Problemy Zarzdzania, vol. 14, nr 2 (59), t.

1: 41 59
ISSN 1644-9584, Wydzia Zarzdzania UW
DOI 10.7172/1644-9584.59.3

Modele srebrnej gospodarki wb Unii Europejskiej

wb ujciu porwnawczym. Prba wprowadzenia
dob dyskusji
Nadesany: 10.06.15 | Zaakceptowany do druku: 19.05.16

Andrzej Klimczuk*
Jednym ze zjawisk zwizanych zbprocesem starzenia si spoeczestw s przemiany systemw gospodarczych zorientowane na produkcj ib dystrybucj dbr ib usug dla osb starszych, jak rwnie dla
modszych grup wiekowych wb ramach ich przygotowania do staroci. Artyku przyblia gwne cechy
koncepcji srebrnej gospodarki wb kontekcie realizacji polityki aktywnego starzenia si. Opracowanie
przedstawia typologi modeli srebrnej gospodarki wb krajach Unii Europejskiej na poziomach krajowym
ib regionalnym na podstawie wykorzystania porwna indeksu aktywnego starzenia si (Active Ageing
Index) do typologii zrnicowa ib kultur kapitalizmu oraz typologii pastw dobrobytu. W podsumowaniu
przybliono wnioski dla dziaa praktycznych oraz propozycje dalszych kierunkw bada.
Sowa kluczowe: indeks aktywnego starzenia, rozwj regionalny, srebrna gospodarka, zarzdzanie strategiczne, zrnicowanie/kultury kapitalizmu.

Silver Economy Models in the European Union

inb theb Comparative Approach: An Attempt to Introduce Discussion
Submited: 10.06.15 | Accepted: 19.05.16
Some phenomena associated with ageing populations are transition of economies to focus more on the
production and distribution of goods and services for older adults as well as for younger age groups
as part of their preparation for old age. The paper presents the main features of the concept of silver
economy in the context of active ageing policies. The study presents abtypology of the silver economy
models in the European Union at national and regional levels based on the use of the Active Ageing Index
in comparison to the typology of differences and cultures of capitalism as well as the typology of welfare
states. The summary contains conclusions for practical interventions and proposals for further research.
Keywords: Active Ageing Index, regional development, silver economy, strategic management, varieties/
cultures of capitalism.
JEL: I38, J14, J18, R58, Z13

Andrzej Klimczuk mgr, Szkoa Gwna Handlowa wb Warszawie.

Adres do korespondencji: Szkoa Gwna Handlowa wbWarszawie, Aleja Niepodlegoci 162, 02-554bWarszawa; e-mail: klimczukandrzej@gmail.com.

Andrzej Klimczuk

1. Wprowadzenie
Starzenie si ludnoci to proces charakteryzujcy si wzrostem dugoci
ycia ludzkiego, ktry sprzyja rozwojowi produktw ib usug dla starszych
konsumentw ib starzejcych si spoeczestw. Coraz wicej uwagi wb tym
kontekcie zdobywa koncepcja srebrnej gospodarki, przez ktr mona
rozumie system opierajcy si na dostosowaniu produkcji ibdystrybucji produktw ib usug do osb starszych, ab wb konsekwencji do wszystkich grup
wiekowych. Produkty ibusugi dla wszystkich grup wiekowych (age-friendly),
zwizane zbwykorzystaniem gerontechnologii ibinnowacji spoecznych mog
by traktowane jako centralna cz srebrnej gospodarki. Rozwizania przyjazne dla wszystkich bez wzgldu na wiek s komplementarne zbkoncepcj
spoeczestwa dla ludzi wb kadym wieku Organizacji Narodw Zjednoczonych (ONZ) ib zb realizacj jej Midzynarodowego Planu Dziaania nt.
Aktywnego Starzenia si (Madrid International Plan of Action on Ageing,
MIPAA). Ten przyjty wb 2002 r. dokument stanowi zestaw zobowiza
ib wytycznych do zarzdzania strategicznego wb obszarze polityki spoecznej
wobec staroci ib wobec ludzi starych (cznie: polityki wobec starzenia si;
ageing policy lub public policy on ageing) wb poszczeglnych krajach czonkowskich ONZ (por. Szatur-Jaworska, 2006; Bdowski, 2012).
Indeks aktywnego starzenia si zb2012 ib2014 (Active Ageing Index, AAI)
opracowany przez Europejsk Komisj Gospodarcz ONZ (EKG ONZ,
UNECE) ib Komisj Europejsk stanowi praktyczne narzdzie do monitorowania wdraania MIPAA ib wyranie pokazuje, e starzenie si spoeczestw jest nie tylko zrnicowane wb kategoriach demograficznych, ale
take wb wielu obszarach spoeczno-gospodarczych, ktre maj kluczowe
znaczenie dla rozwoju srebrnej gospodarki na poziomie krajowym ib regionalnym. Istnieje jednak potrzeba pogbienia wyjanie dotyczcych grupowania krajw wb indeksach czstkowych, ktre dotycz poszczeglnych
obszarw, aby wspiera rozwj krajowych ib regionalnych gospodarek oraz
by zaspokaja potrzeby starzejcych si spoeczestw.
Gwn tez niniejszego artykuu jest twierdzenie, e indeks aktywnego
starzenia si poprzez porwnania do grupowania krajw zgodnie zb(1) typologiami zrnicowa ibkultur kapitalizmu ib(2) typologiami pastw opiekuczych moe by wykorzystany do wyjanienia wyaniajcych si zrnicowa
modeli srebrnej gospodarki wbkrajach Unii Europejskiej (UE). Metodologia
tego artykuu opiera si na analizie literatury ibstudiach przypadkw. Analiza
skupia si na identyfikacji krajowych ib regionalnych czynnikw zwizanych
zbrozwojem srebrnej gospodarki ibefektami polityki aktywnego starzenia si.
Pierwsza cz artykuu zawiera przegld koncepcji teoretycznych zwizanych ze srebrn gospodark ibrealizacj strategii ONZ ibUE wobec starzenia
si spoeczestw. Druga cz koncentruje si na porwnaniach AAI ibjego
indeksw skadowych (tematycznych) do rnych typologii krajw. Trzecia
cz zawiera wybrane wyniki pogbionej analizy wybranych przypadkw
42

DOI 10.7172/1644-9584.59.3

Modele srebrnej gospodarki wb Unii Europejskiej wb ujciu porwnawczym

regionalnych modeli srebrnej gospodarki. Podsumowanie zawiera praktyczne

zalecenia dla instytucji zaangaowanych wbpolityk wobec starzenia si spoeczestw oraz rekomendacje dotyczce dalszych kierunkw bada1.

2. Relacje pomidzy polityk aktywnego starzenia si

ib koncepcj srebrnej gospodarki
Wedug wiatowej Organizacji Zdrowia (WHO, 2002, s. 12), aktywne
starzenie mona zdefiniowa jako proces optymalizacji moliwoci wbzakresie zdrowia, partycypacji ib bezpieczestwa wb celu poprawy jakoci ycia
wraz zb wiekiem. Takie podejcie zwraca szczegln uwag na starzenie
si zgodnie zb perspektyw biegu ycia, na rnorodno osb starszych
ib na holistyczne podejcie do determinantw starzenia, wb tym: przekrojowych czynnikw kultury ib pci, zdrowia ib systemu spoecznego, czynnikw
behawioralnych, czynnikw osobistych, rodowiska fizycznego, rodowiska
spoecznego oraz czynnikw ekonomicznych (WHO, 2002, s. 1932).
Koncepcja aktywnego starzenia si zwraca rwnie szczegln uwag na
potrzeb polityki ukierunkowanej na ograniczanie kosztw opieki zdrowotnej
ibkosztw ubezpiecze spoecznych zwizanych zbchorobami niezakanymi,
ktre s bardziej powszechne wrd osb starszych, jak np. rak, cukrzyca,
choroby serca, choroby puc ibrne typy demencji (WHO, 2002, s. 14,b42).
Wystpowanie wielu chorb niezakanych moe zosta ograniczone lub
opnione poprzez promocj zdrowia, profilaktyk chorb przewlekych,
promowanie zdrowego stylu ycia ib bezpieczestwa wb pracy, ktre zmniejszaj ryzyko niepenosprawnoci oraz su promocji samodzielnego ycia
ibstarzenia si wbmiejscu zamieszania (ageing in place). Wszystkie te obszary
wymagaj upowszechniania ib stosowania odpowiednich produktw ib usug
nie tylko dla osb starszych, ale take osb modych ib wb wieku rednim,
ktre starzej si ib wb przyszoci take bd y wb okresie staroci.
Co wicej, wspczenie postp technologiczny umoliwia szersze zastosowanie rozwiza, ktre czciowo uzupeniaj niedobory siy roboczej
zwizane ze zmianami demograficznymi (zwaszcza starzeniem si spoeczestwa ibspadkiem liczby ludnoci) poprzez wzrost wydajnoci pracy oraz
zastpienie wielu czynnoci pracy fizycznej przez prac maszyn, automatw
ib robotw (Ervik, 2009). Jednoczenie nieuwzgldnianie efektw dostpnoci ibwykorzystania nowych technologii moe prowadzi do nowej formy
wykluczenia cyfrowego, wb UE okrelanego ju wb literaturze jako wykluczenie robotyczne/podzia robotyczny (Ervik, 2009). Ta uwaga prowadzi
nas do koncepcji srebrnej gospodarki, ktra wci nie jest jeszcze spjnie
okrelona ib zoperacjonalizowana wb literaturze przedmiotu (zob. European
Commission, 2007; 2015; Klimczuk, 2011; 2012; 2015).
Srebrna gospodarka jest czsto rozumiana wb wskim znaczeniu jako
srebrny rynek, ktry obejmuje towary ibusugi dla osb starszych ibrozwizania dla starszych pracownikw. Jednak takie podejcie moe prowadzi
Problemy Zarzdzania vol. 14, nr 2 (59), t. 1, 2016

