You are on page 1of 114

Uniwersytet Warszawski

Wydzia Zarzdzania

Karolina Dbrowska
Nr albumu: 287612

Sztuka podrowania
Etnografia roli zawodowej pilota wycieczek

Praca magisterska
na kierunku Zarzdzanie
w specjalnoci zarzdzania w turystyce

Praca wykonana pod kierunkiem


Prof. zw. dr hab. Moniki Kostery
Katedra Systemw Zarzdzania

Warszawa wrzesie, 2010

Owiadczenie kierujcego prac


Owiadczam, e niniejsza praca zostaa przygotowana pod moim kierunkiem
i stwierdzam, e spenia ona warunki do przedstawienia jej w postpowaniu
o nadanie tytuu zawodowego.
Podpis kierujcego prac

Data

Owiadczenie autora (autorw) pracy


wiadom odpowiedzialnoci prawnej owiadczam, e niniejsza praca dyplomowa
zostaa napisana przez mnie samodzielnie i nie zawiera treci uzyskanych w sposb
niezgodny z obowizujcymi przepisami.
Owiadczam rwnie, e przedstawiona praca nie bya wczeniej przedmiotem
procedur zwizanych z uzyskaniem tytuu zawodowego w wyszej uczelni.
Owiadczam ponadto, e niniejsza wersja pracy jest identyczna z zaczon wersj
elektroniczn.
Podpis autora (autorw) pracy

Data

Streszczenie
Przedmiotem rozwaa niniejszej pracy jest analiza kultury organizacyjnej pilotw
wycieczek. Badania przeprowadzaam wrd pilotw wycieczek zatrudniajcych si u
polskich touroperatorw organizujcych wycieczki wyjazdowe na caym wiecie oraz
specjalizujcych si w turystyce przyjazdowej do Polski.
W pracy prezentuj badania jakociowe w formie etnografii. Posuyam si w nich
wywiadem antropologicznym, natomiast podstawy teoretyczne umiejscowiam w obszarze
paradygmatu interpretatywnego, w ktrego perspektywie zakorzeniona jest etnografia.
W cigu ponad dziewiciu miesicy przeprowadziam 31 wywiadw, ktre byy
nagrywane na dyktafon, a nastpnie transkrybowane. Podczas prowadzenia bada posuyam
si rwnie obserwacj bezporedni, podczas bada w terenie, kiedy to przebywaam
bezporednio z rozmwcami w biurach, podczas organizowanych dla nich imprez, eventw
oraz w Paryu i Berlinie, przygldajc si im pracy i stajc si ich cieniem przez kilka dni.
W niniejszej pracy poszukuj rwnie odpowiedzi na pytania: czy pilot to
samodzielny specjalista, czy raczej dziaajcy zespoowo gracz? Interesuje mnie rwnie
wymiar jego roli spoecznej, organizacyjnej, profesjonalnej i oglnospoecznej oraz w jakim
stopniu role te posiadaj wsplne obszary. Odpowiedzi na te pytania oraz wnioski zostay
zawarte w kocowej czci pracy.

Sowa kluczowe: wywiad antropologiczny, obserwacja, etnografia, kultura organizacyjna,


rola zawodowa, pilot wycieczek, impreza turystyczna, tour leader, touroperator
Dziedzina pracy: 04000 Biznes i zarzdzanie Business Studies, Management Science
Tytu pracy w jzyku angielskim
The Art Of Travel: An ethnography of the professional role of the tour-guide

PODZIKOWANIA

Z caego serca dzikuj Pani Prof. Monice Kosterze


za to, e zaprosia mnie do magicznego wiata badacza
i pozwolia odkry co nowego.
Dzikuj za wszystkie cenne wskazwki, rady i kad pomoc,
dziki ktrym powstaa niniejsza praca.
Dzikuj rwnie za pasj, ktr potrafi zaraa oraz
yczliwo i serdeczno.
Dzikuj mojej Rodzinie,
za to, e mimo wszelkim przeciwnociom zawsze jestemy razem,
za wsparcie, motywacj oraz ciepe sowa i wiar w moje siy.
Dzikuj moim Rozmwcom,
bez ktrych praca nie powstaaby.
Dzikuj za powicony mi czas oraz opowieci,
w ktrych to mogabym zasuchiwa si bez koca.

Dzikuj.

Prawdziwa podr odkrywcza


nie polega na szukaniu nowych ldw,
lecz na nowym spojrzeniu.

Marcel Proust
5

Wstp .......................................................................................................................................... 8
1. Rozpoczynamy wypraw z pilotem wycieczek, czyli to naszej podry ........................... 10
1.1 Sformuowanie problemu............................................................................................ 10
1.2 Struktura Pracy ........................................................................................................... 11
2. Teoretycznym szlakiem ...................................................................................................... 12
2.1 Paradygmat i ukierunkowanie .......................................................................................... 12
2.2 Metafory epistemologiczne ........................................................................................ 15
2.3 Metodologia ................................................................................................................ 16
2.3.1 Metoda badawcza przyjta w pracy .................................................................. 16
2.3.2 Etnografia nowo, przygoda i wielkie nadzieje.......................................... 22
2.3.3 Teoria ugruntowana .......................................................................................... 24
2.4 Piloci wycieczek, rezydenci, przewodnicy ................................................................. 26
2.5 Ksztatowanie si profesji na przeomie lat ................................................................ 31
2.6 Piloci wycieczek, a kultura organizacji ...................................................................... 37
2.7 Role spoeczne pilota wyciecze...45
3. Podrowa to y podrnicze empiria....48
3.1 Rozmowy przy herbacie .49
3.2 Pilot wycieczek i jego rola profesjonalna ................................................................... 54
3.2.1 Egzaminy, specjalizacje, kursy i kursiki ........................................................... 58
3.2.2 Prawa, obowizki i odpowiedzialno .............................................................. 65
3.2.3 Etyka zawodowa ............................................................................................... 68
3.2.4 Sprawy papierkowe ........................................................................................... 73
3.2.5 Realia wsppracy ............................................................................................. 77
3.2.6 Stanowisko, cieka kariery i awans ................................................................. 82
3.3 Pilot wycieczek szuka pracy ....................................................................................... 87
3.4 Rola organizacyjna pilota wycieczek ......................................................................... 92
3.4.1 Obszar dziaania ................................................................................................ 92
3.4.2 Dzie z ycia pilota ........................................................................................... 93
3.5 Rola oglnospoeczna pilota wycieczek ..................................................................... 95
3.6 W grupie rnych ludzi, czyli z ycia wzite ......................................................... 97
3.7 Rola zawodowa czy pilot jest niezbdny i niezastpiony? .................................... 100
4. Wraenia z odbytej podry, czyli dyskusja i wnioski ..................................................... 102
4.1 Role pilota wycieczek ............................................................................................... 102
6

4.1.1 Rola profesjonalna i jej wymiar ...................................................................... 102


4.1.2 Rola oglnospoeczna i jej wymiar ................................................................. 105
4.1.2 Rola oglnospoeczna i jej wymiar ................................................................. 107
4.3 Dlaczego pilot? ......................................................................................................... 108
4.4 Pilot w tetrze ycia codziennego .............................................................................. 109
5. Bibliografia .......................................................................................................... 111
6. Zacznik 1 ........................................................................................................... 114

Wstp
Podr przecie nie zaczyna si w momencie, kiedy ruszamy w drog, i nie koczy, kiedy
dotarlimy do mety. W rzeczywistoci zaczyna si duo wczeniej i praktycznie nie koczy si
nigdy, bo tama pamici krci si w nas dalej, mimo e fizycznie dawno ju nie ruszamy si z
miejsca. Wszak istnieje co takiego jak zaraenie podr i jest to rodzaj choroby w gruncie
rzeczy nieuleczalnej.
Ryszard Kapuciski1

W cigu ostatnich dziesicioleci turystyka staa si niekwestionowanym fenomenem w


swojej klasie. To koo napdowe transportu, budownictwa czy rozwoju regionalnego zarwno
w Polsce jak i na caym wiecie. Jak podaje Kruczek (1992), pewien wiatowej sawy
futurysta Herman Kahn przepowiedzia kiedy, e turystyka przyjmie olbrzymie rozmiary i
stanie si jednym z najpotniejszych przemysw wiata. Nie pomyli si. Ju u progu lat
dziewidziesitych mona byo potwierdzi, i jego prognozy byy trafne. Wwczas wydatki
na turystyk zajmoway drugie miejsce, zaraz po wydatkach na ywno, natomiast, co 14
pracownik na wiecie, zatrudniony by w brany turystycznej (Kruczek, 1992). Dzi liczby
rwnie potwierdzaj, jak du rol we wspczesnym wiatowym przemyle odgrywa
turystyka. Wedug wiatowej Organizacji Turystyki, w 2008 roku turystyka wytwarzaa, a
12 % wiatowego produktu brutto i staa si czwarta gazi przemysow na wiecie,
wyprzedzajc przemys chemiczny, wkienniczy czy nawet samochodowy. A okoo 10%
pracownikw na wiecie to pracownicy turystyki, w tym take piloci wycieczek
turystycznych, rezydenci i przewodnicy, pracujcy w tak zwanej bezporedniej obsudze
turystw (Kruczek, 2008). To bardzo duy rynek pracy w skali wiatowej, jednake
zatrudnione osoby w obsudze turystw powinny by odpowiednio dobrane. Watro si nad
tym chwil zastanowi. Podejrzewam, e sporo osb uwaa, e praca przy obsudze turystw
jak wspomniana przeze mnie ju praca pilota wycieczek, to spenienie najskrytszych marze.
Czy to nie cudowne podrowa po caym, ogromnym i nieznanym wiecie? By w kadym
miejscu i w najmniejszym jego zaktku. Poznawa nowych ludzi, obserwowa ich inne i
niesamowite, czsto niezrozumiae dla nas kultury. Kraj, w ktrym mieszkamy zazwyczaj jest
przecie ma czstk tego ogromu - wiata, ktry pilot jest w stanie ujrze, zapamita i
1

Wikszod moich cytatw pochodzi ze strony www.cytaty.eu . Podobnie jest w przypadku cytatu
otwierajcego prac oraz w przypadku powyszego.

zachowa

w swoim sercu i nikt nigdy mu tego, co zobaczy nie moe w aden sposb

zabra. Mao tego, jeszcze dostanie za swoj prac godziwe wynagrodzenie! Co


wspaniaego. Trzeba tylko zda odpowiednie egzaminy, ale kto komu tak bardzo zaley na
pracy marze nie da rady nauczy si wszystkiego, co zostanie mu przykazane, aby zda
jeden egzamin? To przecie tylko may krok do najlepszej pracy na wiecie jak myli wielu.
W obecnych czasach, podczas pewnych niestabilnoci na rynku pracy, zawd wolnego
strzelca jest posad wymarzon i tak atwo dostpn. Wszystko zaley tylko ode mnie. Jestem
panem swego losu. Ludzie przecie zawsze bd podrowa, a piloci bd coraz bardziej
rozchwytywani na rynku turystycznym i rynku pracy. Pilot to rwnie, pewnego rodzaju
wspczesny menader pracujcy midzynarodowej

w korporacji. Porwnujc definicje

idealnego menadera, mog doszukiwa si duych podobiestw. Tylko, jakie to uczucie by


ju pilotem wycieczek krajowych i zagranicznych. Niniejsza praca magisterska pozwolia mi
odkry prawd. Chciaabym zabra jej czytelnikw w podr odkrywania tej prawdy.
Polecam, wic wygodne buty i duy prowiant na drog, gdy nie bdzie ona atwa i krtka.
Na podstawie podobiestwa pomidzy pilotem, a menederem chciaabym zauway
moliwo wykorzystania dorobku nauk o zarzdzaniu i kierowaniu do charakterystyki
wybranych obszarw dziaalnoci pilota wycieczek. Nie znalazam na ten temat nic w
literaturze. Nie zostay, wic chyba poruszone te aspekty pracy pilota wycieczek, jako
menadera oraz nie odzwierciedlono rl, jakie peni w swojej profesji. Pragn, aby praca ta,
bya uzupenieniem wiedzy w tym zakresie.

1. Rozpoczynamy wypraw z pilotem wycieczek, czyli to podry


1.2 Sformuowanie problemu
Problemw badawczych w niniejszej pracy jest kilka. Przede wszystkim skupiam si
na analizie kultury organizacyjnej oraz roli zawodu pilota wycieczek. W pracy opisane
zostan zjawiska ksztatowania si tego zawodu na przeomie kilkudziesiciu lat oraz podane
zostan rnice i zmiany, jakie zaszy w tym okresie. Odpowiem przede wszystkim na pytania
-czy pilot wycieczek to zawd, ktry na stae zadomowi si w Polsce? Czym jest kultura
pilotw wycieczek i jak mona wpisa w ni funkcje profesjonalne? A w szczeglnoci czy
jest to grupa zawodowa zintegrowana w zatrudniajcych j organizacjach?
Problem badawczy w mojej pracy dotyczy rwnie relacji midzy poszczeglnymi
wymianami

roli

spoecznej

pilota

wycieczek:

organizacyjnym,

profesjonalnym

oglnospoecznym. W szczeglnoci interesuje mnie, w jakim stopniu rola organizacyjna i


dwa pozostae wymiary (profesjonalny, oglnospoeczny) posiadaj wsplne obszary. Czy
pilot jest bardziej samodzielnym specjalist, czy raczej graczem zespoowym?
Cytujc jedn z najpopularniejszych definicji, na ktr midzy innymi powoywali si
moi rozmwcy w niniejszej pracy, odnajdujemy, e, pilot wycieczek to:
osoba posiadajca uprawnienia, ktrej organizator turystyki powierza opiek nad
uczestnikami imprezy oraz czuwanie nad sposobem wykonywania usug
wiadczonych na rzecz turystw w trakcie trwania imprezy. Pilot wycieczki
reprezentuje organizatora wobec kontrahentw i posiada upowanienia do dziaania
w jego imieniu w zakresie niezbdnym do prowadzenia imprez turystycznych. (Dz.
U. Nr 133/97 z 29.10.1997r., poz. 884 z pz, zm.)
W momencie prby odpowiedzi na pytanie, kim jest pilot wycieczek krajowych i
zagranicznych, definicja ta wydaje si najlepsz odpowiedzi. Jest to przecie ustawowe
okrelenie, ktre powinno stanowi rdo i podstaw wiedzy na temat niniejszej profesji.
Niniejsza praca pokazuje jednak czy definicja ta odnajduje zastosowanie w praktyce czy te
pilot wycieczek trudzi si zupenie czym innym.

10

1.3 Struktura Pracy


W niniejszej pracy prezentuj przede wszystkim badania jakociowe w formie
etnografii roli zawodowej pilota wycieczek.
Prac otwiera Wstp gdzie pragn przedstawi Czytelnikowi przedsmak tego o czym
bdzie mowa w dalszych rozdziaach, opisujc jak wan rol peni turystyka oraz obsuga
ruchu turystycznego w dzisiejszych czasach. W rozdziale tym przedstawiam rwnie
problemy oraz pytania badawcze oraz struktur pracy.
Spotkanie z czci teoretyczn, czyli rozdziaem drugim, rozpoczam od wskazania
przeze mnie paradygmatu, wyraajcego przyjte przeze mnie przekonania dotyczce badania
rzeczywistoci.

badaniach

przyjam

perspektyw

zgodn

paradygmatem

interpretatywnym (Konecki, 2000), w ktrym to proces konstruowania roli zawodowej


widziany jest oczyma samych uczestnikw organizacji. Przedstawiam tu take metafor
rdzenn, (epistemologiczn) adekwatn do wybranego paradygmatu. Rozdzia ten, to
rwnie zapoznanie Czytelnika z metodologi oraz metodami badawczymi, jakie
zastosowaam w swojej pracy. Opisuj w nim rwnie teori ugruntowan, etnografi
(zaznaczajc ich wspistnienie) oraz powody, dla ktrych zdecydowaam si na t wanie
form pracy. Uznaam rwnie, i naleao zaznajomi Czytelnikw, ktrzy nie s zwizani
mocno z tematem turystyki oraz nie traktuj jej jako dziedziny nauki, z kilkoma niezbdnymi
pojciami, ktre bd uywane przeze mnie w pracy. Uwieczeniem rozdziau s rozwaania
na temat kultury organizacji pilotw wycieczek oraz jego profesji i roli zawodowej.
Rozdzia trzeci to cz empiryczna. Oddaj j do czytania z wielk przyjemnoci,
gdy stanowi ona dla mnie samej najistotniejszy i tym samym niezmiernie interesujcy
element niniejszej pracy.
Caa prezentowana przeze mnie praca stanowi studium wycinkowe, w ktrym to
staram si otworzy okno i opisa wszystko to, co mona przez nie zobaczy odnoszc si
do roli profesjonalnej pilota wycieczek (tzw. window study wedug Czarniawskiej-Joerges,
1992b, s.9, cytowana przez: Kostera, 1996, s. 47). Analizowany przeze mnie materia, oparty
zosta na 30 wywiadach w pilotami wycieczek oraz na 2 wywiadach z osobami pracujcymi
w obsudze ruchu.
Prac koczy rozdzia czwarty stanowicy konkluzje i oglne rozwaania,
moje wasne refleksje nad poruszanymi problemami.

11

a take

2. Teoretycznym szlakiem
Metodologie jakociowe staj si coraz bardziej popularne i coraz bardziej podane
przez modych i otwartych na nowe horyzonty badaczy. Myl, e gwnym powodem, dla
ktrych tak chtnie siga si po nie i wykorzystuje je jest fakt, i pozwalaj one na badanie
zjawisk nowych lub nietypowych. Badania, ktre stosuj jakociow analiz, w tym wanie
etnografia, pozwalaj spojrze na kade badane zjawisko w jego rzeczywistym kontekcie, a
take: poszukuj zrozumienia zjawisk na drodze ich interpretacji, oraz eksploatacji wynikw
do podobnych bada (Kostera 2007, str. 9). Dziki poznaniu, czym s metodologie
jakociowe oraz etnografia, mogam przedstawi caociowe podejcie do tematyki pilotau
wycieczek turystycznych i zaprezentowa go zupenie inaczej ni zapewne by do tej pory
odbierany.

2.1 Paradygmat i ukierunkowanie


Paradygmat, to innymi sowy, zbir podstawowych zaoe ontologicznych
i
epistemologicznych, ktre le u podstaw dziaalnoci naukowej w danej dziedzinie,
danym miejscu i czasie (Kostera, 2003, s. 15)
Zdaniem Czarniawskiej-Joerges (1992, cytowanej przez: Kostera, 2003) pierwszym
etapem badawczym kadego, kto zdecyduje si na przygod z metodologi ilociow, jest
wybr i deklaracja paradygmatyczna. Kolejnym kluczowym punktem jest wybr teorii i
metafory badawczej, a nastpnie odpowiedniej metodologii. W kolejnych podrozdziaach i
etapach mojej pracy dokonam analizy wyej wymienionych zagadnie.
Dwaj brytyjscy naukowcy, Burrell i Morgan (1979, cytowani przez: Kostera, 1996)
zdefiniowali cztery gwne paradygmaty w naukach spoecznych, ktre zostay obrazowo
przedstawione w tabeli 1:

12

Orientacja spoeczna
regulacja

FUNKCJONALIZM
PARADYGMAT
INTERPRETATYWNY

radykalna zmiana

RADYKALNY
STRUKTURALIZM
RADYKALNY
HUMANIZM

Zaoenia
dotyczce nauki
Obiektywno
Subiektywno

Tabela 1 Gwne paradygmaty w naukach spoecznych, w zalenoci od orientacji spoecznej i zaoe, co do


roli nauki.
rdo: Opracowanie na podstawie: Burrell i Morgan, (1979) cytowani w: Kostera (1996, str. 33).

Zgodnie z tym co zostao zaprezentowane w obrazowy sposb, w Tabeli 1, mona


zauway, i wyrniamy cztery gwne paradygmaty. Mwic o paradygmatach, mamy na
myli rne sposoby ujmowania rzeczywistoci zarwno w orientacjach socjologicznych jak i
innych naukach spoecznych, w tym take i w zarzdzaniu (Konecki, 2000). Du
popularno paradygmaty zyskay dziki Kuhnowi (1964/1970, cytowany przez: Kostera,
1996), dla ktrego byy one rwnie sposobem widzenia wiata, ale take wytycznymi, jaki
rodzaj pracy naukowej powinien by podejmowany i jakie wyniki mona zaakceptowa.
Definiuje on pojcie bardzo ciekawie i w do prosty sposb mwic, i:
Dziki () istnieniu [paradygmatu] dokonuje si kumulacja wiedzy, postp. To
paradygmat i oparta na jego uznaniu normalna dziaalno badawcza, ktrej
wikszo uczonych powica niemal cay swj czas i talent, wyznacza ma tradycj
bada, sposb rozwizywania problemw, kryteria oceny wynikw
(Amsterdamski, 1985, s. 492, cytowany przez: Kostera, 1996, s. 32).
Paradygmat funkcjonalistyczny opiera si na zaoeniu, e spoeczestwo istnieje
jako byt konkretny i realny. Reprezentujcy ten pogld funkcjonalici, d do uzyskania
obiektywizmu i uwolnienia si od wartociowania. Badacz powinien zachowywa dystans do
badanego zjawiska, dziki umiejtnemu zastosowaniu waciwej metody, zaproponowa
kierunki rozwiza, a jego badania powinny

sugerowa obszary przydatnoci swoich

spostrzee i prowadzi do konkretnych konkluzji.


Paradygmat interpretatywny zakada przede wszystkim niestabilno badanej
rzeczywistoci spoecznej (czyli nie istnieje trwale) oraz jej wzgldno (czyli nie jest
absolutna). Wedug tego paradygmatu rzeczywisto spoeczna jest intersubiektywnie
postrzegana i tworzona przez uczestnikw, czyli ludzi yjcych w wiecie spoecznym.
13

Mwic inaczej, wiat cay czas tworzony jest przez nas samych, nie czeka spokojnie, a
nagle, ktrego dnia zostanie odkryty. Tworzy si cay czas, rwnie i przez badaczy, ktrych
to wanie rol jest ukazanie owego wiata jak zosta stworzony. Badacz interpretuje i ukazuje
powstanie wiata, ktrego uczestnicy postrzegaj go jako oczywisty. Pokazuje i tumaczy
pewne zjawiska spoeczne, niczego nie sugerujc czytelnikowi, co najwyej skaniajc go do
mylenia i gbszej refleksji.
Paradygmat radykalnego strukturalizmu, oparty jest na podobnym zaoeniu, co
funkcjonalizm, uwaa i istnieje konkretna rzeczywisto spoeczna, ktr mona zarwno
zbada jak i opisa. Rola nauki natomiast, sprowadza si tu do walki ze zniewoleniem ludzi
przez klasy i grupy dominujce. Badacz dy do poznania prawdy, ukrytej rzeczywistoci
pomidzy odchyleniami (struktury spoeczne) i obiektywnie opisuje istniejce mechanizmy.
Paradygmat radykalnego humanizmu, podobnie jak paradygmat interpretatywny,
zakada, i spoeczestwo nie jest bytem konkretnym, a rzeczywisto spoeczna jest
wzgldna tworzona przez ludzi. Inna jest tutaj jednak rola nauki, poniewa radykalni
humanici sdz, e nauka powinna przyczynia si do wyzwolenia czowieka. Dlatego
badacz powinien dy do ujawniania puapek i sugerowania drg wyjcia. Czytelnik, ktrego
zainspiruje sposb widzenia wiata moe nawet zmieni swoje postpowanie (Burrell i
Morgan, 1979, cytowani przez: Kostera, 1996)
Paradygmaty s niemoliwe do poczenia. Wybr jednego z nich wyraa przyjte
przez badacza postrzeganie badanej rzeczywistoci. Mwic oglnie, paradygmaty s
podstaw wszelkiej pracy badawczej, w tym take w badaniach organizacji (ibid.).
Pragnc by jak najbardziej uczciwa jako badaczka i autorka niniejszego tekstu,
uwaam, e czas najwyszy na przedstawienie mojego sposobu widzenia rzeczywistoci
spoecznej. Sposb jej opisu, jaki preferuj i z jakim identyfikuj si to paradygmat
interpretatywny. Dlaczego? Uwaam, i rzeczywisto ksztatowana jest i konstruowana
spoecznie (Berger i Luckmann, 1966/1983, cytowani przez: Kostera, 1996). Sdz take, i
nasza rzeczywisto spoeczna jest w cigym procesie tworzenia. Ludzie, aktorzy spoeczni,
uczestnicy owej rzeczywistoci, tworz j poprzez odgrywane przez siebie coraz to nowsze
role. Kady z tych uczestnikw widzi wiat w sposb oczywisty, natomiast rol badacza jest
pokazanie, w jaki sposb on powsta i podanie go czytelnikowi w sposb apetyczny i
zachcajcy do zapoznania si z nim. Spoeczestwo nie jest tu w adnym wypadku
traktowane jak stay byt, natomiast jako pewien wytwr dziaa ludzkich, ktry jest
nieustannie reprodukowany (Kostera, 2003).
14

2.2 Metafory epistemologiczne


Przyjcie okrelonych zaoe wynikajcych z paradygmatw, a co za tym idzie
zaoe dotyczcych natury rzeczywistoci, pociga za sob uznanie pewnych moliwoci jej
opisu. Z zaoe ontologicznych, czyli paradygmatu powinna wynika epistemologia. Jak ju
zostao wspomniane, kady paradygmat pasuje do okrelonych przekona o tym, jak nauka
ma opisywa rzeczywisto. Taki zestaw przekona wyraa si w postaci metafory
epistemologicznej (Kostera, 2003)
Jak podaje Podrczny Sownik Terminw Literackich (Gowiski, 1994, s. 135,
cytowany przez: Kostera, 1998, s. 61), metafora to:
wyraenie bdce niezwykym uczuciem lub poczeniem sw, ktre w nowych
okolicznociach lub zwizkach zyskuj nowe znaczenie Powstaje ono zawsze na
fundamencie znacze dotychczasowych jako ich przeksztacenie, przeniesienie,
rozszerzenie, uatrakcyjnienie, itp.
Inaczej mwic metafory obrazowe porwnania jakich zjawisk z innymi. Czsto
wykorzystujemy j do podkrelenia i uatrakcyjnienia naszej wypowiedzi, a wic dla
wywoania wrae estetycznych.
Metafora epistemologiczna czy w sobie cechy zwykej metafory, ale jeszcze i
czego wicej. Metafora ta umoliwia opis studiowanych zjawisk. W badaniach organizacji
jest ona podstawowym jzykiem i gwnym sposobem widzenia i opisu organizacji. To
rwnie podstawowe zaoenie badawcze przyjmowane jako drugie

w kolejnoci, po

paradygmacie.
W badaniach nad organizacj, pozostajc w nurcie interpretatywnym, wyrnia si
midzy innymi nastpujce metafory epistemologiczne: teatr, kultur, witynie lub tekst
(Kostera, 1996). Chcc bada rol kierownicz przyjam za najbardziej odpowiednie dwie
pierwsze pozycje. Kultura, jako metafora rdzenna o wedug mnie widzenie organizacji jako
kultury (Czarniawska-Joerges, 1992, cytowana przez: Kostera, 2003). Dziki metaforze
teatralnej natomiast, jestemy w stanie wyrni

i wyeksponowa znaczenie jednostki

podczas tworzenia ycia codziennego w organizacji mam tu na myli gwnie pojcie roli.
Przedmiotem bada bd zatem ludzkie dziaania, prowadzce do wywoania pewnego obrazu
aktora w oczach innych ludzi.

15

2.3 Metodologia
Metodologia, a wic oglne procedury dowodzenia, rozwizywania zagadnie,
wyjaniania, sprawdzania itp., sama w sobie jest tylko oglnym narzdziem
operacyjnym badacza analityka i jak kade narzdzie samo w sobie ma charakter
neutralny (Konecki, 2000, s. 16).
Idc

konsekwentnie

za

metodologi

najbardziej

odpowiedni

dla

nurtu

interpretatywnego i zgodn z nim epistemologiczn metafor kulturow, uznaje si


jakociowe metody (Kostera, 2003, Konecki, 2000, Hatch, 2002).
Jak susznie zauwaa Konecki (2000) w przytoczonym przeze mnie cytacie na
pocztku tego podrozdziau, metodologia ma charakter neutralny i dopiero na poziomie
interpretacji danych, ktre udao nam si zebra, zgodnie z przyjtymi zaoeniami
epistemologicznymi i ontologicznymi, zaczyna nabiera kolorw i wartoci, co za tym
idzie, traci swoj dotychczasow neutralno.
W niniejszej pracy wykorzystuj dwie metodologie, ktre wpisujc si w nurt bada
interpretatywnych, z ktrymi to utosamiam si i ktre to rwnie zostay opisane w
podrozdziale 2.1. Pierwszy z nich to etnografia organizacji (Kostera, 2003), natomiast drugi,
to metodologia teorii ugruntowanej (Konecki, 2000). Autorzy wskazuj, i obie tradycje
metodologiczne bazuj na dokadnie tych samych zaoeniach paradygmatycznych, dlatego
te mog si nawzajem z powodzeniem uzupenia oraz integrowa.

2.3.1 Metoda badawcza przyjta w pracy


Dobr odpowiedniej metody, ktr badacz chce zastosowa piszc prac naukow jest
niezmiernie wany. Czsto decyzj o jej wyborze podejmuje si na samym pocztku, po
wstpnym zorientowaniu si w swoim terenie. Kolejne metody i techniki dobierane s ju w
trakcie badania zjawisk, ktre nas interesuj, na skutek napotykania ciekawych zjawisk, ktre
nas inspiruj (Kostera, 2003). Tak samo byo w moim przypadku podczas tworzenia
niniejszej pracy. Planujc swoje badania, pamitaam o tym, i konieczne jest zastosowanie
wicej ni jednej z moliwych do zastosowania metod badawczych. Dziki temu, moliwe
jest pokazanie na wiele sposobw, w jaki sposb i waciwie, dlaczego wycignam takie a
nie inne wnioski ze swoich bada. Ten proces urzetelniania bada nazywa si triangulacj
16

(Kostera, 2003, s. 97). Ma ona rwnie za zadanie eliminacj lub znaczne ograniczenie
ryzyka wycignicia bdnych wnioskw z terenu, co mogoby si sta przy uyciu jednego
rda czy metody. Jest to, wic pewnego rodzaju procedura urealniania obserwowanego
wiata spoecznego (Braley, 1990a, cytowany przez: Konecki, 2000).
Jak pisze Konecki o triangulacji: jest ona metod racjonalnego obiektywizowania
obserwowania rzeczywistoci przez emocjonalnie i intelektualnie uomnego, a najczciej
pojedynczego badacza (Konecki, 2000, s. 95).
Denzin (1978, cytowany przez: Konecki, 2000), wyrnia cztery typy triangulacji:
1. Triangulacj danych wykorzystanie danych pochodzcych z rnych rde,
2. Triangulacj badacza uczestnictwo w badaniach wielu obserwatorw lub kontrolerw bada
i wnioskw,
3. Triangulacj teoretyczn uycie wielu perspektyw teoretycznych do zinterpretowania
pojedynczego zestawu danych,
4. Triangulacj metodologiczn wykorzystanie wielu metod do zbadania pojedynczego
problemu.
W niniejszej pracy oraz badaniach wykorzystaam przede wszystkim triangulacj
metodologiczn, stosujc kilka metod gromadzenia danych empirycznych. Gwnym rdem
zdobytej wiedzy z bada s wywiady, ktre poparam obserwacj nieuczestniczc, a
przypiecztowaniem i uzupenieniem jest shadowing. Wykorzystywaam rwnie triangulacj
danych, rozmawiajc z osobami z rnych rodowisk i organizacji, a take triangulacj
badacza, gdy w proces badawczy zaangaowane byy rwnie inne osoby.

Wywiad
Gwnym rdem, z ktrego czerpaam informacj oraz na podstawie, ktrego
powstawaa empiryczna cz pracy by wywiad antropologiczny (Kostera, 20003),
okrelany take jako swobodny (Konecki, 2000). Podstawowym zaoeniem podczas
przeprowadzanych wywiadw tego typu, byo ingerowanie w jak najmniejszym stopniu w
odpowiedzi rozmwcy, to znaczy dawanie mu moliwoci wypowiedzenia si bez

17

konkretnego nakierowywania na odpowiedzi czy wtki, ktre powinien porusza.2


Zaoeniem prowadzonych wywiadw byo zbieranie historii z terenu przy jednoczesnym
pozwalaniu rozmwcy na zachowanie swobody w wyraaniu myli (Fontana, Frey, 1994,
cytowani przez: Postua, 2010).
Pytania,

ktre

zadawaam

swoim

rozmwcom

zaliczy

mona

do

niestrukturalizowanych oraz czciowo standaryzowanych. Wedug typologii wywiadw


wprowadzonej przez Lutyskiego, byy to wywiady swobodne ukierunkowane (Konecki,
2000, s.169). Zgodnie z t typologi wyrnia si 5 rodzajw wywiadw swobodnych:
1. Mao ukierunkowany
2. Ukierunkowany
3. Ze standaryzowan list poszukiwanych informacji
4. Kwestionariuszowy o mniejszym stopniu standaryzacji
5. Kwestionariuszowy o wikszym stopniu standaryzacji
Wywiady swobodne ukierunkowane maj charakter oglny, co oznacza e zostawiaj
badaczowi miejsce na zadawanie innych pyta ni te ktre ma przygotowane, a wynikaj one
z toku rozmowy. Moliwe jest rwnie analogicznie pominicie tych ktre nie wpisuj si w
kontekst danej rozmowy. Dziki temu zachowana jest regua dostosowania jzyka badacza
oraz samej treci zadawanych pyta odpowiednio do kadej sytuacji (Babbie, 2004; Konecki,
2000). W tabeli poniej prezentuj przykadowe pytania badawcze, jakie byy zadawane
moim rozmwcom:

Std miedzy innymi, w pocztkowej fazie, ciko byo mi wyonid problemy badawcze, a adne
wstpne hipotezy jak w przypadku badao ilociowych, nie mogy mied miejsca. Stao si to jednak w
pniejszej fazie pracy bez wikszego trudu problemy badawcze nakreliy si w pewnym momencie
same.

18

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.

Kim jest pilot wycieczek, czy mgby zdefiniowa pojcie?


Dlaczego zdecydowae si wybra ten zawd? Kiedy to si stao?
Co daje ci ten zawd/ plusy i minusy takiej pacy?
Sukcesy i poraki / co jest dla ciebie sukcesem? Jakiem miae poraki? Co na to szef?
Jakie role speniasz podczas swojej pracy? Czym si dokadnie zajmujesz? Co robisz?
Kto jest twoim przeoonym, jakie masz z nim relacje?
Z kim wsppracujesz i na jakich paszczyznach?
Jak wyglda twoje ycie codzienne, poza prac?
Czy chciaby zmieni swj zawd, czy zosta przy nim jeszcze na duej?
Jakie kraje udao ci si zwiedzi/ Ciekawe, mieszne bd smutne historie?

Tabela 2. Przykadowe pytania badawcze.


rdo: opracowanie wasne na podstawie zebranych materiaw.

Lista przykadowych pyta badawczych stanowia niekwestionowana podpor w


trudnych chwilach kiedy brakowao tematw, kiedy dopada stres lub kiedy zwyczajnie
rozmowa si nie kleia. Do czsto podczas prowadzenia takich bada mona natkn si na
tzw. trudnych rozmwcw (Kostera, 2003). Takie osoby do trudno nakoni do rozmowy
otwartej i swobodnej czego wymagaj badania antropologiczne. Jednake piloci wycieczek
byli w wikszoci bardzo rozmowni i jednoczenie otwarci i serdecznie, wobec czego rzadko
trafiali si tacy rozmwcy i tylko niekiedy sigaam do tej cigi.3 Czciej jednak byli
zainteresowani i mocno poruszeni dziedzin moich bada. Odnosiam wraenie, e czuj si
dumni z tego, e kto pisze o ich zawodzie i koniecznie chcieli pozna cel i suszno moich
bada.

Wikszo rozmw rozpoczynaa si wic duszym wstpem i opowieci czego

dotyczy praca oraz jak metodologi w niej stosuj i dlaczego. Analizujc literatur
przedmiotu podczas prowadzonych bada, znalazam cytat, ktry wyjania podobne
zachowania i pokazuje, e dla badacza spoecznego takie przypadki nie powinny by
nowoci i zaskoczeniem:
Nawizujc bezporedni formalny kontakt z ludmi, ktrych chcesz bada, bdziesz musia
wyjania im jako cel swoich bada []. Mwic im, jaki jest peny cel bada, moesz
cakowicie wykluczy ich wspprac lub znaczco wpyn na ich zachowanie. Jednak

Na przykad w momencie rozmowy z pilotk, ktra z zawodu bya od 20 lat dziennikark i


obserwowaa mnie pod ktem mojego przygotowania do wywiadu (ktrych miaa ju za sob zapewne
setki, jak nie tysice). Analizowaa moje zapiski, sprzt czyli dyktafon, poprawiaa zadawane pytania,
uwaajc e s niekonkretne, a odpowiadaa krtko, czsto jednym sowem, skupiajc si zupenie nie
na tym o czym mwi, a na tym jaka jest wok tego otoczka. Wywiad zaliczyam do bardzo nieudanych,
jednak dzi wiem e byo to bardzo dobre dowiadczenie i nauka dla mnie modego badacza.

