Patologia wizi partnerskiej

Przedstawiona tu typologia zaburze wizi partnerskiej jest wynikiem uoglnienia

tych zaburze, z ktrymi terapeuci spotykaj si najczciej. Inaczej mwic, to pacjenci sami
uoyli zaburzone zwizki w pewne charakterystyczne typy. Przedstawione s w formie
skondensowanej. W przypadku zwizkw neurotycznych bogactwo form i rodzajw zaburze
komunikacji partnerskiej wymagaoby odrbnego artykuu i dlatego dla przykadu omawiany
jest jeden z typw zwizku neurotycznego - maestwo histeryczne. Naley rwnie
zastrzec, e niej wymienionych typw zaburzonych zwizkw nie naley ostro od siebie
odgranicza, gdy wiele z nich przybiera formy mieszane.
Zwizek formalny
Ze zwizkiem formalnym mamy do czynienia wwczas, gdy wi partnerw w
maestwie ogranicza si jedynie do formalnej strony trwania instytucji maestwa,
natomiast wizi uczuciowa i seksualna ulegy rozpadowi. Zwizek formalny istnieje
najczciej w sytuacji, gdy maonkowie ze wzgldu na dobro dzieci nie chc si rozwie,
natomiast pragn zachowa pozory istnienia ogniska rodzinnego. Innym motywem lub
motywem towarzyszcym poprzedniemu s wyznawane przez nich zasady religijne; przy ich
respektowaniu zwizek formalny jest waciwie form separacji. Przyczyn powstawania i
trwania maeskich zwizkw formalnych moe by rwnie wsplnota interesw
majtkowych lub innych (np. konieczno posiadania wspmaonka, jako warunku
uzyskania zgody na atrakcyjny wyjazd subowy za granic). W zwizkach formalnych
terapeuta ma do czynienia z nastpujcymi typami problemw: Jeden z partnerw przeywa
gbok frustracj w wyniku trwania ukadu pozbawionego wizi uczuciowej i seksualnej.
Wystpuj stresy i stany napi wywoane niezaspokojeniem potrzeb seksualnych.
Maonkowie maj wtpliwoci do idei dziaania "na rzecz dobra dziecka", gdy klimat
uczuciowy istniejcy w formalnym zwizku nie stwarza ciepa ogniska domowego, a dzieci i
tak wyczuwaj napicia midzy rodzicami.
Zwizek dysharmoniczny
Zwizek tego typu wystpuje midzy partnerami odczuwajcymi zaburzenie jednej z
relacji interpersonalnych, przy pozytywnie ocenianych innych relacjach. Najczciej jest on
oceniany pozytywnie i ujawniana jest niech do jego zerwania i do zmiany osoby partnera.
Zaburzona relacja wizi stwarza jednak trwae rozczarowania i napicia. W polaryzacji
tendencji "od" i "do" zwizku przewaa ostatecznie "do", ale tendencja "od" wyzwala
dugotrway stres. W praktyce terapeutycznej najczciej powtarza si zaburzenie relacji
seksualnej: np. partnerka nie odczuwa orgazmu, istnieje midzy partnerami rozbieno
potrzeb seksualnych, oczekiwa i upodoba. Moe te by zaburzona relacja porozumienia
intelektualnego: partnerzy maj rozbiene zainteresowania, nie potrafi nawiza kontaktu
intelektualnego. Innym przykadem zaburzonej relacji jest rnica pogldw, systemw
wartoci, wiatopogldw. Zaburzone relacje mog rwnie obejmowa postawy wobec
rodzin pochodzenia (genetycznych), podziau rl w gospodarstwie domowym, koncepcji
wychowawczych, kontaktw z innymi ludmi czy sposobw spdzania wolnego czasu. U
partnerw istnieje subiektywne przekonanie, e gdyby "to" zostao przezwycione, wwczas
wi midzy nimi byaby jak najlepsza. W maeskim zwizku dysharmonicznym mog si
ujawnia rzeczywiste rnice w poszczeglnych relacjach wizi partnerskiej, poczwszy od
seksualnej, a koczc na stylu komunikowania si, mog rwnie ujawnia si pozornie
zaburzone relacje kryjce zupenie odmienne motywy (np. wtrna anorgazmia ony moe by

