dr hab. Rafa Chwedoruk, prof.

UW, Instytut Nauk Politycznych UW

Recenzja pracy ukasza Drozdy: Lewactwo. Historia dyskursu o polskiej lewicy
radykalnej
Praca pana ukasza Drozdy jest dzieem pionierskim, tak w aspekcie treci, jak
i w znaczcym stopniu formy. Prace naukowe powicone ruchom i ideom lewicowym,
w Polsce w XXI w. nie nale do czstych. Tym bardziej naley doceni dobr tematu,
zwaszcza, e nie dotyczy on gwnych nurtw lewicy. Dzieo ma status pracy naukowej.
Taki charakter pracy wyraa si m.in. w jasno sprecyzowanej i wielostronnie udowadnianej
tezie. Analizujc pojcie lewactwa w polskim dyskursie po 1945 r., autor twierdzi,
e mamy do czynienia z cigoci. Tytuowe pojcie, nacechowane jednoznacznie
negatywnie, byo obecne w jzyku publicystyki, polityki i nauk spoecznych w okresie PRL
i pozostaje w uyciu take w Polsce po 1989 r. Zdaniem autora nie byo to dzieem
przypadku, ale wynikao z szerszej korelacji midzy autorytarnymi aspektami marksizmuleninizmu i istotnej czci wspczesnej prawicy. Mona tu zatem doszukiwa si
klasycznego wtku w tradycji polskiej, niepodlegociowej lewicy, ktra w powojennym
pwieczu

wskazywaa

na

wsplne,

autorytarne

filiacje

konserwatywnej

prawicy

i marksizmu-leninizmu.
Praca udowadnia w jednoznaczny sposb, e treci stereotypu lewactwa, obecnego od
dziesitek lat w dyskursie publicznym, nie znajduj desygnatu w rzeczywistoci. Negatywie
wartociowane pojcie lewactwa, zdobywajce coraz wiksz popularno w obecnym
polskim dyskursie, w optyce autora, stanowi wrcz zagroenie dla demokracji. Nabrao
albowiem wyranie stygmatyzujcych atrybutw, moe sta si legitymizacj wykluczenia
istotnej czci lewicowych pogldw i ich reprezentantw z publicznego dyskursu.
Praca zostaa oparta na bardzo szerokiej, zrnicowanej bazie rdowej.
Przeprowadzono szerok kwerend prasow. Szczeglnym wkadem autora wydaj si by
jego wywiady ze znaczcymi postaciami ycia politycznego, odgrywajcymi istotn rol na
szeroko pojtej lewicy w minionych kilkudziesiciu latach.
Genezy pojcia lewactwo autor poszukiwa w sytuacji wewntrznej ruchu
komunistycznego w pierwszych latach istnienia pastwa radzieckiego. Rola Lenina
i dogmatyczne traktowanie jego pogldw stworzyy przestrze dla animacji jzyka epitetw
dla wszelkiego rodzaju rewizjonistw obowizujcej doktryny. W polskiej sytuacji,
pejoratywne

okrelenia

wewntrzpartyjnej

opozycji,

towarzyszyy

przeniknitemu

sekciarstwem ruchowi komunistycznemu od samych jego pocztkw. Autor zwrci tu uwag

1

na rol Juliana Leszczyskiego-Leskiego. W pracy wskazano sytuacje, w ktrych, ju

w realiach PRL, przedwojenny epitet zosta zrewitalizowany. Autor akcentowa znaczenie
wydarze maja 1968 r. i buntu modziey w wielu pastwach, gwnie zachodnich. Ten zryw
wzmg krytyczne zainteresowanie wadz PRL zjawiskiem radykalnej lewicy. W oryginalny
sposb pan ukasz Drozda, korzystajc z siatki pojciowej politologii z lat siedemdziesitych
i osiemdziesitych, zwaszcza terminu doktryn politycznych, wskaza swoist hierarchizacj
zagroe ze strony lewactwa, jakiej dokonyway wadze PRL i zwizani z nimi badacze.
Wwczas, jako lewactwo, wymieniano anarchizm, trockizm, maoizm i Now Lewic.
Z najwikszym krytycyzmem spotykali si spadkobiercy Lwa Trockiego, za najbardziej
pobaliwie traktowano kontestatorw lat szedziesitych i siedemdziesitych na Zachodzie.
Duo miejsca autor powici ocenie dziaa pomarcowej opozycji w Polsce oraz
rodowisku KOR, wskazujc dyskusyjno przypisywania ich do zmitologizowanego
lewactwa. Bardzo silnie zaakcentowano w pracy rol rodowisk endeckich i quasiendeckich w PRL i ich diagnoz, albowiem wedle autora, to w znacznym stopniu te stereotypy
stay si kanw rewitalizacji pojcia lewactwa wrd prawicy w III RP. Ponownie w pracy
zwrcono uwag na iluzoryczno podstaw kwalifikowania np. Gazety Wyborczej przez
istotn cz prawicy do grona lewakw.
Politologiczny wymiar pracy wyraa si take w tym, e jest ona faktycznie analiz
kategorii mitu politycznego, w tym przypadku mitu wroga. Lewactwo stawao si
odwiecznym, wszechobecnym niemal, gronym wrogiem dla rnych podmiotw
politycznych, w oderwaniu od realiw ycia spoecznego, podziaw socjopolitycznych, czy
dyskursu ideowego. Jak inne mity, lewactwo nie mogo podlec logiczno-rozumowej
weryfikacji, a zatem uycie tego pojcia stanowio raczej form odwoania si do sfery
emocji, intuicji i zbiorowych wyobrae.
Praca ukasza Drozdy stanowi take istotny wkad w badania nad ekstremizmem
politycznym. Autor musia si wykaza pogbion wiedz o historii, teraniejszoci i ideach
ultralewicy w Polsce.
Opracowanie