19

przekazanie tylko tego, co, jak uwaasz, jest akceptowalnym wyjanieniem, moe oznacza
twoje otwarte oszustwo (Babbie, 2004, s. 326-327).
Midzy innymi wanie, dlatego uwaam, i moment przedstawienia siebie, tematu
swojej pracy, opowiedzenia o tym kilku sw, stanowi niezwykle wany element prowadzenia
wywiadu narracyjnego (Hermans, 1987, cytowany przez: Konecki, 2000, s. 180-183). Dziki
temu moliwe jest poznanie dwch zupenie obcych osb i wstp do zaufania, pojednania
sobie drugiej osoby. Wwczas bdzie ona odpowiada szczerze na pytania, otworzy si przed
nami i zabierze do wiata, ktry nas interesuje, opowie o nim. Obcej osobie bardzo ciko
opowiada si o swoim yciu, problemach, pracy dlatego opowiedzenie o sobie jest moim
zdaniem obligatoryjne i naley do zada badacza (Konecki, 2000).
Podczas rozmw zauwayam bardzo pozytywne i skierowane w moj stron,
pewnego rodzaju chci pomocy mnie samej jako badaczce, przez moich rozmwcw.
Uywali dla mnie zrozumiaego jzyka, a jeeli zdarzao im si wtrci sowa niejasne dla
mnie, od razu si orientowali i starali tumaczy. Opowiadali bardzo obrazowo
i szczegowo. Byo to bardzo pomocne (ibid).

Obserwacja
Drug metod, ktra zostaa wykorzystana przeze mnie w badaniach, bya obserwacja
nieuczestniczca (Kostera, 2003). Spdziam cznie kilkanacie godzin w trzech znanych na
polskim rynku biurach podry (organizatorach), gdzie mogam obserwowa relacje
zachodzce pomidzy pracownikami biura, a pilotami. Obserwowaam ich przygotowania do
wyjazdw oraz rozliczenia i raportowanie po powrocie, sporzdzajc notatki w dzienniku
badacza. Wedug typologii Koneckiego (2000, s. 146) przybraam rol uczestnika jako
obserwatora, nie przyjmowaam jednak na siebie adnej roli organizacyjnej (Kostera, 2003).
Badacz w takiej sytuacji musi nastawi si na unikanie interpretacji tego co widzi, dziaa
ludzi i ich zachowa. Niestety jest to bardzo trudne, poniewa naturalny proces percepcji
polega na automatycznej typizacji otaczajcego nas wiata (Berger, Luckmann 1966/1983,
cytowani przez: Kostera, 2003, s. 102).
Drugim typem obserwacji wykorzystanym przeze mnie w badaniach, bya obserwacja
bezporednia, czyli taka, ktra dopuszcza rozmowy i nawizanie kontaktu

z uczestnikami

organizacji (Drury, 1995, cytowany przez: Postua, 2010). Umoliwia to zdobycie duo
20

wikszej wiedzy i odpowiedzi na nurtujce pytania badacza: dlaczego stao si tak, a nie
inaczej? Kim jest ten uczestnik i dlaczego wydaje polecenia tamtemu? Uzyskany dziki temu
materia jest o wiele bardziej wartociowy i wiarygodny.

Shadowing
Shadowing to kolejna metoda, ktra wzbogacia zebrany materia podczas bada
i pokazaa wiele ciekawych aspektw zawodu pilota wycieczek. Bycie cieniem, to trudna rola
do odegrania dla badacza, zwaszcza na pocztku. Polega na cigym towarzyszeniu wybranej
osobie i obserwowaniu jej codziennych czynnoci i zada, jakie na siebie przyjmuje, jednake
bez brania na siebie adnej roli organizacyjnej (Kostera, 2003, s. 111). Shadowing stosowany
przez badaczy jest lubian metod, gdy pozwala na bardzo dobre zrozumienie badanej
spoecznoci:
Zyskuj wasne dowiadczenie i zrozumienie warunkw pracy i rnych zada, ktre
wchodz w skad pracy ludzi. Poza tym daje mi to rwnie okazj do zadawania
spontanicznych pyta i dostarczania powodw, by pyta o takie rzeczy, ktre w
innych okolicznociach pewnie nigdy nie przyszyby mi do gowy. Bycie cieniem
powoduje take, e mj kontakt z ludmi terenie staje si otwarty, co uatwia
pniejsze wywiady (Johansson, cytowana przez: Kostera, 2003, s. 13).
Ja podaam ladami dwch pilotw. Nie byo moliwe obserwowanie ich w jednym
budynku, co zapewne jest prostsze jeeli badamy organizacj posiadajc swoje jedno
miejsce, do ktrego wchodzi si i z ktrego wychodzi po caym dniu pracy. Byam cieniem
pilota pracujcego z grup w Paryu oraz kilka miesicy pniej, kolejnego w Berlinie. Byo
mi o tyle atwo, i piloci nie byli wiadomi, e stosuj metod badawcz przez kilka
pierwszych dni. Dopiero po poproszeniu ich o udzielenie wywiadu zaczli zachowywa si
inaczej, by moe nawet gra swoj rol. Jednake te kilka dni kiedy nie wiedzieli co robi
i e badam ich nie robili niczego na pokaz
materia (Kostera, 2003).

21

i sztucznie, co pomogo mi wzbogaci

2.3.2 Etnografia - nowo, przygoda i wielkie nadzieje


Etnografia w sposb szczeglny oferuje caociowe podejcie do tematu bada. Dziki
niej moemy zobaczy to co na co dzie nie jest oczywiste i widoczne, mimo e znajduje si
tak blisko nas. Co ciekawe i w pewnym stopniu niesamowite, etnograf nie posuguje si
adnymi zewntrznymi narzdziami, tylko i wycznie zdyscyplinowan, naukow form
percepcji (Kostera, 2003). Przyjmuje on wic na siebie niezwykle odpowiedzialn funkcj i
tak naprawd wszystko zaley od niego.
Etnografia jest wic skoncentrowana na opisie jakiej jednostki analizy (unit), tj.
na wasnociach np. osb, grup, spoecznoci lokalnych, organizacji osb, statusw,
narodw (Glaser, 1978, s. 109, cytowany przez: Konecki, 2000, s. 122).
Etnografia nie jest ani subiektywna ani obiektywna. Jest interpretujca, poredniczc
midzy dwoma wiatami poprzez wiat trzeci (Agar, 1986, s. 19, cytowany przez:
Kostera, 2007, s. 10)
Etnografia i badania jakociowe byy dla mnie nowoci i nie ukrywaam tego ani
przez chwil. Poprzednie prace naukowe, jakie pisaam w swoim yciu byy pracami
ilociowymi, tote doszukiwaam si i w tej pewnych elementw ilociowych zupenie
niesusznie i bdnie. Pomimo, e jak zauwaa Konecki (2000) istniej dwie interpretacje
czenia bada jakociowych z ilociowymi, gdzie jedna z nich gosi, i obie formy bada nie
s zasadniczo sprzeczne i mona je ze sob czy, uwaam, e midzy tymi dwoma
technikami s zbyt due sprzecznoci, aby korzysta w pracach naukowych zarwno z jednej
jak i drugiej. rda tych sprzecznoci mog siga midzy innymi oglnych zaoe
ontologicznych, epistemologicznych czy wreszcie przede wszystkim metodologicznych.
Nie ukrywam rwnie, i pisanie etnografii to cika, ale bardzo satysfakcjonujca
praca. Badacz podczas swojej etnograficznej wdrwki si wiele nauczy, wiele czyta i
zadawa mas rnych pyta, aby posi niezbdn wiedz. Niejednokrotnie spotka si z
uczuciem wiem, e nic nie wiem i nie bdzie atwo autopsja. Chciaabym mimo wszystko,
aby czytelnik niniejszej pracy, jeeli bdzie to osoba rwnie wiea, jak i ja byam, mg
zrozumie, czym jest etnografia i z czym si j je, dlatego te pragn opisywa wszystko
szczegowo i dokadnie, midzy innymi po to by zachci modych badaczy do
podejmowania tego typu bada oraz aby uatwi im zrozumienie tematu.
Sdz, e rde samej etnografii moemy doszukiwa si ju w pracach XIXwiecznych badaczy. wczeni antropolodzy (ktrzy zapewne nie zwykli si takowo nazywa)
22

podrowali po wiecie w celach obserwacji rnych przemysowych kultur. Bardzo


spodobao mi si to, czym kieruj si antropolodzy i jak postrzegaj rzeczywisto. Zarwno
dzi jak dwa i w XIX wieku ju uwaano, e aby rzeczywicie zrozumie grup jakich ludzi
naley zwyczajnie wej w t grup i zaangaowa si w dug obserwacj. Zrobiam wic
to. Chciaam pozosta w terenie i w grupie moich pilotw wycieczek duej, auj, e nie
miaam takiej moliwoci, uwaam jednak, i wrc do tych bada ponownie. Praca
antropologa moe wydawa si komu nudna czy wrcz nuca, zwaszcza, e potrafi trwa
latami. Ja jestem zdania, e wanie to jest w niej pikne. To zanurzenie si w obcej kulturze,
poznanie jzyka jej ludzi, ich zwyczajw, wydarze spoecznych, poznanie nowych
osobowoci i charakterw, innych spojrze na wiat i otaczajc rzeczywisto i wyjanienie,
e to, co z pozoru oczywiste, ma swoje gbsze podoe i jest o wiele ciekawsze przy
bliszym poznaniu

i analizie. Zgadzam si wic, e aby zrozumie dan grup ludzi naley

sta si w pewnym sensie uczestnikiem ich ycia spoecznego, a nie jedynie przyglda si jej
z dystansu i bezpiecznej odlegoci. Trzeba umie rwnie rozmawia i posiada dystans do
badanej grupy, nie ocenia jej i nie interpretowa zbyt wczenie. Naley take mie
dostatecznie rozwinite uczucie empatii. Zgadzam si rwnie z tym, i w pewnym sensie
wszystkie badania spoeczne s rodzajem obserwacji uczestniczcej, poniewa nie moemy
bada wiata spoecznego, nie bdc jego czci. Z tego punktu widzenia, obserwacja
uczestniczca nie jest pojedyncz technik badawcz, ale sposobem - bycia w wiecie
badaczy (Atkinson i Hammersley, 2000).
Silverman (2007), twierdzi, i badacze spoeczni to ci, ktrzy ze swoimi obserwacjami
robi co wicej, mianowicie pisz etnografi, zaczam zastanawia si czy moe jestem
chocia w kilku procentach badaczem spoecznym. To do odwane, powiedzie tak o sobie.
Jest jednak jedna rzecz, ktrej jestem pewna i ktr mog miao powiedzie gono patrzc
innym w oczy: jestem pocztkujcym badaczem i nie wstydz si tego. Stoj na pocztku
jakiej drogi, ktr bd przemierza i e tylko ode mnie zaley, w jaki sposb j przejd. Czy
bd dalej si rozwija naukowo i kiedy z pen wiadomoci powiem o sobie: jestem
badaczem spoecznym? ycz tego sobie i innym, ktrzy zastanawiaj si nad tego typu
kwestiami.

23

2.3.3 Teoria ugruntowana


Przygoda z teori ugruntowan zaczyna si z chwil wkroczenia w obszar, gdzie
bd gromadzone dane. Badacz wyrusza w t podr wyposaony w dyscyplinarne
perspektywy, kilka narzdzi i tymczasowych poj. Podr przez teori ugruntowan
moe obra rne kierunki w zalenoci dokd zmierza badacz i dokd zaprowadzi
go jego analiza. Metody etnograficzne, wywiady intensywne i analiza tekstu
dostarczaj narzdzi potrzebnych do gromadzenia danych w trakcie owej podry
(Charmaz, 2009, s. 23.)
Jak pisze Konecki (2000), termin teoria ugruntowana zosta wprowadzony przez
Glasera i Straussa, a caa metodologia bya skutkiem wielu przemyle oraz dogbnych
analiz wypywajcych z bada empirycznych, ktre dotyczyy pracy w instytucji opieki
zdrowotnej 4. Pniej metodologi t stosowano do badania innych dziedzin, w tym take
kultur organizacji. Najoglniej i najprociej mona powiedzie, e metodologia teorii
ugruntowanej polega na budowaniu teorii (redniego zasigu) na podstawie systematycznie
zebranych danych empirycznych (Glaser, Strauss, 1967,

s. 1-2, cytowany przez: Konecki,

2000, s. 26). Wnioskowa naley wic, i teoria wyania si podczas systematycznie


prowadzonych bada terenowych, podczas empirycznych poszukiwa, ktre wynikaj
bezporednio z obserwowanej rzeczywistoci spoecznej. Nie naley si wic doszukiwa
tutaj absolutnie adnych wczeniej przyjtych zaoe, a budowanie teorii i praca nad ni s
cile zwizane z dugotrwaym procesem badawczym.
Wedug Charmaz (2009) istnieje pewnego rodzaju linearna logika teorii ugruntowanej,
proces jej tworzenia. Rozpoczyna si ona od gromadzenia danych, a koczy na pisaniu
analizy oraz refleksjach nad zebranym materiaem jak i caym procesem. Przedstawiam ow
logik poniej na rys. 1
4

Dziki dugotrwaej wsppracy pomidzy wymienionymi badaczami: Barneyem G. Glaserem oraz


Anselmem L. Straussem (1965, 2009) powstay metody teorii ugruntowanej. Badali oni osoby
umierajce w szpitalach. Warto zauwayd, i na pocztku lat szeddziesitych XX wieku, personel
szpitalny w Stanach Zjednoczonych bardzo rzadko wypowiada si na temat mierci oraz powanie
chorych pacjentw, co waniejsze niechtnie w ogle przyznawa si do istnienia takowych zjawisk.
Zesp Glasera i Straussa wkroczy w ten teren i przeprowadzi obserwacje umierajcych osb w
rnych szpitalach, ich reakcje oraz to, w jaki sposb i kiedy dowiadywali si o tym, i maj umrzed, by
nastpnie w sposb jasny i analityczny przeprowadzid teoretyczn analiz organizacji spoecznych oraz
panujcego w nich porzdku umierania. W trakcie analiz opracowali systematyczne strategie
metodologiczne, na ktrych mogli wzorowad si socjolodzy w pniejszych okresach, w pracach
dotyczcych innych tematw. Uwaam, e ten rys historyczny wart jest przytoczenia, gwnie po to, aby
obudzid wiadomod w badaczu skd tak naprawd czerpie inspiracj i co jest rdem jego pracy.

24

Dalsze teoretyczne
pobieranie prbek
w razie potrzeby
Pisanie wstpnej wersji
pracy naukowej

Pisanie not
teoretycznych i
dalsze
dopracowywanie
poj

Pisanie wstpnej wersji


pracy naukowej

Pisanie wstpnej wersji


pracy naukowej

Teoretyczne
pobieranie prbek

Noty zaawansowane
doskonalenie kategorii
konceptularnych

Zbieranie danych kodowanie skoncentrowane

Noty pocztkowe
podnoszenie kodw po
poziomu wstpnych
kategorii

Kodowanie wstpne
zbieranie danych

Problem badawczy
oraz stawianie pyta
badawczych

Rys. nr 1 Jak konstruuje si teoria ugruntowana.


rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Charmaz 2009, str. 19.

25

Tworzenie z
pewnych
kategorii
poj
teoretycznych

Dziki moim dowiadczeniom zdobytym podczas pisania niniejszej etnografii, wiem


e w praktyce proces badawczy nie jest tak linearny jak powyszy schemat przedstawiony na
rys. 1. Badacze teorii ugruntowanej nie maj skrupuw by stan nagle na rodku ulicy,
wyj notes i zapia zot myl. Kolejn. Zatrzymuj si, gdy tylko przyjdzie im co do
gowy, jaka myl, idea czy skojarzenie. Czasami zdarza im si wraca do samego pocztku,
bo zdarza si, i najlepsze idee i pomysy pojawi si ju pod koniec pisania pracy. To nic
nadzwyczajnego, podobnie byo i w moim przypadku. Zdarza si nawet, i analiza nie
prowadzi nas gra d jak na przedstawionym schemacie. Czsto kierunki analizy
rozszerzaj si i zmuszaj badacza do koncentracji na kilku ideach jednoczenie i
porwnywaniu ich.

2.4 Piloci wycieczek, rezydenci, przewodnicy


We wstpie niniejszego podrozdziau pragn nakreli czytelnikowi, ktry zwizany z
tematem turystyki nie jest, kilka sw na temat tego zagadnienia, szczeglnie jeli ujmowa je
w zakresie nauki. Uwaam to za niezbdne przy dalszej prbie zrozumienia gwnych
problemw poruszanych przeze mnie w pracy.
Aby zrozumie, kim jest pilot wycieczek krajowych lub zagranicznych, rezydent bd
przewodnik, naley zda sobie w pierwszej kolejnoci spraw z tego, czym jest sama
turystyka. Odpowied na to z pozoru proste pytanie wcale nie jest atwa. Zastanawiajc si
przez chwil nad odpowiedzi, pomylimy zapewne: podrowanie, zwiedzanie, morze, gry,
sport, rekreacja Czy to wszystko? Moe przyjd nam na myl znane i popularne w Polsce
biura podry, by moe lotniska, autokary, a moe hotele, gdzie bylimy kiedy
zakwaterowani. Ciko znale waciw definicj turystyki, a znajomo jej jest
obligatoryjna, jeeli chcemy zagbia si dalej w kwestie zwizane z obsug ruchu
turystycznego, a tym samym z pilotaem. Dowodem na owy trud znalezienia odpowiedniej
definicji, moe by fakt, i nie sprecyzowano dotychczas jednej, uniwersalnej i takiej, ktr
by wszyscy akceptowali i ktra byaby powszechnie uywana. W zalenoci od punktu
widzenia, w jakim si turystyk rozpatruje oraz ze wzgldu na jej interdyscyplinarno i
wieloaspektowo, ciko dogodzi kademu jedn definicj. Inaczej bowiem bdzie
definiowa zjawisko ekonom, inaczej geograf czy socjolog, a jeszcze inaczej statystyk.
Skojarzenia pocztkowe nad sowem turystyka, jakie przytoczyam w pierwszych zdaniach
26

tego rozdziau nie s wic ani bdne ani nieprawdziwe, kady z nas definiuje pojcie
zupenie inaczej.
Najczciej uywana jest definicja znanego, szwajcarskiego ekonomisty Waltera
Hunzikera, ktry twierdzi, i: turystyka to zesp stosunkw i zjawisk wynikajcych z
podry i pobytu osb przyjezdnych, o ile nie nastpuje w zwizku z tym osiedlenie si
(Hunziker, 1951, s.1, cytowany przez: Przecawsk, 2004, s. 27).
W

tej

definicji

wyranie

widzimy

oddzielenie

kwestii

zarobkowych

od

niezarobkowych oraz osiadego trybu ycia od wdrownego. Nettekoven rozszerza t


definicj, piszc e:
turystyka masowa stanowi cao zjawisk spoecznych i gospodarczych,
wynikajcych z dobrowolnej i czasowo ograniczonej zmiany miejsca pobytu, ktra
podejmowana jest przez obcych dla zaspokojenia potrzeb niematerialnych, przy
czym uytkuje si przede wszystkim urzdzenia przeznaczone dla duej liczby ludzi
(Nettekoven, 1972, cytowany w: Przecawski, 2004, s. 27)
Z kolei Marc Boyer, rozpatruje turystyk w kwestiach podejmowania aktywnoci
czasu wolnego, tzw. loisir, twierdzc, e turystyka to aktywno czasu wolnego, zakadajca
zmian miejsca pobytu, a dodatkowo oznacza: ruch, poruszanie si, jest tym, co czyni
turyst (Boyer, 1972, cytowany przez: Przecawski, 2004, s. 25). Wspczenie mamy jednak
bardzo czsto do czynienia z sytuacjami, w ktrych czymy kwestie subowe, zawodowe z
celami turystycznymi i z aktywnoci czasu wolnego. Wwczas definicja Hunzikera staje si
mao atrakcyjna i niestety traci na swoim znaczeniu, zwaszcza, e bardzo wiele osb uwaa
i zaatwianie spraw subowych wcale nie musi wyklucza turystycznego charakteru
wyjazdu. Dodatkowo warto zauway, i motywy wyjazdw czsto nie maj wikszego
znaczenia, gdy zarwno podrujcy biznesmeni jak i wczasowicze korzystaj na miejscu
dokadnie

z tych samych usug. Pracownik wykonujcy czynnoci i zadania powierzone mu

podczas delegacji subowej, moe przecie w wolnej chwili odwiedzi pobliskie muzea czy
obejrze zabytki, jak rwnie korzysta z tego samego co inny turysta rodka lokomocji,
hotelu czy restauracji.
Taka sytuacja zmusza nas do spojrzenia na wspczesn turystyk zupenie inaczej, a
socjologowie niejednokrotnie podkrelali ju, e rnice midzy czasem wolnym, a prac i
motywami zarobkowymi oraz pomidzy wdrownym, a osiadym trybem ycia znacznie
zacieraj si (Kruczek, 2008). Warto wic sign do definicji

z socjologicznego punktu

widzenia, jak proponuje na przykad z socjologicznego punktu widzenia Przecawski:

27

Turystyk jest caoksztat zjawisk ruchliwoci przestrzennej, zwizanych z


dobrowoln, czasow zmian miejsca pobytu, rytmu, rodowiska ycia, oraz
wejciem w styczno osobist ze rodowiskiem odwiedzanym (przyrodniczym,
kulturalnym bd spoecznym) (Przecawski, 2004, s.30 ).

Czasami warto spojrze na pewien schemat na rysunku bd rycinie, aby mc atwiej,


w sposb zobrazowany, zrozumie i wychwyci problematyk. Dla zobrazowania definicji
Przecawskiego, prezentuj rys.2:
Ruchliwo przestrzenna (podrowanie)

Migracje

Czasowa zmiana miejsca pobytu

Dojazd do pracy

rodowiska i rytmu ycia

Dobrowolna

Przymusowa
(np. suba wojskowa, wizienie)

TURYSTYKA
W celu:
Rekreacyjnym
Znaczenie wskie

Poznawczym
Zdrowotnym
Studiowania
Pracy twrczej
Sportowym
Uczestnictwo w konferencjach
Kultu religijnego
Zaatwianie spraw rodzinnych
Zarobkowym

Rys. 2 Miejsce turystyki na tle caoksztatu zjawisk ruchliwoci przestrzennej.


rdo: Opracowanie wasne, na podstawie : Przecawski, 2004, str. 30.

28

znaczenie szerokie

Warto przyjrze si powyszemu schematowi w okresie pniejszym, umiejscawiania


pilota wycieczek turystycznych w odpowiedni dziedzin wykonywanej pracy oraz pod
wzgldem jej rodzaju jak i rodzaju turystw, ktrych obsuguje.
W podrczniku Smitha moemy z kolei przeczyta, bardzo ciekaw definicj ktra
moim zdaniem najtrafniej przedstawia turyst i niezbdne potrzebne nam do zrozumienia
zjawiska turystyki pojcia:
Istnieje wiele trudnoci w definiowaniu sw turysta, podr, turystyka,
odwiedzajcy i podobnych terminw. Te trudnoci staj si szczeglnie wyrane,
kiedy zaczynam si porwnywa definicje stosowane przez rne rzdy. Dokonano
postpu w kierunku uzgadniania definicji midzynarodowych, ale istnieje nadal
zrnicowanie w odniesieniu do terminologii turystyki krajowej. Analiza moe ka
nacisk na podrujcego albo na podr, w zalenoci od szczegowych problemw
stanowicych przedmiot studiw (Smith, 1989, s. 28).
Pomocnicza rwnie wydaje si jednak prba ujednolicenia terminologii turystycznej
przez wiatow Organizacj Turystyki (World Tourism Organisation). W wielu
opracowaniach moemy si spotka z definicjami, wskazujcymi na wykraczanie turystyki
poza obszar urlopowo-wakacyjny i pojmowanie jej w aspekcie znacznie szerszym. Podczas
Midzynarodowej Konferencji Statystyki w Turystyce, ktr zorganizowaa WTO w Ottawie,
w 1991 roku, zostaa stworzona definicja, mwica o tym, aby turystyk traktowa jako:
og czynnoci osb, ktre podruj i przebywaj w celach wypoczynkowych,
subowych, lub innych, nie duej ni przez rok bez przerwy, poza swoim
codziennym otoczeniem, z wyczeniem wyjazdw, w ktrych gwnym celem jest
dziaalno zarobkowa wynagradzana w odwiedzanej miejscowoci (Terminologia
turystyczna, 1993, s. 5-7).
Zarwno definicja z socjologicznego punktu widzenia Przecawskiego jak i definicja
WTO s bardzo ciekawe i wnosz zupenie nowe, wiee spojrzenie na definiowane zjawiska
turystyki na przeomie kilkudziesiciu lat. Biorc pod uwag wszystkie aspekty, w jakich
rozpatrywane s owe definicje, mona stwierdzi, i pilot wycieczek krajowych i
zagranicznych, rezydent turystyczny, bd przewodnik, wiadomy tego, jakie skutki
wywouje turystyka i jakie s jej podstawowe funkcje, powinien rozumie j jako:
Og zjawisk zwizanych z podr i pobytem osb przebywajcych czasowo i
dobrowolnie poza swoim codziennym rodowiskiem ycia, a take wielorakie skutki
wynikajce z interakcji zachodzcych miedzy organizatorami, a usugodawcami
turystycznymi, spoecznociami terenw odwiedzanych oraz samymi podrnymi, o
ile gwnym celem ich wyjazdu nie jest dziaalno zarobkowa wynagradzana w
odwiedzanej miejscowoci (Kruczek, 2008, str. 9).
29

wiatowa Organizacja Turystyki (cytowana w: Kruczek, 2008) wyrnia trzy


podstawowe formy turystyki, w ktrej uczestniczy pilot wycieczek:
1. Turystyka krajowa
2. Turystyka przyjazdowa
3. Turystyka zagraniczna

Ad. 1 Turystyka krajowa


Ten rodzaj turystyki obejmuje podre po wasnym kraju. Biura podry zajmujce
si organizacj wyjazdw krajowych proponuje swoim klientom mieszkacom danego
kraju, podrowanie po

jego granicach. W przypadku Polski najczciej s to podre

autokarowe, a odwiedzane miasta i regiony zale ju od upodoba turystw. W tym


przypadku zawsze wynajmowany jest pilot wycieczek, aby tak grup poprowadzi. Wymaga
si od niego znajomoci miejsca odwiedzanego, jak i szerokiej wiedzy, ktr bdzie
przekazywa w autokarze podczas podry, na temat zabytkw, ktre w danym czasie bdzie
z grup mija. Nie wymaga si od niego znajomoci jzyka obcego, co moe by istotnym
sygnaem dla osb rozpoczynajcych przygod z pilotaem, chccych nabra wprawy przed
wyjazdem za granic, w dalsz i teoretycznie trudniejsz podr.

Ad. 2 Turystyka przyjazdowa


Ten rodzaj turystyki obejmuje przyjazdy do danego kraju osb na stae mieszkajcych
za granic.5 Piloci bardzo lubi ten rodzaj pracy, poniewa daje im moliwo
funkcjonowania w miejscu swojego zamieszkania i czenia kwestii zawodowych na przykad
z rodzinnymi, co naturalnie nie wchodzi w gr w przypadku turystyki wyjazdowej omwionej
w Ad. 3.
Ad. 3 Turystyka wyjazdowa zagraniczna
To taki rodzaj turystyki, gdzie mamy do czynienia z wyjazdami mieszkacw danego
kraju za granic.6 Jest to najbardziej popularna forma turystyki w Polsce, do ktrej zaliczy
moemy bardzo wiele podrodzajw turystyki, omwionych w rozdziaach dalszych. Do tej

W niniejszej pracy bd to obcokrajowcy przyjedajcy do Polski.

W niniejszej pracy bd to wyjazdy Polakw za granic.

30

pracy potrzeba te najwicej pilotw, najczciej z dowiadczeniem i bieg znajomoci


jzyka obcego, obowizujcego w kraju do ktrego pilot jest wysyany.

2.5 Ksztatowanie si profesji na przeomie lat


Prbujc nakreli pewnego rodzaju ramy pojcia profesji powinnimy cofn si w
czasie i sprbowa przeanalizowa rdo i histori jego powstania, aby mc odnie si do
niego dzi i pozosta w temacie pilotw wycieczek.
Ojcowie socjologii Max Weber i Karol Marks jako pierwsi wspominali o profesji,
jednak niestety niezbyt wiele. Marks (1951, cytowany przez: Postua, 2010), uwaa i jest
ona czci systemu klasowego, przypisujc je na zmian raz do buruazji, a raz do
proletariatu. Profesjonalistom nie przypisywa adnych szczeglnych cech, natomiast
uzalenia ich funkcjonowanie od wasnoci kapitau (MacDonald, 1995, cytowany przez:
Postua, 2010, s. 31). Weber (2002, cytowany przez: Postua, 2010) natomiast, analizowa
jedynie status profesji, nie odrniajc ich od grup pracowniczych. W latach 80. dostarczono
dopiero wicej informacji, analiz i materiaw badawczych z zakresu tosamoci profesji,
strategii, wadzy, ktre oparto na badaniach empirycznych. Prba nakrelenia ram pojcia jest
jednak do skomplikowana. Weber (ibid) okrela tym terminem co idealnego. Zaliczano do
niego kapastwo, medycyn czy prawo. Cz zachodnich autorw podejmowaa take
prby zdefiniowania tych zawodw, ktre profesjami nie s, aby stworzy waciw definicj.
Jeeli chcielibymy dzi przyjrze si chociaby kapastwu, prawie czy medycynie, czyli
zawodom wymienionym przykadowo powyej, moemy bez trudu dostrzec cechy profesji
idealnych, ale naley pamita, e wiele z nich cakowicie odstaje od tej definicji. Jedna
definicja nie jest, wic raczej moliwa do przedoenia i na pewno nie mona bazowa tylko
na niej.
Schein (1968, cytowany przez: Postua, 2010) uwaa, e profesj naley rozumie
jako wzr postpowania we wszystkich sytuacjach, ktre wi si z prowadzon
dziaalnoci. Aby zosta reprezentantem danej profesji naley posiada odpowiednie
kwalifikacje oraz cechowa si wysokim profesjonalizmem podczas wykonywanej pracy.
Aktor spoeczny posiada, wic wyspecjalizowan funkcj pracy w danym spoeczestwie,
odznaczajc si przy tym odpowiednim wyksztaceniem, otrzymanym dziki dugoletnim

31

studiom i edukacji. Carr-Saunders (1933, cytowany przez: Postua, 2010) by z kolei zdania,
i profesje powinno si definiowa jako:
zajcie oparte o wyspecjalizowane studia i umiejtnoci, ktrego celem jest
dostarczenie innym specjalistycznych usug wycznie za wynagrodzeniem (CarrSaunders, 1933, cytowany przez Postua, 2010, s. 33).
Uwaam, i ta definicja trafnie przedstawia profesj pilota wycieczek, na ktrej to
chciaabym si najmocniej skupi. Dodatkowo, autor wyrni pi gwnych typw profesji,
zaprezentowanych w tabeli 3:

TYP
PROFESJI
Stare
tradycyjne
profesje

NAZWA
ORYGINALNA
Old established
Professional

Nowe profesje

New profesion

Pprofesje

Semi-profesion

Pretendenci do
miana profesji

Gould-beprofesions

Profesje
marginalne

Marginal
profesions

OPIS

PRZYKADY

Wyonione na podstawie studiw nad


teoretyczn struktur dziedzin wiedzy,
na ktrych opieraj si profesje.
Przedstawiciele tych profesji powinni
zachowywa si zgodnie z
wyznaczonymi reguami.
Wyonione na podstawie studiw, na
ktrych oparte jest ich rzemioso.

religia, prawo,
medycyna,
szkolnictwo wysze,
estetyka.

W obszarze nauki studia teoretyczne s


zastpione przez precyzyjne
umiejtnoci techniczne. Podstaw s
wiedza techniczna i praktyczna.
Pretenduj do statusu profesji.
Charakterystyczne dla nowoczesnego
biznesu i zarzdzania.
Kategoria stworzona dla celw
porwnawczych, zarezerwowana dla
zawodw technicznych,
wspomagajcych profesje.

chemia, inynieria,
nauki spoeczne,
nauki przyrodnicze
pielgniarstwo,
farmacja, prace
spoeczne
dyrektorzy
personalni,
menederowie,
sprzedawcy
Technicy medyczni i
laboratoryjni,
testerzy, ilustratorzy,
rysownicy, tumacze

Tabela 3. Typy profesji wg Alexandra M. Carr-Saundersa.


rdo: opracowanie wasne na podstawie: Vollmer, Mills, 1996, cytowani w: Postua, 2010, s. 33

Ciekawie definiowa pojcie profesji Freidson (1994, cytowany przez: Postua, 2010).
Twierdzi, e profesja odnosi si do wyspecjalizowanej pracy za ktr otrzymuje si
wynagrodzenie, jednake przy zaoeniu, e profesja nie dotyczy dowolnego rodzaju pracy, a
praca wykonywana przez profesjonalist powinna by:
ezoteryczna, zoona i uznaniowa w swoim charakterze: wymaga wiedzy
teoretycznej, umiejtnoci i podejmowania decyzji, ktrych inni ludzie nie posiadaj:
nie jest atwa do zrozumienia i nie poddaje si bez trudu procesowi rozwoju
(Freidson, 1994, s. 200, cytowany przez: Postua, 2010).
32

Definicja ta jest kolejn, zaraz po tej zaproponowanej przez Car-Saundersa, ktr


mona odnie do zawodu pilota wycieczek, zwaszcza jeli podkrelone zostanie
podejmowanie decyzji w trudnych sytuacjach oraz wiedza i umiejtnoci, ktrych inni ludzie
nie posiadaj. Po to zostaje zatrudniony pilot wycieczek podczas imprezy turystycznej aby on
wykonywa tego rodzaju czynnoci i aby ludzie podrujcy nie musieli tego umie i
wiedzie.
Profesja moe by rwnie rozumiana jako konkretna funkcja pracy w ramach
jakiego spoeczestwa i ktra na og wykonywana jest przez profesjonalist. Abbott i
Larson (1988, 1977, cytowani przez: Postua, 2010) przedstawiaj typologi, wedug ktrej
profesjonalistom przypisuje si autonomiczne role. Piloci wyciecze do owej typologii mog
by zaliczeni, poniewa speniaj dwie podstawowe funkcje i warunki, ktre wiadcz o
przynalenoci do profesji:
1. Przygotowanie do zawodu odbywa si na podstawie specjalistycznych studiw, w przypadku
pilotw wycieczek s to ponad proczne kursy obejmujce wiedz z wielu zakresw
(wyjanione to zostanie w dalszych czciach pracy). Czasem kursy poparte s dodatkowymi
kursami w zakresie wskiej wiedzy specjalistycznej: ponadto caa profesjonalna wiedza pilota
wycieczek ma swoje podstawy i rdo w dugoterminowych studiach.
2. Praca pilota wycieczek polega na wiadczeniu usug klientom, ktrymi jest kompleksowa
obsuga turystw podczas podry.
Aby mc wic mwi o uksztatowaniu si jakiegokolwiek zawodu, naley w
pierwszej kolejnoci wyodrbni specyficzne czynnoci, zachowania, funkcje i kompetencje.
Nastpnie opisa dokadnie i szczegowo proces ksztacenia i doskonalenia, kryteria selekcji
oraz naboru jak rwnie w dalszej ju kolejnoci pewnego rodzaju poziomy mistrzostwa
zawodowego. Te wszystkie wymienione czynniki stanowi skad profesjonalizacji, jako
procesu stanowienia zawodu
Pocztki usug stricte pilotaowych miay swoje miejsce w Anglii, wrd bogatych
mieszkacw tego kraju. Odbywajc swoje Grand Tour po Europie, wynajmowali tour
couriers przedstawicieli organizatorw podry, ktrzy pomagali podrnikom w wyborze
hotelu, wynajciu doroek czy udzielaniu wskazwek podczas zwiedzania, czyli dzisiejsze
zakwaterowanie, transport i przewodnictwo usugi i zadania, jakimi dzi trudzi si pilot
wycieczek, tour leader. Warto o tym wspomnie, poniewa aby zrozumie rol dzisiejszego
33

pilota wycieczek, powinnimy si zagbi do rde i korzeni historycznych, ktre sigaj


wanie Grand Tour of Europe XVII i XVIII w. (Cohen, 1985).
W Polsce pod koniec XIX w. rwnie zacz wyania si zawd pilota wycieczek.
Nie by on jeszcze tak uformowany jak dzi. wczeni piloci byli bowiem przewodnikami.
Grale zakopiascy wrd nich bardzo popularny Sabaa, organizowali wycieczki po
tatrach. Bardzo duo zawdziczamy twrcy przewodnictwa polskiego Mieczysawowi
Orowiczowi, ktry rwnie by w owych czasach jednym z pierwszych pilotw wycieczek.
Ksztacenie kadry pilotw, od momentu zorientowania si o zapotrzebowaniu na
penienie takiej funkcji, poprzez wydawanie pierwszych uprawnie, a po dzie dzisiejszy,
ulegao wielu przeobraeniom i modyfikacjom. Wynikay one gwnie z coraz to wikszych
wymaga uczestnikw ruchu turystycznego czyli klientw. Ich yczenia i wymogi wobec
imprezy turystycznej rosy bardzo szybko. Chciano od obsugi turystycznej czego nowego,
bardziej urozmaiconego i oryginalnego. Zaczto wprowadza szerokie i zoone programy
wycieczek, zwikszono szybko przemieszczania si z jednego miejsca na wiecie do
drugiego, jak rwnie rozwina si komunikacja i przepyw informacji turystycznej.
Wyjazdy turystyczne wizay si w gwnej mierze z chci poznania, rozszerzenia
horyzontw, zdobycia wiedzy i wikszych kompetencji. Zaczto zauwaa masowo owego
zjawiska i odnaleziono w nim, mwic krtko, sposb na biznes. Zapotrzebowanie na osob,
ktra miaaby pomaga w owym rozszerzaniu horyzontw, naprowadza i ukierunkowywa
podczas realizowanej imprezy turystyczne, zaczo gwatownie rosn.
Zmiany w procesie przygotowywania i szkolenia pilotw wycieczek dotyczyy przede
wszystkim iloci godzin powicanych na zajcia teoretyczne, praktyczne, jak rwnie
zmieniy si treci programowe. Nie ma zbyt wielu rde wiedzy na temat metod
ksztatowania programw szkolenia pilotw wycieczek. Brak tej wiedzy moe wskazywa
midzy innymi, i powstaway one metod kolejnych przyblie, czyli innymi sowy metod
prb i bdw. Poznawanie procesu ksztacenia si profesji pilota wycieczek moliwe jest
rwnie na podstawie analiz materiaw, jakimi s przepisy prawne regulujce obowizki
pracy pilota oraz analiza zmian treci programowych, czasu, formy oraz sposobu ksztacenia
przyszych kandydatw.
Pocztkowo niewielki

ruch wycieczkowy powodowa

brak konkretnych i

ujednoliconych regulacji prawnych. Funkcje pilota wycieczek penione byy przez


kierownikw wycieczek. Byli oni pracownikami biur podry, ktrzy wykonywali zadania
pilotau poza obowizkami w miejscu pracy, jak rwnie kierownikami dziaw socjalnych
34

zakadw pracy organizujcych wycieczki dla swoich pracownikw. Zaliczali si te do nich


nauczyciele szk, ktrzy organizowali wycieczki dla swoich uczniw. Zapoyczona nazwa
pilot pozwalaa poprzez pewnego rodzaju analogi, porwnywa przysz, kreujc si
profesj pilota wycieczek, z funkcjami i fazami organizatora, kierownika oraz menedera. Ju
wwczas mona byo zauway podobiestwo obu tych zawodw meneder pilot, a
przypomn, e byy to lata trzydzieste wieku XX i zapewne nikt wwczas nie myla tymi
kategoriami i nie zastanawia si nad tym.
Od 1923 roku, a do wybuchu II Wojny wiatowej jednostk ksztacc kierownikw
(bo jeszcze nie pilotw) wycieczek w zakresie obsugi ruchu turystycznego, byo biuro
turystyczne Orbis7. Po zakoczeniu wojny, to wanie Orbis peni funkcje i rol jednostki
ksztaccej i szkoleniowej przyszych pilotw wycieczek. Pierwsz konferencj powicon
pilotau wycieczek zorganizowano w roku 1957. Dotyczya funkcji nowo tworzonego
zawodu oraz jego doskonaleniu. Z czasem zaczto zauwaa potrzeb eskalacji kadr
bezporednio

obsugujcych

grupy

turystyczne.

