WARTHUNDER.

COM

Zdobd przewag w powietrzu, na ldzie oraz na morzu toczc bitwy

II wojny wiatowej, dziki wielokrotnie nagradzanej midzyplatformowej
grze MMO nastpnej generacji na PC, Mac oraz konsole PS4!

www.wb.com.pl

ul. Poznaska 129/133, 05-850 Oarw Mazowiecki, tel.: +48 22 731 25 00, fax: +48 22 731 25 01, e-mail: info@wb.com.pl

Drodzy
Czytelnicy!
Tematyka ARMII obejmuje nowoczesne technologie nieodcznie zwizane
z przemysem obronnym. Z
tego powodu formua ARMII
nie moe tkwi w poprzedniej epoce. Aby dotrze do
wszystkich profesjonalistw
zwizanych z bran obronn
w jak najkrtszym czasie, rezygnujemy z tradycyjnej papierowej edycji rozwoonej przez kolporterw i dostpnej wycznie w
salonikach prasowych. Zaley nam, aby
ARMIA trafiaa do jak najszerszej grupy odbiorcw.
Jest to moliwe jedynie za pomoc bezpatnego
wydania cyfrowego. Dziki Internetowi, dostp do
ARMII moe mie teraz kady, bez wzgldu na to,
czy jest akurat na Mazurach, czy na Antypodach.

10
WNUMERZE:

wywiadY

Trzeba by profesjonalist .................................................... 6

Zpk. Wodzimierzem Kurkiem, obserwatorem, szefem
patrolu istarszym Narodowego Polskiego Kontyngentu misji
obserwacyjnej Unii Europejskiej wRepublice Gruzji, szefem
patrolu wzespole Quebeck, rozmawia Aleksander Z. Rawski.

Wojsko polskie

Wydra-14 .......................................................................... 10
Jaguar 14 .......................................................................... 12
Pierwszy wakcji TKO HURAGAN-14 .................................. 14
SH-2G na pokadzie
ORP Kontradmira X. Czernicki ......................................... 15
Zmiana dowodzenia w17. WBZ .......................................... 15
Artyleryjska NAWAA ......................................................... 16
ULEWA-14 ......................................................................... 17
Nowy Dowdca zocienieckiej brygady ............................... 18
TKO TAJFUN-14 .................................................................. 18
Kurs szkoleniowo-metodyczny ........................................... 20
Atak torpedowy ................................................................ 21
ORKAN uzbrojony ............................................................ 21
Nowy dowdca 23. puku artylerii ...................................... 22
Mistrz Polskiej Ligii Motoparalotniowej .............................. 23

Sto tysicy miesicznych odwiedzin naszego portalu armia24.pl uwiadomio nam, jak wielka moe
by rzesza naszych Czytelnikw. Takiemu popytowi
nie jest w stanie podoa aden system tradycyjnej
dystrybucji. ARMIA papierowa nie zniknie cakowicie. Drukowana wersja pozostanie dla prenumeratorw instytucjonalnych i indywidualnych. Wszystkich
zwolennikw wydania papierowego zachcamy do
wykupienia prenumeraty.

Komentarze

Priorytety rozwoju Si Zbrojnych RP .................................... 24

Jarosaw Affek

Redakcja i zesp wydawniczy

przemys

AgustaWestland ispki zPGZ oprzyszej wsppracy

offsetowej ......................................................................... 30

Adam M. Maciejewski

Na okadce:
SH90 z 5 Gruppo Elicotteri
[Fot. Gian Carlo Vecchi]

36

www.armia24.pl
Adres Redakcji iWydawnictwa

20-258 Lublin, ul. Akacjowa 100, Turka, os. Borek

tel./faks 81501 21 05
reklama@kagero.pl www.kagero.pl
RadA Programowa

24

30

Wiesaw Barnat przewodniczcy,

Hubert Marcin Krlikowski, Krzysztof Kosiuczenko,
Przemysaw Kupidura, Sawomir Augustyn,
Przemysaw Simiski, Mirosaw A.Michalski,
Norbert Wjtowicz
redaktor naczelnY

MBDA iThales umowy zpolskimi partnerami .................. 36

Damian Majsak

Adam M. Maciejewski

redaktor prowadzcy

Adam M. Maciejewski
tel. 605-233-805

na ldzie

Czogi saperskie made in Poland ........................................ 40

redakTor dziau Historia Militaris

Kamil Stopiski

Jerzy Garstka

Redakcja

Adam M. Maciejewski

str. 30

18 grudnia 2014 r. wzakadach PZL-widnik podpisano porozumienie

o wsppracy w ramach przyszych
umw offsetowych owartoci 800 mln
EUR, azwizanych zrealizacj przyszego kontraktu na dostaw 70 migowcw AW149 dla Si Zbrojnych RP.

Jerzy Garstka, Jacek Krzewiski, Maciej ugowski,

Krzysztof Melski, Marian Moraczewski,
Tomasz Nowak, Gian Carlo Vecchi
Korekta

Adam M. Maciejewski, Karolina Kamierska

Dyrektor Marketingu

Joanna Majsak

marketing@kagero.pl
Biuro Reklamy

Kamil Stopiski, Maciej acina

reklama@kagero.pl
oferta@kagero.pl
tel. 609-326-009
sekretarz redakcji

Kamil Stopiski
redakcja@kagero.pl, tel. 601 602 056
DTP
Marcin Wachowicz, ukasz Maj
KAGERO STUDIO grafika@kagero.pl

wpowietrzu

Jerzy Garstka

5 Gruppo Elicotteri pierwsze

migowce SH90 ................................................................ 47

str. 40

Przebieg ostatnich konfliktw zbrojnych niezbicie dowodzi o rosncym

znaczeniu inynieryjnego zabezpieczenia dziaa bojowych. Wwielu przypadkach decyduje ono owykonaniu zada
bojowych przez wojska ldowe.

Gian Carlo Vecchi

Historia Militaris

MDD/GD A-12 Avenger II .................................................... 66

Kolporta

Sprzeda iprenumerata redakcyjna, prenumerata RUCH,

KOLPORTER, sprzeda sie Empik, salony prasowe:
RUCH iKOLPORTER, INMedio, wybrane ksigarnie, podczas
pokazw lotniczych, rekonstrukcji historycznych, targw,
konferencji iwystaw przemysu obronnego

Wydawca

Oficyna Wydawnicza KAGERO

ul. Akacjowa 100, Turka, 20-258 Lublin 62

Leszek A. Wieliczko

www.kagero.pl

Co znajd, to moje! Sw kilka na temat umundurowania

piechoty Wojska Polskiego na Wschodzie wlatach
19441945 ....................................................................... 72

Prezes zarzdu

Damian Majsak
kagero@kagero.pl

ukasz Gadysiak

Sekretariat wydawnictwa

Kamil Stopiski
Leszek A. Wieliczko

str. 66

Na pocztku lat 90. ubiegego wieku

wwiatowej prasie lotniczej pojawiy
si opisy, rysunki iwizje artystyczne pokadowego samolotu uderzeniowego
A-12 Avenger II, skonstruowanego na
potrzeby US Navy wramach programu
Advanced Tactical Aircraft (ATA). Ujawnienie dokadniejszych informacji otym
dotd cile tajnym projekcie wynikao
zfaktu, i jego rozwj zosta przerwany
na pocztku 1991 roku.

66

Tel. 601 602 056

Wsppraca

ISSN

1898-1496
Wszystkie materiay s objte prawem autorskim. Przedruki iwykorzystanie
materiaw wycznie za zgod redakcji. Redakcja zastrzega sobie prawo
skracania tekstw izmiany tytuw nadesanych tekstw.
Opinie zawarte wartykuach s wycznie opiniami sygnowanych autorw.
Redakcja nie odpowiada za tre reklam, materiaw promocyjnych.
Wydawca Ilustrowanego Magazynu Wojskowego ARMIA ostrzega P.T.
Sprzedawcw, e sprzeda aktualnych iarchiwalnych numerw czasopisma
poinnej cenie ni wydrukowana na okadce jest dziaaniem na szkod
Wydawcy iskutkuje odpowiedzialnoci karn.

wywiady

Misja EUUM wGruzji

Trzeba by profesjonalist
Zpk. Wodzimierzem Kurkiem, obserwatorem, szefem patrolu istarszym Narodowego
Polskiego Kontyngentu misji obserwacyjnej Unii Europejskiej wRepublice Gruzji, szefem
patrolu wzespole Quebeck, rozmawia Aleksander Z. Rawski.

Aleksander Z. Rawski: Imponujca jest lista

misji pokojowych, wktrych Pan uczestniczy
wrnym charakterze: obserwator iszef
posterunku obserwacyjnego misji UNAVEM
wAngoli (19951996 r.), szef biura
protokolarno-cznikowego wKwaterze
Gwnej UNDOF na Wzgrzach Golan (1997
1998 r.), obserwator wyborw zramienia OBWE
wBoni iHercegowinie (2000 r.), szef oddziau
J9 wKwaterze Gwnej misji EUFOR (20052006
r.), obserwator wojskowy, szef posterunkw
obserwacyjnych oraz szef zachodniego sektora
obserwacyjnego misji UNOCI na Wybrzeu
Koci Soniowej (20072008 r.), awlatach
20122014 obserwator, szef patrolu iStarszy
Narodowy Polskiego Kontyngentu wMisji
Obserwacyjnej Unii Europejskiej wRepublice
Gruzji (European Union Monitoring Mission in
Gerogia EUMM in Georgia)

Wodzimierz Kurek: Nie pomin Pan adnej misji, wktrej wziem udzia. Mona jeszcze
wymieni mj proczny subowy pobyt
wIndii w1988 r. By to typowo specjalistyczny wyjazd. Do Azji pojechaem jako doradca
techniczny ds. wdroenia technologii wojskowej zakupionej w Polsce przez klienta
indyjskiego. Ekspercka funkcja bya zgodna
zmoj profesj zawodow, wyksztaceniem,
jakie zdobyem podczas studiw wWojskowej Akademii Technicznej wWarszawie.

A.Z.R.: Obecnie dziaa Pan jako obserwator

iszef patrolu misji pokojowej Unii Europejskiej
wRepublice Gruzji. Czy dowiadczenia zdobyte
na poprzednich misjach udao si tutaj
spoytkowa?

W.K.: To dobre pytanie. Przebywanie na misji

wwarunkach tropikalnych nauczyo mnie
przede wszystkim dbaoci ocodzienn higien osobist, m.in.: mycie rk przed kadym posikiem. Po prostu chodzio odbanie oswoje zdrowie. Przebywajc wkrajach
afrykaskich, nie rozstawaem si zniewielkim pojemnikiem z odkaajcym elem.

Oczywicie nie stosowaem go od razu po

przywitaniu si czy po spotkaniu ztubylcami. Byoby to co najmniej niegrzeczne od
razu wyjcie plastikowej buteleczki ipopsikanie prawej doni. Lokalna spoeczno le
odebraaby mnie jako obserwatora Organizacji Narodw Zjednoczonych. Taki zabieg
wykonywaem dyskretnie. Take nauczyem
si dba okondycj fizyczn, ktra decyduje
owydajnoci mojej pracy. Dlatego co najmniej trzy razy wtygodniu wicz np. podnoszenie 20-kilogramowych hantli, take
zwykorzystaniem aweczki gimnastycznej.
Taki ciarek jedn rk unosz co najmniej
dziesi razy wserii.
Przekonaem si, e nie ma takich samych misji. Na kadej s inne uwarunkowania polityczne, inne podoe konfliktu,
inne warunki socjalno-bytowe miejscowej
ludnoci, inny rozmwca, inna mentalno
spoeczestwa, inny klimat Przed kadym
wyjazdem na misj musiaem si troch
przygotowa: przede wszystkim szukaem

informacji odanym kraju izapoznawaem

si zmateriaami resortu obrony zwizanych
z dan misj. Przyznaj, e adna z nich
wniczym mnie nie zaskoczya. Zawsze byem do niej dobrze przygotowany, wiedziaem, gdzie si udaj ipo co.
A.Z.R.: Jest Pan absolwentem kierunku
automatyzacji systemw kierowania Wydziau
Uzbrojenia iElektroniki Wojskowej Akademii
Technicznej (promocja 1977 r.). Czy zdobyt na
studiach wiedz wjakiej formie wykorzysta
Pan wswojej pracy zawodowej?

W.K.: Ukoczyem wojskow uczelni, na ktrej od studenta duo wymagano. To procentowao ju na pocztku startu wmoje dorose ycie, wdrodze do usamodzielnienia
si, pomogo wkarierze zawodowej. Studia
wwarszawskiej uczelni nie byy atwe. Pomimo tego Wojskow Akademi Techniczn
ukoczyem zocen bardzo dobr. Jednak
trzeba zda sobie spraw ztego, e wiedza
zdobyta na uczelni to jedno, afunkcjonowawww.armia24.pl

nie na misji poza granicami kraju to drugie.

Akademia daje wiedz ogln, ktr potem
trzeba wykorzysta wdalszej subie zawodowej. Dopiero poczona zdowiadczeniami praktycznymi daje odpowiednie rezultaty, zczasem pozwala swobodnie porusza
si wrodowisku midzynarodowym.

A.Z.R.: Podczas misji obserwacyjnej Unii

Europejskiej wRepublice Gruzji peni Pan
funkcj szefa patrolu obserwacyjnego
wzespole Quebeck, ktry wtym kraju zajmuje
si monitorowaniem sytuacji wojskowej
ipolicyjnej wrejonie odpowiedzialnoci
misji

A.Z.R.: Po ukoczeniu studiw wWojskowej

Akademii Technicznej skierowano Pana do
suby w11. Lubuskiej Dywizji Kawalerii
Pancernej im. Krla Jana III Sobieskiego
waganiu

W.K.: W agaskiej dywizji spdziem dwa

lata, penic obowizki pomocnika szefa
uzbrojenia dywizji. Dalsz wojskow sub
kontynuowaem wWojskowych Zakadach
Uzbrojenia nr 1 wKrakowie, gdzie suyem
trzynacie lat. Wtym czasie byem technologiem na wydziale produkcyjnym, szefem
biura konstrukcyjno-technologicznego iszefem wydziau produkcyjnego ds. remontu
urzdze optoelektronicznych. Wanie podczas suby wtych Zakadach zajmowaem
si przygotowaniem technologii dla kontrahenta indyjskiego, co skutkowao m.in. tym,
e w1988 r. pojechaem subowo do Indii.
Wroku 1992, wzwizku ztransformacj
ustrojow iznaczc redukcj Si Zbrojnych
RP, krakowska instytucja ulega likwidacji.
Zostaem skierowany do pracy w dowdztwie Krakowskiego Okrgu Wojskowego,
w Oddziale Operacyjnym Wydzia
Inspekcji iWizyt Zagranicznych na stanowisko starszego specjalisty. Nastpnie zostaem szefem Wydziau Inspekcji iWizyt
Zagranicznych ds. implementacji podpisanych przez Polsk porozumie rozbrojeniowych, m.in.: Traktatu oKontroli Zbroje
Konwencjonalnych wEuropie CFE-1 oraz
Dokumentu Wiedeskiego o budowie
rodkw wzajemnego zaufania w Europie.
W latach 19992000 kolejnym miejscem
suby by Departament Wojskowych Spraw

Zagranicznych MON, gdzie kolejno peniem funkcje specjalisty istarszego specjalisty,

dodatkowo, wykonujc zadania sekretarza
koordynatora ds. prac resortu obrony narodowej wramach Trjkta Weimarskiego.
W latach 20002003 moim miejscem
suby by Generalny Zarzd Operacyjny
P3 SG WP, gdzie peniem funkcje gwnego specjalisty, zajmujc si m.in. koordynacj prac midzynarodowej grupy ds.
funkcjonowania Polsko-Nordyckiej Grupy
Bojowej wMisji SFOR na Bakanach oraz
byem wspprzewodniczcym zespou
ds. utworzenia Brygady Polsko-CzeskoSowackiej promujcej akcesj Sowacji do
struktur NATO. Natomiast wlatach 2003
2004 w Generalnym Zarzdzie Zasobw
Osobowych P1 SG WP, powierzono mi
stanowiska szefa oddziau suby poza granicami pastwa oraz koordynatora prac majcych na celu utworzenie struktur dowdztwa Midzynarodowej Koalicyjnej Dywizji
woperacji wIraku oraz negocjacji polskich
stanowisk wstrukturach NATO.

W.K.: Chodzi oto, eby wiedzie, czy strona

gruziska ipozostae strony nie podejmuj
krokw, ktre wykraczaj poza szeciopunktowe porozumienie pokojowe podpisane
w nastpstwie konfliktu gruzisko-rosyjskiego w2008 r. Wwyniku tej wojny cz
suwerennych terytoriw Gruzji zajta zostaa
przez separatystw, ktrzy ogosili niepodlego, tworzc na tych terytoriach de facto
Republiki Abchazji iOsetii Poudniowe, ktre
nie zostay uznane zarwno przez Gruzj, jak
iwikszo spoecznoci midzynarodowej.
Zadaniem misji jest stae monitorowanie,
czy siy wojskowe lub policyjne wszystkich
zainteresowanych stron nie s przegrupowywane wpobliu terenw przylegych do
tymczasowych linii administracyjnych
tzw. ABL (Administrative Boundary Lines),
oddzielajcych terytorium administrowane
przez wadze Gruzji od terytoriw de facto
Republiki Abchazji iOsetii Poudniowej, czy
nie s wzmacniane ponad to, co wiemy, jak
rwnie zajmujemy si sytuacj humanitarn
ludnoci, ktra ucierpiaa na skutek konfliktu, gwnie zpowodu koniecznoci opuszczenia dotychczasowych miejsc zamieszkania.
Podczas takich patroli obserwatorzy misji
EUMM 24 godziny na dob patroluj teren
ABL, jak iterytorium administrowane przez
wadze Gruzji. Niestety wzwizku zutworzeniem de facto Republik Abchazji iOsetii
Poudniowe, pomimo wanego mandatu,
ktry obejmuje terytorium caej Gruzji, nie
posiadamy narzdzi, aby mc patrolowa
rwnie ww. terytoria.
Zespoy monitorujce europejskiej misji
s rozlokowane wtrzech biurach polowych
w: Mtskheta, Zugdidi iGori. Wskad kadego biura polowego wchodz trzy zespoy
monitorujce: 1. ABL Teams (monitorujce
sytuacj wzdu tymczasowej linii administracyjnej ABL), 2. Human Security Teams
(monitorujce sytuacj humanitarn ludnoci, ktra ucierpiaa na skutek konfliktu,
gwnie zpowodu koniecznoci opuszczenia dotychczasowych miejsc zamieszkania)
i3. Compliance Teams (monitorujce obszar
przestrzegania przez wadze Gruzji porozumie podpisanych przez EUMM iresortami obrony ispraw wewntrznych Gruzji).
Podczas misji jest rednio prowadzonych do
25 patroli dziennie, wtym minimum trzy
po zmierzchu. Polski kontyngent wEUMM
skada si z29 obserwatorw delegowanych
przez MON, MSW i MSZ. Na misji jest
ARMIA1 (75) styczE 20157

wywiady
fesjonalne. Zwierzta, szczeglnie wkrajach
tropikalnych, s nosicielami wielu gronych
chorb. Ztakiego lekkomylnego zachowania mog wynikn powane problemy dla
zdrowia czowieka.
A.Z.R.: Zmisji przywozi Pan charakterystyczne
dla danego kraju pamitki?

cznie ok. 200 obserwatorw zpastw Unii

Europejskiej.
A.Z.R.: Podczas misji pokojowej EUMM wGruzji
stosuje si trzy metody zdobywania informacji:
poprzez stae monitorowanie terenu, rozmowy
zlokaln ludnoci iprzedstawicielami wadz
lokalnych oraz poprzez zapowiedziane wizyty
wjednostkach wojskowych ipolicyjnych.

W.K.: Wanie tak si to odbywa. O takiej

wizycie co najmniej z24-godzinnym wyprzedzeniem musimy powiadomi Ministerstwo Obrony albo Ministerstwo Spraw
Wewntrznych Republiki Gruzji. Wadze
nie robi problemu zwyraeniem zgody.
Wwczas jedziemy do jednostki i przeprowadzamy rozmow zdowdc/szefem
woparciu owczeniej zebrane informacje,
ktre znajduj si wnaszych bazach danych.
Wjej wyniku sprawdzamy, jakie nastpiy
zmiany wstosunku do materiaw zebranych podczas poprzedniej wizyty. Jest wic
co porwna: zmiany w liczbie i rodzaju
sprztu bojowego, struktur organizacyjn
jednostki, liczebno pododdziaw, specyfik szkolenia onierzy Taka sama analiza
dotyczy jednostek policyjnych.

A.Z.R.: Dla zebrania informacji zesp

obserwacyjny powinien przej si po terenie
jednostki, zajrze na przykoszarowe place
wicze ido parku samochodowego, wej do
garau, sprawdzi zawarto magazynw?

W.K.: Znieskromnoci musz przyzna, e

lata suby wwojsku przekadaj si na to, e
jako obserwator nie musz specjalnie wysila si, eby zdoby informacje, ktre s potrzebne, eby zrealizowa zadania misyjne.
Zdowiadczenia, ju na pierwszy rzut oka
od razu zauwaam, co dzieje si wjednostce,
jakie ma wyposaenie bojowe Nie musz
specjalnie zaglda do garau czy pomieszcze kancelaryjnych sztabu jednostki. Na-

wet woparciu oobserwacj zzewntrz bramy wjazdowej do koszar mog okreli, czy
wjednostce ogoszono podwyszony stan
gotowoci bojowej, czy odbywa si trening
sztabowy Zebrane materiay analizuj,
wycigam wnioski, a nastpnie skadam
raport.
A.Z.R.: Jako obserwator misji EUMM mieszka
Pan na terenie nalecym do biura terenowego
Mtskheta?

W.K.: Nic podobnego. Tak samo jak inni obserwatorzy misji Unii Europejskiej wGruzji
wynajmuj mieszkanie na rynku cywilnym.
Warunek jest jeden. Takie mieszkanie/dom
musi si znajdowa w takiej odlegoci,
eby wchwili ogoszenia alarmu, wcigu
trzydziestu minut, dojecha do biura. Natomiast, kiedy chcemy by zakwaterowani
wmiejscu bardziej odlegym od terenowego biura, trzeba to skonsultowa zoficerem
bezpieczestwa misji EUMM. To on wyraa
zgod na takie przedsiwzicie. Jest to zwizane zzorganizowanym systemem powiadamiania iewentualnej ewakuacji misji.

A.Z.R.: Czy pobyt na misjach wpyn na Pana

upodobania kulinarne?

W.K.: Tak si nie stao. To, co lubiem je

wPolsce, dalej mi smakuje. Nie zmieniem
menu, nie wprowadziem nowej potrawy.
Nadal lubi dobrze przyrzdzone potrawy
misne, warzywa isery. Mam potraw, ktr sam przyrzdzam inikomu nie dam si
wyrczy. S to naleniki zdemem, ktry
nie moe by za bardzo sodki. Aczkolwiek
zprzyjemnoci testuje te lokaln kuchni.

A.Z.R.: Czy na misjach zaprzyjani si Pan

zjakim zwierzciem?

W.K.: Nigdy nie byo czego takiego. Po pierwsze na misji niewskazane jest, by co takiego
robi. Po drugie jest to zachowanie niepro-

W.K.: Troch ich zebraem. Zpobytu wIndiach

przywiozem Budd wyrzebion wdrzewie
sandaowym. ZAngoli hebanowe maski
i120-centymetrowej wysokoci sonie zuniesionymi trbami. Zmisji wBoni iHercegowinie przywiozem ikon malowan zot
farb. ZWybrzea Koci Soniowej do mojego mieszkania w Krakowie trafiy take
maski irzeby soni, wykonane bynajmniej
nie zkoci soniowej. Natomiast zGruzji pamitk s olejne obrazy kupione na bazarze
znajdujcym si na Suchym Mocie wTibilisi
oraz butelki markowych win, koniakw gruziskich isynnej gruziskiej czaczy.

A.Z.R.: Czy zastanawia si Pan nad wyjazdem na

kolejn misj wjaki inny rejon wiata?

W.K.: Otym jeszcze nie myl. Przede wszystkim musz to uzgodni zWand, moj on.
Wtej chwili jest moim najwaniejszym dowdc. Wprawdzie kady wyjazd na misj
wie si zjakim profitem finansowym, to
jednak towarzysz mu pewne wyrzeczenia,
gwnie rozka zrodzin. Dla onierzy,
ktrzy niedawno wstpili wzwizki maeskie imaj mae dzieci, moe to by due
obcienie psychiczne.

A.Z.R.: Zaledwie trzy godziny lotu samolotem

rejsowym dzieli Gruzj od Polski. Jak czsto
obserwator misji EUMM moe wyjecha do
rodzinnego kraju, eby odwiedzi najbliszych?

W.K.: Unijne wewntrzne uregulowania przewiduj, e na misji EUMM za kady miesic

suby kady obserwator otrzymuje cztery
dni wolnego. Mona sobie je uzbiera, doczy do soboty iniedzieli izoy wjeden
urlop razem sze dni. Jakby zbiera przez
12 miesicy trwania misji to uskada si 48
dni. Wczasie wolnym mona polecie do
Polski. Take nie ma problemu zzaproszeniem do Gruzji rodziny czy znajomych.
ona idzieci ju mnie odwiedzili. Wczasie
wolnym od suby jest te moliwo zwiedzenia tego piknego iinteresujcego kraju.
Za kadym razem, kiedy chc opuci garnizon Mtskheta, gdzie stacjonuje moje biuro
polowe misji, musz wystpi opozwolenie do wadz misji. Nigdy nie spotkaem si
zodmow.
A.Z.R.: Dzikuj za rozmow.
n

Zdjcia: Aleksander Z. Rawski

www.armia24.pl

Wojsko polskie

aktualnoci Wydra-14

Wydra-14

a poligonie wOrzyszu rozpoczto wiczenie taktyczno-specjalne pk. Wydra-14.

1 grudnia na Placu Apelowym w Orzyszu
stanli onierze 15. Giyckiej Brygady
Zmechanizowanej, biorcy udzia w wiczeniu taktyczno-specjalnym pk. Wydra-14.
Gwnymi wiczcymi byli Zawiszacy zdywizjonu przeciwlotniczego oraz dywizjonu
artylerii samobienej. Jednake na tym nie
koniec. Przeprowadzenie wiczenia zaplanowano wsposb zintegrowany, czc je zwiczeniem zgrywajcym batalionu logistycznego
oraz ocen wyszkolenia 7. kompanii zmechanizowanej ikompanii wsparcia, ktre wchodz
wskad 2. batalionu zmechanizowanego. Takie
rozwizanie pozwala na sprawdzenie stopnia
przygotowania dywizjonw ibatalionw specjalistycznych we wspdziaaniu zpododdziaami oglnowojskowymi. Ponadto dziaanie
Zawiszakw wspieray samoloty Su-22, migowce Mi-24 oraz rodki bezpilotowe. Wwiczeniu wzio udzia ponad 1200 onierzy oraz
prawie 300 jednostek sprztu. Byo to ostatnie
tak wane przedsiwzicie szkoleniowe dla
Zawiszakw wminionym roku.

10

Jednak poranne rozprowadzenie to nie

tylko instruktae dla wiczcych. Wielu stojcych na placu onierzy wyrnionych
zostao przez dowdc brygady gen. bryg.
Sawomira Kowalskiego brygadow Odznak
Pamitkow. Tego dnia egnalimy rwnie
jednego zkolegw odchodzcego na wysze
stanowisko subowe. Jeszcze do niedawna
kapitan Adam Ku przez ca swoj sub
wojskow zwizany by z15. Giyck Brygad
Zmechanizowan. 1 grudnia po raz pierwszy
wystpi wstopniu majora, za bezporednio z poegnania uda si do Dowdztwa
Operacyjnego Rodzajw Si Zbrojnych, gdzie
bdzie kontynuowa sub. egnajc swojego onierza, genera Sawomir Kowalski
powiedzia: Zawsze ciesz si, egnajc swoich onierzy, jeli to poegnanie jest zwizane
zawansem na wyszy stopie. Jestem przekonany, e major Adam Ku obowizki na nowym
stanowisku bdzie wykonywa tak rzetelnie, jak
wnaszej brygadzie. Podczas poegnania majora Adama Kuzia czekaa nie lada niespodzian-

ka. Zosta on pierwszym onierzem brygady

wyrnionym Zotym Sygnetem 15. Giyckiej
Brygady Zmechanizowanej wprowadzonym
w2014 roku zokazji 20-lecia Brygady.

Walka zprzeciwnikiem

Natarcie przeciwnika na Rudzie rozpoczo cz taktyczn trwajcego na poligonie

wOrzyszu wiczenia pk. Wydra-14.
2 grudnia przeciwnik uderzy od miejscowoci
Ruda. Najpierw jego elementy rozpoznawcze
wykryy ubezpieczenie bojowe ze skadu II
Taktycznej Grupy Bojowej, nastpnie pododdziay oglnowojskowe zaatakoway bronicych si onierzy 15. Giyckiej Brygady
Zmechanizowanej. Dziaanie przeciwnika
wspieray samoloty Su-22. Po intensywnej walce Zawiszacy musieli si wycofa.
Woderwaniu si od przeciwnika pomogy im
migowce Mi-24. Po kilku godzinach walki na
kolejnych liniach opniania, przeciwnik dotar do Czerwonych Rombw, gdzie zosta
ostatecznie zatrzymany. Sztaby wiczcych
pododdziaw przystpiy do planowania
kontrataku.

www.armia24.pl

Nastpnego dnia zaatakowali onierze

15. Brygady. Po ostrzale pozycji przeciwnika przez Su-22 i Mi-24, do ataku ruszyy
pododdziay zmechanizowane. Ich dziaanie
wspierali gwni wiczcy dywizjon artylerii
samobienej idywizjon przeciwlotniczy. Po
cikiej walce Zawiszacy odzyskali cz
utraconego terenu iprzeszli do obrony na
Kocielisku. Niestety, przeciwnik wykona
uderzenie broni chemiczn na pododdziay wsparcia. Skaone baterie musiay wycofa si zzajtych rejonw iuda na Punkty
Likwidacji Skae, rozwinite przez onierzy
plutonu chemicznego, by przeprowadzi odkaanie pojazdw.
Kontratak onierzy II Taktycznej Grupy
Bojowej na Kocielisko by ostatnim elementem czci taktycznej wiczenia pk. Wydra-14.
wiczenie to miao na celu sprawdzenie przygotowania do realizacji dziaa bojowych przez
dywizjon artylerii samobienej idywizjon przeciwlotniczy. Zaangaowanym wwiczenie onierzom pozosta najwaniejszy sprawdzian,
sprawdzenie skutecznoci ogniowej, ktry rozpoczli ju nastpnego dnia, czyli 4 grudnia. 

i nocy. Dziaanie walczcych wojsk wspieray migowce Mi-24 i Bezpilotowe rodki

Rozpoznawcze.
Nastpnego dnia, 5 grudnia, Zawiszacy
ruszyli do natarcia. Po uderzeniu migowcw iwykonaniu przej wpolach minowych
za pomoc adunkw wyduonych onierze
7. kompanii zmechanizowanej uderzyli na
przeciwnika. Ich dziaanie wspierali gwni

wiczcy dywizjon artylerii samobienej

oraz dywizjon przeciwlotniczy 15. Giyckiej
Brygady Zmechanizowanej.
Kierowanie ogniem wnatarciu zakoczyo
cz ogniow wiczenia taktyczno-specjalnego pk. Wydra-14. 

n

Tekst izdjcia: kpt. Dariusz Guzenda

Natarcie zCzerwonych Rombw

Kierowanie ogniem kompanii zmechanizowanej wnatarciu wdzie zakoczyo cz

ogniow wiczenia taktyczno-specjalnego pk.
Wydra-14.
4 grudnia wiczenie taktyczno-specjalne pk. Wydra-14 weszo w cz ogniow.
Tego dnia pododdziay II Taktycznej Grupy
Bojowej realizoway kierowania ogniem itreningi kierowania ogniem wobronie wdzie

ARMIA1 (75) styczE 201511

Wojsko polskie

AKTUALNOCI - Jaguar 14

Jaguar 14
J

aguar to gatunek ssaka zrodziny kotowatych, zaliczany do wielkich kotw ijedyny

przedstawiciel rodzaju Panthera spotykany
wAmerykach. Co robi trzeci co do wielkoci
przedstawiciel swej rodziny po tygrysie ilwie
wlasach drawskiego poligonu? Uspokajajc
wszystkich, ktrzy to czytaj, Jaguar to kryptonim wiczenia taktycznego z wojskami.
Tematem wiczenia, podczas ktrego ocenie podlega poziom wyszkolenia 1. batalionu
zmechanizowanego, jest Batalion w dziaaniach taktycznych ze strzelaniem amunicj bojow. W prekolumbijskiej Ameryce
rodkowej czy Poudniowej jaguar dugo stanowi symbol siy imocy. Czy by to synonim
siy isprawnoci 1. batalionu zmechanizowanego, okazao si wtrakcie trwajcego blisko
tydzie wiczenia. Celem gwnym wiczenia
byo zgranie stanowiska dowodzenia 1. bz
zdziaaniem pododdziaw batalionu ipododdziaami wsparcia. Sprawdzeniu podlegao
zgranie batalionu do realizacji zada zgodnie z przeznaczeniem. Podczas wiczenia
zarwno sztab, jak rwnie pododdziay
byy poddawane sprawdzeniu. Oceniana
bya ich reakcja na incydenty planowane
ipodgrywane przez kierownictwo wiczenia.
onierzom batalionu yczylimy, by duch siy
imocy Jaguara nie opuszcza ich mimo niskich
temperatur izmczenia trwajcego od kilku
tygodni szkolenia poligonowego.

Jaguara kolejna doba

Na stanowiskach dowodzenia kierownictwa

wiczenia i1. batalionu zmechanizowanego
trwa nieustanny proces kierowania walk.
Odprawy koordynacyjne, planowanie kolejnych etapw dziaa i ich synchronizacja.
Przeciwnik stale prbowa podej jak najbliej 1. batalionu, prowadzc dziaania zaczepne. Po zajciu rejonu odpowiedzialnoci 1.
batalion prowadzi dziaania obronne, ktre
poprzedzone byy rozbudow inynieryjn
plutonowych punktw oporu. Dynamika dziaa ponad 20 incydentw na 12 godzin walki
wymagaa od dowdcw ionierzy wysokiej
sprawnoci psychofizycznej i odpornoci,
zwaszcza e warunki atmosferyczne byy
im niesprzyjajce. Oprcz dzikiego Jaguara,
zonierzami 1. batalionu rejon zajy jeszcze
inne dzikie zwierzta. Nie ma to jak posiedzie
przy ubrze :)

Barbrka na bojowo

Artylerzyci Niebieskich Beretw witowali 4 grudnia na bojowo. Salwy strzelajcych

122-milimetrowych haubic samobienych
2S1 Godzik rozbrzmiay na drawskim poli-

12

www.armia24.pl

gonie. Wramach wiczenia Jaguar 14 dywizjon artylerii samobienej 7. Brygady Obrony

Wybrzea otrzyma zadanie wsparcia bezporedniego zzadaniem osony przed ogniem
rodkw walki przeciwnika iwzbraniania jego
podejcia. Artylerzystom yczylimy celnego
ognia idobrego zdrowia. Nad ich bezpieczestwem prcz dowdcw irozjemcw czuwaa
take w. Barbara patronka zawodw niebezpiecznych: artylerzystw, rakietnikw, wytwrcw sztucznych ogni igrnikw.

