WYDAWNICTWO

NAUKOWE
PWN

WARSZAWA
POZNA
1997

Informatyzacja
w logistyce
przedsibiorstw
Elbieta Gotembska
Maciej Szymczak

Projekt okadki: Stefan Szczypka

Projekt liternictwa na okadce i stronach tytuowych: Maryna Winiewska

Redaktor: Marzenna Plewa-Dziurdzia

Redaktor techniczny: Bogusaw Czerwiski

Praca dotowana przez Ministra Edukacji Narodowej

Copyright by Wydawnictwo Naukowe PWN Sp. z oo.

Warszawa-Pozna 1997

ISBN 83-01-12418-0

Wydawnictwo Naukowe PWN Sp. z o.o.

Wydanie pierwsze
Arkuszy drukarskich 9,75
Druk ukoczono w sierpniu 1997r.
Skad i amanie: LogoScript, Warszawa
Druk i oprawa: ABEDIK, Pozna

'

Spis treci

Od autorw
1. Istota informatyzacji w logistyce (Elbieta Goembska)

7
9

1.1. System logistyczny a metody zarzdzania logistycznego

1.2. Elementy systemu logistycznego

17

1.3. Kluczowe obszary informatyzacji w logistyce przedsibiorstw

26

Literatura

35

2. Informatyczne systemy logistyki (Maciej Szymczak)

36

2.1. Systemy informatyczne przedsibiorstw na tle systemu logistycznego

- podejcie systemowe

36

2.2. Moliwoci informatyzacji w systemach informacyjnych logistyki . . .

43

2.2.1. Strumienie informacyjne w logistyce

43

2.2.2. Systemy informacyjne przedsibiorstw

45

2.2.3. Logistyczny system informacji

52

2.2.4. rodki techniczne realizacji systemw informacyjnych logistyki

58

2.2.5. Systemy informatyczne produkcji

68

2.2.6. Systemy wspomagania decyzji

73

Literatura
3. Komputerowe wspomaganie decyzji logistycznych (Maciej Szymczak)

77
...

79

3.1. Komputerowe wspomaganie procesw decyzyjnych

79

3.2. Rodzaje systemw doradczych

82

3.2.1. Systemy doradcze na tle systemw wspomagania zarzdzania .

82

3.2.2. Systemy wspomagania decyzji

93

3.2.3. Systemy ekspertowe

98

3.3. Efekty, korzyci i bariery wdraania systemw doradczych w logistyce

107

3.3.1. Efekty i korzyci uytkowania systemw doradczych w logistyce

przedsibiorstw

107

3.3.2. Bariery wdraania systemw doradczych w sferze zarzdzania logistycznego

112

Literatura
4. Kluczowe obszary zastosowa systemw doradczych w logistyce przedsibiorstw - przykady najlepszych rozwiza (Maciej Szymczak)

119
121

4.1. Systemy wspomagania decyzji logistycznych

4.1.1. Przypadki wdroe systemw wspomagania decyzji w logistyce
4.2. Systemy ekspertowe w logistyce
4.2.1. Przypadki wdroe systemw ekspertowych w logistyce . . . .

122
125
128
130

4.3. Przykady rozwiza modelowych w zakresie systemw doradczych w

logistyce przedsibiorstw

134

Literatura

152

Wykaz skrtw

154

Od autorw

Warunkiem koniecznym funkcjonowania systemw logistycznych

w przedsibiorstwie i pomidzy przedsibiorstwami jest zastosowanie
w tych systemach informatyki. Jej umiejtne wdroenie i wykorzystanie umoliwia, drog uzyskania przewagi konkurencji, maksymalizowanie zyskw zarwno w firmie, w ogniwie acucha logistycznego, jak
i w caym acuchu.
Podstawowym zadaniem dla menedera odpowiedzialnego za informatyzacj systemu logistycznego w przedsibiorstwie jest okrelenie
zakresu rzeczowego, przedmiotowego dla tych zbiorw danych rdowych, ktre maj zasadnicze znaczenie w procesach planowania i koordynacji zarzdzania logistycznego, drog monitoringu i controllingu
operacji logistycznych.
Celem tej ksiki jest zatem przedstawienie metody powizania logistycznych obszarw decyzyjnych w gospodarowaniu zasobami firmy
z konstruowaniem w nich systemw informatycznych. Najtrudniejszym
zadaniem takiego spjnego systemu decyzyjno-informacyjnego jest
sprecyzowanie zakresu rzeczowego bazy danych rdowych zarwno
w sposb komplementarny do aktyww i pasyww firmy, jak i wyczerpujcy w stosunku do caoci zasobw rzeczowych i ludzkich. Nowoczesne techniki informatyczne jako noniki, analizatory i syntetyzatory informacji, s niezbdnym narzdziem, sucym podejmowaniu
decyzji menederskich.
Wane jest zatem precyzyjne ustalenie najpierw elementw systemu
logistycznego, potem uszczegowienie ich zakresu w taki sposb, aby
cigle unowoczeniane systemy informatyczne odnosi do ram wyznaczonych przez obszary decyzyjne w firmie.
Std, w pierwszej czci pracy dokonano klasyfikacji najwaniejszych przesanek informatyzacji w zarzdzaniu logistycznym ze szczeglnym uwzgldnieniem synchronicznego zarzdzania elementami tego
systemu oraz wyznaczeniem kluczowych obszarw informatyzacji.

W rozdziale drugim podjto prb odniesienia systemw informatycznych do systemw logistycznych na bazie systemowego traktowania
logistyki. Przedstawiono w nim informatyzacj jako usprawnienie systemw informacyjnych przedsibiorstw oraz omwiono koncepcj
logistycznego systemu informacji jako midzyorganizacyjnego systemu
informacyjnego sucego koordynacji acucha dostaw. Krtko omwiono te techniki informatyczne stosowane w takich systemach.
Rozdzia trzeci traktuje o systemach wspomagania zarzdzania logistycznego. Skoncentrowano si gwnie na systemach doradczych, ze
szczeglnym uwzgldnieniem systemw ekspertowych. Autorzy pozwolili sobie na szersze zaprezentowanie tej tematyki, ktra niestety w polskich publikacjach logistycznych nie jest doceniana i dlatego prezentowana niezmiernie rzadko. Przedstawiono wic pokrtce rwnie podstawowe wiadomoci z zakresu systemw wspomagania decyzji i systemw ekspertowych. Wdraanie systemw doradczych przedstawinno
jako kolejny etap informatyzacji w logistyce przedsibiorstw.
W rozdziale czwartym zaprezentowano szereg przykadw wdroe
systemw doradczych w logistyce przedsibiorstw. Gwn uwag skupiono na korzyciach wynikajcych z ich wdroenia. Przedstawiono
take trzy wiksze przykady modelowe z tego zakresu, w tym jeden
czysto teoretyczny, ktry stanowi wyznacznik przyszych tendencji, pokazujc jednoczenie sposb efektywnego wykorzystywania opisanych
w poprzednich rozdziaach rozwiza.

1. Istota informatyzacji w logistyce

1.1. System logistyczny a metody zarzdzania

logistycznego
System logistyczny w przedsibiorstwie to zbir takich podsystemw jak: zaopatrzenie, produkcja, transport i magazynowanie, zbyt,
wraz z relacjami pomidzy podsystemami i midzy ich wasnociami,
ze sta dnoci do wzrostu stopnia zorganizowania systemu.
Nadto, system logistyczny w przedsibiorstwie charakteryzuje si
wysokim stopniem spjnoci, co oznacza, i zmiana w jednym podsystemie pociga za sob zmian w pozostaych podsystemach'. Inn
wan cech tego systemu jest jego elastyczno, co wyraa si reagowaniem na wpyw otoczenia ekonomicznego, otoczenia konkurencji,
a w zwizku z tym podatnoci na zmiany cen, podatkw, a take
poziomu inflacji.
System logistyczny jednak, w swoich podstawowych funkcjach oraz
zamierzeniach jego twrcw, jest efektywny wtedy, gdy jest umiejscowiony w caym acuchu poczonych ze sob przedsibiorstw. Zatem
system logistyczny w acuchu logistycznym to zbir podsystemw
poszczeglnych firm wraz z relacjami midzy nimi. Szczeglne znaczenie w systemach logistycznych wyej zorganizowanych naley przypisa kompatybilnoci wej i wyj z podsystemw, co sprzyja unikaniu niedronoci kanaw przepywu informacji. Kompatybilno taka
jest warunkiem koniecznym szerokiego wdraania bezpapierowego
obiegu dokumentw pomidzy przedsibiorstwami.
Istot logistyki jako zarzdzania acuchem dostaw jest poczenie
wszystkich funkcji, jakie speniaj podsystemy logistyczne, w map
powiza operacyjnych, finansowych i organizacyjnych. Systemy logi1

Goembska E., Transport w systemie logistycznym przedsibiorstwa. Materiay III

Midzynarodowej Konferencji Logistics'96, PTL, Warszawa 1996.

styczne w przedsibiorstwach lub midzy przedsibiorstwami tworzone

s wic poprzez zorganizowanie acuchw logistycznych2.
acuch logistyczny, albo inaczej magazynowo-transportowy, traktowany jako baza logistyki, stanowi technologiczne poczenie punktw magazynowych i przeadunkowych drogami przewozu adunkw
oraz organizacyjne i finansowe skoordynowanie procesw zamwie i
polityki zapasw wszystkich ogniw tego acucha.
Liczba i rodzaj acuchw logistycznych uzalenione s zarwno
od wielkoci jak i dugoci kanaw dystrybucji intensywnej, selektywnej lub ekskluzywnej. Naley zaznaczy, i z wykorzystaniem krtszych kanaw dystrybucji wie si ograniczenie zaspokojenia popytu,
lepsza kontrola i opieka nad towarami i wyszy poziom dystrybucji.
Stosowanie duszych kanaw dystrybucji umoliwia z kolei wiksze
zaspokojenie potrzeb rynkowych, mniejsz kontrol zapasw i nisze
koszty fizycznej dystrybucji.
System logistyczny, w ramach ktrego wystpuj grupy przedsibiorstw, tworzony po to, aby jedno przedsibiorstwo oddziaywao na
pozostae w acuchu logistycznym, wystpuje najczciej pod postaci
superorganizacji. Superorganizacja to grupa przedsibiorstw powizanych pionowo midzy sob, funkcjonujcych samodzielnie, ale z wydzielonym jednym obszarem dla podejmowania decyzji3, takich jak polityka zaopatrzenia czy polityka cenowa.
System logistyczny w ramach superorganizacji jest efektywny wtedy,
kiedy wystpuje samomotywacja wszystkich firm - ogniw acucha logistycznego i rwnoczenie, gdy efekty dziaalnoci kadego z ogniw s
tosame z osiganym zyskiem. Naley podkreli, e w systemie tym
zaufanie i lojalno wzgldem partnera musz by wiksze ni istniejce
w ramach pojedynczego przedsibiorstwa. Podstawowy zbir informacji
podlegajcy przetwarzaniu w systemie logistycznym, uzyskuje si w wyniku przeprowadzenia systematycznej, okresowej kontroli nakadw i kosztw zwizanych z dziaalnoci logistyczn w superorganizacji.
Globalizacja systemw logistycznych wymusza zarwno na producentach, jak i na dystrybutorach potrzeb tworzenia kanaw logisty2

Gotembska E., logistyka jaka zarzdzenie acuchem dostaw. Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Pozna 1994.
3
Stern L., Haskett J., Conflicl Management in Interorganization Relalion. D. Ch.
Boston 1989.

10

cznych w ukadzie midzynarodowym, std w praktyce coraz czciej

wystpuje eurologistyka. Jeli zatem przyjmiemy, i pomidzy podsystemami logistycznymi wystpuj relacje operacyjne, finansowe i organizacyjne to w skad systemu eurologistycznego zalicza si tak
grup firm rozmieszczonych na terenie Europy, ktre poczone s
przynajmniej jedn z wymienionych relacji. W odniesieniu do powiza
operacyjnych, wsplny obszar podejmowania decyzji sprowadza si najczciej do stosowania nowoczesnych technologii przewozu, np. ruchomej drogi czy transportu inter-, multi- czy bimodalnego.
Powizania finansowe natomiast polegaj na prowadzeniu wsplnej
polityki cenowej, celnej, podatkowej i kredytowej, a take obnianiu
kosztw produkcji czy dystrybucji oraz stosowaniu bezpapierowego
obiegu dokumentw.
Organizacyjne wreszczie relacje midzy firmami - podsystemami
eurologistyki polegaj gwnie na koordynacji procesu zamwie, ze
szczeglnym uwzgldnieniem metody Just-in-Time oraz tworzeniu
wsplnej sieci dystrybucji na terenie Europy.
Eurologistyka jest to zatem projektowanie i uytkowanie wsplnego
dla rnych krajw systemu zaopatrzenia, przemieszczania i magazynowania produktw od producenta do konsumenta, przy zastosowaniu
informatyzacji procesw decyzyjnych. Warunkiem niezbdnym zaprojektowania takiego systemu jest w pierwszej kolejnoci zapewnienie
dronoci eurokorytarzy transportu oraz pojemnoci skadowej punktw
obsugi zapasw.
Pierwszym zatem krokiem w tworzeniu systemu jest powstanie konfiguracji sieci eurologistycznej jako struktury punktw i drg, przez
ktr produkty przepywaj od rde wydobycia surowcw do miejsc
poday tych produktw.
W ramach tworzonych eurokanaw logistycznych formowane s
acuchy, ktre P. Bender4 okreli jako niecige, cige i synchroniczne, a powodem tego zrnicowania s zdaniem autora dwa czynniki.
Pierwszy z nich to rosnce ujednolicenie popytu w skali Europy
i wiata, poczone ze staym wzrostem wymaga jakociowych. Czynnik drugi to masowe stosowanie technik informatycznych.
Klasyfikacja eurokanaw logistycznych przeprowadzana jest wic
przede wszystkim z uwzgldnieniem intensywnoci i stopnia wykorzy4

Bender P., The Future of Global iMgistics. Midzynarodowy Kongres, Haga 1995.

11

stania w nich informatyki. W niecigych eurokanaach logistycznych

zamwienia realizowane s w tradycyjny sposb, co powoduje ma
elastyczno systemu. W cigych eurokanaach logistycznych stosuje
si najczciej EDI - bezpapierowy obieg dokumentw oraz wybrane
techniki informatyczne. Rozwizaniem najnowszym i przyszociowym
jest system synchronicznego przemieszczania produktw, polegajcy na
wsppracy producentw z odbiorcami, z wykorzystaniem informatyzacji jako podstawy pocze. Ze wzgldu na wysokie koszty tworzenia
eurokanau synchronicznego oraz specjalne wymogi adaptacyjne infrastruktury magazynowo-transportowej, nie ma w chwili obecnej moliwoci powszechnego stosowania tego systemu.
O wadze informatyzacji w logistyce wiadczy przede wszystkim
systemowe podejcie w sterowaniu przepywem towarw tak wewntrz
przedsibiorstwa, jak i pomidzy przedsibiorstwami polskimi i zagranicznymi. Najistotniejszym zadaniem jest zatem w pierwszym rzdzie
znalezienie odniesienia form i rodzajw komputerowego wspomagania
decyzji, ktremu przede wszystkim powinna suy informatyzacja systemu jako metoda zarzdzania logistycznego. Naley kolejno i precyzyjnie zidentyfikowa elementy systemu logistycznego, a wreszcie okreli kluczowe obszary informatyzacji w logistyce przedsibiorstw. Najwaniejszym i rzeczywistym problemem do rozwizania dla kadego
logistyka jest znalezienie istoty zwizku pomidzy stosowanymi w praktyce metodami zarzdzania logistycznego a metodami i formami informatyzacji technik zarzdzania. Jest to zarwno punkt wyjcia wszelkich projektw, jak i czynnik konfliktogenny. Problem polega bowiem
na znacznie wyszej mobilnoci metod zarzdzania logistycznego ni
systemw informatycznych. W zwizku z tym naley w pierwszym
rzdzie dokona podziau obszarw decyzyjnych w zarzdzaniu na mobilne i immobilne. W biecej praktyce przedsibiorstw, niezalenie od
hierarchii struktur organizacyjnych czy podziau czynnoci, nastpuje
w miar potrzeby elastyczne dostosowywanie si komrek organizacyjnych czy te pojedynczych menederw do sytuacji, ktra wymusza
zmian czynnoci w firmie. Jest to zgodne ze wspczesnym trendem
do redukowania komrek lub stanowisk pracy na rzecz wszechstronnej
wiedzy i umiejtnoci poszczeglnych menederw. Takie odchudzone
zarzdzanie (ang. lean logistics) zwiksza wprawdzie odpowiedzialno
pracownikw za powierzone im zadania, ale jednoczenie moe mie
wpyw na nieoczekiwane zmiany sposobu zarzdzania firm. Zmiany
12

te zatem w organizacji i zarzdzaniu firm bd wynika w nastpnym

wieku z ksztatujcych si obecnie takich tendencji, jak:
spaszczenie struktur organizacyjnych i zamiana struktur hierarchicznych na struktury sieciowe,
stopniowe rezygnowanie ze struktur przedmiotowych i funkcjonalnych na korzy zada zwizanych z realizacj celw operacyjnych firmy,
stopniowe wprowadzanie zasad integracji pracy w miejsce jej
dotychczasowego podziau.
W kadym przypadku logistyka jest zarwno w przedsibiorstwie,
jak i pomidzy przedsibiorstwami - klamr spinajc" praktycznie
wszystkie obszary dziaalnoci gospodarczej, a zatem jest niezbdnym,
ekonomicznym narzdziem integracji w gospodarowaniu zasobami.
Z zagadnieniem integracji obszarw dziaalnoci gospodarczej wie
si kolejny problem zwizany z wdraaniem metod zarzdzania logistycznego. Wynika on z rozbienoci w rozumieniu tego zarzdzania
pord teoretykw logistyki, a w konsekwencji pord praktykw menederw. Wedle jednej z amerykaskich szk z R.H. Ballou na
czele, metody zarzdzania przedsibiorstwem s dostosowywane do potrzeb logistycznych w rozumieniu nadrzdnoci jej istoty i filozofii.
Inni autorzy, zwaszcza anglosascy (w tym H.-Ch. Pfohl) z kolei uwaaj, i zarzdzanie logistyczne jest czci caoci zarzdzania firm,
wydzielon albo wedug obszarw dziaania, albo konkretnych zada,
przypisanym poszczeglnym menederom. W zalenoci bowiem od
sposobu rozwizania tego merytorycznie najwaniejszego zadania, naley w konsekwencji opracowa stosown architektur systemu informatycznego, wspomagajcego wybran metod zarzdzania.
Najwaciwsze wydaje si aktualnie kreowanie polskiej, czy wschodnio- i rodkowoeuropejskiej logistyki, z wykorzystaniem istniejcych
wzorcw pastw Ameryki czy Europy. Kreowanie wasnych, polskich
rozwiza w tym zakresie, z unikaniem penych adaptacji, jest podyktowane przede wszystkim: koniecznoci uwzgldnienia niestabilnoci
pocze pomidzy ogniwami acucha logistycznego, immobiln infrastruktur transportowo-magazynow, a take brakiem uregulowa prawnych i finansowych. Nieznana czstotliwo napywu danych na wejciu czy wyjciu z systemu logistycznego firmy wymaga nowych rozwiza sprowadzajcych si gwnie do kwantyfikacji zakce stabilnoci tego systemu. Niezwykle pomocne jest wykorzystywanie do tego
celu elementw teorii podzbiorw rozmytych.
13

Metody zarzdzania logistycznego, realizowane w kadej z wymienionych form, s przede wszystkim podporzdkowane strategicznym
celom firmy, okrelanym take jako misja przedsibiorstwa na rynku.
W odniesieniu do opisanych wczeniej tendencji w ksztatowaniu si
struktur organizacyjnych, wyrnia si oprcz praktykowanych nieformalnych, semiformaln i formaln struktur organizacyjn zarzdzania
logistycznego.
Zasadnicza rnica pomidzy trzema formami organizacji i zarzdzania logistyk polega na uwzgldnieniu w tych formach mniej lub
bardziej sprecyzowanych linii podziau zada i odpowiedzialnoci.
W zarzdzaniu semiformalnym mamy do czynienia z metod macierzowej organizacji, tzn. macierzow struktur programowego zarzdzania przez cele. Meneder-logistyk odpowiedzialny jest w tym
przypadku za cay logistyczny system, ale nie ma uprawnie do
zarzdzania elementami tego systemu. W formalnej organizacji dziaalnoci logistycznej natomiast, meneder-logistyk zarzdza zaopatrzeniem, produkcj, transportem, magazynowaniem i zbytem, wraz
z menederami odpowiedzialnymi za te obszary gospodarowania. Inny podzia metod zarzdzania logistycznego w przedsibiorstwach wyodrbnia scentralizowane i zdecentralizowane struktury organizacyjne.
W tym przypadku o przyjciu do realizacji jednej z nich decyduje wspomniana filozofia logistyki i jej nadrzdno nad sposobami
zarzdzania firm.
W scentralizowanym systemie zarzdzania wydzielony dzia logistyki w przedsibiorstwach jedno- lub wielozakadowych odpowiedzialny jest za:
proces zamwie,
zarzdzanie zapasami,
zarzdzanie transportem,
zaopatrzenie,
magazynowanie i obsug zapasw.
Naley zaznaczy, i liczba zada dziau logistyki jest jasno sprecyzowana wraz z zakresem czynnoci i odpowiedzialnoci menederw
za ich wykonanie. Taki system zarzdzania logistycznego stosowany
jest w sytuacji, gdy logistyk traktuje si jako jeden z elementw lub
funkcj zarzdzania caoci przedsibiorstwa.
Zdecentralizowana logistyczna struktura organizacyjna stosowana
jest wtedy, gdy suy nadrzdnoci rozwiza logistycznych nad me14

todami zarzdzania firm. W takim systemie mona przede wszystkim

szybciej dostosowa dziaalno logistyczn do potrzeb odbiorcw, a
w konsekwencji uzyska dziki temu przewag nad konkurencj. Istota
tej struktury polega na rozmieszczeniu we wszystkich dziaach firmy
zada dla menederw-logistykw i koordynowania tych dziaa na
szczeblu dyrektorskim.
Biorc zatem pod uwag dotychczasowe spostrzeenia, w praktyce
gospodarczej mamy do czynienia z dwoma metodami zarzdzania logistycznego w przedsibiorstwie. Pierwsza z nich to zdecentralizowana
formalna, macierzowa struktura zarzdzania przez cele - traktowana
jako podstawa konstrukcji zarzdzania przedsibiorstwem. Schemat takiej metody zarzdzania przedstawiono na rysunku 1.1.

Rys. 1.1. Struktura synchronicznego logistycznego zarzdzania przedsibiorstwem

r d o : opracowanie wasne

15

 stanowi wymierny ilociowo i wartociowo zapis wielkoci

i struktury popytu na produkty lub usugi.
Najwaniejsz cech elementw systemu logistycznego jest ich jednolito bez wzgldu na to, czy stanowi czci skadowe systemu
w przedsibiorstwie czy w grupie przedsibiorstw, np. w superorganizacji. Rny oczywicie moe by zakres ich wykorzystania dla potrzeb logistycznego systemu informacji (LIS), lecz celem zapewnienia
porwnywalnoci i kompatybilnoci systemw w acuchu logistycznym
niezbdne jest wanie ujednolicenie tych elementw. Oznacza to, e
niezalenie od wielkoci i rodzaju przedsibiorstwa, podstawowe elementy systemu logistycznego s takie same.
Drug cech elementw systemu logistycznego jest, do trudna do
rejestrowania, ich mobilno w czasie. Jak ju wczeniej wspomniano,
wie si to z biecym zarzdzaniem firm, w ktrym liczba i rodzaj
procedur podejmowania decyzji moe zmienia si szybciej ni mobilno systemu informatycznego. Zmianie jednak nie podlega w tym
przypadku liczba i rodzaj elementw systemu, ale ich konfiguracja.
Dotyczy to zwaszcza kosztw logistycznych, ktre w zasadzie nie s
wydzielane, a ich ukad rodzajowy moe by w miar potrzeby, uwzgldniany w rny sposb.
Trzeci wreszcie cech, cile wic si z drug, jest staa podzielno elementw systemu logistycznego na bazowe i uzupeniajce.
Ich liczba w przedsibiorstwie lub grupie przedsibiorstw moe si
zmienia, lecz nie moe by wiksza od przyjtej w klasyfikacji.
Bazowe elementy systemu to zbir danych podstawowych, niezbdnych przy tworzeniu jakiegokolwiek systemu logistycznego, a wic
tych zasobw firmy, ktre warunkuj jej dziaalno. Lista danych uzupeniajcych zawiera takie z nich, ktre s potrzebne, ale nie warunkuj
funkcjonowania systemu. Dane uzupeniajce systemu s take okrelane w literaturze jako pomocnicza dziaalno logistyczna w odrnieniu od dziaalnoci kluczowej, ktr nazwalimy bazow.
Klasyfikacj elementw systemu logistycznego rozpoczniemy od
okrelenia zwizku pomidzy istot produktu logistycznego, dla ktrego
przecie tworzone s acuchy logistyczne, a metod synchronicznego
logistycznego zarzdzania firm.
Produkt logistyczny to zbir ycze i oczekiwa odbiorcw - ostatniego ogniwa acucha logistycznego. W takim rozumieniu struktura
produktu logistycznego przedstawia si jak na rysunku 1.3.
18

Rys. 1.3. Struktura produktu logistycznego

r d o : opracowanie wtasne

Podsystemy logistyczne wyodrbniamy w zalenoci od wewntrznej struktury produktu, to znaczy od tego, na ktrym z trzech poziomw produktu zachodz procedury zarzdzania nim. Do podsystemw
logistycznych zaliczamy wic:
podsystem zaopatrzenia,
podsystem produkcji,
podsystem transportu,
podsystem magazynowania,
podsystem procesu zamwie,
podsystem marketingu i sprzeday,
podsystem finansowy.
Z kolei w ramach tych podsystemw wyrniamy, jak ju stwierdzono, zbir danych bazowych i zbir danych uzupeniajcych (tabela 1.1).
Celem przygotowania podstaw merytorycznych dla kluczowych obszarw informatyzacji w logistycznym zarzdzaniu przedsibiorstwem
umieszczamy (oznaczone numerami od 1 do 7) elementy bazowe systemu logistycznego w strukturze zarzdzania przedsibiorstwem, tak
by zapewni pynno i drono przepywu informacji midzy podsystemami.
19

Tabela

1.1. Elementy systemu logistycznego

Elcmcty systemu logistycznego

Podsystem
logistyczny
1. ZAOPATRZENIE
(Z)

bazowe (B)

uzupeniajce (U)

1.1. rda zakupu

liczba dostawcw
1.2. wielko i struktura za- kierunki dostaw
kupu
rodzaj opakowania dostawy: zwrotne, jednorazowe,
1.3. posta adunku i wiel rodzaj jednostek adunkoko partii dostawy
wych,
1.4. cena jednostkowa zakupu
1.5. termin realizacji zakupu opaty celne - sposb
i rodzaj
1.6. liczba zatrudnionych
1.7. rodzaj i terminy patnoci

2. PRODUKCJA
(P)

2.1. liczba zatrudnionych

moliwo zmiany profilu produkcji
2.2. plan produkcji: rzeczowy
i wartociowy
regularno
zaopatrywania produkcji
2.3. wykonanie
produkcji:
w surowce
rzeczowe i wartociowe
2.4.
2.5.

rytmiczno i cykliczno dugo cykli produkcji

oznakowanie i foliowanie
produkcji
jednostek adunkowych
tworzenie partii dostaw

2.6. formowanie jednostek a- bieca kontrola jakoci

produkcji
dunkowych w ostatnim
ogniwie produkcji
2.7. nadawanie kodw kreskowych
3. TRANSPORT
(T)

3.1.
3.2.

3.3.

liczba zatrudnionych
wykorzystanie przestrzeni
adunkowej rodka tranwyposaenie w rodki
sportu
transportu: uniwersalne i
specjalistyczne
rednia prdko
przejazdu rodkw tranrozkad jazdy rodkw
sportu
transportu

3.4.

ustalenie stawek przewozowych

3.5. operacje za- i wyadunku
rodkw transportu
3.6. dobr rodkw transportu
do wielkoci i rodzaju
adunku
4. MAGAZYNOWANIE 4.1.
(M)
4.2.

liczba magazynw
wielko magazynw w
m2 pow. uytkowej

[20]

rednia awaryjno rodkw transportu

zasady dzierawienia transportu obcego
dokumentacja przewozu
rednie koszty eksploatacji taboru
plan zagospodarowania
przestrzeni magazynowej
sposb rozmieszczenia

4. MAGAZYNOWANIE 4.3. rodzaj magazynw: niszapasw

kiego i wysokiego ska- obrt magazynowy: w
(M) c.d.
dowania
dniach i razach
4.4. wyposaenie magazynw zmiana postaci jednostek
adunkowych
4.5. oznakowanie miejsc skadowania
sposb przemieszczania
4.6. lokalizacja magazynw
zapasw w magazynie
4.7. liczba gniazd regatowych liczba stref kompletacji
zapasw
4.8. sposb obsugi zapasw
4.9.

koszty magazynowania i
obsugi zapasw
4.10. liczba zatrudnionych
5. PROCES
ZAMWIE
(PZ)

5.1. liczba zatrudnionych

czas cyklu zamwie
5.2. metody transmisji infor- przygotowanie
macji w procesie zamzamwienia
wie, planowanie dystry- zamwienie powierzchni
bucji produktw
magazynowej
5.3. realizacja otwarcia zam- przekazanie zamwienia
wienia
do realizacji
5.4. koszty procesu zamwie przygotowanie
dokumentw odbioru
5.5. analiza kosztw logistycznych
5.6. przygotowanie dokumentacji zamwie
5.7. przekazanie producentom
zamwie na brakujce
produkty
5.8. proces obsugi klienta
odbierajcego produkt

6. MARKETING
I SPRZEDA
(MS)

6.1. tworzenie marketingowe- zbieranie informacji o

otoczeniu firmy
go systemu informacji

zbieranie i analiza da6.2. tworzenie logistycznego

nych otoczenia finanso
systemu informacji
wego firmy
6.3. monitoring
6.4. plan sprzeday w iloci prowadzenie pierwotnych
i wtrnych bada markei wartoci
tingowych
6.5. okrelenie wielkoci i stru-

7.

FINANSE
(F)

ktury popytu
6.6. liczba zatrudnionych
7.1. analiza finansowa
7.2. rachunkowo
przedsibiorstwa
7.3.

analiza kosztw
logistycznych

7.4. controlling

promocja i reklama

plan kont
faktury
arkusz bilansowy
wskaniki pynnoci
wskaniki rentownoci i
zyskownoci

Rozkad elementw systemu logistycznego we wszystkich obszarach

dziaalnoci jest w miar proporcjonalny, a ich wielkoci i struktur
zarzdzaj trzy osoby, tworzce wraz z dyrektorem firmy sztab decyzyjny. Umoliwia to niezakcony obieg informacji i gromadzenie ich
w logistycznym systemie informacji, tak aby system ten mg stanowi
podstawow baz danych, niezbdnych przy podejmowaniu decyzji lub
wykorzystywanych w ukadach sztucznej inteligencji.
Przyjrzyjmy si teraz sytuacji, w ktrej mamy do czynienia z inn
struktur organizacyjn przedsibiorstwa, tzn. z wydzielonym dziaem

Rys. 1.4. Elementy systemu logistycznego w strukturze synchronicznego

zarzdzania przedsibiorstwem
r d o : opracowanie wasne

logistyki. Aktualnie w Polsce jest to najczciej stosowana metoda

zarzdzania logistycznego. Rozkad elementw systemu logistycznego
w poszczeglnych obszarach decyzyjnych (rys. 1.5) jest mniej proporcjonalny i zmierza w kierynku koncentrowania tych elementw w dziale logistyki. Uwzgldniajc zatem te same elementy bazowe systemu
logistycznego z obszarw podsystemw, oznaczonych od 1 do 7, dokonano ich relokacji pomidzy siedmioma podsystemami.
22

Pierwszy wniosek wynikajcy z dokonananego porwnania rnych

metod zarzdzania logistycznego sprowadza si do stwierdzenia koniecznoci wyznaczania rnej liczby kluczowych obszarw informatyzacji w
zarzdzaniu przedsibiorstwem. Oznacza to w praktyce potrzeb ujednolicania w caym acuchu logistycznym architektury systemu klient-serwer.
Nadto, wnioski dotycz sposobu zarzdzania obiegiem dokumentw finansowych, a take tworzenia logistycznego systemu informacji.

Rys. 1.5. Elementy systemu logistycznego w dziale logistyki przedsibiorstwa

r d o : opracowanie wasne

W synchronicznym logistycznym zarzdzaniu przedsibiorstwem

marketingowy system informacji (MIS) jest czci logistycznego systemu informacji (LIS), ktry tworzony jest przez menedera ds. logistyki. W przypadku za wyodrbnionego dziau logistyki, oba systemy, zarwno LIS jak i MIS, umiejscowione s w dwch rnych
dziaach, bez wspomnianej podlegoci jednego wzgldem drugiego,
i zarzdzaj nimi dwaj menederowie, z ktrych kady jest odpowiedzialny za inny system.
Innym niezmiernie wanym zagadnieniem, zwizanym nie tylko z
kwalifikacj, ale i kwantyfikowaniem elementw systemu logistyczne-

23

go, jest odwzorowanie ich w dokumentacji finansowej firmy. Przypisanie wszystkim elementom systemu logistycznego zapisu ilociowego
i wartociowego w obiegu dokumentw w przedsibiorstwie i pomidzy
przedsibiorstwami, take zagranicznymi, jest warunkiem koniecznym informatyzacji w ogniwach acucha logistycznego. Dla uporzdkowania
wszystkich elementw bazowych i uzupeniajcych wedug ich przydatnoci do wykorzystania w systemie informatycznym systematyzujemy i
ujednolicamy obrbk danych dla tworzenia dokumentacji, a take ich
archiwizacji. W tym celu dzielimy wszystkie elementy na trzy grupy:
l . o g l n o f i n a n s o w e elementy systemu logistycznego z odzwierciedleniem w bilansie i rachunku wynikw firmy lub grupy firm
w relacjach krajowych i midzynarodowych,
2. f o r m a l n e elementy systemu logistycznego, takie jak: cenniki,
listy przewozowe, ewidencja czasu cyklu zamwie itp.,
3. o p e r a c y j n e elementy systemu logistycznego: ewidencja rde
zakupu, tworzenie partii dostaw, formowanie jednostek adunkowych, rozkad jazdy rodkw transportu, prognoza popytu, prognoza
sprzeday itp.
Czynnoci zwizane z przeprowadzeniem podziau elementw bazowych i uzupeniajcych systemu logistycznego s najwaniejsz faz
procesu informatyzacji. Etap ten, nazywamy wstpnym, gdy warunkuje
zakup stosownego sprztu i instalacj odpowiednich programw oraz
systemw wspomagania decyzji. W syntetycznym opracowaniu podzia
elementw systemu logistycznego na grupy przedstawia tabela 1.2.
Ostatni, sidmy podsystem - finansowy, skupia wszystkie wyej
wymienione elementy w wymiarze finansowym, tak aby mona byo
zrealizowa funkcj finansow w zarzdzaniu logistycznym.
W przypadku, gdy mamy do czynienia z eurologistyk, to zarzdzanie finansami firmy w aspekcie midzynarodowym wymaga uwzgldnienia dodatkowych czynnikw, do ktrych zaliczamy5:
kursy walut,
stopy procentowe wystpujce w rnych krajach,
stopy inflacji,

r y z y k o . ,
5

1995.

24

Czekaj J., Dresler Zb., Podstawy zarzdzania finansami firmy. PWN, Warszawa

Tabela 1.2 . Oglnofinansowe, formalne i operacyjne elementy systemu logistycznego

Podsystem
logistyczny
Z

Elemety systemu logistycznego

oglnofinansowe
B -

formalne

operacyjne

realizacji B - rda zakupu

U - liczba
dostawcw,
B - cena jednostkowa B - liczba
kierunki dostaw
zakupu
zatrudnionych
B - posta adunku
U - rodzaj
opakowania
ilo i
zakupu

warto B - termin
zakupu

B - plan produkcji,
B - wykonanie
produkcji

B - rytmiczno i cy- B - tworzenie

kle produkcji
dostaw

partii

B - nadawanie kodw U - oznakowanie i fokreskowych

liowanie dostaw
U - bieca kontrola
B - liczba
zatrudnionych
jakoci

B -

liczba i warto B - dobr

rodkw B - rozkad
rodkw
transportu
rodkw
transportu
transportu
U - dokumentacja
przewozu
B - wyznaczanie stawek
przewozo- B - liczba
wych
zatrudnionych
B - koszty transportu

B - liczba i warto B - liczba

U - liczba stref kommagazynw
zatrudnionych
pletacji zapasw
B - warto wyposa- B - liczba gniazd re- U - sposb rozmieszenia magazynogaowych
czenia zapasw
wego
U - obrt magazynowy w dniach i
B - koszty
w razach
magazynowania i
obsugi zapasw

PZ

B -

MS

B - plan sprzeday w B - liczba

wyrazie ilociozatrudnionych
wym i wartocio- B - monitoring
wym
B - wielko i
struktura popytu

koszty
procesu U - przygotowanie
B - proces
zamwie
dokumentacji proklienta
cesu zamwie
B - liczba
zatrudnionych

jazdy

obsugi

U - promocja i reklama
U - tworzenie
bazy
danych dla LIS

Przedstawiona klasyfikacja elementw systemu logistycznego jest

jedn z moliwych do wykorzystania w zarzdzaniu przedsibiorstwem. Podstaw tej klasyfikacji byy wyniki bada empirycznych
przeprowadzonych w przedsibiorstwach Poznania i wojewdztwa poznaskiego6.
Istota oznaczania elementw systemu logistycznego polega przede
wszystkim na ich jednolitoci w obrbie tworzonych acuchw logistycznych, a w zwizku z tym komplementarnoci i porwnywalnoci.
Tworzce si aktualnie systemy logistyczne musz by nie tylko elastyczne wzgldem zmian otoczenia-konkurencji, ale nade wszystko
kompatybilne ze sob na wejciu i na wyjciu z systemu. W pierwszej
fazie informatyzacji logistyki naley przede wszystkim precyzyjnie wyznaczy wsplne lub takie same elementy bazowe systemu, ktre niezalenie od jego rodzaju, wielkoci czy kraju - siedziby firmy - s
podstaw zarzdzania przedsibiorstwem.
W tym celu trzeba okreli kluczowe obszary informatyzacji w logistyce przedsibiorstw, jako warunek jej wdraania.

1.3. Kluczowe obszary informatyzacji w logistyce

przedsibiorstw
Informatyzacja w logistyce przedsibiorstw sprowadza si zarwno
do tworzenia architektury systemw informatycznych, jak i do sposobu
ich wykorzystania. Dotychczasowe systemy informatyczne stosowane
w logistyce maj charakter wewntrzorganizacyjny, czsto odcinkowy,
wspomagajcy realizacj wybranych funkcji zarzdzania logistycznego.
Przykadem moe by system MRP II, ktry jest zbudowany dla rachunku potrzeb materiaowych, tosamych ze struktur zuycia materiaowego. MRP II, podobnie jak system DRP II, nie uwzgldnia aspektw przestrzennych dotyczcych przepywu materiaw. Aktualnie zatem brakuje systemw midzyorganizacyjnych, wspomagajcych zarz6

Goembska E., logistyka w przedsibiorstwach produkcyjnych i handlowych. Badania statutowe, 1995, nie publikowane.

26

dzanie sieciami logistycznymi, dotyczcymi rnych podmiotw gospodarczych w acuchu logistycznym.

Zapotrzebowanie na systemy midzyorganizacyjne jest szczeglnie
istotne ze wzgldu na wystpujc eksternalizacj logistyki. Wydaje
si, e najbardziej podane s standaryzowane systemy midzyorganizacyjne, realizowane drog przekazu komunikatw bezporednio midzy
aplikacjami w trybie on-line (ang. Automatic Message Passing), a nie
pakietu danych. Niezbdne w tym wzgldzie wydaje si by, w pierwszym rzdzie, okrelenie kluczowych obszarw informatyzacji w logistyce przedsibiorstwa.
Punktem wyjcia do tego typu rozwaa jest zbieno pomidzy
projektowanym systemem wartoci, w tym cyklu ycia systemu informatycznego, a istotnymi obszarami logistyki w przedsibiorstwie.
Przede wszystkim model implementacyjny stanowi sum konkretnych funkcji logistycznych. Cechami za tego zintegrowanego modelu
jest standaryzacja wraz z moliwoci konfigurowania, wynikajc
z potrzeby dostosowywania do potrzeb uytkownika systemu. W tym
rozumieniu model informatycznego systemu logistycznego zawiera zesp elementw bazowych oraz uzupeniajcych, ktre wystpuj w postaci systemw uzupeniajcych.
W okrelaniu kluczowych obszarw informatyzacji w logistyce
przedsibiorstw jako jedn z wanych metod mona uzna projektowanie systemu wartoci wg A.D. Halla7. Autor sugeruje zbudowanie
scenariusza, odnoszcego si do wyznaczania tych wartoci, ktre s
tosame z gwnymi obszarami zarzdzania logistycznego, a w konsekwencji bd odpowiedzialne" za poszukiwanie alternatyw jako kryteriw dla wyboru waciwego wariantu rozwiza. W praktyce przedsibiorstw jest to wic metoda kwantyfikowania centrw kosztw
i centrw zysku w gospodarowaniu zasobami.
Projektowanie systemu wartoci, jako zbioru centrw kosztw
i centrw zysku, winno by zbiene z cyklem ycia systemu informatycznego w logistyce przedsibiorstw. Potrzeba ujcia wszystkich
faz projektowania od sformuowania projektu, poprzez okrelenie zada
czstkowych do eksploatacji systemu z uwzgldnieniem relacji midzy
jego zadaniami, wynika z koniecznoci dostosowania go do cyklu ycia
7
Hali A.D., Value Syslem Design. Seminar Materials of Systems Engineering Summer School, Pozna 1995.

