...

aby znali Ciebie,

jedynego prawdziwego Boga,
oraz Tego, ktrego posae,
Jezusa Chrystusa

PRYMAS POLSKI

Redaktor naukowy serii

ks. prof. zw. dr hab. Waldemar Chrostowski

DIAMENTOWY FENIKS 2014

Stowarzyszenia Wydawcw Katolickich
za cao publikacji Prymasowskiej Serii Biblijnej
i za propagowanie twrczoci translatorskiej
ks. prof. zw. dr. hab. Remigiusza Popowskiego SDB

FENIKS 2000
Stowarzyszenia Wydawcw Katolickich
za publikacj Biblii
w przekadzie ksidza Jakuba Wujka

FENIKS 2006
Stowarzyszenia Wydawcw Katolickich
za Prymasowsk Seri Biblijn

Imprimatur:
Za zgod Kurii Metropolitalnej Warszawskiej nr 1856 z dn. 28.06.2016 r.

Redakcja merytoryczna:
Zesp VOCATIO

Korekta:
Barbara Dudek, Anna Kijania, Ewa Micyk, Zesp VOCATIO

Redakcja techniczna:
Magorzata Biegaska-Bartosiak

Projekt okadki i obwoluty:

Joanna Zonkiewicz

Copyright 2016 by Oficyna Wydawnicza VOCATIO.

All rights reserved.

Wszelkie prawa do wydania polskiego zastrzeone.

Ksika, ani adna jej cz, nie moe by przedrukowywana
ani w jakikolwiek inny sposb reprodukowana czy powielana mechanicznie,
fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie,
ani odczytywana w rodkach publicznego przekazu
bez pisemnej zgody wydawcy.
W sprawie zezwole naley zwraca si do:
Oficyna Wydawnicza VOCATIO
02-798 Warszawa, ul. Polnej Ry 1
e-mail: vocatio@vocatio.com.pl
Redakcja: tel. (22) 648 54 50
Dzia handlowy: tel. (22) 648 03 78, fax (22) 648 03 79
e-mail: handlowy@vocatio.com.pl
Ksigarnia internetowa:
e-mail: sklep@vocatio.com.pl
www.vocatio.com.pl

ISBN 978-83-7829-214-2

Warszawa, dnia 27 czerwca 1997 r.

Sowo wstpne
Napawa radoci fakt, e wierzcy coraz czciej i chtniej sigaj po Pismo wite. Zawiera ono bowiem to, co Bg w swoim nieskoczonym miosierdziu zechcia
objawi o sobie i odkrywa najwaniejsze potrzeby i tsknoty czowieka. Czytanie
i rozwaanie ksig witych zapewnia wzrost ycia religijnego, odmienia na lepsze ludzkie postpowanie i ukazuje perspektywy wiecznoci. ywe bowiem jest
Sowo Boe, skuteczne i ostrzejsze ni wszelki miecz obosieczny, przenikajce a
do rozdzielenia duszy i ducha, staww i szpiku, zdolne osdzi pragnienia i myli
serca czytamy w Licie do Hebrajczykw (4, 12).
Koci okazuje pomoc w trudnym zadaniu poznawania i rozumienia Biblii take przez promowanie rezultatw bada uczonych. Studiuj oni Pismo wite, objaniajc je jako Sowo Boe i ludzkie. W ostatnich latach zgodnie z zaleceniem
Soboru Watykaskiego II nastpi w tej dziedzinie w Polsce znaczny postp.
W nurt tych dokona wpisuje si Prymasowska Seria Biblijna, obejmujca najbardziej fundamentalne pomoce niezbdne dla rzetelnych studiw biblijnych.
Mona ywi nadziej, e ksiki, ktre si w tej serii ukazuj, przyczyni si
do dalszego pogbiania i upowszechniania rzetelnych bada biblijnych, a przez
to do nowego oywienia duszpasterstwa i duchowoci biblijnej. W ten sposb
zwielokrotni w Kociele bogosawione owoce pragnienia poznawania i umiowania Trjjedynego Boga.

Jzef Kardyna Glemp

Prymas Polski

PRYMASOWSKA SERIA BIBLIJNA

Redaktor naukowy serii:

ks. prof. zw. dr hab. Waldemar Chrostowski

1. Remigiusz Popowski SDB, Micha Wojciechowski (przek.), Grecko-polski Nowy

Testament. Wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi, Warszawa 1994, 1995,
1996, 1997, 2000, 2003, 2005, 2006, 2010.
2. James B. Pritchard (red. nauk.), Waldemar Chrostowski (konsult. nauk. wyd. pol.), Wielki
atlas biblijny, Warszawa 1994, 1997, 2001, 2010.
3. Remigiusz Popowski SDB, Wielki sownik grecko-polski Nowego Testamentu. Wydanie z pen lokalizacj greckich hase, kluczem polsko-greckim oraz indeksem form
czasownikowych, Warszawa 1994, 1995, 1997, 2006.
4. Jan Flis, Konkordancja Starego i Nowego Testamentu do Biblii Tysiclecia, Warszawa 1991, 1997, 1999, 2004.
5. Bruce M. Metzger, Michael D. Coogan (red. nauk.), Waldemar Chrostowski (konsult.
wyd. pol.), Sownik wiedzy biblijnej, Warszawa 1996, 1997, 1999, 2004.
6. Micha Wojciechowski (przek. i oprac.), Synopsa czterech Ewangelii, Warszawa 1997,
1999, 2004.
7. Remigiusz Popowski SDB, Sownik grecko-polski Nowego Testamentu, Warszawa
1997, 1999, 2007.
8. Bruce Metzger, David Goldstein, John Ferguson (konsult. nauk.), Waldemar Chrostowski (konsult. wyd. pol.), Wielkie wydarzenia czasw biblijnych, Warszawa 1998.
9. Paul J. Achtemeier (red. nauk.), Waldemar Chrostowski (konsult. nauk. 3. wyd. pol.),
Encyklopedia biblijna, Warszawa 1998, 1999, 2004.
10. Janusz Frankowski (red. nauk. i wstpy), Biblia w przekadzie ksidza Jakuba Wujka z 1599 r. Transkrypcja typu ,,B oryginalnego tekstu z XVI w. i wstpy, Warszawa
1999, 2000, 2004, 2009, 2013.
11. Dan Bahat, Waldemar Chrostowski (oprac. wyd. pol.), Atlas biblijnej Jerozolimy, Warszawa 1999, 2004.
12. Piotr Briks, Podrczny sownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu, Warszawa 1999, 2000.
13. Ryszard Rubinkiewicz SDB (oprac. i wstpy), Apokryfy Starego Testamentu, Warszawa 1999, 2000, 2001, 2007, 2010, 2016.

VII

Prymasowska Seria Biblijna

14. Anna Kumirek (przek. i oprac.), Hebrajsko-polski Stary Testament Ksiga Rodzaju. Wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi, transkrypcj oraz indeksem rdzeni, Warszawa 2000.
15. Remigiusz Popowski SDB (przek., wprow. i przypisy), Nowy Testament. Przekad na
Wielki Jubileusz Roku 2000, Warszawa 2000.
16. Craig S. Keener, Krzysztof Bardski, Waldemar Chrostowski (red. nauk. wyd.
pol.), Komentarz historyczno-kulturowy do Nowego Testamentu, Warszawa 2000,
2010.
17. Raymond E. Brown SS, Joseph A. Fitzmyer SJ, Roland E. Murphy OCarm (red.
nauk. wyd. oryg.), Waldemar Chrostowski (red. nauk. wyd. pol.), Katolicki komentarz biblijny, Warszawa 2001, 2004, 2010, 2013.
18. Fritz Rienecker, Gerhard Maier, Waldemar Chrostowski (red. nauk. wyd. pol.) Leksykon biblijny, Warszawa 2001, 2008.
19. Stanisaw Gdecki (przek. i oprac.) Grecko-acisko-polska synopsa do 1 i 2 Ksigi
Machabejskiej, Warszawa 2002.
20. Leland Ryken, James C. Wilhoit, Tremper Longman III (red.), Waldemar Chrostowski (red. nauk. wyd. pol.), Sownik symboliki biblijnej, Warszawa 2003, 2010.
21. Bogusaw Wida, Sownik antropologii Nowego Testamentu, Warszawa 2003.
22. Anna Kumirek (oprac. i wstp), Hebrajsko-polski Stary Testament Picioksig.
Przekad interlinearny z kodami gramatycznymi, transliteracj oraz indeksem rdzeni, Warszawa 2003, 2009.
23. David H. Stern, Komentarz ydowski do Nowego Testamentu, Warszawa 2004, 2010,
2016.
24. John H. Walton, Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Waldemar Chrostowski (red.
nauk. wyd. pol.), Komentarz historyczno-kulturowy do Biblii Hebrajskiej. Warszawa 2005.
Drugie wydanie ukazao si pod tytuem Komentarz historyczno-kulturowy do Starego Testamentu. Ksigi protokanoniczne, Warszawa 2014.
25. R.J. Coggins, J.L. Houlden (red. nauk.), Waldemar Chrostowski (red. nauk. wyd. pol.),
Sownik hermeneutyki biblijnej, Warszawa 2005.
26. J.I. Packer, M.C. Tenney (red. nauk.), Waldemar Chrostowski (red. nauk. wyd. pol.),
Sownik ta Biblii, Warszawa 2007.
27. Anna Kumirek (oprac. i wstp), Hebrajsko-polski Stary Testament Prorocy. Przekad interlinearny z kodami gramatycznymi, transliteracj oraz indeksem sw hebrajskich, Warszawa 2008.
28. Remigiusz Popowski SDB (przekad NT), Lyman Coleman (red. marginaliw i komentarzy), Nowy Testament dla moderatorw, Warszawa 2008, 2010.
29. Remigiusz Popowski SDB, Grecko-polski sownik syntagmatyczny Nowego Testamentu, Warszawa 2008.

Prymasowska Seria Biblijna

VIII

30. Ludwig Koehler, Walter Baumgartner, Johann Jakob Stamm, Wielki sownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu, Warszawa 2008, 2013.
31. Micha Wojciechowski (przek. i wstp), Grecko-polski Stary Testament Ksigi Greckie. Przekad interlinearny z kodami gramatycznymi i indeksem form podstawowych,
Warszawa 2008.
32. Anna Kumirek (oprac. i wstp), Hebrajsko-polski Stary Testament Pisma. Przekad
interlinearny z kodami gramatycznymi, transliteracj oraz indeksem sw hebrajskich
i aramejskich, Warszawa 2009, 2014.
33. Krzysztof Sielicki, Onomastykon Biblii Hebrajskiej i Nowego Testamentu. Systematyzacja zapisu biblijnych nazw wasnych, Warszawa 2009.
34. Gerald F. Hawthorne, Ralph P. Martin, Daniel G. Reid, Sownik teologii w. Pawa.
Warszawa 2010.
35. Walter C. Kaiser Jr., Peter H. Davids, F.F. Bruce, Manfred T. Brauch, Trudne fragmenty Biblii, Warszawa 2011, 2012.
36. Anna Horodecka, Jurij Goowanow wraz z Zespoem Redakcyjnym NPD (przekad
i adaptacja dynamiczna), Ksiga Psalmw. Nowy Przekad Dynamiczny, Warszawa
2013.
37. Remigiusz Popowski SDB (przek., wprow. i przypisy), Septuaginta czyli Biblia Starego Testamentu wraz z ksigami deuterokanonicznymi i apokryfami, Warszawa 2013,
2014.
38. Remigiusz Popowski SDB, Onomastykon Septuaginty, Warszawa 2013.
39. Ralph P. Martin, Peter H. Davids, Sownik pnych ksig Nowego Testamentu i pism
Ojcw Apostolskich, Warszawa 2014.
40. Remigiusz Popowski SDB, Micha Wojciechowski (przek.), Grecko-polski Nowy Testament. Wydanie interlinearne z kluczem gramatycznym, z kodami Stronga i Popowskiego
oraz pen transliteracj greckiego tekstu, Warszawa 2014.
41. Remigiusz Popowski SDB (przek., wprow. i przypisy), Septuaginta, czyli Grecka Biblia
Starego Testamentu wraz z ksigami deuterokanonicznymi i apokryfami ydowskimi oraz
onomastykonem, Warszawa 2014.
42. James Strong, Grecko-polski sownik Stronga z lokalizacj sw greckich i kodami Popowskiego, Warszawa 2015.
43. Remigiusz Popowski SDB (przek. i przypisy), Biblia pierwszego Kocioa, Warszawa 2016.

SPIS TRECI
Sowo wstpne Prymasa Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . V
Prymasowska Seria Biblijna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VI
Od Wydawcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XI
Przedmowa redaktora naukowego Prymasowskiej Serii Biblijnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIII
Wykaz skrtw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XV
STARY TESTAMENT
Ksiga Rodzaju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Ksiga Wyjcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Ksiga Kapaska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
Ksiga Liczb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Ksiga Powtrzonego Prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
Ksiga Jozuego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
Ksiga Sdziw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
Ksiga Rut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
Pierwsza Ksiga Samuela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
Druga Ksiga Samuela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358
Pierwsza Ksiga Krlewska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392
Druga Ksiga Krlewska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429
Pierwsza Ksiga Kronik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467
Druga Ksiga Kronik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501
Ksiga Ezdrasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543
Ksiga Nehemiasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 556
Ksiga Tobiasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 574
Ksiga Judyty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 587
Ksiga Estery . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 604
Pierwsza Ksiga Machabejska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 617
Druga Ksiga Machabejska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 655
Ksiga Hioba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 686
Ksiga Psalmw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 722
Ksiga Przysw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 818
Ksiga Koheleta (Eklezjastesa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 851
Pie nad pieniami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 863
Ksiga Mdroci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 871
Mdro Syracha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 894
Ksiga Izajasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 950
Ksiga Jeremiasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1016
Lamentacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1073
Ksiga Barucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1082

Spis treci

Ksiga Ezechiela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1091

Ksiga Daniela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1149
Ksiga Ozeasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1171
Ksiga Joela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1182
Ksiga Amosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1186
Ksiga Abdiasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1195
Ksiga Jonasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1197
Ksiga Micheasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1200
Ksiga Nahuma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1206
Ksiga Habakuka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1209
Ksiga Sofoniasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1213
Ksiga Aggeusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1217
Ksiga Zachariasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1220
Ksiga Malachiasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1231
NOWY TESTAMENT
Ewangelia wedug w. Mateusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1237
Ewangelia wedug w. Marka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1276
Ewangelia wedug w. ukasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1299
Ewangelia wedug w. Jana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1338
Dzieje Apostolskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1368
List do Rzymian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1409
Pierwszy List do Koryntian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1426
Drugi List do Koryntian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1447
List do Galatw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1458
List do Efezjan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1465
List do Filipian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1471
List do Kolosan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1475
Pierwszy List do Tesaloniczan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1479
Drugi List do Tesaloniczan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1483
Pierwszy List do Tymoteusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1485
Drugi List do Tymoteusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1490
List do Tytusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1494
List do Filemona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1496
List do Hebrajczykw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1498
List w. Jakuba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1512
Pierwszy List w. Piotra Apostoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1516
Drugi List w. Piotra Apostoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1521
Pierwszy List w. Jana Apostoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1524
Drugi List w. Jana Apostoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1529
Trzeci List w. Jana Apostoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1530
List w. Judy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1531
Apokalipsa w. Jana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1533

OD WYDAWCY

W trakcie prac redakcyjnych nad dzieem, ktre Pastwo wanie otrzymali, wiele osb zadawao mi
pytanie: dlaczego zdecydowalicie si na publikacj Pisma witego w przekadzie z jzyka greckiego?
Jeli chodzi o Nowy Testament, to sprawa jest oczywista. W tym wanie jzyku zosta on zapisany
i jest to najlepsze rdo tekstu oryginalnego. Cz badaczy snuje domysy, i by moe pierwsze
manuskrypty Nowego Testamentu zostay spisane w jzyku aramejskim. Jednak kopot, z jakim zderza si ta teoria, wie si z faktem, e nie znamy ani jednego rkopisu, ktry potwierdzaby tego
typu zaoenia. Nieco inaczej przedstawia si sprawa Starego Testamentu, ktrego orygina zosta
spisany w znakomitej wikszoci w jzyku hebrajskim. Czy w zwizku z tym, e jzyk hebrajski by
oryginalnym dla tekstu natchnionego Starego Testamentu, to wspczesne tumaczenia z tego jzyka
s lepsze, wierniejsze lub blisze w swym zrozumieniu przekazu czasom biblijnym ni ich staroytny przekad na jzyk grecki, ktry zosta dokonany w okresie od III do I w. przed Chrystusem?
Odpowied na to pytanie wcale nie jest prosta ani jednoznaczna. Badajc to zagadnienie, naleaoby
przeanalizowa dwie wane kwestie.
Po pierwsze Septuaginta (tak nazywany jest przekad Starego Testamentu na jzyk grecki)
zawiera zarwno tumaczenia Biblii Hebrajskiej uznawanej przez ydw za wit, jak i zbir ksig
spisanych po grecku (lub przeoonych na grecki z zaginionych oryginaw hebrajskich), ktre katolicy i prawosawni uznaj za wite. W przypadku ksig uznawanych przez ydw za wite musimy
wiedzie, e Septuaginta stanowi przekad bardzo staroytnej ich wersji, tzn. sprzed powstania tzw.
tekstu masoreckiego. Musimy te pamita, e wszystkie wspczesne przekady Starego Testamentu
z jzyka hebrajskiego s dokonywane z tekstu masoreckiego, ktry jest pniejszy w stosunku do
Septuaginty o ok. 1000 lat. Ten fakt otwiera zupenie nowe horyzonty dla bada i egzegezy pism
starotestamentalnych, szczeglnie po odkryciach w Qumran.
Drug kwesti, by moe waniejsz dla ludzi wierzcych, jest znaczenie, jakie Septuaginta
miaa dla pierwszego Kocioa, ktry zacz formowa si po zesaniu Ducha witego, tzn. wwczas
gdy Dobra Nowina o zbawieniu w Chrystusie zacza si rozchodzi na cay wiat. Kiedy nawracajcy
si poganie (Grecy, Rzymianie, mieszkacy Azji Mniejszej) chcieli zapozna si z histori zbawienia,
sigali wanie do greckiej Septuaginty (jako e nie znali jzyka hebrajskiego, ktry bardzo czsto nie
by zrozumiay nawet dla rodowitych Hebrajczykw1). Ta obecna w pierwotnym Kociele tendencja
jest wyranie widoczna w spisanych w I w. Ewangeliach, w ktrych znakomita wikszo cytatw ze
Starego Testamentu pochodzi w swym brzmieniu wanie z Septuaginty, a nie z tekstw hebrajskich.
Na terenach Palestyny mwiono zasadniczo po aramejsku, a jzyk hebrajski by jzykiem wityni Jerozolimskiej,
kultu oraz modlitwy. Dlatego w synagogach istniaa instytucja tumacza, ktry odczytywane w kady szabat teksty
biblijne tumaczy z jzyka hebrajskiego na aramejski.

Od Wydawcy

XII

Szczeglnym argumentem wiadczcym o roli, jak odgrywaa Septuaginta w pierwszym Kociele jest fakt, e w obliczu narastajcego odrzucenia wierzcych w Jezusa Chrystusa przez ydw,
gdy chrzecijanie przyjli tekst Septuaginty za swoj Bibli, wyznawcy judaizmu natychmiast j odrzucili, chocia do czasu powstania chrzecijastwa uwaali t ksig za szanowany i powszechnie
akceptowany przekad pism witych. Koci prawosawny do dzi uznaje Septuagint za natchniony
tekst Starego Testamentu i w ogle nie tumaczy tekstw biblijnych z jzyka hebrajskiego. Warto
wic zapozna si z ksig, ktra wywara tak ogromny wpyw na wiar i ycie rodzcego si chrzecijastwa i do dzi stanowi jedno z najwaniejszych i najwczeniejszych wiadectw relacjonujcych
histori zbawienia.
Oficyna Wydawnicza VOCATIO, wprowadzajc w ycie przedmiertn wol ks. Remigiusza
Popowskiego SDB, najlepszego polskiego tumacza greki staroytnej oraz koine, ktry dziki swej
tytanicznej pracy samodzielnie dokona przekadu na jzyk polski zarwno Septuaginty, jak i Nowego Testamentu, zdecydowaa si na przygotowanie specjalnej edycji Pisma w. opatrzonej tytuem:
Biblia pierwszego Kocioa (BPK). Dla wygody czytelnika w publikacji tej zostaa zachowana kolejno, struktura ksig i rozdziaw wedug klasycznego ukadu Biblii, jakim powszechnie posuguj
si chrzecijanie (w Septuagincie bya ona nieco inna), jak rwnie zastosowano powszechnie przyjte
w Polsce brzmienie imion i nazw wasnych znanych z wielu opracowa sownikowych i leksykograficznych publikowanych przez VOCATIO w ramach Prymasowskiej Serii Biblijnej, a take m.in.
z Biblii Tysiclecia. W publikacji zrezygnowano ze wstpw do poszczeglnych ksig z uwagi na fakt,
e ks. prof. Popowski prosi, aby jemu osobicie pozostawi ten przywilej. Niestety, mier nie pozwolia Profesorowi na realizacj tego zadania.
Mamy nadziej, e Biblia pierwszego Kocioa bdzie dla kadego z czytelnikw gbok inspiracj do osobistego zanurzenia si w przekaz Boego Sowa, ktre niezalenie od jzyka, w jakim go
odczytujemy ma bez wtpienia si i moc przemieniania ludzkiego mylenia i ycia. I pamitajmy,
e Jezus powiedzia:
Przeszukujecie Pisma, bo uwaacie, e macie w nich ycie wieczne,
a one wanie daj wiadectwo o mnie.
(J 5,39 BPK)
Nie pozwlmy wic na to, aby cokolwiek powstrzymao nas przed zobaczeniem izrozumieniem
tego, co jest zasadniczym sensem i gwnym przekazem caej Biblii, amianowicie: e ycie wieczne
(a w zasadzie odwieczne i nieskoczone ycie ta wspaniaa wiekuista rzeczywisto Boga) zostao
udostpnione ludziom w sposb peny tylko w Osobie Jezusa Chrystusa. Boe odwieczne ycie jest
zoone wycznie w Nim i z Nim zwizane w sposb absolutnie nierozerwalny, dlatego tylko ten,
kto wierzy w Syna, ma ycie wieczne;
a kto Synowi nie wierzy, nie ujrzy ycia, lecz gniew Boga wisi nad nim.
(J 3,39 BPK)

