projektu Konstytucji
dla Europy jest wyraźna, a na jej czele stoją główni beneficjenci
ustaleń z Nicei, tj. Polska i Hiszpania. Z uwagi na tak silną po-
laryzację stanowisk poszczególnych grup państw (której ostat-
nim znakiem jest fiasko konferencji międzyrządowej w Brukseli)
trudno dziś przewidzieć, jaki będzie dalszy los Konstytucji opra-
cowanej przez Konwent.
Na zakończenie przedstawienia wymaga jeszcze kształt struk-
tury organizacyjnej Unii Europejskiej. Najważniejszym jej or-
ganem jest Rada Europejska, działająca na szczeblu szefów
państw i rządów krajów członkowskich. Będąc organem Unii
Europejskiej, Rada Europejska pozostaje poza systemem insty-
tucjonalnym traktatów wspólnotowych. Jej początki wiążą się ze
szczytami przywódców państw członkowskich Wspólnot. Miejsce
Rady Europejskiej w strukturze Wspólnot Europejskich zosta-
ło potwierdzone dopiero w Jednolitym Akcie Europejskim oraz
Traktacie o Unii Europejskiej. Do zadań Rady Europejskiej na-
leży inspirowanie głównych kierunków polityki Unii Europejskiej,
stwarzanie warunków dla rozwiązania najtrudniejszych kwestii
i podejmowanie strategicznych decyzji. Rada Europejska zbie-
ra się co najmniej dwa razy w roku, pod przewodnictwem kraju,
który aktualnie przewodniczy Radzie Unii Europejskiej (w tym
półroczu są to Włochy).
Rada Unii Europejskiej to najważniejsze stałe ciało decyzyjne Unii
Europejskiej. Składa się ono z przedstawicieli wszystkich państw
członkowskich na szczeblu ministerialnym, a ich zadaniem jest
reprezentowanie interesów tych państw. Rada Unii Europejskiej
koordynuje ogólną politykę gospodarczą, rozpatruje i uchwala
wszelkiego rodzaju akty prawne wewnątrz Wspólnoty Europejskiej,
a także zawiera umowy międzynarodowe na podstawie upraw-
nień udzielonych jej przez Komisję w uzgodnieniu z Parlamentem.
Bierze także udział w tworzeniu wspólnej polityki zagranicznej
eurotomczak
i zapewnianiu bezpieczeństwa.
Komisja Europejska jest swoistym rządem Unii. Od 1995 liczy
20 członków (po 2 z Francji, Niemiec, Wielkiej Brytanii, Włoch i
Hiszpanii, po 1 z pozostałych krajów), mianowanych na 5 lat. W
realizacji przyznanych jej uprawnień posiada dużą samodziel-
ność. Członkowie Komisji, tzw. komisarze, pełnią swoje zadania
jako funkcjonariusze międzynarodowi, najwyżsi urzędnicy unij-
ni, a nie przedstawiciele państw członkowskich. Komisja repre-
zentuje wspólnotowe interesy jako „strażniczka traktatów” i nie
uznaje instrukcji jakiegokolwiek państwa członkowskiego. Ma
pełnię inicjatywy legislacyjnej, jest wykonawcą ustaw wspólno-
towych, decyduje w sprawach określonych przez traktaty. O jej
rozwiązaniu decyduje Parlament Europejski. Na czele Komisji
Europejskiej stoi przewodniczący – obecnie jest nim były pre-
mier Włoch Romano Prodi.
