Professional Documents
Culture Documents
Warszawa,
'(fafeolC
Adam Bodnar
VII.564.23.2016.MM
Pan
Zbigniew Ziobro
Minister Sprawiedliwoci
Al. Ujazdowskie 19
00-950 Warszawa
V^d,C&
Od wielu lat toczy si w Polsce debata publiczna dotyczca odpowiedzialnoci karnej
za zniesawienie, a art. 212 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r.
Nr 88, poz. 553 ze zm.) nadal budzi kontrowersje. Rzecznik Praw Obywatelskich
uczestniczy w tej debacie jako organ powoany do ochrony praw i wolnoci czowieka i
obywatela, w tym prawa do wolnoci wypowiedzi z jednej strony, ale take czci i godnoci
osobistej z drugiej strony.
W dyskusji na temat zasadnoci pozostawienia przestpstwa zniesawienia w k.k.
wskazuje si przede wszystkim na negatywne jego skutki dla wolnoci sowa, ze
szczeglnym uwzgldnieniem sytuacji dziennikarzy. Podstawowe pytanie sprowadza si do
tego, czy jest sens kara dziennikarzy za wykonywanie przez nich dziaalnoci zawodowej
w sytuacji, w ktrej mogliby oni odpowiada przed sdem cywilnym w sprawie o ochron
dbr osobistych. Podkrela si take, e utrzymywanie sankcji karnych tego typu moe mie
mrocy skutek (tzw. ang. chilling ejfect) dla debaty publicznej i powstrzymywa
dziennikarzy przed wykonywaniem ich funkcji spoecznej. Trzeba bowiem pamita, e w
istocie nie kade naruszenie czci jest a priori zakazane i nie kade rodzi cywiln
odpowiedzialno. Niekiedy, mimo naruszenia czci, okrelone dziaanie naley uzna za
dozwolone, a to wobec braku jego bezprawnoci. Taka sytuacja wystpuje zwaszcza
wwczas, gdy dochodzi do rozpowszechniania przez media informacji lub wypowiedzi
krytycznych, ktre ingerujc w cudze dobra osobiste, rwnoczenie su uzasadnionym
interesom spoecznym.
Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich
al. Solidarnoci 77
00-090 Warszawa
dziaania
zmierzajce
do
zniesienia
odpowiedzialnoci
karnej
za
znaczenie
dla
debaty
miay
orzeczenia
zarwno
Trybunau
Polsce
(skarga
nr
18235/02)
ETPC
nie
zakwestionowa
obowizywania art. 212 k.k., a jedynie wskaza, e przy ocenie proporcjonalnoci ingerencji
konieczne jest uwzgldnienie charakteru i surowoci wymierzonej kary. Zdaniem ETPC
kara moe skutkowa rodzajem cenzury powstrzymujcej dziennikarzy przed udziaem w
yciu publicznym. Rwnie w wyrokach w sprawie Dugocki przeciwko Polsce z dnia 24
lutego 2009 r. (skarga nr 23806/03) oraz w sprawie Maciejewski przeciwko Polsce z 13
stycznia 2015 r. (skarga nr 3447/05) ETPC dokonywa oceny proporcjonalnoci sankcji i
zastosowania standardw wolnoci sowa przez sdy krajowe, nie kwestionujc przy tym
samego art. 212 k.k. jako podstawy prawnej penalizowania zniesawienia.
Warto rwnie wskaza na wyroki ETPC dotyczce innych pastw. Przykadowo, w
orzeczeniu w sprawie Raichinov przeciwko Bugarii (skarga nr 47579/99) z 20 kwietnia
2006 roku ETPC uzna, e sankcje karne dla ochrony reputacji (dobrego imienia) danej
osoby daj si pogodzi z art. 10 Konwencji o ochronie praw czowieka i podstawowych
wolnoci jedynie w sytuacjach wyjtkowych - w najciszych sprawach dotyczcych
wypowiedzi nawoujcych czy podegajcych do przemocy. W wyroku w sprawie
Cumpana i Mazare przeciwko Rumunii (skarga nr 33348/96) ETPC zastrzeg, e: Kara
stosowania tego przepisu, jednak obowizujcy stan prawny nadal nie odpowiada
istniejcemu midzynarodowemu nurtowi denia do ograniczenia stosowania sankcji
karnych na rzecz rodkw cywilnoprawnych. Wystarczy wspomnie tu o rezolucji
Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy nr 1577 (2007) Ku dekryminalizacji
zniesawienia3, ktra wzywaa do zniesienia kary pozbawienia wolnoci za przestpstwo
zniesawienia i wskazywaa, e konieczne jest zapewnienie odpowiednich rodkw ochrony
cywilnej w przypadku naruszenia dobrego imienia. Zniesienie odpowiedzialnoci karnej za
zniesawienie to take temat stale pojawiajcy si w pracach Organizacji Bezpieczestwa i
Wsppracy w Europie4, a Specjalny Sprawozdawca OBWE ds. wolnoci mediw
wielokrotnie postulowa zniesienie odpowiedzialnoci karnej za zniesawienie5.
Majc
na uwadze
orzecznicze,
ktre
do
uproszczenia
procedury
dochodzenia
roszcze
na
drodze
wprowadzenia
moliwoci
skadania
tzw.
lepego
pozwu,
ktry
wobec osoby, grupy osb lub instytucji . Powyszy kierunek mylenia moe si wydawa
atrakcyjny szczeglnie w kontekcie dziaalnoci dziennikarskiej. Zdarzaj si bowiem
przypadki, kiedy wydawanie prasy oraz publikowanie artykuw suy nie tyle
informowaniu, co raczej dezinformacji czy realizacji okrelonej misji politycznej.
Zakcona jest podstawowa funkcja dziennikarska, jak jest rzetelne informowanie opinii
publicznej o zdarzeniach istotnych dla debaty publicznej. Jeli intencj dziennikarsk staje
si rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji i towarzyszy temu wyrany zamiar
umylny (zwizany np. z dziaalnoci polityczn), to powstaje pytanie czy w kodeksie
karnym nie powinien zosta uregulowany wyjtkowy i nadzwyczajny mechanizm
reagowania na takie sytuacje, kiedy proces cywilny w adnym wypadku nie byby
wystarczajcy.
Natomiast
nawet
przypadku
podjcia
decyzji
ustawodawczej
7 D. Szecio, Paragraf 212. Karanie dziennikarzy za zniesawienie w polskiej praktyce, Helsislarundacja Praw
Czowieka - Izba Wydawcw Prasy, Warszawa 2009, s. 43-44.
8 1. Zgoliski, Zniesawienie w polskim prawie karnym: Zagadnienia teorii i praktyki, Warszawa 2013, s. 77-78.