POJCIE WIADOMOCI

wiadomo ma dla czowieka ogromne znaczenie, daje moliwo uwiadamiania

sobie sytuacji w wiecie przez wewntrzne odzwierciedlenie rzeczywistoci. Czowiek za
pomoc czynnoci wiadomych reguluje swoje stosunki z otoczeniem zewntrznym i
wewntrznym. wiat w ktrym yje moe sobie uwiadamia zarwno jako cao, jak i
rne jego fragmenty i aspekty.
wiadomo jednak nie jest jedyn form odzwierciedlania rzeczywistoci, ale
najwyej rozwinit. Istniej rwnie fizykalne formy, np. odbicie w lustrze, portret malarski,
kopia fotograficzna itp. wiadomo nie jest take jedynym rodzajem odzwierciedlenia
wewntrznego, poniewa u organizmw ywych obserwujemy rwnie fizjologiczne i
motoryczne jej formy zawsze wtedy, gdy mamy do czynienia z kierowaniem si cechami
rzeczywistoci.
wiadomo ma charakter dynamiczny i dziki temu moe ona peni w dziaalnoci
podstawow funkcj orientacyjn tzn. nie jest ona czym staym, lecz procesem czynnym,
ktry odkrywa rzeczywisto i wydobywa nowe jej aspekty. Najlepszym przykadem jest fakt,
i spostrzeganie tych samych zjawisk przez dwoje ludzi, a nawet jednego czowieka w
rnym okresie swojego ycia, daje rne wyniki tzn. s rnie interpretowane, zale midzy
innymi od potrzeb i stanw emocjonalnych od posiadanej wiedzy itp.
wiadomo moe by aktualna, jako czynnoci wiadome, ktre wystpuj w
okrelonym momencie czasu, oraz latentna (potencjalna), jako stan, w ktrym czowiek ma
mono uwiadomienia sobie czego, ale aktualnie sobie tego nie uwiadamia.
Wewntrzne odzwierciedlanie rzeczywistoci ma przede wszystkim charakter
subiektywny. Przez sowo subiektywny rozumie si to, e proces wiadomoci, to w jaki
sposb przebiega i czy przebiega bez zakce nie zaley od tego jaka jest rzeczywisto, ale
jaki jest czowiek, czyli przede wszystkim od jego organizacji psychologicznej i od
funkcjonowania jego organizm.
Zaleno odzwierciedlenia rzeczywistoci od struktury i funkcjonowania organizmu
przejawia si zalenie od struktury i funkcjonowania narzdw zmysowych, za pomoc
ktrych czowiek odbiera informacje o tym, co si "dzieje" w wiecie zewntrznym i w nim
samym, oraz od struktury i funkcjonowania mzgu, w ktrym odebrane przez zmysy
informacje podlegaj zoonym procesom analizy i syntezy. Procesy mzgowe s bardzo
istotne dla przebiegu procesu wiadomoci, od nich zaley oglny stan aktywnoci, ktry
nazywany jest czuwaniem i jest niezbdny do tego, aby mogy wystpi zjawiska wiadome.
Rwnie istotn rol w czynnociach wiadomych jest stan przytomnoci, ktry jest
odpowiedzialny za rozpoznawanie mowy, przedmiotw sytuacji, krtko mwic odpowiada
za zdolno nawizania kontaktu z otoczeniem. Ten stan przytomnoci rwnie zaley od
procesw mzgowych, ktre odbywaj si w czci mzgu zwanej pniem mzgowym. Od
struktury narzdw i ich funkcjonowania narzdw zmysowych zaley rwnie modalno
zjawisk wiadomych, czyli to w jaki sposb rzeczywisto obiektywna odzwierciedlana jest w
wiadomoci i jak przeywane s zjawiska przez podmiot, ktry dokonuje procesu
wiadomoci.
Jako odzwierciedlenie rzeczywistoci zjawiska wiadome maj swj przedmiot.
Przedmiotem tym s rzeczy, do ktrych zjawiska wiadome si odnosz, czyli np. jeeli
spostrzegamy jak rzecz to przedmiotem naszej wiadomoci jest ta wanie rzecz ktr
spostrzegamy i ktra poddana jest analizie w procesie wiadomoci.
John Lock angielski filozof odrnia dwa rodzaje dowiadcze: zewntrzne i
wewntrzne. Wanie z jego filozofii wywodzi si podzia na wiadomo ekstrospektywn i