Parlament Europejski składa się obecnie z reprezentantów
państw członkowskich Unii Europejskiej, wybieranych od 1979
roku w wyborach bezpośrednich, powszechnych, równych, taj-
nych na okres 5 lat (poprzednio posłowie byli wybierani przez
parlamenty państw członkowskich). Posłowie nie tworzą grup re-
prezentujących poszczególne państwa, lecz politycznie zorien-
towane frakcje. Parlament Europejski obraduje w Strasburgu, a
komisje parlamentarne i poszczególne frakcje Brukseli. Pomimo
swej nazwy Parlament Europejski nie jest głównym organem pra-
wotwórczym Unii Europejskiej, jakkolwiek zasięganie jego opi-
nii w procesie stanowienia prawa europejskiego jest obligatoryj-
ne. Ponadto Parlament Europejski uczestniczy w zatwierdzaniu
budżetu Unii Europejskiej, posiada polityczną inicjatywę, ma
wpływ na przyjmowanie do Unii Europejskiej nowych członków,
udziela Komisji Europejskiej absolutorium z realizacji wspólne-
go bud¿etu, mianuje rzecznika praw obywatelskich. Na czele
Parlamentu Europejskiego stoi obecnie Pat Cox.
Unia Europejska jest na ustach wszystkich. O Eurolandzie mówią historii stanowi podstawę dla zrozumienia idei integracji.
Władzę sądowniczą w Unii Europejskiej sprawuje Trybunał eurosceptycy i euroentuzjaści – jedni przestrzegają przed odda-
Sprawiedliwości, organ Unii Europejskiej pełniący funkcję sądu niem władzy eurokomisarzom i eurobiurokratom, drudzy zachę- Współczesna historia integracji europejskiej sięga połowy lat czter-
międzynarodowego, konstytucyjnego, administracyjnego. Jako cają do wejścia do strefy eurowaluty. Słowa Bruksela, Nicea, czy dziestych, gdy po tragicznych doświadczeniach z okresu II wojny
sąd międzynarodowy rozstrzyga wszelkie spory pojawiające Maastricht przestały być w jakimś sensie nazwami miast, a sta- światowej zaczęto poszukiwać nowych form współpracy między-
się przy realizacji traktatów i dotyczące naruszenia prawa euro- ły się słowami-kluczami, hasłami w debacie o eurointegracji. Z narodowej. Celem stało się wtedy utrwalenie pokoju i wzajemnego
pejskiego. Jako sąd konstytucyjny kontroluje legalność aktów drugiej strony, pomimo upowszechnienia prefiksu euro w języku bezpieczeństwa poprzez rozwój współpracy gospodarczej pomię-
prawnych przyjmowanych przez Parlament Europejski i Radę polskim, znajomość Unii Europejskiej – również znajomość reguł dzy krajami kontynentu. Pierwszym ideowym wyrazem takiej po-
Unii Europejskiej oraz dokonuje m.in. interpretacji traktatów, wy- jej funkcjonowania wśród prawników – jest raczej powierzchow- stawy była słynna deklaracja Winstona Churchilla wygłoszona we
kładni prawa europejskiego. Trybunał rozstrzyga również spory na. Dla wielu z nas słowo komisarz kojarzy się wciąż bardziej z wrześniu 1946 roku na Uniwersytecie w Zurychu, w której wzywał
między Wspólnotami a funkcjonariuszami Unii Europejskiej jako władzą radziecką, niż Komisją Europejską. Są pewnie i tacy, dla do utworzenia Stanów Zjednoczonych Europy. W tamtym okresie
sąd administracyjny. Duże obci¹¿enie Trybuna³u spowodowa³o których Bruksela to miejsce, skąd pochodzi kapusta brukselska, idea integracji europejskiej zyskała wielu zwolenników.
