http://www.historia.uwazamrze.pl/artykul/857816,1105324-Kiedy-znowuwojna-.

html

Ju w 1938 r. Amerykanie zakadali, e przysza wojna potrwa co najmniej lat sze i

zakoczy si zdruzgotaniem Europy oraz ustanowieniem komunizmu w wielu pastwach
Adasiu, prosz, wybacz mi to pytanie, ale sysz je ustawicznie ze strony tak wielu ludzi, e gdy
ju rozmawiamy, po prostu nie mog go nie postawi. Powiedz tak szczerze, co czue,
opuszczajc kraj. Co mylae? Co zamierzae? t rozmow prowadzio dwch mczyzn w
niewielkim budapesztaskim mieszkaniu w poowie lutego 1941 r. Jednym z nich by marszaek
Polski Edward migy- Rydz, ktry po ucieczce z miejsca internowania w Rumunii znalaz
schronienie wanie w Budapeszcie, pod opiek oddanych mu onierzy i przyjaci. Drugim by
pk dypl. Wacaw Lipiski, jedna z najwaniejszych postaci polskiego dwudziestolecia, onierz,
pisarz, kronikarz, dyrektor muzeum belwederskiego, nie bez racji uwaany za sumienie
pisudczykw. migy, byy naczelny wdz, w okupowanym kraju powszechnie uwaany by za
wodza, ktry przegra t wojn, a co gorsza opuci walczce wojska, by ratowa wycznie
wasny tyek, jak pisano. Inaczej pk Lipiski, bohater wrzeniowej obrony Warszawy. Ten cieszy
si opini najdzielniejszego z dzielnych i najuczciwszego z uczciwych.
Kierujemy wieczny pochd germaski ku poudniu i zachodowi Europy i rzucamy spojrzenie ku
krajom na Wschodzie" tak Hitler wykada swj plan podbojwWidzisz spokojnie
odpowiedzia migy (w zapisie tej rozmowy przechowywanej w Bibliotece Narodowej nazywany
z powodw konspiracyjnych Adasiem ) widzisz, ja nie czuem nic szczeglnego. O tym, e
najpewniej bdziemy zmuszeni przez dziaania wojenne do opuszczenia kraju, e bdziemy wraz
z wojskiem przekraczali ktr granic, wiedziaem co najmniej od czerwca. Poinformowaem o
tej ewentualnoci najwaniejszych ludzi w rzdzie. A wic wiedzieli i inni. Tak po prostu miaa
wyglda ta wojna.
Kto i ile wiedzia?
To jeden z najdziwniejszych i najmniej zrozumiaych dokumentw najnowszej historii Polski.
Wynika z niego, e przedwrzeniowi przywdcy dobrze wiedzieli, jaki przebieg bdzie miaa
wojna, e mimo brytyjskich gwarancji i francuskich zobowiza nie bdziemy mogli we wrzeniu
1939 r. liczy na jakkolwiek pomoc sojusznikw. e trzeba bdzie opuszcza kraj, a nard
skaza na Bg wie jak dug i jak krwaw niewol. No to po co w ogle wchodzilimy w t wojn?
Tych wszystkim, ktrzy mog nie da wiary zdumiewajcym wyjanieniom migego, warto w tym
miejscu zapozna z innym, take nieznanym dokumentem. 30 wrzenia 1939 r. o godzinie 21 w
hotelu Racovita w miejscowoci Slanic w Rumunii minister spraw zagranicznych RP Jzef Beck
wygosi w swoim prywatnym gabinecie przemwienie do grona urzdnikw MSZ. Uwaam za
konieczne owiadczy - da pastwu przegld ostatnich wydarze. Chodzio o to, aby pod
adnym warunkiem nie doszo do przerwania cigoci suwerennoci wadz pastwowych.
Dlatego ju dawno w porozumieniu z aliantami ustalone zostao, opierajc si na precedensach
historycznych, e w jednym z pastw kombatanckich wyznaczony bdzie obszar eksterytorialny,
na ktrym najwysze wadze pastwa polskiego bd mogy kontynuowa suwerenn
dziaalno. Wojna obecna jest bowiem wojn koalicyjn, a nie wojn we dwjk. W wojnie
koalicyjnej trzeba si liczy, e jedno z pastw zostaje okupowane przez nieprzyjaciela.

A wic ju dawno w porozumieniu z aliantami ustalone zostao... Trudno si oprze wraeniu, e

w tej sprawie co skrztnie ukryto przed histori i przed Polakami. Trudno si oprze temu
podejrzeniu tym bardziej, e 17 wrzenia pad najdziwniejszy rozkaz w caej chyba polskiej
historii. Powszechnie znany, dyskutowany i powszechnie niezrozumiany: Z Sowietami nie
walczy!. Ale dlaczego nie walczy, jeli na nas napadli, jeli nas rozbrajaj, jeli do nas
strzelaj, jeli bezbronnych morduj? Dlaczego mamy si przed nimi nie broni? Trudno to
wyjani. Chyba e migy, ktry ten rozkaz wyda, wczeniej zna jakie tajemnicze scenariusze
przyszoci i wiedzia, e wczesny sowiecki agresor niedugo stanie si sojusznikiem, a to
wszystko, co si wanie dziao, tak naprawd w bilansie tej wojny nie bdzie si liczy. Czy
zatem kto realizowa t wojn wedug wczeniej powstaego, znakomicie skonstruowanego
planu? Tylko kto?
Pochd Hitlera
O tym, e wiat zmierza do nowej wojny, wiedziano w Europie ju w poowie lat 20., gdy coraz
goniejszy stawa si faszyzm, a na pewno na pocztku lat 30., gdy w Niemczech po wadz
siga Hitler. Wszyscy logicznie mylcy ludzie, ktrzy zapoznali si z programem Hitlera
zapisanym w Mein Kampf, nie mogli mie adnych wtpliwoci: Zaczynamy tam, gdzie przed
szeciu stuleciami koczono. Kierujemy wieczny pochd germaski ku poudniu i zachodowi
Europy i rzucamy spojrzenie ku krajom na Wschodzie. Zrywamy wreszcie z kolonialn i handlow
polityk czasw przedwojennych i przechodzimy do polityki terytorialnej (Bodenpolitik)
przyszoci. Na czym owa nowa polityka terytorialna miaaby polega, Hitler wyjania ju na
wstpie swych przemyle: Natura nie zna adnych politycznych granic. Rozmieszcza ona
yjce istoty na tej kuli ziemskiej i przypatruje si wolnej grze si. Najsilniejszy pod wzgldem
odwagi i pilnoci otrzymuje potem jako jej (natury) najukochasze dziecko prawo panowania nad
doczesnoci. Co wicej, wychodzc z faktu, e granice pastw s przez ludzi zmieniane, Hitler
da i wzywa, by Rzesza Niemiecka obja jako pastwo w swych granicach wszystkich
Niemcw. Wyjania te jednoznacznie, e jemu samemu i wszystkim Niemcom nie chodzi wcale
o prost rewizj traktatu wersalskiego: Granice z 1914 r. nic nie oznaczaj dla przyszoci
narodu niemieckiego. W nich ani si nie miecia ochrona przeszoci, ani nie tkwia sia na
przyszo. Nard niemiecki ani nie osignie przez nie zwartoci, ani nie zapewni sobie przez nie
rodkw wyywienia, ani nie wydaj si te granice z wojskowego punktu widzenia celowe czy
choby zadowalajce. Generalnie, jak oceniali specjalici wczytujcy si w kady akapit tego
dziea, Hitlerowi chodzio o dwa gwne cele: po pierwsze zniszczenie Francji, a po drugie
skupienie 250 mln ludzi w wielkiej i wiecznej III Rzeszy.
Z kadym kolejnym etapem realizacji nakrelonego w Mein Kampf planu wiat coraz lepiej
rozumia, o co chodzio Hitlerowi. Zacz od przywrcenia w Niemczech obowizkowej suby
wojskowej, nastpnie zaj Nadreni, zaanektowa Austri, Sudety, Czechosowacj, wreszcie
Kajped. W kwietniu 1939 r. analitycy wojskowi pokusili si o prb przewidzenia jego kolejnych
wojennych posuni. Nastpne miao by zajcie pozostaych terenw o przewadze ludnoci
niemieckiej (Schleswig, Gdask), dalej Hitler mia zmierza do unii celnej z Wgrami, a co za tym
idzie gospodarczego i politycznego podporzdkowania Wgier, pniej do rozdrobnienia
Rumunii i stworzenia z niej niemieckiego protektoratu. W jakiej dalszej, trudnej do okrelenia
przyszoci przewidywano pierwszy rozbir Polski (czyli zabr korytarza, Wielkopolski i
lska) oraz niemieck pomoc Wochom w agresji przeciwko kolonialnemu imperium Francji, a
take objcie protektoratem Sowenii (i Chorwacji), ostatniego kraju oddzielajcego Niemcy od
Morza rdziemnego. Na koniec wreszcie przewidywano napad na Francj, zajcie Holandii i
Belgii w celu odcicia angielskiej pomocy i ostatecznie zdobycie hegemonii w Europie po
zniszczeniu miertelnego wroga.