43

Andrzej Klimczuk

tylko do zmian wb marketingu (gwnie do tworzenia marek dla osb starszych), podczas gdy zachodzi potrzeba skupienia si rwnie na rozwizaniach, ktre bd zmniejsza dyskryminacj ze wzgldu na wiek (ageism) oraz
na rozwizaniach zbzakresu projektowania przestrzeni publicznych, domw
ibmieszka przyjaznych dla wszystkich grup wiekowych (np. zbwykorzystaniem
koncepcji projektowania uniwersalnego ibtechnologii asystujcych). Tak wic,
szersze podejcie do srebrnej gospodarki obejmuje rwnie edukacj, prace
badawczo-rozwojowe, midzysektorowe zestawienia towarw ib usug zb ju
istniejcych sektorw oraz moliwoci kariery wb srebrnych przemysach
(European Commission, 2007, s. 96). Srebrne przemysy wb powizaniu
zb segmentami srebrnego rynku obejmuj: opiek zdrowotn, inteligentne
ycie (technologie smart), adaptacje mieszka ib usugi wspomagajce ycie
coraz bardziej oparte na technologiach informacyjnych ib telekomunikacyjnych (ICT), edukacj ibkultur, ICT ibmedia, robotyk usugow, rozwizania
na rzecz mobilnoci, wypoczynek ib podre, fitness ib odnow biologiczn,
ubrania ib mod, usugi opiekucze, ubezpieczenia oraz usugi finansowe
(Enste, Naegele ib Leve, 2008, s. 330331; Moody ib Sasser, 2012, s. 464).
Za kluczowe elementy wsplne dla wymienionych obszarw srebrnej
gospodarki mog zosta uznane gerontechnologia oraz innowacje spoeczne
dla starzejcych si spoeczestw. Pierwsze pojcie odnosi si do bada
nad technologiami oraz produktami ib usugami dedykowanymi dla osb
starszych, ktre pomagaj im wbniemal kadym aspekcie ycia, szczeglnie
wb utrzymaniu zdrowia ib poczucia wasnej wartoci, wb poprawie warunkw
mieszkaniowych ibyciu codziennym, wbmobilnoci ibtransporcie, wbkomunikacji ibzarzdzaniu oraz wbpracy ibwypoczynku (Burdick, 2007, s. 627629).
Na przykad gerontechnologia odnosi si do projektowania elektronicznych
pomocy ycia codziennego, takich jak rozwizania zbzakresu telepracy, czujniki, alarmy, urzdzenia do poprawy suchu ib wchu, systemy azienkowe
ib inteligentne domy. Pojcie innowacji spoecznych natomiast odnosi si
oglnie do nowych strategii, koncepcji, produktw, usugi ibform organizacyjnych, ktre maj na celu zaspokojenie potrzeb pojawiajcych si zwaszcza
na pograniczach rnych sektorw systemu spoecznego (OSullivan, Mulgan
ibVasconcelos, 2010). S to na przykad innowacje wyaniajce si na styku
wsppracy lub konkurencji sektora publicznego ib sektora komercyjnego,
sektora komercyjnego ibsektora pozarzdowego, sektora komercyjnego oraz
sektora ekonomii spoecznej lub sektora nieformalnego. Takie innowacje
maj spoeczne cele ib rodki oraz generuj nowe relacje spoeczne ib wizi
kooperacyjne pomidzy jednostkami, grupami ib organizacjami. Przykady
takich innowacji obejmuj m.in. kreatywne wykorzystanie nowych technologii dla osb starszych ib przez osoby starsze, nowe modele opieki, wb tym
kombinacje formalnych ibnieformalnych form wsparcia, tworzenie przestrzeni
sprzyjajcych budowie relacji midzypokoleniowych ib mobilizowanie sieci
zaufania (krgw wsparcia spoecznego, grup samopomocowych).

44

DOI 10.7172/1644-9584.59.3

Modele srebrnej gospodarki wb Unii Europejskiej wb ujciu porwnawczym

W tym miejscu naley podkreli, e na poziomie krajowym ib regionalnym mona zaobserwowa rne bariery rozwoju srebrnej gospodarki
(Klimczuk, 2011). Na przykad przeszkod wb rozwoju tego systemu produkcji ib dystrybucji dbr ib usug dla starzejcej si populacji moe by
mae zainteresowanie podmiotw gospodarczych ich rozwojem ibwdraaniem
wb niektrych regionach. Przeszkod moe by take skupienie si firm na
towarach ibusugach dla zamonych osb starszych. Barier mog by take
niekorzystne wzorce konsumpcji osb starszych (np. zorientowanie na produkty zaspokajajce potrzeby podstawowe ib zdrowotne, nieufno wobec
nowoci). Ponadto niektre regiony mog ukierunkowa rozwj srebrnej
gospodarki na przyciganie starszych wiekiem imigrantw ib turystw, ale
strategia ta moe nie przynosi oczekiwanych efektw rozwojowych zbuwagi
na np. nisk atrakcyjno wzgldem obszarw metropolitarnych lub niedostatki infrastruktury spoecznej.
Polityka UE wobec starzenia si spoeczestw uwzgldnia ju szereg
obszarw interwencji ibkoncentruje si na wczeniu problematyki starzenia
si (mainstreaming ageing) do gwnego nurtu polityki publicznej, wb tym
polityk szczegowych, takich jak: polityka zatrudnienia (w tym wdraanie
zarzdzania wiekiem wb organizacjach), polityka rwnoci szans, polityka
innowacyjna ib naukowa oraz polityka ksztacenia przez cae ycie (European Commission, 2005; 2009; 2011; 2012). Rozwj srebrnej gospodarki
wymaga jednak zwikszenia zakresu koordynacji polityk, wsppracy pomidzy inicjatywami odgrnymi iboddolnymi (takimi jak sie regionw srebrnej
gospodarki SEN@ER, 2014; Enste, Naegele ib Leve, 2008, s. 330; Ferry
ib in., 2006, s. 3133, 8090), spjnoci dokumentw strategicznych, wielopoziomowego wspzarzdzania (multilevel governance), rozwoju wskanikw statystycznych, integracji ibreorganizacji usug publicznych wbkierunku
rozwoju koprodukcji usug zb obywatelami (coproduction of public services)
oraz tworzenia struktur ib form dialogu midzy spoecznociami lokalnymi
ib administracj (Katsarova, 2008).
Naley przy tym podkreli, i dopiero wb 2015 r. Komisja Europejska
ogosia prace nad strategi wb zakresie rozwoju srebrnej gospodarki oraz
wspara midzynarodowy sonda, ktry ma pozwoli m.in. na doprecyzowanie koncepcji srebrnej gospodarki, rozpoznanie dobrych praktyk oraz
uszczegowienie celw ibdziaa, szczeglnie wbkontekcie wsparcia inteligentnych technologii zwizanych zbpotrzebami starzejcych si spoeczestw
(http://www.smartsilvereconomy.eu, 18.05.2016). Na efekty tych prac naley
jednak jeszcze poczeka. Jednake niniejszy artyku sugeruje, e regionalne
srebrne gospodarki mog by rwnie zwizane ze strategiami inteligentnych specjalizacji wbramach polityki spjnoci na lata 20142020, poniewa
wbniektrych regionach UE istniej ju silne orodki rozwojowe gerontechnologii ib innowacji spoecznych dla starzejcych si spoeczestw (Foray
ib in., 2012).

