mgr Grayna Grobelska

nauczycielka j. polskiego
w Szkole Podstawowej nr 14
w Szczecinie

Tak

ucz

poezji

Tytu moich rozwaa nawizuje do znanej ksiki Stanisawa

Bortnowskiego Jak uczy poezji ? 1. Zagadnienie to jest wiecznie ywe i co
rusz odywaj w krgu nauczycieli polonistw dyskusje jak na ograniczonej
czasowo jednostce lekcyjnej, czsto w nazbyt licznych klasach stworzy
nastrj, klimat mwienia o liryce. Jeeli wiersze powinno si pisa tylko w
stanie natchnienia 2, to i praca z poezj winna mie co z atmosfery sacrum,
niecodziennego spotkania, podry w wiat wyobrani, twrczego mylenia,
artystycznego dziaania. Cytowany ju S. Bortnowski puentuje to krtko:
Troch logiki, duo wariactwa, najwicej improwizacji 3. Spotkania na lekcji
z poezj powinny by doskona, wrcz wyjtkow okazj, by rozwija twrcz,
aktywn postaw ucznia. Zgadzam si ze stwierdzeniem Boeny Chrzstowskiej
... nie jest wany wynik. Wany jest sam proces poznawania tekstu. Powinien
on dziecko zaciekawi i otworzy na poezj 4. Spotkanie (lekcja) z poezj nie
powinno polega na tym, aby efektem kocowym byo dosowne zrozumienie
wiersza, przeoenie go na tzw. jzyk semantycznie jasny (czsto okrela si
tak prac nad utworem lirycznym jako tumaczenie z polskiego na nasze ).
Naley uwiadamia modym odbiorcom, e w poezji nie wszystko da si do
koca zrozumie, zmierzy, zwerbalizowa. Przyjam wic zasad, e nasze
spotkania z poezj bd wdrwk w nieznane, przygod, ktrej celem bdzie
poszukiwanie gbi, czaru, magii, sensu i siy sowa .
Nastpn zasad jest wyzwalanie u wikszoci uczniw twrczego
wysiku, czyli zelektryzowa poezj 5.

1.
2.
3.
4.
5.

S. Bortnowski, Jak uczy poezji ?, Warszawa 1992.

Tame, s. 7.
Tame, s. 7.
B. Chrzstowska, Poj metafor ... Polonistyka 1983 nr 4,s. 267
S. Bortnowski, Jak uczy poezji ?, s. 15.

Takie cele przywiecaj na pewno wielu polonistom. Pytanie tylko jak to

zrobi? Dugoletnia praktyka i cige poszukiwania przekonay mnie, e jedn z
bardzo wanych metod jest nauczanie przez przeywanie. Aby uczniowie mogli
przey na swj sposb pierwsze zetknicie z okrelonym tekstem lirycznym,
obmylamy ciekawy sposb jego prezentacji. Niech to bdzie chwila niezwyka;
tak jak poznaje si kogo pierwszy raz w yciu. Ciekawi wwczas wygld,
wypowiedziane sowo, temat wypowiedzi. Najczciej prezentacj ograniczamy
do wasnej prezentacji lub wysuchania gotowego nagrania z pyty. Tak niewiele
potrzeba, aby nastrj spotkania z wierszem spotgowa, odwiey. Moe to
by recytacja z muzyk w tle, zapalona na wieczniku wieczka, obok portret,
otwarty tomik wierszy, moe kartka papieru na stoliku i odoone piro tak
jakby poeta przed chwil wyszed; moe przewieszony paszcz na porczy
krzesa lub powieszony na wieszaku, bo jeszcze tu wrci. Nie bjmy si sztuki
teatru na lekcjach poezji. Moe go rwnie zastpi forma wspczesnego
happeningu. Wszystko zaley od tematyki utworu .
Nastpny krok to oczywicie praca z tekstem i tu powtrz za swoim
mistrzem :
Na lekcji jzyka polskiego ma przede wszystkim pyta ucze! 6.
Naley wic stwarza takie sytuacje, aby to ucze stawia pytania dotyczce
percepcji tekstu. Na przykad: Jakie pytania nasuny ci si po lekturze wiersza?
Moemy spisa je na tablicy, a nastpnie organizujc prac w grupach szuka
na nie odpowiedzi, poniewa: I uczniowie i nauczyciele jestemy take
zwykymi czytelnikami i mamy prawo czyta dla siebie i pyta dla siebie 7.
Oczywicie nie moemy odej od zaoe strukturalizmu. Zadaniem
nauczycieli jzyka polskiego jest wprowadzanie, wtajemniczanie modego
odbiorcy w struktur dziea literackiego, aby odkry, odczu cae bogactwo
utworu literackiego. Najczciej barier w odbiorze poezji dla uczniw, a w
szczeglnoci dla ucznia szkoy podstawowej jest pojcie metafory. Jest to
spowodowane tym, e wyrazy uyte w przenoni ulegaj przeksztaceniom
znaczeniowym. Doskona metod objaniajc mechanizm powstawania
metafory jest tzw. trjkt metaforyczny 8.
Metafora

