Professional Documents
Culture Documents
w maych i rednich
przedsibiorstwach
przemysu chemicznego,
produkcji wyrobw z gumy
i tworzyw sztucznych
Andreas Markom
Niels Hjorth
agencja wdraajca
Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci
(PARP)
wykonawca
sterreichische Akademie fr Arbeitsmedizin
(AAM) w konsorcjum z CEEN Consulting GmbH,
OVQ GmbH, OQS GmbH, & STRABAG AG
ISBN 3-86611-029-4
opracowanie graficzne
Ida Kumierczyk
tumaczenie
Maciej Baraski
redakcja
Katarzyna Rogowska
Spis treci
WSTP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
A. ROZWIZANIA MODELOWE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
A.1. Oglne zagadnienia BHP w przemyle chemicznym,
wyrobw z gumy i tworzyw sztucznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
A.1.1. Wprowadzenie do zagadnie bezpieczestwa i higieny pracy
w przemyle chemicznym, wyrobw z gumy i tworzyw sztucznych . . . . . . . . . 7
A.1.2. Znaki bezpieczestwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
A.1.3. Karty charakterystyki substancji i preparatw niebezpiecznych . . . . . . . . . . 34
A.2. Wybrane grupy substancji niebezpiecznych . . . . . . . . . . . . . . .
A.2.1. Substancje niebezpieczne podstawowe zasady . . . . . . . . . .
A.2.2. Podstawowe zasady postpowania z kwasami . . . . . . . . . . .
A.2.3. Podstawowe zasady postpowania z alkaliami . . . . . . . . . . .
A.2.4. Podstwowe zasady dotyczce magazynowania gazw . . . . . . . .
A.2.5. Podstawowe zasady postpowania z rozpuszczalnikami organicznymi .
A.3. Wybrane procesy . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A.3.1. Produkcja wyrobw z gumy i tworzyw sztucznych . . .
A.3.2. Wulkanizacja i bienikowanie opon . . . . . . . . .
A.3.3. Proces produkcji spienionych tworzyw poliuretanowych .
A.4. rodki ochrony indywidualnej . . . . . . . . . . .
A.4.1. rodki do ochrony suchu . . . . . . . . . .
A.4.2. rodki ochrony oczu i twarzy . . . . . . . . .
A.4.3. rodki chronice ukad oddechowy . . . . . .
A.4.4. rodki ochrony koczyn grnych . . . . . . .
A.4.5. rodki ochrony koczyn dolnych . . . . . . .
A.4.6. Odzie ostrzegawcza . . . . . . . . . . . .
A.4.7. Dermatologiczne rodki ochrony skry kremy .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 39
. 39
. 46
. 52
. 58
. 64
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 81
. 81
. 87
. 90
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. . .
. . .
. . .
. . .
. . .
. . .
. . .
. . .
. . . . 96
. . . . 96
. . . . 100
. . . . 104
. . . . 117
. . . . 124
. . . . 131
. . . . 137
C. ZACZNIKI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
C.1. Legislacja przepisy bhp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
C.2. Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
C.3. Uyteczne adresy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
C.4. Adresy uytecznych stron internetowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
WSTP
Niniejszym, oddajemy w Pastwa rce publikacj opracowan w ramach Projektu Pomocy Techniczej PHARE
2002 Bezpieczestwo i Higiena Pracy w sektorze MSP. Nie powinna ona by traktowana jak kolejny podrcznik dla specjalistw zdziedziny bezpieczestwa i higieny pracy na rynku dostpnych jest ju bowiem
wiele doskonaych publikacji tego typu, zarwno w formie ksikowej, jak i elektronicznej. Autorzy dalecy s
rwnie od dosownego przytaczania obowizujcych aktw prawnych czy norm. Opracowanie to jest raczej
przewodnikiem, w ktrym zaprezentowano szereg praktycznych rozwiza zzakresu tworzenia, rozwoju
iugruntowywania dobrych praktyk, majcych na celu ograniczanie wypadkw przy pracy i chorb zawodowych, oraz zapobieganie im. Zaproponowane rozwizania maj sprzyja nie tylko ochronie ycia i zdrowia
osb pracujcych, ale take przyczynia si do podnoszenia wydajnoci przedsibiorstw oraz jakoci oferowanych przez nie usug iproduktw.
Definicja rodowiska pracy obejmuje cae spektrum narae w miejscu pracy, ktre mog spowodowa
zagroenie zdrowia i ycia osb pracujcych. W ocenie rodowiska pracy naley stosowa podejcie holistyczne, aby mc rozway wszystkie czynniki, ktre na to rodowisko wpywaj.
Celem nadrzdnym dziaa podejmowanych w odniesieniu do BHP jest zapewnienie penej zgodnoci
dziaa podejmowanych wprzedsibiorstwach z wymogami prawa. Jednak rozwizaniem idealnym byoby wdraanie takich systemw zarzdzania i organizacji pracy, ktre stwarzajc odpowiednie warunki pracy,
minimalizowayby ryzyko zawodowe do zera. Najistotniejszym celem dziaa zzakresu bhp jest ochrona ycia
i zdrowia pracownikw.
Przewodnik ten dotyczy bezpieczestwa, zdrowia i higieny pracy w maych i rednich przedsibiorstwach
sektora chemicznego, produkujcych wyroby z gumy i tworzyw sztucznych.
Mae przedsibiorstwa to takie, w ktrych zatrudnienionych jest od 10 do50 pracownikw, rednie to
firmy zatrudniajce 50 do 250 pracownikw. Natomisat wmikroprzedsibiorstwach, wktrych wikszo
pracownikw to osoby samozatrudniajce si, liczba pracownikw nie przekracza 10 osb. Cho ten przewodnik zosta napisany zmyl omaych i rednich przedsibiorstwach, moe by praktyczny take dla duych
imikroprzedsibiorstw.
Jednym z celw jakie stawia sobie Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci (PARP), Centralny Instytut
Ochrony Pracy Pastwowy Instytut Badawczy (CIOP PIB) oraz Unia Europejska (UE) jest wspieranie wszelkich
dziaa, zwizanych z upowszechnianiem zagadnie zzakresu bhp w maych i rednich przedsibiorstwach
sektora chemicznego, szczeglnie tych zajmujcych si produkucj wyrobw z gumy i tworzyw sztucznych.
A.
ROZWIZANIA MODELOWE
A.1.
Oglne zagadnienia BHP
w przemyle chemicznym, wyrobw z gumy
i tworzyw sztucznych
A.1.1.
Wprowadzenie do zagadnie bezpieczestwa
i higieny pracy w przemyle chemicznym,
wyrobw z gumy i tworzyw sztucznych
Najwaniejsze zagroenia
Istnieje 6 najwaniejszych problemw, ktre s charakterystyczne dla przedsibiorstw zajmujcych si produkcj wyrobw z gumy i tworzyw sztucznych:
wypadki przy pracy,
chemikalia,
pozycje ciaa podczas pracy oraz praca jednostajna,
czynniki psychospoeczne,
haas,
pracownicy modzi i nowo zatrudnieni, kobiety ciarne i karmice.
Najwaniejsze procesy w przedsibiorstwach sektora chemicznego produkujcych
wyroby z gumy i tworzyw sztucznych to:
transport;
przygotowanie surowcw;
monta urzdze i sortowanie wyrobw;
pakowanie wyrobw i ich magazynowanie;
obsuga maszyn i aparatury;
konserwacja i remonty.
Rozdzia ten zawiera propozycje dziaa profilaktycznych i ochronnych, ktre powinny zosta wdroone w przedsibiorstwie.
Podstawowe wymagania
Zagroenia typowe dla omawianych tutaj obszarw produkcji mog by zwizane zprocesami opisanymi poniej i czynnociami wykonywanymi w wielu miejscach.
Przemys chemiczny
produkcja wyrobw z gumy i tworzyw sztucznych
Typowe dla tych bran zagroenia i ryzyko zawodowe maj zwizek z obsug
maszyn, mocowaniem form odlewniczych, a take napraw, konserwacj i wykaczaniem wyprodukowanych wyrobw gumowych lub z tworzyw sztucznych. Przykadowe czynnoci, ktre mog stwarza zagroenie to:
magazynowanie i przygotowanie surowcw;
przygotowanie kompozycji (tworzywa sztuczne) i mieszanek gumowych (wyroby gumowe) mieszanie, mielenie;
przygotowanie pproduktw (granulacja, wytwarzanie pyt, kalandrowanie);
konfekcja (np. opon samochodowych);
wulkanizacja (wyroby gumowe);
wtryskiwanie (tworzywa sztuczne);
wytaczanie (tworzywa sztuczne);
odlewanie (tworzywa sztuczne);
powlekanie (tworzywa sztuczne);
wykaczanie i kontrola;
magazynowanie i dystrybucja.
Ponadto ryzyko wypadku moe wystpi podczas przygotowania materiaw iwyrobw do transportu oraz podczas samego etapu transportu.
Przykadowe czynnoci przygotowawcze to:
skadowanie na paletach,
nawijanie szpuli.
rodki transportu, ktrych zastosowanie moe wiza si wystpieniem ryzyka
to np:
przenoniki tamowe i rolkowe,
suwnice,
wzki widowe.
W fabrykach chemicznych ryzyko utraty zdrowia, choroby i wypadkw zwizane
jest z moliwoci naraenia na niebezpieczne chemikalia, w tym np. substancje
rodki bezpieczestwa
Przed podjciem dziaa w celu zapobiegania utracie zdrowia, chorobom i wypadkom wane jest, aby zidentyfikowa potencjalne zagroenia i oceni ryzyko zawodowe pozwoli to okreli priorytety dla podjcia dziaa zapobiegawczych. Podczas
oceny ryzyka zawodowego naley systematyczne zbada kade miejsce pracy.
Przydatne moe si okaza rozwaenie nastpujcych kwestii:
Czy pracownicy s naraeni na czynniki stwarzajce ryzyko w miejscu, w ktrym
pracuj lub przebywaj.
Czy istniej czynniki, ktre mog by przyczyn potencjalnych zagroe.
Czy wszystkie ruchome elementy maszyn s osonite lub odgrodzone tak, aby
zapobiec urazom palcw, rk, ng lub innych czci ciaa? Czy s osonite
gorce lub ostre czci maszyn lub instalacji.
Czy moliwe jest zupene zatrzymanie i wyczenie niebezpiecznych maszyn iinstalacji.
Czy systemy alarmowe i sprzt ratowniczy s sprawne i atwo dostpne.
Czy w fabryce utrzymywany jest porzdek i czy wszystkie przewody, rury i palety znajduj si na swoim miejscu.
Czy wszystkie urzdzenia, narzdzia i inne wyposaenie s odpowiednio zabezpieczone, konserwowane i uytkowane w bezpieczny sposb? (Ma to szczeglne znaczenie, midzy innymi, dla urzdze lub mechanizmw podnoszcych
albo sucych do przemieszczania).
Czy dostpna jest wystarczajco dua przestrze, aby umoliwi bezpieczne
funkcjonowanie maszyn i innego sprztu.
Czy pracownicy zachowuj ostrono, majc na wzgldzie wszystkie potencjalne zagroenia i ryzyko.
Czy pracownicy wiedz, co robi w razie wypadku lub zdarze potencjalnie
wypadkowych, takich jak usterki maszyn i inne awarie w fabryce, poary lub
eksplozje.
Czy istniej jakiekolwiek przeszkody fizyczne lub organizacyjne, ktre mog
utrudni pracownikom zorientowanie si, e istnieje prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia potencjalnie wypadkowego, lub ktre mog obniy ich
uwag albo zdolno odpowiedniego reagowania? (Moe to mie miejsce
wprzypadku wyczerpujcej i jednostajnej pracy lub naraenia na haas).
Czy w miejscu pracy pracownikom zdarzaj si niewaciwe zachowania lub
maj oni nieodpowiednie przyzwyczajenia.
Czasami konieczne jest, aby, podczas pracy, pracownicy wykonywali okrelone
czynnoci, ktre zapewni im bezpieczestwo. Dlatego wane jest, aby pracownicy:
wiedzieli, jakie konkretne ryzyko wie si z wykonywanymi przez nich dziaaniami;
mieli dostp do waciwych narzdzi, wyposaenia i/lub metod, ktre pozwol
na bezpieczne wykonywanie pracy;
mieli wystarczajco duo czasu i zdolnoci fizycznych, aby wykonywa sw prac w najbezpieczniejszy sposb;
posiadali motywacj i ch dokadnego przestrzegania instrukcji.
Wszyscy pracownicy powinni przej najlepsze z moliwych przeszkolenie dotyczy to szczeglnie nowo zatrudnionych, osb modych oraz pracownikw, ktrzy nie
mwi pynnie po polsku. Tre szkolenia powinna skupia si przede wszystkim na
zagroeniach zwizanych z okrelonymi czynnociami, oraz na objanieniu, w jaki
sposb ich unika, aby zapobiega wypadkom.
Najlepsze rezultaty z punktu widzenia ograniczenia wypadkowoci mona osign, jeeli uzaleni si moliwo wykonania pewnych prac od cisego przestrzegania specjalnych procedur. Przykadem takiego rozwizania s specjalne zabezpieczenia, wbudowane w maszyny lub sprzt wykorzystywany do wykonania danej pracy.
Dlatego tak wane jest, aby uwzgldni kwestie bezpieczestwa podczas zamawiania
maszyn, instalacji, sprztu i materiaw.
Praca powinna by zaplanowana w taki sposb, aby nie powstawao zagroenie.
Powinno si ustanowi rozsdn i ukierunkowan na okrelone cele polityk bezpieczestwa, i takie procedury pracy.
Naley take usun ze rodowiska pracy wszelkie czynniki, ktre mog rozprasza uwag i koncentracj pracownikw.
Maszyny, narzdzia i inny sprzt powinny by utrzymywane w taki sposb, aby
ich zuycie nie podnosio ryzyka wypadkw ani zdarze potencjalnie wypadkowych.
10
11
Chemikalia
Chemikalia mog wpywa na zdrowie pracownikw. Naraenie na niektre substancje lub preparaty moe powodowa midzy innymi:
nowotwory,
uszkodzenia genetyczne i zaburzenia rozrodczoci,
uszkodzenia mzgu i ukadu nerwowego,
uszkodzenia drg oddechowych,
uszkodzenia skry.
Jedna substancja moe stwarza kilka rodzajw zagroe jednoczenie. Dlatego
dziaania zapobiegawcze podjte w odniesieniu do jednej substancji mog przyczyni si do wyeliminowania kilku rodzajw zagroe.
Potencjalne skutki dla zdrowia czowieka
Nowotwory
Chemikalia rakotwrcze s stosowane w okrelonych procesach lub te mog powstawa podczas reakcji chemicznych. Szkodliwe mog by nawet mae ich stenia,
szczeglnie w przypadku dugotrwaego naraenia. Substancje rakotwrcze, ktre s
wykorzystywane w opisywanych tutaj rodzajach przedsibiorstw, to np.:
akrylonitryl i butadien czsto wystpuj jako monomery resztkowe lub produkty rozkadu podczas ogrzewania tworzyw sztucznych lub materiaw gumowych;
benzen moe znajdowa si w niektrych produktach na bazie ropy naftowej;
chlorek winylu wykorzystywany do produkcji polichlorku winylu PVC.
Uszkodzenia mzgu i ukadu nerwowego
Niektre chemikalia mog powodowa uszkodzenia ukadu nerwowego, w tym
mzgu (orodkowego ukadu nerwowego), a take samych nerww (obwodowego
ukadu nerwowego).
12
13
Uszkodzenia skry
Naraenie skry na niektre chemikalia moe wywoywa podranienie, co z kolei
moe prowadzi do uczulenia i powstania wypryskw.
Naraenie skry na rozpuszczalniki organiczne moe powodowa odtuszczenie
komrek, co pozbawia skr ochrony i pozwala na wniknicie rozpuszczalnika. Moe
to zwikszy ryzyko podranienia i wystpienia wypryskw uczuleniowych.
Dziaanie dranice na skr maj rwnie detergenty oraz inne rodki czyszczce, zawierajce rozpuszczalniki organiczne, kwasy lub zasady.
Typowe naraenia oraz niebezpieczne czynnoci
Pracownicy przemysu chemicznego naraeni s na rne chemikalia wykorzystywane podczas produkcji wyrobw, rafinacji lub syntezy chemikaliw. Przy wytwarzaniu tworzyw sztucznych i wyrobw z gumy oraz syntezy lub rafinacji chemikaliw za
najbardziej niebezpieczne uznawane s wymienione poniej procesy.
Obchodzenie si z chemikaliami
Obchodzenie si z chemikaliami i innymi materiaami moe obejmowa cay szereg zada, takich jak:
waenie i dodawanie surowcw;
mieszanie np. zmielonych materiaw;
pobieranie prbek do bada;
napenianie lub wybieranie gotowych produktw lub pproduktw;
mieszanie cieczy;
pakowanie;
sortowanie odpadw;
wewntrzny transport z wykorzystaniem podnonikw widowych lub przewodw rurowych.
Formowanie wtryskowe i wytaczanie
Podczas formowania tworzyw sztucznych poprzez ogrzewanie i formowanie termiczne pracownicy mog by naraeni na szkodliwe monomery resztkowe z surowcw tworzyw sztucznych, lub na chemikalia powstae w wyniku rozkadu wywoanego
przez ogrzewanie. Moe to mie miejsce np. podczas stosowania poliestru, polistyrenu lub polichlorku winylu (PVC).
Wykaczanie produktw z tworzyw sztucznych
W trakcie wykaczania wyprodukowanych wyrobw pracownicy mog by naraeni na rozpuszczalniki organiczne, izocyjaniany, pigmenty, chodziwa lub smarowida. Wykaczanie moe obejmowa czynnoci zwizane np. z klejeniem, spawaniem,
piowaniem, gadzeniem, szlifowaniem lub dekorowaniem.
14
Wulkanizacja
Wulkanizacja gwnie dotyczy przemiany kauczuku za pomoc zwizkw siarki.
W wyniku reakcji chemicznej nastpuje obnienie plastycznoci i zwikszenie elastycznoci produktw gumowych. Materiay rozgrzewa si w temperaturze 140200C
razem z dodatkami/odczynnikami takimi, jak siarka lub jej organiczne zwizki, z ktrych siarka uwalnia si podczas tego procesu. Podczas wulkanizacji uywa si siarki,
przyspieszaczy i rodkw aktywujcych takich, jak tlenek cynku.
Destylacja
Destylacja suy do rozdzielenia dwch lub wicej lotnych zwizkw chemicznych.
Ciecz lub pozostaoci, ktre zostaj w retorcie to najczciej odpad produkcyjny. Odpady z rafinerii czsto wykorzystywane s do produkcji bituminu. Podczas pobierania
prbek, procesw napeniania lub innego operowania destylatami lub pozostaociami destylacji pracownicy mog by naraeni na rozpuszczalniki organiczne i ich pary.
Inne procesy i zagroenia
Kiedy pracownicy podejmuj rzadziej wykonywane czynnoci, mog by bardziej
podatni na zagroenia, co moe doprowadzi do wypadku. Naley mie szczeglnie
na uwadze, e:
podczas wymiany czci lub naprawy maszyn i urzdze pracownicy mog by
naraeni na chemikalia, znajdujce si w maszynie;
podczas czyszczenia urzdze pracownicy mog by naraeni na chemikalia,
pozostajce w urzdzeniu lub jego elementach;
wypadki zdarzaj si w zwizku z nieprzewidzianymi lub niespodziewanymi
zdarzeniami, ktre mog wymaga dziaa naprawczych i neutralizujcych skutki
awarii, innych od rutynowych.
Identyfikowanie zagroe i ryzyka
Jeeli chcemy dowiedzie si, czy w miejscu pracy wystpuj zagroenia, zwizane z naraeniem na niebezpieczne chemikalia, naley rozway nastpujce kwestie:
Czy jest prawdopodobne, e pracownicy bd mieli kontakt z niebezpiecznymi
chemikaliami.
Czy zbadano, czy niektre z niebezpiecznych materiaw lub substancji nie s
rakotwrcze.
Czy jest prawdopodobne, e pracownicy bd naraeni na pary niebezpiecznych substancji lub preparatw chemicznych.
Czy podczas pracy wykorzystywane s substancje lotne.
Czy podczas ogrzewania uwalniaj si niebezpieczne gazy lub produkty rozpadu.
Czy pracownicy mog mie podczas pracy kontakt z gazami lub aerozolem czynnika niebezpiecznego.
15
16
17
ustanowienie polityki przedsibiorstwa w stosunku do kobiet ciarnych, ktra obejmowaaby wstpn ocen tego, ktre miejsca pracy s dla nich odpowiednie (tzn. nie
stwarzaj ryzyka dla kobiet w ciy). W razie jakichkolwiek wtpliwoci naley skonsultowa si z lekarzem medycyny pracy.
Pracodawca musi zapewni, aby pracownicy zostali poinformowani o oglnych
zagroeniach, wystpujcych w miejscu pracy oraz zagroeniach zwizanych z konkretnymi czynnociami. Szkolenia i nadzr pracownikw naley przeprowadzi w taki
sposb, aby zapewni bezpieczestwo pracy.
Czynnoci czyszczce w zakadzie pracy naley zawsze przeprowadza w taki sposb, aby zapobiec dalszemu rozprzestrzenieniu si zanieczyszcze.
18
19
20
21
22
23
24
dotyczce np. bezpieczestwa i higieny pracy oraz stwarza moliwoci ustawicznego szkolenia.
Naley regularnie przeprowadza rozmowy z pracownikami i informowa ich operspektywach pracy, ewentualnych moliwociach rozwoju i awansu, lub przeniesienia
na inne stanowisko.
W cisej wsppracy z pracownikami powinny by planowane przysze zadania,
atake wszelkie zmiany, takie jak automatyzacja dziaa majca na celu zredukowanie iloci pracy, bdcej znacznym obcieniem fizycznym i psychicznym.
Powane wypadki naley dokadnie zbada, a pracownicy powinni zosta wczeni w czynnoci zapobiegawcze, podejmowane w zwizku z nimi. Pracownikom powinno si rwnie zapewni profesjonaln opiek, np. psychologa zajmujcego si
problemami zwizanymi z prac.
Najwaniejsze wymagania
Obowizkiem pracodawcy jest stworzenie bezpiecznych pod kadym wzgldem
warunkw pracy. Do innych jego obowizkw naley m.in. wyeliminowanie wszystkich czynnikw, ktre w krtszym lub duszym czasie mog mie szkodliwy wpyw
na zdrowie pracownikw. Pracownicy i pracodawcy musz wsppracowa w kwestiach dotyczcych bezpieczestwa i higieny pracy.
Prac jednostajnych i powtarzalnych powinno si unika lub ogranicza je na tyle,
na ile jest to praktycznie moliwe. Obcienie prac powinno by utrzymywane nadopuszczalnym poziomie.
Podczas przydzielania zada pracownikom, naley wzi pod uwag ich wiek,
moliwoci, wydajno i indywidualne umiejtnoci.
Stae miejsca pracy musz by zaprojektowane w taki sposb, aby pod kadym
wzgldem zapewniay bezpieczne warunki pracy. Naley rozway wszystkie rodzaje
naraenia i uwzgldni je podczas oceny miejsca pracy.
Powinno si unika zlecania pracy wykonywanej w odosobnieniu lub w samotnoci. Jeeli jednak jest ona wykonywana w takich warunkach i zwizana jest z powanym
ryzykiem, ryzyko to musi by ograniczone lub wyeliminowane. Jeeli ograniczenie lub
wyeliminowanie ryzyka jest niemoliwe, nie powinno si pozwala adnemu pracownikowi na prac w odosobnieniu.