27

produktu logistycznego, towaru. Wszelkie dobra - produkty logistyczne, jak rwnie usugi materialne i niematerialne, przygotowywane
do wejcia na rynek s w ostatnich latach poddawane ocenie, polegajcej na okreleniu wielkoci udziau w rynku danego sektora gospodarczego.
Od tego bowiem, w jakiej fazie cyklu ycia znajduj si produkt
lub usuga, zaley przyjcie strategii marketingowej w zarzdzaniu logistycznym przedsibiorstwa. Std w najnowszej literaturze przedmiotu
autorzy wprowadzaj pojcie cyklu ycia systemu informatycznego,
i tak np. B. Blanchard8 dzieli ten cykl na takie fazy jak:
projektowanie systemu,
budowa systemu,
bieca eksploatacja systemu,
konserwacja i rozwj systemu.
Zbieno kwantyfikowania centrw kosztw i zyskw jako projektowania systemu wartoci, z cyklem ycia ukadu informatycznego w
zarzdzaniu logistycznym, jest moliwa do wprowadzenia tylko w zintegrowanym systemie, realizujcym nie tylko wszystkie funkcje logistyczne, ale poczonym z obszarem zarzdzania finansami. Dotychczasowe systemy informatyczne, takie jak: monitorujce, sterowania procesami produkcji czy najczciej realizowanesystemy ewidencyjno-rozrachunkowe, s dla potrzeb acucha logistycznego niewystarczajce.
Kolejnym warunkiem integracji zarzdzania logistycznego w caym
acuchu logistycznym, tzn. pomidzy przedsibiorstwami, jest systematyczne udostpnianie danych systemu zewntrznym aplikacjom, w
sposb umoliwiajcy poczenie ogniw acucha w cao. Najoglniej
mona zatem powiedzie, i w drodze do integracji i kompleksowoci
zarzdzania procesami przepywu informacji w systemach logistycznych
za najwaniejsze przesanki naley uzna:
integracj systemw informatycznych,
unifikacj funkcji czstkowych systemu,
dostpno do baz danych dla wszystkich komrek organizacyjnych,
upowszechnianie systemw wizualizacji jako porednika pomidzy automatyk, a nadrzdnymi systemami komputerowymi.
8

Blanchard B.S., Logistics Engineering and Management. Prentice Hali, International Edition, Englewood Cliffs, New Jersey 1992.

28

Szczeglna rola systemw wizualizacji, zintegrowanych z systemami automatyki, polega na tym, e wszystkie niezbdne w procesach zarzdzania logistycznego dane s przedstawiane w sposb graficzny, na przykad w postaci: wykresw, obrazw lub animacji komputerowych.
Jak ju wspomniano, najczstsz relacj zintegrowanych systemw
logistycznych jest ukad klient-serwer z konfiguralnoci i elastycznoci rozwiza. Nowa jako sieci zintegrowanych wymusza na ich
uytkownikach stosowanie przede wszystkim sieci rozlegych. Sieci
rozlege, ktre opracowano po raz pierwszy w 1968 r. pod nazw
Arpanet, zostay wprowadzone do eksperymentalnej eksploatacji
w 1971 r.9, a obecnie s powszechnie stosowane w acuchach logistycznych nowoczesnych firm Europy Zachodniej.
W wietle dotychczasowych rozwaa, naley zatem sprecyzowa
pojcie kluczowych obszarw informatyzacji w logistyce przedsibiorstw. Kluczowe obszary informatyzacji okrela przyporzdkowanie
strefom funkcjonalnym dziaalnoci przedsibiorstwa; spjnych i wyczerpujcych zbiorw danych rdowych, niezbdnych w procesie podejmowania decyzji gospodarczych. Dane te stanowi z kolei odwzorowanie produkcji i sprzeday dbr i usug, a najczciej s okrelane
mianem centrw kosztw i centrw zyskw. Podstawowymi cechami
tych obszarw s:
integralno, wyraajca si ujednoliceniem jednostek w ujciu
ilociowym i wartociowym - umoliwiajca porwnywalno tych
zbiorw,
komplementarno w rozumieniu mechanizmu inicjujcego kolejne dziaania, np.:
proces zamwie - planowanie dostaw,
- realizacja zamwie - kontrola nalenoci,
kompatybilno z zewntrznymi systemami odbiorcw, dostawcw produktw surowcowych i pfabrykatw.
Do kluczowych obszarw informatyzacji w logistyce przedsibiorstw zalicza si:
I. produkcj i zaopatrzenie,
II. transport i magazynowanie,
9

Wolisz A., Podstawy lokalnych sieci komputerowych. Tom I, WNT, Warszawa

1992.

29

III. proces zamwie,

IV. marketing i sprzeda,
V. finanse.
Zgodnie za z przedstawionym wczeniej systemem synchronicznego zarzdzania logistycznego przedsibiorstwem, w ujciu syntetycznym
uwzgldniamy:
Obszar produkcji:
-produkcja
- zaopatrzenie
Obszar logistyki:
- transport i magazynowanie
- proces zamwie
- marketing i sprzeda
Obszar finansw:
-finanse
W ramach tych obszarw oznacza si, w zalenoci od rodzaju,
wielkoci i technologii produkcji towarw lub usug, centra kosztw
i centra zyskw jako podstaw projektowania systemu wartoci.
Centra kosztw wystpuj w tych miejscach przepywu zasobw
od wejcia do systemu logistycznego przedsibiorstwa do wyjcia z tego systemu, w ktrych istnieje realna moliwo ich kwantyfikowania.
Najwaniejsze centra kosztw mona wydzieli w takich podsystemach
logistycznych jak: zaopatrzenie, a w nim koszt pozyskania i dostaw
surowcw; produkcji, tzn. koszt jednostkowy zuycia materiaowego.
Podobnie w podsystemach transportu i magazynowania wyznacza si
koszt obsugi transportowej na 1 tkm lub w odniesieniu do obrotu
magazynowego wyraonego ilociowo albo wartociowo. Innym centrum kosztw jest cay proces zamwie rozliczany na jednostk produktu lub usugi.
Z kolei centrum zyskw gwnie wyznacza si liczb i wartoci
sprzeday produktw lub usug, biorc pod uwag nastpujce po sobie
miejsca, w ktrych produkt zwiksza swoj warto od momentu ostatniego ogniwa produkcji do wydania z magazynu, a wic wyjcia z systemu. Jak ju wspomniano, warunkiem sprawnego, bezkonfliktowego dziaania systemu jest realizowanie bezporednio poczenia midzy aplikacjami w trybie on-line, np. poprzez Automatic Message Passing (AMT).
Najoglniej za caoksztat zarzdzania logistycznego w przedsibiorstwie odpowiedzialny jest CALM (ang. Compuer Aided Logistical Management) jako komputerowe wspomaganie tego zarzdzania. Wprowadzenie tego systemu ma gwnie na celu kontrol jakoci produkcji
30

dbr lub usug. W wikszych przedsibiorstwach, np. wielowydziaowych, okrela si dla kadego wydziau bd dla kadej funkcji logistycznej, tzn. operacyjnej, marketingowej czy finansowej, QMS - czyli
systemy zarzdzania jakoci. Suma tych systemw skada si na ogln koncepcj zarzdzania jakoci TQM (ang. Total Quality Management). W najnowszej formie10 wystpuje w przedsibiorstwie 10 poziomw jakoci, takich jak jako kierownictwa przedsibiorstwa, jako planowania i kontroli finansowej, jako systemu komunikacji czy
te jako obsugi klienta. Drog do osignicia tego celu jest zastosowanie Lean Production i Lean Management, a w rezultacie Lean
Logistics.
Autorzy J. Becker i R. Rosemann" okrelili system TQM jako
map powiza pomidzy kluczowymi obszarami logistyki: jako-czas-koszty jako kompas wskazujcy drog do celu, tzn. uzyskania przewagi nad konkurencj. Kluczem do sukcesu nazwali system Kaizen,
polegajcy na racjonalizacji i doskonaleniu w sprzeniu zwrotnym relacji pomidzy podsystemami logistycznymi. Dopiero w takim ukadzie
oglnego zarzdzania jakoci w przedsibiorstwie mona, przy wspomaganiu systemem DSS (ang. Decision Support System), stosowa powszechnie aktualne metody MRP I, MRP II oraz dla potrzeb dystrybucji DRP I i DRP II.
Metody informatycznego wspomagania decyzji w zakresie zaopatrzenia materiaowego - MRP I i MRP II, stworzono na uytek rachunku potrzeb surowcowych, sprzonego ze struktur zuycia materiaw w produkcji, z kontrol poziomu zapasw oraz ze rdami
zaopatrzenia, terminowoci i cyklicznoci dostaw materiaowych. Stosowanie systemu MRP ma wic na celu:
niwelowanie zakce dostaw surowcw,
popraw rytmicznoci produkcji,
stosowanie metody Just-in-Time celem zmniejszenia poziomu zapasw i kosztw dostaw,
zwikszanie elastycznoci zakupw materiaowych.
Cele i zadania systemu DRP II, znajdujcego swe zastosowanie
w sferze zarzdzania dystrybucj, wynikaj z koniecznoci uwzgldnienia w nim relacji otoczenia z elastycznoci i sterowalnoci syste10
11

Topfer-Mehdorn, Total Qualily Management. Luchterhand - Verlag, 1994.

Becker J., Rosemann R., iMgislik und CIM. Springer - Yerlag, Berlin 1993.

31

mu. Efektywno tego systemu zaley nie tylko od prawidowej oceny

zbioru partnerw handlowych, ale od moliwoci reagowania na zmiany
popytu w sensie: ilociowym, wartociowym, a take jakociowym. Metoda DRP II jest konstruowana gwnie dla potrzeb podsystemu marketingu i sprzeday, w powizaniu jednak z systemami MRP I i MRP
II. Nie ulega wtpliwoci, i stosowanie metod DRP winno by wspierane analizami przeprowadzanymi dla celw okrelenia pozycji firmy na
rynku. Do takich metod zalicza si na przykad analiz SWOT czy
model BCG. Wyniki analiz umoliwiaj prawidowe konstruowanie systemu DRP II.
Zaprezentowane, wybrane metody zarzdzania logistycznego wspomagane komputerowo, podobnie jak i pozostae dziaania temu suce;
winny przede wszystkim charakteryzowa si jednolitoci wymiany
informacji midzy systemem a otoczeniem12.
Systemy wspomagajce zarzdzanie logistyczne musz zatem funkcjonowa jako generatory informacji o alternatywnych wariantach dziaania w obrbie takich informacyjnych elementw procesu, jak: systemy
produkcji, systemy wartoci, reguy decyzyjne13. Najbardziej jednak celowe dla systemu indeterministycznego, jakim ze wzgldu na zoone
zwizki z otoczeniem mona nazwa system logistyczny, jest stosowanie
systemw ekspertowych. Systemy te, powstae w ostatnich latach, wykorzystuj model rodowiska zewntrznego oraz cechuj si rozwinitymi rodkami wnioskowania, opartymi na logice, matematyce i staty14
styce. Tak przydatny w logistyce przedsibiorstw system powinien :
zrozumie i przeanalizowa problem,
wybra fakty niezbdne do wykonania ekspertyzy i udzieli rady,
wyjani sposb rozwizania danego problemu,
uczy si.
Jak wynika z dotychczasowych rozwaa, podsystemy logistyczne
w przedsibiorstwach i pomidzy nimi charakteryzuj si rn podatnoci na zmiany otoczenia przedsibiorstwa, co mona wyrwnywa
przy pomocy metod eksperckich w informatyce przedsibiorstw. Oprcz
12
W szczegowym rozumieniu korzystania z sieci lokalnej takiej wymianie suy
zestaw adapterw, urzdze wejjicia-wyjcia oraz standardowe protokoy transmisji.
13
Nowicki A., Systemy informacyjno-decyzyjne zarzdzania. Akademia Ekonomiczna
we Wrocawiu, Wrocaw 1991.
14
Owoc L., Elementy systemw ekspertowych. Akademia Ekonomiczna we Wrocawiu, Wrocaw 1991.

32

stosowania tych wanie systemw coraz czciej upatruje si moliwoci pomiaru jakoci obsugi klienta - odbiorcy, ostatniego ogniwa
acucha logistycznego, w rozwoju teorii podzbiorw rozmytych15. Istota tej teorii sprowadza si do twierdzenia, e klasyfikacja takich cech
jak: uyteczny - bardziej lub mniej, komfortowy, estetyczny lub nieestetyczny; jest wystarczajca do okrelenia zbioru, ktry cho nie musi
by zbiorem liczbowym, to mona dokonywa na nim dziaa. I tak
np. w podsystemie marketingu i sprzeday jednym z trudniejszych zada jest okrelenie wielkoci i struktury popytu na produkty lub usugi
logistyczne, ze wzgldu chociaby na jego trudnomierzalne cechy jakociowe. Jedn z miar, ktra moe by brana pod uwag i wykorzystywana w praktyce w pierwszej lub drugiej fazie cyklu ycia systemu informatycznego w logistyce, moe by miara rozmyta. Pierwsze prby z tego zakresu dotyczyy rysujcej si rnicy pomidzy ryzykiem a niepewnoci takiej dziaalnoci gospodarczej, ktra jest zwizana z potrzeb uzyskania przewagi nad konkurencj na
rynku. Ze wzgldu wic na fakt, i niepewno jest szczeglnym przypadkiem rozmytoci, zbir przynalenoci M nie musi by zbiorem
liczbowym, gdy

gdzie P(Y) oznacza rodzin wszystkich podzbiorw F' 6 .

Zbir przynalenoci M w teorii i zastosowaniach jest definiowany
w taki sposb, e jego element maksymalny jest rwny jednoci, a
element minimalny - zeru. Rozwamy zatem sytuacj, w ktrej potencjalny odbiorca, ostatnie ogniwo acucha logistycznego, moe wyraa popyt na jakie dobro, charakteryzujcy si rn intensywnoci,
odczuwany w sposb bardziej lub mniej okrelony, a dobra te s w
rozproszonych przestrzennie miejscach poday. Zbir takich miejsc oznaczamy przez

gdzie P jest skoczonym lub nieskoczonym zbiorem wskanikw.

15
Ponsard C, Fustier B., Fuzzy Economics and Spalial Analysis. Collection de 1'IME
92, Dijon, Librarie de L'Universite.
16
Ponsard C, Ekonomiczna analiza przestrzenna. Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Pozna 1992, s. 287-289.

33

Zdaniem C. Ponsarda zbir produktw lub usug zlokalizowany w przestrzeni poday oznaczonej przez

wskazuje na to, i zbiory wskanikw P_ i / s przeliczalne, a wskaniki

i oznaczaj rodzaje produktw lub usug, natomiast indeksy p-ich punkty sprzeday. Z uwzgldnieniem zbioru produktw lub usug zlokalizowanych w przestrzeni poday definiuje si kolejno zbir moliwych
konsumpcji, czyli odbioru produktu logistycznego, oznaczany przez

W rezultacie element zbioru

jest wektorem o skadowych okrelajcych liczb produktw lub usug
ktre musi wybra odbiorca-konsument.
Metoda ta pozwala w pierwszym rzdzie na zbadanie rozmytych struktur preferencji przestrzennej, a nastpnie na specyfikacj cech jakociowych popytu na produkty lub usugi, jakie naley uwzgldnia w planowaniu marketingu pod ktem zachowania prowadzcego do decyzji wyboru. W konsekwencji moemy okreli warunki zwizku poday produktw z niedokadnym, nieokrelonym zachowaniem odbiorcy-konsumenta,
a take istnienie i cigo rozmytej funkcji uytecznoci, co w praktyce
oznacza prezentacj preferencji niedokadnie okrelonej.
Przedstawiony zakres rzeczowy i podmiotowy informatyzacji logistyki wraz z metodami zarzdzania oraz kluczowymi obszarami informatyzacji, skada si na istot tego procesu w nowoczesnej firmie.
Warunkiem skutecznoci projektowanych rozwiza jest jednak przede
wszystkim uytkowanie systemw dla wspomagania decyzji, co wymaga coraz szerszej wiedzy, a take wikszych nakadw kapitaowych.
Wreszcie due znaczenie w sprawnym funkcjonowaniu systemw
informatycznych maj sposoby ewidencji danych, ktre jednoczenie
uzaleniaj proces gromadzenia i przetwarzania danych od metod profesjonalnego ich wyodrbnienia oraz oznaczania.
W nowoczesnym przedsibiorstwie maksymalizowanie zyskw uwarunkowane jest przede wszystkim uzyskaniem przewagi nad konkurencj. Std celem niniejszych rozwaa jest okrelenie sposobu jej osignicia drog wdraania informatyzacji nie jako celu samego w sobie,
ale jako jednej ze skutecznych metod jej zdobycia.
34

Literatura
Becker J., Rosemann R., Ijogislik und C/M. Springer Verlag, Berlin 1993.
Bender P., The Future of Global U>gistics. Midzynarodowy Kongres, Haga 1995.
Blanchard B.S., Logistics Engineering and Management. Prentice Hali, International
Edition, Englewood Cliffs, New Jersey 1992.
Czekaj J., Dresler Z., Podstawy zarzdzania finansami firm. PWN, Warszawa 1995.
Goembska E., logistyka jako zarzdzanie acuchem dostaw. Akademia Ekonomiczna
w Poznaniu, Pozna 1994.
Goembska E., Transport w systemie logistycznym przedsibiorstwa, Materiay III Midzynarodowej Konferencji Logistics'96, PTL, Warszawa 1996.
Hali A.D., Value System Design, Seminar Materials of Systems Engineering Summer
School. Pozna 1995.
Nowicki A., Systemy informacyjno-decyzyjne zarzdzania. Akademia Ekonomiczna we
Wrocawiu, Wrocaw 1991.
Owoc L, Elementy systemw ekspertowych. Akademia Ekonomiczna we Wrocawiu,
Wrocaw 1991.
Ponsard C, Ekonomiczna analiza przestrzenna. Akademia Ekonomiczna w Poznaniu,
Pozna 1992.
Ponsard C, Fustier B., Fuzzy Economics and Spatial Analysis. Collection de 1'IME
92, Dijon, Librarie de L'Universite.
Stern L., Haskett J., Conjlicl Management in Inlerorganization Relations. D. Ch. Boston
1989.
Tpfer-Mehdorn, Tolal (Jualily Management. Luchterhand - Verlag, 1994.
Wolisz A., Podstawy lokalnych sieci komputerowych. Tom I, WNT, Warszawa 1992.

2. Informatyczne systemy logistyki

2.1. Systemy informatyczne przedsibiorstw na tle

systemu logistycznego - podejcie systemowe
Szczegowe omawianie moliwoci informatyzacji w logistyce powinno by poprzedzone analiz funkcjonowania systemu logistycznego
wewntrz przedsibiorstwa i pomidzy przedsibiorstwami. Analiza taka
zostaa przeprowadzona w rozdziale pierwszym. Nastpny krok powinno
stanowi przeoenie" metod funkcjonowania systemw logistycznych i metod zarzdzania logistyk na systemy informatyczne. Analiza taka pozwoli
znale analogie i rnice midzy systemem logistycznym a suebnymi
wzgldem niego, systemami informatycznymi. Podejcie takie umoliwi
szersze spojrzenie na systemy informatyczne. Pozwoli na rozpatrywanie
tych systemw w zgodzie ze struktur organizacyjn przedsibiorstw oraz
z uwzgldnieniem ich powiza zewntrznych w acuchu dostaw.
W tym miejscu powrmy na chwil do definicji systemu logistycznego. Rozwamy dwa ujcia definicyjne systemu logistycznego oba zaprezentowane przez E. Goembsk. Przypomnijmy zatem definicj z pocztku pierwszego rozdziau pracy:
System logistyczny to zbir takich podsystemw, jak: zaopatrzenie, produkcja, transport i magazynowanie, zbyt, wraz z relacjami pomidzy podsystemami i midzy ich wasnociami, ze
sta dnoci do wzrostu stopnia zorganizowania systemu,
oraz rozwamy definicj nastpujc:
System logistyczny to celowo zorganizowany i poczony w
obrbie okrelonego ukadu gospodarczego fizyczny przepyw
strumieni towarw, ktremu towarzyszy przepyw rodkw finansowych i informacji.1
1
Goembsk E., Transport w systemie logistycznym. Problemy Ekonomiki Transportu, nr 2, 1994, s. 14.

36

Definicja pierwsza podkrela relacje midzy elementami systemu

logistycznego, a druga akcentuje dynamik systemu logistycznego i
uwzgldnia przepywy w nim. Na podstawie obu powyszych definicji
mona pokusi si o sformuowanie jednej, uwzgldniajcej oba ujcia
systemu logistycznego:
System logistyczny to celowo zorganizowany i poczony zesp
takich elementw (podsystemw) jak: produkcja, transport,
magazynowanie, odbiorca - wraz z relacjami midzy nimi oraz
midzy ich wasnociami, warunkujcymi przepyw strumieni towarw, rodkw finansowych i informacji.
Niech to ujcie bdzie wyjciowym dla przeprowadzenia dalszych
rozwaa.
Majc na uwadze powysz definicj, system logistyczny rozpatrywa mona wyrniajc w nim trzy paszczyzny (trzy struktury):
przestrzenn (akcentowan w definicji poprzez poczenie elementw systemu i przepyw strumieni towarw),
organizacyjn (definicja mwi o zorganizowaniu elementw systemu),
informacyjn (w definicji przejawia si w postaci przepywu
strumieni finansowych i informacji).
Na kadej z paszczyzn wystpuj przepywy oraz relacje pomidzy
elementami odpowiadajcych im struktur. Paszczyzny te s ze sob
silnie powizane i razem tworz spjny konglomerat opisujcy wielowymiarowy charakter systemu logistycznego. Dotyczy to w rwnej
mierze systemw w skali makro jak i systemw logistycznych poszczeglnych przedsibiorstw.
Paszczyzna przestrzenna odnosi si do lokalizacji ogniw acucha
logistycznego, miejsc popytotwrczych oraz do topologii sieci powiza midzy nimi. Rozmieszczenie przemysu wydobywczego, produkcji, magazynowania, transportu oraz odbiorcw kocowych jest cile zwizane z poziomem zagospodarowania przestrzennego. Zagospodarowanie przestrzenne danego regionu determinuje lokalizacj
ogniw logistycznych, ta za - ksztat kanaw dystrybucyjnych. W
zalenoci od topologii kanaw przepyww dbr wyrnia si: proste struktury jednostopniowe, oparte na bezporednim przepywie
dbr, bardziej zoone struktury wielostopniowe z punktami porednimi oraz struktury kombinowane. Wszystkie struktury stanowi tylko elementarne ukady acuchw logistycznych. Wspczesne tenden37

cje w organizacji produkcji, polegajce na usamodzielnianiu si poszczeglnych producentw i dostawcw, prowadz do przeksztacenia
tradycyjnych acuchw logistycznych w sieci. W takich sieciach
kady z wytwrcw czy dostawcw stanowi wze, w ktrym krzyuje si wiele acuchw logistycznych - jest wsplnym ogniwem
wielu acuchw dostaw. Czsto w skomplikowanej konfiguracji takich sieci trudno wyrni jakie regularne struktury. Mona natomiast, stosujc ujcie marketingowe, mwi o dugoci acucha
logistycznego jako o liczbie kolejnych uczestnikw w procesie przepywu dbr i o szerokoci - liczbie uczestnikw na kadym ze
szczebli obrotu; np. liczba rde pozyskania surowcw, producentw podzespow czy dystrybutorw. Szeroko na tym ostatnim
szczeblu jest zwizana z rodzajem dystrybucji: intensywnej, selektywnej lub ekskluzywnej.
Paszczyzna organizacyjna obejmuje metody organizacji i zarzdzania acuchem dostaw. Dopiero na tej paszczynie organizuje si
logistyk. Proces ten odbywa si poprzez zarzdzanie transportem,
zapasami i produkcj, organizowanie procesu zamwie, obsug zapasw, organizacj procesw kompletacji i opakowania, gromadzenie informacji, a wic poprzez dziaalno logistyczn - kluczow
i pomocnicz. Jest to zarazem punkt wyjcia do logistyki rozumianej
jako zarzdzanie acuchem dostaw. Celem takiego zarzdzania jest
wzajemna koordynacja funkcji poszczeglnych elementw systemu logistycznego w ramach trzech funkcji zarzdzania: operacyjnej,
finansowej i marketingowej. Odbywa si to poprzez dostosowanie metod i struktur zarzdzania do uwarunkowa interorganizacyjnych. Ogniwa acucha dostaw mog by zarzdzane w sposb scentralizowany, zdecentralizowany lub w ramach superorganizacji. We wszystkich tych przypadkach wymagana jest otwarto systemw zarzdzania w poszczeglnych ogniwach. W ramach ogniw natomiast zarzdzanie moe przybra form formaln, semiformaln bd nieformaln. Wybr jest uwarunkowany dziaalnoci przedsibiorstwa na rynku. Ten z kolei jest zmienny. Zatem immanentn cech paszczyzny organizacyjnej w warunkach dynamicznego rynku jest jej elastyczno.
Paszczyzna informacyjna natomiast odnosi si do szeroko rozumianych strumieni i zasobw informacyjnych logistyki. Uzupenia ona paszczyzn organizacyjn, reprezentujc wspomagajc zarzdzanie rol
38

informacji w systemach logistycznych. Zarzdzanie logistyczne wie

si z wieloci funkcji, kontaktem z ogromn liczb szczegw i danych. Wynikajce z tego trudnoci pokonywane s na paszczynie
informacyjnej. Musi ona stanowi paralel w stosunku do paszczyzny
przestrzennej poprzez realizowanie funkcji informacyjnych w cisym
powizaniu z fizycznymi przepywami dbr w kanaach dystrybucji.
Musi by precyzyjnie wyznaczona elementami systemu logistycznego.
Musi ona take by paralelna z paszczyzn organizacyjn. Dokonuje
si to poprzez dostosowanie struktury systemu informacyjnego oraz
lokalizacji systemw doradczych do metod i systemw zarzdzania.
Struktura systemw informacyjnych na paszczynie informacyjnej powinna zapewnia dostp do niezbdnych danych z poziomu kluczowych ognisk decyzyjnych paszczyzny organizacyjnej. Paszczyzna informacyjna stanowi odwzorowanie paszczyzny organizacyjnej i przestrzennej w postaci odpowiedniej konfiguracji systemw informacyjnych. Dziki otwartoci systemw informacyjnych jest to moliwe,
mimo i paszczyzny przestrzenna i organizacyjna nie s wzajemnie
odwzorowane. Odwzorowanie paszczyzny organizacyjnej odbywa si
w sensie funkcjonalnym, natomiast przestrzennej w sensie topologicznym. Elastyczno w dziedzinie systemw informacyjnych pokrywa
si z elastycznoci systemw zarzdzania. Jak z tego wynika, paszczyzna informacyjna stanowi wany cznik midzy paszczyzn
organizacyjn i przestrzenn, umoliwiajc stosowanie metod zarzdzania niezalenie od fizycznego ukadu przepyww i uwarunkowa
przestrzennych acucha dostaw (tab. 2.1 i rys. 2.1). Dziki temu, np.
scentralizowana organizacja dystrybucji moe unikn ujemnych skutkw centralizacji, a zdecentralizowana organizacja produkcji - wad
decentralizacji.
Definicja systemu logistycznego mwi o relacjach midzy rnymi funkcjonalnie elementami systemu i midzy ich wasnociami oraz
o przepywach zasileniowych i informacyjnych. Ma to swoje wyrane podoe w teorii systemw. Wedle tej teorii pod pojciem systemu rozumiany jest zbir elementw pozostajcych we wzaje2
mnych relacjach . Podejcie systemowe jest kluczem do rozumienia
2

L. von Bertalanffy, Oglna teoria systemw. Podstawy, rozwj, zastosowania.

PWN, Warszawa 1984, s. 86.

39

Tabela

2.1. Integracyjna rola paszczyzny informacyjnej

Paszczyzna
przestrzenna

Paszczyzna
informacyjna

obiekty gospodarcze

obiektowe systemy
informacyjne

acuch dostaw

ponadobiektowe systemy
informacyjne

sie kanaw dystrybucji

sie informatyczna

przepyw (dystrybucja) dbr

przepyw (dystrybucja)
informacji

skadowanie dbr

skadowanie informacji
(bazy danych)

Paszczyzna
organizacyjna

systemy (sieci) otwarte

otwarto

systemy elastyczne

elastyczno

systemy centralnego
przetwarzania

zarzdzanie scentralizowane

systemy rozproszone

zarzdzanie
zdecentralizowane

bazy danych kluczowych

kluczowa dziaalno
logistyczna

bazy danych pomocniczych

pomocnicza dziaalno
logistyczna

logistyki i wystpuje ono na kadej z wyodrbnionych wczeniej paszczyzn (tab. 2.2). Systemy odpowiadajce poszczeglnym paszczyznom s z punktu widzenia systemu logistycznego jego podsystemami.
Wzajemne powizania i relacje pomidzy elementami pewnej wyodrbnionej czy wyrnionej caoci, jak niewtpliwie jest acuch
dostaw, s czynnikiem decydujcym o podejciu systemowym. Przyjmijmy zatem, i podejcie systemowe to: sposb mylenia, sposb
rozwizywania problemw lub sposb postpowania, w ktrych zjawiska s traktowane kompleksowo w swoich zalenociach wewntrznych
i zewntrznych3. ! Dla zrozumienia caoci musimy zatem pozna zarwno jej czci, zalenoci midzy tymi czciami oraz powizania
caoci i czci z otoczeniem.
3 Habr J., Veprek J., Systemowa analiza i synteza. Nowoczesne podejcie do zarzdzania i podejmowania decyzji. PWE, Warszawa 1976, s. 12.

40

LAN (LocalArea Network) - lokalna sie komputerowa

WAN (Wide Area Network) - rozlega sie komputerowa

Rys. 2.1. Integrujca rola paszczyzny informacyjnej w systemach logistycznych

rdo: opracowanie wasne

T a b e l a 2.2. Paszczyzny a systemy i przepywy

Paszczyzna

System

Przepyw

przestrzenna
organizacyjna
informacyjna

dystrybucji
zarzdzania
informacyjny

fizyczny
polece
informacji"

Przepyw finansowy praktycznie zawiera si w przepywie informacji. Dzisiejsze

transakcje w biznesie dokonywane su bezporednio na kontach kontrahentw, a wic
dotycz zapisw w pamici komputerw.

System logistyczny nie jest zwyk sum skadnikw w nim wystpujcych. Ponad znaczenie poszczeglnych elementw systemu logistycznego przedkada si wzajemne zalenoci midzy nimi. To wanie one decyduj o synergetycznym efekcie zarzdzania logistycznego. Oznacza to, e zintegrowane zarzdzanie caym acuchem dostaw daje wypadkowy wynik wikszy, ni zarzdzanie poszczeglnymi jego elementami z osobna. Takie zintegrowane traktowanie acucha dostaw wpywa koordynujco na konfliktowe wobec siebie cele zarzdzania logistycznego. Reasumujc, za M. Sotysikiem4, stosowanie podejcia systemowego w logistyce powoduje dwie istotne konsekwencje:
z jednej strony umoliwia optymalizacj obejmujc rozwizania
caosystemowe zamiast suboptymalizacji rozwiza czstkowych,
z drugiej strony zabezpiecza decyzje logistyczne przez uwzgldnienie efektw synergii.
Podejcie systemowe w ramach procesu decyzyjnego moe peni
funkcj porzdkujc w zakresie rozumienia i przedstawiania rzeczywistoci. Porzdkowanie procesu mylowego moe dotyczy
wszystkich czynnoci decyzyjnych - od ustalenia problemu a po
realizacj wybranego rozwizania. Najwiksze zastosowanie w procesie decyzyjnym podejcie systemowe ma podczas analizy rzeczywistoci i konstruowania modeli. W przypadku rzeczywistoci logistycznej zastosowanie podejcia systemowego w w/w fazach procesu
podejmowania decyzji naley uzna za niezbdny warunek efektywnoci zarzdzania.
Mwic o systemie logistycznym nie wolno zatem zawa rozwaa do jednego elementu, podsystemu, czy konkretnej dziaalnoci. Koncentrujc si na szczegach logistyki zawsze naley pamita (choby w tle) o caoci zachodzcych w niej procesw i powiza. Staym elementem rozwaa o logistyce musi by mylenie o caoci". Std w dalszej czci rozwaa, powiconej ju systemom informatycznym, czsto bd pojawiay si sformuowania: integracja, koordynacja, synergia, caociowy, powizania, wspzalenoci, itp.
4 Sotysik M., Podejcie systemowe w badaniu problemw logistycznych. Gospodarka
Materiaowa i Logistyka, nr 11, 1995, s. 226.

42

2.2. Moliwoci informatyzacji w systemach

informacyjnych logistyki
2.2.1. Strumienie informacyjne w logistyce
Wszelkim przepywom rzeczowym towarzysz przepywy informacji. Warunkiem przepywu dbr midzy punktem nadania a punktem
odbioru jest wymiana informacji midzy nadawc a odbiorc. Przepyw
informacji odbywa si zarwno przed rozpoczciem przepywu dbr,
rwnolegle w czasie tego przepywu oraz po zakoczeniu przepywu dbr. Sferze przepyww informacyjnych powica si ostatnio duo uwagi, wyodrbniajc j pod pojciem - logistyki informacji.
P.W. Bolt5 uwaa logistyk informacji za najwaniejsz cz logistycznego przepywu. Informacja, jak twierdzi, jest kluczem do budowania
efektywnego acucha dostaw, ale jest to chyba najtrudniejsza dziedzina
do projektowania i wdraania.
Informacja jest bardzo istotna dla zarzdzania zasobami i czy nie
tylko wszystkie czci przedsibiorstwa, lecz take na zewntrz tworzy
poczenie firmy z klientem i dostawc. Logistyka informacji odgrywa
coraz istotniejsz rol i musi by efektywna nie tylko wewntrz firmy,
ale take na poczeniach zewntrznych. Tworzy ona niejako ukad
nerwowy integrujcy ogniwa acucha logistycznego, za pomoc ktrego moliwe jest sprawne sterowanie procesami transportu, magazynowania i produkcji za porednictwem podejmowanych na podstawie
przetworzonej informacji waciwych decyzji.
Strumienie informacyjne su zatem celom decyzyjnym jak i wykonawczym. Jest te pewna cz strumieni informacyjnych wewntrz
przedsibiorstwa, ktre su jedynie komunikacji oraz porozumiewaniu
si pracownikw i grup roboczych. Wszystkie te informacje s wane.
Ich posiadanie, waciwy obieg oraz sensowne wykorzystanie warunkuje sprawny i, co wane, racjonalny przepyw towarw w acuchu
dostaw oraz umoliwia jego optymalizacj. Jako e, jak twierdzi
J. Penc6, informacja to katalizator zarzdzania; czynnik, ktry scala
^ P.W. Bolt, Zarzdzanie przepywem produktw (Pipeline Management). Problemy
Magazynowania i Transportu, zeszyt specjalny, 1992, s. 33.
6
J. Penc, Strategie zarzdzania. Cz I, Placet, Warszawa 1994, s. 83.

43

funkcje zarzdzania i warunkuje jego skuteczno. Szybk, aktualn

i pewn informacj naley traktowa jak czynnik produkcji; rwnie
istotny jak: sia robocza, kapita i rodki pracy.
Przy wci rosncym asortymencie produkowanych dbr i jednoczesnym otwieraniu si na coraz szersze rynki, mamy do czynienia
z zakrojonymi na wielk skal i rozlegymi przestrzennie strumieniami
przepyww. Przy tak masowych, w dzisiejszych czasach, przepywach
dbr rzeczowych, konieczne jest zastosowanie technologii informatycznych dla przetwarzania towarzyszcego tym przepywom ogromu
informacji. Tylko komputery s bowiem w stanie zapanowa nad tak
iloci informacji i szybko j przetwarza. Zastosowanie tej technologii doprowadzio do cakowitej automatyzacji procesw przetwarzania danych, w ktrej rola czowieka sprowadza si jedynie do sprawowania nadzoru. Pojawienie si sprztu mikrokomputerowego (w latach osiemdziesitych naszego stulecia) doprowadzio do rewolucji w
zakresie przetwarzania danych oraz usprawnienia metod zarzdzania.
Obszar gospodarowania dobrami i usugami zosta znaczco udroniony dziki wprowadzeniu nowych kanaw komunikacji. Mwi si o
kolejnej - komunikacyjnej - rewolucji w gospodarce kapitalistycznej7.
Jednak wykorzystanie moliwoci, jakie niesie ze sob technika komputerowa, wymaga waciwego przygotowania przedsibiorstwa do jej
przyjcia.
Strumienie informacyjne logistyki s punktem wyjcia do rozwaa
na temat systemw informatycznych. To wanie istnienie strumieni
informacyjnych w logistyce i ich ogromna rola, spowodoway gwatowne zainteresowanie logistyki systemami informatycznymi. Strumienie
informacyjne stanowi baz do projektowania i wdraania systemw
informatycznych, czy szerzej informacyjnych w zarzdzaniu acuchem dostaw.
Szybko wyksztaciy si grupy funkcji informacyjno-decyzyjnych, gdzie powszechne stao si stosowanie systemw kompute8
rowych. C. Skowronek i Z. Sarjusz-Wolski wyrniaj cztery takie
obszary:
7
E. Goembska, Ekonomiczne efekty stosowania logistyki dystrybucji. Problemy
Magazynowania i Transportu, zeszyt specjalny, 1991, s. 60.
C. Skowronek, Z. Sarjusz-Wolski, logistyka w przedsibiorstwie. PWE, Warszawa
1995, s. 261.

44

 planowanie procesw logistycznych w rnych przekrojach i horyzontach czasowych: m. in. prognozowanie popytu, planowanie potrzeb materiaowych,
koordynacja zdarze, operacji i procesw logistycznych w caym
acuchu przepywu dbr materialnych i usug,
monitoring i kontrola przebiegu operacji logistycznych: zakupu,
sprzeday, ksztatowania zapasw itp.,
operacyjne sterowanie procesami logistycznymi, zwaszcza dostawami, transportem, magazynowaniem, fizyczn dystrybucj itp.
Wraz z jakociowym rozwojem technologii komputerowych naley
w najbliszych latach oczekiwa opanowania przez nie kolejnych, nowych obszarw dziaalnoci logistycznej. Oczywicie informatyzacja
powinna obj wszystkie kluczowe obszary dziaalnoci logistycznej,
nakrelone w rozdziale pierwszym.
2.2.2. Systemy informacyjne przedsibiorstw
W kadej dziaalnoci gospodarczej spotykamy si z potrzebami
informacyjnymi. Rozwizywanie biecych problemw, wytyczanie zamierze i krelenie przyszych scenariuszy dziaania wymaga posiadania
przydatnych informacji9. Informacji aktualnych, prawdziwych i dokadnych. Tak okrelone wymagania informacyjne mog zosta zaspokojone
tylko poprzez zapewnienie cigoci w czasie strumieni zasile informacyjnych. Do realizacji funkcji zarzdzania, takich jak: planowanie,
organizowanie, kierowanie, motywowanie czy kontrola s potrzebne od9

W cybernetyce informacj nazywa si kady czynnik, dziki ktremu obiekt odbierajcy go (czowiek, organizm ywy, organizacja, urzdzenie automatyczne) moe polepszy swoj znajomo otoczenia i bardziej sprawnie przeprowadzi celowe dziaanie. Za:
leksykon naukowo-techniczny. Wyd. 3, WNT, Warszawa 1984.
Definicja ta akcentuje istotne znaczenie informacji z punktu widzenia poznania otoczenia i zachodzcych w nim procesw oraz wpyw informacji na sprawno procesu zarzdzania. Tak sformuowana definicja informacji jest najbardziej odpowiednia jako punkt
wyjcia do przeprowadzenia dalszego rozumowania, jak i do formuowania kolejnych, zorientowanych na inne aspekty definicji. Tak wanie definicj informacji sformuowa
J. Penc: w rozumieniu nauki o zarzdzaniu informacja oznacza wiedz potrzebn do okrelenia i realizacji zada sucych do osigania celw organizacji, a cilej: waciwo wiadomoci lub sygnau polegajc na zmniejszeniu nieokrelonoci lub niepewnoci co do stanu albo dalszego rozwoju sytuacji, ktrej ta wiadomo dotyczy.
r d o : J. Penc, Strategie..., s. 82.

