Professional Documents
Culture Documents
• Wstęp
• Judaizm
Synagogi późnego typu (V-VII wiek) charakteryzuje już duża jednolitość formy
architektonicznej:
-Bazylikalne budowle często o większej szerokości niż długości, a apsydą
skierowaną ku Jerozolimie.
*apsyda została zapożyczona z rozwijającej się jednocześnie architektury
wczesnochrześcijańskiej
Rodzimy kult grobów wielkich przodków narodu izraelskiego odgrywał bardzo
dużą rolę w aktywności religijnej na długo przed narodzeniem się
chrześcijańskiego kultu męczenników.
Wiek III ze swoimi długimi okresami pokoju dla Kościoła jest pierwszym
stuleciem, z którego pochodzą najwcześniejsze zabytki sztuki chrześcijańskiej:
- malarstwo katakumbowe i reliefy sarkofagów w Rzymie
-fragmenty fresków z hipogeów w Neapolu, Cimitile i Aleksandrii
- dwa domy zebrań w Dura Europos i Kirkbize
-pojedyncze figurki
*katakumby Rzymu
Najwcześniejsze znane zabytki chrześcijaństwa całego Cesarstwa.
Wygląd:
Mały westybul prowadził od wejścia z ulicy do centralnego dziedzińca, skąd
schodami można było dostać się na niezachowane górne piętro oraz przejść do
trzech parterowych pomieszczeń różnej wielkości :
-dużej sali zebrań ( na południu)
-nieokreślonego pomieszczenia ( na zachodzie)
- małej salki kultowej z malowaną dekoracją ścian-prawdopodobnie baptysterium
( na północnym-zachodzie):
Krótki bok tej salki, od strony zachodniej, zajmował murowany baldachim wsparty
na ścianie i dwóch frontalnych kolumnach, wznoszący się nad niewielkim
prostokątnym basenem. Fronton i sklepienie baldachimu oraz trzony kolumn
pokrywa dekoracja malarska o ornamentalnych motywach roślinnych i
przedstawień figuralnych.
• Przełom konstantyński
*Bazylika
Kościół chrześcijański to dom zebrań (ecclesia), nabożeństwa sprawowano tu
wewnątrz budynku w obecności wiernych. Do tego nadawała się najlepiej
rzymska, wielonawowa bazylika foralna. Bardzo ważnym elementem
bazyliki chrześcijańskiej stała się apsyda, umieszczona w krótkim boku,
początkowo bez specjalnej troski o strony świata. Naprzeciw niej znajdowało się
wejście, co podkreślało osiową symetrię wnętrza. Wejścia boczne,
charakterystyczne dla starożytnych bazylik świeckich, zostały zlikwidowane.
*sakrofagi
Produkcja sarkofagów chrześcijańskich rozwinęła się w okresie konstantyńskim .
Prym wiodły warsztaty kamieniarskie w Rzymie.
Początkowo w ogólnej kompozycji reliefu sarkofagów chrześcijańskich
zastosowano zasadę fryzu postaci.
Podstawową funkcją scen biblijnych w sztuce nagrobnej było odniesienie się do
losu człowieczego za życia i zbawienia duszy po śmierci.
Styl Piękny w sarkofagach- postacie oderwane niemal całkowicie od tła, o
miękkim modelunku ciał i szat; wznowienie tendencji klasycyzującej, popularne w
początkach II poł. IV wieku.
*Trewir
W latach 306-310 Konstantyn wzniósł tam pałac cesarski, z które zachowała się
Aula Platina- wielka prostokątna sala z apsydą, wzniesiona z cegieł. Służyła ona
cesarskiej reprezentacji podczas audiencji.
*Rzym
Zmiany dokonane w ciągu IV wieku najbardziej dotknęły dawną stolicę
Cesarstwa. Pozostał on żywym centrum antycznej tradycji, jednocześnie rozwijał
się tu także nowy prąd kulturotwórczy mający uczynić z tego miasta religijne i
polityczne centrum chrześcijańskiego świata.
W IV wieku pojawiły się sarkofagi z niespotykanymi dotąd rozwiązaniami
kompozycyjnymi tła w formie murów lub bram miejskich. Wystąpiły też nowe
tematy biblijne:
-przejście Izraelitów przez Morze Czerwone
-cudowne uzdrowienie paralityka nad sadzawkę Betesda w Jerozolimie
Pojawiły się też przedstawienia triumfu Chrystusa w sferze nadziemskiej- zarówno
w rzeźbie sarkofagowej, jak i w malarstwie.
*Mediolan
*Konstantynopol
Założony został 11 sierpnia 330 roku. Urbanistyka była wzorowana na Rzymie.
*Syria, Palestyna
a) Syria
Materiałem budowlanym był kamień: wapień na północy i bazalt na południu.
