I OKRES WIEK NIEMOWLCY (0-12 mies.

)
ROZWJ FIZYCZNY
STADIUM NOWORODKA (pierwszy miesic ycia dziecka). Noworodek ROZWJ FIZYCZNY NIEMOWLCIA.
donoszony- urodzony po upywie 270 dni od chwili zapodnienia, waga od . Dziecko roczne way ok. 10 kg i ma ok. 76 cm wzrostu. Wzrost zwiksza
2800g do 3500g, dugo ciaa ok. 50-52cm. Proporcje ciaa noworodka s si w cigu roku o 50%, za waga podwaja si po piciu m-cach ycia.
zupenie inne ni u dorosego czowieka, gowa i mzg stosunkowo due (1/4 Nastpnie powikszenie masy ciaa (wzrost tkanki tuszczowej oraz wzrost
d. caego ciaa). Tkanka mzgowa, mimo duej masy zwiksza si w muskulatury i koca) Wkna miniowe grubiej i rozrastaj si, zmienia
pierwszym roku ponad dwukrotnie, twarz maa, szyja krtka, tuw dugi, si obwd klatki piersiowej w stosunku do obwodu gowy, powiksza si
koczyny krtkie. Tkanka kostna przypomina chrzstk; budowa wknisto- powierzchnia twarzy, szyja krtka, duy tuw, krtkie koczyny, ktre
chrzstkowa. Koci czaszki twardsze od innych, poczone spojeniami. Na stopniowo wyduaj si.
sklepieniu czaszki, w miejscu zetknicia koci ciemieniowych i czoowych
znajduje si ciemiczko due, a midzy komi ciemieniowymi, a koci
potyliczn - ciemiczko mae. W miar wzrostu czaszki, szwy i ciemiczka
kostniej i zarastaj; ciemiczko mae - w pierwszym kwartale, ciemiczko
due - ok. 15 miesica. Wkna miniowe - cienkie, sia ich skurczu
niewielka, najlepiej rozwinite s
minie rk i ramion. Serce jest
stosunkowo due lecz minie jego s sabe. Wzrost niemowlcia zwiksza
si w cigu roku o 50%; za jego ciar podwaja si ju po 4 -5 miesicach!
Stosunek noworodka do otoczenia reguluj odruchy bezwarunkowe i ruchy
bdne (nieskoordynowane ruchy ciaa):* odruch renicowy( zwenie renicy
pod wpywem wiata) * odruch mrugania (zamykanie powiek pod wpywem
dotknicia rogwki) * krzyk (dopyw powietrza do puc) * ssanie, wydzielanie
liny * odruch Babiskiego (przy podranieniu stopy, duy palec podnosi si
do gry) * odruch chwytny (przy dotkniciu wewntrznej powierzchni doni
noworodka, do zaciska si mocno) * odruch toniczno-szyjny (jeeli
lecemu na wznak noworodkowi przekrcimy gow w prawo, to rka prawa
wyprostuje si a lewa kurczy; jeeli uniesiemy gow do gry to podniesie
take koczyny) * odruch oczno-karkowy Peipera (gdy silne wiato dziaa
nagle na oko gowa jego cofa si wstecz) * odruch Moro - odr. obejmowania
(silny haas bd wiato, nage szarpnicie, wywouj ruch wyprostny
koczyn grnych i zblienie ich do tuowia). * odruch orientacyjny - pojawia
si pod wpywem wymienionych bodcw i przerywa krzyk. W pierwszych
dniach nie reaguje na bodce o sabej i redniej sile, na b. silne bodce
dwikowe reaguje wstrzsem ciaa i zmian oddechu. Reaguje na bodce
suchowe, wzrokowe, dotykowe, smakowe i wchowe. Stadium noworodka
koczy si z chwil, kiedy dziecko przystosuje si do zmienionych warunkw
pobierania pokarmu, oddychania, wydalania produktw zbytecznych dla
organizmu, utrzymywania staej temperatury ciaa.

ROZWJ RUCHOWY I FORM DZIAALNOCI

-1-

ZMIANY POSTAWY CIAA I ROZWJ

LOKOMOCJI
Pocztkowo
ruchy
noworodka
s
nieskoordynowanymi ruchami caego ciaa. Kada
cz ciaa porusza si jakoby oddzielnie.
Najczciej poruszaj si koczyny dolne,
najrzadziej gowa i tuw. Rozwj ruchowy
niemowlcia
polega na wzrastajcej wraz z
wiekiem umiejtnoci dziecka do przyjmowania i
zmiany okrelonych pozycji ciaa zw. postawami
oraz do przemieszczania si w przestrzeni : midzy 1 a 2 mies. ycia utrzymuje gow wzdu
tuowia (chwiejnie); - w 3 m-cu trzyma gow
sztywno, w pozycji na brzuchu unosi gow i
ramiona, utrzymuje gow przy podciganiu za
przedramiona z pozycji lecej na plecach do
pozycji siedzcej; - ok. 5 m-ca ycia pooone na
brzuchu unosi gow z grn czci tuowia
podpierajc si rczkami; - w 5-6 m-cu lec na
plecach zgina gow w kierunku tuowia; siedzi
przytrzymywane w pasie; - w 6 m-cu w pozycji
siedzcej podpiera si rczkami wysunitymi do
przodu; - w 6,5 m-cu trzymane pod pachami
utrzymuje
czciowo
ciar
ciaa
na
wyprostowanych nkach; - w 7 m-cu obraca si z
plecw na brzuch, w pozycji na brzuchu odrywa
tuw od podoa, opierajc si na rkach i
kolanach, odwraca gow we wszystkich
kierunkach; - w 7,5 m-cu podtrzymywane pod
pachy podskakuje, zginajc i wyprostowujc
kolana; - w 8 m-cu siedzi pewnie i zachowuje
rwnowag; - w 8-9 m-cu staje podcigane za
rczki, raczkuje; - w 9,5 m-cu stojc z oparciem
schyla si po zabawk; - w 10 m-cu stoi
samodzielnie;
w
11-stawia
pierwsze
samodzielne kroki; - w 12- chodzi samodzielnie
na sztywnych i szeroko rozstawionych nogach,
koyszc si, stpa czsto na palcach.

ROZWJ MANIPULACJI

ROZWJ ZABAW

U niemowlcia najpierw wyksztacaj si ruchy

gowy, potem rk zmierzajce do chwytania
przedmiotw i manipulowania nimi, a nastpnie
ruchy zmierzajce do utrzymywania ciaa w
okrelonej pozycji i przemieszczania go w
przestrzeni. Ruchy dowolne rk wyksztacaj si w
trakcie dziaania przedmiotowego stadia chwytania:
a) chwytanie dowolne rozpoczyna si ok. 4-5 m-ca
ycia, dziecko zblia obydwie rce do widzianego
przedmiotu; b) chwyt doniowy prosty- 5-6 m-c,
chwyt przy uyciu czterech palcw doni z
wyczeniem kciuka; c) chwyt noycowy, w 7-8 mcu dziecko zaczyna posugiwa si kciukiem; d)
chwyt psetowy - 9 m-c ycia dziecka. Midzy 7 a 8
m-cem nastpuje wyrana czynnociowa przewaga
jednej rki.

Nie wszystkie czynnoci niemowlcia maj

charakter zabawowy. Natomiast postukiwanie
przedmiotem o podstaw, uderzanie jednym o
drugi, potrzsanie grzechotk, zamykanie i
otwieranie pudeek, przyciskanie piszczcych
zabawek - zalicza si do czynnoci
zabawowych wieku niemowlcego, s to
zabawy manipulacyjne.
Od 1-4,5 mies.
wytwarzaj
si
pierwsze
schematy
czynnociowe utrwalone przez powtarzanie, od
4,5- 9 mies. dziecko zmierza do odtworzenia
interesujcego je widoku np. wprawie w ruch
zabawk wiszc nad eczkiem; od 8-9 do
11-12 mies. zaczyna odrnia rodki dziaania
od jego celw i wykonuje dan czynno po to
by osign jaki obiekt np. odpycha rk
dorosego aby wzi szklank, wyrzuca rne
przedmioty z wzka aby wytworzy dwiki. 7-8
miesiczne dziecko siga bez trudu po
zabawki znajdujce si w pobliu. W miar
rozwoju lokomocji zdobywa sobie zabawki i
przedmioty oddalone od siebie, pocztkowo
pezajc a potem szybko raczkujc. Niemowl
bawi si pocztkowo w sposb zbliony
wszystkimi zabawkami, niezalenie wszystkimi
zabawkami. Pod koniec okresu niemowlcego
naladuje niektre czynnoci ludzkie - turla
pieczk, wkada klocki do wikszego naczynia,
ustawia jeden klocek na drugim... Dziki
czynnoci naladowniczym uczy si robi pa,
klaska, bawi si w a kuku. Z tych zabaw
rozwin si poszczeglne zabawy, ktrych
pocztek przypada na okres poniemowlcy.