introspektywn. Rnica midzy nimi polega na tym, e przy ekstrospekcji czowiek

koncentruje swoj uwag na przedmiocie swojej wiadomoci, natomiast przy introspekcji
czowiek analizuje sam akt wiadomoci. Naturalne i normalne nastawienie czowieka to
nastawienie ekstrospekcyjne. Jednake s przypadki, kiedy czowiek koncentruje si na
samym akcie poznania. S to najczciej ludzie majcy problemy z zaburzeniami czynnoci
psychicznych.
Jedn z zasad klasyfikacji zjawisk wiadomoci jest klasyfikacja ze wzgldu ich
przedmiot. Na tej zasadzie moemy rozrnia: wraenia, spostrzeenia, myli, uczucia.
Jeeli chodzi o wraenia to s to odzwierciedlone cechy zmysowe przedmiotw dziaajcych
na nasze narzdy zmysowe np. smak, zapach, twardo itp. Natomiast spostrzeenia to nic
innego jak odzwierciedlenie pewnych zjawisk, sytuacji, przedmiotw. Myli to
odzwierciedlenie cech, ktre nie s nam dane zmysowo np. pojcie sprawiedliwoci,
rwnoci. Uczucia to odzwierciedlenie osobistego stosunku do przedmiotu, zjawisk
spostrzegania np. przyja do kogo.
Jest jeszcze jedno rozrnienie zjawisk wiadomoci ze wzgldu na ich przedmiot.
Chodzi o podzia na wiadomo wasnego ja (samowiadomo) i wiadomo otaczajcego
wiata. Czowiek cho yje we wsplnocie z otaczajcym wiatem, to jednak zachowuje
pewn odrbno, swoje cele i potrzeby. Moe on w rny sposb uwiadamia sobie swoje
zwizki z otoczeniem jak i swoj odrbno. Dlatego zdolno uwiadamiania sobie zjawisk
zachodzcych w wiecie w sposb obiektywny, jako niezalenych od wasnej osoby, jest
wanym etapem w rozwoju czowieka.
Oprcz wspomnianego ju przedmiotu wiadomoci naley odrni tre zjawisk
wiadomoci. Jeden i ten sam przedmiot moe by uwiadamiany z rnych punktw
widzenia, w wiadomoci czowieka mog by reprezentowane rne jego cechy. Tre
zjawisk wiadomoci stanowi te cechy przedmiotu, ktre czowiek sobie uwiadamia. Tre
ta jest stale zmienna, tak jak zmienny jest proces wiadomoci (wiadomo dynamiczna).
Czowiek jest istot spoeczn, czyli jest niejako zmuszono do obcowania z innymi
ludmi. To powoduje zacieranie si rnic midzy indywidualn treci odzwierciedlania tych
samych przedmiotw przez poszczeglnych ludzi. Du rol tu odgrywaj rodki masowego
przekazu jak rwnie system owiaty, ktre to kreuj pewien wzorzec, utrwalaj go w
wiadomoci ludzi. Poniewa czowiek uczestniczy w swoim yciu w rnych rodowiskach
spoecznych, dlatego pogldy dotyczce danej sprawy bd mu bliskie z punktu widzenia jego
etapu yciowego na jakim si aktualnie znajduje.
A zatem tre odzwierciedlenia rzeczywistoci w wiadomoci jednostki moe by
uwarunkowana przez dwa czynniki zewntrzne: przez obiektywne cechy samego przedmiotu,
z ktrym jednostka styka si w swoim osobistym dowiadczeniu i przez spoecznie
wytworzony obraz tego przedmiotu, z ktrym jednostka styka si w swoim yciu spoecznym.
Warto zwrci uwag na inny wany czynnik w procesie wiadomoci, a mianowicie
na mow, ktra jest rwnie form utrwalania spoecznego dowiadczenia i spoecznie
gromadzonej wiedzy o wiecie, dziki ktrej wiedza i dowiadczenie indywidualne czy si
w sposb cisy z wiedz i dowiadczeniem spoecznym. Czowiek uczc si jzyka
ojczystego przyswaja jego wiedz, treci, kultur, ktre ksztatuj jego treci wiadome. wiat
jaki czowiek poznaje to wiat przedmiotw i zjawisk nazywanych. Podstawow
konsekwencj faktu, e elementy otoczenia uwiadamiaj si czowiekowi jako przedmioty
nazywane, jest uoglniony charakter ich subiektywnego odbicia w jego wiadomoci.
Innym wanym czynnikiem w procesie wiadomoci jest wspomniana ju wczeniej
modalno. Modalnoci s to rnice midzy sposobem w jaki czowiek co widzi, syszy,
czuje itp. Cechy modalne s dane czowiekowi bezporednio, s one doznawane przez niego i
nie mog by zdefiniowane za pomoc jakichkolwiek innych poj.