Wszystkie te prognozy i przewidywania przywouj za Przekrojem, czasopismem powiconym

sprawom Polski (nr 6 z 23 kwietnia 1939 r.). Nie ma w nich nawet sowa o jakiejkolwiek
zbliajcej si wojnie Polski z Niemcami. Przewidywana jest co prawda bliska niemiecka aneksja
Gdaska, ale jakby bez polskiej reakcji wojskowej. e autorzy tej prognozy nie byli odosobnieni w
swych ocenach, niech wiadczy zapis rozmowy wieloletniego brytyjskiego konsula w Warszawie
Franka Saveryego z byym wieloletnim premierem RP Wincentym Witosem, ktry w jej trakcie
powiedzia wyranie: Gdask trzeba odda Niemcom, bo nie moemy o niego robi wojny. Ale
niech oddaje go Beck, a my, opozycja, potem Becka za to wylejemy i zajmiemy jego miejsce. A
wic tych, ktrzy nie chcieli wojny o Gdask, byo wicej. Co ciekawsze, z owych dokumentw i
analiz wynika, e to wcale nie Polska jawi si miertelnym wrogiem Niemiec, a gwnie Francja. I
to Francja jeszcze w kwietniu 1939 r. jest pierwszym i gwnym celem Hitlera. Co wic
spowodowao, e ju kilka miesicy pniej miertelnym wrogiem Niemiec i ich pierwszym celem
okae si Polska. Jak to si stao, e wieczny pochd germaski, skierowany w Mein Kampf
na poudnie i zachd Europy, nagle zmieni kierunek i uderzy na Wschd?
List Roosevelta
W kwietniu 1939 r. wiat mia pozna jeszcze jeden przedziwny, zapomniany dzisiaj w historii
dyplomacji dokument. Oto 14 kwietnia prezydent Stanw Zjednoczonych Franklin Delano
Roosevelt skierowa do Hitlera i Mussoliniego dwa identyczne odrczne listy, dajc zapewnie,
e ani Niemcy, ani Wochy nie napadn na inne pastwa i e udziel dostatecznych gwarancji co
najmniej 10-letniej nieagresji. W zamian Stany Zjednoczone zgosiy gotowo wzicia udziau w
dyskusjach majcych doprowadzi do rozwizania kwestii handlu midzynarodowego i
zaopatrzenia poszczeglnych narodw w surowce.
List ten zosta ogoszony przez ambasady amerykaskie, a wic mia charakter listu otwartego.
Zaczyna si w miar niewinnie: Jestem pewny, e zdaje sobie pan spraw z tego, e w
dzisiejszym wiecie setki milionw ludzi yje w nieustajcym lku przed now wojn, a nawet
caym szeregiem wojen. Istnienie tego lku i moliwo takiego konfliktu dotyka w sposb
konkretny nard amerykaski, w ktrego imieniu przemawiam. Dotyka to w nie mniejszym
stopniu inne narody caej pkuli zachodniej, gdy wiedz one, e tak wielka wojna, nawet gdyby
bya ograniczona do innych kontynentw, musi zaciy na nich przez czas swego trwania i to na
dugie pokolenia. () Nie chc wierzy, e wiat jest nieuchronnym winiem takiego
przeznaczenia, przeciwnie, wydaje mi si jasne, e przywdcy wielkich pastw maj w swej mocy
moliwo uchronienia swych narodw przed zbliajc si katastrof. () Twierdzi pan, e
zarwno pan sam, jak i nard paski nie pragnie wojny. Jeli to prawda, w takim razie wojna nie
jest nieunikniona. Nic nie przekona narodw wiata, e jakikolwiek rzd ma prawo naraa swj
nard na nastpstwa wojny innej anieli wojna w oczywistej obronie wasnej. Mwic to, my,
Amerykanie, moemy przemawia bez egoizmu, bez lku i bez saboci. Jeli przemawiamy
obecnie, to czynimy to w poczuciu naszej siy i przyjaznych uczu dla caej ludzkoci. (...) Czy
gotw pan da zapewnienie, e paskie siy zbrojne nie napadn i nie najad terenw i
posiadoci nastpujcych niepodlegych narodw: Finlandii, Estonii, otwy, Litwy, Szwecji,
Norwegii, Danii, Holandii, Belgii, Hiszpanii, Szwajcarii, Liechtensteinu, Luksemburga, Polski,
Wgier, Rumunii, Jugosawii, Rosji, Bugarii, Grecji, Turcji, pastw arabskich, Syrii, Palestyny,
Egiptu i Persji. Takie zapewnienie musi dotyczy z koniecznoci nie tylko chwili obecnej, ale i
dostatecznie odlegej przyszoci, by stworzy odpowiedni moliwo pracy przy pomocy metod
pokojowych na rzecz trwaego pokoju. Dlatego te proponuj, by pan zechcia zrozumie sowo
przyszo jako odnoszce si do minimalnego okresu zapewnionej nieagresji na lat 10 lub
jeeli moliwe jest spojrzenie w dalsz przyszo na lat 25. (...) Sdz, e nie zrozumie pan
faszywie ducha szczeroci, w jakim przysyam panu to pismo. Szefowie wielkich rzdw s w tej

godzinie odpowiedzialni za losy ludzkoci w nadchodzcych latach. Nie mog pozosta gusi na
mody swych narodw, pragncych uchroni si przed nieuniknionym chaosem wojennym.
Historia zrzuci na nich odpowiedzialno za ycie i szczcie wszystkich, nawet najbiedniejszych
z nich. Mam nadziej, e odpowied pana umoliwi ludzkoci wyzbycie si lku i pozwoli jej
odzyska poczucie bezpieczestwa na dugie lata. Trudno zaprzeczy, e to nader dziwny
dokument historii, wart przypomnienia w dniach, kiedy cay wiat z niepokojem ledzi rosyjskie
amace polityczne i wojskowe wok Ukrainy, a premier mojego rzdu publicznie, w kontekcie
przyszej wojny, wyraa obawy o to, czy polskie dzieci na pewno we wrzeniu pjd do szkoy. To
dziwny dokument, ktry przy wszystkich pozorach politycznej i dyplomatycznej poprawnoci
jednoczenie grozi Hitlerowi i Mussoliniemu i ostrzega, podkrelajc si Ameryki i pogard
wobec obu adresatw listu. Najwiksz jego si jest jednak zdemaskowanie Hitlera i jego
zaborczych zamiarw wobec Europy i wiata. Roosevelt bez najmniejszych skrupuw ujawnia
kierunki spodziewanej ekspansji Niemiec. Kompromituje rzekomo dobr wol Hitlera i jego
zabiegi pokojowe. Obnaa cynizm i wyrachowanie hitleryzmu. Jak komentoway wiatowe
agencje prasowe, po licie Roosevelta z 14 kwietnia 1939 r. nikt ju nie wierzy Niemcom i nikt
nigdy ju im nie uwierzy.
Sikorski wierzy we Francj
W Polsce o przyszej wojnie mwio si i pisao duo. Dziennikarze prbowali dotrze do mw
stanu, dowiadczonych wojskowych, wybitnych intelektualistw z jednym pytaniem: jaka bdzie
przysza wojna? As rodzimego dziennikarstwa Konrad Wrzos przejecha kilkanacie tysicy
kilometrw, by dotrze do najdalszych zaktkw Europy i znale odpowied na tytuowe pytanie
swojej pniejszej ksiki Kiedy znowu wojna?. Ale w 1934 r. niewielu ekspertw dawao
zdecydowane odpowiedzi. W tym samym roku take genera dywizji Wadysaw Sikorski wyda
ksik Przysza wojna jej moliwoci i charakter oraz zwizane z nimi zagadnienia obrony
kraju. Wbrew pniejszym entuzjastycznym recenzjom, oczywicie politycznym, nie bya to
bynajmniej praca profetyczna. Nie zawieraa adnej wizji tej wojny. Nie przewidywaa adnej
nowej strategii ani taktyki, ktre w tej wojnie miay si pojawi. Sikorski, znakomity publicysta
polityczny, nie by z wyksztacenia wojskowym. Nie skoczy adnej akademii. Jak wikszo
publicystw przewidywa wojn chemiczn, take bakteriologiczn oraz uycie lotnictwa na
wielk skal. Nie dostrzega tego, co zdecydowao o charakterze przyszej wojny, a wic
niemieckich zagonw pancernych realizujcych, czy to w Polsce, czy we Francji i Rosji, zwyciski
blitzkrieg. O wartoci tej pracy przesdzaj natomiast, jak si zdaje, znakomite obserwacje
Sikorskiego polityka, ktry z pen wyrazistoci dostrzega fakt, e przysza wojna, jeeliby do
niej doszo, rozwija si bdzie w atmosferze nienawici o nieznanym a dotd napiciu i
doprowadzi ona moe do zupenego zniszczenia jednej z walczcych stron. () W tych
warunkach zagroone podobnymi tendencjami narody zrozumie wczas musz, e w razie
narzuconego im z zewntrz konfliktu walczy one bd w penym sowa tego znaczeniu o swj
byt () najblisza wojna stanie si dla nich istotnie spraw ycia i mierci. To moe pierwsza
wizja zbliajcej si wojny totalnej, w ktrej obiektem przyszej wojny jest cao narodu, a jej
teatrem nieprzyjacielski kraj w swej cakowitej rozcigoci.
Tyle e rysujc obrazy zbliajcej si wojny, genera Sikorski ratunek dla wiata znajdowa
jedynie we Francji: Jedynie tylko stojca na wysokoci zadania silna, zbrojna Francja oraz
ywotno czcych j z innymi pastwami sojuszw, a w ich rzdzie na pierwszym miejscu
ywotno polsko-francuskiego przymierza, jest w obecnych warunkach istotnie skuteczn
przeciwwag niebezpieczestwa wojny.