Piotr Wacawik
Wydawca

PRZEDMOWA
REDAKTORA NAUKOWEGO
PRYMASOWSKIEJ SERII BIBLIJNEJ
Prymasowska Seria Biblijna powiksza si o kolejny wany tom. Skada si on z poczenia przekadu Septuaginty, czyli Biblii Greckiej Starego Testamentu, oraz przekadu Nowego Testamentu
na jzyk polski. Tego monumentalnego dziea dokona ks. prof. Remigiusz Popowski SDB i stanowi
ono jego opus vitae. Przekad Starego Testamentu ukaza si w 2013 r. jako 37. tom Prymasowskiej
Serii Biblijnej i obejmowa rwnie apokryfy, ktre w tym wydaniu zostay pominite. Wznowiony
w 2014 r. i zaopatrzony w onomastykon, jako 41. tom teje serii, spotka si z ogromnym zainteresowaniem, jest to bowiem pierwsze tumaczenie caej Septuaginty na jzyk polski. Przekad Nowego
Testamentu ukaza si znacznie wczeniej, w Wielkim Jubileuszu Roku 2000 jako 15. tom Prymasowskiej Serii Biblijnej. Poczenie obydwu czci Biblii, czyli Starego i Nowego Testamentu, jest
nie tylko w peni uzasadnione, lecz i bardzo potrzebne. Z jednej strony pozwala zapozna si z caoci translatorskiego dorobku ks. prof. R. Popowskiego SDB dotyczcego Biblii, a z drugiej uatwia
porwnanie polskiego tumaczenia jej wersji greckiej z tumaczeniami na jzyk polski dokonanymi
z jzykw oryginalnych, czyli hebrajskiego, aramejskiego i greckiego.
Jednak najwaniejsza okoliczno uzasadniajca opracowanie i wydanie tego tomu zostaa podana w jego tytule: Biblia pierwszego Kocioa. Wanie Septuaginta, a nie Biblia Hebrajska, oraz
jej kanon ksig witych, znacznie bardziej pojemny ni zredukowany przez rabinw w konfrontacji
z chrzecijastwem kanon Biblii Hebrajskiej, stanowia Bibli autorw Nowego Testamentu oraz
Kocioa apostolskiego i pisarzy wczesnochrzecijaskich. Dominacja Septuaginty w pierwszym Kociele bya niewtpliwa i powszechna. W Kociele Zachodnim trwaa do czasu, gdy w. Hieronim
dokona przekadu Biblii na jzyk aciski, ktry przyj si jako Wulgata, natomiast w Kociele
Wschodnim trwa do dzisiaj. Septuaginta stworzya grunt, na ktrym rodzia si i dynamicznie rozwijaa ewangelizacja staroytnego wiata, zintensyfikowana przez w. Pawa i wielu innych gosicieli
Ewangelii. Poniewa ksigi wite biblijnego Izraela istniay w jzyku greckim, czytane i rozwaane
na przeomie ery przedchrzecijaskiej i chrzecijaskiej w ydowskich synagogach, zatem ordzie
Jezusa Chrystusa i Ewangelia zostay zapisane wanie w jzyku greckim. Autorzy czterech Ewangelii kanonicznych i pozostaych pism Nowego Testamentu chtnie i czsto odwoywali si do Septuaginty, cytujc j wprost i nawizujc do niej na wiele rozmaitych sposobw.
Septuaginta nie jest jedynie przekadem hebrajskich ksig witych, obejmuje bowiem ksigi
napisane lub zachowane w jzyku greckim. Co wicej, odzwierciedla postp teologiczny, ktrego znaczenie polega na tym, e zosta usankcjonowany w Nowym Testamencie. Z tego wzgldu Septuaginta
bya od pocztku traktowana w chrzecijastwie jako praeparatio evangelica, czyli przygotowanie
do Ewangelii. Ten fakt spowodowa odrzucenie jej przez judaizm rabiniczny, co tym bardziej nasuwa
pytanie o jej genez, tre i oddziaywanie. Specjalistyczne studia nad Bibli polegaj midzy innymi
na wnikliwym porwnywaniu tekstu hebrajskiego i aramejskiego z jego wersj greck, rozpoznawa-

Przedmowa redaktora naukowego Prymasowskiej Serii Biblijnej

XIV

niu i analizowaniu zauwaonych rnic oraz okrelaniu kierunkw interpretacyjnych i aspektw

teologicznych, ktre znalazy wyraz w Biblii Greckiej. Ten tom umoliwia swoicie rwnoleg refleksj, ktrej sedno stanowi analogiczne porwnywanie tekstw Biblii Hebrajskiej i Biblii Greckiej
przetumaczonych na jzyk polski, z dodaniem polskiego tumaczenia Nowego Testamentu.
Poprzednie tomy Prymasowskiej Serii Biblijnej opracowane przez ks. prof. R. Popowskiego SDB przyczyniy si wydatnie do ponownego dowartociowania Septuaginty, jej miejsca w Kociele oraz w wierze i teologii chrzecijaskiej, tym bardziej e obejmoway rwnie Onomastykon
Septuaginty (PSB 38, 41) Naley wyrazi nadziej, e ten tom zaowocuje dalszymi badaniami nie
tylko nad Septuagint, lecz rwnie nad pocztkami Kocioa oraz najwczeniejszymi uwarunkowaniami i okolicznociami goszenia Ewangelii.
Ks. prof. Waldemar Chrostowski
Dyrektor Instytutu Nauk Biblijnych
Uniwersytet Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie
Warszawa, 29 czerwca 2016 roku

WYKAZ SKRTW

SKRTY KSIG BIBLIJNYCH

Stary Testament
Rdz
Ksiga Rodzaju
Wj
Ksiga Wyjcia
Kp
Ksiga Kapaska
Lb
Ksiga Liczb
Pwt
Ksiga Powtrzonego Prawa
Joz
Ksiga Jozuego
Sdz
Ksiga Sdziw
Rt
Ksiga Rut
12 Sm Pierwsza i Druga Ksiga Samuela
12 Krl Pierwsza i Druga Ksiga Krlewska
12 Krn Pierwsza i druga Ksiga Kronik
Ezd
Ksiga Ezdrasza
Ne
Ksiga Nehemiasza
Tb
Ksiga Tobiasza
Jdt
Ksiga Judyty
Est
Ksiga Estery
12 Mch Pierwsza i Druga Ksiga Machabejska
Hi
Ksiga Hioba
Ps
Ksiga Psalmw
Prz
Ksiga Przysw
Koh
Ksiga Koheleta [Eklezjastesa]
Pnp
Pie nad Pieniami
Mdr
Ksiga Mdroci
Syr
Ksiga Syracha [Eklezjastyk]
Iz
Ksiga Izajasza
Jr
Ksiga Jeremiasza
Lm
Lamentacje
Ba
Ksiga Barucha
Ez
Ksiga Ezechiela
Dn
Ksiga Daniela
Oz
Ksiga Ozeasza
Jl
Ksiga Joela

Am
Ab
Jon
Mi
Na
Ha
So
Ag
Za
Ml

Ksiga Amosa
Ksiga Abdiasza
Ksiga Jonasza
Ksiga Micheasza
Ksiga Nahuma
Ksiga Habakuka
Ksiga Sofoniasza
Ksiga Aggeusza
Ksiga Zachariasza
Ksiga Malachiasza

Nowy Testament
Mt
Ewangelia wedug w. Mateusza
Mk
Ewangelia wedug w. Marka
k
Ewangelia wedug w. ukasza
J
Ewangelia wedug w. Jana
Dz
Dzieje Apostolskie
Rz
List do Rzymian
12 Kor Pierwszy i Drugi List do Koryntian
Ga
List do Galatw
Ef
List do Efezjan
Flp
List do Filipian
Kol
List do Kolosan
12 Tes Pierwszy i Drugi List do Tesaloniczan
12 Tm Pierwszy i Drugi List do Tymoteusza
Tt
List do Tytusa
Flm
List do Filemona
Hbr
List do Hebrajczykw
Jk
List w. Jakuba
12 P Pierwszy i Drugi List w. Piotra
123 J Pierwszy, Drugi i Trzeci List w. Jana
Jud
List w. Judy
Ap
Apokalipsa w. Jana

XVI

Wykaz skrtw
POZOSTAE SKRTY
aram.
gr.
hebr.
in.
km
LXX
ac.
m
mn.
np.
NT
ok.
par.
passim
poj.

aramejski
grecki
hebrajski
inaczej
kilometr
Septuaginta
aciski
metr
liczba mnoga
na przykad
Nowy Testament
okoo
paralelny fragment
w rnych miejscach
liczba pojedyncza

por.
r.
red.
repr.
rozdz.
s. lub ss.
ST
t.
tj.
w.
w. lub. ww.
wg
wyd.
zob.
zw.

porwnaj
rok
redaktor
reprint
rozdzia(y)
strona lub strony
Stary Testament
tom
to jest
wiek
werset lub wersety
wedug
wydanie, wydawca
zobacz
zwaszcza

STARY
TESTAMENT

Ksiga Rodzaju

Najpierw Bg stworzy niebo iziemi1. 2Ziemia jednak bya niewidoczna iniewyposaona2. Ciemno zalegaa nad otchani, atchnienie Boga nioso si nad wodami.
3
Bg zatem rzek3: Niech si stanie wiato, iwiato nastao. 4Iwidzia Bg, e ono jest
1

dobre ipikne4. Wtedy oddzieli Bg wiato od

ciemnoci. 5wiato nazwa Bg dniem, aciemno nazwa noc. Min wieczr i min poranek5 dzie pierwszy6.
6
Irzek Bg: Niech powstanie sklepienie
midzy wodami, by oddzielao jedne wody od

To i nastpne zdania opisu stworzenia wiata podkrelaj, e Bg jest jeden. Jemu zawdzicza istnienie caa oywiona
i nieoywiona przyroda, cznie z czowiekiem. W kontekcie powszechnego wwczas wrd ludw politeizmu, wyznajcego istnienie odrbnych bstw nieba, odrbnych ziemi i wd, odrbnych dla wiata podziemnego (bstwa chtoniczne),
do ktrych dochodziy jeszcze mniejsze bstwa rde, gr i lasw, soca i ksiyca, ta myl jest oryginalna i bardzo
doniosa. Jedno bowiem Boga gwarantuje rwno wszystkich ludzi, a nadto te same dla wszystkich prawa przez
Niego ustanowione.
2
Uycie tutaj okrelenia niewyposaona (bardziej etymologicznie: niemoliwa do wyposaenia), w Septuagincie
AKATASKEUASTOS, oznacza w pierwszym rzdzie, e nie byo na ziemi ycia ani warunkw do jego zaistnienia. Ten
ad i ycie oraz warunki do jego istnienia wprowadza Bg na ziemi w nastpnych etapach stworzenia. Rwnoczenie to
okrelenie daje podstaw do uznania za niezgodn z Bibli teori goszc wieczne istnienie tzw. pramaterii lub materii
pierwszej. Informacja podana w pierwszym wierszu kae przyj, e take t pramateri stworzy Bg. Powiadcza to
pierwsze zdanie drugiego rozdziau tej ksigi: Tak zatem dokonane zostao stworzenie nieba i ziemi, a take cay ich
wystrj.
3
wiat staje si na sowo Boga: Bg rzek. Sowo Boga jest rwnoczenie wypowiedzi i aktem stwrczym.
4
Dobre i pikne w Septuagincie jedno okrelenie: KALON, ktre w kulturze Grekw oznacza zarwno dobro jak
i pikno. Dlatego w polskim przekadzie zdecydowano si odda sens tego jednego wyrazu greckiego przez dwa polskie.
W ten sposb ujawnia si podwjn warto wiata: jako suce tak dobru, jak i piknu. Podwjne znaczenie ma KALON rwnie w nastpnych wierszach tego rozdziau.
5
Min wieczr i min poranek ujawnia si tu semickie liczenie pocztku dnia od wieczora, a nie, jak w naszym
potocznym pojmowaniu, od rana. Min po grecku EGENETO, co jest form gramatycznego czasu aoryst od czasownika GI(G)NOMAI. Ten czasownik znaczy m.in. stawa si, ale grecki czas gramatyczny aoryst, dokadnie rozumiany, moe oznacza albo rozpoczcie danej czynnoci, albo pene jej wykonanie bez oznaczenia w czasie, albo wreszcie
zakoczenie owej czynnoci. W przypadku EGENETO to znaczenie moe by zatem takie: nasta albo by, albo
skoczy swoje bycie, czyli min, upyn, skoczy si. W niniejszym przekadzie wybrano znaczenie min.
6
Opis stworzenia wiata nie jest poddany porzdkowi natury ani metodologii naukowej, lecz jako opis poetycki kryteriom
estetyki literackiej. Ma on ukad stroficzny. Autor, chcc pouczy, e szabat jest dniem witym, przeznaczonym do uwielbiania Boga i do wypoczynku czowieka, dzieli swj opis na sze strof, z ktrych kada odpowiada kolejnym dniom tygodnia,
dniom pracy i koczy si refrenem, w ktrym zawarta jest konkluzja: I widzia Bg, e s dobre i pikne, min wieczr
i min poranek dzie pierwszy, potem drugi itd. a do szstego. Ta konkluzja zmienia si nieco w gramatycznych
szczegach odpowiednio do logiki opisu. W tym programie poetyckim dzie jest okreleniem umownym. Moe oznacza
nawet geologiczn er. Bg jest poza czasem i przestrzeni, a zatem realizacja jego rozkazu dla ludzi umieszczonych w czasie
moe trwa nawet miliardy lat, dla Boga natomiast, czyli z pozycji wiecznoci, nie trwa nawet uamka sekundy. W kadym
dniu/strofie umieszcza autor inn grup stworzonych przez Boga rzeczy, ale z zamiarem pouczenia, e wszystko, co istnieje,
stworzone zostao przez Boga. Ponadto mona zauway, e te grupy stworze s uoone gradacyjnie: od nieoywionych do
oywionych z czowiekiem postawionym najwyej, gdy on ma by dla przyrody wizerunkiem Boga i on w imieniu Boga ma
si ni opiekowa, ale i z niej korzysta dla podtrzymania swojej ziemskiej egzystencji.
1

1,7-27

Ksiga Rodzaju

drugich1. Itak si stao. 7Stworzy Bg sklepienie ioddzieli wody, ktre byy pod sklepieniem,
od wd znajdujcych si nad sklepieniem. 8 To
sklepienie Bg nazwa niebem. Iwidzia Bg, e
ono jest dobre ipikne.
Min wieczr imin poranek dzie drugi.
9
I rzek Bg: Niech wody znajdujce si
pod niebem zbior si wjednym skupisku iniech
si pokae suchy ld. Itak si stao. Wody znajdujce si pod niebem zebray si wswoich skupiskach ipokaza si suchy ld. 10Ten suchy ld
Bg nazwa ziemi, a zbiorowiska wd nazwa
morzami. I widzia Bg, e s dobre i pikne.
11
Irzek Bg: Niech ziemia wypuci pdy zi,
aby wydaway nasiona wedug swoich rodzajw iwzajemnych podobiestw, atake drzewa
owocowe, by rodziy owoce, ktrych nasiona odpowiadayby ich rodzajowi na ziemi. I tak si
stao. 12Wyprowadzia ziemia pdy zi, eby podziy nasiona wedug ich rodzaju ipodobiestw
oraz drzewa owocowe, by rodziy owoce, ktrych
nasiona bd odpowiaday ich rodzajowi na ziemi. Iwidzia Bg, e s dobre ipikne.
13
Min wieczr i min poranek dzie
trzeci.
14
I rzek Bg: Niech si stan latarnie
na sklepieniu nieba dla owietlania ziemi iaby
oddzielay dzie od nocy. Niech bd znakami
wskazujcymi pory czasu, dni i lata. 15 Niech
bd wiatami na sklepieniu nieba, ukazujcymi si nad ziemi. Itak si stao. 16Istworzy
Bg dwie latarnie due: latarni silniejsz, aby
rzdzia dniem, i latarni sabsz, aby rzdzia
noc, atake gwiazdy. 17Umieci je Bg na skle-

pieniu nieba, by byy widoczne nad ziemi, 18aby

rzdziy dniem inoc iaby oddzielay wiato od
ciemnoci. Iwidzia Bg, e s dobre ipikne.
19
Min wieczr i min poranek dzie
czwarty.
20
I rzek Bg: Niech wody wyprowadz
pazy majce ycie iptactwo fruwajce nad ziemi, poniej sklepienia nieba. I tak si stao.
21
Istworzy Bg wielkie potwory morskie ikad istot oywion nalec do pazw. Wyprowadziy je wody wedug ich gatunkw. Bg stworzy
take wszelkie upierzone ptactwo wedug gatunkw. Iwidzia Bg, e s dobre ipikne. 22Bg im
pobogosawi, mwic: Ronijcie imncie si;
wypeniajcie wody wmorzach. Aptactwo niech
si mnoy na ziemi.
23
Min wieczr i min poranek dzie
pity.
24
I rzek Bg: Niech ziemia wyprowadzi
kad istot oywion wedug gatunkw: czworonogi, pazy i dzik zwierzyn wedug gatunku. I tak si stao. 25 I stworzy Bg wedug
gatunkw dzikie zwierzta, bydo domowe wedug gatunkw iwszystkie yjce na ziemi pazy
wedug ich gatunkw. Iwidzia Bg, e s dobre
ipikne.
26
I rzek Bg: Stwrzmy2 czowieka na
nasz wzr ipodobiestwo. Niech kieruje rybami
morskimi, ptactwem z przestworzy, bydltami,
ca ziemi, wszystkimi pazami czogajcymi
si po ziemi.
27
IBg stworzy czowieka. Na wzr Boga
go stworzy, stworzy ich jako mczyzn i ko-
biet.

Hagiograf ujawnia tu pogld swoich czasw oparty na zmysowym dowiadczeniu, e jedne wody znajduj si na ziemi, na dole, pod firmamentem nieba, a drugie u gry, nad firmamentem, skd na rozkaz Boga po otwarciu spustw
opadaj jako deszcz, mawka, mga, nieg lub grad. Owo zmysowe dowiadczenie podpowiadao, e sklepienie nieba,
czyli firmament, jest pewnego rodzaju staym kloszem, solidn kopu, opart doln czci na kracach paskiej, cho
pofadowanej grami ziemi.
2
Uycie tutaj liczby mnogiej nie oznacza jakiego wstpnego objawienia Boga w trzech Osobach, czyli Trjcy Przenajwitszej. Widzie w tym naley uycie tzw. pluralis maiestatis dla podkrelenia godnoci Osoby Boga. Tak na przykad
uywao si o wiele pniej w dokumentach krlewskich okrelenia my krl.
1

Ksiga Rodzaju

Bg im pobogosawi, mwic: Ronijcie imncie si; napeniajcie ziemi isprawujcie opiek nad ni1. Kierujcie rybami morskimi,
ptactwem zprzestworzy, wszystkimi bydltami,
ca ziemi i wszystkimi pazami czogajcymi
si po ziemi. 29 I Bg powiedzia: Oto kad
siewn traw wydajc ziarno, ktra jest na caej
ziemi, atake kade drzewo, ktre ma na sobie
owoc zziarnem do rozsiewania bd one dla was
pokarmem daj wam, 30jak rwnie wszystkim
na ziemi dzikim zwierztom, wszystkim ptakom
zprzestworzy ikademu pazowi czogajcemu
si po ziemi, i majcemu w sobie tchnienie ycia kad zielon traw na pokarm. Itak si
stao. 31Ispojrza Bg na wszystko, co stworzy,
iuzna, e jest bardzo dobre ipikne.
Min wieczr imin poranek dzie szsty.
28

1 Tak zatem dokonane zostao stworzenie nieba i ziemi, a take cay ich wystrj.

1,282,8

W szstym dniu Bg doprowadzi do peni

swoje dziea, ktre stworzy. W sidmym natomiast dniu Bg odpocz od wszystkich swoich
dzie, ktrych dokona. 3Ipobogosawi Bg ten
sidmy dzie. witym go ustanowi, dlatego e
wnim odpocz od wszystkich swoich dzie, ktrych Bg si podj2.
4
Jest to ksiga narodzin nieba iziemi3. Stay si one wtym wanie dniu, kiedy Bg stworzy niebo iziemi4, 5zanim powstao na ziemi
jakiekolwiek ziele polne izanim wzesza na polach jakakolwiek trawa. Jeszcze bowiem Bg nie
zsya deszczu na ziemi inie byo jeszcze czowieka, eby ziemi uprawia. 6Byo jedno tylko
rdo, ktre wytryskiwao z ziemi i poio ca
jej powierzchni. 7 Bg uksztatowa czowieka
z muu ziemi i tchn w jego oblicze tchnienie
ycia5. Wten sposb powsta czowiek jako istota
yjca.
8
Pan, Bg6, zaoy ogrd w Edenie na
wschodzie7 iw nim umieci czowieka, ktrego
2

1
W tradycji polskich przekadw Biblii z jzyka hebrajskiego zamiast sprawujcie opiek nad ni jest okrelenie
oznaczajce wadz ipanowanie, np. wBiblii Tysiclecia (wyd. 3): abycie zaludnili ziemi iczynili j sobie poddan,
podobnie w drugiej czci tego wiersza: abycie panowali nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym itd.
Niniejszy przekad Septuaginty pomija niuanse semantyczne leksyki hebrajskiej, a trzyma si greckiej. Ot w caym dziedzictwie pisanym staroytnej Grecji rzeczownik KYRIOS, ktry jest gwnym czonem uytego tu czasownika
KATAKYRIEUO (a take jako podstawa sowotwrcza czasownika KYRIEUO), ma, owszem, znaczenie pan, wadca,
lecz take str, opiekun. KATAKYRIEUO (podobnie KYRIEUO) zatem to albo bra pod swoje panowanie, stawa
si panem czego, albo opiekowa si, by strem, by opiekunem czego. Za wyborem wniniejszym przekadzie
drugiego znaczenia przemawia te teologia Nowego Testamentu, gdzie wyraniej ni wStarym Testamencie jest powiedziane, e panem caego stworzenia jest Bg, acilej Syn Boy, czowiek natomiast jest dzierawc, opiekunem tego
stworzenia lub wspdziedzicem Syna Boego.
2
Ustanowienie sidmego dnia dniem odpoczynku ioddawania czci Bogu byo ijest wielkim dobrodziejstwem dla ludzi.
3
Taka odredakcyjna uwaga sygnalizuje kolejne opisy wtej ksidze. Tu stanowi ona zamknicie tego, co redaktor umieci wrozdziale pierwszym ina pocztku drugiego. Wyraz ksiga, zwj, jest metonimi wyrazu opis.
4
Jest to odwoanie do pierwszego zdania poprzedniego rozdziau. Niebo iziemi Bg stworzy pierwszego dnia.
5
To zdanie wskazuje na odrbny akt stwrczy przy obdarzeniu czowieka niemierteln dusz. Tym samym informuje
chyba ono, e dusza, przynajmniej czowieka, wyczona jest zprocesu ewolucji caej przyrody.
6
Pan, Bg oddzielenie tych dwch okrele przecinkiem wynika zprzekonania polskiego tumacza, e wtekcie
greckim Pan nie jest tu iw innych analogicznych miejscach tej ksigi tytuem Boga, lecz e Bg zgramatycznego
punktu widzenia jest dopowiedzeniem do Pan. Wielokrotnie samo Pan okrela wgreckiej Biblii Boga.
7
Wschd jest tu zapewne okrelony wstosunku do pniejszej Palestyny. Ale ustalenie pooenia tego miejsca gdzie
na ziemi jest niemoliwe, gdy informacje podawane na pocztku Ksigi Rodzaju pozostaj poza zasigiem historii
igeografii historycznej. Jeli nawet przytoczone s wtych opisach pocztku wiata nazwy jakich znanych nam krain,
gr lub rzek, to pochodz one zczasw, kiedy y redaktor tej ksigi. Nadto wSeptuagincie dostosowane one niekiedy
zostay do geografii aktualnej wczasach dokonywania przekadu Biblii hebrajskiej na jzyk grecki.