-2-

ROZWJ PROCESW POZNAWCZYCH

ROZWJ WRAE I SPOSTRZEE (WRALIWO NA BODCE
WZROKOWE, SUCHOWE I DOTYKOWE)
ROZWJ MOWY I MYLENIA
* Ju kilkudniowy noworodek wykazuje wraliwo na bodce wzrokowe. W okresie
niemowlctwa dziecko przechodzi od krzyku i wydawania
Pocztkowo reaguje na due, jaskrawe wiato, wiecce i poruszajce si nieartykuowanych dwikw do wokalizacji rnorodnych fonemw, bdcych
przedmioty. Z odlegoci 20 cm moe dostrzec twarz matki. Jest zdolny do skadnikami zoonych jednostek mowy. - 1-2 tyg. - krzyk i inne dwiki
krtkotrwaej fiksacji ( zatrzymanie wzroku na bodcu wietlnym). W nieokrelone, wydawane przypadkowo;
- 1-2 mies. - krzyk, dwiki
pierwszym miesicu reaguje na rne kolory, g. intensywne. Zdolno nieartykuowane: postkiwanie, sapanie, mlaski, pisk, pochrzkiwanie oraz
rnicowania barw pojawia si pod koniec 3-4 m. . W II kw. nastpuje dwiki podobne do artykuowanych o duej zmiennoci i rnorodnoci szybki rozwj wzrokowych spostrzee np. reakcja na widok znanej twarzy. gruchanie, ktre niemowl wytwarza na zasadzie samo naladownictwa,
W 7 m-cu rozrnia wyraz mimiczny gniewu i radoci. Obserwuje si odruch reakcje orientacyjne na dwiki mowy ludzkiej; - 2 mies. guenie zw.
pokarmowy na widok piersi matki bd butelki z mlekiem. * Okoo 6-8 gruchaniem, polega na wydawaniu niewyranych jeszcze dwikw o
tygodnia zaczyna przejawia reakcje mimiczne, umiecha si na dwik przypadkowej artykulacji. Jest ono odruchem bezwarunkowym. Przewaaj
znanego gosu. okoo 4-5 m-ca potrafi suchowo zlokalizowa rdo dwiki gardowe (k,g) i samogoski przednie (i,u). Gruchanie pojawia si w
dwiku, zwraca w tym kierunku gow. Jeszcze do 7-8 m-ca sowa jest dla stanach nasycenia i zadowolenia; - 3 mies. - gruchanie jako skadnik reakcji
dziecka jednym z bodcw dwikowych. W tym okresie nie odrnia oywienia na widok osoby dorosej; - 5 mies. - pocztki gaworzenia (dwiki o
swoistoci dwikowej poszczeglnych sw zwizanej z ich znaczeniem, wyranej artykulacji), dziecko tworzy z nich sylaby oraz ich cigi. pozbawione
zainteresowane jest jedynie tonem i modulacj gosu. Dopiero w IV kwartale jednak znaczenia. Wydawanie dwikw zoonych ze spgosek i
ycia niektre najczciej syszane sowa zaczynaj nabiera znaczenia.* samogosek: pa, ba ma, la oraz wielokrotnym ich powtarzaniu. Dziecko
Znajomo otaczajcej niemowl rzeczywistoci znacznie zwiksza si w IV reaguje na melodi i intonacj gosi osoby dorosej (to pieszczotliwy, surowy);
kwartale poprzez aktywny kontakt dziecka z przedmiotami. Czynnoci - 6-9 mies. - dalszy rozwj gaworzenia, spgoski zbowe i wargowe, zaczyna
manipulacyjne umoliwiaj dziecku poznawanie przedmiotw, ich wymawia sylaby (ma-ma), powtarza wydawane przez siebie gosy i naladuje
waciwoci i cech. Niemowl spostrzega rwnie dziaalno dorosych gosy dorosych; - 7-8 mies. rozumie kilkanacie sw; - 9-11 mies. zwizan z tymi przedmiotami, poznaje przydatno i zastosowanie ich. naladuje struktury dwikowe otoczenia: wymawia pierwsze sowa w
Zaczyna posugiwa si niektrymi w sposb specyficznie ludzki: pije z kontekcie sytuacyjnym; - 11-12 mies. - pocztki mowy waciwej, pierwsze
kubeczka, wkada yeczk do buzi, usiuje zakada czapk. Szuka te sowa, rozrnianie sw i zwrotw w okrelonych sytuacjach.
wzrokiem przedmiotw nazywanych przez dorosych. Pod koniec pierwszego PRZEJAWY INTELIGENCJI
Dziecko w okresie niemowlcym przejawia
roku dzieci rozrniaj wzrokowo wiele przedmiotw.
inteligencj praktyczn, zdolnoci do konkretnego sytuacyjnego mylenia w
toku dziaania. Rozwj mylenia niemowlcia czy si z rozwojem jego
badawczej natury w stosunku do wiata, zwizanej z odruchem orientacyjnobadawczym. W III kw. wikszego znaczenia nabieraj odruchy warunkowe w
oparciu o odruchy orientacyjne - dziecko zapoznaje si z otaczajc
rzeczywistoci poprzez ruchy chwytne, pniej manipulacyjne. Dziecko w 78 mies. moe dugo zajmowa si tym samym przedmiotem, jeli stanowi dla
niego rdo dostatecznej iloci bodcw. Odruch orientacyjny wygasa po 1525 min. zabawy tym samym przedmiotem. Pod koniec okresu niemowlcego
dziecko dokadniej i sensowniej poznaje otaczajcy je wiat przedmiotw i
lepiej przystosowuje swoj dziaalno. Rozpoznawanie oparte na
porwnywaniu tego, co si aktualnie spostrzega z tym, co zostao uprzednio
spostrzeone, to pierwszy przejaw mylenia konkretnego i obrazowego.
Mylenie w tym okresie jest wplecione w aktualn dziaalno dziecka. Z
chwil przyswojenia przez dziecko pierwszych sw w zakresie mowy czynnej,
jak i biernej, nastpuje pocztek mylenia sowno-pojciowego oraz dokonuje
-3-

si zmiana w konkretno-obrazowym myleniu. Uwaga mimowolna, chwiejna,

krtkotrwaa.
ROZWJ UCZU I KONTAKTW SPOECZNYCH, WOLI
ROZWJ UCZU I KONTAKTW SPOECZNYCH
ROZWJ WOLI
Pierwsze przejawy emocji zwizane s bezporednio z potrzebami Pierwsze przejawy woli dziecka maj charakter mao zrnicowany. Sfera
organicznymi niemowlcia. Wywoane s godem lub sytoci, zimnem lub chce niemowlcia w pierwszych miesicach jego ycia wie si cile
ciepem, niewygodn czy wygodn pozycj dziecka. Uczy si reagowa w z podnietami fizjologicznymi.
Procesy o charakterze woluntarnym
sposb emocjonalny, a pniej uczuciowy, pod wpywem zdobytych powizane s cile z rozwojem ruchw docelowych niemowlcia,
dowiadcze. Niemowl kilu dniowe odpowiada umiechem na umiech. W 3 pierwsze prymitywne akty woli mona ju zaobserwowa w ruchach 4-5
mies. . umiecha si na widok dorosej osoby; okoo 4 mies. zachowuje si mies. dziecka ukierunkowanych na okrelony przedmiot. Niemowl w III i
inaczej na widok osoby znanej i nieznanej; w pierwszym kwartale niemowl IV kwartale potrafi ju chwyta przedmiot pod kontrol wzroku, pokonywa
reaguje na ludzk twarz, dwik gosu, umiech i pieszczotliwy ton. W przeszkody w zdobyciu go. Niemowl w swoich deniach uzalenione jest
yczliwym kontakcie z dorosym czowiekiem staje si wesoe i oywione. cakowicie od bodcw bezporednich, atwo mona ukierunkowa i
Jest to stan radosnego oywienia, ktry wany jest dla caoksztatu rozwoju zmieni jego zachowanie przez dobr okrelonych podniet. Szybka zmiana
psychicznego dziecka, przede wszystkim dla jego obcowania spoecznego z de w zachowaniu niemowlcia jest przyczyn braku cigoci w jego
otoczeniem i rozwoju uczuciowego. Reakcji negatywnej towarzyszy uczucie zachowaniu.
strachu. W wieku niemowlcym reakcja negatywna manifestuje si w dwch
formach: paczem i krzykiem lub odwracaniem gowy i zasanianiem oczu i
ciaa.
Niezdarno maego dziecka i brak moliwoci samodzielnego zaspokajania
najprostszych potrzeb yciowych uzalenia je bezporednio od dorosych, w
szczeglnoci od matki. Okoo 2 mies. dziecko wyciga rczki d zbliajcej
si osoby, umiecha si, reaguje na pieszczoty. Od 4 mies. wyraa
niezadowolenie gdy dorosy nie zwraca uwagi na nie. W 5 mies. odrnia
osoby znane od nieznanych i przyjmuje postaw wyczekiwania lub strachu.
7-8 mies. dziecko zwraca uwag na siebie gaworzeniem i paczem, gdy
osoba zajmujca si nim przestaje do niego mwi. W 9-10 mies. niemowl
przyciga uwag dorosego przez ruchy i gesty; same inicjuje zabaw z
dziemi i dorosymi. W 10 mies. i 11 zoci si gdy inne dziecko si oddala.
Przedmioty staj si ogniwem czcym z otoczeniem (rzucanie zabawk z
wzka)

-4-

II OKRES

PONIEMOWLCY (1-3 r. .)

ROZWJ
FIZYCZNY
Nastpuje intensywny przyrost ciaa
(ok. 2 kg rocznie) i wysokoci (od 12
cm w 2. r. . do 6cm w 3.r.
).Zarwno narzdy wewntrzne, jak
i zewntrzne proporcje ciaa powoli
ulegaj zmianie. Dziecko smukleje a
sylwetka si wydua.
- Obwd klatki staje si wyranie
wikszy od obwodu gowy.
- W miar wzrostu dziecka postpuje
proces kostnienia. Okoo 18. m. .
zarasta cakowicie ciemiczko due.
W
tym
okresie
ustal
si
fizjologiczne krzywizny krgosupa, a
obrcz biodrowa wzmacnia si.
- W oddychaniu
coraz wikszy
udzia zaczyna bra klatka piersiowa
obok tzw. toru brzusznego i
przeponowego.
-Pod koniec 3. r. . mleczne
uzbienie dziecka jest ju w peni
skompletowane,
umoliwiajc
prawidowe ucie pokarmu.
- Zmiana postawy ciaa z lecej na
stojc.

ROZWJ RUCHOWY I SPRAWNOCIOWY

ROZWJ LOKOMOCJI
Ustala si ostatecznie postaw
stojca. W wieku 13, 14 miesicy
kroki
dziecka
s
krtkie
i
nieregularne,
dziecko
najpierw
stawia jedn nog, potem porusza
drug,
brak
automatyzacji
i
koordynacji
ruchowe,
rce
rozstawione na boki, aby utrzyma
rwnowag. Pod koniec 2 i na
pocztku 3 r. . dziecko umie ju
dobrze chodzi i biega, stosunkowo
mniej si mczy przy chodzeniu. W
2 i 3 r. . pokonuje rne
przeszkody, wchodzi na niskie
meble, chodzi tyem. W wieku 21 m.
wikszo dzieci potrafi zej ze
schodw. Wchodzc na schody
stawia najpierw jedn nog potem
dostawia do niej drug; dopiero w 3
r. dziecko uczy si stawia nogi na
przemian schodzc i wchodzc.

ROZWJ RUCHOWY RK
Rozwj manipulacji przedmiotami.
Pocztek
zabaw
waciwych.
Wzrasta w 2 r. . precyzja ruchw
wykonywanymi palcami rk dziki
koordynacji
wzrokowo-ruchowej.
Pitrzy,
szereguje,
potrafi
przelewa wod z kubeczka do
kubeczka, wkada np. patyczek do
butelki, zakrca i odkrca kran,
nakrtki, odpina i zapina guziki,
zamki byskawiczne.