wyrazem ukrytego konfliktu, rozczarowania osob partnera, za rnice zda, co do formy

spdzania wolnego czasu mog katalizowa tendencje dominacyjne partnerw itp.).
Psychoterapia zwizkw dysharmonicznych najczciej umoliwia popraw zaburzonej
relacji lub przyjcie postawy tolerancji wobec odmiennoci partnerw w danej sferze ich cech
czy kultywowanych form ycia.
Zwizek "alergiczny"
W zwizku "alergicznym" dominuje zaburzenie wizi uczuciowej, przy ograniczeniu
postaw racjonalnych. Partnerzy zajmuj wobec siebie postawy irracjonalne i w ich
zachowaniach dominuj silne wybuchy emocji. Natomiast w sytuacji, kiedy kade z
maonkw przebywa oddzielnie, np. w pracy, napicia uczuciowe wygasaj. Reakcja
alergiczna, tzn. wybuch emocji, powstaje w wyniku powtarzania przez partnera nie
zaakceptowanych zachowa, przy czym skrajnie negatywnym wyrazem tej reakcji jest
awersja seksualna, niech do jakiegokolwiek kontaktu fizycznego z partnerem. Maonkowie
ujawniaj wobec siebie ambiwalencj i ambitendencj. W zasadzie maj - niekiedy nawet
siln - motywacj do utrzymania zwizku, deklaruj i wyraaj wzajemn wi uczuciow,
czasem i seksualn, ale nie potrafi opanowa swych reakcji uczuciowych. Bywa, e sam
widok partnera stwarza stan napicia, lk, pobudliwo, agresj. Stan ten mona porwna do
dziaania czynnika alergicznego w chorobie uczuleniowej. Reakcje alergiczne mog by
wyrazem zalegania emocji zwizanych z istniejc w danym zwizku sfer tabu. I tak np.,
niezaspokojenie seksualne, frustracja potrzeb seksualnych, zwaszcza przy braku dialogu na
ten temat, moe sprzyja ujawnianiu napi, przemieszczonych na inne dziedziny, np.
punktualnoci, porzdku w domu itp. W pewnych przypadkach reakcja alergiczna moe
wyraa wyczulenie na tle zachowania si partnera w dziedzinie osobicie bardzo istotnej, I
tak np. pedantyczna ona moe bardzo silnie reagowa na brak higieny osobistej partnera.
Reakcje alergiczne mog by rwnie wyrazem objaww nerwicowych, tendencji
dominacyjnych, walki midzy partnerami bd zakodowanych reakcji z okresu dziecistwa
(np. wyczulenie na spoywanie alkoholu, w wyniku przykrych przey z wasnego
rodowiska rodzinnego; wwczas sam fakt picia przez maonka wyzwala siln reakcj
uczuciow). W przypadku zwizku alergicznego dobre lub ze rokowanie zaley od rodzaju i
przyczyn reakcji uczuciowych oraz istniejcych motywacji trwania zwizku.
Zwizek niedojrzay
Ze zwizkiem niedojrzaym mamy do czynienia wwczas, gdy partnerzy pozostaj
wobec siebie w relacji "dziecko-dziecko". Moe on rwnie wiza si z niedojrzaoci
psychoseksualn partnerw, dla ktrej charakterystyczna jest dominacja wasnych potrzeb
seksualnych, autoerotyzm, albo powsta w wyniku braku przygotowania do rl maeskorodzinnych, rodzcego konflikty w penieniu tych rl i trudnoci w wywizywaniu si z
okrelonych obowizkw. W praktyce terapeutycznej w zwizkach niedojrzaych najczciej
spotyka si nastpujce problemy: Niezdolno do tworzenia partnerstwa i rwnowagi
midzy rnymi lub sprzecznymi potrzebami i oczekiwaniami. Oczekiwanie od
wspmaonka postaw rodzicielsko-opiekuczych (np. m szuka w onie matki, a ona
ojca, u obojga natomiast przewaa postawa bierno-zalena). Przewaga tendencji "bior" u
partnerw, ktrzy oczekuj od drugiej osoby zaspokajania wasnych oczekiwa i potrzeb,
przy rwnoczesnym braku postawy "daj". Narzucanie partnerowi wasnej wizji zwizku.
Traktowanie partnera jak czonka wasnej rodziny genetycznej, od ktrej nie nastpio
psychiczne oddzielenie. W takich przypadkach istnieje swoiste prawo klanu, rodu, ktremu
partner ma si podporzdkowa. Zwizki niedojrzae typowe s dla partnerw o niedojrzaej
osobowoci, zbyt silnie zwizanych ze swoim rodowiskiem rodzinnym (rodzinami
pochodzenia), egocentrycznych, nie przygotowanych do ycia w maestwie i rodzinie,