Haas
Jeeli pracownicy dugotrwale naraeni s na haas o poziomie dwiku powyej 85dB(A), istnieje ryzyko powstania trwaych ubytkw suchu. Uszkodzenia zale
od poziomu haasu, czasu trwania ekspozycji oraz od indywidualnej podatnoci pracownika.
25
Uszkodzenie suchu polega na zniszczeniu komrek czuciowych w uchu wewntrznym. Uszkodzenie takie jest nieodwracalne i czsto w efekcie prowadzi do izolacji
spoecznej.
Ubytkowi suchu czsto towarzyszy te Tinnitus szum w uszach, choroba powodujca syszenie dwikw, takich jak gwizdy lub dzwonienie, przy braku ich
zewntrznego rda. Choroba ta moe by czasowa lub trwaa. Uwaa si j za
cikie obcienie spoeczne.
Haas moe by rwnie przyczyn stresu, ktry powoduje podwyszenie cinienia
krwi, uczucie zmczenia, bezsenno itp. Moe take obnia u pracownikw zdolno
koncentracji, co zwiksza ryzyko popenienia bdw i wystpienia wypadkw.
Najtrudniejsze warunki, jeeli chodzi o haas, wystpuj w fabrykach, w ktrych
przeprowadza si formowanie wtryskowe lub formowanie wytoczne tworzyw sztucznych. Take w fabrykach, w ktrych przeprowadza si rafinacj przetwarzanych wtrnie (odzyskiwanych) produktw naftowych, niektre ze stosowanych urzdze s
bardzo gone (do tego uwalniaj pary i sprone powietrze).
rdem haasu mog by:
silniki, pompy hydrauliczne i inne;
szyby wentylacyjne, w ktrych wystpuje gwatowny przepyw powietrza, wywoany wieloma ostrymi zaamaniami, wskimi rurami i zaworami;
sprarki;
przenoniki, way i urzdzenia suce do pakowania i ustawiania na paletach;
rury, maszyny i silniki przymocowane, lub wmontowane w podog lub ciany
mog powodowa haas, przenoszony pniej przez konstrukcj/budynek;
cylindry i zawory napdzane cinieniowo, lub uderzajce w siebie przedmioty,
np. na przenonikach mog by rdem haasu impulsowego/uderzeniowego;
spawanie ultradwikowe moe powodowa niebezpieczny haas o wysokich
czstotliwociach.
Identyfikowanie zagroe i ryzyka
Naley zbada wykonywane w miejscu pracy czynnoci generujce haas, i sporzdzi plan rozmieszczenia rde haasu.
Naley zwrci uwag, czy haas jest cigy, impulsowy i czy jego poziom jest
dranicy.
Twarde ciany i podogi nadaj pomieszczeniom nie najlepsze parametry akustyczne, powodujc dugi czas pogosu. Stwarza to nieprzyjemne warunki, w ktrych nawet niewielki haas moe by dranicy.
Tam, gdzie podnoszenie gosu jest konieczne do tego, eby by syszanym, powinno si dokona pomiaru poziomu dwiku w celu sprawdzenia, czy nie zostao
26
27
28
Nieatwym zadaniem zarwno dla pracodawcy, jak i dowiadczonych pracownikw, jest sprawienie, aby mode osoby otrzymay i przyswoiy wymagane informacje,
oraz aby zostay przeszkolone przed powierzeniem im okrelonych obowizkw.
Osoby mode czsto doznaj urazw niedugo po zatrudnieniu. Dlatego warto
skoncentrowa si na procedurach wprowadzajcych i szkoleniu modych pracownikw nie tylko w zakresie ich zada, ale rwnie w zakresie bezpiecznego zachowania.
Aby mie pewno, e informacje zostay przekazane, zrozumiane i e zawarte
wnich zalecenia s przestrzegane, powinno si przeprowadza czste i regularne
dziaania kontrolne.
Naley te wyznaczy mistrza lub osob, ktr mody pracownik zawsze bdzie
mg poprosi o rad. Niektrzy modzi ludzie czsto s zbyt niemiali lub dumni, aby
zadawa pytania. Z kolei inni s zbyt pewni swojej wiedzy i nie znaj swoich moliwoci. Wane jest wic, aby w przedsibiorstwie zbudowa kultur zadawania pyta.
29
A.1.2.
Znaki bezpieczestwa
Znaki bezpieczestwa naley stosowa na stanowiskach pracy oraz na terenie, na
ktrym istnieje zagroenie dla osoby pracujcej lub wchodzcej na ten teren. Inne znaki informacyjne su np. do wskazania, gdzie znajduje si sprzt pierwszej pomocy.
Znaki bezpieczestwa powinny by umieszczone w taki sposb, aby byy widoczne. W przypadku oglnego zagroenia w zakadzie, gdzie wymagane s rodki ochrony indywidualnej, odpowiedni znak nakazu naley umieci przy wejciu na okrelony
obszar (umieszczanie znakw przy wejciu na teren, ktrego dotycz jest powszechnie stosowane w przemyle).
Zakaz Zatrzymanie
Nakaz
Stan bezpieczenstwa
Czerwona
Niebieska
Zielona
Biaa
Biaa
Biaa
Barwa piktogramu
Czarna
Biaa
Biaa
Okrgy
Okrgy
Kwadratowy
Nieupowanionym
wstep wzbroniony
Nakaz stosowania
ochrony gowy
Pierwsza pomoc
medyczna
Barwa
bezpieczenstwa
Barwa kontrastowa
Przykad
Ochrona przeciwpoarowa
ta
Czerwona
Czarna
Biaa
Barwa piktogramu
Czarna
Biaa
Trjktny
Prostoktny, kwadratowy
Drabina poarowa
Przykad
30
Nie dotyka
Zakaz uywania
otwartego ognia
izakaz palenia
Zakaz przejcia
Zakaz ruchu
urzdze do
transportu poziomego
Nieupowanionym
wstp wzbroniony
Nakaz stosowania
ochrony suchu
Nakaz stosowania
ochrony gowy
Nakaz stosowania
osony twarzy
Nakaz stosowania
ochrony oczu
Nakaz stosowania
ochrony rk
Nakaz noszenia
odziey ochronnej
Nakaz stosowania
ochrony stp
Nakaz przechodzenia
w oznakowanym miejscu
31
Niebezpieczestwo
upadku
Ostrzeenie przed
substancjami rcymi
Promieniowanie
niejonizujce
Niska temperatura
32
Ostrzeenie przed
skaeniem
biologicznym
Ostrzeenie przed
substancjami radioaktywnymi
ipromieniowaniem jonizujcym
Ostrzeenie
przedpromieniami
laserowymi
Niebezpieczestwo
poaru materiay
utleniajce
Ostrzeenie przed
niebezpieczestwem zatrucia
substancjami toksycznymi
Ostrzeenie przed
silnym polem
magnetycznym
Niebezpieczestwo
wybuchu materiay
wybuchowe
Niebezpieczestwo
poaru materiay
atwozapalne
Ostrzeenie przed
urzdzeniami do
transportu poziomego
Ostrzeenie przed
poraeniem prdem
elektrycznym
Substancja szkodliwa
lub dranica
Ostrzeenie przed
atmosfer
wybuchow
Znaki informacyjne
Oglne wskazanie
kierunku do...
w poczeniu
z kolejnymi znakami
Nosze
Pierwsza pomoc
medyczna
Prysznic do
przemywania oczu
Telefon awaryjny
Drzwi ewakuacyjne
Drzwi ewakuacyjne
Prysznic
bezpieczestwa
Drabina poarowa
Telefon do uycia
w stanie zagrozenia
Hydrant wewntrzny
33
A.1.3.
Karty charakterystyki substancji
ipreparatw niebezpiecznych
Substancje i preparaty niebezpieczne wykorzystywane s niemal w kadym przedsibiorstwie wane jest wic posiadanie wystarczajcych informacji, pozwalajcych
napodjcie odpowiednich rodkw, dziki ktrym uda si ograniczy ryzyko potencjalnie zwizane z tymi substancjami i preparatami. Informacje znajduj si w karcie
charakterystyki mona j uzyska od producenta lubdostawcy substancji lub preparatu. Na nich bowiem spoczywa obowizek dostarczenia karty kademu klientowi,
ktry stosuje dan substancj lub preparat w dziaalnoci zawodowej.
Pracodawca ma obowizek udostpni kart charakterystyki pracownikom, za
pracownicy, stosujcy niebezpieczne substancje lub preparaty, maj obowizek zapozna si z ni oraz stosowa si dojej zalece, dotyczcych niezbdnych dziaa zapobiegajcych powstaniu zagroenia.
Wszystkie chemikalia, ktre zostay zaklasyfikowane jako niebezpieczne, musz
by w obrocie opatrzone odpowiednimi informacjami, przeznaczonymi dla uytkownika. Informacje te przekazywane s w formie oznakowania opakowania oraz karty
charakterystyki niebezpiecznej substancji lubpreparatu.
Karta charakterystyki musi by przygotowana w sposb systematyczny przez producenta lubdostawc. Skada si ona z 16 punktw, co zapewnia przejrzysto zawartych wniej informacji iuatwia korzystanie z niej.
Sposb sporzdzania karty charakterystyki podano w przepisach wydanych na podstawie art. 5.5 Ustawy z 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych
[obecnie s to Rozporzdzenia Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r., w sprawie karty
charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego (DzU z 2002r.,
Nr 140, poz 1171) oraz z dnia 14 grudnia 2004 r., zmieniajce rozporzdzenie w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego (DzU
z2005 r., Nr 2, poz. 8)]. Poniej zamieszczono streszczenie najwaniejszych informacji,
ktre powinny znale si w kadym zpunktw karty charakterystyki.
34
1. Identyfikacja substancji/preparatu
Identyfikacja producenta, importera lub dystrybutora
Nazwa handlowa: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mona wskaza dodatkowe sposoby identyfikacji: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Znane lub zalecane przeznaczenie lub zastosowania substancji lub preparatu: . . . . . . .
Imi i nazwisko osoby lub pena nazwa firmy odpowiedzialnej za wprowadzenie substancji/preparatu do obrotu na terenie Rzeczpospolitej Polskiej: . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Adres tej osoby lub firmy: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Numer telefonu/faksu do tej osoby lub firmy: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Numer telefonu alarmowego: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Skad i informacja o skadnikach
W punkcie tym musz znale si nastpujce informacje:
nazwa substancji: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
stenie lub przedzia ste: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
nr CAS, jeeli jest dostpny: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
nr WE, jeeli jest dostpny: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
klasyfikacja: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Identyfikacja zagroe
Najwaniejsze zagroenia dla zdrowia czowieka i rodowiska (objawy i skutki): . . . . .
Zagroenia nieujte w kryteriach klasyfikacji (np. pylenie, zmraanie itp.): . . . . . . . . . .
4. Pierwsza pomoc
Karta powinna zawiera informacje o tym czy:
potrzebna jest natychmiastowa pomoc
wymagana lub zalecana jest pomoc lekarza.
Informacje o tym, co naley zrobi w miejscu wypadku, podaje si wedug drg naraenia:
wdychanie,
kontakt ze skr,
kontakt z oczami,
poknicie.
5. Postpowanie w przypadku poaru
W punkcie tym musz znale si w szczeglnoci informacje dotyczce:
rodkw ganiczych waciwych ze wzgldu na rodzaj substancji lub preparatu;
rodkw ganiczych, ktrych nie wolno uywa ze wzgldw bezpieczestwa;
szczeglnych zagroe zwizanych z naraeniem wynikajcym z waciwoci samej
substancji lub preparatu, produktw spalania, powstajcych gazw;
rodki ochrony indywidualnej dla straakw.
35
36
37
Produkt toksyczny
lub
Produkt bardzo toksyczny
Produkt dranicy
lub
Produkt szkodliwy
Produkt wybuchowy
Produkt utleniajcy
Produkt rcy
Produkt niebezpieczny
dla rodowiska
38
A.2.
Wybrane grupy substancji niebezpiecznych
A.2.1.
Substancje niebezpieczne podstawowe zasady
Rozdzia ten dotyczy wymogw bezpieczestwa, higieny pracy w zakresie postpowania z substancjami niebezpiecznymi. Opisano w nim oglnie rodki zapobiegawcze, jakie naley przedsiwzi podczas obchodzenia si z czynnikami chemicznymi.
Opisane tutaj rodki maj na celu zapewnienie pracownikom minimalnego stopnia ochrony przed ryzykiem zwizanym z substancjami chemicznymi, szczeglnie e:
w zalenoci od poziomu naraenia w zasadzie kada substancja moe stwarza ryzyko dla zdrowia;
rodki chemiczne mog zawiera lub wydziela niebezpieczne substancje;
niebezpieczne waciwoci wielu substancji nie s wystarczajco dobrze znane
lub nie zostay w peni zbadane;
szczeglnie jeeli chodzi o wchanianie przez skr, wiedza o intensywnoci
dziaania substancji i o naraeniu jest zwykle niewystarczajca, aby odpowiednio oceni ryzyko zawodowe;
nie ma wystarczajcej wiedzy naukowej w dotyczcej interakcji pomidzy rnymi substancjami.
Zastosowanie opisanych w tym rozdziale minimalnych standardw zapewni ochron przed:
dziaaniem dranicym na skr, wywoanym przez rozpuszczalniki, wkna mineralne, gorco, zimno lub prac w warunkach wysokiej wilgotnoci;
dziaaniem dranicym na oczy;
schorzeniami puc w wyniku naraenia na pyy;
przebarwieniami skry i podranieniami nosa, wywoanymi przez czynniki chemiczne.
Opisane poniej rodki powinny by dobrane odpowiednio do sytuacji panujcej
w danym przedsibiorstwie i, w razie potrzeby, dostosowane do okrelonych warunkw lub okrelonego stanowiska pracy.
Jeeli opisane tutaj rodki nie zapewni odpowiedniej ochrony zdrowia pracownikw, niezbdne bdzie zastosowanie dalszych rodkw ochrony. Powinno by to
wskazane w ramach oceny stanowiska pracy i odpowiednio udokumentowane.
39
Organizacja pracy
Pracodawca ma obowizek podj wszystkie niezbdne dziaania i rodki w celu
ochrony bezpieczestwa i zdrowia pracownikw, sprawdza ich skuteczno i, w razie potrzeby, dostosowywa do zmieniajcych si warunkw pracy. Pracodawca musi
dopilnowa, aby rodki te zostay wczone w struktur zarzdzania przedsibiorstwem,
oraz aby byy przestrzegane podczas wszystkich prac podejmowanych w firmie.
Naley podj dziaania, aby zapobiec (na tyle, na ile to moliwe) niewaciwemu
stosowaniu lub naduywaniu czynnikw chemicznych, np. umieszcza na pojemnikach lub opakowaniach czytelny i zrozumiay opis. Naley dopilnowa, aby opis na
pojemniku lub opakowaniu odpowiada zawartoci. Opisy lub etykiety, ktre s ju
nieaktualne naley usun lub zastpi nowymi.
W przedsibiorstwach naley zapewni:
stosowanie jedynie tych czynnikw chemicznych, ktre przewidzia pracodawca;
przechowywanie czynnikw chemicznych w miejscu pracy w takich ilociach,
ktre nie stwarzaj ryzyka dla pracownikw;
nie naraanie na dziaanie czynnikw chemicznych wikszej liczby pracownikw
ni to konieczne m.in. przez przestrzenne lub czasowe rozdzielenie pracy;
sprztanie miejsca pracy i utrzymywanie w czystoci wyposaenia;
40
zapewnienie w pomieszczeniach pracy wystarczajcej iloci wieego, sprzyjajcego zdrowiu powietrza, co mona osign, na przykad, przez zapewnienie
skutecznej wentylacji i odpowiednich kanaw wentylacyjnych;
niezwoczne i odpowiednie usuwanie zanieczyszcze spowodowanych przez
wyciekajce lub rozlane czynniki chemiczne;
pojemniki do usuwania odpadw wyposaone, jeeli to moliwe, w pokryw
lub wieko; pojemniki musz by opisane w sposb czytelny i zrozumiay (opisy
lub etykiety, ktre s ju nieaktualne musz zosta usunite);
aby z zewntrznych powierzchni pojemnikw zostay usunite pozostaoci czynnikw chemicznych, lub, jeeli to waciwsze, aby pojemniki te zostay opakowane (np. w przypadku produktw pylcych, ciekych lub lepkich);
sprztanie terenu zakadu pracy w taki sposb, aby zapobiec rozprzestrzenianiu si zanieczyszcze, np. bezpyowo;
zbieranie odpadw i zuytych materiaw czyszczcych do przygotowanych
wtym celu pojemnikw.
Magazynowanie czynnikw chemicznych (wymagania minimalne)
1. Czynniki chemiczne naley magazynowa:
w wyznaczonych i oznakowanych miejscach lub szafach;
zgodnie z prowadzonym w zakadzie rejestrem i, jeeli to moliwe, w oryginalnym pojemniku lub opakowaniu.
2. Czynnikw chemicznych nie naley:
magazynowa na stanowiskach pracy, w pomieszczeniach socjalnych, higieniczno-sanitarnych, punktach pierwszej pomocy lub w kwaterach;
przechowywa w pojemnikach (kanistry, butelki, beczki itp), ktrych wygld
lub oznaczenie mogoby sugerowa, e zawieraj rodki spoywcze.
Podczas okrelania rodkw pierwszej pomocy i dziaa lub procedur na wypadek
powanych awarii naley wzi pod uwag ryzyko zawodowe stwarzane przez czynniki chemiczne.
Przed zastosowaniem nowych czynnikw chemicznych naley poinformowa pracownikw o rodkach ochronnych i rodkach higieny niezbdnych podczas pracy
znimi. Jeeli to konieczne, szkolenia takie naley powtarza regularnie. Szczeglnie
dokadnie naley przeszkoli pracownikw niedowiadczonych.
Wszyscy pracownicy musz mie dostp do instrukcji, podrcznikw i innych informacji o stosowanych czynnikach chemicznych.
W udostpnionych instrukcjach powinno si zwraca szczegln uwag na fakt,
e dla ochrony zdrowia pracownika celowe jest:
noszenie wymaganej odziey roboczej;
troska o higien osobist (np. przez utrzymywanie odziey roboczej w czystoci, i niezwoczne oczyszczanie zabrudzonych czci ciaa, jeeli to konieczne,
zwykorzystywaniem toalety i bez czekania na przerw w pracy);
41
korzystanie z pomieszcze lub wyodrbnionych miejsc, przeznaczonych specjalnie do spoywania posikw i palenia tytoniu;
przebieranie si po zakoczeniu pracy.
Pracownicy maj obowizek w ramach swych moliwoci i w zgodzie z instrukcjami:
dba o wasne bezpieczestwo, zdrowie i higien pracy;
dba o bezpieczestwo i zdrowie osb trzecich, ktre mog by zagroone
wwyniku prowadzenia prac z udziaem czynnikw chemicznych;
stosowa czynniki chemiczne, udostpniony sprzt ochronny i rodki ochrony
indywidualnej, zgodnie z przeznaczeniem.
Ze wzgldu na moliwo kontaktu niektrych czynnikw chemicznych, oraz innych czynnikw ze skr, podczas niektrych dziaa moe wystpi ryzyko zawodowe. Przykady takich dziaa to:
praca z wykorzystaniem rozpuszczalnikw, np. odtuszczanie;
waenie, obrbka pilnikiem;
nakadanie powok, klejenie;
cynkowanie i utwardzanie powierzchni;
przetwarzanie obrabianych przedmiotw;
spawanie, cicie gazowe;
manipulowanie wyrobami z wkien i wenami mineralnymi (efekt mechaniczny, swdzenie);
czyszczenie i dezynfekowanie rodkw pracy, urzdze, narzdzi i pomieszcze;
prace konserwacyjne i naprawy, a take monta i demonta;
sortowanie materiaw;
praca w warunkach wysokiej wilgotnoci.
Podczas stosowania, na terenie przedsibiorstwa, czynnikw chemicznych, mogcych spowodowa uszkodzenia skry, naley zapewni, aby:
stosowano waciwe techniki pracy w celu uniknicia rozpryskw cieczy, uwalniania pyw i mgie, a take uszkodze skry w wyniku rozci i perforacji;
informacje o ryzyku uszkodzenia skry oraz o uywaniu rodkw do ochrony,
czyszczenia i pielgnacji skry zostay zawarte w tzw. instrukcji ochrony skry,
ktr umieszcza si w odpowiednim, widocznym dla pracownikw, miejscu;
udostpniono i stosowano rkawice ochronne, jeeli jest to konieczne wedug
zalece zawartych w karcie charakterystyki, dostarczonej przez dostawc czynnika chemicznego, lub na podstawie innych informacji;
stosowane rkawice ochronne miay nisk zawarto substancji uczulajcych,
byy trwae i, przez okres stosowania, nieprzepuszczalne dla danego czynnika
chemicznego, oraz aby byy przechowywane w czystoci;
stosowana odzie robocza zapewniaa w wystarczajcym stopniu ochron skry;
42
43
44
45
A.2.2.
Podstawowe zasady postpowania z kwasami
Kwasy to roztwory, ktre w zalenoci od poziomu naraenia, mog powodowa
oparzenia chemiczne. W duym uproszczeniu mona przyj, e kwasy mog wej
wreakcj z metalami emitujc wodr i ciepo.
Rozpryski nawet rozcieczonych kwasw mog powodowa powane obraenia
oczu. Kwasy nieorganiczne s niepalne, cho niektre reakcje chemiczne z ich udziaem mog uwalnia wodr.
Stony kwas octowy to ciecz atwopalna. Szereg kwasw np. kwas chlorowodorowy, kwas azotowy (V) i wiele kwasw organicznych, moe uwalnia gazy i pary
oostrym zapachu. Pary kwasw s najczciej cisze od powietrza. Jeeli stone
kwasy stosuje si bez wentylacji mechanicznej, istnieje wysokie ryzyko przekroczenia
najwyszego dopuszczalnego stenia w miejscu pracy!
Pary niektrych kwasw atwo penetrujcych w gb drg oddechowych, np. kwasu
azotowego lub gazy nitrozowe (jest to trujca mieszanina monotlenku azotu i ditlenku azotu) mog powodowa obrzk puc. Zaburzenia i objawy czsto pojawiaj si
dopiero kilka godzin po naraeniu. Dlatego w przypadku naraenia, nawet jeeli objaww nie mona zidentyfikowa natychmiast, naley skonsultowa si z lekarzem.
Pary niektrych kwasw powoduj take uszkodzenia zbw.
W przypadku poaru, kwasy nieorganiczne ulegaj rozkadowi i uwalniaj kwane, niezwykle niebezpieczne, agresywne gazy (np. trjtlenek siarki).
Kwas azotowy (V), jeeli jego stenie wynosi okoo 70% i wicej, przyspiesza
palenie. Dlatego kwasy te mog powodowa zapon, jeeli wejd w kontakt z atwopalnymi materiaami takimi, jak papier, wiry lub cinki drewna, olej napdowy, smary lub inne atwopalne chemikalia. Podgrzanie kwasu chlorowego (VII) o steniu
okoo 50% i wyszym, moe spowodowa wybuch.
Najczciej stosowane kwasy nieorganiczne:
kwas siarkowy, kwas akumulatorowy;
kwas chlorowodorowy, kwas solny;
kwas azotowy (V);
kwas chlorowy (VII);
kwas fosforowy (V);
kwas fluorowodorowy.