2,93,3

Ksiga Rodzaju

uksztatowa. 9 Bg wyprowadzi tam z ziemi

wszelkie drzewo mie do ogldania ismaczne do
spoycia, a w rodku tego ogrodu take drzewo
ycia i drzewo moliwoci poznania dobra i za.
10
Z Edenu wypywaa rzeka nawadniajca ten
ogrd. Potem rozdzielaa si ona na cztery odnogi.
11
Nazwa jednej Piszon; opywaa ona ca krain
Chawila, gdzie jest zoto. 12Zoto tej krainy jest
pikne. Jest tam take czerwony szlachetny kamie, arwnie zielonkawy. 13Druga rzeka miaa nazw Gichon. Opywaa ona cay kraj Kusz.
14
Trzeci rzek by Chiddekel. Przepywa on
obok Aszszuru. Czwart rzek by Perat1.
15
Pan, Bg, wzi czowieka, ktrego
uksztatowa, iumieci go wowym ogrodzie, aby
go uprawia i doglda2. 16 Pan, Bg, da nakaz
Adamowi3, tak mwic: Z kadego znajdujcego
si wogrodzie drzewa moesz bra sobie owoce
do jedzenia, 17natomiast zdrzewa, ktre suy
poznaniu dobra iza, nie jedzcie. Wtym bowiem
dniu, wktrym spoylibycie zniego, umrzecie.
18
Pan, Bg, powiedzia: Nie jest dobrze,
eby czowiek by sam. Stwrzmy mu zatem pomocnika, by by przy nim. 19 Bg uksztatowa
te zziemi wszystkie dzikie zwierzta iwszystkie
ptaki w przestworzach. Przyprowadzi je potem
do Adama, aby zobaczy, jak on je nazwie. Ikade
znich Adam nazwa istot yjc. To stao si ich

imieniem. 20Adam nada nazwy wszystkim bydltom, wszystkim ptakom zprzestworzy iwszystkim
dzikim zwierztom. Nie znalaz si jednak wrd
nich dla Adama pomocnik podobny do niego.
21
Bg zesa na Adama pewne obezwadnienie4, tak e zapad w gboki sen. Wtedy wyj
jedno zjego eber imiejsce po nim wypeni ciaem. 22Pan, Bg, obudowa to ebro, ktre wyj
zAdama, tak e powstaa kobieta, iprzyprowadzi j do Adama5. 23 Wtedy Adam powiedzia:
Ta dopiero jest koci z moich koci i ciaem
zmojego ciaa. Ona bdzie si nazywa kobiet,
bo wzita zostaa ze swego ma6.
24
Ztego powodu mczyzna opuci swojego
ojca iswoj matk izczy si ze swoj kobiet7.
Ibd oboje jednym ciaem.
25
A cho oboje: Adam i jego kobieta, byli
wtedy nadzy, nie odczuwali wstydu.

1Najbardziej przebiegy zwszystkich dzikich

zwierzt, ktre stworzy Bg, by w8. W
odezwa si do kobiety: Dlaczego Bg powiedzia: Nie z kadego drzewa rosncego w ogrodzie jedzcie? 2 Kobieta odpowiedziaa wowi:
Moemy je owoce zkadego drzewa rosncego wogrodzie, 3tylko co do owocu ztego drzewa, ktre jest wrodku ogrodu, Bg powiedzia:
Nie jedzcie z niego i nawet go nie dotykajcie,

Tygrys w pierwotnej wersji hebrajskiej wystpuje tu jako Chiddekel, Asyria jako Aszszur, a Eufrat jako Perat.
To zdanie poucza, e praca okrelona bya jako zadanie czowieka ju przed grzechem pierworodnym, e pierwotnie
bya ona radoci czowieka. Dopiero po grzechu pierworodnym zaczy towarzyszy jej trud i zmczenie.
3
Na temat imienia Adam zob. 5,2 z przypisem.
4
Obezwadnienie niezbyt dokadnie oddaje to, co zawiera jego grecki odpowiednik EKSTASIS. EKSTASIS oznacza
wyjcie z siebie, utrat wiadomoci i odczuwania dozna zmysowych: suchu, dotyku, smaku itd.
5
Teologia biblijna wyjania, e alegoryczny opis uformowania kobiety z ebra mczyzny uzasadnia ich rwno
w czowieczestwie.
6
W Septuagincie zrezygnowano z posuenia si derywatem sowotwrczym eskiego rodzaju dla oddania pochodzenia nazwy kobieta od nazwy mczyzna, tak jak to jest w substracie hebrajskim: ISZSZA od ISZ. Zrobi to
natomiast redaktor Wulgaty: VIRAGO od VIR, i w swoim przekadzie ks. Jakub Wujek: MYNA od M. Niniejszy
przekad z greckiego trzyma si wersji Septuaginty, dlatego wzmianka o pochodzeniu nazwy kobieta od nazwy mczyzna jest w tym tekcie niezrozumiaa.
7
W tym, w poprzednim i w nastpnym wierszu wystpuje rzeczownik kobieta, po grecku GYNE, ktry jednak moe
znaczy zarwno kobieta, jak i ona.
8
W alegorycznych interpretacjach Biblii wymieniony tu w oznacza zego ducha, czyli szatana.
1
2

Ksiga Rodzaju

abycie nie umarli. 4W rzek na to: adn

tam mierci nie moecie umrze. 5Bg bowiem
dobrze wie, e tego dnia, ktrego zniego zjecie,
otworz si wasze oczy ibdziecie bogami, ktrzy rozpoznaj dobro izo.
6
Ikobieta zobaczya, e to drzewo ma owoce rzeczywicie dobre do spoycia, e mio jest
oczom na nie popatrze ie dojrzay do tego, by
ich skosztowa. Wzia wic zniego owoc izjada. Daa go te po sobie swojemu mowi. Zjedli
oboje. 7Wtedy obojgu otwary si oczy iuwiadomili sobie, e s nadzy. Pospinali zatem licie
figowe izrobili sobie przepaski.
8
Kiedy usyszeli gos Pana, Boga, przechadzajcego si pnym popoudniem1 po ogrodzie,
schowali si oboje: Adam ijego kobieta, przed obliczem Pana, Boga, wrd drzew ogrodu. 9Pan,
Bg, zawoa na Adama, pytajc: Adamie, gdzie
jeste? 10Odpowiedzia Mu: Usyszaem Twj
gos, gdy przechadzae si po ogrodzie, i przestraszyem si, bo jestem nagi. Dlatego ukryem
si. 11 Zapyta go: Kto ci uwiadomi, e jeste nagi? Czy ty moe zjade z drzewa, co do
ktrego daem ci nakaz, aby tylko z niego nie
jad? 12 Adam odpowiedzia: To ta kobieta,
ktr postawie przy mnie, daa mi ztego drzewa. No izjadem. 13Pan, Bg, zapyta kobiety:
Dlaczego to zrobia? Kobieta odpowiedziaa: To w mnie omami. Izjadam. 14Wtedy
Pan, Bg, powiedzia do wa: Poniewa to
zrobie, ze wszystkich bydlt i ze wszystkich

3,4-23

dzikich zwierzt ty bdziesz przeklty. Na swych

piersiach ibrzuchu bdziesz si czoga iziemi
jad bdziesz przez wszystkie dni swojego ycia.
15
Wprowadzam nieprzyja midzy tob i niewiast, midzy twoim potomstwem i potomstwem jej2. Ono czyha3 bdzie na twoj gow,
aty czyha bdziesz na jego pit.
16
Akobiecie powiedzia: Rozmno twoje
cierpienia ijki. Wblach bdziesz rodzi dzieci.
Przy mu bdziesz szuka schronienia, aon bdzie mia nad tob piecz4.
17
Adamowi natomiast rzek: Poniewa
posuchae sw swojej ony i zjade z tego
drzewa, co do ktrego daem ci nakaz, aby tylko
z niego nie jad, ziemia okae si przeklta dla
twoich prac. W udrczeniu bdziesz jad z niej
przez wszystkie dni swojego ycia. 18 Bdzie ci
rodzi ciernie i kolczaste chwasty, a przecie
zpl bdziesz musia spoywa straw. 19Wpocie czoa swego bdziesz jad swj chleb, dopki
nie wrcisz do ziemi, z ktrej zostae wzity5.
Ziemi bowiem jeste ido ziemi odejdziesz.
20
Adam nada swej onie imi ycie6, bo
ona staa si matk wszystkich yjcych.
21
Pan, Bg, sporzdzi Adamowi ijego onie chitony7 ze skr itak ich przyodzia. 22Bg
powiedzia: Oto Adam sta si jak jeden znas,
tak e rozpoznaje, co dobre i co ze. Oby teraz
nie wycign swej rki inie wzi owocu zdrzewa ycia, ioby nie spoy go, bo yby na wieki.
23
Iodesa go Pan, Bg, ztego ogrodu rozkoszy,

O tej porze w klimacie subtropikalnym wieje orzewiajcy wiaterek zwany zefirem.

W chrzecijaskich interpretacjach t zapowiedzian niewiast jest Maryja, a jej potomstwem Bg-Czowiek, Jezus
Chrystus, ktry pokona szatana, zo i mier.
3
Niniejszy przykad, czyha, zachowuje w tym zdaniu waciwe znaczenie uytego w nim dwukrotnie greckiego
czasownika TEREO. Krytycy tekstu jednak przypuszczaj, e w rkopisach Septuaginty zamieniono tu z powodu fonetycznego podobiestwa czasowniki: podano form czasu przyszego od TEREO zamiast od TEJRO. To drugie sowo
ma wedug greckich sownikw znaczenie uciska, nka, trapi, drczy, dokucza, wyciecza, osabia, a wedug
owych krytykw take miady, kruszy.
4
Zob. przypis do 1,28.
5
Zob. 2,7.
6
W wersji oryginalnej, czyli hebrajskiej, wystpuje imi wasne Ewa, ktre wedug interpretacji biblistw znaczy
Matka Wszystkich yjcych. Septuaginta natomiast podaje tu okrelenie ZOE, czyli ycie.
7
Septuaginta ma tu nazw chiton, ktry w kulturze Grekw by rodzajem sukni, nakadanej bezporednio na ciao.
1
2

3,244,22

Ksiga Rodzaju

eby uprawia ziemi, z ktrej zosta wzity.

Wyrzuci Adama i osiedli go poza tym ogrodem rozkoszy. Postawi tam cheruby1 i poncy
miecz, odwrcony tak, by strzeg dojcia do drzewa ycia.
24

1 Adam pozna cielenie Ew, swoj on2.

Ona pocza i urodzia Kaina. Powiedziaa: Otrzymaam czowieka za spraw Boga.
2
Apotem urodzia jeszcze jego brata, Abla.
Abel zosta pasterzem owiec, aKain uprawia ziemi. 3Po jakim czasie Kain zoy zplonw ziemi ofiar Panu. 4 Rwnie Abel zoy
ofiar ze swoich pierworodnych owieczek iz ich
tuszczu. Bg spojrza na Abla i na jego dary,
5
ana Kaina ina jego ofiary nie zwrci uwagi.
Bardzo tym zasmuci Kaina, tak e chodzi zzachmurzon twarz. 6 Pan, Bg, zapyta Kaina:
Dlaczego posmutniae idlaczego chodzisz zzachmurzon twarz? 7Onie! Czy jeli waciwie
zoye ofiar, ale niewaciwie j rozdzielie,
nie popenie grzechu? Zachowaj jednak spokj.
Przecie od ciebie zaley odwrcenie si od niego. Ty masz nad nim panowa!3.
8
Kain odezwa si do Abla, swego brata:
Chod, przejdmy si po polu. Kiedy obaj byli
na polu, rzuci si Kain na Abla, swojego brata i zabi go. 9 Bg zapyta Kaina: Gdzie jest
Abel, twj brat? On odpowiedzia: Nie wiem.
Czy ja jestem strem mojego brata? 10 Na to
Bg rzek: Dlaczego to zrobie? Woanie krwi
twojego brata wznosi si do mnie zziemi!4 11B-

dziesz za to wyklty na tej ziemi, ktra rozwara sw paszcz, aby przyj krew twojego brata
ztwej rki. 12Gdy bdziesz uprawia t ziemi,
nie dooy ona swych si, aby ci obdarowa. Bdziesz na tej ziemi jcza i dra. 13 Kain odezwa si do Pana: Zbyt wielka jest moja wina,
abym mg dostpi odpuszczenia. 14Skoro wyrzucasz mnie dzisiaj zobszarw tej ziemi iskoro
bd musia ukrywa si przed Twoim obliczem,
bd na ziemi jcza idygota, iktokolwiek mnie
spotka, zabije mnie. 15Pan, Bg, odpowiedzia
mu: Nie bdzie tak. Ktokolwiek zabiby Kaina,
siedmiokrotn kar poniesie. IPan, Bg, umieci znak na Kainie, aby ktokolwiek go spotka,
nie zabi go.
16
I odszed Kain sprzed oblicza Boga. Zamieszka wkrainie Nod, poza Edenem.
17
Kain pozna cielenie sw on, tak e
ona pocza iurodzia Henocha. Gdy potem zbudowa miasto, nada mu imi swojego syna: Henoch.
18
Henochowi urodzi si Irad, Irad zrodzi Mechujaela, Mechujael zrodzi Metuszaela,
aMetuszael zrodzi Lameka.
19
Lamek wzi sobie dwie ony: jednej byo
na imi Ada, imi drugiej Silla. 20Ada urodzia Jabala. Zosta on ojcem mieszkajcych wnamiotach hodowcw byda rogatego. 21Jego brat
mia na imi Jubal. Wymyli on harf ikithar.
22
Silla urodzia Tubal-Kaina. By on kowalem
obrabiajcym brz isrebro. Siostr Tubal-Kaina
bya Naama.

1
Cheruby jeden z rodzajw aniow sucych Bogu. Tu uniemoliwiaj one powrt czowieka do owego ogrodu.
Bg wprowadza czowieka na trudn drog ku przyszoci, ukazujc u jej kresu zwycistwo i otwart bram do nowego
raju: do krlestwa niebieskiego.
2
Opowiadania umieszczone w tym rozdziale s poza zasigiem historii. Nie przedstawiaj one penych dziejw pierwszych ludzi na ziemi, lecz tylko wybrane epizody. Zapewne prezentuj nam one stan popularnej wiedzy o przeszoci
w tych czasach, gdy byy redagowane.
3
Przekad tego wiersza jest niepewny, bo bardzo niejasne jest jego podoe greckie. Redaktorzy Septuaginty wyranie
opieraj si tu na innej lekcji hebrajskiej, ni dzi jest przyjte, albo te ich przekad jest interpretacj rwnie niezrozumiaego substratu hebrajskiego. Istnieje te moliwo skaenia tego tekstu przez tradycj rkopimiennicz.
4
Semici uwaali, e krew jest miejscem pobytu duszy czowieka, a dusza jest podstaw ycia, ktre daje Bg. A zatem
wylanie krwi jest bezczeszczeniem daru Boga. Dusza, krc z krwi, oywia cae ciao.

Ksiga Rodzaju

Lamek powiedzia swoim onom:

Ado iSillo, posuchajcie mej wypowiedzi;
ony Lameka, dopucie me sowa do swych
uszu:
Zabibym ma za zadanie mi rany
i modzieca za zrobiony mi siniec.
24
Bo skoro za Kaina wyznaczona jest siedmiokrotna kara,
to za Lameka siedemdziesiciosiedmio-
krotna1.
25
Adam pozna cielenie Ew, swoj on.
Ona pocza i urodzia syna. Nadaa mu imi
Set. Wtedy powiedziaa: Wzbudzi mi Bg innego potomka zamiast Abla, ktrego zabi Kain.
26
Setowi urodzi si syn. Nazwa go imieniem
Enosz.
Zacz on przyzywa imienia Pana, Boga.
23

1Jest to ksiga narodzin ludzi2. Kiedy Bg

w owym dniu stworzy Adama, stworzy go
na wzr Boga. 2 Stworzy ich jako mczyzn
ijako kobiet. Ipobogosawi ich. Wtym dniu,
kiedy ich stworzy, nada im imi Adam3.
3
Adam y ju dwiecie trzydzieci lat4, kiedy zrodzi syna na swoje podobiestwo i wzr.
Nada mu imi Set. 4 Po zrodzeniu Seta liczba
dni Adama dosza do siedmiuset lat5. I zrodzi
jeszcze synw i crki. 5 Pena liczba dni, ktre

4,235,20

Adam przey, dosza do dziewiciuset trzydziestu lat. Wtedy umar.

6
Set doy ju dwustu piciu lat, gdy zrodzi Enosza. 7Po zrodzeniu Enosza Set y siedemset siedem lat. Izrodzi jeszcze synw icrki. 8Pena liczba dni Seta dosza do dziewiciuset
dwunastu lat. Wtedy umar.
9
Enosz doy ju stu dziewidziesiciu
lat, gdy zrodzi Kenana. 10 Po zrodzeniu Kenana Enosz y siedemset pitnacie lat. Izrodzi
jeszcze synw icrki. 11Pena liczba dni Enosza
dosza do dziewiciuset piciu lat. Wtedy umar.
12
Kenan doy ju stu siedemdziesiciu lat,
gdy zrodzi Mahalaleela. 13Po zrodzeniu Mahalaleela Kenan y siedemset czterdzieci lat. Izrodzi jeszcze synw icrki.
14
Pena liczba dni Kenana dosza do dziewiciuset dziesiciu lat. Wtedy umar.
15
Mahalaleel doy ju stu szedziesiciu
piciu lat, gdy zrodzi Jereda. 16 Po zrodzeniu
Jereda Mahalaleel y siedemset trzydzieci lat.
Izrodzi jeszcze synw icrki. 17Pena liczba dni
Mahalaleela dosza do omiuset dziewidziesiciu piciu lat. Wtedy umar.
18
Jered doy ju stu szedziesiciu dwch
lat, gdy zrodzi Henocha. 19Po zrodzeniu Henocha Jered y osiemset lat. I zrodzi jeszcze synw icrki. 20Pena liczba dni Jereda dosza do

Liczba siedem, a tym bardziej siedemdziesit siedem oznacza symbolicznie nieokrelon, ale du ilo.
Co do formy tego zdania zob. 2,4 z przypisem. Podane tu bd genealogie, ktre, oczywicie, nie s pene, lecz wybircze.
3
Nada im imi Adam adam jako imi pospolite znaczy w hebrajskim istota ludzka, czowiek. To znaczenie
wyjania, dlaczego w tym zdaniu mamy zaimek w liczbie mnogiej: im. Ma ono bowiem taki pierwotny sens: Bg
i Adama, i Ew nazwa czowiekiem. Jest tu zatem kolejne, bardziej wyraziste, podkrelenie redaktora tekstu rwnoci kobiet i mczyzn w czowieczestwie (zob. 2,22 z przypisem). W oryginalnej wersji Ksigi Rodzaju imi wasne
Adam pojawia si dopiero w 4,25, a przed tym wierszem adam ma sens pospolity. Grecki natomiast redaktor
Septuaginty ju w tych wczeniejszych miejscach odczyta je jako imi wasne Adam. S to nastpujce miejsca:
2,16.19a,b.20a,b.21.22a,b.23.25; 3,8.9a,b.12.17.20.21.22.24; 4,1. W Biblii Tysiclecia (wyd. 3. popr.) te wczeniejsze
wystpienia nazwy adam przeoono na czowiek albo na mczyzna.
4
W wersji hebrajskiej, a nawet w Wulgacie, podana jest liczba o sto lat mniejsza. Wedug egzegetw podawanie tu i dalej
wielkiej liczby lat ycia, znane ju poza Bibli w tradycji babiloskiej, suy ma przez sw hiperbol podkreleniu, e
od Adama do Noego, czyli do potopu, upyno bardzo duo czasu.
5
Tu oryginalny tekst hebrajski i Wulgata podaj liczb omiuset lat. Podobna niezgodno wystpuje w czci podawanych dalej liczb.
1
2

5,216,12

Ksiga Rodzaju

dziewiciuset szedziesiciu dwch lat. Wtedy

umar.
21
Henoch doy ju stu szedziesiciu
piciu lat, gdy zrodzi Metuszelacha. 22Akiedy
Henoch zrodzi Metuszelacha, Bg okazywa mu
swoje wnim upodobanie jeszcze przez dwiecie
lat. Izrodzi jeszcze synw icrki. 23Pena liczba
dni Henocha dosza do trzystu szedziesiciu
piciu lat. 24 Bg upodoba sobie bardzo Henocha. Apotem nie mona byo go nigdzie spotka,
bo przenis go Bg1.
25
Metuszelach doy ju stu szedziesiciu
siedmiu lat, gdy zrodzi Lameka. 26 Po zrodzeniu Lameka Metuszelach y osiemset dwa lata.
Izrodzi jeszcze synw icrki. 27Pena liczba dni,
ktre przey Metuszelach, dosza do dziewiciuset szedziesiciu dziewiciu lat. Wtedy umar.
28
Lamek doy ju stu osiemdziesiciu
omiu lat, gdy zrodzi syna. 29 Nada mu imi
Noe, mwic: On przyniesie nam uwolnienie
od naszych udrk, od umczenia naszych rk
iod tej ziemi, ktr Bg obj sw kltw. 30Po
zrodzeniu Noego Lamek y piset szedziesit
pi lat. Izrodzi jeszcze synw icrki. 31Pena
liczba dni Lameka dosza do siedmiuset pidziesiciu trzech lat. Wtedy umar.
32
Noe mia piset lat, gdy zrodzi trzech
synw: Sema, Chama iJafeta.