unikajcych odpowiedzialnoci. W praktyce terapeutycznej maonkowie ze zwizkw tego

typu bardzo czsto zgaszaj si do poradni w zaawansowanym stadium konfliktu, np. w
trakcie sprawy rozwodowej, skierowani przez orodek rodzinno-diagnostyczny.
Zwizek neurotyczny
Wi partnerska w zwizku, w ktrym jedno z partnerw jest neurotykiem lub oboje, a
komunikacja w zwizku jest neurotyczna, ma bogat literatur. W zasadzie wikszo
publikacji powiconych patologii i psychoterapii partnerskiej opisuje typy zwizkw
neurotycznych. W pimiennictwie wiatowym istniej liczne monografie i czasopisma
przedstawiajce problem zwizkw neurotycznych. Kada orientacja czy szkoa
psychoterapeutyczna ma wasne teorie na ten temat, jak rwnie specyficzne techniki terapii.
Zagadnienie zwizkw neurotycznych jest bardzo wane, poniewa s one spotykane bardzo
czsto, a wielu neurotykw zrywajc dotychczasowe i nawizujc nowe zwizki w ten sposb
usiuje rozwiza swoje wewntrzne problemy. Czytelnik dysponuje obecnie moliwoci
przeczytania wielu opracowa powiconych nerwicom i dlatego nie bd omawiane tu
zawarte w nich informacje. Dla przykadu omwiony zostanie typ zwizku histerycznego,
nalecego do najczciej spotykanych w tej grupie zaburze wizi partnerskiej.
Maestwa histeryczne
Powstanie niejednego zwizku wzbudza zaskoczenie, zdziwienie i refleksj nad
motywami jego zawarcia. Osoby znajdujce si w pozycji widza, obserwatora, mog nie
rozumie tego typu motyww, brakuje im, bowiem zaangaowania uczuciowego, motywacji
erotycznej, ktre s przecie najczstsze w powstawaniu zwizkw. Mona jednak zadawa
sobie pytanie, czy fakt powstania danego zwizku jest czystym przypadkiem, czy te w
pewnym sensie jest zdeterminowany cechami osobowoci partnerw? Istnieje powszechna
opinia, i mio nie zna granic i moliwe s zwizki midzy partnerami bardzo odmiennymi,
co do wyksztacenia, aparycji, popdu seksualnego, wieku. W wielu przypadkach,
rzeczywicie mio nie zna granic, ale niejeden zwizek powsta dziki przyciganiu do
siebie okrelonych cech osobowoci partnerw. Do tego typu zwizkw nale wanie
maestwa, okrelane w specjalistycznym pimiennictwie jako histeryczne. Chocia
instytucja maestwa jest stara jak wiat, jednak naukowa jego analiza jest stosunkowo
wieej daty. W zasadzie dopiero w latach szedziesitych zacza si rozwija gamologia,
czyli nauka o maestwie. Okazuje si, e wybr osoby partnera nie jest spraw przypadku,
rwnie nasze zachowania potrafi prowokowa partnera na zasadzie zaprogramowania. W
histerycznych maestwach mamy do czynienia z kilkoma kombinacjami. Histeryczna ona i
hisferofilny ma. W osobowoci partnerki dominuj takie cechy, jak: niedojrzao,
chwiejno nastrojw, decyzji, powierzchowno przeywania, brak poczucia staoci i
oparcia. Seksualno czsto bywa saba lub te obwarowana obawami, lkiem. Tego typu
kobieta wobec mczyzn adresuje sygnay ujawniajce potrzeb stabilizacji uczuciowej,
oparcia oraz sabego temperamentu seksualnego. Nic zatem dziwnego, e sygnay te mog
zosta przyjte przez mczyzn, ktrego okrela si mianem histerofilnego, czyli
odczuwajcego potrzeb wizi z partnerk o cechach histerycznych. Cechy osobowoci
takiego mczyzny to np. zahamowania i poczucie niszoci w roli mskiej, wstydliwo, lki
zwizane z seksualnoci, niski poziom temperamentu seksualnego, zdolno adaptowania si
do rnych warunkw, niekonfliktowo. W tego typu zwizku przycigaj si zatem
okrelone cechy osobowociowe, a partnerzy podtrzymuj siebie w tych cechach. Histeryczny
ma i hisferofilna ona. Tego typu ukad jest odwrotnoci powyszego zwizku, ale naley
do rzadziej spotykanych, gdy osobowo histeryczna jest rzadsza u mczyzn. "Normalna"
osobowo ony i histeroformujcy ma. Pojcie normalnej osobowoci jest wzgldne,
dlatego zostao ujte w cudzysw. W tym jednak przypadku chodzi o ukad, w ktrym