Problemy Zarzdzania vol. 14, nr 2 (59), t. 1, 2016

45

Andrzej Klimczuk

3. Indeks aktywnego starzenia si wb kontekcie zrnicowa

kapitalizmu ib typologii pastw dobrobytu
Indeks aktywnego starzenia si (AAI) zawiera porwnania pomidzy
28bpastwami czonkowskimi UE wedug wskanikw podzielonych na dwa
wymiary ib cztery obszary tematyczne, ab nastpnie analizowane dodatkowo
wedug pci osb starszych. Pierwszym wymiarem s rzeczywiste dowiadczenia aktywnego starzenia si, ktre obejmuj obszary: zatrudnienie,
uczestnictwo wbyciu spoecznym aktywno spoeczna oraz niezaleno,
zdrowie ib bezpieczestwo. Drugim wymiarem ib zarazem czwartym obszarem jest zdolno ib przygotowanie otoczenia do wykorzystania potencjau
starzejcego si spoeczestwa (Zaidi, 2013, s. 6). Kraje, ktre cechuj
najnisze wyniki wboglnym indeksie AAI, niekiedy wykazuj wysz aktywno od pozostaych wb wybranych dziedzinach. Na przykad Wgry maj
jedn zb najniszych ocen wb oglnym rankingu, ale radz sobie relatywnie
dobrze wb dziedzinie samodzielnego ycia, zdrowia ib bezpieczestwa osb
starszych. Ponadto wskaniki we wszystkich trzech domenach dotyczcych
rzeczywistych dowiadcze aktywnego starzenia si s dodatnio skorelowane
zbindeksem zdolnoci ibprzygotowania otoczenia do wykorzystania potencjau
starzejcego si spoeczestwa (Zaidi, 2013, s. 26, 29, 32). Innymi sowy,
kraje, ktre s lepiej przygotowane do starzenia si pod wzgldem zarwno
infrastruktury, jak ib kapitau ludzkiego oraz kapitau spoecznego, lepiej
radz sobie zb rozwizywaniem wyzwa zwizanych ze starzeniem si ich
spoeczestw. Ponadto badacze odpowiedzialni za przygotowanie indeksu
odnotowali dodatni korelacj AAI zbpoziomem PKB per capita, co sugeruje,
e kraje ob relatywnie wyszym standardzie ycia tworz wiksz zdolno
do wykorzystania potencjau aktywnego starzenia si, ab co za tym idzie
take warunki sprzyjajce dalszemu rozwojowi ib aktywnoci spoecznej na
ostatnim etapie ycia (Zaidi, 2013, s. 21).
Jednak AAI tylko czciowo pozwala nam na wyjanienie rnic midzy potencjalnymi modelami srebrnych gospodarek wbUE, poniewa indeks
ten nie zawiera m.in. wskanikw zwizanych bezporednio zb konsumpcj,
produkcj, badaniami ibrozwojem czy te wzornictwem przemysowym produktw ibusug dla starzejcych si spoeczestw. Tak wic, indeks ten wci
moe zosta rozbudowany, chociaby poprzez dodanie do niego elementw
zb typologii pastw opiekuczych (modeli/systemw/reimw polityki spoecznej) ib typologii zrnicowa kapitalizmu.
Jedn zbnajbardziej znanych typologii rnych modeli pastw dobrobytu
zaproponowa Gosta Esping-Andersen (1990) na podstawie sporzdzonego
przez siebie indeksu dekomodyfikacji (odtowarowienia, uniezalenienia
dostpu do wiadcze ibusug spoecznych od rynku) oraz wpywu wiadcze
ibusug spoecznych na zakres stratyfikacji spoecznej. Teoria ta wyjania, e
wbkrajach obreimie socjaldemokratycznym istnieje wysoki poziom dekomodyfikacji, usugi opiekucze ibpielgnacyjne s powszechnie wiadczone przez
46

DOI 10.7172/1644-9584.59.3

Modele srebrnej gospodarki wb Unii Europejskiej wb ujciu porwnawczym

podmioty publiczne, zakres wymiany wynagrodze na wiadczenia spoeczne

jest wysoki, wdraana jest polityka penego zatrudnienia oraz istnieje silna
pozycja zwizkw zawodowych. Przykad stanowi kraje skandynawskie.
W systemie konserwatywno-korporacyjnym pastwo za wspiera rodziny,
ubezpieczenia spoeczne s uzalenione od pozycji jednostek na rynku pracy,
zabezpieczenie spoeczne jest zalene od opacanych skadek, za pomoc
spoeczna ib opieka pielgnacyjna s dostarczane gwnie przez opiekunw
nieformalnych, organizacje pozarzdowe ib spoecznoci lokalne. Administracja publiczna interweniuje czsto dopiero, gdy wskazane podmioty nie
s wb stanie same poradzi sobie zb problemami (zasada subsydiarnoci).
Przykady stanowi Austria, Francja, Niemcy, Wochy ib Japonia.
Ostatnia grupa krajw wbtypologii Esping-Andersena reprezentuje reimy
liberalne, ktre charakteryzuje indywidualizm wb dziedzinie zabezpieczenia
spoecznego, niski poziom dekomodyfikacji ibwiadcze socjalnych, uzalenienie wiadcze ib usug od dochodw, powszechna komercjalizacja usug
opiekuczych ib pielgniarskich, konkurencja midzy rnymi dostawcami
oraz maa rola zwizkw zawodowych. Przykady stanowi Wielka Brytania
ib Stany Zjednoczone.
Typologia Esping-Andersena bya wielokrotnie sprawdzana, krytykowana ib modyfikowana przez wielu badaczy (zob. Arts ib Gelissen, 2006).
Na potrzeby tego artykuu przywoana zostanie modyfikacja zaproponowana
przez Yuriego Kazepova (2010, s. 5263), ktry rozszerzy przywoany model
ob dwa rodzaje pastw opiekuczych. Teoria Kazepova koncentruje si na
przeskalowaniu (rescaling) ibwspzarzdzaniu (governance) polityk spoeczn, tak aby uwzgldniaa ona nie tylko decentralizacj usug, czyli przekazywanie ich wdraania od podmiotw centralnych pastwa do lokalnych,
ale take by bya jeszcze bardziej ukierunkowana na rozwj mieszanych
form opieki spoecznej (welfare mix) na poziomie regionalnym ib lokalnym,
czyli do wdraania usug spoecznych wbramach rnego rodzaju partnerstw
midzysektorowych.
Pierwszy zaobserwowany przez Kazepova wbtym kontekcie system okrelony zosta jako familistyczny ibkoncentruje si na uyciu mniejszej iloci
zasobw, ktre s ukierunkowane gwnie na polityk rodzinn. Cech tego
modelu jest wbefekcie przecienie rodzin obowizkami opiekuczymi, segmentacja rynku pracy wedug pci, lokalne zrnicowanie partykularnych
interesw ib rnych form wspzarzdzania problemami spoecznymi oraz
sabe zapobieganie ubstwu. Przykady stanowi Hiszpania ib Wochy.
Drugi dodatkowy model pastw dobrobytu dotyczy krajw przechodzcych transformacj systemow ibdotyczy modelu, ktry wyania si wbwikszoci krajw Europy Centralnej ib rodkowo-Wschodniej. W krajach tych
podejmowane s reformy polityki spoecznej zachodzce wb kontekcie
ogranicze finansowych ibprzynoszce ambiwalentne efekty. Niektre kraje
wbramach tej grupy skupiaj si na prywatyzacji wiadcze ibusug spoecznych (np. reformy systemw emerytalnych), podczas gdy inne inwestuj
Problemy Zarzdzania vol. 14, nr 2 (59), t. 1, 2016