1Ludzi zaczo szybko przybywa na ziemi,

awrd urodzonych unich byy take crki.
2
Kiedy synowie Boga zobaczyli, e crki ludzi s

10

pikne, wzili sobie niektre za ony, wybierajc

je zwszystkich innych2.
3
Wtedy rzek Pan, Bg: Nie powinno moje
tchnienie pozostawa wtych ludziach przez wieki, bo przecie oni s ciaem. Ich zatem dni bd
dochodzi tylko do stu dwudziestu lat. 4Wtamtych czasach yli na ziemi olbrzymi3, atake pniej, kiedy to synowie Boga zbliali si do crek
ludzi irodzili sobie przez nie potomkw4. To oni
byli pradawnymi olbrzymami, sawnymi ludmi.
5
Kiedy Pan, Bg, zobaczy, e coraz bardziej si mno na ziemi ze postpki ludzi ie
kady codziennie z uporem obmyla w swoim
sercu ze dziaania, 6poczu wswym sercu rozgoryczenie zpowodu tego, e stworzy na ziemi
czowieka. I aowa tego. 7 Rzek zatem Bg:
Spucz5 zpowierzchni ziemi czowieka, ktrego stworzyem: od czowieka po bydlta iod pazw po ptactwo w przestworzach, bo gniew we
mnie zawrza ztego powodu, e ich stworzyem.
8
Tylko Noe dowiadcza askawoci ze strony Pana, Boga.
9
Ato s narodziny zNoego. Noe by wswoim pokoleniu czowiekiem sprawiedliwym i bez
skazy. Dlatego Noe cieszy si yczliwoci Boga.
10
Noe zrodzi trzech synw: Sema, Chama
iJafeta.
11
Ziemia ulega zepsuciu na przekr Bogu,
wypenia si nieprawoci. 12Spojrza Pan, Bg,
na ziemi izobaczy, e ona ju cakowicie poddaa si skaeniu, bo kady na ziemi znieprawi
swoj drog6.

Redaktor tekstu przekazuje tu nam podzielan wwczas opini, e Henoch nie umar, lecz zabrany zosta przez Boga
razem z ciaem do innego wiata.
2
Wymienieni w tym zdaniu synowie Boga uznawani byli w hebrajskich interpretacjach za aniow, istoty niecielesne.
Do tych aniow zaliczay si take istoty odtrcone przez Boga. W dzisiejszych katolickich i protestanckich egzegezach
przewaa opinia, e synami Boga nazwani s tu potomkowie Seta, crkami ludzi natomiast potomkinie Kaina.
3
W rnych miejscach Biblii Starego Testamentu pojawia si myl o istnieniu wrd ludzi olbrzymw (zob. np. Lb 13,33;
Pwt 1,28; 2 Sm 21,11; 1 Krn 1,10 i in.). Wedug informacji w nich zawartych potomkowie tych olbrzymw byli ludmi
bardzo wysokiego wzrostu: 3,56 m.
4
Zgodnie z wczesnym stanem wiedzy zalek czowieka pochodzi cakowicie od mczyzny. Zoony w onie kobiety,
wzrasta tam a do narodzin. To jest powodem umieszczenia tu w polskim przekadzie nietypowego okrelenia: rodzili
sobie przez nie.
5
Polski przekad uywa tu innej metafory cakowitej zagady ni jest w wersji greckiej. Tam jest dosownie wyma, zetr.
6
Droga jest metafor postpowania etycznego i religijnego.
1

11

Ksiga Rodzaju

Bg rzek do Noego: Miara czasu kadego czowieka zblia si przede mn do kresu.

Ziemia bowiem napenia si zich powodu nieprawoci. Azatem postanowiem zniszczy ich
it ziemi. 14Sporzd sobie ark zbelek czterobocznych. Zrb wtej arce przegrody. Wysmaruj
j smo od rodka ina zewntrz. 15Ao takich
wymiarach zbudujesz t ark: dugo arki
trzysta okci, szeroko pidziesit okci, ajej
wysoko trzydzieci okci1. 16 Zwieczysz t
ark przechylonymi do rodka bokami. U gry
zwieczysz j otworem na okie szerokim. Wejcie do arki zrobisz zboku. Wykonasz wniej trzy
poziomy: parterowy oraz drugiej itrzeciej kondygnacji2. 17Oto ja prowadz ju na ziemi wody
potopu, aeby zniszczy kad istot yjc pod
niebem, wktrej jest tchnienie ycia. Cokolwiek
jest na ziemi, umrze. 18Chc ustanowi przymierze moje ztob3. Wejdziesz do arki ty, az tob
twoi synowie, twoja ona i ony twoich synw.
19
Z wszystkich bydlt, z wszystkich pazw,
zwszystkich dzikich zwierzt, zwszystkiego, co
ma ciao, wprowadzisz do arki po parze, aby je
przetrzyma przy sobie; bdzie to samiec isamica. 20Zwszystkich fruwajcych ptakw wedug
gatunkw i z wszystkich bydlt wedug gatunkw, iz wszystkich pezajcych po ziemi wedug
ich gatunkw: ze wszystkich wejd do ciebie parami, samiec i samica, aby przey przy tobie.
13

6,137,9

Nabd sobie wszelkiego rodzaju straw, ktr

spoywa bdziecie; zbierz j usiebie, aby mia
co je ty ione.
22
I Noe zrobi wszystko, co mu nakaza
Pan, Bg. Tak wanie zrobi.
21

1Pan, Bg, powiedzia do Noego: Wejd do

arki ty i caa twoja rodzina. Zobaczyem bowiem, e wtym pokoleniu tylko ty jeste sprawiedliwy wobec mnie. 2Zbydlt czystych4 wprowad
do siebie po siedem par: samca isamic, az bydlt
nieczystych po parze: samca isamic; 3zczystych ptakw fruwajcych pod niebem po siedem
par: samca isamic, az ptakw nieczystych po
parze: samca isamic, aby zachowa ich plemi
dla caej ziemi. 4Za siedem dni sprowadz na ziemi deszcz, ktry bdzie pada przez czterdzieci
dni iczterdzieci nocy5, ispucz zoblicza ziemi
cay ten rozrost, ktry stworzyem.
5
Noe wykona wszystko zgodnie ztym, co
mu Pan, Bg, nakaza.
6
Noe mia szeset lat, gdy nastao zatapianie ziemi wod6.
7
I wszed do arki z powodu potopu wd
Noe, jego synowie, jego ona iony jego synw.
8
Zptactwa, zbydlt czystych iz bydlt nieczystych, zwszystkiego co peza po ziemi 9weszy
do arki Noego pary: samiec isamica, tak jak mu
Bg nakaza.

Miary u rnych ludw byy rne i zmieniay si z biegiem historii. Przyjmuje si, e hebrajski okie zawiera 0,443 m,
a babiloski 0,50 m. Opisane tu jednak wydarzenia umieszczone zostay w czasie poprzedzajcym istnienie Abrahama,
protoplasty Hebrajczykw. Gdybymy przyjli podan wyej hebrajsk miar okcia, to arka miaaby 132,9 m dugoci,
22,15 m szerokoci i 13,29 m wysokoci.
2
Tekst opisujcy architektur tego statku nie jest w peni jasny.
3
Jest to w zasadzie pierwsze przymierze Boga z ludmi, cho mona by te mwi o przymierzu Boga z Adamem i Ew.
Potem pojawi si nastpne, a z nich najwaniejsze w Starym Testamencie bdzie przymierze zawarte z Izraelitami
pod gr Synaj. W Nowym Testamencie istnieje jedno przymierze. Jego porednikiem jest Jezus Chrystus, Bg i Czowiek w jednej osobie. Wszystkie przymierza obu Testamentw charakteryzuj si tym, e ich inicjatorem jest Bg, e
maj na celu dobro ludzi, e Bg jasno okrela w nich reguy i e gwny ciar ich realizacji bierze na siebie, co wida
najbardziej w Nowym Przymierzu.
4
Nie chodzi tu o czysto fizyczn, lecz o religijno-rytualn. Z podziaem zwierzt na rytualnie czyste i nieczyste czy
si w Biblii instrukcja na temat dopuszczalnoci ich spoywania przez Izraelitw (zob. Kp 11 i Pwt 14,3-20).
5
Czterdzieci to liczba symboliczna. Tutaj oznacza dugi czas.
6
Pami o potopie w Mezopotamii zachowaa si nie tylko w Ksidze Rodzaju, lecz take w akadyjskim Eposie o Gilgameszu. Obydwa opisy s podobne, cho rni si w szczegach.
1

7,108,8

Ksiga Rodzaju

Po siedmiu dniach wody potopu zaczy

rozlewa si po ziemi. 11 W szesetnym roku
ycia Noego, drugiego miesica1, dwudziestego sidmego dnia miesica, wszystkie rda
bezdennych gbin wytrysny tego wanie
dnia i otwary si wszystkie luzy na firmamencie nieba2, 12 i spywaa ulewa na ziemi
przez czterdzieci dni iczterdzieci nocy. 13Owego te dnia wszed do arki Noe, a z nim Sem,
Cham iJafet synowie Noego, oraz ona Noego
itrzy ony jego synw. 14Apoza tym wszystkie
dzikie zwierzta wedug gatunkw, wszystkie
bydlta wedug gatunkw, kady paz czogajcy
si po ziemi wedug gatunku iwszelki ptak wedug gatunku 15 weszy do Noego do arki: pary
istot oywionych, wktrych jest tchnienie ycia.
16
Przybyway parami: samiec isamica. Wchodziy pary wszystkich istot cielesnych, tak jak Bg
nakaza Noemu. Potem Pan, Bg, zamkn ark
zzewntrz.
17
Klska powodzi trwaa na ziemi przez
czterdzieci dni i czterdzieci nocy. Woda przybieraa ztak si, e podniosa ark wysoko nad
ziemi. 18Wody potniay, rosy wysoko nad ziemi, a arka unosia si na nich. 19 Woda coraz
wyej iwyej zatapiaa ld iprzykrya wszystkie
wysokie gry, ktre wznosiy si pod firmamentem nieba. 20 Odmty signy pitnacie okci
wyej ni one, tak e zatopiy najwysze wzniesienia3. 21Wygina kada cielesna istota, poruszajca si po ziemi, naleca czy to do ptactwa,
10

12

czy do bydlt, czy do dzikiej zwierzyny, ikady

paz pezajcy po ziemi oraz kady czowiek.
22
Umaro wszystko, co miao wsobie tchnienie
ycia, kade stworzenie, ktre yo na suchym
ldzie. 23Zgadzone zostao wszystko, co powstao na powierzchni caej ziemi: od czowieka do
bydlt, pazw i ptakw spod sklepienia nieba.
Wszystko spukane4 zostao zziemi. Zosta tylko
Noe ici, ktrzy byli znim warce. 24Woda growaa nad ziemi przez sto pidziesit dni.

1 Bg pamita o Noem oraz o wszystkich

dzikich zwierztach, owszystkich bydltach,
o wszystkich ptakach i o wszystkich pazach,
ktre byy znim warce, dlatego Bg poprowadzi
wiatr przez ziemi, tak e wody zaczy opada.
2
Zamkny si rda bezdennych gbin iluzy
na firmamencie nieba, przez co powstrzymany
zosta deszcz z nieba. 3 Wody, odpywajc z terenw ldu, obniay si. Obniay si i opaday wody przez sto pidziesit dni. 4 Sidmego
miesica5, dwudziestego sidmego dnia tego
miesica arka osiada na grach Ararat6. 5Wody,
odpywajc a do dziesitego miesica, obniyy
si. Pierwszego dnia jedenastego miesica pokazay si szczyty gr. 6Czterdzieci dni pniej
Noe otworzy okno, ktre zrobi warce, 7iwypuci kruka, aby sprawdzi, czy opady wody.
Cho mg wylecie, nie chcia si oddali, dopki
nie wyschn wody na ziemi. 8 Wypuci potem
gobic, aby zobaczy, czy wody ustpiy z po-

Nie wiadomo, do jakiego kalendarza odwouje si tutaj redaktor tekstu, lecz chyba do kalendarza swoich czasw,
w ktrym drugi miesic roku przypada na drug poow kwietnia i pierwsz maja.
2
O podziale wd na grne i dolne zob. 1,6-7.
3
Opierajce si tylko na rozumie interpretacje wyjaniaj, e ta totalna zagada nie obja caego globu, lecz tylko wiat
znany ludziom yjcym w Mezopotamii nad Tygrysem i Eufratem. Inni mwi, e jest to hiperbola, tak bardzo ulubiona przez Bliski Wschd, w tym take przez Semitw. Istot tego opisu nie jest jednak udokumentowanie owego potopu,
lecz raczej ukazanie jego powodu. A jest nim cakowita deprawacja ludzi.
4
Zob. 6,7 z przypisem o wersji greckiej.
5
Jak w 7,11, tak i tutaj redaktor tekstu odwouje si prawdopodobnie do kalendarza uywanego w pniejszych czasach
przez Hebrajczykw, w ktrym sidmy miesic przypada na drug poow naszego wrzenia i pierwsz padziernika.
6
Ararat masyw grski we wschodniej Turcji, w pobliu Armenii i Iranu. Najwyszy szczyt Araratu wznosi si na
wysoko 5122 m n.p.m.
1

13

Ksiga Rodzaju

wierzchni ziemi. 9Poniewa gobica nie znalaza miejsca odpoczynku dla swoich ng, wrcia
do niego, do arki. Wody bowiem zalegay jeszcze
na caej powierzchni ziemi. Wycign zatem
sw rk, wzi j i wnis do siebie, do arki.
10
Odczeka kolejne siedem dni iznowu wypuci
z arki gobic. 11 Pod wieczr gobica wrcia
do niego, trzymajc w dziobie listek z drzewa
oliwnego. Wtedy Noe uzna, e wody ustpiy
zziemi. 12Odczeka jeszcze siedem nastpnych
dni iznowu wypuci gobic, aona ju wicej
do niego nie wrcia.
13
Wszeset pierwszym roku ycia Noego,
w pierwszym miesicu, pierwszego dnia tego
miesica, wody cakowicie usuny si z ziemi.
Noe odsoni nakrycie, ktre zrobi na arce, izobaczy, e wody odeszy zpowierzchni ziemi.
14
W drugim miesicu, dwudziestego sidmego dnia tego miesica ziemia wpeni si osuszya. 15Pan, Bg, skierowa do Noego takie sowa: 16Wyjd zarki ty, az tob twoja ona, twoi
synowie iony twoich synw, 17atake wszystkie
dzikie zwierzta, ktre s ztob, iwszelka cielesna istota: od ptakw po bydlta. Wyprowad te
zsob kadego paza czogajcego si po ziemi.
Rozrastajcie si teraz imncie na ziemi.
18
I wyszed Noe, a z nim jego ona, jego
synowie i ony jego synw. 19 Wszystkie dzikie
zwierzta, wszystkie bydlta, kady ptak ikady
paz czogajcy si po ziemi wyszy wedug swego
gatunku zarki.
20
Noe zbudowa otarz dla Boga, a potem
wzi zwszystkich czystych bydlt iz wszystkich
czystych ptakw ina tym otarzu zoy je na caopaln ofiar. 21 Kiedy Pan, Bg, poczu mi
wo, pomyla Pan, Bg, irzek: Ju wicej nie
rzuc kltwy na ziemi zpowodu postpowania
ludzi. Ju bowiem od modego wieku myl czowieka zuporem lgnie do nieprawoci. Ju wicej
nie ugodz we wszystkie oywione istoty ciele-

1
2

Zob. przypis do 1,28.

Zob. 4,10 z przypisem.

8,99,12

sne, tak jak to teraz zrobiem. 22Przez wszystkie

zatem dni ziemi nie ustanie siew icie plonw,
chd ispiekota, lato iwiosna: ani za dnia, ani
noc.

1Bg pobogosawi Noego ijego synw. Powiedzia im: Rozrastajcie si imncie, napeniajcie ziemi ibdcie jej opiekunami1. 2Lk
i boja przed wami bd odczuwa wszystkie
dzikie zwierzta ziemi, wszystkie ptaki z przestworzy, wszystko, co si po ziemi czoga, wszystkie ryby wmorzu. Oddaj je wwasze rce. 3Kady paz, w ktrym jest ycie, bdzie waszym
pokarmem. Wszystko oddaj wam, rwnie warzywa. 4 Tylko nie moecie je misa z krwi,
nalec do duszy2. 5Bo rwnie owasz krew
nalec do waszych dusz upomn si: upomn
si oni uwszystkich dzikich zwierzt iupomn
si odusz czowieka ukadego czowieka, jego
brata.
6
Ktokolwiek przeleje krew czowieka, zada si za ni przelania jego krwi, bo przecie
stworzyem czowieka na obraz Boga.
7
Awy macie si rozrasta, mnoy iwypenia ziemi. Ma by was na niej coraz wicej.
8
Bg wyrzek do Noego i do jego synw,
bdcych przy nim, nastpujce sowa: 9Oto ja
ustanawiam moje przymierze zwami, apo was
zwaszym potomstwem, 10atake zkad yw
istot, ktra jest przy was: od ptactwa poczynajc i od bydlt do caej dzikiej zwierzyny na
ziemi, ktra jest przy was, zwszystkim, co wyszo zarki. 11Postanawiam zawrze takie moje
przymierze zwami: nie umrze ju zpowodu wd
potopu adna istota cielesna inie bdzie ju zalania wodami dla zniszczenia caej ziemi.
12
I rzek Pan, Bg, do Noego: Znakiem
tego przymierza, ktry ja umieszczam dla
wszystkich pokole midzy mn a wami i kad yjc istot, ktra jest przy was, bdzie to:

9,1310,9

Ksiga Rodzaju

Oto umieszczam mj uk na chmurze. To on

bdzie znakiem przymierza midzy mn a ziemi. 14 Kiedy zaczn rozpina chmury nad ziemi ipokae si ten mj uk na chmurze, 15wtedy przypomn sobie o mym przymierzu, ktre
jest zawarte midzy mn a wami oraz kadym
tchnieniem ycia, znajdujcym si w jakimkolwiek ciele inie bd ju wody suyy potopowi,
tak by usun wszelk istot cielesn. 16Pojawi
si zatem ten mj uk na chmurze, aja, patrzc
na niego, bd pamita owiecznym przymierzu
midzy mn awszelkim tchnieniem ycia, znajdujcym si wjakimkolwiek ciele, ktre istnieje
na ziemi.
17
I powtrzy Bg Noemu: To wanie
bdzie znakiem przymierza zawartego midzy
mn a wszelk istot cielesn, jaka istnieje na
ziemi.
18
Synami Noego, ktrzy wyszli zarki, byli
Sem, Cham iJafet. Cham by ojcem Kanaana1.
19
Ci trzej byli synami Noego. Ich potomstwo rozproszyo si po caej ziemi.
20
I zacz Noe uprawia ziemi. Zasadzi
te winnic. 21Kiedy napi si wina, tak e by
nietrzewy ilea nagi wswoim pomieszczeniu.
22
Kiedy Cham, ojciec Kanaana, zobaczy nago
swojego ojca, wyszed na zewntrz ipowiedzia
otym dwom swoim braciom. 23Wtedy Sem iJafet zaoyli sobie paszcz na plecy, weszli tyem
i zasonili nago swojego ojca. Poniewa ich
twarze byy skierowane wprzeciwn stron, nie
widzieli nagoci swojego ojca.
13

14

Kiedy Noe wytrzewia po winie idowiedzia si, co mu zrobi jego modszy syn, 25 powiedzia:
Przeklty niech bdzie Kanaan.
Zostanie on sug swoich braci.
26
Rzek te:
Bogosawiony niech bdzie Pan, Bg
Sema,
ktrego Kanaan zostanie sug.
27
Niech Bg Jafeta rozprzestrzeni go,
niech zamieszka wnamiotach Sema,
a Kanaan niech si stanie ich sug.
28
Noe y po potopie trzysta pidziesit
lat. 29Wcaoci dni Noego doszy do dziewiciuset pidziesiciu lat. Wtedy umar.
24

10

1 A to s narodziny z synw Noego2:

zSema, Chama iJafeta. Po potopie urodzili si im synowie.
2
Synowie Jafeta: Gomer, Magog, Madaj,
Jawan, Eliszaj, Tubal, Meszek iTiras. 3Synowie
Gomera: Aszkanaz, Rifat iTogarma. 4Synowie
Jawana: Elisza, Tarszisz, Kittim i Dodanim.
5
Od nich pochodz wyspy z narodami, mieszkajcymi na swojej ziemi, kady wedug jzyka
uywanego wich plemionach iw ich narodach3.
6
Synowie Chama: Kusz i Misraim, Put
iKanaan. 7Synowie Kusza: Seba, Chawila, Sabta, Rama iSabteka. Synowie Ramy: Saba iDedan.
8
Kusz zrodzi Nimroda, ktry by pierwszym olbrzymem na ziemi. 9 By olbrzymem

1
Tu po raz pierwszy wymieniony jest Kanaan, protoplasta Kananejczykw, na ktrych terenie Bg osiedli w przyszoci
Izraelitw po ich wyprowadzeniu z Egiptu (zob. Ksig Wyjcia). Take mniej wicej tutaj opisy redaktora tej ksigi
zbliyy si do czasw historycznych, udokumentowanych take poza tekstami biblijnymi. Ju potop w Mezopotamii
jest powiadczony archeologi i tekstami pisanymi.
2
W tym rozdziale podane s genealogie plemion i ich protoplastw. Ale jak w opisie potopu, tak i w genealogiach ich redaktor nie ma na celu przekazania cisej etnologicznej wiedzy, lecz pouczenie, e wszystkie narody i plemiona na ziemi
pochodz od jednego przodka. Cz tych osb i nacji znamy z pniejszych ksig Biblii, ale na og trudno ustali, kogo
redaktor ma na myli. Na podstawie rozmieszczenia tych cho troch znanych mona wnioskowa, e redaktor informuje o nich z perspektywy Mezopotamii. Ogarnia zaludnienie pnocno-wschodniej Afryki, wysp Morza rdziemnego,
poudniowej Europy, Azji Mniejszej do Iranu, no i oczywicie samej Mezopotamii z obszarami midzy ni a Egiptem.
3
Przekad tego zdania jest hipotetyczny, gdy niejasna pozostaje semantyka wyrazowa, a zwaszcza logiczne powizania wyrazw i czonw zdania w greckiej podstawie przekadu.