Pytaniem dla Polski byo wic, czy w obliczu zbliajcej si wojny owa silna, zbrojna Francja
stanie na wysokoci zadania Jak wietnie wiadomo, nie do, e nie stana i osamotniona
by nie rzec zdradzona Polska przyja na siebie cae niemieckie uderzenie we wrzeniu 1939 r.,
to jeszcze blisko rok pniej, w maju 1940 r., owa silna Francja nie stawia Niemcom wikszego
oporu, kapitulujc po kilku tygodniach walki.
Zagadka historii polega wszelako na tym, e my, Polacy, wiedzielimy, e Francja palcem w
naszej obronie nie kiwnie, a mimo to na wojn poszlimy. Oto w nadesanym z Parya raporcie
ambasadora Juliusza ukasiewicza z 17 grudnia 1938 r. wadze RP z atwoci mogy si
doczyta, e gdyby z tego lub innego powodu wypado Francji wykona zobowizania
wypywajce dla niej z sojuszu z nami, wysiek w kierunku wykrcenia si od tych zobowiza
byby niewtpliwie wikszy ni akcja w kierunku ich dotrzymania.
Czy wic trzeba czego wicej? W przededniu wojny wadze Rzeczypospolitej byy
poinformowane, e nikt nie stanie w naszej obronie, wiedziay, e najpewniej po byskawicznej
klsce przyjdzie im opuci kraj i skaza nard na niewol i niemieck okupacj, wiedziay (co
jednoznacznie wynika z raportw wywiadu i meldunkw dyplomatw), e nasi sojusznicy s
nieprzygotowani do wojny i e potrzeba im co najmniej roku, a moe dwch lat, by nadrobi
zaniedbania. Wiedziay to wszystko i zdecydoway si na przegran wojn, i to zanim si jeszcze
zacza? Czy to w ogle da si zrozumie i wyjani?
Ameryka skoczy wojn
Ot zostaa zapisana w historii pewna rozmowa. Tak niezwyka, e a niewiarygodna. Odbya
si midzy ambasadorem RP w Waszyngtonie hrabi Jerzym Potockim a ambasadorem USA w
Paryu Williamem Bullittem, ktry w drugiej poowie listopada 1938 r. spdza urlop w
Waszyngtonie. Mwi mi nastpnie Bullitt raportowa Potocki do ministra Becka o zupenym
nieprzygotowaniu Wielkiej Brytanii do wojny i o niemonoci dostosowania przemysu
angielskiego do masowej produkcji wojennej, a przede wszystkim w dziedzinie samolotw. ()
Lotnictwo francuskie jest przestarzae. Wedug tego, co eksperci wojskowi mwili Bullittowi
podczas kryzysu wrzeniowego br., wojna trwaaby co najmniej lat sze i zakoczyaby si ich
zdaniem zupenym zdruzgotaniem Europy i komunizmem we wszystkich pastwach, z czego
skorzystaaby w kocu Rosja Sowiecka. Trzy miesice pniej, w lutym 1939 r., w Paryu ten
sam ambasador Bullitt, tym razem w rozmowie z ambasadorem Juliuszem ukasiewiczem,
uzupeni t prognoz przyszej wojny o rol w niej Stanw Zjednoczonych: Jeli wojna
wybuchnie, nie bdziemy zapewne brali w niej udziau od pocztku, ale skoczymy j!.
75 lat pniej okazuje si, e Bullitt mia wiele racji. Wojna rzeczywicie trwaa sze lat, Europa
faktycznie zostaa zdruzgotana, a w wielkiej jej czci zapanowa na p wieku komunizm. Stany
Zjednoczone rzeczywicie przystpiy do wojny w Europie wycznie po to, by j skoczy i wraz
z Rosj zaprowadzi na wiecie nowy porzdek. Jakkolwiek krzywdzce byyby dla Polski
decyzje podjte przez sprzymierzonych w Jacie czy Teheranie, to jednak, jak zapisa 12 grudnia
1939 r. w Brasow w Rumunii mdry Jzef Beck: Pastwo polskie istnieje w obliczu prawa i w
polityce. I nie trzeba nam znw zaczyna od Legionw i komitetw narodowych!. I wydaje si, e
o to wanie im chodzio, gdy widzc w zbliajcej si wojnie grob kolejnych rozbiorw i kolejne
niemiecko-sowieckie zamiary wymazania Polski z mapy wiata, szli na t z gry przegran
wojn, by ocali Polsk. I to si im udao.

http://www.historia.uwazamrze.pl/artykul/857816,1104541-Odrzucony-projektBecka.html

Zoona Francuzom w maju 1938 r. przez ministra Jzefa Becka propozycja, by utworzy
szersz koalicj antyniemieck, moga powstrzyma agresywne zapdy Hitlera
Sam fakt jest znany od dawna, ale z literatury zachodniej znikn ponad p wieku temu, za w
sowieckiej i rosyjskiej nigdy nie zosta odnotowany. W PRL poza trzema niejasnymi
wzmiankami nie wolno byo o nim wspomina. Zakazy zniesiono, a cho peen tekst propozycji
zosta umieszczony w odpowiednim tomie Polskich Dokumentw Dyplomatycznych" bardzo
cennym, fundamentalnym wydawnictwie PISM jej tre nadal nie budzi zainteresowania
badaczy. Rne mity i legendy, zaspokajajce potrzeby polityczne, okazay si tak silne, e
dzisiaj wydaj si nie do obalenia.
Po Austrii Czechosowacja
Zagroenie Czechosowacji ujawnio si jeszcze przed Anschlussem. W styczniu 1938 r. Hitler
publicznie ogosi rozpoczcie nowej fazy polityki. Jeli poprzednio prymatem byy problemy
wewntrzne Rzeszy, teraz proklamowanym celem stao si wyzwolenie 10 milionw Niemcw
yjcych w dwu ssiednich krajach". Zagarnicie Austrii poszo tak niespodziewanie szybko, e
chocia Berlin przesta przyspiesza wydarzenia aby spokojnie strawi zdobycz to
zaskoczone mocarstwa zachodnie natychmiast zaczy si przygotowywa do nowej odsony
dramatu. Jeszcze w marcu zarwno w Paryu, jak i Londynie przeprowadzono do dokadne
analizy sytuacji. W Wielkiej Brytanii byo to ju kolejne studium i dao identyczne jak poprzednie
wyniki. Po 15 latach samorozbrajania, wiatowe imperium nie byo zdolne, by przeciwstawi si
Hitlerowi. Funkcjonujcy od maja poprzedniego roku gabinet Neville'a Chamberlaina rozpocz
ju przyspieszone zbrojenia, ale na pierwsze efekty trzeba byo czeka.
Sytuacja francuska bya odmienna. Armia, cho modernizowaa si wolno, nadal bya uwaana
za najsilniejsz w Europie. Jednak gwnym problemem dla rzdu Leona Bluma bya wojna
domowa w Hiszpanii. Na posiedzeniu komitetu obrony narodowej, obradujcego kilka dni po
wkroczeniu Wehrmachtu do Wiednia, gwnym tematem bya interwencja zbrojna w Hiszpanii.
Rzd francuski powinien czynnie, jawnie i z ca moc wesprze zbrojnie hiszpaski rzd Frontu
Ludowego. Do takiej decyzji nie dopuci szczliwie minister obrony douard Daladier. Wykaza,
e bezporednim skutkiem bdzie wybuch wojny europejskiej, a Francja znajdzie si w
kleszczach trzech frontw: niemieckiego, woskiego i hiszpaskiego. Na tej samej konferencji
rozwaano spraw zagroenia Czechosowacji. Na mocy ukadu sojuszniczego w wypadku
agresji Francja zobowizana bya udzieli jej natychmiastowej pomocy. Po wysuchaniu opinii
generaw zebrani zgodzili si, e Republika nie jest w stanie obroni SR: nim ruszy ofensywa
nad Renem, Wehrmacht zajmie Czechosowacj. Niezalenie od siebie, oba mocarstwa podjy
tak sam decyzj: bd broni SR rodkami dyplomatycznymi, lecz gdyby si one nie
powiody, wstrzymaj si od rozpoczcia wojny. W toku nastpnych wydarze okazao si, e
Wielka Brytania konsekwentnie trzymaa si tej linii, gdy Francuzi raz po raz wahali si, nie
wiedzc, co czyni.
Obie decyzje byy tajne, nie powiadomiono si o nich wzajemnie. Francuzi ograniczyli si do
komunikatu, e wszystkie zobowizania wobec SR zostan dotrzymane. Premier Chamberlain
owiadczy w Izbie Gmin, e wprawdzie Wielka Brytania nie ma adnych zobowiza wobec