ROZWJ SPRAWNOCI
Dziecko
uczy
si
posugiwa
przedmiotami codziennego uytku.
Uczy si samodzielnie je, pi; my
zby, rce, buzi; czesa; wkada
czapk, koszulk, buty; uczy si
rysowa, wycina, lepi. Obserwuje si
skracanie czasu potrzebnego do
wykonania danej czynnoci. Jest to
moliwe dziki:
zwikszaniu
si
szybkoci
pojedynczych ruchw docelowych;
wyeliminowanie
ruchw
niepotrzebnych
przy
wykonywaniu
czynnoci;
zmniejszanie
si
napicia
miniowego w panujcych partiach
ciaa, wie si to rwnie z
automatyzacj czynnoci ruchowej.
Mona wyrni gwne momenty w
ksztatowaniu
si
umiejtnoci
posugiwania
si
przez
dziecko
przedmiotami codziennego uytku (wg.
Dzieranka):
- zdobycie orientacji do jakiej czci
ciaa naley dana cz ubioru;
- wyrnienie czci istotnych w
strukturze przedmiotw uytkowych i
narzdzi;
wypracowanie
odpowiedniej
formy
kinetycznej;
- opanowanie g. elementw ruchu i
skadania je w cao ruchowego
dziaania;
utrwalanie
si
stereotypu,
usprawnianie
i
zautomatyzowanie
czynnoci.

ROZWJ TWRCZOCI ARTYSTYCZNEJ

ROZWJ ZABAWY
-5-

ZABAWY TEMATYCZNE. S to zabawy o charakterze odtwrczym lub

naladowczym. Na pocztku 2. r. dziecko potrafi naladowa tylko
czynnoci, ktre bezporednio przed tym pokazano mu na tych samych
zabawkach. Dziecko nie potrafi przenie czynnoci na inn zabawk. w
3. r. . nastpuje dalszy rozwj tych zabaw: * odtwarzanie coraz
liczniejszych i bardziej zoonych czynnoci i sytuacji yciowych; wizanie
poszczeglnych czynnoci, sytuacji zabawowych w acuchy; * czciowe
odrywanie si w zabawie od konkretnych przedmiotw i nadawanie
przedmiotom i zabawkom uywanym w zabawie zastpczych znacze; *
coraz bardziej konsekwentne wykonywanie w czasie zabawy zada
podpatrzonych w spoecznym yciu ludzi dorosych, wczuwanie si w rne
role i odtwarzanie ich.
ZABAWY KONSTRUKCYJNE. Pod koniec 1. r. . i na przeomie 2. dziecko zaczyna pitrzy klocki; ustawia jedno na drugim. Kolejny etap to
szeregowanie - w drugiej poowie 2. r.. dziecko szereguje klocki rzdem
obok drugiego, potrafi rwnie poczy te dwie formy, aby stworzy np.
pocig. W trzecim roku potrafi zbudowa pierwsze bramy, tunele, oraz
domy z furtkami. W tym okresie tworzy take pierwsze dziea z piasku:
babki, :way piaskowe i ogrdki otoczone rzdem patyczkw. Pod koniec
trzeciego roku dzieci nazywaj ju swoje dziea. Te zabawy ksztac
precyzj ruchw, mylenie, wyobrani; rozwijaj jego uwag, wytrwao,
systematyczno umiejtno pokonywania przeszkd.
ZABAWY DYDAKTYCZNE. Ich cech jest to, e nie s one wynikiem
swobodnej twrczoci lecz opracowuj je wychowawcy dla okrelonych
celw. Pierwsze atwe loteryjki obrazkowe, zabawy polegajce na chowaniu
i szukaniu, nazywaniu przedmiotw. Takie zabawy maj due znaczenie w
wychowaniu zbiorowym, stwarzaj moliwo uzupenienia dziecku tych
podniet co uzyskuje w rodowisku rodzinnym. Po przez te zabawy mona
rozszerzy zakres spostrzee, wzbogaci sownik dziecka.
ZABAWY RUCHOWE. Ju kilkunastomiesiczne dziecko potrafi popycha
zabawki oraz cign je za sob na sznurku. Chodzenie po awkach,
waenie na drabinki i jazda na trzykoowym rowerku - to ulubione zabawy
dzieci w 3. r. . Tre zabaw i gier ruchowych moe by rozmaita, ich
znaczenie jest ogromne. dzieci ucz si przestrzega najprostszych zasad
postpowania, przyzwyczajaj si do wspzawodnictwa.

RYSUNKI. Najwczeniejsz form dziaalnoci artystycznej dziecka s

rysunki. Trzy fazy rozwoju rysunkw: 1) stadium bazgrania; 2) stadium
schematu udoskonalonego, czyli ideoplastyki; 3) stadium fizjoplastyki,
dziecko kopiuje natur, modele zew. Prawidowo wychowane dziecko ju w
2. r. . potrafi posugiwa si owkiem. Okresem wstpnym w rozwoju
czynnoci rysowania jest stadium bazgrot (gryzmolenia) - od poowy 2. r. .
do poowy 4. r. . Modsze dziecko przewanie nie kojarzy jeszcze owka z
papierem. Pocztkowo owek trzyma w garci. Dziecko 2 letnie nie jest
ju w stanie wyodrbni istotnych cech ogldanych przedmiotw. Rysunki
stanowi doskonae wiczenie zarwno dla jego ruchw, jak i spostrzee.
W 3 r. . dziecko uczy si prawidowo trzyma owek i coraz lepiej
opanowywa ruchy palcw i doni. W tym okresie z chaosu krelonych linii
zaczynaj stopniowo wyodrbnia si proste linie i kreski, uki, pojedyncze
punkty. Majc 2,5 roku uczy si naladowywa kierunek prostych linii
krelonych przez dorosego. pod koniec 3. roku umie narysowa kka,
proste kreski, punkty, ktre stanowi elementy przyszego rysunku. Z
atwoci zaczynaj rysowa soneczko, drabin, a nawet proste schematy
postaci ludzkiej i zwierzcej. Najprostsza forma rysunkowa to gowonogi. w
prymitywny i sobie tylko waciwy sposb dziecko rysuje czowieka,
samochd, pieska, dom...Ten typ twrczoci nazywamy schematem
prostym, pojawia si u niektrych dzieci pod koniec okresu poniemowlcego
i na pocztku okresu przedszkolnego.
ULEPIANKI. Ju 2. letnie dziecko chtnie uderza kawakiem plasteliny o
podoe i zmienia jej ksztat. dzieci w tym okresie lubi odrywa kawaki
plasteliny od caoci, by ponownie je zlepi i ugniata w cao. W 3. roku
dziecko potrafi zrobi z plasteliny kuleczk, waeczek oraz ulepi placuszek.
Postpy w ulepiankach zale od sposobu wzbogacania jego spostrzee i
wiedzy o wiecie i od rozwoju sprawnoci ruchowej.
WYCINANKI. Wycina dziecko zaczyna dopiero w 3. r. . Operowanie
noyczkami jest trudnym zadaniem, sama technika wycinania wymaga
koordynacji ruchw obydwu rk. Pocztkowo dziecko wsuwa papier midzy
ostrza noyczek w paszczynie rwnolegej do nich. W tym okresie cicie
papieru przypomina bardziej szarpanie. Pod koniec 3. r. . dziecko potrafi
si ju posugiwa noyczkami. Jego dziaalno ogranicza si jedynie do
rozcinania papieru na czci. Okres ten odpowiada fazie bazgrot i
ulepianek.

ROZWJ PROCESW POZNAWCZYCH

ROZWJ WRAE I

ROZWJ MOWY
-6-

ROZWJ MYLENIA

ROZWJ UWAGI, PAMICI I

WYOBRANI

SPOSTRZEE
WRAENIA. Rozwj fizyczny i
psychiczny powoduje, e dziecko
poznaje nowe rzeczy, ktre s
rozpoznawane za pomoc receptorw
i
analizatorw
wzrokowych,
suchowych, wchowych, smakowych,
co zwizane jest z uwag, pamici,
wyobrani,
myleniem
i
spostrzeeniami.
SPOSTRZEENIA. Na rozwj ich ma
duy wpyw wzrastajca sprawno
ruchowa.
Wikszego
znaczenia
nabieraj
teraz
teteroreceptory
wzroku i suchu. Rozwj spostrzee
powizany
jest
z
rozwojem
analizatorw:
kinestetycznoruchowym, dotykowym, wchowym,
smakowym i suchowym. Rozwj
spostrzee polega na precyzyjnej i
zoonej syntezie tych podniet, w
postaci bodcw kompleksowych na
narzdy zmysowe (dotyk, wzrok,
such). Dziki dotykowi dziecko
poznaje nie tylko cao, ale wyrnia
czci przedmiotu. Wpyw na rozwj
spostrzee ma mowa, zwaszcza
bierne i czynne przyswajanie sw
okrelajcych nazwy przedmiotw, ich
cechy i waciwoci. Dziki sowu
dziecko czy przedmioty w klasy,
wskazuje
na
uyteczno
przedmiotw. Dokonuje porwna,
wyodrbnia
rnice
midzy
przedmiotami.

Na przeomie 1. i 2. r. .
rozpoczyna si rozwj mowy
waciwej.
Opanowanie
elementarnego zasobu sw oraz
podstaw
systemu
gramatycznego. Dziecko w cigu
2. i 3. r. staje si istot mwic,
w pierwszym proczu 2. r.
mona wyrni w mowie, mow
autonomiczn - nie podobn do
mowy otoczenia,
jest
ona
pozbawiona
gramatycznej
struktury. Mowa dziecka w tym
okresie zawiera wiele sw o
charakterze onomatopeicznym.
W ostatnim kwartale 2. r. .
wzrasta
zasb
wyrazw
rozumianych i tych, ktrymi si
dziecko posuguje w swoich
wypowiedziach. Do koca 2. roku
dziecko przyswaja sobie biernie
ok. 300 sw a do koca 3. roku
uywa ju 1000 sw. W tym
okresie nastpuje zrnicowanie
sownictwa na czci mowy. W
pierwszej poowie 2. r. dziecko
tworzy zlepki, w ostatnim
kwartale tego roku potrafi uy
prostych
zda.
Mowa jest
monologowa
a
potem
przeksztaca si w dialog ale
tylko w stosunku do bliszej
osoby.
Ma
ona
charakter
telegraficzny, oprcz zlepkw
dziecko uywa fragmentw zda
lub rwnowanikw zda. W 3. r.
wzrasta umiejtno mwienia
duszymi
zdaniami
przyczynowo-skutkowymi
np.
Pomoemy ci nie torb bo ci
ciko.
-7-

Mylenie jest cile poczone z

rozwojem
mowy.
Pocztkowo
pojcia opieraj si wycznie na
zew. podobiestwie przedmiotw do
siebie, na podstawie tych uoglnie
dziecko w 2. r.. potrafi nazwa
przedmiot widziany po raz pierwszy,
tylko dlatego, e jest podobny do ju
widzianego. Sowa dziecka s
nierozerwalnie zwizane z jego
spostrzeeniami wzrokowymi, na
pocztku sowa wi si z
przedmiotem,
jego
wzrokowym
obrazem,
nastpnie
z
wyobraeniem
o
przedmiocie.
Kolcowa wyrnia IV stadia
w
procesie tworzenia poj. 1. trwa od
poowy 2. r. . : sowo oznacza tylko
jednostkowe lub konkretne rzeczy
lub osoby; II trwa od 1,5 do 2 r. .;
sowo
reprezentuje
ju
kilka
przedmiotw lub czynnoci; III ok. 3.
r. .
,
nabieraj
znaczenia
sygnalizacyjnego sowa okrelajce
przedmioty
odmienne
pod
wzgldem wygldu zew.; Dziecko
myli
obrazami
nie
potrafi
posugiwa si w swym myleniu
indukcj i dedukcj. Dziecko 2 i 3
letnie wie doskonale czego moe si
spodziewa od poszczeglnych
osb z najbliszego otoczenia.
Dziki rozwijajcej si umiejtnoci
przewidywa
i wnioskowania
stopniowo uczy si wybiega myl
poza
aktualnie
istniejc
rzeczywisto. Dwu i trzy latki myl
gono.

