You are on page 1of 7

RZ E C Z NI K PRAW OB Y WA T E L S K I C H

Warszawa,

'(fafeolC

Adam Bodnar

VII.564.23.2016.MM

Pan
Zbigniew Ziobro
Minister Sprawiedliwoci
Al. Ujazdowskie 19
00-950 Warszawa

V^d,C&
Od wielu lat toczy si w Polsce debata publiczna dotyczca odpowiedzialnoci karnej
za zniesawienie, a art. 212 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r.
Nr 88, poz. 553 ze zm.) nadal budzi kontrowersje. Rzecznik Praw Obywatelskich
uczestniczy w tej debacie jako organ powoany do ochrony praw i wolnoci czowieka i
obywatela, w tym prawa do wolnoci wypowiedzi z jednej strony, ale take czci i godnoci
osobistej z drugiej strony.
W dyskusji na temat zasadnoci pozostawienia przestpstwa zniesawienia w k.k.
wskazuje si przede wszystkim na negatywne jego skutki dla wolnoci sowa, ze
szczeglnym uwzgldnieniem sytuacji dziennikarzy. Podstawowe pytanie sprowadza si do
tego, czy jest sens kara dziennikarzy za wykonywanie przez nich dziaalnoci zawodowej
w sytuacji, w ktrej mogliby oni odpowiada przed sdem cywilnym w sprawie o ochron
dbr osobistych. Podkrela si take, e utrzymywanie sankcji karnych tego typu moe mie
mrocy skutek (tzw. ang. chilling ejfect) dla debaty publicznej i powstrzymywa
dziennikarzy przed wykonywaniem ich funkcji spoecznej. Trzeba bowiem pamita, e w
istocie nie kade naruszenie czci jest a priori zakazane i nie kade rodzi cywiln
odpowiedzialno. Niekiedy, mimo naruszenia czci, okrelone dziaanie naley uzna za
dozwolone, a to wobec braku jego bezprawnoci. Taka sytuacja wystpuje zwaszcza
wwczas, gdy dochodzi do rozpowszechniania przez media informacji lub wypowiedzi
krytycznych, ktre ingerujc w cudze dobra osobiste, rwnoczenie su uzasadnionym
interesom spoecznym.
Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich
al. Solidarnoci 77
00-090 Warszawa

Tel. centr. (+48 22) 55 17 700


Infolinia obywatelska 800 676 676
biurorzecznika@brpo.gov.pl
www.rpo.gov.pl

Ostatnie dziesi lat to okres wielu dziaa i wypowiedzi organw, w tym


sdowniczych, na temat przestpstwa zniesawienia. Przepis penalizujcy zniesawienie
nadal obowizuje i stanowi podstaw licznych prywatnych aktw oskarenia, co pozwala na
angaowanie aparatu pastwa do cigania sprawcw tego przestpstwa. Pomimo
wtpliwoci, kodeks kamy nadal przewiduje moliwo stosowania sankcji karnych, co
moe nie uwzgldnia szczeglnej roli, jak peni media w pastwie demokratycznym.
Liczne

dziaania

zmierzajce

do

zniesienia

odpowiedzialnoci

karnej

za

zniesawienie podejmoway w ostatnich latach organizacje pozarzdowe, w tym


Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich czy Izba Wydawcw Prasy, a take Helsiska
Fundacja Praw Czowieka. Prowadzona bya m.in. kampania spoeczna Wykrel 212, w
ramach ktrej udao si pozyska poparcie szeregu politykw reprezentujcych wikszo
ugrupowa politycznych, ktrzy opowiedzieli si za zniesieniem art. 212 k.k. Takie
stanowisko prezentowa publicznie m.in. Jarosaw Kaczyski, ktry w roku 2007, jako lider
Prawa i Sprawiedliwoci wyranie wskazywa, e art. 212 k.k. moe by wykorzystywany
przeciwko dziennikarzom. Za wystarczajc uzna on odpowiedzialno cywilnoprawn w
tym zakresie i podkrela konieczno dokonania zmian legislacyjnych majcych na celu jej
usprawnienie1. Pozytywnie do tego stanowiska odnosili si wwczas rwnie inni politycy
PiS (m.in. Jarosaw Sellin), ale take Platformy Obywatelskiej (Grzegorz Schetyna), SLD
(Marek Balicki czy Ryszard Kalisz), PJN (Pawe Kowal) czy PSL (Tadeusz Sawecki)2.
Kluczowe