partnerka nie ujawnia cech histerycznych, ale jest prowokowana do nich przez swego partnera
o niskim poziomie temperamentu seksualnego, nieokrelonoci w roli mczyzny,
chwiejnoci uczuciowej i konfliktowoci. Stopniowo, w miar trwania tego ukadu, partnerka
coraz czciej ujawnia zachowanie histeryczne lub nie odpowiada na adresowane wobec niej
oczekiwania i zwizek ulega zerwaniu. Tego typu sytuacja najczciej powstaje wwczas,
kiedy ma mia matk histeryczn, bdc dla niego modelem osobowoci kobiety.
,,Normalna" osobowo ma i histeroformujca ona. Tego typu ukad jest odwrotnoci
poprzedniego i rwnie najczciej powstaje wwczas, gdy ona miaa ojca o osobowoci
histerycznej i sta si on dla niej modelem osobowoci mczyzny. Powysze ukady
partnerskie potwierdzaj znan tez, i w interakcji midzy partnerami moe dochodzi do
przeobrae osobowoci "na yczenie" drugiej osoby. Adresowane wobec niej konkretne
potrzeby i sygnay mog prowokowa do podwiadomie chcianych reakcji zgodnie z zasad
zaprogramowania. W kadym zwizku partnerzy mog zada sobie pytanie, na ile moja
osobowo pozostaa nie zmieniona, a na ile ulega przeobraeniu "na yczenie" partnera, lub
te na ile zmieniy j obiektywne fakty yciowe. Badacze wyodrbniaj rwnie pojcie
sytuacyjnych histerycznych maestw, powstajcych w przypadkach wanych zmian
yciowych, np. zmiany pozycji spoecznej jednego z partnerw, stylu ycia, sytuacji
kryzysowych wynikajcych np. ze zdrady, pojawienia si zaburze seksualnych. W wielu
przypadkach histerycznie reaguj na swoje zaburzenia seksualne mczyni, ktrzy dotd nie
mieli trudnoci w swym yciu seksualnym. Uwiadomienie sobie "jestem niesprawny",
"kompromituj si jako mczyzna" prowadzi do histerycznej reakcji z mylami
samobjczymi wcznie. Analiza histerycznych zwizkw potwierdza zatem tez, i w wielu
przypadkach wybr osoby partnera nie jest przypadkiem, a wi uczuciowa i seksualna
powstaje na zaprogramowanym podou, jakim jest okrelona osobowo partnerw. Miejmy
nadziej, e dalszy rozwj gamologii ujawni wiele mechanizmw powstawania zwizkw i
interakcji midzy partnerami. Tego typu badania s bardzo zaawansowane w wielu krajach.
Zwizek rywalizacyjny
Zwizek rywalizacyjny to taki zwizek, w ktrym do typowych form zachowa
partnerw nale walka i dominacja. Na podstawie obserwacji badawczych mona stwierdzi,
i zjawisko to dotyczy okoo 40% zwizkw maeskich z zaburzeniami wizi partnerskiej.
Podstawow przyczyn powstawania i rozwoju tego typu zwizkw s przeobraenia
kulturowo-spoeczne, m.in.: emancypacja kobiet i feminizacja systemu owiatowego, wzrost
rangi matki w rodowisku rodzinnym, nieokrelono roli mskiej, powszechno pracy
zawodowej kobiet, antykoncepcja dajca kobiecie du swobod decydowania o swoim yciu
seksualnym, zmiany w systemie wartoci dotyczcych maestwa, prokreacji, seksualnoci
itp. Charakterystyczne zachowania i postawy rywalizacyjne partnerw w maestwie to:
Denie do przyjcia postawy growania nad partnerem w zakresie pozycji zawodowej,
spoecznej, finansowej, towarzyskiej, podkrelanie swej przewagi w pochodzeniu
spoecznym, uznaniu u innych itp. Rozbieno midzy postawami ujawnianymi w
rodowisku domowym, np. towarzyskim. (Niekiedy ona zaskoczona jest faktem, i w domu
istnieje zgoda midzy ni a mem, gdy tymczasem w towarzystwie m zachowuje si
agresywnie, omiesza j). Ukryty sposb rywalizacji, np. w marzeniach, realizowany poprzez
fantazje dotyczce wysokiej pozycji wasnej, a zarazem degradacji partnera. Nastroje
pozytywne w przypadkach, gdy partner przeywa poraki, klski, niepowodzenia, oraz
negatywne, gdy przeywa sukcesy. Ukryte rywalizacje seksualne (np. dysfunkcje seksualne,
zachowania masturbacyjne, mimo moliwoci wspycia z partnerem. Jawne rywalizacje
seksualne (np. omieszanie partnera, zwikszanie wymaga, powoywanie si na
dowiadczenia z innymi partnerami itp.). Rywalizacja w rodzicielstwie (np. szukanie
sprzymierzeca w dziecku, podrywanie autorytetu partnera, "kupowanie" dziecka prezentami