UWAGA
maego
dziecka
jest
mimowolna, mao podzielna, bardzo
spontaniczny
zakres,
saba
koncentracja,
przerzutno,
krtkotrwaa. Skupianie uwagi zaley od
rodzaju
bodca.
atwo
ulega
rozproszeniu. W 3 r. . dziecko potrafi
skupi si w trakcie zabawy od 20 do
30 min.
PAMI
dziecka
ma
charakter
mimowolny; zapamituje stosunkowo
szybko i trwale, to co niejako samo
zwrcio uwag dziecka i zostaje
utrwalone bez aktywnego udziau woli.
Ksztatuje si postawa uczuciowa dziecko zapamituje
doskonale i
potrafi przechowywa w pamici przez
dugie miesice i lata przykre i
przyjemne uczucia. Dziecko 3 letnie
rozpoznaje po miesicznej przerwie
znane osoby, zabawki i przedmioty.
wraz z wiekiem wzrasta pojemno i
trwao pamici.
WYOBRANIA jest cile zwizana ze
spostrzeeniami. Dziecko w zabawach
tematycznych odtwarza to, co widziao,
a pniej tworzy zmienione sytuacje.
Wyobraenia s
silnie zwizane z
realnie przeytymi doznaniami. W 2 r.
ustalaj si pojcie przedmiotw, ma
ono charakter globalny. W pniejszym
okresie ok. 3 r. moe ju czciowo
przeksztaca uprzednio spostrzeone
elementy.

ROZWJ UCZU, KONTAKTW SPOECZNYCH, WOLI I OSOBOWOCI

ROZWJ KONTAKTW
POCZTKI OSOBOWOCI
ROZWJ UCZU
SPOECZNYCH
ROZWJ WOLI
Uczucia s zmienne, a reakcje Rozwj kontaktw spoecznych
Dalszy rozwj woli dziecka w Zaczynaj krystalizowa si podstawy
uczuciowe s gwatowne. dziecko staje przebiega
u
dziecka
w okresie poniemowlcym zwizany osobowoci. Ksztatuje si osobowo
si jednoczenie coraz wraliwsze na powizaniu z rozwojem jego jest cile z rozwojem ruchowym i w
zalenoci
od
warunkw
uczuciowe
doznania
bodcw ycia uczuciowego. Pozytywny rozwojem mowy. Rozwj ruchowy rodowiskowych, procesu wychowania i
suchowych. Potrafi w pewnym stopniu kontakt z otoczeniem umoliwia dziecka w 2 i 3 r. polega na tym, e stosowanej dyscypliny. Temperament
podporzdkowa si nakazom i prawidowy rozwj, wzbogaca i pewna liczba
jego
czynnoci jest zwizany z typem
ukadu
zakazom, powciga niektre swoje poszerza wi emocjonaln i ruchowych
zaczyna
by nerwowego i ujawnia si stosunkowo
zachcianki. Uczucia dziecka 2 i 3 wspdziaanie. Jest rwnie podporzdkowana
woli.
Celem wczenie. Cechy jego s wzgldnie
letniego rozwijaj si w cisym niezbdnym
warunkiem moe okaza si zdobycie jakiego trwae, nadajc dziecku indywidualny
powizaniu z jego dziaalnoci. prawidowego rozwoju mowy przedmiotu znajdujcego si poza odcie w yciu uczuciowym i reakcjom
Rozwijaj
si
pod
wpywem dziecka.
Dziecko
naladuje zasigiem dziecka i pokonywanie wobec otoczenia. Dziecko przejawia
rodowiska i procesu wychowania. W dorosych oraz inne dzieci, wida trudnoci z tego wynikajcych. Tego take w swym zachowaniu pocztkowe
2 r. . dziecko jest wraliwe to w zabawie. Naladuje cechy typu
dziaania,
powizane
z cechy woli i charakteru. Uwiadamia
szczeglnie na sytuacje, w ktrych pozytywne i negatywne. Kontakty pokonywaniem przeszkd, wiadcz sobie wasne cele i pragnienia. Wane
grozi im utrata rwnowagi. Dziecko z innymi dziemi powinny by nie tylko o rozwoju woli, ale rwnie jest pobudzanie i hamowanie. Zdarza
jest zdolne do mioci, wspczucia, odpowiednio
kontrolowane, mylenia
sytuacyjnego,
ktre si, e sowny zakaz, nie jest
alu. niechci, zazdroci. W 3 r. . poniewa mog prowadzi do pozwala rozwiza problemowe wystarczajcym hamulcem do dziaania
reaguje na konflikty midzy rodzicami. wyksztacenia cech negatywnych zadania.
W
tym
okresie i musi by poparty odpowiednim
Wzmoona
pobudliwo, i konfliktw spoecznych np. rozwojowym mona zaobserwowa gestem i mimik. U maego dziecka nie
charakterystyczna dla tego okresu, zabieranie
zabawek. wytrwao dziecka w deniu do jest jeszcze uksztatowany charakter.
przy jednoczesnej saboci procesw Odpowiednio
ukierunkowane osignicia
celu,
ktry
bywa
hamowania,
powoduje
du naladowanie pomaga nakoni zazwyczaj
przypadkowy.
nietrwao
stanw
uczuciowych. dziecko
do
samodzielnoci Uwiadomienie sobie
wasnych
Swoje stany uczuciowe dziecko (mycie,
ubieranie,
jedzenie pragnie i celw znajduje swj
uzewntrznia.
poprawnego zachowania si w przejaw w formuowaniu pierwszych
rnych sytuacjach...)
sownych: ja chc, ja nie chc.

-8-

III OKRES PRZEDSZKOLNY

ROZWJ MUSKULATURY I KOCA

ROZWJ FIZYCZNY
ROZWJ UKADU NERWOWEGO I WYSZEJ
CZYNNOCI NERWOWEJ
Dziecko w tym wieku cechuje dua pobudliwo
nerwowa
(zmienno
usposobienia,
dua
skonno do paczu i miechu, haaliwo,
szybkie znuenie, pytki sen), poniewa
obwodowy i centralny ukad nerwowy dopiero
stopniowo si rozwija. Zwiksza si masa mzgu
(mzg 7-latka osiga ok. 4|5 wagi mzgu
dorosego). Komplikuje si budowa komrek
nerwowych,
rnicuj
si
funkcjonalnie.
Zaznacza si take wzrost pnia mzgowego. W
7-8 r.. ustalaj si rnice w budowie
poszczeglnych warstw kory mzgowej. Z
rozwojem mzgu wzbogaca si wysza czynno
nerwowa
dziecka.
Rozwija
si
proces
hamowania, wzrasta stopniowo sia procesw
nerwowych. Wszystko to stanowi podstaw
rozwoju i zmian w psychice dziecka. Rozwj
aktywnoci dziecka jest moliwy dziki temu, e
ruchy jego staj si bardziej dowolne, celowe i
zamierzone.

KOCIEC. Szybko wzrostu jest mniejsza ni w

poprzednich okresach, i wynosi przecitnie od 57 r.. ok. 5-7 cm rocznie. Najszybciej dziecko
ronie midzy 2-3 rokiem, w 5 roku wzrost jest
dwa razy wikszy ni w momencie urodzenia.
Przecitny przyrost na wadze wynosi ok. 2-3 kg
rocznie. Najszybciej rosn koczyny dolne.
Zmienia si wygld: sylwetka bardziej smuka,
paska; zmieniaj si proporcj poszczeglnych
czci ciaa.
Wahania wzrostu zale od
gruczow dokrewnych; grasica ma najwikszy
wpyw w pierwszym roku ycia, nastpnie
tarczyca i przysadka mzgowa - przyrost
koczyn. Midzy 7-8 r. . szybko wzrasta kociec
i muskulatura dziecka; s bardzo delikatne.
Minie odgrywaj du rol w pracy serca,
systemu trawiennego i gruczow. Do 5 lat
przyrost muskulatury jest proporcjonalny do
przyrostu
wagi. Na pocztku
tego okresu kociec dziecka jest wraliwy i gitki,
krzywizny krgosupa nie s jeszcze ustalone;
stawy cechuje dua ruchliwo, wizada stawowe
s sabe i rozcigliwe. W drugiej fazie wieku
przedszkolnego zaczyna si proces kostnienia w
kociach nadgarstka. W 3 fazie wzmacnia si
wydatnie cay kociec i muskulatura oraz ustala
si krzywizna krgosupa. Ruch mini dz. 6-7
letniego jest ju cakiem swobodny, lecz proces
wknienia w obrbie ukadu kostnego i
miniowego nie jest zakoczony. Zaczynaj
wytwarza si zby stae.
MINIE. Midzy 5-6 rokiem wystpuje szybki
wzrost mini, ktrych waga stanowi ok. 75 %
wagi caego ciaa. Potem nastpuje zwolnienie
przyrostu.
Minie dziecka w tym okresie
zawieraj wicej wody, mniej biaka i substancji
staych ni u dorosego; s delikatne i luno
przyczepione do koci. Nastpuje czsto te
przyrost ukadu limfatycznego, jest to te okres
-9-

ROZWJ RUCHOWY
Jest mniej gwatowny i szybki. ni w poprzednich
okresach, cechuje go wzgldna harmonijno,
doskonali si waciwa czynno biegania, bdca
wynikiem
dobrze
opanowanego
i
zautomatyzowanego procesu chodzenia. Wzrasta
d. kroku przy bieganiu. Dziecko 6 letnie biegnie
nie tylko szybciej ale i bardziej harmonijnie, dziki
lepszej koordynacji pracy koczyn
grnych i
dolnych, pochyleniu tuowia do przodu i unoszeniu
wysoko kolan. Skok u 3-latkw przypomina
wyduony krok. Wzrasta umiejtno utrzymania
ciaa w rwnowadze dynamicznej. W tym okresie
nastpi dalszy rozwj i doskonalenie si ruchw
narzdziowych (praksji), co wpywa na wzrost
samodzielnoci. Dziecko 3,4-letnie ubieraj si i
rozbieraj samodzielnie przy pomocy dorosego.
Wikszo 5-latkw potrafi ju samodzielnie to
zrobi, ale ma jeszcze trudnoci z zawizywaniem
i zapinaniem. Ruchy te staj si w peni
zautomatyzowane w 6-7 r. .