Byo

to

spowodowane

niemal

dziesiciokrotnym wzrostem turystw przyjedajcych do Polski oraz piciokrotnym


wzrostem turystw wyjedajcych w latach 1957 1964. Liczba pilotw wzrosa wwczas
prawie piciokrotnie (Skrudlik, 1977).
W celu ksztacenia kandydatw na pilotw oraz tych, ktrzy zawd ju posiadali, a
chcieli rozwija swoje kompetencje, powstao w 1964r. przy Polskim Towarzystwie
Ekonomicznym, Centralne Zaoczne Studium dla pilotw wycieczek. W okresie PRL
turystyka zagraniczna niemal nie istniaa, w szczeglnoci w pierwszych latach powojennych.
Stopniowo, ale bardzo powoli zacza si rozwija po 1956 roku. Natomiast turystyka
krajowa bya masowa, a utworzone w 1950 PTTK wnioso w ni bardzo due zasugi. 1986
roku, Polska wesza w okres gbokiej transformacji ustrojowej, ktra wywoaa pozytywne
ale tez i negatywne skutki dla Polskiej turystyki (Goembski, 2009).

Polskie Biuro Podry Orbis, powstao we Lwowie w 1920r. Zaoycielami byli dyrektorzy banku Ernest
Adamm, Maksymilian Liptay oraz Jzef Radoszewski, jak rwnie posowie: dr Wadysaw Kesowicz i
hrabia Aleksander Skarbek oraz prawnik Oziasz Wasser. Gwnym zaoeniem byo stworzenie biura
podry o midzynarodowym standardzie obsugi, instytucj, ktra byaby oknem na wiat dla obywateli
nowo odrodzonego paostwa polskiego w okresie midzywojennym (Wikipedia, 2010).

35

Kim wic jest pilot wycieczek?


Za pilota wycieczek uznaje si osob funkcjonujc w systemie obsugi ruchu
turystycznego, ktrej gwnym zadaniem jest zrealizowanie programu wyjazdu co do
iloci i jakoci zagwarantowanych w umowie wiadcze w stosunku do zespou osb
zorganizowanych grup turystyczn (Lipska, witecki i Wandowicz, 1992, s. 9).
Dzi pilot, wycieczek to osoba, ktra w ramach umowy zawartej z biurem podry
(czyli inaczej organizatorem danej imprezy), uczestniczy w imprezie turystycznej i peni
funkcj przedstawiciela tego biura. Jego zadaniem jest przede wszystkim zapewnienie
klientom waciwej realizacji usug objtych programem imprezy turystycznej, w skad
ktrych wchodz. Kompleksowa obsuga i kierowanie wycieczk podczas realizacji
programu, a take zapewnienie wszelkich wiadcze okrelonym w tyme programie.
Wszechstronna opieka nad uczestnikami imprezy turystycznej, niesienie pomocy i
wskazwek, a take zapewnienie informacji na temat obowizujcych przepisw.
Przekazywanie turystom jak najwikszej wiedzy o kraju do ktrego si udali oraz
szczegowo o miejscach i zabytkach odwiedzanych w danej chwili, w tym o ich dziedzictwie
kulturowym i cywilizacyjnym.
Penienie funkcji animatora imprezy, co jest rwnoznaczne z urozmaicaniem i
wzbogacaniem realizowanego programu, o atrakcje i rozrywk nie zawsze w nim zawarte i
przewidziane, ani nie zawarte w cenie (Kruczek, 2008). Oxford Dictionary definiuje pilota
wycieczek, jako tego, ktry prowadzi i wskazuje drog w szczeglnoci turystom, ktrzy
podruj po nieznanym dla nich dotd kraju. Inaczej mwic jest to specjalista, ktry
prowadzi turystw indywidualnych lub grupy w miejsca, ktrymi s zainteresowani (np.
wskazuje im szlaki w grach, prowadzi przez lasy, a take przez miasta czy budynki) oraz
wskazuje im obiekty ich zainteresowa (Cohen, 1993).
Szukajc pojcia wspczesnego, w Wikipedii odnajdujemy bardzo ciekaw,
nastpujc definicj:
Pilot wycieczek to zawd (nr 511301 w klasyfikacji zawodw i specjalnoci)
wykonywany przez osoby posiadajce uprawnienia do kierowania imprez
turystyczn. Uprawnienia pilota wycieczek uzyskuje si po odbyciu kursu i zdaniu
egzaminu pastwowego przed waciw terytorialnie komisja egzaminacyjn
powoywan do grudnia 2005 roku przez wojewodw, a obecnie przez marszakw
wojewdztw. Prowadz oni take ewidencj nadanych uprawnie pilota. Nadanie
uprawnie przewodnika turystycznego i pilota wycieczek dokumentuje si poprzez
wydanie odpowiedniej legitymacji i identyfikatora. (wikipedia.pl, 2010)

36

Pilot wycieczek (lub pilot wycieczek turystycznych) to osoba, na ktrej pomoc


mona liczy podczas imprezy turystycznej. Udziela informacji kulturalno
historycznych turystom, ktrych ma pod swoj opiek, a s nimi klienci
indywidualni lub zorganizowane due grupy turystw. (en.wikipedia.org, 2010).
Pilota jest, wic takim zestawem rnych czynnoci, ktre musz mie praktyczne
zastosowanie oraz w poczeniu z szerok wiedz maj doprowadzi do zgodnego z
zaoeniami programowymi przebiegu wycieczki oraz do zadowolenia i satysfakcji klientw z
wykupionej wycieczki. Jest to, wic w szerokim rozumieniu usuga.

2.6 Piloci wycieczek, a kultura organizacji


Chcc mwi o organizacji i interpretowa j poprzez kultur, chciaam w pierwszej
kolejnoci sign do kilku definicji i rde pochodzenia tych sw, aby nastpnie poczy
je ze sob i odnie si do nich, wplatajc je w caoksztat niniejszej pracy.
Cytujc definicj zaczerpnit ze Sownika wyrazw obcych (1964), kultura to:
materialny i duchowy dorobek ludzkoci, wytworzony w rozwoju spoeczno-historycznym.
Sowo kultura ma wic wymiar spoeczny, odnoszcy si do wiata wspczesnego. W
gruncie rzeczy jest pewnym sposobem zachowania, na ktry wpyw maj religia, nauka,
ideologie. Sednem kultury s pewne wartoci, normy czy standardy. To take oglnie przyjte
zasady, ktre stworzone zostay przez czowieka i jego prac.
Zaczerpnite z antropologii pojcie kultury, to rwnie jedna z metafor
epistemologicznych, ktr stosuje si w badaniach organizacji 8. Kultura jest wic tu metafor
rdzenn, ktr przyjmujemy aby porwna fragment wycignity z badanej rzeczywistoci z
innym fragmentem, spoza niej. Pomaga nam to, bowiem sprecyzowa cao organizacji.
Kultura w tym ujciu to co, czym organizacja jest, a nie to, co organizacja posiada
(Kostera, 2003). Takie podejcie do problemu i do organizacji jako caoci:
promuje widzenie organizacji jako form ekspresji, manifestacji ludzkiej
wiadomoci. Organizacje s rozumiane i analizowane nie tylko w kategoriach
ekonomicznych lub materialnych, ale w swoich ekspresyjnych, ideacyjnych i
symbolicznych aspektach (Smircich, 1983, s. 347-348, cytowany przez: Kostera,
2003, s. 31).

Szerzej zostao o tym napisane w podrozdziale 2.2 Metafory epistemologiczne

37

Jednym z najbardziej popularnych i mocno rozpowszechnionych sposobw


pojmowania o kulturze organizacyjnej, jest tzw. model kliniczny Edgara Scheina (Shein,
1985, cytowany przez: Kostera, Kownacki, Szumski, 2001). Podstawowym zaoeniem, na
ktrym oparto widzenie kultury w powyszym ujciu, sukcesy organizacji nie s wynikiem
jedynie efektywnej i umiejtnej pracy menaderw, odpowiednio dobranej strategii rynkowej
czy odpowiedniego zarzdzania firm. To oczywicie skadowe niezmiernie wane, jednak
nie tylko one wiadcz o sukcesie i powodzeniu organizacji. wiadcz o nich pewne
niewidzialne na pierwszy rzut oka elementy, z ktrych organizacja skada si i dziki ktrym
egzystuje. Posiada swoja oryginaln waciwo niespotykan w innych firmach,
charakteryzujc jedynie ni sam, swj styl i charakter swoj osobowo. Dziki nim
tworzy odrbn specyfik funkcjonowania, ktra formuje dziaanie organizacji wewntrz o
wiele bardziej ni przykadowo biznes plan stworzony na pocztku kwartau. Oddziauje
take na kontakty zewntrzne z otoczeniem. Aby zrozumie dan organizacj musimy
przenie si w jej wiat i specyfik, nie moemy ocenia jej z zewntrz, z boku.
Najwaniejsze jest, bowiem poznanie jej kultury organizacyjnej, ktra stanowi esencj
osobowoci konkretnego przedsibiorstwa, firmy czy urzdu (Kostera, Kownacki, Szumski,
2001).

38

skadniki widoczne

skadniki fizyczne,

i uwiadamianie

jzykowe, behawioralne

ARTEFAKTY
skadniki czciowo

normy i wartoci

widoczne

deklarowane oraz

i uwiadamiane

po

postrzegane

NORMY I WARTOCI

skadniki niewidoczne

zaoenia

ZAOENIA

i czsto

kulturowe

nieuwiadamiane

Rys. 3 Model kliniczny Scheina.


rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Kostera, Kownacki i Szumski (2001, s. 373).

Kultura organizacji jest wic wszechobecna, dzieje si za spraw ludzi. Jest


skadow umysw i serc zarwno prezesw, menaderw, kierownikw jak i pracownikw
fizycznych, wykonawczych, niszego szczebla w organizacji. To take nieodczny element
stosunkw midzyludzkich, zakorzeniony w caej organizacji jak i w poszczeglnych jej
czciach. Jak przedstawia rys. 3, kultura przedstawiona jest tutaj jako pewnego rodzaju
cao, ktra skada si z poszczeglnych poziomw, wyodrbnionych ze wzgldu na ich
trwao i widoczno. Jak stwierdza E. Schein (1985, cytowany przez: Kostera, 1996) i co
rwnie jest zaprezentowane na powyszym rysunku, najistotniejsze elementy kultury
organizacyjnej ukryte s gboko w wiadomoci i podwiadomoci czonkw grup
spoecznych. To one decyduj o wzorcach zachowa, wartociach czy obowizujcych
normach wynikajcych z kultury organizacji.
Wedug Scheina, artefakty czyli sztuczne twory kultury, s najbardziej widoczne i
uwiadamiane. Do nich to, zaliczy mona:
39

1. Artefakty jzykowe (jzyk, mity, legendy)


2. Artefakty behawioralne (ceremonie, rytuay)
3. Artefakty fizyczne (sztuka, technologia, przedmioty materialne)
(Kostera, Kownacki i Szumski, 2001, s. 373)
Nieco gbiej w kulturze umiejscowione s normy i wartoci trwalsze od artefaktw,
ale trudniejsze do zaobserwowania. Wskazuj one na to, co powinno by, w odrnieniu od
ego co obecnie jest. Mona wyrni dwa rodzaje norm i wartoci deklarowane oraz normy i
wartoci postrzegane (Argyris, 1982, cytowany przez: Kostera, Kownacki i Szumski, 2001):
Te pierwsze s goszone i oficjalnie si do nich nawizuje. Te drugie s krgosupem
moralnym, na ktrym opiera si ycie spoeczne w danej kulturze. Oba rodzaje norm
i wartoci mog by w wikszym lub mniejszym zakresie zbiene
(Kostera, 1998, s. 12).
Pierwsze s wic na og atwo zauwaalne przez innych, na przykad przez
obserwatora czy badacza. Ludzie otwarcie gosz co jest dla organizacji istotne i wane, a co
ze i godne nagany. Drugie z kolei uchwyci jest ciej, poniewa ludzie nie postpuj
zgodnie z tym, co gosz, a czasami zachowuj si zupenie przeciwnie do tego, co mwi.
Badacz moe jednak je uchwyci, analizujc nieformalne rozmowy z pracownikami czy
wycigajc wnioski na podstawie przeprowadzanych wywiadw, testw, ankiet, itd.
Najgbszym

bdcym

jednoczenie

najtrwalszym

najtrudniejszym

do

rozszyfrowania i interpretacji elementem kultury organizacyjnej s zaoenia kulturowe.


Przyjmowane podwiadomie jako oczywiste przez uczestnikw kultury, bardzo czsto
wykazuj ogromne zrnicowanie. Odpowiedzialne s gwnie za to co i jak myl uczestnicy
kultury oraz co i jak czuj. Stanowi jednoczenie sedno kultury organizacyjnej, a ich
poznanie i analiza pozwala zrozumie jej istot oraz co tak naprawd w przedsibiorstwie
zachodzi i dlaczego tak wanie si dzieje. Podstawowe zaoenia, o ktrych jest mowa
odnosz si do:
1. natury czowieka
2. relacji midzyludzkich
3. samej organizacji
4. natury otoczenia
5. relacji organizacji z otoczeniem (Kostera, Kownacki i Szumski, 2001, s. 376).
40

Warto zauway, i to wanie w zaoeniach kulturowych Schein doszukuje si


niepowodze, poraek lub upadkw wielu programw wdroeniowych zmiany organizacyjne.
Schein uwaa rwnie, i kultura organizacji peni rne niezmiernie wane funkcje.
W swoim modelu wyrni dwie ich grupy: pierwsza dotyczy aspektw zwizanych z
dostosowaniem zewntrznym, druga natomiast problemw wynikajcych z wewntrznego
funkcjonowania organizacji. Przedstawione zostay poniej, tabela 4:
DOSTOSOWANIE ZEWNTRZNE

FUNKCJONOWANIE WEWNETRZNE

Umoliwienie misji i strategii organizacji


oraz identyfikacja podstawowego celu
organizacji przez jej uczestnikw

Oferuje wsplny jzyk i aparat pojciowy.


Podstawowym warunkiem porozumienia jest
wsplny jzyk, bez niego integracja jest
niemoliwa. Jzyk bardzo czsto dzieli ludzi w
firmie, dzieje si tak gdy przykadowo kierownik
nie potrafi rozmawia jzykiem swoich
podwadnych.
Definiuje granice grupy, kryteria przyjcia oraz
odrzucenia.
Wyznacza zasady wadzy i kryteria statusu.
Okrela, w jaki sposb mona osign,
utrzyma i wykorzystywa autorytet oraz jak
odnosi si do wadzy innych, Informuje nas o
tym, co wolno, a co jest zabronione.
Zaspokaja potrzeby bezpieczestwa i afiliacji.
Dziki znajomoci i przestrzeganiu kultury
zostaje zaspokojone w firmie potrzeby
bezpieczestwa oraz afiliacji.

Umoliwienie integracji uczestnikw


oraz wzrostu ich zaangaowania.
Umoliwienie integracji wok rodkw
przyjtych do realizacji celw
przedsibiorstwa. Kultura oferuje
porozumienie, co do tego jak i za pomoc
czego mona i naley dziaa.
Oferuje uczestnikom jednolite sposoby
pomiaru i kryteria oceny efektw. Dziki
nim, jednostki oraz grupy s w stanie
zgodzi si co do tego, czy cele zostay
zrealizowane i w jakim stopniu.
Umoliwia ulepszanie rodkw i
przeformuowanie celw, w momencie,
kiedy niezbdna jest zmiana. Dziki
kulturze jej uczestnicy s w stanie
wsplnie wypracowa strategi zmiany
oraz kierunki i sposoby ulepszania
organizacji.

Zawiera kryteria nagradzania i karania. Dziki


niej grupy zyskuj wspln podstaw oceny
zachowa, decyzji, postaw i motywacji, a kady
uczestnik wiedz mwic o tym, co jest w
organizacji dobre a co ze.
Oferuje religi, ideologi, ktra sprzyja redukcji
stresu i niepewnoci w firmie.

Tabela 4. Funkcje kultury organizacji wedug Edgara Scheina.


rdo: opracowanie wasne na podstawie Kostera, Kownacki i Szumski, 2001, s. 376-377.

Kultura organizacji jest wic osobowoci, dusz kadego przedsibiorstwa, firmy czy
urzdu. Jej przejawy mona odnale w zachowaniu pracownikw, ich przyjmowanych
postawach czy sposobie rozwizywania problemw. Kultura organizacji jest czci kadego
pracownika, jest:
41

Otoczk przez nas stworzon, w ktrej yjemy i cho postrzegamy wiele spord
tego co widzimy jako nie przez nas stworzone, widzimy to zawsze pokryte
przezroczyst powok naszej otoczki (Czarniawska-Joerges, 1992c:60 cytowana
przez: Kostera, 2003).
Zastanawiajce jest wic to czy piloci wycieczek, rezydenci i przewodnicy turystyczni
tworz kultur organizacj? To pytanie zadaam sobie zagbiajc si w coraz to nowsz i
obszerniejsz literatur dotyczc tematu pracy. Rozumiejc owe zagadnienie, i kultura
organizacji dzieje si w nas, wewntrz i jest nieodcznym elementem kadej organizacji
odpowied brzmi: tak, piloci wycieczek tworz kultur organizacji. Gdzie jest jednak
organizacja? Na pierwszy rzut oka, rozproszeni po caym wiecie piloci wycieczek nie tworz
adnej organizacji. Nie s przecie ani zamknici w czterech cianach biurowca, ani nie
mona wej do ich pokoju, gdzie pracuj. Wic jaka to organizacja? Doskonale zdaj sobie
spraw z tego, i definicji organizacji zarzdzania jest mnstwo. Wybr jeden, waciwiej aby
opisa problem byby bardzo trudny. Nie chciaabym przedstawia jej w aspekcie
przedmiotowym, gdy nie to jest obiektem mojego zainteresowania. Zastanawia mnie raczej
przedstawienie organizacji w ujciu ludzkim. Zdaj sobie spraw, i mylc o organizacji,
mimowolnie oczyma wyobrani widzimy bardzo czsto wysoki biurowiec, na ktrym da si
odczyta nazw firmy, pokoje z poustawianymi biurkami i komputerami oraz uginajce si
pod pkami segregatory pene dokumentw. Czasami skojarzenia przywouj rne
stowarzyszenia czy fundacje. Te przedmioty nie tworz jednak organizacji. Tworz j ludzie,
ktrzy tylko uywaj tych namacalnych atrybutw, o ktrych wspomniaam. Warto zacz od
przedstawienia najoglniej, czym jest organizacja, a tak definicj odnajdujemy w Sowniku
Jzyka Polskiego, ktry definiuje pojcie jako: grupa ludzi zjednoczonych wsplnym
planem, programem dziaania, wsplnymi pogldami, zadaniami (Sownika Jzyka
Polskiego, 1979 t. II s. 540).
Piloci s wic zjednoczeni wsplnym planem i programem dziaania, myl te
podobnie i maj wsplne pogldy i zdania w wielu kwestiach. Tworz pewn organizacj, jak
rwnie kultur tej organizacji. Idc za tym, co podaje Wiernek (2000), kultur organizacyjn
opisuje si najczciej przy pomocy wielu aspektw zewntrznych i wewntrznych, m.in.:

sposb ubierania si; zwizane jest to z podobnymi firmowymi strojami, w przypadku pilotw
wycieczek zwykle s to firmowe koszulki, spodnie z logo organizatora imprezy, odpowiednia
torba gdzie trzyma swoje dokumenty i co czyni go bardzo charakterystycznym, rwnie z

42

logo firmy, a wszystko zachowane w odpowiedniej, charakterystycznej dla danej organizacji


kolorystyce i tonacji, wyrniajcej j pord innych na przykad konkurencji.

Logo firmy, odznaki, identyfikatory firmowe.

Rytuay, czyli swego rodzaju gesty, mowa ciaa i jej wykorzystanie w typowo spoecznych
sytuacjach. Mona je zaobserwowa na przykad podczas specyficznego witania si
uczestnikw danej organizacji, spdzania czasu wolnego, obchodzenie imienin czy urodzin,
pomagania sobie w okrelonych sytuacjach. Rytuay nadaj chwilom i sytuacjom wikszego
znaczenia.

Komunikacja oraz jej sposoby, czyli to jak ludzie w organizacji porozumiewaj si ze sob.
Bardzo czsto uywa si skrtw, charakterystycznych tylko i wycznie dla danej
organizacji, w przypadku pilota moe to by: impreza turystyczna (ktra oznacza wycieczk),
by na BB, HB czy ALLu (podczas wycieczki wyywienie BB bed & brakefast czyli
nocleg ze niadaniem, HB - half board czyli niadania i obiadokolacje oraz All Inclusive
czyli wszystko w cenie), e-tickety (bilety elektroniczne), czy na przykad teczka (czyli
niezbdne dokumenty potrzebne pilotowi do poprowadzenie wycieczki). Ludzie, ktrzy
pracuj w jednej organizacji, przez duszy czas wsplnie, ucz si wsplnego jzyka i
ksztatuj go, poszerzaj. Uatwia on szybsze i jednoznaczne przekazywanie informacji.

Mity, majce pewnego rodzaju wychowawczy cel. Podkrelaj bowiem, to co w danej


organizacji jest tolerowane, a co by nie moe. Mity to anegdoty i opowieci o historii
organizacji, o pracy i jej szczeglnych zabawnych lub nie wydarzeniach. Przykadem moe
by opowie Maryli o dwch turystach w krajach Beneluxu, ktra bawi, a jednoczenie moe
by przekazywana innym, na przykad modszym pilotom jako przestroga, jak naley si
zachowywa w takiej sytuacji:
Magnolia: Byo kilka historii. Niesamowita, ktra mnie do dzisiaj mieszy, to byo
wydarzenie w Amsterdamie. Oczywicie bdc w Amsterdamie, opowiadam jakie s
osobliwoci miasta, e jest to miasto tolerancji, e tu s na porzdku dziennym
narkotyki, e tu jest seks, prawda. Przede wszystkim taki przecitny turysta tym
wanie si interesuje. No i tak jak maestwo ktre byo w wieku okoo 70 lat, tez
si zainteresowao. Pani starsza, dyskretnie podesza do mnie, przed wolnym czasem
ktrego mieli wtedy 2h po zwiedzaniu i pyta: prosz Pani, a gdzie tu mona, naby
narkotyki? Ja mwi Prosz Pani w Coffe Shop. Wic wytumaczyam, gdzie s
najblisze Coffe Shopy, ale zaraz zapytaam, dlaczego si Pani tak interesuje. Wie
Pani, bo my w zasadzie z mem przyjechalimy do Amsterdamu po to aby
wyprbowa narkotyki. I to mwi 70 letnia babunia. Wziam to za art, no ale c
no po prostu pomylaam sobie e pewnie zajrz, zobacz jak tam jest i nawet jeeli
sprbuj to w jakiej bdzie to formie no... nie spodziewaam si takiej rzeczy, ktr
potem zastaam. Po 2h spotykam si na Placu Dam w Amsterdamie, gwny plac
43

tego miasta, oczywiste bya wtedy liczna grupa, ponad 50 osb, by to pitrowy
autokar, byo to kilka lat temu i nie mog si doliczy, brakuje mi dwch osb...
[miech] Kto do mnie mwi, prosz Pani jest tam za pomnikiem, tam za pomnikiem
stoi! No dobrze, mwi, ale to jedna osoba. Jeszcze brakuje jednej. A oni mwi no
tak, bo ta Pani to ley, pod pomnikiem...[znw miech].
K.D: Czyli troszeczk przesadzili?
Magnolia: Nie no powanie, co si okazao.. e po prostu oni zayli nie tylko
narkotykw, ale oni te sobie popili niele, nie korzystali z obiadokolacji pamitam.
Mieli ze sob p litra wdki, oczywicie kanapki jeszcze z Polski. Wic, no w
opakanym stanie, waciwie to w strasznym stanie ich znalazam...
K.D: To wszystko do zabawne, ale te niebezpieczne chyba?
Magnolia: bardzo, bardzo niebezpieczne. Oczywicie jak zobaczyam t pani
wymiotujc pod pomnikiem, lec to byo dla mnie no... na pocztku si miaam,
ale pniej to nie byo takie mieszne wcale, bo moga sobie co zrobi. No i
pamitam, e tutaj w tej sytuacji bardzo pomogli mi kierowcy, kierowcy ktrzy wzili
Pani pod pach, Pan jako szed o wasnych siach, mia troch lepsz gow no i
skoczyo si na tym, e Pani na drugi dzie bardzo przeprosia, e przedawkowali,
e troch wypili za duo, e byli zmczenie, wic.. no tak, tak byo. To byo mieszne,
no ale jednoczenie straszne.

Tematy tabu, czyli sprawy, o ktrych mwi si w organizacji nie powinno. Przykadem
moe by jedna z moich rozmwczy, Halina, ktra podja si pracy pilota wycieczek, aby
uciec od wczesnej rzeczywistoci, gdy bya bardzo nieszczliwa z powodu ma, ktry j
bi. Bdc uczestnikiem kultury organizacyjnej pilotw, jak badaam (a mwic dokadniej,
to waciwie jej niewielkiego fragmentu) zorientowaam si, e temat ten jest oglnie znany
wrd osb, ktre znay Halin, ale raczej nieporuszany, mwi si o niej, e: to bardzo dobra
pilotka, z pasj i wielkim sercem Jest po przejciach, jak kady z nas, ale to wspaniaa
kobieta (Agustin).
W skad kultury organizacji wchodz, wic pewne normy, wartoci i pogldy, a take
zwyczaje, spdzanie czasu wolnego, styl ubierania si czy jzyk. To wanie kultura
organizacji scala firm czy urzd w cao, jest jedn z podstawowych drg, jakimi id
pracownicy, wyznaczajc im tym samym cnoty, wartoci i obowizujce aspekty moralne.
Barbara Czarniawska-Joerges (1992a, cytowana przez: Kostera, 2003, s. 22) zadaje bardzo
przytomne pytanie: Czym byoby przedsibiorstwo gdyby wszyscy ludzi nagle zdecydowali si
nie przyj do prac? Dalsze zastanawiania nad tym czy piloci tworz organizacj oraz kultur
organizacyjn wydaj si zbdne, wystarczy odpowiedzie sobie na to pytanie: Byoby jedynie
starym budynkiem fabrycznym. Bez ludzi, ktrzy robi wewntrz niego rne do dobrze
okrelone rzeczy, przedsibiorstwo traci swoje znaczenie ().
44

Kultura organizacyjna tworzona przez pilotw wycieczek i rezydentw turystycznych


jest o tyle niesamowita, e nie ma cian budynku oraz drzwi przez ktre wchodzimy i
zatapiamy si w wiat firmy tam urzdujcej. cian tej organizacji nie moemy dojrze, s
niemale niewidoczne. Tylko pene zaangaowanie podczas wejcia w teren pozwoli je
dostrzec.
2.7 Role spoeczne pilota wycieczek
Metafora rdzenna organizacji, o ktrej mowa jest w podrozdziale 2.2 rozpatruje
pojcie organizacji w konwencji socjologiczno-etnograficznej (Postua, 2010). Mwic o
rolach spoecznych i rozpatrujc to zagadnienie, najskuteczniej bdzie odnie je do metafory
teatru. Metafora ta jest nie tylko konsekwencj wczeniejszych wyborw ontologicznych w
niniejszej pracy, ale doskonale pasuje do analizy rl spoecznych gdy wietnie pokazuje
dynamik badane go zjawiska. Metafora organizacji-teatru moe okaza si bardzo przydatna
szczeglnie dla badaczy reprezentujcych podejcie konstruktywistyczne. Po przyjciu takiej
perspektywy moemy w sposb atwy zauway, w jaki sposb przyczyniamy si do
tworzenia rzeczywistoci w organizacji i co jest skutkiem podejmowanych dziaa i decyzji.
Aktorzy to my wszyscy, poniewa kady z nas jest uczestnikiem organizacji, a wiele spord
tych rl wie si z prac przez nas wykonywan (Kostera, 1996, s. 124).
Piloci wycieczek, z ktrymi przeprowadzaam wywiady, podobnie jak i wszystkie
osoby podejmujce dan prac, przyjmuj na siebie odpowiedzialno za okrelone zadania i
obowizki. Dostosowuj take swoje zachowanie do wzorca, ktry zosta powszechnie
uznany jako waciwy (Kostera, 1996). Bowie i Duska (1990, s. 10, cytowani przez: Kostera,
1996, s. 124), zauwaaj, i: podjcie pracy nakada obowizki, odpowiedzialno i
zobowizania, ktre zwizane s z rol zawodow, ktr si przyjmuje.
Z socjologicznego punktu widzenia, pracownicy widziani s jako aktorzy spoeczni,
ktrzy przyjmuj na siebie wykonywanie okrelonych rl. Role spoeczne mona rozpatrywa
w dwojaki sposb:
1. Osoby, ktre na co dzie wcielaj si w rol pilota wycieczek
2. Osoby, ktre tak jak turyci, odbieraj t rol i oceniaj j.
(Goffman, 1959, cytowany przez: Postua, 2010)

45

Do tej drugiej grupy osb, oceniajcych mona miao zaliczy poza turystami
pracownikw biur turystycznych, w ktrych piloci s zatrudniani oraz innych pilotw, ktrzy
obserwuj swoj prac nawzajem. Autor uwaa rwnie, i role spoeczne s:
wytyczonym a priori wzorcem dziaania, realizowanym podczas wykonania roli []
deklaracj praw i obowizkw przypisanych do danej pozycji spoecznej []
zawierajcym jedn bd wicej rl odgrywanych przy kolejnych okazjach przez
aktora przed t sam lub przed rnymi publicznociami (Goffman, 1959/1981, s.
52-53, cytowany przez: Kostera, 1996, s. 125).
W cigu caego swojego ycia, czowiek odgrywa bardzo wiele rnych rl.
Przykadowo bdc kobiet nasz rol w pewnym momencie staje si bycie on, matk,
wychowywanie dzieci, zarabianie na dom. We wczeniejszym okresie, ta sama osoba jest
studentem i jej rola ogranicza si do studiowania i zdobywania wiedzy aby uzyska lepsz
prac. Cofajc si kilka lat wstecz jestemy uczniem szkoy redniej, podstawowej, etc.
przybierajc coraz to inne role. Jak pisze Kostera (1996, s. 126) podobnie mona rozpatrywa
role spoeczne kierownika (czy menedera), a co za tym idzie umiejscowi analogicznie w
tym opisie role pilotw wycieczek. Wielowarstwowo rozpatrywania ich rl zaley od ich
poziomu i kontekstu. Wyrniamy tu:
1. Dominujce oczekiwania spoeczne
2. Wasna konstrukcja
3. Kontekst instytucjonalny
Dodatkowo mona tu wyrni jeszcze wymiary specjalizacyjne, zwizane z konkretn
specjalizacj i funkcj, np. piloci mwicy po arabsku, obsugujcy wyjazdy turystw do
krajw muzumaskich, piloci zwizani z turystyk egzotyczn, piloci specjalizujcy si w
przyjazdach obcokrajowcw do polski, z uprawnieniami do oprowadzania po Warszawie i
dodatkowo np. po Zamku Krlewskim, Wilanowie w Warszawie (na co s potrzebne
dodatkowe kursy specjalistyczne).
Warto rwnie zauway, i role spoeczne s powtarzalnymi wzorcami relacji
spoecznych [] (Emmet, 1966, s. 15, cytowany w: Kostera, 1996, s. 126) lub s
reprodukowane. Oznacza to, e stale definiowane na nowo w procesie konstruowania
rzeczywistoci, zarwno organizacyjnej jak i spoecznej. Wykonywanie przez pilotw staych
czynnoci, takich jak obsuga grup wyjazdowych, pozwala za kadym razem na nowe
interpretowanie tego zjawiska oraz granie swojej roli na nowo, z kady wyjazdem i z kad
grup ludzi inaczej. Uwaam podobnie jak Czerniawska-Joerges (1992a, s. 125, cytowana w:
46

Kostera, 1996, s. 126), e kada osoba, ktra podejmuje si grania jednej spord tych rl,
gra je od nowa, stale prbujc.
Kostera (1996) wyodrbnia wymiary roli spoecznej menederw, wrd ktrych
widz pewn analogi w odniesieniu do pilotw wycieczek i ktre mona przenie na grunt
ich profesji:
1. Oczekiwania spoeczne (dominujce scenariusze)
2. Konstruowanie roli przez pilotw wycieczek (wymiar profesjonalny)
3. Kontekst instytucjonalny (organizacje, czyli teatry, w ktrych piloci wycieczek odgrywaj
swoje role).
Ujcie trzech wspomnianych przeze mnie wymiarw rl, zaprezentowane zostao w
Tabeli 5 poniej:

Wymiar
Oczekiwania
spoeczne;
rola
oglnospoeczna
Wymiar
profesjonalny;
rola
profesjonalna
Kontekst
instytucjonalny;
rola
organizacyjna

Grupa spoeczna
(spoeczno)
Spoeczno
lokalna/spoeczestwo
(stakeholders)

Znaczenie

rodowisko fachowe
(buisness community)

Zasady gry czyli jak profesjonalista/


osoba wykonujca zawd pilota wycieczek
powinna bd nie powinna si
zachowywa
Normy i wartoci organizacji dotyczce
podanego i niepodanego zachowania
pilotw wycieczek znajdujcych si w tej
organizacji.