45

powidnie zasoby informacji. Tworzenie zasobw informacyjnych ma

na celu minimalizowanie luki informacyjnej, jako rnicy midzy wiedz pen a wiedz aktualnie dostpn, odczuwanej przez decydentw
w obliczu koniecznoci podjcia decyzji.
Badanie potrzeb informacyjnych, majce na celu ustalenie rde
informacji, musi odbywa si przy uwzgldnieniu dwch kryteriw:
kosztw i uytecznoci. Uyteczno informacji zaley od tego, ile ona
dodaje do posiadanej ju przez menedera wiedzy. Nie ma informacji
uniwersalnie uytecznych. Uyteczno taka zaley od konkretnej sytuacji. Dopiero wtedy mona okreli, jaki zakres tematyczny, szczegowo i stopie dokadnoci s odpowiednie. Wtedy te mona
przeprowadzi rachunek kosztw zwizanych z pozyskiwaniem informacji. Ma on suy osigniciu rwnowagi midzy kosztami pozyskania a korzyciami, wynikajcymi z wykorzystania informacji. Posugujc si kategoriami ekonomicznymi powiemy, e pozyskiwanie informacji sucych podjciu decyzji naley kontynuowa tak dugo,
dopki marginalny koszt tego pozyskiwania jest mniejszy od marginalnych korzyci, wynikajcych z efektw podjtej na ich podstawie
decyzji.
Potrzeby informacyjne prowadz do stworzenia systemu informacyjnego przedsibiorstwa jako ukadu kanaw przepywu informacji
w przedsibiorstwie razem z punktami jej przetwarzania. W rozwaaniach dotyczcych obiektw gospodarczych zwykle lokalizuje si system informacyjny w systemie zarzdzania. Tak umiejscowiony system
informacyjny stanowi podsystem systemu zarzdzania. Jednak system
informacyjny jest na tyle samodzielnym podsystemem, e praktycznie
mona mwi o wyodrbnionym systemie informacyjnym. System informacyjny w przedsibiorstwie integruje funkcjonowanie systemu zarzdzania z innymi podsystemami obiektu gospodarczego, np. z systemem wytwarzania w przedsibiorstwie produkcyjnym lub z systemem obrotu towarowego w przedsibiorstwie handlowym. System informacyjny obejmuje swym zasigiem cao dziaalnoci obiektu gospodarczego.
Dokadnie rzecz ujmujc, system informacyjny obejmuje zbiory informacyjne, a wic zasoby informacji oraz te elementy, ktre umoliwiaj zasilanie, utrzymanie i dostarczanie uytkownikowi tych zasobw.
Elementami tymi s nadawcy i odbiorcy informacji oraz technicznoorganizacyjne rodki zbierania, komunikacji, przetwarzania i ochrony
46

informacji10. Tak wic zbieranie, gromadzenie, przetwarzanie, przechowywanie i przekazywanie decydentom informacji, sucych podejmowaniu
przez nich racjonalnych decyzji, okrela podstawowe zadania systemu informacyjnego. Analogicznie - odnoszc definicj systemu informacyjnego
do acucha dostaw - zbir kanaw przepywu informacji w grupie
przedsibiorstw i w ogniwach acucha logistycznego, tworzy system informacyjny caego acucha dostaw. System informacyjny musi zaspokaja
potrzeby informacyjne wszystkich jego uytkownikw.
System informacyjny, w ktrym do przesyania i przetwarzania oraz
gromadzenia informacji wykorzystuje si technologi teleinformatyczn,
nazywa si systemem informatycznym przedsibiorstwa. Kady system
zarzdzania, tak w skali mikro- jak i makrogospodarczej, wyksztaca
dla swych celw suebny wzgldem siebie system informacyjny. Wynika z tego, i kade przedsibiorstwo, niezalenie od stopnia skomputeryzowania, posiada pewien system informacyjny jako konieczny do
zarzdzania jego dziaalnoci. Zatem pojcie systemu informacyjnego
jest szersze od pojcia systemu informatycznego, gdy obejmuje take
czynnik ludzki jako rodek gromadzenia i przetwarzania danych oraz
tradycyjne metody komunikacji midzyludzkiej (np. gosowej i poprzez
tradycyjne media papierowe) jako rodki zbierania i przekazywania informacji. System informatyczny zawiera si wic w systemie informacyjnym przedsibiorstwa, obejmujc tylko skomputeryzowan jego
cz. W dalszej czci ksiki oba pojcia bd stosowane zamiennie,
natomiast w sytuacji, kiedy rozwaania dotyczy bd tylko tej czci
systemu informacyjnego, ktra zostaa wsparta technologi informatyczn, mwi bdziemy wycznie o systemie informatycznym". Skomputeryzowany system informacyjny stanowi jego posta docelow, aczkolwiek z wyej wymienionych powodw nigdy nie bdzie moliwa
rwnowano znaczeniowa tych poj.
W literaturze anglojzycznej nie stosuje si rozrnienia na systemy
informacyjne i systemy informatyczne, co jest po czci wyrazem powszechnego zastosowania informatyki w tych systemach, a po czci
brakiem odpowiedniego sowa. Mwi si co najwyej o systemach
informacyjnych wspartych technologi komputerow (ang. Computer
Supported Information System). Nazewnictwo przyjte w niniejszej pra10

s. 15.

Kisielnicki J., Informatyczna infrastruktura zarzdzania. PWN, Warszawa 1993,

47

cy odpowiada temu podziaowi, uatwiajc odniesienie do literatury

zachodniej, a jednoczenie autorzy uniknli w ten sposb pewnego
zawenia pojciowego, wystpujcego w jzyku polskim. Ot system informatyczny" moe oznacza take w skrajnym przypadku odosobniony komputer wraz z urzdzeniami peryferyjnymi. W tej sytuacji
stosowanie tego pojcia w miejsce systemu informacyjnego" stanowioby zbyt daleko idce uproszczenie.
System informacyjny przyjo si te definiowa jako mechanizm
przeksztacajcy wejcia do systemu w wyjcie z tego systemu. Takie
okrelenie akcentuje wan rol systemw informacyjnych, mianowicie
przetwarzanie zebranych danych w informacje. Pojcia danych i informacji
zasadniczo rni si od siebie. Informacja to zesp danych poddany
obrbce, uporzdkowaniu, odpowiednio zorganizowany, dziki czemu nabiera sensu, staje si przydatny i niesie wiedz. Spord podstawowych
sposobw wydobywania informacji ze zbioru danych wymieni mona
agregacj, korelacj, analiz trendw, analiz porwnawcz, analizy statystyczne itd. Ponadto to, czy dane stanowi informacj, zaley od osoby,
do ktrej s adresowane. Musz by one dla niej interesujce, zrozumiae,
mie warto i nie pokrywa si z posiadanymi zasobami. System informacyjny przetwarzajc i organizujc dane, wyzwala z nich informacje,
ktre nastpnie udostpnia waciwym odbiorcom-uytkownikom systemu,
jako podstaw dziaania menederskiego. Tak rozumiany system infonnacyjny przedstawiono na rysunku 2.2.

Rys. 2.2. Rola systemu informacyjnego w przedsibiorstwie

r d o : opracowanie wasne

48

Specyfika procesw zachodzcych w systemie informacyjnym oraz

rozwj technologii informatycznych w ostatnim dziesicioleciu spowodoway bardzo du liczb wdroe zinformatyzowanych systemw informacyjnych w przedsibiorstwach. Zdaniem S. Abta i H. Woniaka"
logistyka na bazie systemw informatycznych zmierza ponad podziaami organizacyjnymi przedsibiorstw ku ich integracji, by zapewni
optymalne ksztatowanie acuchw zaopatrzeniowych od momentu pozyskania surowcw, poprzez ich przerb, dystrybucj w rnych ogniwach handlu, a do ostatecznego nabywcy. Mona te wysnu wniosek idcy dalej, e zasadno zintegrowanego traktowania procesw
dystrybucyjnych, wynika midzy innymi z rozwoju rodkw i systemw przesyania i przetwarzania informacji.
Przepywy informacyjne w przedsibiorstwie, a co za tym idzie
system informacyjny przedsibiorstwa, zespalaj ca organizacj
i umoliwiaj waciwe planowanie i podejmowanie decyzji, precyzowanie spjnych celw oraz koordynacj dziaa - tak wane w zarzdzaniu logistycznym. System informacyjny, jako kluczowy dla zarzdzania, powinien charakteryzowa si wysok niezawodnoci i wydajnoci. Niezawodno rozumiemy jako prawdopodobiestwo speniania przez system (w okrelonym czasie) postawionych mu wymaga.
Wydajno za jako stosunek midzy wartoci wydatkowan na system a uzyskan z systemu. Zapewnienie wydajnoci i niezawodnoci
w kadych warunkach dziaania przedsibiorstwa wie si z elastycznoci systemu.
Elastyczno to umiejtno dostosowania do zmieniajcego si otoczenia, przejawia si w moliwociach rozwoju systemu. Zapewnienie
dostatecznej niezawodnoci, wydajnoci i niezbdnej elastycznoci musi
by konfrontowane z kosztami oraz powinno by ekonomicznie uzasadnione. Obieg informacji wewntrz przedsibiorstwa nie jest zamknity. Oczywicie znaczna cz informacji krcych w systemie
informacyjnym nie przedostaje si na zewntrz firmy, jednak do celw
decyzyjnych pobiera si wiele informacji z jej otoczenia. Zwizane
jest to chociaby z realizacj umw kupna/sprzeday, badaniem rynku
(otwarcie na klienta), czy pozyskiwaniem informacji o konkurentach.
Informacje z otoczenia maj charakter prospektywny jak i retrospektywny. Informacje prospektywne obejmuj zwykle pewne prognozy
1

' S. Abt, H. Woniak, Podstawy logistyki. Uniwersytet Gdaski, Gdask 1993, s. 7.

49

statystyczne dotyczce przyszoci gospodarczej, np. dane publikowane

przez GUS, informacje o potencjalnych konkurentach czy plany gospodarcze rzdu. Informacje o charakterze retrospektywnym dotycz
wystpowania pewnych powtarzajcych si (mniej lub bardziej regularnie) zjawisk, np. okresowych waha popytu, a take poczyna konkurentw i wasnych na rynku. Na podstawie tych informacji planuje
si dziaalno logistyczn. Informacja moe by rodkiem walki konkurencyjnej. Takie wykorzystanie zasobw informacyjnych nadaje systemowi informacyjnemu charakter strategiczny.
Najlepiej to wida wtedy, gdy system informacyjny jest projektowany i wdraany pod ktem wspierania obranej strategii przedsibiorstwa12. Otwarto systemw informacyjnych pozwala na czenie za
ich porednictwem przedsibiorstw w grupy. Ma to podstawowe znaczenie dla logistyki. System informacyjny obejmujcy grup przedsibiorstw, tzw. system ponadobiektowy, zapewnia wymian midzy nimi okrelonych informacji w celu podejmowania w kadym z tych
przedsibiorstw decyzji, uwzgldniajcych zachodzce midzy nimi powizania.
Na podstawie powyszego mona, reasumujc, okreli pi fundamentalnych zasad tworzenia systemw informacyjnych dla logistyki:
niezawodno,
wydajno,
elastyczno,
otwarto,
efektywno ekonomiczn.
Zasady te mog zosta spenione tylko w skomputeryzowanych systemach informacyjnych, przeto wycznie takie systemy stosuje si
w logistyce.
Informatyzacja, jako proces usprawniania zarzdzania, powinna
mie charakter etapowy. Ze wzgldu na jej znaczne koszty, naley
wiadomie wyznaczy obszary systemu zarzdzania podlegajce informatyzacji; jasno okreli gwne wymagania stawiane przed systemem
informatycznym; by wiadomym jego ogranicze i - co bardzo istotne
zda sobie spraw z koniecznoci zmian wielu postaw ludzkich zwi12

Zagadnienie strategicznego wykorzystania zasobw informacyjnych i techniki informacyjnej podejmuj: M. Kura, L.E. Duxbury, Potrzeba strategicznych zastosowa techniki informacyjnej. Informatyka, nr 8, 1995, s. 5-11.

50

zanych z lkiem przed now technologi i zmianami w ustabilizowanym dziaaniu komrek organizacyjnych. Naley te pamita, e informatyzacja obiegu informacji wymusza konieczno zapewnienia jego
bezpieczestwa w systemach komputerowych, gwarancj poufnoci informacji i jej autentycznoci. rodki zapewniajce takie bezpieczestwo
danych s ju technicznie osigalne.
Na podstawie analizy przebiegu dotychczasowych procesw informatyzacji w przedsibiorstwach mona wyodrbni dwie podstwawowe
strategie informatyzacji. Pierwsza z nich to strategia obszarowa, w
ktrej przedmiotem informatyzacji jest jeden z systemw przedsibiorstwa lub jego cz. Najczciej informatyzacji podlega system informacyjny. Jest on najatwiejszy do informatyzowania ze wzgldu na
charakter zachodzcych w nim procesw. Trzeba jednak uwzgldni
przysze potrzeby i kolejne etapy informatyzowania, aby unikn lepych zaukw i pozostawi furtk na przyszo. Drug strategi informatyzacji jest strategia globalna, polegajca na komputeryzacji caego obiektu gospodarczego - wszystkich jego podsystemw. W praktyce spotyka si strategie mieszane, np. informatyzacja jednego podsystemu i pewnych funkcji z innych podsystemw.
Lata dziewidziesite s bez wtpienia dekad informacji, ktra ma coraz wiksze strategiczne znaczenie. Staa si ju ona sama w
sobie przedmiotem zarzdzania i kontroli, czemu wyraz daje pojawiajce si coraz czciej w literaturze zachodniej pojcie Information
Resource Management. Zarzdzanie informacj odbywa si w szeroko pojtych systemach informacyjnych, ktrych zautomatyzowan postaci s systemy informatyczne. Systemy informatyczne logistyki wspomagajce przepyw informacji, zwizanej z przemieszczaniem dbr w kanaach dystrybucji; jak i zapewniajce przepyw informacji nie zwizanej bezporednio z przepywami rzeczowymi, a gwarantujcej sprawne zarzdzanie i podejmowanie decyzji kierowniczych; opieraj si na szeroko rozumianej infrastrukturze informatycznej, standardowych nonikach informacji i standardowych zasadach wymiany danych. Systemy te su szeroko pojtej automatyzacji rutynowych czynnoci, wspomaganiu wielu procesw zachodzcych w przedsibiorstwie, a take gromadzeniu danych i wspomaganiu decyzji.
Aspekty te zostan omwione w dalszej czci tego rozdziau. Zagadnienie wspomagania decyzji zostanie dodatkowo przedstawione w rozdziale trzecim.
51

2.2.3. Logistyczny system informacji

Sprawnie funkcjonujcy system informacyjny przedsibiorstwa jest
wystarczajcy pod wzgldem dostarczania niezbdnych informacji do
podejmowania optymalnych decyzji z punktu widzenia konkretnego,
samodzielnego przedsibiorstwa. Jednak zarzdzanie caym acuchem
dostaw dotyczy wielu przedsibiorstw - ogniw tego acucha i co za
tym idzie, wielu elementw systemu logistycznego, takich jak: transport, magazynowanie, produkcja, obsuga klientw. Zatem taka optymalizacja wewntrzorganizacyjna odbywaaby si ze szkod dla logistyki i jej kosztem. Podobnie jak procesy logistyczne w swej istocie zmierzaj do kompleksowego zarzdzania procesami przepywu
w postaci zintegrowanego acucha dostaw, tak i procesy informacyjne - wspomagane szeroko pojt technik informacyjn - zmierzaj do
stworzenia logistycznego systemu informacji LIS (ang. Logistics Information System). Wie si to z potrzeb wiadczenia usug logistycznych.
Istot LIS-u jest gromadzenie i przetwarzanie danych oraz udostpnianie ich po przetworzeniu jako informacje, suce podejmowaniu odpowiednich decyzji w celu koordynowania dziaa logistycznych. Chocia LIS udostpnia informacje niezbdne do podejmowania decyzji logistycznych w konkretnym przedsibiorstwie - ogniwie systemu logistycznego, to jednak tak podjta decyzja uwzgldnia koordynacj z innymi ogniwami systemu logistycznego na rzecz
realizowania podstawowych celw logistyki. M. Christopher13 zwraca
uwag na trzy zasadnicze funkcje logistycznego systemu informacji
(rys. 2.3):
funkcj obsugi klienta i komunikacji, zorientowan na doskonalenie relacji klient-dostawca,
funkcj planowania i sterowania, zwizan z wyprzedzaniem w
czasie wymaga klientw oraz monitorowaniem przepyww fizycznych
w celu stwierdzenia odchyle w stosunku do planu,
oraz funkcj koordynacji, odpowiedzialn za powizanie dziaa
logistycznych w jeden spjny system.
13

M. Christopher, Strategia zarzdzania dystrybucj. Placet, Warszawa 1996,

s. 120-124.

52

Rys. 2.3. Funkcje logistycznego systemu informacji

r d o : M. Christopher, Strategia zarzdzania dystrybucj. Placel, Warszawa 1996, s. 122

LIS jest te doskonaym rozwizaniem dla acucha dostaw, funkcjonujcego w formie superorganizacji. Wiadomo ju z lektury pierwszego rozdziau, e skuteczno zarzdzania logistyk w ramach
superorganizacji zaley midzy innymi od wykorzystania wszystkich
informacji zwizanych z dziaalnoci logistyczn, moliwoci gromadzenia ich, szybkiego przesyania pomidzy wszystkimi czonkami
superorganizacji oraz od moliwoci wykorzystania ich na wsplnym
polu decyzyjnym. Wszystko to zapewnia LIS, obejmujcy swym zasigiem cao superorganizacji. Wyznaczenie w ramach superorganizacji - na bazie logistycznego systemu informacji - wsplnego pola
decyzyjnego, stanowi idealny grunt do wdroenia zintegrowanych systemw decyzyjnych sucych logistyce.
Dziaalno systemu informacji rozpoczyna si od zdobywania danych, ktre s niezbdne przy podejmowaniu decyzji. Dane niezbdne
dla systemu logistycznego powinny pochodzi z wielu rnych rde.
LIS korzysta zarwno ze rde wewntrznych w stosunku do acucha
logistycznego, ktremu suy; jak i ze rde zewntrznych. Musz
one obejmowa caoksztat dziaa logistycznych. Bd to na bieco
53

napywajce dane, dotyczce: czynnoci transportowych, magazynowych, dane z procesu produkcyjnego i procesu obsugi klienta. Inne,
rwnie niezbdne informacje, pochodz od wszystkich przedsibiorstw
ogniw acucha dostaw i uwzgldniaj: dostawcw, porednikw,
spedytorw, dystrybutorw i odbiorcw, czyli wszystkie jednostki gospodarcze biorce udzia w wiadczeniu usugi logistycznej. Odbiorcy
kocowi produktu logistycznego s bardzo istotnym i cennym rdem
informacji. Ich zamwienia zbierane przy otwieraniu zlecenia, dostarczaj najbardziej wiarygodnych danych o aktualnych tendencjach zakupw. rda zewntrzne obejmuj dane na temat otoczenia rynkowego, finansowego, prawnego i fizycznego systemu logistycznego.
W zinformatyzowanym systemie informacyjnym do technicznych
rodkw zbierania danych zalicza si: sieci teleinformatyczne wraz z
technik elektronicznej wymiany dokumentw - EDI, systemy automatycznej identyfikacji oraz systemy nawigacji satelitarnej. Przy tym sieci
teleinformatyczne i EDI su nie tylko pozyskiwaniu, ale take wymianie danych w ramach acucha logistycznego i emitowaniu ich na
zewntrz. Za pomoc sieci informatycznej pewna cz informacji moe by przesana do klientw lub kontrahentw, np. cennik lub udostpniona na zewntrz, np. w celach promocyjno-reklamowych. Przedsibiorstwo wczone do wiatowej sieci informatycznej ma dostp do
niezliczonej liczby bankw danych i serwisw informacyjnych. Moe
pobiera z nich rozmaite dane, np. aktualne taryfy przewozowe i celne,
dane statystyczne w ujciu branowym i regionalnym, informacje o
ksztatowaniu si popytu, dane demograficzne czy nawet aktualnoci
zwizane z utrudnieniami w ruchu komunikacyjnym albo kursy walut.
Dane istotne dla logistycznego systemu informacji pochodz - bardzo
czsto - od samych klientw. Mog one napywa take poprzez EDI
- w ten sposb coraz czciej dokonuje si zamwie. To wanie
klienci, dokonujc zamwie, informuj firm o aktualnych tendencjach
rynku. Cz danych zostaje przeniesiona ze rde drukowanych, jak
np. sprawozdania z dziaalnoci przedsibiorstwa czy wyniki bilansowe,
biznes plan oraz dane publikowane w pracach badawczych i rnego
rodzaju raportach (cho i te s ju zwykle opracowywane w systemie
komputerowym) oraz z czci dokumentw, pozostajcych w dalszym
cigu w postaci papierowej.
Kluczowe jest take czerpanie informacji z kanau marketingowego.
Wyniki bada marketingowych suce opracowaniu prognozy popytu,
54

s dostpne poprzez system informacji marketingowej MIS (ang. Marketing Information System). Zadaniem tego systemu jest gromadzenie,
przetwarzanie i przechowywanie zbioru danych oraz analiza, prezentacja i udostpnianie wynikw jako informacji koniecznych przy podejmowaniu decyzji marketingowych14. MIS stanowi pomost pomidzy ogniwami obrotu towarowego a ich otoczeniem. Efektem stosowania
MIS-u w procesach logistycznych jest przyjmowanie zamwie, magazynowanie i transport15.
Rwnie istotne jest sprzenie systemu informacji logistycznej z systemem informacyjnym produkcji poprzez komputerowe systemy zintegrowanego wytwarzania CIM (ang. Computer Integrated Manufacturing). Celem sprzenia rnych systemw informacyjnych dla potrzeb
logistyki jest optymalizacja acucha dostaw w kontekcie redukcji kosztw i midzyczasw operacyjnych, przy jednoczesnym wzrocie efektywnoci dziaalnoci logistycznej i jakoci usug. Warto podkreli,
e sprzenie takie praktycznie jest moliwe tylko poprzez koordynacj
systemw informacyjnych przy wykorzystaniu technologii komputerowej. Warunkiem koniecznym tej integracji jest otwarto systemw
informacyjnych. Otwarto systemw informacyjnych przedsibiorstw w
acuchu logistycznym oznacza w konsekwencji traktowanie rwnie
przedsibiorstwa jako systemu otwartego, powizanego z otoczeniem.
Takie podejcie do przedsibiorstw jest spowodowane systemowym
charakterem logistyki.
Graficzny obraz logistycznego systemu informacji wraz z kanaami
informacyjnymi i technikami zbierania danych z rnych ogniw acucha dostaw przedstawia rysunek 2.4.
Wykorzystanie systemw informacyjnych w zarzdzaniu logistyk
daje szereg korzyci. W sferze transportu wymieni mona bardziej
efektywn realizacj funkcji przewozowych, a wic przede wszystkim
lepsze wykorzystanie taboru i jego adownoci oraz bardziej efektywne
- czasowo i kosztowo - planowanie przewozw. Efekty w sferze
magazynowania i gospodarki zapasami prowadz do oglnego zmniejszenia zaangaowania kapitaowego w zapasy we wszystkich ogniwach,
co staje si moliwe dziki skrceniu cykli dostaw. Sfera realizacji
14
Systemowi informacji marketingowej powicono wicej miejsca w: E. Duliniec, Badania marketingowe w zarzdzaniu przedsibiorstwem. PWN, Warszawa 1994, s. 143160.
15
E. Goembska, Ekonomiczne efekty..., s. 62.

55

zamwie zostaje znacznie usprawniona przy wzrocie elastycznoci

i niezawodnoci komunikacji z odbiorcami produktu logistycznego,
a take w ramach wewntrznych relacji dostawca-odbiorca w samym
acuchu. Niezalenie od generowania efektw w ramach kadej ze
sfer logistyki, bezspornie zarzdzanie acuchem dostaw w oparciu
o logistyczny system informacji jest bardziej wiadome powiza midzy podstawowymi sferami dziaalnoci logistycznej i wspzalenoci
w funkcjonowaniu jej podsystemw. Rodzi to wyrane korzyci w zakresie caego systemu.
Korzyci takie dostrzegy ju przedsibiorstwa handlowe, ktre zainicjoway wdroenie efektywnej strategii obsugi klienta - ECR (ang.
Efficient Consumer Response)16 w dystrybucji wyrobw gotowych.
Strategia ta bazuje na cisej wsppracy wszystkich ogniw dystrybucji
(od wytwrcy, poprzez dystrybutorw i hurtownikw, na sprzedawcach
detalicznych koczc) przy wykorzystaniu nowoczesnych technik informacyjnych. Poprawio to poziom obsugi klienta, zredukowao koszty
dziki zmniejszeniu wielkoci zapasw i lepszemu wykorzystaniu po16

Ide ECR opisuje m.in.: R. Swarcewicz, Efektywna strategia obsugi klienta. Logistyka, nr 2, 1996, s. 55-58.
56

siadanych zasobw. W koncepcji tej mamy, podobnie jak w przypadku

LIS-u, rozwinite systemy informatyczne oraz, podobnie jak w przypadku superorganizacji, zastpienie konkurencji pomidzy partnerami
handlowymi ichmi wzajemn wspprac. Systemy takie, bdce podsystemami szerzej pojtego LIS-u, stanowi dobr prognoz dla spopularyzowania i tworzenia przedsiwzi obejmujcych cay acuch dostaw i przynoszcych dalsze korzyci. Istotne jest, e dostrzeono zalety integracji ogniw logistycznych na bazie systemw informacyjnych,
co daje nowe moliwoci.
Istot logistycznego systemu informacji jest pozyskiwanie, gromadzenie i przetwarzanie danych dla wykorzystania ich w procesach podejmowania decyzji i sterowania dziaaniami logistycznymi. Logistyczny system informacji, jako ponadobiektowy system informacyjny grupy
przedsibiorstw, warunkuje skuteczno koordynacji procesw logistycznych. Jednoczenie LIS integruje cay acuch dostaw na paszczynie przepyww informacyjnych, wspartych technologi informatyczn.
W literaturze zachodniej mwi si coraz czciej o komputerowo zintegrowanej logistyce - CIL (ang. Computer Integrated Logistics). Integracja obejmuje wszystkie ogniwa acucha: od rde pozyskania
surowcw, poprzez ogniwa wytwrcze, dystrybucyjne, handlowe wraz
z przewonikami oraz bardzo ostatnio popularnymi firmami wiadczcymi usugi logistyczne (ang. third party logistician), a po kocowego
klienta. Klienta kocowego mona rozpatrywa nie tylko w sensie
instytucjonalnym, ale take personalnym jako miejsce finaowej konsumpcji konkretnego towaru. W wielu krajach mona ju dokonywa
zakupw nie wychodzc z domu poprzez sieci komputerowe (tzw.
wirualny sklep). Rwnie poprzez sieci teleinformatyczne wiele przedsibiorstw zachodnich dociera do potencjalnych klientw, promujc
swoje wyrobu i usugi (ang. telemarketing).
Logistyczny system informacji przypomina o znaczeniu przepyww
informacyjnych w logistyce, podkrela ich integrujc rol oraz w sposb istotny przyblia ide caociowego, skoordynowanego zarzdzania
acuchem dostaw. Moe by ona zrealizowana w praktyce po zastosowaniu systemw wspomagania decyzji, czyli dalszej informatyzacji,
dotyczcej ju systemw informacyjnych zarzdzania w ogniwach tego
acucha. Wspomaganie decyzji moe rwnie odbywa si na wsplnym obszarze decyzyjnym superorganizacji. Istnienie jednego systemu
informacyjnego logistyki obejmujcego wszystkie funkcje i procesy lo57

gistyczne - z uwzgldnieniem procesu wytwrczego - odzwierciedla

najnowsz koncepcj logistyki, w ktrej nie istniej sztuczne podziay
na logistyk zaopatrzenia, produkcji i dystrybucji.
2.2.4. rodki techniczne realizacji systemw informacyjnych
logistyki
Realizacja systemw informacyjnych, w tym take logistycznego
systemu informacji, opiera si na szeroko rozumianej infrastrukturze
teleinformatycznej. W dalszym cigu zostan zaprezentowane rodki
techniczne tej infrastruktury17. Zostay one take zaznaczone na rysunku 2.4. w powizaniu z odpowiednimi wejciami informacyjnymi LISu. Oczywicie omwione poniej rodki techniki informacyjnej nie odnosz si tylko do LIS-u, wystpuj w kadym innym systemie informacyjnym. Logistyczny system informacji jako najbardziej rozwinity
system informacyjny logistyki korzysta ze wszystkich tych technicznych
udogodnie.
Jednym z podstawowych rodkw technicznych s wszelkiego rodzaju sieci teleinformatyczne18. W Polsce powszechnie znane i wykorzystywane w obiektach gospodarczych s sieci lokalne. S one najprostsz form sieci komputerowych. Obejmuj swym zasigiem okrelone pomieszczenie, wydzia, budynek czy zesp blisko siebie pooonych budynkw. Sieci te s zwykle oparte na komputerach osobistych klasy IBM PC. Instalacje sieci lokalnych stanowi usprawnienie
dziaania organizacji, w ktrej zainstalowano ju komputery. Sie kom17

Infrastruktura informatyczna to nie tylko rodki techniczne. Do infrastruktury tej

zalicza si take zasoby informacyjne, modele, systemy kodowania i algorytmy. Bez ich
uwzgldnienia nie mona mwi o systemie informatycznym. Wydaje sie jednak, e s one
integraln czci systemu informacyjnego kadego przedsibiorstwa, niezalenie od stopnia
jego skomputeryzowania. Ich zaliczenie do infrastruktury informatycznej jest konsekwencj
wprowadzenia informatyki w postaci rodkw technicznych. Zasoby informacyjne przekadane s na jzyk danych komputerowych, modele przybieraj posta matematyczn, systemy
kodowania i algorytmy jako sposoby postpowania zostaj zaimplementowane w systemie
komputerowym. Z tego wzgldu ta cz infrastruktury informatycznej nie zostaa tu szerzej
omwiona.
,
18
Oczywicie najbardziej podstawowym rodkiem technicznym infrastruktury informatycznej jest komputer, rozumiany jako sprzt techniczny (hardware) wraz z niezbdnym
do jego uruchomienia i funkcjonowania oprogramowaniem uytkowym (sofiware) oraz z
towarzyszcymi mu urzdzeniami peryferyjnymi.

58

puterowa czc odosobnione stanowiska pracy w jeden spjny system,

stanowi racjonalne i rozsdne ekonomicznie wykorzystanie posiadanego
sprztu komputerowego. Dodatkowo do wczenie zainstalowana sie
komputerowa pozwala unikn niebezpieczestwa tworzenia si w rnych komrkach przedsibiorstwa systemw autonomicznych - niekompatybilnych ze sob. czenie urzdze wzajemnie niekompatybilnych w ramach sieci lokalnej jest bardzo kopotliwe. Sieci te to przewanie homogeniczne systemy, do ktrych mog by doczone tylko
komputery wzajemnie kompatybilne. Tylko niektre nowsze rozwizania daj moliwo czenia komputerw rnego typu (sieci heterogeniczne). Dziaajce w przedsibiorstwie systemy autonomiczne s przeszkod w przeprowadzeniu caociowej informatyzacji. Przedsibiorstwa
czsto jednak pozostaj przy takich systemach. Rozwizania takie mog
by efektywne same w sobie, jednak nie zapewniaj efektywnoci przetwarzania danych w firmie w sposb caociowy. Nie powinny wic
dziaa w systemach informacyjnych wspomagajcych logistyk.
Now jako stanowi bardzo popularne i dynamicznie rozwijajce
si tzw. sieci otwarte (zwane czciej systemami otwartymi), ktre
mona stale rozbudowywa nie tylko poprzez doczanie kolejnych
komputerw, ale nawet caych struktur sieciowych. Systemy te s
objte midzynarodowym standardem opracowanym przez ISO (ang.
International Standards Organization), ktry umoliwia wzajemn komunikacj zgodnych z jego zaleceniami produktw - niezalenie od
marki, rnic konstrukcyjnych i zcz zewntrznych. Organizacja ta
opracowaa model wzajemnego poczenia systemw otwartych OSI
(ang. Open Systems Interconnection), zgodnie z ktrym projektowane s protokoy transmisji danych. Na bazie tych systemw moliwe jest tworzenie rozlegych sieci metropolitarnych (o zasigu miejskim), krajowych i wiatowych. Systemy otwarte s rozwiniciem sieci
heterogenicznych, prowadzcych do unifikacji sieci komputerowych
w logistyce.
Aktualnie w polskich przedsibiorstwach instalacje sieciowe s zdominowane przez sieci lokalne oparte na mikrokomputerach, pracujce
pod wyspecjalizowanym systemem operacyjnym Novell Network. Popularno tego systemu wynika gwnie z jego zgodnoci z systemem
operacyjnym komputerw IBM PC > MS-DOS. Sieci takie s niestety
zdecydowanie niewystarczajce dla logistyki. Konieczne jest wyposaenie firm w komputery wikszej mocy. Powinny one stanowi chocia
59

wzy sieci komputerowych i obsugiwa kluczowe bazy danych niezbdne w zarzdzaniu.

Zatem by realizowa wspprac pomidzy systemami informacyjnymi na rzecz caego systemu dystrybucji regionalnej czy nawet ponadregionalnej i ponadkrajowej (eurologistyka i logistyka globalna), naley
przej na systemy otwarte, umoliwiajce poczenie si z sieciami
rozlegymi. Odpowiednim dla tego celu sieciowym systemem operacyjnym, dziaajcym na wielu platformach systemowych jest system
UNIX. System ten, dziaajcy rwnie na sprzcie typu IBM PC, wymaga jednak lepszych konfiguracji sprztowych. Przejcie na nowy system operacyjny powinno by poprzedzone analiz moliwoci stosowania dotychczas uywanego w przedsibiorstwie oprogramowania,
a take przeniesienia na nowy system istniejcych ju baz danych
z cennymi zasobami informacyjnymi.
Jednym z najtrudniejszych zada, jak zauwaa S. Abt19, jest dochodzenie do systemw zintegrowanych. Podkrelajc znaczenie zintegrowania systemw informatycznych dla logistyki, naley bra pod
uwag nie tylko integracj sprztow (poczenie w sieci komputerowe
czy te mikrokomputerowe) ale rwnie integracj oprogramowania baz
danych, a nawet komrek organizacyjnych. Autor zwraca te uwag
na potrzeb integracji z uwagi na moliwo szerszego korzystania
przez jeden podsystem z danych pochodzcych z pozostaych podsystemw, unikanie dublowania prac obejmujcych przetwarzanie danych
oraz konieczno integrowania strumieni informacji, czcych te podsystemy z poszczeglnymi systemami zarzdzania. Cao zabiegw integracyjnych powinna by podporzdkowana uzyskaniu moliwie optymalnych efektw funkcjonowania systemu informacyjnego. Systemy informacyjne oparte na sieciach otwartych umoliwiaj prost rozbudow
i w dalszej kolejnoci integracj z innymi systemami.
Rozlege sieci informatyczne nie opieraj si wycznie na staych
poczeniach fizycznych. Czsto w celu nawizania poczenia korzysta
si z komutowanych czy telefonicznych, sieci pakietowych20, czy
19
S. Abt, Systemy logistyczne w gospodarowaniu - teoria i praktyka logistyki. Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Pozna 1995, s. 37-40.
20
Sieci pakietowe opieraj si na technice przeczania (komutacji) pakietw. Su
do komunikowania si terminali uytkownikw ze sprztem innych uytkownikw, zwykle
oddalonych geograficznie. Umoliwia to wymian informacji pomidzy autonomicznymi systemami komputerowymi. Do sieci tych mona podczy sieci lokalne, tworzc w ten sposb sieci rozlege.

60

satelitrarnych oraz sieci ISDN 2 1 czy telefonii komrkowej. Praktycznie

moliwe jest wykorzystanie wszystkich znanych mediw przesyowych.
Standard ISO-OSI umoliwia wykorzystanie pakietowych sieci publicznych do budowy sieci rozlegych. Dla logistyki moe to mie olbrzymie znaczenie. Rwnie w Polsce maj przedsibiorstwa do dyspozycji sieci pakietowej transmisji danych. Oglnopolsk publiczn sieci pakietow, ktrej operatorem jest Telekomunikacja Polska SA, jest
POLPAK, jednak najwiksz tak sie w Polsce - KOLPAK posiadaj
Polskie Koleje Pastwowe. Sie ta wiadczy te usugi publiczne. Dziki tym sieciom mona czy si z innymi sieciami krajowymi i wiatowymi. Jest te wreszcie oglnowiatowa sie Internet, cieszca si
w Polsce coraz wiksz popularnoci.
Najbardziej przydatn form sieci rozlegych dla transportu, ktry
charakteryzuje si duym rozproszeniem przestrzennym swego taboru,
s sieci cznoci satelitarnej VSAT (ang. Very Smali Aperture Terminal)22. Uytkownicy takich sieci nie s uzalenieni od obecnej infrastruktury komunikacyjnej. Sieci te zapewniaj czno satelitarn z eksploatowanymi obiektami ruchomymi, w tym take czno telefoniczn,
telefaksow i teleksow oraz przesyanie danych i transmisj sygnaw
alarmowych. Sieci cznoci satelitarnej umoliwiaj - po wyposaeniu
w dodatkowe urzdzenia - nawigacj obiektw ruchomych.
System nawigacji satelitarnej GPS (ang. Global Positioning System)
umoliwia lokalizacj obiektw ruchomych na caym wiecie, z dokadnoci do kilku metrw. Lokalizacja rodkw transportu w tym systemie
dotyczy wszystkich gazi transportu. Stacje odbiorczo-nadawcze tego systemu ze wzgldu na coraz mniejsze wymiary mona instalowa ju nie
tylko na statkach morskich, ale take w ciarwkach i samolotach.
Pozwala to na pen kontrol przepywu, lepsze planowanie i harmo21
ISDN to nowoczesna cyfrowa sie telekomunikacyjna czca wszelkie usugi telekomunikacyne (a wic telefoniczne, telegraficzne, przesyania danych i obrazw - wideotelefonia) na jednej paszczynie (ang. Inlegrated Services Digiial Nelwork). Wprowadza
ona popraw jakociow do dostpnych od dawna rodkw telekomunikacji, mianowicie
ma wraliwo na bdy transmisji, zwikszony poziom bezpieczestwa i zwikszon przepywowo.
22
Spord wiatowych sieci cznoci satelitarnej w Polsce pod ktem transportu jest
eksploatowany system INMARSAT. Zapewnia on pen czno z obiektami ruchomymi.
Rozwojowi tego systemu nie sprzyja obecna polityka taryfowa, jak rwnie istnienie tylko
jednej stacji przekanikowej w Psarach k/Kielc, ktra w dodatku dziaa w oparciu o najstarsz wersj systemu INMARSAT, wykorzystujc wci jeszcze due gabarytowo, kosztowne terminale.

6]

nogramowanie przewozw oraz optymalizacj tras przejazdw. W systemie logistycznym bieca informacja o przebiegu procesu transportowego jest niezwykle istotna. Wynika to z nadrzdnej roli transportu oraz
z aktywnego wspuczestnictwa wielu podmiotw gospodarczych w funkcjonowaniu systemw logistycznych. Dysponowanie informacj o rzeczywistym przebiegu procesu transportowego pozwala na cis integracj czynnoci sfery wymiany towarowej z czynnociami sfery wytwarzania i konsumpcji. W tradycyjnych, przestarzaych ju systemach dystrybucji informacja o przebiegu procesu transportowego przekazywana byk w systemie
sztafetowym". Odbiorca przesyki dowiadywa si o jej nadawcy i zawartoci dopiero w chwili jej przybycia do punktu przeznaczenia (z listu przewozowego). Nadawca za o poprawnym wykonaniu zadania przewozowego
dowiadywa si od odbiorcy, gdy ten potwierdza realizacj dostawy, zgodnie z zawartym kontraktem handlowym. Obecnie, w logistycznych systemach dystrybucji, dysponowanie informacj ex post jest cakowicie niewystarczajce. Nowoczesny transport to transport nie tylko towarw, ale
take transport towarzyszcej im informacji. Rozlege sieci satelitarne wraz
z systemami GPS stanowi zatem istotny element infrastruktury teleinformatycznej logistyki z punktu widzenia systemu transportowego.
Nie mona mwi o poczeniu systemw informacyjnych ogniw acucha dostaw w logistyczny system informacyjny, bez wykorzystania szeroko rozumianych sieci teleinformatycznych. Biorc pod uwag dzisiejsz
rzeczywisto gospodarcz (wyaniajce si ogromne ponadpastwowe
rynki zbytu, istnienie na nich ogromnej konkurencji oraz otwarcie na
klienta poprzez wdraanie idei Just-in-Time), komputeryzacj systemu informacyjnego zarzdzania w postaci tworzenia sieci komputerowych i integrowania ich z sieciami rozlegymi naley uzna za podstawowy warunek wprowadzania logistyki do procesw dystrybucji i produkcji.
Istnieje wiele sposobw wykorzystania sieci teleinformatycznych.
Jednym z nich jest powszechnie stosowana na wiecie elektroniczna
wymiana dokumentacji. Wyrosa ona na bazie poczty elektronicznej
(ang. electronic mai). Elektroniczna wymiana dokumentacji, okrelana
dalej skrtem EDI (ang. Electronic Data Interchange2i), to technika
bezpapierowej wymiany danych pomidzy partnerami gospodarczymi
23

Tumaczenie dosowrfe tego terminu jako elektroniczna wymiana danych" nie pozwala
odrni wymiany komunikatw, bdcych elektronicznymi odpowiednikami tradycyjnych dokumentw od wymiany dowolnych danych i komunikatw pomidzy systemami informatycznymi.
Mimo to wielu polskich autorw posuguje si tym dosownym odpowiednikiem.

62

z jednego systemu komputerowego do drugiego. EDI jest przesyaniem

standardowo sformatowanych danych o transakcjach handlowych w postaci elektronicznej midzy systemami informatycznymi partnerw
handlowych przy minimalnej interwencji czowieka24. Dane, ktre s
przesyane, mog dotyczy faktur, zlece zakupu, harmonogramw produkcyjnych, itd.
Samo poczenie systemw komputerowych przedsibiorstw w sie
nie rozwizuje problemu sprawnego przesyania dokumentw. Dokumenty przychodzce do firmy w sposb elektroniczny, ale nie ustandaryzowany, musiayby by najpierw opracowane (dostosowane do
standardu obowizujcego w firmie), aby mona byo je dalej przetwarza. Zalet EDI jest niezaleno od platformy sprztowej i programowej. Przyjmuje si, e przesyanie danych w ramach EDI odbywa
si przez elektroniczne cza midzy komputerami, a nie przez noniki
informacji, takie jak np. dyskietki czy tamy magnetyczne. Chocia
przesyanie danych za pomoc takich nonikw nie jest wykluczone,
to jednak zanikaj wwczas istotne atuty stosowania EDI, czyli szybko i minimalna interwencja czowieka. Noniki takie trzeba by przetransportowa lub przesa poczt.
W przeszoci EDI nazywana bya systemem strategicznym" gdy jak sdzono - miaa umoliwi przedsibiorstwom, ktre bd
inicjatorami jej stosowania, uzyskanie przewagi konkurencyjnej. Jednak tylko due, silne przedsibiorstwa odczuy korzy strategiczn,
chocia jedynie przejciow. Dla wikszoci uytkownikw korzy
taka nie bya uchwytna. Z kolei dzisiaj niezastosowanie EDI moe
25
si okaza, jak to nazywa V. Leyland , konkurencyjn strat".
Wczeniej czy pniej wszystkie organizacje bd musiay zaakceptowa jej stosowanie. Niektrzy obserwatorzy przewiduj, e w cigu
kilku lat cay cykl transakcji handlowych bdzie dokonywany elektronicznie, wraz z rachunkowoci i elektronicznymi patnociami na
konta dostawcw. Elektroniczne przesyanie rodkw pieninych odbywa si za pomoc specjalnego typu EDI - techniki EFT (ang.
Electronic Funds Transfer).
24
Por. V. Leyland, EDI - elektroniczna wymiana dokumentacji. WNT, Warszawa
1995, s. 45, a take E. Haas, Elektroniczna wymiana danych. W: Kody kreskowe. Instytut
Logistyki i Magazynowania, Pozna 1994, s. 220.
25 V. Leyland, EDI - ..., s. 29.