wystpowania chorb zakanych

ROZWJ PSYCHICZNY
ROZWJ UMYSOWY

ROZWJ UCZU I WOLI, kontakty spoeczne

* wraenia i spostrzeenia - wzrasta wraliwo

poszczeglnych analizatorw na rne podniety
zewntrzne i wewntrzne. Wan rol odgrywa zmys
suchu i wzroku. 3 - latki rozrniaj 4 podstawowe
barwy, wzrasta ostro wzroku. Rozwj suchu
werbalnego. Spostrzeenia cechuje nadal synkretyzm.
Spostrzeenia maj silny zwizek z dziaaniem. *
uwaga - nie jest zbyt trwaa, przerzutna i podzielna. Jest
mimowolna, skoncentrowana na bodcach silnych i
atrakcyjnych.
Wzrasta czas trwania czynnoci
wykonywanych przez dzieci. Ksztatuj si zacztki
uwagi dowolnej. * wyobraenia - dzieci obdarzone s
w tym wieku bujn wyobrani. Oywiaj przedmioty
martwe, zmylaj, lubi naladowa czynnoci innych,
przeywaj czytane bajki. Wraz z wiekiem przeksztaca
si z mimowolnej w dowoln. Ok. 3 r.. nastpuje
rozgraniczenie wiata realnego i fikcyjnego. * pami wie si z rozwojem wyobrae reprodukcyjnych, ma
charakter mimowolny, dopiero pod koniec okresu
powstaj zalki pamici dowolnej. Rozwijaj si dwa
rodzaje pamici: wiea i trwaa. Cechy pamici nie s
jeszcze uksztatowane. Trwao pamici okrela si za
pomoc tzw. okresu latencji. * mowa - pod koniec 3 r..
maj ju opanowane podstawy systemu jzyka. Zasb
sownictwa nie jest jeszcze wielki, a system
gramatyczny doskonay. Mowa ma charakter sytuacyjny
i uwaga synpraktyczny. 6-7 - latki posuguj si bez
trudu mow potoczn, zalena i niezalen, najczciej
uywaj rzeczownikw i czasownikw. U 3-5-latkw
pojawiaj
si
neologizmy
dziecice.
Wzrasta
umiejtno mwienia duszymi zdaniami, rozwija si
symboliczna funkcja jzyka, pojawia si mowa
egocentryczna. 5-latki wkraczaj w wiek pyta. *
mylenie
sympraktyczne,
konkretno-wyobraeniowe,
o
charakterze magicznym. Pojawiaj si definicje.

Ten okres charakteryzuje si wzbogaceniem i

zrnicowaniem ycia spoecznego. Dziecko nie umie
maskowa i tumi swoich uczu, widoczne s one w
zachowaniu, ruchach i gestach, w okrzykach i
sowach. Czynnoci te o charakterze ekspresyjnym
su do wyraania emocji. Do 6 r. . cechuje uczucia
afektywno i impulsywno. Emocje s silne,
gwatowne i krtkotrwae. Dziecko jest zmienne w
swoich uczuciach i nastrojach. T zmienno i
nietrwao nazywa si labilnoci uczuciow.
W tym okresie dziecko nawizuje rnorodne
kontakty spoeczne w domu i przedszkolu. Wzrasta
rwnie rola ojca. Ok. 5 r. stosunki midzy
dzieckiem a ojcem s bardziej swobodne. 4-6 - latki
wchodz w czste konflikty z rodzestwem. Mona
wyrni dwa ich rodzaje: pozytywne i negatywne.
Wpyw na kontakty spoeczne wywiera rwnie
rodowisko
wychowawcze.
Ukad
stosunkw
midzyludzkich dziecko odtwarza w zabawie, ma to
wpyw na przyswojenie sobie norm i nawykw
postpowania spoecznego.

- 10 -

KSZTATOWANIE SI
OSOBOWOCI
Ksztatuje si zgodnie z prawami
rozwoju oraz z indywidualnym rytmem
rozwojowym jednostki. Osobowo
ksztatuje si w czasie swobodnej
dziaalnoci dziecka oraz w procesie
uczenia si przypadkowego. Pod
koniec tego okresu nie jest jeszcze
cakowicie uksztatowana. W tym czasie
tworz
si
nawyki
i
sposoby
zachowania si, podstawowe potrzeby i
uczucia oraz wzorce osobowociowe.
Temperament
to
zesp
staych
waciwoci
psychicznych,
ktre
wyznaczaj stopie powstawania i
reakcji dziecka. Wanym rdem
aktywnoci dziecka s potrzeby.
Skaniaj
one do
podejmowania
czynnoci
i
motywuj
dziaania,
ksztatuj si potrzeby pierwotne,
pochodne, poznawcze. W tym okresie
ksztatuj si pocztki charakteru. Ok.
6-7 r. . dziecko zaczyna przyswaja
sobie
postawy w stosunku
do
otaczajcego je wiata, s niejednolite i
nietrwae. Normy moralne i zasady
postpowania
nie
wynikaj
z
dobrowolnego
wyboru,
lecz
s
narzucane przez dorosych. Czsto
utosamia si z osob, ktra jest dla
niego wzorem. Pod koniec okresu
dzieci
wchodz
w
tzw.
okres
konformizmu moralnego, zaczynaj si
liczy
z
normami
grupy,
podporzdkowuj si zasad, s
wraliwe na krytyk rwienikw. Cechy
te s najbardziej wyrane u dzieci,
ktre chodz do przedszkola.

ROZWJ DZIAALNOCI I KONTAKTW SPOECZNYCH

ROZW
PRACA I NAUKA
J
TWRC
ZOCI
Podstawow form aktywnoci jest zabawa, coraz
Obserwuje si w tym okresie pocztki dwch
wikszego znaczenia nabieraj rozmaite zajcia, ktre
pozostaych form dziaalnoci ludzkiej: nauki i
przygotowuj do podejmowania domowych obowizkw.
pracy. Nauka ma charakter zabawowy, ksztatuj
W trzeciej fazie tego wieku niektre formy nauki i pracy
si pierwsze nawyki pracy spoecznej. Praca ma
zostaj
wyodrbnione
w
postaci
czynnoci
take charakter zabawowy. Modsze dziecko w
specyficznych, Dziecko traktuje to co robi coraz bardziej
wieku przedszkolnym nie interesuje si jeszcze
powanie. Zabawa przybiera rne formy, staje si
wynikami swojej pracy, ale procesem dziaania.
samodzielna, czynnociowa i bardziej twrcza. W tym
Stopniowo zaczyna si interesowa rezultatem i
okresie wyrnia si dwa podstawowe rodzaje zabaw:
wytworem. pod koniec tego okresu interesuje si
tematyczne i konstrukcyjne. Tematyka pierwszych jest
spoecznym znaczeniem wykonywanych przez
rnorodna i szeroka. W tych zabawach uywaj
siebie obowizkw. Nawyki pracy ksztatuj si
przedmiotw i zabawek o znaczeniu symbolicznym,
stopniowo w caym
okresie rozwojowym.
ktre speniaj rne funkcje zastpcze. W drugich
Stopniowo staje si samodzielne.
wykorzystuj najczciej klocki o rnych ksztatach i
formacie. Budowanie z nich ma charakter dowolny i
swobodny.
ROZWJ ZABAWY

- 11 -

IV OKRES MODSZY OKRES SZKOLNY (7-12 r. .)

I faza 7 - 8 r..
II faza 9 - 10 r. .
III faza 10 - 12 r.
ROZWJ FIZYCZNY
KOCIEC dziecka 7 letniego zawiera mniej tkanek chrzstnych, nie jest w
peni skostniay co powoduje dalszy wzrost i rozwj. Organizm dziecka
wzmocni si i uodporni. Rozwj koca w tym okresie charakteryzuje si
tym, e czci jego krzepn, rosn i zmieniaj si w rnej kolejnoci. np.
midzy 9 a 11 r. . kostnieje przegub. Uzbienie w kocowym okresie staje si
prawie pene (brak zbw mdroci).Ten okres charakteryzuje si przewag
wew. rozrastania si i dojrzewania organizmu nad powikszaniem wysokoci
ciaa. Coroczny przyrost wynosi w tym okresie 4,5 -5,5cm. Przyrost ciaru
ciaa i wysokoci jest powolny i w zasadzie rwnomierny. Jedynie na pocztku
(6-7 r. .) pojawia si skok zwany szkolnym.
UKAD
NERWOWY. Zakoczy si wzrost mzgu - u 9-latka way 1300g. Nastpuje
proces dojrzewania komrek nerwowych, co przejawia si rozwoju
rnorodnych funkcji mzgu. MINIE u 7-latka s jeszcze sabo rozwinite;
oglnie ich masa wynosi 27,2 % ciaru ciaa, a u czowieka dorosego 44,2 .
Minie s jeszcze sabe i to powoduje, e dzieci w tym okresie szybko si
mcz. Minie due rozwijaj si wczeniej ni drobne. w zabawach
ruchowych udoskonaliy si zespoy duych grup miniowych. Wzmocniy
one dziaalno ukadu krwiononego i oddechowego, ulepszyy trawienie i
przemian materii, przyczyniy si do rozwoju orodka ukadu nerwowego. W
zwizku z du pobudliwoci, dziecko wykonuje duo zbdnych ruchw, nie
dostosowanych do tempa pracy. Szybciej si mcz przy pracach
wymagajcych precyzji. Modszy wiek szkolny charakteryzuje si
wewntrznym rozrastaniem i dojrzewaniem organizmu.
UKAD KRWIONONY, ODDECHOWY, HORMONALNY: Serce rozwija si
wolniej ni cae ciao; puca jeszcze nie s w peni rozwinite. Analizatory
wzroku funkcjonuj sprawnie jak u dorosego. W kocu tego okresu zaczynaj
zachodzi zmiany w gruczoach pciowych i budowie ciaa; u niektrych dzieci,
zwaszcza dziewczynek wystpuj ju zmiany i objawy dojrzewania.

ROZWJ RUCHOWY
Tempo rozwoju cech motorycznych w tym okresie nie jest rwnomierne.
Nierwnomiernie przebiega tempo rozwoju siy. W wieku 8-12 lat
przyrost siy u chopcw i dziewczt nie wykazuje duych rnic; 8-11 r. .
dziewczynki s silniejsze ni chopcy. Tempo rozwoju od 8-11 wykazuje
niewielkie tylko wahania, najwysze tempo rozwoju mona
zaobserwowa w wieku 10 lat. Cecha zwinnociowa wykazuje najwysze
tempo rozwoju w wieku 8-11; wytrzymao chopw jest sabsza. Dzieci
w wieku 9-12 lat atwo i szybko opanowuj nowe nawyki ruchowe.

