PLANETARIUM I OBSERWATORIUM ASTRONOMICZNE

im. Mikoaja Kopernika w Chorzowie

LX Olimpiada Astrono
Astronomiczna 2016
2016/2017
/2017
INFORMACJE REGULAMINOWE

PIERWSZA SERIA ZADA ZAWODW I STOPNIA

1. Olimpiada Astronomiczna jest organizowana dla uczniw szk

ponadgimnazjalnych. Mog w niej jednak take uczestniczy rekomendowani uczniowie innych szk (zgodnie z rozdz. II 3 Regulaminu).
2. Zawody olimpiady s trjstopniowe. W zawodach I stopnia
(szkolnych) kady uczestnik rozwizuje dwie serie zada, w tym zadanie obserwacyjne.
3. W pierwszej serii zada zawodw I stopnia naley nadesa,
do 17 padziernika 2016 r., rozwizania 2 zada, dowolnie wybranych
przez uczestnika, spord zestawu zawierajcego 3 zadania.
4. Uczniowie, ktrzy przel rozwizania zada pierwszej serii,
otrzymaj na adres prywatny tematy drugiej serii oraz przydzielony im
osobisty kod uczestnika. Zadania drugiej serii bd rwnie zamieszczone, od 19 padziernika 2016 r., na stronie internetowej olimpiady
astronomicznej: www.planetarium.edu.pl/oa.htm.
5. Rozwizanie zadania obserwacyjnego naley przesa wraz
z rozwizaniami zada drugiej serii zawodw I stopnia, do 21 listopada 2016 r. Nadesanie rozwizania zadania obserwacyjnego jest warunkiem koniecznym dalszego udziau w olimpiadzie.
6. W przypadku nadesania rozwiza wikszej liczby zada, do
klasyfikacji zaliczane bd rozwizania ocenione najwyej (dwa zadania z pierwszej serii, cztery z drugiej serii i jedno zadanie obserwacyjne)
7. Rozwizania zada zawodw I stopnia naley przesa za porednictwem szkoy pod adresem: KOMITET GWNY OLIMPIADY
ASTRONOMICZNEJ, Planetarium lskie, 41-500 Chorzw, skr.
poczt. 10, w terminach podanych w p. 3 i 5. Decyduje data stempla
pocztowego.
8. Rozwizania zada powinny by krtkie i zwize, ale z wystarczajcym uzasadnieniem. W przypadku polecenia samodzielnego wyszukania danych, naley poda ich rdo. Jako dane traktuje si rwnie podrcznikowe stae astronomiczne i fizyczne.
9. Rozwizanie kadego zadania naley napisa na oddzielnym
arkuszu papieru formatu A4. Kady arkusz oraz wszelkie zaczniki
(mapki, wykresy, tabele itp.) naley podpisa imieniem i nazwiskiem.

1. Materia opadajca z duej odlegoci na czarn dziur tworzy

dysk akrecyjny, ktry jest silnym rdem promieniowania.
Oblicz wydajno procesu akrecji dyskowej na nierotujc czarn
dziur i porwnaj jej warto z wydajnoci reakcji termojdrowej
proton-proton.
Przyjmij, e:
do odlegoci odpowiadajcej tzw. orbicie marginalnie stabilnej, o promieniu RISCO = 6GM/c2 (gdzie G jest sta grawitacji, M mas czarnej
dziury, za c prdkoci wiata), materia opada po ciasnej spirali,
przy czym dryf materii w kierunku radialnym jest pomijalny wzgldem
skadowej prdkoci ruchu orbitalnego;
w ruchu dookoa czarnej dziury nie istniej stabilne orbity koowe
o promieniu mniejszym od RISCO (bo materia byskawicznie opada
wtedy ku czarnej dziurze), natomiast w odlegociach wikszych od
RISCO, mona przyj ruch po keplerowskich orbitach koowych, dla
ktrych speniona jest newtonowska zasada zachowania energii
(znaczna cz tej energii zostaje wyemitowana w przestrze w postaci promieniowania elektromagnetycznego);
wydajno procesu akrecji definiujemy jako energi utracon (wyemitowan) przez opadajc materi, w stosunku do energii spoczynkowej tej materii: = E / (m c2).
2. Od pewnego czasu wrd astronomw panuje opinia, e Betelgeza ( Ori) moe w niedalekiej przyszoci sta si supernow.
Oszacuj, jak wizualn jasno obserwowan moe osign wtedy
ta supernowa. W ile dni po nowiu Ksiyc moe mie dla nas tak sam
jasno, jak spodziewana jasno obserwowana tej supernowej?
Potrzebne do oblicze dane liczbowe wyszukaj samodzielnie.
3. Oblicz wsprzdne horyzontalne, jakie ma w Twoim miejscu
zamieszkania jeden z satelitw geostacjonarnych z rodziny Astra, ktrego punkt podsatelitarny ma dugo geograficzn p = 4,8 E, a take okrel, w ktrych dniach roku moe on znajdow si dla Ciebie na
tle tarczy sonecznej.
Jako dane liczbowe przyjmij w obliczeniach wartoci: doby gwiazdowej, pierwszej prdkoci kosmicznej przy powierzchni Ziemi oraz
promienia Ziemi.