Czechosowacji, lecz nie moe wykluczy, e gdyby Francja znalaza si w wojnie z Niemcami, to
Wieka Brytania moe zosta do niej wcignita przez sam tok wydarze.
Konferencja w Londynie
Wsplne stanowisko zamierzono wypracowa na wyznaczonej na kwiecie konferencji w
Londynie. Wczeniej nastpia zmiana rzdu w Paryu. Premierem zosta Daladier, ktry
dopuszcza moliwo zbrojnego wystpienia w obronie SR. Natomiast nowy minister spraw
zagranicznych Georges Bonnet by przekonany, e Francja jest na tyle wyczerpana, e kada
wojna, bez wzgldu na wynik, doprowadzi do kompletnego zaamania pastwa. Dopuszcza
natomiast szerokie dziaania polityczne. To byo zapewne powodem, e szykujc si do
konferencji londyskiej, wysa ambasadora francuskiego w Warszawie Leona Nola z tajn
misj do prezydenta SR, Edwarda Benesza. Protokou rozmw nie sporzdzono ani nie
uchylono rbka tajemnicy w pamitnikach. Bonnet chcia wyjani przed konferencj londysk,
czy do szerszego frontu politycznego mona wciga Polsk co wymagao zgody czeskiego
sojusznika. Wynik konsultacji by niewtpliwie negatywny. Praga, ktra miaa ambicje
przewodzenia obozowi francuskiemu we wschodniej Europie, nie potrzebowaa Polski.
Konferencj londysk poprzedzi zjazd Niemcw Sudeckich w Karlowych Warach (Karlsbadzie).
Zebrani, skdind obywatele SR, sprecyzowali dania, ktre faktyczne prowadziy do
oderwania ziem zamieszkaych przez Niemcw od Czechosowacji. Berlin milcza. Ustalenia
konferencji londyskiej byy proste. Pierwszego dnia obie strony zajy przeciwstawne
stanowiska; Brytyjczycy uwaali, e do wojny nie mona dopuci, Francuzi tumaczyli, e musz
wykona swoje zobowizania. Jednak drugiego dnia nagle zmienili stanowisko, godzc si ze
zdaniem gospodarzy. Takiej decyzji nie mona byo jednak ogosi, a ponadto trzeba byo ustali
wspln taktyk dziaania. Trudno polegaa na tym, e wedle okrelenia staego
podsekretarza stanu w Foreign Office Alexandra Cadogana dania Hitlera, niczym grzyby,
wyrastaj w ciemnoci". Ostatecznie postanowiono zagra ofensywnie: uprzedzajc wystpienie
Berlina, zada od Czechw, aby rozadowali problem, przyjmujc moliwe do realizacji
postulaty zgoszone w Karlsbadzie. Kilka dni pniej ambasadorowie Wielkiej Brytanii i Francji
przedstawili taki postulat w Pradze, powiadamiajc o tym rwnoczenie Berlin, Warszaw i
Moskw. Czesi byli zaskoczeni. Spodziewali si poparcia, a sojusznicy zadali ustpstw. Jednak
Chamberlain, ktry przejmowa ster polityki Zachodu, potrzebowa przynajmniej roku, aby
argumenty polityczne mc wzmocni armatami. Brytyjski premier uwaa rwnie, e chwilowe
uspokojenie nie zmieni faktu wielowiekowego, zwartego osiedlenia ponad trzech milionw
Niemcw na ziemiach przylegajcych do Rzeszy. Praga musiaa przyj dania sojusznikw,
lecz nie palia si do ich realizacji. Tymczasem w pitek 20 maja pojawiy si pogoski o
koncentracji Wehrmachtu do uderzenia na SR. Zebrany pospiesznie rzd czeski podj decyzj
o mobilizacji jednego rocznika oraz wszystkich specjalistw, co ogoszono w sobot rano. Razem
byo to grubo ponad 100 tys. ludzi. Rezerwistw natychmiast kierowano na tereny przygraniczne.
Sobotnia prasa wiatowa alarmowaa: wojna wisi na wosku, czy ktokolwiek jest w stanie j
powstrzyma? Jedynymi, ktrzy podjli tak prb w Berlinie, byli Brytyjczycy. Ambasador Nevile
Henderson jeszcze w pitek interweniowa w niemieckim MSZ. Rozpoczyna si weekend.
Premier Chamberlain by ju w swojej wiejskiej rezydencji, a nim przyby wezwany pospiesznie do
Londynu i zwoa Gabinet, min. Halifax zarzdzi kolejn interwencj w Berlinie. W sobotnie
przedpoudnie brytyjski ambasador rozmawia z Joachimem Ribbentropem, ktry posuwa si do
grb, ale silnie zdenerwowany nie by w stanie rzeczowo rozmawia. Po poudniu
Henderson wykona gwn dmarche: odczyta przekazany mu komunikat: Francja ma wobec
Czechosowacji konkretne zobowizania, a gdyby musiaa ich dopeni, rzd J. K. Moci nie
moe gwarantowa, czy bieg wydarze nie narzuci Wielkiej Brytanii udziau w tych
wydarzeniach". Brzmiao to prawie jak ultimatum, Ribbentrop, tym razem silnie przygnbiony,