Najczciej stosowane kwasy organiczne:
kwas octowy,
kwas propionowy,
kwas mrwkowy.
46
Przechowywanie
Pojemniki do przechowywania kwasw (zbiorniki, butle itp.)
Maksymalna wysoko napeniania powinna by widoczna na kadym stacjonarnym pojemniku. Zalecane jest take, aby zainstalowa na zbiornikach i cysternach
przyrzd zapobiegajcy przepenieniu. Do przechowywania kwasw mona uywa
tylko takich pojemnikw, ktre zostay do tego celu przeznaczone przez producenta.
Do transportu mona stosowa tylko te pojemniki, ktre oznaczone s waciwym
numerem ONZ. Ciecze zwikszaj objto, jeeli wzronie ich temperatura, dlatego
pojemniki naley napenia najwyej do 95% ich pojemnoci.
Ponadto wszystkie opakowania i pojemniki zawierajce kwasy musz by opatrzone oznakowaniem zgodnym z przepisami wydanymi na podstawie art. 26 Ustawy
z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych [obecnie jest to
Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 wrzenia 2003 r. w sprawie oznakowania
opakowa substancji niebezpiecznych i preparatw niebezpiecznych (DzU z 2003r.,
Nr 173, poz. 1679)]. Oznakowanie opakowa zawierajcych kwasy musi zawiera,
midzy innymi, nastpujce informacje:
Nazwa substancji.
Nazwa lub imi i nazwisko, adres i numer telefonu dostawcy (odpowiedzialnego za wprowadzanie produktu do obrotu w Polsce).
Kategoria niebezpieczestwa (przedstawiona za pomoc znaku lub znakw
ostrzegawczych i napisw okrelajcych ich znaczenie).
Zwroty wskazujce rodzaj zagroenia (zwroty R).
Zwroty okrelajce warunki bezpiecznego stosowania (zwroty S).
Numer WE (Wsplnot Europejskich) jest to numer z wykazw EINECS lub
ELINCS, albo numer z wykazu No-longer polymers.
Jeeli w przedsibiorstwie stosowane s kwasy (lub inne substancje niebezpieczne)
pracodawca musi dla kadej substancji niebezpiecznej zapewni kart charakterystyki,
zgodn z przepisami wydanymi na podstawie art. 5.5 Ustawy z 11 stycznia 2001 r.
osubstancjach i preparatach chemicznych [obecnie s to Rozporzdzenia Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r., w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej
ipreparatu niebezpiecznego (DzU z 2002 r., Nr 140 poz 1171) oraz zdnia 14 grudnia
2004 r., zmieniajce rozporzdzenie w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego (DzU z 2005 r., Nr 2, poz. 8)].
Karty charakterystyki naley wymaga od dostawcy kwasw ma on obowizek
j dostarczy.
47
48
49
Stosowanie kwasw
Szkolenia
Kady pracownik, ktry stosuje kwasy, powinien by przeszkolony w zakresie zagroe, jakie one stwarzaj. Szkolenia te powinny by przeprowadzane co najmniej
raz do roku, a ich odbycie si powinno by udokumentowane. Szkolenie powinno
obejmowa informacje zawarte w karcie charakterystyki kwasu.
Pomieszczenia pracy
Pomieszczenia pracy powinny mie podog odporn na ewentualne wycieki kwasw. Take ciany powinny by pokryte warstw kwasoodporn. Powinno si take
zapewni skuteczn wentylacj, a w przypadku uwalniania si par lub gazw naley
zainstalowa wentylacj mechaniczn. Naley take wzi pod uwag, e jeeli na
zewntrz panuje niska temperatura, wiee powietrze trzeba bdzie podgrzewa.
Jeeli w pomieszczeniu stosuje si wiksze iloci kwasw, powinno si zainstalowa
natryski awaryjne.
rodki ochrony indywidualnej
Jeeli nie mona wyeliminowa zagroenia dla pracownikw, powstajcego podczas prac z kwasem, naley zapewni rodki ochrony indywidualnej chronice przed
dziaaniem kwasw.
Do ochrony twarzy naley stosowa oson odporn na dziaanie kwasu. Do ochrony doni i ramion naley stosowa rkawice ochronne. Dodatkowo zaleca si stosowanie fartuchw i obuwia ochronnego, ktre s odporne na kwasy.
Jeeli zagroone s drogi oddechowe, ze wzgldu na obecno aerozoli, naley
stosowa sprzt ochrony drg oddechowych.
Ze wzgldw higienicznych kady naraony pracownik musi mie wasny sprzt
ochrony indywidualnej.
Dziaania w razie wypadku
Jeeli kwasem zostan zanieczyszczone oczy, naley je natychmiast przepuka.
Otwarte oczy trzeba przemywa czyst, zimn wod przez 1015 min. Po udzieleniu
pierwszej pomocy zawsze naley skonsultowa si z lekarzem.
Skr, ktra zostaa zanieczyszczona kwasem, take naley przemywa czyst wod
a do zaniknicia uczucia szczypania. Mokr odzie naley natychmiast zdj, chyba
50
51
A.2.3.
Podstawowe zasady postpowania z alkaliami
Wodorotlenki, oraz inne chemikalia o odczynie alkalicznym, zwane dalej, alkaliami to substancje, sprzedawane w formie roztworu, cieczy lub jako ciao stae w formie proszku, stopu lub granulatu. W kontakcie z powietrzem alkalia w formie staej
absorbuj zawart w nim par wodn oraz dwutlenek wgla i przybieraj form cieczy
lub pasty. Alkalia w formie roztworu to najczciej przezroczyste, bezbarwne ciecze
z wyjtkiem wapna gaszonego. Wszystkie alkalia w formie rozpuszczalnika s liskie
(mydlaste) w dotyku. Kontakt ze skr prowadzi do zniszczenia tkanek i powstawania
oparze chemicznych w postaci otwartych ran, ktre trudno si goj. Alkalia s szczeglnie niebezpieczne dla oczu.
Efekty dziaania alkaliw s silniejsze przy wikszym steniu, wyszej temperaturze i duszym czasie naraenia. Alkalia odtuszczaj skr, powodujc, e staje si
ona szorstka. Moe to prowadzi do powstania wypryskw.
Podczas rozpuszczania alkaliw w wodzie moe dochodzi do powstania wysokich temperatur. Efekt ten moe prowadzi do miejscowego przegrzania i grozi pryskaniem cieczy na twarz i oczy.
Alkalia reaguj intensywnie z kwasami i w takich sytuacjach ciecz moe pryska
natwarz i oczy. Jeeli wodorotlenki wejd w kontakt z metalem lekkim, takim jak cynk
lub aluminium, moe uwalnia si wodr, w wyniku czego moe doj do wybuchu.
Najczciej stosowane alkalia:
wodorotlenek sodu;
wodorotlenek potasu;
tlenek wapnia, wapno palone;
wodorotlenek wapnia, wapno gaszone;
wglan sodu.
Przechowywanie alkaliw
Pojemniki do przechowywania alkaliw (zbiorniki cysterny, naczynia itp.)
Maksymalna wysoko napeniania powinna by widoczna na kadym stacjonarnym zbiorniku. Zalecane jest take, aby zainstalowa na zbiornikach lub cysternach
przyrzd zapobiegajcy przepenieniu. Do przechowywania alkaliw mona uywa
tylko takich pojemnikw, ktre zostay do tego przeznaczone przez producenta.
52
53
Zwykle waciwoci alkalii opisane wyej wystpuj jedynie przy wysokich steniach. Mimo to nawet przy niskich steniach alkalia mog powodowa powane
uszkodzenia oczu.
Pomieszczenia, w ktrych przechowuje si alkalia
Pomieszczenie, w ktrym przechowuje si alkalia, powinno by pooone na tym
samym poziomie, co grunt. Ponadto drogi ewakuacyjne musz by zawsze dostpne
i wolne od przeszkd. Jeeli w pobliu alkaiw przechowuje si materiay atwopalne,
konieczne jest, eby dostpne tam rodki przeciwpoarowe byy rwnie odpowiednie do gaszenia poarw w obecnoci zasad. Do gaszenia nie naley stosowa wody
i dwutlenku wgla.
Jako regu powinno si przyj, e minimalna wysoko pomieszczenia magazynowego powinna wynosi 3m (w wyjtkowych przypadkach 2m). Powinno si
stosowa nieprzepuszczalne dla cieczy baseny retencyjne, ktre zapobiegn przedostawaniu si alkaliw do gleby i wd gruntowych. Stone alkalia mona przechowywa wraz z kwasami w jednym pomieszczeniu tylko wtedy, kiedy mona wykorzysta
w tym celu oddzielne baseny retencyjne. Przed spuszczeniem alkaliw do kanalizacji
naley je zneutralizowa. Kade pomieszczenie magazynowe powinno mie odpowiedni wentylacj naturaln.
Przechowywanie na wolnym powietrzu
Pojemniki przeznaczone do przechowywania alkaliw powinno si chroni przed
socem. Powinno si take zabezpieczy przed przedostawaniem si alkaliw do
gleby, kanalizacji lub wd gruntowych. W tym celu mona zastosowa basen retencyjny.
Inne zasady przechowywania substancji alkalicznych
Inne substancje mona przechowywa wraz z alkaliami jedynie wtedy, kiedy nie
istnieje moliwo wystpienia niebezpiecznej reakcji. Alkaliw nie wolno przechowywa w miejscach znajdujcych si nad miejscami pracy, korytarzami, drogami ewakuacyjnymi, schodami, klatkami schodowymi, na platformach i na podestach. Nie
wolno ich take skadowa na schodach i w korytarzach nawet przez krtki czas!
Oznakowanie miejsc sucych do przechowywania alkaliw
Miejsca, w ktrych alkalia przechowywane s w znaczcych ilociach, znakuje si
zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 27 ust. 2 Ustawy z dnia 11 stycznia
54
Stosowanie alkaliw
Szkolenia
Kady pracownik, ktry stosuje alkalia powinien by przeszkolony w zakresie zagroe, jakie one stwarzaj. Szkolenia te powinny by przeprowadzane co najmniej
raz do roku, a ich odbycie si powinno by udokumentowane. Szkolenie powinno
obejmowa informacje zawarte w kartach charakterystyki alkaliw stosowanych
wprzedsibiorstwie.
Podczas szkole powinno si informowa, e przy rozcieczaniu alkaliw uwalniaj si pewne iloci ciepa (szczeglnie, jeeli stosuje si tlenek wapnia). Dlatego,
aby unikn wypadkw, naley wzi pod uwag nastpujce zalecenia:
Przy rozcieczaniu alkaliw zawsze powinno si operowa tylko maymi porcjami.
Przy rozcieczaniu stonych alkaliw za pomoc wody zawsze naley wlewa
alkalia do wody, a nie odwrotnie.
55
56
57
A.2.4.
Podstwowe zasady
dotyczce magazynowania gazw
Gazy pod cinieniem (pynne, skroplone, schodzone) mona przechowywa wbutlach, beczkach cinieniowych, naczyniach kriogenicznych (czyli tzw. zbiornikach przenonych w tym rozdziale bdziemy stosowali oglny termin butle), w specjalnych
pomieszczeniach magazynowych, na otwartej przestrzeni, lub pod zadaszeniem.
Wkadym przypadku lokalizacja powinna by tak dobrana, aby transport butli odbywa si w sposb bezpieczny. Zaleca si aby drzwi wejciowe do pomieszczenia magazynowego miay co najmniej 1,2m szerokoci.
Oprnione i pene zbiorniki przenone naley chroni przed upadkiem i uderzeniami. Nie wolno ich toczy w pozycji lecej (z wyjtkiem beczek wyposaonych,
wtym celu, w specjalne obrcze). Butli nie mona take uywa do innych celw ni
te, do ktrych zostay zaprojektowane, nie mona usuwa korozji z zewntrznych
powierzchni, jeeli s napenione gazem, ani poddawa bezporedniemu dziaaniu
ognia. W pomieszczeniach magazynowych, w ktrych przechowuje si gaz, nie powinno si jednoczenie magazynowa rodkw atwopalnych, utleniajcych ani kwasw,
Nawet rury zawierajce takie substancje nie powinny przechodzi przez pomieszczenie
magazynowe, w ktrym przechowuje si gazy.
Butle z gazami palnymi (pene lub oprnione) posiadajce podstawy naley ustawia jednowarstwowo w pozycji pionowej, segregujc je wedug zawartoci. Butle
nie posiadajce podstaw naley magazynowa poziomo w drewnianych ramach.
Moliwe jest ukadanie butli w stosy o wysokoci do 1,5m. Butle naley zabezpieczy
przed upadkiem, stosujc bariery, przegrody lub inne rodki ochronne, a zawory butli
zabezpieczy kopakami.
Podczas obchodzenia si z gazami wane jest, eby wiedzie, czy s to gazy cisze, czy lejsze od powietrza. Wikszo gazw stosowanych w procesach technicznych jest cisza od powietrza. Lejsze s tylko niektre, takie jak:
wodr,
hel,
metan,
acetylen,
amoniak.
58
Magazynowanie gazw
Miejsca, w ktrych niedopuszczalne jest magazynowanie gazw
Butli z gazem nie mona magazynowa w piwnicach, na klatkach schodowych, na
korytarzach, na wskich dziedzicach, w przejciach dla pieszych i przejazdach, atake w ich pobliu, w garaach pojazdw, w pomieszczeniach przeznaczonych do staego pobytu ludzi, na podestach roboczych urzdze i innych instalacji. Nie powinno
si te przechowywa butli w miejscach lecych na drogach ewakuacyjnych ani wpomieszczeniach pracy.
Strefa zagroenia wybuchem
Dla gazw palnych (w tym gazw pynnych) naley ustanowi stref zagroenia
wybuchem zgodnie z norm dotyczc zapobiegania wybuchowi i ochronie przed
wybuchem.
Pomieszczenia magazynowe
Pomieszczenia magazynowe powinny by wentylowane, tak aby zapewni odpowiedni ilo wymian powietrza. Jeeli zastosowano wentylacj grawitacyjn, doprowadzajc powietrze bezporednio z zewntrz, zaleca si, eby powietrze doprowadzane byo przez co najmniej dwa otwory o powierzchni aktywnej 600cm2.
Pomieszczenia magazynowe, przeznaczone do skadowania gazw palnych, powinny
spenia wymagania okrelone dla pomieszcze zagroonych wybuchem. Pomieszczenia, w ktrych magazynuje si butle z gazem palnym, naley chroni przed ogrzaniem
do temperatury przekraczajcej 35C.
Gazw ciszych od powietrza nie powinno si magazynowa poniej poziomu
gruntu (jest to wrcz zabronione w przypadku gazw palnych i pynnych). Zaleca si
te, aby pomieszczenia magazynowe, w ktrych przechowuje si wicej ni 50 butli,
wyposaone byy w wentylacj mechaniczn, sterowan automatycznie. Powinno si
take zapewni, eby ewentualne wycieki gazu nie gromadziy si w pomieszczeniach
znajdujcych si poniej pomieszczenia magazynowego. Pomieszczenie, w ktrym
magazynuje si butle z gazem, powinno by oznakowane widoczn tablic ostrzegawcz.
Pomieszczenie magazynowe, przeznaczone do przechowywania butli z gazem,
powinno by wyposaone w sprzt ganiczy i ratunkowy, zgodnie z przepisami oochronie przeciwpoarowej.
Jeeli pomieszczenia do magazynowania butli z gazem s ogrzewane, grzejniki
powinny by zasilane wod lub par wodn, pochodzc z zewntrznych rde.
59
Odlego zbiornikw przenonych od czynnych grzejnikw powinna wynosi co najmniej 1m. Wprzypadku zastosowania oson termicznych odlego ta moe by
zmniejszona do nie mniej ni 0,1m.
Pomieszczenia magazynowe dla butli zawierajcych gazy toksyczne, kwane, sprone lub pynne powinny by zaprojektowane w taki sposb, aby drogi ewakuacyjne
i inne drogi wyjcia byy dostpne rwnie w przypadku wystpienia powanej awarii. Moliwe jest take zainstalowanie wentylacji mechanicznej.
Gazw nie powinno si magazynowa w pomieszczeniach znajdujcych si poniej lub powyej pomieszcze, w ktrych stale przebywaj pracownicy.
W pomieszczeniach magazynowych, w ktrych skadowane s gazy palne i wybuchowe, instalacje i urzdzenia elektryczne, powinny by wyposaone w odpowiednie
rodki ochrony, ktre zapobiegaj zapaleniu si materiaw palnych, zgodne przepisami o ochronie przeciwpoarowej, przepisami techniczno-budowlanymi oraz z Polskimi Normami.
Wsplne przechowywanie rnych rodzajw gazw
Dopuszcza si, aby butle z rnymi rodzajami gazw byy magazynowane wsplnie, tylko wtedy, kiedy zastosowane zostan ponisze zalecenia.
Nie powinno si przechowywa razem butli z gazami palnymi oraz butli z gazami
utleniajcymi/przyspieszajcymi palenie w liczbie wikszej ni 250 sztuk. Wraz z nimi
moe by przechowywana dowolna liczba butli zawierajcych gaz obojtny.
Pomidzy butlami, zawierajcymi gazy palne a tymi, ktre zawieraj gaz przyspieszajcy palenie, powinno si zapewni bezpieczn odlego zaleca si, aby nie bya
mniejsza ni 2m. Na przestrzeni tej mona przechowywa zbiorniki przenone z innymi rodzajami gazw, jeeli nie s to gazy toksyczne.
Nie powinno si magazynowa razem wicej ni 15 butli z bardzo toksycznymi
gazami. Jeeli jest si w posiadaniu wikszej liczby takich butli, powinno si je magazynowa w oddzielnym pomieszczeniu.
Szczegowe wymagania dotyczce wsplnego przechowywania rnych rodzajw gazw powinna okreli karta charakterystyki. Wskae ona czy gaz, ktrego dotyczy, wolno przechowaya razem z innymi rodzajami gazw oraz czy istniej dodatkowe
zalecenia lub ograniczenia dotyczce sposobw magazynowania.
Magazynowanie butli na otwartej przestrzeni i pod zadaszeniem
Miejsce magazynowania zbiornikw przenonych z gazem na otwartej przestrzeni powinno by zabezpieczone przed dostpem osb nieupowanionych. Zabezpieczenie takie moe mie form ogrodzenia zaleca si, aby miao co najmniej 2m
wysokoci. Alternatywnie mona zapewni stay nadzr. Jeeli miejsca magazynowania
60
61
Stosowanie gazw
Oglne wymogi i zalecenia
Naley zapewni pracownikom dostp do informacji o zagroeniach zwizanych z prac, podczas ktrej wykorzystuje si gazy (karty charakterystyki).
Pracownicy, wykonujcy prace zwizane z magazynowaniem gazw, powinni
zosta przeszkoleni w zakresie:
znajomoci zagroe, jakie mog wystpi podczas magazynowania gazw;
budowy, dziaania i obsugi zbiornikw magazynowych i przenonych do
gazw;
zasad postpowania na wypadek poaru lub niekontrolowanego wycieku
gazw.
Dostp pojazdw transportowych powinien by moliwy jedynie w celu przemieszczania butli.
Prace konserwacyjne oraz przetaczanie gazw nie mog odbywa si w miejscu
magazynowania gazw.
Miejsca magazynowania palnych gazw lub palnych mieszanin gazw
Wjazd pojazdw transportowych powinien by dopuszczany jedynie wtedy, kiedy
nie ma wyciekw widocznych goym okiem.
Jeeli stosowane pojazdy mog stanowi rdo zaponu, powinno si przed
ich wjazdem sprawi, aby w miejscu skadowania nie wystpuje wybuchowa
mieszana powietrzno-gazowa.
62
63
A.2.5.
Podstawowe zasady postpowania
z rozpuszczalnikami organicznymi
Podstaw klasyfikacji rozpuszczalnikw organicznych jest ich skad chemiczny oraz
waciwoci. Oglnie mwic, rozpuszczalniki, nalece do tej samej klasy, posiadaj
podobne waciwoci rozpuszczajce i dziaaj w podobny sposb. Jednak w obrbie
tej samej klasy wystpuj istotne rnice we waciwociach toksycznych.
Nazewnictwo rozpuszczalnikw organicznych moe by powodem pomyek, poniewa jeden rozpuszczalnik moe mie kilka nazw zwyczajowych Niektre rozpuszczalniki organiczne maj nazwy zwyczajowe lub brzmice podobnie, np. 2-metoksyetanol i 2-etoksyetanol, glikol etylenowy, glikol propylenowy.
Karta charakterystyki powinna zawiera zarwno zatwierdzone nazwy chemiczne
rozpuszczalnikw, jak rwnie inne nazwy i synonimy.
64
poniej 0C oraz temperaturze wrzenia niszej lub rwnej 35C s skrajnie atwopalne.
Jeeli temperatura zaponu rozpuszczalnika wynosi poniej 21C, s one wysoce atwopalne, za jeeli temperatura zaponu wznosi od 21C do 55C s one atwopalne.
Ponisza tabela zawiera kilka przykadw skrajnie atwopalnych, wysoce atwoplanych i atwopalnych rozpuszczalnikw organicznych:
Farby i lakiery
toluen, ksylen
Kleje
cykloheksany, aceton
Antyzamarzacze
metyloetyloketon
eter naftowy
Dodatki drukarskie
Granica wybuchowoci
Dolna granica wybuchowoci (d.g.w) jest to najnisze stenie rozpuszczalnika
wpowietrzu, przy ktrym ulega on zaponowi. Grna granica wybuchowoci (g.g.w)
jest to najwysze stenie rozpuszczalnika w powietrzu, przy ktrym jeszcze ulega on
zaponowi. Jako zasad przyjmuje si, e im wiksza rozpito midzy LEL a UEL, tym
wiksze niebezpieczestwo poaru. Na przykad:
Eter
d.g.w = 1,9%
g.g.w = 36,0%
d.g.w = 8,0%
g.g.w = 10,5%
Tylko w oparciu o te wartoci mona stwierdzi e eter powoduje wiksze zagroenie poarem ni 1,1,1-trichloroetan z dodatkami. Przy prawidowym okrelaniu
zagroenia poarem naley wzi rwnie pod uwag temperatur zaponu oraz
prno par.
Temperatura samozaponu
Jest to temperatura, w ktrej pary w powietrzu ulgaj samoczynnemu zaponowi, jeeli stenie oscyluje midzy wartociami przedstawionymi powyej. Rozpuszczalniki charakteryzujce si bardzo nisk temperatura samozaponu nie powinny by
przechowywane w pobliu rde ciepa. Przykadem jest dwusiarczek wgla z temperatur samozaponu 90C.
65
Gsto par
Pary, ktre s cisze od powietrza (wzgldna gsto par wiksza ni 1), gromadz si w basenach i rozprzestrzeniaj si na poziomie gruntu oraz w trudno dostpnych miejscach. Pary, ktre s lejsze od powietrza (gsto par mniejsza ni 1)
rozpraszaj si. Ponadto, w obu tych sytuacjach ruchy powietrza mog zwiksza
rozproszenie par.
66
67
wtrnej infekcji. Zapalenie skry moe mie charakter podranieniowy lub uczuleniowy. Wywoane rozpuszczalnikami moe utrzymywa si dugo po okresie naraenia. Absorpcja rozpuszczalnikw poprzez skr moe powodowa ukadowe skutki
zdrowotne.
Oczy
Bezporedni kontakt z rozpuszczalnikami organicznymi w postaci par lub cieczy
moe wywoywa podranienie oczu. Jest ono na og odwracalne, a trwae uszkodzenie oczu wystpuje rzadko.