63

Technika EDI to, jak ju wspomniano, cile okrelony sposb

wykorzystania sieci teletransmisyjnych. Podstawowym wymaganiem dla
transmisji dokumentw EDI jest dostpno i niezawodno usug sieciowych. Technika EDI opiera si na zastosowaniu standardowych komunikatw, bdcych odpowiednikiem zunifikowanego dokumentu
handlowego26, przystosowanego do celw elektronicznej transmisji.
Standardy, w tym take obowizujcy i zalecany przez ONZ oglnowiatowy standard EDI, opieraj si na cisych reguach gramatycznych oraz na okrelonym zbiorze sw27. W ten sposb dokumenty
mog by rozumiane" przez system komputerowy, ktry automatycznie przejmuje z nich dane. Wskutek wszechstronnej natury zalecanego
standardu komunikaty EDI s bardzo zoone, gdy powstay w wyniku
kompromisu midzy uytkownikami rnych standardw narodowych i
branowych. Musz uwzgldnia potrzeby wszelkich grup uytkownikw we wszystkich krajach. W wielu przypadkach wystarczyaby znacznie prostsza posta komunikatw, zawierajca tylko cz danych.
Opracowuje si w tym celu uproszczone podstandardy. Jeden z takich
podstandardw powsta dla potrzeb handlu hurtowego i detalicznego.
Okrela on sposb wypeniania komunikatw, eliminuje te informacje,
ktre s zbdne w tej brany i wykorzystuje powszechnie stosowany
w handlu kod kreskowy EAN. Standard ten zosta nazwany akronimem
EANCOM (ang. EAN - Communication). Przesyanie informacji handlowych jest istotn czci systemw logistycznych dystrybucji.
Wymian standardowych komunikatw realizuje standardowe oprogramowanie, w ktrego skad musi wchodzi konwerter oraz oprogramowanie komunikacyjne zwizane z obsug sieci komputerowej lub
transmisj modemow. Zadaniem konwertera jest przygotowanie stand26

Posuono si konstrukcj uniwersalnego dokumentu papierowego UN/Layout Key

opracowanego w 1963 r. Por. B.M. Hadyniak, EDI: rda, kierunki rozwoju, skutki. Informatyka, nr 3, 1995, s. 10.
2' W celu uniknicia chaosu Organizacja Narodw Zjednoczonych postanowia opracowa (1986 r.) i popiera jeden, uniwersalny standard, ktrym jest UN/EDIFACT (ang.
United Nalions rules for Electronic Dala Interchange for Administralion, Commerce, and
Transport). Jest to zatem standard dokumentowy, a nie kolejny informatyczny protok
transmisji danych. W przeszoci powstawao wiele branowych i lokalnych standardw EDI
opartych na wasnych reguach syntaktyki, jednak wiele z nich zapowiedziao ju dostosowanie si do standardu EDIFACT. Jest to sytuacja korzystna z punktu widzenia polskich
przedsibiorstw, ktre nie zdyy wdroy rozmaitych standardw i mog od razu stosowa
zalecany EDIFACT, ktry w najbliszym czasie wchonie inne standardy.

64

ardowego komunikatu przy wykorzystaniu danych uytkownika oraz

dekodowanie komunikatu w celu odczytania zawartych w nim informacji. Innymi sowy, konwerter dokonuje konwersji danych ze standardu obowizujcego w danym przedsibiorstwie do standardu EDI
i odwrotnie. Oprogramowanie takie moe zosta uruchomione praktycznie na kadym mikrokomputerze, nawet o niewielkiej wydajnoci.
Poczenie midzy partnerami dla celw EDI moe zosta nawizane na wiele sposobw. Wybr sposobu poczenia bd okrelay
czynniki ekonomiczne oraz dostpno infrastruktury teleinformatycznej.
W przypadku bardzo duego obrotu dokumentowego najwygodniejsze
bdzie poczenie bezporednie poprzez kosztown lini dzierawion.
Najpopularniejsze i najprostsze w realizacji jest jednak poczenie poprzez standardowe komutowane cza telefoniczne z wykorzystaniem
modemu. Wiele pocze odbywa si rwnie za pomoc publicznych
sieci pakietowych. Do takiej sieci mona wczy si za pomoc cza
dzierawionego lub komutowanego. Do transmisji komunikatw mona
wykorzystywa telefoni komrkow lub bardzo szybkie cza telefonii
cyfrowej ISDN. Poczenia przez linie telefoniczne z wykorzystaniem
modemu to 95% wdroe EDI w USA, a 70% uytkownikw pozostaje
przy takich rozwizaniach28.
Przedsibiorstwo stosujce EDI w kontaktach z partnerami moe
lepiej spenia potrzeby swoich odbiorcw i dostawcw. Dziki EDI
dostawca, producent, porednik i klient korzystaj z szybszej i bardziej
dokadnej usugi, ktra jednoczenie umacnia wizi midzy nimi.
Wdroenie EDI jest w stanie znaczco usprawni funkcjonowanie acucha dostaw i tym samym wpyn na podniesienie poziomu obsugi
klienta. W ramach EDI mog nawiza wspprac przedsibiorstwa
bdce ogniwami odrbnych acuchw dostaw, ktre zaopatruj konkretny rynek, tworzc w ten sposb wsplny dostp do dostawcw
i odbiorcw. EDI to rwnie znaczna redukcja kosztw obsugi obrotu
dokumentowego. Przedsibiorstwo dominujce w tym acuchu moe
wykorzysta EDI do utrwalenia na dugo swoich powiza z firmami
sabszymi - staj si one wtedy solidniejszymi partnerami. System EDI
mona stosowa w taki sposb, by technologia ta podkrelaa unikatowe umiejtnoci firmy, wzmacniaa jej strategi i utrwalaa wypra28 B.M. Hadyniak, EDI: rda..., s. 12.

65

cowan wczeniej konkurencyjn przewag. Jednak korzyci, jakie

mona osign ze stosowania tych systemw, zale od stopnia ich
wdroenia u obu komunikujcych si ze sob partnerw.
Reasumujc, EDI bdc jedn ze szczeglnych grup systemw informatycznych, zwanych te systemami midzyorganizacyjnymi, czy
ogniwa acucha logistycznego (np. odbiorcw z dystrybutorami lub
dystrybutorw z producentami) zapewniajc bezproblemowe29 przesyanie midzy nimi informacji handlowych i pomagajc realizowa cele
logistycznego dziaania. Informacje dotyczce dziaalnoci gospodarczej
wymieniane s w postaci elektronicznej przez systemy komputerowe
partnerw, eliminujce obieg dokumentw papierowych. Opracowanie
midzynarodowych standardw nadaje EDI rang uniwersalnego jzyka
handlowego. Trafnie uj to B.M. Hadyniak30: Istot EDI jest jego
integracyjna rola, dusz standaryzacja dokumentowa, nonikiem nowoczesna technologia informatyczna". Zacht dla polskich przedsibiorstw powinien by fakt, e w Polsce nie ma technologicznych przeszkd na drodze do wdraania EDI31.
Technik wykorzystywan w elektronicznej wymianie dokumentacji
jest automatyczna identyfikacja AI (ang. Automatic Identification) poprzez kody kreskowe. Polega ona na odczytaniu czytnikiem informacji
zawartej w kodzie kreskowym. Informacja odczytana przez czytnik jest
nastpnie przesyana do komputera, gdzie zostaje jednoznacznie zinterpretowana. Umoliwia to natychmiastow i bezbdn identyfikacj
obiektw oznakowanych kodem kreskowym. Technika ta przyja si
najwczeniej w obrocie towarowym, a szczeglnie w handlu detalicznym, gdzie staa si niezbdna dla prowadzenia nowoczesnej sprzeday.
Opracowano cay szereg kodw kreskowych o rnych zastosowa32
niach . Odpowiednimi symbolami kodw kreskowych oznacza si opakowania zbiorcze, palety, jednostki wysykowe oraz jednostki adunkowe, np. kontenery. Dla tych ostatnich opracowano specjaln etykiet
29

Problem bezpieczestwa w systemach EDI poruszony jest m.in. w K. Lange, Ryzyko wystpowania bdw komunikatw EDI. Informatyka, nr. 8, 1995, s. 17.
3" B.M. Hadyniak, Przedmowa do wydania polskiego. W:V. Leyland, EDI..., s. 11.
31
Nie najlepsza jeszcze jako sieci telekomunikacyjnej i kopoty w nawizywaniu
pocze utrudniaj stosowanie, EDI, lecz przy dzisiejszej technologii korekcji bdw transmisji nie stanowi to przeszkody.
32
Szacuje si, e istnieje ponad czterysta rnych symbolik kodw kreskowych. Jednak praktyczne zastosowanie znalazo okoo pidziesit. Wrd nich tylko kilka doczekao
si opracowa normalizacyjnych.

66

transportow, ktra identyfikuje nie tylko jednostk adunkow i jej

zawarto, ale zawiera take dane dotyczce dostawcy, odbiorcy i dokadnego miejsca dostawy. Automatyczn identyfikacj wykorzystuje
si gwnie w EDI, ale mona j rwnie stosowa samodzielnie. Jednak takie autonomiczne systemy nie przynosz dotd oczekiwanych
korzyci. Istotne usprawnienie uzyskuje si dziki sprzeniu automatycznej identyfikacji z EDI.
Sprzenie obu tych technik umoliwia natychmiastowe sporzdzanie dokumentw przy wykorzystaniu przenonych terminali komputerowych i automatyczne ich wysyanie do odbiorcw jeszcze w miejscu
zaadunku. Odbywa si to poprzez odczytywanie danych z etykiet. Etykiety dla poszczeglnych towarw i opakowa zbiorczych s bowiem
doczane ju w trakcie pakowania i kompletowania jednostek wysykowych. Dziki sprzeniu systemw AI z EDI, po dotarciu przesyki
do miejsca jej przeznaczenia kada jednostka wysykowa jest skanowana i porwnywana ze zleceniem przewozowym, zawiadomieniem lub
zamwieniem, znajdujcym si w komputerze. Potwierdzenie dostawy
jest natychmiast wysyane poprzez EDI do nadawcy. Podobna procedura ma miejsce przy wszelkich przeadunkach. Pozwala to unikn
pomyek zwizanych z zamian towarw, a take umoliwia kontrolowanie przewozw dziki automatycznej analizie niezgodnoci i tym
samym ogranicza ewentualne zaginicia przesyek. Ma to oczywisty
wpyw na poziom obsugi klienta.
Dziki opracowaniu kodw kreskowych do rnych zastosowa
mona korzysta z automatycznej identyfikacji w handlu, magazynowaniu i transporcie: w procesach sprzeday, inwentaryzacji, kontroli
stanw magazynu, kompletacji, paletyzacji oraz procesach przeadunkowych. Wszystkie te czynnoci dotycz sfery dystrybucji. Odrbn
problematyk stanowi zastosowanie automatycznej identyfikacji w procesach produkcyjnych. Zostao to zapocztkowane w przemyle samochodowym, ze wzgldu na ogromn liczb elementw montaowych
(kilkadziesit tysicy elementw skadajcych si na jeden pojazd). Zastosowanie kodw kreskowych podczas produkcji daje ponadto moliwo cigego kontrolowania postpu pracy, a bieca znajomo zuycia materiaw w procesie produkcyjnym pozwala na zastosowanie
metody Just-in-Time. Rwnie stosowanie znakowania opakowa zbiorczych ju na wyjciu z procesu produkcyjnego i wprowadzenie automatycznej identyfikacji do zarzdzania magazynami wyrobw gotowych
67

to kolejny przejaw ekspansji automatycznej identyfikacji w sferze produkcji. Towary takie mog od razu uczestniczy w nowoczesnych systemach dystrybucji. Podobna sytuacja ma miejsce w sferze zaopatrzenia materiaowego produkcji.
Automatyczna identyfikacja, podobnie jak EDI, jest tylko narzdziem, ktre wykorzystane w przemylany sposb pozwala na faktyczne usprawnienie acucha dostaw. Takie wspomaganie procesw logistycznych daje wymierne korzyci:
w handlu - zmniejszenie zapasw, zwikszenie sprzeday,
w procesach magazynowania - zmniejszenie poziomu zapasw,
a co za tym idzie powierzchni magazynowych i kosztw magazynowania,
w transporcie - zlikwidowanie tzw. wskich garde, ograniczenie
pomyek i zagini adunkw,
w sferze produkcji - zmniejszenie kapitau obrotowego, minimalizacja zapasw, ograniczenie bdnych dostaw czci na lini produkcyjn33.
Uzasadnia to - kosztowne nawet - inwestycje zwizane z automatyczn identyfikacj. Pene wykorzystanie potencjau, jaki niesie ze
sob ta technologia, bdzie jednak miao miejsce dopiero w systemie
informatycznym oferujcym EDI. Mona przyj, e automatyczna
identyfikacja poprzez kody kreskowe i EDI s ze sob nierozerwalnie
powizane w logistycznym zarzdzaniu acuchem dostaw i s nieodcznym elementem informacyjnych systemw logistyki. Rysunek
2.5 schematycznie prezentuje moliwoci stosowania w systemach dystrybucyjnych wymienionych technik, wspomagajcych przepywy informacyjne.
2.2.5. Systemy informatyczne produkcji
Powszechna informatyzacja acucha dostaw nie omina rwnie
samego procesu wytwarzania w przedsibiorstwach produkcyjnych.
Waciwie przedsibiorstwa produkcyjne jako pierwsze zaczy stosowa zintegrowane systemy informacyjne, wsparte technologi inforS3

Por. M. Jerczyska, Efektywno systemw automatycznej identyfikacji. Logistyka,

nr 4, 1994, s. 45.

68

A - przykadowe miejsca automatycznej identyfikacji

EDI - przykadowe miejsca zastosowania EDI
T - rodki transportu (moliwo wczenia w GPS)
Rys. 2.5. Nowoczesne techniki przepywu informacji w logistycznym
systemie dystrybucji
rdo: S. Krzyaniak, Dystrybucja towarw w systemach logistycznych. Materiay seminarium Nowoczesny handel", Instytut Logistyki i Magazynowania, Pozna 1995, s. 17.

matyczn. Dzisiaj, z punktu widzenia logistyki, przedsibiorstwa te stanowi podmiot wymuszajcy wdraanie podobnych systemw w pozostaych ogniwach logistycznych i ich wzajemne integrowanie. Wynika
to z faktu, e przedsibiorstwa produkcyjne jako pierwsze stosuj funkcj operacyjn logistyki. W przedsibiorstwach tych stosuje si ju
obecnie komputery do wspomagania bardzo wielu funkcji. Najistotniejsze z nich to 3 4 :
wspomagane komputerowo projektowanie - systemy CAD (ang.
Computer Aided Design),
wspomagane komputerowo planowanie produkcji - systemy
CAP (ang. Computer Aided Planning),
wspomagane komputerowo wytwarzanie - systemy CAM (ang.
Computer Aided Manufacturing); systemy te zajmuj si sterowaniem
zautomatyzowanych linii produkcyjnych oraz elastycznych systemw
produkcyjnych FMS (ang. Flexible Manufacturing Systemsf5,
wspomagana komputerowo kontrola realizacji wymogw jakociowych - systemy CAQ (Computer Aided Quality Assurance),
wspomagane komputerowo obliczenia inynierskie i symulacje
- systemy CAE (ang. Computer Aided Engineering) - jest to take
poczenie funkcji CAD i CAP,
wspomagane komputerowo administracja i prace biurowe - systemy CAA (ang. Computer Aided Administration) lub CAO (ang.
Computer Aided Office),
34

Por. R. Jansen, M. Hertlein, Kurs 2000 - logistyka lal dziewidziesitych - wymogi i rozwizania. Problemy Magazynowania i Transportu, zeszyt specjalny, 1992, s. 1819, a take: M. Fertsch, Relacja pomidzy logistyk a modelem CIM - stan obecny i perspektywy rozwoju. Logistyka, nr 3, 1994, s. 5.
35
Elastyczny system podukcyjny to zintegrowany, sterowany komputerowo kompleks
automatycznych urzdze transprtowych i obrabiarek sterowanych numerycznie i/lub komputerowo, zdolny realizowa produkcj szerokiego asortymentu detali przy czsto zmieniajcych si wielkociach serii. Systemy te cechuje atwo przystosowania si do zmian asortymentu (a zatem do zmiennych wymga rynku), wysoka jako i wydajno procesu wytwarzania, niskie koszty magazynowania oraz terminowo realizacji zamwienia. Za: J. Jzefowska, Elastyczne systemy produkcyjne. Logistyka, nr 3, 1994, s. 16.
Do podstawowych korzyci z wdroenia takich systemw zaliczy mona skrcenie
cykli produkcyjnych (czsto nawet o 80%), zmniejszenie kapitau zaangaowanego w zapasy
produkcji w toku oraz zmniejszenie kosztw wytwarzania. Por.: S. Lis, K. Santerek, S.
Strzelczak, Organizacja elastycznych systemw produkcyjnych. PWN, Warszawa 1994, s.
126-128, oraz: G. Mazur, Elastyczne systemy produkcji jako przykad logistyki wytwarzania.

Logistyka, nr 2, 1996, s. 16-18.

70

 planowanie i sterowanie produkcj - systemy PPC (ang. Production Planning and Control); dziaanie tych systemw opiera si na
modelu MRP lub Just-in-Time,
kontrola przebiegu produkcji - systemy PAC (ang. Production
Activity Control).
Zintegrowane podejcie do tych systemw tworzy zintegrowany komputerowy system zarzdzania produkcj CIM (ang. Computer Integrated Manufacturing). czy on zautomatyzowane systemy produkcyjne z funkcjami planowania, projektowania, zaopatrzenia i zbytu. Pozwala to na caociowe traktowanie funkcji technicznych i organizacyjnych, sucych optymalnej realizacji zada produkcyjnych. Warunkiem koniecznym wdroenia i realizacji takich systemw jest wsplna baza danych oraz poczenie poszczeglnych podsystemw za pomoc sieci informatycznej, a przez ni poczenie przedsibiorstwa z otoczeniem, np. poprzez EDI - rysunek 2.6.

Rys. 2.6. Typowa struktura zintegrowanego systemu produkcyjnego

wspomaganego komputerowo

rdo: M. Fertsch, Adaptacyjne projektowanie systemw produkcyjnych. Raporty Naukowe Instytutu Inynierii
Zarzdzania Politechniki Poznaskiej, nr I, 1994. Za: M. Fertsch, Relacja pomidzy
logistyk a modelem CIM - stan obecny i perspektywy rozwoju. Logistyka, nr 3, 1994, s. 5

71

Zatem system CIM w przedsibiorstwie okrela trzy typy integracji36:

dziaalnoci produkcyjnej poczonej fizycznie przez komputerowy system cznoci,
informacyjnej - polegajcej na wykorzystaniu wsplnych baz
danych,
funkcjonalnej - bazujcej na powyszych dwch rodzajach integracji i dotyczcej spjnego podejcia do koordynacji wykonania
i sterowania produkcj.
Celem stosowania systemu CIM jest optymalizacja procesw wytwrczych, dziki redukcji kosztw, przyspieszeniu przepywu materiaw, zmniejszeniu zaangaowania kapitau, przy jednoczesnym zapewnieniu dotrzymania wymogw jakociowych produktw i elastycznoci
dziaania przedsibiorstwa37. Dotychczasowe badania pokazuj, e stosowanie systemw klasy CIM moe przynie nastpujce korzyci38:
redukcj kosztw projektowania o ok. 15-30%,
skrcenie cyklu produkcyjnego wykonania produktw o ok. 30-60%,
zwikszenie produktywnoci o ok. 40-70%,
wysz jako produkcji, zmniejszenie liczby brakw o ok. 20-50%,
redukcj zapasw produkcji w toku o ok. 30-60%,
redukcj kosztw osobowych o ok. 5-20%.
Du grup korzyci stanowi redukcja kosztw. Wyraa si ona
explicite w konkretnych pozycjach kosztowych i wzrocie produktywnoci, jak i implicite poprzez redukcj zapasw i skrcenie cyklu wytwrczego. Potwierdza to opini, e podejcie logistyczne, ktrego wyrazem jest idea CIM, pozwala na obnienie kosztw take w ramach
procesu wytwarzania, w ktrym, jak dawniej sdzono, nie ma ju duych rezerw kosztowych. Pozostae korzyci wi si z podniesieniem
jakoci produkcji. W kontekcie acucha logistycznego wpywa to na
podniesienie poziomu obsugi w ramach formuy 7R (ang. Right goods,
Right uantity, Right uality, Right place, Right time, Right customer,
Right price - waciwy towar, we waciwej iloci, o waciwej jakoci,
we waciwym miejscu, o waciwym czasie, do waciwego odbiorcy,
we waciwej cenie).
36

M.
nr 1, 1996,
37
C.
38
M.

72

Doliska, CIM - kierunek rozwoju przedsibiorstwa przyszoci. Informatyka,

s. 18.
Skowronek, Z. Sarjusz-Wolski, logistyka..., s. 264.
Doliska, CIM - kierunek..., s. 19.

Informatyzacja rozwija si najbardziej w sferze dystrybucji, bo nie

jest tam zbyt kosztowna i szybko przynosi efekty. Dla zintegrowania
procesw informacyjnych w caym acuchu logistycznym musi take
obj produkcj. Systemy klasy CIM umoliwiaj integracj procesw
logistycznych w skali caego przedsibiorstwa. Zespolenie wszystkich
sfer dziaalnoci przedsibiorstwa od dostaw materiaw i pfabrykatw do produkcji z jej realizacj, a po kocowy monta i sprzeda
gotowych produktw na rynku w jeden cigy proces jest podstaw
wdraania koncepcji zarzdzania logistycznego. Na zewntrz przedsibiorstwa wdroenie systemu CIM stanowi warunek sine qua non zintegrowania procesw wytwrczych w ramach acucha dostaw poprzez
logistyczny system informacji. Jest to moliwe dziki otwartoci obu
tych systemw.
2.2.6. Systemy wspomagania decyzji
Systemy komputerowego wspomagania decyzji naley zaliczy do
najbardziej technicznie zoonych elementw szeroko pojtej informatyzacji przedsibiorstw. Wykorzystuj one bazy danych (centralne lub
rozproszone), procedur i modeli. Stosowanie takich systemw jest zatem moliwe tylko w przypadku penej komputeryzacji przedsibiorstwa. Wyposaenie przedsibiorstwa w ca infrastruktur techniczn
informatyki stanowi pomost midzy przedsibiorstwem, jego otoczeniem gospodarczym, a systemami wspomagania decyzji.
Za pomoc systemw wspomagania decyzji decydent-meneder moe wykorzystujc take modele matematyczne i techniki symulacji
komputerowych bada skutki rnych wariantw decyzyjnych. Najnowsze osignicia w tej dziedzinie doprowadziy do powstania uczcych
si systemw, ktre same potrafi wyciga wnioski z podejmowanych
decyzji i ich efektw. Podejmowanie decyzji w skomplikowanej rzeczywistoci gospodarczej odbywa si zwykle w oparciu o funkcje
wielokryterialne (wielokryterialne wspomaganie decyzji). Wane jest,
by pod ktem optymalizacji globalnej zapewni zgodno celw w caym acuchu dostaw, tak w ramach jednego przedsibiorstwa, jak
i czsto caej brany czy regionu.
Dla podjcia decyzji niezbdna jest odpowiednia ilo informacji.
Musz to by informacje zbiorcze z rnych dziedzin funkcjonowania
73

przedsibiorstwa oraz z jego otoczenia gospodarczego, jednak stosownie dobrane. Przedsibiorstwo musi zapewni sobie stay dopyw informacji za porednictwem systemu informacyjnego, zorientowanego na
zagadnienia rynkowe i strategiczne. Omwiono to ju wczeniej. Brak
informacji utrudnia podjcie decyzji. W trudnych przypadkach decydent
najdotkliwiej odczuwa brak informacji - staje si ona wtedy bardzo
cenna. Pojawia si wwczas luka informacyjna. Nie byaby ona problemem, gdyby odroczy podjcie decyzji i uzupeni braki informacyjne. Jest to niestety, prawie zawsze niemoliwe.
Rwnie szkodliwy jak brak istotnych informacji jest nadmiar informacji nieistotnych. Za pomoc dzisiejszej technologii moliwe jest
gromadzenie olbrzymich iloci informacji, ale podane jest wyselekcjonowanie z otaczajcego przedsibiorstwo szumu informacyjnego informacji istotnych. Gromadzenie danych nadmiarowych oraz ich dublowanie (redundancja) podwyszaj koszty znalezienia informacji waciwej. W. Bkowski39 wskazuje na nastpujce nieprawidowoci, jakie
wywouje nadmiar informacji:
przekracza percepcyjne moliwoci obserwatorw i obnia moliwo kojarzenia zalenoci, jakie opisuj dane zjawisko,
prowadzi do dodatniego sprzenia zwrotnego, czyli szczeble
kierownicze zgaszaj zapotrzebowanie na informacje, ktre posiadaj
w swoim banku danych, jednake ze wzgldu na trudnoci ich wybrania, obciaj t czynnoci nisze szczeble,
rozbudowanie aparatu administracyjnego do obsugi systemu
sprawozdawczego.
Przy okrelaniu potrzeb informacyjnych, jak pisze dalej autor, naley przestrzega nastpujcych zasad:
kady odbiorca powinien otrzymywa tylko te informacje, ktre
s mu potrzebne do wykonywania zleconych zada,
kada informacja powinna by dostosowana zarwno w treci,
jak i w formie do odbiorcy, dla ktrego jest przeznaczona,
otrzymywane przez odbiorcw informacje powinny dotyczy przede wszystkim tych dziedzin, za ktre ponosz oni odpowiedzialno.
W skomputeryzowanym systemie informacyjnym odbiorc informacji jest komputer decydenta, rozwizujcy za pomoc odpowiedniego
59

W. Bkowski, Podstawy organizacji i zarzdzania w transporcie. WKi, Warsza-

wa 1987, s. 143-144.

74

programu wspomagajcego konkretne decyzje, waciwe dla tego decydenta zadanie decyzyjne. Spenienie wyej wymienionych wymogw
wpywa z jednej strony na sprawno funkcjonowania przedsibiorstwa,
a z drugiej na znaczne uproszczenie przepyww informacyjnych i
zwikszenie przepustowoci systemu informacyjnego. Oczywicie waciwa decyzja nie zaley tylko od strumienia informacyjnego, lecz rwnie od wiedzy, umiejtnoci i intuicji decydenta, ktry musi czuwa
i akceptowa lub odrzuca warianty decyzyjne podpowiadane przez
komputer.
Mwic o podejmowaniu decyzji w przedsibiorstwie naley wyrni trzy horyzonty czasowe:
P l a n o w a n i e d u g o o k r e s o w e , s t r a t e g i c z n e - obejmujce okres od jednego roku do trzech lat, a nawet jeszcze
duszy. Charakteryzuje si ono znacznym stopniem nieokrelonoci. Planowanie dugookresowe mona realizowa jedynie w
warunkach posiadania w banku danych informacji obejmujcych
pewien duszy okres, co jest spenione jedynie w warunkach
duszej obecnoci firmy na rynku. Na podstawie tak zebranych
danych mona dopiero wnioskowa o pewnych ksztatujcych
si tendencjach.
P l a n o w a n i e r e d n i o o k r e s o w e , t a k t y c z n e - obejmuje okres od siedmiu dni do roku. Decyzje podejmowane na
obu tych poziomach mona traktowa jako symulacj przyszych
scenariuszy dziaania. Planowanie na tych poziomach zwykle
odbywa si na podstawie urednionych danych z przeszoci,
biorc pod uwag spodziewane zmiany w przyszoci w danym
okresie.
P l a n o w a n i e k r t k o o k r e s o w e , o p e r a c y j n e - obejmuje decyzje biece podejmowane w oparciu o ustalenia z
wyszych poziomw. Planowanie na tym poziomie odbywa si
w zalenoci od obranej strategii i opracowanej taktyki.
W zalenoci od poziomu podejmowania decyzji zmienia si charakter danych i intensywno strumienia informacyjnego. Na poziomie
strategicznym mamy do czynienia z maym nateniem strumienia informacji o duej rnorodnoci treci i wysokim stopniu niepewnoci.
W zarzdzaniu na poziomie taktycznym przepyw informacyjny ma ju
wiksze natenie i maleje stopie niepewnoci danych. Podejmowanie
decyzji na poziomie operacyjnym wymaga przetwarzania duych stru75

mieni informacji o skonkretyzowanej treci. Maa zmienno treci

40
41
sprawia, e nie wystpuje tu przewidywanie . Jak zauwaa J. Penc ,
zakres i tre informacji powinny by rozpatrywane w cisym zwizku
ze struktur organizacyjn przedsibiorstwa. Informacje musz by dostosowane do funkcji i poziomu kierowania: wyszym poziomom kierowania naley dostarcza informacji bardziej syntetycznych o szerokim
zakresie tematycznym, charakteryzujcych zjawiska i procesy pod
wzgldem ilociowym i jakociowym. Na niszych poziomach kierowania informacje powinny mie charakter bardziej szczegowy, o
ograniczonym zasigu tematycznym. Taki rozkad informacji nazywa
si, wedug autora, odwrcon piramid informacyjn. Oznacza on, e
piramida informacyjna - charakteryzujca gsto, szczegowo i zakres informacji jest odwrotnoci piramidy strukturalnej - opisujcej
obowizki, uprawnienia i odpowiedzialnoci. Takie racjonalne rozplanowanie strumieni informacyjnych zapewnia dostarczanie kademu menederowi informacji uytecznych dla podejmowanych przez niego decyzji i porzdkuje" przepywy informacyjne w przedsibiorstwie.
Zarzdzanie to cige podejmowanie decyzji. W dobie ogromnego postpu technologicznego komputery stay si niezbdnymi narzdziami menederw rwnie w tym zakresie. Szerokie rozbudowanie bazy informatycznej, a take zintegrowanie wielu obszarw decyzyjnych warunkuje
integracj i synergi dziaa logistycznych. Powizanie rachunkw optymalizacyjnych z obszarami decyzyjnymi sprawio, e komputerowe wspomaganie decyzji w systemach logistycznych stao si warunkiem optymalizacji i racjonalnego zarzdzania. Wysokie wymagania dotyczce poziomu
usug i rosnca konkurencja wrd przedsibiorstw dodatkowo przemawiaj za stosowaniem systemw wspomagania decyzji.
Dobrze podjta decyzja to: co najmniej 80% informacji, 10% inspiracji i 10% intuicji menedera 42 . Naley zatem zadba o zdobycie
wszystkich istotnych dla sprawy informacji, ale te nie naley zapomina o kosztach jej pozyskania. Trzeba te pamita, e intuicja
i osobiste przeczucia menedera bardzo korzystnie uzupeniaj znajomo faktw. Stanowi one cenne narzdzie w procesie podejmowania
decyzji, ktrego nie sposb jeszcze dzisiaj zastpi komputerem.
40 Tame, s. 144-145.
41
J. Penc, Strategie..., s.
42
Tame, s. 83-84.

76

Istnienie w Polsce oglnodostpnych usug sieciowych, powszechne

ju stosowanie kodw kreskowych i automatycznej identyfikacji
w handlu i dystrybucji, rosnce zainteresowanie elektroniczn wymian
dokumentw oraz nieskrpowany dostp do najnowszych technologii
informatycznych, czyni tworzenie ponadobiektowych systemw informacyjnych, wspierajcych dystrybucj, projektami realnymi. Wiele duych i rednich przedsibiorstw produkcyjnych w naszym kraju wykorzystuje ju systemy klasy CIM, oparte o najnowsze oprogramowanie
stosowane na wiecie. Wykorzystuje si take technologie komputerowe
w badaniach marketingowych tworzc bazy penowartociowych systemw informacji. Coraz wiksze zainteresowanie systemami wspomagania decyzji moe zaowocowa pionerskimi wdroeniami, zwaszcza
w obliczu nieustannego spadku cen nowoczesnych technologii.
Mona przeto skonstatowa, e wdraanie systemw informacyjnych, np. LIS-u, ma ju w Polsce pene podstawy do realizacji. Przystpienie przedsibiorstw do takich projektw, niekoniecznie tak bogato
wyposaonych, zaley teraz tylko od zrozumienia koniecznoci ich stosowania w nowoczesnej logistyce - logistyce przeomu wiekw.
Literatura
Abt S., Systemy logistyczne w gospodarowaniu teoria i praktyka logistyki. Akademia
Ekonomiczna w Poznaniu, Pozna 1995.
Abt S., Woniak H., Podstawy logistyki. Uniwersytet Gdaski, Gdask 1993.
Ballou R., Business lx>gistics Management. Prentice Hali, Englewood Cliffs, New Jersey
1992.
L. von Bertalanffy, Oglna teoria systemw. Podstawy, rozwj, zastosowania. PWN,
Warszawa 1984.
Bolt P.W., Zarzdzanie przepywem produktw (Pipeline Management). Problemy Magazynowania i Transportu, zeszyt specjalny, 1992.
Christopher M., Strategia zarzdzania dystrybucj. Placet, Warszawa 1996.
Doliska M., CIM kierunek rozwoju przedsibiorstwa przyszoci. Informatyka, nr 1,
1996.
Fertsch M., Relacja pomidzy logistyk a modelem CIM - stan obecny i perspektywy
rozwoju. Logistyka, nr 3, 1994.
Goembska E., Ekonomiczne efekty stosowania logistyki dystrybucji. Problemy Magazynowania i Transportu, zeszyt specjalny, 1991.

77

Goembska E., Transport w systemie logistycznym. Problemy Ekonomiki Transportu,

nr 2, 1994.
Habr J., Veprek J., Systemowa analiza i synteza. Nowoczesne podejcie do zarzdzania
i podejmowania decyzji. PWE, Warszawa 1976.
Hadyniak B.M., EDI: rda, kierunki rozwoju, skutki. Informatyka, nr 3, 1995.
Haas E., Elektroniczna wymiana danych. W: Kody kreskowe, Instytut Logistyki i Magazynowania, Pozna 1994.
Jansen R., Hertlein M., Kurs 2()(K) - logistyka lal dziewidziesitych - wymogi i rozwizania. Problemy Magazynowania i Transportu, zeszyt specjalny, 1992.
Kisielnicki J., Informatyczna infrastruktura zarzdzania. PWN, Warszawa 1993.
Kura M., Duxbury L.E., Potrzeba strategicznych zastosowa techniki informacyjnej.
Informatyka, nr 8, 1995.
Lambert D.M., Stock J.R., Strategie Logistics Management. 3 r d ed., Irwin, Homewood,
Illinois 1993.
Leyland V., EDI - elektroniczna wymiana dokumentacji. WNT, Warszawa 1995.
Lis S., Santarek K., Strzelczak S., Organizacja elastycznych systemw produkcyjnych.
PWN, Warszawa 1994.
Mazur G., Elastyczne systemy produkcji jako przykad logistyki wytwarzania. Logistyka,
nr 2, 1996.
Penc J., Strategie zarzdzania. Cz I, Placet, Warszawa 1994.
Skowronek C, Sarjusz-Wolski Z., logistyka w przedsibiorstwie. PWE, Warszawa 1995.
Sotysik M., Podejcie systemowe w badaniu problemw logistycznych. Gospodarka
Materiaowa i Logistyka, nr 11, 1995.
Szymczak M., Logistyczny system informacji. Logistyka, nr 1, 1996.
Szymczak M., Informatyzacja transportu jako ogniwa logistycznego. Logistyka, nr 2,
1995.
Turban E., McLean E., Wetherbe J., Information Technology Eor Management. Improving Quality and Produc.tivity. John Wiley & Sons, New York 1996.

3. Komputerowe wspomaganie decyzji

logistycznych

3.1. Komputerowe wspomaganie procesw decyzyjnych

Podejmowanie decyzji jest kluczowym aspektem zarzdzania. Wielokrotnie w cigu kadego dnia menederowie staj przed koniecznoci podjcia decyzji. Istniej rne rodzaje decyzji. Cz z nich dotyczy dziaa rutynowych, zwyczajowych, a inna cz dotyczy zasadniczych kwestii zarzdzania. Decyzje te zatem obcione s rn
odpowiedzialnoci, rnym zasigiem przestrzennym i horyzontem
czasowym, a take rnym poziomem ryzyka. Inne cechy maj decyzje
podejmowane na poziomie strategicznym, inne na taktycznym, a jeszcze inne na poziomie operacyjnym. W zalenoci od rodzaju sytuacji
meneder stoi przed koniecznoci wyboru odpowiedniej techniki podejmowania decyzji. Wraz z poziomem zarzdzania zmienia si te
charakter informacji, sucej podjciu decyzji. Zostao to omwione
w punkcie 2.2.6. W szczeglnie trudnych przypadkach decydent moe
si odwoywa do osb o wyszych kwalifikacjach lub do ekspertw
w danej dziedzinie. Istnieje te moliwo podjcia decyzji w wikszym gronie (tzw. model japoski), co stao si ostatnio szczeglnie
modne zwaszcza w biznesie.
Bardzo istotnym elementem podejmowania decyzji jest zdefiniowanie problemu - przedmiotu decyzji i celu postpowania decyzyjnego.
Jest to zarazem pocztek kadego procesu decyzyjnego i punkt wyjcia
do podjcia odpowiedniej decyzji. Trudnoci we waciwym zdefiniowaniu problemu polegaj na zbyt wskim rozumieniu rnych przesanek i tendencji do pomniejszania znaczenia niektrych aspektw sprawy, zwaszcza tych utrudniajcych decydentowi postpowanie mylowe.
Takie ograniczajce analizowanie faktw uniemoliwia dotarcie do rzeczywistej przyczyny zaistniaej sytuacji. Zdefiniowanie celu jest zwi79

zane z okreleniem podanego rezultatu kocowego. Bardzo staranne

podejcie do tej fazy procesu decyzyjnego jest warunkiem koniecznym
podjcia dalszych krokw.
Zbieranie informacji to kolejna faza procesu decyzyjnego. Zebranie
wszystkich istotnych informacji warunkuje pomylne podjcie decyzji.
Informacje naley gromadzi, rozbijajc poszczeglne fakty na drobne
elementy. Nie mona niczego zakada z gry. Ta drobiazgowo
i analityczno wynika z duej zoonoci problemw gospodarczych.
Nawet bardzo szczegowe i przekonujce informacje nie gwarantuj
jeszcze sukcesu. Naley uwzgldni kady czynnik, ktry moe mie
wpyw na decyzj. Zbieranie informacji nie moe jednak trwa w nieskoczono. Czsto ze wzgldu na konieczno szybkiego podjcia
decyzji nie jest moliwe zebranie wszystkich informacji. Z drugiej strony prawie nigdy nie moemy by pewni, czy zebrano wszystkie potrzebne informacje. Decyzje czsto podejmuje si w warunkach niepewnoci i niepenej informacji.
Rzadko si zdarza, eby w danej sytuacji istniao tylko jedno rozwizanie decyzyjne. Zwykle decydent ma do wyboru kilka wariantw.
Porwnanie i analiza alternatyw, prowadzca do wyboru najwaciwszego wariantu decyzyjnego nie s atwe. Naley przeanalizowa wszystkie
moliwe skutki poszczeglnych wariantw decyzyjnych i oszacowa
ryzyko zwizane z kadym z nich. W przypadku, gdy aden z wariantw nie jest satysfakcjonujcy poszukuje si kolejnych, a w ostatecznoci mona zaniecha podjcia decyzji. wiadoma rezygnacja z
podjcia decyzji te jest decyzj. Porwnanie i analiza alternatyw oraz
dokonanie ostatecznego wyboru wariantu decyzyjnego stanowi kolejn
faz procesu podejmowania decyzji.
Ostatni faz procesu decyzyjnego' stanowi obserwacja wynikw
podjcia decyzji oraz ich ocena. Ocena skutecznoci decyzji pozwala
upewni si, czy wybrany wariant suy realizacji pierwotnie wytyczonego celu. Jeeli tak nie jest, mona przyj do realizacji inny wariant
1
W literaturze mona spotka rne podejcia do procesu podejmowania decyzji.
Autorzy wyodrbniaj rne fazy tego procesu. Por. np. K. Krzakiewicz, Podejmowanie
decyzji kierowniczych. Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Pozna 1993, s. 55 i dalsze;
Sztuka podejmowania decyzji. National Institute of Business Management, Signum. Krakw
1994, s. 19 i dalsze; H.A. Simon, Podejmowanie decyzji kierowniczych. Nowe nurty. PWE,
Warszawa 1982, s. 65; J. Penc, Decyzje w zarzdzaniu. Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoy
Biznesu, Krakw 1995, s. 130.