znaczenie sownikowe
wyrazu
6.
7.
8.

warto semantyczna
metafory

Tame, s. 26.
Tame, s. 33
R. M. Jaboski, Liryka XX wieku w szkole podstawowej, Warszawa 1998, s. 19.

Rozszyfrowywanie tajemnicy metafory mona porwna do rozwizywania

amigwki, szarady, zagadki. Uczniowie chtnie podejmuj wic na kolejnych
2

lekcjach zadania zwizane z tworzeniem wasnych metafor. Kolejnym etapem

wtajemniczenia mog by prby wasnej twrczoci poetyckiej z
uwzgldnieniem metafor. Ku zdziwieniu wielu uczniw chtnie podejmuje takie
prby. Dziki temu tradycj szkoy, w ktrej pracuj, s wydawane zbiory
twrczoci uczniowskiej .
Oczywicie pracujc nad utworem poetyckim nie rezygnuj zupenie z
klasycznej heurezy, typowego opisu, analizy i interpretacji. Metodom tym
towarzyszy jednak czsto zastosowanie dramy, przekadu intersemiotycznego .
Doskona form poczenia wszystkich form stay si organizowane przeze
mnie i moich uczniw spotkania z poezj. Pierwsze spotkanie bazowao na
tekstach znanych z dziecistwa. Pojawi si J. Brzechwa, J. Tuwim, M.
Konopnicka, W. Chotomska, J. Kulmowa. Scenariusz tego spotkania
opublikowaam w formie scenariusza wieczornicy zatytuowanego To lubi....
Rzecz znamienn jest to, e w wikszoci znamy te utwory. Wywouj w
nas, starszych i modszych, szereg skojarze. Najczciej pozytywnych.
Poznawalimy bowiem t poezj w sprzyjajcej atmosferze bezpieczestwa,
akceptacji, duchowego rodzinnego ciepa .
Okres nauki szkolnej to niestety najczciej powolne zamieranie tych
niezwykych, poetyckich przey. Na nas nauczycielach polonistach ciy
obowizek przeciwdziaania takiemu zjawisku. Stwarzajmy wic sytuacje, w
ktrych to poezja bdzie rdem uczniowskiej ekspresji. Niech ogldaj sowa,
okrelaj ich barwy i dwik, bawi si nimi na wzr onglera, piewaj,
recytuj, ukadaj wiersze w spektakle teatralne, inscenizuj, oddaj mimik i
gestem to, czego nie da si wypowiedzie sowami. My nauczyciele
towarzyszymy im w tych dziaaniach. Ze swego dowiadczenia wiem, e i w nas
samych tkwi blokada, ktra hamuje nasze spontaniczne reakcje. Skoro
ekspresja jest wartoci, nie trzeba i nie mona jej si wstydzi, lecz odwrotnie
naley j wyzwala u siebie i u swoich wychowankw 9. Do wsplnych
przedsiwzi poetyckich zaczam zaprasza innych nauczycieli sztuki,
religii, wietlicy szkolnej.... Ich recytacjom wybranych utworw ks. Jana
Twardowskiego podczas wieczornicy pod tytuem Spieszmy si kocha
ludzi.... towarzyszya ciekawo, zdziwienie, zachwyt, wzruszenie. Zobaczyli
inne oblicze swoich nauczycieli. Poezja wyzwolia to, co byo skrztnie
ukrywane. Wszyscy razem weszlimy do Krlestwa sztuki .
Zachcam Pastwa do skorzystania z publikacji scenariuszy spotka
poetyckich: To lubi ... , Spieszmy si kocha ludzi ... , Wielkiego poety
nie mona przeczyta raz na zawsze ... oraz ze scenariuszy lekcji
powiconych wybranym utworom lirycznym. http://www.polonista.hg.pl

9.

S. Bortnowski, Jak uczy poezji ?, Warszawa 1992, s. 157.