znaczenie

dla

debaty

miay

orzeczenia

zarwno

Trybunau

Konstytucyjnego, jak i Europejskiego Trybunau Praw Czowieka, ktre co do zasady


przesdziy dopuszczalno wprowadzenia sankcji karnych za zniesawienie na gruncie
Konstytucji RP i Konwencji o ochronie praw czowieka i podstawowych wolnoci
(EKPCz). W szczeglnoci, w wyroku z 2006 r. w sprawie P 10/06 Trybuna Konstytucyjny
uzna, i art. 212 1 i 2 k.k. s zgodne z art. 14 i art. 54 ust. 1 w zwizku z art. 31 ust. 3
Konstytucji, a tym samym nie stanowi nieproporcjonalnego ograniczenia wolnoci prasy i
innych rodkw spoecznego przekazu oraz wolnoci sowa. Zdaniem Trybunau, ochrona
cywilnoprawna w obowizujcym ksztacie nie jest wystarczajca i konieczne jest
1 Por. depesza PAP z 15 grudnia 2007 r., dostpna na stronie http://www.pb.p1/l 310962,80732,pis-wnosi-o-zniesienieart-212-kodeksu-kamego [ostatni dostp: 24 sierpnia 2016 r.]
2 Por. informacja podsumowujca kampani Wykrel 212, dostpna na stronie http://www.hfhr.pl/podsumowaniekampanii-wykresl-212-kk [ostatni dostp: 24 sierpnia 2016 r.]

stosowanie ochrony prawnokamej, ze wzgldu na cisy zwizek midzy ochron czci i


dobrego imienia, a godnoci czowieka. Z kolei ochrona godnoci czowieka ma kluczowe
znaczenie dla zachowania dobra wsplnego, gdy penalizacja zniesawienia wskazuje na
znaczenie, jakie pastwo nadaje odpowiednim relacjom midzyludzkim. Nastpnie w 2008
r., w sprawie o sygn. SK 43/05, Trybuna okreli granice kontratypu wyraonego w art. 213
2 k.k. W orzeczeniu wskazano, e przepis ten w zakresie okrelajcym przesanki
kontratypu przestpstwa zniesawienia dokonanego publicznie za pomoc rodkw
masowego komunikowania, w czci obejmujcej zwrot sucy obronie spoecznie
uzasadnionego interesu, gdy zarzut dotyczy postpowania osb penicych funkcje
publiczne, jest niezgodny z art. 14 oraz 54 w zwizku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. W ten
sposb Trybuna Konstytucyjny uszczegowi, jak naley stosowa i intepretowa przepisy
o zniesawieniu, jednake ponownie nie zakwestionowa samej istoty tego czynu
zabronionego.
W kwestii odpowiedzialnoci karnej za zniesawienie wypowiada si take
Europejski Trybuna Praw Czowieka (ETPC). W wyroku z 19 grudnia 2006 r. w sprawie
Dbrowski przeciwko

Polsce

(skarga

nr

18235/02)

ETPC

nie

zakwestionowa

obowizywania art. 212 k.k., a jedynie wskaza, e przy ocenie proporcjonalnoci ingerencji
konieczne jest uwzgldnienie charakteru i surowoci wymierzonej kary. Zdaniem ETPC
kara moe skutkowa rodzajem cenzury powstrzymujcej dziennikarzy przed udziaem w
yciu publicznym. Rwnie w wyrokach w sprawie Dugocki przeciwko Polsce z dnia 24
lutego 2009 r. (skarga nr 23806/03) oraz w sprawie Maciejewski przeciwko Polsce z 13
stycznia 2015 r. (skarga nr 3447/05) ETPC dokonywa oceny proporcjonalnoci sankcji i
zastosowania standardw wolnoci sowa przez sdy krajowe, nie kwestionujc przy tym
samego art. 212 k.k. jako podstawy prawnej penalizowania zniesawienia.
Warto rwnie wskaza na wyroki ETPC dotyczce innych pastw. Przykadowo, w
orzeczeniu w sprawie Raichinov przeciwko Bugarii (skarga nr 47579/99) z 20 kwietnia
2006 roku ETPC uzna, e sankcje karne dla ochrony reputacji (dobrego imienia) danej
osoby daj si pogodzi z art. 10 Konwencji o ochronie praw czowieka i podstawowych
wolnoci jedynie w sytuacjach wyjtkowych - w najciszych sprawach dotyczcych
wypowiedzi nawoujcych czy podegajcych do przemocy. W wyroku w sprawie
Cumpana i Mazare przeciwko Rumunii (skarga nr 33348/96) ETPC zastrzeg, e: Kara