80

decyzyjny albo rozpocz cay proces od punktu wyjcia, co pozwoli

unikn powanych nastpstw. Siedzenie wynikw wdroonej decyzji
jest istotne take w procesie zdobywania dowiadczenia, a wycignite
wnioski bd pomocne, gdy podobn decyzj trzeba bdzie podj w
przyszoci.
Trudno jest zdecydowa, ktra z faz procesu decyzyjnego jest najistotniejsza i wymaga najwikszego wysiku. Kada z nich moe mie
decydujcy wpyw na podjt decyzj. Kwesti wanoci poszczeglnych etapw trzeba rozstrzyga w odniesieniu do konkretnego procesu
decyzyjnego i do konkretnej sytuacji. Meneder podejmujcy regularnie
szereg podobnych decyzji dysponuje ju pewnym dowiadczeniem.
W kolejnej, podobnej sytuacji bdzie on skonny preferowa ju sprawdzone rozwizania. Meneder podejmujc decyzje i obserwujc ich skutki, za kadym razem uczy si. Nie zawsze jednak rozwizania z przeszoci s odpowiednie w aktualnej sytuacji. Meneder moe, bazujc
na wczeniejszych rozwizaniach, wykorzysta wasn pomysowo.
Naley te podkreli, e inteligencja menedera i jego kreatywno
doskonale uzupeniaj modelowy proces podejmowania decyzji. Podobnie intuicja i wewntrzne przeczucia menedera odgrywaj bardzo wan rol. Podejmowanie decyzji zatem, nie zawsze musi opiera si wycznie na racjonalnym myleniu. Intuicja i przeczucia mog okaza si
przydatne jeszcze na etapie gromadzenia informacji i umoliwi odczytywanie podtekstw oraz wykrywanie informacji nieprawdziwych.
Proces podejmowania decyzji nie jest prosty. Ponadto do wszystkich jego elementw naley podchodzi z jednakow uwag. Podejmowanie decyzji z wykorzystaniem komputera musi opiera si na
tych samych skomplikowanych zasadach, jeli komputer ma w duym
stopniu wspomc menedera. Musz wystpowa: zdefiniowanie problemu, gromadzenie informacji, wybr odpowiedniego wariantu decyzyjnego (take w warunkach ryzyka i niepenej informacji), moliwo
zdobywania dowiadczenia - uczenia si, itd. Dlatego w dugim procesie rozwijania koncepcji systemw doradczych korzystano z dorobku
wielu dziedzin nauki, takich jak: nauki behawioralne (np. psychologia
poznawcza), nauki o zarzdzaniu, badania operacyjne, czy wreszcie
informatyka. Nauki behawioralne pozwoliy okreli sposb, w jaki
ludzie i organizacje przetwarzaj dane z otoczenia i jak formuuj
sdy. Nauki o zarzdzaniu wraz z badaniami operacyjnymi wypracoway podstawy wielokryterialnej analizy decyzyjnej i day pogld na
81

kwesti dokonywania waciwych wyborw oraz wypracoway wiele

metod i modeli dziaania. Autorzy w dalszym cigu nie s zgodni co
do tego, jakie dokadnie czynnoci decydent wykonuje i w jaki sposb
je realizuje. Informatyka za dostarczya podstaw teoretycznych do budowy oprogramowania w postaci opracowanych metod implementacji
konkretnych mechanizmw, teorii baz danych czy sztucznej inteligencji.
Sztuczna inteligencja (ang. Artificial Intelligence) jest dziedzin informatyki zwizan z koncepcjami i metodami wnioskowania symbolicznego wykonywanego przez komputer oraz z symboliczn reprezentacj wiedzy, uywan przy wnioskowaniu. Badania w dziedzinie sztucznej inteligencji maj zadanie dostarczy komputerom zdolnoci, ktre
ludzie uznaj za inteligencj.
Procesy wystpujce w podejmowaniu decyzji s trudne do realizacji informatycznej, dlatego najczciej tworzy si i stosuje systemy
wspomagajce realizacj tylko niektrych faz procesu podejmowania
decyzji. Systemy takie oczywicie nie wyrczaj, a tylko wspomagaj
menedera. Jest to i tak znaczcy postp w stosunku do tradycyjnych
metod wspomagania procesw decyzyjnych, takich jak: metody ilociowe, drzewka i macierze decyzyjne. Nawet systemy ekspertowe, realizujce najwiksze spektrum funkcji decyzyjnych, nie zastpuj w caoci czowieka z jego intuicj, dowiadczeniem i zdolnoci twrczego
mylenia. Warunkuj one jednak peniejsze wykorzystanie tych szczeglnych cech osobowoci ludzkiej w procesach kierowania organizacjami. Systemy doradcze uzupeniaj zdolnoci decyzyjne menederw,
podobnie jak ich wiedza uzupenia wiedz, ktr dysponuje system,
a naturalna inteligencja jest wspomagana przez sztuczn. Tak wanie
naley rozumie rol systemw doradczych w procesach zarzdzania.

3.2. Rodzaje systemw doradczych

3.2.1. Systemy doradcze na tle systemw wspomagania
zarzdzania
Wystpowanie odmiennych procesw decyzyjnych o rnym charakterze na rnych poziomach zarzdzania warunkuje rnorodno
typw systemw doradczych. Systemy te wspomagaj proces podejmo82

wania decyzji w rnym stopniu i zakresie. Wynikaj z tego istotne

rnice w dziaaniu i budowie takich systemw. Systemy doradcze
obejmuj systemy bardzo proste, jak i bardzo skomplikowane, wsparte
najnowszymi osigniciami nauki i techniki informatycznej. Historyczna
kolejno pojawiania si tych systemw na rynku powodowaa rozszerzanie si obszaru ich zastosowa w zarzdzaniu. Dzisiaj mona wspomaga komputerowo praktycznie kad decyzj, nawet na najwyszych
szczeblach zarzdzania. Systemy doradcze stosowane s w zarzdzaniu
obok prostszych systemw komputerowych, wraz z ktrymi s wsplnie nazywane systemami wspomagania zarzdzania (ang. Management
Support Systems). Pen klasyfikacj w ramach systemw wspomagania
zarzdzania przedstawiono na rysunku 3.1. Podano na nim zarwno
angielskie nazwy i akronimy (bardzo czsto wystpujce take w rodzimej literaturze przedmiotu), jak i ich polskie odpowiedniki. Polskie
nazewnictwo opiera si gwnie na dosownym tumaczeniu nazw angielskich, cho niektre systemy - te znane od dawna i powszechnie
u nas stosowane, doczekay si rdzennie polskich okrele, ktre niestety autorzy rnie interpretuj.
Najprostszymi systemami wspomagania zarzdzania s systemy ewidencyjno-sprawozdawcze. S to systemy transakcyjne, dziedzinowe,
ktrych zadaniem jest zbieranie danych z okrelonej dziaalnoci, ich
gromadzenie w bazach danych i wstpne przetwarzanie. Pracuj one
w reimie pytanie-odpowied. Umoliwiaj wyszukiwanie danych, ich
zestawienie, sporzdzanie raportw, podsumowa i dokumentw. Systemy te zapewniaj take rozsyanie danych i ich udostpnianie innym
systemom, na przykad doradczym. Zasilanie danymi opiera si na
ekstrakcji waciwych informacji z baz danych tych systemw. Aby
zapewni istnienie informacji w systemie informacyjnym potrzebne s
systemy ewidencyjno-sprawozdawcze, ktre bd na bieco zbieray
informacje z rnych dziedzin funkcjonowania przedsibiorstwa. Systemy ewidencyjno-sprawozdawcze, chocia najprostsze, s krytycznym
elementem systemw informatycznych przedsibiorstw tak ze wzgldu
zarzdzania, jak i moliwoci stosowania i funkcjonowania bardziej
zaawansowanych systemw. Dlatego te od pocztku ich wprowadzenia
(we wczesnych latach pidziesitych) s powszechnie wykorzystywane
w biznesie. Ich najnowsz postaci s systemy transakcyjne czasu rzeczywistego. Maj one zastosowanie w przedsibiorstwach, gwnie do
biecej (odbywajcej si w czasie rzeczywistym) obsugi zlece klien83

tw. W tym przypadku maj one bezporedni udzia w logistycznej

obsudze klientw, np. w systemie natychmiastowego realizowania dostaw (ang. quick response).
Systemy klasy MIS (ang. Management Information Systems) - w literaturze polskiej zwane systemami informowania kierownictwa2 - odpowiedzialne s za dostarczanie informacji konkretnym menederom.
Na podstawie ekstrakcji danych z baz danych umoliwiaj one dokonywanie zestawie i raportw pod okrelonym ktem, stosownie do
zwyczajowych potrzeb konkretnego uytkownika. Poza tym pozwalaj
analizowa trendy, porwnywa wyniki z rnych okresw, konfrontowa je z prognozami, z zaoonym planem czy, np. ze redni w sektorze. W ten sposb systemy te uatwiaj planowanie, monitorowanie
i sterowanie dziaalnoci przedsibiorstwa. S one szeroko wykorzystywane take w logistyce.
Kategoria systemw automatyki biurowej (ang. Office Automation
Systems), zwana take systemami wspomagania biura (ang. Office Support Systems), obejmuje cao oprogramowania biurowego stosowanego powszechnie w przedsibiorstwach. S to: edytory i procesory tekstw, arkusze kalkulacyjne, systemy obsugi baz danych, pakiety grafiki prezentacyjnej oraz wszelkiego rodzaju oprogramowanie komunikacji biurowej. Do grupy tej zalicza si take bardziej zaawansowane
i bardziej specjalistyczne pakiety software'owe, jak np. systemy
CAD/CAM czy zarzdzania realizacj projektw. Oczywicie systemy
te mog korzysta z danych zgromadzonych przez systemy ewidencyjne. Celem stosowania systemw automatyzacji prac biurowych jest
zwikszenie wydajnoci pracownikw i podniesienie jakoci pracy biurowej. Niektrzy autorzy w ogle nie uwzgldniaj tej grupy systemw
2

Nie jest to zbyt precyzyjne okrelenie. Kojarzy si ono raczej z angielskim Execulive Information System, omwionym w tekcie nieco dalej. Dodatkowo autorzy rnie
interpretuj termin system informowania kierownictwa. Jednak, jak mona sdzi po gbszej analizie, chodzi tu raczej o systemy klasy MIS. By moe konieczno stworzenia nowego pojcia wynika z faktu, e dosowne tumaczenie terminu Management Information
System na jzyk polski byoby zbiene z systemem informacyjnym zarzdzania omwionym
w rozdziale drugim (odzwierciedlaoby to podejcie wielu brytyjskich autorw, ktrzy termin MIS tak wanie interpretuj). Jednak pojcie systemu informacyjnego zarzdzania jest
duo szersze. Omawiane tu systemy, w tym take MIS, s elementami systemu informatycznego zarzdzania - stanowi jego techniczne wyposaenie, a wic zawieraj si w systemie informacyjnym. Systemy klasy MIS wraz z systemami ewidencyjnymi stanowi podstawowe wyposaenie techniczne systemw informacyjnych.

85

w ramach systemw wspomagania zarzdzania, traktujc j jako boczn lini" w informatyzacji przedsibiorstw. Jednak rosnce moliwoci wspczesnych biurowych pakietw oprogramowania powoduj, e
niektre systemy tej klasy zbliaj si funkcjonalnie do systemw informowania kierownictwa, a nawet je przewyszaj.
Systemy ewidencyjno-sprawozdawcze i systemy informowania kierownictwa (oraz take w wielu przypadkach systemy automatyki biurowej) niektrzy autorzy rwnie zaliczaj do szeroko pojtej kategorii
systemw wspomagania decyzji. Jednak systemy te wspomagaj wycznie proces podejmowania decyzji w jego pocztkowym stadium, tzn.
zdefiniowania problemu i zbierania informacji. Systemy te peni rol
dostawcw informacji zestawionych pod danym ktem, w postaci
sformatowanych wydrukw na ekran komputera. Mona powiedzie, e
s to systemy raportujce, ktrych dziaanie polega na integrowaniu
i selekcji danych - systemy przetwarzania danych. Jest to zatem jedynie wspomaganie przygotowania decyzji, lub - jeli mwi w kategoriach wspomagania decyzji - wspomaganie decyzji w fazie przeddecyzyjnej. Systemy te nie bior udziau w samym przygotowaniu wariantw decyzyjnych i wyborze odpowiedniego wariantu3. Systemy informowania kierownictwa jako bardziej rozwinite s stadium przejciowym pomidzy systemami wspomagajcymi przygotowanie decyzji
a waciwymi systemami wspomagania decyzji - systemami doradczymi. Wspomniane wyej systemy stanowi istotny element systemu zarzdzania lecz ze wzgldu na ich ograniczon rol w procesach decyzyjnych nie bd w tej ksice szerzej omwione.
Systemy wspomagania decyzji (ang. Decision Support Systems) pozwalaj ju na zastosowanie osigni ekonometrii, bada operacyjnych, analizy matematycznej i analizy systemowej oraz umoliwiaj
podniesienie jakoci podejmowanych decyzji. Pojawienie si tych systemw w latach siedemdziesitych byo spowodowane rozwojem nauk
3

Czsto, ze wzgldu na cisy zwizek midzy procesami informacyjnymi i decyzyjnymi, mwi si o procesie informacyjno-decyzyjnym, a co za tym idzie o systemach
informacyjno-decyzyjnych. Por. np. Systemy informacyjno-decyzyjne zarzdzania, pod red.
A. Nowickiego, Akademia Ekonomiczna we Wrocawiu, Wrocaw 1991, s. 12-14.
Do takich systemw'zaliczaj si wszystkie wyrnione na rysunku 3.1. rozwizania. W pracy przyjto (z literatury anglojzycznej) coraz popularniejszy termin - systemy
wspomagania zarzdzania. Podkrela on wspomagajc rol tych systemw w zarzdzaniu
i jednoczenie obejmuje kady rodzaj takiego wspomagania.

86

o zarzdzaniu, m.in. logistyki, zwizanych z wykorzystaniem modelowania matematycznego w gospodarce, a take krytyk systemw
wczeniejszych, takich jak systemy informowania kierownictwa. Rwnie wzrost moliwoci obliczeniowych komputerw wywar istotny
wpyw na ten proces. Systemy wspomagania decyzji wspieraj ju sam
proces decyzyjny, na przykad w fazie opracowania dopuszczalnych
wariantw decyzyjnych. Zostan one omwione dalej w punkcie 3.2.2.
Najbardziej zaawansowanymi systemami doradczymi s systemy
ekspertowe (ang. Expert Systems). S one najbardziej uyteczne przy
podejmowaniu decyzji. Wyposaone s w inteligentne mechanizmy
wnioskujce i moliwo gromadzenia dowiadcze (uczenia si). Dopiero systemy ekspertowe s w stanie w peni samodzielnie przeprowadzi cay proces podejmowania decyzji, czyli dziaaj jak samodzielny podmiot decyzyjny, chocia w przypadku decyzji zarzdczych s
tylko solidnym wsparciem dla menedera, ktry zawsze podejmuje
ostateczn decyzj. Systemy ekspertowe rni si zatem do znacznie
od pozostaych systemw, tak pod wzgldem funkcjonalnym, jak i
konstrukcyjnym. Systemy ekspertowe wraz z systemami pochodnymi
zostan dokadniej omwione w punkcie 3.2.3.
W przypadku systemw informowania kierownictwa, systemw
wspomagania decyzji i systemw ekspertowych mona mwi tylko
o ich pewnych wyrnikach, o oglnych cechach tych systemw. Ich
funkcjonalno, moliwoci wspomagania, wykorzystywane techniki
oraz metody komunikacji poprzez interfejs rni si w zalenoci od
konkretnej implementacji. S to systemy dostosowane bezporednio
do konkretnego uytkownika i do konkretnego ogniska decyzyjnego.
Systemy ekspertowe projektowane s przewanie na indywidualne zamwienie.
Ostatni wyrnion grup stanowi tzw. korporacyjne systemy
wspomagania (ang. Enterprise Support Systems). S to niezwykle rozbudowane systemy wspomagajce zarzdzanie przedsibiorstwem w
bardzo szerokim zakresie. Powstaj poprzez poczenie systemw ewidencyjnych, systemw informowania kierownictwa, systemw wspomagania decyzji oraz systemw ekspertowych w jeden spjny system
informacyjny. Koncepcja takich systemw powstaa w poowie lat
osiemdziesitych, kiedy opracowano model systemw informacyjnych
dla kierownictwa (ang. Executive Information Systems, Executive Support Systems) jako narzdzie wspomagajce wysze szczeble kierow87

nicze i obejmujce cao przedsibiorstwa. Systemy te byy odpowiedzialne za dostarczanie aktualnych i waciwie dobranych informacji
do poszczeglnych szczebli kierowniczych i poszczeglnych menederw, gwnie w celu obserwacji i kontroli dziaalnoci przedsibiorstwa. Miay one moliwo korzystania take z zewntrznych rde
informacyjnych. Wyrniay si one bardzo przyjaznym interfejsem,
wykorzystujcym w duym stopniu rne techniki graficznej prezentacji wynikw, oferujcym moliwo dochodzenia do sedna poprzez:
zagbianie si w szczegy (ang. drill down), natychmiastowe informowanie o sytuacjach wyjtkowych, analiz trendw i analiz ad hoc.
Dla potrzeb tych systemw opracowano specjalne odmiany systemw
doradczych. Ich wykorzystanie daje w efekcie (ang. Enterprise Support System) - silne narzdzie wspomagania pracy menederw w
skali caego przedsibiorstwa. Tak wyposaony system stanowi rozwizanie docelowe w dziedzinie wspomagania zarzdzania. Wiele
przedsibiorstw zagranicznych posiada ju tak rozbudowane systemy
informacyjne, chocia nie wszystkie jeszcze s tak bogato wyposaone
w systemy doradcze, zwaszcza ekspertowe.
Analizujc stan aktualnie funkcjonujcych systemw wspomagania
zarzdzania w przedsibiorstwach, trzeba stwierdzi, e zdecydowan
wikszo stanowi systemy przygotowania decyzji. S one z czasem
w rny sposb uzupeniane o elementy wspomagajce decyzje. Jest
to klasyczna droga ewolucyjna, polegajca na stosowaniu coraz nowszych rozwiza w miar obniania si kosztw ich wprowadzania.
Wystpowanie ilociowych dysproporcji midzy systemami przygotowania decyzji a wspomagania decyzji mona tumaczy potrzeb stosowania wikszej liczby tych pierwszych ni drugich. Decyzje, zwaszcza te najwaniejsze, ktrych komputerowe wspomaganie najbardziej
si opaca, stanowi zdecydowan mniejszo. Ponadto wdroenie informatyki w dziedzinie przygotowania decyzji i systemw ewidencyjnych najszybciej przynosi korzyci.
W literaturze spotyka si te inne klasyfikacje systemw doradczych,
przeprowadzane z punktu widzenia rnych kryteriw. Jedna z odmiennych klasyfikacji wyrnia nastpujce rodzaje systemw doradczych4:
4

Sztuka..., s. 46-47. Autorzy odnieli w podzia do systemw wspomagania decyzji

(DSS), jednak mona go, z maymi wyjtkami, uoglni w stosunku do caoci systemw
doradczych.

 osobisty - przeznaczony dla jednej osoby korzystajcej z komputera; suy zwykle do rozwizywania jednego, okrelonego problemu,
grupowy - dla kilku ludzi, zwykle zwizanych z jednym zespoem pracowniczym lub wydziaem i korzystajcych z tej samej bazy
informacyjnej; wspomaga podejmowanie indywidualnych decyzji kierowniczych i rozwizywanie wasnych problemw,
organizacyjny - wykorzystywany przez wielu niezalenych menederw w jednej organizacji (firmie) przy podejmowaniu licznych
decyzji, dotyczcych caego przedsibiorstwa; opiera si na danych pochodzcych z centralnego komputera firmy,
instytucjonalny - pozwala na okresow aktualizacj informacji
i wykorzystywanie ich w celu rozwizywania powtarzajcych si i podobnych problemw,
ad hoc - pozwala rozwiza jednorazowy problem dziki modelowi odnoszcemu si do konkretnej sytuacji; po podjciu decyzji
model i dane zostaj usunite, gdy nie bd ponownie przydatne.
Podzia taki uwzgldnia poziom zarzdzania, na ktrym wystpuje
wspomaganie decyzji oraz struktur organizacyjn przedsibiorstwa.
W przypadku decyzji logistycznych bdzie to forma organizacji logistyki w przedsibiorstwie.
Podzia ten moe si odnosi do wszystkich systemw doradczych,
w tym take do systemw ekspertowych z jednym jednak wyjtkiem systemy ekspertowe ad hoc nie istniej. Bardzo wysokie koszty budowy
systemw ekspertowych powoduj, e tworzenie systemw jednorazowych" tego typu jest nieopacalne - za drogie. Jednak pojcie ad hoc
moe si w pewnym sensie odnosi take do systemw ekspertowych,
kiedy w celu rozwizania okrelonego problemu uzupenia si baz wiedzy. Na obecnym etapie rozwoju systemw ekspertowych to jest moliwe
tylko w przypadku problemw podobnych do zwyczajowo rozwizywanych w tym systemie. Ponadto kwestia usuwania wykorzystanych modeli,
regu, faktw i danych z systemw doradczych nie jest posuniciem racjonalnym. Nie mona bowiem wykluczy pojawienia si identycznego
lub te podobnego problemu (konieczne bdzie wwczas ponowne uzupenienie systemu) w przyszoci. W zamyle autorw usuwanie zbdnych
modeli i danych miao odciy system. Wydaje si, e przy dzisiejszych
moliwociach i stosunkowo niskich kosztach gromadzenia danych oraz
w przypadku moliwoci ich ponownego wykorzystania, nie jest to niczym uzasadnione. Take w literaturze nie opisano takiej sytuacji.
89

Ze wzgldu na specyficzne cechy wszystkich wymienionych wczeniej systemw wspomagania zarzdzania, a take ze wzgldu na ich
koszty, poszczeglne rodzaje systemw znalazy zastosowanie na odpowiednich poziomach zarzdzania. Na rnych poziomach mamy do
czynienia z jakociowo i ilociowo innym, charakterystycznym dla kadego poziomu zarzdzania, strumieniem danych (patrz punkt 2.2.6), co
take warunkuje stosowanie odpowiednich systemw doradczych. Pokazano to na rysunku 3.2.
Charakter danych dostpnych w konkretnym ognisku decyzyjnym,
zaley od jego lokalizacji na jednym z poziomw planowania. Keen
i Scott Morton5 wyodrbnili zbir omiu zmiennych, okrelajcych strumie danych. Zmienne te maj istotne znaczenie dla scharakteryzowania sytuacji decyzyjnej w kontekcie zastosowania systemw doradczych. S to:
dokadno informacji,
niezbdny poziom szczegowoci,
horyzont czasowy,
czstotliwo korzystania z informacji,
wewntrzne albo zewntrzne rdo informacji,
zakres rzeczowy strumienia informacji,
wymierno informacji,
aktualno.
Charakterystyka strumienia danych za pomoc wymienionych
zmiennych moe suy do identyfikacji rodowiska informacyjnego
konkretnego decydenta. Jest to warunkiem okrelenia jego wymaga,
ktre w konsekwencji warunkowa bd zastosowanie odpowiedniego
systemu wspomagania zarzdzania, jak i jego konkretn aplikacj. Na
rysunku 3.2 pokazano take zaleno pomidzy poziomem zarzdzania
a stosowanymi systemami informatycznymi.
Granice zastosowa poszczeglnych systemw na powyszym rysunku nie s sztywne. Dla przykadu: systemy ekspertowe mona rwnie stosowa na taktycznym poziomie zarzdzania, a systemy wspomagania decyzji na strategicznym i operacyjnym. Wynika to czsto z nieostrych podziaw klasyfikacyjnych wewntrz systemw
wspomagania zarzdzania, a take ze specyficznych potrzeb organiza5
P.G.W. Keen, M.S. Scott Morton, Decision Support Systems: An Organizalional
Perspeclive. Addison-Wesley, Reading, Massachusetts 1978.

90

Rys. 3.2. Systemy wspomagania zarzdzania a poziomy zarzdzania

r d o : opracowanie wasne

cji. Systemy ekspertowe stosuje si nawet na poziomie operacyjnym,

np. do sterowania urzdzeniami w rodowisku, w ktrym przebywanie
jest niebezpieczne dla zdrowia czowieka. S to jednak sytuacje wyjtkowe i zwizane raczej ze sterowaniem, a nie zarzdzaniem. Przyporzdkowanie poszczeglnych klas systemw do poziomw zarzdzania ma tylko wyraa ich pewne predyspozycje do wiadczenia wsparcia na tych poziomach. Zmienia si ono wraz z dalszym rozwojem technologii, a take z postpujcym obnianiem si
kosztw jej wdraania. Zaley te od konkretnej sytuacji i potrzeb.
Zanim przejdziemy do omawiania konkretnych systemw decyzyjnych, przyjrzyjmy si jeszcze przykadowym decyzjom logistycznym wystpujcym na poszczeglnych poziomach zarzdzania - tabela 3.1.
Tabela
Poziom operacyjny
dzienny/tygodniowy
harmonogram produkcji

3.1. Wybrane decyzje logistyczne

Poziom taktyczny
proczny/roczny
harmonogram produkcji

Poziom strategiczny
lokalizacja fabryk i centrw dystrybucji

dzienny/tygodniowy plan proczny/roczny plan

dostaw
dystrybucji

okrelanie wielkoci i liczby fabryk i centrw

dystrybucji
zaopatrzenie (zakupy)
lokalizacja rodkw transportu
decydowanie w nagych
decyzje "make or buy"
sytuacjach
planowanie asortymentu
przewidywanie popytu
planowanie przewozw

produkcyjnego

kompletowanie personelu

planowanie wykorzysta- pozycjonowanie zapasw planowanie wyposaenia

nia taboru
technicznego
kontraktowanie
przewonikw
wybr technologii
planowanie zaadunkw
sortowanie, pakowanie, uzupenianie niedoborw
paletyzacja, konteneryza- ustalanie grup odbiorcw
cja
ustalanie terminw do-
staw
negocjowanie stawek przewozowych

audyt listw przewozowych

rozliczanie i fakturowanie

92

wybr surowcw i podzespow

konfiguracja taboru transportowego
wybr gazi i sposobu
transportu

ustalenie bezpiecznego"
poziomu zapasw
ustalenie poziomu obsugi klienta

3.2.2. Systemy wspomagania decyzji

Opracowano ju wiele definicji systemw wspomagania decyzji.
Modyfikowano je wraz z upywem czasu i pojawianiem si nowych
moliwoci. Do dzi nie ma consensusu co do precyzyjnego okrelenia.
Biorc pod uwag wszystkie dotychczasowe definicje mona ustali
zestaw cech, ktrymi powinny charakteryzowa si systemy wspomagania decyzji. Przedstawiamy peny zestaw cech charakterystycznych
idealnego systemu DSS. Wikszo realnych implementacji bdzie posiadaa tylko cz wymienionych cech. Oto one6:
wspieranie decydentw - gwnie w zakresie problemw o mao wyranej strukturze lub pozbawionych jakiejkolwiek struktury,
wspomaganie na rnych poziomach zarzdzania, tak poszczeglnych menederw, jak i caych grup decydentw,
moliwo wspomagania decyzji wspzalenych, jak i nastpujcych po sobie sekwencyjnie,
wspieranie we wszystkich fazach procesu decyzyjnego, jak rwnie wspomaganie rnych procesw decyzyjnych, a take w ramach
rnych stylw podejmowania decyzji,
adaptacyjno w czasie do zmiennych warunkw decyzyjnych,
atwo konstruowania (take przez uytkownika kocowego) i uytkowania poprzez przyjazny, elastyczny interfejs o du'ych moliwociach graficznych i komunikacji zblionej do jzyka naturalnego,
sprzyjanie pogbianiu wiedzy menedera, co powoduje nowe
wymagania z jego strony i w konsekwencji udoskonala system - proces rozwijania i udoskonalania systemu jest cigy,
wykorzystywanie modeli (standardowych i opracowanych we
wasnym zakresie) i moliwo eksperymentowania na rnych konfiguracjach,
moliwo wyposaenia w wiedz, co umoliwi rozwizywanie
bardzo zoonych problemw,
moliwo analizy wpywu zmian zmiennych wejciowych do
modelu na zmienne wyjciowe w ramach analizy co-jeli" (ang.
"what-if" analysis) i poszukiwania celu (ang. goal seeking).
6
E. Turban, E. McLean, J. Wetherbe, Information Technology For Management. Improving Qualily and Produclivity. John Wiley & Sons, New York 1996, s. 546-547.

93

Systemy wspomagania decyzji dziaaj w nastpujcy sposb. Uytkownik formuuje problem decyzyjny. Problem jest przetwarzany w systemie. Dokonywana jest strukturalizacja problemu. Uytkownik okrela, jakie przyblienie formalizacji problemu go satysfakcjonuje. Od tego zaley dobr technik rozwizania problemu w systemie. Moe okaza si, e struktura problemu przekracza moliwoci
danego systemu i konieczne bdzie skorzystanie z usug systemw
ekspertowych. Moe si tak okaza w przypadku, kiedy rozwizanie
obarczone jest duym bdem wynikajcym ze sabego przyblienia.
Obecnie jednak rozwj metod symulacyjnych w systemach wspomagania decyzji sprawia, e s one w wielu przypadkach wystarczajce.
Decydent okrela ju na wstpie swoje preferencje w stosunku do
zbioru moliwych alternatyw. Uytkownik otrzymujc wyniki z systemu doradczego moe je odrzuci i zmodyfikowa sformuowanie problemu. W ten sposb uytkownik oswaja si" i lepiej zapoznaje z systemem oraz uczy si bardziej precyzyjnie formuowa problemy, uwzgldniajc specyficzne cechy systemu. W trakcie analizy zadanego problemu system moe poinformaowa uytkownika o koniecznoci uzupenienia systemu o nowe modele matematyczne i dane rdowe.
Nowo wprowadzane dane i modele s w systemie weryfikowane pod
ktem merytorycznym i formalnym. Moe si okaza, e nie ma moliwoci uzupenienia systemu o nowe elementy. System powinien wtedy poinformowa uytkownika o wpywie tych brakw na
osigane rezultaty i ich poprawno. Uytkownik moe si zdecydowa na uproszczenie problemu i zaakceptowa mniej precyzyjne,
przyblione wyniki.
Systemy wspomagania decyzji, mimo e czsto maj posta samodzielnego programu komputerowego, skadaj si z trzech istotnych
elementw funkcjonalnych (rys. 3.3).
Podstawowym elementem jest baza danych wraz z systemem zarzdzania baz danych (ang. database management system). Element
ten pozwala utrzymywa niezbdne dane konieczne do pracy systemu
w okrelonym obszarze decyzyjnym. S to najczciej wycinkowe dane, dotyczce dziaalnoci przedsibiorstwa oraz fragmentu jego otoczenia gospodarczego. System zarzdzania baz danych powinien informowa uytkownika o moliwoci udostpnienia konkretnych danych oraz sposobach uzyskania do nich dostpu. Informacje w bazie
94

Rys. 3.3. Struktura systemu wspomagania decyzji

rdo: opracowanie wasne na podstawie: E. Turban, Oecision Supporl and Fjcpert Systems. Management
Support Systems, 4* ed., Prentice Hali, Englewood Cliffs, New Jersey 1995 s. 88

danych s reprezentowane wedug typowych (znanych z teorii baz da7

nych) struktur w zalenoci od ich charakteru i wymaga odnonie
operowania nimi.
Rwnie wanym elementem jest baza modeli wraz z systemem zarzdzania baz modeli (ang. model-base management system). Ten element
wiadczy o faktycznych moliwociach systemu. Ten wanie element odrnia systemy DSS od systemw informowania kierownictwa. Zatem
systemy te mona traktowa jako tradycyjne systemy zarzdzania, baz
danych, wyposaone w interfejs uytkownika. Uytkownik takiego systemu jest w stanie wyszuka odpowiednie informacje za pomoc specjalistycznego jzyka zapyta (ang. uery language), ale nie ma ju moliwoci przeanalizowania ich. Traktowanie systemw informowania kierow7

S to: struktura niezalenych rekordw (tzw. kartotekowa baza danych), model hierarchiczny, model sieciowy, model relacyjny i model obiektowy. Dla gromadzenia informacji o okrelonych cechach wybr waciwego modelu determinuje sprawno takich operacji, jak: wstawianie nowych danych, wyszukiwanie potrzebnych informacji i usuwanie
zbdnych.

95

nictwa jako uproszczonych funkcjonalnie systemw wspomagania decyzji pozwala niektrym autorom zalicza je do klasy systemw doradczych. Jednak trzeba zastrzec, e podzia na systemy informowania
kierownictwa i systemy wspomagania decyzji nie jest sztywny. Niektrzy autorzy wyrniaj podgrup systemw informowania kierownictwa - systemy PMIS (ang. Predictive Management Information System). S to systemy bardzo zblione do systemw informowania kierownictwa, ale umoliwiajce przeprowadzenie pewnych analiz dziki
zaimplementowaniu inteligentnego jzyka zapyta do bazy danych albo
pewnych prostych modeli kalkulacyjnych. W kontekcie dialogu z systemem mona powiedzie, e systemy informowania kierownictwa proste systemy MIS udzielaj uytkownikowi odpowiedzi na pytanie
Co to jest...?"; systemy PMIS - na pytanie Co si stanie jeli...?";
natomiast systemy DSS udziel decydentowi odpowiedzi na pytanie
Ktry wariant jest najlepszy?". Systemy te daj decydentowi rne
jakociowo wsparcie w podejmowanym przez niego procesie decyzyjnym. Baza modeli zawiera opisy modeli zachowa, zwizanych z konkretn dziedzin dziaania obiektu gospodarczego. S to opisy proceduralne, umoliwiajce realizacj odpowiednich funkcji systemu. Dziki
nim moliwe jest waciwe wykorzystanie zgromadzonych w bazie danych informacji.
Wreszczie ostatnim elementem jest modu komunikacji z uytkownikiem, umoliwiajcy prac z programem. Modu ten okrelany jest
niekiedy w literaturze anglojzycznej mianem dialog-generation and
management system.
Mechanizmy, procedury i modele zawarte w systemie decyzyjnym
okrelaj jego funkcjonalno i rzeczywiste moliwoci. Mechanizmy
analizy danych nale do najprostszych i umoliwiaj dostarczanie danych o zachodzcych procesach wraz z ich analiz. Analizy takie s
przeprowadzane w oparciu o procedury statystyczne i ekonometryczne.
Okrelenie konsekwencji planowanych dziaa umoliwiaj modele kalkulacyjne. S one szczeglnie przydatne w analizie kosztowej. Wiksze
moliwoci oferuj modele symulacyjne, ktre odtwarzaj interesujce
nas zjawiska, czy zachowanie danego obiektu. Modele optymalizacyjne
z kolei sugeruj optymajne (na podstawie zadanych kryteriw i okrelonych zaoe) rozwizania w zakresie konkretnych aspektw dziaalnoci przedsibiorstwa. Jeli nie ma moliwoci wykorzystania rozwizania optymalnego, mona uzyska rozwizanie najlepsze z moli96

wych. Jeli od systemu wymaga si oceny sugerowanych decyzji pod

ktem rnych kryteriw, naley rwnie zaimplementowa odpowiedni
model takiego postpowania. Czsto implementuje si take modele diagnostyczne i prognostyczne. Na tym przykadzie wida wyranie, e to
wanie baza modeli determinuje funkcjonalno systemu wspomagania
decyzji i jego przydatno w realizowaniu konkretnych zada. Moliwo uzupeniania i modyfikowania tej bazy wiadczy o elastycznoci
systemu.
Istniej rwnie systemy wspomagania decyzji opracowane z myl
o grupowym podejmowaniu decyzji (ang. Group Decision Support
Systems). Potrzeba grupowego podejmowania decyzji ronie w miar
wzrostu zoonoci procesw decyzyjnych w zarzdzaniu. Zebranie
wielu menederw w jednym miejscu i o jednej porze moe by
bardzo kosztowne lub w ogle niemoliwe. Dlatego wikszo systemw grupowych to systemy rozproszone (ang. Distributed Group Support Systems), wykorzystujce nowoczesne technologie telekomunikacyjne oraz sieci lokalne i rozlege. Podejmowanie decyzji w grupie
moe odbywa si teraz w tym samym czasie w rnych miejscach,
a nawet w rnym czasie w tym samym miejscu lub rnych miejscach. Takie rozproszenie terytorialne decydentw jest charakterystyczne np. przy podejmowaniu decyzji logistycznych w ramach superorganizacji. Rozbudowana infrastruktura techniczna LIS-u stwarza doskonae warunki do stosowania rozproszonego wspomagania podejmowania decyzji.
Dalszym rozwiniciem koncepcji grupowych systemw decyzyjnych s organizacyjne systemy wspomagania decyzji (ang. Organizational Decision Support Systems). Su one wspomaganiu zada, na
ktre skada si szereg czynnoci decyzyjnych, wykonywanych przez
wielu rnych decydentw. Wspomaganie zwykle dotyczy duych problemw jednostek organizacyjnych lub caoci organizacji. Struktury
organizacyjne i powizania hierarchiczne w przedsibiorstwie nie s
barierami dla tych systemw. W zarzdzaniu logistycznym mog one
znale zastosowanie przy opracowywaniu planu operacyjnego logistyki - tak w ramach konkretnego ogniwa logistycznego, jak i w
ramach caego acucha. Wymienione systemy wspomagania decyzji
grupowych znajduj zastosowanie w rozwinitych, korporacyjnych systemach wspomagania.
97

3.2.3. Systemy ekspertowe

Ten rodzaj systemw doradczych rozwija si obecnie najbardziej
dynamicznie8. S to systemy najbardziej zaawansowane technologicznie
i o najwikszej uytecznoci w zakresie wspomagania decyzji. Gwatowny rozwj tych systemw - zapocztkowany ich pierwszymi zastosowaniami komercyjnymi w latach osiemdziesitych, spowodowa
powstanie rnych definicji systemu ekspertowego. Systemem ekspertowym okrela si zwykle system informatyczny, wykorzystujcy wiedz ekspertw9 w konkretnej dziedzinie dla zapewnienia wysokiej efektywnoci rozwizywania zoonych zada (sytuacji problemowych) o
duych wymaganiach intelektualych. Podstawow cech systemw ekspertowych jest moliwo gromadzenia wiedzy ekspertw, co umoliwia nastpnie rozwizywanie sytuacji problemowych ju bez ich udziau. Z caego arsenau definicji wynika kilka waciwoci, ktrymi powinien si charakteryzowa system ekspertowy10:
poprawno systemu - rozpatrywana w kontekcie rezultatw
jego dziaania, ktre winny by dobre i uzyskiwane w dopuszczalnym
czasie,
uniwersalno jako zdolno do rozwizywania obszernej klasy
zada z danej dziedziny - moliwo rozwizywania zada z rnych
dziedzin wiedzy jest jeszcze nieosigalna,
zoono rozwizywanych zagadnie - tworzenie systemw
ekspertowych dla problemw nieskomplikowanych jest nieopacalne,
gdy atwiej jest je rozwiza uywajc zwykych programw,
autoanaliza rozwiza - system ekspertowy powinien uzasadni uytkownikowi przyjte rozwizanie nie tylko globalnie, ale i na
kadym etapie, to znaczy rwnie kade rozwizanie czciowe, co
8
Pocztki systemw ekspertowych datuje si poow lat szedziesitych naszego
stulecia. Istnieje kilka wyranych linii rozwojowych systemw ekspertowych. Prekursorem
wielu systemw i jednej z gwnych linii rozwojowych jest system MYCIN, wspomagajcy
lekarzy w leczeniu infekcji bakteryjnych we krwi. Jest on czsto wspominany w literaturze
przedmiotu jako punkt wyjcia do omawianych innych systemw o bardzo odlegych od
medycyny zastosowaniach.
9
Ekspertem okrela si specjalist, rzeczoznawc, ktry na podstawie swojej dziaalnoci lub wykorzystujc czyje w tym zakresie osignicia, bada konkretn rzeczywisto
po to, by mc w sposb uzasadniony sformuowa swoje oceny i wskazania. Za: P. Sienkiewicz, Systemy ekspertowe w zarzdzaniu. Informatyka, nr 2, 1993.
10
J.J. Mulawka, Systemy ekspertowe. WNT, Warszawa 1996, s. 28-31.

98

wicej - powinien dostosowa poziom wyjanie do poziomu odbiorcy;

ten tryb uzasadniania nie jest jeszcze dostpny w dzisiejszych systemach,
zdolno udoskonalania wiedzy polegajca na moliwoci rozszerzania wiedzy zgromadzonej w systemie - jest to konieczne zwaszcza w przypadku dziedzin wiedzy, w ktrych wystpuje duy stopie
niepewnoci.
Systemy ekspertowe to odejcie od algorytmicznego rozwizywania
problemw w deterministycznych programach konwencjonalnych na
rzecz metod heurystycznych", wspartych sztuczn inteligencj. W tym
sensie stanowi one now jako wrd systemw doradczych. Zatem
systemy te s brane pod uwag zwaszcza w przypadku problemw
nie dajcych si rozwiza w sposb algorytmiczny - z uwagi na ich
pojciow zoono i brak sformuowania liczbowego. Problemw, w
ktrych wystpuj: dua liczba danych (czsto obarczonych nieznanym
bdem) i ogromna liczba zalenoci midzy nimi, w ktrych cele nie
mog by opisane matematycznie w postaci funkcji celu. Systemy ekspertowe powininny oferowa rady take w warunkach niepenej informacji; dotyczce problemw o nieostrej strukturze; niesformalizowanych (ang. ill-structured), a take w sytuacjach wieloznacznych czy
nawet sprzecznych. Systemy takie mog rozwizywa take problemy
le zdefiniowane, do identyfikacji ktrych brakuje danych. W najnowszych rozwizaniach moliwe jest nawet rekomendowanie decyzji w
sytuacjach nowych i nieoczekiwanych.
Systemy ekspertowe posiadaj zdolno uczenia si na podstawie
zgromadzonej wiedzy podczas postpowania w rnych wypadkach.
Uczenie si jest rozumiane jako poprawa jakoci dziaania systemu na
podstawie jego dowiadcze z dotychczasowej pracy decyzyjnej. Moliwo sugerowania rozwiza decyzyjnych w tak zmiennych warunkach wynika z zastosowania w systemach ekspertowych rnych metod
reprezentowania wiedzy, rnych technik wnioskowania i rnych metod przetwarzania informacji.
1
' Heurystyka to umiejtno wykrywania nowych faktw i zwizkw midzy faktami,
dziki ktrym dochodzi si do poznania nowych prawd, zwaszcza stawianie hipotez. Za:
Sownik wyrazw obcych. PWN, Warszawa 1995. W dziedzinie sztucznej inteligencji termin
ten oznacza strategi poprawiajc efektywno rozwizywania zoonych problemw poprzez
ustalanie najkrtszej i najbardziej prawdopodobnej drogi dojcia do rozwizania na podstawie
zdobytych w trakcie badania informacji. Por. J J . Mulawka, Systemy..., s. 73.

99

Nadto, rola systemw ekspertowych w zarzdzaniu nie ogranicza

si wycznie do doradzania - sugerowania pewnego wariantu decyzyjnego, mog one take ocenia decyzje menedera, a rwnie podejmowa decyzje bez najmniejszego udziau czowieka. Wymaga si
take, aby systemy te w zalenoci od potrzeb wynikajcych z zastosowania daway na wyjciu propozycje, stawiay pragnozy oraz ukaday plany. Z omwionych zaoe i zastosowania wynika podzia systemw ekspertowych przedstawiony na rysunku 3.4.

Rys. 3.4. Kryteria podziau systemw ekspertowych

r d o : opracowanie wasne na podstawie: J.J. Mulawka, Systemy ekspertowe. WNT, Warszawa 1996

W architekturze systemw ekspertowych mona wyrni trzy zasadnicze elementy. S to baza wiedzy, mechanizm wnioskujcy i interfejs komunikacji z uytkownikiem. Wszystkie te elementy s rwnie
wane, chocia niektre mog by czasem zredukowane do minimum.
Sia systemu ekspertowego zaley od zawartoci bazy wiedzy. To
wanie baza wiedzy pozwala decydentowi uzyska efektywne decyzje.
Wiedza w bazie wiedzy zorganizowana jest w postaci faktw i regu
postpowania (ang. production rules)12. Reguy mog by powizane
ze sob wzajemnie w rny sposb. Kada regua jest fragmentem
wiedzy z danej dziedziny. W sposb przejrzysty wyraa ona zasady
12
Przytaczajca wikszo systemw ekspertowych (85%) jest oparta na tak zorganizowanych bazach wiedzy.