15

Ksiga Rodzaju

imyliwym przy Panu1, Bogu. Dlatego si mawia:

Jak Nimrod, olbrzym i myliwy przy Panu.
10
Gwnymi siedzibami jego krlowania byy
Babel, Erek, Akkad i Kalne w krainie Szinear.
11
Ztego kraju wyszed Aszszur izbudowa Niniw, miasto Rechobot-Ir, Kalach 12iResan midzy
Niniw aKalach byo to miasto ogromne.
13
Misraim zrodzi Ludima, Anamima, Lehabima, Naftuchima, 14Patrusima, Kasluchima,
zktrych pochodz Filistini2, atake Kaftoryci.
15
Kanaan zrodzi Sydona pierworodnego, a take Cheta, 16 Jebusytw, Amorytw,
Girgaszytw, 17 Chiwwitw, Arkitw, Sinitw,
18
Arwadytw, Semarytw iChamatytw. Potem
plemiona kananejskie rozproszyy si. 19Granice Kananejczykw ustaliy si tak: od Sydonu
do wejcia do Geraru iGazy, dalej do wejcia do
Sodomy, Gomory, Admy iSeboim, ia do Leszy.
20
To s potomkowie Chama wedug ich plemion,
wedug ich jzykw, wedug ich krain i wedug
ich narodw.
21
Narodzenia byy rwnie uSema, praojca
synw Ebera, brata starszego od niego Jafeta.
22
Synowie Sema: Elam, Aszszur, Arpachszad,
Lud, Aram iKenan.
23
Synowie Arama: Us, Chul, Geter iMasz.
24
Arpachszad natomiast zrodzi Kenana, Kenan
zrodzi Szelacha, Szelach zrodzi Ebera.
25
Eberowi urodzio si dwch synw: jeden
mia na imi Peleg, bo za jego dni podzieli si
kraj, ajego brat mia na imi Joktan.

10,1011,7

Joktan zrodzi Almodada, Szelefa, Chasarmaweta, Jeracha, 27Hadorama, Uzala, Dikl,

28
Abimaela, Sab, 29 Ofira, Chawil i Jobaba.
Byli oni synami Joktana. 30Teren przez nich zamieszkany siga od Meszy do wejcia do Sefar,
gry na wschodzie. 31 To s potomkowie Sema
wedug ich plemion, wedug ich jzykw w ich
krainach iw ich narodach.
32
To byy plemiona potomkw Noego wedug ich narodzin iwedug ich rzesz. Przez nich
zaludnione zostay na skutek rozproszenia wyspy narodw, ktre zasiedliy ziemi po potopie.
26

11

1Caa ziemia mwia wtedy jednym jzykiem, jedn mow mieli wszyscy3. 2Kiedy
wdrowali ze wschodu, odkryli rwnin w krainie Szinear4. Zamieszkali tam.
3
Kiedy zaczli mwi jeden do drugiego:
Chodcie, ulepmy cegy iwypalmy je wogniu.
Gdy mieli ju cegy zamiast kamieni, ajako zaprawy murarskiej mogli uywa smoy, 4powiedzieli: Wybudujmy sobie miasto i postawmy
wie, tak by jej szczyt siga firmamentu nieba5. Zadbajmy orozgos naszego imienia, zanim
rozproszymy si po caej ziemi.
5
Wwczas Pan przyszed zobaczy to miasto i wie6, ktre synowie ludzcy zaczli sobie
budowa. 6Pan powiedzia: Oto jeden jest rd
ijedna mowa wszystkich itak wielkiego dziea
si podjli. A zatem do czegokolwiek teraz si
zabior, nie wymknie im si z rk. 7 Chodcie,

Przy Panu w Septuagincie dosy czsto pojawia si, tak jak tutaj, okrelenie ENANTION KYRIU lub inne analogiczne. Sprawia ono trudnoci w przekadzie na jzyk polski. Wierny przekad w obliczu Pana albo wobec Pana
niezbyt dobrze brzmi, na przykad w tym zdaniu: By myliwym wobec Pana. To w obliczu Pana czy wobec Pana
oznacza bycie, a przy innych czasownikach robienie czego w obecnoci Pana z przekonaniem, e Bg jest tego wiadkiem. Ta myl czy si zapewne z nauk o Opatrznoci i o wszechobecnoci Boga.
2
W wielu innych miejscach greckiej Biblii zamiast tego imienia etnicznego uywa si okrelenia obcoplemiecy.
3
Tak jak genetyka potwierdza, e wszyscy dzisiejsi ludzie musieli mie jednego przodka, tak dzisiejsze jzykoznawstwo
utrzymuje, e wszystkie jzyki wiata, a jest ich obecnie okoo sze i p tysica, pochodz od jednego prajzyka.
4
Szinear staroytna nazwa Mezopotamii. Wymienienie w tym zdaniu kierunku od wschodu oznacza prawdopodobnie od ujcia Tygrysu i Eufratu do Zatoki Perskiej, gdzie od strony poudniowej znajdowao si Ur i inne miasta
z pocztkw trzeciego tysiclecia p.n.e.
5
Na temat firmamentu nieba zob. 1,6 z przypisem.
6
Biblia w orzekaniu o Bogu pena jest antropomorfizmw. Przez to Bg staje si bliszy czowiekowi, ktry przecie
zosta stworzony na Jego obraz i podobiestwo.
1

11,8-32

Ksiga Rodzaju

zejdmy tam ipomieszajmy ich jzyk, aby aden

nie rozumia sw swojego bliniego1.
8
W ten sposb Pan usun ich stamtd
irozproszy po powierzchni caej ziemi. Musieli
zatem zaniecha rozbudowy tego miasta iwznoszenia wiey. 9Ztego powodu otrzymao ono nazw Brama Boga2. Pan bowiem pomiesza tam,
wcaej krainie, ich mow. Irozproszy ich Pan,
Bg, stamtd po powierzchni caej ziemi.
10
Atakie byy narodziny zSema: Sem mia
sto lat, gdy wdrugim roku po potopie zrodzi Arpachszada. 11Po urodzeniu Arpachszada Sem y
piset lat izrodzi jeszcze synw icrki. Potem
umar.
12
Arpachszad doy ju stu trzydziestu
piciu lat3, gdy zrodzi Szelacha. 13 Po urodzeniu Szelacha Arpachszad y czterysta trzydzieci lat izrodzi jeszcze synw icrki. Potem
umar.
14
Szelach doy ju stu trzydziestu lat,
gdy zrodzi Ebera. 15 Po urodzeniu Ebera Szelach y trzysta trzydzieci lat i zrodzi jeszcze
synw i crki. Potem umar. 16 Eber doy ju
stu trzydziestu czterech lat, gdy zrodzi Pelega.
17
Po urodzeniu Pelega Eber y trzysta siedemdziesit lat izrodzi jeszcze synw icrki. Potem
umar.
18
Peleg doy ju stu trzydziestu lat, gdy
zrodzi Reu. 19Po urodzeniu Reu Peleg y dwiecie dziewi lat izrodzi jeszcze synw icrki.
Potem umar.

16

Reu doy ju stu trzydziestu dwch lat,

gdy zrodzi Seruga. 21Po urodzeniu Seruga Reu
y dwiecie siedem lat i zrodzi jeszcze synw
icrki. Potem umar.
22
Serug doy ju stu trzydziestu lat, gdy
zrodzi Nachora. 23Po urodzeniu Nachora Serug
y dwiecie lat i zrodzi jeszcze synw i crki.
Potem umar.
24
Nachor doy ju siedemdziesiciu dziewiciu lat, gdy zrodzi Teracha. 25 Po urodzeniu Teracha Nachor y sto dwadziecia dziewi lat i zrodzi jeszcze synw i crki. Potem
umar.
26
Terach doy ju siedemdziesiciu lat,
gdy zrodzi Abrama4, Nachora iHarana.
27
A takie byy narodziny z Teracha: Terach zrodzi Abrama, Nachora iHarana. Haran
natomiast zrodzi Lota. 28 Haran umar jeszcze
za ycia Teracha, swego ojca, na tej ziemi, gdzie
si urodzi, w Ur chaldejskim5. 29 Abram i Nachor wzili sobie ony. ona Abrama miaa na
imi Saraj, aona Nachora nazywaa si Milka.
Bya crk Harana, ktry by ojcem Milki iojcem
Jiski. 30Saraj bya niepodna, nie miaa potomstwa.
31
Terach wzi z sob Abrama, swojego
syna, Lota, syna Harana, to jest syna swojego
syna, Saraj, swoj synow, aon Abrama, swojego syna, iwyprowadzi ich zUr chaldejskiego,
by uda si do ziemi Kanaan6. Gdy dotar do
Charanu7, zatrzyma si tam. 32 Dni Teracha
20

Pomieszanie jzyka moe metonimicznie oznacza niezgod, brak wzajemnego porozumienia.

Brama Boga Babel.
3
W tekcie hebrajskim i w Wulgacie jest nie sto trzydzieci pi, lecz trzydzieci pi. Podobne rnice wystpuj
w nastpnych wierszach.
4
Tu pierwszy raz w tej ksidze pojawia si imi Abram. Bg nazwie go potem Abrahamem. Jest on protoplast
Izraelitw i innych plemion semickich. Lata jego ycia nie s dokadnie znane. By moe y wspczenie z Hammurabim, krlem Mezopotamii (17921750 p.n.e.). Inni uwaaj, e jeszcze wczeniej.
5
Chaldejczycy mieszkali pierwotnie przy ujciu Eufratu do Zatoki Perskiej. Zaoyli szereg pastewek w zachodniej
Babilonii. W 625 r. p.n.e. opanowali gwne miasto Babilon. Odtd nazwa Chaldejczycy uywana bya zamiennie
z nazw Babiloczycy.
6
Ziemia Kanaan to pniejsza Palestyna.
7
Charan miasto i kraina w pniejszej pnocnej Syrii, nad grnym Eufratem.
1
2

17

Ksiga Rodzaju

wCharanie doszy do dwustu piciu lat. Iumar

Terach wCharanie.

12

1 Pan powiedzia do Abrama: Odejd

ze swojej krainy i od swoich krewnych,
zdomu twojego ojca, do ziemi, ktr ci wska.
2
Wywiod bowiem zciebie wielki nard, bd ci
bogosawi, twe imi uczyni wielkim. Bdziesz
bogosawiony. 3 Take tych, ktrzy ciebie bogosawi, ja bd bogosawi, a kltw obejm
tych, ktrzy na ciebie kltwy rzucaj. Dziki tobie bogosawiestwem objte zostan wszystkie
plemiona ziemi.
4
Abram wyruszy w drog, tak jak mu
Pan powiedzia. Poszed znim take Lot. Kiedy
Abram odchodzi zCharanu, mia siedemdziesit
pi lat. 5Abram wzi ze sob Saraj, swoj on,
iLota, syna swojego brata, oraz cay ich dobytek,
ktrego si dorobili, i ca sub, ktr nabyli
w Charanie, i odeszli w stron ziemi Kanaan1.
Iprzybyli do ziemi Kanaan. 6Abram przeszed
wzdu caej ziemi a do pewnego miejsca przy
Sychem2: do wysokiego dbu. Mieszkacami tej
krainy byli wtedy Kananejczycy. 7 Pan objawi
si Abramowi irzek mu: Ten wanie kraj dam
twojemu potomstwu. Abram zbudowa tam otarz dla Pana, ktry mu si ukaza. 8Potem odszed stamtd na gr wznoszc si na wschd
od Betel3. Tam rozbi swj namiot, majc Betel
od strony morza4, aAj od wschodu. Wznis tam
rwnie otarz dla Pana iprzyzywa tam imienia
Pana.
9
Potem Abram zwin swe namioty, odszed stamtd izaoy swj obz na pustkowiu.
10
Gdy nasta gd wowej krainie, Abram uda si
do Egiptu, aby tam osi. Wtej bowiem krainie
gd coraz bardziej si sroy.

12,113,4

Kiedy Abram by ju blisko Egiptu, zanim

wszed tam, powiedzia Abram do Saraj, swojej
ony: Wiem, e jeste kobiet niezwykej urody.
12
Kiedy wic zobacz ci Egipcjanie, powiedz:
Ona jest jego on, izabij mnie, by wzi ci dla
siebie. 13Mw wic: Jestem jego siostr, aby przy
tobie dobrze mi si wiodo iby moje ycie zostao
zachowane.
14
Kiedy Abram wszed do Egiptu, Egipcjanie zauwayli, e jego ona jest bardzo adna.
15
Gdy zobaczyli j take urzdnicy faraona, wychwalali j przed faraonem i przyprowadzili j
do paacu faraona. 16Dziki niej okazywali Abramowi wielk yczliwo. Odtd mia duo owiec,
cielt, osw, niewolnikw, niewolnic, muw
iwielbdw.
17
Ale Bg zacz dowiadcza faraona ijego
dwr wielkimi i dokuczliwymi wydarzeniami
zpowodu Saraj, ony Abrama. 18Faraon zatem
wezwa Abrama irzek: Dlaczego mi to zrobie? Dlaczego nie powiedziae mi, e jest twoj
on? 19 Dlaczego owiadczye: Jest moj siostr? Przez to ja wziem j sobie za on. Oto teraz stoi przed tob twoja ona. Zabieraj j iuciekaj std. 20 I faraon rozkaza swoim ludziom,
aby wydalili Abrama razem zjego on, zLotem
iz wszystkim, co do niego naleao.
11

13

1 Abram odszed z Egiptu na pustyni:

on sam, jego ona ijego dobytek, az nim
take Lot. 2 Abram cieszy si wtedy wielkim
bogactwem stad, srebra izota. 3Uda si tam,
skd przyby: na pustkowia Betel, czyli do tego
miejsca, gdzie wczeniej sta jego namiot: midzy Betel iAj, 4do miejsca, gdzie wczeniej po-
stawi otarz i gdzie Abram przyzywa imienia
Pana.

To znaczy, e z Charanu wyruszyli na poudnie do pniejszej Palestyny.

Sychem miasto chananejskie (kananejskie). Leao ok. 50 km na pnoc od Jerozolimy. W pniejszych dziejach
Izraela odgrywao wan rol.
3
Betel miasto lece ok. 17 km na pnoc od Jeruzalem.
4
Od strony morza to znaczy od zachodu.
1
2

13,514,7

Ksiga Rodzaju

Rwnie Lot, ktry szed zAbramem, mia

swoje owce, bydo rogate i namioty. 6 Ta kraina
jednak nie miaa tyle miejsca, by mieszkali razem.
Ich majtek by zbyt wielki, by obaj mogli razem
w niej przebywa. 7 Wynikay sprzeczki midzy
pasterzami byda Abrama, a pasterzami byda
Lota. Poza tym yli wtedy na tej ziemi Kananejczycy i Peryzzyci. 8 Abram odezwa si do Lota:
Nie powinno by sporw midzy mn itob ani
midzy moimi pasterzami i pasterzami twoimi.
Jestemy przecie ludmi zczonymi wizami
braterstwa. 9Oto caa ta kraina ley przed tob.
Oddal si ode mnie. Jeli ty pjdziesz na lewo, ja
pjd na prawo; ajeli ty na prawo, ja na lewo.
10
Podnisszy swoje oczy, Lot uzna, e
wszystkie okolice nad Jordanem maj dostatek
wody byo to przed zniszczeniem przez Boga
Sodomy i Gomory i e a do wejcia do Soaru s jak ogrody Boga albo jak ziemie Egiptu.
11
Iwybra sobie Lot wszystkie okolice nad Jordanem. Odszed Lot, by zaj tereny od strony
wschodniej. Wten sposb kady znich oddzieli
si od swego pobratymca1. 12Abram osiad wKanaanie, a Lot zamieszka w miecie nalecym
do owych okolic. Postawi swoje namioty wSodomie. 13Aw Sodomie ludzie byli bardzo zepsuci
ioddani grzechom na przekr Bogu.
14
Po oddzieleniu si Lota Bg rzek do
Abrama: Podnie swe oczy iz tego miejsca, gdzie
5

18

teraz jeste, popatrz na pnoc, na poudnie, na

wschd iku morzu. 15Ot cay ten kraj, ktry
widzisz, dam na wieki tobie i twojemu potomstwu. 16Isprawi, e twoje potomstwo bdzie jak
ziarnka piasku na ziemi. Gdyby kto by zdolny
policzy ziarnka piasku na ziemi, to moe itwoje
potomstwo daoby si policzy. 17Wsta iprzejd
przez t ziemi wzdu iwszerz. Tobie j dam.
18
Abram zwin swj obz, odszed stamtd izamieszka przy dbie Mamrego2, ktry y
wHebronie3. Zbudowa tam otarz dla Pana.

14

1Za panowania Amrafela, krla Szinearu4,

Arioka, krla Ellasaru, Kedorlaomer, krl
Elamu5, iTidal, krl Goim, 2przystpili do wojny
zBer, krlem Sodomy, zBirsz, krlem Gomory,
zSzinabem, krlem Admy6, zSzemeeberem, krlem Seboim, iz krlem Beli, czyli Soaru. 3Wszyscy ci ostatni spotkali si w Wwozie Sonym,
gdzie jest teraz Morze Sone7.
4
Przez dwanacie lat byli oni lennikami
Kedorlaomera, a w trzynastym roku zbuntowali si. 5 W czternastym roku przyby Kedorlaomer i inni towarzyszcy mu krlowie i wybili olbrzymw, yjcych w Aszterot-Karnaim,
i razem z nimi wojownicze plemiona, a take
Emitw, osiadych wmiecie Szawa, 6Chorytw,
yjcych w grach Seiru8 a do El, ktry znajduje si na pustyni Paran9. 7Potem, zawrciw-

To, co w polskim przekadzie podano jako pobratymiec, okrelone jest w Septuagincie dosownie jako brat, ADELFOS. Ten grecki rzeczownik oznacza w Biblii dosownie brata, ale take krewnego, kuzyna, krajana, rodaka, wspwyznawc tej samej wiary, przyjaciela, bliskiego wsppracownika.
2
Informacja podana dalej w tej ksidze (14,13.24) wskazuje, e rzeczownik Mamre nie jest w tekcie greckim nazw
dbu, lecz jego waciciela (zob. 14,24). Dzi sytuuje si to miejsce ok. 3 km na pnoc od Hebronu.
3
Hebron miasto lece na zachd od Morza Martwego, 40 km na poudnie od Jerozolimy. W pniejszych czasach tu
bya pierwsza stolica krla Dawida.
4
Szinear staroytna nazwa Babilonii.
5
Elam kraina pooona na wschd od Babilonii.
6
Adma jedno z miast, obok Sodomy i Gomory, ktre tak jak one ulego zagadzie. Dzi na jego przypuszczalnym
miejscu znajduje si Morze Martwe.
7
Morze Sone Morze Martwe.
8
Gry Seiru le na poudnie od Morza Martwego.
9
Paran to pustynia rozcigajca si na zachd od doliny czcej Morze Martwe z Zatok Akaba i na poudnie od pniejszej Judei.
1

19

Ksiga Rodzaju

szy, przybyli do En-Miszpat, czyli Kadesz1 iwycili wszystkich pierwszych mw Amaleka,

a take Amorytw mieszkajcych w Chasason-Tamar.
8
Wtedy krl Sodomy, krl Gomory, krl
Admy, krl Seboim ikrl Beli, czyli Soaru, wyruszyli i ustawili swe szyki bojowe w Wwozie
Sonym 9 przeciwko Kedorlaomerowi, krlowi
Elamu, przeciwko Tidalowi, krlowi Goim, przeciwko Amrafelowi, krlowi Szinearu i przeciwko Ariokowi, krlowi Ellasaru: czterech krlw
przeciwko piciu. 10 Wwz Sony to liczne
rda smoy ziemnej. Krl Sodomy ikrl Gomory, uciekajc, ukryli si tam, apozostali uciekli
wregiony grskie. 11Zwycizcy zabrali zSodomy iGomory cay dobytek oraz wszystkie zapasy ywnoci iodeszli. 12Pojmali te Lota, ktry
mieszka w Sodomie, bratanka Abrama, oraz
cae jego mienie domowe iwycofali si.
13
Kto ze zbiegw przyby i powiadomi
Abrama, nomad2. Mieszka on przy dbie Mamrego, Amoryty, brata Eszkola i brata Anera,
ktrzy byli sprzymierzeni zAbramem. 14Kiedy
Abram dowiedzia si, e Lot, jego bratanek, zosta uprowadzony do niewoli, przeliczy swoich
domownikw i wybrawszy trzystu osiemnastu,
uda si wpocig za tamtymi do Dan3. 15Dopad
ich noc on sam ijego sudzy rozgromi ich,
apotem popdzi jeszcze za nimi do Choby, ktra
ley na lewo od Damaszku. 16Wtaki sposb odzyska cay dobytek Sodomy, odbi Lota, swojego
bratanka, oraz jego majtno, kobiety iludzi.
17
Krl Sodomy wrci on ju bowiem
po pogromie dokonanym przez Kedorlaomera

14,815,4

iprzez towarzyszcych mu krlw wyszed mu

naprzeciw do doliny Szawe (byy tu obszary nalece do krla). 18Krl Szalemu4, Melchizedek,
przynis tam chleby iwino, by on bowiem kapanem Najwyszego Boga5. 19Pobogosawi on
Abrama, mwic: Niech bdzie bogosawiony
Abram przez Boga Najwyszego, ktry stworzy
niebo i ziemi, 20 i bogosawiony niech bdzie
Bg Najwyszy, ktry wyda w twe rce twoich
wrogw.
I wydzieli mu z wszystkiego dziesicin.
21
Natomiast krl Sodomy rzek do Abrama:
Mnie oddaj ludzi, a dobytek we dla siebie.
22
Na to Abram powiedzia krlowi Sodomy: Oto
podnosz sw rk ku Bogu Najwyszemu, ktry
stworzy niebo iziemi, 23e ztego wszystkiego,
co naley do ciebie, nie wezm nawet kawaka
sznurka ani rzemyka od sandaw, aby potem
nie mwi: Ja uczyniem Abrama bogatym. 24Nie
dotyczy to tego, co zjedli wojownicy, iczci przypadajcych na tych mw, ktrzy ze mn wzili
udzia w wyprawie: na Eszkola, na Anera i na
Mamrego. Oni niech wezm swoj cz.