Organizacja (uczestnicy)

Jak piloci wycieczek powinni lub nie


powinni postpowa? Co jest wane,
wartociowe, niepodane?

Tabela 5. Trzy wymiary roli spoecznej pilota wycieczek


rdo: opracowanie wasne na podstawie: Kostera, 1996, s. 128.

Zgodnie z tym co prezentuje autorka, trzy wymiary spoecznej roli kierownika co za


tym idzie analogicznie umiejscowione pilotw wycieczek, nie s oddzielne

i nakadaj

si na siebie. Mona je rozpatrywa z punktu wiedzenia znacze praktycznych, politycznych


i/lub kulturowych. Ostatni aspekt bdzie gwnym punktem naszych zainteresowa.

47

3. Podrowa to y - podrnicze empiria

rdo: Zdjcie wykonane podczas jednego z wywiadw w domu rozmwcy.

48

3.1 Rozmowy przy herbacie


Od kiedy pomys na niniejsz prac powsta, a dziedzina bada wcigna mnie bardzo
mocno, kadego dnia, w najzwyklejszych nawet czynnociach mylaam o tym co powstaje, a
dokadnie rzecz biorc o badaniach, ktre wykonywaam. Potrafiam zmywa i rzuca
wszystko nagle, tylko po to aby dobiec do komputera po to i zapisa dwa zdania, ktre
pniej mogyby by na przykad tytuem rozdziau lub czy innym niezwykle istotnym w
pracy. Byam bardzo mocno zaangaowana w badania i teren, a wykonywana praca bya dla
mnie zupen nowoci, ktra pochona mnie na wiele miesicy bez opamitania.
Od pocztku czerwca 2009r do koca lutego 2010r przeprowadzaam z duym
zaangaowaniem

nieukrywan

satysfakcj

wywiady

niestrukturalizowane

niestandaryzowane. (Kostera, 2003). By to mj niekwestionowany debiut w tej dziedzinie.


Sowo wywiad znaam naturalnie, jednak nie zdawaam sobie sprawy jak obce jest mojej
osobie i jak cika praca mnie czeka. Kierujc si definicj Czarniawskiej, ktra
charakteryzuje wywiad jako: kierowana rozmowa, gdzie kierowanie jest uznane i
zaakceptowane przez obie strony (Czarniawska, 2002, s. 735, cytowana przez: Kostera,
1996) przystpiam do pracy.
Rozmawiaam z 31 osobami, w tym dwie z nich nie byy pilotami wycieczek
zagranicznych, natomiast pracoway w znanej na polskim rynku firmie turystycznej i
wsppracoway, na co dzie z pilotami, rezydentami i przewodnikami. Zaleao mi na
rozmowach z nimi gdy pozwolio mi to spojrze na zawd pilota od strony organizatora
imprezy turystycznej. Wystpujcy rwnie od wielu lat konflikt pomidzy pani zza
biurka pracujc w biurze podry, a pilotem wycieczek, ktrego owa pani obsuguje i
przygotowuje do wyjazdu, skoni mnie do tego aby wysucha obu stron, zastanowi si i
wycign wnioski z analizy materiau. Moich rozmwcw mog podzieli na osoby, ktre
kiedy miaam okazj pozna z racji pracy w tej samej brany oraz na tych, ktrych
widziaam po raz pierwszy w yciu. Musz przyzna, i lepiej wychodziy wywiady z
osobami, ktre poznawaam dopiero podczas spotkania, ktrych nigdy wczeniej nie
widziaam, ani nie miaam okazji nic si o nich dowiedzie. Wywiady ze zaznajomionymi
pilotami wypaday dobrze, ale bez wikszych szczegw, ktrymi to natomiast chtnie
dzieliy si osoby nieznane przeze mnie dotychczas.
Podczas bada w terenie, wietnie sprawdzia si metoda kuli nienej (Babbie,
2004), poniewa nie byo rozmwcy, ktry nie poleciby mi kilku nastpnych, na nastpni
49

kolejnych, i tak dalej.9 Kontakty rosy w bardzo szybkim tempie, poznaam dziki temu wielu
ciekawych ludzi, niektrych modych i dopiero zaczynajcych przygod z prac z turystami,
niektrych ponad siedemdziesicioletnich, weteranw obsugi ruchu turystycznego. Niektrzy
z nich to sawni naukowcy, socjolodzy, badacze i historycy, autorzy ksiek, opowiada i
podrcznikw dla studentw, ktre to chtnie wrczali mi z przemiymi dedykacjami. Inni to
pracownicy polskich firm, nie tylko turystycznych, traktujcy ten zawd jako dodatkowy.
Spotykalimy si zwykle popoudniami, po naszych pracach i rozmawialimy czasami
do pnych godzin wieczornych przy filiance herbaty w pobliskich restauracjach w Centrum
Warszawy. Z kilkoma pilotami spotykaam si w ich wasnych domach i mieszkaniach, na ich
wyrane yczenie. Zwykle tumaczyli to tym, i tskni za domem i z racji chwili
wytchnienia od podrowania, nie chc go opuszcza i zapraszaj do siebie. Jeden wywiad
przeprowadziam przy pomocy programu Skype i kamery internetowej z pilotem na stae
mieszkajcym w Meksyku, trwa on 45 minut.
Jako metod urzetelniajc wybraam m.in. bycie cieniem, czyli shadowing. Udao mi
si rwnie towarzyszy pilotom w dwch wyjazdach do Parya i do Berlina, gdzie mogam
by ich cieniem i obserwowa ich prac codziennie bez przerwy, jak rwnie obserwowa i
notowa zachowania uczestnikw owych imprez turystycznych. W wolnych od zwiedzania
chwilach udawao nam si przysi na kaw i porozmawia. Nasze rozmowy nigdy nie
wymagay czytania pyta z kartki i kierowania specjalnymi reguami. Kady z wywiadw ma
charakter nieukierunkowany i osobisty, a zgodnie ze wskazwkami metodologicznymi, moja
ingerencja w narracj rozmwcy bya ograniczona do minimum (Kostera, 2003).
Wywiady trway rednio okoo dwch godzin. Najduszy liczy 3 godziny 15 minut,
najkrtsze 30 minut. W materiale znalazy si rwnie najkrtsze wypowiedzi, wtrcenia i
lune zdania wypowiadane przez pilotw, ktrych spotykaam na masowych imprezach
brany turystycznej, eventach, sejmikach czy wykadach na forach, trwajce nawet 15minut.
Ci ostatni raczej nie byli nagrywani, ze wzgldu na warunki panujce dookoa zbyt duy
haas i gwar, nawet, jeeli dyktafon by wczony, odtworzenie nagrania byo prawie
niemoliwe. Zapisywaam jednak ich wypowiedzi w dzienniku badacza i w notesach, ktre
prowadziam przez okres moich bada.
9

Taka procedura doskonale sprawdza si w momencie kiedy rozmwcy s rozproszeni (tak jak w moim
przypadku nie przesadzajc po caym wiecie) i kiedy trudno jest dotrzed do poszczeglnych
uczestnikw. Od rozmwcw bez problemu otrzymywaam telefony czy maile aby si z nimi
skontaktowad.

50

Wszyscy rozmwcy wyraali zgod na nagrywanie ich wypowiedzi na dyktafon i na


wstpie rozmowy, zawsze byli zaznajamiani z rodzajem mojej dziaalnoci oraz jej celem, a
take z tematem pracy magisterskiej. Informowaam ich rwnie na pocztku wywiadu, e ich
nazwiska nie zostan uyte w pracy, co te si stao w pracy uywam zmienionych imion.
W niektrych przypadkach mogam zauway, i wiadomo ich anonimowoci dawaa im
pewien komfort.
Alicja: Dobrze pani Karolino, e tak bdzie [anonimowo]. Ja nale do osb jak to
mwi prosta baba jestem, do wyszczekana i wie pani ja nie owijam w
bawen. Zreszt, jaki by to miao sens kamanie czy mwienie pprawdy? adnego.
Tak, wic fajnie, e bd pomocna, ale anonimowo. W ogle wolaabym si nie
sysze po nagraniu nawet na to, to [wskazuje na dyktafon]. Strasznie gupio si
siebie sucha!
Wywiady przeprowadzane byy od pocztku do koca, czyli do momentu, a oboje z
rozmwc uznawalimy, i temat zostay wyczerpane na wczesn chwil. Bardzo czsto
zdarzao si jednak, i piloci dzwonili do mnie lub pisali maile, gdy przypomniao im si co
bardzo istotnego. Stanowio to dla mnie doskonae uzupenienie materiau.
Mail z dnia: 13.07.2009r:
Witam Pani Karolino!
Pisz w nawizaniu do naszego sobotniego spotkania z ubiegego tygodnia. Po
pierwsze zostawia pani u mnie swj pikny parasol. Ale to nie takie wane, o czym
chc powiedzie w tym mailu. Zupenie zapomniaam pani opowiedzie jak poznaam
mojego ma pilota, podczas jednej z wypraw na Machu Pichu w Peru. Prosz do
mnie przyjecha na herbat po pracy, jestem dyspozycyjna waciwie codziennie,
tylko prosz wczeniej zadzwoni. Moe to bdzie pomocne do pani pracy?
Pozdrawiam
Oliwia
Poza stranskrybowanymi wywiadami, dysponowaam materiaami pomocniczymi w
gwnej mierze od samych pilotw, wykorzystywanymi w ich pracy (takie jak np. wzr
legitymacji pilota, vouchery, umowy o udzia w imprezie, programy i inne). Podczas
opracowywania i merytorycznej segregacji wywiadw, w duej czci opieraam si na
proponowanej przez teori ugruntowan procedurach kodowania (Konecki, 2000).
Potraktowaam j jednak jedynie jako metod suc uporzdkowaniu i segregacji. Nie by to
jeden z etapw majcy na celu wygenerowanie teorii, gdy cel pracy bliszy by etnografii.
Chciaam zrozumie uczestnikw kultury (czyli pilotw wycieczek turystycznych) z ich
wasnego punktu widzenia (Prasad i Prasad, 1999, cytowani przez: Kostera, 2003, s. 42).
51

W opowieci pilotw mona byo zasuchiwa si i zatraca w nich bez koca. Kady
z nich to inna, przeciekawa osobowo, wnoszca bardzo duo do niniejszej pracy. Wywiady
te traktuj jako pocztek moich bada zawodu pilota wycieczek oraz innych pokrewnych
zajmujcych si bezporedni obsug turystw i pragn rozszerzy je w najbliszych latach.
Prac w terenie wspominam jako najmilsz cz powstaej pracy magisterskiej.
Piloci, z ktrymi rozmawiaam i ktrzy udzielili mi wywiadu zostali przeze mnie
nieformalnie podzieleni na dwie grupy. Pierwsza z nich to ci, z ktrymi kiedy ju miaam
okazj si spotka i pozna. Jestem zobowizana zaznaczy w tym miejscu, i pracuj w
turystyce jako organizator imprez turystycznych od kilku lat, wobec czego wiat pilotw i
rezydentw nie jest mi obcy. Swoje rozmowy zaczynaam, wic od znajomych, ktrzy pniej
polecali mi kolejnych, a ci kolejnych pilotw. Co jest warte podkrelenia, wywiady ze
znajomymi pilotami byy w moim odczuciu mniej ciekawe i wrcz czasem sprawiay
wraenie nie do koca szczerych. Nie wiem do koca na ile moje odczucia byy trafne,
miaam jednak wraenie, i nie chcc sobie zaszkodzi, na wszelki wypadek nie mwili o
wszystkim. Takich osb byo pi, a wic wikszo moich rozmwcw to osoby dla mnie
zupenie nowe. Pewne pytania jednak, atwiej byo zada wanie tym pilotom, ktrych
znaam rok ni tych, ktrych znaam godzin.
Przez kilka dni prowadziam obserwacj uczestniczc w znanym w Polsce biurze
podry, organizujcym wyjazdy do wszystkich zaktkw wiata. Obserwowaam tam
pilotw przychodzcych na tzw. odprawy przed wyjazdami na imprezy oraz osoby, z ktrymi
wsppracowali czyli panie z biura. Dziki nim, dowiadywaam si wszystkich plotek o
moich przyszych rozmwcach (np. Dorota bita przez ma). Przeprowadziam te i z nimi
dwa wywiady. Bardzo ciekawe byy relacje, ktre zaobserwowaam pomidzy pracownikami
dziau, a pilotami, ktrzy przychodzili odprawi si czy rozliczy z imprezy, ktr pilotowali.
Panie za biurkiem - bo tak s nazywane pracownice dziau produktu turystycznego w
firmach, obsypywane byy prezentami z krajw, z ktrych wrciy wanie pilotki drobiazgi,
pamitki, czasem alkohole. Umiechom i komplementom nie byo koca. Gdy drzwi
zamykay si, a za nimi stawaa pilotka czy pilot, zaczynao si marudzenie i narzekanie:
jakie one s straszne te nasze gwiazdy (Bernadetta)
to byo najczciej uywane stwierdzenie.
Drug grup by piloci, ktrych poznaam dziki wywiadom. Po kilku niespena
rozmowach z zaznajomionymi pilotami, zapragnam pozna nowych ludzi, usysze cos
innego, dowiedzie si jak to jest w innych firmach turystycznych. Nie wiele si to wszystko
52

zmienia, co si okazao z wywiadw jednak byy one w moim odczuciu o wiele bardziej
ciekawe, czasem nawet szokujce.
Uczestniczyam rwnie w kilku eventach i imprezach dla pilotw i rezydentw
znanych firma turystycznych, gdzie dyktafonem w rku przemierzaam korytarze klubw
nocnych w poszukiwaniu czego. Zapisywaam w notesie badacza

i nagrywaam lune

rozmowy z napotkanymi pilotami podczas imprez firmowych oraz podczas Targw TT


Warsaw, Targw w Poznaniu Tour Salon, gdzie mieli swoje stoiska piloci i prbowali si
wypromowa.
Wszystkich moich rozmwcw dokadnie opisywaam w notesie badacza oraz
przeprowadzaam dokadny wywiad. Poniej prezentuj wzr jednego z pierwszych
wywiadw:

Maria
Data i miejsce wywiadu: Restauracja KFC, 15 Czerwca 2009, godz. 18:30.
By to mj jeden z moich pierwszych wywiadw. Jak tylko zapoznaam si z literatur
obowizkow otrzyman od promotora, zabraam si za przygotowywanie pomocniczych
pyta, ktrych lista osigna rozmiar 3 stron A4. Stresowaam si. Wywiad zaliczam jednak
do bardzo udanych, pomimo mojej niekompetencji. Specjalnie wybraam t pilotk, gdy
wiedziaam, e mnie zagada. Lubi duo mwi, czasem nie na temat, czasem to jest
irytujce, jednak wnosi duo w moj prac i bardzo j urozmaica.
Tabela 6. Zapiski z notesu badacza, Maria

Magnolia
Data i miejsce wywiadu: Kawiarnia Coffe Heaven, witokrzyska. 9 Listopada 2009, godz.
19:00.
Przede wszystkim, to kolejna pilotka, ktra wita mnie ze szczerym i szerokim umiechem.
Daje mi wycinki z gazet, ktre zbieraa przez ostatnie 3 tygodnie, bo tyle mino od mojej
proby o udzielenie wywiadu wycinki dotycz zawodu pilota i turystw oraz ich
zachowania podczas wyjazdw za granic. Jest zdenerwowana, wida, e dyktafon bardzo j
stresuje. Chce abym pytaa j o co, wyczaa dyktafon na czas, kiedy ona si zastanowi nad
odpowiedzi i wczaa go, podczas gdy jej wypowied bdzie pynna jak sama ja okrela.
Prbuj j przekona, e to tylko luna rozmowa, eby mwia swoim, swobodnym jzykiem.
Prosi mnie: "Przeczytaj mi przykadowe pytanie, zadaj mi je, a ja si zastanowi i wtedy
wcz. Co to w ogle bd za pytania, jakiego typu? No czytaj mi pierwsze"
Tabela 7. Zapiski z notesu badacza, Magnolia

53

Reszta rozmwcw zostaa opisana w moim notesie badacza podobnie. Zdajc sobie
spraw, i w tekstach etnograficznych mamy moliwo uycia wielu sposobw dla
zachowania anonimowoci rozmwcy, wybraam jeden z nich nadanie pseudonimw. W
pracy postanowiam wyszczeglni jedynie fikcyjne imiona moich rozmwcw oraz
prawdziwy wiek. W niektrych przypadkach dokadny wiek oraz imi nie jest zostao
poznane, wwczas rozmwcy maj nadany sam pseudonim, na przykad: Globtroter i
orientacyjny wiek, na przykad: okoo 42 lata. 10
W swojej pracy zastosowaam rwnie shadowing (Kostera, 2003) metod, ktra
wedug mnie daje bardzo due moliwoci badaczom i szczyci si wielkim potencjaem.
Byam cieniem Andrzeja podczas wyjazdu do Parya, przez pi dni. Momentami
zamieniaam si w niemale Sherloka Holmesa, kiedy Andrzej spotyka si ze znajomymi
pilotami, a ja nasuchujc notowaam:
Znajoma Andrzeja (pilotka) w Restauracji Flunch, Pary dn. 3 Wrzenia 2009: Andrzejku, rb
tak aby si nie narobi przecie wiesz z czego moesz mie pienidze i dobr prowizj, po
co ty ich po tych darmowych muzeach cigasz. Mam dla Ciebie wietn fuch!
Tabela 8. Zapiski z notesu badacza podczas podry do Parya, wrzesie 2009. Shadowing

W okresie pniejszym, zebrany w ten sposb materia okaza si niezmiernie


przydatny i pokaza wiele ciekawych stron pracy pilota wycieczek, ktrych z wywiadw nie
dowiedziaabym si raczej na pewno.

3.2 Pilot wycieczek i jego rola profesjonalna


W rozdziaach pocztkowych przedstawione zostay niezbdne pojcia turystyczne
wprowadzajce czytelnika do tematu zwizanego z pilotaem wycieczek. Kilka definicji,
ktre przytoczyam powinny w sposb jasny zobrazowa ten zawd. Nie umiaabym jednak
zostawi czytelnikowi samych suchych definicji i ksikowych przypisw, z ktrych to
miaby dowiadywa si o tym zawodzie. Jestem zdania, e nikt tak dobrze nie opisze swojego
10

Zacznik 1 Opis rozmwcw.

54

zawodu jak osoba wykonujca go i nikt nie przedstawi tak doskonale rnych punktw
widzenia jak sami piloci, zapytani o to: kim jest pilot wycieczek?
Magnolia: Jest wszystkim, pilot jest po prostu wszystkim. Trudno jest powiedzie kim
jest, atwiej kim nie jest. Jest kierownikiem grupy, jest przewodnikiem nieoficjalnie,
ale niestety jest czasem potrzeba taka e nim by musi, bo akurat nie ma takiej
moliwoci, eby wynaj. Jak np. w Londynie no to czasem nie ma takiej
moliwoci eby go wynaj przewodnika, ja opowiadam o zabytkach tylko z
autokaru, bo nie mam na wicej czasu. Wic czasami jest tak... no oczywicie
opiekunem, jestem.. i tutaj s rne sytuacje kiedy kto zachoruje, kiedy si zgubi,
kiedy jest gdzie w szpitalu nagle bo i takie przypadki si zdarzay, oczywicie no
jaka jest moja rola? No przede wszystkim reprezentowanie na zewntrz biura wobec
klienta, dopilnowanie eby wszystkie wiadczenia, ktre opaci eby byy
zrealizowane, eby potem nie byo skarg i roszcze, przede wszystkim to. Oczywicie
jestem odpowiedzialna za realizacj programu, przecie to jest chyba najwaniejsze.
Tutaj no wszystko zaley od pilota, wszystko.
Na to samo pytanie, odpowiada lekko zmieszana Barbara:
Barbara: Definicja zawodu pilota wycieczek? No prosz bardzo. Jestem zaskoczona...
Jakby to Jest to osoba, ktra musi mie odpowiedni uprawnienia, ktrych
uzyskanie nie jest najprostsz rzecz, moe byo prostsze wtedy, kiedy ja je
uzyskiwaam ni teraz, bo to nie by egzamin pastwowy, 15 lat temu. Pniej
musiaam go jednak regularnie powtarza w miar jak zmieniay si wadze w
naszym kraju i jednoczenie inne wadze wydaway uprawnienia. Czyli zawd taki
jak inne... Uzyskany, nie w wyniku studiw czy szkoy, tylko kursu pilotw wycieczek.
K.D: Czyli to opis od strony formalnej. A w kilku zdaniach, czym si trudzi pilot
wycieczek?
Barbara: No to jest Kompleksowa opieka uczestnikw wycieczki, odpowiedni
warsztat historyczny przekazywany turystom, czyli wiedza na temat wszystkiego co
odwiedzamy i co nas otacza Opieka, to przede wszystkim, tak. Pomoc turystom,
dyspozycyjno waciwie non stop. Tumaczenie z jzyka obcego na Polski rnych
zagadnie, jeeli nie zrozumiej. Sowem, taka prawa rka kadego turysty, pomocna
do.
Z kolei duo modszy i mniej dowiadczony od poprzedniczek Agustin, zapytany
przeze mnie o swj zawd, opisuje go nastpujco:
Agustin: Tak jak mwi w autokarze, w pierwszej chwili w pierwszej linii jestem
organizatorem - dopinam technicznie ca wycieczk, aby program by zrealizowany
prawidowo, w dalszej mierze jestem...ehm takim przewodnikiem tez po miejscach, w
ktrych si znajdujemy oraz animatorem grupy yyy no i ostatni punkt to taki
opiekun sensu stricte gdyby co si stao, bya potrzebna jaka pomoc medyczna czy
jakie inne wypadki losowe no to jestem te tutaj jako taka osoba odpowiedzialna za
t sfer (...). To jest 24h/dob praca. Zawsze na pocztku wycieczki telefon
komrkowy podaj te do mnie no i zawsze kontakt jest. Spotykam si z opiniami...
z perspektywy turysty wiesz, to moe wyglda to tak, e mam prac marze, e jest
55

wszystko po prostu cudownie i piknie i wszyscy no tylko pozazdroci... Mog mi


zazdroci, rzeczywicie. I z perspektywy podrujcego, wyglda to ta, e mamy
fajn wycieczk i ja mam fajna prac i jest wszystko fajnie. Ale ludzie generalnie nie
widz na dobr spraw, co za tym stoi, e... ty generalnie pocigasz za wiele
sznureczkw, o czym ludzie generalnie nie wiedz, bo ty dziaasz w tle po prostu eby
wszystko adnie piknie wygldao, tak... no i wanie dobry pilot, wedug mnie to
wanie tak organizuje imprez, e nie wida tego nakadu pracy poniewa masz to
ju tak tam wszystko opracowane i dopracowane, e wychodzi tobie to
bezproblemowo, take ludzie, turyci tego nie widz.
Najstarszy z kolei wiekiem oraz staem pracy Marian opowiada, o swoim zawodzie i
definiuje go w sposb do podobny, aczkolwiek pokazujcy kolejne nowe spojrzenie na
profesj:
Marian: Drogie dziecko to jest zawd z pasj, ale najtrudniejszy na wiecie, wiesz
mi lub nie. Jako pilot odpowiadasz, bowiem za wszystko, czyli za to co robi biuro na
przykad. Za hotele jakie ci dadz, za ewentualnych przewodnikw, o ile sama nim
nie jeste bo tego wymaga sytuacja a przecie ustaw znasz, jak ty po turystyce
jeste i teraz to zarzdzanie to tam jest duo prawa, ale wiesz tak to jest jak by
czasem nie powinno Ja jestem pilot, przewodnik, animator, siedem w jednym.
Myl, e to tylko u nas tak... Albo za autokar te, wiesz na co ty nie masz
generalnie wpywu, bo ty dostajesz to, zastajesz taki stan, jedziesz do tego hotelu
bo... no, bo taki hotel zakontraktowao biuro, jedziesz z takim autokarem, bo... taki
biuro zakontraktowao, take ty musisz jakby to tak wszystko nakrca turystom, e to
jest wszystko piknie zgrana cao i jest wszystko doskonale funkcjonujce.
Najlepiej jeeli co nie do koca sprawnie i fajnie funkcjonuje, to najlepiej...
zadaniem pilota wtedy jest aby retuszowa pewne rzeczy. To musi wszystko by tak
przedstawione aby wygldao, e tak miao by od pocztku, rozumiesz? To moja
rola. Oczywicie pewnych rzeczy nie da si ukry, jak jest na przykad awaria
autokaru to ludzie widz, co si dzieje to ja tego nie ukryj, ale najlepiej to jakbym
wtedy zrobi wszystko tak, jaki dodatkowy fakultet co, eby oni nie zauwayli tego.
No ale czasem jak mwi nie da si ukry i widz, e tam nie dziaa klimatyzacja czy
koo si rozwalio, to ja przecie ich nie bd wachlowa i mwi, e to punkt
programu czy nie bd udawa koa, rozumiesz. Jak co wiem z wyprzedzeniem, e
co bdzie nie tak to jestem w stanie z wyprzedzeniem zadziaa eby grupa
niekoniecznie w 100% poznaa ca, prawdziw histori, raczej tak to ukoloryzowa
i sprzeda, jakby tak wanie miao by.
Prbujc podsumowa i wymienione przez moim rozmwcw definicje, mona
zauway kilka istotnych punktw, ktre si rysuj, ujmujc zjawisko w pewn cao. Przede
wszystkim piloci mwi o swoich obowizkach stawiajc je na najwyszym szczeblu
definiujc swoj prac. Jest to zgodne z tym co mwi ustawa o usugach turystycznych.
Wszyscy piloci podkrelaj jak wane s w przypadku ich pracy obowizki opiekucze.
Naley wic zauway, i maj waciwie nienormowany czas pracy, gdy podczas imprezy
turystycznej musz by dyspozycyjni przez 24 godziny na dob. Oznacza to moliwo
kontaktu z pilotem, jeli zajdzie taka potrzeba o kadej porze dnia i nocy. Grupa powinna
56

zawsze wiedzie gdzie znajduje si pilot, zna numer telefonu oraz pokoju w ktrym mieszka
podczas pobytu z turystami.
Podkrelaj rwnie, i ich zawd jest trudny i tylko osoby o mocnych nerwach i
siach psychofizycznych dadz rad przetrwa.
Irmina: Czasami jak jad na dug wycieczk i wycieczka trwa 23 dni, jest trzydzieci
- par osb, to tak rednio rzecz ujmujc, kadego dnia jeden ma dzie kryzysowy, a
ty nie moesz mie. Nie obchodzi ludzi to e jestem zmczona, mam dla nich by i
koniec. Wiesz, to e gdzie byam na wycieczce, to ja rozumiem e ich nie obchodzi,
bo to my si podejmujemy tej pracy i wiemy czy w cigu doby nasz organizm si
zregenerowa, czy jak dzi wrcimy z Maroka to jutro moemy lecie do Chin, to
nasza decyzja i ludzie nie mog by zasypywani naszymi pretensjami, e jestemy
zmczeni. Ale ludzi nie obchodzi, e na przykad no jeste ju... zamy wstajesz
razem z nimi o 5:00 - 6:00 i gdzie tam do godziny 20:00 - 21:00 cigle co tam
opowiadasz, mwisz. Jak na chwil przestajesz na przykad mwi, to zaczynaj
ciebie pyta i Ty nie moesz powiedzie, e zamkna biuro, e teraz jest przerwa na
odpoczynek, wolne i paradoksalnie jeszcze wiesz, ja zawsze mwi tak,
paradoksalnie: im jeste lepszy tym masz mniej czasu dla siebie, dlatego e wiele
osb naprawd z dobrego serca zapraszaj Ciebie na rozmow, czy tam ewentualnie
kaw, nawet na piwo no zamy i w sumie no nie bardzo moesz odmwi, bo
poniekd ranisz dobre serce turystw, szczeglnie kiedy impreza trwa duej, wic
tak naprawd oni s na tej wycieczce, 7 dni, 14 dni, a Ty nie raz p roku i wiesz
kady stara si by dla Ciebie miy, bo Ciebie akceptuj, kupuj Ciebie i chc z Tob
jeszcze wicej przebywa, no ale oni pniej wyjedaj, maj odpoczynek po takiej
wycieczce, a Ty musisz wanie dla nastpnej grupy by wiea, nie moesz uy
argumentu e ja ju jestem na dziesitej wyprawie i dajcie mi spokj, no nie moesz
tak powiedzie.
K.D: Czyli pilot musi by dla turystw 24 godziny na dob, siedem dni w tygodniu
jak infolinia? [miech]
Irmina: [miech] Dobre porwnanie! No c Pilot jest dyspozycyjny 24h na dob,
a pracuje nacie na dob ja tak bym to uja.
Nigdzie jednak, w adnej umowie, ktr podpisuj piloci z biurami, ktre ich
zatrudniaj nie ma zapisu, e musz by dyspozycyjni waciwie ca dob dla swoich
klientw. S wic rwnie w pewnym sensie usug, za ktr klienci pac i od ktrej
wymagaj pewnym konkretnych dziaa. Czsto zapominaj, e ta usuga to zwyky
czowiek.

57

3.2.1.Egzaminy, specjalizacje, kursy i kursiki


Zgodnie z uchwalon przez Sejm RP Ustaw o usugach turystycznych, aby zosta
pilotem wycieczek krajowych i zagranicznych, naley zda egzamin pastwowy w Urzdzie
Marszakowskim, prowadzony przez Wojewdzk Komisj Egzaminacyjn. Oprcz tego,
zgodnie z art. 22 ustawy, owe uprawnienia otrzymuj tylko osoby penoletnie, ktre
ukoczyy szko redni, nie s karane i posiadaj stan zdrowia, ktry umoliwia im
wykonywanie tej pracy. Artyku ten mwi, o jeszcze jednym wanym punkcie, jakim jest
odbycie szkolenia teoretycznego i praktycznego oraz zdaniu egzaminu. Licencja jest bowiem
niezbdnym warunkiem wykonywania tej pracy. Dodatkowe kursy i specjalizacje jakimi
piloci wycieczek s zainteresowani aby pogbia swoj profesj, podejmowane s ju po
zdaniu egzaminu waciwego.
Jednak, nie wszyscy piloci, z ktrymi miaam przyjemno rozmawia, posiadali owe
uprawnienia. Jeden z moich rozmwcw od siedmiu lat pracuje w biurze turystycznym i
dorabia jako pilot wycieczek, bez legitymacji i odpowiednich uprawnie, natomiast jest w
trakcie robienia kursu.
K.D: Jak to? To tak mona? Nie zda egzaminu i dosta grup to dua
odpowiedzialno.
Adam: Oczywicie, e tak. Ale to tak samo odpowiedzialna praca jak kada inna.
Rozumiem, e gdybym by lekarzem i mia przeprowadzi operacj wyrostka
robaczkowego i nie mia uprawnie to mgby by problem.
K.D: Ja to widz podobnie.
Adam: [miech] Tak, bo to jest podobne. Tylko gdybym wyci tych lepych kiszek
nie wiem ile w yciu, to ju by mi byo obojtne czy mam papierek czy nie. Kwestia
tylko tego co za to grozi jak ci nakryj. Rozumiesz? Jeli wykonuj ju ten zawd od
tylu lat, jed z grupami, prowadz biuro podry waciwie, to ja znam ten biznes.
Zapisaem si na kurs i robi go ale ja najzwyczajniej w wiecie nie mam czasu na
to. Uwaam to zreszt za dziwne wymogi. Taka osoba jak ja jest o wiele bardziej
godna zaufania ni wieak od razu po kursie. Ja sobie poradz ze wszystkim ju, a
on z niczym jeli co bdzie nie wedug planu to on ley, a ja mimo e bez
papireczkw, kursikw, legitymacyjek ja wiem co robi.
Co za to grozi? Po rozmowie z Magnoli, mogam dowiedzie si wicej na temat
egzaminw od strony Komisji, gdy regularnie w niej zasiada i egzaminuje kandydatw na
pilotw. Rozwiaa rwnie wszelkie wtpliwoci na temat czy warto czy nie mie
uprawnienia i podchodzi do tematu przepisowo:
58

Magnolia: Jestem w komisji egzaminacyjnej. To moje kolejne zajcie, taki odam od


tego, co wiesz ju... Czyli od zwykego pilotowania. W komisji egzaminacyjnej s
ludzie jakby z rnych rodowisk. Czyli ze rodowiska pilotw... czyli jakby Urzd
Marszakowski prosi o wydelegowanie kogo, kto jest praktyczny, kto pracuje w tym
zawodzie no i ma dowiadczenie. S ludzie, ktrzy... wykadowcy, z kursw, ludzie,
ktrzy prowadz biura podry i s zwizaniu z turystyk, wykadowcy
uniwersytetw sztuka, geografia, rozumiesz.... Faktem jest, e nasze
stowarzyszenie11 dopominao si wrcz eby bra udzia w takich egzaminach,
poniewa co moe wiedzie o pilotau pani, ktra siedzi za biurkiem prawda...
najlepiej wie pilot, ktry ma dowiadczenie. Take na praktycznych egzaminach my
jestemy bardzo, bardzo pomocni. S trzy czci egzaminu, ja jestem w kadej.
Pierwsza cz egzaminu to s testy, czyli normalne pilnowanie eby nikt nie ciga,
pniej poprawianie bdw, praca w komisji jakby... jest tego duo. Ostatnio
zdawao 120 kandydatw no to jest duo pniej poprawiania... i tego samego dnia
trzeba sprawdzi i poprawi, eby tego samego dnia byo wiadomo, kto zda a kto
nie, kto ma przychodzi nastpnego dnia na ustny a kto nie. To kwalifikuje jakby, ten
test do nastpnego etapu, czyli ustny. Pniej jest ustny, no to geografia, jest co z
przepisw z ustawy, co z praktycznego, praktyczne pytania.
K.D.: Duo oblewa pani kandydatw? [umiech]
Magnolia: Musz powiedzie, e jest duo kandydatw bardzo dobrze
przygotowanych. Ja myl, e wikszo z nich, teraz, to s absolwenci szk
turystycznych. Oni maj no jakby atwiej, bo przez trzy lata obcuj ze zwrotami i
sownictwem fachowym, turystycznym, a pniej robi kurs czy uczelnie w ramach
specjalizacji oferuj. Prawdopodobnie oni maj w obowizku skoczenie jakiej
specjalizacji. Kiedy byo inaczej, trzeba byo si na ten kurs zapisywa, czsto
godziny nieba rdzo pasoway i finansowo nie byo jako atwo, bo ten kurs to okoo
1200z kosztuje, wic nie kadego sta, nie kadego. I jed pniej tac bez
uprawnie i legitymacji. Ja to w ogle nie wiem kto takie baracho za
przeproszeniem zatrudnia! Mog mu cofn moliwo wykonywania tego zawodu
nawet do koca ycia, jak si co stanie, a on nie bdzie mia dokumentw. Co bdzie
znaczyo, e nie jest penoprawnym opiekunem. Do tego kary finansowe i rne takie.
K.D: Rozumiem, czyli nie warto jest ryzykowa.
Magnolia: Absolutnie nie! No, a sam egzamin i komisja c... no komisja jest
umiechnita, mia. To nie jest w naszym interesie eby oblewa. ycie zweryfikuje
tych pilotw. No, ale wiesz, jak mi radosna i umiechnita dziewczynka przychodzi i
mwi, e ona nie wie, co to jest voucher... no to niestety. Bez przesady jak to mwi,
bez przesady. Tak jak mwi, wikszo robi, bo jest w szkole turystycznej no i
wydaje mi si, e to jakby wykadowcy ich pchaj czy moe jest to obowizkowe, a
pniej nie jed. Ale czy duo oblewamy? Nie, musze powiedzie, e ostatnio,
byam... w padzierniku i z mojej komisji, ja miaam 35 osb ktre zdawao, musz
powiedzie, e 80% to byli ludzie z samymi pitkami. Ale to tylko my tak mielimy. W

11

Stowarzyszenie Pilotw Wycieczek Krajowych i Zagranicznych.