100

postpowania w okrelonych warunkach13. Jeli wiedza jest rozlega

mona j zorganizowa na kilku poziomach w postaci wiedzy i metawiedzy. Baza wiedzy jest jedynym elementem systemu, ktry si
dynamicznie rozwija i zmienia. Jest to warunek dopasowania systemu
do zmieniajcej si rzeczywistoci. Baz wiedzy z danej dziedziny
mona zastpi baz analogicznie reprezentowanej wiedzy z innej dziedziny, tworzc w ten sposb nowy system ekspertowy. Jest to podstawowa zaleta odseparowania wiedzy od programu j wykorzystujcego. Ponadto tak odseparowan baz wiedzy mona atwo modyfikowa i rozbudowywa. Moe by wykorzystywana na wiele sposobw
(np. wyjanianie uytkownikowi akcji programu) oraz podlega prostej
inspekcji, przez co stanowi doskona dokumentacj systemu, na podstawie ktrej mona si zorientowa, jak wiedz on dysponuje. Nie
mona tego powiedzie o wiedzy zaszytej" w tradycyjnych programach komputerowych.
Dla posugiwania si wiedz zawart w bazie wiedzy konieczny
jest, oprcz systemu zarzdzania baz wiedzy, mechanizm wnioskujcy 14 (ang. inference engine). Mechanizm wnioskujcy - zwany te
maszyn wnioskujc lub kontrolerem wywodu - jest odpowiedzialny
za kierowanie rozwizaniem problemu i przygotowanie ekspertyzy. Pobiera on potrzebne dane i podzbir regu z bazy wiedzy, wybiera
jedn spord podzbioru konkurencyjnych regu i wykonuje j. W ten
sposb doprowadza do uzyskania najlepszego rozstrzygnicia, posugujc si zalenociami heurystycznymi, eksperymentalnymi i probabilistycznymi. Wiedz wybiera si na podstawie jej analizy formalnej
(syntaktycznie) lub na podstawie cech modelu problemu (semantycznie). Mechanizm wnioskujcy okrela konkretny sposb wnioskowania
(rozumowania) i interpretacji danych. Gwarantuje on poprawne wykorzystanie wiedzy.
Interfejs umoliwia korzystanie uytkownikowi z systemu. Musi zapewni interaktywn prac z systemem, a take wizualizacj rozwiza
wspart wykresami graficznymi. Praca z systemem nie powinna by
utrudnieniem dla osb niedowiadczonych w korzystaniu z systemw
13
Nie znaczy to, e wszystkie reguy s jednoznaczne i ostre. S one oznaczane pewnym wspczynnikiem wiarygodnoci.
14
Nazwa ta stanowi pewne zawenie terminologiczne, gdy taki element moe realizowa kady z podstawowych sposobw rozumowania, tj. wnioskowanie, sprawdzanie,
dowodzenie i tumaczenie.

101

komputerowych. W przyszoci przewiduje si komunikacj z systemem

za pomoc gosu. Aby zwikszy zaufanie uytkownika do systemu
(ludzie zazwyczaj odnosz si sceptycznie do nowych technologii, a
szczeglnie do tego typu systemw), interfejsowi w systemach ekspertowych stawia si dodatkowy wymg: musi on na danie wyjani
sposb dochodzenia do konkluzji tak, by uytkownik mg przeledzi
ciek wnioskowania. Istotne jest, by pod pojciem interfejsu rozumie
szerok komunikacj ze wiatem zewntrznym. Dialog z uytkownikiem - menederem jest szczeglnym i najprostszym przypadkiem tej
komunikacji. W zaawansowanych ukadach interfejs realizuje take komunikacj z otoczeniem poprzez systemy informacyjne przedsibiorstw.
T drog moliwe jest na przykad automatyczne i realizowane na
bieco uzupenianie wiedzy.
Interfejs i baza wiedzy s tymi elementami systemw ekspertowych,
ktrych redukcja zawsze przynosi tylko negatywne skutki. Jednak mona sobie wyobrazi system ekspertowy pracujcy poprawnie ze zredukowanym do minimum mechanizmem wnioskujcym. Ogln struktur
systemu ekspertowego przedstawiono na rysunku 3.5.
Powyszy schemat jest daleko idcym uproszczeniem koncepcji systemw ekspertowych. Dziaanie systemw ekspertowych najlepiej pokazuje schemat tzw. idealnego" systemu ekspertowego, ktry mona
traktowa jako rozwinicie podejcia poprzedniego. Schemat ten przed-

Rys. 3.5. Oglna struktura systemu ekspertowego

r d o : opracowanie wasne

102

stawia (pozostajc w dalszym cigu na poziomie ideowym) wszystkie

procesy zachodzce w takich systemach. Przedstawiony on zosta na
rysunku 3.6. W stosunku do rysunku poprzedniego wyodrbniono elementy skadowe w mechanizmie wnioskujcym oraz pojawiaj si tu
trzy cakiem nowe moduy - tumacz, tablica i udoskonalacz wiedzy.

Rys. 3.6. Schemat rozbudowanego systemu ekspertowego

r d o : opracowanie wasne na podstawie: E. Turban, Decision Support..., s. 481, oraz: Elementy systemw
ekspertowych, pod red. M. Owoca, Akademia Ekonomiczna we Wrocawiu, Wrocaw 1991

Tumacz ma za zadanie spenianie funkcji objaniajcych, dochodzenie do konkluzji. Dwa jego wewntrzne elementy maj zapewni
uytkownikowi komunikacj dialogow z systemem w formie najbardziej zblionej do jzyka naturalnego, tzn. naturalne formuowanie zapyta i pene objanianie wynikw ze strony systemu. Tumacz wraz
z interfejsem skadaj si na peny modu wsppracy uytkownika z
systemem.
103

Tablica reprezentuje baz danych, wykorzystywanych do opisu osiganych w mechanizmie wnioskujcym rozwiza porednich.
Udoskonalacz wiedzy ma dba o rozszerzanie, uzupenianie i poprawianie bazy wiedzy na podstawie analizy efektw pyncych z dotychczasowych decyzji. Modu ten symbolizuje zatem umiejtno uczenia si systemu i kumulowania dowiadcze.
Dotychczas nie udao si stworzy systemu o takiej strukturze. Na
rysunku odznaczaj si wyranie dwa rodowiska pracy z systemem:
sesja konsultacyjna uytkownika oraz proces tworzenia i rozwijania
systemu. W drugim przypadku zaakcentowano bardzo wany proces
wydobywania wiedzy (akwizycji wiedzy) od ekspertw, osb do tej
pory zaangaowanych w rozwizywaniu problemu decyzyjnego i jej
transformacji do bazy wiedzy. W klasycznym podejciu akwizycja wiedzy jest prowadzona przez inyniera wiedzy (ang. knowledge engineer).
Najnowsze rozwizania przewiduj, e w trakcie procesu wnioskowania system moe konsultowa si z innymi systemami i korzysta
z ich baz wiedzy. Jest to szczeglnie istotne w takich formach organizacyjnych, w ktrych decydenci na rnych poziomach czy w rnych pionach przedsibiorstwa, korzystaj w pewnej czci z tych samych danych i regu. Taka koncepcja jest szczeglnie przydatna dla
logistyki. Stanowi ona bowiem kolejn form integracji dziaa logistycznych w przedsibiorstwie. Ponadto nie zachodzi wwczas konieczno dublowania danych.
Aktualne badania nad systemami ekspertowymi id gwnie w kierunku usprawniania metod wnioskowania (tzw. gbokie wnioskowanie
- ang. deep reasoning) pod ktem rezultatw uzyskiwanych w szczeglnych sytuacjach decyzyjnych, pod ktem wikszej uniwersalnoci
systemw, a take w celu cigego ulepszania mechanizmw samouczenia si. We wspczesnych systemach ekspertowych najwiesze
osignicia myli naukowej, takie jak: zbiory rozmyte, algorytmy genetyczne czy sztuczne sieci neuronowe.
Zbiory rozmyte (ang. fuzzy sets) - czy szerzej logik rozmyt (ang.
fiizzy logie) - stosuje si do reprezentacji wiedzy w warunkach niepenej informacji, kiedy mamy do czynienia z reguami przyblionymi,
ktrych nie mona wyrazi za pomoc reprezentacji cisej (w formie
zda logicznych, przyjmujcych warto 0 lub 1). Czsto bowiem ekspert nie jest w stanie uj swej wiedzy w precyzyjne reguy postpowania, co moe wynika midzy innymi z wykorzystania dowiad104

czenia i wasnej intuicji. Take natura ludzkiego mylenia dopuszcza

rozumowanie, w wyniku ktrego powstaj hipotezy i prognozy o pewnym prawdopodobiestwie, obarczone ryzykiem. Moliwo rozumowania w warunkach niepewnoci znacznie rozszerza zakres zastosowa
systemw ekspertowych na najwyszych poziomach zarzdzania.
Zmienne rozmyte, posiadajce wiele moliwych wartoci jednoczenie,
okrelonych wspczynnikami wiarygodnoci, umoliwiaj wzgldnie
wierne odwzorowanie rzeczywistoci oraz rwnolege prowadzenie rnych nurtw rozumowania.
Algorytmy genetyczne charakteryzuj si uniwersalnym podejciem
do wszystkich rozwizywanych problemw. Generuj one populacje
pewnych obiektw, ktre dopasowuj si do danych wymaga. Tworz
one metod poszukiwania obdarzon pomysowoci waciw umysowi ludzkiemu. Wykorzystuj efektywnie przesze dowiadczenie do
okrelenia nowego obszaru poszukiwa o spodziewanej podwyszonej
wydajnoci15.
Sieci neuronowe z kolei znajduj zastosowanie, gdy algorytm rozwizania zadania nie jest znany. Ich wielk zalet jest zdolno uoglniani, ktra nie wymaga okrelania adnych zasad rozwizywania
problemu, gdy wypracowuje sobie wasne reguy w procesie uczenia
si na przykadach. Sie potrafi udziela poprawnych odpowiedzi take
spoza zestawu uczcego. Niestety sie neuronowa nie potrafi uzasadni
wygenerowanego rozwizania problemu.
Jak zatem wynika z powyszego opisu, wybr jednej z metod rozwizania problemu jest silnie uwarunkowany postaci dostpnej wiedzy.
Moliwe jest umiejtne czenie tych trzech metod z tradycyjnymi, co
pozwala minimalizowa ich wady, poczy ich zalety oraz znacznie
rozszerzy obszar zastosowa systemu. Stosuje si dowolne kombinacje
w zakresie wkomponowywania w siebie wyej wymienionych mechanizmw. W ten sposb powstaa nowa kategoria - systemy hybrydowe
(ang. Hybrid Support Systems). S to silne systemy mogce rozwizywa bardziej skomplikowane zadania.
Jednym z gwnych zarzutw stawianych sztucznej inteligencji jest
to, e nie mona nazwa systemu inteligentnym, dopki nie potrafi
si on nauczy nowych rzeczy i przystosowa do nowej sytuacji. Sy15

Por.: D.E. Goldberg, Algorytmy genetyczne i ich zastosowania. WNT, Warszawa

1995, s. 17.

105

stem pozbawiony zdolnoci uczenia si nie jest w stanie dostosowa

si do dynamicznie zmieniajcego si rodowiska, nie moe by elastyczny. Jest to cecha niezmiernie istotna w podejmowaniu decyzji
zarzdczych. Implementuje si praktycznie wszystkie metody nauki, takie jak praktyka, wielokrotne prby, uczenie si w oparciu o wasne
bdy i o analiz wasnego postpowania, czy nawet zwracanie si
z pytaniem o rad. W dalszym cigu nie s one doskonae.
Systemy ekspertowe w zarzdzaniu stosuje si przede wszystkim
w przypadku rozwizywania problemw na najwyszych szczeblach zarzdzania, o kluczowym znaczeniu dla przedsibiorstwa, trudnych i o
niejasnej strukturze oraz w najbardziej zoonych sytuacjach awaryjnych. Z usug tych systemw korzysta si take w przypadku, gdy
liczba szczegw koniecznych do ogarnicia w procesie decyzyjnym,
przekracza moliwoci percepcyjne czowieka. Rozwizanie opracowane
przez system ekspetowy nie ustpuje takiemu, ktre proponuje ekspert-czowiek16. Czsto systemy te sugeruj kilka rozwiza problemu, nawet wykluczajcych si wzajemnie lub sprzecznych ze sob. To jest
kolejnym dowodem, e system dziaa podobnie jak ekspert. Korzystanie
z systemw ekspertowych mona porwna z rol, jak odgrywaj
przedsibiorstwach usugi rnego rodzaju ekspertw czy firm konsultingowych. Systemy ekspertowe zatem mog wyeliminowa konieczno swoistego outsourcingu (przekazywania oferentom zewntrznym)
kluczowych funkcji decyzyjnych przedsibiorstwa. Podejmowanie decyzji moe odbywa si ju tylko w ramach danej organizacji.
Oczywicie, nie wszystkie problemy w rwnym stopniu kwalifikuj
si do rozwizywania za pomoc systemu ekspertowego. Najbardziej
celowe jest opracowanie systemu ekspertowego dla problemw, ktre:
wymagaj wiedzy i dowiadczenia ekspertw,
s skomplikowane,
cechuj si brakiem algorytmw rozwizywania,
oparte s na niepewnej lub niepenej informacji,
maj moliwie wsk specjalizacj.
Mimo wynikajcej z cech funkcjonalnych naturalnej predyspozycji"
systemw ekspertowych do stosowania w zarzdzaniu, systemy te nie
16
Z publikowanych porwna pracy systemw ekspertowych i ekspertw z rnych
dziedzin wynika, e wikszo testowanych systemw wykazuje sprawno na poziomie
przecitnego eksperta, a nawet lepsz.

106

s a tak powszechnie stosowane w tej dziedzinie17. Korzysta si raczej

z duo prostszych i taszych systemw DSS. Poszerzanie bankw danych, z ktrych korzystaj te systemy i dalsze inwestowanie w ich
rozwj, nie musi by inwestycj stracon przy stopniowym przechodzeniu na systemy ekspertowe. Z bada bowiem wynika, e mona
czy takie systemy z systemami ekspertowymi, co umoliwia korzystanie ze wsplnych baz danych. Takie rozwizanie jest okrelane mianem systemu wspomagania decyzji z baz wiedzy (ang. KnowledgeBased Support System). Z drugiej strony, taki kombinowany system
moe stanowi dobre rozwizanie w zakresie zwikszania wielowtkowoci eksploatowanych ju systemw ekspertowych. Systemy takie
znajduj zastosowanie w korporacyjnych systemach wspomagania.

3.3. Efekty, korzyci i bariery wdraania systemw

doradczych w logistyce
3.3.1. Efekty i korzyci uytkowania systemw doradczych
w logistyce przedsibiorstw
Prawidowe, zasadne wdroenia w zakresie wspierania decyzji musz by efektywne i przynosi wymierne korzyci. Usprawiedliwia to
poniesione wczeniej wydatki. Wspomaganie komputerowe w zarzdzaniu logistycznym stao si warunkiem optymalizacji na wszystkich
szczeblach. Na kadym z nich wspomaganie odbywa si w oparciu o
inny typ funkcji optymalizujcej. Na szczeblu najniszym s to: maksymalizacja produkcji w przedsibiorstwach produkcyjnych, maksymalizacja sprzeday dbr w firmach handlowych czy maksymalizacja
sprzeday usug w zakadach usugowych; na szczeblu porednim 17
Najwicej systemw ekspertowych dziaa w dziedzinie medycyny, wojskowoci
i nauk cisych, takich jak np. fizyka czy chemia. Dominuj wrd nich systemy ukierunkowane na diagnostyk, wspomagajce wyciganie wnioskw na podstawie danych uzyskanych z rnego rodzaju aparatury pomiarowej. Tego typu systemy ekspertowe, dziaajce
w oparciu o pewn informacj, mona budowa najatwiej.
18
Zagadnienie systemw wspomagania decyzji z baz wiedzy podejmuje w swojej
obszernej pracy R.J. Mockler, Knowledge-Based Systems for Management Decision. Prentice
Hali, Englewood Cliffs, New Jersey 1989; oraz: H. Sroka, Systemy wspomagania decyzji
z baz wiedzy. Informatyka, nr 4, 1993, s. 16 i dalsze.

107

minimalizacja kosztw; a na najwyszym - maksymalizacja zyskw.

Wypracowanie zysku to w przedsibiorstwie funkcja nadrzdna. Ze
wzgldu na to, e w logistyce obowizuje podejcie kompleksowe,
trzeba zapewni zgodno celw w realizowaniu dziaa logistycznych
na wszystkich szczeblach, z uwzgldnieniem przyjtego poziomu obsugi klienta. Dodatkowym wyzwaniem w ramach acucha logistycznego grupy przedsibiorstw bdzie zgodno celw we wszystkich jego
ogniwach przy optymalizacji zaspokojenia potrzeb regionu. Zapewni
ona uniknicie suboptymalizacji i osignicie optymalnego rezultatu
z punktu widzenia caego systemu. Czynnikiem stymulujcym ogniwa
systemu logistycznego do wyznaczenia wsplnych celw jest silna
wspzaleno kosztw logistycznych.
Wprowadzenie szeroko pojtego komputerowego wspomagania decyzji w ramach logistyki kadego ogniwa acucha logistycznego, przyczynia si do uzyskania wikszej sprawnoci (wydajnoci) zarzdzania
logistyk, a przez to powoduje wiele korzyci globalnych. Najczciej
wspomaganie decyzji przejawia si w:
obnieniu kosztw globalnych,
ograniczeniu strat,
zwikszeniu oszczdnoci materiaw i czasu,
podniesieniu konkurencyjnoci na rynku,
lepszym planowaniu dziaalnoci,
podwyszeniu poziomu obsugi klientw,
podwyszeniu elastycznoci dziaania,
we wzrocie sprzeday.
Ponadto stosowanie systemw doradczych rodzi korzyci jakociowe
w samym systemie zarzdzania przedsibiorstwem. Opracowanie odrbnych systemw dla poszczeglnych decyzji i jawne okrelenie potrzebnych danych (wiedzy) i modeli powoduje, e procesy decyzyjne
w przedsibiorstwie staj si bardziej przejrzyste. To dyscyplinuje decydentw i ogranicza nieformalne powizania midzy nimi. W ten sposb unika si wielu sytuacji konfliktowych. Stosowanie wspomagania
decyzji w zarzdzaniu logistycznym pobudza do tworzenia sformalizowanych struktur zarzdzania logistyk.
Korzyci z systemw doradczych odnosz sami menederowie. Mog
oni konfrontowa swoje propozycje decyzyjne z rozwizaniami sugerowanymi przez komputer i ucz si w ten sposb podejmowa optymalne
decyzje. Dodatkowo systemy ekspertowe z moliwoci tumaczenia ca108

lego procesu dochodzenia do rozwizania, peni rol osobistego nauczyciela. S one wan form doskonalenia kwalifikacji menederw.
Konfrontacja rozwiza z systemem doradczym ma jeszcze jedn zalet: jeli propozycje menedera i systemu s zbiene - podnosi to u
decydenta poczucie pewnoci dziaania. Moe to wpyn korzystnie
na szybko i trafno podejmowanych przez niego innych decyzji.
Olbrzymie korzyci daje przedsibiorstwom wdraanie systemw
ekspertowych, czy szerzej - systemw z baz wiedzy. Systemy te
mog czciowo zredukowa konieczno zatrudnienia specjalistw,
ktrych wyksztacenie jest bardzo kosztowne i czasochonne. Z kolei
wynajcie ekspertw i korzystanie z ich usug take niemao kosztuje,
o ile w ogle jest moliwe w danym miejscu i czasie.
Tworzenie systemw z baz wiedzy pozwala zapisa i wielokrotnie
wykorzystywa wiedz specjalistw. Jest to rzadka sytuacja, gdy eksperci z rnych dziedzin przekazuj swoj prywatn, zwykle niedostpn, heurystyczn wiedz. Zgromadzenie jej w bazie wiedzy pozwala
na uniezalenienie si od korzystania z usug ekspertw. Daje te niezaleno od wypadkw losowych, powodujcych czasow nieobecno
menederw. Umoliwia take trwae pozyskanie rzadkiego zasobu, jakim niewtpliwie jest czyja wiedza. W bazie wiedzy mona zapisa
np. wiedz menedera odchodzcego na emerytur i wykorzystywa j
w dalszym cigu do rozwizywanych przez niego problemw, a take
do szkolenia nowych pracownikw.
Zgromadzenie czyjej wiedzy w systemie pozwala na jej powielanie
i jednoczesne wykorzystywanie w wielu rozproszonych terytorialnie ogniskach decyzyjnych, np. na rnych szczeblach dystrybucji. Wiedz
tak mona stopniowo udoskonala i uaktualnia. Mog to robi wynajmowani w tym celu eksperci lub kolejne pokolenia menederw,
pracujcych na danym miejscu decyzyjnym. Proces przekazywania wiedzy jest te dla eksperta okazj uwiadomienia sobie szczegw wasnego mylenia. Z tych wielu powodw systemy z baz wiedzy s
zatem bardzo opacalnym ekonomicznie rozwizaniem.
Gigantyczne koszty realizacji takich systemw, wynikajce z zatrudnienia na ten okres caego sztabu specjalistw z rnych dziedzin
sprawiaj jednak, e owa opacalno moe by uzyskana jedynie
z perspektywy dugiego okresu lub poprzez korzyci skali. Drugi przypadek dotyczy sytuacji, w ktrej z jednej bazy wiedzy korzysta wielu
menederw, pracujcych w duym przedsibiorstwie, posiadajcym li109

czne filie i oddziay. Budowa w firmie systemu ekspertowego zaley

take od znaczenia wspomaganej decyzji w zarzdzaniu i efektw,
jakie ona wywouje.
Biorc pod uwag wielofunkcyjn natur logistyki, wprowadzenie
wspomagania decyzji na konkretnym jednym polu decyzyjnym moe
mie korzystny wpyw na inne elementy logistyki, czy w ogle na inne
elementy dziaalnoci przedsibiorstwa. Uwzgldniajc z kolei powizania, wystpujce w acuchu logistycznym midzy przedsibiorstwami
jako jego ogniwami, usprawnienie procesw decyzyjnych w konkretnym
ogniwie, moe przynie korzy dla caego acucha dostaw - cznie
z obsugiwanymi przez ten acuch wszystkimi odbiorcami kocowymi.
Takie korzystne oddziaywanie w ramach przedsibiorstwa lub caego
systemu logistycznego moe zachodzi pod jednym warunkiem: naley
uwzgldni w systemie wszystkie wspzalenoci w caym mikroi makrootoczeniu logistycznym. Uoglniajc poprzednie stwierdzenie wspomaganie decyzji logistycznych na wsplnym polu decyzyjnym
w ramach superorganizacji generuje korzy na rzecz obsugiwanego
terytorium. Prowadzi to do wniosku, e nie moliwe jest przeprowadzenie wiarygodnej analizy wpywu wspomagania konkretnej decyzji logistycznej na ogln kondycj przedsibiorstwa, bez uwzgldnienia wzajemnego wpywu rnych dziaa w caej sferze zarzdzania logistycznego. Nie jest te moliwe przeprowadzenie podobnej analizy w kontekcie caego acucha logistycznego, bez uwzgldnienia wzajemnych powiza w ramach struktury jego systemu zarzdzania, np. superorganizacji.
Jak wynika z powyszego wywodu, efektywno wspomagania
komputerowego przy podejmowaniu decyzji logistycznych powinna by
rozpatrywana jako suma wynikw dziaalnoci caego przedsibiorstwa
- jako suma osiganych efektw. Rezultaty takiego wspomagania mog
by rnorakie, o czym wspomniano na wstpie. Efektywno wspomagania decyzji mona wic mierzy za pomoc wskanika zyskownoci, podobnie jak bada si atrakcyjno projektw inwestycyjnych.
Naley jednak uwzgldni wyniki powstae na skutek wdroenia wspomagania. Efektywno wdroenia systemw doradczych mona wic
19
oszacowa wedug poniszego wzoru .
19

S. Abt. i H. Woniak stosuj ten wzr do oceny efektywnoci caego systemu informatycznego przedsibiorstwa produkcyjnego. W: S. Abt, H. Woniak, Podslawy logistyki.
Uniwersytet Gdaski, Gdask 1993, s. 218.

110

gdzie
P, AP -

S, AS K, AK, Ko C, AC, Co -

zyskowno (ang. profitability) i jej zmiana wynikajca

z podejmowania lepszych decyzji dziki zastosowaniu
systemw wspomagajcych,
wielko sprzeday (ang. sales) i jej zmiana,
koszty (ang. costs), ich zmiana oraz wzrost kosztw
spowodowany eksploatacj systemw doradczych,
kapita (ang. capital), jego zmiana oraz wzrost zaangaowanego kapitau spowodowany nakadami na systemy doradcze.

Korzystajc z powyszego wzoru naley pamita o oddzieleniu kosztw eksploatacji systemw doradczych od kosztw eksploatacji systemu informacyjnego w przedsibiorstwie. Nie jest to takie jednoznaczne.
Stosowanie wspomagania komputerowego decyzji wymaga rozwinitych
systemw informatycznych z ich ca infrastruktur. Trudno precyzyjnie
okreli, ktre elementy systemu informatycznego i w jakim stopniu s
wykorzystywane dla celw wspomagania decyzji. Dla przykadu mona
poda koszt utrzymywania olbrzymiego banku danych, z ktrego korzystaj systemy doradcze, ale take poszczeglni menederowie wycigaj
z niego informacje i korzysta z niego personel dziau handlowego. Dochodz jeszcze koszty funkcjonowania czy i komputerw: utrzymujcego
baz danych i doczajcych si do niej jednostek. Czy cza teleinformatyczne i sprzt komputerowy, ktre s niezbdne, wchodz w skad
systemw doradczych, czy s elementami systemu informatycznego przedsibiorstwa? Gdyby przyj wariant drugi koszty eksploatacji samych tylko systemw doradczych sprowadzaj si wycznie do kosztw pielgnacji oprogramowania i - oglnie - serwisu oprogramowania (np. wprowadzenie drobnych poprawek). W celu oszacowania efektywnoci samych tylko systemw doradczych, naley okreli zmian zyskownoci
(po wdroeniu tych systemw) w stosunku do zyskownoci inwestycji
pierwotnej, jak jest sfinansowanie systemu informacyjnego (informatycznego). Poniewa wdroenia systemw doradczych maj charakter etapowy, wskanik zyskownoci naley oblicza po kadej kolejnej inwestycji. Suma tych wskanikw bdzie wyraa efektywno wdroenia
wszystkich systemw doradczych w przedsibiorstwie.
111

Na zakoczenie dodajmy, e nie wszystkie wdroenia systemw

doradczych s udane i przynosz korzyci. Wiele projektw nie powiodo si, cz z nich nie zostaa zakoczona, inne okazay si
niemoliwe do zrealizowania ju na etapie koncepcji. Przedsiwzicia
te pochony ogromne rodki pienine. Jednak wikszo inwestycji
udaa si i z powodzeniem funkcjonuje w przedsibiorstwach, przynoszc wymienione wczeniej korzyci. Powszechny zachwyt nowoczesn
technologi, sprawdzajc si w udanych realizacjach systemw doradczych skutecznie zagusza doniesienia o dziesitkach nieudanych projektw. Nie naley jednak zapomina o tym, e kada dziaalno
inwestycyjna wie si z okrelonym ryzykiem.
3.3.2. Bariery wdraania systemw doradczych w sferze
zarzdzania logistycznego
Projektowanie, realizowanie i wdraanie w przedsibiorstwach systemw wspomagania decyzji zarzdczych, to proces niezwykle mudny
i dugotrway. W trakcie tego procesu osoby zaangaowane w jego
przebieg niejednokrotnie napotykaj na szereg trudnoci. Wynikaj one
przede wszystkim ze zoonej natury systemu zarzdzania. Tworzc
system, projektanci koncentruj si tylko na konkretnym zadaniu decyzyjnym, a tymczasem ma ono swoje miejsce na mapie decyzyjnej
caego przedsibiorstwa i jest w rny sposb powizane z innymi
obszarami decyzyjnymi.
W przedsibiorstwie nie podejmuje si decyzji odosobnionych. Kada podejmowana decyzja przejawia si w zorganizowaniu konkretnego,
dziaania, a zatem ma swoje implikacje w postaci kolejnych dziaa,
wywoanych zmian sytuacji. Sie wszystkich moliwych powiza decyzyjnych w przedsibiorstwie jest czsto trudna do okrelenia. Na
stopie skomplikowania powiza decyzyjnych ma wpyw wielko
przedsibiorstwa. Im jest ono wiksze, tym trudniej jest uchwyci
zwizki pomidzy obszarami podejmowania decyzji. W duych i rednich przedsibiorstwach mona nie uwzgldnia sabszych powiza,
jednak w dalszym cigu istnieje szereg istotnych zalenoci w konkretnej grupie decyzji, dotyczcych okrelonej paszczyzny zarzdzania.
Silne powizania decyzyjne wystpuj na przykad w zarzdzaniu logistycznym, gdzie stosowanie optymalizowania w zakresie tylko jednej
112

decyzji moe odbywa si ze szkod dla realizowania pozostaych funkcji logistycznych w firmie.
Sytuacja dodatkowo komplikuje si na poziomie acucha dostaw. Wwczas dziaalno jednego ogniwa w acuchu logistycznym
oddziaywuje na pozostae ogniwa. Zarzdzanie logistyk w acuchu
dostaw moe sprawnie funkcjonowa jedynie przy wydzieleniu obszaru
podejmowania wsplnych decyzji - np. w ramach superorganizacji.
Projektanci systemw doradczych przeznaczonych dla logistyki, stoj
zatem przed trudnym zadaniem: trzeba zespoli niektre obszary podejmowania decyzji w wiksze pola decyzyjne oraz pokona techniczno-funkcjonalne ograniczenia systemw informatycznych, wdraanych
na tych polach.
Jak ju wspomniano, proces wdroeniowy systemw doradczych
jest dugotrway. Zwaszcza w przypadku bardziej zaawansowanych
rozwiza, np. systemw ekspertowych. Od momentu zoenia zamwienia na taki system do oddania go do eksploatacji moe min
nawet kilka lat.
W procesie wdroeniowym systemw doradczych mona wyodrbni cztery fazy:
zdefiniowanie problemu,
projektowanie,
implementacja,
testowanie systemu.
Na etapie zdefiniowania problemu naley okreli przede wszystkim, jakie zadania ma system rozwizywa. Niezbdne jest przeprowadzenie analizy tych zada i rodowiska ich rozwizywania. Celem
tych bada jest wybr metody rozwizywania postawionych problemw, a wic okrelenie, czy wystarczy prostszy system typu DSS
czy trzeba stworzy kosztowny system ekspertowy. Moe si te okaza, e rodzaj problemu w ogle nie pozwala na zastosowanie wspomagania komputerowego. Stworzenie systemu wspomagania dla danego
problemu moe okaza si nieopacalne. Ju na tym wstpnym etapie konieczna jest cisa wsppraca inyniera-projektanta z menederem lub menederami, ktrzy regularnie rozwizuj problemy decyzyjne tego typu.
Etap projektowania obejmuje proces tworzenia modeli dla systemw
wspomagania decyzji i procesy akwizycji wiedzy oraz jej formalizacji
- w przypadku systemw ekspertowych. W przypadku zdecydowania
113

si na system ekspertowy konieczne jest zatrudnienie eksperta z konkretnej dziedziny dla przekazania wiedzy i sposobu jej zastosowania do
rozwizania konkretnego problemu. Zwykle wymagany jest duy stopie szczegowoci przekazywanej wiedzy. Kopotliw czynnoci
tej fazy wdraania jest formalizacja wiedzy, czyli jej organizacja i zapis w wymaganej przez system konwencji. Trudno polega na tym,
e cz wiedzy eksperta moe si okaza trudna do sformalizowania. Aspektem wiedzy potocznej, ktry nastrcza najwicej problemw jest kontekstowo. Podczas tworzenia systemu wspomagania decyzji nieodzowny jest szczegowy wywiad w celu precyzyjnego okrelenia rodowiska decyzyjnego - wystpujcych zalenoci, koniecznych do rozwizania problemu rde informacji, a take metod jego
rozwizania.
Faza implementacji obejmuje realizacj informatyczn bazy modeli
i danych oraz bazy wiedzy w systemach ekspertowych. Oczywicie
w ramach tego etapu odbywa si take tworzenie oprogramowania
procedur zarzdzania poszczeglnymi elementami systemu (baz modeli, danych i baz wiedzy) oraz interfejsu uytkownika.
Wrd narzdzi do budowy systemw ekspertowych wymieni trzeba jzyki programowania zorientowane problemowo lub symboliczne,
jzyki inynierii wiedzy, generatory systemw oraz inne systemy wspomagajce budow w mniejszym zakresie. Wybr narzdzi do budowy
systemu ekspertowego zaley od wielu czynnikw. Moe by uwarunkowany wasnociami uytkowymi narzdzia (sposobem reprezentowania faktw i wiedzy niepewnej, sposobem reprezentowania zwizkw
pomidzy faktami, moliwoci strukturalizacji wiedzy, dostpnymi trybami wnioskowania, itd.), moliwociami i prostot obsugi, szybkoci
dziaania, czasochonnoci procesu tworzenia itp. Nie ma uniwersalnych narzdzi tworzenia systemw ekspertowych i dlatego proces projektowania takich systemw jest indywidualny dla kadego zagadnienia
decyzyjnego. Jest to proces bardzo zoony, wymagajcy coraz czciej
specjalistycznego komputerowego wspomagania projektowania. W przypadku tworzenia systemw klasy DSS korzysta si najczciej z tradycyjnych jzykw programowania wysokiego poziomu wspomaganych
procedurami napisanymi 'w jzyku logiki - Prologu.
Ostatnim etapem jest testowanie systemu. Po wykryciu ewentualnych bdw nastpuje powrt do jednej z poprzednich faz projektowania, a w najgorszym przypadku a do fazy definicji problemu.
114

Wszystkie wymienione etapy wdraania systemw doradczych s

rwnie wane i trudno jest wskaza etap, ktry wymaga zwrcenia
najwikszej uwagi osb zaangaowanych. Z reguy implementacja jest
faz najkrtsz, co nie oznacza, e jest najmniej wana. Postpujca
automatyzacja procesu implementacji pozwala na jego istotne skrcenie.
Odnosi si to zwaszcza do stosowania tzw. generatorw systemw
doradczych. S to programy komputerowe, pozwalajce na szybkie
tworzenie (nawet przez jedn osob) w trybie interakcyjnym szkieletu
systemu i jego dalsze uzupenianie. Na podstawie dialogu z uytkownikiem i po uzyskaniu od niego niezbdnych informacji, generowany
jest najpierw prototyp systemu wspomagania decyzji. Eksperymentowanie z wykorzystaniem prototypu pozwala usun ewentualne bdy.
Najbardziej czasochonne s czynnoci poprzedzajce implementacj
oraz etap testowania. Wsppracujcy ze sob menederowie, eksperci
i informatycy powinni pooy szczeglny nacisk na definiowanie problemu, realizacj i implementacj, co ograniczy liczb bdw ujawnianych podczas testw. Poprawianie zauwaonych usterek jest czsto
bardzo kosztowne.
Specyficzne uwarunkowania zarzdzania logistycznego wpywaj na
wszystkie etapy wdroeniowe. Jest to wpyw znacznie utrudniajcy
przebieg procesu wdroeniowego. Wiele problemw decyzyjnych
z dziaalnoci logistycznej przedsibiorstw charakteryzuje fragmentaryzm. Problemy te s w znacznym stopniu rozproszone. W ich rozwizywaniu bierze udzia wielu decydentw - menederw lub caych
grup roboczych, rzadko jeden decydent. Rozproszenie decyzji ma charakter przestrzenny, a midzy podejmowanymi przez wielu decydentw
czstkowymi decyzjami zachodz zwizki przyczynowo-skutkowe. Meneder odpowiedzialny za pewien zakres funkcji logistycznych dziaa
w organizacji, co wymusza potrzeb uwzgldnienia wszystkich uwarunkowa, towarzyszcych jego czynnociom jako decydenta w interakcji z t organizacj (tj. z przeoonymi, z podwadnymi, z osobami
na tym samym poziomie zarzdzania, a take z osobami z zewntrz
itp.). Interakcja pomidzy decydentami znajdujcymi si na tym samym
poziomie zarzdzania w przedsibiorstwie jest problemem kluczowym
w warunkach nieformalnej organizacji logistyki. To wanie owa zaleno warunkuje wwczas istnienie logistyki w przedsibiorstwie.
Take w przypadku organizacji formalnej wspdziaanie odbywa si
w duym zakresie w ramach tego samego poziomu zarzdzania. Z t
115

jednak rnic, e dotyczy ono menederw w wydzielonym ju pionie

logistycznym, a wic konkretnych obszarw dziaalnoci logistycznej.
Na wyszym poziomie wspdziaanie przybiera charakter interfunkcyjny na rzecz zarzdzania logistyk w powizaniu z funkcjami: marketingow, finansow i operacyjn zarzdzania. Na przykad w duych
przedsibiorstwach produkcyjnych, w ktrych wyodrbniono autonomiczne wydziay i stosuje si zdecentralizowan organizacj logistyki, wyania si dodatkowo kolejny wymiar wspdziaania. Zarzdzanie logistyk dla kadego wydziau z osobna w warunkach istnienia wyranych,
ostrych podziaw midzy liniami produkcyjnymi jest namiastk koordynacji logistycznej w ramach superorganizacji. Wystpowanie tylu
wspzalenoci dostarcza wielu problemw i nakada pewien zakres
wymaga na etapie realizacji prostych systemw informowania kierownictwa. Temat ten szeroko omawiaj S.A. LeMay i W.R. Wood20. Problemy te skupiaj si wok: prezentacji waciwego zbioru danych kademu menederowi, okrelenia standardw takiej prezentacji, przedstawiania trendw i ogranicze oraz sugerowania diagnoz i hipotez.
W procesie tworzenia systemw doradczych aspekty te (z wyjtkiem
ostatniego) znajduj wyraz podczas okrelania zasile i potrzeb informacyjnych dla tych systemw. W ramach specyfiki tworzenia systemw
doradczych dla logistyki wyania si szereg dodatkowych zagadnie. Do
ich rozwizania konieczna jest szeroka wsppraca midzy informatykami a kadr menedersk, dobran pod ktem wyej wspomnianych
zalenoci kooperacyjnych. Wspprac tak naley nawiza w celu:
dogbnego zidentyfikowania konkretnego problemu decyzyjnego
wraz z jego uwarunkowaniami oraz caym otoczeniem tak organizacyjnym, jak i interorganizacyjnym i pozaorganizacyjnym,
pozyskania od kadry menederskiej wiedzy na temat stosowanych przez ni dotd sposobw i metod rozwizywania problemu;
a take dokadnego opisu procesu mylowego towarzyszcego zastosowaniu konkretnej metody rozwizania oraz (w przypadku systemw
ekspertowych) pozyskania fachowej wiedzy w zakresie i wymiarze,
wymaganym do rozwizania problemu i o podanej szczegowoci,
dokonania oceny dziaania systemu w wersji prototypowej i/lub
ostatecznej, opartej o wasne dowiadczenia menederw.
20

S.A. LeMay, W.R. Wood, Developing Logistlcs Decision Supporl Systems. Journal
of Business Logistics, Vol. 10, No. 2, 1989, s. 1-23.

116

Wsppraca ta zatem dotyczy wszystkich wczeniej przedstawionych

etapw tworzenia systemw doradczych - z wyjtkiem fazy implementacji, w ktrej uczestnictwo moe by ograniczone wycznie do informatykw lub do samego decydenta w przypadku wykorzystania
przez niego generatora aplikacji. Ta wieloetapowa kooperacja duej
grupy ludzi generuje znaczcy procent kosztw systemw doradczych
oraz ma decydujce znaczenie dla czasu realizacji. Nie naley jednak
nieodpowiedzialnie przyspiesza tej wsppracy. Jej efektywno wymaga odbycia wielu dugich sesji, podczas ktrych musi zaistnie wzajemne zrozumienie. Wsppraca tak wielu rnych specjalistw, kiedy
kady z nich uywa specyficznego dla swojej profesji jzyka, musi
pocztkowo powodowa kopoty w porozumiewaniu si. Ustpuj one
wraz z upywem czasu i po ustaleniu wzajemnie zrozumiaych regu
dialogu. Pewne zakcenia mog wynika dodatkowo z niechci menederw do wsppracy z obcymi" - ludmi spoza przedsibiorstwa
(obawa przed rozpowszechnieniem tajemnic firmy), rnicy wieku czy
charakterw. Jest to ju jednak inny problem.
Interdyscyplinarny i interpersonalny charakter zarzdzania logistycznego narzuca take pewne wymagania projektowe w realizacji systemw doradczych. W kadej takiej sytuacji, gdy wystpuje wielu
decydentw, zachodzi potrzeba tworzenia oraz utrzymywania osobistych, lokalnych, a take rozlegych (rozproszonych) baz danych. Te
ostatnie znajduj swoje zastosowanie w ramach logistyki grupy przedsibiorstw oraz logistyki (np. eurologistyki) duych przedsibiorstw,
dziaajcych na szerokich rynkach. Wszystkie bazy danych dziaajce
dla wspomagania decyzji musz by na bieco zasilane nowymi informacjami. Musz to by informacje nie tylko dotyczce dziaalnoci
logistycznej w swym aspekcie operacyjnym, ale take jej otoczenia
finansowego i marketingowego. Za dostarczenie odpowiednich informacji do waciwych ognisk decyzyjnych odpowiedzialny jest dobrze
zorganizowany logistyczny system informacji (LIS).
Podejmowanie decyzji jest procesem sekwencyjnym, a nie jednorazowym czynem zrealizowanym raz na zawsze. Proces ten charakteryzuje take rozproszenie czasowe i zwizki chronologiczne. Na aktualn decyzj oddziaywuje bowiem decyzja podjta poprzednio i w ten
sposb proces rozwija si w czasie. Projektujc systemy wspomagania
decyzji naley rozway wyposaenie ich w procedury antycypowania
skutkw podejmowania decyzji. Pozwolioby to unikn wielu kopot-

liwych sytuacji decyzyjnych, dla ktrych nawet optymalne wyjcie nie

jest korzystne. Szczeglne znaczenie dla logistyki moe mie poczenie systemw wspomagania decyzji z systemami ekspertowymi. Ta
kombinacja moe zaoferowa ekspertyz diagnostyczn podejmowanych
decyzji. Jest to jakby rozwinicie poprzedniej koncepcji. Dodatkowo
wykorzystuje si efektywnie cechy obu systemw przy minimalnym
koszcie. Mona bowiem rozwizywa poszczeglne zagadnienia z wykorzystaniem specjalistycznych systemw typu DSS poczonych z jednym systemem ekspertowym. Wskie problemy logistyczne rozwizuje
standardowy system wspomagania decyzji w oparciu o baz danych
i modeli, a baza wiedzy systemu ekspertowego jest odpowiedzialna za
diagnozowanie tych decyzji. Moe ona zosta opracowana take pod
ktem wspomagania realizacji obranej strategii logistycznej.
Fizyczna dystrybucja i zaopatrzenie maj wikszy zasig ni pozostae dziaania w przedsibiorstwie. Wynika to ze wspdziaania
z pozostaymi ogniwami acucha dostaw. Dziaalno ta jest w wikszym stopniu zalena od niepewnoci poday, otoczenia finansowego
i marketingowego ni na przykad dziaalno produkcyjna, ktra jest
odizolowana od rodowiska poprzez zapasy - swoistego rodzaju bufory21. Wszystkie podfunkcje logistyki jako cao tworz zintegrowan
warto dla firmy. Zaciera to granice odpowiedzialnoci i obszary alokacji kosztw. Sytuacja taka wystpuje z du si w strukturach,
w ktrych nie ma wyranej odpowiedzi personalnej za konkretne posunicia decyzyjne. Za szereg czynnoci, takich jak: proces zamwie,
magazynowanie i obsuga zapasw, zarzdzanie transportem, dokonywanie zakupw czy obsuga posprzedana, odpowiedzialnych jest wielu
menederw. Nawet w przypadku wyodrbnienia menedera ds. logistyki, nadzorujcego wszystkie te procesy, trudno jest oceni, ktra z
funkcji przyczynia si do sukcesu logistyki w firmie lub do jej niepowodzenia. W przypadku logistyki mamy zatem do czynienia z dziaalnoci, ktrej koszty trudno jest wyrazi za pomoc metod znanych
z tradycyjnego podejcia do rachunkowoci. Okrelenie kosztw logistycznych wymaga dodatkowych wysikw. Aspekt kosztowy trzeba
uwzgldnia take w realizacji systemw doradczych. Monitoring kosztw musi jednak odbywa si w odniesieniu do ustalonego poziomu
obsugi, w odniesieniu do kadej czynnoci logistycznej.
21

118

Tame, s. 16.