Kierowanie ogniem

wiczenie w kierowaniu ogniem kompanii

zmechanizowanej, strzelania pododdziaw
artylerii amunicj bojow iszturmowanie celw naziemnych przez migowce Lotnictwa
Wojsk Ldowych w obronie w dzie miay
miejsce 4 grudnia wramach wiczenia Jaguar
14. Zajcia te miay za zadanie sprawdzi
dowdcw wszystkich szczebli dowodzenia
w zakresie przygotowania systemu ognia
ikierowania nim wobronie wdzie, dowodzenia, wspdziaania i kierowania walk
pododdziaw wtrakcie prowadzenia dziaa
obronnych. Podczas zaj sprawdzone te
zostay umiejtnoci dowdcy 1.bz wzakresie wykorzystania przydzielonych si irodkw.

Wykona sygna skok zaj rubie

Sprawdzenie dowdcw wszystkich szczebli

dowodzenia wzakresie przygotowania systemu ognia ikierowania nim wnatarciu wdzie
miay za gwny cel zajcia na PCT Bucierz.
Dowdca batalionu ppk Marcin Adamski,
prowadzc natarcie, prezentowa przed zespoem kontrolnym elementy dowodzenia,
wspdziaania i kierowania walk pododdziaw wtrakcie prowadzenia natarcia. Po
zrealizowanych zajciach oczekiwany efekt
kocowy to pododdziay sprawdzone iocenione wzakresie zdolnoci do wykonywania
zada ogniowych podczas przygotowania
iwykonania kontrataku.

Podsumowanie
szkolenia poligonowego
podzikowania iwyrnienia

Po trwajcym ponad miesic szkoleniu poligonowym onierze 7. BOW powrcili do garnizonw. Wzwizku zduym zaangaowaniem
wrealizacj zada wynikajcych zewsplnego polsko-amerykaskiego szkolenia, podkrelajc wysiek onierzy podczas wiczenia
Jaguar 14, dowdca pk Robert Orowski podzikowa onierzom 1. batalionu zmechanizowanego. Dowdca batalionu ppk Marcin
Adamski najlepszych onierzy wyrni nagrodami rzeczowymi. Jak powiedzia dowdca
7. BOW: Wysiek caego batalionu od dowdcy
zaczynajc na ostatnim onierzu wdruynie

skoczywszy, przeoy si na osignite wyniki.

Batalion podlega ocenie stopnia wyszkolenia.
Ina t ocen bez wtpienia zoy si wysiek
i zaangaowanie wszystkich onierzy, ktrzy
uczestniczyli w wiczeniu Jaguar 14. Na poniedziakowym rozprowadzeniu wbrygadzie
dowdca podkreli rwnie wysiek onierzy batalionu logistycznego, ktrzy jak zawsze
stanli na wysokoci zadania, zabezpieczajc

przygotowanie, funkcjonowanie ilikwidacj

obozowiska: Dziki zaangaowaniu wszystkich
biorcych udzia wpoligonie udao si zrealizowa zaoone cele szkoleniowe. Ponadto trzeba podkreli, e udao si unikn wypadkw
iwszyscy bezpiecznie powrcili do garnizonw.
Za co wszystkim onierzom dzikuj.


Tekst izdjcia: kpt. Karolina Krzewina-Hyc

ARMIA1 (75) styczE 201513

Wojsko polskie

AKTUALNOCI

Pierwszy wakcji TKO HURAGAN-14

M

idzy 3 a 5 grudnia na poligonie

w witoszowie ppk Artur Danielski
przeprowadzi Trening Kierowania Ogniem
1. dywizjonu artylerii samobienej pk.
HURAGAN-14.
Przedsiwzicie rozpoczto wieczorem
3 grudnia. Cay stan osobowy pododdziau
zosta zapoznany ztematyk, celami treningu, skadem kierownictwa wiczenia oraz
warunkami bezpieczestwa obowizujcymi
podczas dziaa zuwzgldnieniem realizacji
zada ogniowych amunicj bojow.
Po tym krtkim wstpie, wydzielone siy
zpododdziaw otrzymay zadania, anastpnie przystpiy do rozpoznania iprzygotowania Gwnego Rejonu Stanowisk Ogniowych.
Baterie po zajciu rejonu przystpiy do realizacji przedsiwzi organizacji strzelania
i kierowania ogniem oraz zabezpieczenia
bojowego dziaa. Pod tymi specjalistycznymi
okreleniami kryje si przygotowanie dzia oraz
systemw do strzelania, atake tak prozaiczne rzeczy jak maskowanie oraz ochrona ludzi
isprztu przed zagroeniami wystpujcymi
na co dzie wczasie dziaa bojowych.
Podczas zaj uwaga Kierownictwa
wiczenia skierowana bya nie tylko na realizacj ognia (dokadno zada ogniowych
iczas ich realizacji), ale take na przygotowaniu idziaaniu pododdziaw wwarunkach
ograniczonej widocznoci (wnocy). Wramach
treningu sprawdzane byy wszystkie elementy
standardowo wykonywane podczas dziaa
obronnych artylerii. Kontrola obejmowaa
midzy innymi: punkt obserwacyjny grupy rozpoznawczej, dowizanie geodezyjne
elementw ugrupowania bojowego, punkty obserwacyjne do monitorowania skae
oraz zagroe ze strony rodkw napadu
powietrznego (NP) iposterunki porzdkowo-ochronne wrejonach pododdziaw.
Wanym aspektem dziaa bya mobilno pododdziaw wraz z manewrem
przeciwogniowym po realizacji zada
ogniowych. Elementy Artyleryjskiej Grupy

14

Rekonesansowej doskonaliy procedury dotyczce rozpoznania ikoordynacji przyjcia

si gwnych wrejonie stanowisk ogniowych.
Wdniu wita Wojsk Rakietowych iArtylerii,
tj. 4 grudnia, nie zabrako akcentu celebracji
tego wanego dla nas dnia. Zokazji dnia witej Barbary (patronki artylerzystw) oddano
salw caoci dywizjonu iuczczono pami
polegych onierzy sucych woddziaach
ipododdziaach Boga Wojny.
Trening zakoczono 5 grudnia uroczyst
zbirk, na ktrej dowdca dywizjonu podsu-

mowa dziaanie poszczeglnych elementw

pododdziau.
Jak powiedzia ppk Danielski: Poprzez wysoki poziom realizacji postawionych zada po raz
kolejny udowodnilicie, e 1. dywizjon artylerii
samobienej naley do najlepszych wpuku oraz
Wojskach Ldowych.
Nastpnie dowdca wyrni onierzy za
ich wkad w funkcjonowanie pododdziau.
Cao uwieczyo wsplne zdjcie oraz defilada kolumn pieszych ipojazdw.
n

Tekst: por. Pawe Lewandowski, Zdjcia: 5Lpa

www.armia24.pl

SH-2G na pokadzie
ORP Kontradmira X. Czernicki
W

ubieg rod wrejonie Darowa zaoga

migowca SH-2G z43. Bazy Lotnictwa
Morskiego wsppracowaa zokrtem dowodzenia siami obrony przeciwminowej ORP
Kontradmira X. Czernicki. cznie zpokadu
jednostki 8. Flotylli Obrony Wybrzea wykonano 14 operacji startw ildowa.
Zaogi migowcw SH-2G z 43. Bazy
Lotnictwa Morskiego wGdyni Babich Doach
wsppracuj zwykle zfregatami rakietowymi ORP Gen. K. Puaski oraz ORP Gen. T.
Kociuszko, gdzie ldowiska maj wymiary 11
na 15 metrw. Tym razem treningowe operacje startw ildowa zrealizowano we wsppracy zokrtem dowodzenia siami obrony
przeciwminowej z8. Flotylli Obrony Wybrzea.
Podczas postoju na pokadzie przewiczono
rwnie uzupenianie zapasu paliwa ze specjalnego kontenera zamontowanego pod
ldowiskiem owymiarach 12 na 20 metrw.
migowce SH-2G s przeznaczone do prowadzenia rozpoznania, wykrywania iidentyfikacji celw nawodnych oraz poszukiwania
iniszczenia okrtw podwodnych. Mog rwnie prowadzi dziaania poszukiwawczo-ratownicze, logistyczne, atake wspiera prowadzenie morskich operacji specjalnych. Ich
podstawowe wyposaenie stanowi radar obserwacji obiektw nawodnych oraz systemy

wykrywania okrtw podwodnych: wyrzucane

pawy radiohydroakustyczne oraz detektor
anomalii magnetycznych. SH-2G moe by
uzbrojony wtorped MU-90 Impact oraz pokadow bro strzeleck.
ORP Kontradmira X. Czernicki zosta
przystosowany do penienia roli jednostki
dowodzenia siami obrony przeciwminowej

wnarodowych oraz sojuszniczych zespoach

okrtw. Jednoczenie zachowa take waciwoci jednostki logistycznej, dlatego ma
moliwo zaopatrywania innych okrtw
wpaliwo, amunicj, ywno iwod pitn.


Tekst: kmdr ppor. Czesaw Cichy

Zdjcia: por. pil. Jakub Oleszkiewicz

Zmiana dowodzenia w17. WBZ

15

grudnia na placu apelowym

w Wdrzynie genera brygady
Rajmund T. Andrzejczak przekaza sztandar
17. Wielkopolskiej Brygady Zmechanizowanej
generaowi brygady Andrzejowi Kunierkowi.
5 grudnia 2014 roku genera brygady Andrzej
Kunierek obj dowodzenie 17. Wielkopolsk
Brygad Zmechanizowan (17WBZ), ajej dotychczasowy dowdca genera brygady
Rajmund T. Andrzejczak zosta wyznaczony na
stanowisko Zastpcy Dowdcy Szefa Sztabu
12. Szczeciskiej Dywizji Zmechanizowanej.
Zgodnie z obowizujc tradycj i ceremoniaem wojskowym podczas uroczystoci
sztandar Wielkopolskiej Brygady, wobecnoci generaa dywizji Jarosawa Miki dowdcy 11. Lubuskiej Dywizji Kawalerii Pancernej,
zaproszonych goci oraz onierzy 17.WBZ,
zosta przekazany zrk gen. bryg. Rajmunda

T. Andrzejczaka wrce obejmujcego dowodzenie gen. bryg. Andrzeja Kunierka.

Gen. dyw. Jarosaw Mika dzikowa gen.
Andrzejczakowi za trud i wysiek woony
wblisko trzy lata dowodzenia Wielkopolsk
Brygad. Znaszego grona odchodzi kolega, ktry przez trzy lata budowa obraz 17. Brygady.

By to okres bardzo intensywny tworzenie

Grupy Bojowej Unii Europejskiej, promowanie
Si Zbrojnych na arenie midzynarodowej oraz
liczne wyrnienia podlegych pododdziaw.
Dzi 17. Brygada jest rozpoznawalna nie tylko
na ziemi lubuskiej, ale wcaych Siach Zbrojnych
mwi gen. Mika, ktry yczy onierskiego
szczcia zarwno zdajcemu, jak iobejmujcemu obowizki dowdcy gen. Kunierkowi.
Gen. bryg. Rajmund T. Andrzejczak egnajc brygad, mwi: Po trzech latach dowodzenia wiem, e to miejsce, ktre wsobie mam
gdzie pomidzy sercem a umysem to 17.
Wielkopolska Brygada Zmechanizowana. To tutaj jest mj najpikniejszy wiat inajpikniejsze
dni. Sukces tej brygady to przede wszystkim sukces onierzy oraz tych wszystkich, ktrzy nam
na co dzie pomagali. Ja byem tylko dowdc.
Siedemnasta, dzikuj.

ARMIA1 (75) styczE 201515

Wojsko polskie

AKTUALNOCI
Po licznych podzikowaniach dla dowdcw, oficerw, podoficerw, onierzy i wszystkich wspierajcych dziaalno
Wielkopolskiej Brygady gos zabra obejmujcy obowizki dowdcy gen. bryg. Andrzej
Kunierek: To wany moment na drodze mojej
suby. Ciesz si, e po 12 latach znowu mog
nosi czarny beret iciesz si, e trafiam tutaj,
gdzie scalany jest Wdrzyn, Midzyrzecz iKrosno
Odrzaskie oraz rodowiska tych miejscowoci.
Zhonorem izaszczytem przyjmuj znakomity
dorobek moich poprzednikw.
Uroczysty apel zakoczya defilada pododdziaw Wielkopolskiej Brygady, na czele
ze szwadronem honorowym wystawionym
przez 15. Batalion Uanw Poznaskich
oraz honorowy przejazd Rosomakw, ktre
po raz ostatni defiloway przed gen. bryg.
Rajmundem T. Andrzejczakiem.
n

Tekst: por. Martyna Fedro-Samojedny

Zdjcia: st. szer. ukasz Kermel

Artyleryjska NAWAA
Z

pocztkiem grudnia zeszego roku pododdziay 23. lskiego Puku Artylerii rozpoczy szkolenie poligonowe na Orodku
Szkolenia Poligonowego Wojsk Ldowych
aga-witoszw.
Sprawdzianem dziaalnoci ogniowej artylerzystw by Trening Kierowania Ogniem pk.
NAWAA-14, przeprowadzony 45 grudnia
przez dowdc puku pukownika Andrzeja
Lorenca. Blisko 300 artylerzystw 4 grudnia
przed poudniem stano upodna Wzgrza
Prezydenckiego na zbirce rozpoczynajcej
wiczenie. Po inauguracji treningu przez zastpc kierownika wiczenia podpukownika
Pawa witalskiego obsada stanowiska dowodzenia puku i wiczce dywizjony ogniowe
przystpiy do praktycznej realizacji zaplanowanych przedsiwzi. W etapie przygotowawczym na stanowisku dowodzenia 23.
puku artylerii postawiono zadania podlegym
pododdziaom oraz przeprowadzono synchronizacj dziaa.
Ogodzinie 18.30 rozlegy si pierwsze wystrzay 122-mm wyrzutni WR-40 Langusta. Jako
pierwsi zadania ogniowe wykonywali artylerzyci 3. dywizjonu artylerii rakietowej, podwadni majora Piotra Kobyeckiego. Po wykonaniu
otrzymanego zadania, baterie ogniowe zajmoway kolejne rejony stanowisk ogniowych,
wykonujc zadania amunicj bojow wwarunkach nocnych idziennych. Rwnolegle strzelay
zaogi 152-mm armatohaubic Dana 1. dywizjonu artylerii samobienej, ktrymi dowodzi
major Dariusz Kramarski. Podczas strzela

wykorzystywano Zautomatyzowany System

Kierowania Ogniem Topaz wspomagajcy prac dowdcy oraz pozwalajcy zoptymalizowa
uycie rodkw raenia.
Plan treningu zawiera szereg zada taktycznych iogniowych, ktrych realizacj oceniali
funkcyjni kierownictwa wiczenia. Rwnolegle

zprowadzeniem dziaalnoci ogniowej pododdziay wykonyway zadania zwizane zzabezpieczeniem bojowym. wiczcy musieli reagowa na szereg pozorowanych incydentw
oraz skomplikowanych wydarze. Oceniano
sposb dziaania oraz czas reakcji. Wtoku zaj wykonywano zadania ogniowe amunicj

bojow wdzie iwnocy. Wszystkie pociski raziy cele zwymagan dokadnoci, aowysokim
poziomie wyszkolenia dywizjonw wiadczyy
normy, wjakich pododdziay wykonyway manewr wewntrz rejonu stanowisk ogniowych
oraz wjakich osigay gotowo ogniow.
Wramach zgrywania pododdziaw artylerii 11. LDKPanc wszkoleniu udzia wziy
rwnie dywizjon artylerii samobienej oraz
kompania wsparcia z10. Brygady Kawalerii
Pancernej. Ponadto do obserwacji celw
ioceny skutkw raenia ogniowego wykorzystano Bezpilotowy rodek Latajcy Fly-Eye.
Plan szkolenia sprawi, e obchody
Artyleryjskiej Barbarki przypadajcej 4
grudnia uwietniono hukiem wystrzaw
artylerii lufowej i rakietowej 11. Lubuskiej
Dywizji Kawalerii Pancernej. Po zakoczeniu zada ogniowych wiczcy stanli na
onierskim apelu, by uczci wito Wojsk
Rakietowych i Artylerii. W realizacji zada
ogniowych oraz obchodach artyleryjskiego
wita udzia wzi dowdca 11. Lubuskiej
Dywizji Kawalerii Pancernej genera dywizji
Jarosaw Mika oraz Szef Wojsk Rakietowych
iArtylerii dywizji pukownik Mirosaw Misior.
W onierskim apelu uczestniczyo liczne
grono artylerzystw ibyych onierzy puku
oraz dowdcw wsppracujcych zpukiem
jednostek iinstytucji.
Po odczytaniu rozkazw okolicznociowych pukownik Lorenc uhonorowa onierzy osigajcych najwysze wyniki wdziaalnoci szkoleniowej. Wdalszej kolejnoci
uhonorowano tegorocznych laureatw tytuu Oficera, podoficera iszeregowego roku
oraz Mistrzw ognia.

Ludzie s naprawd wielcy dziki instytucjom, jakie po nich pozostaj tymi sowami
Napoleona wyraam szacunek dla okrytych
chwa oddziaw i formacji artyleryjskich,
ktrych tradycje kultywuje 23. puk artylerii
Zasugi naszych poprzednikw stanowi nie
tylko zobowizanie, ale ipowinno krzewienia
dobrych wzorcw wojskowych iartyleryjskich
mwi dowdca puku pukownik Andrzej
Lorenc.

Na zakoczenie dowdca bolesawieckich

artylerzystw podzikowa onierzom za
zaangaowanie idotychczasowe wyniki szkolenia. onierskie yczenia skierowa do artylerzystw rwnie dowdca Czarnej Dywizji
genera dywizji Jarosaw Mika. onierski apel
zakoczya defilada pododdziaw isprztu
artyleryjskiego biorcego udzia wTreningu
Kierowania Ogniem.
n

Tekst izdjcia: kpt. Remigiusz Kwieciski

ULEWA-14
T

rening Kierowania Ogniem 3. dywizjonu

artylerii rakietowej (dar) pod kryptonimem
ULEWA-14 oraz realizacja zada ogniowych
23. puku artylerii zwieczyy dwutygodniowe
szkolenie poligonowe bolesawieckich artylerzystw.
Ostatni w2014 roku poligonowy sprawdzian
artylerzystw dobieg koca. Doskonae dla artylerzystw warunki, czyli deszczowa imrona aura, umoliwiy zrealizowanie wszystkich
zaplanowanych zada ogniowych zuyciem
amunicji bojowej. Jako pierwszy gotowo do
realizacji zada bojowych sprawdzi dowdca
3. dar, major Piotr Kobyecki. Podczas sprawdzajcego Treningu Kierowania Ogniem 3. dar
pk. ULEWA-14, baterie kapitanw Grzegorza
Kozika iPiotra Sobaskiego wykonyway zadania ogniowe w warunkach ograniczonej
widocznoci. Wczasie treningu sprawdzono

take wspdziaanie wszystkich elementw

obsady operacyjnej Stanowiska Dowodzenia
(SD) dywizjonu, atake dziaanie funkcyjnych
podczas rozwizywania problemw taktycznych ireagowania na zaistniae incydenty.
Kierujcy treningiem podpukownik Pawe
witalski zaplanowa szereg zada ogniowych
rwnie dla obsug 152-milimetrowych armatohaubic Dana z1. dywizjonu artylerii samobienej. Prcz nich wtreningu uczestniczyli

artylerzyci z10. Brygady Kawalerii Pancernej

10. dywizjonu artylerii samobienej (2S1
Godzik) oraz obsugi 120-milimetrowych modzierzy zkompanii wsparcia. Obsad operacyjn stanowiska dowodzenia puku kierowa
major Szymon Czerwiski. Kulminacyjnym
etapem Treningu Kierowania Ogniem bya realizacja zada ogniowych caoci wiczcych
pododdziaw. Mrone powietrze przeszywa
regularny wist pociskw iwystrzeliwanych rakiet, ktre po kilkunastu sekundach raziy cele
na polu ognia. Wyniki dziaalnoci taktycznej
iogniowej potwierdziy, e cel szkolenia zosta
osignity. Trening stanowi ostatni etap szkolenia poligonowego pododdziaw 23. puku
artylerii, ktre w drugiej dekadzie grudnia
przemieciy si do miejsca staej dyslokacji
wBolesawcu.
n

Tekst izdjcia: kpt. Remigiusz Kwieciski

ARMIA1 (75) styczE 201517

Wojsko polskie

AKTUALNOCI

Nowy Dowdca zocienieckiej brygady

W

e wtorek 9 grudnia 2014 roku w 2.

Brygadzie Zmechanizowanej Legionw
im. Marszaka Jzefa Pisudskiego odbya si
ceremonia przekazania obowizkw Dowdcy
jednostki.
Wpierwszym etapie uroczystoci onierze
oraz przedstawiciele lokalnych wadz samorzdowych uczestniczyli wceremonii Mszy witej
odprawionej wintencji Dowdcy zdajcego
iobejmujcego obowizki.
Zasadnicza cz uroczystoci, w caoci
przeprowadzona na placu apelowym, rozpocza si zoeniem meldunku Dowdcy
12.SDZ gen. dyw. Markowi Mecherzyskiemu
przez gen. bryg. Andrzeja Kunierka. Po przywitaniu licznie przybyych goci oraz odegraniu
iodpiewaniu hymnu narodowego Dowdca
Dwunastki podzikowa za ofiarn sub
ustpujcemu dowdcy, jednoczenie zapoznajc zgromadzonych zbogatym szlakiem
bojowym generaa Kunierka. Dowdca
Dywizji zaznaczy rwnie openym przekonaniu, e pk dypl. Artur Piko to doskonay wybr
na dowdc zocienieckiej brygady, ktry swoj
charyzm idowiadczeniem wsposb waciwy realizowa bdzie zadania, jakie przeoeni
bd stawia przed brygad.
Po ceremonii przekazania sztandaru nastpio podpisanie protokow oraz zoenie
meldunku Dowdcy Dwunastki oprzyjciu
i przekazaniu obowizkw dowdcy zocienieckiej brygady.
Wszelkie zadania, jakie realizowalimy wczasie mojego dowodzenia brygad, wypenialimy
rzetelnie izpenym zaangaowaniem, oczym

wiadczy mog wysokie oceny przeoonych.

To gwnie wasza zasuga, upr izdecydowanie
wdeniu do zakadanego celu pozwalaj mi
stwierdzi, e mog poczu si zrealizowany jako
wasz dowdca ijednoczenie dumny, e miaem
przyjemno kierowa zespoem wysokiej klasy
specjalistw. Nowy dowdca brygady to wspaniay idowiadczony czowiek, ktry zpewnoci
poprowadzi Was do wielu kolejnych sukcesw,
czego serdecznie Panu Pukownikowi ztego miejsca ycz zaznaczy podczas przemwienia
gen. bryg. Andrzej Kunierek.
To dla mnie ogromna duma isplendor, e
dziki decyzji moich przeoonych zostao mi
powierzone dowdztwo 2.BZ. Zrobi wszystko, aby speni te nadzieje, ktre pokadali we
mnie przeoeni, podejmujc decyzj opowierzeniu mi tego stanowiska, za pana generaa

Kunierka pragn zapewni, e bd stara si

kontynuowa dumne tradycje 2BZ, aby bya jak
najlepiej postrzegana zarwno wstrukturach
12SDZ, jak icaych Siach Zbrojnych. Gboko
wierz, e razem, jako 2. Zocieniecka Brygada
Zmechanizowana staniemy na wysokoci zadania izrealizujemy wnajlepszy moliwy sposb
wszystkie przedsiwzicia, jakie postawi przed
nami nasi przeoeni podkreli pukownik
dyplomowany Artur Piko.
Wsplne odpiewanie Pieni Reprezentacyjnej Wojska Polskiego, defilada pododdziaw oraz wsplne zdjcie zaproszonych
goci pod trybun zakoczyy uroczysto
z okazji zmiany dowdcy 2. Brygadzie
Zmechanizowanej.
n

Tekst: kpt. Sebastian Stawiski

Zdjcia: kpr. Radosaw Dominowski

TKO TAJFUN-14
8

10 grudnia, podczas szkolenia poligonowego na OSPWL Trzebie, dowdca 5.

puku artylerii pukownik Zenon Winiewski
przeprowadzi Trening Kierowania Ogniem
pk. TAJFUN-14.
By to ostatni sprawdzian dla onierzy 1.
dywizjonu artylerii samobienej oraz dywizjonu dowodzenia wminionym 2014 roku.
Zaoonym przez dowdc puku celem zaj
byo sprawdzenie gotowoci systemw raenia oraz rozpoznania.
Zgodnie ze scenariuszem wicze, jako
pierwsze sprawdzone zostay elementy zabezpieczenia bojowego. Pozostaj one niezwykle
istotne dla zachowania zdolnoci bojowej pododdziaw. Wrd nich, oprcz maskowania,

18

www.armia24.pl

Wojsko polskie

bLACK eAGLE 14

powszechnej obrony przeciwlotniczej iprzeciwchemicznej, bardzo wane jest ubezpieczenie bezporednie, czyli cay system patroli
iposterunkw, ktry ma zapewni bezpieczestwo fizyczne onierzy na polu walki.
Wnastpnej kolejnoci onierze przystpili
do organizacji dziaa, wtym przygotowania
rejonw stanowisk ogniowych. Zastosowanie
nowoczesnych systemw nawigacji satelitarnej GPS wznaczcy sposb usprawnio prac
topografw, jednak dla celw szkoleniowych
pomiary dubluje si tradycyjnymi metodami.
Zgodnie zplanem zaj, 8 grudnia okoo
godziny 17.00 rzut ogniowy zaj stanowiska
ogniowe. Poszczeglne baterie sprawnie
zrealizoway zadania ogniowe, potwierdzajc swj wysoki kunszt. Bardzo dobre oceny
potwierdzaj tylko gotowo pododdziau do
realizacji swoich wojennych zada.
W ramach TKO odbyy si rwnie
warsztaty artyleryjskie z oficerami Wojsk
Rakietowych i Artylerii 12. Szczeciskiej
Dywizji Zmechanizowanej. Wszkoleniu wziy
udzia osoby odpowiedzialne za planowanie,
organizowanie iprowadzenie treningw kierowania ogniem artylerii, pod kierownictwem
Szefa Wojsk Rakietowych iArtylerii 12.SDZ
pukownika Tomasza Piotrowskiego. Zajcia
oprcz teorii miay take charakter praktyczny. Szkolcy si oficerowie, korzystajc
z odbywajcego si w tym czasie treningu
kierowania ogniem sulechowskich artylerzystw, mogli zapozna si z rozwizaniami
stosowanymi w5Lpa.

Poligonowe szkolenie zakoczya uroczysta zbirka wiczcych pododdziaw.

Korzystajc zobecnoci na poligonie artyleryjskiej kadry dowdczej 12.SDZ, na placu wicze odbyy si obchody wita WRiA 12.SDZ.
Szef sztabu puku podpukownik Robert
Majdecki zoy przybyemu w asycie dowdcy 5Lpa Szefowi WRiA 12.SDZ pk.

Piotrowskiemu meldunek ogotowoci pododdziaw do uroczystej zbirki. Ztej okazji

zostay odczytane okolicznociowe rozkazy
iwrczone dyplomy oraz medale pamitkowe. Poligonowe obchody wita w. Barbary
zakoczya defilada pododdziaw.
n

Tekst: chor. Tomasz Rybarczyk

Zdjcia: 5Lpa

Kurs szkoleniowo-metodyczny
W

Orzyszu zakoczy si kurs szkoleniowo-metodyczny dowdcy 15. Giyckiej

Brygady Zmechanizowanej.
9 i10 grudnia na obiektach szkoleniowych
poligonu wOrzyszu odby si kurs szkoleniowo-metodyczny organizowany przez dowdc 15.
Giyckiej Brygady Zmechanizowanej gen. bryg.
Sawomira Kowalskiego. Uczestniczyli wnim
dowdcy samodzielnych pododdziaw wraz
ze swoimi zastpcami, szefowie rodzajw wojsk
oraz szefowie sekcji sztabu. Wwybranych zajciach, jako tzw. niestaa grupa uczestnikw, brali
rwnie udzia dowdcy kompanii. Kurs podzielony zosta na dwie czci. Pierwsza, teoretyczna, skadaa si zcyklu zaj, podczas ktrych
przedstawione zostay, midzy innymi, wnioski
wynikajce zanalizy szkolenia realizowanego
wbiecym roku oraz wytyczne do dziaalnoci
szkoleniowej na przyszy rok.
Druga cz kursu naoya si na szkolenie
programowe onierzy 2. batalionu zmecha-

20

nizowanego oraz batalionu czogw. W tej

czci uczestnicy kursu mieli okazj doskonali umiejtnoci prowadzenia rekonesansu
oraz sposb prowadzenia zajcia instrukta-

owo-metodycznego przygotowujcego dowdcw kompanii do wystpowania wroli

kierownika zaj ztaktyki nt. Pluton wnatarciu. Wanym elementem kursu byo przedstawienie przez operatorw systemu JCATS
jego moliwoci wprocesie szkolenia wojsk,
gdy ju wkwietniu 2015 roku Zawiszacy
wezm udzia w wiczeniu wspomaganym
komputerowo.
Drugiego dnia kursu, jego przebieg wizytowa dowdca 16. Pomorskiej Dywizji
Zmechanizowanej gen. dyw. dr Leszek
Surawski. Bra midzy innymi udzia wwykadzie nt. systemu JCATS. Obserwowa rwnie
dziaanie czogistw podczas zaj nt. Pluton
wnatarciu. Po zakoczeniu czci praktycznej kursu podzikowa dowdcy ionierzom
brygady za dotychczasow dziaalno oraz
zoy Zawiszakom yczenia zdrowych, spokojnych irodzinnych wit. 
n

Tekst izdjcia kpt. Dariusz Guzenda

www.armia24.pl

Atak torpedowy
W

drugim tygodniu grudnia zaoga migowca Mi-14P zDarowskiej Grupy Lotniczej

wykonaa kolejny wtym roku symulowany atak
torpedowy. wiczenie czternastki na poligonie
morskim wrejonie Pwyspu Helskiego zabezpieczy okrt ratowniczy ORP Mako.
Do symulowanego ataku uywana jest wersja torpedy MU-90, wktrej wmiejsce gowicy bojowej montowany jest specjalny pywak.
Dziki temu moe ona by wielokrotnie wykorzystywana podczas wicze oraz szkolenia
zag migowcw iokrtw.
Bojowa wersja MU-90 Impact przeznaczona jest do zwalczania celw nawodnych ipodwodnych na gbokoci do 1000 metrw. Jej
zasig waha si wgranicach od 10 do 25 km
wzalenoci od prdkoci, ktra moe osiga do 50 wzw. Dziobowa cz torpedy
zawiera czujniki akustyczne, ktre pozwalaj
na poszukiwanie celu oraz ukad samonaprowadzajcy zmoliwoci jednoczesnego
ledzenia do 12 celw. Modu bojowy moe
zawiera gowic omasie 50 kg wykorzystujc efekt oddziaywania kierunkowego lub
adunek niekierowany, ktry umoliwia zwalczanie wystrzelonych torped przeciwnika.
Kolejne moduy zawieraj bateri zapewniaj-

c energi elektryczn oraz wysokoobrotowy

silnik elektryczny.
MU-90 to jedna z najnowoczeniejszych
i najskuteczniejszych obecnie uywanych
torped wykorzystywana przez marynarki
wojenne Woch, Francji, Niemiec, Danii oraz

Australii. Wpolskiej armii stanowi ona uzbrojenie migowcw zwalczania okrtw podwodnych Mi-14P, migowcw pokadowych
SH-2G, atake fregat rakietowych ORP Gen.
K. Puaski iORP Gen. T. Kociuszko.
n

Tekst izdjcia: kmdr ppor. Czesaw Cichy

ORKAN uzbrojony

17

grudnia wPorcie Wojennym wGdyni

odby si trening uzbrajania okrtu rakietowego ORP Orkan. Po raz pierwszy do
szkolenia wpodawaniu iadowaniu kontenerw
zrakietami RBS15 Mk III wykorzystano pen
jednostk ognia. Wtym przypadku osiem rakiet.
Po cztery na burcie.
Wtreningu uczestniczya zaoga ORP Orkan
pod dowdztwem kmdr. ppor. Mariusza
Ollera oraz specjalici Zespou Technicznego
Gdyskiej Komendy Portu Wojennego pod
kierownictwem kpt. mar. Mariusza Kisieli.

Szkolenie zwykorzystaniem bojowych rakiet

byo okazj do sprawdzenia systemw kierowania ogniem oraz zachowania si okrtu zpen
jednostk ognia nowego uzbrojenia podczas
manewrowania na morzu. ORP Orkan to jedna znajnowoczeniejszych jednostek wswojej
klasie. Okrt wyposaony jest wsystem bojowy
TACTICOS oraz radar wykrywania ikierowania
ogniem (Sea Giraffe, Sting). Samoobron jednostki oparto na zestawach artyleryjskich AK
176 (kaliber 76 mm) iAK630 (kaliber 30 mm),
atake wyrzutni rakiet przeciwlotniczych S2M.

ORP Orkan wielokrotnie uczestniczy w midzynarodowych manewrach

Partnerstwa dla Pokoju BALTOPS, manewrach NATO Strong Resolve, wiczeniach
Baltic Swift i Northern Coasts oraz w serii
manewrw lekkich nawodnych si uderzeniowych. Jednostka wchodzi wskad Dywizjonu
Okrtw Bojowych 3. Flotylli Okrtw wGdyni.
RBS15 Mk III to poddwikowa rakieta
przeciwokrtowa oniskim polu odbicia radarowego i zasigu do 200 km. Moe by
uyta w kadych warunkach pogodowych.
Po wystrzeleniu zwyrzutni lot do celu odbywa si na maej wysokoci zwykorzystaniem
elastycznie zaprogramowanego toru lotu
imoliwoci powtrzenia ataku.
Dane techniczne rakiety:
Dugo 4,45 m; rednia 0,50 m
Rozpito skrzyde 1,40 m
Ciar bez silnikw startowych 630 kg
Ciar zsilnikami startowymi 800 kg.