koniecznoœæ wydzielenia tzw. S¹du Pierwszej Instancji, który czyli brukselka. Za „ojca integracji” uznaje się Roberta Schumana, ówczesne-
przej¹³ czêœæ kompetencji Trybuna³u Sprawiedliwoœci. Wskazane go ministra spraw zagranicznych Francji. Postulował on wpro-
organy Unii Europejskiej stanowią jedynie główny filar bardzo W dodatku eurotomczak zapraszamy czytelników Biuletynu do wadzenie rzeczywistej kontroli w produkcji stali i węgla Francji i
rozbudowanej i skomplikowanej struktury administracyjnej, któ- wspólnego poznawania systemu prawnego Unii Europejskiej. Niemiec przez wspólnie wybraną organizację, tak aby wyelimino-
ra ma za zadanie bieżące wykonywanie decyzji podejmowa- Poszerzenie znajomości reguł prawa wspólnotowego, uświado- wać w tym zakresie wrogość pomiędzy oboma krajami. Idea ta
nych przez te ciała, a także zapewnienie ich obsługi i sprawne- mienie sobie wynikających z tego prawa obowiązków i przywile- znalazła wkrótce odzwierciedlenie w powołaniu 18 kwietnia 1951
go funkcjonowania. jów wydaje się najważniejszym zadaniem prawnika w przededniu roku w Paryżu (Traktat Paryski) Europejskiej Wspólnoty Węgla
przyjęcia Polski do Unii. W pierwszym z serii szeœciu artykułów i Stali, do której przystąpiły Niemcy, Francja, Belgia, Holandia,
przedstawiamy zarys historii powstania Wspólnot Europejskich i Luksemburg i Włochy.
Unii Europejskiej oraz jej strukturê organizacyjn¹. Znajomość tej Z dzisiejszej perspektywy trudno jest przypuszczać, że założy-
 ciele tej organizacji przewidywali, że dają początek niespotyka-
nemu w historii Europy procesowi integracji, w ramach którego
większość państw kontynentu zjednoczyły się w ciągu kilkudzie-
sięciu lat w Unii Europejskiej. Powstanie Europejskiej Wspólnoty
Węgla i Stali nastąpiło w okresie bardzo napiętej sytuacji zwią-
zanej z konfrontacją dwóch przeciwstawnych bloków państw w
okresie zimnej wojny, ponadto pod kontrolę tej organizacji pod-
dane zostały co prawda kluczowe, ale jednak tylko dwa sekto-
ry gospodarki. Jednak kilkuletnie pozytywne efekty gospodar-
cze tej współpracy zaowocowały powołaniem w 1957 roku w
Rzymie (Traktaty Rzymskie) dwóch kolejnych Wspólnot, obejmu-
jących swym zasięgiem nowe dziedziny gospodarki: Europejskiej
Wspólnoty Gospodarczej (EWG) i Europejskiej Wspólnoty Energii
Atomowej (EUROATOM). Z czasem okazało się, że istnienie od-
rębnych organów dla trzech Wspólnot nie jest konieczne, dla-
tego też dokonano ich ujednolicenia traktatem o fuzji z kwiet-
nia 1965 roku.
W końcu lat sześćdziesiątych i w latach siedemdziesiątych na-
stąpiła wyraźna intensyfikacja procesów integracyjnych i posze-
rzenie dziedzin nią objętych. I tak, w 1968 roku powstała unia
celna, która oznaczała zniesienie ceł wewnętrznych i ograniczeń
ilościowych w handlu między poszczególnymi państwami ów-
czesnej Szóstki, a także wprowadzenie wspólnej taryfy zewnętrz-
nej. W lipcu 1972 roku przedstawiciele EWG i Europejskiego
Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) podpisali w Brukseli
porozumienie o utworzeniu do 1985 roku strefy wolnego handlu
między państwami należącymi do obydwu organizacji. (Warto
nadmienić, że powołana do życia w 1960 roku EFTA miała w
założeniu stanowić alternatywę dla EWG i grupowała państwa
obawiające się zbyt ścisłej integracji gospodarczej i politycz-
nej, m.in. Wielką Brytanię, Danię, Norwegię, Austrię, Portugalię,
Szwecję, Szwajcarię, Finlandię). Jednocześnie podjęte zostały
próby stworzenia unii gospodarczej i walutowej, które – z uwagi
na kryzys walutowy – zwieńczono dopiero w 1979 roku powoła-
niem Europejskiego Systemu Walutowego. Jego celem było za-
pewnienie stabilności walutom państw członkowskich Wspólnoty.