zaprzecza, aby Niemcy przygotowyway jak akcj: Jeli wybuchnie wojna wiatowa
powiedzia bdzie to agresja sprowokowana przez Francj, a Niemcy podejm walk nie
inaczej ni w 1914 r.". Po raz czwarty Henderson przyby do niemieckiego MSZ w niedziel rano,
przynoszc osobisty list od szefa brytyjskiej dyplomacji lorda Halifaxa do Hitlera, ostrzegajcy
przez wojn i jej skutkami. Ribbentropa nie byo, zosta wezwany przez Fuhrera do
Berchtesgaden.
adnych dziaa w Berlinie nie podjli Francuzi. Ambasador Andr Franois-Poncet by w stolicy
Niemiec, ale najwyraniej nie dosta takiej instrukcji z francuskiego MSZ. Interweniowano rwnie
w niemieckich ambasadach w Londynie i Paryu; premier Daladier wezwa ambasadora
Johannesa von Welczecka i ostrzeg, e atak na Czechosowacj spowoduje, e Francja wykona
swe zobowizania sojusznicze". W niedziel sytuacja zacza si uspokaja. Wybory przebiegy
w miar spokojnie, cho nie obyo si bez krwawych incydentw; w swoich okrgach
Sudetendeutsche uzyskiwali rednio 8590 proc. gosw. Sytuacja wyjaniaa si szybko,
francuski attach lotniczy Stehlin zapisa w swym dzienniku: zagroenie istniao jedynie w ich
(Czechw) wyobrani". Nie dostrzegano jeszcze powanych konsekwencji minionej dramatycznej
soboty: sprawa sudecka, dotychczas wewntrzny problem czechosowacki, zostaa
niespodziewanie umidzynarodowiona i zmiana statusu mniejszoci niemieckiej w SR ju jej
nie koczya.
Rola Polski
Ambasador Juliusz ukasiewicz umwiony by z Bonnetem na poniedziaek, ale minister
przyspieszy spotkanie na niedziel rano. Francuz przedstawi wasn ocen sytuacji, uznajc j
za trudn i niebezpieczn. Francja zostaa postawiona przed alternatyw: straci twarz albo
zdecydowa si na wojn i wybraa to ostatnie rozwizanie. Brytyjczycy rwnie wybrali: stoj
twardo po stronie Francji. Teraz pora, aby sojusznicy Francji Polska, Rumunia, ZSRR, rwnie
si zdecydoway. Nie wyjaniajc, e zwraca si tylko do Warszawy, minister prosi o przesanie
ministrowi Jzefowi Beckowi dwu pyta. Pierwsze byo w istocie propozycj: Czy Rzd polski nie
byby skonny dokona w Berlinie demarch analogiczne w tonie i treci do tej, ktra
przedsiwzi rzd angielski?". Drugie miao charakter formalny: Co Polska zrobi w wypadku,
gdy agresja Niemiec w stosunku do Czechosowacji spowoduje konflikt zbrojny pomidzy Francj
i Angli a Niemcami?".
Zarwno Francja, jak i Wielka Brytania zamierzay broni Czechosowacji rodkami
dyplomatycznymi, a gdyby te zawiody, miay si wstrzyma od rozpoczcia wojnyOdpowied
polska przybraa posta obszernej propozycji, przekazanej do Parya ju we wtorek 24 maja.
Nie tylko potwierdzaa, e Warszawa dotrzyma wszystkich zobowiza sojuszniczych wobec
Francji, lecz sza o wiele dalej. Ujta zostaa w 6 punktach. Pierwszy wyraa nadziej, e skoro
bezporednie zagroenie SR przestao by aktualne, jest czas, aby wszystkie sprawy spokojnie
omwi. W punkcie drugim min. Beck wyjania kwesti ewentualnej deklaracji polskiej w Berlinie.
Problem by skomplikowany, o czym Francuzi wiedzieli najlepiej. Ot Polska nie moga zoy
warunkowego owiadczenia, bo bya zwizana umow z Francj. Moga co najwyej powtrzy:
wybuch wojny francusko-niemieckiej powoduje, e zgodnie z umow sojusznicz oraz konwencj
wojskow z 1921 r. Rzeczpospolita natychmiast i automatycznie znajdzie si w stanie wojny z
Niemcami. Francja jednak nie podja interwencji w Berlinie. Zagroenie realne czy nie
dotyczyo SR, a nie Francji. W takiej sytuacji wystpienie polskie w Berlinie byoby
niezrozumiae, a co najmniej przedwczesne. Niemcy doskonale znali zobowizania polskie, gdy
ich wano sami potwierdzili, podpisujc Deklaracj o nieagresji w styczniu 1934 r. Bonnet
prawnik i dyplomata wiedzia o tym wszystkim. Beck w swojej propozycji nie musia nic

przypomina. Maksymalnie lakonicznie, dyplomatycznie, lecz klarownie zwrci uwag, e w

nowych warunkach postanowienia sojuszu polsko-francuskiego okazay si zakrelone zbyt
wsko i nie odpowiadaj aktualnym potrzebom solidarnego wspdziaania obu krajw. W takiej
sytuacji ewentualne wystpienie Polski w Berlinie stworzyoby ipso facto przyjcie przez Polsk
wanoci jednostronnego zobowizania Polski, nie przewidzianego w umowach polskofrancuskich". Nie istniay adne ukady polsko-czechosowackie, ktre zobowizywayby
Warszaw i odwrotnie. Efektem tych brakw, wystpujcych od wielu lat, staa si obecna
niemono Parya, aby doprowadzi do wsplnego i solidarnego wystpienia w Berlinie. Punkt
trzeci polskiej propozycji otwiera jednak drog do uzupenienia tej luki. Beck zwraca uwag, e
powstanie szerszego konfliktu stworzyoby oczywicie sytuacj now". Szerszego to znaczy
obejmujcego grup pastw, ktre porozumiej si, aby wsplnie i solidarnie przeciwstawi si
agresywnym deniom niemieckim. Beck nie ogranicza zakresu i form, w jakich te dziaania
mogyby by podjte, tym samym dopuszczajc rwnie akcje polityczne i wystpienia
dyplomatyczne czyli wystpienia, ktrych ukad sojuszniczy z 1921 r. nie przewidywa.
Stwierdzi jedynie, e przy podejmowaniu nowych zobowiza rzd polski musi sobie
zarezerwowa mono zbadania i decyzji".
Jedyny wyjtek dotyczy ZSRR: Zmuszony jestem przypomnie, e od pocztku negocjacji
francusko-sowieckich rzd polski zastrzega si formalnie przeciwko jakiejkolwiek kolaboracji
[wspdziaaniu] na tle tego ukadu, ograniczajc swoje stanowisko wobec Rosji do paktu o
nieagresji". Wykluczao to udzia Polski w porozumieniach zbiorowych obejmujcych ZSRR jako
wspdecydenta, lecz nie ograniczao to w niczym normalnych stosunkw dobrossiedzkich
pomidzy oboma pastwami.
Powstanie nowej sytuacji, w ktrej doszoby do wsplnych dziaa wywoanych zagroeniem
SR, wymagao unormowania stosunkw polsko-czechosowackich. Dzisiejsze trudnoci
Czechosowacji wyniky w znacznym stopniu z jej polityki wobec mniejszoci, przy czym
mniejszo polska jest przez Czechw brutalnie pokrzywdzona stwierdza polski minister w
pitym punkcie swojej propozycji. Zmuszony jestem ostrzec, e koncesje Pragi na
rzecz jakiejkolwiek mniejszoci z pominiciem Polakw wywoaoby bezzwoczne napicie
midzy naszymi pastwami. W obecnym stanie traktowania mniejszoci polskiej, polska opinia
publiczna nie zaakceptowaaby adnej gbszej akcji na korzy Czechosowacji". Warto doda,
e w owym czasie wiosn 1938 r. caa antysanacyjna opozycja domagaa si zgodnie i
gono zwrotu Zaolzia. Beck nie tylko wstrzyma si od tego dania, lecz pomin te wszystkie
pozostae powane zarzuty polskie wobec polityki Benesza. Doskonale rozumia, e nadrzdn
spraw jest powstrzymanie Hitlera i obrona pokojowej stabilizacji Europy. W sytuacji,
wymagajcej penego zaangaowania, by moe rwnie militarnego, polskim onierzom trudno
byoby przelewa krew w obronie pastwa represjonujcego czy deprecjonujcego ich rodakw.
Podsumowaniem caej propozycji Becka jest jej punkt szsty: Potwierdzajc, podobnie jak 7
marca 1936 r., nasz gotowo wypenienia zobowiza sojuszniczych w ramach istniejcych
umw oraz gotowo przyjaznej dyskusji na temat wszystkich nowych zjawisk, opartych na
wzajemnym zrozumieniu interesw Polski i Francji, zmuszony byem poczyni powysze
zastrzeenia" koczy swoj deklaracj polski minister. Ten ostatni punkt propozycji polskiej
zawiera dwa gwne i niezalene od siebie elementy. Pierwszy jest tylko potwierdzeniem
dotrzymania istniejcych zobowiza Warszawy, a wic nie wnosi nic nowego gdy drugi
stanowi wyran ofert rozpoczcia przyjaznej dyskusji zmierzajcej zarwno do pogbienia
obowizujcego sojuszu, jak i poszerzenia go o obron SR.

