CZ PIERWSZA

Rozdzia 1
Heideggera czytanie Nietzschego
W typowym, dzisiejszym ujciu, to, co zostao tu powiedziane jest zwyczajnym
efektem naciganej i jednostronnej, Heideggerowskiej metody egzegezy, ktra zdya
si ju sta przysowiow. W rzeczy samej, moemy, albo powinnimy zapyta: Ktra
interpretacja jest prawdziwa: Czy ta podejmujca perspektyw, w ktrej tkwi,
poniewa sama ta perspektywa, ta zdolno patrzenia, ukazuje siebie jako znajom i
oczywist [wszystko tumaczc na mocy swej oczywistoci przyp. MK]?
Czy moe ta (interpretacja), ktra w caoci podwaa powszechn perspektyw,
poniewa niewykluczone, e i w rzeczy samej waciwie ta zdolno patrzenia nie
prowadzi do tego, co chce by zobaczone.

Martin Heidegger, Wprowadzenie do metafizyki

Bardziej ni broni Nietzschego od interpretacji Heideggera, powinnimy moe odda

go caego, przyjmujc t interpretacj bez zajknicia.

Jacques Derrida, O gramatologii

Przywaszczajc sobie jeden ze sawniejszych nagwkw Nietzschego, mona

powiedzie, e cay filozoficzny projekt Heideggera mona uj jako badanie
Historii bdu. Tym bdem jest metafizyka, ktr Heidegger opisuje jako histori
zapomnienia Bytu. W tej narracji Nietzsche zajmuje miejsce o szczeglnym
znaczeniu, co wida choby po tym, e Heidegger opublikowa wicej materiau o
Nietzschem (ponad 1200 stron specjalnie powiconych interpretacjom Nietzschego)
ni o kimkolwiek innym w historii [filozofii przyp. MK]. Najwaniejsza myl

Nietzschego objawia si Heideggerowi jako skoczenie metafizyki; autor Bycia i

czasu odnajduje u Nietzschego najpeniejszy wyraz zapomnienia Bytu. eby Bycie
ocali od tego zapomnienia, filozofia musi przezwyciy metafizyk, a pierwszym
krokiem w tym kierunku jest konfrontacja (Aus-einander-setzung) z myl
Nietzschego, stanowica wedug Heideggera najdoskonalszy wyraz zapomnienia
Bycia.
Przedmiotem mojej analizy bdzie konfrontacja Heideggera z Nietzschem,
obecna w trzech Heideggerowskich polemikach z myl Nietzschego: uwagach
Heideggera dotyczcych ogoszenia przez Nietzschego mierci Boga, odpowiedzi na
pytanie kim jest Zaratustra? oraz Heideggerowskiej interpretacji pogldw
Nietzschego na temat sztuki jako ukazujcych, w sposb najbardziej wyrazisty
przezwycienie metafizyki poprzez wywrcenie Platona do gry nogami.
Wczeniej jednak powic troch miejsca rozwaaniom na temat kilku zasadniczych
rozstrzygni metodologicznych lecych u podstaw interpretacji Heideggera.
Natomiast

rozdziale

drugim

poddam

krytyce

podejcie

interpretacyjne

Heideggera i wrc do wspomnianych rozstrzygni, by oceni ogln skuteczno

metody

Heideggera

zastosowanej

do

analizy

Nietzschego,

jednoczenie

zaproponuj kilka konkurencyjnych interpretacji. Sama analiza zajmujca wikszo

rozdziau pierwszego, ma przede wszystkim charakter egzegetyczny i czytelnikowi
naley si sowo wyjanienia na temat funkcji, jak spenia ona w moim wywodzie.
W rozdziale tym chc, przez starann egzegez prac Heideggera powiconych
Nietzschemu, okaza to, co wielu czytelnikw zakada albo przyjmuje na wiar,
powoujc si na innych komentatorw lub krytykw Heideggera. Uwaam, e w
pracy naukowej trzeba si dokadnie przyjrze temu, co Heidegger mwi, i wskaza
miejsca, w ktrych jego interpretacja staje si dogmatyczna, przez co zarwno ja, jak i
wielu innych autorw uznaje za problematyczn.

Taka eksplikacja jest wic

niezbdnym elementem konfrontacji z Heideggerowsk interpretacj Nietzschego:

po pierwsze bowiem ilustruje ona rozstrzygnicia metodologiczne opisane w

pierwszej czci tego rozdziau, po drugie za pozwala uzasadni uwagi krytyczne,
ktre wysuwam w rozdziale drugim.
Zanim rozpoczniemy badanie, przydaoby si wspomnie o jeszcze jednej
rzeczy odnonie do mojego podejcia do Heideggera. Na najprostszym poziomie
wydaj si istnie dwa odmienne, cho wzajemnie powizane podejcia do
interpretacji prac Heideggera powiconych Nietzschemu. Mona na nie patrze
przez