Wraz ze zwiększaniem się obszaru przedmiotowego działania
Wspólnoty następowało także poszerzenie jej zakresu terytorial-
nego: w 1973 roku o Danię, Irlandię i Wielką Brytanią, w 1981 roku
2 eurotomczak
o Grecję, w 1986 roku o Hiszpanię i Portugalię, a w 1995 roku o
Austrię, Finlandię i Szwecję. W efekcie, Unię Europejską tworzy
od 1995 roku piętnaście państw (tzw. Piętnastka).
Kolejny ważny krok na drodze pogłębiania integracji ekono-
micznej stanowiło przyjęcie w 1986 roku Jednolitego Aktu
Europejskiego, który rozszerzył uprawnienia Wspólnoty w wielu
dziedzinach (np. polityki społecznej, ochrony środowiska), po-
szerzył kompetencje Parlamentu Europejskiego, usankcjonował
formalnoprawnie działanie Rady Europejskiej. Przełomowym wy-
darzeniem była bardzo obszerna reforma prawa wspólnotowego
dokonana w Maastricht w 1992 roku. Nastąpiło wtedy przyjęcie
Traktatu o Unii Europejskiej, który po ratyfikacji przez wszyst-
kie kraje Wspólnot ostatecznie wszedł w życie 1 listopada 1993
roku. To właśnie na mocy traktatu z Maastricht powołana zosta-
ła do życia Unia Europejska.
Powołanie Unii Europejskiej nie oznaczało jednak likwidacji
trzech dotychczasowych Wspólnot Europejskich. Z punktu wi-
dzenia prawa międzynarodowego, Unia Europejska nie posiada
osobowości prawnej, gdyż wraz z nią istnieją i działają równo-
legle Wspólnoty. Unia Europejska nie jest także nową organiza-
cją międzynarodową, ale pewnego rodzaju płaszczyzną określa-
jącą nowe formy współpracy państw członkowskich. Na mocy
Traktatu z Maastricht nastąpiła jedynie zmiana nazwy EWG na
Wspólnotę Europejską. Traktat ten dokonał podziału działania
Unii Europejskiej na trzy sfery tzw. filary. Pierwszy filar obejmuje
gospodarkę, handel, politykę społeczną, ochronę środowiska i
kulturę, a więc sprawy, w których udało się już osiągnąć wyso-
ki poziom integracji we Wspólnotach Europejskich. Uzyskany
postęp w tej dziedzinie pozwolił zbudować Unię Gospodarczą i
Walutową, której ostatnim etapem było wprowadzenie do obiegu
od 1 stycznia 2002 roku wspólnej europejskiej waluty – EURO.
Dziedziny zaliczone do drugiego filaru, czyli wspólna polityka
zagraniczna i bezpieczeństwo oraz do trzeciego filaru – wymiar
sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne – maja podlegać integra-
cji w wolniejszym tempie niż sprawy gospodarcze.
Kolejne zmiany w funkcjonowaniu Unii Europejskiej w latach
dziewięćdziesiątych związane były przede wszystkim z planami
dalszego pogłębiania integracji o nowe dziedziny życia, a także
– w obliczu upadku bloku wschodniego – z aspiracjami krajów
Europy Środkowo-Wschodniej do członkostwa w Unii Europejskiej.
Wymuszało to konieczność przeprowadzenia wewnętrznej refor-
my instytucjonalnej Unii Europejskiej. Dotychczas obowiązujące
procedury okazywały się coraz mniej wydolne, zaś w perspekty-
wie przyjęcia grupy kolejnych dziesięciu krajów Unii Europejskiej
groził wręcz paraliż decyzyjny.