15

1 Po tych wydarzeniach przybyo w widzeniu do Abrama sowo od Pana irzeko:

Nie bj si, Abramie. Ja jestem dla ciebie tarcz.
Twoja nagroda bdzie bardzo wielka. 2Abram
odpowiedzia: O Panie, dlaczego chcesz mi co
dawa? Ja ju gasn, anie mam potomka. Moim
spadkobierc bdzie syn Masek, mojej niewolnicy, to jest Damasceczyk Eliezer 6. 3 I Abram
doda: Skoro nie obdarzye mnie potomkiem,
mj suga bdzie dziedziczy po mnie. 4 Zaraz

Kadesz-Barnea oaza i osada znajdujca si na poudnie od pniejszej Judei, u nasady Pwyspu Synajskiego.
W podstawie hebrajskiej zamiast rzeczownika nomada wystpuje imi wasne Hebrajczyk.
3
Dan miasto lece na pnoc od Jeziora Galilejskiego, blisko rde Jordanu. W pniejszych czasach okrelao pnocn granic krlestwa Izraelitw. Od Hebronu do Dan Abram musia przeby ponad 200 km.
4
Szalem prawdopodobnie jest to wczeniejsza nazwa Jeruzalem, pniejszej stolicy Judei, w ktrej krl Salomon
postawi wspania wityni.
5
Najwyszy Bg jedno z pniejszych okrele Jahwe. Wystpienie go tutaj, podobnie jak samego krla Melchizedeka oraz rodzaju zoonej przez niego ofiary i sw bogosawiestwa, stanowi dla egzegetw intrygujc zagadk.
6
Cay ten wiersz zosta w tradycji rkopimienniczej uszkodzony, dlatego jego sens jest niezrozumiay.
1
2

15,516,3

Ksiga Rodzaju

jednak przybya do niego taka odpowied Pana:

Nie ten bdzie twoim dziedzicem, ale ten, ktry
wyjdzie z ciebie1. On bdzie dziedziczy po tobie. 5Kaza mu wyj na zewntrz itam powiedzia mu: Popatrz na firmament nieba ipolicz
gwiazdy, jeli w ogle bdziesz zdolny je policzy. Idoda: Tak liczne bdzie twoje potomstwo. 6Abram uwierzy Bogu2 ito zostao mu
policzone jako wiadectwo jego sprawiedliwoci.
7
Potem Pan mu rzek: Ja jestem Bogiem,
ktry ci wyprowadzi z Ur chaldejskiego, aby
t ziemi tobie da w dziedziczne posiadanie.
8
[Abram] zapyta: O Wadco, oPanie, po czym
poznam, e stan si jej dziedzicem? 9 Odpowiedzia mu: Wybierz dla mnie trzyletni jaowic, trzyletni koz, trzyletniego barana oraz
turkawk igobia. 10Wybra Mu to wszystko,
rozci na poowy i pooy je naprzeciw siebie.
Ptakw jednak nie przepoawia. 11Ptactwo zaczo zlatywa si do tych tusz, to jest do ich
powek, lecz Abram usiad, by je odpdza.
12
O zachodzie soca jakie obezwadniajce
uniesienie zawadno Abramem. Niezrozumiay
iwielki lk go opanowa. 13Wtedy On odezwa si
do Abrama: Wiedz otym, e twoi potomkowie
bd jako obcy przebywa na ziemi nie swojej,
zrobi ich tam niewolnikami, bd ich drczy
iponia przez czterysta lat. 14Lecz ja osdz na-

20

rd, ktremu bd musieli suy. Pniej wyjd

stamtd zwielkim bogactwem. 15Aty wpokoju
pjdziesz do swoich przodkw, pogrzebany po
spokojnej staroci. 16Dopiero wczwartym pokoleniu oni tu powrc, bo wtedy grzechy Amorytw osign ju peni. 17Kiedy soce znalazo
si na zachodzie, ukaza si ogie, apotem jakby piec wypeniony dymem iponce pochodnie
ognia. Przeszy one pomidzy tymi rozcitymi
poowami3.
18
W owym dniu Pan zawar z Abramem
przymierze, tak mwic: Twojemu potomstwu
dam te ziemie: od rzeki Egiptu4 do wielkiej rzeki, do Eufratu. 19 Oddam Kenitw, Kenizytw,
Kadmonitw, 20Chetytw, Peryzzytw, Refaitw,
21
Amorytw, Kananejczykw, Chiwwitw, Girgaszytw iJebusytw5.

16

1Saraj, ona Abrama, nie moga urodzi

mu dziecka. Jej suc bya Egipcjanka,
majca na imi Hagar. 2 Powiedziaa Sara do
Abrama: Pan zamkn moje ono, tak e nie
mog rodzi. Id zatem do mojej sucej, aby
z niej spodzi dziecko. Abram posucha rady
Saraj6. 3 Po dziesiciu latach od zamieszkania
Abrama wkrainie Kanaan Saraj, ona Abrama,
wzia Egipcjank Hagar, swoj suc, i daa
j Abramowi, swojemu mowi, tak jak on.

Zob. przypis do 6,4.

Wiara Abrama wyraaa si przede wszystkim w zaufaniu Bogu i w przyjmowaniu za prawd wszystkiego, co Bg
mwi. Nie pomniejsza jego wiary to, e pyta on niekiedy o logiczne wyjanienie sw Boga.
3
W tamtych czasach przy zawieraniu uroczystych przymierzy skadano ofiar kultow. Przed jej spaleniem rozcinano
j na poowy i strony sprzymierzajce si przechodziy midzy tymi poowami na znak, e mier ma spotka tych,
ktrzy to przymierze zami. Tu sam Bg, zawierajc przymierze z Abramem, przechodzi w postaci ognia midzy
zoonymi poowami.
4
Rzek Egiptu nazywa tu Biblia najbardziej na prawo wysunit odnog w Delcie Nilu.
5
Krainy tych plemion, nazywanych czsto w ksigach Biblii jednym etnicznym imieniem Kananejczycy, odda w przyszoci Bg Izraelitom. Powodem odebrania im caej ziemi bya ich daleko posunita niemoralno i bawochwalstwo,
ktremu si oddawali, czczc rzeby, figury, obrazy, a take stworzenie (gwiazdy, zwierzta).
6
Propozycja Saraj bya zgodna z prawem obowizujcym w Mezopotamii, skd oboje z mem pochodzili. Mwi o tym
prawie Kodeks Hammurabiego (n. 144145), ktry sprzyja monogamii, ale w przypadku niepodnoci kobiety pozwala
na to, co tu Saraj zaproponowaa mowi. Po urodzeniu takiego dziecka prawowita ona dawaa je do rk ma, co
stanowio pewnego rodzaju adopcj. W dalszych rozdziaach niniejszej ksigi znajdzie si relacja o innych przypadkach
zastosowania tego prawa w rodzie Abrahama.
1
2

21

Ksiga Rodzaju

Zbliy si zatem do Hagar iona pocza. Kiedy zobaczya, e jest brzemienna, zacza swojej
pani okazywa pogard. 5Wtedy Saraj zwrcia
si do Abrama: Doznaj zniewagi ztwojego powodu. Oto ja sama daam ci moj suc na twoje ono. Aodkd ona zobaczya, e jest brzemienna, okazuje mi pogard. Niech Bg rozsdzi t
rzecz midzy mn itob. 6Abram odpowiedzia
Saraj: Ta suca jest wtwoich rkach. Postp
zni, jak ci si bdzie podobao. ISaraj zacza
le j traktowa. Wtedy ona ucieka od niej.
7
Wysannik1 Pana znalaz j na pustkowiu przy rdle zwod, to jest przy rdle wytryskujcym obok drogi do Szur2. 8 Wysannik
Pana odezwa si do niej: Hagar, suco Saraj,
skd idziesz idokd podasz? Odpowiedziaa:
Uciekam przed Saraj, moj pani. 9Wysannik
Pana rzek jej: Wr do swojej pani ipoddaj si
jej wadzy. 10 Wysannik Pana powiedzia jej
jeszcze: Twoje potomstwo doprowadz do wielkiej liczby, tak e z powodu jego mnogoci nie
bdzie go mona policzy. 11Ijeszcze tak rzek
jej wysannik Pana: Oto jeste brzemienna.
Urodzisz syna. Nazwiesz go imieniem Izmael, bo
Pan wie otym upokorzeniu ciebie3. 12Bdzie on
czowiekiem yjcym na dzikich obszarach4. Jego
rce bd dziaay na szkod wszystkich, arce
wszystkich na jego szkod. Ibdzie on zawsze
rozbija swe namioty gdzie blisko wszystkich
swoich pobratymcw5. 13 Wtedy Hagar nadaa
4

16,417,7

Panu, ktry do niej przemwi, imi Ty Jeste

Bogiem, Ktry Wejrza na Mnie, bo powiedziaa: Przecie zobaczyam Go przed sob, gdy mi
si pokaza. 14 Z tego te powodu nazwaa t
studni Studni, przy Ktrej Go Zobaczyam.
To ta, ktra jest pomidzy Kadesz iBered.
15
Hagar urodzia Abramowi syna. Temu
swojemu synowi, ktrego urodzia mu Hagar,
Abram nada imi Izmael.
16
Gdy Hagar urodzia Abramowi Izmaela,
Abram mia osiemdziesit sze lat.

17

1Kiedy Abram mia dziewidziesit dziewi lat, Pan ukaza si Abramowi irzek
mu: Ja jestem twoim Bogiem. Dbaj o to, bym
by zciebie zadowolony, sprawujc si nienagannie, 2aja zawr przymierze midzy mn itob
i bardzo ci rozmno. 3 Na to Abram upad
na twarz, aBg takie do niego skierowa sowa:
4
To jestem ja, a moje przymierze z tob jest
takie: Staniesz si ojcem wielu narodw. 5 Nie
bdziesz ju nosi imienia Abram, lecz twoim
imieniem bdzie Abraham, bo ja ju ustanowiem ci ojcem licznych narodw6. 6 Dam ci naprawd niespotykan wielko, wyprowadz
z ciebie rne ludy, od ciebie pochodzi bd
krlowie. 7 Ustanowi przymierze midzy mn
itob, itwoim potomstwem po tobie przez kolejne pokolenia, jako przymierze wieczne, tak e
bd Bogiem twoim, apo tobie twojego potom-

W Septuagincie jest tu wyraz, ktry w chrzecijaskiej tradycji polskiej wystpuje w transliteracji jako anio, ale
jego pierwotnym znaczeniem jest posaniec, goniec, zwiastun. Poza tym w Biblii nazw wysannik/anio okrelane
s dostpne dla zmysw objawienia samego Boga, na przykad objawienie si Boga Mojeszowi w postaci poncego, ale
niespalajcego si krzaka i w postaci syszalnych sw (zob. Rdz 3,2 nn.).
2
Szur pustynny teren w pnocno-zachodniej czci Pwyspu Synajskiego. Graniczy on z obszarem Delty Nilu.
Przez Szur prowadzi szlak do Egiptu, z ktrego korzystali m.in. kupcy.
3
Te sowa nawizuj do etymologii imienia Izmael: Bg syszy.
4
To znaczy na pustkowiach jak nomadzi, ktrzy nie maj miast ani wsi, lecz dorane koczowiska.
5
Izmael jest protoplast Arabw. Wymienion tu wrogo zachowuj oni wobec Izraelitw, jak widzimy, a do dnia
dzisiejszego.
6
Imiona Abram i Abraham maj w zasadzie jedn podstaw sowotwrcz, zoon ze spgosek, ale z inn gwarow wokalizacj. Tu jednak redaktor tekstu odwouje si do potocznej etymologii i odrnia je, nadajc tylko formie
Abraham znaczenie ojciec mnstwa.
1

17,8-27

Ksiga Rodzaju

stwa. 8 Dam tobie i po tobie twojemu potom-

stwu ten kraj, eby go zasiedli: ca ziemi Kanaan na wieczne posiadanie. Bd dla nich Bogiem.
9
IBg tak jeszcze rzek Abrahamowi: Ty
natomiast bdziesz przestrzega przymierza ze
mn: ty sam i po tobie twoje potomstwo przez
ich kolejne pokolenia. 10Atakie bdzie to przymierze, ktrego ty bdziesz przestrzega, przymierze midzy mn a wami i po tobie twoim
potomstwem przez ich kolejne pokolenia: kady
wasz mczyzna ma zosta poddany obrzezaniu.
11
To obrzezanie czstki waszego napletka bdzie znakiem przymierza midzy mn i wami1.
12
Chopiec ma zosta przez was obrzezany, gdy
ma osiem dni: kady pci mskiej w kolejnych
waszych pokoleniach, atake urodzony wtwoim
domu suga albo nabyty od jakiego cudzoziemca
za srebro2, ktry nie naley do twojego plemienia. 13 Obrzezaniu zostanie poddany urodzony
wtwoim domu suga lub nabyty za srebro. Ato
przymierze ze mn, majce znak na waszym
ciele, bdzie przymierzem wiecznym. 14 Kady
mczyzna nieobrzezany, czyli ten, ktry smego
dnia nie zosta poddany odciciu czstki swojego
napletka, ma zosta usunity ze swego rodu. Odrzuci on bowiem przymierze ze mn.
15
Bg powiedzia do Abrahama: Saraj,
twoja ona ju nie bdzie si nazywa Saraj, ale
nosi bdzie imi Sara3. 16 Bd jej bogosawi
idam ci zniej dziecko. Ijemu bd bogosawi,
tak e zniego powstanie nard. Od niego te bd
pochodzili krlowie rnych ludw. 17Abraham

22

pad na twarz, ucieszy si, ale wswych mylach

rzek sobie: Czy stulatkowi moe si co urodzi? Czy dziewidziesicioletnia Sara moe
jeszcze powi? 18Wic Abraham rzek do Boga:
Niech przynajmniej Izmael cieszy si wswoim
yciu Twoj obecnoci. 19ABg rzek do Abrahama: I owszem, take Sara, twoja ona, urodzi ci syna. Nazwiesz go imieniem Izaak. Zawr
znim moje przymierze jako przymierze wieczne
ipo nim zjego potomstwem. 20Aco do Izmaela,
to wanie wysuchaem ci. Ju mu udzieliem
bogosawiestwa. Zrobi go wielkim i bardzo
licznym. Zrodzi on dwanacie plemion. Uczyni
go wielkim narodem. 21Ale przymierze ustanowi zIzaakiem, ktrego urodzi ci Sara wprzyszym roku otej wanie porze.
22
Na tym skoczy znim rozmow. Potem
Bg odszed od Abrahama.
23
Abraham wzi Izmaela, swojego syna,
urodzonych wswoim domu sucych iwszystkich nabytych za srebro: kadego mczyzn
z ludzi yjcych w domu Abrahama, i jeszcze
tego samego dnia odci ich napletki, tak jak mu
nakaza Bg.
24
Kiedy Abraham kaza odci czstk swojego napletka, mia dziewidziesit dziewi lat.
25
Kiedy Izmaelowi, jego synowi, odcito czstk
jego napletka, mia trzynacie lat.
26
Tego samego dnia i o tej samej porze
obrzezany zosta Abraham i jego syn Izmael.
27
Wszyscy mczyni jego domu isudzy urodzeni wjego domu bd kupieni zinnych plemion za
srebro: wszystkich obrzeza.

Wane zdanie, bo podkrela, e obrzezanie to tylko zewntrzny znak zawartego przymierza, ktrego istot jest zachowanie takiej wiary w Boga, jak mia Abraham.
2
W czasach Abrahama nie istniay jeszcze pienidze w dzisiejszym sensie: ani metalowe monety, ani tym bardziej
banknoty zrobione z jakiego mikkiego materiau. Pienidze z kruszcu wprowadzono w krainach, gdzie y Abraham,
dopiero w VII w. p.n.e. Wczeniej, gdy w handlu odstpiono od wymiany towaru za inny towar, warto patnicz
stanowiy pytki ze szlachetnego metalu o okrelonej wadze: najczciej ze zota lub srebra. Dlatego polski przekad
Septuaginty nie oddaje greckiego rzeczownika ARGYRION przez pienidz, lecz przez srebro. Dotyczy to zwaszcza
wczeniejszych dziejw opisanych w Biblii.
3
Sara znaczy ksiniczka.
1

23

18

Ksiga Rodzaju

1 Kiedy w poudnie Abraham siedzia

przy wejciu do swojego namiotu, stojcego obok dbu Mamrego, objawi mu si Bg.
2
Abraham podnis swoje oczy ispojrza, aoto
trzech mw stoi przed nim1. Ujrzawszy ich,
wyszed pospiesznie z wejcia do swojego namiotu, aby ich powita. Pochyli si przed nimi
w pokonie a do ziemi 3 i rzek: Panie, jeli
dostpiem Twojej askawoci, nie omijaj swego
sugi. 4 Niech przynios wody i niech wam obmyj nogi, a potem odpocznijcie pod drzewem.
5
Przynios chleb, abycie si najedli, i dopiero
potem pjdziecie dalej swoj drog; bo chyba po
to zboczylicie zniej, by przyj do waszego sugi. Oni rzekli: Zrb tak, jak powiedziae.
6
Abraham poszed szybko do namiotu Sary
irzek jej: Zagnie prdko ciasto ztrzech miar2
wyborowej mki pszennej i zrb podpomyki.
7
Potem Abraham pobieg do stada krw, wybra
dorodne modziutkie ciel iprzekaza sudze, nakazujc, aby je jak najszybciej oprawi. 8Iwzi
maso, mleko ito ciel, ktre kaza przyrzdzi,
i postawi przed nimi, aby si najedli. On sam
sta przed nimi pod drzewem.
9
Zapytali go: Gdzie jest twoja ona, Sara?
Odpowiadajc, rzek: Tu w namiocie. 10 Wtedy jeden z nich powiedzia: Kiedy bd wraca,
przyjd do ciebie otej samej porze roku iw tym
samym czasie, wtedy Sara, twoja ona, bdzie
miaa syna. Usyszaa to Sara, ukryta zdrugiej
strony wejcia do namiotu. 11 Abraham i Sara
byli ju bardzo posunici w latach. Sar ju
dawno opuciy kobiece przypadoci. 12Dlatego
Sara zamiaa si itak sobie pomylaa: Do dzi
nic mi si nie urodzio, amj pan3 jest przecie

18,1-24

jeszcze starszy. 13Wtedy Pan rzek do Abrahama: Dlaczego Sara zamiaa si wduchu ipowiedziaa: Czy ja naprawd mog urodzi? Ju
przecie jestem stara. 14 Czy jest jaka rzecz
niemoliwa dla Boga? Otej samej porze iczasie
wrc do ciebie. Iwtedy Sara bdzie miaa syna.
15
Sara tymczasem zaprzeczaa, mwic: Nie
miaam si, bo strach j zdj. Na to On rzek:
Tak tak! Ty naprawd si miaa.
16
Potem ci mowie wstali iudali si stamtd w stron Sodomy i Gomory. Abraham poszed znimi, aby ich odprowadzi. 17Pan powiedzia: Czy musz trzyma w tajemnicy przed
moim sug Abrahamem to, co mam zamiar
zrobi? 18Przecie Abraham ma si sta wielkim
narodem ipoprzez niego wszystkie ludy na ziemi maj otrzyma bogosawiestwo. 19 Wiem,
e on bdzie przykazywa swoim synom, a po
nich swojej rodzinie, eby trzymali si drg Pana
iwypeniali Jego sprawiedliwo iwyroki po to,
by Pan przekaza Abrahamowi wszystko, co mu
obieca. 20 Pan powiedzia: Krzyk z Sodomy
iGomory wzmg si do peni; ich grzechy stay
si bardzo wielkie. 21Zejd zatem izobacz, czy
zgodnie ztym krzykiem, ktry do mnie dociera,
przekroczyli ju wszelkie miary, czy te jeszcze
nie. Chc to wiedzie.
22
Kiedy zatem ci mowie odeszli stamtd,
przybyli do Sodomy. Abraham tymczasem sta
nadal przed Panem4. 23Przybliywszy si, Abraham zapyta: Czy masz zamiar wygubi sprawiedliwego razem zbezbonym? Czy sprawiedliwy bdzie potraktowany tak jak bezbony? 24Bo
jeli byoby w tym miecie pidziesiciu sprawiedliwych, to wygubisz ich? Czy nie bdziesz

Warto zwrci uwag, e teofania polega tu na przyjciu postaci czowieka. Niektrzy chrzecijascy egzegeci forsuj
tez, e trzy osoby zapowiadaj objawienie w Nowym Testamencie tajemnicy Trjcy witej. Inni staraj si udowodni, e Bg objawi si tu w jednej osobie, a pozostae dwie to anioowie.
2
Na podstawie wersji hebrajskiej mona przypuszcza, e autor tekstu greckiego nazwa miar seah jedn z hebrajskich miar cia sypkich. W czasach historycznych jedno seah zawierao 7,7 l. A zatem trzy seah to 23,1 litra. Ale moe
tu chodzi o takie trzy miary mki, ktre wystarcz na chleb dla trzech mczyzn.
3
Panem nazywa tu Sara swojego ma.
4
Wedug dalszego toku opowieci z owych trzech mw udao si do Sodomy dwch (zob. 19,1).
1

18,2519,13

Ksiga Rodzaju

chcia przebaczy caej miejscowoci ze wzgldu

na pidziesiciu sprawiedliwych, jeli tam s?
25
Ty nie moesz dopuci do takiej rzeczy, by
zabija sprawiedliwego razem zbezbonym iby
zbezbonym zrwnany by sprawiedliwy. Onie!
Czy jako sdzia caej ziemi mgby dopuci do
takiego wyroku? 26 Pan odpowiedzia: Jeli
wmiecie Sodoma znajd pidziesiciu sprawiedliwych, przebacz ze wzgldu na nich caemu
miastu. 27Na to Abraham rzek: Chciabym od
nowa przemwi do Pana, cho ja jestem muem
ziemi iprochem. 28Gdyby do tych pidziesiciu
sprawiedliwych zabrako piciu, czy z powodu
braku tych piciu zniszczysz ca miejscowo?
Odpowiedzia: Nie zniszcz, jeli znajd tam
czterdziestu piciu. 29 Znowu odezwa si do
Niego, mwic: A jeli tam znalazoby si czterdziestu? Odpowiedzia: Nie zniszcz ze wzgldu na tych czterdziestu. 30Wtedy zapyta: A czy
wolno mi, Panie, jeszcze zapyta: Gdyby tam
znalazo si trzydziestu? Odpowiedzia: Nie
zniszcz, jeeli znajd tam trzydziestu. 31 Kolejny raz zapyta: Skoro wolno mi rozmawia
z Panem, to gdyby tam znalazo si dwudziestu? Odrzek: Nie zniszcz ze wzgldu na tych
dwudziestu. 32 A on znowu si odezwa: Czy
nie bdzie to niewaciwe, jeli jeszcze raz zapytam: Ajeli znalazoby si tam dziesiciu? Odpowiedzia: Nie zniszcz przez wzgld na tych
dziesiciu. 33Po zakoczeniu rozmowy zAbrahamem Pan odszed. Abraham wrci do siebie.