Tekst: Zesp prasowy 3. Flotylli Okrtw

Zdjcie: Piotr Leoniak
ARMIA1 (75) styczE 201521

Wojsko polskie

bLACK eAGLE 14

Nowy dowdca 23. puku artylerii

23

grudnia odbya si uroczysto

przekazania obowizkw dowdcy
23. lskiego Puku Artylerii. W obecnoci
Dowdcy 11. LDKPanc gen. dyw. Jarosawa
Miki, pk Andrzej Lorenc przekaza dowodzenie bolesawieckimi artylerzystami ppk.
Pawowi witalskiemu.
Uroczysto rozpoczo zoenie meldunku dowdcy 11. LDKPanc generaowi dywizji
Jarosawowi Mice przez dowdc uroczystoci
podpukownika Jarosawa Radzimierskiego.
Nastpnie dowdca Czarnej Dywizji wasycie zdajcego i obejmujcego obowizki
dowdcy dokona przegldu pododdziaw
23. lskiego Puku Artylerii. Uroczysto zaszczycili swoj obecnoci: reprezentujcy
Szefa Zarzdu Wojsk Rakietowych iArtylerii
Dowdztwa Generalnego Si Zbrojnych pukownik Sawomir Owczarek, dowdcy jednostek Czarnej Dywizji, byli Szefowie Wojsk
Rakietowych i Artylerii lskiego Okrgu
Wojskowego na czele zgen. bryg. wst. spocz.
Antonim Skibiskim, wadze samorzdowe,
komendanci sub mundurowych i jednostek garnizonu bolesawieckiego, atake byli
onierze puku, kombatanci oraz dyrektorzy
szk izaprzyjanionych zakadw pracy.
Po odczytaniu decyzji Ministra Obrony
Narodowej owyznaczeniu na nowe stanowiska subowe gos zabra dowdca dywizji
gen. dyw. Jarosaw Mika. Bardzo szybko min
okres od 26 sierpnia 2011 roku, kiedy po przeformowaniu jednostki dowodzenie 23. pukiem
artylerii obj pukownik Andrzej Lorenc, ktry
zawsze imponowa mi swoj wiedz, dowiadczeniem ilojalnoci, tak wobec przeoonych
jak ipodwadnych. To bardzo wana cecha, bo
dobrym dowdc si jest wtedy, gdy si patrzy
na swoich podwadnych, na ich potrzeby, ale
irwnie realizuje zadania postawione przez
wyszych przeoonych mwi genera Mika.
Nastpnie dowdca Czarnej Dywizji podzikowa ustpujcemu dowdcy za osignite wyniki isukcesy szkoleniowe wtrakcie
dowodzenia jednostk oraz po przyblieniu
dotychczasowej suby podpukownika Pawa
witalskiego, yczy nowemu dowdcy sukcesw wdowodzeniu pukiem.
Kulminacyjnym momentem uroczystoci
byo przekazanie sztandaru jednostki oraz
podpisanie protokou midzy zdajcym
iobejmujcym obowizki subowe, ktrzy
nastpnie zoyli meldunki Dowdcy 11.
LDKPanc. Wswoim poegnalnym przemwieniu pukownik Lorenc podzikowa wszystkim
onierzom ipracownikom jednostki za trud
iwysiek woony wrealizacj zada, podkrelajc szczegln rol przeoonych iwspar-

22

cie ze strony wsppracujcych jednostek

iinstytucji, na ktre jednostka zawsze moga
liczy. W sposb szczeglny podzikowa
rodowisku artylerzystw oraz wsppracujcym organizacjom pozarzdowym, honorujc byego szefa WRiA SOW gen. bryg. wst.
spocz. Antoniego Skibiskiego iWiceprezesa
Stowarzyszenia Byych onierzy 62.
Kompanii Specjalnej Commando Bogdana
Fiakowskiego pamitkowymi ryngrafami.
Nastpnie gos zabra podpukownik Pawe
witalski nowy dowdca bolesawieckich
artylerzystw, nawiza do dziedziczonych
tradycji, dorobku poprzednich dowdcw
i nauczycieli artyleryjskiej profesji oraz zapewni, e w swoim dowodzeniu bdzie
kontynuowa prac poprzednikw. Przyjcie
sztandaru jednostki, symbolu tradycji, osigni
oraz wizi pomidzy pokoleniami artylerzystw
puku jest dla mnie duym przeyciem. () Zdaj
sobie spraw, e przede mn i przed moimi
podwadnymi okres wytonej suby i pracy
wkolejnych latach realizacji zada wstrukturach 11. Lubuskiej Dywizji Kawalerii Pancernej.
Ale mdry mdroci poprzednich dowdcw,
podwadnych iwasnym dowiadczeniem, pragn zadania stawiane przez pukiem realizowa

na wysokim poziomie, terminowo i zgodnie

zrozkazami przeoonych. Jestem przekonany
osile idowiadczeniu oraz potencjale puku,
bowiem bdc zastpc dowdcy miaem niejednokrotnie okazj pozna kunszt, umiejtnoci
iwarto bolesawieckich artylerzystw. Ze swej
strony zrobi wszystko, by nie zawie waszego
zaufania, oktre dzi was prosz.
Uroczysto zakoczya defilada pododdziaw przy akompaniamencie Orkiestry
Wojskowej zagania, po ktrej zgodnie ztradycj zdajcy iobejmujcy obowizki wtowarzystwie dowdcy dywizji zoyli wizank
kwiatw pod tablic upamitniajc bye jednostki artylerii garnizonu bolesawieckiego.
Po pamitkowym wpisie pukownika
Lorenca wKronice Jednostki na Sali Tradycji,
zdajcy i obejmujcy obowizki dowdcy
przyjli yczenia zrk licznie przybyych goci,
wsppracownikw ionierzy. Zgodnie ztradycj oficerowie uhonorowali odchodzcego
dowdc pamitkow szabl oficersk.
Uroczysto przekazania obowizkw dowdcy puku wokresie poprzedzajcym wita
Boego Narodzenia stanowio niepowtarzaln
okazj do spotkania przy wigilijnym stole. Po
odczytaniu fragmentu Pisma witego przez
kapelana puku ks. kpt. Tomasza Koczy ipobogosawieniu potraw przez ksidza dziekana
Andrzeja Jarosiewicza, gocie ionierze przeamali si opatkiem, skadajc wzajemne yczenia witeczno-noworoczne.
Pukownik Andrzej Lorenc od 1 stycznia 2015 roku obj obowizki Szefa Wojsk
Rakietowych i Artylerii 12. Szczeciskiej
Dywizji Zmechanizowanej. 
n

Tekst izdjcia: kpt. Remigiusz Kwieciski

www.armia24.pl

Mistrz Polskiej Ligii Motoparalotniowej

K

apral Jacek Ciszkowski, onierz 2. elblskiego dywizjonu przeciwlotniczego, zosta mistrzem Polskiej Ligii Motoparalotniowej
2014 roku.
Kapral Ciszkowski suy wpolskiej armii od
2004 r. Po ukoczeniu szkoy modszych specjalistw wToruniu suy w9. Braniewskiej
Brygadzie Kawalerii Pancernej, skd pozaliczeniu egzaminw do szkoy podoficerskiej
rozpocz nauk jako elew wSPWL wToruniu.
Jako podoficer dosta przydzia do 1. batalionu
25.Brygady Kawalerii Powietrznej na stanowisko dowdcy druyny. Z16. Pomorsk Dywizj
Zmechanizowan zwizany jest od 2008 roku.
Suy w13. Elblskim Puku Przeciwlotniczym,
apo jego rozwizaniu trafi do 9. Warmiskiego
Puku Rozpoznawczego. Od2012roku sub
peni w15. Puku Przeciwlotniczym. Jest dowdc druyny dowodzenia. Bra udzia wmisjach wskadzie PKW wIraku iwKosowie.
Jego pasja do latania zrodzia si w2007
roku. Pierwsze kroki stawia wElblskiej Grupie
Paralotniowej. Rekreacyjne latanie zamienio si wpasj. Pan kapral zacz startowa
wzawodach zarwno wkraju, jak ina wiecie. Zadebiutowa na Motoparalotniowych
Mistrzostwach Polski wChemie w2012 roku,
gdzie zaj Xmiejsce. Wzwizku zwysokimi
wynikami, zwaszcza w nawigacji, otrzyma
powoanie do Motoparalotniowej Kadry
Narodowej. Na swoim koncie ma wiele sukcesw, midzy innymi:
V miejsce wMotoparalotniowych Mistrzostwach Polski w2013 roku.
Imiejsce wkategorii nawigacja, II miejsce
wkategorii oglnej oraz III miejsce wkategorii
ekonomia Polskiej Ligii Motoparalotniarstwa
w2013 roku;
Wtym roku Kapral Ciszkowski zaj Imiejsce
wkategorii oglnej, Imiejsce wkategorii nawigacja, Imiejsce wkategorii ekonomia oraz V
miejsce wkategorii sprawnociowej wPolskiej
Lidze Motoparalotniowej.
Ponadto bra udzia wpokazach lotniczych:
AirShow Radom 2013, Pocki Piknik Lotniczy
2013, Mazury Air Show 2013 Giycko.
***
Panie Kapralu, prosz nam powiedzie, na
czym polegaj zawody, jakie s konkurencje?
Klasyczne zawody motoparalotniowe skadaj
si ztrzech kategorii nawigacyjnej, ekonomicznej oraz sprawnociowej. Konkurencje
nawigacyjne bazuj na pracy zmap. Zadania,
tzw. taski, s tu zrnicowane, moemy mie
czyst prost nawigacj zpunktami zwrotnymi,
gdzie wystarczy przelecie jak najdokadniej
po wyznaczonej trasie lub moemy mie tak
sam tras, ale zadanie owiele bardziej skom-

plikowane, amianowicie dojdzie nam punktualno na punktach zwrotnych, gdzie musimy

pojawi si wzadeklarowanym lub nakazanym
czasie liczonym co do sekundy oraz np. na
nakazanej wysokoci. Inny rodzaj nawigacji to
np. zwyka trasa zpunktami zwrotnymi, ktr
naley pokona jak najszybciej. Zapomniaem
doda, e wtych konkurencjach nie uywamy
elektronicznych urzdze nawigacyjnych typu
GPS do pomocy. Nawigacj wykonuje si, bazujc wycznie na tradycyjnej papierowej mapie, kompasie oraz stoperze do odmierzania
czasu. Dopuszczalny jest jeszcze wariometr,
ktry bazujc na cinieniu atmosferycznym,
pokazuje aktualn wysoko oraz prdko
wznoszenia si iopadania.
Kolejn kategori jest ekonomia. Tu te
wystpuje mnogo zrnicowanych zada.
Najprociej mwic, pilot w konkurencjach
ekonomicznych ma lata na okrelonej iloci
paliwa jak najduej lub przelecie jak najduszy odcinek.
Konkurencje sprawnociowe s najbardziej
widowiskowe. Zaliczamy do nich czysty start,
celno ldowania, slalom na tyczkach inajbar-

dziej widowiskowy slalom na 12-metrowych

pylonach nadmuchiwanych powietrzem.
Konkurencje slalomowe te nie nale do atwych. Pylony s wukadzie pitki zkostki do
gry, pilot chwil przed startem dostaje schemat slalomu, ktry musi zapamita iwykona
go wpowietrzu wjak najkrtszym czasie. Czas
mierzony jest przez czujniki laserowe na tzw.
bramce. Pilot musi otworzy czas, przecinajc wizk lasera na wysokoci ok. 1,5 m ikoczc slalom zamkn czas wtaki sam sposb.
Suma punktw zwszystkich zada wyania
zwycizc. Opisaem schemat klasycznych
zawodw motoparalotniowych. Natomiast
od 2013 roku powsta nowy rodzaj zawodw,
skoncentrowany tylko na slalomach. Imamy
teraz klasyczne zawody motoparalotniowe
oraz slalomowe zawody motoparalotniowe.
Co najbardziej cignie Pana do latania?
Niecodzienne widoki, wolno iniezaleno.
Mog startowa zkadej ki, ktra nie utrudni
mi biegu ilecie na duej wysokoci, podziwiajc panoram danego regionu lub nisko, koncentrujc si na jakim obiekcie, budowli, pomniku itp., wykonujc przy tym pikne zdjcia.
Nie potrzebuj lotniska i osb trzecich.
Porwnam to do jazdy na rowerze jeeli ma
si ochot na rower, to wyciga si go zpiwnicy
ijedzie na przejadk. Wmoim przypadku jest
podobnie, tyle e ja pakuj silnik iskrzydo do
samochodu, jad na lotnisko lub k, skadam
sprzt iprzygotowuj si do lotu. Zajmuje mi
to okoo 30 minut. Startuj ilec na wycieczk,
np. zElblga do Ktw Rybackich izpowrotem,
zajmuje mi to ok. 1,5 h. Lduj, skadam sprzt
ok. 30 minut ijad zadowolony do domu.
Jakie plany ma Pan na przyszo zwizane
zmotoparalotniarstwem?
Ten sezon dobieg koca. Jestem zadowolony z wynikw, ale przyszy rok zapowiada si jeszcze bardziej aktywnie. Oprcz
Motoparalotniowych Mistrzostw Polski wsierpniu wOlsztynie iPolskiej Ligi Motoparalotniowej,
ktrej jedna zedycji rozegra si midzy innymi w Elblgu, to w Polsce odbd si 2.
Motoparalotniowe Slalomowe Mistrzostwa
wiata w Legnicy, 6. Motoparalotniowe
Mistrzostwa Europy wRumunii, Mistrzostwa
Krajw Nadbatyckich wEstonii, oraz 4th FAI
World Air Games wZjednoczonych Emiratach
Arabskich wDubaju. Ponadto, jeli bd mia
moliwo, to planuj rwnie wzi udzia
w otwartych motoparalotniowych mistrzostwach Czech, Niemiec iAnglii. 
n

Materiay udostpnione przez Rzecznika Prasowego 16 PDZ

mjr. Zbigniewa Tuszyskiego
ARMIA1 (75) styczE 201523

komentarze

Czas kluczowych decyzji

Priorytety rozwoju Si Zbrojnych RP

Wcigu ostatnich dwu ip dekady jestemy wiadkami niekoczcego si procesu reform polskiego wojska. Chcc znale si wawangardzie nowoczesnych armii, musimy modernizowa siy
zbrojne zarwno pod wzgldem organizacyjno-strukturalnym, jak itechnicznym. Niezbdne jest
dostosowywanie si zbrojnych do nowych wyzwa, zwizanych zarwno ze zmianami zachodzcymi wnaszym otoczeniu, jak iszybkim postpem techniki.

Jarosaw Affek
Dobrze rozumiany interes Polski

Wrozwaaniach na temat bezpieczestwa

Polski powinnimy skupi uwag na tym, co
jest wane zpunktu widzenia zabezpieczenia interesw pastwa ikierowa si gwnie tym kryterium. Wstosunkach midzynarodowych, pomimo czsto powtarzanych
sw osolidarnoci etc., wpraktyce pastwa
kieruj si wycznie wasnym interesem
narodowym. Dlatego te np. w zwizku
zkonfliktem na Ukrainie, Francja przysya do polskiej bazy lotniczej kilka samolotw Rafale (taka demonstracja de facto nic
nie kosztuje, aefekt propagandowy jest),
azdrugiej sprzedaje Rosjanom dwa migowcowce desantowe typu Mistral za 1,2
mld euro. Podobnie kilka lat temu amerykaski prezydent Barack Obama, oficjalnie
deklarujc wsparcie Polski, rwnoczenie
uzgadnia zwczesnym prezydentem Rosji
Dmitrijem Miedwiediewem warunki rezygnacji zprogramu tarczy antyrakietowej.
Wypada przypomnie, e w ramach tzw.
resetu wstosunkach zRosj, amerykaska
administracja wdniu 17 wrzenia 2009 roku
ogosia formalne anulowanie programu, na
ktrym tak zaleao polskim wadzom. Ato
e wspomniane nowe otwarcie nie powiodo si, nie byo wadnym stopniu zasug
polskiej dyplomacji, ajedynie rezultatem
eskalacji agresywnych dziaa Rosji wobec
ssiadw oraz wypadkow rozbienych interesw Rosji iStanw Zjednoczonych.
Obserwujc sytuacj midzynarodow, choby w kontekcie Ukrainy, wida
wyranie gr interesw poszczeglnych
pastw wregionie. Jakie wobec tego mamy
gwarancje, e zbliony scenariusz nie moe
powtrzy si wprzyszoci wobec Polski?
Powinnimy zdawa sobie spraw, e sojusznicy bd interweniowa wobronie Polski,
nie gdy nasz interes narodowy bdzie zagro-

24

T-90A rosyjskiej armii. Rosomaki jako remedium na zmasowane zagony pancerne ze Wschodu s duym nieporozumieniem. Przeciwstawi im mona tylko co rwnie cikiego [Fot. TRK WS RF Zwiezda]

ony, lecz wtedy, gdy bd widzieli zagroenie

dla wasnych interesw (patrz Rnica interesw). Dlatego te, chcc zapewni Polsce jak
najwyszy poziom bezpieczestwa, powinnimy liczy przede wszystkim na wasny potencja militarny iskoncentrowa uwag na
zagroeniach znajdujcych si wnajbliszym
otoczeniu naszego pastwa. Nie za wodlegych regionach czy na dalekich akwenach.

Zagroenia militarne astrategia

obronna pastwa

Aby prawidowo okreli priorytety ikierunki rozwoju polskich si zbrojnych na

najblisze lata, powinnimy dokona oceny prawdopodobnych zagroe militarnych dla naszego pastwa na dzisiaj oraz
wprzyszoci. Niezbdne jest te okrelenie,
jakie nakady jestemy wstanie ponie na
obronno. Dopiero uwzgldniajc powysze przesanki, mona formuowa plany
iprogramy na przyszo. Naley te odrzuci wszelk megalomani oraz mrzonki
wrodzaju tych, e stajemy si europejsk

potg, ktra moe realizowa swoje interesy na caym globie.

Wpierwszej kolejnoci naley odpowiedzie sobie, co jest najwikszym inajpowaniejszym zagroeniem dla Polski. Nie bd
to rne modne wostatnich latach hasa-wytrychy, jak terroryzm, cyberterroryzm
itp. S to zagadnienia, ktre same wsobie
stanowi niebezpieczestwo irealnie mog
zaistnie, nie stanowi jednak wikszego
zagroenia wskali caego pastwa. Wpowszechnej opinii za takie zagroenie uznawana jest Federacja Rosyjska zjej rozbudowywanym potencjaem militarnym icoraz
bardziej agresywn polityk. Jednak wybuch
penoskalowego idugotrwaego konfliktu
wrodzaju II wojny wiatowej, angaujcego
potencjay caych pastw, jest dzisiaj uznawany za bardzo mao prawdopodobny inie
mona si ztym nie zgodzi.
Zdrugiej jednak strony na wiecie iwsamej Europie wostatnich latach miao miejsce wiele pomniejszych konfliktw zbrojnych. Dokonujc ich pobienej analizy, da
www.armia24.pl

si zauway pewn prawidowo. Moe

za wyjtkiem tzw. wojny hybrydowej
oKrym, wszdzie tam, gdzie wkonflikcie
uczestniczyy siy zbrojne rozwinitych
pastw, dziaania bojowe koczyy si najczciej po kilku dniach, aco najwyej tygodniach. Wtym czasie paraliowany by
system dowodzenia ikierowania atakowanego, niszczone byy najwaniejsze elementy jego si zbrojnych oraz zachwiane morale
wojsk iludnoci cywilnej. Zreguy wtym
te czasie osigano zaoone cele, co bardzo
rzadko wizao si zdugotrwaym zajmowaniem terytorium pobitego przeciwnika.
Nieprzypadkowo popularne staj si takie
zwroty jak wojna szeciodniowa (Izrael,
1967) czy wojna piciodniowa (Gruzja,
2008). W1991 roku wIraku operacja ldowa wojsk sojuszniczych trwaa zaledwie
kilka dni, cho bya poprzedzona ponad
miesicznymi bombardowaniami zpowietrza. W2003 roku Amerykanie pokonali
Irak (czy moe raczej jego siy zbrojne)
wprzecigu trzech tygodni.
Wydaje si, e rozpatrujc hipotetyczny
konflikt, naleaoby si liczy wanie ztego
typu scenariuszami, wktrych to agresor,
wykorzystujc zaskoczenie iznaczc przewag, przeprowadzi krtkotrwae dziaania
zaczepne owysokiej intensywnoci. Wtakim konflikcie wysoce prawdopodobne jest
wykonanie wycznie uderze lotniczo-rakietowych. Ponadto dzisiaj do osignicia
ograniczonych celw wcale nie musi zachodzi konieczno wykorzystania posiadanego
potencjau militarnego. Czasami wystarczy
sama hipotetyczna moliwo jego uycia,
wsparta demonstracj siy, swego rodzaju
oddziaywanie psychologiczne iszanta militarny na sabszym. Uwzgldniajc powysze
przesanki, to wanie pod ktem tego typu
zagroe powinnimy przygotowywa nasze
siy zbrojne. Gwn ich rol powinna by
obrona terytorium kraju, ze szczeglnym
uwzgldnieniem krtkotrwaego konfliktu
owysokiej intensywnoci, atake zabezpieczenie pastwa przed zaskoczeniem iuczynienie go odpornym na szanta. Wywie
std mona, e priorytet (poza sprawnym
wywiadem i rozpoznaniem) powinnimy
nada obronie przeciwlotniczej iprzeciwrakietowej. Abardziej oglnie, przygotowaniu
wojsk przede wszystkim do walki zklasycznym przeciwnikiem na europejskim teatrze
dziaa. Zamiast do dziaa ekspedycyjnych
iwalki zprzeciwnikiem asymetrycznym daleko poza granicami kraju. Takie podejcie
implikuje wybr, zarwno systemowych rozwiza wzakresie organizacji si zbrojnych,
jak iniezbdnego do pozyskania uzbrojenia.
Wzakadanym wariancie nie ma bowiem
miejsca na dugotrwa mobilizacj, powo-

Jeszcze niemieckie Leopardy 2A5 [Fot. Bundeswehr/Modes]

BWP-1 ze swoj archaiczn armat 2A28 Grom isabym opancerzeniem s ju tylko namiastk wozu bojowego, nie
dajc wikszych szans wstarciu zwmiar nowoczenie wyposaonym przeciwnikiem [Fot. arch. 7BOW]

Najnowszy wariant francuskiego koowego bwp VBCI omasie bojowej zwikszonej do 32 ton podczas testw. Armia
francuska jest nastawiona gwnie na dziaania ekspedycyjne, Polska natomiast nie posiada ani zamorskich kolonii,
ani interesw wAfryce [Fot. DGA]
ARMIA1 (75) styczE 201525

komentarze

Lipiec 2014, przekazanie zestaww systemu Iskander-M dla kolejnej brygady rakiet operacyjno-taktycznych Zachodniego Okrgu Wojskowego. To tylko kwestia czasu, kiedy te
systemy pojawi si wObwodzie Kaliningradzkim. Dopki nie zbudujemy tzw. Tarczy Polski, jestemy wobec nich bezbronni [Fot. NPK KBM]

ywanie rezerw oraz formowanie potnej

armii masowej. Sabo wyszkoleni izmotywowani rezerwici nie zd odegra wtakim krtkotrwaym konflikcie adnej roli,
a wrcz mog przynie wicej szkd ni
poytku (patrz wkad gruziskiej rezerwy
podczas niedawnej wojny rosyjsko-gruziskiej w 2008 roku). Rwnoczenie naley
podkreli, e mwienie oobronie pastwa
nie oznacza tworzenia armii niezdolnej do
dziaa zaczepnych, wszak kady zna powiedzenie, e najlepsz obron jest atak.

Kierunki rozwoju
imodernizacji technicznej

Rozpatrujc potrzeby obronnoci pastwa,

powinnimy patrze globalnie, zperspektywy zdolnoci caych si zbrojnych, anie
potrzeb czy da poszczeglnych formacji.
Zawsze bowiem kady rodzaj si zbrojnych
czy wojsk bdzie chcia by traktowany priorytetowo. Przy zbyt krtkiej kodrze finansowej, skutkiem tego bdzie tylko rozproszenie wysiku ibrak moliwoci osignicia
zakadanych celw. Bd si mnoyy programy takie jak na przykad Loara, wktre
zainwestowano wiele milionw zotych,
aich rezultatem s pojedyncze egzemplarze uzbrojenia.
Wdziedzinie rozwoju si zbrojnych nie
moemy te lepo wzorowa si na naszych
ssiadach czy sojusznikach. Poszczeglne
pastwa nadaj bowiem rne priorytety
potrzebom rodzajw si zbrojnych iwojsk.
Wie si to czsto zsytuacj geopolityczn
wich otoczeniu, wymaganiami obronnoci, atake tradycjami militarnymi danego
kraju. Przykadowo Francja, bdca regionaln potg militarn iposiadajca daleko
szersze ni Polska obszary zainteresowa,
dysponuje znacznie silniejsz flot oraz
lotnictwem, atake liczniejszymi wojskami
ldowymi. Ajednak zposiadanych okoo
250 sztuk czogw podstawowych Leclerc

26

planuje pozostawi wuyciu jedynie 200

sztuk. Niemcy, do niedawna potga pancerna, pozbywajc si swoich Leopardw 2A5,
pozostali ju tylko z225 czogami Leopard
2A6 wlinii. Lecz te pastwa mog sobie na
to pozwoli. Francja ley daleko od Rosji,
aNiemcy maj teraz 500-km stref buforow wpostaci Polski zjej okoo 900 czogami.
Wtym wanie midzy innymi zzakupionymi wNiemczech Leopardami 2A5.

Wpowietrzu

Ju pobiena analiza konfliktw zbrojnych

ostatnich lat wskazuje na jedn prawidowo. Kady wikszy konflikt zreguy
rozpoczyna si od zaskakujcego uderzenia lotniczo-rakietowego. adne pastwo
nie przeprowadzio wostatnich latach powaniejszej operacji ldowej, bez zdobycia
choby czasowej przewagi wpowietrzu. Lotnictwo oraz rakiety s wstanie wkrtkim
czasie obezwadni system kierowania pa-

stwem oraz dowodzenia siami zbrojnymi.

Dziki swojemu potencjaowi izasigowi
posiada te moliwo niszczenia obiektw
strategicznych i infrastruktury pastwa.
Wprawdzie dzi nikt ju nie twierdzi, e
same siy powietrzne s w stanie wygra
wojn, jednak dla jej wygrania ich rola jest
kluczowa. Std te waciwym wydaje si
ostatnio kadziony nacisk na zbudowanie
wielowarstwowego systemu obrony przeciwlotniczej iprzeciwrakietowej. Skuteczna obrona przed atakiem zpowietrza, cho
kosztowna, staje si bazowym wymogiem
dla zapewnienia moliwoci prowadzenia
dziaa przez inne rodzaje wojsk ibroni,
atym samym sensu inwestowania wnie.
Kolejne setki Leopardw 2, choby byy
wnajnowszej wersji, nie odegraj wikszej
roli wkonflikcie, bez skutecznego parasola
ochronnego przed uderzeniami zpowietrza.
Przedstawiajc problem bardziej obrazowo,
na wojnie podobnie jak wprzyrodzie wy-

Tylko nieliczne pastwa sta na tak formacj lotnicz. Trudno jednoznacznie wyrokowa, lecz chyba teraz nie ma dla
nas taszej alternatywy ni zakup kolejnych F-16. Tym bardziej, e dorabiamy si systemu szkolenia pilotw isystemu
obsugowego dla tych samolotw [Fot. Senior Airman Brittany Y. Auld/USAF]
www.armia24.pl

Jarosaw Affek Priorytety rozwoju Si Zbrojnych RP

Wnioski zwicze wspomaganych komputerowo

Na Zachodzie od wielu ju lat funkcjonuj
systemy komputerowego wspomagania oraz
symulacji pola walki. S one wykorzystywane
zarwno na szczeblu taktycznym, do szkolenia dowdcw najniszych szczebli, jak
i wyszych, operacyjnym i strategicznym do
doskonalenia dowdztw isztabw. Pozwalaj
na wierne odwzorowanie sytuacji taktycznej
na ekranach komputerw i cyfrowych mapach oraz na przetransformowanie decyzji dowdcw na realne dziaania ich wirtualnych
wojsk. Wpraktyce jeeli na przykad wiczcy
dowdca zapomni o zatankowaniu swoich
wirtualnych wozw bojowych, to wpewnym
momencie stan one na polu walki zpowodu
braku paliwa. Programy te uwzgldniaj realne
moliwoci bojowe (dane taktyczno-techniczne) posiadanego sprztu i uzbrojenia, zarwno wojsk wasnych, jak i potencjalnego przeciwnika. Zich zastosowania podczas wicze
prowadzonych w Polsce mona wycign
wiele praktycznych wnioskw.
1. W pocztkach funkcjonowania naszego
kraju w NATO, na szczeblu korpusu odbywao si jedno z wikszych wicze wspomaganych komputerowo. W toku wiczenia
podjto decyzj o zrzucie w terenie lesistym
elitarnej przecie w odrnieniu od wojsk
obrony terytorialnej 6. Brygady Desantowo-Szturmowej. System wykaza, e brygada bez
wsparcia izaopatrzenia, wrelatywnie krtkim
czasie utracia sw zdolno bojow iprzestaa
istnie jako zwarty oddzia.
2. W 2013 roku batalion zmotoryzowany
jednej zbrygad odbywa wiczenia woparciu
o komputerowy system symulacji taktycznej.
Podczas jednego zepizodw kompania zmotoryzowana idca do natarcia na Rosomakach
zostaa cakowicie zniszczona. Taki sam los
spotkaby drug, gdyby dowdcy nie zreflektowali si i jej nie wycofali (poniosa tylko
okoo 50% strat). Jak si potem okazao, pododdzia ten wykonywa natarcie na zaledwie
trzy okopane na skraju lasu czogi T-72. Nawet
zachodni system symulacji komputerowej
wie, e zodlegoci ponad kilometra dziako
kal. 30 mm nie spenetruje czoowego pancerza czogu (Rosomaki trafiay), ale za to pocisk zczogowej armaty kal. 125 mm przebija
pancerz Rosomaka bez najmniejszych problemw. Podczas kolejnych wicze, pierwszym
pytaniem dowdcw planujcych dziaania
pododdziaw wyposaonych w Rosomaki
byo: Gdzie s czogi przeciwnika?

stpuje swoisty acuch pokarmowy. Ito

nie czogi bd polowa na lotnictwo lecz
odwrotnie, samoloty szturmowe imyliwsko-bombowe bd wykonyway uderzenia
na siy ldowe.
Wkwestii wzmocnienia potencjau Polski
wdziedzinie obrony powietrznej wartym
rozwaenia byoby, czy nie dokupi np. kolejnej partii myliwcw F-16 wzuboonym,
czysto myliwskim anie wielozadaniowym

F-35 jest najnowszym zachodnim myliwcem. Jego cena jednostkowa (120 mln USD w 2014 r.) co prawda z kad
dostarczan transz maleje, atwo jednak wyliczy jaki bdzie koszt zakupu np. 50 egzemplarzy niezbdnych do
zastpienia dzisiejszych MiG-29 i Su-22 [Fot.USAF/Alex R. Lloyd]

wariancie. Wiadomo, e byy prowadzone

rozmowy z Amerykanami w sprawie zakupu dodatkowych maszyn, lecz rozbiy
si one okwestie finansowe. Jak jednak
mamy alternatyw, skoro dzisiaj najnowszy amerykaski samolot 5. generacji F-35
kosztuje ponad 120 mln dolarw za sztuk
(bez ceny napdu), adla nas realnie bdzie
dostpny za co najmniej 10 lat? Do tego
czasu potencja bojowy naszego lotnictwa
zmniejszy si opoow, wobec wykruszania
si myliwsko-bombowych Su-22 ikoniecznoci wycofania MiG-29 okoo 2025 roku.
Zakup iuytkowanie mniej zaawansowanych, aprzez to taszych F-16 wwariancie
obrony powietrznej, pozwoliyby utrzyma
do tego czasu potencja Si Powietrznych
na minimalnym wymaganym poziomie.
Umoliwioby to te czciowe przesunicie ju eksploatowanych F-16 Block 52+ do
dziaa uderzeniowych, zastpujc w tej
roli 30-letnie Su-22M4. Gdy przecie niedawna decyzja odalszej eksploatacji czci
z tych samolotw motywowana bya zupenie innymi wzgldami ni ten, e duo
wnosz do potencjau uderzeniowego Si
Powietrznych. Anasze eskadry F-16 ju teraz posiadaj swoj specjalizacj, dlatego
e zakres zada, ktre mog wykonywa
te samoloty, wykracza poza uzasadnione
ekonomiczne ifizyczne moliwoci systemu szkolenia pilotw.

Na morzu

Wcelu lepszego okrelenia roli Marynarki

Wojennej w polskiej doktrynie obronnej
naleaoby zwrci si ku historii. Zarwno wspczenie, jak iprzed II wojn wiatow, nasi najwiksi ssiedzi dysponowali
na Batyku daleko wikszym potencjaem
ni Polska. Chcc zniwelowa t rnic,
wdwudziestoleciu midzywojennym sfor-

muowano bardzo ambitny plan rozwoju

marynarki. Zakupiono wwczas stosunkowo du jak na polskie moliwoci liczb
okrtw nawodnych ipodwodnych. Lecz
wobec oglnej mizerii finansowej pastwa,
zrealizowano tylko czstk zplanw rozbudowy floty, co woglnym rozrachunku nie
zmienio naszej sytuacji militarnej. Rwnoczenie jednak stanowio ogromne obcienie dla budetu pastwa iodbierao rodki
innym rodzajom si zbrojnych. Ajaki by
efekt dziaa obronnych powadzonych na
morzu we wrzeniu 1939 roku? Wpraktyce
mniejsze okrty zostay zatopione wczasie
pierwszych dni dziaa wojennych, wiksze icenniejsze odeszy na Zachd jeszcze
przed niemieckim atakiem. Wydaje si wic,
e zpunktu widzenia zdolnoci obronnych
pastwa, marynarka nie wniosa wzasadzie
nic. Moe poza kwestiami wizerunkowymi,
pozwalajcymi utrzymywa cigo walki
zokupantem przez okrty pozostae na zachodzie. Czy byo tego warte inwestowanie
olbrzymich natenczas rodkw wmorski
rodzaj si zbrojnych?
Patrzc na dzisiejsze koncepcje rozwoju
Marynarki Wojennej, mona odnie wraenie, e nie ma tam adnej wizji. Po prostu usiuje si przenie pomysy zdawnych
lat (take zczasw Ukadu Warszawskiego)
na czasy wspczesne, zt tylko rnic, e
okrty s bardziej kosztowne, wic bdzie ich
mniej. Poza dobrze brzmicymi oglnikami,
trudno spotka si zdogbn, uzasadnion
merytorycznie analiz, do czego marynarka
ma nam suy, jakie szczegowe zadania realizowa iwzwizku ztym, wjakie jednostki
powinna by wyposaona. Czym jest na przykad motywowana zaoona liczba okrtw
obrony wybrzea, co do obrony polskiego
wybrzea mog wnie akurat trzy sztuki?
Inn kwesti jest niepotrzebne wprowadzanie
ARMIA1 (75) styczE 201527

komentarze
zamieszania wnomenklaturze, chyba jedynie
wcelu odcicia si od niesawnego programu
korwety Gawron. Czy nie mona byo nowego projektu nazwa po prostu korwet, bo
przecie tym bdzie wistocie?
Wiele postulowanych koncepcji rozwoju
Marynarki Wojennej nie bierze wwystarczajcym stopniu pod uwag moliwoci finansowych pastwa. Nie wydaje si zasadnym
twierdzenie, e niezbdne s nam due okrty
zdolne do dugotrwaego dziaania wpobliu
wybrzey Somalii, czy te eskortowania gazowcw pyncych zKataru do Polski. Aby
mc stale utrzymywa na dalekich akwenach
jeden okrt, naley dysponowa co najmniej
trzema takimi jednostkami. Dopiero bowiem
taka liczba pozwala na stae utrzymanie okrtu wydzielonego do si ekspedycyjnych. Przy
takim potencjale nasz wkad w dziaania
sojusznicze na przykad wmisji antypirackiej byby zaledwie namiastk zaangaowania i moliwoci sojusznikw. Natomiast
wniewielkim stopniu przyczyniby si do
zwikszenia zdolnoci obronnych Polski.
Powinnimy wwikszym stopniu mierzy
siy na zamiary, od dziaa globalnych
iochrony szlakw morskich wtak odlegych
rejonach s inni gracze. Orzd wielkoci potniejsi (oraz bogatsi!), ktrzy od lat realizuj tam swoje interesy. Ma to uzasadnienie
szczeglnie wkontekcie stwierdzenia sprzed
kilku lat, e wtoku intensywnych dziaa
prowadzonych przez jedn znaszych fregat
zdala od Batyku, wcigu kilku miesicy zuya ona poow rocznego limitu paliwa caej
Marynarki Wojennej. Kolejn kwesti wart
wzicia pod uwag jest fakt, e stosunkowo
due, lecz sabo uzbrojone, okrty przystosowane do dugotrwaych patroli na dalekich
akwenach wrazie wybuchu konfliktu byyby
praktycznie bezbronne wobec atakw lotnictwa przeciwnika. Przy braku moliwoci
zapewnienia staej ipewnej osony powietrznej (wracamy do priorytetu OPL), jednostki

takie aeby nie zosta zniszczone, musiayby

by wycofane wbezpieczniejsze rejony zdala
od polskiego wybrzea. Nawet wpolskich
rodowiskach marynistycznych popularne
jest stwierdzenie, e najlepszym okrtem na
Batyku jest samolot.
Niewtpliwie cennym ipotrzebnym nabytkiem wramach programu modernizacji technicznej bd nowe okrty podwodne. Samo
ich istnienie iwiadomo, e mog zaatakowa gdziekolwiek, sprawiaj, e przeciwnik
musi zaangaowa wich poszukiwanie oraz
ochron przed nimi olbrzymie siy. Ponadto
wznakomity sposb ograniczaj one swobod jego dziaania. Dotychczasowe informacje wskazuj na plany zakupu dwch
trzech okrtw podwodnych, redniej jak
na warunki krajw europejskich wielkoci.
Dyskutowana jest te koncepcja, czy nie powinny to by jednostki wiksze, zapewniajce
wiksz dugotrwao przebywania wmorzu iprzenoszce wikszy zapas uzbrojenia,
wtym rodki strategicznego odstraszania.
Zkolei systematycznie powracajcy pomys zakupu dla MW wielozadaniowego
okrtu wsparcia operacyjnego SZ wydaje
si by kolejnym przejawem megalomanii.
Sam okrt byby duy ikosztowny, do obrony polskiego wybrzea nic by nie wnosi,
awrcz przeciwnie, sam wymagaby ochrony. Ponadto naley mie wiadomo, e aby
mwi oprojekcji siy zmorza, sam wielozadaniowy okrt desantowy nie wystarczy.
Niezbdne s jednostki eskorty do jego
osony, atake do udzielenia wsparcia desantowi po wyldowaniu. Naleaoby zakupi
dodatkowe iloci migowcw pokadowych
(transportowych iuderzeniowych), atake
sformowa, wyposay iwyszkoli jednostk ldow (piechoty morskiej) przystosowan do prowadzenia dziaa desantowych
zmorza. Wszystko to pocignoby za sob
dodatkowe, gigantyczne koszta. Ajednoczenie, niewiele wnoszc do potencjau obrony

Rosyjski okrt desantowy Koroliew podczas manewrw Zapad-2013. Przy wielkoci polskiego budetu obronnego
nie wydaje si zasadnym utrzymywanie tej kategorii jednostek w naszych siach zbrojnych. Niezbdne za to jest
posiadanie zdolnoci do ich zwalczania [Fot. MO FR]

28

terytorium kraju, przyczyniaoby si tylko do

rozdrobnienia itak ograniczonych rodkw
na ju istniejce, sensowniejsze programy
uzbrojenia. No i naleaoby sobie jeszcze
odpowiedzie, na czyim wybrzeu chcemy
si desantowa ikogo atakowa.