Propozycja Becka nie bez powodu odwoywaa si do 7 marca, a nie do samego traktatu. Bya to
kwestia interpretacji sojuszu. Kolektywne kierownictwo Rzeczypospolitej na wniosek Becka
przyjo jednak w 1936 r. rozszerzon interpretacj: jeli Francja zbrojnie odpowie na zamanie
postanowie Locarno, to mimo tego, e Niemcy jej nie zaatakowali bezporednio, Polska
rozpocznie natychmiast dziaania militarne. Francuzi zrozumieli to i docenili. Wprawdzie minister
Pierre-tienne Flandin nie ukrywa niechci wobec Becka, ktry przez swoj deklaracj postawi
go w bardzo dwuznacznej sytuacji, lecz sojusz polsko-francuski uleg znacznemu wzmocnieniu.
Nie tylko porzucono wczeniejsze pomysy uchylenia konwencji wojskowej, lecz zaczto aktywnie
rozwija wspprac obu armii. wiadczyy o tym m.in. wzajemne wizyty gen. Maurice'a Gamelina
w Polsce i gen. Edwarda migego-Rydza we Francji, ale zwaszcza traktat w Rambouillet,
zapewniajcy Polsce pomoc finansow i materiaow jak na wczesne moliwoci Francji
bardzo znaczn. Umoliwia ona w nastpnych trzech latach przeprowadzenie rozbudowy i
modernizacji armii polskiej. Deklaracja Becka z 24 maja 1938 r., odwoujc si do marcowej
sprzed dwu lat, tym samym stwierdzaa, e Warszawa nadal bdzie stosowa rozszerzon
interpretacj swych zobowiza. Francuski rzd i armia nie mieli wic najmniejszych wtpliwoci,
e w wypadku wybuchu wojny Polska natychmiast stanie u boku Francji.
Takie przekonanie majowa deklaracja Becka tylko potwierdzaa i a do koca kryzysu sudeckiego
Francuzi uznawali stanowisko Rzeczypospolitej za element stay w zmieniajcej si sytuacji
geostrategicznej. 12 wrzenia, gdy wojna wisiaa na wosku, premier Daladier zada szefom armii
kluczowe pytanie: co zamierzaj zrobi, aby czynnie wesprze Czechosowacj? Po pierwsze,
uznano za bardzo mao prawdopodobne, aby Niemcy pierwsi zaatakowali Francj, gdy tym
samym spowodowaliby automatyczne przystpienie do wojny Wielkiej Brytanii i Polski; dlatego,
wedle sw generaa Gamelina, rzd francuski pozostaje panem sytuacji". Niemcy musz
podzieli swoje siy, aby rwnoczenie zaatakowa i rozbi Czechosowacj, osoni si przed
Polsk oraz powstrzyma ofensyw francusk. Na to, jak wielkie siy bd w stanie zgromadzi
pomidzy Renem a Mozel, decydujco wpynie postawa Polakw: czy bd bierni, czy
rozpoczn ofensyw w wielkim stylu: Rzecz jasna, jeli da si odczu, e nieprzyjaciel [na
froncie zachodnim] zaamuje si, albo jego wojska zostan powanie zwizane przez Polakw,
albo jeeli Italia zmieni front, sytuacja moe si przeksztaci na nasz korzy". Ani francuski
premier, ani szefowie armii nie zastanawiali si, jak postpi Polacy. Byo jasne, e wespr
Francj i to we wasnym interesie.
Rwnie dla Warszawy byo oczywiste, e w wypadku wojny Polska si w ni wczy. Jednym ze
staych elementw polityki polskiej byo denie, aby wesp z Francj, z uyciem si zbrojnych
lub pod tak grob, powstrzyma, opni lub ograniczy remilitaryzacj Niemiec. Poprzednie
prby nie powiody si, teraz los zsya nastpn okazj. Czy jednak Francja odway si z niej
skorzysta? To tumaczyo militarne ruchy Polakw. Gdy w pocztkach wrzenia kryzys sudecki
wszed w ostr faz, 21 Dywizja Piechoty Grskiej, ktra jako jedyna obsadzaa rejon przylegy
do Moraw i zachodniej Sowacji, zostaa przewieziona na Woy, aby wzi udzia w
organizowanych tam manewrach. By to wyrany sygna, e SR nie ma si czego obawia i
moe wszystkie swoje siy skoncentrowa przeciwko Niemcom. Pniej, gdy pozostaa ju naga
alternatywa: albo wszystkie aneksyjne dania niemieckie zostan przyjte (obejmoway one
cz Zaolzia z Bohuminem), albo wojna utworzona zostaa Grupa Operacyjna lsk". Jej
skad i lokalizacja przystosowane byy do dwu ewentualnoci: albo presja na Prag, jeli ta
przyjmie zadania niemieckie, albo natychmiastowe rozpoczcie dziaa ofensywnych, gdy dojdzie
do wojny z Niemcami.
Zupenie innym torem pobiegy losy propozycji polskiej. Pocztkowo Francuzi przyjli do
entuzjastycznie projekt Becka i zaczli przygotowywa konferencj, aby sprecyzowa nowe

rozwizania traktatowe. Bonnet osobicie zaangaowa si i uzyska od Pragi zgod, e

mniejszo polska uzyska wszystkie uprawnienia przyznane mniejszoci najbardziej
uprzywilejowanej (w praktyce: niemieckiej) i w tym samym czasie. Minister francuski zrozumia,
e poszerzenie sojuszu polsko-francuskiego i ewentualne porozumienie polsko-czechosowackie
tworzy sytuacj geopolityczn uniemoliwiajc Hitlerowi rozpoczcie wojny.
Nagle wszystko zostao zahamowane. Projekt przesta interesowa Francuzw, nie zdobyli si
jednak na sowo wyjanienia. Nie wiadomo, gdzie i kiedy zapada taka decyzja i kto j podj.
Najpewniej miaa charakter nieformalny i nie zostaa podjta przez jakiekolwiek gremium
rzdowe. Takie ksztatowanie opinii byo typowe dla III Republiki. Moemy jedynie przypuszcza,
e w tym wypadku ostateczn decyzj podjto w jakich nieformalnych krgach pod wpywem
Pragi. Benesz by przekonany, e Francja jest dostatecznie potna, aby powstrzyma Hitlera. W
takiej sytuacji pozyskanie Polski uzna za zbdne. Tak czy inaczej, faktyczne odrzucenie
propozycji polskiej zadecydowao o dalszym, tragicznym biegu wydarze.

http://www.historia.uwazamrze.pl/artykul/857816,1087580-OblaskawicHitlera.html

Wbrew powszechnie przyjtym opiniom konferencja w Monachium nie bya szczytowym

momentem fatalnej w skutkach polityki ustpstw wobec III Rzeszy
Prowadzona w latach 30. przez Brytyjczykw polityka ustpstw (appeasement policy) susznie
jest uwaana za przyczyn tragicznego rozwoju wydarze, ktry doprowadzi do katastrofy
wojennej. Za jej apogeum wspczenie uznaje si konferencj w Monachium, co pozostaje w
racej sprzecznoci z faktami. Jest to efekt szerokiego upowszechnienia rnych mitw
politycznych. Zjawisko to wystpuje bardzo silnie w polskiej literaturze, zwaszcza tworzonej w
PRL.
Rozbrojona Brytania
Posiedzenie Izby Gmin 23 marca 1933 r. powicone byo planowi rozbrojenia, sygnowanemu
nazwiskiem wczesnego premiera Ramsaya MacDonalda. Przewidywa on wieloetapow
redukcj zbroje, a jej pocztkiem miaa by likwidacja nierwnowagi strategicznej
spowodowanej naoonymi na Niemcy ograniczeniami militarnymi. Zakadano zmniejszenie
liczebnoci kadej z trzech najsilniejszych armii wczesnej Europy francuskiej, woskiej i
polskiej do 200 tys. onierzy, a powikszenie w dwjnasb niemieckiej, rwnie do 200 tys.
Pozostae armie europejskie miay by zredukowane w podobnym stopniu. Plan nie obj jedynie
ZSRR, usytuowanego poza Lig Narodw. Gwnym autorem planu by wiceminister spraw
zagranicznych Anthony Eden, on te uzasadnia w parlamencie zaoenia nowej polityki, ktr
okreli jako appeasement (co mona przetumaczy jako uspokojenie, zaspokojenie,
zaprowadzenie pokoju).
Dla utrzymania bezpieczestwa Europy niezbdny jest okres uspokojenia owiadczy Eden w
Izbie Gmin. Jeli Hitler zostanie zaspokojony, jego niepokj ustpi, a obawy przed otoczeniem
militarnym Niemiec zanikn. Nazici, wolni od niepokoju i niepewnoci, stan si rozsdnymi,
stabilnymi ssiadami w Europie".