19

1 Dwaj wysannicy1 przybyli wieczorem

do Sodomy. Lot siedzia w bramie Sodomy2. Gdy Lot ich zobaczy, wsta, by ich powita. Pochyli sw twarz przed nimi a do ziemi

24

i powiedzia: Zechciejcie, panowie, zaj do

domu waszego sugi. Odpoczniecie i obmyjecie
sobie nogi. Kiedy rano wstaniecie, pjdziecie
swoj drog. Oni odpowiedzieli: Nie. Przenocujemy tu, na placu. 3On jednak bardzo na
nich nalega. Skrcili zatem do niego iweszli do
jego domu. Przyrzdzi im napj, upiek przaniki, tak e si najedli. 4Zanim jednak pooyli
si spa, mczyni tego miasta, Sodomici: od
modego do starego, cay tum, otoczyli dom3.
5
Wywoali Lota ipytali go: Gdzie s ci mowie, ktrzy przyszli do ciebie na noc? Wyprowad ich do nas, abymy mogli z nimi spkowa. 6Lot wyszed do nich do bramy, ale kaza
zaryglowa za sob drzwi. 7Odezwa si do nich:
O nie, bracia! Nie moecie dopuci si takiego
bezecestwa. 8Mam dwie crki, ktre jeszcze nie
zaznay ma. Wyprowadz je do was. Skorzystajcie znich, jak wam si bdzie podoba, bylebycie tylko tym mom nie wyrzdzali krzywdy,
dla uniknicia ktrej weszli oni pod mj dach4.
9
Tamci jednak krzyczeli: Odsu si! Przyszede tu jako przybda. Czy po to, by nas osdza? Moemy ci tu zaraz bardziej skrzywdzi
ni ich. Ibolenie poturbowali tego czowieka,
Lota, i podbiegli, by wyway bram. 10 Wtedy
owi mowie wyszli ze rodka do niego zpomoc
swych rk. Wcignli Lota do siebie, do domu,
i zaraz zaryglowali bram domu. 11 A tamtych
mczyzn, ktrzy byli przy bramie domu: od maego do wielkiego, porazili lepot. Dlatego bezskutecznie szukali wejcia.
12
Tymczasem ci mowie zapytali Lota:
Czy masz tutaj kogo bliskiego: ziciw, synw
lub crki? A moe jeszcze kogo innego w tym
miecie? Wyprowad ich std. 13 My bowiem
2

Por. 16,7 z przypisem.

W bramach miast zasiadali w tamtych czasach dostojnicy miasta. Tu zbieraa si na obrady i sprawowanie sdw
starszyzna.
3
Ta dramatyczna scena pokazuje, do jakiego stopnia zdeprawowani i zepsuci moralnie byli wszyscy mieszkacy Sodomy i innych ssiednich miejscowoci.
4
U ludw pierwotnych przyjcie goci i zaopiekowanie si nimi byo jednym z podstawowych nakazw etycznych, i to
tak silnych, e z dwojga nieszcz Lot woli ratowa goci kosztem swoich crek.
1
2

25

Ksiga Rodzaju

zniszczymy t miejscowo, dlatego e krzyk dotar std a do Pana. Pan posa nas, abymy j
cakowicie unicestwili. 14Lot wyszed, aby przekaza to wezwanie swoim ziciom, ktrzy wzili jego crki za ony. Powiedzia im: Wstacie
iwyjdcie ztego miasta, Pan bowiem cakowicie
je zniszczy. Oni jednak uznali, e artuje.
15
O wicie owi wysacy przynaglili Lota,
mwic: Wstawaj, we swoj on idwie swoje
crki, ktre masz przy sobie, iodejd std, aby
nie zgin z powodu nieprawoci tego miasta.
16
Gdy dalej biegali wkko, ci wysannicy chwycili za rk jego ijego on, atake za rce obie
crki, Pan bowiem chcia ich oszczdzi. 17Kiedy wyprowadzili ich na zewntrz, powiedzieli:
Uchod zyciem. Nie ogldaj si za siebie ani
nigdzie tu w okolicy si nie zatrzymuj. Szukaj
ocalenia na grze, aby iciebie to nie dosigo!
18
Lot zwrci si do nich ze sowami: Prosz ci, panie, 19skoro twj suga osign askawo u ciebie i skoro okazae wielko swojej
sprawiedliwoci, wywiadczajc j mnie po to,
aby zachowa moje ycie, to ja pewnie nie zdoam znale schronienia na tej grze tak, by nie
dosigy mnie owe nieszczcia ibym nie umar.
20
Popatrz, tam niedaleko znajduje si miasto,
gdzie mgbym si schroni. Ono jest takie mae,
ale tam moja dusza ocaliaby swe ycie. Spjrz,
czy ono nie jest naprawd mae? Tam wanie
mogaby moja dusza ocali swe ycie1 21Odpowiedzia mu: Zdumiewasz mnie swoj prob
o to, abym nie niszczy tamtego miasta, o ktrym mwisz. 22Pospiesz si zatem ztym szukaniem schronienia, bo ja nie mog wykona swego
zadania, dopki ty tam nie wejdziesz. I to by
powd, dla ktrego owo miasto otrzymao nazw
Soar2.

19,14-34

Kiedy soce wychylio si nad ziemi,

Lot wchodzi do Soaru. 24 Pan zrzuci wtedy
na Sodom iGomor siark, potem ogie spad
z nieba, od Pana, 25 i zniszczy te miasta, okoliczne tereny, wszystkich mieszkacw tych
miejscowoci i wszystko, co z ziemi wyrasta.
26
Akiedy jego ona obejrzaa si za siebie, staa
si supem soli3.
27
Abraham wsta rano, poszed na to miejsce, gdzie wczeniej sta przed Panem, 28by popatrze na Sodom iGomor, ina okoliczne tereny. Spojrza, atam pomienie wydobywaj si
zziemi jak wyziewy zrozpalonego pieca.
29
Stao si bowiem tak, e gdy Pan postanowi cakowicie usun wszystkie w tej okolicy miasta, przypomnia sobie Bg oAbrahamie
iodprawi Lota zsamego rodka zagady wanie
wtedy, gdy podj decyzj ocakowitym zniszczeniu miast, wrd ktrych y Lot.
30
Potem jednak Lot odszed zSoaru iosiad
na owej grze, az nim obie jego crki. Teraz bowiem to on ju ba si zosta wtym miecie.
Zamieszka wjakiej grocie: on sam iz nim
obie jego crki. 31 Kiedy starsza odezwaa si
do modszej: Nasz ojciec jest coraz starszy4,
arwnoczenie nie ma wtej krainie nikogo, kto
by mg do nas si zbliy, jak to jest waciwe
na caej ziemi. 32 Chod, dajmy naszemu ojcu
wino do wypicia i pijmy z nim, aebymy wyday znaszego ojca potomstwo. 33Iteje nocy
upiy swojego ojca winem. Potem wesza starsza
iprzez ow noc spaa ze swoim ojcem. Aon nie
by wiadomy, ani kiedy ona pooya si obok,
ani kiedy wstaa.
34
Nazajutrz rzeka starsza do modszej:
Wczoraj spaam znaszym ojcem. Dajmy mu ina
t noc wino do wypicia, aby ty moga tam wej
23

Zdania zawarte w wierszach 18-20 swoj zawioci gramatyczn wyraaj zaenowanie Lota w okreleniu tak niezwykej i zuchwaej w tym kontekcie proby o zmian miejsca, gdzie mgby znale schronienie.
2
Z kontekstu wynika, e Soar prawdopodobnie znaczy maa miejscowo.
3
W wierszu 17. wysannicy ostrzegali przed ogldaniem si za siebie.
4
Odwoanie si tu do wieku ojca jest aluzj do jego obowizku wyswatania crek.
1

19,3520,14

Ksiga Rodzaju

ispa znim. Wten sposb wydamy potomstwo

znaszego ojca. 35Irzeczywicie tej nocy upiy
winem swojego ojca. Wtedy wesza tam modsza
ispaa ze swoim ojcem. Aon nie by wiadomy,
ani kiedy ona pooya si obok, ani kiedy wstaa.
36
I obie crki Lota poczy za spraw swojego
ojca.
37
Kiedy starsza urodzia syna, nadaa mu
imi Moab, bo jak mwia pochodzi od mojego
ojca1. Jest on przodkiem Moabitw, yjcych do
dzisiaj. 38Take modsza urodzia syna inazwaa go imieniem Ben-Ammi, Syn Mojego Rodu.
Jest on przodkiem Ammonitw, ktrzy istniej
do dzisiaj2.

20

1Abraham odszed stamtd, kierujc si

na poudniowe obszary. Osiad pomidzy
Kadesz i Szur3. Przebywa jako przybysz midzy innymi wGerarze4. 2Abraham zwyk mwi
o Sarze, swojej onie: Jest moj siostr. Ba
si powiedzie: Jest moj on, bo mczyni owego miasta mogliby dla niej zabi jego5.
Iprzez to Abimelek, krl Geraru, przysa swatw izabra Sar. 3Wtedy Bg przyby do Abimeleka wczasie snu nocnego irzek: Umrzesz
z powodu kobiety, ktr poj, bo ona ju yje
z mem. 4 Na to Abimelek, ktry jeszcze nie
zbliy si do niej, powiedzia: Czy Ty karzesz
zgub ludzi niewiadomych i sprawiedliwych?
5
Czy nie on sam mi powiedzia: Jest moj siostr? Ona rwnie owiadczya mi: Jest moim
bratem. Zrobiem to z czystym sercem i z za-

26

chowaniem sprawiedliwoci na moich rkach6.

Bg odpowiedzia mu we nie: Ja take wiem,
e zrobie to z czystym sercem. Dlatego zlitowaem si nad tob, nie dopuszczajc do tego,
aby zgrzeszy przeciwko mnie. Z tego wanie
powodu nie pozwoliem, by si zbliy do niej.
7
Azatem oddaj t kobiet mowi. On jest prorokiem, to pomodli si za ciebie, aby zachowa
swe ycie. Jeli nie oddasz, wiedz, e umrzesz
ty iwszystko, co twoje. 8Kiedy nazajutrz Abimelek wsta, przywoa wszystkie swoje sugi
i przedstawi ich uszom7 ca rzecz. Wszyscy
bardzo si przestraszyli. 9Potem Abimelek kaza
wezwa Abrahama i rzek mu: Dlaczego nam
to zrobie? Czym zawinilimy wobec ciebie, e
prbowae mnie imoje krlestwo obciy tak
wielkim grzechem? Zrobie mi co, czego nikt
nie powinien si dopuci. 10IAbimelek zapyta
Abrahama: Dlaczego to zrobie? 11Abraham
odrzek: Bo pomylaem sobie: Z pewnoci
temu miejscu brakuje bogobojnoci. Zabij mnie
zpowodu mojej ony. 12Atak po prawdzie to ona
jest rzeczywicie moj siostr po linii mojego
ojca, ale nie po linii mojej matki. Izostaa moj
on. 13 Dlatego, gdy Bg wyprowadzi mnie
z domu mojego ojca, powiedziaem jej: Zechciej
wywiadczy mi pewn rzecz zgodn zprawem.
Kiedy mianowicie wejdziemy do jakiejkolwiek
miejscowoci, mw omnie: Jest moim bratem.
14
Wtedy Abimelek wzi tysic dwudrachm8, owce, cielta, sugi isuce ida Abrahamowi. Zwrci mu rwnie Sar, jego on.
6

Imi Moab znaczy pochodzcy od ojca. Moabici zajmowali potem tereny lece na wschd od Morza Martwego
i byli, jak wymienieni w nastpnym zdaniu Ammonici, zawsze wrogo nastawieni do Izraelitw.
2
Ammonici zajmowali potem tereny lece na wschd od dolnego biegu Jordanu.
3
Chodzi o bezludne obszary, rozcigajce si od lecego na poudnie od pniejszej Judei Kadesz w kierunku Delty
Nilu.
4
Gerar miasto lece na poudniowych kracach Judei.
5
Por. analogiczn sytuacj w czasie pobytu Abrahama w Egipcie (zob. 12,11 nn.).
6
Jest to obrazowe okrelenie prawoci w dziaaniach.
7
Tumacz polski zachowuje specyfik stylu podstawy przekadu.
8
Tu redaktor Septuaginty popenia anachronizm, odwoujc si do pniejszego systemu monetarnego Grekw.
Dwudrachm nazywa hebrajski sykl, ktrego warto wagowa wynosia 11,42 g cennego kruszcu. Tysic dwudrachm
zatem to w przeliczeniu na nasz system dziesitkowy 11,42 kg srebra lub zota.
1

27

Ksiga Rodzaju

IAbimelek rzek do Abrahama: Oto cay mj

kraj jest ci dostpny. Mieszkaj, gdziekolwiek ci si
bdzie podobao. 16Ado Sary rzek: Oto tysic
dwudrachm daem twojemu bratu. Niech to bdzie
wynagrodzeniem dla ciebie idla wszystkich twoich
towarzyszek. We wszystkim trzymaj si prawdy.
17
Abraham poprosi w modlitwie Boga
iBg przywrci zdrowie Abimelekowi, jego onie i usugujcym mu kobietom, tak e mogy
rodzi. 18Pan bowiem zamkn od zewntrz kade ono wdomu Abimeleka zpowodu Sary, ony
Abrahama.
15

21

1 Pan wejrza askawie na Sar, tak jak

obieca; speni Pan Sarze to, co przyrzek.
2
Sara pocza i w porze okrelonej przez Pana
Abrahamowi urodzia mu mimo staroci syna.
3
Temu swojemu synowi, ktry si urodzi, aktrego powia mu Sara, Abraham nada imi Izaak.
4
Abraham obrzeza Izaaka w smym dniu, tak
jak nakaza mu Bg. 5Kiedy urodzi mu si Izaak,
jego syn, Abraham mia sto lat. 6Sara powiedziaa: Rado sprawi mi Pan1. Ktokolwiek usyszy
otym, cieszy si bdzie razem ze mn2.
7
I mwia: Kto powiadomi Abrahama
otym, e Sara karmi piersi dziecko? Bo wswym
pnym wieku urodziam syna.
8
Gdy chopiec podrs, zosta odstawiony od piersi. Wtym dniu, wktrym Izaak, jego
syn, zosta odstawiony od piersi, Abraham wyda
wielkie przyjcie. 9Kiedy, gdy Sara zobaczya,
e syn Hagar, Egipcjanki, narodzony zAbrahama, bawi si zIzaakiem3, jej synem, 10powiedziaa do Abrahama: Wyrzu t dziewk i jej syna,

20,1521,21

bo syn posugaczki nie moe by wspdziedzicem

mojego syna, Izaaka. 11To danie dotyczce jego
syna wydao si Abrahamowi zbyt okrutne. 12Bg
jednak odezwa si do Abrahama: Niech ci te
sowa na temat chopca i sucej nie wydaj si
zbyt surowe. We wszystkim, cokolwiek powie ci
Sara, oka ulego jej yczeniom. Powoanie bowiem otrzyma tylko to potomstwo, ktre pochodzi
od Izaaka. 13Az syna tej suebnicy wyprowadz
wielki nard, ion bowiem jest twoim potomkiem.
14
Rano wsta Abraham, wzi chleby ibukak z wod i da Hagar, nakadajc to jej na
plecy. Potem odprawi j. Po odejciu tuaa si
na pustkowiach gdzie za Studni Przysigi4.
15
Kiedy skoczya si woda w bukaku, zostawia chopca pod jak pini, 16 a sama usiada
zdala od niego, na zasig strzau zuku. Mwia bowiem sobie: Nie chc patrze na konanie
mojego syna. I siedziaa tak opodal niego. On
natomiast zacz woa ipaka.
17
Bg wysucha woania dziecka, wznoszcego si zmiejsca, gdzie si ono znajdowao. Wysannik Boga zawoa znieba do Hagar ipowiedzia: Co ztob, Hagar!? Nie bj si. Bg usysza
woanie twojego syna, wznoszce si z miejsca,
gdzie si znajduje. 18 Wstawaj. Podnie dziecko
i we je na rce. Z niego bowiem wyprowadz
wielki nard. 19Iwtedy Bg otworzy jej oczy, tak
e dostrzega rdo tryskajcej wody. Podesza
tam, napenia bukak wod inapoia dziecko.
20
Bg by zjej synem. Gdy dors, trzyma
si pustkowi izosta ucznikiem. 21y na pustyni Paran5. Jego matka wzia mu za on kobiet
zEgiptu.

W tym zdaniu zawiera si aluzja do etymologii imienia Izaak. Znaczy ono bowiem radujcy si, przynoszcy rado.
2
Ten czon zdania moe by przeoony take: mia si bdzie ze mnie.
3
To miejsce budzi hermeneutyczne wtpliwoci: czy chodzi o zabaw obu chopcw, czy o to, e Izmael wymiewa si
z Izaaka. Wystpujce tu greckie sowo ma, owszem, obydwa znaczenia: bawi si z kim i wymiewa kogo, ale
kade z tych znacze wymaga innej skadni. W Septuagincie jest skadnia wskazujca na takie znaczenie, jakie tutaj
podano.
4
Zob. przypis do wiersza 31.
5
Pustynia Paran rozcigaa si na poudnie od pniejszej Judei, czyli w pnocnej czci Pwyspu Synajskiego.
1

21,2222,7

Ksiga Rodzaju

Mniej wicej w tym czasie Abimelek

wraz z Achuzatem, jego przyjacielem, i Pikolem,
naczelnym wodzem jego wojska, zwrci si do
Abrahama ztakimi sowami: Bg jest ztob we
wszystkim, cokolwiek robisz. 23Azatem przysignij mi teraz na tego Boga, e nie popenisz adnej nieprawoci ani wzgldem mnie, ani wzgldem mojego potomstwa, ani wzgldem mojego
imienia, ale e zgodnie ze sprawiedliwoci, jak
ci okazaem, ity okazywa j bdziesz mnie imojemu krajowi, wktrym zamieszkae jako przybysz. 24Abraham odpowiedzia: Gotw jestem
przysic. 25Ale Abraham zgosi rwnoczenie
pretensje do Abimeleka z powodu paru studni z wod, ktre mu zabrali sudzy Abimeleka.
26
Abimelek odpowiedzia mu: Nie wiedziaem,
e kto co takiego zrobi, bo ani ty mi nie powiedziae, ani ja a do dzisiaj nie syszaem otym
od nikogo.
27
Abraham wzi owce i cielta, da je
Abimelekowi1 i obaj zawarli wtedy przymierze
z sob. 28 Abraham wydzieli ze stada swych
owiec jeszcze siedem jagnit. 29Abimelek zapyta Abrahama: Co znaczy te siedem jagnit, wydzielonych przez ciebie ze stada owiec? 30Abraham odpowiedzia: Zechciej przyj ode mnie te
siedem jagnit, aby byy moimi wiadkami, e to
ja wydryem t studni.
31
Ito wanie dlatego temu miejscu nada
nazw Beer-Szeba2. Tam bowiem obaj zoyli sobie nawzajem przysig.
22

28

W Beer-Szebie zawarli przymierze. Potem wsta Abimelek, Achuzat, jego przyjaciel,

iPikol, naczelny wdz jego wojska, iskierowali si ku krainie Filistynw3. 33 W Beer-Szebie
Abraham zaoy plantacj drzew owocowych.
Zacz tam nazywa Pana Bogiem Wiekuistym.
34
Na terenach Filistynw Abraham przebywa
przez wiele dni.
32

22

1Po tych wydarzeniach Bg podda Abrahama prbie. Zawoa na niego: Abrahamie, Abrahamie! A on odpowiedzia: Jestem
tu. 2 Rzek mu: We swojego umiowanego
syna, Izaaka, ktrego tak bardzo kochasz, iid
do krainy wysoko pooonej4. Tam, na jednym ze
wzniesie, ktre ci wska, z mi go na ofiar
caopaln. 3Nazajutrz Abraham wsta inaoy
juki na swojego osa. Wzi z sob dwch ludzi
ze suby oraz Izaaka, swojego syna. Narba te
drew na ofiar caopaln ipozbierawszy si, wyruszy. Wszed na tereny, ktre opisa mu Bg.
4
Trzeciego dnia podnis Abraham swe oczy
izobaczy woddali owo miejsce. 5Wtedy Abraham rzek swoim sugom: Zostacie tu zosem,
ja natomiast i chopiec pjdziemy tam, a kiedy
zoymy pokon, wrcimy do was. 6 Abraham
wzi drwa do caopalenia iwoy je na Izaaka,
swojego syna. Sam wzi do rki ar do rozpaki
oraz n. Iposzli dalej we dwch.
7
Izaak zwrci si do Abrahama, swojego ojca: Ojcze! A on zapyta: Czego chcesz,

1
Te zwierzta mogy by darem dla Abimeleka, ale mogy te posuy do ceremonii uroczystego zawarcia przymierza.
Zob. przypis do 15,17.
2
Beer-Szeba w Septuagincie przeoono to imi wasne jako Studnia Przysigi. Beer-Szeba wystpuje w hebrajskiej
podstawie przekadu. Jest to pniejsze miasto, lece mniej wicej w poowie odlegoci midzy poudniowym kracem
Morza Martwego i Morzem rdziemnym.
3
Filistyni w innych ksigach greckiej Biblii nazywani s obcoplemiecami. Tu redaktor tekstu popenia anachronizm, gdy Abraham y prawdopodobnie w XVIII w. p.n.e., a Filistyni przybyli na nadmorskie obszary lece na
zachd i poudniowy zachd od pniejszej Judei dopiero gdzie na przeomie XIII i XII w. p.n.e.
4
W substracie hebrajskim zamiast kraina wysoko pooona wystpuje imi wasne Moria, ktre wedug etymologii
znaczy wybrany przez Jahwe. Moria utosamiane bywa w historii egzegezy na og ze wzniesieniem w Jeruzalem, na
ktrym Salomon postawi pniej wspania wityni. Samarytanie uwaali, e chodzi o gr Garizim, znajdujc si
na terenie pniejszego pnocnego krlestwa Izraelitw ze stolic w Samarii. Samarytanie uznawali t gr za miejsce
bogosawiestw Boga, dlatego wznieli tam konkurencyjn dla Jeruzalem wityni. Niektrzy egzegeci odrzucaj
obie hipotezy, utrzymujc, e nie da si ustali, o jakie miejsce chodzi.