GWNE FORMY DZIAALNOCI

- 12 -

NAUKA
Nauka i wykonywanie zada stawianych przez szkol staje si gwnym
obowizkiem dziecka z momentem pjcia do szkoy. Waciwy stosunek do
nauki i obowizkw szkolnych samych uczniw jest jednym z zasadniczych
warunkw pomylnego przebiegu procesu dydaktyczno-wychowawczego w
szkole. Aby by dobrym uczniem dziecko powinno by przede wszystkim
sumienne. Nie wszyscy uczniowie maj jednakowy stosunek do szkoy, dziel
si oni na kilka grup i kada grupa wymaga innego podejcia nauczyciela i
pracy wychowawczej. Wan rol w pracy z uczniami spenia ksztatowanie u
nich motyww uczenia si. uczniowie I i II kl. s przede wszystkim tylko
uczniami swoich klas, pociga ich gwnie sam proces uczenia si,
zaspokajanie wymaga nauczyciela; uczniowie kl. III i IV yj ju yciem
caej szkoy, na plan gwny wysuwa si zainteresowanie treci
przedmiotw, pociga ich nowa wiedza. Dziecko szkolne powinno umie
aktywnie zapamitywa, uczy si, uwaa. Charakterystyczn waciwoci
psychiki dziecka w tym okresie jest konkretny charakter procesw
poznawczych.

ZABAWA I PRACA
ZABAWA. Przestaje by dominujc postaci dziaalnoci dziecka, jaka
bya w okresie przedszkolnym, nie zanika, zmienia si pod wpywem formy
i treci. Charakterystyczne dla dzieci w tym okresie s zabawy oparte na
pewnych zasadach. Zabawa zmienia swj charakter i funkcj., dzieci
szkolne coraz bardziej zaczyna obchodzi jej wynik i rezultat, nie przestaj
si bawi indywidualnie, utrzymuj si jeszcze z okresu przedszkolnego
zabawy tematyczne. Zaczyna zmienia si tematyka zabaw pod wpywem
wyniesionych wiadomoci ze szkoy. W kl. III-Iv charakter tematyczny
zabaw dzieci zmienia si, zabawa staje si rodkiem organizacji pracy
szkolnej dziecka. Nauka wymaga duo czasu, nadanie jej charakteru
zabawy pozwala dziecku na atwiejsze przyswajanie materiau, odgrywa
suebn rol. Dzieci niekiedy wczaj element zabawy w proces
odrabiania zada domowych. Zabawy konstrukcyjne doskonal si i
rnicuj, przeksztacaj si pod wpywem robt rcznych. Rozgraniczenie
pracy i zabawy nie oznacza oczywicie, e czynnoci zabawowe, nie
przygotowuj ich do ycia i nie ksztatuj ich osobowoci. Tak jak dziecko
si bawi, tak bdzie pracowao w przyszoci.
PRACA. Praca szkolna skada si w tym wieku z nauki szkolnej i z pomocy
rodzinie, zaczyna wyranie zmienia osobowo dziecka. Obiektywna
konieczno celw i motyww pracy powoduje, e w oczach dziecka
nabiera ona innego sensu, zaczyna nabiera znaczenia spoecznego.
Dzieci, ktre maj i wypeniaj systematycznie powierzone im obowizki w
domu s te przewanie dobrymi uczniami.

ROZWJ UMYSOWY
- 13 -

ROZWJ WRAE I
SPOSTRZEE
WRAENIA. Wzrasta stale ostro
wzroku od 6 do 15 r. . o 60 % oraz
wraliwo na barwy. Podobnie szybko
dokonuje
si
rozwj
wrae
suchowych. Due znaczenie w
pierwszych latach nauki szkolnej ma
rozwj u dzieci wrae stawowominiowych,
odgrywajcych
specjaln rol
w powstawaniu
nawykw ruchowych. Skuteczno
tych wrae zwiksza si midzy 8 a
14 r. . o ponad 50 . Wraenia dzieci w
wieku szkolnym cigle si rozwijaj,
wobec tego problem ksztacenia
wrae jest tak samo wany jak w
wieku niemowlcym i poniemowlcym.
Skok wraliwoci na barwy wie si z
pocztkiem nauki malowania farbami.
Wraliwo suchowa rozwija si z
wiekiem i zwiksza si pod wpywem
nauczania muzyki. Naley dy do
aktywnego ksztatowania u uczniw
sfery dozna zmysowych. Dziecko
rwnie powinno aktywnie ksztaci
zdolnoci narzdw zmysowych.
SPOSTRZEENIA. Dziecko w tym
wieku gromadzi si wiele spostrzee,
rozwija nie tylko spostrzegania ale i
spostrzegawczo.
Gwn cech
spostrzee jest ich przedmiotowo.
W tym okresie staje si ono procesem
kierowanym,
podporzdkowanym
osigniciu
celw.
Rozwj
spostrzegania idzie w parze z
rozwojem zdolnoci do wyodrbniania.
Aby
byy penowartociowe naley
aktywnie
angaowa
proces
spostrzegania, wtedy przeradza si on
w obserwacj.

ROZWJ PAMICI

ROZWJ MOWY

ROZWJ MYLENIA

Szczeglnie wielka jest rola

pamici w uczeniu si. Jest ona
zwizana z rozwojem u dziecka
innych
funkcji
psychicznych.
Jako
zapamitywanego
materiau zaley od zainteresowa
dziecka. Wychowanie w szkole
ksztatuje
nastpujce
zainteresowania:
poznawcze,
spoeczne, zawodowe. Du rol w
procesie zapamitywania ucznia
odgrywaj uczucia. W zwizku z
pocztkiem uczenia si u dzieci w
tym okresie nastpuje wzmoony
rozwj pamici i jej jakociowa
przemiana. Dzieci jeszcze w
dostatecznym stopniu nie panuj
nad swoj pamici, nie umiej
podporzdkowa
procesw
zapamitywania i reprodukowania
materiau
swoim
szkolnym
zadaniom i celom. W modszym
wieku szkolnym, na przestrzeni
klas I-IV dokonuje si intensywny
rozwj pamici. Pod wpywem
nauki szkolnej szybko i trwao,
a
wic
skuteczno
zapamitywania w okresie od 7 do
11 r.. wzrasta wicej ni dwa razy.
Zwiksza si te pojemno
pamici. W 11 r.. dziecko jest w
stanie nauczy si na pami
ponad
dwukrotnie
wikszego
materiau
ni
dziecko
przedszkolne.
Pocztkowo
zapamituje materia w sposb
zbliony
do
tekstu
przez
powtarzanie.
Pod
kierunkiem
nauczyciela opanowuje logiczne
sposoby
zapamitywania,
reprodukowania materiau.

Mowa u dziecka w tym okresie

nadal si doskonali jako narzdzie
porozumiewania
spoecznego.
Wyranie
i
systematycznie
powiksza si zaczyna jej funkcja
symboliczna i coraz silniejszy staje
si zwizek z myleniem. Zachodzi
stopniowy proces uzewntrzniania
mowy. Podstawowa zmiana, jaka
zachodzi w mowie, to pojawienie si
mowy pisanej. W mowie ustnej
dziecko siedmioletnie praktycznie
uywa ju wszystkich fonemw oraz
nabywa
umiejtnoci
analizy
dwikowej, ktra powiksza jego
zdolnoci rozrniania fonemw, a
przez
to
ksztacenie
mowy
ortograficznej. Wg Bineta i Tennera
sownik omiolatka o przecitnej
inteligencji zawiera 3600 sw, a 12la
tka - 7200 sw.

W tym okresie zmniejsza si

zaleno mylenia od bezporedniej
sytuacji, a wyrniaj si postacie
mylenia
pogldowo-obrazowego
opartego na wyobraeniach. Miedzy 7
a 11 r.. ujawnia si pojciowe
mylenie sowno-logiczne. Mylenie
dziecka zaczyna cechowa zdolno
do
wykonywania
operacji
umysowych. Zadaniem dzieci w
drugiej
fazie
okresu
modszoszkolnego jest nabywanie
umiejtnoci mylenia operacyjnego
na poziomie operacji konkretnych.
Dziecko
staje
si
zdolne
do
utworzenia hipotez i ich kolejnych
weryfikacji.

- 14 -

ROZWJ SFERY SPOECZNEJ I UCZUCIOWO-WOLICJONALNEJ

PROBLEMY ROZWOJU SPOECZNEGO
ROLA RODZINY
ROLA SZKOY
Szkoa wpywa nie tylko na rozwj umysowy Dom rodzinny jest pierwszym rodowiskiem, w ktrym Szkoa i nauczyciel speniaj skutecznie
dziecka, ale ksztatuje ona take ca osobowo dziecko przebywa a do momentu pjcia do szkoy. swoje zadanie zamierzonego i celowego
ucznia
oraz
odgrywa
rol
w procesie Specyficzn funkcj rodziny w stosunku do dzieci , jest oddziaywania na dzieci, jako na jednostki i
uspoeczniania dzieci i modziey. Funkcje szkoy zapewnienie im poczucia bezpieczestwa i oparcia czonkw klasy, oraz na zespoy dziecice.
s dwojakie. Naucza o kulturze kraju oraz uczuciowego w sytuacjach nowych i trudnych. Gboka i rzeczywista znajomo ycia
przygotowuje
modych
do
wspycia
i Szczeglne trudnoci przeywaj niektre dzieci u spoecznego klasy, nie tylko jako zespou
wspdziaania w rodowisku ludzkim. Kierowanie progu szkoy i w pierwszych dniach nauki, pojawiaj si zczonego
wsplnymi
celami
i
spoecznym rozwojem przebiega w szkoach i bd jako tzw. trudnoci w nauce, lub w spoecznym posiadajcego oficjaln struktur, ale jako
klasach nierwnomiernie, zaley od wiedzy obcowaniu z nauczycielami i kolegami - trudnoci w zespou rwienikw, w ktrym rnie si
nauczyciela w dziedzinie psychologii spoecznej. spoecznym przystosowaniu.
ukada. Eliminacja wstrzsw uczuciowych,
Klasa szkolna jest oficjaln struktur i organizacj
wykorzystywanie wzajemnych sympatii,
grupy dziecicej, w ktrej dokonuje si proces
spowodowanie sytuacji, w ktrych rodz si
przyswajania przez uczniw wiedzy wyznaczonej
midzy dziemi stosunki przychylnoci.
programami. Rozwj spoeczny dziecka w wieku
Procesy mylenia zaczynaj przebiega
szkolnym jest wypadkow oddziaywania ukadu
sprawniej,
a
wczenie
motywacji
stosunkw, atmosfery, postaw, przekona, domu
spoecznej staje si bodcem do wysikw
rodzinnego,
oddziaywa
nauczycieli
i
umysowych i fizycznych.
swobodnego obcowania dziecka z rwienikami.
W miar wzrastania dzieci wzrastaj wymagania
stawiane im przez te rodowiska, i odwrotnie, z
wiekiem zmieniaj si potrzeby dzieci i ich
stosunek do grup spoecznych, w ktrych yciu
uczestnicz, i do czonkw tych grup. Stosunki
spoeczne s potnym czynnikiem w procesie
rozwoju osobowoci, a z drugiej strony, stale
rozwijajca si i przeobraajca si osobowo
dziecka powoduje zmiany w stosunkach
midzyludzkich, w ktrych bierze udzia.