59

nastpnych komisjach pamitam, e byo tak, e kto przyszed, zobaczy pytania i


zrezygnowa, kto nie przyszed na egzamin, ale to s jakby procentowo... 2%.
K.D.: A czy trudny jest ten egzamin teraz?
Magnolia: Czy trudny jest? No wszystko musisz wiedzie w sumie, jest duo
materiau i nie wiadomo, z czego zapytaj. Moe by savoir vivre, geografia, na
przykad zabytki Norwegii i moe by trzecie pytanie na przykad mniejszoci
narodowe i etniczne w Polsce... albo co z ustawy. Mzg musi pracowa szybko,
sprawnie. Do tego oceniana jest osobowo.
Informacje te uzupenia Oliwia, rwnie zasiadajca w Komisji Egzaminacyjnej.
Opowiada ona ciekawe historie dotyczce osb ubiegajcych si o nadanie uprawnie
pilockich. Materia ten w szczeglnoci stanowi ciekawe uzupenienie poza oficjalnymi
wymogami stawianymi kandydatom na pilotw wycieczek, o ktrych mona przeczyta w
wielu poradnikach, podrcznikach, ksikach czy chociaby ustawach.
Oliwia: atwo nie jest, ale te pamitam, e dziewczyna wylosowaa pytanie o
witach Wielkiej Nocy w Polsce i wyobra sobie, e nie miaa pojcia. No
wiedziaa, e co... e pisanki, e zajc, e jajka i tak dalej, ale nie wiedziaa nic poza
tym i pamitam, e zacza sowami: Drodzy Pastwo, ja nie bd Pastwu mwi o
Wielkanocy w Polsce, ja mam co lepszego! Opowiem Pastwu jak to jest w Afryce,
jak si obchodzi wito... i tu wiesz nie pamitam, ale zupenie nie na temat, zupenie.
Umielimy si, ale zdaa na pitkach, bo miaa charakter i umiaa si nam sprzeda.
Z drugiej strony czasem myl, e to takie dziwne i odpowiedzialne. Jest nas tylko
czwrka a mamy decydowa o losach jakich ludzi. Czasem to ich najwiksze
marzenia, chc je speni... praca marze, jak to mwi. A my ich oblewamy,
zaamuj si i nie wiadomo co... A czasem, kto wylosuje taki atwy zestaw, nauczy
si po ebkach i akurat prosty zestaw, taki, jaki umie i mu pasuje, a kompletnie si do
tej pracy nie nadaje, gubi si pniej i turystw przy okazji, no a my c no nie
wiemy, co i jak. Ale nie wymylono lepszego sposobu, eby przeegzaminowa ludzi,
ni ten trzydniowy egzamin. Na razie trzymamy si tego, pewnie lada dzie znw co
wymyl nowego, ustawy jakie przepisy.
Wiedz na temat egzaminw uzupenia jeszcze Magnolia, to kolejny przykad i opis
tego jak jest w rzeczywistoci na egzaminie nie jak opisuje podrcznik. Pilotka przekazuje
informacje o tym jak ona czuje si w roli egzaminujcego i jak ocenia kandydata.
Magnolia: Zdarza si, e kto tak: losuje jedno pytanie, nie... nic nie wie, drugie nic
nie wie, a trzecie zaczyna si jka, pata, no to ju w ogle dyskwalifikacja
nastpuj. Ja miaam osob ktra przeczytaa jedno, drugie i trzecie pytanie i
powiedziaa, dzikuj poddaj si i wysza, takie miaam osoby, ktre po prostu
powiedziay... no nie ten. Albo te s takie osoby ktre po trzy cztery razy ju zdaj i
sie je pamita, no ale jak nie wiedz po raz kolejny podstawowych rzeczy... Przykro
mi, przeywam to pniej. Ja nie pamitam jak to byo u mnie jak zdawaam, to ju
byo tyle lat temu, ale za pierwszym razem. Ale to by taki stres potworny... Gdybym
wiedziaa, e nie ma si czego ba... wtedy sie baam, stres jak nie wiem, ale przecie
60

nic sie nie stanie jak si nie uda, mona kilka razy zdawa. Tylko to kwestia jaka
finansowa, nie pamitam ju teraz ile to kosztowao.
Przeledzone zostay wypowiedzi egzaminujcych. Nie mogabym nie zapyta
zdajcych, nie tylko modych, ktrzy podejmowali walk z egzaminem w stosunkowo
niedalekim czasie, ale te i tych starszych wiekiem i dowiadczeniem pilotw. Z punktu
widzenia zdajcego, sprawa wyglda tak jak opisuj j Halina:
Halina: Pamitam jak na egzaminie przewodnickim pamitam, jaki ja miaam
stres. Przewodnicki to tak samo zdaje Pani jak pilocki, ale jest trudniejszy. Przecie
to jest i architektura i jest wiedza o... mnstwo! Ja przez wiele miesicy chodziam na
wykady przecie! Take on si zacz w listopadzie chyba... na pocztku listopada...
a w maju zdawaam egzamin... jako tak. I ja wiem, co czuj ci ludzie, bo tego byo
tyle, e jak przyszed egzamin to ja po prostu byam w szoku, ja nie wiedziaam, co...
jak si tego uczy i czego. I tutaj jest... ja powiem tak, e jak nie odpowiesz na jedno
pytanie to wiesz, jako tam si cignie, jako tam si wiesz naciga eby, eby no
nie pasowao Ci to pytanie, nie musisz tego wiedzie, no ja rozumiem. A inne znasz,
na inne znasz odpowied, to wtedy wycigaj Ci.
Piloci, z ktrymi rozmawiaam to w wikszoci osoby z wyszym wyksztaceniem,
jednake zdarzaj si rwnie i tacy, ktrzy posiadaj wyksztacenie rednie. Kady z nich
zna przynajmniej jeden jzyk obcy biegle, posiadajc tym samym zdany pastwowy egzamin
i wpis do legitymacji pilota wycieczek potwierdzajcy znajomo jzyka obcego. Kady z
pilotw, specjalizuje si w geografii turystycznej wiata, w wybranych przez siebie
kierunkach. Wikszo z nich w Europie, posiadajc ogromn wiedz na temat pastw, ktre
odwiedzaj ze swoimi turystami, ktr stale pogbia.
Michalina: Wiesz jak to jest modzi, to pdz na zabicie karku. Chtni s i dni
wiedzy to i te kursy rne kocz i uprawnienia rne zdobywaj. Mnie si ju nie
chce w to bawi, ale to jest potrzebne, bo wszystko si zmienia i jakby wszystko to
idzie do przodu i jak stoisz w miejscu to jakby si cofasz, bo to jest prosty rachunek
jak ja stoj, a inni id w przd to ja si faktycznie cofam i mnie nie chc ju na rynku
zatrudnia. Wiadomo, e mj jeden angielski to jest nic w porwnaniu z tym co te
dzieciaki teraz potrafi.
Piloci uwaaj wic doksztacanie si za niezbdne aby przetrwa na rynku pracy, a
modsi sdz i jest to obligatoryjne aby t prac po prostu dosta:
Adam: Mam duego farta, bo wychowaem si w Brazylii waciwie, mwi po
portugalsku, hiszpasku, angielsku, rosyjsku troch te i podstawy znam
francuskiego to znaczy w sumie miaem dziewczyn z Francji, ja si dogaduj bez
problemu tylko gramatyka nie bardzo [miech i zakopotanie]
K.D: To imponujce, jestem pod wraeniem. Czy to Ci pomaga w twojej pracy?
61

Adam: Wiesz, ja nie bior tego wszystkiego tak mocno na serio. Ja dopiero id na
studia, bo rok przebalowaem powiem szczerze, a tego pilota to zrobiem od tak
sobie. Ja wiem, e jestem leniwy, ale to jest taka fajna praca Mam na myli to, e
ja naprawd mam szczcie, bo w zimie, o tak jak teraz Ja jad na snowboard za
chwil do Val Thorens i mam opacone i zapacone za to. Chopakw skrzyknem
ju i jest na serio fajny czas spdzony. Ja zrobi ten kurs pilota tylko i te wpisy z
jzykami do legitymacji i nic poza tym, bo ja wiem, e ja tym bij na gow innych.
Inne podejcie do tematu ma Magdalena, ktra opowiada o swojej nauce i kursach
jakie przesza aby by tym kim jest obecnie. Wszystkie te kwestie zwizane s na pewno z
rnymi osobowociami i ambicjami moich rozmwcw. Kady ocenia temat dodatkowych
kursw i specjalizacji bardzo indywidualnie.
Magdalena: Ja na stae mieszkam w Meksyku, mam tutaj ma i dziecko i jestem
bardzo szczliwa, ale pracowaam na to aby biuro z ktrym pracuje chciao mi a
tak zaufa.
K.D: Na czym polegaa ta praca?
Magdalena: To bya bardzo cika harwka, cika droga do przejcia, jakby. No
wic, na pewno wiesz, e wszystko si zaczyna od egzaminu. W yciu w caej mojej
karierze naukowej, przez pi lat studiw wyszych i dwa lata tutaj, w Meksyku, nie
zdawaam niczego podobnego nic tak trudnego jak egzamin na pilota wycieczek.
Pniej robiam kursy na incentivey , na VIPy, na seniorw Rne. Opacio mi
si.
K.D: Moesz mi wyjani czym s takie kursy?
Magdalena: No tak, to na incentivey, czyli w sumie troch poczone z VIPami, bo
to zwykle biznesowe grube ryby przyjedaj, musisz wiedzie jak obsugiwa takiego
delikwenta, bo to nie jest taki nasz synny Polaczek co to lubi zje i wypi. Tu masz
sale konferencyjn, odpowiednie jakie bankiety, inne Nie mwi, e nie pij.
Kiedy nawet jeden poprosi mnie abym zamwia mu pani do towarzystwa przecie
na Mazurach jak z nimi byam Nie zapomn tego nigdy! Pniej to si powtrzyo
par razy w sumie Wic, no nie mwi e to jest wpisane w obsug takich grup
[miech], ale rne rzeczy si zdarzaj. Ucz Ci savoir vivre, bo czasem trzeba je
pitnastoma widelcami z grup, musisz si umie zachowa. Rozumiesz? To s takie
specyfiki. Seniorzy te, no musisz z tak grup wyglda niezbyt adnie i najlepiej
aby bya starsza i grubsza To ciko wyjani, ale to jest psychologia pracy z
takimi ludmi szedziesit plus. Na tych kursach o, wanie, masz psychologi, no i
tam ci mwi, e senior le si czuje jak obsuguje go taka super laska w obcisych
dinsach i krtkim topie, bo czuje si le, smutny jest e ju on tak nie wyglda.
Dobrze jest si interesowa wszystkim, polityk, wszystkim eby z nimi rozmawia.
Z nimi czy tamtymi, VIPami. Oni lubi jak masz swoje zdanie, lubi jak jeste
oczytana, jak si z nimi kcisz i moesz im powiedzie inne stanowisko. Tego nie
tylko na tych kursach ucz, ale te w sumie ycie tego jakby uczy, nie?
62

Ciekawie wypowiada si take w temacie Agustin. Jest to zupenie odmienne


stanowisko ni to przy ktrym obstaje Magdalena. Obie wypowiedzi jednak, skaniaj do
mylenia.
Agustin: Przecie, te kursy to jest pic na wod i naciganie kasy. Studiujesz?
K.D: Tak, kocz wanie prowadz badania do pracy magisterskiej [miech]
Agustin: Fakt [miech]. Ale w czym rzecz Lubisz te studia, podoba Ci si to
wszystko co studiujesz? Nie masz czasem rzuci tego wszystkiego, bo co na kadych
studiach mamy jak bezsensown socjologi, psychologi obojtne zarzdzania
psychologia, psychologia sportu, psychologia w turystyce gupota.
K.D: No ja nie miaam teraz socjologii, ale chyba to w jakim celu jest wykadane
Agustin: No wanie w jakim? Tylko dla papierka, eby pniej skoczy te studia,
mie w CV wyksztacenie, a o tych psycho- i socjo-badziewiach dawno zapomnisz,
gwarantuj. Tak samo jest z dodatkowymi dodatkowo patnymi kursami. Ja nie
inwestuj w nic poza jzykiem, bo w to warto. Ale kursy specjalistyczne, o nie nie nie.
Nie dam si w to wrobi i zotwki na to nie wydam.
K.D: Nie uwaasz, e moesz si tam czego wicej dowiedzie, e moe by
ciekawie?
Agustin: Wtpi. ycie Ci uczy obsugi grup, nie kurs. To tylko robisz dla papierka i
eby si adnie zaprezentowa na rozmowie kwalifikacyjnej. Nic poza tym. Takie
kursy to jest kolejne 1000z w plecy, a szansa albo raczej gwarancja, e to ci si
zwrci nie jest stuprocentowa.
Piloci wycieczek bardzo rnie podchodz do spraw zwizanych z przyuczeniem
do ich zawodu. Niektrzy chtnie inwestuj w kursy, dodatkowe szkolenia dla siebie. Inni
s cakowicie przeciwni, a jeszcze inni sdz, e nie maj wyjcia, bo od tego uwarunkowane
jest ich zatrudnienie:
Klaudia: Ja bez tego [kursw] to nie mam co nosa wyciubia i CV wysya. Tylko
si omiesz. Takie s realia, brutalne do niestety.
Jedno jest pewne aby by pilotem w wietle prawa potrzebna jest legitymacja, ktr
otrzymuje si po przejciu odpowiedniego kursu. Nie wszyscy z moich rozmwcw j
posiadali, jednake wikszo tak. Brak jej grozi kar oraz odebranie moliwoci
wykonywania tego zawodu. Poniej prezentuj wzr legitymacji pilota wycieczek:

63

Rys. 4 Wzr legitymacji pilota wycieczek


rdo: Kruczek 2008, s. 321

Rys. 5 Wzr identyfikatora pilota wycieczek


rdo: Kruczek 2008, s. 321

64

3.2.2. Prawa, obowizki i odpowiedzialno


W ostatniej dekadzie ubiegego wieku, nastpia istotna zmiana regulacji prawnych,
ktre okrelay zarwno definicje jak i

precyzoway obowizki i zadania nalece do

wykonywanych przez pilotw wycieczek. Zmieni si nie tylko dotychczasowy podzia na


pilotw krajowych i zagranicznych, ale przede wszystkim, na osoby, ktre wykonuj ten
zawd, naoono szereg nowych obowizkw.
Barbara: Zdaam egzamin i uzyskaam uprawnienia 15 lat temu. Pniej musiaam
go jednak regularnie powtarza w miar jak zmieniay si wadze w naszym kraju i
jednoczenie inne wadze wydaway uprawnienia. Ale to ju nie byy egzaminy za
kadym razem powiedzmy merytoryczne, tylko powiedzmy co skrconego, ale ze
wzgldu na te zmiany, nastpowaa weryfikacja uprawnie pilotw wycieczek.
Przechodziam j jeszcze po zdaniu kursu, egzaminw przechodziam j
dwukrotnie. W tej chwili s to uprawnienia pastwowe, to ju na szczcie nie musz
przechodzi, ale przechodziam przez trzykrotn wymian dokumentw na
przestrzeni tych pitnastu lat. Ostatnia miaa miejsce osiem lat temu.

Warto zauway, i rwnie po wejciu Polski do Unii Europejskiej, nastpio wiele


radykalnych zmian dla pilotw wycieczek, polegajcych miedzy innymi na wykonywaniu
zada pilota wycieczek przez osoby nie posiadajce obywatelstwa polskiego.
Irmina: Nie nale do osb, ktre nie lubi lub boj si zmian. Nie jestem mocno
konserwatywna, zwaszcza, e po tych wszystkich roszadach teraz obcokrajowcy
mam na myli nie posiadajcy obywatelstwa polskiego piloci, mog spokojnie u nas
pracowa i my przecie te. Jak ja znam niemiecki biegle to mog w Niemczech by
tamtejszym pilotem. No tylko, e to zaatwianie i ta biurokracja, powtarzanie tych
egzaminw to mnie wykaczao nerwowo.

Obecnie, podstawowym aktem prawnym w omawianej dziedzinie, wedug ktrego


dziaaj i funkcjonuj piloci wycieczek jest ustawa z dnia 29 sierpnia1997r. o usugach
turystycznych. Jak ju zostao wyjanione we wczeniejszych rozdziaach teoretycznych, za
pilota wycieczek uwaa si osob reprezentujc organizatora turystyki i towarzyszc
uczestnikom imprezy turystycznej, czuwajc nad sposobem jej wykonania oraz sprawujc
opiek nad uczestnikami. Mwi o tym ustawa o usugach turystycznych (art.3, pkt 7b).
Definicja ta konkretnie okrela zadania pilota, do ktrego naley sprawowanie w imieniu
touroperatora, opieki nad uczestnikami w niezbdnym zakresie, ktre wynikaj z zakresu
caej imprezy, czuwanie nad sposobem wykonywania usug wiadczonych na rzecz
65

uczestnikw oraz przyjmowanie od nich reklamacji, jeeli co jest niezgodne z ich


oczekiwaniami lub w przypadku jej niezaatwienia, niezwoczne przekazanie jej
organizatorowi (art. 20, ust. 4) Pilot wycieczek reprezentuje take organizatora turystyki
wobec kontrahentw wiadczcych usugi w trakcie trwania imprezy (art. 20, ust. 3).
Alicja: Wiadomym jest, e mamy obowizki, kady jakie ma podpisujc umow, czy
jakie tam zobowizania tak? Ustawa o usugach turystycznych to reguluje, ale
wie Pani, szkoda e my musimy si stosowa do niej, a inni Mam na myli, e
bezprawie sobie funkcjonuje. Ja to pani opowiem wszystko. Zaczyna si od
legitymacji i uprawnie, wiadomo, e bez nich narzucaj nam kosmiczne kary,
odbieraj moliwo wykonywania zawodu okej, to jest jasne. Czyli mamy
pierwszy obowizek zdania egzaminu i posiadania legitymacji aktualnej. Nastpnie
obowizek bycia tumaczem, czyli jakby ju troch schody si zaczynaj, ale okej
jestemy, tumaczymy, mamy wpisy do legitymacji, wic problemu nie ma.
Oczywicie to e obowizek opieki nad uczestnikami, to jakby jasne. To w ogle jako
pierwszy punkt, nie podlega to wic dyskusji.
K.D: Czyli zaczynamy od opieki, co to dokadnie znaczy?
Alicja: To znaczy praca 24 godziny na dob, to znaczy e obojtnie o ktrej godzinie
co by si stao i o jakiej porze, ja jestem gotowa pomc, opiekowa si, by. Jak si
zamie pani paznokie, ja musz z tak sam powag jej pomc i doradzi co ma
robi, jak w przypadku zamanej nogi.
K.D: Rozumiem. Czyli opiekun w bardzo szerokim tego sowa znaczeniu?
Alicja: Bardzo, nawet za bardzo. Realizujemy wycieczk zgodn z programem, to te
nasz obowizek. Mamy program, klienci maj umowy podpisane i my punkt po
punkcie realizujemy to za co zapaci. Niedopuszczalne s adne odstpstwa, chyba
e dodatkowe atrakcje, co extra. Wtedy s zadowoleni, albo napisz reklamacj e
za duo widzieli i program obciy ich krgosup, wobec czego domagaj si zwrotu
dwunastu tysicy euro za uszczerbek jaki nastpi na ich zdrowiu przez pilota
[miech]. Tak si zdarza! Prosz nie robi oczu takich, tak si zdarza. Klienci tacy
s.

Pozostajc w temacie reklamacji, ktre s przecie powszechne niemale we


wszystkich usugach z jakich klienci maj moliwo korzysta (a pilota wycieczek zalicza
si do usug), poczynajc od sprztu AGD, poprzez samochody, a na wakacjach wanie
koczc, okazuje si, e rwnie do obowizkw pilota wycieczek naley takowe reklamacje
przyjmowa i akceptowa bd nie.
Dariusz: Tak - musimy przyjmowa reklamacje, to si zgadza. Nawet ten, nawet w
ustawie to jest chyba jest, tak myl. To jest tak, e jak biuro z ktrego klient kupi
wycieczk, daje na przykad wemy hotel trzygwiazdkowy, a w umowie klient ma
cztero, to on pisze reklamacj, choby na papierze toaletowym, ale na pimie ma by
66

i ja, jako pilot powiadczam, e takie co miao miejsce lub nie. My na szczcie nie
rozpatrujemy tych reklamacji, klient moe sobie je pisa lub nie, jeli tylko chce. To
znaczy wiesz, oni reklamuj na przykad pknity kafelek w toalecie, ja ich
uspokajam, tumacz, chc wyjani, a oni nie i koniec piszemy. Wiadomo co to za
typ, jak ja to mwi wydbiacz. Jedzie na wakacje i zamiast odpoczywa, tylko si
rozglda co by tu i gdzie by tu mam na myli wydbi od biura, od organizatora.
Pknity kafelek o super! Zapisujemy, robimy zdjcia, dramatyczne, e dziecko si
prawie skaleczyo i zarazio jakim tyfusem itd. itd. a to kafelek powiedzmy na 1cm
pknity. Za chwil, obok naszego pokoju, chodzi mrwka. Wielki, niewyobraalnych
rozmiarw gigant, potwr reklamacja, w pokoju hotelowym mielimy due czarne
robaki. I co ja mam podpisa to? No niby mam taki obowizek i musz, ale czy to ma
jaki sens? Wiadomo e czasem to i susznie te reklamacje pisz. Czasem lec do
wymarzonego hotelu, planuj z rocznym wyprzedzeniem wakacje, a tu masz babo
placek. Na miejscu zupenie nie to. Wtedy my piloci i rezydenci te, stajemy na rwne
nogi i dawaj! Zaatwianie z biurem w polce i kontrahentem na miejscu jakiego
odpowiedniego zakwaterowania dla nich. I wtedy to ju po bandzie,
piciogwiazdkowe tylko wchodz w gr i tylko all inclusive. I susznie, te bym
wyszarpywa co si da w takim przypadku, ale te kafelki i inne stare meble, za mao
zielone saaty, czy za gorco w Egipcie w lipcu no to, to bym si wstydzi. Ja nie
podpisuj tego wtedy.

Dariusz wyjania wic w sposb bardzo obrazowy, co dzieje si jeeli klienci s


niezadowoleni z obsugi na miejscu i jak wyglda i przebiega proces skadania reklamacji. Jak
si okazuje, zaczyna si od pilota wycieczek, wic przyjmowanie ich to kolejny obowizek
naoony na wykonujcych ten zawd.
Podsumowujc, wyrniamy formalnie, nastpujce obowizki pilota wycieczek:
1. Obowizek roztaczania opieki w niezbdnym zakresie nad uczestnikami imprezy
turystycznej,
2. Obowizek zrealizowania wszystkich wiadcze zawartych w umowie i przewidzianych w
programie imprezy turystycznej,
3. Obowizek przyjmowania reklamacji skadanych przez uczestnikw na miejscu, w trakcie
trwania imprezy turystycznej, ktre dotycz realizacji wiadczonych usug na ich rzecz,
4. Obowizek penienia funkcji tumacza
5. Obowizek penienia funkcji przewodnika oraz informacji krajoznawczej.
Piloci wycieczek doskonale zdaj sobie spraw z regulacji prawnych, ktrym
podlegaj oraz z obowizkw jakie s im narzucane. Organizatorzy z reguy bardzo surowo
patrz na ich wykonywane obowizki oraz czy wszystkie zostaj spenione. Piloci denerwuj
67

si jednak, i nie dziaa to w obie strony. Chcieliby bowiem, aby mocniej akcentowa i
respektowa ich prawa, a nie tylko obowizki.
Alicja: Co z tego e ja si narobi jak gupia jak mi nikt nawet za to nie podzikuje,
tylko pretensje jeszcze dzikie bd. Mi podczas imprezy przysuguj rne prawa i
rne dobra, tak bym to nazwaa. Na przykad, ja te musz je i spa i to e
jestem pilotem, pracownikiem biura, osob reprezentujc to biuro no to nie
znaczy e ja mog spa na jakiej polwce w kuchni rozkadanej i e nie jem obiadu
na przykad. Ja te jestem czowiekiem, potrzebuj je, pi, spa i nie chc by
wulgarna [umiech]. A ju najgorsze z tego wszystkiego s rozliczenia. Na kad
gupot potrzebuj paragon, nawet na butelk wody, eby mi zwrcono, na wszystko.
A i tak nie zawsze chc! To takie dziwne, bo przecie my piloci, reprezentujemy biuro
przez turystami, to od nas tak naprawd wszystko zaley czy oni wrc zadowoleni,
umiechnici i bd chcieli jedzi w tym biurem dalej czy te nie. Powinni bardziej o
nas dba, tak uwaam.

Hubert opowiada dodatkowo z niemaym przejciem i powag o odpowiedzialnoci


karnej jaka spotyka pilotw w przypadku niewykonania lub nienaleytego wykonania swoich
obowizkw.
Hubert: Odpowiedzialno karna, to jest bardzo wane. Bo wiadomo, e nie dam
nikomu w mord na wejciu jak mnie zdenerwuje, to nie o tak chodzi, tylko ... no to
jest ciko tak wyjani. Bo mamy Kodeks karny i to on reguluje wszystkie te kwestie.
Jeli ja co komu zrobi nieumylnie, to te. Jeeli nie zrobi, to znaczy nie udziel
na przykad pierwszej pomocy - a musz, to mam ju niele przerbane.

Warto zauway, i pomimo licznych formalnych zapisw dotyczcych obowizkw i


zada pilota wycieczek, bardzo wielu poruszanych przez moich rozmwcw kwestii, nie ma
zapisanych.

3.2.3 Etyka zawodowa


Etyka zawodowa jest wanym elementem pracy w kadym zawodzie. Zastanawiam si
jednak czy nie jest przypadkiem ignorowanym i zapomnianym elementem w pracy pilota
wycieczek. Z kilku rozmw z pilotami wycieczek udao mi si ustali, i istnieje Oglny
Kodeks Etyki w Turystyce, o ktrego istnieniu nie miaam pojcia i wedug ktrego piloci
wycieczek, podobnie jak i inne osoby pracujce w turystyce, powinny funkcjonowa. Porusza
on aspekty prawne, rekrutacji, zatrudniania, odbytych szkole i praktyk, jak i kwestie moralne
zawodu pilota wycieczek.
68

Magnolia: Jest taki kodeks, ale czy ja wiem czy my go przestrzegamy. To jest
zwizane z przepisami po wejciu do Unii chyba, tak myl. Ciekawe czy jest w nim
pisana kultura kamstwa jaka panuje w biurach sprzedajcych wycieczki, pniej to
si na nas odbija. Jak si nasuchaj, od pani z biura, e wszystkie marzenia im si
speni, a tak naprawd to lduj w dwugwiazdkowym hotelu i daj ode mnie Bg
wie czego. Ale kodeks jest. Mamy si do niego stosowa, on jednak dotyczy takich
niematerialnych spraw bym powiedziaa Takich moralnych, indywidualnych dla
kadego.
Wedug kodeksu oraz powszechnie obowizujcych zasad, piloci obsugujcy grupy
powinni mie ukoczone odpowiednie kursy o czym zostao ju powiedziane. Piloci
powinni rwnie zna jzyk, obyczaje i kraj do ktrego jad z grup, aby mc im go pokaza
i opiekowa si nimi w nieznanych dla nich warunkach. Jaka jest rzeczywisto? Niekiedy
bardzo zaskakujca:
Micha: Robiem kiedy wycieczk do Parya z Polski. To byo moje pierwsze
dowiadczenie, miaem na to dwanacie godzin, aby si przygotowa i byo to dwa
dni po otrzymaniu papierw na pilota wycieczek. Mwic serio, byo to tak e bardzo
byo ciko wystartowa, szukaem, rozgldaem si wszdzie, wysyaem cv,
dzwoniem i ciko byo, uwierz mi bardzo. Ale jak ju wystartowaem to normalnie
powiedziabym... pen gb. To byo biuro z wojewdztwa witokrzyskiego, takie
mae biuro ktre robi takie mae rzeczy, jakie incentivy i tym podobne. Ja wysyaem
tak duo CV i tylko oni si odezwali, o ile tak to mona nazwa. Jest ciko si
zaapa, bardzo. Koleanka moja miaa ju t imprez do Parya zaklepan od
dawna, zreszt jak j zapytaem ile razy bya w Paryu to mwia e 13 -16, nie
pamitaa, no wic dla niej to bya sprawa tak prosta jak zawizanie butw. Ale
zadzwonia do mnie, tam w poniedziaek prawda i mwi ze generalnie jest w rod
wyjazd i ona ma problem bo szuka zastpstwa i nie moe i co ja o tym sadz. A ja na
to, co ja o tym sadz?! Bior! Oczywicie! Miaem minut na podjcie decyzji, bo to
bardzo konkretna decyzja i musiaem j podj.
K.D: Znasz francuski?
Micha: Nie znam, co ty.
K.D: Ale w Paryu bye?
Micha: Tak, wtedy po raz pierwszy! [miech]. No wanie to o to chodzio, ona
zadzwonia do mnie i mwi: suchaj za dwie godziny si spotkamy w centrum i ja ci
przeka materiay... zreszt podesaa mi to na maila, to z tych materiaw duo nie
wynikao. Ptorej strony w Wordzie, wic wiesz... sam mogem sobie to lepiej
opisa, co zreszt uczyniem. O tej 18 powiedzmy si spotkalimy, kolo 21
skoczylimy. Przekazaa mi najistotniejsze informacje, kiedy grupa korzysta z toalet
i gdzie je znale, gdzie s restauracje, gdzie kawiarnie i muzea. adnych
przewodnikw lokalnych. Ja wydaj fortun na przewodniki na szczcie, wprost
lubuj sie w nich wic miaem ich sporo, wic byo z czego skorzysta. Wyrysowaem
sobie wszystkie mapki, porobiem xero, notatki, byem w wielkim stresie. siedziaem
od 22:00 do 9:00 rano, o 10:30 wsiadem w pocig [miech]. Pojechaem do tego
69

miejsca w wojewdztwie witokrzyskim, pani jeszcze dzwonia do mnie w pocigu


jak byem czy ja na pewno byem i znam Pary. A ja: tak, byem jako pilot
towarzyszcy i tam kiedy sam
K.D: Czyli kamae?
Micha: Tak, szedem po prostu na ywio w zaparte, bo to si inaczej nie da
tak...pipipi jak myszka, to si nigdy nie wybijesz, bo ci zjedz te wyjadacze stare.
Szedem po bandzie, jzyk francuski - podstawy oczywicie mwi do pani, ale jzyk
angielski i hiszpaski w absolutnoci wystarcz - tak sobie mylaem. No i
pojechaem pod Tarnw, bo tam by wyjazd, z kierowcami si skontaktowaem to po
mnie przyjechali to od razu kratk browaru kupiem na dzie dobry. Z kierowcami to
trzeba dobrze y napraw. Musimy jako y dobrze dogadywa si bo jestemy od
siebie zaleni.
Z opisu Michaa wynika, i piloci potrafi kama, aby dosta prac. Uwaaj to
nawet za do normalne, poniewa w tych warunkach jakie panuj ciko si wybi nowym i
modym pilotom. Potwierdza to rwnie Hubert:
Hubert: Pierwsza moja grupa, 40 osb, wyjazd w nieznane, bo nigdy wczeniej nie
byem w tylu miastach... na takiej objazdwce. To by debiut, Europejskie Stolice, tak
si nazywaa impreza. Oczywicie dostaem j przypadkiem, zakrciem si
odpowiednio no i po znajomoci si udao. Inaczej jestem pewien e nie przebibym
si. I tak musiaem niele zabajerowa i nakama pani, e co to nie ja i gdzie ja nie
byem Musiaem. A i baem si jak cholera, ale tak naciemniaem, e zaczem ju
wierzy, e ja tam byem! Momentami chciaem si wycofa, bo sobie pomylaem:
cholera, biedni ludzie, przecie oni za to zabulili, tak? A ja im fuszerk odstawi, bo
ja nigdy nie byem dalej ni w Czechach! Ale to tak nie jest Przekonaem si, e
dobrze zrobiem, bo jak bo kiedy masz ju t grup, kiedy adrenalina trzyma ci
przy yciu, wtedy uruchamiaj si w tobie takie dodatkowe pokady, nieznane...
energii, nie wiem czego. To jest tak, e ju jest pozamiatane. Ja nie mog sie
popaka teraz i powiedzie e nie, wracam do mamy. To jest chyba takie
niesamowite. Tutaj nie ma okresu prbnego, a pniej jak sie sprawdzi to zostajesz.
Dostajesz grup i jazda. Musiaem walczy, mylaem e jak bdzie strasznie le to
wtedy bd najwyej ratowa co si da, bd zwala na innych, mwi e no trudno
tak ju jest i tak ju by musi, jakie brudne triki, byle przetrwa. A z drugiej strony
pomylaem co mi grozi? Najwyej nie wyjdzie, chocia teraz w dobie Internetu
sporo mi grozi.

Internetu obawia si rwnie Karolina, jednak i ona podejmuje rnego rodzaju, do


odwane dziaania aby utrzyma prac, ktr ciko zdoby:
Karolina: Przecie oni nas nie sprawdzaj, te babeczki Te babeczki w biurach s
tak nieogarnite, e one nic nie sprawdz, wiec jak si powie e si byo tu czy tam, a
potem nauczy z przewodnika to nic si nie stanie. Gorzej jak co pjdzie nie tak.
Oczywicie s fora internetowe - nie fora wszyscy o wszystkich wszystko wiedz,
nie moesz by taka... no jeste w Internecie, kady jest. A kogo nie ma to musi nic
70

nie robi. A grupa 40 osb jak ci obsmaruje i dotrze to do innych organizatorw, to


nie masz pracy ju pniej, a przynajmniej bardzo ci ciko. Opinia jest wana.