Na ldzie

Jako panaceum na miadcy poziom przewagi militarnej potencjalnego przeciwnika,

cz fachowcw ipublicystw zwizanych
ztematyk obronn propaguje rozwj obrony
terytorialnej. Takie wojska jednak, dziaajc
jako zorganizowana sia militarna pastwa,
nie byyby wstanie zatrzyma zmechanizowanych kolumn nacierajcego przeciwnika.
Wterenie dogodnym do obrony (np. zurbanizowanym) zostayby po prostu ominite,
w dogodnym do natarcia zostayby rozstrzelane i rozjechane. Bronic jakiego
obszaru, wobec zakadanego postpu wojsk
przeciwnika, zostayby odcite od wasnych
rde zaopatrywania i ponoszc znaczne
straty (patrz Wnioski zwicze wspomaganych komputerowo), bardzo szybko poszyby wrozsypk. Natomiast traktowanie wojsk
terytorialnych jako swoistej partyzantki wydaje si by pozbawione podstaw merytorycznych. Partyzantka powstaje, organizuje
si ikrzepnie dopiero po pewnym czasie od
zakoczenia pierwszej fazy konfliktu na ju
zdobytym iutrzymywanym przez przeciwnika terenie (patrz rnica wsytuacji PKW
podczas IiII zmiany wIraku). Dziaa ona te
gwnie woparciu iprzy wsparciu miejscowej
ludnoci, anie aparatu pastwa, ktry zzaoenia ju nie funkcjonuje. Czyli wtedy, gdy
pastwo od duszego czasu znajduje si pod
okupacj, awojska agresora przeszy zfazy
aktywnych dziaa bojowych do fazy utrzymania ikontroli terenu. Achyba wnaszych
koncepcjach obronnych nie chcemy powielania scenariusza okupacji Polski zczasw II
wojny wiatowej oraz monstrualnych strat
wsubstancji narodowej. Waktualnej sytuacji Polski, inaczej ni wprzypadku Ukrainy,
trudno zreszt zakada, eby wojska Federacji Rosyjskiej chciay dugotrwale opanowa
choby fragment naszego terytorium. Znacznie bardziej prawdopodobny jest wybuch
krtkotrwaego konfliktu, wktrym celem
byoby nie zajcie terenu, ale osignicie jakich bardziej ograniczonych celw. Rozpatrujc kwestie obrony terytorialnej, naley
te pamita, e wpolskich realiach przy cigym niedoborze pienidzy, gdy trzeba byo
decydowa opriorytetach, zawsze wybierano
wojska operacyjne. Wten sposb wszystkie
pikne idee po kilku latach funkcjonowania
sprowadzaj wojska obrony terytorialnej do
fasady, za ktr kryj si skadrowane jednostki oniskim poziomie wyszkolenia. Jak
www.armia24.pl

Jarosaw Affek Priorytety rozwoju Si Zbrojnych RP

to si ju przysowiowo mwi, zajmujce si
gwnie ochron wasnych koszar.
Trudno znale np. uzasadnienie
dla proponowanej przez Pana Mariana
Moraczewskiego (ARMIA 01 oraz 05/2014)
koncepcji manewrowej ofensywnej obrony
nieregularnej. Pominwszy ju same sprzecznoci w tym sformuowaniu (ofensywna
obrona?), piszcy te sowa nie do koca rozumie ide proponowanego rozwizania. Jeli
miaaby to by wojna onierzy wyposaonych jedynie wbro strzeleck, granatniki
przeciwpancerne iwyrzutnie przeciwlotnicze
kategorii MANPADS, to warto byoby najpierw zapozna si zopisami walk toczonych
w2003 roku wIraku. Mona tam znale
dosy wymowne przykady, kiedy rzucajcy
si na amerykaskie wojska cikie lekkozbrojni fedaini Husajna byli masakrowani
przy nikych stratach wasnych. Take sugestia, e masowe wprowadzenie Rosomakw
pozwolioby wniekonwencjonalny sposb
powstrzyma przeciwnika tradycyjnie posugujcego si skoncentrowanymi uderzeniami
wojsk pancernych izmechanizowanych nie
wydaje si mie uzasadnienia (patrz Wnioski
zwicze wspomaganych komputerowo, p.2).
Nieprzypadkowo dowdcy 17. WBZ domagaj si wdroenia na Rosomakach systemu
ppk Spike. Sam Rosomak nie zastpi wlinii
bojowych wozw piechoty, atym bardziej
czogw, s to bowiem zupenie rne kategorie wozw, charakteryzujce si innymi moliwociami bojowymi, majce zarwno swoje
wady jak izalety. Rosomaki doskonale sprawdziy si wmisjach, jednak nie mona ich
traktowa jako remedium na wszelkie zagroenia oraz starzenie si parku naszych BWP1. Dysponujc trakcj koow, nigdy nie osign moliwoci tych pierwszych wtrudnym
terenie, wporwnaniu zklasycznymi bwp
nie zapewni te zaodze podanego stopnia
ochrony na polu walki. Wikszo wspczesnych wozw tej kategorii, np. nowsze modernizacje szwedzkiego CV90, osiga mas
bojow grubo ponad 30 ton. Aktualnie wdraany niemiecki bwp Puma wswoim najlepiej
opancerzonym wariancie osiga mas 43 ton.
Podobne zaoenia towarzyszyy te przerwanemu ze wzgldu na koszty amerykaskiemu
programowi Ground Combat Vehicle, ktry
mia owocowa nastpc amerykaskich M2
Bradley, ktre to wozy, przy masie bojowej
dochodzcej do 35 ton, uznano wStanach
Zjednoczonych za zbyt sabo opancerzone
jak na wymagania wspczesnego pola walki.
Rosomaki mog ipowinny stanowi uzupenienie cikich iklasycznych bwp, dysponujc m.in. wysok zdolnoci do manewru na
szczeblu operacyjnym. Przykadowo przerzut
batalionu Rosomakw na terenie Polski na
dystansie kilkuset kilometrw to zaledwie kil-

Sam Rosomak nie zastpi wlinii bojowych wozw piechoty, atym bardziej czogw [Fot. Albert Osiski]

Rnica interesw
Oto, co stwierdzi w kontekcie wydarze
na Ukrainie gen. dyw. Andrzej Fakowski polski przedstawiciel wojskowy przy komitetach
wojskowych NATO i Unii Europejskiej w wywiadzie dla Polski Zbrojnej: Niestety, w pasie
od Estonii do Turcji nie mwimy jednym gosem
i nie jestemy jednorodni co do oceny sytuacji
i zagroenia. Kraje batyckie i Rumunia stoj w tej sprawie w zasadzie w jednym szeregu
z Polsk. Chcemy namacalnych dowodw siy
Sojuszu iwzywamy do zwrcenia uwagi na to,
co si dzieje na wschodzie. Ale ju na przykad
niektre kraje na poudnie od nas twierdz, e
to nie jest ani ich problem, ani interes.

ka godzin imog korzysta tu one ze swojej

trakcji.

Podsumowanie

Siy zbrojne powinny stanowi kompleksowo powizany system, wktrym stosujc

zasad zrwnowaonego rozwoju, nadaje si
jednak odpowiednie priorytety rodzajom
wojsk czy te systemom uzbrojenia. Stosownie do zakadanych zagroe oraz przyjtego
zaoenia co do sposobu odpowiedzi na nie.
Wysiek finansowy pastwa powinien zosta
skupiony na takich rodkach walki, ktre
s niezbdne do obrony terytorium kraju,
adopiero wdrugiej kolejnoci na takich,
ktre mog by uyteczne na odlegych teatrach dziaa. Pierwszestwo naley nada
przedsiwziciom pozwalajcym unikn
zaskoczenia ze strony przeciwnika (szeroko
rozumiane rozpoznanie iwywiad), atake realizacji programw zapewniajcych
ochron przed uderzeniami zpowietrza.
Na ldzie powinnimy dysponowa poczeniem rnorodnych rodzajw broni, dajcych moliwo elastycznego reagowania
stosownie do rozwoju sytuacji. Bez silnej

artylerii sama piechota lub czogi niewiele zdziaaj, niezbdne s zarwno wojska
specjalne, jak iaeromobilne. Take zaniedbywane ostatnio wojska inynieryjne maj
do odegrania znaczc rol. Nie powinno
si zaniecha utrzymania wojsk cikich.
Wszystkie liczce si pastwa lub majce
dowiadczenia zudziau wkonfliktach zbrojnych dbaj oich rozwj. Cho np. Holandia
wycofaa zuzbrojenia wszystkie swoje czogi,
to jednak jej otoczenie geopolityczne jest zupenie innego rodzaju ni Polski. Nie mona
traktowa obrony terytorialnej jako zasadniczego komponentu, na ktrym mona by
oprze obron na ldzie. Moe ona stanowi
jedynie formacj pomocnicz, suc wspieraniu wojsk operacyjnych wdziaaniach na
wasnym terenie bd np. suc do ochrony
obiektw infrastruktury krytycznej. Zkolei
na morzu, zamiast formuowania mao realistycznych planw wychodzenia na otwarte oceany, powinnimy skupi si na utrzymaniu potencjau zapewniajcego ochron
wasnego wybrzea iinfrastruktury, atake
utrudniajcych przeciwnikowi swobodne
dziaanie na Batyku.
Konkludujc, autor nie chciaby przypisywa sobie jedynie susznych rozwiza co
do kierunkw rozwoju Si Zbrojnych RP. Ma
jednak nadziej, e gos ten pobudzi do merytorycznej dyskusji nad priorytetami iidcym za tym wsparciem finansowym pastwa
dla poszczeglnych rodzajw si zbrojnych
iwojsk. Ato powinno implikowa szczegowe rozwizania dotyczce wyboru konkretnych systemw czy kategorii uzbrojenia.


Jarosaw Affek
Asystent w Wyszej Szkole Oficerskiej Wojsk Ldowych we Wrocawiu. Obszar zainteresowa
to armie obcych pastw, konflikty zbrojne po
IIwojnie wiatowej oraz problematyka wschodnia, awszczeglnoci Federacja Rosyjska oraz
kwestie bezpieczestwa militarnego.

ARMIA1 (75) styczE 201529

przemys

PZL-widnik dzi ijutro

AgustaWestland ispki zPGZ

oprzyszej wsppracy offsetowej

18 grudnia 2014 r. wzakadach PZL-widnik podpisano porozumienie owsppracy wramach

przyszych umw offsetowych owartoci 800 mln EUR, azwizanych zrealizacj przyszego
kontraktu na dostaw 70 migowcw AW149 dla Si Zbrojnych RP. Podpisy na umowie zoyli
przedstawiciele AgustaWestland iPZL-widnik zjednej strony oraz reprezentanci czterech spek
wchodzcych wskad Polskiej Grupy Zbrojeniowej zdrugiej.
Adam M. Maciejewski

ag wydarzenia podkrela fakt,

e ze strony producenta migowca AW149 umow sygnowali Dyrektor Generalny AgustaWestland Daniele Romiti i Prezes Zarzdu PZL-widnik
Mieczysaw Majewski. Natomiast ze strony
czterech wspomnianych polskich spek
brany obronnej umow podpisa Prezes
Zarzdu Wojskowych Zakadw Lotniczych
Nr 1 wodzi Jan Pitowski, Dyrektor Rozwoju iWdroe wWojskowych Zakadach
Lotniczych Nr 2 w Bydgoszczy Ryszard
Orowski, Wiceprezes Zarzdu Zakadw
Mechanicznych Tarnw Wojciech Gruszecki oraz Wiceprezes Zarzdu Fabryki Broni
ucznik Radom Andrzej Arczewski.
Wszystkie cztery spki wchodz wskad
Polskiej Grupy Zbrojeniowej.

30

800 mln euro offsetu, czyli...

Wzalenoci od kadej zczterech wymienionych spek, zawarte porozumienie

stwarza inne perspektywy dla wsppracy
przemysowej wprzypadku uruchomienia
seryjnej produkcji migowca AW149 wPolsce jako nastpstwo zwycistwa wprzetargu
oferty PZL-widnik.
Jeeli chodzi oWojskowe Zakady Lotnicze
nr 1 wodzi (WZL1), jak iWojskowe Zakady
Lotnicze nr 2 wBydgoszczy (WZL2), to podpisane porozumienie wykorzystuje bardzo
duy potencja obu spek wzakresie serwisowania statkw powietrznych. Udzia WZL1
zakadaby utworzenie centrum remontowego, ktre korzystaoby ze wsparcia technicznego iszkoleniowego zapewnionego przez
PZL-widnik, atake wykonywanie remontw struktur migowcowych (chodzi m.in.
opiasty wirnika nonego, opaty, kadub czy
pokadowe dodatkowe rdo zasilania, czyli

tzw. APU) isilnikw wraz zich pniejsz

weryfikacj wramach wprowadzania wycie zaproponowanego projektu offsetowego.
Natomiast wprzypadku WZL2 zakada on
przeprowadzanie przegldw, napraw iremontw wielu rnych systemw elektronicznych, generatorw mocy, rejestratorw
parametrw lotu oraz podwozi, wcigarek,
jak ipokadowych systemw walki radioelektronicznej. Zakady Mechaniczne Tarnw
(ZMT), jako producent broni strzeleckiej
iartyleryjskiej, dostarczayby wanie tego
rodzaju uzbrojenie lotnicze, opisywane parokrotnie na amach ARMII, wraz zzasobnikami na amunicj oraz systemami mocowania
broni do migowca AW149. ZMT odpowiadayby nastpnie za przegldy, naprawy
iremonty wtoku biecej eksploatacji dostarczonego przez siebie uzbrojenia. Natomiast
Fabryka Broni ucznik Radom, wykorzystujc swj potencja wzakresie obrbki
www.armia24.pl

metali, zaangaowana byaby wprodukcj

podzespow do struktur lotniczych migowcw. Dla radomskiej spki oznaczaoby to powikszenie swoich kompetencji, co
wkonsekwencji przeoyoby si te na nowe
miejsca pracy.
Wsppraca z tymi czterema spkami to niejako tylko pewien wycinek caoci, na ktr skadaaby si kooperacja
AgustyWestland iPZL-widnik przy realizacji zamwienia na AW149 zokoo 20 polskimi przedsibiorstwami, ktre stanowi
okoo 60% polskiego przemysu obronnego.
Biorc pod uwag, e proces produkcji migowcw wymaga prcz zaangaowania
producenta migowca zakup materiaw
pomocniczych oraz podzlecanie produkcji czci ipodzespow oraz podzlecanie
usug. cznie produkcja AW149 dla Wojska
Polskiego przeoyaby si na zaangaowanie wten proces sieci 228 polskich firm w14
wojewdztwach wraz zacuchem 900 polskich poddostawcw. cznie wcay pro-

ces produkcyjny zaangaowanych jest kilkadziesit tysicy ludzi, zarwno wsamym

PZL-widnik, jak iupoddostawcw. Wie
si to take zwielkoci caoci zobowiza offsetowych AgustyWestland wPolsce
opiewajcych na miliardy euro. Poza polskimi podmiotami, wwywizanie si zzawartej z polskim Ministerstwem Obrony
Narodowej umowy, byoby zaangaowanych
take 25 zagranicznych przedsibiorstw.

5 lat inwestycji AgustaWestland

Uroczysto podpisania umowy daa okazj, by zobaczy codzienne funkcjonowanie PZL-widnik. Dotd sztandarowym
modelem widnickich zakadw, bdcym

najliczniej eksploatowanym wWojsku Polskim wiropatem, jest W-3 Sok. Jeeli doliczy do tego 64 wiekowych Mi-2 oraz 24
najnowszych SW-4 Puszczyk, wida, e bez
konstrukcji ze widnika, Siy Zbrojne RP
pozostayby zgarstk migowcw wyprodukowanych albo jeszcze wZSRR lub wFederacji Rosyjskiej, ktra zpowodu trudnej
polskiej polityki zagranicznej przestaa by
rdem dostaw dobrych maszyn wkonkurencyjnych cenach. PZL-widnik jest
obecnie jedynym krajowym producentem
idostawc migowcw wojskowych. Przeprowadza take ich modernizacj, zczego
korzystaj rwnie klienci zagraniczni.
Adziki technologicznemu wsparciu Agu-

Moment podpisania porozumienia, od lewej: Jan Pitowski (WZL Nr 1), Ryszard Orowski (WZL Nr 2), Mieczysaw
Majewski (PZL-widnik), Daniele Romiti (AW), Andrzej
Arczewski (FB Radom), Wojciech Gruszecki (ZMT) [Fot.
PZL-widnik]

W-3A Sok Si Powietrznych Republiki Czeskiej wwersji poszukiwawczo-ratowniczej [Fot. Jan Kouba/Ministerstvo
obrany esk republiky]

styWestland bierze udzia wpracach nad

maszynami kolejnych generacji inowych
rozwiza konstrukcyjnych, czerpicych
take z myli naukowo-technicznej PZL-widnik, czego przykadem jest program
migowca bezzaogowego/opcjonalnie pilotowanego Solo RUAS/OPH rozwijanego
na bazie SW-4. Podczas wizyty wwidniku, Solo by wzakadzie wtrakcie montau
nowych systemw awionicznych, rwnie
radiolokacyjnych, potrzebnych w lotach
bezzaogowych. Wedug przyjtych zaoe SW-4 Solo bdzie gotowy na wiosn do
kolejnego cyklu prb, tym razem prowadzonych nad obszarem poligonu. Rozpoczn si
one, gdy wiosenna aura przyniesie popraw
warunkw pogodowych.
W halach zakadowych PZL-widnik
mona byo te zobaczy remontowane
imodernizowane migowce rodziny W-3.
ARMIA1 (75) styczE 201531

przemys

AW189 SAR
zcertyfikatem
EASA
Faktem godnym odnotowania jest certyfikowanie przez EASA wersji SAR (Search and
Rescue) migowca AW189, co otwiera drog
do dostaw tego modelu wramach brytyjskiego
programu zwizanego zzakupem migowcw
do misji poszukiwawczo-ratunkowych.
Certyfikat AW189 obejmuje takie wyposaenie zadaniowe jak: podwjna wycigarka ratunkowa zsystemem kamer ledzcym proces
opuszczania i podcigania lin, poszukiwawcz
stacj radiolokacyjn, gowic optoelektroniczn z kanaem termowizyjnym o wysokiej
rozdzielczoci, reflektor-szperacz, zwikszon
ilo przenoszonego paliwa, systemy Flight Management System (FMS system zarzdzania
lotem) iAutomatic Flight Control System (AFCS
system automatycznej kontroli lotu) pracujce w trybie SAR, dodatkowy pulpit sterujcy
wyposaeniem zadaniowym oraz zastosowane
systemy cznoci.
AW189 w wersji SAR zosta certyfikowany
z uwzgldnieniem maksymalnej masy startowej 8600 kg, co stanowi wzrost o300 kg wporwnaniu ze standardow konfiguracj. Maksymalna prdko przelotowa migowca wynosi
287 km/godz. (155 wzw), a dziki wikszej
iloci paliwa, czas przebywania w powietrzu
wyduono do 5 godzin i40 minut, co te przekada si na zasig maksymalny wynoszcy
1111 km (600 mil morskich). atwa do adaptacji
wyposaenia wntrza kabina adunkowa oobjtoci 11,2 m3 mieci nosze w liczbie dwch
sztuk oraz sze siedzisk dla rozbitkw oraz dwa
miejsca zaogi wtylnej czci kabiny. Dostp do
niej umoliwiaj due obustronne odsuwane
drzwi. migowiec posiada take dodatkow
przestrze adunkow, np. na sprzt medyczny,
oobjtoci 2,4 m3, do ktrej jest dostp zwntrza kabiny.
AW189 spenia te najnowsze normy bezpieczestwa EASA/FAA Part 29, JAR OPS 3/EU-OPS.
Bezpieczestwo eksploatacji AW189, zwaszcza
podczas lotw nad morzem, zwiksza moliwo pracy przekadni gwnej migowca bez
smarowania przez 50 minut lotu.

Cz maszyn stanowiy poszukiwawczo-ratownicze Anakondy Marynarki Wojennej

RP. Te pi migowcw ma ju za sob
okoo 20 lat suby, dlatego ich remont jest
poczony zwyzerowaniem resursu, po ktrym migowce bd miay status nowych
maszyn. Kolejnymi etapami remontu imodernizacji jest monta nowych systemw
pokadowych, nowej hydrauliki, nowego
oprzyrzdowania, wic ze starego migowca zostaje tylko struktura kaduba. Wszystko
po to, by dostosowa maszyn do aktualnych wymaga uytkownika. Eksploatacja
migowca W-3 zakada, e taki remont jest
przewidziany dla kaduba po 3500 godzinach lotu, natomiast po 1500 godzinach
wykonuje si przegld jedynie krytycznych

32

Stanowisko do prb zmczeniowych kaduba AW149 wPZL-widnik [Fot. PZL-widnik]

elementw konstrukcji. Analogiczne okresy,

jak wprzypadku kaduba, odnosz si do napdu migowca. Obok Anakond identyczn procedur przechodz migowce W-3
modernizowane po wersji W-3PL Guszec
obecnie najbardziej zaawansowany technicznie migowiec Wojska Polskiego. Trzy
Guszce mona byo zobaczy gotowe do
odbioru, natomiast czwarty egzemplarz
czeka jeszcze na wprowadzenie poprawek
usprawniajcych system awioniczny autorstwa ITWL. Sokoy s te produkowane na
eksport. Na linii produkcyjnej by egzemplarz zamwiony dla ugandyjskiej policji,
PZL-widnik liczy, e nie jest to jedyny
Sok dla Ugandy. Niedugo ma te ruszy
produkcja kolejnych Sokow dla klienta w Hiszpanii. Oprcz Sokow Wojska
Polskiego, wwidnik remonty imodernizacje przechodz czeskie wojskowe migowce
W-3. Jeden egzemplarz przechodzcy prby
kocowe mona byo zobaczy wwidniku.
Czesi zamwili modernizacj kilku egzemplarzy, oryginalnie wyprodukowanych jako
migowce transportowe, do wersji poszukiwawczo-ratowniczej, zczym wie si take
zmiana schematu malowania zmaskujcego
na charakterystyczny czerwono-biay.
Podobna filozofia eksploatacji co Sokow
dotyczy SW-4. Po tysicu godzin spdzonych
wpowietrzu SW-4 eksploatowane wWyszej
Szkole Oficerskiej Si Powietrznych
wDblinie wracaj do widnika na przegld
iwwczas jest oceniany stan ich konstrukcji, by ustali, czy trzeba bdzie sprawdza
kolejne, czy te moe nie ma takiej potrzeby.
Na razie przegld pierwszego egzemplarza
dbliskiego SW-4 dowid, e nic si znim
niepokojcego nie dzieje.
PZL-widnik to take produkcja.
Przybyym dziennikarzom pokazano linie

montaowe, na ktrych powstaj trzy typy

migowcw AgustaWestland, czyli AW109,
AW119 inalecy do najnowszej generacji
AW139 (migowce HH-139 15. Skrzyda
Aeronautica Militare, ARMIA 2/2014), do
ktrej naley te AW149. Warto podkreli,
e wpokazanej czci zakadw powstaje
rocznie 100 kadubw migowcw. Aco
waniejsze, wszystkie elementy kadubw montowanych na tych trzech liniach
migowcw s produkowane na miejscu
wwidniku. Prezes Majewski pokaza te
zdum kadub migowca AW189 wtrakcie montau. Jest to dziesity egzemplarz
tego modelu powstajcy w widniku, co
jest otyle istotne, e AW189 to brat bliniak wojskowego AW149, posiadajcy
identyczn podstawow struktur kaduba,
jak wprzypadku AW149. Seryjna produkcja AW149 jeszcze si nie zacza, co wynika zoczywistego faktu braku kontraktu
polskiego MON, jednak pokazuje pen
gotowo PZL-widnik do rozpoczcia
produkcji maszyn zamwionych dla polskiego wojska. W przypadku podpisania
umowy na dostawy AW149, uruchomienie
produkcji nowego migowca odbdzie si
bardzo pynnie i bez problemw, co wynika zprzygotowanej kadry oraz biecej
produkcji. Kadub AW189 jest wznacznej
czci kompozytowy. Niektre metalowe
elementy AW189 s robione we Woszech
w zakadach AgustaWestland w Brindisi,
natomiast obecnie PZL-widnik przejmuje
monta iwykonuje cao kompozytowej
belki ogonowej. Prezes Majewski wyrazi
nadziej, e do koca 2015 roku wszystkie
czci do AW189, jak jest to wprzypadku
AW139, bd wytwarzane wwidniku.
Powysze przykady dowodz, e PZLwidnik to zakad technologiczny, ktry
www.armia24.pl

Adam M. Maciejewski AgustaWestland ispki zPGZ oprzyszej wsppracy offsetowej

potrafi zrobi od najmniejszej po najwiksz
cz imetalowe, ikompozytowe. Amowa
omateriaach kompozytowych zbrojonych
wknami wglowymi, szklanymi czy aramidowymi. WPZL-widnik dziaa pena
linia produkcyjna materiaw kompozytowych od momentu wycinania poszczeglnych elementw po utwardzanie wautoklawach. Wtym roku zostanie dostarczony
nowy model autoklawu zkomor orednicy
piciu metrw, nadajcy si do produkcji
kadubw migowcw. Jak zdum podkrela Zarzd, PZL-widnik jest takim polskim
centrum kompozytowym. Winnych miejscach, gdzie wytwarza si czci kompozytowe, s one znacznie mniejsze iwtechnologii
mokrej, wpreimpregnatach.
Ale PZL-widnik to przecie nie tylko
produkcja, ale rwnie projektowanie oraz
testowanie najnowszych konstrukcji lotniczych ze stajni AgustaWestland. Oprcz ju
wspomnianego projektu Solo RUAS/OPH,
zakady wwidniku bior udzia wrozwoju
zmiennowirnikowca AW609, dla ktrego
wwidnickim zakadzie jest kompletowane stanowisko do prb zmczeniowych.
Wedug planw rusz one w pierwszych
miesicach tego roku. Od duszego czasu
na innym stanowisku takowym testom poddaje si kadub migowca AW189, ktry
poddawany jest cigym obcieniom dynamicznym symulujcym powtarzan na
okrgo sekwencj start lot ldowanie,
co ma udowodni, e kadub ma wzasadzie
nieograniczony resurs, czyli innymi sowy
kadub AW189/149 nie ma ograniczonej
liczby startw ildowa oraz nie ma ograniczonej liczby godzin. Potwierdzi to odpowiednia dokumentacja zprb przedoona
w Europejskiej Agencji Bezpieczestwa
Lotniczego (European Aviation Safety

AW189 czyli wariant AW149 dla uytkownikw cywilnych wwersji SAR [Fot. AgustaWestland]

Agency, EASA). W wojskowych maszynach nie jest to wymagane, ale przewaga

PZL-widnik bdzie polega na tym, e
struktura wojskowego AW149 te bdzie
przy okazji przebadana. Kiedy takie prby
nie byy wymagane iW-3 oraz SW-4 ich
nie przechodziy. Wcigu ostatnich kilku
lat bardzo wiele komponentw wzakresie
krytycznych elementw migowca zostao skierowanych do PZL-widnik, eby je

Stanowisko do prb zmczeniowych kaduba AW149 wPZL-widnik [Fot. PZL-widnik]

zbada, bo widnik posiada ispecjalistw,

ioprzyrzdowanie.

AW149 dla wojska igospodarki

Dyrektor Generalny AgustaWestland Daniele Romiti podkreli wswoim wystpieniu nowoczesno konstrukcji migowca
AW149, ktry zaprojektowano niemal trzy
lata temu wedle najnowszych wymaga
zgaszanych przez resorty obrony wEuropie
inie tylko. Wkonstrukcji AW149 wbardzo szerokim zakresie zastosowano (kadub,
wirniki, opaty) kompozyty. Zastosowano
take bardzo nowoczesn awionik zwywietlaczami Rockwell Collins. Jednak, co
podkreli Dyrektor Romiti, cae oprogramowanie sterujce zostao opracowane
w AgustaWestland, wic Wojsko Polskie
bdzie miao do elektroniki pokadowej
nieograniczony dostp. Bez wzgldu na to,
ointegracj jakich systemw pokadowych
(elektronika, uzbrojenie) Wojsko Polskie nie
poprosi, to bdzie miao tak moliwo.
Zwizane jest to zprzekazaniem wasnoci
intelektualnych, na co nie bd miay wpywu decyzje obcych rzdw. Ponadto ksztat
iobjto kabiny AW149 zostay dopasowane do szerokiego profilu misji. Wielozadaniowo wnajwikszej mierze od pocztku
bya zaoeniem konstruktorskim, tak by
bardzo atwa zamiana konfiguracji zjednej
ARMIA1 (75) styczE 201533

Wojsko polskie

AKTUALNOCI

migowce W-3A Sok Si Powietrznych Republiki Czeskiej podczas akcji ratunkowej po wypadku autokaru. PZL-widnik remontuje iserwisuje czeskie Sokoy. Wybrane sztuki zwersji transportowej s obecnie przerabiane na
wersj poszukiwawczo-ratownicz [Fot. prap. Jaroslav Vlcek/24.zDL Praha Kbely]

na inn bya moliwa w jak najkrtszym

czasie. Atrzeba pamita, e wedle deklaracji MON wybierany jest migowiec na
kolejne trzy dekady, ale realistycznie rzecz

biorc, moe to by maszyna na ponad 30 lat

migowce Mi-8, Mi-17 iMi-14 rozpoczy sub wWojsku Polskim odpowiednio
w1968, 1985 i1980 roku. Zatem potrzebne

PZL-widnik jako wiatowe centrum produkcji AW149 [Rys. PZL-widnik]

bd modernizacje konstrukcji wraz zupywem dekad. Generacyjna zmiana sprztu,

jak niesie ze sob konstrukcja AW149, najlepiej jest widoczna wprocedurach przegldw okresowych, zwaszcza, kiedy porwna
si je zopisanymi powyej procedurami dotyczcymi migowcw W-3 Sok. Wprzypadku AW149 remonty przeprowadza si
wedug stanu konstrukcji. Przyjmuje si, e
dany migowiec bdzie trafia do przegldu po czasie nie krtszym ni 3000 godzin.
Zaoenie jest takie, e remont wogle nie
bdzie potrzebny, bo kadub jest niemal
wcaoci kompozytowy, wic nie starzeje
si tak, jak kaduby metalowe inie ulega
korozji. Czyli przegldy bd konieczne co
najmniej dwa razy rzadziej ni wprzypadku
W-3. Pewnym wyzwaniem moe by suba nad morzem isona woda morska, ktra
powoduje przyspieszon korozj elementw
niekompozytowych.
Ale wybr AW149 ma przynie te wymierne korzyci dla polskiej gospodarki.
Jak podkrela Zarzd PZL-widnik, jest to
jedyne (formalnie) polskie przedsibiorstwo, biorce udzia wprzetargu na dostaw
70 wielozadaniowych migowcw dla Si
Zbrojnych RP. Wprzypadku wyboru migowca AW149, to wanie wPZL-widnik
powstanie wiatowe centrum produkcji
irozwoju tego migowca, zmyl oprodukcji na potrzeby Polski, jak ioprzyszych
zamwieniach eksportowych. Wie si to
zpowstaniem nowych miejsc pracy, ktrych
liczb szacuje si nawet na ponad 2000, co
zwaszcza wprzypadku Lubelszczyzny nie
jest bez znaczenia. Obecnie PZL-widnik
zatrudnia 3500 pracownikw, wtym okoo
630 inynierw. Kontrakt podniesie take znaczenie zakadw PZL-widnik wewntrz grupy AgustaWestland. Jak stwierdzi podczas spotkania Prezes Majewski:
Nikt wPolsce nie jest wstanie przedstawi
takiej oferty offsetowej, czy wsppracy przemysowej, jak PZL-widnik, ktry od 60 lat
jest zaangaowany wprodukcj, projektowanie, dostawy, badania iwsparcie klienta. My
moemy przedstawi najbardziej kompleksow ofert. Przewaga konkurencyjna PZLwidnik ioferowanego AW149 ma wynika
zfaktu, e PZL-widnik to jedyny polski
producent migowcw zunikatow zdolnoci projektowania, rozwoju iprodukcji
tych maszyn (co okrela si te angielskim
akronimem OEM od Original Equipment
Manufacturer).
n
Adam M. Maciejewski

PZL-widnik to wiarygodny patnik polskich podatkw [Rys. PZL-widnik]

34

Publicystyka dotyczca gwnie uzbrojenia wojsk ldowych

oraz przemysu obronnego. Zainteresowania obejmuj te
rol czynnika militarnego wstosunkach midzynarodowych
iteorii komunikowania masowego.

www.armia24.pl

INSTYTUT TECHNICZNY WOJSK LOTNICZYCH

ul. Ksicia Bolesawa 6, 01-494 Warszawa, skr. poczt. 96
tel.: 22 685 13 00; tel./faks: 22 685 13 13
www.itwl.pl
e-mail: poczta@itwl.pl

Prowadzimy dziaalno innowacyjn

w zakresie:
Projektowania i integracji systemw lotniczych
i logistycznych
Niezawodnoci i bezpieczestwa
Integracji systemw C4ISR
Bezzaogowych statkw/systemw powietrznych
Systemw szkolenia, w tym e-learningu
Uzbrojenia lotniczego
Infrastruktury lotniskowej i drogowej
Paliw, cieczy roboczych i smarw

Posiadamy:
Koncesj Ministerstwa Spraw Wewntrznych i Administracji
Nr B-404/2003
Natowski Kod Podmiotu Gospodarki Narodowej (NCAGE)
0481H
Wewntrzny System Kontroli Nr W-45/7/2014 w zakresie
naukowo-badawczego wspomagania eksploatacji lotniczej
techniki wojskowej
wiadectwo Bezpieczestwa Przemysowego pierwszego
stopnia: krajowe, NATO Secret, EU/UE Secret
Uprawnienia do nadawania tytuu naukowego doktora
habilitowanego

przemys

midzy Wis aNarwi

MBDA
iThales
umowy zpolskimi partnerami
Grudzie minionego roku przynis seri porozumie, ktre spki
MBDA iThales zawary zkilkoma polskimi przedsibiorstwami. Chodzi
mianowicie oInstytut Techniczny Wojsk Lotniczych, PIT-RADWAR,
Wojskowe Zakady Uzbrojenia wGrudzidzu oraz Zakady Mechaniczne Tarnw. Podpisane listy intencyjne potwierdzaj zgaszan
wczeniej gotowo MBDA iThalesa do transferu kluczowych technologii wramach realizacji kontraktu na system Wisa oraz jego dalszy
rozwj wtoku eksploatacji wWojsku Polskim.