29

Ksiga Rodzaju

synu? Odpowiedzia: Oto ar i drwa, a gdzie

jest owieczka na caopalenie? 8 Abraham powiedzia: Bg upatrzy sobie, synu, owieczk
na caopalenie. Szli dalej razem, 9a dotarli do
miejsca, ktre wskaza mu Bg. Tam Abraham
wznis otarz, uoy drwa, a potem zwiza
Izaaka, swojego syna, ipooy go na drwach na
otarzu. 10Wycign Abraham sw rk, aby doby noa izabi swojego syna.
11
Wtedy przemwi do niego z nieba wysannik Pana, woajc: Abrahamie! Abrahamie! On powiedzia: Tu jestem. 12On rzek:
Nie podno swej rki na dziecko i nie rb mu
adnej krzywdy. Oto teraz przekonaem si, e
jest wtobie boja Boa, bo dla mnie gotw bye
nie oszczdzi nawet swojego syna.
13
Abraham podnis swe oczy izobaczy, e
stoi tam jaki baran zapltany rogami wgstym
krzewie. Abraham poszed, wzi tego barana
i zoy go na caopaln ofiar zamiast Izaaka,
swojego syna. 14 Temu miejscu Abraham nada
nazw Pan Spojrza, by dzisiaj mona byo mwi: Pan objawi si na grze.
15
Wysannik ponownie zawoa znieba do
Abrahama, 16przekazujc mu nastpujce sowa:
Oto ju przysigem na samego siebie mwi
Pan e z powodu tego, co uczynie, i tego,
e gotw bye dla mnie nie oszczdzi swojego
umiowanego syna, 17 bd ci obdarza swoim
bogosawiestwem ibd cigle zwiksza liczb twojego potomstwa, tak e stanie si liczne
jak gwiazdy na niebie i jak drobiny piasku na
plaach mrz. Twoje potomstwo obejmie w dzie-

22,823,6

dziczne posiadanie miasta swoich nieprzyjaci.

18
Wtwoim potomstwie otrzymaj dla siebie bogosawiestwo wszystkie narody ziemi za to, e
ty okazae posuszestwo mojemu sowu.
19
Potem Abraham wrci do swoich sug.
Powstali irazem podyli do Beer-Szeby.
Abraham przebywa dalej wBeer-Szebie.
20
Po tych wydarzeniach przyniesiono Abrahamowi tak wiadomo: Oto rwnie Milka
powia synw Nachorowi, twojemu bratu: 21Usa
jako pierworodnego, Buza jego brata, Kemuela, protoplast Syryjczykw1, 22Keseda, Chazo,
Pildasza, Jidlafa iBetuela. 23Betuel zrodzi Rebek.
Tych omiu synw urodzia Milka Nachorowi, bratu Abrahama. 24Rwnie jego naonica, majca na imi Reuma, urodzia mu Tebacha, Gachama, Tachasza iMaak.

23

1ycie Sary doszo do stu dwudziestu lat.

2
Iumara Sara wKiriat-Arba2, ktre ley
w kotlinie, czyli Hebronie, w krainie Kanaan.
Przyszed Abraham, aby Sar opakiwa iodda
si aobie.
3
Abraham odszed od zwok iskierowa do
synw Cheta3 takie sowa: 4Jestem uwas tylko
cudzoziemcem iwdrownym przybyszem. Zgdcie si jednak na kupno uwas jakiej dziaki na
grb, abym mg, cho daleko od moich stron,
pogrzeba moj zmar. 5Synowie Cheta tak
dali Abrahamowi odpowied4: 6Nie tak, panie.
Posuchaj nas. Ty wrd nas jeste krlem, pochodzcym od Boga. Z swoje zwoki wjednym

W Septuagincie zmieniono etniczn nazw Aramejczyk na Syryjczyk, gdy w czasach jej redagowania tereny
zwane dawniej Aramem, lecym w grnej Mezopotamii, nazywano Syri.
2
Kiriat-Arba to wersja hebrajska, grecka Miasto Arbok. W Septuagincie t dwuczonow nazw miasta czciowo
przeoono na grecki. W caoci jego znaczenie jest takie: Miasto Czterech. Jak sam redaktor mwi dalej w tym zdaniu, Miastem Arbok jest pniejszy Hebron, ktry lea na terenie Judei, ok. 31 km na poudnie od Jerozolimy. Pooony w kotlinie, ale wrd wysokich gr, by jednym z najstarszych miast w caym wielkim regionie, cznie z Egiptem.
3
Synowie Cheta to prawdopodobnie Chetyci, ktrych macierzysty kraj znajdowa si na terenie Anatolii, ale mieli
pewne enklawy take poza swoj ojczyzn. W tym czasie to oni byli wacicielami dziaki, na ktrej Abraham chcia
pochowa swoj on. W XVII w. p.n.e. ich pastwo stao si ogromnym imperium obejmujcym m.in. pnocn Mezopotami, Syri i Palestyn.
4
Tu i dalej mamy pikny dokument penego kurtuazji targu midzy dwiema stronami.
1

23,724,7

Ksiga Rodzaju

z najznakomitszych naszych grobowcw. Nikt

znas nie odmwi ci grobowca, gdzie mgby pochowa swoj zmar. 7Wtedy Abraham wsta
inajpierw zoy pokon przed ludem tej krainy,
czyli przed synami Cheta, 8 a potem Abraham
takimi sowami przemwi do nich: Skoro jest
wwas ta myl, bym mg pogrzeba moj zmar
daleko od mych stron, wysuchajcie mnie. Rozmwcie si w mojej sprawie z Efronem, synem
Sochara. 9 Niechby on odstpi mi t nalec
do niego podwjn pieczar, ktra si znajduje
w obrbie jego pl. Niechby odda mi j wrd
was za godziw zapat wsrebrze jako wasno
z przeznaczeniem na grobowiec. 10 Efron zasiad porodku synw Cheta. Odpowiadajc
Abrahamowi, Chetyta Efron odezwa si wobecnoci synw Cheta iwszystkich wchodzcych do
miasta1 takimi sowami: 11Przybli si do mnie,
panie. Posuchaj mnie. Tamto pole iznajdujc
si na nim pieczar daj ci wdarze. Oto wanie
daruj ci je wobecnoci wszystkich mieszkacw
miasta. Pochowaj tam swoj zmar. 12 Abraham zoy pokon przed ludmi tej krainy
13
irzek do Efrona, tak by jego sowa docieray
do uszu ludnoci tej krainy: Skoro mi sprzyjasz, posuchaj mnie: przyjmij ode mnie srebro
za ow dziak, abym mg tam pogrzeba moj
zmar. 14Na to Efron skierowa do Abrahama
takie sowa: 15 Nie tak, panie, jak usyszaem.
Ziemia jest warta czterysta dwudrachm2 srebra.
Ale czyme to jest midzy mn atob? Pochowaj
tam swoj zmar. 16Abraham zgodzi si na to,
co powiedzia Efron. Wypaci Abraham Efronowi to srebro, ktre okreli w obecnoci synw
Cheta: czterysta dwudrachm w srebrze, cenionym wwczas wkupiectwie.

30

Wtaki sposb posiado Efrona, znajdujca si przy podwjnej pieczarze, wssiedztwie

terenu Mamre3, obejmujca zarwno pole, jak
iow znajdujc si przy nim pieczar, atake
kade drzewo rosnce na nim, to jest na caym
jego obszarze, 18staa si wasnoci Abrahama
przez zakup wobecnoci synw Cheta iwszystkich wchodzcych do tego miasta4.
19
Potem Abraham pochowa Sar, swoj
on, wpodwjnej pieczarze, na terenie lecym
w ssiedztwie posiadoci Mamre (jest to Hebron), wkrainie Kanaan.
20
Odtd uznawano, e owo pole iznajdujca si na nim pieczara nale do Abrahama jako
wasno grobowa, nabyta od synw Cheta.
17

24

1Abraham by stary, ju bardzo posun

si w latach. Pan we wszystkim bogosawi Abrahamowi. 2 Abraham zwrci si do
swojego sugi, ktry by starszym w jego domu
izarzdc wszystkich jego dbr: Przesu swoj
doni po moim udzie5, 3bo chc ci zaprzysic
na Pana, Boga nieba i Boga ziemi, e dla mojego syna, Izaaka, nie wemiesz ony spord
crek Kananejczykw, wrd ktrych yj, 4ale
e udasz si do kraju, gdzie si urodziem, ido
mojego plemienia i stamtd wemiesz on dla
mojego syna, Izaaka. 5 w suga zapyta go:
A jeli ta kobieta nie bdzie chciaa przyj ze
mn a tutaj, do tej krainy, czy bd mg zpowrotem zaprowadzi twojego syna do kraju,
zktrego wyszede? 6Na to Abraham rzek mu:
Strze si tego, by tam mia wraca zmoim synem! 7Pan, Bg nieba iBg ziemi, ktry mnie
zabra z domu mojego ojca i z kraju, gdzie si
urodziem, ktry rozmawia ze mn iktry pod

W bramach miasta starszyzna odbywaa narady i rozstrzygaa kwestie prawne, dlatego kady wchodzcy do miasta
mg sucha tych narad (por. 19,1 z przypisem).
2
O dwudrachmie zob. przypis do 20,14.
3
Ten teren znajdowa si ok. 3 km od miasta Hebron.
4
Tym miastem jest Hebron.
5
Jest tu wspomniany jaki uroczysty, ale mao dla nas w szczegach zrozumiay gest towarzyszcy zaprzysieniu. Ten
sam gest z przysig wystpuje jeszcze w 47,29.
1

31

Ksiga Rodzaju

przysig powiedzia mi: T krain dam tobie

itwojemu potomstwu, On wanie wyle swojego anioa przed tob, tak e bdziesz mg wzi
stamtd on dla mojego syna, Izaaka. 8Agdyby
taka kobieta nie chciaa wyruszy ztob do tej
tu krainy, bdziesz zwolniony zprzysigi. Tylko
mojego syna nie odprowadzaj tam. 9Wtedy w
suga przesun swoj doni po udzie Abrahama, swojego pana, iprzysig mu, e ten nakaz
wykona.
10
Wzi w suga z sob dziesi wielbdw swojego pana i rne rzeczy z wszystkich
dbr swojego pana i gdy by gotowy, wyruszy
do Aram-Naharaim, do miasta Nachora1. 11Tam
zatrzyma wielbdy na odpoczynek przed miastem, przy studni zwod. Bya wieczorna pora,
kiedy kobiety wychodz, by nabra wody. 12Powiedzia: O Panie, Boe pana mojego, Abrahama, poprowad mnie dzisiaj pomyln drog
i oka askawo mojemu panu, Abrahamowi.
13
Oto stanem przy rdle zwod, do ktrego
crki mieszkacw miasta przychodz, by zaczerpn wody. 14 Niech dziewczyna, ktr poprosz: Nachyl mi swojego dzbana, abym mg
si napi, i ona mi odpowie: Napij si, a napoj do syta take twoje wielbdy, dopki pi nie
przestan, niech wanie ona bdzie t, ktr Ty
przygotowae dla Izaaka, Twojego sugi. Wtaki
sposb bd mg si przekona, e okazae askawo mojemu panu, Abrahamowi. 15Istao
si tak, e zanim on skoczy wswych mylach
t modlitw, przysza Rebeka, ktra urodzia si Betuelowi, synowi Milki, ony Nachora,
brata Abrahama. Trzymaa dzban na swym
barku. 16 Bya to dziewczyna niezwykej urody.
Bya dziewic. aden mczyzna jeszcze jej nie
pozna. Gdy dosza do rda, napenia dzban

24,8-30

izacza odchodzi. 17Wtedy w suga podbieg

do niej ipoprosi: Daj mi do picia troch wody
ztwojego dzbana. 18Ona odpowiedziaa: Napij
si, panie, iod razu przechylia dzban na swoim barku, by mg pi, 19 a si nasyci. Potem
rzeka: Zaczerpn wody take dla twoich wielbdw, aby si wszystkie napiy. 20 Oprnia
prdko dzban, wlewajc wod do poida, i zaraz znowu pobiega do studni, aby zaczerpn
i zanie wod do picia wszystkim wielbdom.
21
Aon patrzy na ni wmilczeniu, chcc pozna,
czy Pan szczliwie pokierowa jego drog, czy
nie. 22 Kiedy wszystkie wielbdy przestay pi,
w czowiek wyj dla niej zote kolczyki owadze
drachmy2 ina jej rce dwie bransolety ocznej
wadze dziesiciu sztuk zota3 23iodzywajc si,
zapyta j: Czyj jeste crk? Powiedz mi. Czy
utwojego ojca znalazoby si dla nas miejsce na
nocleg? 24 Odpowiedziaa mu: Jestem crk
Betuela, syna Milki, ktrego urodzia Nachorowi. 25 I rzeka mu: U nas jest duo podciki ipaszy. Jest te miejsce na nocleg. 26Wtedy
ten czowiek zuczuciem szczcia zoy pokon
przed Panem 27 i powiedzia: Bogosawiony
niech bdzie Pan, Bg mojego pana, Abrahama.
On bowiem nie odsun swojej sprawiedliwoci
ani wiernoci od mojego pana. Mnie natomiast
poprowadzi szczliw drog do domu brata
mojego pana.
28
Dziewczyna udaa si pospiesznie do domu
swej matki, aby przekaza wiadomo otym spotkaniu. 29ARebeka miaa brata oimieniu Laban.
Laban pobieg do owego czowieka przy rdle za
miastem. 30Poniewa widzia kolczyki na uszach
ina ramionach swej siostry bransolety oraz sysza sowa Rebeki, swej siostry, ktra mwia:
Tak oto powiedzia mi w czowiek, zpopie-

To miasto leao w grnej Mezopotamii, na obszarach, ktre nazywane byy take Aramem.
Jak w wielu innych miejscach, tak i tutaj redaktor tekstu, a za nim tumacz Septuaginty, adaptuje szczegy relacji
do swoich czasw. Drachma to srebrna moneta grecka. Jedna drachma stanowia mniej wicej dzienny zarobek robotnika. Waya 4,35 g kruszcu.
3
Sztuka zota to zapewne sykl, ktry w czasach redakcji tekstu way prawdopodobnie 11,42 g kruszcu.
1
2

24,31-56

Ksiga Rodzaju

chem uda si do niego, do owego rda, gdzie

sta przy wielbdach. 31Tam rzek mu: Wejd,
prosz. Niech Pan bdzie bogosawiony! Dlaczego zatrzymujesz si na zewntrz!? Ja ju kazaem przygotowa dom imiejsce dla wielbdw.
32
Wszed zatem w czowiek do domu i zdj
uprz zwielbdw. Dano wielbdom podcik i pasz. Jemu i ludziom towarzyszcym mu
podano wod do obmycia stp. 33Potem pooono
przed nimi chleby, eby si najedli. On jednak
rzek: Nie bd jad, dopki nie przedstawi
mej sprawy. Tamci powiedzieli: Przedstaw.
34
Zacz opowiada: Jestem sug Abrahama.
35
Pan bogosawi mojemu panu, tak e wznis
si wysoko. Da mu owce icielta, srebro izoto, sugi isuce, wielbdy iosy. 36Sara, ona
mojego pana, urodzia jedynego syna mojemu
panu, gdy by ju stary. Dlatego jemu on odda
wszystko, co naleao do niego. 37Mnie pan mj
zobowiza przysig, mwic tak: Nie wemiesz
ony dla mojego syna spord crek Kananejczykw, pord ktrych yj ina ktrych ziemi
mieszkam, 38lecz udasz si do domu mojego ojca,
do mojego plemienia, i stamtd wemiesz on
dla mojego syna. 39Na to ja odrzekem mojemu
panu: Amoe ta kobieta nie zechce przyj tu ze
mn? 40Wtedy on powiedzia: Pan, ktremu staram si przypodoba, wyle ztob swojego anioa
ion szczliwie pokieruje twoj drog, tak e bdziesz mg wzi on dla mojego syna zmojego
plemienia, z domu mojego ojca. 41 A zwolniony
by moesz od zoonej mi przysigi tylko wtedy, gdy po twoim przybyciu do mojego plemienia nie daliby ci jej. Wtedy bdziesz mg czu
si wolny od zoonej mi przysigi. 42Kiedy wic
dzisiaj doszedem do tego rda, powiedziaem:
OPanie, Boe mojego pana, Abrahama, jeli Ty
chcesz pomylnie a do koca pokierowa moj
drog, ktr wanie tu przybyem 43istoj ju
przy rdle zwod, do ktrego przyjd czerpa
wod crki mieszkacw tego miasta, to jeli
przybdzie tu taka dziewczyna, ktra, gdy j poprosz, mwic: Daj mi ze swego dzbana troch
wody do napicia si, 44 odpowie mi: Napij si,

32

azaczerpn te wody dla twoich wielbdw, to

niech to bdzie ta kobieta, ktr Pan przygotowa dla Izaaka, swojego sugi, iniech po tym wanie przekonam si, e okazae ask mojemu
panu, Abrahamowi. 45Iwanie tak si zoyo,
e jeszcze wswych mylach nie skoczyem tej
modlitwy, a ju przysza Rebeka, majc dzban
na swym barku. Zesza do rda izaczerpna
wody. Wtedy poprosiem j: Daj mi pi. 46Aona
od razu przechylia swj dzban, ktry miaa na
sobie, mwic: Napij si ty, atwoje wielbdy te
napoj. Napiem si zatem, a ona napoia moje
wielbdy. 47 Zwrciem si do niej z pytaniem:
Czyj jeste crk. Odpowiedziaa: Jestem crk
Betuela, syna Nachora, ktrego urodzia mu Milka. Wtedy ja zawiesiem jej kolczyki na uszach,
ana jej rce wsunem bransolety. 48Uszczliwiony zoyem pokon przed Panem iuwielbiaem Pana, Boga mojego pana, Abrahama za to,
e poprowadzi mnie pomyln drog, okazujc
trosk, tak ebym mg wzi crk brata mojego pana dla jego syna. 49 Jeli zatem chcecie
mojemu panu okaza yczliwo i speni czyn
sprawiedliwy, powiedzcie mi; a jeli nie, te mi
powiedzcie, abym odszed gdzie wt lub tamt
stron.
50
Wodpowiedzi Laban iBetuel rzekli: To
od Pana pochodzi ten wybr. My zatem nie moglibymy odpowiedzie czym zym na to, co dobre. 51Oto jest tu przed tob Rebeka. We j iwyruszaj. Niech bdzie on syna twojego pana, tak
jak orzek Pan. 52Kiedy suga Abrahama usysza te sowa, zoy przed Panem pokon a do
ziemi. 53Suga wydoby naczynia srebrne izote,
a take rne stroje i da je Rebece. Przekaza
te podarunki jej bratu ijej matce. 54Jedli ipili:
on i mowie, ktrzy z nim byli. Potem poszli
spa. Kiedy nazajutrz wsta, powiedzia: Wyprawcie mnie ju wdrog, abym mg powrci
do mojego pana. 55Wtedy jej bracia imatka rzekli: Niech jeszcze dziewczyna zostanie z nami
na jakie dziesi dni. Potem odejdzie. 56 On
jednak znowu zwrci si do nich: Nie zatrzymujcie mnie, skoro Pan da mi pomyln drog.

33

Ksiga Rodzaju

Wyprawcie mnie, abym mg ju wrci do mojego pana. 57Na to odpowiedzieli: Przywoajmy

dziewczyn iwysuchajmy odpowiedzi zjej ust.
58
Przywoali Rebek i zapytali j: Czy chcesz
i ztym czowiekiem? Odpowiedziaa: Chc.
59
Przygotowali wic do drogi Rebek, swoj siostr, jej rzeczy, owego sug Abrahama i towarzyszy jego wyprawy. 60 Udzielili bogosawiestwa Rebece, swojej siostrze, mwic jej: Jeste
nasz siostr. Rozmn si w tysice tysicy.
Niech twoje potomstwo stanie si dziedzicem
miast nieprzyjaci. 61Wstaa Rebeka ijej suce. Wsiady na wielbdy ipodyy za owym
czowiekiem. Tak zatem suga, wziwszy zsob
Rebek, odjecha.
62
Izaak wdrowa1 po pustkowiach wokolicach Studni Widzenia. Przebywa on na obszarach lecych na poudniu. 63 Pewnego razu
wyszed Izaak pod wieczr na pola, by wsamotnoci pomyle. Kiedy podnis swe oczy, zobaczy zbliajce si wielbdy. 64 A kiedy Rebeka
podniosa swe oczy izobaczya Izaaka, zeskoczya zwielbda 65izapytaa sugi: Kim jest ten
czowiek, ktry idzie do nas przez dolin? Suga odpowiedzia: To jest mj pan. Wtedy ona
wzia woalk izasonia si ni.
66
Suga opowiedzia Izaakowi owszystkich
rzeczach, ktrych dokona. 67 Izaak wszed do
namiotu swojej matki iwzi zsob Rebek. Zostaa jego on, aon bardzo j miowa. Idozna
Izaak pociechy po Sarze, swojej matce.

25

1 Abraham wzi sobie nastpn on,

imieniem Ketura. 2 Urodzia mu Zimrana, Jokszana, Medana, Midiana, Jiszbaka iSzuacha.
3
Jokszan zrodzi Sab, Tamana iDedana.
Synami Dedana byli Rauel iAbdeel oraz Aszszurim, Letuszim iLeummim.

1
2

24,5725,18

Synowie Midiana: Efa, Efer, Henoch, Abida iEldaa. Ci wszyscy byli potomkami Ketury.
5
Wszystkie swoje dobra przekaza Abraham Izaakowi, swojemu synowi. 6Synom natomiast swoich naonic da Abraham rne podarunki ijeszcze za swojego ycia wyprawi ich na
wschd, na wschodnie obszary, daleko od Izaaka,
swojego syna.
7
Adni, ktre przey Abraham, dosigy stu
siedemdziesiciu piciu lat. 8Odszed Abraham,
umierajc jako starzec wpogodnej staroci, syty
dni. Doczy do ludu swoich przodkw. 9Izaak
iIzmael, jego synowie, pochowali go wpodwjnej
pieczarze, na polu Efrona, syna Sochara, Chetyty, ktre ssiaduje zterenami Mamre. 10To pole
ipieczar kupi Abraham od synw Cheta. Tam
wanie pochowani zostali Abraham iSara, jego
ona.
11
Po mierci Abrahama Bg bogosawi
Izaakowi, jego synowi. Izaak przebywa wokolicach Studni Widzenia.
12
Aoto narodziny zIzmaela, syna Abrahama, ktrego Hagar, suca Sary, urodzia Abrahamowi.
13
Takie byy imiona synw Izmaela, podane tu wedug pochodzcych od niego rodw: Nebajot pierworodny Izmaela, dalej Kedar, Adbeel, Mibsam, 14Miszma, Duma, Massa, 15Chadad,
Tema, Jetur, Nafisz iKedma.
16
Oni byli synami Izmaela itakie byy ich
imiona wedug ich namiotw ikoczowisk: dwunastu naczelnikw wedug ich rodw.
17
Aoto lata ycia Izmaela: sto trzydzieci
siedem. Kiedy zachorowa, zmar i doczy do
swojego rodu wrd umarych.
18
Jego potomkowie zasiedlili tereny od
Chawila do Szur, ktre ley naprzeciw Egiptu,
skd mona doj a do Aszszuru2. Osiedlali si
zawsze wssiedztwie wszystkich swoich braci.
4

Jako nomada pilnowa zapewne stad swojego ojca i przenosi si z miejsca na miejsce w poszukiwaniu pastwisk.
Chodzi o szlak nadmorski z Egiptu na pnoc a do grnej Mezopotamii.