Wtroba
Wiele rozpuszczalnikw organicznych jest potencjalnie toksycznych dla wtroby,
zarwno pojedynczo, jak i w poczeniu z innymi rozpuszczalnikami. Na przykad
uszkodzenie wtroby zwizane jest z naraeniem na tetrachlorek wgla, inne chlorowane wglowodory oraz etanol. Spoycie napojw alkoholowych moe zwiksza
skutki dziaania wielu rozpuszczalnikw.
Nerki
Zarwno krtkoterminowe jak i dugoterminowe naraenie na okrelone rozpuszczalniki organiczne uwaa si za szkodliwe dla nerek. Tetrachlorek wgla, trichloroetan i destylaty ropy naftowej (np. benzyna, paliwa lotnicze i terpentyna) nale do
najbardziej toksycznych.
Ukad krenia
Chlorowane wglowodory jako rozpuszczalniki, (takie jak chlorek metylenu i trichlorometan), mog wywoywa niebezpieczne skutki dla serca. W literaturze opisano przypadki nienaturalnego rytmu pracy serca po naraaniu na trichloroetylen.
Dugotrwae naraenie na disiarczek wgla jest uwaane za czynnik przyczyniajcy
si do powstawania choroby wiecowej serca.
Ukad nerwowy
Naraenie na rozpuszczalniki organiczne moe skutkowa rnymi powanymi
nastpstwami zarwno dla centralnego ukadu nerwowego (CNS mzg i rdze krgowy), jak i ukadu nerwowego obwodowego (PNS nerwy rozmieszczone w pozostaych czciach ciaa). Skutki ostre naraenia na dziaanie rozpuszczalnikw organicznych rozcigaj si od zatrucia podobnego jak po dziaaniu alkoholu a do odurzenia
(odrtwienia lub niewraliwoci). Skutki ostre mog prowadzi do utraty przytomnoci i mierci ze wzgldu na brak oddechu. Do porednich nale ospao, bl gowy,
zawroty gowy, niestrawno (zaburzenia trawienia) i nudnoci.
Wikszo narae dugoterminowych zarwno na n-heksan, jaki i metylo-n-butyloketon jest zwizanych ze zniszczeniem komrek w PNS, co skutkuje drganiem
68
ng, skurczami mini, blami i niedorozwojem koczyn, oraz wielu innymi zaburzeniami funkcjonowania koczyn. Do chronicznych skutkw dugoterminowego powtarzanego naraenia na dziaanie rozpuszczalnikw organicznych na CNS zalicza si
zmczenie, zmiany nastroju i problemy z koncentracj, utrat pamici, zmiany osobowoci i utrat motywacji. Zaburzenia te mog si utrwali.
Naraenie na rozpuszczalniki organiczne a nowotwory
Benzen jest rozpuszczalnikiem organicznym, dla ktrego udowodniono rakotwrcze dziaanie na ludzi przy zastosowaniu przemysowym. Badania przeprowadzone
uludzi wskazuj, e przeduajce si naraenie na benzen moe powodowa biaaczk. Natomiast u zwierzt laboratoryjnych raka wywouje, trwajce przez wiksz
cz ich ycia, naraenie na wiele innych rozpuszczalnikw organicznych. Podejrzewa si wic, cho nie jest to dowiedzione, e rozpuszczalniki te mog stwarza ryzyko
take dla pracownikw poddanych dugoterminowemu naraeniu na nie. Dlatego
te, mimo e obecnie posiadane informacje nie dostarczaj dowodw na rakotwrcze
dziaanie rozpuszczalnikw innych ni benzen, podczas stosowania rozpuszczalnikw
organicznych powinno si zachowa ostrono. Powinny by podjte odpowiednie
kroki w celu uniknicia zbdnego naraenia, a kade naraenie powinno by zredukowane do moliwie najniszego poziomu.
Przeciwdziaanie i pomiary kontrolne
Po dokonaniu identyfikacji zagroe powinno si przeprowadzi ocen metod
oraz warunkw pracy, w celu wprowadzenia odpowiednich metod przeciwdziaania
ikontroli. Powinno to by czci obowizkw kierownictwa.
Ocena
Prby rodowiskowe i analizy powinny by wykonywane w regularnych odstpach czasu przez wykwalifikowany personel w oparciu o metody zalecone przez
odpowiednie instytucje ochrony zdrowia. Monitorowanie rodowiska pracy obejmuje pomiary zanieczyszczenia atmosfery w wybranych miejscach na stanowisku pracy
(monitoring stacjonarny). Monitoring osobisty obejmuje pomiar zanieczyszczenia atmosfery w strefie oddechowej indywidualnego pracownika i jest preferowany ze wzgldu na okrelenie aktualnego naraenia pracownika. Monitoring biologiczny obejmuje
pomiary stenia zanieczyszcze, ich metabolitw oraz innych wskanikw w tkankach i/lub pynach ustrojowych pracownika. W niektrych przypadkach monitoring
biologiczny moe by wymagany jako zastpczy wobec stacjonarnego lub osobistego.
69
70
metod i praktyk pracy. Naley wprowadzi takie procedury, dziki ktrym pracownicy
nie bd naraeni na zagroenia, jeeli nie bdzie to uzasadnione. rodki kontroli obejmuj m.in. nastpujce dziaania (uporzdkowane wedug kryterium efektywnoci):
eliminacja/zastpowanie i modyfikacje procesu,
rodki techniczne,
rodki organizacyjne i oglne zalecenia bezpieczestwa,
rodki ochrony indywidualnej.
Eliminacja/zastpowanie i modyfikacje procesu
Rozpuszczalniki organiczne rni si pod wzgldem stwarzanego przez nie stopnia zagroenia dla zdrowia. Zawsze, kiedy to moliwe, substancje, ktre powoduj
szkodliwe dla zdrowia zanieczyszczenia powietrza, powinny by eliminowane lub
zastpowane takimi, ktre posiadaj odpowiednie waciwoci techniczne i s uznawane za bezpieczne lub mniej niebezpieczne ni substancje stosowane dotychczas.
Zastpowanie jest najbardziej odpowiedni metod eliminowania lub redukowania zagroenia zdrowia w miejscu pracy, jednak nie zawsze mona j zastosowa.
Dlatego te konieczne moe by zastosowanie kontroli technicznej lub innych metod.
W niektrych przypadkach mona zmodyfikowa oryginalny proces lub zastosowa
mniej niebezpieczn metod wykonywania danej czynnoci. Zawsze, kiedy to moliwe, rozpuszczalniki organiczne powinny by zastpowane rozpuszczalnikami
wodnymi. Najlepszym przykadem zastosowania takiego rozwizania jest przemys
farbiarski, w ktrym farby rozpuszczalnikowe zastpiono farbami wodnorozpuszczalnikowymi (emulsyjnymi).
rodki techniczne
rodki ochrony technicznej mog obejmowa nastpujce metody:
zastosowanie mechanicznego transportu przemysowego i wprowadzenie automatyzacji;
zastosowanie miejscowej wentylacji wycigowej u rda wystpowania zanieczyszczenia;
izolacja, segregacja lub odgrodzenie czynnoci, podczas ktrych wytwarzane
s zanieczyszczenia;
zastosowanie oglnej wentylacji mechanicznej.
Niebezpieczne zanieczyszczenia powietrza mog by skutecznie eliminowane urda za pomoc miejscowego systemu wycigowego. System ten skada si z:
kaptura, ktry wychwytuje zanieczyszczenia w miejscu ich powstawania;
systemu przewodw o odpowiednim przepywie powietrza;
systemu oczyszczania powietrza, zapobiegajcego zanieczyszczeniu atmosfery
zewntrznej;
71
wentylatora wycigowego;
komina lub innego urzdzenia odprowadzajcego oczyszczone powietrze do
atmosfery.
Niezbdne jest wykazanie odpowiedniej dbaoci przy wyborze, projektowaniu
oraz instalacji systemu wentylacyjnego, a take podczas nadzorowania jego dziaania
i przeprowadzania konserwacji. Powinno to zapewni, e system cay czas prawidowo
eliminuje zanieczyszczenia. Projektowanie skutecznego systemu wentylacji wymaga
wysokiej wiedzy specjalistycznej, dlatego powinno by wykonywane przez osoby posiadajce odpowiednie kwalifikacje. Szczegln uwag naley zwrci na projekt systemu jeeli w zakadzie stosuje si materiay palne, atwopalne i potencjalnie wybuchowe. Nigdy nie mona blokowa wlotw i wylotw sytemu wentylacyjnego, i zawsze
naley utrzymywa je w czystoci.
Powietrze z miejscowego systemu wentylacji nie powinno by recyrkulowane do
pomieszcze pracy. Powietrze powinno by oczyszczone w puczce, jeeli to moliwe,
i rozproszone na zewntrz, w stosownej odlegoci od innych miejsc pracy, wlotw
klimatyzacji lub sprarek dostarczajcych powietrze, przeznaczone do oddychania.
W celu redukcji stenia zanieczyszcze, na ktre naraeni s pracownicy, moliwe jest rwnie zastosowanie metody rozcieczania przez doprowadzenie odpowiedniej objtoci czystego powietrza. Ta metoda znajduje zastosowanie w procesach,
ktre s przeprowadzane na otwartej przestrzeni lub w konstrukcjach szkieletowych,
przykrytych dachem. Mimo e otwarte konstrukcje tego typu zapewniaj dobr naturaln wentylacj, powinny by odpowiednio zaprojektowane, aby wentylacja bya
wystarczajco skuteczna. Uwagi specjalistw wymaga szczeglnie ruch powietrza wymuszony rnicami temperatury.
Wentylacja oglna i rozcieczanie nie s tak skutecznymi metodami ograniczania
zanieczyszcze powietrza, jak miejscowa wentylacja wycigowa. Mog jednak by
przydatne, jeeli w zakadzie istniej mniejsze rda emisji o niszej toksycznoci.
Niebezpieczne czynnoci powinny by odizolowane i rozdzielone w celu zredukowania do minimum liczby pracownikw, ktrzy mog by naraeni na zanieczyszczenia. Moe by konieczne, aby substancje byy stosowane lub produkowane w cakowicie zamknitych systemach i szczelnych urzdzeniach, ktre stanowi zabezpieczenie
przed kontaktem pracownikw z substancj, a take jej uwolnieniem do powietrza
wmiejscu pracy. W przypadku, gdy zastosowanie zamknitego systemu nie jest moliwe, a substancja jest niebezpieczna, powinno si maksymalnie doszczelni system
lub zastosowa inne metody redukcji naraenia (polegajce np. na ograniczeniu wykonywania pracy do okresu, kiedy w najbliszym ssiedztwie znajduje si tylko kilku
pracownikw). Jednak nawet w takim przypadku konieczne jest zastosowanie rodkw ochronnych.
72
73
74
75
76
Pierwsza pomoc
W miejscach pracy, w ktrych stosuje si znaczne iloci rozpuszczalnikw organicznych, powinny by dostpne prysznice bezpieczestwa oraz punkty z prysznicem
do przemywania oczu. Powinny by take okrelone procedury pierwszej pomocy
wodniesieniu do kadego z wykorzystywanych rozpuszczalnikw organicznych szczegowe informacje powinny znajdowa si w ich kartach charakterystyki. W razie
wtpliwoci w sytuacji awaryjnej powinno si stosowa prysznic bezpieczestwa lub
prysznic do przemywania oczu przez co najmniej 15min.
77
Tetrachlorek wgla
Synonimy: czterochlorek wgla, czterochlorometan, tetrachlorometan, tetrachlorek wgla, tetra.
Dziaa toksycznie przez wszystkie drogi naraenia. Dziaa odurzajco na orodkowy ukad nerwowy. Dranicy dla skry i oczu. Wielokrotny kontakt ze skr powoduje zapalenie skry. Dziaa szkodliwie na wtrob i nerki. Dziaa rakotwrczo na
zwierzta.
1,2-Dichloroetan
Synonimy: dichlorek etylenu; dichloroetylen; chlorek etylenu.
W stanie ciekym dziaa dranico na skr. Pary dziaaj dranico na oczy i bony
luzowe. Wysokie stenia par mog powodowa zawroty gowy i utrat przytomnoci. Wielokrotny kontakt ze skr powoduje zapalenie skry. Dziaa rakotwrczo na
zwierzta.
Dichlorometan
Synonimy: chlorek metylenu, dichlorek metylenu; dichlorek metanu.
Dziaa znieczulajco przy wysokich steniach par. W stanie ciekym dziaa dranico na oczy i skr. Para dziaa dranico na oczy, nos i gardo. Wielokrotny kontakt
ze skr powoduje zapalenie skry. Dziaa rakotwrczo na zwierzta.
Etanol
Synonimy: alkohol etylowy; spirytus zboowy; spirytus ziemniaczany; alkohol;
spirytus.
W stanie ciekym i w postaci stonej pary powoduje podranienia oczu, skry
ibon luzowych. Dugotrwae naraenie powoduje senno i zawroty gowy. Due
dawki mog powodowa zatrucie alkoholowe.
Eter etylowy
Synonimy: eter dietylowy; rozpuszczalnik eterowy; eter.
W stanie ciekym i w postaci stonej pary powoduje podranienia oczu, skry
ibon luzowych. Gwnym efektem naraenia jest odurzenie i oglne znieczulenie.
Hepatotoksyczny (dziaa toksycznie na wtrob).
78
Glikol etylenowy
Synonimy: 1,2-etanodiol; 1,2-dihydroxyetan. glikol monoetylenu; glikol; alkohol
glikolowy.
Dziaa toksycznie po pokniciu. Dziaa dranico na skr i oczy. Po pokniciu
dziaa szkodliwie na nerki.
Formaldehyd
Synonimy: aldehyd mrwkowy, metanal, formalina
Dziaa dranico na oczy, skr i drogi oddechowe. Moe powodowa pierwotne
i alergiczne kontaktowe zapalenie skry. Dziaa rakotwrczo u zwierzt.
Heksan
Synonimy: n-heksan.
Powoduje agodne podranienia skry i oczu. Pary w duym steniu dziaaj odurzajco. Dugotrwae naraenie zawodowe na wysokie stenia powoduje neuropati
ruchow (upoledzenie dziaania nerww kontrolujcych minie).
Metanol
Synonimy: alkohol metylowy; alkohol drzewny; spirytus drzewny; nafta drzewna.
Dziaa dranico na oczy, skr i bony luzowe. Wdychanie par moe powodowa
ble gowy, utrat koordynacji i utrat przytomnoci. Poknicie moe powodowa zniszczenie ukadu nerwowego, lepot i mier.
Chlorek metylu
Synonimy: monochlorometan; chlorometan.
Dziaa toksycznie przez drogi oddechowe. Sabe dziaanie odurzajce i znieczulajce na orodkowy ukad nerwowy. Wywouje zmiany w zachowaniu.
Perchloroetylen
Synonimy: tetrachloroetylen; 1,1,2,2-tetrachloroeten.
Dziaa dranico na skr, oczy, nos i gardo. Wywiera wpyw na orodkowy ukad
nerwowy.
Dugotrwae dziaanie moe powodowa zapalenie skry. Dziaa rakotwrczo
uzwierzt.
79
Styren
Synonimy: winylobenzen; fenyloetylen
Dziaa dranico na oczy, bony luzowe, ukad oddechowy i oczy. Wdychanie
styrenu w wysokich steniach moe powodowa depresj orodkowego ukadu nerwowego.
Toluen
Synonimy: metylobenzen; fenylometan.
Dziaa odurzajco na orodkowy ukad nerwowy. Dziaa dranico na oczy. Dugotrwae dziaanie moe powodowa zapalenie skry. Pary dziaaj dranico na bony
luzowe i ukad oddechowy.
1,1,1-Trichloroetan
Synonimy: 1,1,1-trjchloroetan.
Dziaa dranico na skr i oczy. Dziaa odurzajco na orodkowy ukad nerwowy.
Naraenie moe powodowa zaburzenia akcj serca.
Trichloroetylen
Synonimy: trjchlorek etylenu; 1,1,2-trichloroeten; 1-chloro-2,2-dichloroeten; tri;.
Dziaa silnie dranico na skr i oczy. Wdychanie trichloroetylenu o wysokim
steniu powoduje narkoz i znieczulenie. Naraenie dugotrwae powoduje uszkodzenia wtroby. Naraenie moe powodowa zaburzenia akcji serca.
Ksylen
Synonimy: dwumetylobenzen, dimetylobenzen, metylotoluen, ksylol
Dziaa toksycznie przez drogi oddechowe. Ksylen w stanie ciekym oraz jego pary
dziaaj dranico na oczy, skr i bony luzowe. Dziaa odurzajco na orodkowy
ukad nerwowy. Wpywa szkodliwie na embriony zwierzt.
Lista nie jest wyczerpujca i nie zawiera popularnych mieszanin, bdcych rozpuszczalnikami, takich jak terpentyna, benzyna lakowa czy spirytus chirurgiczny.
Odnotowano, e wielokrotne naraenie na niektre mieszaniny rozpuszczalnikw
organicznych w dugim przedziale czasu prowadzi do zmian nastroju i funkcji mzgu.
Informacj na temat dziaania mieszanin rozpuszczalnikw mona znale w odpowiednich kartach charakterystyki.
80
A.3.
Wybrane procesy
A.3.1.
Produkcja wyrobw z gumy i tworzyw sztucznych
Produkcja wyrobw z tworzyw sztucznych i gumy obejmuje wiele procesw.
Niektre z nich mog stwarza ryzyko dla zdrowia i bezpieczestwa pracownikw.
Oglnie ujmujc, produkcja wyrobw z tworzyw sztucznych i mieszanki gumowej
obejmuje czynnoci zwizane ze stosowaniem chemikaliw (np. mieszanie substancji) oraz czynnoci zwizane z obsug maszyn (np. formowanie, prasowanie). Procesy chemiczne i mechaniczne maj rny wpyw na warunki pracy. Typowe problemy
bezpieczestwa i higieny pracy w przemyle gumowym i tworzyw sztucznych to:
bezporedni kontakt z (niebezpiecznymi) substancjami i preparatami chemicznymi, w tym naraenie przez drogi oddechowe na rozpuszczalniki oraz toksyczne pary i pyy;
naraenie na haas i drgania mechaniczne powodowane przez maszyny i urzdzenia;
naraenie na czynniki mechaniczne;
obecno pyw;
mikroklimat panujcy w zakadzie lokalne rnice temperatur, wilgotnoci,
zapylenia i obecne w atmosferze zakadu odgazy i pary.
W celu zapobiegania wypadkom i powstawaniu szkodliwego rodowiska pracy
kadra kierownicza powinna jako priorytetowe potraktowa:
Obnienie czstotliwoci wypadkw przez odpowiednie zaprojektowanie zakadu i dobr kontrol dziaania.
Minimalizowanie skutkw wypadkw przez:
odpowiednie zaprojektowanie zakadu,
wprowadzenie odpowiednich procedur,
wczeniejsze opracowanie zestawu planw operacyjno-ratowniczych dla personelu.
Informowanie pracownikw o moliwych rdach i przyczynach wypadkw.
Poniej nakrelono kilka zagadnie z zakresu bezpieczestwa i higieny pracy charakterystycznych dla przemysu gumowego i tworzyw sztucznych.
Istotnym krokiem w zapewnieniu bezpieczestwa i higieny pracy w przemyle
produkcji wyrobw z gumy i tworzyw sztucznych jest zapobieganie potkniciom opozostawione na powierzchni przedmioty, a take uderzeniom i wpadaniu pracownikw
81
na rne przeszkody. Pozwoli to zapobiec bardzo wielu moliwym do uniknicia wypadkom. Dlatego powinno si rozway:
Czy miejsce pracy jest czyste i uporzdkowane.
Czy odlegoci midzy urzdzeniami wykorzystujcymi lub zawierajcymi surowce,
a urzdzeniami stosowanymi do dalszej obrbki s moliwie najmniejsze.
Czy istniej dostateczne rda sztucznego wiata i czy miejsca pracy s wystarczajco dobrze owietlone.
Czy miejsca, w ktre dociera zbyt duo wiata sonecznego s odpowiednio
osonite.
Czy klimat panujcy wewntrz budynku jest odpowiedni, jeeli chodzi o temperatur, wilgotno i wymian powietrza.
Czy zapewniono pomieszczenia, w ktrych pracownicy mog umy si przed
spoywaniem posikw i po pracy.
82
Gwne zagroenia dla pracownikw wykonujcych prace z udziaem niebezpiecznych substancji i preparatw w przemyle tworzyw sztucznych:
Naraenie na niebezpieczne chemikalia ma miejsce gwnie podczas produkcji
tworzyw termoutwardzalnych, takich jak ywice poliestrowe i tworzywa poliuretanowe. Procesy produkcyjne mog by rdem emisji styrenu (wykorzystywanego jako rozpuszczalnik) i nadtlenkw organicznych. Produkcja tworzyw
poliuretanowych wymaga zastosowania izocyjanianw, ktre s substancjami
bardzo niebezpiecznymi. Emisje zwizane z procesem produkcji spienionych
tworzyw poliuretanowych to emisje rodkw porotwrczych, takich jak pentan. Tworzywa termoplastyczne produkowane s (z granulatu) w urzdzeniach
zamknitych, co zapobiega naraeniu pracownikw na chemikalia. Wyjtkiem
s emisje pentanu podczas produkcji polistyrenu spienianego (eps). Naley rwnie zaznaczy, e w zalenoci od jakoci stosowanego surowego PVC podczas produkcji wyrobw z PVC mog wystpi emisje wolnych monomerw
(chlorku winylu). Chlorek winylu jest substancj rakotwrcz.
W zwizku z powyszymi zagroeniami, naley zwrci uwag na nastpujce
zagadnienia:
Czy opracowano list wszystkich niebezpiecznych substancji i preparatw stosowanych w przedsibiorstwie (w tym dodatkw).
Czy w zakadzie dostpne s karty charakterystyki tych substancji i preparatw,
zawierajce m.in. informacje dotyczce skadu, stwarzanych zagroe, rodkw zapobiegawczych i rodkw ochrony indywidualnej.
Czy w miejscach, w ktrych stosuje si niebezpieczne chemikalia, umieszczono
ostrzeenia o zagroeniach i/lub instrukcje ich bezpiecznego stosowania.
Czy worki, beczki, kadzie i kontenery, zawierajce niebezpieczne chemikalia, s
prawidowo oznakowane.
Czy pracownicy s naraeni na niebezpieczne chemikalia takie, jak kwasy.
Czy s wiadomi zagroe, ktre stwarzaj te substancje.
Czy pracownicy zawsze przestrzegaj zalece bezpieczestwa, dotyczcych operowania chemikaliami, ich magazynowania, usuwania i transportu, oraz zalece
odnonie do kontroli naraenia, zastosowania rodkw ochrony indywidualnej
ipierwszej pomocy.
Czy pracownicy, wykonujcy prace z udziaem bardzo niebezpiecznych chemikaliw, wiedz, e naley stosowa (grube) gumowe rkawice.
Czy podczas nadzorowania procesu przetwarzania kauczuku wprowadzono rodki zapobiegajce naraeniu na pyy, nitrozaminy i dymy, uwalniane w procesie
wulkanizacji.