47

Andrzej Klimczuk

gwnie wb skoordynowanie usug rynkowych ib publicznych. Cech wspln

tych krajw jest wdraanie znaczcych reform administracji terytorialnej
zorientowanych na odchodzenie od centralnej regulacji usug ib wiadcze
do ich decentralizacji, co wywouje dalsze pogbienie rnic regionalnych
ib lokalnych.
W tabeli 1 zaprezentowano porwnanie dziedzin AAI dla wybranych krajw reprezentujcych poszczeglne typy pastw opiekuczych. Zestawienie
to pokazuje, e skrajnie odmienne modele model socjaldemokratyczny
oraz model liberalny znaczco lepiej radz sobie zb rozwizywaniem problemw zwizanych ze starzeniem si spoeczestwa ni pastwa reprezentujce modele konserwatywno-korporacyjny, familistyczny ib przechodzce
transformacj systemow.
Pogbienie wyjanie dotyczcych tych rnic jest moliwe poprzez analiz osigni ib wyzwa wybranych krajw reprezentujcych poszczeglne
modele pastw dobrobytu przedstawionych wbSprawozdaniu podsumowujcym wdraanie MIPAA wbregionie EKG ONZ (UNECE, 2012). Wikszo
pastw liberalnych, socjaldemokratycznych ibkonserwatywno-korporacyjnych
zrealizowao zobowizania 1 (wprowadzanie tematyki starzenia do gwnego
nurtu polityk publicznych), 4 (dostosowanie systemw zabezpieczenia spoecznego do zmian demograficznych) ib7 (zapewnienie wysokiej jakoci ycia
wb kadym wieku ib utrzymanie niezalenego ycia). W przypadku wyzwa
kraje socjaldemokratyczne maj zwykle problemy zb realizacj zobowiza
2 (zapewnienie penej integracji ibuczestnictwa osb starszych) ib7, podczas
gdy reimy konserwatywno-korporacyjne zb osigniciem zobowiza 4 ib 7.
W przypadku krajw liberalnych nie stwierdzono adnego wsplnego wzoru
wyzwa, jakim musz sprosta. Reimy familistyczne maj tendencj do
osigania zobowiza 4 ib 5 (dostosowanie rynku pracy do starzenia si
ludnoci), ale zobowizanie 7 stanowi wyzwanie. Reimy znajdujce si
wb transformacji ustrojowej maj tendencj do osigania zobowizania 1,
podczas gdy 4 ib7 s gwnymi wyzwaniami. Tym samym kraje transformacji
wykazuj tu pewne podobiestwa do krajw konserwatywno-korporacyjnych,
co mona tumaczy bliskoci geograficzn ibby moe zwizan zbni dyfuzj oraz adaptacj zblionych regulacji ibpraktyk. Podobiestwo to zdaje si
potwierdza te zbliona wb AAI sabo systemw konserwatywno-korporacyjnych ib przechodzcych transformacj wb zakresie skutecznej promocji
zatrudnienia wrd osb starszych.
Typologie pastw dobrobytu wb zestawieniu zb AAI pozwalaj na wyjanienie rnic midzy potencjalnymi modelami srebrnej gospodarki, szczeglnie wbodniesieniu do wiadcze ibusug spoecznych. Zasadne jest jednak
uwzgldnienie te zrnicowa czynnikw spoeczno-kulturowych, ktre
oddziauj na praktyk gospodarcz wbposzczeglnych krajach ibtym samym
na realizowan wbnich polityk gospodarcz. W odniesieniu do teorii Petera
A. Halla ib Davida W. Soskice (2001) moemy zawzi opis potencjalnych
modeli srebrnej gospodarki wb UE do trzech gwnych typw. Naley przy
48

DOI 10.7172/1644-9584.59.3

Zatrudnienie
Modele
pastwa dobrobytu
indeks

ranking

indeks

ranking

indeks

ranking

indeks

ranking

Ogem

indeks

ranking

2012 2014 2012 2014 2012 2014 2012 2014 2012 2014 2012 2014 2012 2014 2012 2014 2012 2014 2012 2014
Liberalny
(Wielka Brytania)

35,5 35,8

20,0 20,0

11

11

75,7 73,7

11

61,4 61,3

39,3 39,2

Socjaldemokratyczny
(Szwecja)

41,0 43,4

22,6 22,6

78,7 78,6

69,5 69,2

44,0 44,8

Konserwatywno-korporacyjny
(Francja)

21,0 24,1

21

16

22,4 22,4

74,6 75,9

57,8 59,1

34,2 35,7

12

Familistyczny
(Wochy)

20,9 23,0

22

19

24,1 24,1

69,9 69,0

19

17

52,8 53,4

15

15

33,3 34,0

15

14

Przechodzcy transformacj
19,8 22,4
(Polska)

24

20

12,2 12,2

27

28

67,5 64,9

21

24

46,7 47,9

22

22

27,3 28,2

27

27

EU27 (2012)/EU28 (2014) 27,1 27,9

18,1 18,1

71,7 70,6

54,2 54,4

33,8 34,0

49

Tab. 1. Porwnanie indeksu aktywnego starzenia si ib wybranych modeli europejskich pastw dobrobytu. rdo: opracowanie na podstawie
A. Zaidi, K. Gasior, M.M. Hofmarcher, O. Lelkes, B. Marin, R. Rodrigues, A. Schmidt, P. Vanhuysse ib E. Zolyomi. (2013). Active Ageing Index
2012: Concept, Methodology and Final Results: Methodology Report Submitted to European Commissions DG Employment, Social Affairs and
Inclusion, and to Population Unit, UNECE, for the project: Active Ageing Index (AAI). Geneva: UNECE; A.b Zaidi. (2014). Policy Brief: AAI 2014:
Active Ageing Index for 28 European Union Countries. Pozyskano z: www1.unece.org/stat/platform/download/attachments/76287849/Policy_Brief_
AAI_2014_November2014_FINAL.PDF (06.06.2015); Y. Kazepov. (2010). Rescaling Social Policies towards Multilevel Governance in Europe: Some
Reflections on Processes at Stake and Actors Involved. W: Y. Kazepov (red.), Rescaling Social Policies. Towards Multilevel Governance in Europe
(s. 3572). Farnham, Burlington: Ashgate, s. 3572.

Modele srebrnej gospodarki wb Unii Europejskiej wb ujciu porwnawczym

Problemy Zarzdzania vol. 14, nr 2 (59), t. 1, 2016

Zdolno ib przygotowanie otoczenia do

Niezaleno, zdrowie
wykorzystania potenAktywno spoeczna
ib bezpieczestwo
cjau starzejcego si
spoeczestwa

Andrzej Klimczuk

tym podkreli, e typologia Halla ib Soskice, podobnie jak przywoywane

typologie Esping-Andersena ib Kazepova, podkrela wpyw poziomu indywidualizmu ib aktywnoci zwizkw zawodowych na rnice midzy pastwamib UE.
Europejskie liberalne modele polityki spoecznej (wraz zbAustrali ibStanami Zjednoczonymi) odpowiadaj liberalnym srebrnym gospodarkom,
ktre charakteryzuj si: mechanizmami rynkowymi ibrelacjami midzy przedsibiorstwami opartymi na konkurencyjnoci, rwnowag osigan poprzez
popyt/poda ib hierarchi potrzeb, bezporedni konkurencj produktw,
kompletnym ibformalnym kontraktowaniem, swobodnym przepywem zasobw ib nakadw na inwestycje, segmentacj rynku pracy, tj. zatrudnieniem
wb penym wymiarze godzin wb przypadku umiejtnoci oglnych ib zatrudnieniem krtkoterminowym wb przypadku umiejtnoci specjalistycznych,
ustalaniem pac na poziomie firm, skupieniem si na edukacji formalnej
wb szkoach ib uczelniach, niskim poziomem uzwizkowienia, nierwn dystrybucj dochodw, ukierunkowaniem na innowacje radykalne, przewagami
komparatywnymi uzyskiwanymi poprzez nakady na wysokie technologie
ib rozwj usug oraz politykami na rzecz deregulacji, praktyk antymonopolowych ib ustanawiajcymi zwolnienia podatkowe.
Wikszo pastw socjaldemokratycznych ibkonserwatywno-korporacyjnych
(wraz zb Japoni) odpowiada modelowi okrelonemu przez Halla ib Soskice
jako skoordynowane gospodarki rynkowe. Tak wic, mona przyj, e systemy koordynowanych srebrnych gospodarek cechuj: oparcie na relacjach
innych ni rynkowe (silna rola pastwa ibsamorzdu gospodarczego), rwnowaga osigana jest poprzez strategiczne interakcje midzy przedsibiorstwami
ibinnymi podmiotami, dominacja wsplnych wizi, sojuszw ibrelacji midzyorganizacyjne, zrnicowana produkcja skupiona na obszarach niszowych,
system prawny, ktry jest niekompletny, abkontraktowanie opiera si na relacjach nieformalnych, liczne instytucje monitorujce ib kontrolne, rynek pracy
zrnicowany ze wzgldu na dugo czasu pracy, tj. mniej godzin pracuj
osoby ob specyficznych umiejtnociach, wicej za zatrudnione na nieruchomych stanowiskach pracy, ustalanie pac na poziomie poszczeglnych sektorw gospodarki, praktyczna nauka zawodu skupiajca si na przekazywaniu
umiejtnoci branowych, wysoki poziom uzwizkowienia, stosunkowo rwny
podzia dochodw, gospodarka zorientowana na innowacje przyrostowe, przewaga komparatywna osigana poprzez jako produkcji oraz polityki publiczne
skoncentrowane na zachcaniu firm do wsppracy.
Hall ib Soskice twierdz, e trzeci model kapitalizmu moe pojawi si
wb krajach basenu Morza rdziemnego, ktre cechuj si duym sektorem rolniczym, wpywem nierynkowej koordynacji wb dziedzinie finansw
korporacyjnych (podmioty gospodarki spoecznej, jak np. przedsibiorstwa
spoeczne, banki spdzielcze, kooperatywy, spdzielnie iborganizacje pozarzdowe prowadzce dziaalno gospodarcz) oraz liberalnymi zasadami
wbstosunkach pracy. Tym samym odpowiednio trzeci model srebrnej gospo50