Moment podpisywania listw intencyjnych midzy WZU aMBDA iThales, od lewej: wiceprezes MBDA ds. eksportu
Didier Philippe, prezes zarzdu idyrektor generalny WZU Zdzisaw Juchacz, wiceprezes Thales ds. strategii Jean-Philippe Hardange [Fot. MBDA]

Adam M. Maciejewski

ierwsze listy intencyjne MBDA podpisao wpoowie grudnia zInstytutem Technicznym Wojsk Lotniczych
(ITWL) i spk PIT-RADWAR. Dotycz
one moliwego transferu technologii wpostaci symulatora HWIL (Hardware In The
Loop jak na Zachodzie okrela si symulatory wykorzystujce podzespoy z prawdziwych pociskw rakietowych, w tym przypadku ukad naprowadzania). Jest to takie same
urzdzenie jak to, ktre uywao MBDA przy
rozwoju rakiet Aster 30 B1 NT iktre nadal
stanowi wyposaenie zaplecza badawczo-rozwojowego MBDA. Wraz zlistem intencyj-

36

nym podpisanym zITWL iPIT-RADWAR,

MBDA potwierdza swoje deklaracje zpoowy zeszego roku wramach pakietu transferu technologii, ktry MBDA iThales oferuj
wprogramie Wisa (wicej wMON reguluje
Wis, ARMIA 78/2014). Wykorzystywanie takiego urzdzenia wPolsce pozwolioby
nie tylko na rozwinicie przez polskie firmy
zbrojeniowe potencjau zzakresu techniki
kierowanych przeciwlotniczych pociskw rakietowych naprowadzanych radiolokacyjnie
(ito od razu wwersji zaktywnym ukadem
naprowadzania radiolokacyjnego), ale take
na uzyskanie przez Siy Zbrojne RP samodzielnoci wzakresie nowoczesnych systemw rakietowych obrony powietrznej. Wten
sposb Wojsko Polskie uzyska sposb na

Symulator HWIL
Technologia symulatora, czy szerzej stanowiska
testowego, okrelanego wjzyku angielskim HWIL
(Hardware In The Loop), umoliwia testowanie oraz
ewentualne udoskonalanie konstrukcji pocisku
rakietowego, w tym przypadku pociskw rodziny
Aster (MBDA wykorzystywaa go podczas rozwoju
pocisku Aster 30 B1 NT), dziki spenianiu trzech
podstawowych funkcji. Pierwsza znich polega na
sprawdzeniu wydajnoci logiki komputerowej pocisku rakietowego oraz oprogramowania sterujcego pociskiem wtoku prac rozwojowych nad takim
pociskiem. Druga funkcja HWIL polega na przeprowadzaniu symulacji zachowania si pocisku wlocie
wodniesieniu do zwalczanych celw ocharakterystykach zgoszonych przez uytkownika lub zamawiajcego, np. MON iSZ RP. Ostatnia trzecia funkcja
to sprawdzanie wydajnoci pocisku wodniesieniu
do rzeczywistych strzela rakietowych.
HWIL zapewnia zdolno do laboratoryjnego
symulowania dziaania ukadw naprowadzania
pocisku rakietowego Aster w trakcie zwalczania
dowolnego istniejcego typu celu, atake symulowanego wtoku takich prb, do ktrego wojsko nie
ma fizycznego dostpu. Scenariusz przechwycenia
moe by zmieniany, by zaprezentowa rne rodzaje celw, zakresy oraz wysokoci przechwyce
(odtwarzana jest caa obwiednia osigw pocisku).
Przebieg symulacji uwzgldnia pooenie stacji
ledzenia celu iwyrzutni, mechanik lotu, aerodynamik pocisku i zwalczanego celu, jak rwnie
zmiany wich wzajemnym pooeniu wprzestrzeni,
wynikajce zparametrw ukadw naprowadzania
i kierowania pocisku rakietowego od momentu
startu do trafienia celu.
Zalet HWIL jest nie tylko moliwo przeprowadzania zoonych testw, ale take ich niskie
koszty w porwnaniu z koniecznoci prawdziwych odpale pociskw, zwaszcza w poczeniu
z pniejszym wprowadzaniem niezbdnych
poprawek w konstrukcji i parametrach samego
pocisku. Przeprowadzane testy mona powtarza
wielokrotnie. Na dodatek korzyci ze stosowania
tego symulatora wynikaj rwnie zsymulowania
zachowania ewentualnych celw, ktrych koszt
(jak iwspomnian fizyczn dostpno) te trzeba
uwzgldni w przypadku prawdziwych odpale
poligonowych.
Wskad stanowiska testowego wchodzi nonik
ukadu naprowadzania pocisku, ktry zapewnia
sprawdzenie zachowania elektroniki wzakresie si
iprzyspiesze, jakim poddawany jest pocisk po odpaleniu wtrakcie lotu do celu. Natomiast inna cz
stanowiska suy do symulowania celu widzianego
przez ukad naprowadzania pocisku (moe to by
wicej ni jeden cel jednoczenie). Oczywicie sterowanie caym symulatorem HWIL jest komputerowe iodbywa si wczasie rzeczywistym.

ocen skutecznoci eksploatowanego sprztu

przeznaczonego do obrony przeciwlotniczej
iprzeciwrakietowej. Polski przemys wtym
czasie doczy do grona pastw pracujcych
nad pociskami rakietowymi do zwalczania
celw powietrznych, uzyska dostp do nowoczesnych radiolokacyjnych aktywnych
ukadw naprowadzania takich pociskw
wraz zoprogramowaniem sterujcym, atake patrzc wszerszej perspektywie wpisze
polskie spki wpejza najnowoczeniejszego
(zachodnio)europejskiego przemysu obronwww.armia24.pl

Fragment stanowiska technologii symulacyjnej HIWL [Fot. MBDA]

nego poprzez nawizanie staej wsppracy

ztakimi potentatami jak MBDA iThales. Dotyczy to zarwno ITWL, jak iPIT-RADWAR,
ktre wprzypadku decyzji MON owyborze
systemu SAMP/T uzbrojonym w pociski
Aster 30 B1 NT, rozpoczn penoskalow
wspprac zMBDA wobszarze rozwoju pociskw oraz narzdzi symulacyjnych, takich
jak HWIL. Wten sposb PIT-RADWAR zyska take bardzo wydajne narzdzie wspomagajce ocen rozwiza przyszego polskiego
systemu obrony powietrznej.
Kolejne dwa listy intencyjne owsppracy, MBDA iThales podpisa zWojskowymi
Zakadami Uzbrojenia (WZU) zGrudzidza
wobecnoci przedstawicieli wadz Republiki
Francuskiej. Pierwszy zdokumentw zakada
przekazanie WZU produkcji wyrzutni pociskw rakietowych Aster 30 B1 iB1 NT wraz
zutworzeniem wPolsce linii montau kocowego. Zakady zGrudzidza razem zsieci
poddostawcw bd wytwarza wyrzutnie
pociskw Aster ipojazdy transportowo-zaadowcze systemu SAMP/T, anastpnie bd
zajmowa si serwisowaniem i biecym
wsparciem eksploatacyjnym, wtym szkoleniowym wcaym przewidzianym okresie
ycia systemw SAMP/T podczas ich uytkowaniu wWojsku Polskim. Wraz zdalszym
technicznym rozwojem systemu SAMP/T
ipociskw rakietowych Aster 30, WZU bd
take bra udzia wtechnicznej ewolucji konstrukcji wspomnianych wyrzutni.

Natomiast drugi zpodpisanych listw dotyczy przekazania WZU uprawnie na zarzdzanie systemem wsparcia logistycznego
(Integrated Logistic Support, ILS) na rynku
polskim caego systemu wdroonego do Si
Zbrojnych RP wwyniku programu Wisa.
WZU bd take odpowiada za monta, integracj iutrzymanie wszystkich pomocniczych pojazdw przyszego systemu Wisa.
Wtrakcie spotkania zmediami pojawio si kluczowe pytanie odecyzje, jakimi

kierowa si zarzd WZU spki dotd

wsppracujcej z koncernem Raytheon
ipoprzez pryzmat tych kontaktw postrzeganej na rynku krajowym podejmujc
decyzj orozwiniciu wsppracy zeuropejskimi oferentami w programie Wisa.
Reprezentujcy MBDA wiceprezes MBDA
ds. eksportu Didier Philippe stwierdzi, e
z punktu widzenia MBDA najwaniejsza
wzoonej ofercie bya oczywicie jako
i rozmiar zaproponowanej wsppracy

Wiceprezes MBDA ds. eksportu Didier Philippe oraz czonek zarzdu, dyrektor ds. bada i rozwoju PIT-RADWAR Jerzy
Miosz podpisuj kolejny list intencyjny o wsppracy [Fot. MBDA]
ARMIA1 (75) styczE 201537

przemys
powodw. Po pierwsze udao skompletowa
si zesp, zyskujc bardzo cennego partnera wpostaci WZU. Drugi powd jest taki,
e wPolsce musi zosta stworzona koncepcja logistyki dla programu Wisa, systemu
SAMP/T ijego wersji rozwojowych, ktre
speni oczekiwania SZ RP. Dziaanie to rozpoczyna si ju od wczesnego etapu, ktrym
jest konstruowanie systemu ijest to bardzo
wane dla Thalesa iMBDA, aby posiada
wPolsce najbardziej kompetentnych partnerw kojarzonych zich ofert. Przedstawiajc
trzeci powd wiceprezes Hardange powiedzia: Jestemy gboko przekonani, e
potrzebujemy silnego polskiego przemysu
obronnego wEuropie, aprogram Wisa jest
tutaj dla nas du szans, aby zwikszy lub
stworzy powizania zpolskim przemysem
obronnym. Ztego powodu tworzymy przyszociowe sojusze na rynkach obronnych ze
stron polsk.
Firma MBDA podpisaa rwnie list
intencyjny z Zakadami Mechanicznymi
Tarnw okrelajcy zakres przyszej wsppracy wramach produkcji sprztu do transportu iprzechowywania pociskw rakieton
wych systemu Wisa. 
Adam M. Maciejewski
Publicystyka dotyczca gwnie uzbrojenia wojsk ldowych
oraz przemysu obronnego. Zainteresowania obejmuj te
rol czynnika militarnego wstosunkach midzynarodowych
iteorii komunikowania masowego.

MEADS Intl.
wprogramie Narew

Dyrektor ITWL prof. dr hab. in. Ryszard Szczepanik oraz wiceprezes MBDA ds. eksportu Didier Philippe [Fot. MBDA]

izpewnoci te kluczowe elementy wpyny na decyzj Zarzdu WZU, gdy umowa

otwiera drog do dugofalowej wsppracy.
Dyrektor ds. systemw uzbrojenia wMBDA
Jean Luc Hollette doda, e intencj MBDA
jest utworzenie centrum serwisowego
iwsparcia eksploatacyjnego wPolsce iWZU
moe odegra tutaj kluczow rol wzakresie
wsparcia caego cyklu ycia proponowanego przez Thales iMBDA systemu. Prezes
WZU Zdzisaw Juchacz powiedzia, e
podjta decyzja owsppracy jest dobrym
posuniciem na obecnym etapie: WZU jest
jak najbardziej powoane do tego, by mogo
zarzdza caa logistyk, utrzymaniem tego
typu sprztu wczasie jego caej eksploatacji

38

iby mie najlepszy kontakt zwojskiem. Ze

wzgldu na potencja grudzidzkich zakadw, zaproponowana umowa jest optymalna
dla kadej ze stron. Aambicje WZU sigaj
jeszcze dalej, tym bardziej, e WZU obecnie realizuje kontrakty zRAF, Bundeswehr,
jak rwnie zUSAF wzakresie walki radioelektronicznej, awkwestii poradzieckich
przeciwlotniczych systemw rakietowych nie
ma lepszych od nas na wiecie, ajak wejdzie
wycie kontrakt [na SAMP/T wybranego
wprogramie Wisa red.], te nie bdzie
lepszych na wiecie od nas.
Wiceprezes Thales ds. strategii JeanPhilippe Hardange podkreli, e podpisane
porozumienie jest wane ztrzech gwnych

Koniec roku przynis take informacj o zgoszeniu przez MEADS International swojego
udziau w rywalizacji na zestaw przeciwlotniczy/
przeciwrakietowy krtkiego zasigu wramach programu Narew. Konsorcjum zostao zaproszone do
udziau w dialogu technicznym z Inspektoratem
Uzbrojenia, ktrego rozpoczcie zaplanowano na
pocztek 2015 r. Zalet Rozszerzonego Systemu
Obrony Powietrznej redniego Zasigu MEADS,
oferowanego Polsce take w ramach programu
Wisa, ma by przede wszystkim jego otwarta architektura umoliwiajca realizacj zasady plug-and-fight. Wzaoeniach konstruktorw systemu
stacje radiolokacyjne MFCR iSuR systemu MEADS
maj uniwersalne parametry, ktre jednoczenie
speniaj wymogi stawiane zarwno wprogramie
Wisa, jak iNarew. Oznaczaoby to, e Wojsko Polskie
mogoby realizowa te same zadania za pomoc
mniejszej liczby radiolokatorw w obydwu warstwach obrony plot./prak., a otwarta architektura
umoliwiaaby bezproblemow integracj dwch
rnych typw pociskw rakietowych dopasowanych do programu Wisa (pocisk MSE) iNarew (tutaj
wybr efektora pozostaje spraw otart). Obecnie dwaj rzdowi uczestnicy MEADS Intl., Wochy
iNiemcy, zapowiedziay lepsz koordynacj wsppracy, ktrej celem ma by zakup systemu MEADS
dla obu tych pastw.

www.armia24.pl

na ldzie

INYNIERYJNE ZABEZPIECZENIE POLA WALKI

MID podczas prac ziemnych przy uyciu lemiesza wroli

spycharki. Ztyu kaduba wida skrzyni, wktrej ley
yka koparkowa [Fot. Archiwum 17. WBZ]

Czogi saperskie
made in Poland

Przebieg ostatnich konfliktw zbrojnych niezbicie dowodzi orosncym znaczeniu inynieryjnego zabezpieczenia dziaa bojowych. Wwielu przypadkach decyduje ono owykonaniu zada bojowych przez
wojska ldowe. Zabezpieczenie inynieryjne obejmuje swym zakresem wiele rnorodnych przedsiwzi, midzy innymi rozbudow fortyfikacyjn, wykonywanie przej wzaporach, zabezpieczenie
inynieryjno-drogowe itd. Aby umoliwi wykonanie tych zada, od wielu lat buduje si specjalistyczne
maszyny inynieryjne nazywane czogami saperskimi lub uniwersalnymi maszynami inynieryjnymi
(UMI). Priorytetowym zadaniem tych maszyn jest zapewnienie swobodnego manewru oraz szybkiego
tempa dziaa wasnym wojskom, atake zwikszenie trwaoci obrony. Wpoprzednim numerze ARMII
pokrtce przybliony zosta pojazd specjalistyczny Wisent bazujcy na podwoziu czogu Leopard, wystawiony na MSPO 2014 pod nazw WZT-BPz (PL) wsplnie przez jego producenta, czyli Flensburger
Fahrzeugbau Gesellschaft, oraz Zakady Mechaniczne Bumar-abdy. Wisent moe peni funkcj wozu
zabezpieczenia technicznego lub czogu saperskiego do prac inynieryjnych. Wisent sygnalizuje te, e
wraz zpojawieniem si czogw Leopard 2 wWojsku Polskim, potrzebne bd maszyny specjalistyczne
na podwoziu niemieckich czogw. Dotychczas taki sprzt, podobnie jak same czogi, dostarczany by
przez polski przemys zbrojeniowy. Oto przegld czogw saperskich skonstruowanych wPolsce.
40

www.armia24.pl

Jerzy Garstka

nogo rozwiza konstrukcyjnych wielozadaniowych maszyn

inynieryjnych (bazujcych na
podwoziach czogw, wozw ewakuacyjnych ipodwoziach specjalnych) oraz rnorodno ich specjalistycznego wyposaenia utrudnia obecnie wytyczenie linii
rozgraniczenia midzy typowymi czogami
saperskimi ainnymi uniwersalnymi maszynami inynieryjnymi. Przegld dostpnej
literatury wiatowej pozwala na stwierdzenie, e na wyposaeniu wspczesnych armii
wiata nie ma jeszcze takiego czogu saperskiego, ktry byby wyposaony w pen
gam oprzyrzdowania inynieryjnego zapewniajcego wykonanie wszystkich zada
stawianych wojskom inynieryjnym.

Polski czog saperski Klon

Projekt koncepcyjny pierwszego polskiego czogu saperskiego okryptonimie Klon

opracowano wlatach 19671968 wWojskowym Instytucie Techniki Inynieryjnej. Nie
sdzono wwczas, e trzeba bdzie czeka a
12 lat, aby powsta pierwszy prototyp czogu
iby mona byo sprawdzi jego moliwoci funkcjonalne. Zgodnie z Jednolitymi
Wymaganiami Taktyczno-Technicznymi
(JWTT) Wojsko Polskie miao otrzyma
silnie opancerzon oraz wszechstronn ma-

Czog saperski B-72 Klon na podwoziu T-55. Ztyu kaduba wida zaoone dwa pojemniki-wyrzutnie P-WD zadunkami wyduonymi [Fot. OBRUM]

szyn do prac inynieryjnych isaperskich.

Czog saperski Klon bazujcy na podwoziu
czogu T-55 mia zapeni istniejc luk
wwyposaeniu technicznym wojsk ldowych iby podstawowym orem oddziaw zabezpieczenia ruchu (OZR).

Dane taktyczno-techniczne Klona

Przy masie ok. 35 t iwymiarach: dugo

(ze zoonym manipulatorem) 6,5 m, wysoko 3 m iszeroko 3,25 m, pojazd
mg rozwija prdko maksymaln do 50
km/h dziki dwunastocylindrowemu silnikowi wysokoprnemu W-55W omocy 441
kW. Zasig jazdy nie przekracza 450 km, za

pojazd mg pokonywa brody ogbokoci

do 1,4 m, rowy oszerokoci 2,7 m icianki
pionowe owysokoci 0,8 m. Uzbrojenie Klona stanowiy: wkm kal. 12,7 mm, wyrzutnie
granatw dymnych idwa pojemniki wyrzutnie P-WD zadunkami wyduonymi
rozminowania WD 100/5000.

Historia tworzenia
icharakterystyka Klona

WKlonie (inne oznaczenie B-72) zastosowano wiele elementw czogu T-55A, podzespoy wozu zabezpieczenia technicznego
WZT-2 oraz mostu towarzyszcego BLG-67.
Gwnym wykonawc Klona zosta Zakad

Zblienie na urzdzenie spycharkowe wpooeniu roboczym. Pojazd ten naley do 5. Kresowego batalionu saperw [Fot. Archiwum 17. WBZ]

ARMIA1 (75) styczE 201541

na ldzie
Produkcji Dowiadczalnej w Gliwicach,
ktry w1976r. przeksztacono wOrodek
Badawczo-Rozwojowy Urzdze Mechanicznych (OBRUM). Wkocu 1971 roku
zakoczono projekt wstpny pojazdu odpowiadajcy JWTT przygotowanym przez
Szefostwo Wojsk Inynieryjnych iSzefostwo
Suby Czogowo-Samochodowej. Projekt
Klona, majcego suy do prac inynieryjnych na polu walki, ujto wCentralnym
Planie Badawczo-Rozwojowym na lata
19711975. Model funkcjonowania pojazdu
do bada zakadowych wykonano w1974r.,
awnastpnym roku pierwszy prototyp modyfikowanego wielokrotnie Klona.
Prace badawcze zKlonem pocztkowo
prowadzono wlatach 19761979 wkrajowych placwkach naukowo-badawczych
(WITU, WIChiR, WITPiS oraz wWITI).
Wkocowym efekcie, przy cigych przerwach wbadaniach iwielu zmianach konstrukcyjnych, projekt Klona skierowano do
bada wojskowych. Wbadaniach uyto trzy
egzemplarze kompletnych pojazdw wramach partii prbnej. Te wielofunkcyjne maszyny wyposaono wurzdzenia robocze:
lemiesz spycharkowy amany czoowo-skonie, manipulator teleskopowy (mg by
wyposaony wchwytak, yk koparkow

lub wierto) iwcigark linow (zWZT-2).

Prace badawcze trway do koca 1983 r.
Prowadzono je na terenie poligonu jednostki wojskowej wGliwicach oraz wOBRUM.
Wedug zaoe czog saperski Klon
z czteroosobow obsug mia wsppracowa zpododdziaami wojsk pancernych
izmechanizowanych. Jego podstawowymi
zadaniami miay by: torowanie przej wrejonach masowych zniszcze izawaw, torowanie przej wzaporach (minowych, zdrutu kolczastego, palisad przeciwczogowych
itp.), prace fortyfikacyjne (budowa schronw
iukry, okopywanie pojazdw isprztu itd.),
niszczenie obiektw drogowych czy wykonywanie przej przez rowy przeciwczogowe,
skarpy, leje bombowe ibarykady.
Szczeglnie wane byo dla pododdziaw
pancernych pokonywanie zapr minowych
przez wykonywanie wnich przej wolnych
od min. Suy temu miay adunki wyduone rozminowania WD 100/5000 umieszczone wdwch pojemnikach wyrzutniach
P-WD posadowionych z tyu pojazdu.
Pojedynczy pojemnik skada si z: kaduba,
pokrywy iinstalacji elektrycznej. Kadub
ma konstrukcj zoon ze szkieletu metalowego zwewntrznym poszyciem zblachy
stalowej. Od gry jest przykryty pokryw,

MID podczas transportu kolej, wida zaoone dodatkowe zewntrzne zbiorniki paliwa, typowe te dla czogw T-72
[Fot. Archiwum 2. Stargardzkiego batalionu saperw]

MID podczas szkoleniowego odkaania pojazdw [Fot. Archiwum 2. Stargardzkiego batalionu saperw]

42

pod ktr podwiesza si silnik rakietowy

na paliwo stae. Otwieranie pokrywy jest
wymuszone, a utrzymanie jej w pooeniu zamknitym gwarantuje odpowiednio
skonstruowany zamek. Ukady elektryczne
pojemnika maj blokady, ktre uniemoliwiaj np. odpalenie silnika przed otwarciem pokrywy. Wzalenoci od potrzeby
zbokw pojemnika mona montowa pyty
osonowe przed ogniem zbroni strzeleckiej.
Sam adunek WD skada si zsilnika rakietowego, elastycznego adunku elaborowanego plastycznym materiaem wybuchowym ojednostkowej masie 5kg/m (5 y)
oraz zapalnika mechanicznego nacigowego
dziaania. Opracowano go wWITI w1969r.
adunkiem bojowym WD 100/5000 mona wykonywa przejcie na ldzie oszerokoci 45 m idugoci 100 m (wwersji zmodernizowanej w1995r. 110 m).
Przecigajce si prace konstrukcyjno-badawcze nad Klonem i rosnce tempo
natarcia wojsk pancernych wymusiy konieczno opracowania nowych rozwiza
wzakresie wykonywania przej wpolach
minowych. Itakim wanie rozwizaniem
byo wprowadzenie do wojsk ldowych tzw.
czogw torujcych. Pocztkowo byy to
czogi T-55A wyposaone wkoleinowe tray
wykopowe KMT-4 idwa pojemniki wyrzutnie P-WD zadunkami WD, pniej
czogi T-72 ztraami wykopowymi KMT-6
iP-WD. Kady czog torujcy wyposaono we wsporniki oraz instalacj elektryczn do sterowania obwodami strzaowymi
(wykonawczymi) pojemnikw wyrzutni
P-WD (otwieranie pokrywy, odpalanie silnika rakietowego, zrzucanie pustych pojemnikw). Wszystkie te czynnoci wykonuje
mechanik-kierowca, przy czym czny czas
ich wykonania jest bardzo krtki (1520 s).
Przed odstrzeleniem adunku czog musi si
zatrzyma. Po odstrzeleniu adunkw puste
pojemniki s zrzucane zczogu, ktry odzyskuje wwczas pene wasnoci bojowe.
Badania kwalifikacyjne Klona wykazay
wiele niedostatkw konstrukcji. Wocenie
ekspertw wojskowych pojazd by za skomplikowany iza drogi. Ponadto uznano, e
wykonawca nie ma moliwoci zaprojektowania wyrobu zgodnie zwymaganiami taktyczno-technicznymi opracowanymi przez
wojsko. Kontynuowanie bada iprac doskonalcych konstrukcj Klona zwikszyoby
znacznie koszty przedsiwzicia. Dalsze
prace nad Klonem uznano za bezcelowe.
O decyzji zakoczenia programu Klon
zawayo te to, e bazowa on na podwoziu
czogu T-55 (WZT-2), awpocztkach lat 80.
ubiegego wieku rozpoczto ju wGliwicach
produkcj czogw T-72. Decyzj MON projekt Klon zosta zamknity w1984r., ale cz
www.armia24.pl

Jerzy Garstka Czogi saperskie made in Poland

Zblienie na chwytak szczkowy [Fot. chor. Rafa Mniedo]

MID wniedoszym wariancie afgaskim eksploatowany przez 1. Brzeski Puk Saperw. Oson strzelca przygotoway
4. Okrgowe Warsztaty Techniczne wurawicy [Fot. chor. Rafa Mniedo]

dowiadcze z bada wykorzystano przy

opracowywaniu maszyny inynieryjno-drogowej MID (inaczej pojazdu Bizon-S).
Ostatni, poprawion wersj prototypow, przekazano do muzeum sprztu saperskiego we Wrocawiu. Zdoby on saw
jednak, jeszcze zanim zosta eksponatem.
Widzieli go w telewizji zapewne wszyscy
doroli wwczas Polacy.
9 grudnia 1980 roku niedaleko miejscowoci Karlino nastpia potna erupcja
ropy igazu ziemnego. Sup ognia buchn na
wysoko prawie 130 metrw. Temperatura
poncego szybu Daszewo sigaa 900
Celsjusza. Po wielu bezowocnych prbach
ugaszenia poaru o pomoc poproszono
wojsko. Na miejsce cignito artylerzystw
oraz prototypowy saperski czog. Wostat-

niej fazie akcji za pomoc Klona usunito

fragmenty zniszczonej wiey wiertniczej.
Nastpnie do usunicia prewentera izgaszenia pomienia uyto armatohaubicy kalibru 152 milimetry. Strza artylerzystw by
celny. Pomie zgas.

Maszyna inynieryjno-drogowa
MID przeznaczenie ihistoria

Maszyna Inynieryjno-Drogowa MID (Bizon-S) powstaa na podwoziu wozu zabezpieczenia technicznego WZT-3 iposiada
analogiczny ukad kaduba. Pojazd jest
przystosowany do pracy wwarunkach stycznoci zprzeciwnikiem, wniedogodnych warunkach terenowych imeteorologicznych.
Pozwala realizowa zabezpieczenie inynieryjne wojsk w rnym terenie, w tym

zurbanizowanym, na obszarach skaonych

broni masowego raenia, wstrefie masowych zniszcze powstaych na skutek uycia broni jdrowej ikonwencjonalnej oraz
wrejonach klsk ywioowych. Wyposaenie specjalistyczne umoliwia prowadzenie prac wzakresie: zabezpieczenia ruchu
wojsk, prac ziemnych (np. przy wykonywaniu przepraw, zasypywania lejw, przygotowanie ukry dla sprztu ipojazdw), prac
ratunkowo-ewakuacyjnych, wykonywania
zapr niewybuchowych, mechanicznych
prac przeadunkowych, wycigania iholowania niesprawnych pojazdw bojowych.
Jednoczenie pojazd nie straci cech pojazdu
holowniczego inaprawczego dla czogw.
Wstpne zaoenia taktyczno-techniczne
pojazdu MID opracowa wpoowie lat 80.
XX w. Wojskowy Instytut Techniki Pancernej
iSamochodowej zSulejwka. Prace projektowe rozpoczto w1988r. wOrodku Badawczo-Rozwojowym Urzdze Mechanicznych
wGliwicach. Prototyp wykonano w1991r.,
wnastpnych latach przeprowadzono prby fabryczne i wojskowe. Produkcj MID
rozpoczto pod koniec ubiegego stulecia
w OBRUM Gliwice. Pomimo pozytywnej opinii zprb pierwszy egzemplarz WP
otrzymao dopiero w 2000 r. Zwizane to
byo zniskimi nakadami na modernizacj
techniczn iwysokim kosztem niskoseryjnej
produkcji. Do 2005r. jednostki inynieryjARMIA1 (75) styczE 201543

na ldzie
nie przy wyczonym silniku. Do obserwacji
otoczenia uywane s standardowe, znane
zczogu T-72, przyrzdy wpostaci: peryskopw dziennych typu TNPO-160, TNPO-168W (kierowcy), TNP-165A iTNPA-65.
Wwarunkach nocnych stosowane s noktowizory aktywne typu TKN-3 iTWNE-4B lub polskie urzdzenia pasywne typu
POD-72 (dowdcy) i PNK-72 Radomka
(kierowcy). Silnik napdowy wyposaony
jest wtermiczny agregat dymotwrczy.

rodki cznoci iuzbrojenie MID-M

Praca zuyciem chwytaka szczkowego [Fot. chor. Rafa Mniedo]

rodki cznoci dla picioosobowej zaogi

(2+3) to radiostacja R173 zodbiornikiem
R-173P itelefonem wewntrznym R-124 lub
R-174, wnowszych pojazdach MID-M jest
to radiostacja typu RRC-9500 oraz cyfrowy
system cznoci wewntrznej Fonet zWB
Electronics.
Uzbrojenie MID-a stanowi: wkm kal.
12,7108 mm (lub WKM-B NATO-wskiego
kalibru 12,799 mm) z240 sztukami amunicji, celownik kolimatorowy optyczny K10T.
Dodatkowo w wyposaeniu znajduje si
granatnik przeciwpancerny RPG-7, pistolet sygnaowy wz. 78, bro osobista zaogi.
Zprzodu wozu zamocowane jest 12 wyrzutni granatw dymnych typu 902A kalibru
81mm. Dodatkowo maszyna posiada przyrzd rozpoznania skae (GO-27 lub Tafios).

Wyposaenie specjalistyczne MID-M:

Malezyjski MID-M wtrakcie uycia lemiesza jako urzdzenia traujcego [Fot. OBRUM]

no-saperskie otrzymay siedem sztuk MID.

Wramach planw wieloletnich stan posiadania mia zwikszy si okilka sztuk. Wchwili obecnej wz zabezpieczenia technicznego
WZT-3, maszyna inynieryjno-drogowa
MID imost towarzyszcy PMC-90 stanowi
rodzin wozw zabezpieczenia do wsppracy zczogami rodziny T-72. Wszystkie te
wozy s eksportowane. Najnowoczeniejsza
wersja maszyny inynieryjno-drogowej
MID-M zostaa sprzedana Siom Zbrojnym
Malezji m.in. razem zPT-91M iWZT-3.

Dane taktyczno-techniczne MID-M

Przy masie bojowej 4446 t iwymiarach:

dugoci 8,3 m, szerokoci 3,6 m (4,2 m zlemieszem) iwysokoci 2,7 m pojazd moe
rozwija prdko do 60 km/h dziki silnikowi wysokoprnemu W-46-6 omocy 574
kW (moc jednostkowa 13,3 kW/t). Zasig
jazdy (przy 520-litrowym zbiorniku pali-

44

wa) nie przekracza 650 km, przy nacisku

jednostkowym na grunt 0,09 MPa. MID-M
moe pokonywa rowy o szerokoci do
2,8 m, ciany owysokoci do 0,7 m, brody
ogbokoci 1,2 m (bez przygotowania) i5
m na szerokoci 1 km zprzygotowaniem.
Dopuszczalny kt podjazdu wynosi do 30,
wzniesienia opochyleniu do 23.

Konstrukcja MID

Kadub spawany zblach stalowych, opancerzenie chroni przed pociskami z broni

strzeleckiej iodamkami pociskw artyleryjskich. Ukad przedziaw pojazdu typowo
czogowy, zprzodu przedzia zaogowy, na
rodku adunkowy ispecjalistyczny, ztyu
przedzia napdowy. Z przodu kaduba
mocowany jest lemiesz, azboku kaduba
znajduje si wysignik-manipulator. MID
posiada generator spalinowy umoliwiajcy
prac zosprztem specjalistycznym ispawa-

Wysignik-manipulator (maksymalna wysoko ramienia 7,75 m, dugo maksymalna

7,94 m, dugo minimalna 5,94 m, kt pracy
wpoziomie: 240, wpionie od 55 do +60,
prdko obrotu 240/7s). Moliwe jest sterowanie wysignikiem zprzenonego pulpitu.
Wymiennym sprztem wysignika s:
yka koparkowa opojemnoci 0,96 m3
iszerokoci 0,92 m,
chwytak szczkowy o maksymalnym
rozwarciu 1 m iudwigu 3 t oraz zb zrywaka odugoci 0,45 m,
zawiesie linowe oudwigu 7 t,
urzdzenie spycharkowe: szeroko lemiesza 4,2 m, wysoko 0,9 m,
wcigarka gwna odugoci liny 200
m iucigu 900 kN (prdko wydawania
inawijania 0,3/0,7 m/s),
wcigarka pomocnicza odugoci liny
400 m iucigu 20 kN (prdko wydawania
inawijania 0,71 m/s),
urzdzenia spawalnicze,
przetwornica napicia.

Afgaskie MID-y

Decyzja oafganizacji dwch zdziesiciu

uywanych przez naszych saperw pojazdw inynieryjno-drogowych MID zapada
w2008 roku. Szefostwo Inynierii Wojskowww.armia24.pl

Jerzy Garstka Czogi saperskie made in Poland

Stanowisko kierowcy MID-M to jeden zelementw rnicych t wersj od polskich

MID-w, co wynika zinnego ukadu przeniesienia mocy [Fot. OBRUM]

wej SGWP wytypowao je do ewentualnego

uycia przez polski kontyngent wojskowy
ze wzgldu na du odporno na ostrza
oraz moliwo prowadzenia prac inynieryjnych przez zaogi bez wychodzenia na
zewntrz. Za pomoc wysignika zmanipulatorem operatorzy MID-w mog podejmowa oraz przemieszcza podejrzane
przedmioty iurzdzenia, bdc pod oson
pancerza maszyny. Przydayby si wic takie

Stanowisko sterowania wysignikiem-manipulatorem zamontowane na MID-M [Fot.