Traktat o Unii Europejskiej został dotychczas znowelizowany dwu-
krotnie. Pierwszy raz w 1997 roku w Amsterdamie, kiedy podpi-
sano Traktat Amsterdamski, który po ratyfikacjach wszedł w ży-
cie z dniem 1 maja 1999 roku. Nieznacznie wzmocniono w nim
wspólną politykę zagraniczną i obronną, umocniono współdziała-
nie w zakresie polityki imigracyjnej, azylowej i kontroli granic. Do
Traktatu z Amsterdamu wpisano rozdział o zatrudnieniu i proto-
kół socjalny. Osobno przyjęto w trakcie szczytu pakt stabilizacyj-
ny, który ostatecznie zatwierdził warunki przystępowania do unii
walutowej oraz wymogi, które zapewnić mają stabilność walu-
cie EURO. Druga zmiana Traktatu o Unii Europejskiej związana
była z przyjęciem na szczycie Unii Europejskiej w Nicei w grud-
niu 2000 roku tzw. Traktatu Nicejskiego, podpisanego 26 lutego
2001 roku. Jego postanowienia są szczególnie istotne z punktu
widzenia interesów Polski, gdyż określają one przede wszystkim
zmiany w kształcie i składzie Komisji Europejskiej i nowy podział
głosów ważonych w Radzie Unii Europejskiej po przyjęciu no-
wych członków. Postanowienia Traktatu z Nicei rozszerzają także
zakres decyzji podejmowanych kwalifikowaną większością gło-
sów zamiast wymaganej dotychczas jednomyślności. W wyni-
ku nicejskich ustaleń Polska otrzymała m.in. 27 miejsc w Radzie
Unii Europejskiej (tyle co Hiszpania, a jedynie o dwa mniej niż
największe kraje Unii Europejskiej – Niemcy, Francja, Wielka
Brytania i Włochy) oraz 50 miejsc w Parlamencie Europejskim.
Traktat Nicejski wszedł formalnie w życie z dniem 1 lutego 2003
roku, w praktyce znajdzie jednak zastosowanie dopiero po pla-
nowanym na maj 2004 roku rozszerzeniu Unii Europejskiej.
Polska stara się włączyć do procesu integracji europejskiej od
kilkunastu lat. Już od przełomu z 1989 roku rząd polski posta-
wił sobie oficjalnie za cel polityki zagranicznej Polski integra-
cję ze Wspólnotami Europejskimi. Pierwszym wyrazem realiza-
cji tego celu było wynegocjowanie tzw. Układu Europejskiego o
stowarzyszeniu Polski ze Wspólnotami Europejskimi i ich pań-
stwami członkowskimi, który podpisano 16 grudnia 1991 roku.
Jego efektem był wyraźny wzrost wymiany handlowej pomiędzy
Polską a Unią Europejską oraz rozpoczęcie dostosowywania na-
szego prawa do wymogów regulacji unijnych. Formalny wniosek
o przyjęcie Polski do Unii Europejskiej złożono w kwietniu 1994
roku, zaś rokowania akcesyjne rozpoczęły się 31 marca 1998
roku. Negocjacje mające ustalić szczegółowe warunki polskie-
go członkostwa były bardzo trudne. Formalne ich zakończenie
nastąpiło na szczycie Unii Europejskiej w Kopenhadze (13-14
grudnia 2002 roku), na którym oficjalnie wyrażono zgodę na roz-
szerzenie Unii Europejskiej o Polskę, Węgry, Republikę Czeską,
Słowację, Słowenię, Litwę, Łotwę, Estonię, Maltę i Cypr z dniem
1 maja 2004 roku. Uroczyste podpisanie Traktatu Akcesyjnego
przez pełnomocników 15 państw członkowskich Unii Europejskiej
i 10 krajów do niej przystępujących, w tym Polski, nastąpiło w
dniu 16 kwietnia 2003 roku na kolejnym szczycie Unii Europejskiej
w Atenach.