- 15 -

V OKRES DORASTANIA (12-18 r. .)

dziewczta
1. 10-11 r. .
2. 2-16 r.
3. 17-20 r. .

chopcy
1. 11-13 r. .
2. 14-17 r. .
3. 18-21 r. .

ROZWJ FIZYCZNY
Zmienne przyspieszenie tempa rozwoju w porwnaniu z okresem
poprzednim. Intensywny przyrost u dziewczynek 11, 6 - 14,6.; 20 cm w
cigu roku potem spada. Wzrost chopcw 13,6 i 15,6 r. . Tempo wzrostu
dziewczynek jest dwa lata wczeniejsze ni u chopcw. Ciar wzrasta u
dziewczynek midzy 14 -15 r. u chopcw midzy 15 -16 r. . Skok
pokwitaniowy jest stay i wystpuje u wszystkich dziewczt. Skok w
zakresie podciki tuszczowej jest wikszy u dziewczt natomiast przyrost
siy mini u chopcw. Dysproporcje w sylwetkach; zbyt dugie koczyny,
co odbija si na ruchach i zrcznoci. Pojawienie si drugo- i
trzeciorzdowych cech pciowych. Zmiana proporcji twarzy 1|1; wyduenie
nosa i dolnej czci twarzy, zwikszenie tchawicy. U chopcw - rozrost
koci barkowych, pojawienie si zarostu na twarzy, mutacja gosu. U obu
pci - pojawienie si owosienia onowego i pod pachami. Ukad kostny
rozwija si szybciej ni miniowy powodujc ble mini. Midzy 12 a 16
rokiem ycia notuje si wyrany wzrost ciaru i objtoci serca, co wpywa
na zwikszenie cinienia krwi. Rozrost rozmiarw komrek nerwowych i
rnicowanie si ich funkcji; powstawanie nowych wkien i ich
specjalizacja powoduje chwiejno nerwow. Wzmoone procesy
wydzielania gruczow dokrewnych. Wzmoona dziaalno gruczow
wydzielniczych skry - silne pocenie. Rozwj pciowy u dziewczt jest
wczeniejszy ni u chopcw. U dziewczt pojawienie si pierwszej
miesiczki w 13, 14 roku ycia. Rozwj piersi. U chopcw polucje midzy
13 a 16 rokiem ycia.

ROZWJ UMYSOWY
SPOSTRZEENIA. Dokadniejsze, bogate w szczegy, wielostronne w
treci, bardziej wiadome, ukierunkowane. Zmienia si orientacja w
czasoprzestrzeni. Analiza symboli.
PAMI. Logiczna, zrozumienie materiau dziki zdolnoci mylenia
abstrakcyjnego. Przeksztacanie si pamici mimowolnej w dowoln od 13 r.
. Od 11-12 r.. skokowo wzrasta liczba zapamitywanych sw
abstrakcyjnych.
MYLENIE. Przechodzenie od mylenia konkretnego i obrazowego do
mylenia abstrakcyjnego. 12 r. . - rozwj operacji formalnych - logiczne
operacje zaczynaj by transponowane z paszczyzny konkretnej
manipulacji na paszczyzn samych idei wyraonych w samym jzyku bez
dowiadczenia.
Stadium
operacji
mylowych
dotyczy
faktw
zaobserwowanych. Mylenie co by byo - hipotetyczno-dedukcyjne.
Mylenie krytyczne - wychwytywanie faszu. Nowa hierarchia wartoci.
Postawa buntu.
WYOBRANIA I FANTAZJA. Wyobrania i fantazja zwizane s z
myleniem hipotetyczno-dedukcyjnych - snucie przewidywa na temat
swych dalszych losw. Pisanie wierszy, pamitnikw, prbki literackie maj
charakter odtwrczy.

ROZWJ EMOCJI
Intensywno i ywioowo przey emocjonalnych, smutek ma charakter
- 16 -

ROZWJ WOLI
W procesie ksztatowania si woli powszechnie obserwowanym

tragedii; rado osiga wysokie szczyty uniesienia. atwo oscylacji midzy

nastrojami kracowymi; chwiejno emocjonalna. Ruchliwo - nietrwao i
atwo w przechodzeniu od jednych stanw uczuciowych do innych.
Bezprzedmiotowo uczu; doznawane uczucia radoci i smutku czsto nie
wi si z okrelonymi bodcami. Rodzaje uczu: stany obronne: strach, lk,
niepokj, zakopotanie, smutek; stany agresywne: gniew, zazdro, nienawi,
wrogo; stany pozytywne: mio, wzruszenie, przyjemno.
ROZWJ EMOCJONALNY:
- labilno emocjonalna,
- ksztatowania si uczu wyszych, spoeczno-moralno-estetycznych,
- ksztatowanie si wasnych pogldw na temat zasad i norm postpowania w
stosunkach midzyludzkich,
- rozwaanie kryteriw dobra i za,
- uczestnictwo w yciu spoecznym,
- kryzys autorytetu rodzicw, wnikliwa obserwacja rodzicw
pozwala
zauwaa te cechy, ktrych nie zauwaali przedtem, ten kryzys ma pocztek
okoo 12 r. . i dochodzi do szczytu w wieku 15-16 lat po czym sabnie,
konflikty z rodzicami przypadaj midzy 14 a 16 r.. u dziewczt a u chopcw
midzy 15 a 16 r. .
- postawa perfekcjonistyczna, czyli na stawianiu nadmiernych wymaga przy
cigej dezaprobacie i krytyce rodzicw,
- stosunki spoeczne poza domem, klasa szkolna, nieformalne grupy
modzieowe, przyjaciele, paczki, grupy koleeskie, bandy.
-

zjawiskiem jest przekora, ktra przejawia si jako krnbrno i

nieposuszestwo wobec rodzicw i wychowawcw. Zachowanie nabiera
cech arogancji, bezczelnoci i przesadnej pewnoci siebie. Z przekor
wie si te zjawisko buntu. Bunt dodaje energii yciowej,
zadowolenia, stanowi rodzaj zdobyczy i przewagi. Przeycie buntu
przeciwko autorytetom daje niekiedy tak du satysfakcj, e staje si
bodcem do dalszych i kracowych form buntu. Innym przejawem
aktywnoci woli jest potrzeba czynu, ktry bardzo czsto ma charakter
wyczynu. Modzie dopuszcza si rnych wybrykw, sprzyjajcych
wyadowaniu energii i wykazaniu odwagi, dzielnoci, bohaterstwa.
Istniej te i wysiki modziey do ksztatowania wiadomego charakteru i
wiczenia woli. Takie wiczenia maj na celu wyrabianie powcigliwoci
i polegaj na odmowie sobie przyjemnoci, opanowywaniu rnych
zachcianek, wyrabianiu odpornoci na bl. Ingerencja wychowawcza w
tej dziedzinie ma duo do zaofiarowania, odwracajc aktywno samo
wychowawcz modziey od ascetycznych i negatywnych form wicze,
kierujc j na tory prawdziwego, pozytywnego dziaania, aktywnego
uczestnictwa w dziaalnoci spoecznie uytecznej.

ROZWJ DZIAALNOCI I KONTAKTW SPOECZNYCH

STOSUNKI RODZINNE
STOSUNKI SPOECZNE POZA DOMEM
Rozlunienie si wizw rodzinnych przejawia si w rnych formach KLASA SZKOLNA - stanowi rodowisko spoeczne, w ktrym modzie
zachowania. Modzie coraz mniej przebywa w domu, zwiksza sfer spdza wiele czasu. Du rol w ksztatowaniu si wizi klasowej odgrywa
- 17 -

kontaktw poza nim. Znika dotychczasowe zaufanie i blisko, natomiast

przejawia si nieufno i dystans. Przestaj zwierza si rodzicom, szukaj
powiernika wrd rwienikw, niekiedy szukaj wsparcia u osb starszych,
budzcych zaufanie. Maj swoje tajemnice i domagaj si uszanowania ich
przez rodzicw. Kryzys zaufania do rodzicw przechodzi ewolucj, pojawia
si okoo 12 r. ., dochodzi do szczytu w wieku 15-16 lat, potem stopniowo
sabnie. Obok prb oderwania si i denia do samodzielnoci jest te silne
poczucie autorytetu rodzicw. Po okresie buntu i zrywania kontaktw
uczuciowych z rodzicami ok. 17-18 r. . nastpuje powrt do rodziny, przy
cakowitej zmianie stosunku do niej. Zaczynaj traktowa rodzicw jak
przyjaci, wybaczaj im ich bdy i uchybienia. Nowy i inny ni dotychczas
stosunek do rodzicw moe wiza si z rozwojem mylenia i wzrostem
krytycyzmu w tym wieku. Zmniejszenie si szacunku do rodzicw wie si
niekiedy te z faktem nagego i brutalnego uwiadomienia, ktre ukazuje
rodzicw w niekorzystnym wietle. Utrzymaniu harmonijnego stosunku z
dziemi czsto nie sprzyjaj konflikty midzy samymi rodzicami. Do
czynnikw, ktre zdaniem modziey wpywaj na postpowanie konfliktw
nale:
* cechy osobowoci dorosych, konserwatywny sposb mylenia,
starowiecko przekona moralnych, religijnych, upodoba estetycznych i
kulturalnych;
* zbytnie ograniczanie swobody;
* niewaciwe metody wychowawcze;
Na koncie przewinie modziey wymienia si natomiast sabe postpy w
nauce, cechy osobowoci, ze zachowanie.