DOI 10.7172/1644-9584.59.3

Modele srebrnej gospodarki wb Unii Europejskiej wb ujciu porwnawczym

darki posiadaby cechy specyficzne dla gospodarki spoecznej, rozwizania

oparte na ideach samopomocy ibsamoorganizacji oraz zwizane zbwykorzystaniem atutw obszarw wiejskich (np. turystyka, rekreacja, usugi uzdrowiskowe oraz rehabilitacji medycznej ib geriatrycznej).
Niemniej naley zauway, e Hall ib Soskice wb swojej typologii nie
uwzgldniaj wbogle krajw przechodzcych transformacj ustrojow. Luk
t pozwala uzupeni modyfikacja tej typologii zaproponowana przez Andreasa Nlke ibArjana Vliegentharta (2009). Badacze ci sugeruj, e wbkrajach
transformacji systemowej mona zaobserwowa pojawienie si zalenych
gospodarek rynkowych ib co za tym idzie mona tu wyrni te zalene
srebrne gospodarki, ktre charakteryzuj si: uzalenieniem relacji midzy
firmami od hierarchii wzgldem korporacji transnarodowych, bezporednimi
inwestycjami zagranicznymi ib zagranicznymi bankami, sterowaniem dziaalnoci firm, oddziaw przez centrale przedsibiorstw transnarodowych,
zaspokojeniem popytu na wykwalifikowan si robocz, ukadami zbiorowymi na poziomie firm, ograniczeniem wydatkw na rozwj dalszych kwalifikacji wrd pracownikw, transferem dochodw ib technologii wewntrz
przedsibiorstw transnarodowych oraz centrami montaowymi dla rednio
zestandaryzowanych towarw przemysowych.
Pogbienie wiedzy obwyrnionych modelach srebrnej gospodarki wbkontekcie analizy wynikw AAI moe zosta rwnie oparte na wykorzystaniu teorii rnic kultur narodowych autorstwa Charlesa Hampdena-Turnera
ibFonsa Trompenaarsa (2000). Model ten jest stosowany zwaszcza wbobszarze zarzdzania zasobami ludzkimi wb odniesieniu do ustanawiania kultur
organizacyjnych, wykorzystania rnorodnoci kadr ib wsppracy midzykulturowej oraz zawiera siedem dychotomicznych wymiarw. W wymiarze
uniwersalizmpartykularyzm prawie wszystkie kraje UE charakteryzuj si
pierwszym wymiarem, ktry koncentruje si na standaryzacji ibracjonalizacji
dziaa, towarw ibusug. W wymiarze indywidualizmkomunitaryzm moemy
zaoy, e reimy liberalne, socjaldemokratyczne ib znajdujce si wb transformacji podkrelaj indywidualne zachowania, podczas gdy inne modele
koncentruj si na dziaaniach grupowych. W wymiarze analizasynteza
systemy liberalne ib wb transformacji koncentruj si na analizie zjawiska
poprzez gromadzenie szczegowych informacji, abnie na integracji wiedzy.
Na przykad gospodarki s tu zorientowane na rozwj rnych technologii
wspomagajcych ni na budow nielicznych, ale zoonych wewntrznie robotycznych rozwiza dla osb starszych. W wymiarze neutralneemocjonalne
reimy liberalne, socjaldemokratyczne ibkonserwatywno-korporacyjne wydaj
si neutralne wbwyraaniu emocji, abrelacje biznesowe s zazwyczaj traktowane instrumentalnie. W reimach wbokresie transformacji ibfamilistycznych
spoeczestwa s za emocjonalne, co jest np. wane podczas negocjacji.
Modele srebrnej gospodarki wbkrajach UE mona podzieli te wbwymiarze
osiganychotrzymanych stanowisk. Systemy liberalne ibsocjaldemokratyczne
maj tendencj do promowania indywidualnych osigni ibawansw, podczas
Problemy Zarzdzania vol. 14, nr 2 (59), t. 1, 2016

51

Andrzej Klimczuk

gdy konserwatywno-korporacyjne, familistyczne ibwbtransformacji s bardziej

hierarchiczne. W wymiarze wewntrz- ibzewntrzsterownoci spoeczestwa
UE wydaj si bardziej zorientowane na samodzielne kontrolowanie swojego
otoczenia ni bycie kontrolowanymi przez wpywy zbzewntrz, co jest cech
szczegln gwnie spoeczestwa japoskiego. Dua zgodno widoczna
jest rwnie wbprzypadku wymiaru sekwencyjnesynchroniczne postrzeganie
czasu, gdy wszystkie spoeczestwa UE posuguj si linearn koncepcj
czasu, ktra pozwala na wykonanie czynnoci wbmoliwie najkrtszym czasie.
Tymczasem na skrajnym biegunie znajduje si spoeczestwo japoskie, gdzie
uznanie cyklicznej koncepcji czasu pozwala na planowanie dugoterminowe.
W tym miejscu musimy podkreli, e cho typologia ta wskazuje na podobiestwa kultur narodowych wb UE, to jednoczenie cile odrnia je od
krajw azjatyckich, szczeglnie od Japonii, ktra jest powszechnie uznawana
za najstarszy ludnociowo kraj na wiecie, wb ktrym srebrny rynek wyoni
si ju wb latach 70. XX w. (Coulmas, 2008).
Powysze rozwaania pozwalaj na stwierdzenie, e wbUE moemy obserwowa rozwj co najmniej czterech modeli srebrnej gospodarki: liberalnego
(w liberalnych pastwach dobrobytu), koordynowanego (w reimach socjaldemokratycznych ibkonserwatywno-korporacyjnych), mieszanego/hybrydowego
(w reimach familistycznych) oraz zalenego (w pastwach przechodzcych
transformacj). Jednake mona zaoy, e dalsze rnicowanie si modeli
moe zachodzi na poziomie regionalnym.

4. Charakterystyka wybranych regionalnych modeli

srebrnejb gospodarki
Niniejsza cz artykuu koncentruje si na syntezie rozproszonych
opisw wybranych przypadkw regionalnych modeli srebrnej gospodarki
wb krajach UE.
Wyniki bada dotyczcych kurczcych si regionw (ulegajcych depopulacji ibjednoczenie starzeniu si ludnoci) przeprowadzonych na wniosek
Parlamentu Europejskiego sugeruj, e istniej dwie Europy demograficzne podzielone na cztery podtypy krajw (Katsarova, 2008, s. 1819).
Wszystkie stare pastwa czonkowskie UE (z wyjtkiem Irlandii) charakteryzuj si koncentracj mieszkacw wb wieku 3045 lat oraz wzrostem
redniej dugoci ycia. Kraje zachodnie stare (rejon Morza rdziemnego,
Niemcy ib Austria) charakteryzuj si spadkiem liczebnoci ludzi modych
ib niewystarczajc skal uzupeniania ubytkw ludnoci przez migracje.
Kraje zachodnie mode obejmuj natomiast regiony pnocno-zachodnie,
zbniszym spadkiem liczebnoci osb modych ibwysokim poziomem imigracji. Dla porwnania wschodnie kraje UE (z Irlandi) charakteryzuj si
gwnie dwiema grupami wieku: 4555 ib 2035. Jednak moda populacja
gwatownie maleje wbwyniku emigracji do Europy Zachodniej. Wrd krajw
tych wyrnia si spoeczestwa wschodnie stare (kraje batyckie, Wgry,
52