pryzmat

Heideggerowskiego

projektu

przezwycienia

metafizyki

przywrcenia Bycia z zapomnienia, a wwczas bd one mwi przede wszystkim o

samym Heideggerze, wobec czego wszelkie uwagi o filozofii Nietzschego maj
charakter wtrny i przypadkowy. Mona te widzie w nich egzegez filozoficznego
dorobku Nietzschego. Mwilibymy wtedy gwnie o Nietzschem i tylko porednio
o Heideggerze. Cho nie zawsze da si te dwie strategie czytania od siebie oddzieli,
bd raczej wykorzystywa t ostatni, czyli t, w myl ktrej prace Heideggera na
temat Nietzschego dotycz filozofii Nietzschego, nie Heideggera. Te omwienia bd
zatem krytycznym odczytaniem filozofii Nietzschego tylko na warunkach bycia jej
interpretacjami. W ten sposb posu za przykady metody interpretacyjnej
Heideggera; wszelkie uwagi krytyczne dotyczce odczytania historii filozofii przez
Heideggera i jego projektu przezwycienia metafizyki odo na pniej. William J.
Richardson, jeden z najbardziej yczliwych komentatorw Heideggera, opowiedzia
nastpujc anegdot podczas swego Wykadu Suarez w 1965 roku na
Uniwersytecie w Fordham: Kiedy Heidegger musia zmierzy si z krytyk swoich
interpretacji Kanta, po prostu powiedzia: moe nie jest to najlepszy Kant, ale za to
wietny Heidegger. Przedmiotem analizy nie bdzie wietny Heidegger jako taki;
pytanie, ktre nas bdzie interesowa, brzmi raczej: czy interpretacja Heideggera daje
dobrego Nietzschego. Pytanie o filozofi Heideggera bdzie lepiej postawione

tylko w tym momencie, w ktrym wyowimy metodologiczne zasady stanowice o

Heideggerowskiej hermeneutyce.
Metodologiczne rozstrzygnicia Heideggera
Oglnie rzecz biorc, Heideggerowska interpretacja Nietzschego wynika z
trzech

rozstrzygni

metodologicznych,

stanowicych

konsekwencje

Heideggerowskich rozwaa nad natur mylenia. Pierwsze rozstrzygnicie polegao

na zlokalizowaniu tego, co Heidegger nazywa waciw filozofi Nietzschego, w
wikszoci nieopublikowanym Nachlass, ktrego fragment ukaza si drukiem jako
Wola mocy. Heidegger pisze, e 'doktryn' myliciela jest to, co zostao
niewypowiedziane w jego sowach. W takim odczytaniu Nietzschego istnieje wana
dwuznaczno Heideggerowskiej koncepcji niewypowiedzianego. Po pierwsze,
niewypowiedziane oznacza to, co, prosta sprawa, nie zostao wyraone przez
Nietzschego w tekstach, ktre opublikowa. Po drugie, odnosi si do tego, co nie moe
by wypowiedziane w adnej formie w obrbie tradycji zachodniej metafizyki, do
ktrej Nietzsche nalea. Wnioski Heideggera z kadego z tych dwch sensw s
ukazane w jego rozprawie o Nietzscheaskim niewypowiedzianym. Po pierwsze,
pierwotno tego, co niewypowiedziane, ma uzasadnia skupienie si na Nachlass.
Jeli to, co Nietzsche sam opublikowa byo tym, co powiedzia, jego literackie
pozostaoci,

Nachlass,

nie

niewypowiedzianym.

Heidegger

uwaa,

pierwszestwo ma to, co zostao niewypowiedziane, kiedy twierdzi, e Wola mocy a

przez ni chodzi mu o tekst, ktry Nietzsche chcia opublikowa pod tym tytuem,
a nie tylko ksik Wola mocy, ktra bya skonstruowana przez (literary executors
wacicieli pozostaoci notatek po mylicielu...?) z jego zeszytw jest gwn
baz Nietzschego (Hauptwerk), do ktrej wszystkie opublikowane teksty stanowi
tylko

przedsionek

(Vorhalle).

[pokrtnie

napisane

zdania

tumaczce,

Heideggerowi nie wystarczy to, co zostao opublikowane jako Wola mocy, ale rwnie

reszta notatek myliciela Heidegger uwaa, e koczy rozpoczte dzieo

Nietzschego przyp. MK]
Filozofia waciwa Nietzschego, fundamentalna pozycja, z ktrej si
wypowiada [] we wszystkich pismach, ktre sam opublikowa, nie
przybraa ostatecznej formy i nie bya opublikowana w adnej
ksice, ani w cigu lat 1879 1889, ani w pniejszym czasie. To, co
Nietzsche

opublikowa

szczytowych

momentach

swojej

kreatywnoci byo zawsze tylko tem. [] Jego filozofia waciwa

bya pozostawiona jako pomiertna, nieopublikowana praca.
Drugim uyciem tego, co Heidegger uzna za esencj niewypowiedzianego w
tym, co myliciel powiedzia, moe by zrozumiane na podstawie pojcia
niepomylanego. Po Tako rzecze Zaratustra, Heidegger mwi nam: Nietzsche nigdy
nie opublikowa tego, co naprawd myla. Wszystkie jego opublikowane prace po
Zaratustrze s polemicznymi odpowiedziami na wydarzenie, jakim jest europejski
nihilizm. To, co Nietzsche naprawd myla mona odnale w jego Nachlass, a i tak
wszystkie myli, ktre tam znajdujemy, maj posta tego, co niepomylane.
Niepomylane w myli filozofa nie jest brakiem spjnoci. To, co nie-pomylane jest
tam w kadym aspekcie tylko jako nie-pomylane. Im oryginalniejsza myl, tym
oryginalniejsze jest to, co w niej niepomylane (WCT, s. 76). Jak pniej zobaczymy,
niepomylane w refleksji Nietzschego jest tym samym, co pozostaje niepomylane w
myleniu zachodniej historii jako historii metafizyki: Prawdy Bycia. Gwnym celem
Heideggera jest pokazanie Nietzschego jako zdolnego do podjcia refleksji o
Prawdzie Bycia, ktra zostaa przez niego niepomylana jako kulminacja zachodniej
myli jako metafizyki.

Posowie:* nie tumaczyem przypisw ** pojawi si problem z drukowaniem z

Google Books, std jedna strona wystpuje jako dwa zdjcia (mam nadziej, e nie
kopocze to Pani za bardzo)
Micha Krot