Formą najbardziej rozpowszechnioną była trójnawowa bazylika kryta
drewnianym, rzadziej kamiennym dachem wspartym na belkowaniu, z głównymi
wejściami w długim boku budynku od strony południowej poprzedzonymi
portykiem i dziedzińcem=> forma wywodząca się z syryjskiej tradycyjnej
architektury mieszkalnej. Apsydę zorientowaną na wschód flankowały dwa małe
boczne pomieszczenia, z którym wykształciły się późniejsze pastoforia.
Urządzenie bazyliki ( na przykładzie kościołu w Behyo) rejonu północego:
Apsydę od nawy głównej oddzielał monumentalny łuk triumfalny pod stropem
oraz balustrada kamienna z przejściem pośrodku podłogi nawy głównej. Za nią,
w głębi absydy znajdował się ołtarz, zaś przed nią *bema- rodzaj rozbudowanej
ambony.
Jedno z pastoforiów (północne) było prawdopodobnie zakrystią, a drugie
( południowe), z wejściem również pod łukiem triumfalnym, zawierało na ogół
kamienne relikwiarze w formie małych sarkofagów.
Pośrodku nawy głównej wznosiła się półokrągła bema utworzona z półkolistego
podium zwieńczonego ławą dla kleru i tronem biskupim w centrum oraz z
umieszczonego pośrodku podium i pod cyborium pulpitu. Wejście do bemy
znajdowało się w jej prostym boku, naprzeciw apsydy.
W fasadzie krótszego boku, naprzeciw apsydy, znajdowało się również wejście
niepoprzedzone narteksem, natomiast zwieńczone potrójnym oknem.
Rzędy małych okien u góry nawy głównej oraz w ścianach naw bocznych dość
skąpo oświetlały całe wnętrze.
Bogaty fryz łączący ciągłym pasem łuki filarów dzielących nawy kościoła stał się
najbardziej charakterystycznym elementem dekoracyjnym architektury syryjskiej.
Następną cechą charakterystyczną było stosowanie rozmaitych kapiteli nie tylko
w jednym budynku, ale nawet w jednej kolumnadzie dzielącej nawy kościoła.
b)Palestyna
Technika budowlana, jak i typ najczęściej stosowanych budowli- niewielkie
trójnawowe bazyliki- były te same co w południowej Syrii.
Podłogi prawie wszystkich kościołów zdobiły mozaiki o geometrycznych
motywach z figuralnymi dodatkami. Były one szczególnie bogate.
c)Azja Mniejsza
W miastach zachodniego i południowego wybrzeża rozwinęła się architektura o
bliskim pokrewieństwie z budownictwem Grecji i Konstantynopola.
d)Grecja i Macedonia
Emporowe bazyliki bez transeptu lub częściej z jednolitym transeptem albo
podzielonym w przedłużeniu naw na kilka części, z poprzedzającym budowlę
atrium i licznymi przyległymi doń pomieszczeniami były najpopularniejszym
typem budowli sakralnych na tym terenie.
e)Egipt
Ówczesne kościoły charakteryzuje szeroka nawa główna, empory nad bocznymi
nawami i wzdłuż ściany wejściowej oraz transept z apsydą lub prezbiterium w
formie trikonchosu.
a) Jerozolima
Wśród licznych kościołów jerozolimskich- najczęściej o formach bazylikalnych-
które upamiętniają wydarzenia biblijne Nowego Testamentu, najważniejszą
memorią był zespół Grobu Świętego na Golgocie- wielka, pięcionawowa bazylika
oraz wysoka rotundą nad grobem połączone ze sobą portykami wokół dziedzińca-
wzniesiony przez Konstantyna Wielkiego.
b) Kala’at Sem’an
Centrum pielgrzymek leżące w północnej Syrii.
Wokół kolumny Symeona Słupnika zamkniętej wewnątrz dużego ośmioboku
zwieńczonego drewnianą kopułą wzniesiono kamienną budowlę na planie
greckiego krzyża, którego ramiona tworzyły trójnawowe bazyliki połączone
arkadami z centralnym ośmiobokiem ( V w.)
• Dekoracja architektoniczna
• Rzeźba
Sprzęty liturgiczne:
-ołtarz
-kielichy i pateny
-srebrne dzbanuszki na wino i wodę
-fiolki na olej
Inne kościoły:
-bazylika Hagios Polyeuktos (fund. Anicii Juliany)
-kościół pałacowy pod wezwaniem Św.Św. Sergiusza i Bakchusa ( 527-536, fund.
Justyniana)
-przebudowa kościoła Św. Apostołówi bazyliki Św. Jana w Efezie
-Hagia Irene (odbudowana w 546 roku)