Zjawiska wiadome mona podzieli ze wzgldu na cechy modalne na trzy gwne rodzaje:
obrazy, emocje i myli.
Obrazy czyli zjawiska naoczne dziel si na trzy grupy: na wraenia (barwy, dwiki),
na spostrzeenia (spostrzeenia przedmiotw, sytuacji, zdarze), oraz wyobraenia czyli
obrazy pamiciowe, ktre mog wystpowa w wiadomoci niezalenie od bezporedniej
obecnoci przedmiotu, na podstawie ladw dawniejszych spostrzee.
Emocje, czyli uczucia spord ktrych moemy wyrni dwie grupy przey
emocjonalnych. Pierwsza z nich to wraenia takie jak (przyjemno, przykro), drugie za
blisze zjawiskom umysowym takie jak (mio, nienawi). Zjawiska emocjonalne maj
dwa gwne wymiary: znak (dodatni lub ujemny), oraz napicie, ktrym wyrniaj si stany
aktywnoci i zahamowania.
Myli, czyli zjawiska umysowe, mona w nich wyrni: pojcia i sdy, poczucia
(poczucie pewnoci i niepewnoci), oraz oceny (ocena wanoci lub niewanoci).
Wszystkie zjawiska wiadomoci niezalenie od przeprowadzonego wyej podziau
mog by odczuwane jako podmiotowe i jako przedmiotowe. Czowiek ktry spostrzega jaki
przedmiot bd sytuacj jest wiadomy tego, e jest to jego spostrzeenie, i e odnosi si do
tego przedmiotu. Tak jak wraenia i myli maj przede wszystkim silny charakter
przedmiotowy tak uczucia s z reguy bardzo osobiste, podmiotowe.
Innym wanym pojciem, ktre towarzyszy wiadomoci jest pojcie pola
wiadomoci. Mona je krtko scharakteryzowa, e jest to og zjawisk wiadomoci
wystpujcych u czowieka w okrelonym momencie czasu. Pole wiadomoci posiada
struktur, ktra jest zmienna. Mona wyrni trzy gwne rodzaje struktury: przestrzenn,
czasow i logiczn. W procesie wiadomoci spostrzegamy albo fragmenty, w zalenoci od
tego jak skomplikowany jest przedmiot naszego spostrzegania. Chodzi mianowicie o to, e
liczba elementw dajcych si wyrni w polu spostrzegania czowieka w okrelonym
momencie czasu jest ograniczona. W ujciu psychologicznym naley wyrni zbiory mae i
due. Mae czyli takie jakimi czowiek moe operowa majc w wiadomoci wszystkie jego
elementy. Natomiast zbiory due to takie ktre wymagaj pewnych operacji aby mona je
byo zapamita. Podstawow tak operacj jest przeksztacenie ich w zbiory mae.
W badaniu wiadomoci wyrniamy dwie grupy metod: metody subiektywne i
metody obiektywne. Subiektywne polegaj na tym, e podmiot, u ktrego wystpuj badane
zjawiska, sam je obserwuje i dokonuje ich opisu. Metody te nazywane s introspekcyjnymi.
Metody obiektywne polegaj na wnioskowaniu o zjawiskach wiadomoci na podstawie ich
przejaww zewntrznych.
Trzeba jednak zauway, e obie te metody s zawodne i twierdzenia oparte na ich
wnioskach daj may procent prawdopodobiestwa.