DOI 10.7172/1644-9584.59.3

Modele srebrnej gospodarki wb Unii Europejskiej wb ujciu porwnawczym

Czechy ib Bugaria) oraz wschodnie mode (Polska, Sowacja, Rumunia,

Malta, Cypr ibIrlandia) (Katsarova, 2008, s. 18). Ponadto kraje wschodnie
ibobszary peryferyjne UE cechuj si wiksz iloci kurczcych si regionw
ni kraje zachodniej czci UE ib zlokalizowane wb centrum. Kurczce si
regiony wydaj si znacznie biedniejsze ibosigaj niszy rozwj gospodarczy
ni przecitna UE, przy czym s te bardziej zalene od patnoci transferowych wbpostaci bezporedniej pomocy regionalnej, solidarnoci midzyludzkiej (np. transferw pieninych pochodzcych od emigrantw; remittances)
oraz inwestycji publicznych wbinfrastruktur ibpodstawowe usugi (Katsarova,
2008, s. 4850). Ponadto kurczce si regiony czsto charakteryzuj si
wysokim udziaem rolnictwa, usug osobistych ibdziaalnoci niekomercyjnej
lub stanowi dawne tereny przemysowe (w Polsce ibRumunii). Zatem takie
regiony maj jednoczenie mniej podmiotw istotnych dla prac badawczorozwojowych wb obszarze srebrnej gospodarki ib wb konsekwencji przypuszczalnie najwicej barier wb stworzeniu spjnego systemu takiej gospodarki.
Wyjtki zdaniem autorw przywoywanego raportu stanowi jedynie
wyludniajce si obszary zachodnich Niemiec ib Republiki Czeskiej.
Powysze obserwacje potwierdzaj ib uzupeniaj wyniki bada projektu
Regiony dla wszystkich grup wiekowych (Ferry ib in., 2006, s. 1419).
Analizy demograficzne przeprowadzone na potrzeby tego projektu pokazuj, e wb UE zachodzi take polaryzacja na osi obszary miejskieobszary
wiejskie. Wikszo regionw miejskich cechuje pozytywny rozwj demograficzny spowodowany migracjami przychodzcymi, ktre sprawiaj e gwnym wyzwaniem tych obszarw jest integracja migrantw na rynku pracy
ibwbobszarze ycia publicznego. Obszary wiejskie za dokadnie na odwrt,
cechuj si wbtym zakresie zazwyczaj negatywnymi tendencjami (Ferry ibVironen, 2010, s. 4). Regiony wbliberalnych pastwach opiekuczych, takich jak
Wielka Brytania ib Irlandia skupiaj swoj polityk zwizan ze starzeniem
si spoeczestwa gwnie na rynku pracy, opiece zdrowotnej ib zmniejszaniu negatywnych postaw wobec starzenia. Wedug przywoywanych bada
strategie krajowe dotyczce polityki wobec starzenia si wb tych pastwach
czsto maj niewielki wpyw na zapisy znajdujce si wbdokumentach regionalnych. Regiony pastw socjaldemokratycznych skupiaj si za na walce
zb dyskryminacj (ze wzgldu na wiek, pe itd.), na promocji elastycznych
warunkw pracy dla osb starszych oraz na oferowaniu bezpatnego doradztwa dla przedsibiorstw wb dziedzinie polityki starzenia si. Ponadto kraje
te oferuj zasoby instytucjonalne ibfinansowe dla regionw obrozproszonym
osadnictwie, czyli takich, wbktrych dostarczanie usug opiekuczych dla osb
starszych jest znacznie utrudnione. Pastwa konserwatywno-korporacyjne
skupiaj si na krajowych reformach systemw zabezpieczenia spoecznego
(np. podwyszanie wieku emerytalnego), podczas gdy polityki na poziomie
regionalnym s sfragmentaryzowane ibbrak im koordynacji. Regiony wbreimach familistycznych koncentruj swoj polityk wobec starzenia si na
wiadczeniu usug opiekuczych, zwikszeniu niezalenoci osb starszych
Problemy Zarzdzania vol. 14, nr 2 (59), t. 1, 2016

53

Andrzej Klimczuk

ibna osabianiu zacht do wczeniejszego przechodzenia na emerytur. Pastwa przechodzce transformacj skupiaj si na restrukturyzacji gospodarek
narodowych. Rozwj sformalizowanych polityk wobec starzenia si zarwno
na poziomie krajowym, jak ib regionalnym zyska tu na znaczeniu gwnie
dopiero wraz zbobchodami Europejskiego Roku Aktywnoci Osb Starszych
ib Solidarnoci Midzypokoleniowej wb 2012 r.
Ponadto dalsze studia przypadkw (tabela 2) pozwalaj na opisanie czynnikw, ktre przyczyniy si do skutecznego wdraania regionalnych interwencji wobec starzenia si ludnoci. Czynniki te stanowi: wola polityczna
ib demokratyczna legitymacja wadzy, przygotowanie gruntu pod wdraanie
programw wbpostaci bada oraz utworzenia stosownych baz danych, autonomia finansowa samorzdw oraz zgoda wadz regionalnych na przeprowadzenie ewaluacji (Ferry ib in., 2006, s. 4647). Na postawie przegldu
przytoczonych studiw przypadku moemy rwnie doda, e czynnikiem
sprzyjajcym realizacji programw wobec starzenia si jest wysoka jako
kapitau ludzkiego ibkapitau spoecznego liderw wbregionach. Zasoby te s
kluczowe wbbudowie otoczenia biznesu na rzecz rozwoju srebrnej gospodarki.
Badania europejskiego projektu 4-Listna Koniczyna: model jakoci sektora usug dla seniorw potwierdzaj powysze obserwacje ibpozwalaj na
dodanie kilku dodatkowych wnioskw co do zrnicowania regionalnych
modeli srebrnej gospodarki wb UE. Z raportu kocowego tego projektu,
powstaego wbwyniku porwna usug opiekuczych we wszystkich krajach
UE, wynika, e mona je dodatkowo podzieli na trzy rodzaje systemw
opieki spoecznej (AMU Nordjylland, 2014, s. 1017). Reimy socjaldemokratyczne cechuje zrnicowanie usug, zazwyczaj wiadczonych na podstawie
wczeniejszych przedpat wb postaci podatkw. W krajach konserwatywnokorporacyjnych ibliberalnych obecny jest model mieszany, wbktrym opieka
jest traktowana jako obowizek zarwno wadz publicznych, szczeglnie
lokalnych ibpodmiotw prywatnych, jednake rekrutacja ibksztacenie opiekunw podlega reguom rynkowym. Tymczasem wbkrajach obmodelach familistycznych ib wb transformacji mniejszy nacisk kadziony jest na publiczny
system opieki spoecznej. Gwnym problemem usug opiekuczych dla
osb starszych wb prawie wszystkich regionach UE jest wb wietle tego
raportu szara strefa pracy opiekunw, ktra nie opiera si na adnych
normach prawnych ibwymogach wobec szkolenia personelu. Regiony wbkrajach liberalnych, socjaldemokratycznych ib konserwatywno-korporacyjnych
skupiaj si na wspieraniu niezalenego ycia, usugach opieki domowej,
usugach wsparcia dostarczanego wb miejscu zamieszkania osb starszych
oraz na korzystaniu zb technologii informacyjno-komunikacyjnych. Profile
zawodowe wbdziedzinie opieki wbtych krajach maj tendencj stanowi mieszane kombinacje zada tradycyjnych, kompleksowych ib profesjonalnych.
Regiony wbkrajach familistycznych oraz wbkrajach transformacji skupiaj si
na wykorzystaniu sieci spoecznych, nieformalnej opieki oraz na podziale
zada zb zakresu pomocy ib opieki na wiele rnych profili zawodowych.
54

DOI 10.7172/1644-9584.59.3

Status
administracyjny
podmiotw
koordynujcych

Liberalny
Niewybierane organy
North West (Anglia, samorzdowe,
Wielka Brytania)
agencje rozwoju
ib organizacje
wolontariackie

Liberalny
Walia (Wielka
Brytania)

Wybierany zesp
zb ograniczonymi
uprawnieniami
legislacyjnymi

Socjaldemokratyczny Wybierany
Kainuu (Finlandia) zarzd regionalny
zb ograniczonymi
uprawnieniami
legislacyjnymi
Konserwatywno-korporacyjny
Nadrenia
Pnocna-Westfalia
(Niemcy)

Wybrany parlament
zb uprawnieniami
legislacyjnymi

Cele strategiczne

Zasady realizacji polityki

Kwestie kluczowe

Podnoszenie wiadomoci
na temat starzenia si
wb lokalnych organizacjach
ib rozwj strategii; skupienie
si na zaangaowaniu
osb starszych;
produktywne starzenie;
przeprojektowanie
spoecznoci lokalnych

Gwnie poprzez partnerstwa

zb organizacjami na szczeblu
regionalnym, ale take
zwikszanie nacisku na
koordynacj dziaa na
poziomie regionalnym
ib subregionalnym

czenie wprowadzania tematyki starzenia

do gwnych polityk zb dziaaniami na
rzecz podnoszenia wiadomoci spoecznej;
partnerstwo jako kluczowa zasada wb rozwoju
regionalnych odpowiedzi wobec starzenia
si spoeczestwa; uznanie za oczywiste
korzyci pyncych zb decentralizacji zada,
ale wyzwaniem jest ich koordynacja na
wszystkich poziomach