83
84
Naraenie na pyy
Pracownicy mog by naraeni na pyy podczas wszystkich procesw, w ktrych
wykorzystuje si suche materiay. Py moe powsta podczas wstpnego mieszania
na sucho materiaw surowych i dodatkowych, lub podczas przygotowywania mieszanek tworzyw sztucznych lub gumowych. Pyy mog uwalnia si take podczas
przetwarzania materiaw np. formowania wtryskowego, kalandrowania, wulkanizacji (w przypadku materiaw kauczukowych) lub podczas procesw wykoczeniowych (szlifowanie i polerowanie). Naley podkreli, e naraenie na pyy czciej
wystpuje podczas obrbki tworzyw termoplastycznych ni podczas przetwarzania
materiaw kauczukowych,. Dzieje si tak, dlatego e termoplasty najczciej przetwarzane s w formie granulatu, podczas gdy wyroby gumowe produkowane s
zkauczuku w arkuszach. Szczeglnie produkcja PVC moe wiza si ze znacznymi
emisjami pyw, poniewa materia surowy PVC podawany jest w formie proszku,
anie granulatu.
Powinno si rozway nastpujce zagadnienia:
Czy dokonano przegldu, lub czy opracowano list wszystkich procesw w zakadzie, podczas ktrych emitowany jest py, ze szczeglnym uwzgldnieniem
procesw, podczas ktrych pracownicy s na niego naraeni?
Czy pracownicy naraeni na py zostali wyposaeni w odzie ochronn?
Czy pracownicy t odzie ochronn stosuj?
Czy wyposaono ich w sprzt ochrony drg oddechowych?
Czy zawsze stosuj ten sprzt?
Czy procesy produkcyjne, podczas ktrych powstaje py, zostay zaopatrzone
wwycigi pyu?
85
86
A.3.2.
Wulkanizacja i bienikowanie opon
Kontakt z gotowymi produktami gumowymi bardzo czsto wywouje zapalenie
skry. Zwizane jest to z obecnoci w nich pewnych czynnikw chemicznych, ktre
wykorzystywane s na wielu etapach produkcji gumy i przetwarzania kauczuku.
Przed wulkanizacj opon pracownicy mog korzysta z kleju, aby uatwi przytwierdzenie materiaw atajcych do opony. Klej nakadany jest w stosunkowo niewielkich ilociach za pomoc pdzla lub pistoletu natryskowego. Wikszo klejw to
preparaty, ktre skadaj si w ponad 90% z rozpuszczalnikw organicznych, a pozostae skadniki to kauczuk naturalny lub butadienowo-styrenowy.
Proces wulkanizacji rozdar i dziur w bieniku i czole opon samochodowych skada si znastpujcych krokw:
przycicie za pomoc noa uszkodzonych czci opony dookoa rozdarcia;
oczyszczenie obszaru za pomoc szczotki drucianej, napdzanej elektrycznie
lub pneumatycznie;
pokrycie rozdarcia klejem kauczukowym od wewntrznej strony opony, wycicie at z kauczuku i pogumowanej tkaniny kordowej, oraz wprowadzenie ich
wrozdarcie za pomoc rcznego waka w celu zapewnienia przylegania (moliwe jest te wstrzyknicie aty z pogumowanej tkaniny kordowej w rozdarcie
za pomoc pistoletu);
zakrycie rozdarcia z zewntrz mieszank bienikow i wprowadzenie jej do otworu za pomoc rcznego waka;
przycicie aty za pomoc noa;
umieszczenie opony w formie wulkanizatora, ktry podgrzano do okrelonej
temperatury;
dostosowanie cinienia wywieranego na opon znajdujc si w formie;
docinicie opony w formie i pozostawienie do momentu, w ktrym kauczuk
si zwulkanizuje, a ata stopi si z otaczajc j gum;
sprawdzenie i wyczyszczenie opony.
Zagroenia zwizane z prowadzeniem serwisu k
Upadki w wyniku potknicia o przedmioty i odpady pozostawione na pododze
w warsztacie.
Upadki w wyniku polizgnicia spowodowanego wilgotnoci powierzchni
wwarsztacie.
Uderzenia lub zmiadenia spadajcymi oponami, albo innymi cikimi przedmiotami, np. elementem formy lub narzdziami.
87
88
89
A.3.3.
Proces produkcji spienionych tworzyw poliuretanowych
Pianka poliuretanowa produkowana jest przez doprowadzanie do reakcji midzy
ywic, i najczciej polieterem, takim jak np. polioksypropylenotriol, a izocyjanianami i wod.
Podczas produkcji dodaje si take mae iloci rodka emulgujcego, katalizatora
polimeryzacji oraz smaru silikonowego. W przypadku niektrych pianek jako rodka
porotwrczego uywa si chlorku metylenu. Do pianek trudnozapalnych o maej szybkoci palenia dodaje si te zwizki cyny.
Skadniki miesza si, a mieszanin wylewa na ruchomy przenonik. ywica polioksypropylenotriolowa oraz izocyjaniany polimeryzuj i cz si, tworzc uretanow
ywic w ksztacie cigej piankowatej struktury, zwanej blokiem.
Mieszanin mona te wprowadzi w formie odpowiadajcej jej przyszemu ksztatowi wtedy rwnie zachodzi bardzo podobny proces.
Z punktu widzenia zagroe zawodowych w produkcji pianek poliuretanowych
najwaniejsz substancj s izocyjaniany. S one wan grup chemikaliw o maej
masie czsteczkowej. Najczciej stosowanymi izocyjanianami s:
TDI diizocyjanianotolulen.
MDI diizocyjanian difenylometylenu.
HDI diizocyjanian heksametylenu.
W zalenoci od rodzaju izocyjanianw oraz sposobu ich zastosowania mog one
by dostarczane w formie staej lub ciekej. TDI i HDI to ciecze, ktre mog przybiera
odcienie od zupenego braku barwy a do bladej ci. MDI moe by czasami dostarczony w formie staej jako biae lub te patki, ale najczciej jest dostarczany wformie ciemnobrzowej, lepkiej cieczy.
TDI to mieszanina 2,4-diizocyjanianotolulenu oraz 2,6-diizocyjanianotolulenu. TDI
wykorzystywany jest do produkcji elastycznej pianki, stosowanej w wielu produktach, m.in.:
materacach,
poduszkach tapicerskich,
fotelach samochodowych,
materiaach opakowaniowych.
TDI zostao zastpione przez MDI w produkcji sztywnych pianek, poniewa MDI
jest mniej niebezpieczne, dziki mniejszej lotnoci (zdolnoci do tworzenia par).
Sztywne pianki stosowane s jako materia izolacyjny w domowych lodwkach ipiekarnikach, a pianki, ktre mona wtryskiwa, stosowane s do izolacji w wagonach,
naczepach i przyczepach do ciarwek, oraz w odziach. MDI stosuje si w odlewniach w produkcji form odlewniczych metod no-bake.
90
91
te mog zawiera take chlor lub brom. W charakterze substancji porotwrczych stosuje si na przykad chlorek metylenu lub chlorofluorowglowodory.
Dziaanie na ukad oddechowy
Szkodliwe dziaanie na system oddechowy, zwizane z naraeniem na izocyjaniany, obejmuje ostre (krtkoterminowe) oraz przewleke (dugotrwae) skutki, wynikajce zpojedynczej nadmiernej ekspozycji, a take przewleke problemy z oddychaniem wrezultacie dugotrwaego naraenia o niskim poziomie. Naraenie na izocyjaniany moe take wywoywa astm zawodow i alergiczne zapalenie puc (reakcj
alergiczn puc).
Najwikszym problemem, w kontekcie naraenia na izocyjaniany i zwizanego
znim szkodliwego dziaania na ukad oddechowy, jest astma. Jej objawy zaczynaj
by widoczne pod koniec dnia pracy, trwaj przez ca noc, i dopiero w godzinach
porannych odczuwalna jest lekka poprawa cykl ten powtarza si kadego dnia.
Uczuleni pracownicy zgaszali wystpienie objaww nawet przy niezwykle niskim
poziomie naraenia (jedna cz na miliard ppb). Mimo tego, e poprzez leczenie
astmy mona kontrolowa objawy u pracownikw lub im zapobiega, cigle istnieje
ryzyko nieoczekiwanego, miertelnego ataku astmy. Ponadto leczenie nie wpywa na
przyczyny wystpienia astmy, wic cige naraenie na izocyjaniany moe prowadzi
do powaniejszej i dugotrwaej choroby. Cige naraenie moe take spowodowa,
e powysze objawy bd powodowane rwnie przez inne czynniki nie tylko izocyjaniany. Nawet po ustaniu naraenia objawy zwizane z ukadem oddechowym mog
utrzymywa si przez lata.
Badania naukowe, prowadzone wrd pracownikw naraonych na TDI, wskazuj, e 520% spord z nich moe uczuli si na t substancj. Zanotowano te
przypadki, w ktrych odsetek ten wynosi 30%, w zalenoci od poziomw naraenia
i kryteriw uytych do oceny. Wydaje si jednak, e nie istnieje zwizek midzy histori alergii lub atopi (nadwraliwo o podou genetycznym) a rozwiniciem si astmy spowodowanej izocyjanianami.
Czas trwania naraenia na izocyjaniany do momentu rozwinicia si astmy moe
by bardzo rny (od miesicy do lat). Mimo e sugeruje si, i rozwinicie si astmy,
spowodowanej izocyjanianami, wymaga okoo 2-letniego naraenia, to okres, w ktrym nie ma objaww jest tak nieprzewidywalny, e trudno robi podobne uoglnienia.
Dziaanie na skr
Bezporedni kontakt izocyjanianw ze skr moe wywoa podranienie skry,
wysypk, powstanie pcherzy i zaczerwienienia. W literaturze fachowej wskazuje si,
92
e kontakt moe powodowa take alergiczne uczulenie skry. Kontakt TDI ze skr
moe doprowadzi take do nadwraliwoci drg oddechowych.
Oczy
Naraenie na unoszce si w powietrzu izocyjaniany moe powodowa zawienie
i podranienie oczu, oraz chwilowe obnienie ostroci widzenia. Jeeli rozprynite
krople izocyjanianw trafi do oka, mog powodowa powane podranienie oraz
mog uszkodzi rogwk (membran pokrywajc soczewk oka).
Dziaanie na ukad nerwowy
Objawy dziaania na ukad nerwowy obejmuj stan podobny do skutkw wywoywanych przez wypicie alkoholu odrtwienie i utrat rwnowagi. Wedug opisw
objawy te wystpiy natychmiast po pojedynczym, powanym naraeniu na TDI straakw w poncej fabryce pianki poliuretanowej. Niektre z objaww trway do 4 lat.
Straacy zgaszali rwnie inne symptomy, takie jak mdoci, wymioty i bl brzucha
byy to jednak objawy przejciowe.
Nowotwory
Midzynarodowa Agencja Bada nad Rakiem ustalia, e istniej wystarczajce
dowody rakotwrczego dziaania TDI na zwierzta dowiadczalne, ale nie posiada
ona wystarczajcych dowodw takiego dziaania na ludzi. Istnienie wystarczajcych
dowodw dziaania rakotwrczego na zwierzta oznacza, e, uzasadnione jest uznanie, i TDI moe dziaa rakotwrczo na ludzi.
Zagroenia poarowe
Kiedy izocyjaniany wchodz w reakcj z wod, amoniakiem, alkoholami lub silnymi zasadami, uwalnia si ciepo i dwutlenek wgla. Jeeli do takiej reakcji dojdzie
wzamknitym pojemniku, moe on wybuchn, uwalniajc pary izocyjanianw i inne
toksyczne gazy. Izocyjaniany nie s uznawane za wysoce palne. Jednak w przypadku
obecnoci ognia i wysokiej temperatury, bd si one pali, uwalniajc toksyczne
gazy, takie jak tlenek wgla, tlenki azotu i cyjanowodr. Gotowe produkty poliuretanowe s bardziej palne ni izocyjaniany i, jeeli pon, mog uwalnia wiele niebezpiecznych substancji.
93
94
95
A.4.
rodki ochrony indywidualnej
A.4.1.
rodki do ochrony suchu
Stosowanie rodkw ochrony suchu
Sprzt chronicy such dzieli si na dwie gwne grupy:
wkadki przeciwhaasowe, ktre wprowadza si do przewodu suchowego;
nauszniki przeciwhaasowe, ktre zakada si na ucho zewntrzne.
Za zapewnienie sprztu do ochrony suchu odpowiedzialny jest pracodawca to
on musi go naby istaje si jego wacicielem.
Ochronniki suchu przeznaczone s do uytku osobistego i nie mog by stosowane przez kilka osb.
Stosowanie ochron suchu moe powodowa u niektrych uytkownikw pewien
dyskomfort, taki jak uczucie gorca lub podranienie skry. Przy doborze ochrony
konieczne jest wic uwzgldnienie indywidualnych potrzeb pracownika. Pracodawca
ma obowizek kontrolowa ten wybr.
Pracownik ma obowizek stosowa sprzt do ochrony suchu wtedy, kiedy jest to
wymagane.
W adnym wypadku stosowania sprztu do ochrony suchu nie mona uwaa za
ostateczne rozwizanie problemu ekspozycji na haas. Haas powinno si redukowa
u jego rda.
Jeeli za pomoc rodkw technicznych lub organizacyjnych nie jest moliwe zredukowanie dziennej ekspozycji na haas dopoziomu poniej najwyszego dopuszczalnego natenia w rodowisku pracy czyli 85dB(A) pracodawca musi dopilnowa, aby praca bya wykonywana tylko zzastosowaniem sprztu ochrony suchu.
Pracodawca powinien zapewni sprzt do ochrony suchu rwnie wtedy, kiedy
poziom haasu jest wyszy ni 80dB(A), lub kiedy mona go uzna za szkodliwy zinnych powodw. Mog to by sytuacje, w ktrych mamy do czynienia z bardzo wysokimi poziomami haasu, wystpujcymi wbardzo krtkich przedziaach czasu, lub
zhaasem impulsowym. Rwnie w takich przypadkach naley zapewni pracownikom sprzt ochrony suchu.
Sprzt ochrony suchu moe wpywa na zdolno komunikowania si z innymi
osobami itym samym powodowa odizolowanie stosujcego go pracownika. Naley
96
to wzi pod uwag, jeeli na stanowisku pracy istnieje ryzyko wystpienia nieoczekiwanych, niebezpiecznych sytuacji. Sprzt, ktry tumi dwik silniej ni jest to potrzebne, moe zwikszy to ryzyko.
Jeeli rodki chronice such stosowane s prawidowo i konsekwentnie, uzyskiwane dziki nim obnienie poziomu haasu moe by nastpujce:
wkadki przeciwhaasowe 1020dB,
nauszniki przeciwhaasowe 2030dB.
Takie wartoci mona osign jedynie wtedy, kiedy:
rodki ochrony suchu stosuje si cay czas podczas trwania ekspozycji. Obnienie poziomu haasu bdzie znacznie mniejsze, jeeli zaprzestanie si stosowania rodkw ochrony suchu choby na krtki czas.
rodki ochrony suchu s stosowane prawidowo. Wkadki przeciwhaasowe
musz pasowa do przewodu suchowego, a nauszniki przeciwhaasowe musz
dokadnie obejmowa maowiny uszne, i cile przylega do gowy.
Sprzt ochrony suchu jest dobrze konserwowany.
Jeeli warunki te nie bd spenione, uzyskane obnienie poziomu haasu nie bdzie wiksze ni 10dB.
97
98
Konserwacja
eby sprzt ochrony suchu zachowa zdolno tumienia dwiku, musi by odpowiednio uywany iprawidowo konserwowany.
Elastyczne konierze naley regularnie sprawdza, a kiedy zaczynaj twardnie lub
kiedy zostan uszkodzone, naley je wymieni.
Wkadki przeciwhaasowe przeznaczone do jednorazowego uytku powinny by
uyte tylko raz.
Wkadki wykonane z tworzywa sztucznego, gumy itd., a take mikkie i elastyczne elementy nausznikw naley codziennie czyci w sposb okrelony w instrukcji
obsugi.
Sprzt ochrony suchu, kiedy nie jest uywany, powinno si prawidowo przechowywa, aby zapobiec jego odksztacaniu si i gromadzeniu na jego powierzchni kurzu lub brudu.
99
A.4.2.
rodki ochrony oczu i twarzy
Rozdzia ten dotyczy ochrony oczu i twarzy ochronnych okularw, gogli, oson
twarzy oraz spawalniczych przybic i tarcz. Przedstawiono w nim podstawowe zasady
doboru i stosowania rodkw ochrony oczu oraz stawiane im wymagania.
Oczy to jeden z najdelikatniejszych i najbardziej skomplikowanych narzdw worganizmie ludzkim. Szacuje si, e ponad 80% informacji o otaczajcym wiecie dociera do nas drog wzrokow. Podranienie oczu lub ich uszkodzenie spowodowane
kontaktem z odpryskami cia staych, strumieniem gorcej lub rcej cieczy moe doprowadzi do nieodwracalnych zmian lub nawet cakowitej utraty wzroku.
rodkami ochrony oczu i twarzy nazywamy kady rodzaj wyposaenia, ktry pokrywa co najmniej tzw. obszar oczny. Jeli dodatkowo osonita jest twarz, taki typ
ochrony indywidualnej nazywamy ochron oczu i twarzy.
Do ochrony oczu zaliczamy ochronne okulary, gogle lub osony twarzy, a take
spawalnicze przybice, tarcze lub kaptury. Funkcj ochrony oczu speniaj rwnie
czci twarzowe sprztu ochrony ukadu oddechowego, wyposaonego w wizjery
zabezpieczajce oczy.
rodki ochrony oczu i twarzy maj za zadanie ochron przed:
uderzeniami o rnym stopniu zagroenia,
promieniowaniem optycznym,
stopionymi metalami i gorcymi ciaami staymi,
kroplami i rozbryzgami,
pyami,
gazami,
ukiem elektrycznym powstajcym przy zwarciu,
kad kombinacj tych zagroe.
Wymienione czynniki moemy zaliczy do grupy zagroe:
mechanicznych,
termicznych,
chemicznych i biologicznych,
wywoanych przez promieniowanie optyczne (nadfioletowe, intensywne promieniowanie widzialne, podczerwone lub laserowe).
100
Wymienione zagroenia mog wystpowa pojedynczo lub cznie. Bardzo czsto szkodliwemu promieniowaniu optycznemu towarzysz zagroenia zwizane zwystpowaniem znacznie podwyszonej temperatury (promieniowanie nadfioletowe)
lub zagroenia mechaniczne spowodowane wystpowaniem np. rozbryzgw stopionego metalu. Waciwa identyfikacja zagroe wystpujcych na stanowiskach pracy
jest podstaw prawidowego doboru rodkw ochrony oczu i twarzy.
101
Spawalnicze:
przybice, tarcze lub kaptury
Okulary, gogle, osony twarzy
Biologiczne: mikroorganizmy
Wymagania
Kada ochrona oczu i twarzy zasadniczo skada si z dwch podstawowych elementw, ktrymi s oprawa i tzw. szybka ochronna. Obecnie oba te elementy wykonywane s gwnie z tworzyw sztucznych. Wymaga si, aby materiay przeznaczone
na oprawy przede wszystkim nie wywoyway odczynw alergicznych w kontakcie ze
skr uytkownika, aby byy wytrzymae mechanicznie i termicznie, a take eby posiaday waciwo atwego dopasowania si do twarzy (dotyczy to gwnie opraw
gogli). Materiay, z ktrych wykonywane s szybki ochronne musz posiada idealne
waciwoci optyczne, by odporne na zarysowania i zmatowienia powierzchni,
aprzede wszystkim musz posiada jak najwiksz wytrzymao mechaniczn, zapewniajc ochron przed rnego rodzaju odpryskami. Jeli szybka ochronna ma
zabezpiecza rwnie przed okrelonym rodzajem promieniowania optycznego, musi
posiada waciwoci filtracyjne w zakresie promieniowania, przed ktrym zapewnia
ochron.
Jeeli pracownik nosi okulary korekcyjne, to sprzt ochrony oczu powinien umoliwia jednoczesne noszenie okularw, lub by wyposaony w odpowiednie soczewki
korekcyjne.
Producenci rodkw chronicych oczy musz wraz z nimi dostarczy instrukcj
obsugi, zawierajc informacje o specyfikacji technicznej, kontroli, uytkowaniu,
konserwacji i przechowywaniu.
102
103
A.4.3.
rodki chronice ukad oddechowy
Rozdzia ten dotyczy sprztu ochraniajcego ukad oddechowy, jego budowy, funkcji, doboru, uywania i oznaczania.
Sprzt ochrony ukadu oddechowego zalicza si do rodkw ochrony indywidualnej, zapobiegajcych wdychaniu zanieczyszczonego powietrza oraz utracie przytomnoci z powodu niedoboru tlenu (poniej 17% obj.).
104
105
Wane jest, aby zna wasnoci i przeznaczenie rnych typw sprztu do ochrony ukadu oddechowego by mc w ten sposb wybra odpowiedni. Zy wybr moe
powanie zagrozi uytkownikowi, np. jeli zastosuje on sprzt oczyszczajcy tam,
gdzie stenie tlenu w powietrzu bdzie zbyt mae (poniej 17% obj.).
Sprzt musi by odpowiedni do czynnikw zanieczyszczajcych powietrze.
Jeli praca wymaga jednoczesnego noszenia innych rodkw ochrony indywidualnej (np. sprztu do ochrony oczu i twarzy, gowy czy ochron suchu), naley uwzgldni podczas doboru bezkolizyjno ich stosowania.
Zawsze naley sprawdzi, czy sprzt dobrze ley na twarzy uytkownika. Mona
to zrobi, zasaniajc filtr rk lub kawakiem folii, a nastpnie sprawdzajc, czy maska jest w stanie wytrzyma nad- lub podcinienie przez 10s. Prawidowe dopasowanie sprztu mona take sprawdzi, uywajc rodka o silnym zapachu, ktry w atwy
sposb daby si wyczu pod czci twarzow.
Naley pamita, aby do testu sprawdzajcego skuteczno uywa odpowiedniego elementu oczyszczajcego filtra, pochaniacza czy filtrpochaniacza (zob. punkt:
Wskanik ochrony).
Naley dopilnowa, aby klasa i typ pochaniacza odpowiaday rodzajowi czci
twarzowych i innym elementom (np. cznikom), ktre maj by uyte.
Jest bardzo wane, aby dopasowanie maski nie powodowao uczucia dyskomfortu u uytkownika, skaniajcego go do zdjcia maski w trakcie wykonywania pracy.
Niestety niektrych niedogodnoci nie da si unikn, np. trudnoci z oddychaniem
lub podranie skry. Z tego powodu konieczne jest poinformowanie pracownikw
stosujcych sprzt oczyszczajcy, e znaczny wzrost oporu oddychania lub wyczuwanie nieprzyjemnego zapachu powinny by sygnaem do natychmiastowej wymiany
sprztu na nowy. Stosowanie sprztu ze wspomaganiem lub wymuszonym przepywem powietrza zmniejsza niedogodnoci zwizane ze stosowaniem sprztu ochrony
ukadu oddechowego.
Izolujcy sprzt ochraniajcy ukad oddechowy
Izolujcy sprzt ochronny powinien by stosowany wtedy, kiedy:
moe wystpowa zmniejszenie zawartoci tlenu w powietrzu (mniej ni 17%
obj.);
stenie zanieczyszcze jest tak wysokie, e aden rodzaj sprztu oczyszczajcego nie gwarantuje obnienia tego stenia po poziomu najwyszego dopuszczalnego stenia dla danej substancji chemicznej;
niezidentyfikowane s czynniki zanieczyszczajce;
106
maska nie gwarantuje szczelnoci ze wzgldu na zarost, ksztat twarzy lub okulary (naley wtedy zastosowa sprzt ze wspomaganiem lub wymuszonym przepywem powietrza);
wystpuje obcienie du iloci pracy, poniewa wtedy oddychanie przez filtr
jest uciliwe imoe powodowa znaczne obcienia ukadu oddechowego;
praca wykonywana jest pomieszczeniu o niewielkiej kubaturze.