OBRUM]

maszyny nie tylko podczas rozbudowy fortyfikacyjnej baz czy naprawy drg wGhazni, lecz take do usuwania wykrytych min
puapek.
Modernizacj MID wykonali konstruktorzy i pracownicy Orodka BadawczoRozwojowego Urzdze Mechanicznych
OBRUM w Gliwicach. Wprowadzajc
ulepszenia, nie naruszyli dotychczasowej
struktury MID.

Oba wytypowane do uycia wAfganistanie

czogi inynieryjne zostay wyposaone w:
system wizyjny, klimatyzacj, agregat prdotwrczy ioson strzelca wielkokalibrowego
karabinu maszynowego WKM-B. T ostatni wykonay cztery Okrgowe Warsztaty
Techniczne wurawicy.
System wizyjny zapewnia obserwacj
pola pracy wysignika maszyny oraz terenu
ztyu pojazdu. Stanowi go trzy kamery poczone zterminalem LCD zamontowanym
na obudowie wycigarki pomocniczej we
wntrzu MID, pozwalajc take nagrywa
iodtwarza czynnoci operatora wysignika. Dwie kamery zreflektorami dowietlajcymi umieszczono na czonach wysignika
wysuwnym (kamera wskoktna) istaym
(kamera szerokoktna). Tyln psfer zaoga moe obserwowa dziki kamerze sprzonej zreflektorem, zamontowanej ztyu
pojazdu. Urzdzenie klimatyzacyjne rozprowadza powietrze przewodami wokolice
stanowisk poszczeglnych czonkw zaogi.
Steruje nim kierowca-mechanik zpulpitu
zamontowanego obok tablicy wskanikw.
Tak zmodernizowane MID-y nie opuciy
jednak kraju, przypuszczalnie ze wzgldu na
plany zakupw MON, wktrych przewidywano pozyskanie dwch zestaww oczyszczania drg RCP (Road Clearing Patrol),
zoonych z szeciu pojazdw z wieloma
saperskimi urzdzeniami kady (szerzej
ARMIA 4/2013). 
n

Jerzy Garstka

Wysignik-manipulator zzaoon yk koparkow [Fot. OBRUM]

Dr in., ppk wstanie spoczynku, absolwent WAT wWarszawie.

Prac doktorsk obroni w1978 r. na Wydziale Mechanicznym
Politechniki Wrocawskiej. By szefem sub technicznych 21.
batalionu saperw oraz kierownikiem pracowni minowania
iOrodka Naukowej Informacji Wojskowej wWojskowym
Instytucie Techniki Inynieryjnej. Laureat Buzdyganw 2007
wkategorii Publicysta Roku.

ARMIA1 (75) styczE 201545

wpowietrzu

46

wielozadaniowe migowce morskie XXI wieku

www.armia24.pl

Gian Carlo Vecchi 5 Gruppo Elicotteri pierwsze migowce SH90

Spdzilimy dwa dni wbazie
lotniczej Luni nalecej do Marina Militare (Woska Marynarka Wojenna), obserwujc proces wdraania najnowszych
migowcw SH90 (oznaczenie
NH90 we Woskiej Marynarce
Wojennej red.) i zwizany
z tym proces intensywnego
szkolenia, ktry prowadzono
wkolejnych dniach inocach.
Gian Carlo Vecchi

5 Gruppo
Elicotteri

pierwsze
migowce SH90

rzy lata temu, kiedy dostarczono

pierwsze egzemplarze migowcw
SH90 przeznaczone dla Marina Militare, odwiedzilimy baz wLuni, wktrej
stacjonuje 5 Gruppo Elicotteri (5. Eskadra
migowcw), pierwsza jednostka majca
eksploatowa ten typ wiropatw, zapisujc
wten sposb nowy rozdzia whistorii Lotnictwa Morskiego. Wtenczas baza lotnicza
wLuni bya wrodku przygotowa przed
przybyciem nowych migowcw, ktrych
pierwsze sztuki miay by dostarczone we
wczesnej wersji, reprezentujcej poziom
MOC (Meaningful Operational Capability,
znaczca zdolno operacyjna), umoliwiajcy podjcie aktywnoci szkoleniowej.
Teraz wrcilimy do Luni (chodzi olipiec
2014 r. red.), by spotka si zdowdc
bazy lotniczej komandorem (Capitano di
Vascello) Stefano DellAlb oraz dowdc
5 Gruppo Elicotteri komandorem porucznikiem (Capitano di Fregata) Paolo
Gregorettim. Przyjcie do suby SH90 wyjania kmdr DellAlba wymusio wprowadzenie szeregu zmian winfrastrukturze bazy,
by mc naleycie uytkowa iserwisowa ten
morski migowiec, ktry technologicznie reprezentuje wszystko, co najlepsze wkonstrukcji wspczesnych wiropatw. Pierwsza seria
modyfikacji obja dwa hangary nalece do
5 Gruppo Elicotteri, dziki ktrym zaczy
one spenia standard wymagany wprzypadku nowych migowcw. Jeden zhangarw
jest uywany gwnie do obsugi aktualnie
wykorzystywanych operacyjnie maszyn, co
oznacza, e maszyny te objte s pracami obsugowymi pierwszego poziomu, natomiast
wdrugim hangarze przeprowadza si obsug
techniczn drugiego itrzeciego poziomu.
Drugi etap modyfikacji obj laboratorium
elektroniczne, co byo niezbdne, by mc
ARMIA1 (75) styczE 201547

wpowietrzu

migowce SH90 lecce wszyku. Maszyna onumerze 3-08 reprezentuje poziom FOC, co wida zzewntrz po zamontowanych owiewkach obronnych systemw radioelektronicznych, ktrych nie ma egzemplarz onumerze 3-02, bdcy jeszcze wstandardzie MOC
SH90 we wsplnym locie zEH101, zdjcie pozwala
oceni rnic wwielkoci pomidzy obydwoma
modelami migowcw

naleycie eksploatowa nowe wyposaanie

awioniczne, zwaszcza stacj hydrolokacyjn
migowca, atake obj stworzenie warsztatu materiaw kompozytowych, ktre wszerokim zakresie zastosowano wkonstrukcji
SH90. Wkocu zbudowalimy te lakierni,

48

wktrej mona malowa zarwno SH90, jak

iwiksze EH101.

Wywiad zdowdc

Spotkalimy si zkomandorem porucznikiem Paolo Gregorettim, dowdc 5 Grup-

po Elicotteri, ktry wprowadzi nas wtemat

eksploatacji nowego migowca oraz wproces przeszkolenia personelu zobsugi dotychczas posiadanych AB212 na nowe SH90.
Komandor porucznik Gregoretti, ktry jest
pilotem od 1995 r., ukoczy kurs pilota dowiadczalnego pierwszej klasy wamerykaskiej United States Naval Test Pilot School
(USNTPS) wbazie Patuxent River, ktra ley
wstanie Maryland. Na swoim koncie ma ponad 2500 godzin spdzonych wpowietrzu za
sterami rnych samolotw imigowcw,
jest pilotem oogromnym dowiadczeniu
idowiedzionych umiejtnociach, wic to
wanie jemu przydzielono zadanie zwizane zwprowadzeniem nowych maszyn do
suby. Z tego te powodu mg udzieli
odpowiedzi na nasze pytania.
G.C.V.: Mniej wicej trzy lata temu poprzedni
dowdca kmdr por Fabio Livraghi przekaza
Panu dowodzenie eskadr, ktra de facto
www.armia24.pl

Gian Carlo Vecchi 5 Gruppo Elicotteri pierwsze migowce SH90

Strzelec wyborowy korzystajcy zniskiego poziomu wibracji iwysokiej stabilnoci lotu, jak zapewnia SH90
SH90 whangarze wmacierzystej
bazie podczas prac obsugowych
bya ju wpocztkowej fazie przezbrajania si
wnowy typ migowcw, czyli SH90.

Zmiana zAB212, ktre stay si czci historii Woskiego Lotnictwa Pokadowego,

jest epokowym wydarzeniem w dziejach
5 Gruppo Elicotteri. Trzy lata temu, wraz
zwycofaniem pierwszego egzemplarza starego migowca, rozpoczlimy wprowadzanie tego nowoczesnego iskomplikowanego
migowca, jakim jest SH90. Kierowanie t
delikatn faz to dua odpowiedzialno dla
personelu eskadry, ale zarazem take przywilej irdo motywacji. Nowe wane charakterystyki migowca stanowiy podstaw dla
stworzenia nowych procedur eksploatacyjnych. SH90 zmusi nas do zmiany programw szkoleniowych, koncepcji zastosowania
migowca oraz wszelkich prac obsugowych.
Ten delikatny iwany proces trwa nadal ijest
kadego dnia na bieco udoskonalany wraz
znabieraniem przez nas coraz wikszego dowiadczenia wczasie spdzonym przez nas
whangarze, wpowietrzu iprzede wszystkim
na pokadach okrtw. Dla przykadu, SH90
moe przebywa wpowietrzu dwukrotnie

duej ni AB212, ma cakowicie inne osigi,

profilu lotu wogle nie da si porwna. Pokadowy system zadaniowy potrafi automatycznie integrowa wszystkie informacje pynce zczujnikw, anastpnie przekazywa
je poprzez cze wymiany danych zinnymi
platformami. Pokadowe systemy uzbrojenia

zdecydowanie powikszyy zasig dziaania

okrtw, zpokadw ktrych SH90 operuj.
To samo mona powiedzie o wszystkich
systemach zadaniowych. Wzakresie walki
przeciwpodwodnej, stacja hydroakustyczna przenoszona przez SH90 ma znacznie
wikszy zasig wykrywania wporwnaniu
ARMIA1 (75) styczE 201549

wpowietrzu
Tu przed startem do nocnej misji

Konsole operatorskie pokadowych systemw

zadaniowych, takich jak np. stacja radiolokacyjna
ihydroakustyczna

zmodelem stosowanym na AB212, ajej moliwoci dodatkowo uzupeniaj przenoszone

pawy radiohydroakustyczne.
Tak jak zaogi migowcw musiay zmieni swoj mentalno, rwnie obsuga
naziemna musiaa nabra nowego podejcia do wykonywania prac obsugowych.
Oficerowie techniczni oraz specjalici od
napdu iawioniki maj teraz do czynienia
zbardzo zaawansowanymi technologicznie
systemami. Kaduby wykonane zkompozytw maj mniejsz mas imniejsz skuteczn powierzchni odbicia radiolokacyjnego,
Kokpit SH90 to nowoczesna ergonomiczna awionika
oraz pikne widoki, szczeglnie gdy stacjonuje si na
wybrzeu Morza Liguryjskiego

50

www.armia24.pl

Nadbrzeny Dywizjon Rakietowy NDR

Nadbrzeny Dywizjon Rakietowy (NDR) jest mobilnym, naziemnym systemem rakietowym obrony
wybrzea sucym w polskiej Marynarce Wojennej od 2013 roku. System posiada unikalne cechy
z sieciocentryczn architektur umoliwiajc rwnoczesne, wielostanowiskowe prowadzenie ognia
do celw morskich i ldowych w zasigu 200 km.
System pozwala realizowa zadania Marynarki Wojennej w zakresie osony gwnych Baz Morskich,
osony i wsparcia wasnych si okrtowych prowadzcych dziaania w rejonach przybrzenych,
osony rejonw formowania i przejcia wasnych okrtw, osony przybrzenych linii komunikacyjnych, niszczenia desantw morskich przeciwnika oraz wykonywania uderze na punkty bazowania
okrtw przeciwnika i jego obiektw ldowych. System jest zintegrowany z wieloma krajowymi
systemami dowodzenia oraz narodowymi i sojuszniczymi systemami cznoci, co bardzo rozszerza
chroniony obszar i zwiksza zdolno bojow. Zapewnia pen integracj z systemami NATO.

200 km

PIT-RADWAR Spka Akcyjna

tel. centrala 22 540 22 00

ul. Poligonowa 30, 04-051 Warszawa

office@pitradwar.com, www.pitradwar.com

wpowietrzu

Rzd dostarczonych SH90 wbazie wLuni, maszyny

reprezentuj zarwno poziom MOC, jak iFOC

ajednoczenie s bardziej wytrzymae. To

wszystko s zalety, jednak czynnoci obsugowe stay si trudniejsze iwymagaj zupenie innych nawykw.
Moemy powiedzie, e 5 Gruppo
Elicotteri pisze nowy rozdzia w historii
Lotnictwa Morskiego. To bardzo istotne
wyzwanie, prawdziwa przygoda pena zobowiza itrudnoci, ale jednoczenie dajca
mnstwo satysfakcji.
Nowy migowiec jest wyjtkowy ze
wzgldu na swoj wielozadaniowo imoe
by wykorzystywany wramach sieciocentrycznego pola walki.
Obecna konfiguracja migowca zostaa
dopasowana do wykonywania misji morskich, czyli zada wykrywania izwalczania
okrtw podwodnych inawodnych (ASW/

ASuW). Ztego powodu maszyn wyposaono wzaawansowan technologicznie stacj

radiolokacyjn majc zdolno do rozrniania profili zakresu rozdzielczoci, czyli
posiadajc moliwo uzyskania informacji
ogeometrii wykrytego obiektu, co nastpnie
pomaga wjego identyfikacji. Stacja pracuje take wtrybie odwrconej syntetycznej
apertury (ISAR), ktry generuje radarowy
obraz wykrytego obiektu powierzchniowego poruszajcego si wzgldem leccego
migowca. W misjach zwalczania okrtw podwodnych migowiec wykorzystuje
opuszczan stacj hydroakustyczn pracujc na niskiej czstotliwoci typu HELRAS
(Helicopter Long-Range Active Sonar),
wykorzystywan razem zpawami radiohydroakustycznymi. migowiec posiada

take gowic optoelektroniczn z kanaem termowizyjnym najnowszej generacji,

obronny pokadowy system walki radioelektronicznej oraz system identyfikacji swj-obcy (IFF). Zestaw uzbrojenia obejmuje
torpedy do zwalczania okrtw podwodnych MU-90, przeciwokrtowe kierowane
pociski rakietowe Marte oraz szeciolufowe
karabiny maszynowe M134D jako uzbrojenie strzeleckie. Ten wielozadaniowy migowiec moemy traktowa jako powietrzne
stanowisko dowodzenia, ktre moe otrzymywa informacje o sytuacji taktycznej
wczasie rzeczywistym, czyli wnajbardziej
wydajny sposb. SH90 zapewnia uzyskanie,
anastpnie utrzymanie staej wiadomoci
sytuacyjnej, ktr mona dzieli si zinnymi platformami bojowymi, przesyajc in-

Bok kaduba SH90 ma wyranie widoczn lini podziau na dwie odchylone paszczyzny, trend typowy dla maszyn zaprojektowanych wlatach 90. ipniejszych, majcy obnia
skuteczn powierzchni odbicia radiolokacyjnego

52

www.armia24.pl

Gian Carlo Vecchi 5 Gruppo Elicotteri pierwsze migowce SH90

Chowane podwozie nie tylko poprawia aerodynamik
migowca, ale take estetyk wzornictwa

formacje poprzez cze wymiany danych. S

to moliwoci niezbdne wkadym rodzaju
misji, take wdziaaniach wymierzonych
wpiratw, czy te podczas kontroli ruchu
statkw handlowych.
Wprzypadku tego drugiego typu misji
bardzo wanym dodatkiem, ktry otrzymamy w przyszoci, bdzie instalacja
Systemu Automatycznej Identyfikacji (AIS,
Automatic Identification System) wykorzystujca kody IFF jednostek handlowych

o wypornoci powyej 300 ton i statkw

pasaerskich. Takie kody wi si zmnstwem informacji jak daty wypynicia izawijania do portw czy przewoony adunek.
SH90 mona atwo skonfigurowa do
misji poszukiwawczo-ratowniczych (Search
and Rescue, SAR) czy oglnie do kadych
misji podwjnego dziaania. Wporwnaniu zAB212 lepsze moliwoci transportowe iosigi, wtym zasig, sprawiaj, e jest
to bardzo proste. Zostao to dowiedzione

podczas dziaa naszej eskadry wtrakcie

niesienia pomocy podczas powodzi, ktra dotkna Sardyni wlistopadzie 2013 r.
Wwczas, wbardzo krtkim czasie, zaledwie
wkilka godzin po nastpieniu kataklizmu
przebazowalimy dwa migowce do Olbii,
by wspary dziaania Obrony Cywilnej pomagajcej mieszkacom. Jeeli chodzi omisje SAR, to ostatnio bralimy udzia wposzukiwaniach niemieckiego samolotu Piper
PA-30, ktry zagin wpobliskich grach.
Biae powierzchnie udolnej krawdzi kaduba na
wysokoci kabiny pilotw iwtylnej czci owiewki
podwozia gwnego to pywaki nadmuchiwane
wprzypadku awaryjnego ldowania na wodzie

ARMIA1 (75) styczE 201553

wpowietrzu

Kmdr por. Paolo Gregoretti (pierwszy rzd, wcentrum) wotoczeniu pilotw zdowodzonej przez siebie eskadry

Na pokadach okrtw SH90 wypenia

bardzo cenn rol ewakuacji medycznej
(MEDEVAC). Tak byo podczas misji niszczyciela Caio Duilio (typu Orizzonte,
w Marina Militare nazywanego typem
Andrea Doria red.) na wodach Europy
Pnocnej (wwczas bra udzia wmanewrach Steadfast Jazz 2013, ARMIA 11/2013
red.) oraz wtrakcie rejsu fregaty rakietowej Carlo Bergamini (typu FREMM,
w Marina Militare okrelanej jako typ
Bergamini red.) dookoa Afryki. Iwreszcie od niedawna moemy wykonywa zrzut
spadochroniarzy zpokadu naszych migowcw.
Zagadnieniem, ktre pochania nasz
uwag ito ju od duszego czasu, jest koncepcja walki sieciocentrycznej. migowiec
morski, ktry nie jest wstanie komunikowa
si zinnymi platformami bojowymi bdcymi wjego pobliu mwimy tutaj zarwno
ookrtach nawodnych, jak ipodwodnych
jest migowcem oograniczonej przydatnoci bojowej. Ztakiego punktu widzenia
posiadane przez SH90 moliwoci czyni
go bardzo skutecznym nawet wnajbardziej
zoonych operacyjnie warunkach.
G.C.V.: Jak przebiega przygotowywanie nowego
programu szkoleniowego, na jakim etapie s
prace?

Kmdr por. Paolo Gregoretti, apo prawej kmdr por. Stefano Cok dowdca technikw zobsugi naziemnej wraz ze
swoimi podkomendnymi

Ukoczenie caoci programu dla wszystkich zag 5 Gruppo Elicotteri jeszcze nie
dobiego koca, jednak od samego pocztku
jest to jeden zmoich priorytetw. Pierwsi
piloci ioperatorzy systemw pokadowych
sformowali pierwsze zaogi wpar miesicy
po dostarczeniu pierwszych SH90, anastpnie od razu dzielili si swoim dowiadczeniem zkolegami zmodszym staem. Jeeli
chodzi o operatorw systemw pokadowych, to wich przypadku szkolenie zabiera
wicej czasu ze wzgldu na zoono izaawansowanie systemw awionicznych migowca, jednak osigane wyniki s dobre.
Jeden ze migowcw przez pi miesicy
by zaokrtowany na pokadzie fregaty Beragmini, ajego obsug wspierali specjalici
znaszej eskadry iudao nam si uzyska
gotowo operacyjn na poziomie 90%.
Szkolenie teoretyczne pilotw, operatorw
itechnikw jest take realizowane niezalenie przez sekcj szkoleniow (Ufficio Corsi) naszej floty wjej orodku szkoleniowym
mieszczcym si wStazione Elicotteri Marina Militare di Catania (Baza migowcw
Marynarki Wojennej wKatanii) na Sycylii.
Obecnie wikszo pilotw ioperatorw jest
Para SH90 podczas efektownych manewrw.
Wzakresie wasnoci lotnych, leciwe AB212 dzieli
odnowoczesnych SH90 prawdziwa przepa

54

www.armia24.pl

thalesgroup.com/naval

Rozwizania dla sektora morskiego

Wypeniamy wszystkie wane zadania

MISJE HUMANITARNE
Koordynacja pomocy dla obszarw objtych
katastrofami i klskami ywioowymi, procedury
ewakuacji, poszukiwa i akcji ratunkowych.

OPERACJE MILITARNE
Wspieranie operacji specjalnych i ldowych,
obrony przeciwrakietowej i przeciwlotniczej.

KONTROLOWANIE SYTUACJI NA MORZU

Utrzymywanie spjnoci terytorialnej oraz
wiadomoci sytuacyjnej na odpowiednim poziomie.

WYZWANIA STOJCE PRZED SUBAMI CELNYMI I STRA GRANICZN

Zwalczanie przemytu narkotykw, operacje antyterrorystyczne, zagroenia zwizane z
nielegaln imigracj, zwalczanie kontrabandy.

Bezpieczestwo na morzu wymaga codziennego podejmowania tysicy

kluczowych decyzji. Firma Thales znajduje si w ich centrum. Nasze radary i
sonary, systemy przeciwpoarowe, rozwizania C4ISR, programy integracji
duych systemw i modernizacji okrtw wojennych wyposaone s w
inteligentne, zintegrowane technologie jedne z najlepszych na wiecie. Ufaj
im i korzystaj z nich marynarki wojenne z ponad 50 krajw.
Oferowane przez nas informacje i kontrola umoliwiaj
podejmowanie decyzji odnonie najbardziej skutecznego
reagowania w rodowiskach majcych znaczenie krytyczne.
Razem ze swoimi klientami przynosimy prawdziw odmian.

wpowietrzu

SH90 wyrniaj te wysigniki na uzbrojenie ooryginalnej konstrukcji, wtym przypadku migowiec uzbrojono wtorped MU90 do zwalczania okrtw podwodnych

przeszkalana na poziomie Combat Ready

(pena gotowo bojowa) lub Limited Combat Ready (ograniczona gotowo bojowa),
pozostali s jeszcze w trakcie szkolenia,
ktre powinni ukoczy wprzecigu roku.
G.C.V.: Po znaczcej zdolnoci operacyjnej
(MOC) nastpuje bardziej zaawansowany

poziom penej zdolnoci operacyjnej (FOC, Full

Operational Capability). Jakie s midzy nimi
rnice?

Te dwa poziomy rni si od siebie wwielu aspektach. Wida wzrost osigw dziki
moliwoci zwikszenia obrotw silnika
zpoziomu 100% do 104%, co oczywicie
przekada si na wiksz dostpn moc,

a w konsekwencji podnosi maksymaln

mas startow z10,6 tony do 11 ton. Systemy cznoci na poziomie FOC s rozbudowane poprzez zamontowanie trzeciej
radiostacji pasma V-UHF, mogcej czy
si poprzez satelit. Na poziomie MOC
migowce nie mogy jeszcze przenosi
uzbrojenia. Po osigniciu FOC, migowSH90 zpodwieszonym pociskiem
przeciwokrtowym Marte podczas testw,
wewntrz kabiny adunkowej wida
zamontowan opuszczan stacj hydroakustyczn

56

www.armia24.pl

Gian Carlo Vecchi 5 Gruppo Elicotteri pierwsze migowce SH90

SH90 podczas szkolnej misji poszukiwawczo-ratunkowej

ce mog uywa torped MU-90, pociskw

przeciwokrtowych Marte oraz karabinw
maszynowych M134D.
Inne modyfikacje maj wpyw na zdolno do bazowania na pokadach okrtw,
co jest dla nas wzasadzie najistotniejsze
bd co bd suymy przecie wMarynarce
Wojennej. Niektre migowce jeszcze na
etapie MOC wykonyway loty zpokadw
okrtw, jednak byy to loty obarczone
pewnymi ograniczeniami eksploatacyjnymi, ktre nie obowizuj ju na poziomie
FOC. Jeden ztakich systemw odpowiada
za cakowicie automatyczne chowanie migowca zpokadu lotniczego do hangaru na
pokadzie okrtu. System ten dziaa nawet
przy wzburzonym morzu. migowiec na
poziomie FOC moe take desantowa
onierzy metod tzw. szybkiej liny zczteroma linami rozwinitymi rwnoczenie,
po ktrych wtym samym momencie mog
opuszcza si czterej onierze Piechoty
Morskiej (Fucilieri di Marina) albo komandosi Marynarki Wojennej (Incursori).
Awionika take zostaa udoskonalona,
czego przykadem jest pokadowy obronSH90 zopuszczon anten stacji
hydrolokacyjnej (blok antenowy zoony)
ARMIA1 (75) styczE 201557

wpowietrzu

Spd kaduba SH90 zowiewk stacji radiolokacyjnej, za ktr wida

okrg kluz, przez ktr opuszczana jest stacja hydroakustyczna

ny system walki radioelektronicznej oraz

stacja radiolokacyjna, cho oba te systemy
nadal nie osigny jeszcze peni swojego
potencjau. Wci s wprowadzane drobne modyfikacje, dziki ktrym stacja radiolokacyjna osignie poziom Final Radar
Configuration (docelowa konfiguracja radiolokatora), wedug planw ma to si sta
do 2015 roku. Kolejne ryche udoskonalenia
wwyposaeniu migowca okrelane jako
post-FOC obejm instalacj generatora mapy cyfrowej (Digital Map Generator)
irejestratora lotu (Air Data Recorder) posiadajcego zdolno zapisu dwiku iobrazu.
Troch pniej nasze migowce otrzymaj
transponder IFF nowej generacji typu MIKE
425 oraz wspomniany wczeniej system AIS
ikodowane cze satelitarne.
G.C.V.: 5 Gruppo Elicotteri wci jest wtrakcie
otrzymywania nowych migowcw. Jak
przebiegaj ich dostawy?

Dostawy rozpoczto wczerwcu 2011 roku

idotychczas otrzymalimy dziewi maszyn,
pi wkonfiguracji MOC, acztery wFOC.
Niestety cay proces uleg opnieniu
w2012, wktrym to roku dostalimy tylko
jeden migowiec. Pniej tempo wzroso
iod padziernika 2013 r. otrzymalimy ko-

58

lejne cztery egzemplarze SH90. Mniej wicej

wtym samym czasie rozpocz si te proces
modernizowania pierwszych migowcw
zpoziomu MOC do FOC. Kiedy pierwsza
maszyna wstandardzie MOC wylataa 600
godzin, zostaa odesana do zakadw we
Frosinone (nalecych do AgustaWestland
red.), gdzie poddano j rekonfiguracji do
poziomu FOC, co trwao rok. Byo to poczone z przegldem przewidzianym po
pierwszych 600 godzinach lotu. Wkolejce
czekaj kolejne trzycztery maszyny.
G.C.V.: Czy 5 Gruppo nadal wspdziaa z1
Gruppo wramach wspierania operacji Corpi
Speciali COMSUBIN (jednostka si specjalnych
COMSUBIN COMando raggruppamento
SUBacquei e INcursori Teseo Tesei red.),
czy te moe misje desantowo-szturmowe
zuyciem migowcw zostay tymczasowo
zawieszone?

Misje desantowo-szturmowe prowadzone razem z1 Gruppo Elicotteri oraz komandosami Marynarki nigdy nie zostay
przerwane. Latajc ju na SH90, nadal
wiczylimy tego typu dziaania ipodobnie
jak wprzypadku misji zwalczania okrtw
podwodnych inawodnych, wizao si to
zopracowaniem nowych procedur. Oczywi-

Jeden zpilotw SH90 wgoglach noktowizyjnych przed

nocnym lotem

cie konfiguracja migowca nie pozwala na

wykonywanie kadego typu misji, co wynika
zrozmiarw czci wyposaenia pokadowego, jak chociaby miejsca zamontowania
iwielkoci owiewki anteny stacji radiolokacyjnej wmisjach transportowych nie
moemy ldowa wkadym przygodnym
miejscu. Mimo wszystko, bez zbytniego zagbiania si wdetale, Siy Specjalne
podchodz entuzjastycznie do moliwoci,
jakie daje SH90. Choby wprzypadku wywww.armia24.pl

Gian Carlo Vecchi 5 Gruppo Elicotteri pierwsze migowce SH90

konywania skokw spadochronowych ze
migowca, co teraz jest regularnie wiczone
przez operatorw COMSUBIN.
G.C.V.: Jak wypada dotychczasowy bilans
wprowadzenia do suby migowcw SH90?

Biorc pod uwag poziom gotowoci iwydajnoci migowca, jestem szczeglnie zadowolony zniezawodnoci tej konstrukcji
od momentu rozpoczcia jej eksploatacji
w2011 r. Przez ostatnie trzy lata wspczynnik ten pozostawa na tym samym wysokim
iwpeni satysfakcjonujcym poziomie, co
jest osigniciem godnym uwagi, zwaywszy zjak bardzo skomplikowan izaawansowan technicznie konstrukcj mamy do
czynienia.
Dzisiaj kady moe zobaczy sze
migowcw leccych wsplnie w szyku
dowd na niezawodno SH90. Jak ju
mwiem, w pierwszych latach eksploatacji nowych maszyn, najwikszy nacisk
kadziemy na szkolenie zag. Idzie nam
bardzo dobrze icay ten proces zakoczymy wprzecigu roku. Nastpnie w2015 r.
bdziemy mogli rozpocz proces dostarczania SH90 do kolejnych eskadr wbazach
lotnictwa morskiego (Stazioni Aeronavali)
wGrottaglie iKatanii. Jestem rwnie bardzo zadowolony zprzebiegu operacji na pokadach okrtw, co stanowi istot naszych
dziaa. Dotd wraz znowymi migowca-

SH90 to przykad generacyjnej zmiany sprztu. Zastpuje wroli wielozadaniowego migowca pokadowego wysuone AB212

mi bylimy zaokrtowani ju kilkakrotnie,

take przez dusze okresy, co przeoyo
si na dobre wyniki pod ktem wydajnoci
ioperacyjnoci.
G.C.V.: Jak przebiega integracja nowych
migowcw zokrtami, biorc pod
uwag zarwno proces kwalifikacji, jak
iwspdziaania znajnowszym systemem
zabezpieczajcym migowiec na pokadzie
lotniczym typu TC ASIST (Twin Claw Aircraft Ship
Integrated Secure and Traverse)?

Nasze Centro Sperimentale Aeromarittimo

della Marina Militare (Eksperymentalny
Orodek Lotnictwa Morskiego Marynarki Wojennej) tutaj w Luni bezporednio
nadzorowao przebieg tego caego procesu,
jak zreszt wprzypadku kadego eksperymentalnego sprztu. Nasz Orodek, ktry
zajmuje si ocen nowych systemw oraz
okrelaniem parametrw eksploatacyjnych
statkw powietrznych operujcych zpokadw okrtw naszej Marynarki, przeprowadzi procedur zarwno integracji nowych

SH90 widziane ztylnej grnej psfery

ARMIA1 (75) styczE 201559

wpowietrzu
migowcw zokrtami, jak ikwalifikacj
systemu TC ASIST.
ledziem konstruowanie systemu TC
ASIST iuwaam, e jest wybitnie efektywny.
Widziaem nagrania pokazujce dziaanie
systemu na penym morzu, gdy by testowany na pokadzie niszczyciela Caio Duilio
ibyem pod wraeniem migowiec by
cakowicie zabezpieczony iunieruchomiony na pokadzie lotniczym przez system TC
ASIST, ktry utrzymywa maszyn wmiejscu nawet przy przechyach bocznych sigajcych 15. Zadaniem tych prb byo
zebranie wszelkich danych niezbdnych
do ustalenia rzeczywistych wartoci granicznych dla przechyw wzdunych ipoprzecznych okrtu, przy ktrych TC ASIST
mona cakowicie bezpiecznie uytkowa.
Dua zaleta TC ASIST polega na tym, e
system umoliwia przemieszczenie migowca zpokadu lotniczego do hangaru szybko
i bez wymogu obecnoci jakiegokolwiek
personelu na pokadzie lotniczym. Zpunktu
widzenia bezpieczestwa zalety s oczywiste,
abiorc pod uwag wyniki dotychczasowych
prb, od razu wida, e zakres uycia tego
systemu jest wikszy ni jego poprzednikw.
G.C.V.: Jak wsppracujecie zproducentem NH90
ijego uytkownikami zinnych pastw?

Mamy kilka obszarw wsppracy. NAHEMA (NATO Helicopter Management

Agency Agencja NATO ds. Zarzdzania

migowcami) jest podstawow instytucj

odpowiedzialn za program NH90, ktra
zrzesza przedstawicieli poszczeglnych
pastw-uczestnikw. Wprzypadku Marina
Militare, oficer nadzorujcy izarzdzajcy
programem zramienia Sztabu pracuje ze
wszystkimi stronami: producentami, Sekretariatem Generalnym Obrony (Segretariato Generale della Difesa), Dyrekcj ds.
Uzbrojenia Lotniczego (Direzione degli Armamenti Aeronautici), przedstawicielami
pozostaych pastw, Eksperymentalnym
Orodkiem Lotnictwa Morskiego Marynarki Wojennej oraz poszczeglnymi eskadrami wkwestii aspektw operacyjnych.
Obecnie odbywaj si spotkania personelu
eskadr zkierownictwem programu celem
omwienia kwestii technicznych ioperacyjnych.
Na poziomie krajowym mamy stae ibardzo dobre kontakty zWojskami Ldowymi,
ktrych migowce s winnej konfiguracji
i wersjach zadaniowych, jednak Wojska
Ldowe dziel zMarynark Wojenn wiele wsplnych aspektw caego programu.
Regularnie spotykamy si zproducentem,
czyli AgustaWestland zarwno w Sztabie
itake tutaj, wbazie wLuni, gdzie na porzdku dziennym odbywa si wana wymiana
informacji pomidzy eskadr itechnikami
zAgustaWestland, ktrzy s odpowiedzialni
za obsug trzeciego poziomu oraz doradztwo techniczne na rzecz eskadry. Mog po-

migowce SH90
nalece do 5
Gruppo Elicotteri

SH90 jest rwnie skuteczny wochronie granic imorskich szlakw eglugowych wczasie pokoju, gdy wyzwaniem
jest przemyt, terroryzm ipiractwo zamiast okrtw nieprzyjacielskiej floty

60

www.armia24.pl

Gian Carlo Vecchi 5 Gruppo Elicotteri pierwsze migowce SH90

wiedzie, e moi podkomendni wypracowali zpersonelem AgustaWestland naprawd

dobry model wsppracy, ktry daje wietne
wyniki. Rwnie wana jest wymiana informacji z Francusk Marynark Wojenn,
ktra trwa od 2012 r., od wizyty niszczyciela Andrea Doria wTulonie, podczas
ktrej gocilimy delegacj Francuskiego
Lotnictwa Morskiego z bazy pooonej
wHyres Le Palyvestre nieopodal Tulonu,
wktrej stacjonuje Flottille 31F wyposaona wmigowce NH90. Od tamtej pory
jestemy w staym kontakcie z naszymi
francuskimi przyjacimi, ktrzy niedawno byli w Luni. Podczas ich wizyty, dowdca Francuskiego Lotnictwa Morskiego
(Aeronautique Naval) wiceadmira Herv
de Bonnaventure spotka si zdowdc Si
Powietrznych Marynarki Wojennej (Forze
Aeree della Marina Militare) kontradmiraem Giorgio Gomm. Ich spotkanie ugruntowao nasze kontakty iprzysz wspprac
zorientowan na wsplny rozwj.