Plan MacDonalda nie zosta wprowadzony w ycie m.in. wskutek sprzeciwu samych Niemiec,
lecz polityka obaskawiania Hitlera rozwina si w najlepsze. Kontynuowaa ona wczeniejsze
ustpstwa. Ju w 1925 r. Niemcy wrciy do wiatowej polityki, podpisujc w Locarno traktat
reski. Uznano nienaruszalno granic midzy Niemcami a Belgi i Francj, przy czym
bezpieczestwo tych ostatnich pastw umacniaa demilitaryzacja Nadrenii. Gwarantami ukadu
byy Wielka Brytania i Wochy. Zapewniao to polityczn i militarn stabilizacj zachodniej Europy,
ale otwarty pozostawa problem granicy Niemiec z Polsk i Czechosowacj. W warunkach
wiatowego kryzysu Niemcom udao si wykorzysta konferencj rozbrojeniow i w grudniu 1932
r. kierujce jej pracami mocarstwa USA, Wielka Brytania, Francja i Wochy przyznay
Republice Weimarskiej rwne prawa w zakresie zbroje.
Dojcie Hitlera do wadzy otwaro now epok. Politycy brytyjscy nie potrafili tego dostrzec.
Wielk Brytani rzdzia wwczas koalicja skupiajca przedstawicieli gwnych partii. Wikszo
w rzdzie mieli konserwatyci, lecz premierem by Ramsay MacDonald, legendarny przywdca
Labour Party i jej gwny twrca. Reprezentowa on nastawienie proniemieckie do tego stopnia,
e ryzykujc swoj przyszo polityczn, w 1914 r. stanowczo wystpi przeciwko wojnie z
Niemcami. Wieloletnie ustpstwa pastw europejskich na rzecz Berlina w znacznej mierze byy
wynikiem presji Brytyjczykw. Denie do uoenia bliskich, dobrossiedzkich stosunkw z
Niemcami wspiera szybko rozwijajcy si ruch pacyfistyczny. Trudnoci gospodarcze
powodoway, e najchtniej oszczdzano na obronie. Wkrtce po zakoczeniu I wojny wiatowej
gabinet Lloyda George'a, w ktrym ministrem wojska by Winston Churchill, przyj tzw. Ten Year
Rule. Zakadaa ona, e poniewa w cigu najbliszych 10 lat wybuch wojny jest
nieprawdopodobny, wydatki na obron (mocno zredukowane po 1918 r.) nie mog by wysze
ni w poprzednim roku. Zasad t przeduano z roku na rok, zmniejszajc systematycznie
wydatki, co doprowadzio do katastrofalnych skutkw.
Ostrzejsz pozycj zajmowaa Francja, lecz kraj ten ulega coraz silniejszej destabilizacji
wewntrznej. Wystarczy powiedzie, e w bardzo trudnym gospodarczo i spoecznie okresie
19301934, wymagajcym przemylanej, konsekwentnej i perspektywicznej polityki, rzd
francuski zmienia si 17 razy! USA grzzy w izolacjonizmie, a pozostae liczce si pastwa
europejskie zajmoway si wasnymi sprawami. Tylko Wochy w 1934 r. czynnie zareagoway na
hitlerowsk prb przewrotu w Austrii, groc interwencj zbrojn, a Polska po odrzuceniu rok
wczeniej przez Pary koncepcji tzw. wojny prewencyjnej doprowadzia do normalizacji swych
stosunkw z Niemcami. W takiej sytuacji gwne kierunki polityki europejskiej wytycza Londyn.
Niemcy wracaj do zbroje
Uzasadnienie polityki appeasementu byo proste. Poniewa po 1918 r. Niemcy uwaay si za
skrzywdzone przez brutalnych zwycizcw i najbardziej zagroone przez zachannych ssiadw,
twrcy polityki ustpstw doszli do wniosku, e do rozwizania problemu wystarczy
wynagrodzenie im przynajmniej czci poniesionych krzywd i stworzenie poczucia
bezpieczestwa. Nie wynikao to z obaw przed Niemcami: militarnie nie osigay one poziomu
Czechosowacji czy Belgii, a odbudowa ich strategicznej potgi londyskim politykom wydawaa
si niemoliwa. Cel by zgoa inny: zaspokajajc pragnienia Niemcw, chciano ich przeksztaci w
spolegliwych partnerw, niezbdnych do wsplnego pokierowania sprawami caej Europy.
Tak polityk prowadziy dwa kolejne brytyjskie gabinety: MacDonalda i konserwatysty Stanleya
Baldwina. Sprzeciw by saby. W Izbie Gmin gonym krytykiem sta si Winston Churchill, ale
nadmiernie wyolbrzymiajc bezporednie zagroenie niemieckie, sam podwaa zasadno

ostrzee. Zwaszcza e Niemcy wstrzymyway si z podnoszeniem rewindykacyjnych da,

skupiajc gwny wysiek na zbrojeniach.
Obaskawianie Hitlera sprowadzao si do zgody na trwajc remilitaryzacj. Mimo pewnych
protestw ze strony Francji Brytyjczycy aprobowali kad now faz zbroje Hitlera. Niektre
nawet uprzedzali. Tak byo z projektem paktu lotniczego, ktry mia by narzdziem utrzymania
pokoju w Europie. Londyn zaprosi do niego Niemcw w 1934 r., gdy Luftwaffe formalnie jeszcze
nie istniao, a faktycznie znajdowao si w powijakach. Kilka miesicy pniej o jego istnieniu i
rzekomej sile poinformowa Herman Gring, powoujc si na niemieckie zobowizania z tytuu
przygotowywanego paktu lotniczego (nigdy do niego nie doszo).
Pierwsze powaniejsze skutki remilitaryzacji Rzeszy ujawniy si w 1935 r., gdy Hitler ogosi
zrzucenie wersalskich ogranicze i zapowiedzia szybk odbudow Wehrmachtu. Nowa sytuacja
zagrozia appeasementowi. Minister John Simon wesp ze swoim francuskim koleg Pierre'em
Lavalem i woskim dyktatorem Mussolinim doprowadzili w kwietniu 1935 r. do konferencji w
Stresie, na ktrej stanowczo potpiono remilitaryzacj Niemiec i zapowiedziano przeciwdziaanie.
Wydawao si, e jednolity front mocarstw zachodnich przeciwstawi si Hitlerowi. Pierwsza i to
natychmiast wyamaa si z niego Wielka Brytania. W czerwcu podpisano w Londynie brytyjskoniemiecki ukad morski, ktry sankcjonowa zbrojenia Rzeszy. Simon bezskutecznie stara si
temu przeciwdziaa, lecz ostatecznie poda si do dymisji. Jego nastpca Samuel Hoare
usiowa ratowa porozumienie ze Stresy i wraz z Lavalem przygotowa plan kompromisowego
zakoczenia wojny wosko-abisyskiej. By to warunek niezbdny, aby utrzyma Mussoliniego w
bloku antyniemieckim. Zamiar zosta zniweczony przez tajemnicz intryg i sensacyjne przecieki
prasowe. Kulisy do dzisiaj nie s znane, a co zastanawiajce, nie budz ciekawoci badaczy. W
efekcie Hoare rwnie poda si do dymisji. Na placu pozosta jedynie Eden, awansowany do
rangi ministra odpowiedzialnego za stosunki z Lig Narodw i mocno eksploatujcy
propagandowo fakt, e jako jedyny polityk europejski negocjowa bezporednio ze Stalinem, a
take z Hitlerem. Ostro antywoski Eden dystansowa si od porozumienia w Stresie i zarzuca
Samuelowi Hoare, e potajemnie usiowa si porozumie z Mussolinim, aby utrzyma wsplny
front antyniemiecki. Mia w tym i wasny interes: zwolnio si stanowisko ministra spraw
zagranicznych i Eden praktycznie wymg na Baldwinie swoj nominacj na szefa Foreign Office.
Polityka appeasementu moga trwa bez przeszkd.
Wehrmacht zajmuje Nadreni
Na skutki nie trzeba byo dugo czeka. Niemcy zbliali si do poowy realizacji planu obudowy
Wehrmachtu. Dalszy postp wymaga remilitaryzacji Nadrenii. Byo to bardzo trudne, gdy
oznaczao zamanie paktu reskiego (z Locarno) i grozio interwencj militarn europejskich
mocarstw. Hitler wykorzysta fakt, e jeszcze w maju 1935 r. premier Pierre Laval podpisa pakt z
ZSRR. Nie zosta on jednak ratyfikowany, a wic formalnie nie obowizywa. Fuhrer obwieci, e
jeli parlament francuski pakt ratyfikuje, to tym samym potwierdzi zamanie traktatu z Locarno, co
zwolni Niemcy z podjtych wwczas zobowiza, a wic rwnie z zakazu remilitaryzacji
Nadrenii.
Sprawa dotyczya take Wielkiej Brytanii jako gwarantki traktatu reskiego. Eden by zdania, e
remilitaryzacja Nadrenii jest nieunikniona. Brytyjczycy nie rozumiej, dlaczego Niemcy nie maj
prawa uporzdkowa swego wasnego podwrka" tumaczy. Zaleca Francuzom, aby nie
czekali, a Wehrmacht wkroczy do Nadrenii, lecz wczeniej porozumieli si z Berlinem, gdy za
zgod na remilitaryzacj mogli pozyska kolejne potwierdzenie nienaruszalnoci granicy
francusko-niemieckiej.