Czysto i jako powietrza dostarczanego do izolujcego sprztu ochronnego,
moe by okrelona przez odpowiednie przepisy (eby zapobiec zanieczyszczeniu
smarami do sprarek lub innymi zanieczyszczeniami zewntrznymi, ktre mogyby
dosta si do strumienia powietrza).
Oczyszczajcy sprzt ochraniajcy ukad oddechowy
W porwnaniu do sprztu izolujcego sprzt oczyszczajcy ma nastpujce zalety:
jest lekki,
jego uytkownik jest bardziej mobilny,
jest wygodnym rozwizaniem dla krtkotrwaych zada i prac na tymczasowych
stanowiskach.
Ma jednak rwnie swoje wady:
skuteczno pochaniacza dotyczy tylko substancji i ich ste, do ktrych jest
on przeznaczony;
pochaniacz ma ograniczony czas dziaania;
oddychanie jest utrudnione przez opr filtra;
uywanie jest ograniczone, gdy szybko nastpuje zatkanie powierzchni filtra,
chyba e zastosuje si sprzt zwymuszonym przepywem powietrza lub ze wspomaganiem.
Wskanik ochrony
Nominalny wskanik ochrony (wyznaczony metodami laboratoryjnymi) wskazuje
na to, o ile razy sprzt chronicy ukad oddechowy jest w stanie zmniejszy stenie
niebezpiecznych substancji chemicznych wewntrz czci twarzowej (maski, pmaski
lub wiermaski) w stosunku do stenia zanieczyszczenia w rodowisku.
Jeli stenie w otoczeniu wynosi 1000mg/m3, a wskanik ochrony wynosi 500,
to stenie wewntrz maski (w warunkach laboratoryjnych) bdzie wynosi 2mg/m3.
Wskanik ochrony nie moe by stosowany jako jedyny wyznacznik doboru sprztu, lecz moe by bardzo pomocny w podjciu ostatecznej decyzji w zakresie wyboru
typu i klasy sprztu.
107
2000
2000
Maska
50
Pmaska
Wymienione wskaniki ochrony dotycz sprztu izolujcego stacjonarnego ze staym przepywem powietrza i sprztu izolujcego autonomicznego z podcinieniem.
Przez termin stay przepyw rozumie si przepyw midzy zbiornikiem lub sprark amask. W urzdzeniu znajduje si zawr zapewniajcy stay przepyw.
Zarwno powietrze wydychane, jak i nadmiar powietrza wypuszcza si przez zawr wydechowy lubinne elementy.
Termin podcinienie oznacza, e do sprztu doczony jest zawr otwierajcy
si przy bardzo niskim podcinieniu w masce, co umoliwia dopyw wieego powietrza ze zbiornikw.
Sprzt ochrony ukadu oddechowego z mask i zaworem nadcinieniowym ma
wskaniki ochrony dopiciu razy wiksze ni sprzt z przepywem staym lub z podcinieniem. Przez zawr nadcinieniowy rozumie si zawr, ktry cay czas zapewnia niewielkie nadcinienie w masce.
Sprzt ochraniajcy ukad oddechowy, zawierajcy kaptur, posiada rne wskaniki ochrony wzalenoci od budowy sprztu. Po dokadne dane naley sign do
instrukcji producenta.
Wskanik ochrony dla oczyszczajcego sprztu chronicego ukad oddechowy
Nominalne wskaniki ochrony przedstawiono w tabeli.
Filtr
Pmaska
Maska
108
P1
P2
P3
10
20
16,5
100
Pochaniacz
50
2000
109
Sprzt izolujcy.
Aparat weowy spreonego powietrza
wyposaony w kaptur.
Sprzt izolujcy.
Aparat powietrzno-butlowy
skompletowany z mask.
110
Sprzt izolujcy.
Aparat wowy spronego powietrza
wyposaony w mask lub pmask.
Sprzt oczyszczajcy
ze wspomaganiem
przepywu powietrza.
Sprzt oczyszczajcy.
Maska z elementem
oczyszczajcym.
Pmaska filtrujca.
Sprzt oczyszczajcy
Sprzt oczyszczajcy moe by w postaci maski lub pmaski z wymiennymi filtrami przeciwko czstkom i/lub gazom. Jeli sprzt oczyszczajcy jest wyposaony wdmuchaw zasilan bateri, to kaptur moe by uywany jako ochrona twarzy. Sprzt
oczyszczajcy jest dostpny take w postaci masek filtrujcych.
Sprzt oczyszczajcy w postaci masek lub pmasek z filtrami przeciwpyowymi
Filtry nie chroni ani przed gazami, ani przed parami. Przykadowe pyy to azbest
i krzemionka.
Niektre filtry nie chroni przed aerozolami ciekymi (mgy). Patrz: ponisza klasyfikacja.
Filtry przeciwpyowe grupuje si w trzy klasy:
P1 pierwsza klasa ochronna.
P2 druga klasa ochronna.
P3 trzecia klasa ochronna.
Klasa P1 posiada najmniejsz zdolno zatrzymywania czstek, chroni tylko do
okrelonego poziomu. Jeli filtr zosta przetestowany zgodnie z norm EN 143:2000,
to chroni zarwno przed czstkami staymi, jak i ciekymi (wszelkie aerozole).
Klasa P2 posiada lepsz zdolno do zatrzymywania czsteczek i dlatego daje
lepsz ochron. Filtry tej klasy mog by uywane przy niebezpiecznym lub toksycznym pyle, lecz nie chroni przed pyami radioaktywnymi, bakteriami lub wirusami.
Mog zatrzymywa wszelkie aerozole (py, dym, mga), jeli speniaj wymagana normy EN 143:2000.
Klasa P3 jest najbardziej efektywna. Oferuje ochron tak, jak klasa P2, a dodatkowo chroni przed pyem radioaktywnym, bakteriami i wirusami. Jeli filtr spenia
wymagania zgodne z norm EN 143:2000), to chroni zarwno przed czstkami staymi, jak i ciekymi. Nie wszystkie filtry P3 s przeznaczone do pracy z pmaskami.
111
112
Aerozole
Pary, gazy
Typ
Kolor
Zapewniana ochrona
P1
S/SL
biay
P2
S/SL
biay
wszelkie aerozole
P3
SL
biay
1
2
3
brzowy
AX
brzowy
1
2
3
szary
1
2
3
ty
1
2
3
zielony
Hg-P3 biao-czerwony rt
NO-P3
biao-niebieski
SX
fioletowy
tlenki azotu
specjalne chemikalia
Sprzt filtrujco-pochaniajcy
W przypadku, gdy wymagana jest jednoczesna ochrona przed pyami i gazami,
mona uywa razem pochaniacza i filtra. Filtr jest umieszczany przed pochaniaczem, aby chroni go zanieczyszczeniami.
W przypadku wystpowania aerozoli i par lub gazw, np. przy malowaniu natryskowym, przydatne jest uywanie filtra wstpnego (poprzedzajcego waciwy), aby
przeduy ywotno pochaniacza.
113
114
Instrukcja producenta
Producent musi dostarczy uytkownikowi instrukcj napisan w jzyku polskim.
Powinna by ona zrozumiaa oraz powinna zawiera nastpujce informacje:
przechowywanie, uywanie, czyszczenie, konserwacja, przeprowadzanie napraw
i dezynfekcja (rodki niezbdne do tych czynnoci nie mog szkodzi uytkownikowi ani samemu sprztowi);
dokadne dane techniczne sprztu okrelone w drodze bada laboratoryjnych
(skuteczno jakiegokolwiek sprztu ochrony ukadu oddechowego powinna
by potwierdzona w badaniach);
lista pasujcych do sprztu elementw oczyszczajcych oraz czci zamiennych;
czas przydatnoci do uytku samego sprztu, jak rwnie jego czci;
zalecane rodki transportu;
znaczenie zastosowanych piktogramw i symboli.
Dla sprztu ze wspomaganiem lub wymuszonym przepywem powietrza naley
poda informacj o moliwych poczeniach masek, elementw oczyszczajcych
idmuchawy.
115
producenta, wczajc w to konserwacj, czyszczenie i przechowywanie. Czas przydatnoci sprztu do uytku zaley gwnie odtego, czy bdzie si uwzgldnia zawarte w instrukcji wskazwki.
Wymiana filtrw
Czsteczki pyw, odkadane w filtrach, zwikszaj opr powietrza przy oddychaniu. Kiedy utrudnienia zaczn zauwaalnie wpywa na wygod pracy, naley
wymieni filtr.
Wymiana pochaniaczy
Pochaniacz moe zaabsorbowa okrelon ilo zanieczyszczenia z powietrza. Kiedy
jego pojemno si wyczerpie, zanieczyszczenia przedostan si przez pochaniacz.
Zanim to nastpi, naley wymieni pochaniacz.
Zanieczyszczenie nie moe by wyczuwalne wchem. Jeli maska jest odpowiednio
wyregulowana, amimo to mona po zapachu wyczu zanieczyszczenie, pochaniacz
musi by natychmiast zmieniony. Najwysze dopuszczalne stenie w rodowisku pracy
moe by ju dawno przekroczone, zanim bdzie mona je wyczu wchem. Wane
jest, eby przetestowa, czy dana osoba jest w stanie wyczu okrelone zanieczyszczenie. Jeli z jakiego powodu zanieczyszczenie jest wyczuwalne jeszcze przed upyniciem czasu przydatnoci do uycia, naley natychmiast wymieni pochaniacz mimo
nieprzekroczenia tego terminu. Moe tak si zdarzy, kiedy wdanym miejscu wystpuje stenie zanieczyszcze wiksze ni przewidziane przez producenta.
116
A.4.4.
rodki ochrony koczyn grnych
Stosowanie rkawic ochronnych
W rozdziale tym podano informacje dotyczce rkawic ochronnych ich odpowiedniego doboru, stosowania, czyszczenia i przechowywania.
Rce podczas wykonywania rnego rodzaju prac s naraone na znaczn liczb
moliwych uszkodze:
zagroenia natury mechanicznej powodujce niszczenie skry: obtuczenia,
przecicia, przebicia;
dziaanie czynnikw chemicznych mogce powodowa podranienia skry,
alergie, lub przenikajcych do wntrza ciaa;
czynniki biologiczne mogce dosta si do organizmu w wyniku skaleczenia
itp.;
oddziaywania termiczne mogce spowodowa pcherze, poparzenia itp.;
drgania mogce wywoywa chorob biaych palcw;
poraenie prdem.
Eliminacja zagroe i ryzyka przez zastosowanie rodkw technicznych, organizacyjnych iodpowiedniego zarzdzania zawsze ma pierwszestwo przed zastosowaniem rodkw ochrony indywidualnej.
Przy doborze naley jednak pamita, e dugotrwae uywanie rkawic stwarza
zagroenia, takie jak:
zawilgocenie lub zamoczenie skry, a w nastpstwie jej niszczenie;
alergie powodowane przez materiay uyte wrkawicach, np. chrom wwyrobach skrzanych lub lateksie.
pochwycenie lub wcignicie rkawic przez wczone maszyny, takie jak piy
tarczowe, co moe doprowadzi douszkodzenia palcw.
Podstawowe wymagania dotyczce rodkw ochrony indywidualnej mona znale w zbiorze odpowiednich polskich norm (np. PN-EN 420, PN-EN 374, PN-EN 388,
PN-EN 407, PN-EN 511), wprowadzajcych postanowienia Dyrektywy UE 89/686/EEC.
Rkawice ochronne musz by oznakowane symbolem CE.
Zgodnie z poniszymi informacjami naley oceni wszystkie stanowiska pracy,
zidentyfikowa wystpujce na nich zagroenia, i oceni zwizane z nimi ryzyko.
117
118
Nieznaczne ryzyko
Znak CE
Numer produktu
Rozmiar
Nazwa produktu
Adres producenta
Kategoria II
Znak CE
Numer produktu
Rozmiar
Znak
Adres producenta
Kategoria III
Znak CE
Nazwa instytucji testujcej
i wydajcej certyfikat,
nr ewid.
Numer produktu
Rozmiar
Nazwa produktu
Adres producenta
Znaki graficzne
Znaki graficzne okrelaj, jakiego rodzaju testy zostay przeprowadzone w stosunku do danych rkawic. Symbol i obok znaku oznacza, e naley przestrzega
informacji dostarczonej przez producenta.
Odpowiedni znak graficzny mona umieci dopiero wtedy, kiedy produkt przejdzie pomylnie odpowiednie testy. W przypadku, gdy naley przeprowadzi kilka rnego rodzaju testw, obok piktogramu bdzie pokazanych kilka odpowiadajcych im
liczb. Im wysza liczba, tym lepszy rezultat. Symbol 0 oznacza, e albo test wypad
niepomylnie, albo testu w ogle nie przeprowadzono.
119
Odporno
Odporno
Odporno
Odporno
na
na
na
na
cieranie.
przecicie.
dalsze rozdzieranie materiau.
przebicie.
120
Odporno na zimno
14 Zimno konwekcyjne.
14 Kontakt z zimnym przedmiotem.
01 Przepuszczalno wody.
121
Kategoria
A
Instrukcja producenta
Producent powinien zapewni uytkownikom nastpujce informacje, podane
wich wasnym jzyku:
Nazwa i peny adres producenta lub upowanionego przedstawiciela.
Identyfikacja poprzez znak handlowy, nazw artykuu czy numer.
122
123
A.4.5.
rodki ochrony koczyn dolnych
Do obuwia ochronnego zaliczamy, pbuty, trzewiki, buty, buty do kolan, buty
zprzeduon cholewk, jeli posiadaj jedn lub wicej wasnoci ochronnych. Obuwie ochronne dzielimy nabezpieczne, ochronne i zawodowe w zalenoci od rozmiarw zagroe, przed ktrymi chroni. Wrozdziale tym uywany bdzie termin
obuwie ochronne, odnoszcy si oglnie do rodkw ochrony koczyn dolnych,
chyba e konieczne bdzie odniesienie dokonkretnej grupy.
124
125
chemicznym, lepiej jest uywa obuwia odpowiednio dopasowanego i dobrze lecego nanodze.
Obuwie powinno by indywidualnie dobrane do uytkownika i jego potrzeb. Musi
pasowa na nog iby odpowiedniego rozmiaru. Jest to szczeglnie wane przy stosowaniu obuwia z noskami.
Podeszwa musi zapewnia dobr frykcj (tarcie). Do prac na drabinach, schodach
oraz konstrukcjach wsporczych i im podobnych, lub te do prac wymagajcych chodzenia, preferowane powinno by obuwie z elastyczn podeszw i oddzielonym obcasem.
126
Szczegowe wymagania
Odporno na przekucie (gwodziami), min. 1100 N
HI
Izolacja od ciepa
CI
Izolacja od zimna
WRU
HRO
Wymagania
podstawowe
Wymagania dodatkowe
SB
I lub II
S1
S2
S3
S4
II
S5
II
127
Wymagania i symbole
Do uycia przez
brygady stray poarnej
Szczegowe wymagania
Ochrona rdstopia
CR
Szczegowe wymagania
Odporno na olej napdowy
128
Wymagania dodatkowe
PB
P1
P2
P3
P4
Waciwoci antyelektrostatyczne
P5
Szczegowe wymagania
Obuwie zawodowe odporne na wod
Obuwie zawodowe posiadajce dwie lub wicej cech ochronnych mona zaliczy
dojednej z poniszych klas/kategorii.
Kategorie obuwia zawodowego normy
Kategoria
Wymagania dodatkowe
01
02
03
04
05
129
130
A.4.6.
Odzie ostrzegawcza
Poniszy rozdzia zawiera informacje, o tym:
czym jest odzie ostrzegawcza o intensywnej widocznoci,
kiedy i gdzie powinno si uywa poszczeglnych klasy odziey ostrzegawczej.
Przez odzie ostrzegawcz o intensywnej widocznoci do uytku profesjonalnego
rozumie si rodki ochrony indywidualnej, ktre w sposb widoczny sygnalizuj, e
osoba je noszca jest obecna. Ubrania takie skadaj si z materiaw ta (tkaniny,
dzianiny, materiay powleczone, laminaty itd.) w jaskrawych barwach (fluorescencyjna , pomaracz lub czerwie), wyranie widocznych podczas dnia, oraz zmateriau odblaskowego. Tak wykonane ubrania nazywamy odzie ostrzegawcz.
131
kiedy maj zastosowanie przepisy ruchu drogowego, a pracownicy nie wykonuj nadrodze adnych zada zwizanych z prac, np.:
chodzenie do lub z biura, stowki, na parking lub do innych budynkw zakadu pracy lub okrelonych obszarw pracy;
obecno w dobrze owietlonych pomieszczeniach pracy lub magazynach,
gdzie odbywa si tylko ograniczony ruch pojazdw (tylko dwigi i wzki widowe);
kiedy pracownik potrzebuje przej na drug stron drogi, w celu dotarcia
doklienta.
Waciwoci ochronne
Odzie ostrzegawcza nie zapewnia adnej ochrony w przypadku bezporedniego
uderzenia uytkownika przez pojazd. Zadaniem ostrzegawczej funkcji odziey jest
jedynie sprawienie, eosoba, ktra j nosi, jest lepiej widoczna, take z dalszej odlegoci, co daje kierowcy wicej czasu nazareagowanie.
W zwizku z tym zaleca si stosowanie zbiorowych rodkw ochrony, takich jak
oznakowanie terenu, wprowadzenie ogranicze prdkoci lub przekierowanie ruchu
drogowego poza obszar, w ktrym odbywaj si prace.
Prosimy zwrci uwag, e zarzdy drg i kolei mog wymaga stosowania dodatkowych rodkw ochrony w odniesieniu do bezpieczestwa ruchu drogowego.
132
Odzie pasuje na pracownikw. Powinno si udostpni rne rozmiary odziey i da pracownikom moliwo wyboru midzy kurtk i spodniami a kombinezonem.
Odzie jest dostosowana do warunkw pracy, co mona sprawdzi, testujc j
wpraktyce pod ktem wygody i swobody ruchw.
Odzie jest trwaa i mona j pra, czyci, take chemicznie (np.wcelu usunicia zabrudze bituminem).
Oznaczenia i klasyfikacja
Odzie ostrzegawcza musi by oznaczona symbolem CE. Wymg widocznoci jest
speniony, o ile odzie ostrzegawcza zostaa przetestowana, zaklasyfikowana, zatwierdzona zgodnie z norm PN-EN 471 :2004 (U). Norma ta zawiera szczegow specyfikacj wymogw widocznoci odziey ostrzegawczej.
Odzie ostrzegawcz dzieli si na trzy kategorie/klasy pod wzgldem minimalnej
powierzchni materiaw stanowicych elementy odziey (materiau ta i materiau
odblaskowego).
Klasa 3. odziey ostrzegawczej
Odzie ostrzegawcza klasy 3. powinna by wykorzystywana w nastpujcych okolicznociach:
budowa drg w przypadku, gdy pracownicy wykraczaj poza oznakowany
lub ogrodzony teren;
inne prace lub obecno na drogach jeeli nie zastosowano odpowiedniego
oznakowania lub nie ma fizycznej bariery midzy terenem, na ktrym odbywa si
praca a obszarem ruchu dla pojazdw poruszajcych si z normaln prdkoci;
praca w portach z uyciem pojazdw takich, jak ciarwki, wzki widowe
itp.;
praca w tunelach (zarwno kolejowych, jak i drogowych) gdzie pracownicy
podczas pracy mog niekiedy wychodzi poza obszar ogrodzony, nawet jeli transport, ktry si tam odbywa, jest zwizany wycznie z prowadzonymi pracami;
praca na czynnych torach kolejowych lub w ich pobliu wprzypadku, gdy nie
ma fizycznej bariery oddzielajcej pracownikw od ruchu.
Zaleca si stosowanie odziey ostrzegawczej klasy 3., jeeli warunki, w ktrych
odbywa si praca mog si atwo zmieni lub nie s wczeniej znane. Odzie ostrzegawcza klasy 3. moe skada si zdwch elementw odziey ostrzegawczej klasy 2.
(np. spodni i kurtki lub kamizelki) noszonych jednoczenie.
133
Klasa 3.
Klasa 2.
Materia ta
0,8 m
Materia odblaskowy
0,2 m2
0,13 m2
0,5 m
Klasa 1.
0,14 m2
0,1 m2
lub 0,2 m2*
*Klasa 1. Odzie tej klasy moe skada si albo z materiau ta o powierzchni 0,14m2 i materiau odblaskowego o powierzchni 0,1 m2 albo z materiau penicego obie te funkcje o powierzchni 0,2m2.
Instrukcja producenta
Producent lub dostawca sprzedajc odzie ostrzegawcz, musi dostarczy pracodawcy
instrukcj obsugi w jzyku polskim, zawierajc informacje dotyczce waciwoci
134
ochronnych, regulacji, uytkowania, sposobu konserwacji, a take dopuszczalnej liczby pra lub czyszczenia chemicznego. Szczegowe wymagania mona znale wnormie PN-EN 340.
Pracodawca zobowizany jest zapewni zachowanie przez odzie waciwoci
ochronnych (ostrzegawczych) podczas okresu jej trwaoci, ktry podany jest w instrukcji obsugi.
135
Do prac, podczas ktrych pracownik naraony jest na dziaanie pyw toksycznych, np. azbestu, powinna by stosowana odzie zapewniajc szczelno w stosunku do czstek staych. Do prac z azbestem moe by uywana odzie krtkotrwaego
uytku z wknin powleczonych, np. z Tyveku, o konstrukcji zapewniajcej szczelno. Odzie powinna spenia wymagania normy PN EN ISO 13982-1:2005 (U).
136
A.4.7.
Dermatologiczne rodki ochrony skry kremy
Stosowanie kremw ochronnych
Kadego roku przedsibiorstwa trac wiele dni roboczych z powodu rnych chorb skry, naktre cierpi ich pracownicy. Roczne straty przemysu, poniesione z tego
powodu, mona liczy wsetkach milionw euro. W rozdziale tym nakrelono strategi ograniczenia strat wywoanych chorobami skry. Zostay w nim poruszone take
zagadnienia zwizane zzastosowaniem kremw upracownikw, ktrzy s naraeni
na szkodliwie dziaanie substancji na skr.
Bardzo wiele substancji wykorzystywanych w przemyle chemicznym moe dziaa naskr dranico, powodowa jej odtuszczenie, lub w inny sposb osabia jej
naturaln ochron. To z kolei moe prowadzi do dwch najczciej spotykanych
chorb zawodowych skry: podranieniowego kontaktowego zapalenia skry i alergicznego kontaktowego zapalenia skry.
eby unikn jakiejkolwiek formy kontaktowego zapalenia skry, powinno si
unika kontaktu zsubstancjami, ktre je wywouj!
Kremy do uytku podczas wykonywania pracy nie powinny by uznawane za podstawow form ochrony skry. Mog jednak peni wan rol w oglnym, przyjtym
w przedsibiorstwie, programie ochrony skry. Mog np. skutecznie wspomaga proces
usuwania brudu podczas mycia, zmniejszajc prawdopodobiestwo koniecznoci
uycia silnych rozpuszczalnikw lub ciernych materiaw czyszczcych. A ju samo
to powinno ograniczy liczb uszkodze skry. Dodatkowo, kremy pomagaj w utrzymaniu mikkoci skry, wic ich stosowanie moe sprawi, e pracownik bdzie bardziej wiadomy istnienia zagroe dla skry.