Wdraanie kompleksowego wspomagania decyzji w przedsibiorstwach odbywa si sukcesywnie poprzez instalowanie pojedynczych systemw doradczych w konkretnych obszarach decyzyjnych. Tworzenie
i instalowanie takich autonomicznych systemw, musi dotyczy pl decyzyjnych o stwierdzonej najmniejszej skutecznoci dziaania decydentw na tych obszarach. Wanie tam s bowiem najwiksze rezerwy
efektywnoci. Stworzenie od razu kompleksowego systemu dla caoksztatu dziaalnoci logistycznej w przedsibiorstwie nie jest najkorzystniejszym rozwizaniem. Po pierwsze, byby to proces niezmiernie dugotrway. Zaangaowanie we wszystkich menederw odpowiedzialnych za logistyk znacznie zakcioby aktualne funkcjonowanie przedsibiorstwa. Ponadto, nastpioby rozproszenie uwagi projektantw systemu i rozmycie granic pomidzy poszczeglnymi przypadkami decyzyjnymi, zwizane z utrudnieniem procesu komunikacji informatykw z
decydentami. Wreszcie, olbrzymie koszty takiej inwestycji byyby trudne
do udwignicia dla bardzo wielu firm. O ile w czci maych przedsibiorstw stworzenie systemu kompleksowego nie byoby spraw trudn
z organizacyjnego i technicznego punktu widzenia, to trzeba zastanowi
si w takiej sytuacji nad kosztami, ktre mog doprowadzi nawet do
upadku firmy. Dlatego te wdraanie wspomagania decyzji w pierwszej
fazie (niezalenie od wielkoci przedsibiorstwa) powinno mie charakter incydentalny. Dochodzenie do systemw kompleksowych odbywa
si przez mniejsze wdroenia. Zaznaczy w tym miejscu naley, e nie
zawsze system kompleksowy jest rozwizaniem podanym. Istniej
wszake problemy, z ktrymi nadal lepiej radz sobie ludzie.

Literatura
Abt S., Woniak H., Podstawy logistyki. Uniwersytet Gdaski, Gdask 1993.
Elementy systemw ekspertowych. Praca zb. pod red. L. Owoca, Akademia Ekonomiczna
we Wrocawiu, Wrocaw 1991.
Goldberg D.E., Algorytmy genetyczne i ich zastosowania. WNT, Warszawa 1995.
Keen P.G.W., Scott Morton M.S., Decision Support Systems: An Organizational Perspective. Addison-Wesley, Reading, Massachusetts 1978.
Krzakiewicz K., Podejmowanie decyzji kierowniczych. Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Pozna 1993.
LeMay S.A., Wood W.R., Developing I^ogistics Decision Supporl Systems. Journal of
Business Logistics, Vol. 10, No. 2, 1989.

119

Lucey T., Management Information Systems. 7 l h ed., DP Publications, London 1995.

Mockler R.J., Knowledge Based Systems for Management Decision. Prentice Hali, Englewood Cliffs, New Jersey 1989.
Mulawka J.J., Systemy ekspertowe. WNT, Warszawa 1996.
Sienkiewicz P., Systemy ekspertowe w zarzdzaniu. Informatyka, nr 2, 1993.
Simon H.A., Podejmowanie decyzji kierowniczych. Nowe nurty. PWE, Warszawa 1982.
Sroka H., Systemy wspomagania decyzji z baz wiedzy. Informatyka, nr 4, 1993.
Sztuka podejmowania decyzji. National Institute of Business Management, Signum, Krakw 1994.
Turban E., Decision Support and Expert Systems. Management Support Systems. 4 l h
ed., Prentice Hali, Englewood Cliffs, New Jersey 1995.
Turban E., McLean E., Wetherbe J., Information Technology For Management. Improving Quality and Productivity. John Wiley & Sons, New York 1996.

4. Kluczowe obszary zastosowa

systemw doradczych w logistyce
przedsibiorstw przykady
najlepszych rozwiza

Wspomaganie decyzji w zarzdzaniu logistycznym dotyczy gwnie

operacyjnej funkcji zarzdzania. Na funkcj t skadaj si dziaania
zwizane z przemieszczaniem produktu logistycznego w jego fizycznej
postaci. Jest ona zatem pochodn fizycznej dystrybucji, ale akcentuje
dodatkowo wzajemn koordynacj procesw logistycznych i minimalizowanie kosztw dziaalnoci. Koordynacja przepyww rzeczowych
pomidzy ogniwami acucha logistycznego jest podstawowym obszarem decyzyjnym. Opisywane w literaturze przedmiotu przypadki wdroe systemw doradczych w logistyce, jak i rozwaania teoretyczne,
koncentruj si prawie wycznie na ogniwach produkcyjnych. Wynika
to moe z faktu, e ogniwa produkcyjne peni rol stymulujc w stosunku do funkcji operacyjnej. To wanie przedsibiorstwa produkcyjne
poprzez planowanie zapotrzebowania surowcowego na wejciu do
przedsibiorstwa oraz poprzez planowanie dystrybucji gotowych produktw po stronie wyjcia, jako pierwsze realizuj funkcj operacyjn
zarzdzania logistycznego. Jako ogniwo w acuchu logistycznym cz
one w sobie rynek surowcw i fizyczn dystrybucj. Jest to sedno
dziaalnoci logistycznej. Obecne zainteresowanie ogniwami wytwrczymi, zwaszcza duymi przedsibiorstwami produkcyjnymi, naley traktowa jako stan przejciowy. Technologia systemw doradczych staje
si coraz bardziej dostpna take dla mniejszych przedsibiorstw
i wkrtce obejmie wszystkie ogniwa sieci logistycznych. Przedsibiorstwa produkcyjne mog upowszechnia t technologi, a nawet j
wspuytkowa ze swymi partnerami logistycznymi w ramach wikszych przedsiwzi informatycznych, np. w ramach LIS-u.
121

Omawiajc poniej typowe i kluczowe obszary stosowania systemw doradczych w logistyce, uwzgldniono wszystkie rodzaje przedsibiorstw: produkcyjne, handlowe oraz usugowe. Jednak wikszo
opisanych przykadowych wdroe skupia si na ogniwach wytwrczych, co wynika z wyej wspomnianych przyczyn.

4.1. Systemy wspomagania decyzji logistycznych

Systemy wspomagania decyzji mona stosowa praktycznie na kadym
polu decyzyjnym. Nie wszdzie jednak ich stosowanie jest wystarczajco
efektywne, a w wielu przypadkach zapewnienie spodziewanej efektywnoci jest zbyt trudne do zrealizowania. Najczciej spotykanymi aplikacjami
systemw wspomagania decyzji w logistyce przedsibiorstw s:
planowanie produkcji,
planowanie zaopatrzenia surowcowego,
prognozowanie wielkoci popytu,
planowanie dystrybucji,
gospodarka magazynowa,
planowanie rozmieszczenia baz magazynowych,
modelowanie sieci dystrybucyjnej,
zarzdzanie taborem transportowym,
zarzdzanie obsug taboru,
optymalizowanie przewozw i wykorzystania taboru.
Planowanie produkcji dotyczy gwnie rozpatrywania rnych wariantw profilu produkcji pod ktem efektywnoci. Spotyka si te
systemy wspomagania decyzji z zakresu projektowania linii produkcyjnej, uwzgldniajcej optymalny przepyw materiaw do produkcji na poszczeglne stanowiska obrbcze.
Planowanie zaopatrzenia surowcowego w systemach wspomagania decyzji jest rozszerzeniem stosowania metody MRP. System taki pozwala
dodatkowo rozwiza sytuacje awaryjne zwizane ze zmian dostawcw.
Umoliwia take uwzgldnienie ksztatowania si zapasw i mocy przerobowej czy wydobywczej (poprzez LIS) w przedsibiorstwach zasilajcych. W tym celu stosuje si powszechnie modele symulacyjne, zapewniajce likwidacj kopotw, jakie pojawiaj si w zwizku z zabezpieczeniem materiaowym przy coraz wikszej produkcji.
122

Prognozowanie wielkoci popytu na wytwarzane produkty to dziaalno bardziej zwizana z marketingiem, ni z sam logistyk. Prognozowanie popytu obejmuje zakres czasowy - zmiany wielkoci popytu w czasie, oraz przestrzenny - okrelenie mapy popytowej". Zatem prognoza taka powinna da odpowied na pytanie, gdzie i kiedy
wystpi popyt na produkowane dobra i jak wielki bdzie. Prognozowanie popytu wpywa decydujco na: planowanie wielkoci produkcji,
planowanie rozmieszczenia baz magazynowych, okrelenie wielkoci
magazynw oraz planowanie dziaalnoci transportowej. Ta dziedzina
wspomagania decyzyjnego jest rozwiniciem metody DRP i czy si
bezporednio z planowaniem dystrybucji.
Planowanie dystrybucji obejmuje wybr kanaw dystrybucji oraz
decyzje, dotyczce iloci towarw rozprowadzanych poszczeglnymi
kanaami.
Wspomaganie decyzji w sferze gospodarki magazynowej pozwala
na ograniczenie poziomu zapasw materiaowych do niezbdnego minimum, przy ktrym jednak zapewniona jest cigo produkcji. Podobnie odbywa si to po stronie dystrybucji, gdzie unika si nadmiernych
zapasw, przy jednoczesnym zapewnieniu niezakconej dystrybucji
produktw gotowych do odbiorcw. Systemy wspomagania decyzji
znajduj zastosowanie take w sferze zapasw produkcji w toku.
Planowanie rozmieszczenia baz magazynowych to podjcie decyzji
0 wielkoci, liczbie i lokalizacji magazynw w stosunku do pooenia
centrw popytu.
Modelowanie sieci dystrybucyjnej jest zagadnieniem bardzo zoonym. Zawarte s w nim aspekty ju omwione, takie jak: planowanie
wielkoci i lokalizacji magazynw, wybr kanaw dystrybucyjnych
1 metod przemieszczania zapasw w sieci w tym take podejmowanie decyzji o zaopatrywaniu bezporednio od producenta czy poprzez
rne formy organizacji magazynw. Elementami modelowania sieci
s take decyzje o przemieszczaniu produktw zgodnie z zasad Justin-Time oraz alokacja punktw i wzw transportowych. W tym mieci si te problem wyboru i konfiguracji sieci rurocigowej w przypadku produkcji dbr pynnych lub gazowych. W procesie wspomagania decyzyjnego modelowania sieci dystrybucji powszechnie stosuje si
modele symulacyjne i optymalizacyjne, a czsto take heurystyczne. Dziki tym ostatnim moliwe jest osignicie rozwizania satysfakcjonujcego w przypadku niemonoci znalezienia rozwizania optymalnego.
123

Na szczegln uwag zasuguj dwie metody symulacyjne Pipeline-Manager opracowana przez A. Andersena i Logistic System Design Simulation Model autorstwa D. Ronena1. Modelowanie sieci dystrybucyjnej musi si odbywa w cisej korelacji z przestrzennymi uwarunkowaniami wystpowania popytu, a wic z metodami jego prognozowania.
Kolejne obszary decyzyjne zwizane s z zarzdzaniem transportem.
Wspomaganie decyzji w tym zakresie skupia si na zarzdzaniu taborem i jego obsug oraz wyznaczaniu optymalnych tras przejazdowych.
Zarzdzanie taborem (ang. fleet management) sprowadza si do przypisywania poszczeglnych pojazdw do tras przejazdowych, zgodnie
z ich dostpnoci (moliwoci wykorzystania w danym momencie),
adownoci i innymi cechami2. Problem wynaczania tras przejazdowych i planowania czasowego rozkadu przewozw (ang. vehicle routeing and scheduling) jest powszechnie wspomaganym komputerowo
zagadnieniem transportowym. Vehicle routeing dotyczy planowania rozwozu adunku lub jego kompletowania w rnych punktach przejazdu,
tak w stosunku do jednego pojazdu, jak i dla wielu. Po dodaniu ogranicze czasowych otrzymujemy zagadnienie vehicle routeing and scheduling. Rozwizanie problemu polega na znalezieniu zbioru tras o minimalnym koszcie przejazdu dla kadego z pojazdw, przy optymalnym
wykorzystaniu tych pojazdw w czasie. W rzeczywistoci dochodz
dalsze ograniczenia, ktre komplikuj problem, a mianowicie: ograniczony dostp do punktw odbiorczych oraz ograniczenia kolejnociowe,
polegajce na tym, e klienci musz by obsugiwani w cile ustalonej
kolejnoci. Zagadnienie to zwykle jest rozwizywane komputerowo,
wesp z zarzdzaniem posiadanym taborem. Wiele przedsibiorstw
wdraa komputerowe wspomaganie decyzji take w zakresie zarzdzania pracownikami transportu przy planowaniu przewozw. Jest to prob1
A. Andersen, A Simulalion of iMgistk Channel Producl Flows. DWision of A. Andersen Company, Illinois, Chicago 1990 oraz D. Ronen, ISD-lMgistics System Design Simulalion Model. Proceedings of the Eighteen Annual Transportation and Logistics Educators
Conference, Boston 1988. Za: E. Goembska, logistyka jako zarzdzanie acuchem dostaw.
Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Pozna 1994, s. 69 i 70.
2
Na niektrych trasach przejazd moliwy jest tylko przy okrelonych granicach gabarytowych pojazdu, ciarze i nacisku na o. Dodatkowo w niektrych krajach wymagane
jest spenienie okrelonych norm dotyczcych emisji spalin i poziomu haasu silnika. Brany
jest te pod uwag ograniczony czas pracy kierowcy. Podobne zasady mog dotyczy take
transportu lotniczego i morskiego.

124

lem matematycznie zbliony do zarzdzania taborem; z tym, e nie

dotyczy przyporzdkowania pojazdw do tras, a skompletowanych zag do taboru. Ma to miejsce zwaszcza w przedsibiorstwach dysponujcych bardzo duym parkiem pojazdowym albo wasnym taborem
morskim lub rzecznym. Powstao bardzo duo systemw wspomagajcych decyzje transportowe, co mona wytumaczy atwoci dopasowania do tych problemw metod znanych z bada operacyjnych.
4.1.1. Przypadki wdroe systemw wspomagania decyzji w
logistyce
Przedsibiorstwo Hunt-Wesson Foods wprowadzio system wspomagania decyzji w zakresie planowania dziaalnoci logistycznej. Baza danych
tego systemu zawieraa dane dotyczce surowcw (ich iloci i cen); fabryk
(mocy produkcyjnych, jednostkowych kosztw produkcji); centrw dystrybucji (pojemnoci i cen); klientw (lokalizacji i wielkoci zgaszanego
popytu) i transportu (dopuszczalnych pocze i stawek przewozowych).
Stworzono model obejmujcy 34 grupy produktw, 18 fabryk i rafinerii,
53 potencjalne lokalizacje centrw dystrybucyjnych, 289 stref popytu oraz
okoo 70 tys. rnych pocze transportowych. Na podstawie zgromadzonych danych i przy wykorzystaniu rozbudowanego modelu, system w
cigu kilku minut opracowuje optymalne rozwizanie. Przedsibiorstwo
uzyskao roczne oszczdnoci w wysokoci 3 min. dolarw3.
Znany producent urzdze gospodarstwa domowego, firma Whirlpool Corporation, opracowaa heurystyczno-analityczny model dziaalnoci logistycznej (WHAMOL). Model ten umoliwia dokadne kalkulowanie kosztw logistycznych, dobiera rdo i sposb dostawy do
konkretnego zamwienia (by zapewni jak najnisze koszty przy zaoonych wymaganiach dotyczcych obsugi), pozwala na szybk i precyzyjn ocen alternatyw, suy informacj o przemieszczaniu produktw, o poniesionych kosztach i o niezbdnych nakadach. Przedsibiorstwo
stosuje
systemy
wspomagania
decyzji
wykorzystujce
WHAMOL, midzy innymi do symulowania zachowania si kosztw
logistycznych w przypadku uruchomienia produkcji nowego asortymen3
A.M. Geoffrion, R.F. Powers, Management Support Systems. Wharton Magazine,
Vol. 5, No. 3, Spring, 1981, s. 30-31. Za: D.M. Lambert, J.R. Stock, Strategie lagistics
Management. 3 r d ed., Irwin, Homewood, Illinois 1993, s. 564-565.

125

tu produktw czy uruchomienia nowych wytwrni; a take do wyzna4

czania optymalnej wielkoci i lokalizacji baz magazynowych .
Z kolei firma Frito Lay, filia PepsiCo Inc., uywa systemw wspomagania decyzji do ledzenia dystrybucji i sprzeday chrupek (14 min.
opakowa tygodniowo) na terenie Stanw Zjednoczonych. Pozwala to
kontrolowa wyniki, osigane przez pracownikw i podejmowa stosowne dziaania korygujce te procesy 5 .
Czoowy amerykaski producent ketchupu - Heinz USA - wdroy
system wspomagania decyzji w zakresie wyboru rodzaju transportu przecieru pomidorowego ze swoich zakadw przetwrczych do fabryk. System wybiera spord trzech moliwoci, szacujc koszty. Uwzgldnia
przy tym zmiany stawek przewozowych oraz sezonowe wahania popytu
na ketchup i sezonowo dostaw przecieru. Werdykt systemu sprawi, e
firma wycofaa si z zakupu cystern za kwot rzdu 5-10 min. dolarw,
wykorzystujc do przewozu posiadane ju specjalne pojemniki. W ten
sposb na przewozach oszczdzono okoo 970 rys. dolarw rocznie6.
Przedsibiorstwo Taipower - duy importer wgla (rocznie 1,4 mld.
ton) z 25 zagbi wglowych na terenie USA, Poudniowej Afryki, Australii i Indonezji, wdroyo system wspomagania decyzji o nazwie Goal
Logistics Decision Support System (CLDSS). Ma on za zadanie wspomaga menederw w procesie optymalnego wykorzystania floty wglowcw, poprzez przydzielanie konkretnych jednostek do poszczeglnych tras,
zgodnie zaplanowanym rozkadem rejsw. Zarzdzanie flot odbywa si
teraz z penym uwzgldnieniem popytu ze strony odbiorcw i wykorzystaniem adownoci statkw. Zaowocowao to rwnie bardziej efektywnym wykorzystaniem menederw w procesie planowania. Roczne koszty
transportu spady o ok. 50 rys. dolarw. redni czas niewykorzystania
statkw obniy si z 15 dni/statek do 12 dni/statek, czas planowania
przewozw spad ze 120 roboczogodzin do 48, a czas dokonywania modyfikacji w planach zredukowano z 72 do 16 roboczogodzin7.
4

J. Crouse, Physical Dislribulion at Whirlpool. Streszczenie wystpienia, maj 1976.

Za: tame,
s. 570-571.
5
Sztuka podejmowania decyzji. National Institute of Business Management, Signum,
Krakw6 1994, s. 46.
S. Kekre, P. Nandakumar, T.A. Powell, S. Rajagopalan, A Ix>gistics Analysis at
Heinz. Interfaces, Vol. 20, No/s, 1990, s. 1-13.
7
G.-H. Tzeng, M.-J. Hwang, S.-C. Ting, Taipower's Coal Ijogistks System: Allocation Planning and Bulk Fleet Deployment. International Journal of Physical Distribution
and Logistics Management, Vol. 25, No. 8, 1995, s. 24-46.

126

Znany przewonik lotniczy - American Airlines wdroy system wspomagania decyzji w zakresie harmonogramowania przegldw, konserwacji i remontw samolotw. W przypadku tak duej
floty powietrznej, jak dysponuje American Airlines (600 samolotw),
nie jest to zadanie atwe. Ponadto kady dzie wyczenia samolotu
ze suby wie si z ogromnymi kosztami. Wdroony system, wykorzystujc zoone modele optymalizacyjne i symulacyjne, tworzy
plan rutynowych konserwacji i remontw kapitalnych, z uwzgldnieniem dostpnoci zakadw naprawczych. Przy tym zachowany jest
okrelony poziom bezpieczestwa, wymagany przez rzd USA. Wyniki korzystania z tego systemu s nastpujce: wzrost produktywnoci, redukcja kosztw remontowych o 454 min. dolarw obliczona dla
227 jednostek szerokokadubowych w cigu okresu ich eksploatacji i generowanie zysku poprzez redukcj czasu przestojw samolotw. Zaoszczdzono take duo czasu i pracy ludzkiej przy ustalaniu
takich harmonogramw. Dla uzmysowienia sobie zoonoci tego zadania dodajmy, e kady rodzaj samolotu ma wasny plan remontowy,
a American Airlines uytkuje 10 rnych typw samolotw. Manualne
tworzenie picioletniego planu remontw zajmowao cae tygodnie. Teraz, dziki systemowi wspomagania decyzji, trwa to nie duej ni
10 minut. Uzyskane przez American Airlines korzyci maj niebagatelne znaczenie na tak konkurencyjnym rynku, jakim jest transport
lotniczy8.
Wiele przedsibiorstw korzysta z gotowych pakietw programowych
klasy DSS. Firma Dialogos-Team z Finlandii opracowaa przyjazny dla
uytkownika program wspomagania produkcji. Dziaajc na mikrokomputerach w rodowisku MS Windows, tworzy on gwny harmonogram
produkcji, optymalizujc wykorzystanie zasobw, warto zapasw
i poziom obsugi. Umoliwia przy tym zastosowanie rnych technik
symulacji, a wyniki przedstwawia w postaci graficznych wykresw.
Produkt ten stosuje m.in. firma Nest Chemicals w Finlandii, Szwecji
i Belgii9.
8

D.A. Gray, Airworthy-Decision Support for Aircraft Overh.au! Maintenance Planning. OR/MS Today, December 1992. Za: E. Turban, E. McLean, J. Wetherbe, Information
Technology For Management. lmproving Quality and Productivily. John Wiley & Sons,
New York 1996, s. 546.
9
Na podst. Finnish Trade Review: Ix>ok at Finnland. March 1993, s. 9. Za: E. Turban, E. McLean, J. Wetherbe, Information Technology..., s. 538.

127

4.2. Systemy ekspertowe w logistyce

Systemy ekspertowe nie s narzdziami uniwersalnymi, co opisano
w punkcie 3.2.3. Do podstawowych dziedzin ich potencjalnego zastosowania w zarzdzaniu naley zaliczy: negocjacje, rozwizywanie sytuacji konfliktowych i awaryjnych, analizy marketingowe, analiz porwnawcz wariantw rozwoju firmy czy diagnostyk organizacyjn.
Szczegln dziedzin zastosowa jest sfera zarzdzania strategicznego.
Dotyczy to take ogniw produkcyjnych acucha logistycznego.
Liczba wdroe systemw ekspertowych jest jeszcze bardzo niewielka i trudno mwi tu o pewnych wyranych tendencjach. Najwiksza liczba wdroonych systemw ekspertowych w dziedzinie zarzdzania dotyczy wspomagania decyzji w logistyce i marketingu, ale
obecnie wdroenia te naley traktowa raczej jako eksperymenty.
Przewiduje si nastpujce potencjalne moliwoci wykorzystania
systemw ekspertowych w rnych obszarach logistyki10:
Transport:
- interpretacja danych gospodarczych - zwaszcza w zakresie przepisw regulacyjnych i przewidywanie ich wpywu na transport,
- ocena wariantw decyzyjnych w zakresie struktury wasnoci taboru przewozowego i wybr najlepszego z nich,
- opracowywanie tras przejazdowych pod ktem skrcenia czasu
transportu i lepszego wykorzystania zasobw,
- planowanie przemieszczania przesyek (marszrutyzacja),
- monitorowanie wydajnoci pracy jednostek przewozowych,
- szkolenie menederw transportu w zakresie sprawdzonych technik sprzeday i wydzierawiania jednostek przewozowych.
Magazynowanie i obsuga zapasw:
- ocena alternatywnych wariantw lokalizacji magazynw i wybr
najlepszego,
- opracowywanie dokumentacji technicznej zaawansowanych systemw obsugi zapasw, zarwno pod ktem dostawcy jak i klienta,
- sporzdzanie planu zagospodarowania magazynw,
- planowanie i kontrola czasowego rozkadu przyjmowania i wydawania adunkw,
10
Applications of Artificial Inlelligence - Expert Systems in Ijogislics. O.K. Helferich
i in. Za: tame, s. 573-576.

128

- monitorowanie wydajnoci pracy magazynw wraz z okrelaniem

czynnoci pozwalajcych na jej popraw,
- szkolenie personelu w zakresie procedur kontroli jakoci okrelonych towarw oraz kontroli dostawcw.
Zarzdzanie zapasami:
- prognozowanie popytu na podstawie danych, dotyczcych sprzeday oraz danych z otoczenia,
- okrelenie bezpiecznego poziomu zapasw w rnych bazach magazynowych na podstawie zaoonego poziomu dyspozycyjnoci zapasw i analizy przestrzennego rozkadu ryzyka,
- kontrola poziomu zapasw,
- wykrywanie bdw w prognozach popytu i ich usuwanie,
- szkolenie personelu w zakresie procedur inwentaryzacji zapasw
towarowych.
Zaopatrzenie:
- prognozowanie cen na kluczowe materiay i surowce na podstawie danych z otoczenia,
- zabezpieczenie przed brakami materiaw i surowcw,
- monitorowanie cen materiaw i surowcw,
- wybr dostawcy na podstawie analizy jego dotychczasowego wywizywania si z obowizkw,
- szkolenie osb odpowiedzialnych za zakupy nowych materiaw
i pproduktw.
Pakowanie i formowanie adunkw:
- opracowanie najlepszego rozmieszczenia towarw w jednostkach
adunkowych,
- projektowanie opakowa ochronnych na podstawie danych uwarunkowa fizykochemicznych,
- wykrywanie i usuwanie wad funkcjonalnych opakowa,
- monitorowanie dziaalnoci i wydajnoci oddziau pakujcego
oraz sugerowanie sposobw jej poprawy.
Systemy informacyjne - proces zamwie:
- okrelanie potrzeb komunikacyjnych i opracowywanie metod
transmisji informacji oraz rodzaju odpowiedniego sprztu teleinformatycznego,
- planowanie logistycznych przepyww informacji,
- planowanie i kontrola procesu realizacji zamwie skadanych z
wyprzedzeniem (ang. backorders),
129

- monitorowanie dziaalnoci pionu realizacji zamwie i sugerowanie sposobw jej poprawy,

- szkolenie personelu realizujcego zamwienia w zakresie procedur obsugi zlece.
Obsuga klienta:
- okrelenie potrzeb i wymaga klientw na podstawie dostpnych
informacji,
- planowanie alokacji zapasw i moliwoci substytucji towarw,
- monitorowanie poziomu obsugi klientw i wskazanie sposobu
jego poprawy,
- szkolenie personelu w zakresie metod ledzenia przepywu towarw w zalenoci od rodka transportu, rodzaju towaru i kraju, na
ktrego terenie odbywa si przewz.
Zastosowania te ogniskuj si wok planowania, monitorowania, kontroli poszczeglnych dziaa logistycznych oraz szkolenia personelu. Dotycz one wszystkich poziomw zarzdzania. W duym stopniu take poziomu operacyjnego. Spord zastosowa strategicznych, najczstszych w przypadku systemw ekspertowych, do najwaniejszych mona zaliczy problemy "make or buy" w transporcie
i magazynowaniu, przesdzanie o lokalizacji i wielkoci baz magazynowych oraz okrelanie poziomu obsugi klienta. Zagadnienie "make
or buy" zwizane jest nierozcznie z pojciem outsourcing'u i polega na podjciu decyzji: czy kupowa dan usug, czy wytwarza
j samemu, na przykad na drodze integracji pionowej. Jest to zagadnienie niezwykle duej wagi dla przedsibiorstw. Trudne, oparte
na niepewnej informacji i wskie w swoim zakresie - idealne dla
systemw ekspertowych. Nie obserwuje si jednak wielu wdroe w
tym zakresie.

4.2.1. Przypadki wdroe systemw ekspertowych w

logistyce
Znany producent komputerw - firma Digital Equipment Corporation (DEC), zastosowaa system ekspertowy do sterowania przepywem produkcji. Dao to skrcenie cyklu produkcyjnego z 35 do
130

5 dni". To samo przedsibiorstwo wdroyo w dwch swoich zakadach na terenie USA system z baz wiedzy Dispatcher. Jest on przystosowany do wykonywania zada, zwizanych z dyspozycj operacji
produkcyjnych w elastycznych systemach produkcyjnych. Wdroenie tego systemu doprowadzio do podwojenia wielkoci produkcji12.
Firma Digital Equipment stosuje take ciekawy system ekspertowy
o nazwie XCON, wspomagajcy opracowanie konfiguracji systemw
minikomputerowych typu VAX odpowiadajcej wymogom poszczeglnych klientw. Skrcio to czas przygotowania konfiguracji z 20-30
minut do niecaej minuty oraz znacznie podwyszyo wskanik bezbdnie realizowanych zamwie (z 65% do 98%). Nadto system dba
o dodatkowe szczegy konfiguracyjne, przedtem nie uwzgldniane. Firma szacuje, e jej roczne oszczdnoci z tego tytuu sigaj ok.
15 mln. dolarw.
Digital Equipment nieustannie rozwija swj system wspomagania
zarzdzania. Wdraa nastpne systemy ekspertowe, m.in. XSEL, sprawdzajcy techniczn poprawno zamwie i XSITE - okrelajcy niezbdne urzdzenia towarzyszce oraz plan zagospodarowania pomieszcze komputerowych - obydwa zintegrowane z systemem XCON.
W dalszych planach firmy s: system ISA - wspomagajcy harmonogramowanie produkcji; XFL - diagramujcy ukad sal komputerowych dla kadej konfiguracji; IMACS - wspomagajcy wytwarzanie;
ILRPS - wspomagajcy planowanie dugoterminowe; IPMS - wspomagajcy zarzdzanie projektem i ICSR - w zakresie poziomu obsugi
klienta13. W ten sposb przedsibiorstwo to bdzie dysponowa ca
sieci powizanych ze sob systemw ekspertowych w ogromnym stopniu wspomagajcych cao procesu wytwarzania.
Inny potentat komputerowy, International Business Machines
(IBM), opracowa i wdroy u siebie system LMS - Logistics Management System. czy on w sobie cechy systemw ekspertowych
i systemw wspomagania decyzji oraz zawiera system klasy CAM.
Oparty jest na rozproszonym przetwarzaniu. System LMS wspomaga
1

' M.K. Allen, O.K. Helferich, Pulling Experl Systems to Work in logistics. Council
of Logistics Management, Oak Brook, Illinois 1990, s. 44-45.
2 S. Lis, K. Santarek, S. Strzelczak, Organizacja elastycznych systemw produkcyjnych. PWN, Warszawa 1994, s. 272-273.
13
E. Turban, Decision Support and Expert Systems. Management Support Systems.
4<h ed., Prentice Hali, Englewood Cliffs, New Jersey, 1995, s. 512-514.

131

proces planowania i zarzdzania produkcj oraz rozwizywanie sytuacji

kryzysowych14.
Firma Eastman Kodak Company natomiast zastosowaa systemy
ekspertowe w centrach dystrybucyjnych, gdzie uytkuje je do sortowania i paletyzacji towarw. Zredukowano w ten sposb okres przygotowywania nowych pracownikw z 6-12 tygodni do 1-2 dni15.
Z kolei znany i ceniony producent kopiarek, firma Xerox Corporation, korzysta z systemw ekspertowych przy ustalaniu tras przejazdowych i harmonogramowaniu przewozw16. Jest to chyba najczstsze
logistyczne zastosowanie wszelkiego rodzaju systemw doradczych.
W tym celu wykorzystuje si take systemy ekspertowe pracujce
w czasie rzeczywistym. Pozwala to na biece sterowanie przewozami
wraz z uwzgldnieniem nowo pojawiajcych si okolicznoci, np. dodatkowych zlece z ostatniej chwili, sytuacji awaryjnych czy kongestii
transportowej.
Taki wanie system do dynamicznego harmonogramowania przewozw o nazwie EXLOAD opracowali P.K. Bagchi i B.N. Nag17.
Pojawiaj si rwnie koncepcje rozproszonych systemw ekspertowych. Technologia ta rwnie moe znale zastosowanie w zarzdzaniu transportem, zwaszcza w przedsibiorstwach o rozlegych sieciach
dystrybucji. Dziki elastycznoci tej technologii - w sensie adaptacji
do rosncych potrzeb - mona w niej wykorzystywa wiele procesorw, zwikszajc jej moc przetwarzania.
Systemy ekspertowe dla zarzdzania w zdecydowanej wikszoci
s projektowane i wdraane na konkretne zamwienie oraz dostosowywane do potrzeb i wymaga danego uytkownika. Istnieje jednak szereg gotowych produktw, wspomagajcych typowe problemy decyzyjne.
S one zazwyczaj dostosowane do przedsibiorstw okrelonych bran
i oferuj wsparcie w bardzo wskim zakresie. Niektre z takich pakietw mona by zastosowa do wycinkowego usprawnienia dziaalno14
G. SullWan, K. Fordyce, Decision Simulations, One Oulcome of Combining Al and
DSS. Working paper no. 42-395, IBM Corp., Poughkeepsie, New York 1984. Za: tame,
s. 781.
15
M.K. Allen, O.K. Helferich, Putting..., s. 44.
16
J.A. Cooke, Xerox's Drive for Ijogislics Quality. Traffic Management, Vol. 29, No.
10, October 1990, s. 50-53. Za:'D.M. Lambert, J.R. Stock, Strategie..., s. 576.
17
P.K. Bagchi, B.N. Nag, Dynamie Vehiele Scheduling: An Experl Systems Approach.
International Journal of Physical Distribution and Logistics Management, Vol. 21, No. 2,
1991, s. 10-17.

132

ci logistycznej konkretnego przedsibiorstwa (np. system Fair-Cost,

wspomagajcy planowanie strategii zakupw ukadw i podzespow
elektronicznych), jednak generalnie nie ma gotowych produktw tego
typu dla logistyki.
Jak zatem wynika z powyszych rozwaa, wspomaganie decyzji
logistycznych z wykorzystaniem systemw ekspertowych, opiera si na
konstrukcjach rozwizujcych niewielki wachlarz zagadnie, a czsto
tylko cile okrelone zadania. Jest to spowodowane tym, e na razie
systemy ekspertowe nie nadaj si raczej do rozwizywania zagadnie
wielowtkowych. Z drugiej strony, wiele wdroe ma jeszcze charakter
prototypowy. Analiza tych pionierskich realizacji pozwala jednak na
wycignicie pewnych wnioskw. Przedsibiorstwa boj si inwestowa
w nie sprawdzon" jeszcze technologi i wdraaj systemy ekspertowe
tylko w tych obszarach decyzyjnych, w ktrych ich przydatno i efektywno zostaa potwierdzona w praktyce. Istniej take w dalszym
cigu obawy, zwizane z powierzaniem decyzji systemom komputerowym. W wielu przypadkach menederowie rwnolegle debatuj nad
wyborem odpowiedniego wariantu decyzyjnego i gdy jest on rny od
proponowanego przez system, wybieraj wariant uzgodniony przez siebie. Spostrzeenia te podwaaj podstawowy sens wdraania tej drogiej
technologii. Z tych powodw bardzo czsto przedsibiorstwa, rezygnujc z wdroe. Argumentem za" moe by fakt, e zazwyczaj czstokro korzyci wynikajce z wdroenia systemw ekspertowych
w przedsibiorstwach wielokrotnie przewyszaj poniesione nakady.
Literatura podaje rwnie rne moliwoci stosowania w logistyce
najnowszych systemw hybrydowych. Na razie s to jednak - w wi18
kszoci - rozwaania czysto teoretyczne. I tak na przykad H. Leung
przedstawi moliwoci wykorzystania zalet sieci neuronowych do zarzdzania caym acuchem dostaw. Przewiduje on wykorzystanie takich sieci w systemach doradczych zarzdzania logistycznego jako element optymalizujcy, przewidujcy, uoglniajcy i modelujcy. Moe
to zdecydowanie polepszy uzyskiwane wyniki w porwnaniu z rezultatami systemw ekspertowych, pozbawionych mechanizmu sieci neuronowych. Nie chodzi tu wycznie o precyzj i szybko uzyskiwania
rezultatu, ale o uwzgldnienie w nim synergicznej korelacji z innymi
18

H. Leung, The Polenlial of Neural Networks in Supply Chain Management. Logistics Technology International, London 1995, s. 55 i dalsze.

133

ogniskami decyzyjnymi - rzecz niezmiernie wana w logistyce. Moliwo wykorzystania sieci neuronowych w logistyce dotyczy w rwnej mierze kadej dziaalnoci logistycznej.

4.3. Przykady rozwiza modelowych w zakresie

systemw doradczych w logistyce przedsibiorstw
Obserwacja dotychczasowych wdroe w zakresie systemw wspomagania zarzdzania pozwala wyrni dwa warianty implementacji systemw doradczych w logistyce:
Jako podsystem caociowego systemu decyzyjnego przedsibiorstwa oraz w ramach superorganizacji - jako podsystem logistycznego systemu informacji. Wymaga to stworzenia systemu rozwizujcego szeroki zakres problemw. W takim systemie musz
znale si zarwno systemy DSS, jak i systemy ekspertowe odpowiednio ze sob sprzone w sensie wykorzystywania wsplnych
zasobw, np. baz danych19. Taki sposb implementacji systemw
wspomagania decyzji suy integracji dziaa logistycznych poprzez
wszystkie funkcje zarzdzania logistycznego (cznie z funkcj marketingow), co jest rzecz istotn przy tak dynamicznie rozwijajcym
si rynku. Implementacja taka zatem umacnia - w zalenoci od
zasigu przestrzennego systemu - midzywydziaow koordynacj w
przedsibiorstwie lub koordynacj pomidzy przedsibiorstwami tworzcymi superorganizacj.
Jako niezalene systemy doradcze suce rozwizywaniu specyficznych problemw. Jest to dominujcy rodzaj implementacji. Bardzo duo zaimplementowanych w ten sposb systemw ju zostao
wdroonych i funkcjonuje. Wynika to z faktu, e zdecydowana wikszo przedsibiorstw (jeli nie wszystkie) osigny dopiero pierwszy
etap wdroe systemw doradczych. Etap ten charakteryzuje si zastosowaniem informatyki do rozwizywania tylko niektrych, szczeglnie
podatnych na reprezentacj matematyczn, a wic najatwiejszych do
wspomagania problemw, decyzyjnych. W dodatku, pozostawanie na
19
Sprzenie w sensie komunikowania si midzy systemami (przepywu danych
midzy nimi) zapewnia skomputeryzowany system informacyjny.

134

tym etapie przez wikszo przedsibiorstw (nie tylko produkcyjnych)

spowodowane jest take aktualnym poziomem wiedzy i techniki, ktry
uniemoliwia jeszcze rozwizywanie za pomoc systemw doradczych
caego spektrum zagadnie decyzyjnych.
Spord prezentowanych w literaturze przypadkw wdroe systemw doradczych i opracowa prototypowych czy czysto teoretycznych,
niektre zasuguj na szersze przedstawienie. Przytoczone poniej opisy
reprezentuj klasyczny - modelowy tryb wdroe oraz pozwalaj oszacowa korzyci, wynikajce z wdroenia tych systemw. Wyrniaj
si one take pewnymi oryginalnymi rozwizaniami, ktre mog wyznacza przyszociowe trendy w tej dziedzinie.
1. Przypadek zastosowania wspomagania decyzji w zakresie zarzdzania taborem i optymalizowania tras przejazdowych, czyli najpopularniejszej aplikacji systemw DSS, opisuj P.G. Eibl, R. Mackenzie,
D.B. Kidner20. Wdroenie systemu miao miejsce w jednej z najwikszych brytyjskich grup przemysu piwowarskiego Scottish and Newcastle plc. Roczny obrt tego przedsibiorstwa wynosi 1,500 min funtw szterlingw, co w roku finansowym 1991/1992 dao zysk w wysokoci 230 min funtw. Sam tylko wydzia zajmujcy si dystrybucj
i sprzeda hurtow, generuje roczny obrt 900 min funtw i zysk
100 min. Koszty dystrybucji byy w tym przedsibiorstwie znaczce.
Jest to cecha charakterystyczna dla caego sektora spoywczego21. Koszty magazynowania, utrzymywania zapasw, transportu oraz administracji, pakowania i realizacji zamwie wynosiy okoo 6% rocznego
obrotu tego wydziau, czyli 54 min funtw. Korporacja jest zorganizowana w centra zysku obejmujce pi regionalnych przedsibiorstw,
zajmujcych si sprzeda. Kade takie przedsibiorstwo obsuguje
przynajmniej jeden z dwudziestu magazynw regionalnych.
Spord gwnych cech dziaalnoci operacyjnej korporacji naley
wymieni:
20

P.G. Eibl, R. Mackenzie, D.B. Kidner, Vehide Routeing and Scheduling in

the Brewing Industry: A Case Sludy. International Journal of Physical Distribution and Logistics Management, Vol. 24 No. 6, 1994, s. 27-37.
21
Autorzy powouj si na badania przeprowadzone w Wielkiej Brytanii na przeomie
roku 1991 i 1992 przez Institute of Logistics and Distribution Management: ILDM, Survey
of Distribulion Costs, A Sludy inlo Currenl Dislribulion Cost Trends in Ihe UK Industry
1991/92, 1992.