Rzd premiera Flandina postanowi jednak zaryzykowa: parlament ratyfikowa pakt z ZSRR.
Dziaano ze zdumiewajc lekkomylnoci, gdy znajc groby Hitlera, nie zadbano o wsparcie
polityczne i nie zarzdzono jakichkolwiek przygotowa wojskowych. Gdy w marcu 1936 r. sabe
oddziay Wehrmachtu wkroczyy do Nadrenii, nieprzygotowana Francja nie bya w stanie
przeciwdziaa, mimo e cigle dysponowaa znaczn przewag militarn nad Niemcami. Flandin
uda si po ratunek do Londynu. Chodzio tylko o jedno: aby Brytyjczycy, nie podejmujc adnych
bezporednich dziaa, werbalnie poparli francusk akcj zbrojn. Eden by jednak nieubagany.
Przekona premiera Baldwina, ktry prawie nie interesowa si polityk zagraniczn, e naley
trwa przy polityce obaskawiania Hitlera. Przebieg londyskiej wizyty by bardzo dramatyczny.
Flandin dosownie baga o poparcie ewentualnej akcji Francji, lecz szef brytyjskiej dyplomacji
zgodzi si jedynie, aby na pospiesznie zwoanym posiedzeniu Rady Ligi Narodw skrytykowa
bezprawne niemieckie dziaania. Natychmiast po tym zwrci si do Niemcw, aby zgodnie z
propagandow propozycj Hitlera (osaniajc zerwanie paktu reskiego) rozpocz negocjacje
nad nastpnym traktatem, legalizujcym nowy stan rzeczy.
Remilitaryzacja Nadrenii bya punktem zwrotnym. Nie tylko umoliwiaa Hitlerowi dokoczenie
rozbudowy Wehrmachtu, ale take pozwalaa rozpocz ekspansj terytorialn.
Appeasement porzucony
Kres polityki obaskawiania nastpi rok pniej, wraz z przejciem Stanleya Baldwina w stan
spoczynku i przejciem steru rzdw przez Neville'a Chamberlaina. Nowy premier, poprzednio
kanclerz skarbu, cieszy si du popularnoci, gdy doprowadzi do tego, e Wielka Brytania
jako pierwsze mocarstwo wydobya si z gbokiego kryzysu. Mimo wygldu troch niemiaego
starszego pana z nieodcznym parasolem by politykiem inteligentnym, wyjtkowo twardym i
konsekwentnym, zdolnym do natychmiastowego podejmowania decyzji, o szerokich horyzontach.
Jak po latach przyzna Winston Churchill, reprezentowa typ nieustpliwego pioniera z czasw
budowy imperium brytyjskiego". Wczeniej nie miesza si do polityki zagranicznej, cho bacznie
j obserwowa i wyrobi sobie bardzo jasny pogld: gwnym problemem, a zarazem zagroeniem
dla Wielkiej Brytanii i caej Europy jest Hitler i jego agresywna, zmierzajca do wojny polityka. Aby
mu si przeciwstawi i uratowa pokj, naley cakowicie zmieni polityk Wielkiej Brytanii.
Zadanie bardzo trudne, gwnie z dwu powodw. W spoeczestwie brytyjskim dominoway
nastroje pacyfistyczne, wikszo politykw, podobnie jak i kreatorw opinii publicznej, nie
zdawaa sobie sprawy z niemieckiego zagroenia. Demokratyczny rzd musia si z tym liczy,
co wymagao stopniowego, finezyjnego wrcz przeksztacania zewntrznego charakteru polityki.
Skad swojego gabinetu Chamberlain odziedziczy po Baldwinie. Szefem dyplomacji pozosta
Eden, a cz ministrw nie dostrzegaa potrzeby zmiany polityki. Pocztkowo premier mg
liczy na dwch Simona i Hoare'a, ktrzy ju w 1935 r. usiowali odej od appeasementu.
Doczy do nich Duff Cooper, ktry zosta pierwszym lordem admiralicji i w peni dostrzega
niemieckie zagroenie. Najwiksz pomoc uzyska Chamberlain od Edwarda Wooda,
wicehrabiego Halifax, formalnie lorda przewodniczcego rady, faktycznie ministra bez teki.
Jeszcze jako lord Irwin (tytu wicehrabiowski otrzyma dopiero po mierci ojca) i wicekrl Indii
zawar umow z Mahatm Gandhim, inicjujc budow odrbnej pastwowoci tego wielkiego
kraju. Rwnie wan rol odegra w gabinecie Chamberlaina, szybko stajc si drug osob po
premierze. Pocztkowo wystpowa w roli obserwatora, wesp z Chamberlainem i Edenem
tworzc triumwirat ksztatujcy polityk zagraniczn. Pozycja Edena (ktry by bardzo popularny;
zosta nawet uznany za najbardziej eleganckiego polityka w Europie) pozostaa jednak mocna.

Drugi problem by jeszcze trudniejszy. Do powstrzymania Hitlera i okieznania jego wojennych

zamiarw nie wystarczaa sama dyplomacja. Musiaa by ona wsparta dostateczn si militarn.
Wielka Brytania, z czego niewielu zdawao sobie spraw, bya jednak kompletnie rozbrojona.
Wprawdzie w 1935 r. zrezygnowano z Ten Year Rule i nieco zwikszono wydatki na obron, ale
rodkw wystarczyo jedynie na wstpne przygotowania do modernizacji. Wiosn 1937 r. w
najgorszym stanie byo lotnictwo, wyposaone gwnie w maszyny z lat 20. Gdy rok wczeniej
polscy piloci uczestniczyli w obchodach 20. rocznicy powstania RAF, nie mogli uwierzy, e
Brytyjczycy dysponuj tylko przestarzaymi dwupatowcami.
Operacyjne wojska ldowe nie istniay, dziaay jedynie orodki szkoleniowe. Royal Navy
zachowaa rang pierwszej morskiej potgi wiata, ale bya w kiepskim stanie technicznym,
wymagaa remontw i modernizacji. Okazao si zreszt, e moe zapewni bezpieczestwo
tylko na dwch strategicznych akwenach, podczas gdy zagroone byy trzy (brytyjski,
rdziemnomorski i dalekowschodni). Chamberlain zarzdzi pilne zbrojenia, ale na rezultaty
trzeba byo czeka kilka lat. Mimo saboci, niemale bezbronnoci militarnej Chamberlain by
jedynym europejskim politykiem, ktry podj czynn prb ocalenia Austrii. Nieoficjalnymi
kontaktami porozumia si z Mussolinim, szykujc traktat, ktry zapewne chocia na jaki czas
powstrzymaby Anschluss. Eden usiowa go storpedowa, co sprawio, e brytyjsko-woski traktat
podpisano dopiero w kwietniu, miesic po wkroczeniu Wehrmachtu do Wiednia. Edena zastpi
Halifax, ale rzd brytyjski musia przyj do wiadomoci, e bez dostatecznej siy militarnej nie
jest w stanie powstrzyma Hitlera. W dodatku trudno byo liczy na pomoc Francji, ktra dopiero
zaczynaa wychodzi z gbokiego kryzysu, w jaki wpdziy ja rzdy Frontu Ludowego.
W 1938 r. Wielka Brytania moga jedynie gra na czas; Chamberlain by przekonany, e jeli
dojdzie do wojny o Czechosowacj, Hitler j wygra, a tym samym uzyska dominacj na
kontynencie. Sytuacja zmienia si w 1939 r., gdy zakoczono pierwszy etap zbroje brytyjskich.
RAF dysponowa nie tylko silnym lotnictwem myliwskim, zdolnym przeciwstawi si Luftwaffe,
lecz take pen oson radarow wschodniego i poudniowego wybrzea. Ponadto
zmodernizowano flot i stworzono zgrupowanie operacyjne wojsk ldowych BEF, przeznaczone
do walki na kontynencie. To spowodowao, e polityka Londynu, do bezradna w 1938 r., rok
pniej okazaa si zdeterminowana i stanowcza. Wprawdzie kilkunastu lat ustpstw wobec
Niemiec nie udao si na czas nadrobi, ale warto pamita, e to Chamberlain zbudowa
nowoczesne lotnictwo, ktre ocalio Angli w 1940 r.