Ciekawie ujmuje kwestie etyki Barbara, mwic o tym jak podchodzi do zatrudniania i
wsppracy z pilotem wycieczek, jedno biuro z ktrym miaa okazj pracowa:
Barbara: Kiedy miaam tak histori, e biuro dao mi pi tysicy euro do rki, do
plecaka, bo tylko tak kontrahent si chcia rozlicza. Nie na konto, tylko gotwk do
rki. Wiadomo, przekrty, ale zastanwmy si czy ustawowo to naley do moich
obowizkw, branie takiej iloci pienidzy do plecaka? Nie sdz. A co z etyk,
moralnoci, moim bezpieczestwem! Oczywicie nikt o tym nic nie widzia.
Omotaam sobie pamitam szelki od tego plecaka wok nogi, bo musiaam si
przesta - byam ponad czterdzieci godzin na nogach, stresowao mnie to jednak
wic sen by krtki i mao efektywny. Ale pniej ju zawsze dostawaam kas do
plecaka dla tego kontrahenta, jako si przyzwyczaiam, ale zawsze si nagadaam.
Inne pilotki nie bray jej, to nie bardzo chcieli je wysya.
Kolejnym kluczowym punktem mieszczcym si w ramach etyki zawodowej pilota
wycieczek s jego zarobki, te mniej formalne rzecz jasna. Pilot wycieczek zatrudniany jest na
wiele sposobw, moe by to umowa zlecenie, umowa o dzieo, rzadziej umowa o prac i
nie zawsze jest w peni zadowolony z takiego stanu rzeczy oraz z wynagrodzenia jakie
otrzymuje za swoj prac. Wie si to z dodatkowymi fakultetami jakie piloci organizuj
za dodatkowe pienidze:
Dorota: Na przykad zobacz co czego si nie spodziewali, czego nie ma w
programie. Wiem, e mog zrobi co po drodze, e ta godzina nikogo nie zbawi,
tak... Ludzie mnie ostatnio pytali... no e chc zobaczy to i tamto, bo oczywicie
obadowani przewodnikami. No ale mwi, im tak jest taki obiekt, zabytek, ale my nie
mamy ju na to czasu. i nagle wracajc, po drodze, zatrzymujemy sie i pokazuj i
wanie to... i wtedy klaszcz, ciesz si, zadowoleni... W sumie mnie to nie kosztuje
nic, a oni s szczliwi. Czasem jak mam czas... no to midzy nami niech bdzie... ja
w ogle zapomniaam o tym [pokazuje na dyktafon]... no ale wiesz, kady
pilot...kady dobry pilot, zna swoje miasto, swj kraj ktry pilotuje jak wasn
kiesze i wie co i jak... no mam na myli... na przykad w Turcji. Ja znam jednego
chopaka, co z ojcem ma salon taki, skry, futra...przepikne. To po drodze jest na
Pammukale. Zabieram wic ludzi, moich turystw do tego sklepu na godzin. Akurat
kierowcy id co zje, odpoczn sobie, a oni buszuj po tych futrach, targuj si...
torebki jakie, oczopls... panie to maj w naturze, e kupi waciwie wszystko, ale
te futra s no rzeczywicie eleganckie. No i teraz tak, jak kupi ile tam, to mam od
tego 10% albo 15%, 20% najwicej mam, 30% ale to tylko na umowie, nigdy mi si
nie udao. Nie uwaam eby to byo jakie niemoralne. Program tego nie zawiera,
ale ja nikomu krzywdy nie robi. Zatrzymuj sie na stacji, obok jest ten salon, robie
przerw tam na siku czy co... no a oni kupuj, ja mam umow, zawaram umow no
i mam jaki procent. Kady jest zadowolony, panie z futrami, sprzedawca i ja. I nikt
nic zego nikomu nie zrobi... ale lepiej eby si w biurze nie dowiadywali...
71

K.D.: Dlaczego?
Dorota: Bo i oni bd chcieli procent z tego i wpisz to do programu! Ja te co
musz mie z tego wszystkiego... Ciko pracuj, a zarobki cigle przydaoby si
mie wiksze.
Widocznym elementem pracy pilota wycieczek jest wic ch zysku, okrelana
czasami przez moich rozmwcw jako atwy sposb zarobienia pienidzy.
Ra: Te nasze dodatkowe rzeczy to atwy pienidz, szybko si go zarabia i uwaam,
e zasuenie. Ja nie nale do osb, ktre celowo puszczaj kopert z napisem: dla
pilota i kierowcw po autokarze, bo i takie si elementy zdarzaj. Dla mnie to troch
habice. Ale robi fakultety, ja za mao zarabiam prosz pani, eby fakultetw nie
robi.
Ra nie jest jedynym rozmwc, ktry narzeka na zarobki. Okazuj si, e piloci s
zdania, i ich pensja nie jest adekwatna do wykonywanych obowizkw, a dodatkowe
kwestie nacigania klientw podczas fakultatywnych wycieczek, niestety nie do koca
zgodne z etyk zawodow traktuj jako tumaczenie tym, e zarabiaj niewiele. Jest to
rwnie pewnego rodzaju usprawiedliwienie, by moe i przed samym sob?
Krystyna: Nie mam nic do ukrycia, oczywicie, poza tym to wane. Wic rednia
stawka jest okoo 250 - 300 z to eby wyy z zawodu pilota to trzeba by byo
praktycznie non stop pracowa. Biorc pod uwag emerytur i to e sama waciwie
odkadam sobie, bo dziaalno gospodarcza, to jest ciko.... Mam koleank, ktra
ustawia si z tej pracy super. Ma pikny dom, mam tam zwerbowaa do niego, ale
co z tego. Ona nie ma czasu wydawa tych pienidzy i ona nie ma ani rodziny, ani
dzieci swojej. Ona bez przerwy jedzi. Lepiej eby to byo dodatkowe zajcie. Bo
mona z tego wyy, jak s dobre grupy. Bo co rozumiemy pod pojciem dobre
grupy? Takie ktre daj koperty oraz takie ktre s atwe w obsudze i chtnie si
godz na fakultety. Fakultet to taki wyjazd czsto w tajniaka jak ja to mwi. Biuro
nie wie o tym, e pilot taki wyjazd zaaranowa. a to czasem niewiele potrzeba. Na
przykad wieczorek grecki w restauracji, ktr prowadzi mj kumpel na krecie. Mwi
do mnie: Kryka przyprowad turystw, dam Ci 10% z rachunku [miech]. Ale ja to
rzadko naprawd to robi. Piloci, ktrzy tylko z tego yj to i owszem. Ale to raz jest
lepiej, raz gorzej.
Wydawa by si mogo, e przytoczone przykady to tylko czubek gry lodowej, ktra
stanowi moliwoci dodatkowego zarobku pilota wycieczek. Rysuje si wic pewnego
rodzaju problem, gdzie biuro paci za mao swojemu pilotowi, a ten wiedzc, e prby
podjcia buntu nie maj wikszego sensu (jest przecie tylu chtnych na to miejsce)
podejmuje rnego rodzaju dziaania, tak aby wilk by syty i owca caa

72

3.2.4 Sprawy papierkowe


W pracy pilota wycieczek codziennie przewijaj si stosy dokumentw, niezbdnych
w tym zawodzie. Jak na zawd daleki od siedzenia w jednym miejscu przy biurku, kwestie
zwizane z biurokracj s bardzo rozpowszechnione, podobnie jak ich krytyka przez pilotw.
Zofia: Mam kilka legitymacji, ostatnio waciwie to ju dawno, z jakie 8 lat temu
musiaam co wymienia, co dodawa nie pamitam ju tak dobrze, ale bya jaka
z tym akcja. Z tym, e legitymacja jest do koca ycia, wiec ja, ty.. teoretycznie wcale
nie musz mie tej zawieszki, ale moe si okaza, e policja u nas nie dziaa, a
powinna dziaa... to jest o... zawieszka na przewod... na pilota... na pilota, tu na
przewodnika, a tu jest na Zamek Krlewski. Tu nie jest napisane, ja nie mam po
Wilanowie, bo jeszcze tak mieli polityk kiedy, e nie trzeba byo to oprowadzaam
bez, a teraz to ju mi si nie chce z tym buja.
Rwnie inni piloci wypowiadaj si mao entuzjastycznie o panujcych przepisach
prawnych i zobowizaniach z tego tytuu jakie na nich spadaj.
Maria: O ja Pani poka moj zawieszk Wydany prosz tutaj, wany jest... tu,
wydany drugiego, dziewitego, zero dziewi i wane trzy lata, do dwunastego.
Wtedy musze ju wymienia... do 2012... potem musz mie now zawieszk, a stara
ley sobie spokojnie. To znaczy, wie pani.. ju teraz nie bior pienidzy, bo mymy
zaczli protestowa. Ale tak... trzeba zrobi zdjcie, trzeba si z tym chrzani... za
przeproszeniem, i do lekarza, zdoby zawiadczenie od lekarza...To tak ebym nam
si nie nudzio, takie dodatkowe widzimisi w tej pracy.
Agustin opowiada o kolejnych, bardzo ciekawych dokumentach i sprawach papierkowych:
Agustin: To jest masa rnych dupereli, rnych takich dziwade. Na przykad wiesz
co to jest tachograf? Na pewno nie wiesz. To jest taki pies policyjny, to znaczy masz
tam czas pracy kierowcw dokadnie opisany. Rejestruje to urzdzenie czy co tam
cztery godziny robimy przerwy, czy prdko jest dozwolona. Pilot nad tym musi
czuwa, eby kierowca nie przekracza czasu pracy, bo pniej jest problem. Ale to
jest no, moim zdaniem osobicie uwaam e to jest dobre. Inne takie rzeczy biurowe,
chocia nie wiem no czy mona to nazwa biurowymi to s jakie te papiery,
legitymacje sowem dowody na to, e my to my e ja to pilot a nie oszukaniec, a
takich duo si po wiecie pata. No ten tachograf to mieszny jest, wiesz jak
wyglda? Takie kko i z tego si czyta, nie?
Przykadowy tachograf zamieszczam poniej:

73

Rys. 6 Przykadowy tachograf uywany w pracy pilota wycieczek.


rdo: www.tacho-servis.pl, 2010.

Okazuje si, e to nie wszystko, co pilot potrzebuje mie podczas imprezy. Agustin
opowiada tylko o czci potrzebnych dokumentw:
Agustin: Pytasz czy co jest wicej? Jest, duo jest. Niektry biura ju od tego
odchodz ale w wielu, wielu jest jeszcze taka magiczna teczka imprezy. Mao tego
sprawozdania s jeszcze syszaem! W teczce imprezy, czyli takiej zwykej kopercie
A4 albo nawet i luzem, dostajesz wszystkie kartki vouchery, roomingi, flightowe
albo autokarowe listy Rne takie. Ale to ci jest niezbdne, tam masz wszystkie
dane. No i zwykle le przygotowane. Masz hotele gdzie daleko od metra, a musisz
mie na przykad w Paryu no obok jakby nie byo, bo nie idzie si ruszy. Tam jest
piorusko drogo i wszdzie daleko. Duo tego wszystkiego.
Poniej zamieszczam wzr umowy podpisywanej przez pilotw wycieczek, o ktrej
to midzy innymi wspomina Agustin.

74

Rys. 7 Przykadowa umowa o udzia w imprezie turystycznej.


rdo: Kruczek, 2008, s. 289

Kolejny dokumentem o ktrym wspominali piloci wycieczek jest teczka imprezy, w


ktrej to znajduj si wszelkie niezbdne informacje o turystach, hotelach gdzie grupa bdzie
kwaterowana oraz na temat restauracji gdzie bdzie jadaa. Jest to pewnego rodzaju
niezbdnik w pracy pilota:

75

Rys. 8 Przykadowa teczka imprezy turystycznej.


rdo: Kurczek, 2008, s. 288

Prezentowane dokumenty to tylko cz, niewielka cz, ktr piloci wykorzystuj


przy obsudze ruchu turystycznego i ktra jest im niezbdna w pracy. W teczce imprezy
zamieszczone s rwnie vouchery, bilety transportowe, formularze jazdy, bilety wstpw do
76

zwiedzanych obiektw, alarmowe telefony, polisy ubezpieczeniowe i wszystko to o czym


piloci zapomnieli powiedzie.

3.2.5 Realia wsppracy


Ruch turystyczny to zjawisko bez wtpienia zoone. Zoona i rnorodna jest take
kadra obsugujca turystw i bardzo duo od niej zaley. Nie zalicza si do niej sam pilot. Jak
ju zostao zaznaczone na wstpie, pilot wycieczek to osoba reprezentujca biuro,
organizatora w pierwszej kolejnoci podczas wyjazdu z klientami, a w skad caej wycieczki
jak turysta wykupi, wchodzi jeszcze kilka innych osb, ktre j obsuguj.
Izolda: Organizatorzy wycieczek, czyli wszystkie biura podry, stawiaj nam pewne
wymogi zatrudniajc. Mnie jak zatrudnia biuro to mi mwi na wstpie czego
oczekuje, co chce abym robia, jak widzi moj prac. Musz realizowa program, id
zgodnie z tym co mam, punkt po punkcie. Mwi turystom co bdziemy robi, oni
porwnuj to z tym co jest w katalogu i na umowie i w ten oto sposb przebiega
impreza. Ale ja jestem cay czas w koszulce, tam powiedzmy Holiday Advanture, jeli
to oni mnie zatrudnili i ja cay czas jestem przedstawicielem, reprezentantem ich.
Rol do istotn, ktr przypisuje si niekiedy pilotom, jest realna ocena
proponowanego przez organizatorw programu imprezy. Pilot powinien wykorzysta swoj
wiedz podczas ukadania takiego programu i przekaza j osobom zajmujcym si tym.
Takie sytuacje uniknyby nieporozumie i niedomwie, a co za tym idzie stresw dla obu
stron.
Oliwia: Czasem dzwoni do mnie i pytaj, co ja sdz o tym, eby tak tras czy inn
jecha i ile to zajmuje. Bo to nie wystarczy policzy kilometrw i na oko, nie nie. To
jest przecie postj na siku, na kanapk, na co. To si inaczej liczy drog i dojazd
Dzwoni z biura niekiedy eby podpyta o pokoje w jakim hotelu oglnie o hotele
i chc po prostu wiedzie czy ja akceptuj je czy nie. Ale ja nie mam wiele do
powiedzenia, oni nie zawsze si sugeruj. A i to oczywicie tylko te biura gdzie od lat
si z nimi pracuje, mam na myli e tylko oni dzwoni.
Zdarza si jednak, e nie dzwoni i nie pytaj, tak jak opowiada Oliwia i co wicej tak
si zdarza w wikszoci przypadkw. Niesie to ze sob wiele sytuacji stresowych, a w
konsekwencji powane nieporozumienia, niekiedy konflikty pomidzy osobami z biura, a
pilotami wycieczek.
Zofia: Ja si na og nigdy nie spniam, ale tak bywa e czasem si zdarza i trzeba
77

si spni, bo ma si za dugi program, albo ludzie co tam, awaria, korki, dziura


jaka w drodze, przecie one tego w ogle nie uwzgldniaj te panie za biurkiem!
One si kompletnie nie znaj! Ja bardzo czsto im mwi a inne dobre biura tak
robiy e bray referentk i ona jechaa z pilotem i przynajmniej widziaa mniej
wicej jak to jest. To jest dla pilota bardzo niesympatyczne, bo to wie pani siedzi
pani za plecami jaka tam co, patrzy si... No ale, ale ju lepsze to eby miaa
zielone pojcie pniej.
KD: Czyli jest jaki konflikt pomidzy pilotami, a osobami pracujcymi w biurze?
Zofia: Nie... w zasadzie nie, w zasadzie nie to znaczy no, w zasadzie konflikt, tak to
pani nazwaa? No nie wiem, ale nie jest w interesie pilota eby go ledzono, nikt
nie lubi tego, wic nie byoby mi mio zabiera referentk jako baga podrczny.
Ciekawie opowiada kilka historii dotyczcych wsppracy z touroperatorem Maria,
ktra rwnie, bardzo dosadnie podkrela powtarzajce si bardzo czsto problemy na linii
pilot biuro :
Maria: Dali mi kiedy jak tak grupk bardzo sympatyczn, jedn za drug jako
to byo tak...chyba Amerykanw.. Amerykanw, tak! I po Polsce jako pojechaam,
pojedziam, koczyam w Krakowie - a jechaam z nimi do Pragi Czeskiej, jeszcze
ich odwoziam, bo to czasem tak jest. I jestem w Krakowie, zjedlimy pierwsze
niadanie, a tam byy dwie noce w tym hotelu Polonia czy Polski... a babka
przychodzi do mnie i mwi prosz Pani jutro Pani nie ma niadania. Ja mwi: co to
znaczy e ja nie mam niadania? Kierowca by taki fajny mwi: Maryka nie martw
si! Wemiemy i kupimy bu, mleko, pojedziemy pod most i zjemy wszyscy. Ja
mwi: a dlaczego nie ma niadania? No bo biuro prosz pani mi nie paci ju od
p roku! Ja mwi Prosz Pani... Nic, to! Prosz Pani mnie to mao obchodzi ja
nie mam zapacone. Ja ju im ustpiam nie raz, dyskusja bya duga... Wic ja
dzwoni do dziewczyny z biura - nie odbiera telefonw. One ju wiedz czym to
pachnie jak si dzwoni z wycieczki- nie odbieraj telefonw. To ja dzwoni na inny
telefon, do Pani Basi, teraz jest na emeryturze, ona bya tam vice-dyrektorem od
czego tam, no i nie odbiera. Wic ja do dziewczyny mwi tak: Jeeli Basia nie
zadzwoni... a bo Basia jest na konferencji, Basia nie moe! Ja mwi: prosz pani
mnie to w ogle nie interesuje, w ogle, kompletnie. Ja jestem z grup: tyle i tyle
osb, mi grozi to e nie dadz mi niadania, czego i czego tam, to ja prosz 'pani,
poniewa ja mam tak samo jak Wy to wszystko w nosie, zapakuj swoj walizk i
wyjad. Zostawi Pastwu grup w hotelu. Do widzenia - pani Basia ma czas 10min.
Za 3minuty mam telefon od Basi. Ja ju byam w tej o tyle dobrej sytuacji e ja nie
musiaam si z nimi a tak strasznie liczy. Pani Marysieko, Pani Marysiu. Ja
mwi, pani Basiu natychmiastja mwi ja ju tak zaatwiam, e babka
powiedziaa e mi da to niadanie dla mnie bo mnie tam znaa to znaczy w sensie
dla caej grupy, ale ksigowa musi zadzwoni do niej i potwierdzi e wy zapacicie
to. No ja ju taka tego, bo ta mi obiecaa i zadzwonia... Ja wracam a ona mwi,
prosz Pani jednak nie bdzie miaa pani tego niadania po zwiedzaniu. A dlaczego?
No bo ja zadzwoniam do ksigowej, a ksigowa powiedziaa: Prosz Pani
absolutnie! ja nie mam adnych pienidzy - taka wariatka. Wic ja znowu do Basi:
Pani Basiu, albo macie idiotw, zatrudniacie... totalnych. Przecie ona ju nawet
moga skama w tym momencie, ebym ja wyjechaa z t grup! No i wanie takie
78

numery. W kocu zakoczyo sie tak e zapacili co tej babce jak cz, tam co.
K.D: Kwestie finansowe touroperatora, ewentualne problemy finansowe te si
odbijaj na pilotach?
Maria: Ba! Pytanie! Przede wszystkim na nas! Jestem w restauracji z t sam grup i
taki bardzo sympatyczny pan leci do mnie z winem. Ja mwi: po co Pan do mnie z
tym winem? Bo ja bym chcia eby Pani zaatwia... No to ja i bez tego wina zaatwi,
tylko o co chodzi? Te mu nie pacili p roku! Prosz Pani, przysyaj mi tu grupy,
mi zaley bo ja chc mie te grupy, ale nie pac i ja w kocu zbankrutuj! I tak
wanie robi Globe Travel12, bardzo pilny i honorowy prezes [miech szyderczy i
zdecydowanie sztuczny]. Ciekawe gdzie on mia honor?! No i wanie tak to niestety
wygldao
KD: To byo w latach osiemdziesitych, a czy teraz te tak si zdarza, e wsppraca
z biurem tak wyglda?
Maria: Jeszcze gorzej nie raz! Bo Pani jedzie, a na przykad hotel... te miaam tak.
Przyjedam, elegancko, dzie dobry. Miaam mie z obiadem, tutaj na rynku
Starego Miasta, to ja lec godzina 12:00 miaam tych VIPw portugalskich, niedua
na szczcie grupa 20 - 17 osb. Ja mwi: witam prosz Pana, ja z Mazury Travel,
tam o pierwszej mamy obiad. Ja nic nie wiem - mwi on, ja nic nie wiem. Ja mwi
prosz pana, to s VIPy, pan przecie z Mazury Travel stale wsppracuje, jest
niedziela, one [panie z biura] nie odbieraj telefonw - bo to jest ta metoda, nie
odbiera telefonw. Nikt nie odbiera telefonw, prosz si nagra.. tego, moe si
pani nagra. Wic ja mwi prosz pana ja mam to w programie, prosz zobaczy,
obiad u pana, co tam, co tam... Ja w ogle tego nie mam -on. Ja mwi prosz
pana wemie pan jakkolwiek zup, z proszku czy z czego - mnie to w ogle nie
interesuje, co co panu zostao da pan na drugie, jest 17 osb, da pan jakie ciastko i
ja bd udawaa e jest wszystko w porzdku. Dlatego ja nigdy grupie nie mwi
nieraz mamy menu zaczone, nigdy nie mwi jakie jest menu, bo po pierwsze mog
sobie zmieni, grupa wtedy oczekuje tego ode mnie: a gdzie s lody??!! Jak tu jest
jabko czy tam banan?! No i jako tam zaatwiam. W teje samej grupie lec do
Malborka, mam tam przewodniczk z hiszpaskim, po hiszpasku braam, mimo e
jest grupa portugalska, ale mao jest z portugalskim, oni mnie rozumieli, ale jak oni
zaczli do mnie mwi to ju byo bardzo ciko bo to jest poczony jakby francuski
z hiszpaskim i ich zrozumie... Myleli e jak mnie zrozumieli to mogli spokojnie
petlowa do mnie prawda. Wic tam po dugich tych... e mwili powoli. No i jad
do Malborka - jaki turniej rycerski. Turystw od groma na tym dziedzicu si nie
mieszcz nigdzie no wic ja lec: ja mam tu u pani wanie, tu z takim biurem
zamwione... Prosz pani ja takiego czego nie mam. No to ja w szoku, bo wie pani
ja jeszcze sama to mog ich oprowadzi jak mi pozwolicie, bo ja ju tu byam sto
razy szybko przelec, ale hiszpaskojzyczny przewodnik... Na szczcie bya tam
taka dziewczyna ktra mnie znaa z ktr ja miaam grupy. Ja mwi niech mnie
pani ratuje Pani Beato bo ja tu nie mam nic! No dobrze wic te skserowali sobie, e
ja mam w programie, potem sobie zaatwiali oczywicie, ale takie wanie s
12

Nazwa tego biura, jak i nazwy innych, pozostaych wymienianych w pracy s fikcyjne.

79

historie. Bo to nie jest o tak, e ja opowiadam bach bach. Tu ma pani oddech


turystw na plecach, moe moje VIPy portugalskie to nie bardzo ogarniay wwczas,
ale normalnie to oni patrz pani na rce i tylko czekaj a si pani potknie. A w
biurze pniej sysz: Marysiu, bya reklamacja. Marysiu, klienci niezadowoleni
troch wrcili. Marysiu to i tamto. A ja na to: prosz bardzo, zapraszam ze mn,
poka paniom jak to wyglda. Wrota piekie stoj otworem, to te drzwi od autokaru
[miech]. Nie wiedz wtedy czy artuj, czy powanie mwi. Ja nie artuj.
Zauwaalne jest wic niezrozumienie siebie nawzajem pa z biur oraz pilotw
wycieczek. Zarwno jednym jak i drugim, wydaj si e ich praca jest waniejsza i
trudniejsza. Pilotki do krytycznym okiem patrz na referentki z biur podry, sugerujc
niekiedy, i s niekompetentne. Osoby z biur rwnie nie zawsze yczliwie oceniaj prac
pilotw.
Janusz: Najgorzej to jeeli nie wspgra wszystko jak naley z biurem. Pamitam, e
kiedy miaem by w Paryu przy metrze i nikt, ale to nikt, rezerwujc hotel, nie
zada sobie na tyle trudu aby to sprawdzi. Planu nie mogem zrealizowa inaczej ni
wynajmujc autokar i obciajc biuro. Cae szczcie e program jest ramowy, e
biuro co takiego sobie zastrzega, e kolejno zwiedzania moe ulec zmianie, bo ja
nie wiem co to by byo jak ja miabym realizowa program wedug ustale pani z
biura podry. Jestemy powiedzmy w punkcie A jedziemy do punktu D mijajc punk
B po drodze. Nastpnie wracamy si do B i zwiedzamy a za chwil jedziemy do C.
Jaki to ma sens? adnego. Ale one o tym nie wiedz.
Zapytaam take, dla porwnania, osoby pracujce w turystyce od wielu lat i tym
samym wsppracujce z pilotami wycieczek na co dzie okrelane jako referentki lub
panie z biura przez moich rozmwcw, one jak widz pilotw, ich prac oraz jak oceniaj
ich zachowanie:
Bernadetta: Piloci to takie marudy Przecie skoro taki zawd wybrali, to musz
sobie radzi z przeciwnociami losu. Owszem maj troch racji, e hotel dwugwiazdkowy w Paryu, bez windy i ciepej wody przez tydzie, przy zakwaterowaniu
na smym i szstym pitrze grupy z Uniwersytetu Trzeciego Wieku no e bywa
kopotliwe, ale to moja wina, e prezes kasy nie daje na lepszy hotel!? A Polaczki to
w wikszoci s zadowoleni i oni [piloci] tez nie powinni narzeka zarabiaj
wicej ode mnie i cigle w innym miejscu s i nowych ludzi poznaj i cigle co
nowego widz, a ja siedz za biurkiem nie narzekam, bo ja wychodz z zaoenia,
e albo zmieniaj albo nie narzekaj, ale to o co pytasz, dlaczego dajemy im takie
hotele czy restauracje To wiesz, ja tylko wykonuje polecenia kogo kto tam mia
jak koncepcj. Poza tym dawno ju nie odprawiaam nikogo, zapomniaam jakie s
uroki tej pracy [miech]. Ale pytania trzewe zadajesz, musz przyzna. Ju widz ich
odpowiedzi i narzekania i marudzenia na nas i na inne referentki.
Magdalena: Ja to na nich [na pilotw] mwi wampiry energetyczne. Oni wysysaj z
ciebie energi i si do ycia i tak o 13:00 nie masz ju siy pracowa, a do koca
dnia dugo. Cigle co le, autokar zy, hotel nie taki, restauracja e mao
jedzenia, prawda. No to wszystko to nie da si opowiedzie w jednym zdaniu i tak
80

szybko! Niech oni sprbuj tutaj popracowa za mnie, zobacz jak mi ciko A nie
tylko coraz to bardziej opaleni przyjedaj, biurko mam zawalone tymi souvenirami,
ale jako umiechu i szczeroci to nie ma. Ja si staram, a oni wiecznie narzekaj i
wysysaj z czowieka energi [umiech].

Gwnymi aktorami wystpujcymi w roli profesjonalnej pilotw wycieczek s wic


inni znajomi piloci, ktrzy wykonuj ten sam zawd oraz inni pracownicy obsugi ruchu
turystycznego tacy jak panie z biura, przewodnicy z ktrymi pracuj, hotelarze, menaderzy
restauracji, kierowcy autokarw. Wszyscy podkrelaj jednak jeden rodzaj wsppracy
najbardziej wyranie, mianowicie ten z kierowcami:
Magnolia: No tak. Wsppraca z kierowcami, bywa bardzo cika czasami.
Rzeczywicie, powiedzmy, stary pilot on juz wie jak postpowa z kierowcami, zna
przepisy, bo na tym tle s czsto konflikty, zna czas pracy kierowcw, umie
zorganizowa to wszystko. Natomiast zauwayam, e modzi piloci, nieprofesjonalni,
ktrzy dopiero wchodz w to wszystko maj bardzo ciko z kierowcami.
Niekiedy modzi i niedowiadczeni piloci bardzo obawiaj si pracy z kierowcami i s
niezadowoleni kiedy wykorzystuj ich niewiedz i swoje umiejtnoci czyli wiedz i
znajomo trasy.
Karolina: Kierowcy jako nie potrafi zrozumie, e ten pilot si dopiero uczy, s
bardzo nietolerancyjni i bardzo niemili czasami.
Prac pilota wycieczek z kierowcami podsumowuje Agustin, ktry niejednokrotnie w
naszych rozmowach podkrela, e dobre kontakty z kierowcami to klucz do sukcesu pracy
pilota:
Agustin: No tak, przede wszystkim pilotujemy kierowcw! Kierowca jest od
prowadzenia autokaru, pilot jest od rzdzenia tak naprawd wszystkim.
Wsppraca pilota z innymi osobami odpowiedzialnymi za obsug grup
turystycznych jest wic kluczow kwesti, wiadczc o udanej imprezie turystycznej. Nie
jest dopuszczalne aby na klientach odbija si owy dziwny konflikt pomidzy osobami,
ktrym powinno przecie zalee na tym samym mianowicie dobrym prosperowaniu biura,
ktra wie si z zadowoleniem klientw.

81

3.2.6 Stanowisko, cieka kariery i awans

Jak ju zostao wspomniane w pocztkowych rozdziaach, pilot wycieczek to zawd


wolnego strzelca, z do specyficzn struktur. Widz kilka podobiestw, w momencie
porwnywania go do pracy przykadowo w korporacji, gdzie po kolejnych szczeblach kariery
pracownicy maj moliwo awansowania. W przypadku pilota nie ma oczywicie kolejnych
stanowisk od modszego referenta po starszego specjalist, jednak rwnie zdobywa si
pewne dowiadczenia w zawodzie i mona powiedzie, e awansuje si na kolejne szczeble
kariery.
Agustin: Opini o sobie, jako o pilocie, budujesz od samego pocztku. Dobre jest to,
e jeste cigle z kim innym i ludzie ci nie znaj. Nie dajesz im na wejciu swojego
yciorysu, od razu po wejciu do autokaru... ani nie dajesz im spisu swoich poraek
w pracy pilota. Jeste dla nich kim zupenie nowym. To jest dobre. Chocia z
pewnego punktu widzenia, nie idziesz do przodu tylko cigle stoisz w miejscu. Awans
jest tutaj niewidoczny, tylko taki... wewntrzny. Twoje dowiadczenie i kontakty to
awans. Wiksza pensja, bo jeste znana na rynku turystycznym, to te awans. Moesz
sobie powiedzie e poniej 500z za dzie nie jedzisz, a na pocztku jedzisz i za 50
z. Ja nie mam a tak duego dowiadczenia, eby tu opowiada, a jak byem dwa
lata temu to, to... a jak siedem to tamto. Moja cieka kariery pilota dopiero si
zaczyna. Ale mona awansowa, jestem zdania, e na przykad z punktu widzenia
biura z ktrym si jedzie, owszem. Ma to biuro wtedy swojego czowieka, ma to biuro
wietne opinie, czasem na stronach zamieszcza wykaz swoich pilotw, a pod nim
ludzie si podpisuj. To jest dobre ocenienie twojej pracy, chocia biorc pod uwag
fakt, e ludzie pisz tylko wtedy kiedy s wciekli moesz mie niez t opini.
K.D: Czy mona w tej pracy awansowa?
Agustin: Jeli chodzi o nasz prac i nasze stanowisko, to jest tak troch inaczej ni
w wielkich firmach i korporacjach, bo mamy na przykad praktykanta od ktrego
wszystko si zaczyna, stayst, potem jaki specjalista modszy, referent... specjalista,
modszy, starszy, kierownik... i mamy ciek kariery, pikn i bardzo motywujc. A
w przypadku pilota to jest tak, ze jeste po prostu pilotem. Jeste nim przez pi dni z
grup, zdobywasz tam jak swoj pozycj, renom wrd tych ludzi, ale za sekund
ciach, wszystko si ucina i koczy i od pocztku budujesz swj autorytet przy
nastpnej grupie.
Kiedy pocztki zatrudnienia s prostsze, bo CV jakie przynosz piloci wycieczek s
duo bardziej podane ni tych zupenie pocztkujcych w zawodzie, mona waciwie
mwi o pewnego rodzaju starcie z lepszej pozycji. Stanowisko nadal jednak pozostaje takie
samo, nazwa si nie zmienia.

82

Adam: Mona startowa z jakiej dobrej pozycji i wtedy jest atwiej. Kiedy
przychodzisz do biura i mwisz... pokazujesz CV, e studiowae powiedzmy w
Portugalii i znasz doskonale ten kraj, jak wasn kiesze, portugalski i hiszpaski to
w ogle perfect. Wtedy masz przewag ni jak jeste zwykym osobnikiem po
egzaminie i kursie na pilota. Wic do tego przygotowuje Ci ycie czsto, a egzamin i
legitymacja to zwyky papierek, formalno
Skoro pilot moe awansowa, pomimo, i tego awansu Fe facto na papierze nie widzi i
w dokumentacji, CV nie ma tego zaznaczonego, musi odznacza si czym szczeglnym
musi by zwyczajnie dobry w tym co robi.
Oliwia: Bo pilot ktry pilotuje raz na jaki czas, to nie jest pilotem w moim pojciu.
On ani nie umie tej pracy dobrze robi, ani nie ma dobrej wiedzy bo on sie nawet nie
nauczy. Bo na czym polega to, e pilot czy przewodnik jest dobry? On to wci
powtarza, wci to przerabia i on si ju w kocu na pami nauczy tego
wszystkiego.
K.D: Ma takie mechaniczne czynnoci?
Oliwia: Tak, tak, dokadnie tak. Ja sucham przewodnikw, jed przecie czsto
tam gdzie przewodnikw si wynajmuje, ja sucham przewodnikw i ja od 10 lat
sucham tego samego co oni mwi do tych moich turystw i ja ju na pami znam
co ona czy on, w ktrym miejscu powie. To jest wyuczona wiedza na pami. Ale to z
niczego innego nie wynika, tylko z praktyki, ze ona to powtarza po prostu codziennie
i z tego to wynika.
K.D: Nie moe Pani powiedzie o sobie: jestem dobrym pilotem?
Oliwia: Nie, nie mog tego w peni o sobie powiedzie. Tak, to jest prawda, to jest
prawda. Prawie 20 lat... blisko 20 lat mojej pracy i ja wci nie mog powiedzie, e
ja jestem dobra i e wiem wszystko Suchaj sytuacje w yciu, podczas pilotowania
mog tak zaskakiwa, e waciwie nie ma imprezy jednakowej, nie ma! Ja
wydarzenia miaam rne, od miesznych, od zabawnych po tragiczne wrcz. Ja
uwaaam do niedawna, e ju mnie nic nie zaskakuje i nic mnie nie zaskoczy. Nic
bardziej mylnego. Wic jak mog mwi, e jestem dobrym pilotem, skoro ja nie
wiem, co mnie czeka jutro, za tydzie czy wiesz, poradz sobie. To znaczy jestem
dobra, ale nie w peni, rozumiesz? To taki zawd, e nikt nie powinien o sobie
mwi, jestem super pilotem najlepszy, dobrym. To zudne.
Magnolia dodaje jeszcze:
Magnolia: Zreszt zawsze podkrelam, to, e pilot to nie przewodnik i jeeli kto
uwaa, e wiedza jego jest niewystarczajca, powinien sam wczeniej przygotowa
si do tej imprezy albo po prostu wynaj profesjonalnego przewodnika. Najczciej
jest tak, e jak jad do kraju, ktry czsto odwiedzam, tak jak Wielka Brytania,
mwi: prosz pastwa teraz trzeba bdzie zatrudni przewodnika, eby pastwu
wszystko dokadnie opowiedzia to najczciej ludzie mwi: o nie nie, dzikuj
bardzo, nam to wystarczy, bo Pani wiedza jest w zupenoci wystarczajca dla nas
83

Powstaje wic pytanie, kto ocenia pilotw i kto ustanawia ich awans? Czy jest jaki
konkretny przeoony, szef ktry o tym decyduje? Bardzo ciko opisa przeoonego pilota
wycieczek w kilku sowach i dopasowa do kadego pilota, poniewa bywa on bardzo rny
w zalenoci od kierunku i rodzaju imprezy. W wikszoci zada, ktre pilot wykonuje i w
zakresie podejmowanych decyzji, sam jest szefem dla siebie. Rozlicza si jedynie przed
biurem podry z ktrym pracuje z prowizji od sprzeday wycieczek fakultatywnych.
Podczas wyjazdu nikt nie nadzoruje jego pracy, dostaje wytyczne od osb zajmujcych si
przygotowaniem teczki pilota gdzie ma z grup przebywa w danych dniach, a godziny i
program tych dni ustala sam. Jedynymi osobami jakie pod ktrych nadzorem i obserwacj jest
pilot, s turyci.
Mona powiedzie, e piloci ktrzy zaczynaj dopiero przygod i maj moliwo
wyruszenia jako tzw. Drugi pilot, obok waciwego i obserwowanie jego pracy to
praktykanci. Wwczas pilot, nazwijmy go pierwszy peni funkcj przeoonego. Taka
sytuacja jest jedyna kiedy pilot (tu: ten modszy) ma zwierzchnika.
Karolina: Ja byam kiedy jako pilot towarzyszcy i bardzo mi si to podobao, bo nie
musiaam to znaczy nie byam tak odpowiedzialna. Mwia do mikrofonu
normalnie, ale nie byo to takie stresujce, bo by kto obok, kto mi pomaga noo i
tak jakby, nadzorowa to co si dzieje, prawda.
Po zakoczonej imprezie turystycznej, pilot jest rozliczany ze swojej pracy na
podstawie odpowiednich dokumentw, tzw. karty obiegowej. Jeeli s jakie niezgodnoci
finansowe, pilot zobowizany jest uici brakujce kwoty.
Janusz: My dostajemy kas na obsug i tam, wszystko, ale te nasze diety. Czsto to
si miesza i jak si rozliczamy co do jednego eurocentoszka, to my musimy wszystko
przedstawi na takich kartach, podpisa, odda co za fakultety si uzbierao, co
nasze, i tak dalej i jestemy rozliczeni. Lepiej nie da si zapa na jakich
dodatkowych na boku, ten no takich jakich fakultetach czy czym.
Poza rozliczeniem finansowym, funkcjonuje jeszcze co takiego jak ocena pilota
nieoficjalna oczywicie. Podczas pobytu z grup, na sam koniec wycieczki, pilot rozdaje
uczestnikom ankiety, ktre wypeniaj turyci, oceniajc tym samym przebieg imprezy oraz
tym samym pilota
Irmina: Ja osobicie miej, si z tych ankiet, bo to takie niewiadomo co. Tego nikt
pniej nie czyta nawet, tylko makulatur wo w ta i z powrotem.
Magnolia: To cakiem niezy pomys, eby pokaza paniom naszym z biur, w jakich
hotelach potrafimy spa i jak oceniaj je ludzie! Ja to popieram
84

K.D: A praca pilota te jest oceniana na tych ankietach?


Magnolia: No no jest, ale tak oglnie raczej jest oceniania. Ale mnie to nie
denerwuje, ani ja si nie boje, bo jak co poszo nie tak to ja mwi o tym otwarcie.
Dzwoni i mwi, e narozrabiaam [miech].
Poniej prezentuj przykadow ankiet, ktr otrzymaam od jednej z pilotek jako
wzr do wykorzystania w pracy:

Rys. 9 Przykad ankiety oceniajcej prac pilota wycieczek 1.