G.C.V.: Biorc pod uwag, e za jaki czas

koczy Pan dowodzenie eskadr, to jakie jest
Paskie prywatne zdanie onowym migowcu,
postpach, jakie czyni eskadra oraz jaka jest
Paska fachowa ocena 5 Gruppo?

SH90 to wielozadaniowy migowiec

onadzwyczajnej wydajnoci iposiadajcy
olbrzymi potencja rozwojowy. Jako pilot
dowiadczalny lataem wieloma modelami migowcw i aden z nich nie moe
si rwna z SH90, poczynajc od takiej
cechy jak sterowno, poprzez zwrotno
czy stateczno wkadych warunkach lotu.
Poziom profesjonalizmu naszej eskadry
dobrze pasuje do osigw nowej maszyny,
awszystkie cele, ktre sobie postawiem, gdy
obejmowaem dowodzenie eskadry, zostay
osignite. Zatem jestem zadowolony zpostpw, jakie uczynia eskadra przez ostatnie
trzy lata, ktre tak szybko upyny, nawet za
szybko. Dla mojej zaogi bya to przygoda,
do ktrej podesza zentuzjazmem iesprit de
corps typowym dla wszystkich marynarzy.

SH90 da nowy impuls caej eskadrze, kady znas mia wiadomo, e uczestniczy
wczym wyjtkowym. Wrezultacie mamy
eskadr, ktra cay czas rozwija si, posiada
olbrzymi potencja ipomimo wielu trudnoci, ktre codziennie musimy rozwizywa,
optymistycznie patrz wprzyszo. Po tych
trzech latach buzuj we mnie te same silne
emocje, jakie towarzyszyy mi, gdy pierwszego dnia obejmowaem dowdztwo 5
Gruppo ijestem pewien, e mj nastpca
pody t drog ztakim samym entuzjazmem izapaem.
Gwnodowodzcy Woskiej Marynarki
Wojennej admira Giuseppe De Giorgi
stwierdzi, e nowe okrty ilepszy sprzt
(wraz z kocowym obnieniem kosztw
jego eksploatowania) wyranie zwikszy
wiarygodno Woch iich si zbrojnych oraz
zapewni lepsz interoperacyjno iintegracj zsojuszniczymi marynarkami.
Fakty potwierdzaj to, oczym mwi admira De Giorgi. Pierwszy migowiec SH90,
ARMIA1 (75) styczE 201561

wpowietrzu

migowce 5 Gruppo Elicotteri to take jeden zwielu rodkw transportu operatorw Corpi Speciali COMSUBIN,
dlatego eskadra szkoli si we wspieraniu dziaa komandosw

ktry wyldowa wLuni, jest tego namacalnym dowodem. Wprowadzenie do suby

SH90 podnioso presti idodao splendoru
Marina Militare icaym Wochom. Podam

wymowny przykad. Ponad rok temu United

States Naval Test Pilot School, jeden znajbardziej renomowanych orodkw szkolenia
lotniczego na wiecie ijeden zkilku, ktre

migowiec EH101 podchodzi do ldowania na pokadzie woskiego niszczyciela rakietowego Andrea Doria wyposaonego wsystem TC ASIST

62

www.armia24.pl

Gian Carlo Vecchi 5 Gruppo Elicotteri pierwsze migowce SH90

jednoczenie szkol ipilotw, iinynierw
prb wlocie, skontaktowa si znami zpytaniem, czy byoby moliwe zapoznanie si
zSH90, cznie zpilotowaniem tego migowca. Itaki pokaz zosta przeprowadzony
wpoowie maja 2014 r.
Zainteresowanie ze strony USNTPS byo
bardzo wysokie ipotwierdza wzrost naszej
sojuszniczej wiarygodnoci dziki zakupowi SH90. Oczywicie zainteresowanie
Amerykanw wynika take ztego, e SH90
jest pierwszym migowcem wykorzystujcym sterowanie typu fly-by-wire.
Jeeli chodzi ointeroperacyjno izgranie z siami zbrojnymi innych sojuszniczych pastw, to mog poda na to wiele
przykadw. Aszereg przeprowadzonych
operacji potwierdza wag takich moliwoci. Wlistopadzie 2012 r. bralimy udzia
wJoint Personnel Recovery Course, najwaniejszych europejskich wiczeniach

zogniskowanych na ewakuowaniu utraconego personelu (Personnel Recovery), organizowanych pod auspicjami European Air
Group (EAG).
Pord wszystkich migowcw zpastw
biorcych udzia wtych wiczeniach, SH90
okaza si najlepiej przystosowanym migowcem, by spenia rol maszyny koordynujcej prowadzenie misji bojowej (Air
Mission Coordinator), a to dziki swojej
rozbudowanej awionice, w tym bardzo
wielu systemom zadaniowym i cznoci.
Wzasadzie SH90 peni rol powietrznego
punktu kierowania wszystkimi statkami powietrznymi zaangaowanymi wdziaania. Na
dodatek egzemplarz SH90 wysany na tamte
wiczenia by wci maszyn reprezentujc
poziom MOC, awic jeszcze nie wpeni swoich docelowych moliwoci operacyjnych.
n

Zdjcia Gian Carlo Vecchi

Autor pragnie podzikowa Szefowi Sztabu Woskiej

Marynarki Wojennej admiraowi Giuseppe De Giorgiemu,
kontradmiraowi Giorgio Gommie, Szefowi Biura Prasowego
komandorowi podporucznikowi Enrico Pacioniemu, komandorowi Stefano DellAlbie, komandorowi porucznikowi Paolo
Gregorettiemu, pilotom 5 Gruppo Elicotteri oraz personelowi latajcemu za moliwo przygotowania tej relacji.
The author wishes to thank the Italian Navy Chief of Staff
Admiral Giuseppe De Giorgi, Rear Admiral (lower half)
Giorgio Gomma, the Press Office chief Lieutenant Commander
Enrico Pacioni, Captain Stefano DellAlba, Commander Paolo
Gregoretti, the pilots of the 5 Gruppo Elicotteri and the
flight personnel for making this report possible.
Gian Carlo Vecchi
Fotoreporter specjalizujcy si waerofotografii, zawodowo zwizany zRed Bull Italia iprzez wiele lat
zjedn zczoowych agencji prasowych wRzymie.
Autor ekskluzywnych fotoreportay tworzonych
za zgod Woskich Si Zbrojnych. Lata odrzutowcami, m.in. EF Typhoon, TAV-8B, MB-339 oraz
wieloma migowcami

SH90 wlocie nad zacumowanymi

okrtami Marina Militare
ARMIA1 (75) styczE 201563

WOJNA DOMOWA

W HISZPANII
1936-1939

Wojn domow w Hiszpanii uwaa si powszechnie za prolog II wojny

wiatowej, gwnie z powodu wykorzystania na polu walki nowych taktyk
i typw broni. Pwysep Iberyjski sta si poligonem dowiadczalnym dla
wojsk faszystowskich i republikaskich. Po raz pierwszy strategia toczenia wojny oparta zostaa na uyciu czogw i lotnictwa, a bombardowania
byy wymierzone w ludno cywiln. Zbrodnie wojenne popenione przez
obie strony wstrzsny wiatow opini publiczn. Wojna domowa
w Hiszpanii podzielia cay kontynent na wzajemnie zwalczajce si
obozy. Dla mocarstw europejskich Hiszpania staa si miejscem starcia
dwch totalitaryzmw: III Rzeszy i ZSRR. Wojna domowa bya take
ostatni prb utrzymania pokoju na kontynencie. Koniec walk w Hiszpanii obwieci nadejcie nowego konfliktu, ktry cakowicie zmieni
postrzeganie wojny w wiadomoci caego wiata. Ksika Tadeusza
Zubiskiego jest nowym spojrzeniem na konflikt, ktrego skutki Hiszpa
nie odczuwaj do dzi.

WWW.WYDAWNICTWOPOZNANSKIE.COM

64

www.armia24.pl

Historia
Militaris

Historia Militaris

Fiasko programu Advanced Tactical Aircraft

MDD/GD A-12 Avenger II

Na pocztku lat 90. ubiegego wieku wwiatowej prasie lotniczej pojawiy si opisy, rysunki
iwizje artystyczne pokadowego samolotu uderzeniowego A-12 Avenger II, skonstruowanego
na potrzeby US Navy wramach programu Advanced Tactical Aircraft (ATA). Ujawnienie dokadniejszych informacji otym dotd cile tajnym projekcie wynikao zfaktu, i jego rozwj zosta
przerwany na pocztku 1991 roku. Ostatnie echa tej kontrowersyjnej decyzji ucichy jednak
dopiero na pocztku 2014 roku.
Leszek A. Wieliczko

pierwszej poowie lat 80. US Navy

rozpocza poszukiwanie nastpcy
starzejcych si pokadowych samolotw uderzeniowych Grumman A-6E
Intruder, ktry miaby wej do suby
wpoowie lat 90. Pocztkowo zainteresowanie Marynarki Wojennej skupiao si
na rozwoju ulepszonej wersji Intrudera
A-6F. Jednak pod naciskiem Departamentu Obrony i mimo zastrzee sekretarza
marynarki Johna F. Lehmana w1983 roku
zainicjowano prace nad znacznie bardziej
zaawansowanym taktycznym samolotem
uderzeniowym Advanced Tactical Aircraft
(ATA). Wporwnaniu zIntruderem nowy
samolot mia mie znacznie wikszy zasig
iudwig uzbrojenia oraz nowoczeniejsze
wyposaenie. Co waniejsze, mia charakteryzowa si duo wiksz przeywalnoci
na polu walki. Zgodnie zpanujc wwczas
tendencj wATA miay by bowiem zastosowane techniki obnionej wykrywalnoci

66

(stealth), dziki ktrym samolot mia by

zdolny do przenikania na malej wysokoci
nad silnie bronione cele, co wpoczeniu
z zaawansowan awionik miao zwikszy prawdopodobiestwo ich skutecznego
zniszczenia. Wtym czasie techniki stealth
byy jeszcze niesprawdzon nowink, ale
administracja prezydenta Ronalda Reagana
mocno wspieraa rozwj zaawansowanych
typw uzbrojenia.

Przebieg programu

Zapytania ofertowe dotyczce przeprowadzenia wstpnych analiz moliwoci realizacji programu ATA skierowano do trzech
wytwrni (zespow): Lockheed, Northrop/
Grumman iMcDonnell Douglas/General
Dynamics. Firma Lockheed, ktra pracowaa wwczas nad samolotem uderzeniowym F-117 owasnociach stealth dla Si
Powietrznych, odmwia udziau w konkursie, argumentujc swoj decyzj wzgldami finansowymi itechnicznymi. Zesp
Northrop/Grumman take zgosi wiele zastrzee dotyczcych zarwno finansowania

programu ijego terminw, jak iwysokiego

ryzyka technicznego. Tym niemniej, majc
dowiadczenie zbudowy bombowca stealth
B-2, zdecydowa si na udzia wrywalizacji.
Tylko zesp McDonnell Douglas/General
Dynamics przystpi do konkursu bez zgaszania jakichkolwiek zastrzee. Wlistopadzie 1984 roku US Navy zawara zobydwoma zainteresowanymi zespoami kontrakty
na przeprowadzenie szczegowych analiz
koncepcyjnych i opracowanie projektw
wstpnych odpowiednich samolotw.
Program ATA zosta utajniony przed
opini publiczn, stajc si jednym zwielu
tzw. czarnych programw Pentagonu. Jego
realizacja od pocztku staa pod znakiem
zapytania ze wzgldu na ograniczone (co
w praktyce oznaczao: niewystarczajce)
fundusze zarezerwowane na ten cel wbudecie US Navy oraz przyjty sposb finansowania (kontrakt ze sztywn cen maksymaln), azarazem due ryzyko techniczne
wynikajce zzastosowania wielu nowych,
niesprawdzonych technologii ielementw
wyposaenia.
www.armia24.pl

Pod koniec 1987 roku US Navy wybraa

do dalszej realizacji projekt zespou MDD/
GD, gwnie ze wzgldu na deklarowane
mniejsze koszty. Samolot otrzyma oznaczenie A-12 inazw Avenger II, nawizujc do pokadowego samolotu bombowo-torpedowego zokresu II wojny wiatowej
Grumman TBF. Kontrakt na realizacj fazy
tzw. penoskalowego rozwoju (Full Scale
Development, FSD) owartoci docelowej
4,4 mld dolarw imaksymalnej 4,8 mld zosta zawarty 13 stycznia 1988 roku1. Wjego
ramach MDD/GD mia zbudowa pi patowcw przeznaczonych do prb naziemnych (BuNo 164519164523) iosiem maszyn prototypowych do prb wlocie (BuNo
164526164533). Dat oblotu pierwszego
prototypu A-12 ustalono wstpnie na 17
czerwca 1990 roku.
Pocztkowo US Navy planowaa pozyska 858 samolotw A-12, w tym 620
dla wasnych potrzeb i238 dla lotnictwa
US Marine Corps. Miao to pozwoli na
wyposaenie w A-12 grup lotniczych 15
lotniskowcw (po 20 egz. wkadej) oraz
zapewni wystarczajc liczb maszyn
do szkolenia, prb irezerwy, zuwzgldnieniem czasowej niezdolnoci do suby
czci z nich (przegldy, awarie, wypadki) wcaym 30-letnim okresie eksploatacji. Koszt zakupu takiej liczby samolotw
oszacowano na okoo 74 mld dolarw.
Wstyczniu 1989 roku zaplanowano zakup
wroku budetowym 1990 szeciu maszyn
seryjnych przeznaczonych do prb operacyjnych (Operational Test and Evaluation,
OT&E), ado 1994 roku pierwszej partii 100
samolotw. czny koszt tych 106 maszyn
mia wynie 10,2 mld dolarw.
Wmagazynie Naval Aviation News zlistopada-grudnia 1990 roku opublikowano
artyku osamolocie A-12, wktrym podano
przewidywany harmonogram jego wprowadzania do suby. Itak: w1992 roku mia
rozpocz si trzyletni program prb wlocie
maszyn dowiadczalnych, pod koniec 1993
roku miay odby si pierwsze prby morskie, w1994 roku mia powsta pierwszy
dywizjon treningowy wyposaony wA-12,
pod koniec 1995 roku miay zakoczy
si prby operacyjne, awdrugiej poowie
1996 roku gotowo bojow mia osign
pierwszy liniowy dywizjon samolotw A-12.
Proces przezbrajania zA-6E na A-12 mia
odbywa si wtempie okoo jednego dywizjonu rocznie. Wowym czasie planowano
wyposaenie w A-12 grup powietrznych
14 lotniskowcw po siedem we Flocie
Atlantyku iFlocie Pacyfiku. Jako pierwsza
nowe samoloty miaa otrzyma prawdopodobnie grupa powietrzna lotniskowca USS
Enterprise (CVN-65).

Wizja artystyczna samolotu A-12 Avenger II [Fot. MDD/GD, NNAM]

Pod koniec lat 80. take US Air Force

rozwaay moliwo zakupu samolotw
A-12 jako ewentualnych nastpcw wysuonych F-111. Wlistopadzie 1988 roku
zawarto nawet zMDD/GD kontrakt owartoci 7,9 mln dolarw na przeprowadzenie
w cigu 11 miesicy analiz dotyczcych
moliwoci przystosowania konstrukcji
iwyposaenia samolotu do wymaga USAF.
Zapotrzebowanie Si Powietrznych szacowano wstpnie na 400 maszyn.
Po przemianach politycznych wEuropie
rodkowej na przeomie lat 80. i90. izakoczeniu zimnej wojny Kongres USA obci
wydatki na rozwj wielu nowych typw
uzbrojenia izada przeprowadzenia przegldu aktualnie realizowanych programw.

Wlad za tym 19 grudnia 1989 roku sekretarz obrony Richard B. Cheney zarzdzi
przegld czterech najwikszych (izarazem
najkosztowniejszych) amerykaskich programw lotniczych (Major Aircraft Review,
MAR): bombowca B-2, myliwca F-22,
transportowca C-17 i wanie samolotu
uderzeniowego A-12. Wnioski zprzegldu
byy korzystne dla programu ATA, wobec
czego wczasie przesucha przed komisj
si zbrojnych Senatu 26 kwietnia 1990 roku
Cheney postulowa kontynuowanie jego
realizacji. Wedug Cheneya koszty programu mieciy si wprzyjtym budecie,
jedynie dat oblotu prototypu przeoono
na pocztek 1991 roku. Ponadto, wzwizku zrezygnacj USMC zsamolotw A-12
ARMIA1 (75) styczE 201567

Historia Militaris
FSD (przez US Navy szacowany a na 2,7
mld dolarw, czyli do 7,5 mld) spowodoway, e 7 stycznia 1991 roku Cheney podj
decyzj oanulowaniu programu ATA inatychmiastowym rozwizaniu kontraktu.

Spr sdowy

Wizja artystyczna samolotu A-12 Avenger II [Fot. MDD/GD, NNAM]

iprzesuniciem terminu ich ewentualnego

zakupu przez USAF osze lat (z1992 do
1998 roku), ograniczono ich planowan liczb do 620 egz. ocznej wartoci okoo 57
mld dolarw. Tempo produkcji miao wynosi 36 egzemplarzy rocznie (wczeniej US
Navy planowaa produkcj na poziomie 48
egzemplarzy rocznie).
Wkrtce sytuacja ulega jednak radykalnej zmianie. 1 czerwca 1990 roku zesp
MDD/GD poinformowa US Navy, e nie
jest wstanie zrealizowa fazy FSD zgodnie
zwarunkami kontraktu, czyli ani dotrzyma ustalonego harmonogramu, ani pokry
zwasnych rodkw wzrostu kosztw o600
mln dolarw ponad warto maksymaln
(czyli do 5,4 mld dolarw). Termin oblotu
pierwszego prototypu A-12 zosta przeoony najpierw na grudzie 1991 roku, potem
na marzec nastpnego roku, awkrtce na
wrzesie. Jednostkowa cena samolotu miaa
wzrosn z87 do ponad 100 mln dolarw.
Co gorsze, znaczny wzrost masy startowej
wstosunku do projektowanej (wedug rnych danych nawet o30%) oraz inne problemy techniczne spowodoway, e przy-

68

najmniej na pocztku samolot mg nie

spenia wszystkich wymaga US Navy odnonie osigw icharakterystyk bojowych.
Taki stan rzeczy wywoa burz
wPentagonie. Wcieky Dick Cheney zada od US Navy wyjanie, dlaczego
zaledwie kilka miesicy wczeniej zosta
wprowadzony w bd. Wewntrzne dochodzenie wykazao, e komrka US Navy
odpowiedzialna za nadzr nad realizacj
programu A-12 miaa ju wczeniej sygnay
onarastajcych problemach, ale nie uprzedzia onich Departamentu Obrony podczas
sporzdzania MAR. Trzech wysokich rang
oficerw US Navy szef Naval Air Systems
Command wiceadmira Richard C. Gentz,
dyrektor biura programu A-12 kontradmira John F. Calvert imeneder projektu komandor Lawrence G. Elberfeld zapacio
za to odwoaniem ze stanowisk. 13 grudnia 1990 roku dymisj zoy take podsekretarz obrony ds. zakupw John A. Betti.
Losy A-12 rwnie byy przesdzone. Ponad
dwuletnie opnienie woblocie prototypu,
problemy techniczne, aprzede wszystkim
ogromny wzrost planowanych kosztw fazy

Do chwili anulowania program ATA pochon kwot 2,98 mld dolarw, wtym 300
mln wstpna faza analityczno-koncepcyjna, a2,68 mld faza FSD. Ztej drugiej kwoty
1,33 mld dolarw kosztoway zrealizowane
i zatwierdzone przez US Navy prace badawczo-rozwojowe iprojektowe, natomiast
pozostae 1,35 mld dolarw miao pokry
kolejne poniesione przez obie firmy nakady. Do tego czasu MDD/GD wykonay bowiem odpowiednio: 99/98% dokumentacji
technicznej, 88/80% oprzyrzdowania produkcyjnego, 81/50% czci potrzebnych do
budowy pierwszych kilku egzemplarzy A-12
oraz 35/10% prac montaowych. Poniewa
przyczyn zerwania kontraktu byo niedotrzymanie jego warunkw przez wykonawcw, wic zgodnie z prawem federalnym
wszystkie intelektualne imaterialne efekty
wykonanych do tej pory prac przechodziy
na wasno rzdu USA. Zamiast nich 5 lutego 1991 roku US Navy zadaa od MDD/
GD wypaty odszkodowania wwysokoci
1,35 mld dolarw. Jednak tego samego dnia
na wniosek obu firm rzd zgodzi si na odroczenie spaty, wobawie e nadszarpnie
ona ich kondycj finansow izagrozi realizacji innych wanych programw zbrojeniowych.
Decyzja sekretarza obrony o zerwaniu
kontraktu z winy wykonawcw zostaa 7
czerwca 1991 roku zaskarona przez obie
firmy do Sdu Stanw Zjednoczonych ds.
Roszcze Federalnych. MDD/GD wnioskoway o zmian kwalifikacji przyczyn
zerwania umowy na standardow wtakich
sytuacjach jednostronn decyzj rzdu,
co zwolnioby je z koniecznoci wypaty
odszkodowania. Po trwajcym wiele lat
procesie 20 lutego 1998 roku zapad wyrok korzystny dla MDD/GD. Departament
Obrony (reprezentujcy rzd USA) odwoa
si wic do Sdu Apelacyjnego dla Okrgu
Federalnego. Poniewa prby zawarcia ugody nie powiody si, 1 czerwca 2009 roku sd
przyzna racj stronie rzdowej stwierdzajc, e sposb iprzyczyny zerwania kontraktu byy zgodne zprawem. Co wicej, wydany
wwczas wyrok nakazywa firmom Boeing
(ktra wmidzyczasie w1997 roku wchona MDD) i General Dynamics wypat
rzdowi USA kwoty 2,8 mld dolarw (1,35
mld roszcze plus 1,45 mld odsetek). Boeing
iGeneral Dynamics odwoay si zkolei do
Sadu Najwyszego, ktry najpierw we wrzewww.armia24.pl

Leszek A. Wieliczko MDD/GD A-12 Avenger II

niu 2010 roku podzieli wysuwane przez

nie argumenty formalne, anastpnie wmaju
2011 roku uchyli wyrok Sdu Apelacyjnego
iskierowa spraw do ponownego rozpatrzenia przez Sd ds. Roszcze Federalnych.
Wreszcie 24 stycznia 2014 roku, po 23 latach
od decyzji Cheneya oanulowaniu programu ATA, na wniosek obu stron sd umorzy spraw. Na mocy zawartej pod koniec
2013 roku ugody obie firmy miay zapaci
Departamentowi Obrony po 200 mln dolarw. Wprzypadku Boeinga patno ma
by zrealizowana wpostaci sfinansowania
przez koncern budowy trzech samolotw
EA-18G Growler zamwionych w 2014
roku. Natomiast General Dynamics zobowiza si do udzielenia US Navy kredytu
wzasdzonej wysokoci na prace projektowe ikonstrukcyjne przy niszczycielu USS
Zumwalt (DDG-1000).

Konstrukcja samolotu

A-12 Avenger II by dwusilnikowym dwumiejscowym poddwikowym pokadowym

samolotem uderzeniowym. Aby speni
wymagania dotyczce obnionej wykrywalnoci (stealth), zastosowano ukad aerodynamiczny latajcego skrzyda oobrysie
trjktnym (delta) iwydueniu 3,75, bez
usterzenia pionowego. Proste krawdzie
natarcia miay skos 46,5, aprosta krawd
spywu bya prostopada do osi podunej
samolotu. Kocwki skrzyde byy skadane do gry do hangarowania na lotniskowcach. Do sterowania suyy klapy przednie
na krawdziach natarcia skadanych czci
skrzyde oraz dwusegmentowe sterolotki
(elewony) ipojedynczy ster wysokoci (sucy zarazem do zmiany kierunku wektora
cigu wpaszczynie pionowej) na krawdzi
spywu. Na grnej powierzchni przed lotkami umieszczono dwusegmentowe spoilery.
Samolot zosta zaprojektowany zneutraln
statecznoci, tzn. rodek parcia irodek
cikoci znajdoway si w tym samym
punkcie. Sterowanie odbywao si za porednictwem cyfrowego systemu sterowania
fly-by-wire (FBW).
Zaog samolotu tworzy pilot i nawigator/operator uzbrojenia. Kabina zaogi
zfotelami wukadzie tandem znajdowaa
si na samym przodzie patowca izakryta
bya odchylan wprawo pojedyncz kroplow oson. Zespoy podwozia (przedni
dwukoowy, gwne zpojedynczymi koami) ihak do ldowania na lotniskowcach
byy chowane do wnk. Po prawej stronie
kabiny znajdowaa si wysuwana sonda do
tankowania paliwa wlocie. Znaczna cz
elementw konstrukcji ipokrycia wykonana
byy zkompozytw. Niestety niedostateczna
wytrzymao tych materiaw spowodo-

Podstawowe dane taktyczno-techniczne

samolotu A-12 Avenger II
Wymiary
rozpito*
dugo
wysoko**
powierzchnia nona

[m]
[m]
[m]
[m2]

21,42/11,05
11,35
3,49
122,35

[kg]
[kg]
[kg]
[kg]

17 690
36 288
9672
6124

[km/h]
[m]
[m/s]
[m]
[km]

933
0
25,4
12 192
1480

[kN]

F412-GE-400
257,862,3
2

Masy
masa wasna
masa startowa maksymalna
masa paliwa maksymalna
udwig uzbrojenia maksymalny

Osigi
prdko maksymalna
na wysokoci
prdko wznoszenia
puap praktyczny
promie bojowy

Napd
silniki
cig maksymalny
Zaoga
* z rozoonymi/zoonymi skrzydami
** na postoju

waa konieczno ich wzmocnienia lub zastpienia elementami metalowymi, co stao

si gwn przyczyn wzrostu masy wasnej
istartowej ponad projektowany limit (odpowiednio ookoo 2722 i3629 kg).
Do napdu wybrano dwa dwuprzepywowe silniki odrzutowe General Electric
F412-GE-400 bez dopalaczy, ocigu maksymalnym po okoo (wg rnych rde)
57,862,3 kN. Byy to nowe silniki, skonstruowane specjalnie dla A-12 na bazie
sprawdzonych silnikw F404-GE-400
(wfazie opracowywania oznaczone
byy F404-F5D2).
Tak jak pozostae silniki rodziny
F404 miay trzystopniowy wentylator
(sprark niskiego
cinienia), siedmiostopniow sprark
wysokiego cinienia
i jednostopniow
turbin wysokiego
cinienia, ale dwustopniow (zamiast
jednostopniowej)
turbin niskiego cinienia, zaadaptowan zsilnika F110.
Oddzielne wloty powietrza do silnikw
oraz wsplna paska
dysza wylotowa znaj-

doway si na dolnej powierzchni patowca. Kanay wlotowe powietrza do silnikw

i kana wylotu spalin miay zakrzywiony
ksztat, aby ukry tarcze sprarek iturbin
przed promieniowaniem radiolokacyjnym.
Wchwili anulowania programu A-12 prby
przechodzio osiem egzemplarzy silnikw
F412-GE-400.
Samolot mia dysponowa bardzo nowoczesnym wyposaeniem elektronicznym,
wktrego skad wchodziy: zaawansowana
wielofunkcyjna stacja radiolokacyjna ISAR
(Inverse Synthetic Aperture Radar) AN/
APQ-183, komputer zarzdzania misj oparty na technologii VHSIC (Very High Speed
Integrated Circuit), szerokoktny wskanik
przezierny HUD (Head-Up Display), siedem wielofunkcyjnych wywietlaczy MFD
(Multifunction Display) trzy wprzedniej
i cztery w tylnej kabinie, system wykrywania i ledzenia w podczerwieni IRSTS
(Infrared Search and Track System), zintegrowany system walki elektronicznej IEWS
(Integrated Electronic Warfare System) AN/
ALQ-165 ASPJ (Advanced Self-Protection
Jammer), wielozadaniowy system wykrywania zagroe ESM (Electronic Surveillance
Module) AN/ALD-11, wabiki holowane
do zmylenia rakiet naprowadzanych radiolokacyjnie AAED (Advanced Airborne
Expendable Decoy) AN/ALE-50, system
ostrzegania opociskach rakietowych MWS

Strona z firmowej broszury

reklamowej samolotu A-12,
ukazujca wntrze kokpitu
samolotu [Fot. MDD/GD]
ARMIA1 (75) styczE 201569

Historia Militaris
Electric (silniki), General Electric Aircraft
Electronics Division (MWS i IRSTS),
Harris (anteny wielofunkcyjne i LITDL),
Honeywell (FBW), Honeywell/Litton (zintegrowany system czujnikw przecie dla
FBW), IBM (komputer zarzdzania misj),
ITT (IEWS), Kaiser (HUD iMFD), Litton
(INS iESM), Martin-Baker (fotele NACES),
Martin Marietta (nawigacyjny FLIR), Parker
Bertea Aerospace (sonda do tankowania paliwa w locie), Pilkington/Swedlow
(osona kabiny), Raytheon (AAED), SCI
Technology (wzmacniacz zestawu cznoci), Rockwell-Collins (radiostacja),
Sundstrand Turbomach Division (pomocnicza jednostka napdowa), Teledyne Ryan
Electronics (radiowysokociomierz) oraz
Westinghouse (potem Northrop Grumman)
(radar).

Epilog
Makieta samolotu A-12 przewoona do Veterans Memorial Air Park 28 czerwca 2013 roku [Fot. Code One]

(Missile Warning System) AN/AAS-43, cze wymiany danych taktycznych LITDL

(Link 16 Interoperable Tactical Data Link)
AN/ASW-54, radiostacja HF/UHF/VHF
AN/ARC-182, radiostacja cznoci satelitarnej SATCOM, transponder systemu
identyfikacji swj-obcy IFF (Identification
Friend or Foe), odbiornik taktycznej nawigacji radiowej TACAN oraz system nawigacji bezwadnociowej isatelitarnej INS/
GPS (Inertial Navigation System/Global
Positioning System).
A-12 przeznaczony by do atakowania
staych (nieruchomych) iruchomych celw
naziemnych inawodnych wkadych warunkach atmosferycznych, wdzie iwnocy.
Uzbrojenie wpostaci bomb ikierowanych
pociskw rakietowych ocznej masie do
6124 kg miao by przenoszone wczterech
komorach w patowcu. Kada z dwch
gwnych komr uzbrojenia miecia maksymalnie osiem bomb swobodnie spadajcych Mk 82 omasie po 227 kg lub pi bomb
Mk 83 omasie po 454 kg, lub dwie bomby
Mk 84 omasie po 907 kg, albo rwnowan liczb bomb naprowadzanych laserem
GBU-10/12/16 Paveway II lub systemem
GPS GBU-32/38 JDAM (Joint Direct Attack
Munition), albo kaset bombowych CBU87/89. Zamiast bomb mona byo podwiesza kierowane pociski rakietowe, np. dwa
pociski przeciwradarowe AGM-88 HARM
(High Speed Anti-Radiation Missile) idwa
przeciwokrtowe AGM-84 Harpoon lub
maksymalnie cztery pociski powietrze-powietrze redniego zasigu AIM-120
AMRAAM (Advanced Medium-Range Air-

70

to-Air Missile). Natomiast dwie mniejsze,

pomocnicze komory uzbrojenia mieciy po
jednym pocisku powietrze-powietrze krtkiego zasigu AIM-9 Sidewinder. Wtypowych zadaniach bliskiego wsparcia (Close
Air Support) A-12 mia zabiera 16 bomb
Mk 82 idwie rakiety AIM-9 do samoobrony.
Wmisjach nie wymagajcych zachowania
niskiej sygnatury radiolokacyjnej przewidziano moliwo montowania dwch zewntrznych pylonw na uzbrojenie. Dziki
nim maksymalny adunek bomb Mk 82
zwiksza si do 24 sztuk.
A-12 zosta skonstruowany wsplnie wzakadach McDonnell Aircraft Co. (MCAIR)
wSt Louis wstanie Missouri (nalecych do
koncernu McDonnell Douglas Aerospace
Corp.) i General Dynamics Corp., Fort
Worth Division wFort Worth wTeksasie.
Obie firmy wrwnym stopniu partycypoway wponoszonych nakadach iprodukcji podzespow. Wsplne biuro programu
ulokowano wFort Worth. Natomiast monta kocowy samolotw mia by prowadzony w zakadach Air Force Plant No.
3 w Tulsie w Oklahomie, uytkowanych
wsplnie przez firmy MDD i Rockwell.
Ponadto w programie uczestniczyo wiele innych firm, dostarczajcych znaczn
liczb czci, podzespow i elementw
wyposaenia. Byy to m.in. AiResearch,
Ball Aerospace iLoral Randtron Systems
(mechanizm napdu pokryw komr podwozia i uzbrojenia), Bendix (podwozie,
koa ihamulce), Garrett (komputer danych
lotu), Garrett Auxiliary Power Division
(agregaty pomocnicze silnikw), General

Z programu ATA, oprcz niekompletnej

dokumentacji technicznej, pozostaa tylko
makieta samolotu A-12 wnaturalnej wielkoci wraz zmakiet silnika F412-GE-400.
Wpadzierniku 1994 roku firma Lockheed Martin Aeronautics (ktra w1993 roku
przeja lotnicz cz koncernu General
Dynamics) przekazaa je Fort Worth Aviation Heritage Association zprzeznaczeniem
dla przyszego lokalnego muzeum lotnictwa.
2930 czerwca 1996 roku makieta A-12 zostaa pierwszy raz zaprezentowana publicznie wNaval Air Station Joint Reserve Base
Fort Worth. Jednak przez kolejne kilkanacie lat obie makiety pozostaway zapomniane wustronnym zaktku dawnych zakadw
General Dynamics wFort Worth (Air Force Plant No. 4). Dopiero 28 czerwca 2013
roku zostay przewiezione ciarwkami
do pobliskiego Veterans Memorial Air Park
(obecnie Fort Worth Aviation Museum), lecego na poudniowym kracu Meacham
International Airport wFort Worth. Tutaj
makieta A-12 zostaa odrestaurowana iudostpniona do zwiedzania. 
n

Przypisy
1

Do wartoci docelowej 100% kosztw pokrywaa US Navy.

Po jej przekroczeniu rnica miaa by pokryta wsplnie
przez US Navy (60%) iwykonawcw (40%). Natomiast po
przekroczeniu wartoci maksymalnej rnica miaa by
w100% pokrywana przez firmy realizujce kontrakt.

Leszek A. Wieliczko
Publicysta specjalizujcy si wtematyce lotniczej, zwaszcza
lotnictwa wojskowego.

www.armia24.pl

Nowoci ksikowe KAGERO

zamw ju dzi sklep.kagero.pl

Ksiki
w jzyk
angiels u
kim

Historia Militaris

Umundurowanie

Co znajd, to moje!

Sw kilka na temat umundurowania piechoty Wojska Polskiego na Wschodzie wlatach 19441945

ukasz Gadysiak

Cz 2

Kurtki mundurowe

Kurtka tak zwanego kroju polskiego lub wz.