wizienia za przestpstwo prasowe da si pogodzi ze swobod wypowiedzi dziennikarzy


zagwarantowan w art. 10 Konwencji jedynie wyjtkowo, w razie powanego naruszenia
innych praw podstawowych, np. siania nienawici lub podegania do przemocy. Odnoszc
si do rodzaju sankcji Trybuna wyrazi zapatrywanie, e naley wykaza powcigliwo w
stosowaniu rodkw o charakterze karnym, szczeglnie gdy dostpne s inne rodki reakcji
na nieuzasadnione ataki lub krytyk, pochodzce ze strony mediw oraz opozycji (Castells
przeciwko Hiszpanii, skarga nr 11798/82). Wprawdzie we wskazanym orzeczeniu Trybuna
nie wykluczy wprowadzenia sankcji karnych, jako reakcji na pozbawione podstaw lub
formuowane w zej wierze zniesawienie, jednake wskaza jednoczenie, e reakcja taka
musi by proporcjonalna (umiarkowana).
W 2009 r., ustaw z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny,
ustawy - Kodeks postpowania karnego, ustawy - Kodeks karny wykonawczy, ustawy Kodeks kamy skarbowy oraz niektrych innych ustaw (Dz. U. Nr 206, poz. 1589), z art. 212
1 k.k. wyeliminowana zostaa kara pozbawienia wolnoci. Sankcj t pozostawiono
natomiast w przypadku art. 212 2 k.k., czyli w odniesieniu do popenienia czynu za
pomoc rodkw masowego komunikowania si, ale ograniczono jej wymiar do jednego
roku. W 2012 r. Rzecznik Praw Obywatelskich zwrci si z wystpieniem do Ministra
Sprawiedliwoci (pismo nr RPO-649645-II/lO/MWa), w ktrym przedstawia problemy
zwizane z funkcjonowaniem w obrocie prawnym art. 212 k.k., pojawiajce si m.in. w
zwizku z badaniem wnioskw o wniesienie kasacji. wczesny Minister Sprawiedliwoci
sta jednak na stanowisku, zgodnie z ktrym art. 212 k.k. jest potrzebny w polskiej regulacji
karnoprawnej i nie naley usuwa go z systemu.
Pozostawienie zagroenia kar pozbawienia wolnoci w odniesieniu do przestpstwa
z art. 212 2 k.k. stao si zatem podstaw wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich do
Trybunau Konstytucyjnego z 22 listopada 2012 r., ktry jednak postanowieniem z dnia 11
czerwca 2013 r. umorzy postpowanie z uwagi na niedopuszczalno wydania wyroku
uznajc, e sprawa zostaa rozstrzygnita wyrokiem w sprawie P 10/06 (sprawa o sygn. akt
K 50/12).
Podsumowujc dotychczasowe dziaania i wypowiedzi organw sdowniczych na
temat przestpstwa zniesawienia mona stwierdzi, e doprowadziy one do ograniczenia