Jeśli chodzi o odbiór polskich aspiracji do Unii Europejskiej w
kraju, należy podkreślić, że idea integracji cieszyła się przez cały
okres lat dziewięćdziesiątych wyraźnym poparciem społecznym,
sięgającym – jak wynika z badań CBOS – około 70 proc. Również
najpoważniejsze partie polityczne zgodnie uważały integrację
Polski z Unią za cel strategiczny. Wskazując na korzyści płyną-
ce z integracji z Unią Europejską podkreśla się m.in., że pozwoli
to przyśpieszyć Polsce rozwój gospodarczy, dokonać niezbęd-
nej modernizacji i restrukturyzacji przemysłu, a w konsekwen-
cji będzie stanowić olbrzymi skok cywilizacyjny w rozwoju kraju.
Niewątpliwie też integracja przyczyni się do wzmocnienia bez-
pieczeństwa Polski. Warto wreszcie podkreślić i to, że jako peł-
noprawny członek Unii Europejskiej Polska uzyska istotną możli-
wość inicjowania, a także współdecydowania o najistotniejszych
sprawach europejskich.
Zaostrzona dyskusja dotycząca zasadności akcesji Polski do
struktur Unii Europejskiej, pojawiła się po wyborach parlamen-
tarnych z września 2001 roku, gdy do Sejmu i Senatu wybrani
zostali przedstawiciele partii wypowiadających się zdecydowanie
przeciw integracji (tj. Ligi Polskich Rodzin i Samoobrony). O ile
inne partie opozycyjne w różnym stopniu akcentowały swe kry-
tyczne stanowisko co do konkretnych rozwiązań i wyników prowa-
dzonych przez rząd negocjacji, wskazane dwie partie prowadziły
politykę całkowitej kontestacji akcesji Polski do Unii Europejskiej.
Wskazywały przy tym na szereg zastrzeżeń o charakterze praw-
nym, politycznym, gospodarczym, a nawet obyczajowym, ta-
kich jak ograniczenie suwerenności, bezwzględny prymat prawa
wspólnotowego nad prawem krajowym, zagrożenie przed zdo-
minowaniem Unii Europejskiej przez kraje silne gospodarczo
(Francja, Niemcy), czy utrata tożsamości narodowej Polaków.
Trwająca przez ostatnich kilka lat debata publiczna w tej spra-
wie nie zmieniła jednak w sposób zasadniczy proeuropejskiego
nastawienia większości Polaków. Wyrazem takiej postawy było
przyjęcie w czerwcowym referendum Traktatu Akcesyjnego do-
tyczącego przystąpienia Polski do Unii Europejskiej – za integra-
cją opowiedziało się wtedy 77 proc. głosujących. Obecnie trwa-
ją procedury ratyfikacyjne tego Traktatu także w innych krajach
europejskich, przy których pojawiają się w ostatnich tygodniach
dość nieoczekiwanie pewne trudności (np. w Belgii). Mają one
jednak charakter ściśle polityczny i stanowią, jak można to oce-
niać, próbę wywarcia presji na stanowisko krajów aspirujących do
członkostwa w Unii Europejskiej w kwestii negocjacji nad zupełnie
inną europejską inicjatywą, czyli nad tzw. Traktatem ustanawiają-
cym Konstytucję dla Europy (Treaty Establishing a Constitution
for Europe). Inicjatywy tej nie należy w żadnym stopniu utożsa-
miać z procesem negocjacji warunków naszego członkostwa
w Unii Europejskiej. Tej kwestii dotyczyły prace nad Traktatem
Akcesyjnym, które zakończono formalnie na szczycie w Atenach.
Konstytucja Europejska stanowi natomiast dokument, który w
zamierzeniu jego autorów – członków Konwentu Europejskiego
– może stanowić podstawę organizacji i działania zjednoczonej
Europy w XXI wieku.
Konwent Europejski został powołany na szczycie Unii Europejskiej
w Leaken pod Brukselą w połowie grudnia 2001 roku. Za główny
cel prac Konwentu ustalono wypracowanie wizji Unii Europejskiej
eurotomczak 3