Obywatelstwo, docenienie
wkadu osb starszych;
rozwj zdolnoci osb
starszych do dalszej pracy;
zintegrowana opieka dla
osb starszych

Poczenie podmiotw
regionalnych ib lokalnych
oparte na dobrowolnych
porozumieniach ib konsensusie
wb sprawie problemu starzenia
si spoeczestwa

Rola decentralizacji; skupienie si

na promocji dziaa obywatelskich;
poczenie dziaa odgrnych ib oddolnych;
rozszerzanie partnerstwa stanowi wyzwanie
dla koordynacji dziaa, zwaszcza
wb zaangaowaniu sektora prywatnego

Opieka spoeczna;
ograniczone inicjatywy
zwizane zb rynkiem pracy

Kombinacja podmiotw
regionalnych ib lokalnych
oparta na dobrowolnych
porozumieniach ib konsensusie
wb sprawie wyzwa starzenia si
spoeczestwa

Regionalizacja jako rozwizanie dla

dostarczania usug osobom starszym na
sabo zaludnionych obszarach; wykorzystanie
ICT; wyzwaniem jest koordynacja na
poziomie krajowym ib regionalnym

Inicjatywy na rynku pracy; Gwnie realizacja polityk

srebrna gospodarka jako
landu poprzez urzdy
strategia wobec osb,
publiczne
ktre znajduj si na
emeryturze

55

Silny nacisk na skoordynowanie zagadnie

rynku pracy, ale barier stanowi dyskryminacja
na rynku pracy ib ograniczona elastyczno
pracownikw wb starszym wieku; innowacyjna
inicjatywa srebrnej gospodarki jako budowa
rynku produktw ib usug dla osb starszych,
ktra jednak moe by ograniczona tylko do
obszarw ob stosunkowo zamonych seniorach

Modele srebrnej gospodarki wb Unii Europejskiej wb ujciu porwnawczym

Problemy Zarzdzania vol. 14, nr 2 (59), t. 1, 2016

Modele
pastwa
dobrobytu

56

cd. tab. 2

Modele
pastwa
dobrobytu

Status
administracyjny
podmiotw
koordynujcych

KonserwatywnoWybierany zesp
-korporacyjny
zb uprawnieniami
Brabancja Pnocna legislacyjnymi
(Holandia)

Wybierany zesp
zb ograniczonymi
uprawnieniami
legislacyjnymi

DOI 10.7172/1644-9584.59.3

Przechodzcy
Propozycja
transformacj
ustanowienia
Maopolska (Polska) przedstawiciela
marszaka
wojewdztwa
odpowiedzialnego
za budow srebrnej
gospodarki

Zasady realizacji polityki

Kwestie kluczowe

Podnoszenie wiadomoci
na temat starzenia si
ib mainstreaming kwestii
zwizanych ze starzeniem
si do polityk regionalnych
ib lokalnych

Promocja prowadzona przez

region, jak rwnie przez
projekty pilotaowe realizowane
na zasadzie dobrowolnoci
dotyczce regionu, samorzdw
ib stowarzysze wolontariackich

Uwzgldnianie starzenia
si we wszystkich
politykach regionu;
skupienie si na
wiadczeniu pomocy
ib opiece spoecznej

Regionalny dokument ramowy Innowacyjne podejcie integracyjne; sposb

realizowany wb partnerstwie
realizacji sprzyja strategicznemu podejciu do
zb gminami
starzenia si wrd gmin, rozszerza moliwoci
wspfinansowania; silna potrzeba kierowania
dziaaniami na poziomie regionu, aby unikn
ich fragmentacji

Inwestycje, takie jak

modernizacja szpitali,
starych zasobw
mieszkaniowych
ib uzdrowiskowych; rozwj
transportu ib komunikacji;
rozwj sieci centrw
zdrowia seniorw;
tworzenie zdrowych miast

Promocja prowadzona przez

region ib interesariuszy,
autonomiczne decyzje na
szczeblu lokalnym

Demonstrowanie wartoci dziaa

podnoszcych wiadomo wyzwa
zwizanych ze starzeniem; wane
zaangaowanie polityczne ib udzia
zmotywowanych osb

Informowanie lokalnych decydentw

ob wyzwaniach starzenia spoeczestwa;
wzmocnienie wsppracy regionalnej;
tworzenie rad konsultacyjnych do spraw
srebrnej gospodarki; stworzenie systemu
raportowania; promowanie koncepcji
srebrnej gospodarki za granic wb centrach
polskich imigrantw

Tab. 2. Wybrane cechy regionalnych modeli srebrnej gospodarki. rdo: opracowanie na podstawie M. Ferry, V. Novotn, V. Mancusi, T. Gross
ib J. Bachtler. (2006). Regions for All Ages: The Implications of Demographic Ageing for Regional Policy. Glasgow: European Policies Research
Centre, University of Strathclyde, s. IX; S. Golinowska. (red.). (2011). Maopolskie Studia Regionalne. Challenges of Maopolska in the Context of
an Aging Population. Cracow: Marshal Office of the Maopolska Region.

Andrzej Klimczuk

Familistyczny
Emilia-Romania
(Wochy)

Cele strategiczne

Modele srebrnej gospodarki wb Unii Europejskiej wb ujciu porwnawczym

5. Podsumowanie
W artykule przybliono zagadnienie potencjalnego zrnicowania modeli
srebrnej gospodarki wbkrajach UE wbujciu porwnawczym. Przeprowadzone
studia literaturowe skupiay si zwaszcza na zwrceniu uwagi na moliwo
wykorzystania do analiz tego tematu indeksu aktywnego starzenia si wbpowizaniu zbtypologiami pastw dobrobytu ibzrnicowaniem modeli/kultur kapitalizmu. Artyku przybliy podstawowe zagadnienia teoretyczne zwizane
ze srebrn gospodark ib realizacj strategii ONZ ib UE wobec starzenia si
spoeczestw. W opracowaniu przedstawiono take wnioski zb porwnania
modeli srebrnej gospodarki wb wybranych krajach ib ich regionach.
Przeprowadzona analiza pozwala na sformuowanie co najmniej czterech
praktycznych zalece dla instytucji zaangaowanych wbpolityk wobec starzenia si wbPolsce ibpozostaych krajach UE. Po pierwsze, zasadne jest dalsze
promowanie koncepcji srebrnej gospodarki, ale przy jednoczesnym czeniu
jej zbgospodark kreatywn ibgospodark spoeczn, ktre to systemy obejmuj innowacje spoeczne, wykorzystanie ICT ibnowe rozwizania zbzakresu
wiadczenia usug dla osb starszych (zob. Klimczuk, 2015). Po drugie,
istotne jest skupienie si na dziaaniach na rzecz rozwoju gerontechnologii
ibinnowacji spoecznych dla starzejcych si spoeczestw, ktre mona uzna
za centralne elementy srebrnej gospodarki. Po trzecie, indeks aktywnego
starzenia si powinien zosta wzbogacony obwskaniki dotyczce dyskryminacji ze wzgldu na wiek, relacji midzypokoleniowych, wykorzystania nowych
technologii przez osoby starsze, udziau poszczeglnych regionw wbpracach
badawczo-rozwojowych wbdziedzinie starzenia si oraz dotyczcych wzorcw
konsumpcji prezentowanych przez osoby starsze. Po czwarte, zasadne jest
stymulowanie rozwoju instytucji specjalizujcych si we wspieraniu srebrnej
gospodarki oraz tworzeniu klastrw wb tym obszarze.
Moemy rwnie zaproponowa co najmniej sze kierunkw dalszych
bada. Po pierwsze, zasadna jest dogbna analiza regionalnych modeli srebrnej
gospodarki, wbtym ich powiza zbprzyjtymi inteligentnymi specjalizacjami. Po
drugie, moliwa jest analiza srebrnej gospodarki wb regionach zrnicowanych
kulturowo oraz wbregionach kurczcych si. Trzecim kierunkiem bada mog
by strategie ib programy zwizane zb migracjami osb starszych do regionw,
ktre przyjy koncepcj srebrnej gospodarki. Czwartym kierunkiem mog by
badania srebrnej gospodarki wb kontekcie odmiennych modeli mieszanych
gospodarek dobrobytu, co wie si zb rnymi typami partnerstw midzysektorowych ib sposobw zarzdzania wsplnym wiadczeniem usug spoecznych
(welfare mix ib welfare pluralism). Pitym kierunkiem mog by badania nad
transferem technologii ib skalowaniem innowacji spoecznych zwizanych ze
starzeniem si ludnoci. Ostatnim istotnym wbkontekcie tego artykuu kierunkiem bada mog by analizy dotyczce ksztatowania wsplnych standardw
(m.in. zarzdzania, marketingu, wzornictwa, produkcji, interoperacyjnoci usug)
wrd podmiotw zaangaowanych we wdraanie koncepcji srebrnej gospodarki.
Problemy Zarzdzania vol. 14, nr 2 (59), t. 1, 2016

57

Andrzej Klimczuk

Przypisy
1

Punktem wyjcia do opracowania niniejszego artykuu by referat przygotowany na

potrzeby Midzynarodowego seminarium nt. indeksu aktywnego starzenia, ktre
odbyo si 1617 kwietnia 2015 r. wb Brukseli. Referat uzyska honorow nagrod
Dyrekcji Generalnej Komisji Europejskiej ds. Zatrudnienia, Spraw Spoecznych
ib Wczenia Spoecznego Komisji Europejskiej; Europejskiej Komisji Gospodarczej
Organizacji Narodw Zjednoczonych oraz Oxford Institute of Population Ageing.
Autor skada take podzikowania anonimowym recenzentom/recenzentkom za krytyczn lektur wstpnej wersji artykuu ib inspirujce uwagi.