itp.). Przejawy agresji sownej i fizycznej. Walka o presti za wszelk cen nawet przez
uzyskanie rozwodu.
Zwizek socjopatyczny
Pojcie zwizek socjopatyczny obejmuje rne kategorie zaburze wizi partnerskiej,
wicych si z patologi spoeczn. W praktyce terapeutycznej najczciej wystpuj
nastpujce rodzaje zwizkw tego typu: Zwizki nalece do subkultury marginesu
spoecznego. Maestwa alkoholikw, narkomanw, osb z uzalenieniami lkowymi.
Zwizki kazirodcze. Zwizki z pogranicza prostytucji (np. ma jest rwnoczenie sutenerem
wasnej ony). Zwizki nalece do subkultury przestpczej itp. Maonkowie (partnerzy)
nalecy do wyej wymienionych typw zwizkw najczciej zgaszaj si do poradni z
problemami sytuacyjnymi:
Seksualnymi - w okresie nasilenia potrzeby walki z partnerem
Manipulacyjnymi - w celach rozwodowych, karnych (np., aby mc pniej przedstawi
zawiadczenie o fakcie leczenia).
Zwizki socjopatyczne nale do wyjtkowo trudnych w psychoterapii, le rokuj, co
porednio wynika z faktu, i najczciej powstaj one midzy partnerami reprezentujcymi
nieprawidowe typy osobowoci i majcymi rne powizania ze swym rodowiskiem
subkulturowym.
Zesp maltretowanej ony
W pewnym sensie zesp ten naley do zwizkw socjopatycznych, zosta jednak
wyodrbniony ze wzgldu na jego specyfik i czsto wystpowania. Charakteryzuje si
tym, e ma rnymi formami agresji (fizycznej, sownej i innej) doprowadza on do
cakowitego podporzdkowania sobie, a nastpnie przejawia wobec niej okruciestwo. Zesp
w wie si z nieprawidowymi lub psychopatologicznymi cechami osobowoci mczyzny,
z wystpujcymi dugotrwale mechanizmami obronnymi, najczciej powstajcymi w wyniku
stresu seksualnego i uczuciowego, gbokiego poczucia niszoci w roli mskiej czy te urazu
na tle odrzucenia przez kobiet. Do terapeuty zgasza si najczciej maltretowana ona lub
ma skierowany na badania sdowo-seksuologiczne czy psychiatryczne.
Zesp maltretowanego dziecka
Zwizek partnerw tego typu naley rwnie traktowa jako socjopatyczny, jego
wyodrbnienie wynika jednak z narastania problemu. Wedug statystyk, co roku na kady
tysic dzieci w wieku do lat 4 jedno doznaje cikich urazw spowodowanych przez
rodzicw, z czego 1/10 koczy si mierci dziecka. Osobowo maonkw-rodzicw z
zespoem maltretowanego dziecka cechuje niedojrzao, impulsywno, agresywno, a
dowiadczenie na sobie brutalnoci przechodzi pniej z pokolenia na pokolenie. W genezie
tego zespou podkrela si m.in. znaczenie dugiego okresu separacji matek od narodzonych
dzieci oraz fakt niechcianego dziecka. Narodowe Centrum Urazw Dziecicych w
Waszyngtonie jako Czynniki sprzyjajce rozwojowi tego Zespou u rodzicw podaje:
alkoholizm, narkomani oraz zaburzenia psychiczne.
Zesp opuszczonego gniazda
Zesp opuszczonego gniazda powstaje w wyniku sytuacji konfliktowych i rozpadu
wizi partnerskiej w okresie zakoczenia wychowywania dzieci i ich usamodzielnienia si.
Czsto jest mylnie rozpoznawany jako depresja lub psychopatologia wynikajca z
przekwitania. Do terapeuty zgaszaj si maonkowie negatywnie oceniajcy swj zwizek,
skarcy si na zaburzenia komunikacji z partnerem, na sprzeczno systemu wartoci, zanik
zainteresowa seksualnych, Czsto podstawowym objawem tego Zespou jest spadek libido,