135

 zdalne przyjmowanie zamwie poprzez system teleinformatyczny: w okrelonych dniach tygodnia i o okrelonych porach dzwoni
si do klientw, a przyjte zamwienia s wprowadzane do bazy danych w systemie komputerowym w celu ich dalszego przetwarzania,
czas realizacji zamwienia wynosi aktualnie 48 godzin i najprawdopodobniej zostanie w przyszoci skrcony do 24 godzin; zamwienia w ostatniej chwili" s rwnie przyjmowane w ramach istniejcych moliwoci,
kady magazyn regionalny ma do dyspozycji wasny park pojazdw (od 20 do 25 ciarwek i/lub mniejszych samochodw dostawczych),
typowy magazyn obsuguje dziennie 20-250 klientw, przecitna
wielko dostawy do jednego klienta wynosi 1,1 tony; wikszo odbiorcw otrzymuje regularne dostawy co tydzie,
przecitna trasa przewozu wynosi 150 km i moe waha si
od 15 km do 400 km; dostawy oraz zbieranie pustych opakowa s
realizowane rwnoczenie lub (jeli trzeba) oddzielnie,
kierowcy s opacani wedug stawki tygodniowej zwikszanej
o kwot dodatkow, zalen od przejechanej odlegoci i od dostarczonej liczby jednostek towaru.
Po przetestowaniu wielu komercyjnych pakietw oprogramowania
w zakresie wspomagania decyzji z zakresu zarzdzania taborem i wyznaczania optymalnych tras przejazdowych - VRS (ang. Vehicle Routeing and Scheduling) na poziomie strategicznym i taktycznym, wybrano jeden, ktry autorzy oznaczyli kryptonimem System-A. System
ten pracowa w gwnej kwaterze firmy i doskonale zda egzamin.
Byo to zacht do poszukania odpowiedniego pakietu zapewniajcego
planowanie przejazdw na poziomie operacyjnym. Ponownie po wielu
testach zdecydowano si na rozwizanie okrelone mianem System-B.
Jest to pakiet przystosowany specjalnie do potrzeb przedsibiorstwa
piwowarskiego. Stopniowo, w cigu kilku lat zosta on wdroony
w pitnastu z dwudziestu centrw dystrybucyjnych przedsibiorstwa.
Na rysunku 4.1. przedstawiono zagadnienie planowania przewozw
z podziaem zada midzy trzy poziomy zarzdzania.
Wprowadzenie Systemu-A wyeliminowao wszystkie usterki manualnego planowania przewozw. System-A jest zintegrowan caoci,
zoon z wielu moduw planistycznych, ktre zapewniaj planowanie
strategiczne i taktyczne. Moduy te mona wykorzystywa w sposb
136

STRATEGICZNY

TAKTYCZNY

OPERACYJNY

Rys. 4.1. Aspekty wyznaczania tras i planowania przewozw

na wszystkich poziomach zarzdzania
r d o : P.G. Eibl, R. Mackenzie, D.B. Kidner, Yehicle Rouleing and Scheduling in ihe Brewing Imliislry:
A Case Study. International Journal of Physical Distribution and Logistics Management,
Vol. 24 No. 6. 1994, s. 29

zintegrowany, jak rwnie indywidualny. Sercem Systemu-A jest jego

baza danych, z ktrej korzystaj wszystkie moduy. Przy prbie oszacowania korzyci z wdroenia Systemu-A napotkano na olbrzymie trudnoci. Trudno obliczenia oszczdnoci finansowych jest charakterystyczna dla zarzdzania na wyszych poziomach. Zwizane jest to ze
zmian warunkw dystrybucji w duszym okresie objtym poziomem
taktycznym, zwaszcza strategicznym. Zmiany te mog dotyczy lokalizacji odbiorcw, ich preferencji oraz pojawienia si nowych technologii w magazynowaniu i transporcie.
137

Autorzy doszli do wniosku, e oszacowanie oszczdnoci wynikajcych z zastosowania komputerowego wspomagania przy VRS wymaga porwnania rednich oszczdnoci w okresie niewspomaganego planowania na poziomie taktycznym i strategicznym ze rednimi oszczdnociami w okresie po wprowadzeniu systemu doradczego. W ten sposb udao si oszacowa roczne korzyci wynikajce z zastosowania
Systemu-A. Uzyskane oszczdnoci ksztatoway si na poziomie od
5% do 9% cakowitego rocznego kosztu dystrybucji, wczajc w to
koszt utrzymania i eksploatowania taboru, zatrudnienia kierowcw,
skadowania i magazynowania. Porwnujc to z kosztem zakupu
i wdroenia Systemu-A, stwierdzono, e koszty te zwrciy si w cigu
roku. Na poziomie operacyjnym z kolei wyznaczanie tras przewozowych charakteryzowao si ma efektywnoci jeli chodzi o wykorzystanie pojazdw oraz zapewnienie okrelonego terminu dostawy.
W dodatku na tym poziomie generowano ogromn liczb papierowych
dokumentw, co powodowao czste pomyki, zwizane nie tylko
z bdami arytmetycznymi w obliczeniach, ale take przeoczeniem niektrych zamwie. Nie sprawowano take wystarczajcej kontroli nad
procesem przewozowym.
Wdroony do celw planowania operacyjnego System-B charakteryzuje si du elastycznoci. Daje ona moliwoci kontrolowania sposobu,
w jaki system generuje trasy. Operator w specjalnych plikach danych
okrela strategi postpowania przy wyznaczaniu przejazdw. Obsuga
klientw moe rni si np. w zalenoci od dnia tygodnia. W takiej
sytuacji zesp uytkownikw moe sobie stworzy ca bibliotek takich
plikw. W razie potrzeby mona oczywicie te pliki modyfikowa.
Poniewa zarzdzanie przewozami zajmuje centralne miejsce w procesie realizowania zamwie, po wprowadzeniu do niego wspomagania
naleao dokona zmian take w innych podsystemach dystrybucji:
magazynowaniu i skadowaniu oraz w procesie przetwarzania zamwie
i obsugi klientw. Zwizane jest to oczywicie z siln wspzalenoci dziaa w logistyce. Autorzy wymieniaj take uzyskane przez
przedsibiorstwo korzyci, wynikajce z wdroenia w nim wspomagania decyzji w zakresie VRS. Dotyczy to dziaalnoci na poziomie operacyjnym, a wic Systemu-B.
W zakresie transportu uzyskano redukcj rocznego przebiegu
ciarwek rednio o 8%. rednie wykorzystanie pojazdw wzroso
o 11%. Dodatkowo mona byo zrezygnowa z dwch siedemnastoto138

nowych ciarwek, co spowodowao oszczdn rzdu 8% cakowitych

kosztw utrzymania taboru.
Zastosowanie oprogramowania komputerowego zredukowao do
minimum obieg dokumentw papierowych w przedsibiorstwie i zwizane z nim uciliwoci. Prowadzenie dziaalnoci, zwizanej z wyznaczaniem tras wymaga teraz zuycia ptorej roboczogodziny, a nie
omiu, jak to byo przed automatyzacj.
Zwikszy si standard obsugi klientw. Po pierwsze wyeliminowno bdne i niezrealizowane dostawy. Po wtre skrcono czas realizacji dostawy i zapewniono dotrzymywanie precyzyjnych czasw dostawy. W sektorze spoywczym, jak sugeruj autorzy, poziom obsugi
klienta ma szczeglne znaczenie.
Istotnie zwikszy si poziom kontroli i monitoringu caego procesu transportu.
Wzrosa efektywno pracy personelu odpowiedzialnego za planowanie dystrybucji. Teraz moe on skupi si na innych wanych
czynnociach, a nie tylko na mudnym obliczaniu i wyznaczaniu tras.
Mniej czasu wymaga teraz przeszkolenie pracownika w tym zakresie.
Podniosa si wyranie wiadomo kosztw, ponoszonych
w ramach dystrybucji fizycznej. Wynika to z moliwoci uzyskania
(w atwy sposb) raportw statystycznych dotyczcych kosztw.
W celu zmierzenia efektywnoci wspomagania decyzji na poziomie
operacyjnym, czyli efektywnoci Systemu-B, przeprowadzono analiz
kwantyfikowalnych kosztw i oszczdnoci. Wykorzystano w niej metod zdyskontowanego przepywu pienidza (ang. discounted cashflow). Napyw pienidza stanowiy zwaszcza oszczdnoci kapitaowe,
zwizane ze wspomnianym ju wycofaniem dwch pojazdw i oszczdnoci spowodowane zwolnieniem dwch kierowcw wraz z pomocnikami. Gwnymi skadnikami wypywu pienidza byy nakady
kapitaowe na sprzt i oprogramowanie komputerowe oraz koszty wdroeniowe. Jak si okazao System-B zwrci si w cigu pierwszego
roku eksploatacji. Biorc pod uwag cakowity redni okres eksploatacji
systemu (okoo piciu lat) inwestycja ta jest w stanie przynie olbrzymie korzyci pienine.
Przedstawiony powyej przypadek wdroeniowy pokazuje w wyrany sposb, jakie korzyci moe przynie zastosowanie wspomagania
decyzji w tylko jednym z kluczowych obszarw decyzyjnych logistyki.
Wdroony system stanowia hybryda dwch rnych pakietw decy139

zyjnych. Zarwno na wyszych jak i na niszych poziomach zarzdzania, zastosowano system klasy DSS. Oba systemy wspomagay jedno zagadnienie na wszystkich poziomach zarzdzania. Podkrelono w
tym przypadku szczeglne znaczenie fazy przedwdroeniowej. Polegaa
ona na tymczasowym zastosowaniu rnych systemw i sprawdzeniu
ich wydajnoci. Rwnolegle prowadzono zarzdzanie tradycyjnymi metodami, co umoliwio dokonanie rozstrzygajcych decyzji wdroeniowych. Takie zapoznawanie si z now, skomplikowan przecie, technologi przed jej ostatecznym zastosowaniem pozwala na agodne
przejcie oswojonego" ju personelu do nowych metod zarzdzania.
Testowanie systemu miao miejsce take po wdroeniu, co umoliwio
z kolei dostrojenie" oprogramowania.
Procesy testowania maj kluczowe znaczenie dla pniejszego powodzenia systemu. Autorzy sugeruj wyznaczenie spord wyszej kadry
menederskiej przedsibiorstwa osoby, ktra bdzie wspiera i koordynowa cay proces wdroeniowy oraz bdzie za to odpowiada. Jest to
szczeglnie wane w duych przedsibiorstwach. Osoba taka, nazywana
przez autorw Information transfer specialist, musi posiada wadz w zakresie podejmowania decyzji, wiedz menedersk oraz wiedz w zakresie
technologii i systemw informatycznych. Jak wynika z przedstawionego
przypadku kosztowna inwestycja informatyczna w zakresie wspomagania
decyzji moe si szybko zwrci. Due przedsibiorstwa powinny j postrzega jako ofert niezwykle korzystn. Autorzy, przyjmujc rednie oszczdnoci kosztw dystrybucji na poziomie 10%, stwierdzili, e taka inwestycja jest korzystna i szybko si zwrci ju w przypadku przedsibiorstw, posiadajcych przynajmniej 10 pojazdw.
2. Studiujc literatur przedmiotu trudno nie zauway, e wdroenia i rozwaania teoretyczne dotyczce wspomagania decyzji skupiaj
si (o czym ju wspomniano) gwnie w obrbie przedsibiorstw produkcyjnych. Bardzo niewiele rozwiza dotyczy handlu, w ktrym skdind bardzo rozpowszechniy si techniki automatycznej identyfikacji
i EDI. Wychodzc naprzeciw tej niekorzystnej sytuacji, C. Das i R. Tyagi 2 2 opracowali metodologi tworzenia systemw wspomagania decyzji
22
C. Das, R. Tyagi, WHOLESAI.ER: A Decision Support System for Wholesale Procuremenl and Dislribulion. Internationa] Journal of Physical Distribution and Logistics Management, Vol. 24, No. 10, 1994, s. 4-12.

140

dla potrzeb handlu hurtowego oraz stworzyli prototypowy system o nazwie WHOLESALER (Hurtownik). Opracowany model, jak i konkretne
rozwizanie, obejmuj wszystkie aspekty handlu hurtowego. Autorzy
wyszli ze susznego zaoenia, e hurtownicy jako wane ogniwo w kanale dystrybucji, czce producentw z detalistami, musz zaspokoi
odmienne wymagania kadej ze stron. Hurtownik realizuje te wymagania poprzez zapewnienie odpowiedniego wsparcia technicznego, logistycznego, midzynarodowego i promocyjnego. Jego dziaalno musi
by nadto elastyczna poprzez dostosowywanie si do zmiennych wymaga wytwrcw i odbiorcw - detalistw. Powoduje to konieczno
modyfikowania systemu dystrybucji i dostarczanego wsparcia. Opracowany przez autorw system ma za zadanie wspiera te zadania.
Jak stwierdzaj autorzy, cechy dziaalnoci hurtowej sprzyjaj wdraaniu systemw wspomagania decyzji. Decyzje w zakresie handlu hurtowego wymagaj uwzgldniania czynnikw ilociowych i jakociowych w opracowywaniu scenariuszy dziaania. Ponadto handel hurtowy
jest dziaalnoci wysoce kapitaochonn, w ktrej efektywno operacyjna jest jedn z drg podniesienia stopy zwrotu nakadw inwestycyjnych. Podejmowanie bardziej trafnych decyzji dziki DSS moe
pomc osign tak efektywno - zarwno w przypadku maych,
jak i duych hurtownikw.
Na przestrzeni lat wymagania producentw i detalistw odnonie
dziaalnoci hurtownikw nieustannie rosy. Dzisiaj hurtownik nie tylko
jest postrzegany jako dystrybutor sensu stricto. Detalici domagaj si
od hurtownikw elektronicznej obsugi zamwie, dostaw w reimie
Just-in-Time, a take szkole w zakresie sprzeday okrelonych towarw. Mog oni take wyraa yczenie, by dostarcza im produkty
konkretnych wytwrcw oraz by byli obsugiwani przez magazyny
o najdogodniejszej dla nich lokalizacji. Wytwrcy za widz w przedsibiorstwach sprzeday hurtowej take porednika marketingowego,
ktry jest odpowiedzialny za tworzenie odpowiedniego image produktw. Mog oni zatem wymaga, by hurtownik obsugiwa konkretny,
lokalny rynek, bd uczestniczy w dystrybucji tylko okrelonej grupy
produktw. Std, jak twierdz dalej autorzy, wybory wytwrcw i detalistw dokonywane przez hurtownika, rzadko bywaj od siebie niezalene i nie ograniczaj si tylko do kwestii transportu okrelonych
dbr. Sukces w handlu hurtowym zaley zatem od waciwego zestawienia tych wspzalenych wymaga, dokonania wyboru dostawcw
141

i odbiorcw oraz dostosowania do nich poziomu obsugi. Opracowany

system wspomagania decyzji dokonuje takich korzystnych zestawie.
Jako kluczowe elementy procesu decyzyjnego w handlu hurtowym
autorzy wyrniaj:
wybr produktw, rynkw i poziomu obsugi,
wzajemne dopasowanie wymaga wytwrcw i detalistw pod
ktem wiadczonych na ich rzecz usug,
projektowanie systemu logistycznego jako najlepszego kompromisu midzy poziomem obsugi a kosztami.
System WHOLESALER dokonuje wyboru najlepszego planu dystrybucji w ramach ukadu: wytwrcy - hurtownik - detalici. Zapewnia
wic optymalne rozwizanie w zakresie zakupw, magazynowania i sprzeday dbr. Uwzgldnia ono wymagany poziom obsugi i minimalizuje
koszty. System WHOLESALER mona wspomc take procedurami optymalizujcymi sam transport towarw. Na rysunku 4.2 pokazano rol systemu WHOLESALER w planowaniu dziaalnoci hurtownika.
System WHOLESALER jest typowym systemem klasy DSS, wyposaonym w baz modeli i interfejs, zapewniajcy interaktywn prac.
Wbudowany model zaopatrywania i dystrybucji umoliwia uwzgldnienie wszystkich czynnikw, ktre maj znaczenie z powodu kosztw
czy poziomu obsugi. Pozwala na specyfikacj wszelkich ogranicze,
tak staych, dotyczcych systemu dystrybucyjnego (np. poda wytwrcw, popyt detalistw, pojemno magazynw, progi cenowe), jak i
dodatkowych, wynikajcych z konkretnej sytuacji (np. wykluczenie danego producenta/magazynu/detalisty, korzystanie z konkretnego magazynu lub grupy magazynw w stosunku do danego detalisty, tworzenie
ograniczonego zbioru dostawcw - wytwrcw).
Rozwizanie opracowane przez system - plan zakupw, magazynowania i dystrybucji - podawane jest w postaci kilku raportw. Typowa sesja korzystania z systemu (rys. 4.3.) rozpoczyna si uaktualnieniem bazy danych i okreleniem wymaga dystrybucyjnych. Po
sprawdzeniu: czy poda wytwrcw jest w stanie zaspokoi popyt detalistw, czy istnieje wymagana powierzchnia magazynowa, czy przypisany do konkretnego odbiorcy magazyn nie zosta wykluczony przez
uytkownika, itd. system przystpuje do poszukiwania optymalnego
rozwizania. Po analizie rozwizania uytkownik moe jeszcze przeprowadzi analiz "what-if", co umoliwia zmian parametrw i obserwowanie sugerowanych rozwiza.
142

Rys. 4.2. Rola systemu WHOLESALER w planowaniu handlu hurtowego

r d o : C. Das, R. Tyagi, WHOLESALER: A Decision Support System for Wholesale Procuremenl and Dislribulion. Intemational Journal of Physical Dislribulion and Logislics Management, Vol. 24 No. 10,
1994, s. 5

Autorzy - twrcy systemu WHOLESALER, widz nastpujce moliwoci wykorzystania systemu:

projektowanie systemu dystrybucji - poprzez eksperymentowanie z rnymi zestawami parametrw moliwe jest okrelenie najlepszego wariantu sieci dystrybucyjnej przy okrelonych uwarunkowaniach,
143

Uaktualnienie bazy danych:

poda
popyt
pow. magazynowa
progi cenowe
koszty dystrybucji
Dokonanie przydziaw
Dokonanie wyboru
wytwrcw
Dokonanie wyboru
magazynw

Czy warunki s spjne

realne ?

Generowanie wynikw w postaci

raportw

Rys. 4.3. Typowa sesja z systemem WHOLESALER

r d o : C. Das, R. Tyagi, WHOt.ESM.ER..., op.cit., s. 8

planowanie zaopatrzenia - system zapewnia opracowanie planu,

ktry jak najlepiej zaspokaja jednoczenie potrzeby detalistw i wymagania wytwrcw,
144

 zarzdzanie magazynami - model optymalizacyjny okrela najlepsze wykorzystanie powierzchni magazynowej, uwzgldniajc wspzalenoci pomidzy kosztami magazynowania, transportu i zakupu,
zapewnianie stosownej obsugi detalistw - moliwe poprzez
przypisywanie odbiorcw do konkretnych magazynw i wytwrcw,
kontrola nad kosztami - moliwo generowania raportw kosztowych pozwala menederowi na pen kontrol kosztw dziaalnoci.
Poniewa system WHOLESALER dziaa na tradycyjnych mikrokomputerach klasy PC i wymaga generowania modelu do pliku na
dysku oraz interakcji z innymi programami (dBase IV i Lindo/386),
czas uzyskania rozwizania nie jest rewelacyjny. Wykorzystanie opracowanego systemu w duych, midzynarodowych sieciach handlu hurtowego, w ktrych wystpuje ogromna liczba zmiennych i ogranicze, moe by czasowo nie do przyjcia. Autorzy proponuj wwczas dekompozycj problemu, np. wedug kryterium terytorialnego, albo czenie pojedynczych detalistw i pojedynczych magazynw
w centra popytu i centra magazynowania. Pozwoli to zmniejszy rozmiary zadania.
Naley liczy, e opracowany przez autorw model i podstawy
tworzenia systemw wspomagania decyzji dla potrzeb handlu hurtowego zaowocuj lawin gotowych rozwiza. Tworzenie zaawansowanych systemw doradczych w dziedzinie handlu i integrowanie ich
z podobnymi systemami, dziaajcymi ju w sferze produkcji w oparciu o sieci informatyczne, jest niezbdne dla stosowania w przyszoci
rozbudowanych systemw globalnie optymalizujcych acuchy logistyczne.
3. Na zakoczenie tego rozdziau zostanie przedstawiona koncepcja
zintegrowanego systemu wspomagania decyzji w ramach caego, ponadpastwowego acucha dostaw. To modelowe rozwizanie moe stanowi wyznacznik przyszociowych globalnych rozwiza. Wida wyrane denie ku takim rozwizaniom - przynajmniej w literaturze. W dobie dynamicznego rozszerzania si rynkw zbytu wiele przedsibiorstw
rozszerza swoje pole dziaania, wykraczajc poza granice pastwowe.
Tak zrodzia si koncepcja eurologistyki i logistyki globalnej. Opanowanie tego wielkiego wsplnego rynku wymaga take rozszerzenia
dziaalnoci logistycznej.
145

H. Min i S.B. Eom23 opracowali modelowe rozwizanie w postaci

wielofunkcyjnego i ponadpastwowego systemu wspomagania decyzji
logistycznych pod ktem przedsibiorstw, dziaajcych na wielu rynkach narodowych (ang. multinational firms). Dostarczaj oni wskazwek dotyczcych projektowania takich systemw i opisuj ich podstawow architektur. Ta nowa koncepcja odnosi si w rwnej mierze
do przedsibiorstw produkcyjnych oraz handlowych. System ten (okrelony z j. ang. mianem Integrated Desision Support for Global Logistics) bazuje na midzynarodowej sieci dystrybucyjnej, telekomunikacyjnej i teletransmisyjnej (informatycznej). Powizanie wszystkich
oddziaw przedsibiorstwa za pomoc rozlegych sieci informatycznych zapewnia - poprzez wymian przekrojowych informacji24 - pokonanie istniejczych jeszcze niektrych barier geograficznych, kulturowych i prawnych. Warunkuje wic sprawne dziaanie firmy na wielu
rynkach narodowych i stanowi podstaw wdraania zintegrowanego
systemu wspomagania decyzji. System taki moe by postrzegany jako
skuteczna bro strategiczna dla udoskonalania obsugi klientw, podwyszania konkurencyjnoci czy uzyskania korzyci skali w midzynarodowych operacjach logistycznych. Umoliwia on menederowi logistyki szybkie reagowanie na zmiany, zachodzce w wiatowej sieci
dystrybucyjnej. Jeli chodzi o architektur takiego systemu, to generalnie rzecz ujmujc - jest to sie poczonych ze sob systemw
decyzyjnych. Poczenie wszystkich obszarw decyzyjnych w jedn
rozproszon struktur, umoliwia pen integracj dziaa logistycznych przedsibiorstwa dziaajcego na wiatowym rynku. Systemy decyzyjne w gwnej siedzibie przedsibiorstwa s poczone elektronicznie z systemami znajdujcymi si w jego oddziaach, u jego partnerw, dostawcw oraz w firmach wiadczcych usugi logistyczne
(ang. third-party logisticians), z ktrych dane przedsibiorstwo korzysta. Koncepcj zintegrowanego systemu wspomagania decyzji dla logistyki przedstawia rysunek 4.4.
23

H. Min, S.B. Eom, An Integraled Decision Supporl System for Global iMgisiics.
International Journal of Physical Distribution and Logistics Management, Vol. 24 No. 1,
1994, s. 29-39.
'
24
Powinno zapewni si przepyw danych dotyczcych: kwestii prawnych, celnych,
kulturowych, makroekonomicznych oraz politycznych z oddziaw rozmieszczonych na terenie rnych pastw do gwnej siedziby przedsibiorstwa.

146

Rys. 4.4. Oglna architektura zintegrowanego systemu wspomagania decyzji

(IDSS) logistycznych i jego pocze sieciowych
r d o : H. Min, S.B. Eom, An fntegratect Decision Supporl System for Global lagisths. International Journal
of Physical Distribution and Logistics Management, Vol. 24, No. 1, 1994, s. 31

Jak wida na powyszym rysunku w systemie takim wykorzystuje

si wszystkie dostpne rodki techniczne, omwione ju wczeniej
w punkcie 2.2.4 (a wic sieci informatyczne i telekomunikacyjne oraz
EDI). Take wszystkie aktualne osignicia informatyki w postaci systemw wspomagania decyzji, w tym take opartych o bazy wiedzy
(czsto w wersji rozproszonej). Autorzy wyranie sugeruj rozszerzenie
147

moliwoci teleinformatycznych poprzez zastosowanie sieci VAN25 oraz

ISDN. Te ostatnie umoliwiaj midzy innymi realizowanie telekonferencji. Moliwo organizowania spotka ponad granicami pastw jest
bardzo istotnym udogodnieniem w dziaalnoci przedsibiorstw o strukturze ponadregionalnej. Wykorzystanie tych wszystkich elementw jest
kwesti kluczow w przypadku tak rozlegych systemw.
Sam system doradczy przedstawiony na rysunku 4.4, nie odbiega
budow od tradycyjnej, modelowej koncepcji systemu ekspertowego.
Idea zintegrowanego systemu wspomagania decyzji logistycznych okrela pewne specyficzne cechy, ktrymi powinny charakteryzowa si
poszczeglne elementy takiego systemu doradczego. Ponadnarodowy
charakter acucha logistycznego wymaga, by informacje do bazy danych byy pozyskiwane z trzech podstawowych rde. Autorzy okrelaj je jako rda: wewntrzne, zewntrzne oraz rzdowe i administracyjne. Dane ze rde wewntrznych bd pochodzi z baz danych
przedsibiorstwa i jego oddziaw, a take od jego partnerw. Bd
to informacje, dotyczce marketingu, sprzeday, rachunkowoci, zakupw i dystrybucji. rda zewntrzne to przede wszystkim wszelkiego
rodzaju serwisy wiatowe, raporty handlowe, regularne publikacje organizacji midzynarodowych (np. OPEC, IMF, EC), centra handlu
wiatowego, stowarzyszenia handlowe, banki i instytucje finansowe, due firmy consultingowe itd. Wrd rde rzdowych znajd si: ministerstwo hanlu, ambasady, dokumenty rzdowe, publikowane raporty
oraz wyniki bada i analiz ekonomicznych (dotyczcych rynkw narodowych i regionalnych) przeprowadzanych przez jednostki administracyjne wyszego i niszego szczebla. Zaoenie bazy danych, zgodnie z powyszymi wskazwkami, wymaga w perspektywie dokonania
klasyfikacji zgromadzonych informacji pod ktem ich przydatnoci
w realizowaniu zakrojonej na tak szerok skal, strategii logistycznej.
Na przykad wiksz wag mog tu mie pewne informacje zewntrzne
25

Sieci VAN (ang. Value-Added Nelwork) to oparte na tradycyjnych rozwizaniach

teleinformatycznych sieci udostpniajce dodatkowe usugi dla biznesu. Sa one przystosowane m.in. do wymiany dokumentw w systemie EDI i zapewniaj automatyczn konwersj
standardw dokumentowych i trans/nisyjnych, odkodowywanie komunikatw EDI oraz bezpieczestwo ich przesyania poprzez mechanizmy stwierdzania autentycznoci dokumentw.
Sa one idealnym rozwizaniem dla przedsibiorstw nie posiadajcych wasnej rozlegej infrastruktury sieciowej - usugi oferowane przez sieci VAN mona bowiem wykupi u operatorw tych sieci.

148

i rzdowe, ktre pozwalaj wyjani specyficzny charakter prowadzenia

przedsibiorstwa w obcej gospodarce.
Baza modeli logistycznych natomiast musi zapewnia ich pen
uyteczno w caociowym ujciu procesw logistycznych. Moe to
zosta osignite poprzez waciwe powizanie poszczeglnych modeli,
zwizanych z konkretnymi, wzajemnie powizanymi czynnociami logistycznymi. Tylko taka organizacja bazy modeli moe gwarantowa zintegrowane i caociowe spojrzenie na system logistyczny, poprzez rozwizywane problemy. Stworzenie jednego, wielkiego i skomplikowanego modelu nie zapewnia - przynajmniej przy dzisiejszym stanie wiedzy
- wymaganej sprawnoci i efektywnoci stosowania. Ponadto stworzenie wielu zorientowanych na poszczeglne aspekty logistyczne modeli
uatwia ich powizanie z baz danych. Autorzy wyrniaj w takim
zbiorze koniecznych modeli nastpujce podmodele:
model przewidywania (ang. forecasng model) - zasadniczy, jeli
chodzi o zadania, ktre wymagaj planowania z wyprzedzeniem; zapewnia
on zmiejszenie ryzyka zwizanego z planowaniem tych zada,
model sieciowy (ang. network model) gwarantujcy waciwe
odwzorowanie powiza w acuchu logistycznym i konfiguracji sieci
logistycznej dla przepywu dbr i informacji,
model transportowy (ang. transport model) - za pomoc ktrego
moliwe jest rozwizanie zagadnie, zwizanych z planowaniem przejazdw, wyznaczaniem tras, obsug przejazdw powrotnych, gromadzeniem adunku caopojazdowego, zarzdzaniem przeadunkami i realizacj przewozw inter- i multimodalnych; poniewa transport jest
rdzeniem systemu logistycznego, model ten musi zajmowa w bazie
modeli szczeglne miejsce,
model gospodarki zapasami (ang. inventory model) zapewniajcy
rozwizywanie zagadnie zwizanych z zapasami i wyposaony w algorytmy obliczania ekonomicznej wielkoci zamwienia (EOQ) i ekonomicznej wielkoci produkcji (EPQ) oraz w mechanizmy MRP i DRP,
model magazynowy (ang. warehousing model) umoliwiajcy
rozstrzyganie problemw lokalizacji i wielkoci baz magazynowych,
zagospodarowania powierzchni magazynowej i organizacji obsugi magazynw, co pozwoli utrzyma rwnowag pomidzy kosztami magazynowania a korzyciami, wynikajcymi z utrzymywania skadw,
zintegrowany model logistyczny (ang. integrated logistics model)
- ktrego tworzenie wynika z koniecznoci unikania suboptymalizacji
149

w dziaalnoci logistycznej; trudnoci zwizane ze stworzeniem takiego

wszechstronnego modelu powoduj, e pozostaje on rozwizaniem czysto teoretycznym rozwizaniem, cho wskazuje si na moliwo zastosowania w nim procedury wielofazowej dekompozycji, pozwalajcej
na sekwencyjne rozwizywanie poszczeglnych zagadnie.
Proponowan przez autorw struktur bazy modeli prezentuje rysunek 4.5.

Rys. 4.5. Struktura bazy modeli logistycznych

r d o : H. Min, S.B. Eom, An Inlegraled.., s. 35

Powizanie w systemie doradczym wszystkich tych modeli nie jest

spraw trywialn, cho atwiejsz ni stworzenie modelu caociowego.
Mona zastosowa podejcie pragmatyczne, czc rwnolegle wszystkie modele poprzez wszystkie trzy poziomy zarzdzania. W miar
jak przedsibiorstwo stanie si bardziej biege w korzystaniu z najno150

wszych osigni teleinformatycznych, mona zintegrowa przestrzennie

wszystkie modele logistyczne na wszystkich poziomach zarzdzania poczwszy od gwnej siedziby firmy, po jej oddziay i po jej partnerw oraz od ogniwa produkcyjnego po rozrzuconych terytorialnie
odbiorcw. Model taki stanowi abstrakcj rzeczywistoci, obarczon
pewnymi zaoeniami. Zatem pomidzy baz modeli a rzeczywistymi
zjawiskami pojawia si przestrze. Powodowa ona moe kopoty w
rozwizywaniu niektrych problemw. Przestrze t ma wypeni baza
wiedzy. W proponowanym przez autorw systemie, nie rni si ona
od realizacji, stosowanych w systemach ekspertowych. Podobnie zreszt
jak interfejs, ktry tu ma zapewnia nie tylko kontakt systemu z uytkownikiem, ale take z innymi, rozproszonymi terytorialnie systemami
poprzez zdalne cza.
Autorzy pokusili si take o krtk analiz korzyci, wynikajcych
z zastosowania opracowanego koncepcyjnie przez nich systemu oraz
potencjalnych ogranicze. Potencjalne korzyci, jakich mona oczekiwa od systemu, nie rni si znacznie od korzyci uzyskiwanych
zwykle po wdroeniu systemw doradczych w przedsibiorstwach (opisanych powyej). Autorzy wymieniaj: popraw obsugi klientw, obnienie kosztw dystrybucji, redukcj obrotu dokumentowego, wzmocnienie wizi midzy partnerami, bardziej trafne decyzje strategiczne
i ograniczenie redundancji danych. Jako moliwe ograniczenia wpywajce na osigane korzyci wymienia si:
przymusowe ograniczenia w przesyaniu danych zwizane z restrykcjami, jakie nakadaj niektre kraje w stosunku do przesyanych
ponad ich granicami pastwowymi informacji,
zmniejszenie bezpieczestwa danych, zgromadzonych w przedsibiorstwie, co jest spowodowane faktem, e prawie kady z dowolnego miejsca na ziemi ma teraz uatwiony dostp do wewntrznych
bankw danych,
kopoty z kompatybilnoci stosowanych w rnych miejscach
systemw, co moe znaczco utrudni komunikacj pomidzy oddziaami i partnerami,
konieczno zapewnienia, w zwikszonym ni dotychczas wymiarze, szkole dla kadry menederskiej w zakresie wykorzystywania
nowych technologii,
ogromny koszt pocztkowy zwizany przede wszystkim z wydatkami na sprzt i wspomnianymi szkoleniami kadry.
151

Wymienione tutaj ograniczenia s w wikszoci, podobnie jak korzyci, wsplne dla wszystkich pozostaych systemw decyzyjnych.
Wraz z rosnc tendencj do doceniania roli logistyki w zarzdzaniu oraz z wyanianiem si ogromnych, wsplnych i ponadnarodowych rynkw zaprezentowane tu rozwizanie bdzie wkrtce dominujc tendencj w realizacji systemw doradczych. Bdzie to mona
zaobserwowa najpierw w duych, a nastpnie w rednich przedsibiorstwach zarwno produkcyjnych, jak i handlowych. W tym modelowym rozwizaniu zastosowano wszystkie najnowsze osignicia techniczne i cay naukowy dorobek z dziedziny wspomagania decyzji.
Wyranie wida duy kontrast pomidzy t koncepcj a systemami wdraanymi w konkretnych przedsibiorstwach, przedstawionymi wczeniej. Nieprzypadkowo zatem ide t zaprezentowano na kocu ksiki.

Literatura
Allen M.K., Helferich O.K., Pulting Experl Systems to Work in U)gistics. Council of
Logistics Management, Oak Brook, Illinois 1990.
Bagchi P.K., Nag B.N., Dynamie Vehiele Scheduling: An Ejcpert Systems Approach.
International Journal of Physical Distribution and Logistics Management, Vol. 21,
No. 2, 1991.
Das C, Tyagi R., WHOLESALER: A Decision Supporl System for Wholesale Procurement and Dislribulion. International Journal of Physical Distribution and Logistics
Management, Vol. 24, No. 10, 1994.
EibI P.G., Mackenzie R., Kidner D.B., Vehide Rouleing and Scheduling in the Brewing
Industry: A Case Study. International Journal of Physical Distribution and Logistics
Management, Vol. 24 No. 6, 1994.
Goembska E., logistyka jako zarzdzanie acuchem dostaw. Akademia Ekonomiczna
w Poznaniu, Pozna 1994.
Kekre S., Nandakumar P., Powell T.A., Rajagopalan S., A lx>gislics Analysis at Heinz.
Interfaces, Vol. 20, No. 5, 1990.
Lambert D.M., Stock J.R., Strategie lx)gistics Management. 3 r d ed., Irwin, Homewood,
Illinois 1993.
Leung H., The Potenlial of Neural Networks in Supply Chain Management. Logistics
Technology International, London 1995.
Lis S., Santarek K., Strzelczak S., Organizacja elastycznych systemw produkcyjnych.
PWN, Warszawa 1994.
'
Min H., Eom S.B., An lntegraled Decision Support System for Global lx>gistics. International Journal of Physical Distribution and Logistics Management, Vol. 24
No. 1, 1994.

152

Sztuka podejmowania decyzji. National Institute of Business Management, Signum, Krakw 1994.
Turban E., Decision Supporl and Expert Systems. Management Support Systems. 4th
ed., Prentice Hali, Englewood Cliffs, New Jersey 1995.
Turban E., McLean E., Wetherbe J., Information Technology For Management. Improving (Juality and Productivity. John Wiley & Sons, New York 1996.
Tzeng G.-H., Hwang M.-J., Ting S.-C, Taipower's Coal iMgistics System: Allocation
Planning and Bulk Fleel Deployment. International Journal of Physical Distribution
and Logistics Management, Vol. 25, No. 8, 1995.

Wykaz skrtw

AI
AMP
CAA
CAD
CAE
CALM
CAM
CAO
CAP
CAQ
CBIS
CIL
CIM
DRP
DRP II
DSS
EAN
EANCOM
ECR
EDI
EDP
EFT
EOQ
EPQ
ES

154

(ang. Automatic Identification) automatyczna identyfikacja

(ang. Automatic Message Passing) automatyczne przekazywanie komunikatw
(ang. Computer Aided Administration) komputerowo wspomagana administracja
(ang. Computer Aided Design) komputerowo wspomagane projektowanie
(ang. Computer Aided Engineering) komputerowo wspomagana inynieria
(ang. Computer Aided lx>gistics Management) komputerowo wspomagane zarzdzanie logistyczne
(ang. Computer Aided Manufacturing) komputerowo wspomagane wytwarzanie
(ang. Computer Aided Office) komputerowe wspomaganie pracy biurowej
(ang. Computer Aided Planning) komputerowo wspomagane planowanie
produkcji
(ang. Computer Aided (Juality Assurance) komputerowo wspomagane
zapewnianie jakoci
(ang. Computer Rased Information System) system informatyczny
(ang. Computer Integraled Ix>gistics) komputerowo zintegrowana logistyka
(ang. Computer Inlegrated Manufacturing) komputerowo zintegrowane
wytwarzanie
(ang. Dislribution Reauirements Planning) planowanie zapotrzebowa
dystrybucji
(ang. Distribution Resource Planning) planowanie zasobw dystrybucji
(ang. Decision Supporl System) system wspomagania decyzji
(ang. European Anicie Numhering) europejski system znakowania towarw
(ang. EAN - COMmunicalion) standard EDI opracowany dla potrzeb
handlu
(ang. Efjicienl Consumer Response) efektywna obsuga klienta
(ang. Electronic Data Inlerchange) elektroniczna wymiana dokumentacji
(ang. Electronic Dala Processing) elektroniczne przetwarzanie danych
(ang. Electronic Funds Transfer) elektroniczny system rozlicze
(ang. Economic Order Quanlily) ekonomiczna wielko zamwienia
(ang. Economic Produclion Quantity) ekonomiczna wielko produkcji
(ang. Expert System) system ekspertowy

(ang. Enterprise Supporl System) korporacyjny system wspomagania

(ang. Flexible Manufacturing Systems) elastyczne systemy produkcyjne
(ang. Global Positioning System) system nawigacji satelitarnej
(ang. Hybrid Supporl System) system hybrydowy
(ang. Integrated Serrices Digital Network) cyfrowa sie telekomunikacyjna czca wszystkie usugi telekomunikacyjne
ISO
(ang. International Slandards Organization) midzynarodowa organizacja
standaryzujca
JIT
(ang. Just-in-Time) koncepcja realizowania dostaw dokadnie na czas,
co umoliwia ograniczenie zapasw do minimum
KBS
(ang. Knowledge-Based System) system z baz wiedzy
LAN
(ang. lx>cal Area Nelwork) lokalna sie komputerowa
LIS
(ang. Ijogislics Information System) logistyczny system informacji
MIS
(ang. Marketing Information System) system informacji marketingowej
MIS
(ang. Management Information System) system informowania kierownictwa
MRP
(ang. Materia Requirements Planning) planowanie zapotrzebowania
materiaowego
MRP II
(ang. Manufacturing Resource Planning) planowanie zasobw produkcyjnych
OAS
(ang. Office Automalion System) system automatyki biurowej
OSI
(ang. Open System Interconnectio) model wzajemnego poczenia komputerowych systemw otwartych
PAC
(ang. Produclion Activily Control) kontrola przebiegu produkcji
PPC
(ang. Produclion Planning and Control) planowanie i sterowanie produkcj
TPS
(ang. Transaction Processing System) system ewidencyjno-sprawozdawczy
TQM
(ang. Total Qualily Management) zarzdzanie jakoci
UN/EDIFACT (ang. United Nalions EDI For Administration Commerce and Transport)
midzynarodowy standard elektronicznej wymiany dokumentacji dla administracji, handlu i transportu
VAN
(ang. Value-Added Network) sie teleinformatyczna udostpniajca dodatkowe usugi dla biznesu, np. EDI
VRS
(ang. Vehicle Routeing and Scheduling) zagadnienie wyznaczania optymalnych tras przejazdowych i harmonogramowanie przewozw
VSAT
(ang. Very Smali Aperlure Terminal) terminal cznoci satelitarnej
z ma anten
WAN
(ang. Wide Area Network) rozlega sie komputerowa
ESS
FMS
GPS
HSS
ISDN