stosowania tego przepisu, jednak obowizujcy stan prawny nadal nie odpowiada
istniejcemu midzynarodowemu nurtowi denia do ograniczenia stosowania sankcji
karnych na rzecz rodkw cywilnoprawnych. Wystarczy wspomnie tu o rezolucji
Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy nr 1577 (2007) Ku dekryminalizacji
zniesawienia3, ktra wzywaa do zniesienia kary pozbawienia wolnoci za przestpstwo
zniesawienia i wskazywaa, e konieczne jest zapewnienie odpowiednich rodkw ochrony
cywilnej w przypadku naruszenia dobrego imienia. Zniesienie odpowiedzialnoci karnej za
zniesawienie to take temat stale pojawiajcy si w pracach Organizacji Bezpieczestwa i
Wsppracy w Europie4, a Specjalny Sprawozdawca OBWE ds. wolnoci mediw
wielokrotnie postulowa zniesienie odpowiedzialnoci karnej za zniesawienie5.
Majc

na uwadze

pogldy doktryny oraz wypowiedzi

orzecznicze,

ktre

potwierdzaj dopuszczalno stosowania sankcji karnych w przypadku zniesawienia


i jedynie modyfikuj jego poszczeglne elementy, jako Rzecznik Praw Obywatelskich
proponuj zatem rozwaenie moliwoci wprowadzenia takich zmian legislacyjnych, ktre
doprowadziyby

do

uproszczenia

procedury

dochodzenia

roszcze

na

drodze

cywilnoprawnej, przy jednoczesnym pozostawieniu moliwoci zastosowania sankcji


karnych do tych przypadkw, w ktrych sankcje cywilnoprawne mog okaza si
niewystarczajce. Umoliwioby to realizacj celw wyraonych w art. 47 Konstytucji,
polegajcych na ochronie czci, reputacji, godnoci osobistej oraz dobrego mienia. Jak
wynika z obecnej praktyki, jedynie niewielka cz osb dochodzi ochrony swoich praw w
tym zakresie w drodze cywilnoprawnej, korzystajc czciej z procedury prawnokamej.
Dlatego te poniej wskazuj moliwe zmiany legislacyjne, ktre uczyniby z powdztwa
cywilnego rzeczywist alternatyw dla odpowiedzialnoci prawnokamej i umoliwiy
ograniczenie zastosowania art. 212 k.k.
Po pierwsze, zasadne w mojej ocenie byoby obnienie kosztw w przypadku
powdztwa o ochron dbr osobistych. Obecnie istnieje znaczca rnica pomidzy
pozwem w tym zakresie, a kosztem zoenia prywatnego aktu oskarenia. Rwnie
3 Rezolucja Zgromadzenia Parlamentarnego RE nr 1577 (2007): Towards Decriminalization o f Defamation, z 4
padziernika
2007
r.,
dostpna
na
stronie
http://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTMLen.asp?fileid=17588&lang=en [ostatni dostp: 24 sierpnia 2016 r.]
4 Ending the Chilling Effect - Working to Repeal Criminal Libel and Insult Laws, OBWE, 2004,
http://www.osce.org/fom/13573 [ostami dostp: 24 sierpnia 2016 r.]
5 Por. informacje na stronie http://www.osce.org/fom/106287 [ostatni dostp: 24 sierpnia 2016 r.]

wysoko dochodzonego roszczenia wpywa na wysoko opaty w zakresie pozwu


cywilnoprawnego. Nie jest to wystarczajco kompensowane przez system zwolnie z
kosztw sdowych, gdy tego typu uprawnienie dotyczy wycznie najuboszych. Do tego
dochodzi problem dostpu do nieodpatnej pomocy prawnej, ktry jest atwiejszy w
przypadku spraw karnych, co w praktyce oznacza, e skorzystanie z ochrony prawnokamej
jest po prostu prostsze.
Po drugie naley pamita, e art. 212 k.k. jest czsto wykorzystywany jako metoda
identyfikacji sprawcy zniesawienia dokonanego za pomoc Internetu, a ukrywajcego si
pod nieznanym profilem internetowym czy adresem IP6. W takiej sytuacji popularn metod
jest skadanie zawiadomienia o moliwoci popenienia przestpstwa, a nastpnie
zaangaowanie policji lub prokuratury do identyfikacji sprawcy. Podobne moliwoci s
znaczco ograniczone w przypadku wystpienia z powdztwem cywilnym, co moe
skania do skadania prywatnego aktu oskarenia. W skierowanym do Pana Ministra
wystpieniu z dnia 17 maja 2016 r. (znak: IV.510.70.2016.BB) zwracaem ju uwag na
zasadno

wprowadzenia

moliwoci

skadania

tzw.