Bibliografia
AMU Nordjylland. (2009). An Ageing Europe: Challenges of the European Senior Service Sector: 4 Leaf Clover Quality Model for Senior Service Sector Project. Pozyskano
z: http://senior-service-sector.eu:8180/opencms/export/sites/default/4LC/en/Results/
NationalReports/WP2TransantionalReportChallengesENG.pdf (06.06.2015).
Arts, W. ib Gelissen, J. (2006). Three Worlds of Welfare Capitalism or More? A Stateof-the-Art Report. W: C. Pierson ib F.G. Castles (red.), The Welfare State Reader
(s.b 175197). Cambridge: Polity.
Bdowski, P. (2012). Polityka wobec osb starych cele ibzasady. Studia BAS, (2), 201216.
Burdick, D.C. (2007). Gerontechnology. W: J.E. Birren (red.), Encyclopedia of Gerontology (s. 619630). Oxford: Academic Press.
Coulmas, F. (2008). Looking at the Bright Side of Things. W: F. Kohlbacher ibC. Herstatt
(red.), The Silver Market Phenomenon. Business Opportunities in an Era of Demographic
Change (s. VVI). Berlin, Heidelberg: Springer.
Enste, P., Naegele, G. ib Leve, V. (2008). The Discovery and Development of the Silver Market in Germany. W: F. Kohlbacher ib C. Herstatt (red.), The Silver Market
Phenomenon. Business Opportunities in an Era of Demographic Change (s. 325339).
Berlin, Heidelberg: Springer.
Ervik, R. (2009). A Missing Leg of Ageing Policy Ideas: Dependency Ratios, Technology and International Organizations. Referat wygoszony na: ESPAnet Conference,
Urbino. Pozyskano z: http://www.espanet-italia.net/conference2009/paper/15%20-%20
Ervik.pdf (06.06.2015).
Esping-Andersen, G. (1990). The Three Worlds of Welfare Capitalism. Princeton: Princeton University Press.
European Commission. (2005). Communication from the Commission to the European
Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions Green Paper Confronting Demographic Change: A New Solidarity
Between the Generations: COM/2005/94. Brussels: European Commission.
European Commission. (2007). Europes Demographic Future: Facts and Figures on Challenges and Opportunities. Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities.
European Commission. (2009). Communication from the Commission to the European
Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions Dealing with the Impact of an Ageing Population in the EU
(2009 Ageing Report): COM/2009/0180. Brussels: European Commission.
European Commission. (2011). Demography Report 2010: Older, More Numerous and
Diverse Europeans. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
European Commission. (2012). The EU Contribution to Active Ageing and Solidarity
Between Generations. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
European Commission. (2015). Growing the Silver Economy in Europe: Background Paper.
Brussels: European Commission.

58

DOI 10.7172/1644-9584.59.3

Modele srebrnej gospodarki wb Unii Europejskiej wb ujciu porwnawczym

Ferry, M., Novotn, V., Mancusi, V., Gross, T. ibBachtler, J. (2006). Regions for All Ages:
The Implications of Demographic Ageing for Regional Policy. Glasgow: European Policies Research Centre, University of Strathclyde.
Ferry, M. ib Vironen, H. (2010). Dealing with Demographic Change: Regional Policy
Responses. European Policy Research Paper, (72), 130.
Foray, D., Goddard, J., Goenaga Beldarrain, X. ibLandabaso, M. (2012). Guide to Research
and Innovation Strategies for Smart Specialisation (RIS 3). Brussels: European Commission.
Golinowska, S. (red.). (2011). Maopolskie Studia Regionalne. Challenges of Maopolska in
the Context of an Aging Population. Cracow: Marshal Office of the Maopolska Region.
Hall, P.A., ibSoskice, D.W. (red.). (2001). Varieties of Capitalism: The Institutional Foundations of Comparative Advantage. Oxford, New York: Oxford University Press.
Hampden-Turner, C. ibTrompenaars, A. (2000). Building Cross-Cultural Competence: How
to Create Wealth from Conflicting Values. New Haven: Yale University Press.
Katsarova, I. (red.). (2008). Shrinking Regions: abParadigm Shift in Demography and Territorial Development. Study, IP/B/REGI/IC/2007-044 11/07/2008. Brussels: European
Parliament.
Kazepov, Y. (2010). Rescaling Social Policies towards Multilevel Governance in Europe:
Some Reflections on Processes at Stake and Actors Involved. W: Y. Kazepov (red.),
Rescaling Social Policies. Towards Multilevel Governance in Europe (s. 3572). Farnham, Burlington: Ashgate.
Klimczuk, A. (2011). Strategic Responses on Population Ageing in Regional Policy. W:
S.bHittmr (red.), Theory of Management 4: The Selected Problems for the Development
Support of Management Knowledge Base (s. 261265). ilina: EDIS, University of ilina.
Klimczuk, A. (2012). Spoeczestwo wielokulturowe ibsrebrna gospodarka. Wielokulturowo wbkontekcie starzenia si ludnoci. W: M. Biernacka, K. Krzysztofek ibA.bSadowski (red.), Spoeczestwo wielokulturowe - nowe wyzwania ib zagroenia (s.b 243268).
Biaystok: Uniwersytet wb Biaymstoku.
Klimczuk, A. (2015). Economic Foundations for Creative Ageing Policy, Volume I: Context
and Considerations. New York: Palgrave Macmillan.
Moody, H.R. ib Sasser, J.R. (2012). Aging: Concepts and Controversies. Thousand Oaks:
Sage.
Nlke, A. ib Vliegenthart, A. (2009). Enlarging the Varieties of Capitalism: The Emergence of Dependent Market Economies in East Central Europe. World Politics, 61
(04), 670702.
OSullivan, C., Mulgan, G. ib Vasconcelos, D. (2010). Innovating Better Ways of Living in Later Life: Context, Examples and Opportunities. Working Paper/The Young
Foundation, (May), 138.
Szatur-Jaworska, B. (2006). Dwa aspekty polityki spoecznej polityka wobec ludzi starych
ib polityka wobec staroci. W: B. Szatur-Jaworska, P. Bdowski ib M. Dzigielewska
(red.), Podstawy gerontologii spoecznej (s. 291294). Warszawa: ASPRA-JR.
UNECE. (2012). Synthesis Report on the implementation of the Madrid International Plan
of Action on Ageing in the UNECE Region: Second Review and Appraisal of the
Regional Implementation Strategy of the Madrid Plan of Action on Ageing (MIPAA/
RIS). Geneva: UNECE.
WHO. (2002). Active Ageing: A Policy Framework. Geneva: WHO.
Zaidi, A. (2014). Policy Brief: AAI 2014: Active Ageing Index for 28 European Union Countries. Pozyskano z: www1.unece.org/stat/platform/download/attachments/76287849/
Policy_Brief_AAI_2014_November2014_FINAL.PDF (06.06.2015).
Zaidi, A., Gasior, K., Hofmarcher, M.M., Lelkes, O., Marin, B., Rodrigues, R.,
Schmidt,b A., Vanhuysse, P. ib Zolyomi, E. (2013). Active Ageing Index 2012: Concept,
Methodology and Final Results: Methodology Report Submitted to European Commissions DG Employment, Social Affairs and Inclusion, and to Population Unit, UNECE,
for the project: Active Ageing Index (AAI). Geneva: UNECE.

Problemy Zarzdzania vol. 14, nr 2 (59), t. 1, 2016

59