stanowi

wreszcie

take

ciekawy

przyczynek

do

procesw

amerykanizacji polskiej polityki. Warto zauway, co autor wyranie wskaza, e w istotnym

stopniu lewactwo stao si epitetem w debatach kulturowych, oderwanym wrcz od
klasycznej osi w podziale lewica-prawica, tj. osi socjoekonomicznej. Uywanie pojcia
lewactwo zatem moe si wydawa sztuczn prb odgrnej implementacji w polskim
dyskursie amerykaskich wojen kulturowych. Konserwatywni uczestnicy debaty przez
lewakw rozumiej po prostu antagonistw konserwatyzmu w kwestiach kulturowych.
2

Praca ta prezentuje take analiz jzykow tytuowego pojcia. Autor zwrci uwag
na trudnoci ze znalezieniem prostych odpowiednikw terminu lewactwo w innych
jzykach, gdzie zreszt synonimy radykalnej lewicy nie zawsze wi si z negatywn
konotacj. By moe nieco wicej miejsca powinno si tu powici przypadkowi
niemieckiemu i terminowi Linksradikalismus.
Autor bardzo wnikliwie zanalizowa badane zjawiska, selekcjonujc przy tym liczne
absurdy, wynikajce z mitologizacji pojcia lewactwo. Do takich mona zaliczy prby
uznania przez niektrych publicystw za lewack Platformy Obywatelskiej, a wic partii
liberalno-konserwatywnej,

na

socjoekonomicznej

osi

podziaw

socjopolitycznych

zdecydowanie prawicow. W pracy przypomniano te tezy Michaa Poradowskiego z lat 80.,

stanowice jedn z najdalej idcych prb kreacji spiskowej wizji najnowszej historii Polski.
Warto byo przeczyta prac ukasza Drozdy, by odnale w niej cytat z wypowiedzi Leszka
Balcerowicza, e najwicej lewakw mamy na prawicy, pokazujcy nie tylko fakt, e take
rodowiska liberalne atwo sigay po mit i epitet lewactwa, ale przede wszystkim
unaoczniajcy groteskowe skutki deficytu wiedzy politologicznej. Bardzo ciekawym
fragmentem pracy jest konstatacja mitu hegemonii kulturowej lewicy w Polsce. Autor trafnie
zwrci uwag na to, e szeroko pojta konserwatywna prawica kreli wizj zdominowania,
zgodnie z tezami Gramsciego, przestrzeni kulturowej przez modernizacyjn lewic, podczas,
gdy jakkolwiek pojta lewica jest w Polsce zmarginalizowana, a ustawodawstwo w kwestiach
kulturowych pozostaje raczej tradycjonalistyczne na tle wielu pastw Zachodu.
Praca jest jedn z najbardziej oryginalnych prac naukowych na temat szeroko pojtej
polskiej lewicy. W naturalny sposb inspiruj wic do debaty, czasami-do polemiki. By
moe na przyszo warto byoby rozszerzy wtek Polski midzywojennej, zarwno, jeli
chodzi o sytuacj wewntrz KPP, ale take podejcie wadz pastwowych do radykalnej
lewicy, jzyk, ktrymi si posugiwano, a take stosunek gwnych nurtw polskiej polityki
do ultralewicy, ktr wwczas byli silnie podzieleni wewntrznie komunici oraz niewielkie
organizacje anarchistyczne. Negatywne stereotypy wok anarchizmu maj swe rda
jeszcze w czasie rewolucji lat 1905-1907, za odrzucenie marksizmu-leninizmu to skutek
nader wszystko 1920 r. Mona te dyskutowa z kwesti konserwatyzmu w PRL. Autor poda
jako przejaw tego m.in. stosunek do mniejszoci obyczajowych. Wydaje si to nie by
mocnym argumentem na rzecz tezy o konserwatyzmie tej epoki, wszak, a do lat 80.
np. partie socjaldemokratyczne na Zachodzie nie byy zainteresowane kwesti emancypacji
tych grup. W wikszym stopniu mona by tu raczej wskaza kwestie wykorzystania hase,

retoryki i idei narodowych, czasami wrcz postendeckich, apologi chopstwa, czy

paternalistyczne aspekty polityki spoecznej w powojennym pwieczu w Polsce.
Dzieo ukasza Drozdy nie tylko jest nowatorskie, ale bardzo przystpne dla
czytelnika. Praca zostaa oparta na schemacie chronologicznym z elementami problemowego.
Konstrukcja pracy jest zwarta i logiczna, a jzyk narracji zrozumiay nie tylko dla naukowego
odbiorcy.