zanik wizi seksualnej, przy zachowanej sprawnoci seksualnej. Rokowanie w przypadku

tego Zespou bywa pozytywne, a psychoterapia wpywa na popraw wizi midzy
maonkami.
Zwizki z ostrym kryzysem
Do grupy tej naley okoo 30% wszystkich zaburze wizi partnerskiej w
maestwie. Ostry kryzys, w ktrym ulega zaburzeniu wi uczuciowa i seksualna,
najczciej powstaje w nastpujcych przypadkach: Reakcja na ujawnienie zdrady partnera.
Reakcja na urodzenie si dziecka. Reakcja na niechcian ci. Reakcja na nage sytuacje, np.
konieczno zmiany pracy, mieszkania. Reakcja na nage pojawienie si dysfunkcji
seksualnych. Reakcje wynikajce z ujawnienia stresowych faktw w biografii yciowej
partnera (np. innego zwizku, ukadu kazirodczego, zgwacenia, porwnania z innym
partnerem seksualnym itp.) Zwizki z ostrym kryzysem wymagaj tzw. interwencji
kryzysowej, czyli intensywnej psychoterapii, nastawionej na "tu i teraz" zwizku,
neutralizacji niepokoju, redukcji lku, a nastpnie poprawy sposobu porozumiewania si
midzy partnerami. Granice midzy omwionymi wyej typami zwizkw maeskich, w
ktrych wystpuj zaburzenia, bywaj nieostre; niekiedy w jednym zwizku wystpuje wicej
ni jeden typ zaburze. Dlatego wszystkie sytuacje konfliktogenne we wspyciu pary
maeskiej wi si z koniecznoci dokadnej diagnozy, rnicowania oraz kwalifikowanej
psychoterapii partnerskiej.

BIBLIOGRAFIA

F. Adamski, Socjologia maestwa i rodziny, Warszawa 1982r

J. Laskowski, Trwao wsplnoty maeskiej, Warszawa 1987r
W. Warzywoda-Kruszyska, J. Krzyszkowski, Mode maestwa w wielkim miecie, d
1990r
A.Siemaszko, Granice tolerancji. O teoriach zachowa dewiacyjnych, Warszawa 1993
M. Jarosz, Dezorganizacja w rodzinie i spoeczestwie, Warszawa 1987
M.Jarosz, Patologia ycia rodzinnego, Warszawa 1990
Encyklopedia powszechna PWN Warszawa 1994
Sownik wyrazw obcych Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 1996
http://wiem.onet.pl/wiem/01486c.html
http://wiem.onet.pl/wiem/014658.html
Sownik Encyklopedyczny Mio i Seks Wydawnictwa Europa. Autor - Lew Starowicz.
ISBN 83-87977-17-9. Rok wydania 1999.