- 18 -

wychowawca. Klasy szkolne pozbawione zorganizowanej opieki

wychowawczej wykazuj wysoki stopie dezintegracji lub wytwarzaj si
szkodliwe formy solidarnoci skierowanej przeciwko nauczycielom.
Dezintegracja wyraa si w rozbiciu klasy na zwalczajce si obozy lub
drobne grupy. Spoeczne powizania w klasie maj due znaczenie dla
rozwoju dorastajcej modziey, zaspokajaj potrzeb uczestnictwa w
grupie i ucz stosunkw spoecznych.
SAMORZUTNE
ZESPOY MODZIEOWE.
Jest to zjawisko
powszechne, mona je zaobserwowa na terenie klas szkolnych i poza
szko. Mona wyodrbni nastpujce typy maych grup rwieniczych:
* najblisi przyjaciele
* kliki - paczki
* grupy towarzyskie
* bandy
ORGANIZACJE MODZIEOWE. Niekontrolowana dziaalno band i
paczek atwo moe przej w negatywn dziaalno. Dlatego we
wszystkich spoeczestwach podejmuje si rne formy pracy z modzie,
obejmujce czas wolny od nauki. Takie pozalekcyjne formy wi si
cile z prac wychowawcz szkoy lub te jako niezalene organizacje.
Organizacje i stowarzyszenia zaspokajaj bardzo siln w tym wieku
potrzeb przynalenoci do grupy rwieniczej, potrzeb odgrywania w
spoeczestwie okrelonej roli. Organizacje zaspokajaj rwnie potrzeb
aktywnoci spoecznej modziey, powodzenie takich organizacji zaley od
stopnia aktywnoci, jaki gwarantuje swoim czonkom. Taka aktywno staje
si czsto rdem przey emocjonalnych, zaspokaja potrzeby
poznawcze, umoliwia nawizywanie nowych kontaktw spoecznych.
Takie formy dziaalnoci zaspokajaj te potrzeb samodzielnoci. i
nabywania nowych dowiadcze i umiejtnoci. Instytucje o bardzo
wskim
programie
dziaalnoci
zaspokajaj
specjalistyczne
zainteresowania. Natomiast organizacje majce programy ideologiczne
przycigaj modzie o wskich potrzebach suenia okrelonym ideaom
spoecznym.

KSZTATOWANIE SI OSOBOWOCI
ROZWJ WIADOMOCI

ROZWJ ZAINTERESOWA

Okoo 12-13 r. . nastpuje zjawisko odkrycia wiata

psychicznego. Modzie zaczyna interesowa si cechami
wasnej osobowoci, porwnywa si z innymi ludmi.
Wraz z dorastaniem zmienia si stosunek dziecka do
otoczenia. Powierza si im czsto coraz trudniejsze
zadania; przed opuszczeniem szkoy podstawowej musz
zadecydowa o swojej przyszoci. Wielk rol w
samowiadomoci odgrywa samoocena, ktra podlega
duym wahaniom. Zalenie od nastroju i okolicznoci
modzie ocenia siebie w rny sposb. Rozwijajce si
pod wpywem nauki szkolnej i dowiadcze yciowych
funkcje mylowe sprzyjaj wzrostowi krytycyzmu.
Konfrontacja wasnych cech osobowoci z ideaami
spoecznie uznanymi wywouje wrd modziey
tendencje samo wychowawcze. Chtnie rozmawia na
interesujce j tematy, zwierza si przyjacioom ze swoich
przey, czsto pisze pamitniki, ktrym powierza swoje
myli i nastroje..

W wyniku postpujcego rozwoju fizycznego i

fizjologicznego, doskonalenia si wszystkich funkcji
psychicznych, nastpuj w wieku dorastania widoczne
zmiany w dziedzinie zainteresowa. Zmienia si nie
tylko kierunek zainteresowa, ale i nastpuje ich
zrnicowanie i pogbienie. Modzie dorastajca w
przeciwiestwie do dzieci interesuje si jedynie
wybranymi
dziedzinami,
ktre
bardzo
silnie
koncentruj jej uwag. Do takich zagadnie
interesujcych modzie nale:
* zagadnienia zwizane z rozwojem ycia
psychicznego,
wzrastajc
samowiedz
i
wiadomoci, rozwojem wasnej osobowoci;
* zagadnienia wynikajce z jej rozwoju spoecznego;
* zagadnienia powstajce na tle wzrastajcej potrzeby
obcowania z osobami innej pci;
* zagadnienia zwizane z przyswajaniem wartoci
kulturalnych, koniecznoci dokonywania wyboru i
powstajcego wiatopogldu;
* zainteresowania poznawcze, ksztatujce si na
bazie nauki szkolnej lub dziaalnoci pozaszkolnej;

ROZWJ HETEROSEKSUALNY
- 19 -

TWORZENIE SI
WIATOPOGLDU
Waciwe
tworzenie
si
wiatopogldu wystpuje na og w
kocowej fazie okresu dojrzewania.
Modzie usiuje powiza zdobyt
wiedz o rzeczywistoci w sensown
cao, stara si znale swj wasny
stosunek do wartoci. Budz si w
tym
okresie
zdolnoci
do
filozofowania. Za charakterystyczn
cech dorastajcej modziey uwaa
si idealizm. Modzie wspczesna
nie posiada jednolitego oblicza
wiatopogldowego. Ksztatuj j
zmienne
historycznie
warunki
rodowiskowe.
Postawy
wiatopogldowe modziey ulegaj
procesom
ewolucji;
w
miar
dorastania modzie traci wiele
swojego
radykalizmu,
bezkompromisowej
postawy
i
nieprzejednanego krytycyzmu. W
wieku 17018 lat modzie staje si w
swych pogldach bardziej liberalna i
tolerancyjna, bardziej elastyczna w
pogldach
moralnych.
Wraz
z
wiekiem wzrasta uznawanie wartoci
przyjtych przez wiat dorosych.

TRUDNOCI WYCHOWAWCZE

ROZWJ ZAINTERESOWA SFER PCI.

Jednym z waniejszych aspektw rozwojowych modziey jest
ksztatowanie si stosunkw heteroseksualnych. Budzi si ciekawo
pciowa. Modzie szuka odpowiedzi na trapice ich pytania, chtnie
rozmawiaj midzy sob na te tematy, udzielaj sobie wzajemnych
informacji. Jest to okres wzmoonej wraliwoci na bodce seksualne.
Nieumiejtne postpowanie dorosych moe prowadzi do podsycania
ciekawoci oraz traktowania tej sfery jako grzesznej, nieczystej. U
chopcw widoczne nasilenie zainteresowa seksualnych przypada na 1415 r. . a u dziewczt od 13 i nasila si w 14 i 15 r. ., po czym znowu
opada. Rozwj zainteresowa tego typu zaley nie tylko od funkcji
hormonalnych organizmu, ale take od bodcw dostarczonych przez
otoczenie. Samogwat w okresie dorastania wg. Popielskiego jest czym
normalnym.
ZMIANY WE WZAJEMNYCH STOSUNKACH OBU PCI. - w miar
dorastania ulegaj zmianie. Midzy 12 i 14 r. . da si zauway du
rozbieno midzy wzajemnym nastawieniem obu pci. Chopcy wyranie
stroni od dziewczt, taki niechtny stosunek wyraa si w ostrej krytyce,
wymiewaniu. Natomiast dziewczta zaczynaj interesowa si chopcami i
skonne s do ugodowego wspycia. Staraj si na kadym kroku
podkrela swoj wiksz dojrzao. W nastpnym stadium
przypadajcym na 14-16 r. charakterystycznym elementem jest oboplne
zainteresowanie; jest to okres tworzenia si par, pierwszy spotka,
kontaktw uczuciowych i zblie. Chc zwraca uwag na siebie .
Zachowanie si modziey w tym okresie jest pene sztucznoci i pozy.
Ostatnie stadium rozwoju stosunkw obu pci charakteryzuje si pewn
stabilizacj; przypada on u dziewczt na okres powyej 16 r. ., u chopcw
powyej 17 r. . Zachowanie ich staje si bardziej naturalne i
zrwnowaone. W kontaktach grupowych zanika antagonizm pci.
TRUDNOCI ZWIZANE Z ROZWOJEM OBU PCI. Takie problemy
mona wg. Hurlock podzieli na kilka grup:
* miosne; dotycz wyboru partnera, organizowaniu spotka i zachowania
si na nich, prb zblienia zmysowego, przygotowania do maestwa i
ycia rodzinnego;
* postpowania spoecznego; wynikaj z nieumiejtnoci przyswojenia
sobie odpowiedniej roli; brakuje im czsto takich umiejtnoci, jak taniec,
gry towarzyskie, elokwencja;
*
moralne;
wi
si
ze
swobod
obyczajowo-seksualnej,
odpowiedzialnoci wobec partnera;
* nienormalnego postpowania seksualnego; dotycz masturbacji i
konfliktw z tym zwizanych, homoseksualizmu, marze erotycznych;
* wynikajce z ciekawoci seksualnej; odnosz si do wszystkich spraw
zwizanych z rnicami funkcji rozrodczych.
- 20 -

STOSUNEK DO DOROSYCH Trudnoci te wynikaj z zanegowania

autorytetw i nadmiernego krytycyzmu. Przejawy niezdyscyplinowania,
niepodporzdkowania si dorosym. Przekraczanie regulaminu szkolnego.
Ronie potrzeba samodzielnoci. Przyczyn takiego postpowania naley
upatrywa w szybko rosncej samodzielnoci zwizanej z rozwojem
sprawnoci i aktywnoci. Metody stosowane przez dorosych mog dziaa
agodzco lub prowokowa i zaostrza konflikty. Zaburzona jest rwnowaga
nerwowa i emocjonalna.
STOSUNEK DO GRUPY RWIENICZEJ; niewaciwy dobr przyjaci
lub odrzucenie przez grup; niemono znalezienia przyjaciela,
przedwczesne kontakty seksualne i ich konsekwencje oraz sytuacja
przeciwna, cakowite podporzdkowanie si grupie, co powoduje konflikty
midzy wymaganiami grupy a szkoy, domu.
STOSUNEK DO WARTOCI. Niepokoje wiatopogldowe rzutuj na
postaw wobec wiata i dbr kulturalnych wytworzonych przez
spoeczestwo. Szczepaski wyrnia nastpujce zjawiska niepokojce w
zachowaniu modzie: negatywne postawy wobec wzorw postpowania
przekazywanych przez dorosych; odrzucanie ich; negatywny stosunek do
pracy; skonno do alkoholizmu; niszczenie mienia spoecznego; skonno
do nieprowokowanej agresji.
STOSUNEK DO SAMEGO SIEBIE. Nadmierna pewno siebie lub
kompleksy. Nieadekwatna ocena samego siebie. S te i tacy, ktrzy nisk
samoocen usiuj zamaskowa zuchwaoci, zgrywaniem si,
szpanerstwem. Metody wychowawcze powinny by uzalenione od analizy
kadego przypadku.

I OKRES WIEK NIEMOWLCY (0-12 mies.)________________________________________________________________________________________1

II OKRES

PONIEMOWLCY (1-3 r. .)___________________________________________________________________________________________5

III OKRESOKRES PRZEDSZKOLNY______________________________________________________________________________________________9

IV OKRES MODSZY OKRES SZKOLNY (7-12 r. .)________________________________________________________________________________12
V OKRES DORASTANIA (12-18 r. .)_____________________________________________________________________________________________16

- 21 -