Dodatkowo, do rozwiza pierwszej serii zada naley doczy wypenion ankiet uczestnika, dostpn na stronie internetowej olimpiady: www.planetarium.edu.pl/oa.htm.
10. Zawody II stopnia odbd si 23 stycznia 2017 r. Zawody III
stopnia odbd si w dniach od 9 do 12 marca 2017 r.
11. Powiadomienia o zakwalifikowaniu do zawodw kolejnych stopni otrzymaj jedynie uczniowie awansujcy.
12. O uprawnieniach w przyjmowaniu na wysze uczelnie laureatw i finalistw olimpiady decyduj senaty uczelni. Informacje na ten
temat s umieszczane na ich stronach internetowych.
Peny tekst Regulaminu Olimpiady zamieszczono na stronie internetowej:
www.planetarium.edu.pl/oa.htm

ZALECANA LITERATURA:
Obowizujce w szkoach podrczniki do przedmiotw cisych;
H. Chrupaa, M.T. Szczepaski: 25 lat olimpiad astronomicznych; H. Chrupaa: Zadania olimpiad astronomicznych XXVIXXXV; H. Chrupaa,
J.M. Kreiner, M.T. Szczepaski: Zadania z astronomii z rozwizaniami;
J.M. Kreiner: Astronomia z astrofizyk; J.M. Kreiner: Ziemia i Wszechwiat astronomia nie tylko dla geografw; M. KrlikowskaSotan, T.
Kwast, A. Sotan, M.SroczyskaKouchowska: Sownik Szkolny Astronomia; Encyklopedia szkolna Fizyka z astronomi, praca zbiorowa;
atlas nieba, obrotowa mapa nieba; czasopisma: Urania Postpy Astronomii, Astronomia, Delta, Fizyka w Szkole oraz inne periodyki popularnonaukowe, poradniki i kalendarze astronomiczne dla obserwatorw nieba.

Termin przesania rozwiza zada pierwszej serii upywa 17.10.2016 r.

ZADANIA OBSERWACYJNE
Rozwizanie zadania obserwacyjnego powinno zawiera: dane dotyczce przyrzdw uytych do obserwacji i pomiarw, opis metody
i programu obserwacji, standardowe dane dotyczce przeprowadzonej
obserwacji (m.in. dat, czas, wsprzdne geograficzne, warunki atmosferyczne), wyniki obserwacji i ich opracowanie oraz ocen dokadnoci uzyskanych rezultatw. Wykonan obserwacj astronomiczn naley odpowiednio udokumentowa.
1. Nieruchomym aparatem cyfrowym wykonaj trzy fotografie nieba: w okolicach bieguna niebieskiego, zenitu i rwnika niebieskiego,
w celu wyznaczenia zasigu tego aparatu, poprzez okrelenie
wielkoci gwiazdowej najsabszych gwiazd, zarejestrowanych na
tych zdjciach. Na wydrukach zaznacz miejsca, w ktrych znajduj
si wytypowane gwiazdy.
Dodatkowo, pliki tych trzech fotografii (w formacie .jpg) przelij
poczt elektroniczn na adres: olimpiada@planetarium.edu.pl.
2. Jako rozwizanie zadania obserwacyjnego mona rwnie nadesa opracowane wyniki innych wasnych obserwacji, prowadzonych w ostatnim roku.
INTERNETOWE ZADANIE OBSERWACYJNE
3. Korzystajc z mapek pooe plam sonecznych, udostpnianych
w witrynie internetowej The Debrecen Photoheliographic Data Sunspot
Catalogue: http://fenyi.solarobs.unideb.hu/DPD/index.html, sporzd wykres zmian liczby grup plam widocznych na tarczy Soca (wykres
zmian tzw. liczb grupowych) uwzgldniajc pierwszy dzie kadego z kolejnych miesicy, poczwszy od 1 stycznia 2009 roku.
Co mona powiedzie o maksimum biecego, 24. cyklu aktywnoci Soca?
Termin przesania zadania obserwacyjnego upywa 21.11.2016 r.

KOMITET GWNY
OLIMPIADY ASTRONOMICZNEJ