85

rdo: materiay wasne

Rys. 10 Przykad ankiety oceniajcej prac pilota wycieczek 2.


rdo: materiay wasne

86

3.3 Pilot wycieczek szuka pracy


Pilot wycieczek, zgodnie z obowizujcym powszechnie prawem, zatrudniany zostaje
na podstawie rnego rodzaju umw, ktre zawiera z biurem podry organizatorem
imprezy turystycznej. Jeszcze do niedawna, najczstsz form zatrudniania bya umowa
zlecenie, wczeniej nawet umowa o prac podpisywana z pilotem na rok na przykad. Biura
wolay aby na dan imprez, cyklicznie jedzi ten sam pilot. Nadal tak wol, ale wol te
aby piloci byli zatrudnieni na podstawie umowy o dzieo i mieli swoj wasn dziaalno
gospodarcz. Czyli jednym sowem, aby odciyli touroperatora od pacenia ZUSu.
Magnolia: Nie ma standardowej rekrutacji w pilotau. Ja si nie dziwi, e biura
podry nie chc zatrudnia modych i niedowiadczonych pilotw.
Dorota: [umiech] No c... no ma ciko, rzeczywicie ma ciko [moda osoba].
Przede wszystkim musi by dyspozycyjny, on nie moe innej pracy podj, on musi
si powici tylko temu. Bo jeeli on, kto do niego zadzwoni raz.. Powiedzmy, e ja
do Ciebie zadzwoni i powiem, suchaj jest praca, czy pojedziesz tu i tu? A ty
powiesz, nie bo ja ju pracuj... albo nie bo ja mam szko... no to ja ju wicej do
Ciebie nie zadzwoni, bo ja wiem, e Ty nie masz czasu. Musisz by w peni
dyspozycyjna.
Karolina: Kto nie ryzykuje nie pije szampana. Trzeba na co postawi, wszdzie i
kadym nie bdziesz. Mi si w zasadzie nie zdarzyo ebym odmwia pracy z powodu
moich zaj prywatnych, chyba e w tym czasie mam ju inny wyjazd. I nie kam, nie
wolno kama, bo wiat turystyki i pilotw jest tak may, e to si wyda. Wyda si to,
e bya w innym miejscu ni mwisz, sowo honoru.
Bdc dowiadczonym pilotem,

naturalnie jest moliwo wyboru pacy, gdy w

momencie otrzymania kilku propozycji mona zdecydowa, ktra z nich odpowiada


najbardziej, ktra mniej, a ktra wcale. Mody pilot chwyta si wszystkiego, co mu si
przytrafi w obawie, e jest to jedyna i niepowtarzalna okazja do zdobycia pracy i
zahaczenia si w zawodzie.
K.D: A nie zdarzyo si nie przyj pracy z powodu jak to si mwi nie zbyt pewnego
biura podry, ktre Pani miao zatrudni? Lub z powodu niedogadania si w
kwestii np. finansowej.
Magnolia: No, jeli jest to biuro... no takie, e... no widz, e nie znam tego biura,
czasami... no bo to s dwie strony medalu! To nie tylko biura nie chc zatrudni
niedowiadczonych pilotw, o czym do tej pory rozmawiamy. To normalne, e dobry
pilot nie chce pracowa te z kiepskim biurem podry, ktre kiepsko paci. Trzeba
zna swoj warto

87

Karolina: Bo eby utrzyma si, eby wyy z pracy pilota, z tego wynagrodzenia, ktre
dostajemy, to trzeba by po pierwsze dyspozycyjnym przez cay czas, bo wiadomo, e jeeli
biuro zadzwoni do mnie i ja nie mam czas to oni ju do mnie dzwoni i pracowa ze mn
nie bd... Nie ma tumaczenia, e ja mam dzieci, e ja teraz nie mog i e pojad
nastpnym razem. Musz by w 100% dyspozycyjna. Wiadomo e biura zatrudniaj chtnie
pilotw, ktrzy maj czas i najchtniej z takimi podpisuj umow na lata, ktrzy bior 10
czy 15 imprez czy wicej. Czyli mog na nich liczy.
Irmina: Najchtniej biuro chciaoby pilota na stae, nie na przykad wiesz, biuro ma ile
imprez w danym kierunku w roku, to biuro najchtniej by chciao eby jedzi stay pilot, a
nie tak raz jeden, raz drugi, raz trzeci. Myl, e jest to praca trudna i nie ma si czasu dla
siebie, jak chce si wyy z tego. To znaczy mona wyy, jeeli bdzie si przynajmniej
20... 25 dni w miesicu poza domem! Dlaczego? Pilot jest tak zwanym wolnym strzelcem.
adne biuro na stae nie zatrudnia nie zatrudnia na peen etat pilotw. Z czym to sie
wie? Z ogromnymi kosztami dla pilotw... Trzeba, bowiem zaoy dziaalno. W moim
przypadku dziaalno ZUS, prawda zatrudniam ksigow, ktra to ogarnia prawda.
No bo przecie kto to musi robi za mnie ja nie mam na to czasu, ani si na tym nie
znam, ani nie chc si zna. Tak wic opaci ksigow, ZUS, ktry jest teraz ponad 800z,
wiadomo e oczywicie podatek od kadej imprezy musz zapaci. Tak wic, eby co
jeszcze zostao musza to by przynajmniej 25 dni w miesicu poza domem. Tak to wyglda.
Pozyskiwanie odpowiednich ludzi do pracy w kadej dziedzinie i w przypadku
kadego zawodu, jest bardzo trudne. To sztuka, umie wybra idealnie kandydata zwykle
spord wielu chtnych. Mowa jest tutaj nie tylko o duych korporacjach, gdzie rekrutacje
przebiegaj do standardowo: zamieszczenie ogoszenia w gazecie lub (co jest ju bardziej
popularne) w Internecie, na co chtni wysyaj swoje CV oraz listy motywacyjne, na co
pracodawcy odpowiadaj lub nie, po czym zapraszaj na rozmow kwalifikacyjn. Na
podstawie przesanych dokumentw, odpowiednich (potwierdzonych) kwalifikacji oraz
rozmowy przyjmuj do pracy bd nie. W przypadku pilotw wycieczek sprawa wyglda z
pozoru podobnie, jednak w rzeczywistoci jest troch inaczej.

Droga oficjalna
W przypadku rekrutacji, nazwijmy to oficjalnej, sprawa wyglda tak, e proces ten
waciwie niczym nie rni si od standardowych sposobw pozyskiwania pracownikw do
kadej firmy czy przedsibiorstwa. Przeanalizujmy kilka przykadowych ogosze:

88

biuro podry zatrudni pilotw wycieczek


pilot wycieczek

Wymagania:
dowiadczenie w pilotau wycieczek objazdowych i w grupach typu incentive13
wyksztacenie wysze
znajomo jzykw obcych

Oferta:
oferujemy ciekaw i motywujc prac w sympatycznym zespole

Inne:
do CV prosimy doczy list odwiedzonych krajw
Adres e-mail, na ktry naley przysya aplikacje:

office@egzotyka.tv
Prosimy o dopisanie klauzuli:
Wyraam zgod na przetwarzanie moich danych osobowych niezbdnych dla potrzeb procesu rekrutacji, zgodnie
z ustaw z dnia 29 sierpnia 1997r. o Ochronie Danych Osobowych, Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz 926 z
pniejszymi zmianami

14

Procedura rekrutacji jest w tym przypadku taka jak opowiada Tadeusz, ktry
niejednokrotnie uczestniczy w takich rozmowach:
Tadeusz: Najwaniejsza jest prezencja i to jak si sprzedajesz i zaprezentowanie na
pierwszym spotkaniu zdecydowanie. Wiem, e jest do jakby ciko, e na rynku
pracy No ja nie wiem jak Ci modzi maj, pewnie ciko. Ja mam zupenie inaczej,
ale w temacie Zwyke ogoszenia s, jest ich masa i mona tak zatrudni kogo.
Duo z poudnia, Krakw na przykad. Ogoszenie jest, wysya si CV, oni zwykle
chc jeszcze eby kraje odwiedzane wypisa [miech], Wyobraasz sobie, e ja siedz
i wypisuj krok po kroku wszystkie pastwa wiata?! Ja zwiedziem je wszystkie
prawie, wic wiesz A co pniej. No trzeba mie legitymacj bo sprawdz, wic jak

13

Wyjazdy motywacyjne

14

http://praca.gazetapraca.pl/200,4001,,834307,,pilot+wycieczek.html z dn. 14.07.2010

89

bez kursu i egzaminy, to tak oficjalnie to nie przejdzie. No i dalej sprawdzaj


angielski, czsto s jakie scenki rodzajowe i ju. Bior albo nie.
Podobnie ocenia kwesti rekrutacji oficjalnej Ra, ktra miaa okazj podj prac
wanie przez znalezienie ogoszenia:
Ra: Ja byam zdeterminowana jak nigdy. Wysaam chyba ze sto CV.
Zofia zauwaa jednak, i to nie CV decyduje o ewentualnym zatrudnieniu, a duo
szczcia i czasami przypadek, kiedy kto poleci jedn osob drugiej czy te znajdzie si po
prostu przypadkiem niedaleko odpowiednich osb.
Zofia: W tej pracy gwnym czynnikiem decydujcym o zatrudnieniu jest przypadek
przez due P. Czy si trafi do biura Kropp prawda, ktre nagle zniknie albo do
biura... byo par biur wietnych, Oto Travel, Gerlach Tour15 i tam zajmujesz
miejsce odpowiednie, jeste na duej i utrzymujesz si. Ja miaam szczcie,
generalnie ja mam szczcie w yciu. W ogle wiesz, spotykam ludzi na swojej
drodze, powiedziaabym odpowiednich. Ukad gwiazd mi sprzyja.
Czym wic jest przypadek decydujcy o zatrudnieniu? Piloci definiuj go jako
znalezienie si w odpowiednim miejscu i o odpowiednim czasie. Okrelaj go take jako
pomoc przez znajomych, zastpstwo za koleank czy te polecenie komu kogo do pracy.
Grayna: wiat pilotw to takie hermetyczne rodowisko. My si tu wszyscy
waciwie znamy Mwi o nas w sensie mwi e my, to znaczy ci starsi. Modzi
maj do ciko bo my zamykamy koo, polecamy siebie nawzajem, dzwonimy do
siebie, zamieniamy si i umawiamy. To nic zego i chyba to nie jest jakie
nieetyczne.
Od pilotw dowiedziaam si, e jest ciko, ale jeeli naprawd si chce mona
znale prac. Jednak naley pamita, e praca sama nas nie znajduje, a z tego co sugerowali
moi rozmwcy dokadnie tak wydaje si wielu pocztkujcym.
Modzi
Do tej rekrutacji zaliczy mona rwnie pomoc jak nios swoim kandydatom biura,
ktre prowadz kursy pilotw wycieczek. Oczywistym jest, e znajduj si tam midzy
innymi piloci wycieczek.
Ewa: Po naszym kursie pilotw, bo ja prowadz, zdarza si e ludzie od razu
podejmuj prac, czyli to nie jest regua e mody pracy nie znajdzie... Owszem
15

Pilotka mwi o dwch najwikszych polskich touroperatorach, ktrych nazw celowo zmieniam.

90

zdarza si to rzadko, ale zdarza si! Praktyki zaatwiamy im, czasem z drugim
pilotem, wiesz taki towarzyszcy. Wysyamy ich te pocztkowo na rezydentur, a
pniej czemu nie da im grup? Najlepiej rzuci na gbok wod
Hanna: Trzeba mie szczcie i trzeba mie kontakty, ale te trzeba mie tak si
przebicia. Czasem piloci chodz z telefonem po mieszkaniu cay dzie i czekaj na
Bg wie co. e kto zadzwoni? Biuro? To s po prostu ... no... oni nie maj siy, nie
maj wiary w siebie. Ja te czsto czytam maile o treci: pani Mirko, a moe pani cos
dla mnie znajdzie? Zasada jest taka, e ja si nie zajmuje rekrutacj, tak pisz. A
poza tym to dua odpowiedzialno. Dlatego e to si opiera na takich osobistych
aspektach, bo co... ja polec kogo, ten kto si okae do niczego i mi si dostanie bo
ja to... mnie wszyscy znaj ju. Pilotuj tyle lat, no a poza tym ciko jest te
odmawia im, modym i mwi im wprost e si nie pomoe. Mao kto pomaga,
natomiast wszyscy mwimy e co sprbujemy zaatwi.
Maria: S rozmowy z biurami, trzeba si dobija, trzeba si dobija ale nie w
rodku sezonu! Nie, nie! Wtedy rekrutacja jest ju zamknita. Tak si skada, e ja
rekrutuj, pracuj w dziale CKP [Centrum Ksztacenia Pilotw] i ja rekrutuj ich.
No wic pierwsze pytanie jest zawsze o referencje. Pokazuj legitymacj, pokazuj
papiery wszystko fajnie. Kiedy pani skoczya kurs - pytam. W maju, we Wrocawiu,
odpowiada pani. A co mamy teraz? Padziernik. A co pani robia od maja? Jest CV?
A skd! Nie ma.. Pani siedzi i czeka na zbawienie. Natomiast czasem zdarzaj si
wietne osoby. Ale gdybym miaa generalizowa, to wiesz mi - kady pilot moe
znale prac, musi tylko chcie. Jest tyle moliwoci, Internet daje tyle moliwoci
e a gowa mnie boli na myl o tym. Te wszystkie portale pomagamy sobie.
Odwied Grona16, te Facebooki17, to wszystko naprawd dziaa. Znam osoby ktre
ju wiedz e zday i ju tego samego dnia szukaj pracy, dzwoni pisz maile
interesuj si. Tak trzeba! Tak wic sia przebicia, ale i szczcie ale na pewno nie
jest to taka praca e czeka si z zaoonymi rkami.
Piotr: No cz, teraz mam poumawiane dwa spotkania. Jedno w Warszawie, drugie w
Krakowie. Nie bardzo mi si umiecha jecha w t i z powrotem za dwie stwy do
Krakowa, jak mam wrci z niczym, ale moe si uda i dadz mi te robot. Jestem te
w kilku biurach na rezerwie, na zastpstwa zapisany. To te dobry ukad, czasem
dzwoni to si zaapi. Teraz jest zima, to szukam te na narty wyjazdw. Lubi je,

16

Grono.net polski serwis internetowy z kategorii tzw. social networking. Przez pierwsze lata
funkcjonowania Grono.net byo spoecznoci zamknit, co oznacza, e zarejestrowad si w serwisie
mona byo dopiero po otrzymaniu zaproszenia od osoby, ktra bya ju jego uytkownikiem. Aktualnie
kady moe zostad uytkownikiem serwisu samodzielnie w nim si rejestrujc, zaproszenia nie s
wymagane. Struktura serwisu opiera si na maych gronach zorientowanych na budowanie i
utrzymywanie relacji (grona znajomych) oraz na wymian opinii (grona tematyczne). rdo: Wikipedia,
2010. haso: grono.net
17

Facebook serwis spoecznoci owy w ramach ktrego zarejestrowani uytkownicy mog tworzyd
sieci i grupy, dzielid si wiadomociami i zdjciami i korzystad z aplikacji, bdcy wasnoci Facebook,
Inc. z siedzib w Palo Alto. W kwietniu 2010r. liczba uytkownikw na caym wiecie szacowana bya na
450 mln, a co miesic wgrywany jest ponad 1 mld zdjd oraz 10 mln filmw. rdo: : Wikipedia, 2010.
haso: facebook.

91

bo czowiek si nie narobi za bardzo, a kasa wpadnie. No tylko wiadomo, jak mamy
ogarnit grup a nie tak co si amie co 5minut i gips i szpital co chwila jest grany
Podsumowujc, sytuacja dotyczca zatrudnienia pilotw nie jest najgorsza. Niekiedy
brak pilotom chci i ambicji aby odpowiednio poszuka pracy i rozejrze si gdzie trzeba. W
wielu rozmowach potwierdzi si jednak problem, e modym jest ciej znale prac ni
starszym wyjadaczom jak to ich okrelaj. Konkurencja jaka panuje czasami zniechca
pocztkujcych do walki.

3.4 Rola organizacyjna pilota wycieczek


Pod pojciem roli organizacyjnej moemy rozpatrywa wiele elementw skadajcych
si na ni: codzienna praca i czynnoci z ni zwizane, zadania nalecy do pilotw
wycieczek, miejsce w strukturze organizacyjnej oraz pewnego rodzaju normy i wartoci
kulturowe. (Postua, 2010). Wywiady przeprowadzane z pilotami, ktre dotyczyy ich
codziennych czynnoci byy najatwiejsze do przeprowadzanie i opowiadanie o tym
przychodzio pilotom bez wikszych trudnoci.
3.4.1 Obszar dziaania
Piloci dziaaj w bardzo wielu miejscach i o bardzo rnym czasie. Miejscem pracy
pilota jest kraj ktry odwiedza z grup, ale te hotele gdzie sypia, restauracje gdzie jada, jak
rwnie autokar, samolot, prom, czy inny rodek lokomocji ktrym to podruje. Miejsce
pracy to rwnie, zwykle na krtko, biuro z ktrym wsppracuje i do ktrego zaglda co
jaki czas, nie duej ni na dwie godziny aby si odprawi i rozliczy z imprezy. Jeeli pilot
wycieczek peni funkcj rezydenta, jego miejscem pracy jest zazwyczaj jeden hotel przez
sezon turystyczny przypadajcy od koca maja do koca wrzenia. Jeeli jest rezydentem
obsugujcym turystyk egzotyczn jego okres pracy przypada wtedy kiedy do Polski wita
kalendarzowa zima, czyli od listopada do marca lub kwietnia.
Gdy pytaam pilotw co sdz o turystyce przyjazdowej odpowiadali waciwie
podobnie:
Magnolia: To jest zupenie inny charakter pracy [turystyka przyjazdowa]. Nie
mona nie mona porwnywa, nie mona porwnywa, nie to jest zupenie inny
charakter... Inni s cudzoziemcy, inni s Polacy. Polak yyy nie da napiwku, Polak
92

jest roszczeniowy, Polak jest trudnym klientem, jest trudniejszy ni obcokrajowiec,


jakby mg to by niestety wyssa kad krew... niestety z pilota. Inny jest Anglik, inny
jest Amerykanin. Inny jest cudzoziemiec prawda. On... on wie e moe da tylko
tego za co zapaci, reszta to jest tylko fakultatywnie. U nas jak sie jedzie za granic,
to taki [polski] klient spodziewa si jeszcze czego ponad program prawda..
niesusznie, ale si niestety spodziewa tego. Tutaj jest inny klient, zupenie. A
przyjazdwka... to jest praca lejsza o tyle e nie ma przejazdw nocnych, e pi w
dobrych hotelach, na przykad cztero- czy piciogwiazdkowe hotele . Cudzoziemiec
nie bdzie spa jak przyjeda do Polski w hotelu dwugwiazdkowym, czy
jednogwiazdkowym czy w schronisk, a wic i ja nie bd. Dlatego nawet wycieczki
szkolne jak przyjedaj pi w minimum trzech gwiazdkach.
Martyna: To znaczy to s dwie rne prace, ale mimo wszystko lepiej jest
przyjazdwk robi i to kady Pani powie. Bo za granic jest pani zdana tylko i
wycznie na siebie. Biura zagraniczne niby te takie wsppracujce powinny
pomaga, ja miaam szczcie do tych biur, ale wyjazdwki s teraz nieciekawe bo w
ogle wykorzystuj pani. Lepsze s przyjazdwki, lepsze s warunki przyjazdwek

3.4.2 Dzie z ycia pilota


Momenty, ktre utkwiy mi w pamici na bardzo dugo, to midzy innymi zdziwienia
pilotw pytanych o zwyky dzie.
Ra: Ale jaki zwyky dzie? W pracy czy w domu?
K.D: Pani codzienno jakby j pani opisaa?
Ra: No jestem gdzie, nie bardzo wiem gdzie raz tu raz tam. W domu mnie raczej
nie ma wic mj zwyky dzie z ycia, to dzie w pracy.
Zapytana o to samo Irmina, odpowiada podobnie:
Irmina: Zwyczajny dzie u mnie? Jak jestem w domu? Mj zwyczajny dzie a to
dobre! [zastanowienie i umiech]. Ja w zasadzie yj od imprezy do imprezy
K.D: Acha, czyli jednak nici z normalnego dnia [miech] ?
Irmina: [miech] Tak, bo yj tylko tym. Przerwy midzy imprezami mam bardzo
krtkie, mae, w sezonie s to kilkudniowe piciodniowe , czterodniowe zaley
Wszystko zaley jak jest ustawiony grafik wyjazdw. Zim, no to teraz miaam
najdusz przerw, bo a dwa tygodnie. Jeeli mam tydzie pomidzy imprezami
latem, to pierwsze dwa dni wypoczywam, wysypiam si, rozliczam z biurem i
oczywicie pranie, prasowanie, sprztanie, bo wiadomo e m zostaje w domu i dom
jednak potrzebuje kobiecej rki. To s pierwsze trzy dni, a nastpne trzy dni to jest
przygotowanie do imprezy. Tak wyglda moje ycie
93

Magnolia: Cay czas na walizkach, cae ycie. Jeeli mam przygotowanie do imprezy
prawda, jeeli to jest nowa impreza, nowy kierunek lub gdzie rzadko jed, musz
si do niej przygotowa, wiec musze mie te trzy dni nastpne. I to jest pakowanie,
przygotowywanie przewodnikw, przegldanie mapy, szukanie hoteli, znowu
odprawa w biurze... czyli w zasadzie moje ycie to jest tak od imprezy do imprezy.
Teraz mam dwa tygodnie, wiec teraz jak mam tak duo czasu, bior udzia w
egzaminach pilockich jestem w komisji. Trzy dni ostatnie miaam egzaminw
pilockich. W midzy czasie trzeba byo zadba te o siebie, poszam kilka razy do
fitness, fryzjera, nastpnie jakie tam badania lekarskie, bo nawet i o to nie mam
kiedy zadba nie mam czasu o siebie zadba czasem. Tak jak samochd! Trzeba
czasem przegld zrobi, to i ja robie sobie przegld (miech). Oczywicie
zaszczepiam si na co mogam, bo nasz zawd to ten z grupy do duego ryzyka.
Jednak inne kraje i do tego stykam si z rnymi ludmi, wic przed wyjazdem trzeba
byo si zaszczepi. Co wicej... No oczywicie spotkania rnego rodzaju, poniewa
dziaam w Stowarzyszeniu Pilotw Wycieczek, jestem wiceprezesem, to te i to.
Zastanowio mnie wic co z rodzin, w kocu wikszo moich rozmwcw, z
ktrymi udao mi si przeprowadzi wywiady byy kobietami. Gdzie wiec czas na bycie on
i matk?
Irmina No niee o rodzinie nie ma mowy, o rodzinie nie ma mowy! Ja nie mam dzieci, mam
wyrozumiaego ma wic. Jest to niemoliwe po prostu.
Maria: Praca pilota wycieczek jest problemem dla kobiet. My jestemy matkami,
onami. Dlatego te wikszo to jest starych pa. Ja mam dom, dziecko, wnuka,
take nie narzekam. Nie warto ryzykowa yciem dla modej dziewczyny, modej
kobiecie to mwi. takiej jak pani. 3/4 to s dziewczyny ktre byy gupie, ktre nie
umiay si uszanowa. One potrafiy wchodzi w zbyt bliskie kontakty z kierowcami
no i w kocu... Kierowca sobie pozwala wtedy, prawda nie potrafi im odmwi. A je
oszoomio. Im sie wydawao, e przyjechaa za granic, wyrwaa si i zaczynaa
odstawia Mona Lis czy niewiadomo co. A ona jest do pracy, dla turystw a nie po
to eby si tam mizdrzy czy co tam. I takie wanie 3/4 to s stare panny ktre
straciy ycie. Niestety. To ryzykowne dla kobiety, bardzo. Tote ja nigdy nie byam
tak w 100 dyspozycyjna. Ja sobie wybieraam, kiedy chciaam. Byam w tej dobrej
sytuacji, e miaam prac, miaam rdo dochodw. Miaam du przerw i to mi
do zaszkodzio, bo wtedy robiam urzdnika pastwowego w 1999 - 2003. Mao
wtedy braam. I ta przerwa mi zaszkodzia. Ale nie jako specjalnie, po prostu atwo
wypa z tego ale wrciam. Ale powici si w 100% turystyce, to nie polecam. Z
tego co widz po swoich koleankach, to naprawd nie warto. I nie mie zaplecza
takiego w postaci mam do czego i do kogo wraca. Mao tego, nie wiem jak to jest
teraz z tymi emeryturami, ale nie odoy si z tego co si zarabia na emerytur.
Oglnie jest z tym problem w naszym kraju, ale z pracy pilota to ju nie ma szans.
Nie moe wic to by praca na stae, jako jedyna. Lepiej mie prac, a to traktowa
jako drug rzecz

94

3.3 Rola oglnospoeczna pilota wycieczek


Praca pilota wycieczek to profesja cika, mimo to zalicza si ten zawd do tych
lejszych, w wietle prawnym:
Izolda: A kto j tak zalicza?! Cika praca, bardzo cika. chocia si wydaje e to
taka przyjemna jest praca, ale nie... Po takiej grupie to czowiek wraca wypruty,
wykoczony. Poniewa to codziennie trzeba wsta raniutko, duo wczeniej przed
grup si wstaje i duo pniej chodzi sie spa, bo na gowie pilota jest wszystko,
wszystko, wszystko. Jak s posiki to ja bardzo czsto robi tak aby znikn z ich
wzroku, eby chocia posiek zje w spokoju. Zamawiam stolik dla siebie i
kierowcw zazwyczaj. Ale i tak zawsze mnie znajd [miech]. Czasem ja jem w
najlepsze a nade mn potrafi sta pani i mi swoje gorzkie ale opowiada, co ona by
chciaa a co jest nie tak. To ja wtedy czerwona ze zoci, zaraz si udusz, kotlet
stajemi w gardle, no ale co, odpowiadam, przytakuje. Czasem tylko powiem, e no
hola hola, chciaabym zjesc jeszcze ciepe i porozmawiamy po posiku.
Zderzenie i poczenie wielu grup wiekowych od 6lat (bo taki wiek moe mie
najmodszy uczestnik) do... nawet 90lat na przykad podczas wyjazdu na narty to nie lada
wyzwanie dla pilota. Wiele rnych osobowoci w grupie, od intro- do ekstrawertykw, od
cichych szarych myszek do chtnych przej dowodzenie nad grup. Wiele rnych
narodowoci, kultur oraz wyznawcw wiary. Itd, itd. Naley by bardzo obiektywnym,
uwaa na to, co si mwi, bada grup przed wycieczk. Pomoc w yciu codziennym dla
tych, ktrzy maj inne zawody - umiejtno obcowania z rnymi ludmi (gwnie z
wywiadu z Halin i Magdalen).
Magnolia: To e s rni ludzie, tak? Czy problem...? No cikie pytanie. Nie wiem,
na pewno nauczyam si ludzi przez ten czas, przez prac albo i dziki pracy, jako
pilot wycieczek. Nauczyam si rozumie ludzi, ich potrzeby. Nigdy bym tej wiedzy
nie posiada, gdybym nie pracowaa, jako pilot - jestem pewna. Jestem bardziej
wyrozumiaa... Kiedy, na pocztku mojej kariery denerwowao mnie jak zdyam
co powiedzie i za chwil klient pyta o to samo. Krew mnie zalewaa. Na przykad,
mwi toaleta jest bezpatna, znajduje si na kocu tego korytarza... Nie mija "Ojcze
Nasz" sysz w oddali, Pani pilot a gdzie jest toaleta? Ile kosztuje? [miech]. Teraz
mnie to bawi. Dzisiaj wiem jak to jest po prostu, wiem, e jak si za duo mwi to
klienci pniej wyczaj si na jaki czas i nie s w stanie tego wszystkiego poj,
tych wszystkich informacji. Take, nie dziwi mnie to e on za chwil zapyta o to, bo
on si mg wyczy, on mg by zmczony - i ja to ju teraz po prostu rozumiem...
wiesz objazdy, takie autokarowe, takie, ktre ja robi, one s jednak wyczerpujce.
Ja sama czuj to po sobie, a dla kogo, kto nie jest wprawiony, zaprawiony, tak jak
ja, to moe by to podwjnie wykaczajce. I on mia prawo si wyczy! I dzisiaj
95

ile razy by si kto nie zapyta o to samo to ja mu... jakby cierpliwie i z umiechem
odpowiadam. I tego mnie nauczya wanie praca z ludmi. Praca te mnie nauczya
lubi ludzi. No i zrozumienia, przede wszystkim zrozumienia
K.D: A jakie przyjanie udao si Pani nawizywa z klientami?
Magnolia: Czsto wymieniamy wizytwki... no, ale powiem, e nie. Raczej nie. Po
jakim czasie, po tej euforii od razu po przylocie, po jakim czasie jakby ta
znajomo zaczyna si... ogranicza... no... to moja wina, nie mam czasu po prostu
na takie rzeczy. Wiem, e brzmi to okropnie, ale ja nie mam czasu odpisywa na
maile, smsy, chocia umiem szybko i sprawnie to wszystko obsugiwa, ale nie mam
czasu. A po przyjedzie jest najpierw euforia po podry i ludzie pamitaj o mnie.
Jak nie od razu, to zdjcia obejrz i przypominaj sobie... Jest sentyment, to mie.
Ale ja nie mam czasu, wierz mi. Podzikowania, listy... Czasem odpowiem na jeden...
Ale nie mam czasu...
K.D: Czy stresuje si pani przed kadym podjciem nowej grup?
Magnolia: Nie, ju nie. Nie mam adnego stresu, to ju jest takie naturalne, e
naprawd z rk na sercu nie. Ja tylko przed kad grup mam tak, e... nie chce mi
si z domu wyj [miech]. Ja juz jestem zmczona. Niech modzi teraz przechwytuj
paeczk. Najlepiej to jakby w pani wieku ludzie mieli d owiadczenie moje i te swoje
jzyki co maj o! Jak ja sysz, ile oni znaj niektrzy... portugalski, hiszpaski,
rosyjski i oczywicie angielski to tak jakby polski. Pozmieniao si. Ale wracajc...
nie stresuje si, tylko mi si nie chce. Ale jak ju wejd do autokaru, poczuje
zapach... taki jest zapach specyficzny. Zapach wycieczki, autokaru, moe spalin,
kanapek w plecakach podrnych, perfum pomieszanych - kady ma inne, nie wiem
zreszt czy mnie zrozumiesz, ale ten zapach jak ju jest, towarzyszy mi, troch
pomiesza si z adrenalin, jak rol tym razem napisa mi los... no to wtedy ju jest
dobrze, jestem w swoim ywiole. Mwi si wiesz, e pilot ma swoje pi minut eby
si podoba lub eby si nie podoba grupie. To powiedziaa mi kiedy koleanka,
ktra ju nie yje, ktra miaa osiemdziesit lat i ktra jeszcze oprowadzaa po
Londynie... taka moja przyjacika, ktra bya przewodnikiem.. powiedziaa:
pamitaj, masz pi minut na to eby sie podobaa, eby si dobrze zareklamowaa,
eby Ci polubili...a jak Ci nie polubi w pierwszych piciu minutach to pniej ju
koniec... i to si sprawdza po dzi dzie. No na wizerunek pilota skada sie wszystko.
Od wygldu zewntrznego do tego czy si umiecha, czy jest miy dla klientw na
dzie dobry. Potem moe ich ochrzania, nie wiem... ale na pocztek zawsze musi
by miy i umiechnity, no musi. I wydaje mi si to chyba najbardziej wiesz... ma
wpyw na dalsze... na dalszy sukces. Ludzie zwracaj uwag na wszystko dosownie
na wszystko. Zdziwiaby si! Na paznokcie, uwierzysz? Pilotowi na paznokcie
patrz. Mwi mi pani kiedy, jakie ma paznokcie... ja nie wiedziaam, e tak jest, e
tak patrz. Zawsze robiam to dla siebie, dbaam o siebie tylko dla siebie, a ludzie
patrz... bardzo, bardzo... Do tego stopnia, e mnie kiedy pani powiedziaa: prosz
pani, a gdzie pani kupia t bluzeczk, w ktrej pani bya drugiego dnia? A ja
mwi... prosz pani, ale ja nawet nie... prosz mi przypomnie, jak, no nie
pamitam. Przecie ja si przebieram codziennie, moja walizka jest taka... opasa.
Bo, no oczywicie zabieram odzie, ubranie, na kady dzie. Nie ma mowy ebym
zaoya to samo drugiego dnia, patrz na mnie przecie cigle. Wic tutaj pilot
96

naprawd musi by wiey, nawet po 20h podry autokarem bez klimatyzacji, ja


mam pachnie i nie mie pogniecionej bluzki. Musz by elegancka, aden tam
brzuch na wierzchu czy tatua... kolczyk w ppku [miech]. Absolutnie. Masz
Karolina kolczyk w ppku?
K: Nie [miech]
M: No to masz szanse by dobrym pilotem [miech] Ale nie dyskryminujmy tych z
kolczykami... Powanie... Po prostu ja musz si podoba i siedemdziesiciolatce i
siedemnastolatce, a to ju wiesz nie takie atwe! To ma mnie... to wpywa na moj
opini. Oczywicie teraz nie ma problemu z ubiorem, bo na pierwszy dzie mam
jaka tam subow bluzk, poliester czy inne sztuczne, no, ale jest... i jaka apaszka
no i ludzie mnie kojarz tak na pierwsze pi minut. Wic podobam si i tym modym
i starszym, bo po prostu no jestem biurowa. Ale kiedy zawsze by problem, co ja
zao na wejcie?! [umiech]. Teraz ju naprawd jest to dobrze rozwizane. Ale
ludzie zwracaj uwag i te si ludziom podoba... ja lubi sysze: o jaka elegancka
nasza pilotka jest [miech] no lubi! Albo: prosz pani, ma pani pikn torb, a
gdzie pani j kupia, na pewno za granic - to bardzo czsto sysz. I jest to takie no
mie.
M: Ludzie traktuj mnie troch jak... pboga. Jak tylko im znikn na chwil z pola
widzenia... no nie daj Boe! Ludzie jeszcze samotnie nie potrafi podrowa! I
chwaa im za to, bo mamy prac - my piloci. Ale coraz mdrzejsze to spoeczestwo i
wiedz, e za nas dodatkowo pac. Ale s i tacy co nas potrzebuj, jako
przewodnikw. Bo polecie czy pojecha to spokojnie dadz rad
sami...zakwaterowa si, wiec, jako pilot zaczynam by zagroona, ale jak jestem
przewodnikiem i mam tak wiedz jak przewodnik... i wiesz te wszystkie kursy i
egzaminy to ju jestem bezpieczna, bo zawsze ludzie bd podrowa i zawsze
znajd si Ci ambitni, ktrzy bd chcieli czego wicej dowiedzie si, a nie tylko
pusto i lepo patrze na pomnik i porobi kilkanacie synnych zdj z kamieniem...
bo tak, bo wszyscy robili.
M: Pierwsze pytanie, jakie si pojawia na objazdwkach to jest: prosz pani, a jaki
jest do pani telefon. Czasem widz w ich oczach przeraenie, jak mwi, e mamy
czas wolny... ludzie si gubi, nie czytaj nic... co ich otacza, jakich znakw, no nie.
Boj si zgubi, przeraliwie.
Pracy pilota do lekkich zaliczy wic nie mona. Profesja zwizana jest z cik prac
24 godziny na dob kilkanacie dni w tygodniu.

3.6 W grupie rnych ludzi, czyli z ycia wzite

W pracy pilota wycieczek, jak w adnej innej zdarzaj si niesamowite historie, o


ktrych piloci opowiedzieli mi z bardzo du chci:
97

Hubert: Miaem takiego kiedy buraka, eks - milicjanta, kupa miechu z nim bya. Ja
mody, niedowiadczony, idziemy wiesz, wspinamy si pod gr, a raczej mamy si
wspina i nagle ten krzyczy: Jak Ci k... przylutuje szczylu to ci si odechce biegania
po grach jakich, upa 30 stopni, my po caym dniu a ty nam tak ukadasz
program?! [miech]. A ja na to prosz nie podwaa mojego autorytetu, jak pan chce
to wemiemy szybko kartk papieru i podpiszemy umow, e pan, e tak powiem na
wasn odpowiedzialno odstpuje od programu wycieczki, e wylogowuje si pan...
takie pseudo prawnicze co, co na klientw zawsze dziaa, taki argon
pseudoprawniczy, e pan rezygnuje z moich usug i na wasn odpowiedzialno
zostaje i e nie chce pan zwiedza i uniemoliwia pan ludziom ktrzy bardzo chc
zobaczy ten zabytek zwiedzanie... take si spotykamy na parkingu. On oczywicie
nie da mi dokoczy, byem zwyzywany od szczylw i gwniarzy, no i w
konsekwencji nie poszed i si zgubi na tym parkingu gdzie mia czeka. Byem
bardzo skupiony, bardzo odpowiedzialny i pilnowaem tej mojej grupy jak nie wiem,
ale ten poszed. Miaem pismo, na wasn odpowiedzialno ale tak naprawd gdyby
sie nie znalaz to ja bym oberwa, to pismo to tylko taki... no ochrona taka. Ale
znalaz si pniej, siedzia i pi piwo w knajpie na dole.
Piloci zauwaaj take istnienie w grupie swoistego lidera, kierownika grupy od
ktrego niekiedy bardzo duo zaley podczas imprezy turystycznej.
Dorota: Lider, taak. Zawsze jest taki naturalny lider w grupie i oczywicie
najwaniejsze to mie go po swojej stronie aby nie da mu zbuntowa grupy i aby
grupa nie wesza mu na gow. Wiadomo, e on warunkuje tez napiwek [miech]. No
to tak p artem p serio, ale jak on ci nakrci grup odpowiednio, to jeste
spokojna, jak nieodpowiednio to tylko czujesz jego oddech na plecach i wiesz
opowiadasz, ten kamie to wielki zabytek dla mieszkacw Antwerpii, zosta tu
przywieziony z Wysp Zielonego Przyldka w 1789 roku , przykadowo nie? i nagle
syszysz wielkie stooop ! Stop! zosta przywieszony w 1787 ! Przekamanie, pani si
myli i w ogle, to w ogle .. pani si nie nadaje do niczego! [miech]
Generalnie jednak piloci uwaaj prac w grupie za trudn.
Magnolia: Ciko ogarn ludzi w grupie, bardzo ciko. Przecie jest tyle do
zrobienia, trzymanie ich wszystkich w kupie to ju jest problem. Kady innym tempem
chodzi, kady zdjcie przy tym obiekcie, przy tamtym. A zebra kas od nich, to
dopiero nie lada wyczyn! Wic bardzo trzeba ich trzyma krtko, ale tak aby si nie
zorientowali o tym. trzeba by po prostu zorganizowanym te.
Karolina: mieszne s czasem sytuacje jak musisz pokaza, e jeste dla nich
autorytetem i wzi ich do kupy i tak, no... oni musz ci ufa i ci sucha przede
wszystkim. Jak ja jestem, albo jak byam raczej po raz pierwszy w jakim miecie,
ktrego totalnie nie znaam, to odseparowywaam si czsto od grupy... strza na
pocztek wycieczki i szybko notatki, mapa, co to za ulica, gdzie jestemy, w ktr
stron. Jak si pomyliam to trzeba byo naprostowa i czasem na przykad dwa razy
koo tego samego punktu przechodzilimy. Wikszo jest mao bystra na wakacjach
ale oczywicie zdarzaj si liderzy, ktrzy szukaj moich potyczek i tylko czekam
wtedy... no mog odlicza na palcach jednej rki... raz, dwa, trzy : pani Justyno! My
si zgubilimy? Ja pamitam to drzewo, szlimy tdy par minut temu! [miech] A ja
na to, rwnie krzycz przy caej grupie: zgadza si, jest pan niezwykle
98

spostrzegawczy, krzycz. Chyba si zamienimy, pan bdzie od teraz naszym pilotem.