Kremw stosowanych po pracy powinno si uywa za kadym razem po jej zakoczeniu, ale dopiero po umyciu rk.
Naley zawsze sprawdza z dostawc, czy dany krem jest odpowiedni do okrelonego celu.
137
odpychay oleje, tuszcze, farby, rozpuszczalniki itp., a take produkty na bazie wody,
takie jak sabe kwasy, zasady oraz pyny stosowane podczas obrbki metali. Producenci niektrych kremw utrzymuj nawet, e ich produkty zapewniaj ochron przed
tymi obiema grupami czynnikw.
Zadaniem kremw stosowanych przed prac jest stworzenie warstwy ochronnej
midzy skr asubstancj.
Kremy ochronne stosowane przed prac nie mog by traktowane, jak rkawice
w pynie. Kremy nie gwarantuj bowiem takiego poziomu ochrony, jak prawidowo
dobrane rkawice ochronne. Nigdy nie naley stosowa kremw ochronnych zamiast
rkawic, poniewa:
podczas mycia rk wikszo ludzi regularnie opuszcza niektre miejsca nanich;
podobnie jest podczas nakadania kremu pewne miejsca na skrze mog pozosta bez ochrony, tak jak wprzypadku uywania dziurawych rkawic;
podczas doboru rkawic naley wzi pod uwag to, jak szybko niebezpieczne
substancje przenikn przez materia, z ktrego je wykonano dane takie, dostpne dla rkawic, jak do tej pory nie s dostpne dla kremw.
Kremy stosowane po pracy
Kremy stosowane po pracy to nawilacze oglnego stosowania, ktrych rol
jest zastpienie naturalnej, pokrywajcej skr warstwy tuszczowej, usunitej w wyniku kontaktu z rozpuszczalnikami i detergentami.
10 krokw do zachowania zdrowej skry
1. Naley wyeliminowa niepotrzebne naraenie.
2. Przed stosowaniem kremu lub zakadaniem rkawic naley zawsze upewni si, czy
rce s czyste.
3. Naley zawsze upewni si, czy rodki ochrony osobistej s czyste i w dobrym stanie.
Jeli rkawice bd uywane przez dugi czasu, naley rozway zaoenie pod waciwe rkawice dodatkowych rkawic absorbujcych (np. z baweny lub jedwabiu) w celu
ograniczenia skutkw pocenia si doni.
4. Jeli stosuje si kremy uywane przed prac, szczegln uwag naley zwrci na to,
aby pokry nimi take paznokcie, opuszki palcw oraz skr midzy nimi. O ile jest to
moliwe, naley zdj piercionki, bransoletki, zegarki.
5. Przed zdjciem rkawic naley je umy, aby zapobiec zanieczyszczeniu czystej skry.
6. Naley koniecznie umy rce przez jedzeniem, piciem lub pjciem do toalety.
7. Podczas mycia rk naley uywa tak agodnych rodkw czyszczcych, jak to tylko
moliwe.
8. Po uyciu detergentu naley spuka rce pod strumieniem ciepej wody.
9. Umyte rce naley dokadnie osuszy. Nie naley uywa brudnych rcznikw!
10. Po powrocie do pracy naley pamita o ponownym naoeniu kremu i rkawic. Pozakoczeniu pracy naley zawsze uy odpowiedniego kremu.
138
B.
LISTY KONTROLNE
B.1.
Stosowanie list kontrolnych
Listy kontrolne to narzdzia, ktre wspomagaj dziaania na rzecz bezpieczestwa i higieny pracy poniewa pozwalaj rozpozna uchybienia w zarzdzaniu bhp.
Listy kontrolne mog by rwnie adaptowane lub opracowywane specjalnie dla okrelonych stanowisk pracy.
Lista kontrolna moe by pomocna przy monitorowaniu stanu bezpieczestwa
ihigieny pracy, penic tym samym wan rol we wdraaniu systemw zarzdzania
bezpieczestwem i higien pracy.
Korzyci ze stosowania list kontrolnych:
uatwiaj sprawdzenie stanu bezpieczestwa i higieny pracy poniewa wymieniaj te elementy wyposaenia, urzdze lub aspekty procesw pracy, na ktre
naley zwrci uwag;
w razie stwierdzenia uchybie uatwiaj podjcie dziaa korygujcych, co moe
przyczyni si do obnienia ryzyka dla zdrowia i bezpieczestwa pracownikw;
stanowi cz dokumentw niezbdnych do oceny stanu bhp, dlatego ich wykorzystanie uatwia okrelenie i przypisanie zada w zakresie zarzdzania bhp;
uatwiaj jednoznaczne wyznaczenie osb odpowiedzialnych za bezpieczestwo i higien pracy.
Jeli byoby moliwe opracowanie kompleksowej listy kontrolnej dla wszystkich
wymogw bezpieczestwa i higieny pracy, to z trudem daaby si ona pomieci wkilku
tomach. Dlatego te listy kontrolne, prezentowane w tym przewodniku, powinny by
postrzegane jako wzory i punkty wyjcia do opracowywania list kontrolnych, dostosowanych do wymogw i potrzeb okrelonych przedsibiorstw.
Opracowanie odpowiedniej listy kontrolnej rozpoczyna si od okrelenia jej celw. Zarys listy mona pniej modyfikowa, w zalenoci od tego kto bdzie z niej
korzysta. Wane jest bowiem, czy dana lista ma za zadanie np. wskaza podstawowe
zagroenia osobie niedowiadczonej, czy te np. przeznaczona jest dla przeszkolonych pracownikw stosujcych urzdzenia elektryczne.
Przewodnik ten zawiera listy kontrolne, mogce suy obu tym celom, chocia
wpewnych przypadkach niezbdne moe by naniesienie pewnych poprawek. Dlatego
139
140
B.2.
Ocena ryzyka zawodowego zarys oglny
Definicje
W zalenoci od kontekstu, sowom zagroenie i ryzyko mona nadawa rne znaczenie. Dla potrzeb bezpieczestwa i higieny pracy proponujemy nastpujce
definicje:
Zagroenie swoista waciwo lub zdolno danej rzeczy lub czynnoci (np.
przedmiotw pracy, wyposaenia, metod i praktyk pracy), ktra potencjalnie moe
powodowa szkody (niekorzystne skutki zdrowotne u pracownikw, wypadki).
Ryzyko prawdopodobiestwo, e szkody rzeczywicie wystpi przy konkretnych warunkach stosowania lub naraenia, a take wielko tych szkd.
Ocena ryzyka zawodowego proces szacowania ryzyka dla zdrowia i bezpieczestwa wynikajcego z zagroe, na ktre pracownicy naraeni s podczas
pracy.
141
Unikanie ryzyka.
Zastpowanie czynnika niebezpiecznego mniej niebezpiecznym.
Eliminacja ryzyka u rda.
Zastosowanie rodkw ochrony zbiorowej w pierwszej kolejnoci, przed rodkami ochrony indywidualnej (np. kontrola naraenia na dymy przez zainstalowanie miejscowej wentylacji wycigowej zamiast indywidualnych respiratorw).
Dostosowywanie stosowanych technologii i metod do postpu technicznego
izmian dostpnych informacji.
Cige doskonalenie dziaa na rzecz poprawy stanu bezpieczestwa i higieny
pracy.
142
Wymagania
Naley wzi pod wag szczegowe przepisy okrelajce wymagania odnonie
miejsc pracy, dotyczce:
sprztu elektrycznego;
drg ewakuacyjnych i wyj ewakuacyjnych;
wykrywania poarw i wyposaenia przeciwpoarowego;
wentylacji;
temperatury w pomieszczeniach;
podg, cian, stropw i dachu;
okien i wietlikw;
drzwi i bram;
tras ruchu;
dwigw,
ramp zaadunkowych;
wymiarw pomieszcze i niezbdnej przestrzeni w miejscu pracy;
punktw pierwszej pomocy;
dostosowania miejsca pracy do potrzeb osb niepenosprawnych;
miejsc pracy usytuowanych na otwartej przestrzeni.
Dokonywanie oceny
Oceny dokonuje si najczciej na podstawie inspekcji miejsca pracy oraz na podstawie oceny czynnoci pracy.
Pomocna dokumentacja
Podczas oceny ryzyka mona zastosowa listy kontrolne, opracowane w sposb
umoliwiajcy porwnanie sytuacji panujcej w zakadzie pracy z sytuacj optymaln
pod wzgldem bezpieczestwa i higieny pracy. Sytuacja optymalna z punktu widzenia bhp, zaley od celw, jakie przedsibiorstwo stawia sobie w ramach cigego
doskonalenia dziaa na rzecz poprawy stanu bezpieczestwa i higieny pracy. Minimalnym wymaganiem dla sytuacji optymalnej jest zgodno z krajowymi przepisami
i normami.
Ocena ryzyka zwizanego ze stosowaniem maszyn i urzdze
Definicja
Maszyny i urzdzenia obejmuj wszystkie maszyny, przyrzdy, narzdzia i instalacje wykorzystywane podczas pracy.
143
Wymagania
Przed wprowadzeniem maszyn do obrotu producenci musz speni okrelone
wymagania. Maszyny takie powinny, na przykad, posiada znak CE.
Zagroenia zwizane ze stosowaniem maszyn i urzdze
Jeeli w miejscu pracy s stosowane maszyny i urzdzenia naley dokona oceny
ryzyka dla zdrowia i bezpieczestwa pracownikw.
Nadmierne ryzyko zwizane ze stosowaniem maszyn i urzdze moe wystpi ze
wzgldu na:
charakter miejsca pracy;
sposb organizacji pracy;
stosowanie maszyn lub urzdze, ktrych nie powinno si stosowa jednoczenie;
kumulatywny efekt wykorzystania kilku urzdze (np. haas lub gorco).
Ocena najczciej wystpujcych zagroe
Powinno si sprawdzi:
Czy instrukcje producenta s wystarczajce i czy s przestrzegane. Czy wszystkie zabezpieczenia i urzdzenia ochronne opisywane przez producenta zawsze
dziaaj?
Czy ergonomiczna konstrukcja wyposaenia i rozplanowanie miejsca pracy s
dostosowane do osoby wykonujcej prac?
Czy fizyczne i psychiczne obcienie osoby wykonujcej prac jest dopuszczalne?
Czy speniono wszystkie wymagania, dotyczce danego miejsca pracy?
Waciwa ocena ryzyka
Procedura waciwej oceny ryzyka powinna zazwyczaj obejmowa wszystkie aspekty, tzn. maszyny i urzdzenia, czynnoci wykonywane podczas pracy, miejsce pracy,
stosowane substancje i preparaty niebezpieczne oraz rodki ochrony indywidualnej.
Pomocna dokumentacja
Przydatne moe okaza si wykorzystanie nastpujcych dokumentw:
Instrukcje obsugi (oraz dokumentacje techniczno-ruchowe).
Listy kontrolne dotyczce rodkw ochronnych.
Odpowiednie przepisy i normy.
144
B.3.
Lista kontrolna dla systemu zarzdzania bhp
Oglne zagadnienia dotyczce bhp
Zaangaowanie kierownictwa
Czy kierownictwo zna problemy, wystpujce w przedsibiorstwie w zakresie
bhp?
Czy na zebraniach kierownictwa s omawiane zagadnienia zwizane z bhp?
Czy najwysze kierownictwo uczestniczy w inspekcjach stanu bhp?
Czy najwysze kierownictwo zachca pracownikw do angaowania si w dziaania zwizane z bhp?
Czy kierownictwo uczestniczy w ustalaniu celw w zakresie bhp?
Czy kierownictwo brao udzia w cigu ostatniego roku w szkoleniach na temat bhp?
Identyfikacja zagroe i ocena ryzyka zawodowego
Czy s identyfikowane zagroenia wystpujce w miejscu pracy?
Czy ustalono sposoby identyfikowania zagroe wystpujcych w miejscu pracy?
Czy jest przeprowadzana ocena ryzyka zawodowego zwizanego ze zidentyfikowanymi zagroeniami?
Czy identyfikacj zagroe oraz ocen ryzyka zawodowego przeprowadza si
ponownie, zawsze wtedy kiedy jest to wymagane wedug obowizujcych przepisw?
Czy pracownicy s angaowani w ocen ryzyka zawodowego na swoich stanowiskach pracy?
Czy w wyniku oceny ryzyka zawodowego s planowane i przeprowadzane odpowiednie dziaania korygujce i zapobiegawcze?
Wymagania prawne i inne
Czy kierownictwo przedsibiorstwa zna obwizujce przepisy prawne dotyczce bhp (w zakresie waciwym dla rodzaju dziaalnoci przedsibiorstwa)?
Czy ustalono rda informacji o wymaganiach prawnych i innych, obowizujcych przedsibiorstwo w zakresie bhp i sposb pozyskiwania tych informacji?
Czy w przedsibiorstwie okrelono sposb wprowadzania postanowie przepisw prawa?
145
Czy w przedsibiorstwie sporzdzano wykazy przepisw prawnych i norm dotyczcych bezpieczestwa i higieny pracy i czy s one na bieco sprawdzane
iaktualizowane?
Czy przed zakupem towarw lub zleceniem usug s identyfikowane zwizane
z nimi wymagania prawne dotyczce bhp?
Planowanie dziaa
Czy s ustalane cele dotyczce bhp?
Czy przy ustalaniu celw i planw w zakresie bhp uwzgldnia si aktualne wymagania prawne i inne?
Czy przy ustalaniu celw i planw w zakresie bhp uwzgldnia si wyniki kontroli stanu bhp?
Czy przy ustalaniu celw i planw w zakresie bhp uwzgldnia si wyniki oceny
ryzyka zawodowego?
Czy przy ustalaniu celw i planw w zakresie bhp uwzgldnia si wyniki analiz
przyczyn awarii, wypadkw przy pracy, zdarze potencjalnie wypadkowych ichorb zawodowych?
Czy cele i plany w zakresie bhp s ustalane przy wspudziale osb, ktre bd
je realizowa?
Czy przy ustalaniu celw i planw w zakresie bhp okrela si rodki niezbdne
do ich realizacji?
Czy przy ustalaniu celw i planw w zakresie bhp okrela si terminy ich realizacji?
Czy przy ustalaniu celw i planw w zakresie bhp okrela si sposoby monitorowania stanu ich realizacji?
Czy w razie potrzeby przeprowadza si korekty planw w zakresie bhp?
Czy w przedsibiorstwie ustalono kryteria wyboru podwykonawcw uwzgldniajce wymagania w zakresie bhp?
Czy parametry, majce wpyw na bhp s uwzgldniane przy dokonywaniu zakupw?
Struktura, odpowiedzialno i uprawnienia
Czy okrelono struktur organizacyjn?
Czy wszyscy pracownicy maj okrelone zadania, zakres odpowiedzialnoci
iuprawnienia w zakresie bhp?
Czy okrelono kompetencje potrzebne osobom zatrudnionym na danych stanowiskach?
146
147
Komunikowanie si
Czy ustalono, jakie informacje i komu bd przekazywane wewntrz przedsibiorstwa, w jaki sposb bdzie si to odbywa?
Czy ustalono zasady pozyskiwania z zewntrz potrzebnych w przedsibiorstwie
informacji dotyczcych bhp?
Czy dziaania zwizane z zapewnieniem bezpieczestwa i ochrony zdrowia s
konsultowanie z pracownikami lub ich przedstawicielami?
Czy, w razie potrzeby, przedsibiorstwo korzysta ze specjalistycznego doradztwa z zakresu bhp?
Czy pracownicy bez obawy zgaszaj problemy zwizane z bhp kierownictwu
iosobom odpowiedzialnym za bhp?
Czy s w przedsibiorstwie organizowane spotkania, rwnie nieformalne,
naktrych omawiane s m.in. zagadnienia bhp?
Dokumentacja bhp
Czy ustalono, jakie dokumenty z zakresu bhp powinny by opracowane w przedsibiorstwie?
Czy opracowano potrzebne dokumenty?
Czy dokumenty dotyczce bhp s:
uporzdkowane?
posiadaj odpowiedni system identyfikacji, pozwalajcy na szybkie odnalezienie potrzebnych dokumentw?
Czy upowanione osoby dokonuj przegldw i aktualizacji dokumentw dotyczcych bhp?
Czy opracowanie w przedsibiorstwie dokumenty dotyczce bhp s zrozumiae
oraz atwo dostpne dla wszystkich pracownikw, ktrych dotycz?
Czy zapisy dotyczce bhp s zabezpieczone przed zniszczeniem, uszkodzeniem
lub utrat?
Czy ustalono czas przechowywania tych zapisw?
Czy opracowano instrukcje wykonywania prac szczeglnie niebezpiecznych?
Czy s sporzdzane i przechowywane karty pomiarw czynnikw szkodliwych?
Czy jest prowadzony rejestr wynikw bada i pomiarw czynnikw szkodliwych dla zdrowia na stanowisku pracy?
Czy jest sporzdzane sprawozdanie o warunkach pracy?
Czy jest sporzdzana odpowiednia dokumentacja powypadkowa (protok powypadkowy, statystyczna karta wypadku)?
148
149
150
B.4.
Lista kontrolna dla zagroe zwizanych
zpyami, gazami, parami, dymami i mgami
Czy przechowywane s karty charakterystyki substancji niebezpiecznych dla
kadego produktu, bdcego w uyciu?
Czy rozpoznano czynniki mogce zaszkodzi przez ich wdychanie, poknicie,
lub te przez wchanianie przez skr lub kontakt ze skr?
Czy mona zastosowa mniej niebezpieczny materia lub metod, ni stosowane dotychczas?
Czy zapewniono odpowiedni wentylacj?
Czy stosowane s rodki ochrony indywidualnej w celu ochrony przed naraeniem?
Czy poinformowano pracownikw o zagroeniach zwizanych z prac z wykorzystaniem niebezpiecznych czynnikw chemicznych?
Jeli pracownicy mog by naraeni na nadmierne iloci gazw, par, dymw,
pyw i mgie, czy ich ilo zostaa oceniona przez kompetentn osob w celu
okrelenia, czy ich stenie jest niebezpieczne?
Czy dostarczone pracownikom filtrujce (przeciwpyowe) czci twarzowe sprztu ochrony ukadu oddechowego s nowe (nieuywane)?
Czy uycie maski przeciwpyowej nie utrudnia pracy w bezpieczny sposb?
Czy uycie maski pochaniajcej nie utrudnia pracy w bezpieczny sposb?
Czy istnieje udokumentowany program ochrony ukadu oddechowego, zawierajcy:
ocen stanu zdrowia osb, ktre bd stosowa sprzt ochrony ukadu oddechowego?
procedury i harmonogramy czyszczenia, dezynfekcji, przechowywania, inspekcji, napraw, wycofania i innych sposobw konserwacji takiego sprztu?
Czy plan ten zawiera procedury doboru sprztu ochronnego do uycia w miejscu
pracy?
Czy plan ten zawiera oceny stanu zdrowia osb majcych uywa tego sprztu?
Czy plan ten zawiera procedury testowania szczelnoci uoenia sprztu szczelnie przylegajcego?
Czy plan ten zawiera procedury dotyczce waciwego uycia sprztu ochrony
ukadu oddechowego przy rutynowych czynnociach, jak rwnie przy moliwych do przewidzenia powanych awariach?
151
152
153
154
B.5.
Lista kontrolna dla zagroe
zwizanych z elektrycznoci
Czy podczas zlecania prac zwizanych z napraw lub konserwacj urzdze
iinstalacji wymaga si zgodnoci odpowiednimi wymogami?
Czy wszyscy pracownicy musz zgasza najszybciej, jak to moliwe, jakiekolwiek zauwaone zagroenie ycia lub mienia, odnoszce si do wyposaenia
elektrycznego lub przewodw?
Czy pracownicy zostali poinstruowani, aby wykonywa wstpne sprawdzenie
i/lub odpowiednie testy w celu okrelenia, jakiego typu warunki wystpuj przed
rozpoczciem prac na stanowisku?
Gdy sprzt elektryczny lub przewody wymagaj serwisu, konserwacji, lub korekty, czy niezbdne przeczniki da si (zawsze kiedy to konieczne):
otwiera?
zamyka?
oznacza?
Czy przenone narzdzia elektryczne i innego rodzaju sprzt jest uziemiony lub
te podwjnie izolowany?
Czy elektryczne urzdzenia, takie jak odkurzacze, polerki lub automaty sprzedajce, s uziemione?
Czy przeduacze posiadaj przewd uziomowy?
Czy wszystkie tymczasowe przewody s chronione przez wyczniki lub czniki
wtykowe w miejscu poczenia ze sta instalacj?
Czy instalacje elektryczne znajduj si w niebezpiecznych obszarach wystpowania pyw czy par?
Jeli tak, to czy speniaj one wymaganie stawiane urzdzeniom do pracy wtakich warunkach?
Czy wystawione przewodu i kable z postrzpion i poniszczon izolacj naprawiane natychmiastowo?
Czy elastyczne przewody i kable nie maj wzw ani supw?
Czy stosowane s odgitki na elastyczne przewody i kable przy wtyczkach, odbiornikach, narzdziach i podobnym sprzcie, oraz czy osona dobrze trzyma
si na miejscu?
Czy wszystkie poczenia przewodw, kabli i korytek/kanaw/listw elektroinstalacyjnych s nieuszkodzone i zabezpieczone?
155
156
kady silnik elektryczny jest umieszczony w zasigu wzroku od swojego urzdzenia sterowniczego? lub
czy odcznik urzdzenia sterujcego moe by zablokowany w pozycji otwartej, lub
czy w zasigu wzroku od kadego silnika umieszczone w obwodzie s oddzielne odczniki?
Czy pracownicy regularnie pracujcy przy znajdujcych si pod napiciem urzdzeniach lub przewodach s przeszkoleni w metodach przywracania akcji serca
i oddechu?
157
B.6.
Lista kontrolna dotyczca zapobiegania poarom
Czy w kadej chwili moliwy jest dostp do sprztu przeciwpoarowego w zakadzie pracy?
Czy sprzt przeciwpoarowy jest umieszczony w widocznych miejscach?
Czy sprzt przeciwpoarowy jest okresowo sprawdzany i utrzymywany w stanie
nadajcym si do uytku?
Czy odlego dojcia do ganicy przeciwpoarowej jest odpowiednia?
Czy na kadym pitrze znajduje si przynajmniej jedna ganica?
Czy przynajmniej jedna ganica znajduje si przy klatce schodowej?
Czy ganice przeciwpoarowe s zabezpieczone przez zamarzniciem?
Czy przenone ganice przeciwpoarowe s wybrane odpowiednio do przewidywanych rodzajw poarw oraz ich rozmiarw i stopnia zagroenia?
Czy sprzt z silnikiem spalinowym wewntrznego spalania jest umieszczony
wtaki sposb, e spaliny s daleko od materiaw atwopalnych?
Kiedy spaliny pochodzce z takiego silnika wyprowadzane s poza budynek,
czy utrzymywana jest odpowiednia odlego rur wyprowadzajcych od materiau atwopalnego?
Czy zachowana jest stabilno stosu materiaw atwopalnych?
Czy pncza i trawa s cinane, oraz czy zorganizowano regularne sprztanie
caego obszaru?
Czy skadowane na zewntrz materiay atwopalne s w odpowiedniej odlegoci od budynku lub budowli?
Czy materiay skadowane wewntrz budynkw nie utrudniaj dostpu do wyj?