lepego

pozwu,

ktry

wskazywaby przedmiot naruszenia dbr osobistych, natomiast przerzucaby na sd


konieczno ustalenia, kto by sprawc czynu. W ten sposb moliwe byoby szersze
signicie do mechanizmw odpowiedzialnoci cywilnoprawnej.
Po trzecie, warto zwrci uwag, e art. 212 k.k. bywa wykorzystywany jako
mechanizm odpowiedzialnoci w sprawach tzw. mowy nienawici. W praktyce art. 212 k.k.
moe by zatem obecnie wykorzystywany pomocniczo do ochrony reputacji w przypadkach
tych przesanek, ktre nie s ujte w art. 256 czy 257 k.k. Ponadto art. 212 k.k. moe by
wykorzystywany w przypadku mowy nienawici, ktra nie ma bezporedniego adresata, ale
odnosi si do konkretnej grupy spoecznej. Moliwoci cywilnoprawne s w takiej sytuacji
ograniczone, ze wzgldu na konieczno wskazania w postpowaniu cywilnoprawnym
konkretnej osoby, ktrej dobra osobiste zostay naruszone. Tymczasem wszczcie
postpowania na podstawie art. 212 k.k., w obronie konkretnej grupy przed pomwieniem,
daje szans na zaangaowanie prokuratura oraz sdu. Dlatego te - dla odejcia od

6 M. Kli, A. Stella-Sawicki, Identyfikacja uytkownika komputera na podstawie logw cyfrowych, Prokuratura i


Prawo 2001 nr 7-8, s. 51-62.

nadmiernego stosowania art. 212 k.k. zasadne moe by rozszerzenie granic


odpowiedzialnoci na gruncie art. 256 i 257 k.k.
Po czwarte, warto w mojej ocenie zwrci te uwag na postulaty zniesienia art.
212 k.k., przy jednoczesnym pozostawieniu odpowiedzialnoci karnej za oszczerstwo7.
Przestpstwo oszczerstwa byo uregulowane w kodeksie karnym z 1969 r. (wczesny art.
178 2 k.k.) i polegao na celowym, zoliwym podnoszeniu i rozpowszechnianiu zarzutw
Q

wobec osoby, grupy osb lub instytucji . Powyszy kierunek mylenia moe si wydawa
atrakcyjny szczeglnie w kontekcie dziaalnoci dziennikarskiej. Zdarzaj si bowiem
przypadki, kiedy wydawanie prasy oraz publikowanie artykuw suy nie tyle
informowaniu, co raczej dezinformacji czy realizacji okrelonej misji politycznej.
Zakcona jest podstawowa funkcja dziennikarska, jak jest rzetelne informowanie opinii
publicznej o zdarzeniach istotnych dla debaty publicznej. Jeli intencj dziennikarsk staje
si rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji i towarzyszy temu wyrany zamiar
umylny (zwizany np. z dziaalnoci polityczn), to powstaje pytanie czy w kodeksie
karnym nie powinien zosta uregulowany wyjtkowy i nadzwyczajny mechanizm
reagowania na takie sytuacje, kiedy proces cywilny w adnym wypadku nie byby
wystarczajcy.

Natomiast

nawet

przypadku

podjcia

decyzji

ustawodawczej

o wprowadzeniu przestpstwa oszczerstwa do k.k. warto pamita o odpowiednim


uksztatowaniu sankcji, bez stosowania kary pozbawienia wolnoci.
Majc na uwadze powysze, dziaajc w oparciu o art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 15
lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz. U. z 2014 r., poz. 1648 ze zm.)
zwracam si do Pana Ministra z uprzejm prob o zajcie stanowiska w przedstawionej
powyej sprawie.

7 D. Szecio, Paragraf 212. Karanie dziennikarzy za zniesawienie w polskiej praktyce, Helsislarundacja Praw
Czowieka - Izba Wydawcw Prasy, Warszawa 2009, s. 43-44.
8 1. Zgoliski, Zniesawienie w polskim prawie karnym: Zagadnienia teorii i praktyki, Warszawa 2013, s. 77-78.

You might also like