No i wszyscy si miej. Po czym patrz na to drzewo i mwi: nie bez powodu
spacerowalimy po tej okolicy, chciaam powici 15 minut wicej na to miejsce i to
drzewo. Ot skada si tak, e jest to ulubione drzewo tam kogo, prezydenta na
przykad, bo przy tym drzewie po raz pierwszy pocaowa swoja on. Oni suchaj z
otwartymi buziami, a ja mam dziur w brzuchu tak mnie widruje spojrzeniem nasz
spostrzegawczy i zarumieniony ze wstydu pan, zdajcy sobie spraw, e jest na
przegranej pozycji.
Hubert: Pamitam jak kiedy byem w duej kropce, kiedy przyjechaem chyba
drugiego dnia na ten Plac Concorde, a miaem by tam trzeciego dnia i ja si nic o
nim nie nauczyem. le wysiedlimy z metra... Pamitam, e wysiedlimy a wszyscy:
aaaa ! Ale suuuper! I zdjcia, przewodniki wycigaj i chwila moment dla mnie ale
wiem, e zaraz sie zejd, zbior w grup i bd chcieli sucha. Co ja im powiem, ja
tu nigdy nie byem, pojcia nie mam zielonego o tym. Wic mwi: suchajcie,
sprawa jest taka robimy sobie tutaj dziesi minut przerwy, ja musz teraz pilnie
zadzwoni do kierowcy, abymy si umwili, eby po nas przyjechali, a Pastwo
macie chwil czasu na relaks i odpoczynek. Oni szczliwi poszli. A ja odchodz tak
eby mnie nikt nie sysza i stoi tam taki chopak co riksze obsuguje. Patrz tak na
niego, myl sobie kurcze, pewnie mwi po angielsku, przecie mody w szkole si
pewnie uczy. Suchaj, mwi do niego, mam taki problem. Pokazuj mu plakietk
pilota, jestem pilotem... wiem e to brzmi strasznie dziwnie, ale musisz mi pomc.
Powi mi pi, dziesi minut i uratujesz mi ycie. On oczy wybauszy, o co ci
chodzi, pyta. Mam tu czterdzieci osb, tam chodz popatrz i oni czekaj na mnie,
myl e jestem w toalecie, czekaj a wrc i im co o tym opowiem, a ja tu nigdy
nie byem! prosz opowiedz mi cokolwiek o tym miejscu i on mwi, no to tam masz
Wie Eiffla, ale chyba wiesz o tym co to jest prawda? [miech] no i dobra, jedziemy
z tym... tam jest jaki hotel najbardziej luksusowy w Paryu i nazywa si tak i tak,
tam Ambasada Stanw, tam zgromadzenie czego... no i ja tak si rozgldam jak on
i powtarzam sobie za nim: acha, tam jest to, tam jest to... a tutaj? a tutaj to takie
mao wane, bo to takie pierdu pierdu co. Acha, okej. Suchaj uratowae mi ycie,
bardzo Ci dzikuj! Daem mu 10 euro i wrciem z bogat wiedza opowiada grupie
[miech]. Ale to tak jest... bybym przegrany gdybym powiedzia nie wiem lub nic nie
powiedzia. Zreszt to mgby by dla nich horror gdyby si zorientowali, e jestem
taki zielony.
Wspominaj te o rnego rodzaju metodach jak przetrwa z grup turystw i jak
sprawi aby autorytet pozosta nienaruszony.
Oliwia: Niestety to trzeba taka metod aby od siebie tych ludzi uniezaleni... I oni...
to nawet no juz pniej nic nie trzeba robi, bo ten czowiek zdaje sobie spraw ze
swojej bardzo duej ograniczonoci i beze mnie zginie. Wie, e jak pjdzie w lewo to
ju za chwil nie pamita, e poszed w lewo. Jest na wakacjach, relaksuje si i nie
musi myle o tym jak tras przemierza, odpoczywa mu mzg zupenie, ja to
rozumiem w peni. Ale beze mnie nie daby rady w miecie takim jak Pary czy
Londyn.

99

3.7 Rola zawodowa czy pilot jest niezbdny i niezastpiony?


Po przeprowadzonych wywiadach z pilotami jestem skonna porwna zawd pilota
wycieczek do menadera. Podobnie jak menaderzy, piloci, musz organizowa prac sobie i
innym oraz motywowa do dziaania.
Ra: To nie takie proste zarzdza grup, a jednoczenie robi z siebie map na
drucie skaka jak mapa na drucie yyy i ich [turystw] zabawia, bo nie maj
siy ju dalej i.
Rozmawiajc o ich roli zawodowej, czsto wasnymi sowami ujmuj znane ju
definicje pilota wycieczek i dobitniej tumacz i wyjaniaj jaka jest ich prawdziwa rola, o
czym owe definicje nie mwi lub mwi bardzo oglnikowo.
Magnolia: Pilot niestety jest te tumaczem, no musi by Miaam klienta z
padaczk, ktry... ktry prawda w restauracji bylimy i on spad ze schodw,
schody byy takie strome i on z tych schodw spad. Wypi sobie dwa kieliszki wina i
po tych dwch kieliszkach spad i dosta napadu padaczki. I oczywicie pogotowie...
on natychmiast zala si cay krwi, bo upad na twarz... wic by w szpitalu przez
cztery dni. Wic cztery dni... Impreza bya wtedy do Londynu...siedmiodniowa wtedy
bya impreza do Londynu, cztery dni z pobytem w Lodnynie byo... wic cay pobyt
by w szpitalu. Oczywicie ja musiaam by niak i tumaczem w tym szpitalu, bo
szpital codziennie dzwoni do mnie eby kto by tutaj ze znajomoci angielskiego.
No niestety tyle lat temu, nie byo ludzi takich ktrzy byliby chtni... w ogle niewiele
byo ludzi w autokarze, ktrzy znaliby ten angielski! Teraz to ju duo wicej osb
zna, duo modziey jedzi. A wtedy tak nie byo. A wic musiaam zatrudni
przewodnika na te cztery dni, w tym czasie chodziam do niego do szpitala, bo po
prostu robili badania, a grupa jedzia z przewodnikiem. By wwczas wyjazd za
Londyn i on po prostu jedzi za mnie - nie miaam wyjcia.
Pilot musi wic wykazywa si trzewym myleniem i waciwie bez przerwy mie
oczy i uszy szeroko otwarte, poniewa nigdy nie wiadomo co si moe wydarzy. Jak
wspomniaa Magnolia, musi by rwnie tumaczem, aczkolwiek dzisiejsi turyci, jak
rwnie zauwaa, wadaj jzykiem, a jeli nie kilkoma jzykami, biegle i nie potrzebuj
pomocy tumacza pilota, ale niezbdna jest rola psychologa, ktry wspiera w takich
trudnych chwilach.
Rol pilota jest rwnie reprezentowanie biura na zewntrz. Bardzo czsto zdarza si,
e przybiera on posta worka treningowego, w ktry wszyscy turyci kopi, poniewa
100

otrzymuj nie takie wiadczenia jakich si spodziewali lub znacznie odbiegaj od ich
oczekiwa.
Odpowiedzialno za pomyki pracownikw biura, spoczywa wic na barkach pilota.
Jego rol i zadaniem, o czym oficjalnie nigdzie si nie mwi, jest odkrcanie bdw osb
pracujcych w biurze i zajmujcych si przygotowywaniem imprezy turystycznej.
Podczas imprezy pilotw, udao mi si zarejestrowa kim jeszcze wedug samych
pilotw, musz oni by i jakie funkcje musz spenia. Nie zawsze wypowiadaj si
kulturalnie i z taktem na ten temat, wida, e ich to drani podobnie jak wsppraca z
biurem, w ktrym s zatrudniane:
Dorota do Grayny [w mojej obecnoci]: My to chyba i tu powinnymy zebra grup
czy co zorganizowa, zadziaa, eby nam zaatwili te stoliki, no do czego to
podobne! Widzisz, dziewczyna pisze prac o pilotach to prosz w takich chwilach
jak grupa nie ma stolika i krzese eby usi w lokalu to ja im mam to wystruga w
5 minut, znale kawaek drewna, wystruga i to jeszcze po cichu w kiblu najlepiej
eby nie widzieli! A o nas jak dbaj w tej firmie nie chodzi mi eby VIPowskie
mie, tam to podobno na grze wiesz, prezes czy co, prezesi raczej z onami, ale
chocia cokolwiek, no paranoja jaka!
Rol zawodow pilota jest rwnie, podobnie jak i menadera, umiejtno
wsppracy z ludmi i to bardzo rnymi:
Irmina: Wiesz ja nie wiem czy to jest poparte naukowo... e wanie ludzie mwi
e oni lubi podrowa, e to jest super zawd i ja mwi e na pewno jest super
zawd, tylko moim zdaniem podstawa w tym zawodzie jest nie mio do
podrowania tylko mio do ludzi. Po prostu akceptujesz malutkiego, grubiutkiego,
ysego, chudzink, masz przekrj od 6 latka, ktry ju ma prawo wsi do autokaru i
wsiadaj, do no... najstarszego turyst miaam 85letniego. Ludzie od.. na przykad
Pana Tadeusza ktry szczytuje liczniki wody, do ludzi, ktrzy zajmuj stanowiska w
rzdach. I tu wszystko masz w jednej grupie, i tak naprawd nie moesz wybra
kogo, wszystkich musisz traktowa tak samo. To jest bardzo trudne, musisz umie
rozmawia na poziomie tego hydraulika nazwijmy to i jeeli potrafisz to na poziomie
profesora. Kultura osobista, musisz mie du kultur.

101

4. Wraenia z odbytej podry, czyli dyskusja i wnioski


Badania etnograficzne, a szczeglnie badania wycinkowe, z zaoenia nie nadaj
si do wycigania uoglniajcych wnioskw a ich celem jest przede wszystkim eksploracja
zjawisk spoecznych (Konecki, 2000; Kostera, 2003). Dlatego w czci kocowej, w
pierwszej kolejnoci chciaabym podj prb interpretacji zebranego materiau w wietle
wczeniej zaprezentowanej teorii (rola zawodowa pilota wycieczek, w odniesieniu do trzech
wymiarw oglnospoecznego, profesjonalnego i organizacyjnego).

4.1 Role pilota wycieczek

4.1.1 Rola profesjonalna i jej wymiar


Opis rodowiska fachowego w jakim porusza si pilot zosta zaprezentowany w czci
empirycznej niniejszej pracy i porusza takie aspekty jak: zatrudnienie, cieki kariery,
awanse, nauka i edukacja oraz etyka zawodowa. Biorc pod uwag wymienione czynniki,
piloci rwnie i tu wydaj si by do specyficzn i oryginaln grup.

WYMIAR
rola
profesjonalna:
wymiar
profesjonalny

SPOECZNO
wsppracownicy
pilotw wycieczek

OPIS I WNIOSKI
pracownicy organizatorw turystyki u
ktrych zatrudniaj si piloci, wszystkie
osoby z ktrymi piloci utrzymuj kontakty
zawodowe oraz inni piloci, z ktrymi to
wymieniaj dowiadczenia i opinie na
tematy pracy
og pilotw wycieczek w Polsce

rodowisko pilotw
wycieczek
Tabela 9. Rola profesjonalna pilota wycieczek

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Kostera, 1996, s. 128

Wymiar profesjonalny jest jednym z elementw roli spoecznej pilota


wycieczek, co poruszam w niniejszej pracy do mocno. Profesjonalna rzeczywisto
konstruowana przez pilotw to niezwykle wany element, na ktry wpyw maj wymienione
przeze mnie powyej elementy. Bardzo ciekawie przedstawia si kwestia etyki poruszanej
102

przez pilotw, ktra niestety nie do koca jest zachowana w ich pracy zawodowej. Z czego do
wynika? Po raz kolejny wyania si brak odpowiedniego porozumienia z biurem, gdzie s
zatrudnieni oraz sabego wynagrodzenia za wykonywan prac. W renomowanych, duych
biurach podry liczy si przede wszystkim pienidz i dobry zarobek. Obniane s wic
wszelkie koszta, jak rwnie i wynagrodzenie pilotw. W obecnej sytuacji poda pilotw
wycieczek przewysza popyt na nich, wobec czego zatrudnienie nowych, na miejsce tych
buntujcych si, e pensja jest zbyt maa nie stanowio by adnego problemu. Klamanie na
rozmowach kwalifikacyjnych jest bardzo popularne, ch zdobycia pracy bardzo dua. Biura
o tym wiedz i wiedz te na co mog sobie pozwoli. Niska pensja pilota wie si wic z
przekrtami jaki si dopuszcza. Bardzo popularne s tzw. fakultety, wciskane wrcz na si
klientom, aby pilot mg zarobi jaki procent. Takie atrakcje jak: muzeum perfum w Paryu,
winiarnie, sprzeda diamentw, dywanw, futer to nic innego jak naciganie klientw na
zakup, z ktrego pniej odpisywany jest dla pilota procent. Wycieczki do takowych sklepw
wpisay si ju na stae w harmonogram co poniektrych wyjazdw. W swojej codziennej
pracy piloci bardzo czsto ulegaj podobnym sabociom. Jeeli nic si nie zmieni, wycieczki
cakowicie strac swoj warto gdy zamieni si w zwyky mynek do mielenia pienidzy,
gdy wanie to bdzie priorytetem dla obsugujcych ruch turystyczny, a nie jak wydawa by
si mogo zadowolenie klienta.
Na wymiar profesjonalnej roli pilota wycieczek ma wic wpyw w gwnej mierze
biuro podry, organizujce imprez turystyczn i zatrudniajce pilota oraz osoby w nim
pracujce i wsppracujce z pilotem wycieczek. Wpyw maj take sami piloci
wsppracujcy ze sob nawzajem na wielu paszczyznach. Jest wic bez wtpienia
najwaniejsz z rl spoecznych i mona zaprezentowa j w tabeli 10. Stanowi ona esencj
bada empirycznych i czci teoretycznej prezentowanej w niniejszej pracy

103

Elementy wymiaru
profesjonalnego roli spoecznej
pilota wycieczek

Standardy

Oczekiwania i wartoci

efektywno: co jest
uznawane za osignicie?
zadowolenie klienta, ktry
zadanie
wraca do biura w przyszym
roku wybierajc wakacje
dobrze wykonana praca bez
problemw i przeszkd
napotykanych na drodze
wyksztacenie oglne zasady pracy pilota
wycieczek: co pilot wycieczek
powinien wiedzie i umie?
skoczony kurs pilotw
wycieczek i zdany egzamin
pastwowy umoliwiajcy
podjcie zawodu
dowiadczenie w obsudze
grup przyjazdowych i
wyjazdowych
ch podnoszenia swoich
kwalifikacji i dalszego
rozwoju
kodeks
etyka: jak powinni
etyczny
postpowa piloci
wycieczek?
powinni reprezentowa biuro
na zewntrz przed klientami i
nie wypowiada si
negatywnie na temat jego
organizacji
powinni skupia si przede
wszystkim na obsudze grupy,
udziela i porad i wskazwek
a nie jak to si dzieje w
wikszoci przypadkw, na
sprzeday wycieczek
fakultatywnych z dodatkowym
profitem dla pilota

Definicje elementw
scenariusza
co powinno by wykonane?
przede wszystkim dobrze
wykonana obsuga grup
turystycznych, skutkujca
zadowoleniem klienta,
zrealizowany program i
reprezentowanie
touroperatora
jak powinno by wykonane
i przez kogo?
w gestii pilota wycieczek
ley to czy chce poszerza
swoj wiedz i dalej si
ksztaci, aby podnosi swoje
kwalifikacje i by bardziej
konkurencyjnym na rynku
pracy wrd innych pilotw
wycieczek.
w gestii pilota wycieczek
ley rwnie dbao o
naleyte wykonanie usugi
turystycznej za ktr klient
zapaci.

Tabela 10. Elementy skadowe profesjonalnego wymiaru roli spoecznej pilota wycieczek.
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Kostera, 1996, s. 150

104

4.1.2 Rola oglnospoeczna i jej wymiar


Biorc pod uwag analiz otoczeni, wymiar oglnospoeczny jest bez wtpienia
najistotniejszy. Dotyczy on bowiem wszystkich osb, ktre towarzysz profesji pilota
wycieczek czyli tych, szeroko omawianych w rozdziaach czci empirycznej, a stanowicej
obsug ruchu turystycznego. Badania wykazay, e wystpuje kilka grup wchodzcych w
mocn korelacj z pilotami wycieczek. Prezentuje to tabela 7.

WYMIAR

SPOECZNO

OPIS I WNIOSKI
korzystajcy z usugi jak jest pilot wycieczek;

rola

klienci

odbiorcy produktu turystycznego jaki przygotowany

oglnospoeczna:

jest przez organizatora i w ktry wczony jest pilot

oczekiwania

wycieczek

spoeczne

osoby nie bdce pilotami wycieczek, zwizane z


osoby pracujce

turystyk poprzez obsug poredni tych samych

przy obsudze

klientw, ktrych obsuguj piloci wycieczek:

ruchu

pracownicy touroperatora przygotowujcego wyjazd,

turystycznego

kierowcy autokarw
biorce udzia w obsudze turystw przyjezdnych:

osoby z brany

hotelarze, menederowie restauracji, przewodnicy

turystycznej

wsppracujcy z pilotem przy oprowadzaniu grup


po zwiedzanych obiektach
zaangaowani w rol oglnospoeczn poprzez

inni piloci

tworzenie formalnych i nieformalnych zgrupowa,

wycieczek

stowarzysze, spotka zrzeszajcych rodowisko


pilotw wycieczek, majcych na celu pomoc i
doskonalenie profesji

Tabela 11. Rola oglnospoeczna pilota wycieczek


rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Kostera, 1996, s. 128

Pozwol sobie wrci do definicji roli spoecznej, mwicej o tym, e jest ona niczym
innym, jak zbiorem

105

oczekiwa, jakie dana spoeczno kieruje pod adresem jednostki w zwizku z


miejscem zajmowanym przez ni w spoecznoci (Bolesta-Kukuka, 1993, s. 101,
cytowana przez: Kostera, 1996, s. 125).
Klienci korzystajcy z usug pilota wycieczek, to najwaniejsza grupa osb stanowica
otoczenie, dla ktrego to istotna jest przede wszystkim usuga pilota wyczek podczas
wycieczki na ktr si decyduj. Jest ona im niezbdna w momencie kiedy podruj bez
znajomoci jzyka powszechnie uywanego w kraju do ktrego si udaj oraz bez znajomoci
oglnie panujcych zasad w odwiedzanym miejscu. Czyni to zawd pilota wycieczek bardzo
atrakcyjnym, gdy w moim odczuciu, dla niektrych klientw jest on niezastpiony. Dziki
usugom jakie wiadczy, moliwo pokonania barier jzykowych oraz wszelkich innych
problemw jakie niesie ze sob podr dla klienta (chociaby obawa przed zgubieniem na
lotnisku) staje si cakowicie moliwa do pokonania. Obsuga ruchu turystycznego niej jest
spraw prost, a nawet odwayabym si uy okrelenia, i jest to zajcie niewdziczne.
Osoby udajce si na dugo oczekiwany urlop pragn aby wszystko byo dopite na ostatni
guzik, a wakacje okazay si spenieniem ich marze. Przygotowania rozpoczynaj od
odwiedzenia biura podry gdzie kupuj wycieczk. Na og nikt nie pyta kto bdzie pilotem
wycieczek, interesuje go tylko to aby by to profesjonalista. Wymaga si wic od niego
profesjonalnej obsugi, uprzednio odpowiednio opaconej.
Aby umocni wyniki bada i pozna opini o pilotach osb, ktre z nimi
wsppracuj, przeprowadziam dwa dodatkowe wywiady z osobami z biura. Opinia tych
do postronnych osb bya zaskakujca. Dao si odczu pewien konflikt i du ilo
nieporozumie na linii pilot biuro. W rozmowach piloci niejednokrotnie podkrelali, e
panie z biura s niekompetentne, natomiast te o pilotach mwiy, e to marudy i e
przesadzaj. Gwnym powodem konfliktw s niedocignicia ze strony organizatorw na
tle zakwaterowania i wyywienia grup z ktrymi pilot wyjeda oraz organizowanych
programw jakie pilot ma zrealizowa. Czasami rzeczywicie graniczy to z cudem, poniewa
pilot nie jest w stanie zrealizowa wszystkiego co zostao zaplanowane i co zostao mu
przykazane

i wpisane w jego zakres obowizkw. Czsto jednak piloci nie wykazuj

dostatecznego zrozumienia dla pa z biura poniewa zakwaterowanie w takim czy innym


hotelu odbywa si najtasz drog i wpyw maj na to jedynie prezesi, ktry dyktuj takie a
nie inne warunki, a pracownicy wykonuj ich polecenia.
Kolejn grup prezentowan przeze mnie w tabelce s osoby wsppracujce z
pilotami w zakresie obsugi grup przyjazdowych. Popularne stao si posiadanie
106

przewodnika mwi si e pilot ma swoje przewodnika, z ktrym pracuje na stae.


Wiadomym jest e piloci oprowadza po zabytkach nie mog, musi by to osoba z
odpowiednimi uprawnieniami. Dogaduj si wic na cay sezon z konkretnymi
przewodnikami aby ci obsugiwali ich grupy. Podobnie jest jeli chodzi o wacicieli
restauracji, gdzie za mniejsze pienidze turyci mog zje i znale miejsce nawet w
szczycie sezonu kiedy to kawiarnie i restauracje pkaj w szwach. Zysk jest oboplny,
poniewa restauracja zarabia na klientach, pilot dostaje swj procent za przyprowadzenie
grupy oraz bezpatny posiek, a klienci s zadowoleni z lunchu w centrum miasta.

4.1.3 Rola organizacyjna i jej wymiar


Ostatnim omawianym przeze mnie elementem roli spoecznej, jest wymiar
organizacyjny, o ktrym mwi mona najwicej i ktry stanowi swoiste wypenienie obrazu
zawodu pilota wycieczek. Jak zostao ju wspomniane, rozmwcy najchtniej obcowali z
tematyk dotyczc roli organizacyjnej i opowiadali o swoich zwykych dniach pracy. Warty
podkrelenia jest fakt, i mimo tak licznej grupy jak stanowi piloci wycieczek w Polsce i
mimo, i s zatrudniani w wielu organizacjach, przestrzegaj podobnych zasad pracy, maj
bardzo podobne zainteresowania i zdania na temat swojej pracy. Zacicie broni swego, jeli
mowa o zarobkach i nienaleycie przygotowanych wiadczeniach dla nich i dla ich grup.
Kultura ich norm i wartoci jest bardzo podobna.
Chcc podsumowa i stworzy ogln charakterystyk trzech wymiarw roli
spoecznej pilota wycieczek, proponuj odnie si do prezentowanej poniej tabeli 11.

107

WYMIAR
Rola
profesjonalna

CHARAKTERYSTYKA
Piloci wycieczek to grupa zawodowa o niewielkim
zrnicowaniu, ktra wsppracuje i wspdziaa ze
sob w wielu obszarach. Pomimo braku zamknicia
tej grupy w murach konkretnego przedsibiorstwa,
posiadaj wspln kultur organizacji, podobne
podejcie do wielu kwestii dotyczcych zatrudnienia,
wynagrodzenia, nauki czy etyki. Pomimo
istniejcego powszechnie kodeksu etycznego, piloci
dziaaj nie zawsze zgodnie z tym co zostao w nim
zapisane, tumaczc si, tym i pewne rzeczy im si
nale w zamian za cik prac, ktr wykonuj
Rola
Profesja pilota wycieczek jest bardzo dobrze
oglnospoeczna odbierana w szerszym otoczeniu. Fakt, i klient
uzalenia zakup swoich wakacji od uczestnictwa
pilota wycieczek, wiadczy moe o tym i pozycja
pilota jest mocna, a zapotrzebowanie na takie usugi
nie malej
Rola
Piloci wycieczek utosamiaj si z organizacjami,
organizacyjna
wobec tego rola ma rwnie due znaczenie

ISTOTNO
Wysoka

Wysoka

Wysoka

Tabela 12. Charakterystyka trzech wymiarw roli spoecznej pilota wycieczek rdo: opracowanie wasne na
podstawie: Postua, 2010, s. 321

4.3 Dlaczego pilot?


Po przeanalizowanym materiale badawczym, zaczam zastawiania si dlaczego piloci
wycieczek decyduj si na taki zawd i co ich kieruje ku temu. Zarobki? Ch podrowania?
Atrakcyjno profesji? To raczej nie jest zawd przekazywany w rodzinie z pokolenia na
pokolenie. Traktuje si go jak dodatkowe zajcie w wikszoci, a decyzj o podjciu go
podejmuje si do spontanicznie, przypadkowo lub w przypadku ogromnej chci i euforii
podrowania. Czsto zdarza si te, e modzi ludzie podejmujcy prac w tym zawodzie s
rozczarowani Polsk. W ich przekonaniu inni maj lepiej, a skoro u nas jest zawd, ktry
pozwala podrowa za nieze pienidze, to, czemu nie skorzysta i nie urwa dla siebie
kawaka wiata, a moe jakie kontakty, nowe znajomoci pozwol zmieni ycie na lepsze?
Wikszo pilotw odpowiadaa, i praca ich wzia si z czystego przypadku.
Magnolia: Waciwieee Waciwie moja przygoda z pilotaem zacza si...
Waciwie nie planowaam tego. Tak naprawd to wyszo jakby samo w sobie.
108

Podejmuj j jednak dalej, poniewa daje im du niezaleno i moliwo


ciekawego ycia. Moi rozmwcy nie wyobraali sobie pracy za biurkiem przez osiem godzin,
w jakiej duej korporacji. Traktowali to wrcz jako mczarnie. Traktuj prac z pasj i
wielokrotnie powtarzaj, e daje im znacznie wicej ni tylko zarobek:
Dorota: Lubi, lubi, bo daje mi niezaleno. Musz by bardzo punktualna, to fakt.
To jest najwaniejsze u pilotw, wiadomo, e musz by zawsze wczeniej na
niadaniu ni grupa, na wszelki wypadek. Natomiast daje mi niezaleno, bo nie
musze podpisywa listy na czas, nie musz siedzie przez 8 godzin w biurze, nie
musz patrze wci na te same osoby, tutaj si zmienia, jeeli kto mi zajdzie za
skr to wiadomo e za ten tydzie to ja si z nim ju rozstan, czy za dwa tygodnie,
w zalenoci od tego ile trwa impreza. Natomiast z koleank w biurze, ktrej nie
lubi musz pracowa przez cay czas dopki si z tej pracy nie zwolni. Take to ma
swoje zalety. Podre, wiadomo e dziki pracy w turystyce bardzo duo zwiedziam,
przede wszystkim Europ, troch wiata.
Adam: Dopki nie zaczem pracowa jako pilot, nie miaem pojcia e jestem...
kim takim. W czowieku budz si tak nieopisane i tak niesamowite mechanizmy,
zachowania. Nie wiedziaem e taki jestem, e tyle potrafi, e w sumie czuj sie jak
ryba w wodzie w tej pracy. To tak ciko opisa, bo mi ta praca nie daa tylko
moliwoci zwiedzania, co jest super wiadomo i podrowania. Ona mnie rozwina
jako czowieka, pokazaa mi co we mnie siedzi, a co pewnie nigdy by nie wyszo
gdyby nie sytuacje jakie mnie spotykay podczas pracy

4.4 Pilot w teatrze ycia codziennego

Piloci wycieczek to bez adnych wtpliwoci pikny zawd z pasj. Wielu moich
rozmwcw opowiadao o tym czym si trudz z wielkim przejciem i zaangaowaniem oraz
z niekwestionowan dum w gosie. Zawd daje im wiele moliwoci, poznania wiata,
ciekawych ludzi, rozwoju. Zastanawiam si jednak nad tosamoci pilotw wycieczek, kim
tak naprawd s? Wielokrotnie rozmawialimy o rolach jakie zdarza im si odgrywa i jakie
musz gra. Naprawianie bdw biura, udawanie e tak tras powinien obra kierowca,
podczas gdy najzwyczajniej si pomyli czy te robienie dobrej miny do zej gry, w momencie
kiedy nie dziaa winda a zakwaterowanie przypado na smym pitrze w hotelu. Pytaam wic
pilotw:
K.D: Skoro trzeba by aktorem, troch gra, przez te powiedzmy 20dni troch
udawa, to czy te dni, co zostaj w miesicu, tylko dla pani... to czy to nie jest tak, e
pani zapomina jak to jest by sob?
109

Magnolia: [miech nerwowy - naprawd!] No dziwne pytanie do. Ja powiem tak, ja


przez te kilka wolnych dni odreagowuj po prostu i mam do ludzi po prostu.
Zdarzaj si bardzo rni ludzie w mojej pracy, mam do, wic wszystkich, bo s i
tacy, co maj 5, 10 i 80 lat. Wszystkich mam do! Ale ja jestem sob, no taka jestem
chyba jako nie zastanawiaam si [miech]
Nie mam wic pewnoci czy piloci s sob na co dzie, poniewa nie do koca udao
nam si okreli co dzie. Dla pilota nie ma dnia wolnego, a jeli jest przygotowuje si
wwczas do nastpnego wyjazdu. Gra wic cay czas w swoim teatrze, a by moe nawet i w
dwch teatrach na zmian: raz z grup, a raz sam ze sob.
Magnolia: [pilot] musi by aktorem, musi mie co z aktorstwa...Ja to juz dawno
powiedziaam, e pilot musi mie co z aktorstwa. Musz gra, e tak wanie ma
by, kiedy w rzeczywistoci tego miao nie by. Czasem to jakie absurdy, ale c no
zakadam mask i id odwanie na scen. mieszne jest tylko to, e te role mi si nie
powtarzaj, co musz odgrywa tylko to wszystko nagle musz wymyla.
Rozumiesz? Aktor to ma tam jak rol i musi j gra, t sam musi gra co jaki
czas przed ludmi. A ja nie wiem jak rol bd mie do odegrania, to los mi je
dyktuje. Ale jaka by nie bya, gram j, bo musz... bo chc i lubi.

110

Bibliografia
Babbie, Earl 2004, Badania spoeczne w praktyce, Warszawa: PWN.
Borkowski Krzysztof, Kruczek Zygmunt, Raciborski Jerzy, Zdebski Janusz 1992, Pilota
wycieczek zagranicznych, Krakw: Mentor.
Charmaz, Kathy 2009 Teoria ugruntowana. PWN: Warszawa
Cohen, E. 1985 The tourist guide. The Origins, Structure and Dynamics of a Role. Annals of
Tourism Research Vol. 12, s.5 29.
Encyklopedia Wirtualna Wikipedia 2010.
Frankfort-Nachmias, Chava i Nachmias David 2001 Metody badawcze w naukach
spoecznych, Pozna: Zysk i S-ka.
Goembski, 2009, Kompendium wiedzy o turystyce, Warszawa: PWN.
Hammersley, Martyn i Atkinson, Paul 2000 Metody Bada terenowych, Pozna:
Wydawnictwo Zysk i S-ka
Hatch, Mary Jo 2002 Teoria organizacji, Warszawa: PWN.
Hofstede, Geert 2000 Kultury i organizacje, Warszawa: PWE
Jurczewska, M. 2007 Czy jest z nami pilot rezydent. Rynek Turystyczny 8, s. 43 - 45.
Kostera, Monika 2003 Antropologia organizacji. Metodologia bada terenowych,
Warszawa: PWN.
Kostera, Monika 2007 Kultura organizacji. Badania etnograficzne polskich firm, Gdask:
Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Kostera, Monika 1998 Opowieci o ludziach, zwyczajach i organizacjach, czyli Wykadki,
Warszawa: Wydawnictwo WSPiZ im L. Komiskiego.
Kostera, Monika 1996 Postmodernizm w zarzdzaniu, Warszawa: Polskie Wydawnictwo
Ekonomiczne.
Kostera, Monika, Kownacki, Stanisaw i Szumski Adrian 1999 Zachowania organizacyjne:
motywacja, przywdztwo, kultura organizacyjna, w: Komiski, Andrzej 1999 Zarzdzanie
teoria i praktyka, Warszawa: PWE
Konecki, Krzysztof 2000 Studia z metodologii bada jakociowych: teoria ugruntowana.
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Kot, M.E, 2008 Ryzyko w pracy pilota wycieczek. Rynek Turystyczny 9, s. 44 46.
Kot, M.E, 2008 Pilot po kursie pilot kompetentny? Rynek Turystyczny 6, s. 40 42.
111

Kozowska, Dorota 2006 Profesjonalizacja zawodu pilota wycieczek. Roczniki Naukowe,


Supral: Wysza Szkoa Wychowania Fizycznego i Turystyki. Pobrane z word wide web 15
czerwca 2010. http://www.wswfit.com.pl/09_wydawnictwa/roczniki/2006/24_kozlowska_2006.pdf
Kopaliski, Wadysaw 1967 Sownik wyrazw obcych i zwrotw obcojzycznych. Wiedza
Powszechna, Warszawa.
Kruczek, Zygmunt 2008 Kompendium pilota wycieczek. Krakw: Proksenia
Kruczek Z. 2006 Pilota i przewodnictwo nowe wyzwania. Krakw: Proksenia.
Latusek, Dominika 1994 Kierownik w Korporacji Midzynarodowej w Polsce. Etnografia roli
zawodowej. Praca magisterska, Wrocaw: Uniwersytet Wrocawski. Pobrane z word wide web
15 czerwca 2010. http://kostera.pl/documents/Dominika.pdf.
Lewan, Magorzata 2004 Zarys dziejw turystyki w Polsce, Krakw: Proksenia.
Lipska, Alicja, witecki Andrzej i Wandowicz, Waldemar, 1992, Poradnik pilota wycieczek
zagranicznych. Krakw: Dino
Orzechowska Kowalska K. 2006 Dzieje Architektury inaczej. Krakw: Drukarnia GS Sp. z
o.o.
Pawliczuk, B. 2007 Co kady pilot umie powinien. Rynek Turystyczny 12, s. 41 - 42.
Postua, Agnieszka 2010 Informatycy i organizacje, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i
Profesjonalne.
Przecawski, Krzysztof 2004 Czowiek , a turystyka. Zarys socjologii turystyki, Krakw:
Albis.
Silverman, David, 2009 Interpretacja danych jakociowych. Warszawa: PWN
Silverman, David, 2009 Prowadzenie bada jakociowych. Warszawa: PWN
Sztumski, Janusz 1995 Wstp do metod i technik bada spoecznych, Katowice: lsk", Sp.
z o.o, Katowice
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usugach turystycznych (Dziennik Ustaw nr 223 poz.
2268), w: [dostp 17 sierpnia2010], dostpny w World Wide Web:
http://isip.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20042232268

112

Wyszowska, 2008 Turystyka kulturowa. Czasopismo internetowe. Pobrane z word wide web
15 czerwca: 2010 http://www.turystykakulturowa.org/archiwum/tk_nr001.pdf

113

Zacznik 1
Bohaterowie:
1. Maria, 44 lata
2. Barbara, 61 lat
3. Hubert, 27 lat
4. Magnolia, 51 lat
5. Renata, 62 lata
6. Agata, 42 lata
7. Grayna, 58 lat
8. Janusz, okoo lat 45 (nie zapytany o wiek)
9. Zofia, 33 lata
10. Wojciech. 33 lata
11. Ra, 29 lat
12. Krystyna, 23 lata
13. Globtrotter, okoo 60 lat (nie znam imienia, ani wieku poznany podczas targw)
14. Karolina, 25 lat
15. Micha, 39 lat
16. Dorota, okoo 40 lat
17. Michalina, 48 lat
18. Hanna,50 lat
19. Halina, 46 lat
20. Henryk, 67 lat
21. Andrzej, okoo 25 lat
22. Zofia, okoo 26 lat
23. Magdalena, SKYPE + kamerka, okoo 30 lat
24. Ewa, okoo 40 lat
25. Adam, 20 lat
26. Dariusz, 51 lat
27. Izolda, 68 lat
28. Hanna, okoo 55 lat
29. Irmina, 49 lat
30. Marian, 65 lat
31. Agustin, 26 lat
Oraz panie z biura podry
31. Bernadetta, okoo 35 lat
32. Magdalena, okoo 35 lat

114

You might also like