Czy materiay skadowane wewntrz budynkw s skadowane, gospodarowanie i ukadane w sposb minimalizujcy rozprzestrzenianie si ognia, oraz umoliwiajcy wygodny i atwy dostp ekip straackich?
Czy utrzymywana jest odpowiednia odlego midzy grnym poziomem skadowanych materiaw atwopalnych a owiewkami kierunkowymi instalacji tryskaczowej?
Czy utrzymywana jest odpowiednia odlego od lamp, reflektorw i innych
rde ciepa, mogcych spowodowa zapalenie si materiaw atwopalnych?
Czy utrzymywana jest odpowiednia odlego od drg dostpu do wyj ewakuacyjnych, gdy nie ma odpowiednich barier?
Czy materiay atwopalne s umieszczone z dala od obszaru otwierania si drzwi
przeciwpoarowych?
Czy tymczasowe rda ogrzewania s umieszczone w odpowiedniej odlegoci
od materiaw atwopalnych?
158
B.7.
Lista kontrolna dla zagroe zwizanych
z materiaami palnymi i atwopalnymi
Czy palne cinki, skrawki i odpady (zaoliwione szmaty itp.) s magazynowane
wprzykrytych metalowych zasobnikach i bezzwocznie usuwane ze stanowiska
pracy?
Czy materiay skaduje si w sposb prawidowy, aby ograniczy ryzyko poaru,
wliczajc w to samozapon?
Czy wszystkie miejsca pocze w zbiornikach i beczkach na palne ciecze s
szczelne, zarwno jeli chodzi o ciecze, jak i ich pary?
Czy wszystkie atwopalne ciecze, gdy nie s uywane, trzymane s w zamknitych pojemnikach (np. zbiorniki do czyszczenia czci)?
Czy due beczki atwopalnej cieczy s odpowiednio ustawione na ziemi i powizane z kontenerami podczas rozprowadzania?
Czy magazyny na ciecze palne i atwopalne maj dachy odpowiednie dla budowli zagroonych wybuchem?
Czy magazyny na ciecze palne i atwopalne maj wentylacj grawitacyjn lub
mechaniczn?
Czy atwopalne gazy s magazynowane i uywane zgodnie z bezpiecznymi praktykami i standardami?
Czy znaki zakaz palenia s umieszczone na zbiornikach z atwopalnym gazem?
Czy zbiorniki do przechowywania atwopalnego gazu s zabezpieczone przed
zderzeniem z pojazdami?
Czy odpady rozpuszczalnikw i atwopalne pyny s trzymane w odpornych na
ogie, przykrytych zbiornikach do czasu ich usunicia ze stanowiska pracy?
Czy do usuwania atwopalnego pyu, kiedykolwiek jest to konieczne, uywa si
odkurzania zamiast zamiatania? Czy do rozdzielania pojemnikw z palnymi iatwopalnymi materiaami uywa si trwaych rozdzielaczy, aby zapewni ich
odpowiednie podparcie i stabilno, w przypadku gdy ustawiane s one jeden
na drugim?
Czy zbiorniki z gazem i zbiorniki z tlenem s przy skadowaniu oddalone od
siebie i przedzielone odporn na ogie oson?
Czy ganice przeciwpoarowe s wybrane i dostarczone odpowiednio do danych materiaw w miejsca, gdzie mog by potrzebne?
Czy miejsca, gdzie przechowywane s ganice s atwo dostpne?
159
160
B.8.
Lista kontrolna dla zagroe zwizanych
znarzdziami rcznymi i przenonymi
narzdziami z napdem
Czy wszystkie narzdzia uywane przez pracownikw na ich stanowiskach pracy s w dobrym stanie?
Czy narzdzia rczne, jak duta i punktaki, ktre od uywania maj ju grzybkowate gwki, s odpowiednio naprawiane lub wymieniane, gdy zajdzie taka
potrzeba?
Czy pknite lub uszkodzone trzonki od motkw, siekier i podobnego sprztu
s bezzwocznie wymieniane?
Czy wyrobione lub wygite klucze s wymieniane regularnie?
Czy do pilnikw i podobnego sprztu uywa si odpowiednich trzonkw?
Czy pracownicy s wiadomi niebezpieczestwa zwizanego z uywaniem uszkodzonego lub niewaciwie uywanego narzdzia rcznego?
Czy pracownicy nosz odpowiednie okulary bezpieczestwa, osony twarzy itp.
podczas korzystania z narzdzi rcznych lub sprztu, ktrego zastosowanie wie
si z rozrzutem elementw obrabianych materiaw, lub moliwoci wyrzutu
odamanej czci narzdzia (np. pilarki tarczowe)?
Czy lewarki s okresowo sprawdzane w celu oceny ich stanu?
Czy trzonki narzdzi s odpowiednio osadzone w gwkach?
Czy tnce krawdzie narzdzi s odpowiednio ostre, tak by nie powodoway
zacinania si narzdzia lub szarpania?
Czy narzdzia s przechowywane w suchych, zabezpieczonych miejscach, gdzie
nieupowanione osoby nie mog ich dosign?
Czy uywana jest osona oczu i twarzy przy wbijaniu utwardzonych lub hartowanych wbijakw, gwodzi?
Czy szlifierki, pilarki i podobny sprzt dostarczony jest z odpowiednimi zabezpieczeniami?
Czy narzdzia z napdem s uywane z waciw oson, zabezpieczeniem lub
nakadk zalecan przez producenta?
Czy przenone pilarki tarczowe s dostarczone z osonami ponad prowadnic
iponiej niej?
Czy sprawdzono osony pilarek tarczowych, aby upewni si, czy nie s one
podniesione, przez co dolna cze ostrza jest nieosonita?
161
Czy ruchome i obracajce si czci wyposaenia s osonite tak, by uniemoliwi kontakt fizyczny?
Czy wszystkie poczone kablem, sterowane elektrycznie narzdzia i sprzt s
odpowiednio uziemione lub dostarczone z kablem podwjnie izolowanym?
Czy sprzt wcignikowy jest uywany do podnoszenia i przemieszczania cikich obiektw, i czy wskaniki i charakterystyki s odpowiednie do zadania?
Czy we pneumatyczne lub hydrauliczne w narzdziach z napdem s regularnie sprawdzane, czy nie maj uszkodze?
162
B.9.
Lista kontrolna dla zagroe
zwizanych z haasem
Czy dla wszystkich czynnoci i sprztu, po ktrych spodziewane jest przekroczenie poziomu ekspozycji na haas odniesionego do 8-godzinnego dnia pracy
LEX,8h rwnego 85 dB(A), zostay okrelone odpowiadajce im poziomy haasu?
Jeli poziom haasu od czynnoci lub sprztu jest rwny 85 dB(A) bd wikszy,
czy przeprowadzono indywidualn kontrol dozymetryczn na naraonych osobach w celu okrelenia ich redniego naraenia odniesionego do 8-godzinnego
dnia pracy?
Czy zastosowano moliwe techniczne lub organizacyjne rodki kontroli w celu
ograniczenia powodowanego przez czynnoci lub sprzt haasu o poziomie
85dB(A) lub wikszego, liczonego w odniesieniu do 8-godzinnego dnia pracy?
Czy przeprowadza si ponown ocen poziomw haasu przy zmianie wyposaenia lub rodzaju przeprowadzanych czynnoci, ktre mog zwikszy naraenie na haas?
Czy pracownicy mog obserwowa pomiary haasu?
Czy pracownicy s informowani w przypadku naraenia na haas przekraczajcy poziom 85 dB(A) w odniesieniu do 8-godzinnego dnia pracy?
Czy sprawdzono, czy rodki ochrony suchu rzeczywicie zapewniaj obnienie
poziomu haasu poniej 85 dB(A) w odniesieniu do 8-godzinnego dnia pracy?
Czy zapisy z pomiarw haasu s przechowywane przynajmniej trzy lata?
Czy zapisy z testw suchu pracownikw s przechowywane przez czas ich zatrudnienia?
Jeli pomiary wykazuj poziom haasu w odniesieniu do 8-godzinnego dnia
pracy wikszy od 85 dB(A), czy wprowadzono program objaniajcy wpyw
haasu na such, przeznaczenie rodkw ochrony suchu i sposb ich uycia, cel
bada audiometrycznych?
Jeli pomiary wykazuj poziom haasu w odniesieniu do 8-godzinnego dnia
pracy wikszy od 85 dB(A), czy przekazano pracownikom wyniki odniesienia
oraz wyniki testw audiometrycznych, wykonanych bez dodatkowych kosztw
na odpowiednio ustawionym i wykalibrowanym sprzcie?
Czy testy audiometryczne s przeprowadzane przez uprawnionego i posiadajcego certyfikat audiologa lub innego lekarza?
163
164
B.10.
Lista kontrolna dla zagroe
zwizanych z ruchem pojazdw i transportem
165
Czy pracodawca sprawdza wczeniejsze dowiadczenie swoich kierowcw i odpowiednio ocenia je tak, by upewni si, e s kompetentni do wykonywania
tej pracy (np. przy pracy z wzkami widowymi, prowadzeniu ciarwek)?
Czy pracodawca przeprowadza odpowiednie szkolenia w zakresie tego, jak
wykonywa dan prac, czy przekazuje informacje na temat poszczeglnych
zagroe, ogranicze prdkoci, odpowiednich miejsc parkingowych i zaadowczych itp.?
Czy pracodawca posiada zaplanowany program odnawiania szkole kierowcw i innych osb, aby zapewni, e ich kwalifikacje i umiejtnoci cigle utrzymywane s na wysokim poziomie?
Czy kierowcy prowadz ostronie, np. uywajc odpowiednich drg, prowadzc
pojazd z odpowiedni do ogranicze prdkoci, i przestrzegaj jakichkolwiek
innych zasad, obowizujcych w danym miejscu?
Czy parkuj bezpiecznie w odpowiednich do tego miejscach?
Czy pracownicy przestrzegaj bezpiecznych procedur pracy, np. podczas zaadunku/rozadunku, zabezpieczania adunkw, przeprowadzania czynnoci konserwacyjnych itp.?
Czy kierowcy i inni pracownicy maj wystarczajco duo czasu po to, eby nie
musieli si spieszy z wykonaniem swojej pracy, lub nie musieli pracowa po
godzinach?
Czy kierownicy regularnie sprawdzaj czy pracownicy podczas prowadzenia
pojazdu zachowuj si w sposb bezpieczny?, Czy w przypadku wykrycia niebezpiecznych zachowa kierownictwo podejmuje stosowne dziaania?
Czy przeoeni daj odpowiedni przykad przestrzegania instrukcji, dotyczcych
odseparowania ruchu pieszych i ruchu pojazdw na terenie zakadu, oraz noszenia, tam gdzie to potrzebne, odpowiednich ubra?
Czy przeoeni, kierowcy i inni, wliczajc w to wykonawcw i kierowcw spoza
zakadu, s wiadomi obowizujcych w nim zasad, i swojej odpowiedzialnoci
w zakresie utrzymywania bezpiecznego miejsca pracy i bezpiecznych praktyk
pracy?
Czy kady w miejscu pracy jest nadzorowany i odpowiedzialny za swoje obowizki, oraz czy istnieje jasny system wycigania konsekwencji, gdy pracownicy, wykonawcy i inni nie przestrzegaj ustalonych standardw?
Czy podejmuje si odpowiednie kroki w celu wykrycia niebezpiecznego zachowania kierowcw pojazdw z danego obiektu, pojazdw goci i pieszych, wcelu
rozpoznania ich przyczyn i korekty?
Czy wyznaczono odpowiednie osoby, odpowiedzialne za wykrywanie, badanie
i korekt niebezpiecznych zachowa?
Czy istnieje bezpieczny sposb dostania si do i wyjcia z kabin pojazdw oraz
innych miejsc, do ktrych niezbdny jest dostp?
166
Czy zapewniono ochron kierowcy przed obraeniami, mogcymi wynikn zkapotau (przewrcenia si), lub te przed uderzeniem spadajcymi przedmiotami, jeli te ochrony s uzasadnione?
Czy kierowcy przeprowadzaj podstawowe czynnoci sprawdzajce przed rozpoczciem pracy?
Czy zosta wprowadzony program rutynowych przegldw stanu technicznego
dla kadego pojazdu, oraz czy jest on przeprowadzany we wczeniej okrelonych terminach lub te po osigniciu danego przebiegu?
Tam, gdzie sprzt zamontowany na pojazdach suy do podnoszenia ludzi lub
materiaw, wymagane jest przeprowadzenie caociowego sprawdzenia czy
ma to miejsce?
Czy istnieje system drg jednokierunkowych, ograniczajcy potrzeb wykonywania manewrw cofania?
Czy wyczono obecno zbdnych osb w miejscach, w ktrych czsto jest
wykonywany manewr cofania?
Czy miejsca zawracania wybrano i oznaczono tak, aby ich lokalizacja bya oczywista zarwno dla kierowcw, jak i pieszych?
Czy montowane na zewntrz lusterka boczne i tylne daj optymaln widoczno?
Czy zamontowano na pojazdach dodatkowe elementy uatwiajce widoczno,
w celu ograniczenia liczby niewidocznych miejsc podczas wymaganego cofania?
Jeli powysze nie jest moliwe do zastosowania, do kierowania cofajcymi
pojazdami wymagany jest sygnaowy czy jest on odpowiednio przeszkolony
iwidoczny?
Czy kierowcy korzystaj z wyznaczonych im miejsc parkingowych?
Czy zawsze stosuje si hamulce postojowe w przyczepach cignikach?
Czy kierowcy zawsze upewniaj si, e ich pojazdy oraz przyczepy maj zacignity hamulec, i przed zostawieniem ich na parkingu sprawdzaj, czy s zabezpieczone?
Czy zaadunek/rozadunek ma zawsze miejsce w obszarze wolnym od ruchu
przelotowego, ruchu pieszych i innego niezwizanego z sam operacj?
Czy adunki, pojazdy dostawcze i pojazdy rozadowcze s ze sob dopasowane?
Czy dostpny jest odpowiedni sprzt dwigowy do rozadowywania pojazdw?
Czy zaadunek/rozadunek jest przeprowadzany w miejscach o paskiej, twardej
i wolnej od dziur nawierzchni?
Czy pojazdy s odpowiednio zablokowane lub ustabilizowane w celu uniknicia ich niebezpiecznych przemieszcze podczas zaadunku/rozadunku?
Czy kierowcy wywrotek i inne osoby znajduj si w odpowiedniej, bezpiecznej
odlegoci od pojazdu podczas przeprowadzania procesu zaadunku?
167
168
C. ZACZNIKI
C.1.
Legislacja przepisy bhp
Wykaz obowizujcych w polskim prawie regulacji z zakresu bezpieczestwa ihigieny pracy. Stan prawny aktualny na dzie 20.04.2005 r.
Ustawy
Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobw zawierajcych azbest (DzU z 2004 r., Nr 3, poz. 20, z pn. zm.).
Ustawa z dnia 28 padziernika 2002 r. o przewozie drogowym towarw niebezpiecznych (DzU z 2002 r., Nr 199, poz. 1671).
Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych
(DzU z 2001 r., Nr 11, poz. 84, z pn. zm.).
Rozporzdzenia
Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 stycznia 2005 r. w sprawie wzoru
ksieczki bada profilaktycznych dla osoby, ktra bya lub jest zatrudniona
wwarunkach naraenia zawodowego w zakadach stosujcych azbest w procesach technologicznych, sposobu jej wypenienia i aktualizacji (DzU z 2005 r.,
Nr13, poz. 109).
Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy zwizanej z wystpowaniem w miejscu pracy czynnikw chemicznych (DzU z 2005 r., Nr 11, poz. 86).
Rozporzdzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 lipca 2004 r. w sprawie
ogranicze, zakazw lub warunkw produkcji, obrotu lub stosowania substancji niebezpiecznych i preparatw niebezpiecznych oraz zawierajcych je produktw (DzU z 2004 r., Nr 168, poz. 1762).
Rozporzdzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobw i warunkw bezpiecznego uytkowania i usuwania wyrobw zawierajcych azbest (DzU z 2004 r., Nr 71, poz. 649).
Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 lipca 2003 r. w sprawie metod przeprowadzania bada waciwoci fizykochemicznych, toksycznoci i ekotoksycznoci substancji i preparatw chemicznych (DzU z 2003 r., Nr 232, poz. 2343).
Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 9 grudnia 2003 r. w sprawie substancji stwarzajcych szczeglne zagroenie dla rodowiska (DzU z 2003 r.,
Nr217, poz. 2141)
169
170
Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy przy procesach galwanotechnicznych (DzU z 2002r.,
Nr 19, poz. 192).
Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 15 padziernika 2001 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy przy produkcji wyrobw gumowych (DzU
z2001r., Nr 131, poz. 1462, z pn. zm.).
Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 2 kwietnia 1998 r. wsprawie zasad bezpieczestwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobw zawierajcych azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego
uytkowania takich wyrobw (DzU z 1998 r., Nr 45, poz. 280).
Rozporzdzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spoecznej z dnia 1 lipca 1996 r. wsprawie wprowadzenia zakazu stosowania, obrotu i transportu niektrych niebezpiecznych substancji chemicznych (DzU z 1996 r., Nr 86, poz. 393).
Rozporzdzenie Ministra Przemysu i Handlu z dnia 1 marca 1995 r. w sprawie
bezpieczestwa i higieny pracy przy produkcji, stosowaniu, magazynowaniu
itransporcie wewntrzzakadowym nadtlenkw organicznych (DzU z 1995 r.,
Nr37, poz. 181).
Rozporzdzenie Ministra Handlu Wewntrznego i Usug z dnia 21 marca 1974r.
w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy w zakadach produkujcych wiece
oraz pasty do obuwia i podg (DzU z 1974 r., Nr 12, poz. 76).
Rozporzdzenie Przewodniczcego Komitetu Drobnej Wytwrczoci z dnia
21marca 1970 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy w zakadach przemysu torfowego (DzU z 1970 r., Nr 9, poz. 75).
Rozporzdzenie Ministra Przemysu Chemicznego z dnia 15 grudnia 1960 r.
wsprawie bezpieczestwa i higieny pracy w przemyle wkien syntetycznych
poliamidowych (DzU z 1961 r., Nr 4, poz. 21).
Rozporzdzenie Ministra Przemysu Chemicznego z dnia 15 grudnia 1960 r.
wsprawie bezpieczestwa i higieny pracy w przemyle wkien sztucznych wiskozowych (DzU z 1961 r., Nr 4, poz. 22).
Rozporzdzenie Ministrw Pracy i Opieki Spoecznej oraz Zdrowia z dnia 11sierpnia 1953 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy przy wytwarzaniu i przerobie arsenu oraz jego zwizkw (DzU z 1953 r., Nr 48, poz. 236).
Rozporzdzenie Ministrw Pracy i Opieki Spoecznej oraz Zdrowia z dnia 1 czerwca 1953 r. w sprawie higieny pracy w zakadach wytwarzajcych pap smoowcow iuywajcych paku i smoy pogazowej przy produkcji (DzU z 1953 r.,
Nr35, poz.151).
Rozporzdzenie Ministrw Opieki Spoecznej oraz Przemysu i Handlu z dnia
25listopada 1937 r. wydane w porozumieniu z Ministrami Spraw Wojskowych,
Komunikacji i Skarbu o warunkach wyrobu i stosowania czteroetylku oowiu
(DzU z 1937 r., Nr 88, poz. 635).
171
C.2.
Literatura
Domaski W.: Zagroenia chemiczne w garbarniach, CIOP, Warszawa, 2001.
Domaski W., Makles Z.: Niebezpieczne nitrozoaminy, CIOP, Warszawa, 2003, ISBN:
83-7373-055-9
Gliski M.: Ograniczanie emisji zanieczyszcze w pomieszczeniach pracy, CIOP, Warszawa, 2001, ISBN: 83-88703-52-8.
Grado L., Majchrzycka K.: Efektywna ochrona ukadu oddechowego przed zagroeniami pyowymi, CIOP, Warszawa, 2001, ISBN: 83-88703-08-0.
Gromiec J. P.: Pomiary i ocena ste czynnikw chemicznych i pyw w rodowisku
pracy; CIOP, Warszawa, 2004, ISBN: 83-7373-126-1.
Jankowska E., Jankowski T.: Kompleksowa metoda badania obszarw wentylowanych i niewentylowanych w pomieszczeniach pracy, CIOP, Warszawa, 2001,
ISBN: 83-88703-63-3.
Benczek K. M.: Wiarygodno wynikw pomiarw czynnikw chemicznych w powietrzu na stanowiskach pracy, CIOP, Warszawa, 2004, ISBN: 83-7373-066-4.
Poniak M. (red.): Zagroenia chemiczne w wybranych procesach technologicznych,
CIOP, Warszawa, 1999, ISBN: 83-87354-53-8.
Poniak M., Kozie E., Jeewska A.: Wytyczne do oceny naraenia na szkodliwe
substancje chemiczne wydzielajce si w procesie przetwrstwa ywic fenolowo-formaldehydowych i ograniczania zwizanego z nimi ryzyka zawodowego, CIOP, Warszawa, 2001, ISBN: 83-88703-81-1.
Poniak M., Makhniashvili I., Kowalska J.: Substancje chemiczne w procesach przetwrstwa mas bitumicznych pomiar, ocena i ograniczanie naraenia zawodowego; CIOP, Warszawa, 2001.
Poniak M., Makhniashvili I., Kozie E., Kowalska J.: Spaliny silnikw Diesla w rodowisku pracy. Pomiar i ocena. Naraenie na substancje chemiczne, CIOP, Warszawa, 2001, ISBN: 88-88703-24-4.
Borysiewicz M., Kacprzyk W., urek J.: Zintegrowane oceny ryzyka i zarzdzanie zagroeniami w obszarach przemysowych, CIOP, Warszawa 2001.
172
C.3.
Uyteczne adresy
Polska Agencja Rozwoju
Przedsibiorczoci
ul. Paska 81/83, 00-834 Warszawa
tel. (22) 432 80 80
faks: (22) 432 86 20, (22) 432 84 04
e-mail: biuro@parp.gov.pl
http://www.parp.gov.pl
Centralny Instytut Ochrony Pracy
ul. Czerniakowska 16, 00-701 Warszawa
tel. (22) 623 36 98
faks: (22) 623 36 93, (22) 840 24 62
e-mail: oinip@ciop.pl
http://www.ciop.pl
Gwny Inspektorat Pracy
ul. Krucza 38/42, 00-926 Warszawa
tel. (22) 661 94 19, 661 93 93
faks: (22) 661 89 15, 625 46 58
e-mail: kancelaria@gip.pl
173
174
C.4.
Adresy uytecznych stron internetowych
Centralny Instytut Ochrony Pracy
http://www.ciop.pl
NSZZ Solidarno
http://www.solidarnosc.org.pl
Oglnopolskie Porozumienie
Zwizkw Zawodowych
http://www.opzz.org.pl
Polska Agencja Rozwoju
Przedsibiorczoci
http://www.parp.gov.pl
Polska Konfederacja Pracodawcw
Prywatnych
http://www.prywatni.pl
Polskie Centrum Bada i Certyfikacji
http://www.pcbc.gov.pl
Rada Ochrony Pracy przy Sejmie RP
http://rop.sejm.gov.pl
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej
http://www.sejm.gov.pl
Urzd Dozoru Technicznego
http://www.udt.gov.pl
Wyszy Urzd Grniczy
http://www.wug.gov.pl
Zwizek Rzemiosa Polskiego
http://www.zrp.gov.pl
175