194313, obok opisanej wyej konfederatki stanowia najbardziej charakterystyczny element
umundurowania onierzy Wojska Polskiego
na Wschodzie. Podobnie jak typowo rodzime
nakrycie gowy, projekt wprowadzenia wzoru
jak najwierniej odzwierciedlajcego modele
uywane wczasie kampanii wrzeniowej, narodzi si najprawdopodobniej wgabinecie
Jzefa Stalina. Opiera si te na tych samych
przesankach propagandowych.
Pierwszy szkic tej czci subowego uniformu wykonaa wiosn 1943r. wMoskwie
wspomniana ju Janina Broniewska; jego
kopia znajduje si w zbiorach Muzeum
Wojska Polskiego wWarszawie. Wzorcem
dla rysunku staa si standardowa sukienna
kurtka mundurowa wz. 1936. Pewna liczba
tego rodzaju uniformw, zdobytych wczasie
napaci ZSRR na Polsk we wrzeniu 1939r.,
znajdowaa si w magazynach Gwnego
Kwatermistrzostwa Armii Czerwonej iwanie stamtd cz egzemplarzy wysano do
fabryk. Zostay sprute iwykorzystane do wykonania wykrojw.
Midzy innymi ze wzgldu na braki materiaowe, jak ich jak najszybszego uruchomienia produkcji oraz umoliwienia
jej realizacji na odpowiednim poziomie,
Rosjanom nie udao si dokadnie odwzorowa przedwojennej kurtki. Podstawow
rnic stanowi materia wz. 1943 szyto najczciej z rnego rodzaju drelichu,
rzadziej, w przypadku kurtek oficerskich,
cienkiego szewiotu. Poza tym wtej odmianie brakowao podszewki oraz wewntrznej
kieszonki na opatrunek osobisty. Zapinan
j na sze toczonych zmetalu wkilku wersjach guzikw zwyobraeniem ora wz. 1943.
Wrzeczywistoci zdarzay si jednak modele
posiadajce guzikw ojeden, anawet odwa
wicej14. Toczono je zblaszki, przy czym
strona spodnia stanowia odrbn cz czon przez zagicie elementu wierzchniego. Spd nierzadko wykonany by zinnego
materiau ni pozostaa cz guzika, zkrkami stalowymi wkolorze ciemnoszarym
lub czarnym wcznie. Mocowanie stanowi

72

Typowy wygld piechura Wojska Polskiego na Wschodzie wlatach 19441945. Umundurowanie postaci sfotografowanej przez kronikarza 4. Dywizji Piechoty im. Jana Kiliskiego, Jzefa Rybickiego zoone jest zczapki polowej
wz. 1943 ztak zwanym orem piastowskim, drelichowej kurtki wz. 1943 zobszytymi suknem naramiennikami oraz
radzieckimi bryczesami typu galife ibutami najprawdopodobniej tego samego pochodzenia [Fot. Archiwum Muzeum
Ora Polskiego wKoobrzegu]

wygity wksztacie litery U drut albo paskownik zotworem. Odmiany dedykowane

szeregowym ipodoficerom malowano odcieniami tak zwanej radzieckiej zieleni, wersje oficerskie powinny by mosine. Poza
wyej wymienion odmian, kurtki wz. 1943
wyposaano take wguziki wojskowe typu

przedwojennego zorem, czasami zzeszlifowan koron15.

Cztery umieszczone zprzodu kieszenie zewntrzne oraz naramienniki spinay guziki
tego samego wzoru, lecz mniejszej rednicy.
Rkawy pozbawiono rozpinanych mankietw pozostawiajc jedynie pojedynczy guzik
oraz przeszycie. Jak wynika ze wspomnie
www.armia24.pl

weteranw oraz egzemplarzy oryginalnych

kurtek wz. 1943 zachowanych wzbiorach
Muzeum Ora Polskiego wKoobrzegu, rkawy czsto ulegay postrzpieniu, wefekcie
czego byy samodzielnie skracane izszywane przez uytkownikw. Z tyu konierza
znajdowaa si ptelka suca do wieszania
kurtki.
Poszczeglne partie produkcyjne, zwaszcza po rozpoczciu wytwarzania umundurowania ju wPolsce, wykazyway wzgldem
siebie istotne rnice. Podstawowymi bya
wspomniana ju rnica wliczbie guzikw na
przedniej listwie. Poza tym, co potwierdza egzemplarz zachowany wzbiorach Lubuskiego
Muzeum Wojskowego wDrzonowie, niektre sztuki wyposaano wpar metalowych hakw podtrzymujcych pas gwny. Kolejn
rnic stanowi pionowy szew tylni, biegncy od konierza do dolnej krawdzi tej czci
wojskowego ubioru. Zdarzao si, e cakowicie zniego rezygnowano i, jak wwyjciowym wzorze przedwojennym, cao plecw
wykonywano zjednego kawaka materiau.
Charakterystycznym elementem kurtki
kroju polskiego byy naramienniki. Zgodnie
zpierwotnymi wytycznymi miay by one
wykonane z drelichu obszytego suknem
wkolorze khaki. Odstpstwo od tej reguy
dostrzec mona ju, przegldajc fotografie
wykonane latem 1943r. wobozie sieleckim.
Wystpowanie cakowicie drelichowych naramiennikw potwierdzaj take egzemplarze muzealne tej czci ubioru, ktre podziwia mona midzy innymi w, dysponujcym
najobszerniejszym zbiorem umundurowania
Wojska Polskiego na Wschodzie, Muzeum
Ora Polskiego wKoobrzegu. Mogy one
rwnie wystpowa wmodelach zamawianych prywatnie urodzimych krawcw, lub,
ze wzgldu na dostpno materiau, naprawianych wszwalniach pukowych. Na naramiennikach umieszczano oznaczenia stopni
wojskowych16.
Opisywany element umundurowania noszono regulaminowo zapity pod szyj przy
pomocy dwch drucianych haftek, zaoon na standardow, radzieck, bia koszul
bez konierzyka, szyt zlnianej tkaniny albo
inny rodzaj tego typu czci ubioru pocho-

Od koca 1944r. na konierzach kurtek piechurw Wojska

Polskiego coraz czciej pojawia si zaczy patki wzoru przedwojennego. Nawizyway one niekiedy nawet
do wz. 1919 [Fot. Archiwum Muzeum Ora Polskiego
wKoobrzegu]

dzenia angielskiego, amerykaskiego albo

niemieckiego. Pod konierzem zasadniczo
nie umieszczano chronicych szyj przed
otarciami halsztukw, cho niektrzy onierze wykonywali je samodzielnie, niekiedy
przyszywajc do wewntrznej strony kurtki.
T przybywajcy do punktu rekrutacyjnego
mg otrzyma now albo, co byo trauma-

tycznym przeyciem, uywan, pochodzc

niekiedy od polegych. Aplikujcy jesieni
1944r. wszeregi 2. Armii Wojska Polskiego,
Andrzej Rey wnastpujcych sowach wspomina sytuacj zaistnia worodku formowania zlokalizowanym wWisoku: dopiero
wpoowie grudnia s mundury drelichowe,
cakiem podarte izwielkimi, rudymi plamami
krwi. Robi si pieko, bo nie chcemy mundurw
cignitych zzabitych.
Drugim modelem kurtki mundurowej,
ktry pojawia si zacz wrkach Polakw
od lata 1944r. to wariant sukienny, rwnie
silnie nawizujcy do wz. 1936. Tego rodzaju odzie trafiaa najczciej wrce oficerw
lub bya przez nich zamawiana prywatnie
ukrawcw na terenach, zktrych wyparto
niemieckiego przeciwnika. Cz stanowia rzeczywiste egzemplarze przedwojenne,
przekazane przez cywilw. Nie mona wykluczy, e cz piechurw staa si wten
sposb rwnie posiadaczami kurtek wz.
1919, wtamtym czasie bdcych absolutnymi unikatami17. To samo tyczyo si kurtek
gabardynowych. Wobu przypadkach wykorzystywano najczciej guziki wyprodukowane przed 1 wrzenia 1939r. zwyobraeniem
ora wkoronie.
Wraz ze wspomnianym wczeniej szkicem kurtki kroju polskiego, spod rki Janiny
Broniewskiej wyszed jeszcze jeden rysunek
tego rodzaju umundurowania, tym razem
z konierzem wykadanym, przeznaczonym do ubierania na koszul zkrawatem.
Wersja ta, szyta czsto zweny czesankowej

onierze sztabu 4. Dywizji Piechoty im. Jana Kiliskiego

uwiecznieni na zdjciu wykonanym przez Jzefa Rybickiego krtko po zakoczeniu walk oKoobrzeg wmarcu
1945r. Cho czsto przyjmuje si, e ocieplane kurtki
typu Irvin Jacket zarezerwowane byy przede wszystkim
dla lotnikw, pojawiay si one take winnych formacjach, rwnie piechocie. Na zdjciu uwag zwracaj
take zrnicowane nakrycia gowy: radziecka czapka
zimowa, uszanka wz. 1940, czapka polowa wz. 1943
oraz futrzana kubanka [Fot. Archiwum Muzeum Ora
Polskiego wKoobrzegu]
ARMIA1 (75) styczE 201573

Historia Militaris
wrnych odcieniach koloru piaskowego,
podobnie jak wczeniejsze, jednorzdowa,
ale zapinana tylko na cztery guziki, charakteryzowaa si dwoma parami kieszeni
przednich z zaszewkami (w czci kurtek
dolne kieszenie byy przyszyte od rodka
iumieszczone zboku, na wysokoci ud) oraz
rozcitymi, spinanymi guzikami mankietami.
Wewntrz znajdowaa si najczciej atasowa podszewka. Ciekawy egzemplarz opisywanego rodzaju kurtki znajduje si wzbiorach Wielkopolskiego Muzeum Wojskowego
wPoznaniu. Powsta wwyniku przerbki
standardowej kurtki wz. 1943 szytej zjasnobeowego drelichu. Wedug pierwotnych
zaoe ten model kurtki nosi mieli oficerowie starsi oraz generalicja. Wiosn 1945r.
zacz si on take pojawia uszar niszych.
Podoficerom iszeregowym najprawdopodobniej jednak go nie wydawano.
W rkach piechurw Wojska Polskiego
wschykowym okresie ostatniego, globalnego konfliktu pojawiay si take dwa modele
kurtek pochodzcych zzasobw sojuszniczych. Pierwszym znich byy nierozpinane
bluzy, wkadane przez gow gimnastiorki obu wzorw uywanych przez Armi
Czerwon: wz. 1935 oraz wz. 1943, zarwno
wodmianie oficerskiej, jak iprzewidzianej
dla niszych rang. Cho dzi, co jest cakowicie zgodne zprawd, przyjmuje si czsto,
e ten rodzaj uniformu by waciwy jedynie dla pocztkowego okresu formowania
rodzimych si zbrojnych wZSRR, materia
fotograficzny zrealizowany midzy innymi
wostatnich, wojennych tygodniach pozwala
stwierdzi, e wniektrych pododdziaach
przetrwa a do dnia kapitulacji III Rzeszy18.
Nierzadko ten wariant odziey upodabnia-

onierze nierozpoznanego pododdziau pieszego Wojska Polskiego na Wschodzie, uwiecznieni na fotografii wykonanej wiosn 1945r. Dobrze widoczna radziecka bluza typu gimnastiorka wz. 1943 (wrodku) oraz niemiecka kurtka
sukienna wz. 1940 zpatkami wzoru przedwojennego, noszona przez posta znajdujc si zprawej strony zdjcia.
Zlewej jeden zwielu wariantw drelichowej kurtki wz. 1943 [Fot. Archiwum Muzeum Ora Polskiego wKoobrzegu]

no do wzorcw polskich przede wszystkim

dodajc charakterystyczne, picioktne naramienniki.
Drugim, zdecydowanie rzadszym, ale pochodzcym najprawdopodobniej take zdostaw radzieckich modelem kurtki mundurowej bya brytyjska, krtka typu battle dress.
Wystpowanie tej odmiany dokumentuje
kilka fotografii wykonanych ostatniej wojennej wiosny. Ich jako nie pozwala jednak na
gbsz analiz pod wzgldem detali.
Zagadnieniem, ktre naley wkwestii kurtek mundurowych traktowa odrbnie jest
wykorzystywanie przez onierzy Wojska

Dowdca 10. puku piechoty, pukownik Wincenty Potapowicz wrozmowie zonierzami radzieckimi wczasie walk
oKoobrzeg wmarcu 1945r. Na gowie oficera widoczna rogatywka garnizonowa wedug wz. 1935 zorem piastowskim. Tego rodzaju nakrycie gowy wszeregach piechoty Wojska Polskiego na Wschodzie upowszechnia si zaczo
od koca 1944r. Najczciej widywano je na gowach oficerw albo starszych podoficerw [Fot. Archiwum Muzeum
Ora Polskiego wKoobrzegu]

74

Polskiego odziey pochodzenia niemieckiego, zarwno uywanego przez Wehrmacht

czy Waffen-SS, jak iorganizacje paramilitarne
albo polityczne III Rzeszy.
Pozyskiwano je przede wszystkim zpozostawionych przez wycofujcego si nieprzyjaciela magazynw, midzy innymi
wBydgoszczy, Lublinie czy odzi. Przydzia
nastpowa wsposb zorganizowany, wramach pododdziaw albo spontaniczny,
wefekcie jednostkowej zdobyczy wojennej.
Odbywajcy sub wramach jednej zkompanii sanitarnych, awczeniej samodzielnej kompanii zwiadu 2. Dywizji Piechoty
im. Jana Henryka Dbrowskiego, Olgierd
Kowalski wspomina: W czasie frontowej
poniewierki wydary si nam mundury, ae
trzeba byo przecie wczym chodzi, efekt by
taki, e niektrym pozostay jedynie rogatywki
zorzekami, areszt umundurowania stanowiy jakie niemieckie mundury.
Wdalszej czci materiau zachowanego
warchiwum warszawskiego Orodka Karta
pojawia si take wzmianka ochtnym wykorzystywaniu kurtek zdobycznych przez
polskich zwiadowcw. Teza ta znajduje rwnie potwierdzenie wrelacjach zebranych
przez autora obszernego opracowania po
tytuem Na drodze sta Koobrzeg, Alojzego
Srogi, zastpcy dowdcy drugiej kompanii
fizylierw do spraw polityczno-wychowawczych 7. puku piechoty oraz cytowanego
wczeniej Stanisawa Rzepskiego z25. puku
2. Armii Wojska Polskiego. Pierwszy zwyej
wymienionych zaznacza take, e niemieckie, sukienne kurtki niekiedy wkadano pod
rodzime, drelichowe wcelu docieplenia ciawww.armia24.pl

Historia Militaris
a19. Ciekawostk stanowi fakt, e by uporzdkowa kwestie zwizane ze zdobycznym
odzieniem, wczci pododdziaw zakazano
noszenia niemieckich kurtek. Oznacza to, e
proceder nie by zjawiskiem jednostkowym.
Naley przypuszcza, e wrce Polakw
trafiy wszystkie odmiany sukiennych kurtek
mundurowych, uywanych przez Wehrmacht
oraz Waffen-SS. Obok tych, szytych zcharakterystycznego, szarozielonego materiau, na pewno trafiay si te szaroniebieskie
bluzy Luftwaffe, ktre jednostkowo dostrzec
mona midzy innymi na fotografiach zobszernego, kilkutysicznego zbioru autorstwa
Jzefa Rybickiego z4. Dywizji Piechoty im.
Jana Kiliskiego. Najpowszechniej widoczne s jednak kurtki wz. 1935 zcharakterystycznymi, ciemnozielonymi konierzami.
Ekstremalny przypadek stanowi historia
anonimowego weterana borykajcej si znajwikszymi niedoborami materiaowymi w1.
Armii Wojska Polskiego, 6. Dywizji Piechoty.
Jeli wierzy jego sowom, do kwietnia 1945r.
przemierza front wcywilnym ubraniu, wyposaony jedynie wwydan mu worodku
formowania konfederatk. Krtko przed rozpoczciem Operacji Berliskiej, wrejonie
Siekierek znalaz ciao polegego onierza
Waffen-SS wkompletnym, drelichowym zestawie maskujcym Erbsentarnmuster. Zracji
podobiestw rozmiarowych wykorzystywa
go mia do koca walk.
Odrbn grup zdobycznych uniformw
stanowia regulaminowa odzie formacji paramilitarnych oraz politycznych III Rzeszy.
Dbrowszczak Olgierd Kowalski przywoa
wswych wspomnieniach nastpujce zdarzenie, wktrym uczestniczy po zdobyciu
przez Polakw Czaplinka, w pierwszych
dniach marca 1945r.: Na kwater przytaszczyem dwa mundury partyjne SA, cznie
z paradnymi sztyletami. Nasze drelichowe
mundurki rozaziy si ju wszwach. Zpocztku, dla artu, przebralimy si we dwch wtej
jasnobrzowe, kamgarnowe uniformy. Pniej
doszlimy do wniosku, e s nieco podobne do
polskich. By zwikszy to podobiestwo, odprulimy swastyki idystynkcje oraz wymienilimy naramienniki iguziki na polskie ().
Dowdca, gdy zobaczy mnie zMietkiem salutujcych subicie, pozdrowi nas hitlerowskim Heil Hitler! izapyta, czy dugo bdzie
trwaa ta maskarada. Gdy dowiedzia si, e
nasze mundury wszy zjady, skapitulowa,
lecz kaza przerobi wykadane marynarkowe
konierze na normalne zapinane pod szyj.
Wrelacji tej uwag zwraca wany element
powizany zadaptacj zdobycznych sortw.
Wpukowych warsztatach krawieckich lub
indywidualnie nierzadko do niemieckich
kurtek wszywano naramienniki pochodzce
ze zniszczonych uniformw rodzimych albo

76

wykonywane na ich wzr od podstaw. Nie

mona wykluczy, e cz szarozielonych
trofew metod chaupnicz farbowano na
odcienie przystajce do obowizujcych
wWojsku Polskim.
Odrbn kwesti stanowi wykorzystanie
przez onierzy elementw odziey cywilnej, co byo zjawiskiem tak samo czstych,
jak wkadanie uniformw pochodzcych ze
zdobyczy wojennej. Mogo si zatem zdarzy, e polski piechur rusza wbj ubrany
na przykad w marynark. W cenie byy
rnego typu kurtki ippaszcze skrzane,
zktrych chtnie korzystali przede wszystkim oficerowie.

Insygnia na kurtkach

Wyrnikiem poszczeglnych rodzajw

broni Wojska Polskiego na Wschodzie byy

trjktne patki przyszywane na konierzach

kurtek mundurowych. Zgodnie ztradycj
odziedziczon po armii Krlestwa Polskiego,
piechocie przyporzdkowano kolor granatowy ity (tak zwany sonecznikowy). Na
mundurach uywanych wlatach 19441945
wyej wymienione insygnia wystpoway
w dwch wariantach. Pierwszy, wprowadzony Rozkazem Numer 13 zdnia 24 padziernika 1943r. wydanym przez zastpc
dowdcy IKorpusu Polskiego wZSRR, zwany wz. 1943 ksztatem odpowiada trjktowi
rwnoramiennemu opodstawie dugoci 40
mm iwysokoci 60 mm. Cao wykonana
bya zsukna lub innego, zdobytego przez onierzy materiau (oznaczenia bardzo czsto
wykonywano samodzielnie) przy czym kolor
granatowy zajmowa grn, aty, doln poow patki.

Szeregowy 6. puku piechoty. Kamie Pomorski, marzec 1945r. Mundur sylwetki tworzy szewiotowa czapka polowa
wz. 1943 ztak zwanym orem piastowskim wwersji moskiewskiej, niemiecka kurtka sukienna wz. 1935 zdoszytymi
naramiennikami wzoru polskiego oraz wymienionymi guzikami, radzieckie bryczesy typu galife oraz skrzane trzewiki
zowijaczami. Wyposaenie bojowe onierza zoone jest zradzieckiego, parciano-skrzanego pasa gwnego dla
szeregowych ipodoficerw, radzieckiej opatki piechoty, manierki wdrelichowym pokrowcu oraz workowatego plecaka
wz. 1930 zwanego mieszokiem. Posta uzbrojona jest wpistolet maszynowy 7,62 mm PPSz wz. 1941. Rekonstrukcja
przygotowana przez GRH 2. puku uanw 1. Warszawskiej Brygady Kawalerii [Fot. Archiwum GRH 2. pu 1. WBK]
www.armia24.pl

1 stycznia 1945 r. Naczelny Dowdca

Wojska Polskiego, genera Micha Rolaymierski wyda rozkaz zmieniajcy obowizujce wszeregach podporzdkowanych
mu oddziaw oznaczenia bran armijnych.
Patki rwnoramienne zastpiy skone, zoone zdwch trjktw, wktrych dolny
charakteryzowa si wymiarami: 20 mm
70 mm 80 mm, agrny: 20 mm 70
mm 65 mm. Obie czci zszyte byy krawdziami siedemdziesiciomilimetrowymi.
Wprzypadku piechoty zmieniono te ukad
barw, umieszczajc kolor sonecznikowy nad
granatem.
Przegldajc fotografie archiwalne, dostrzec mona, e od jesieni 1944 r. coraz
czstsz praktyk stao si przyszywanie do
konierzy apek zwykiem typu przedwojennego zwypustkami20. Niektrzy piechurzy zaopatrzyli swe kurtki nawet wjeszcze
wczeniejsz odmian patek szerok wz.
1919. Naley przypuszcza, e oba rodzaje
insygniw pozyskiwane byy od osb cywilnych, posiadajcych pozostaoci sortw
nalecych do uczestnikw kampanii wrzeniowej.
Cho wWojsku Polskim na Wschodzie
nie upowszechniy si oznaki naszywane na
rkawach, zwizane na przykad ze specjalnoci wojskow, warto wspomnie ciekawy
precedensie, uwiecznionym przez biaostockiego fotografa Antoniego Zdrodowskiego,
waciciela Atelier Atlantic. Na rkawach niektrych, zamknitych wkadrach onierzy
formowanej wmiecie iregionie 9. Dywizji
Piechoty, znajduj si identyczne zprzedwojennymi insygnia telegrafistw.

Chory Stanisaw Wasilewski fotografia portretowa

wykonana najprawdopodobniej na pocztku 1945r. Na
gowie onierza znajduje si radziecka furaerka wz.
1935 zorem wz. 1943 ipojedyncz, metalow gwiazdk.
Dobrze widoczna jest rwnie bluza typu gimnastiorka,
spolszczona przez dodanie naramiennikw rodzimego
wzoru [Fot. Archiwum Jerzego Patana]

je wzmocnie na kolanach, apoziomy pas

grny okalajcy tali nierzadko wykonany by
zinnego ni reszta materiau. Same spodnie
czciej szyto take zsukna, niekiedy barwy
granatowej. Kadra chtnie sigaa take do
przeznaczonych do wysokich butw spodni
kroju angielskiego, popularnych w Polsce

Spodnie iobuwie

Oile wzakresie nakry gowy ikurtek mundurowych moskiewscy decydenci zwrcili

uwag na prezencj rnic si od wzorw
radzieckich, spodnie oraz obuwie byy identyczne znoszonymi wtym czasie przez onierzy Armii Czerwonej.
Podstawowym rodzajem spodni byy galife
bryczesy zwysokim stanem icharakterystycznymi wzmocnieniami kolan wksztacie
picioktw. Szyto je najczciej zdrelichu,
rzadziej rnego rodzaju weny, w odcieniach piaskowych, brzowych lub zielonych.
Podtrzymywa je przeoony przez najczciej cztery szlufki pasek albo szelki mocowane do lakierowanych na czarno, aluminiowych guzikw. Takie same umieszczone
byy przy rozporku21. Szeroko mona byo
wpewnym zakresie regulowa te poziom
tam ze spink, umieszczon ztyu.
Podobny krj reprezentoway te bryczesy
wydawane oficerom (cho wielu, zwaszcza
modszych czsto wykorzystywaa wczeniej opisan odmian spodni). Pozbawiono

Kapral jednego zpododdziaw piechoty Wojska Polskiego fotografia portretowa wykonana wiosn 1945r.
Dobrze widoczny biao-czerwony sznurek cenzusowca
okalajcy obszyte suknem naramienniki drelichowej
kurtki wz. 1943. Popularny makaron wywodzi si
zprzedwojennego regulaminu rodzimych si zbrojnych
[Fot. Archiwum Muzeum Ora Polskiego wKoobrzegu]

przed niemieck agresj we wrzeniu 1939r.

Zamawiano je prywatnie albo otrzymywano
wdarze od rodakw.
Wzwizku zdo szybkim zuywaniem
si drelichowych spodni typu radzieckiego,
zjawiskiem powszechnym gwnie od przeomu stycznia ilutego 1945r. byo wykorzystywanie przez Polakw spodni zdobycznych.
Pierwsze due ich zapasy wpady w rce
Wojska Polskiego ju latem roku poprzedniego, wLublinie jednak walor sukiennych
odmian przeznaczonych dla Wehrmachtu,
Waffen-SS czy Luftwaffe doceniono zwaszcza
znadejciem pnej jesieni izimy. Kolejn
okazj do pozyskania tego rodzaju sortw
stao si opanowanie przez rodzime oddziay
odzi iBydgoszczy wpierwszych tygodniach
ostatniego roku istnienia III Rzeszy.
Naley zaznaczy, e onierze korzystali
nie tylko ztypowych, niemieckich Hosen, ale
te zszeregu innych modeli. Ciekaw notk
odnale mona wopisie walk oKoobrzeg
autorstwa wspomnianego ju Alojzego Srogi.
Zaznacza on, e cz jego towarzyszy broni
zaopatrzya si wwgierskie, rwnie sukienne, spodnie wojskowe. Naley przypuszcza,
e zdobyto je na Madziarach, ktrych na
Pomorze sprowadzi dowdca X Korpusu
SS, genera Gnther von Krappe, wlatach
19391941 niemiecki attach wojskowy
wBudapeszcie.
Cho niedobory wzakresie niemal wszystkich elementw sortw mundurowych stanowiy wszeregach pododdziaw piechoty
Wojska Polskiego na Wschodzie zjawisko powszechne, najtrudniej ich czonkom byo pozyska odpowiednie obuwie. Zazdrocilimy
artylerzystom, e korzystaj ztransportu samochodowego inie maj mokro wbutach tak
jak my. Mie wbutach sucho, to byo marzenie
piechura pisa we wspomnieniach cytowany
ju Olgierd Kowalski z2. Dywizji Piechoty
im. Jana Henryka Dbrowskiego.
Od lata 1943r. standardowym rodzajem
obuwia w pododdziaach pieszych Armii
Berlinga byy skrzane, sznurowane trzewiki radzieckie wz. 1938 zgumow podeszw.
Szyto je zarwno wfabrykach znajdujcych
si wgranicach ZSRR, jak idostarczano wramach umowy poyczki-dzierawy (lend-lease act) ze Stanw Zjednoczonych iWielkiej
Brytanii. Jak sugeruje Philippe Rio, ztego samego rda sprowadzano do pastwa Jzefa
Stalina take regulaminowe odpowiedniki
amerykaskie: service shoes lub brytyjskie:
ammo boots. Nie mona zatem wykluczy, e
ite odmiany trafiy wpolskie rce.
Kolejnym rodzajem obuwia radzieckiego, jakie mona byo spotka wszeregach
jednostek piechoty 1. i 2. Armii Wojska
Polskiego, byy sigajce grnej czci ydki
sapogi, czyli buty zcholewami wykonanyARMIA1 (75) styczE 201577

Historia Militaris
mi ze sztucznej skry kirzy22. Do uytku
wArmii Czerwonej wprowadzono je rwnie wroku 1938, zprzeznaczeniem przede
wszystkim dla podoficerw oraz pozostaych
onierzy jednostek przeznaczonych do walk
na pierwszej linii. Podobnie jak trzewiki iten
wariant charakteryzowaa gumowa podeszwa. Zdecydowanie rzadszym elementem
spotykanym wrodzimych formacjach pieszych na przeomie 1944 i1945r. byy wykonane zformowanego, grubego filcu, cenione
wzwizku zwysokimi waciwociami cieplnymi, buty zimowe walonki.
Oficerom oraz onierzom niszych rang
penicym funkcje wychowawcw politycznych w pododdziaach przysugiway wysokie buty produkowane zgadkiej, czarnej
skry, ktre pod warunkiem odpowiedniego
zaimpregnowania tuszczem, czsto udawao
si czyni nieprzemakalnymi. Wtym przypadku podeszw wykonywano cakowicie ze
skry. Grna cz nieusztywnionej cholewki
tego wariantu wznosia si nieznacznie ku
grze.
Podobnie jak w przypadku pozostaych
czci sortw iwopisywanym przypadku
na wag zota staa si zdobycz wojenna.
onierze cenili sobie niemieckie buty zarwno wwariancie niesznurowanym, jak iwszelkie odmiany pozyskanych na nieprzyjacielu
trzewikw. Wokresie zimowym poszukiwano ciepych butw produkowanych ze skry i filcu. Ich wystpowanie potwierdzaj
fotografie wykonane przez kronikarza 4.
Dywizji Piechoty im. Jana Kiliskiego, Jzefa
Rybickiego, jak i wspomnienia Mikoaja
Kaaura z3. puku piechoty. Zgodnie ztez
tego ostatniego, jednym zgwnych rde
tak zwanych skro-filcw miay by magazyny
zdobyte wBydgoszczy, wstyczniu 1945r.
Wraz z pojawieniem si przedstawicieli
rodzimego ora wgranicach przedwojennej Rzeczpospolitej, nierzadkim zjawiskiem
byo przekazywanie obuwia, czsto wysokiej
klasy, przez polskich mieszkacw tych terenw. Wten sposb, wrce piechurw trafiay
polskie przedwojenne trzewiki, saperki czy
oficerki, atake szeroki wachlarz obuwia pochodzenia cywilnego.
Identycznie do Armii Czerwonej trzewiki czono zsukiennymi albo trykotowymi
owijaczami wz. 1936, sigajcymi kolana, wystpujcymi wszerokiej gamie kolorw od
brzw ibew, przez ziele iodcienie szaroci po granat. Wtoku dziaa zastpowano je
odpowiednikami przygotowywanymi przez
samych uytkownikw, midzy innymi zwykorzystaniem kocw. Spotykano te przypadki zastosowania zdobycznych, niemieckich
spinaczy brezentowych. Wewntrz buta stop
chroniy natomiast onuce kwadratowe kawaki lnianej lub wenianej tkaniny. Zczasem

78

Szeregowy 11. puku piechoty. Arneburg, kwiecie 1945r. onierz posiada standardowy zestaw umundurowania
wykorzystywany wjednostkach piechoty Wojska Polskiego od poowy 1943r. Skada si on zuszytej zszewiotu czapki
polowej wz. 1943 ztak zwanym orem piastowskim wodmianie moskiewskiej, drelichowej kurtki wz. 1943 oraz
wykonanych ztego samego materiau radzieckich bryczesw typu galife. Cao uzupeniaj uywane wszeregach
Armii Czerwonej: biaa koszula bez konierza oraz buty kirzowe zcholewami. Ekwipunek sylwetki tworzy radziecki,
skrzany pas gwny dla szeregowych ipodoficerw, brezentowa adownica na magazynki ukowe pistoletu maszynowego, radziecka opatka piechoty oraz tego samego pochodzenia peleryna-paatka. Posta uzbrojona jest wpistolet
maszynowy 7,62 mm PPSz wz. 1941. Rekonstrukcja przygotowana przez GRH 2. puku uanw 1. Warszawskiej Brygady
Kawalerii [Fot. Archiwum GRH 2. pu 1. WBK]

wymieniano je na rnego rodzaju skarpety,

cywilne bd niemieckie.

Umundurowanie zimowe

Istotnym zadaniem sub kwatermistrzowskich na przeomie dwch ostatnich lat walki przeciwko III Rzeszy byo dostarczenie do
jednostek Wojska Polskiego na Wschodzie,
wtym formacji pieszych, odpowiedniego
umundurowania zimowego. Podobnie jak
we wczeniej prezentowanych przypadkach,
czsto nie udawao si go wpeni zrealizowa, aodpowiednia ochrona przed zimnem
leaa wgestii indywidualnej. T niejednokrotnie istotnie wpywajc na obnienie
morale sytuacj przywoa wiele lat po zakoczeniu dziaa wojennych Dbrowszczak Olgierd Kowalski: Nie bylimy wogle
zabezpieczeni przed mrozem. Wprawdzie
pn jesieni wyfasowalimy ciep, flanelow bielizn, ale mundury mielimy dreli-

chowe, mao kto posiada domowy sweter.

Sukienny paszcz, do tego paszcz-paatka
nie chroniy dostatecznie przed chodem. Zazdrocilimy wszystkim Rosjanom, e maj
kufajki, walonki iciepe czapki.
Podobnie jak wczasach poprzedzajcych
wybuch drugiej wojny wiatowej, typowym,
azarazem charakterystycznym dla Polakw
rodzajem wierzchniego odzienia wokresach
zimna byy dugie, jednorzdowe zotwart
listw przedni, sukienne paszcze dzi nazywane wz. 1936/43 lub wz. 1943. Wzorowane
na odmianie wprowadzonej wdrugiej poowie lat trzydziestych ubiegego stulecia, posiaday one szerokie, moliwe do postawienia
ispicia zprzodu konierze, dugie, spinane
maymi guzikami, rozcicie wdolnej czci
ztyu, obszerne mankiety zrozszerzajcymi si paskami iparami, pozwalajcych na
zwenie rkaww guzikami zkadej strony oraz dwie, osonite klapkami, gbokie
www.armia24.pl


T
A
R
E
M
i
U
m
N
a
E
d
o
r
PR
g
a
n

ukasz Gadysiak Co znajd, to moje!

dz
zamw ju

Razem 12 wyda!

:
Pakiet 1 ku
ie
w
X
X
.
Militaria
ku Wyd. Spec
ie
w
X
X
ia
r
ilita
oraz M

120,00 z

179,88

126,00 z

Razem 18 wyda!

:
Pakiet 2 ku,
ie
w
X
X
ec.
Militaria
Wyd. Sp
u
k
ie
XX w
Militaria
rty
oraz Ok

230,00zz
275,82

Okrty

(zwikszona
objto magazynu)

+
+

6 wyda!

87,00 z

:
Pakiet 3 ku,
XX wie
ec.,
Militaria
Wyd. Sp
X wieku
X
ia
r
l
a
e
it
Mil
per Mod
oraz Su
ty

r
Ok

95,94 z

313,00zz

li!
a
r
g
y
w

Oni ju

Prezentujemy list nagrodzonych w konkursie Prenumerata

znagrodami

401,82

Nagrody czekaj rwnie

na Ciebie!!!!

Razem 24 wyda!

150,00zz

Super Model
6 wyda!

Bartosik Bronisaw Limanowa

Cygaski Przemysaw Skierniewice
Jarosz Pawe widnik
Kakietek Karol yrardw
Karolczak Grzegorz Wrocaw
Kosak Marcin Chorzw
Kwaniewski Jacek Warszawa
apiski Artur Biaystok
Myliborski Piotr Warszawa
Nowak Tomasz Chocianw
Oleniuk Jan Grzybowo
Rogowski Tomasz d
Schubert Marcin Mikow
Struj Przemysaw ask
Tymiaoj Przemysaw Warszawa
Wierzchowska Izabela Raciborowice
Wrbel Piotr Jaworzno
Wrzosiski Dobiesaw Wrocaw
Zdanowicz Andrzej Warszawa
Zikowski ukasz d

Prenumerata to:
1. Gwarancja otrzymania kadego numeru wprost
do domu;
2. Staa nisza cena przez cay rok;
3. Moliwo dokonywania zakupw
wybranychksiek wcenach promocyjnych
(do30%);
4. Moliwo zakupu ksiek, ktrych nakady
przeznaczone do sprzeday krajowej s
limitowane;
5. Szansa na otrzymanie jednej ze100 atrakcyjnych
nagrd rzeczowych (ksiek, zegarkw, kubkw,
koszulek, bluz iwielu innych).

Baranczewska Wanda Skierniewice

Bieg Andrzej Sosnowiec
Bucki Mirosaw Barwad redni
Cyrzan Grzegorz Skaryszew
Dawidowicz Bogdan Mysowice
Dondziak Grzegorz Wrocaw
Drozda Krzysztof Pozna
Gierasimczuk Jerzy Biaystok
Kupczyk Piotr Lubo
Ku Klaudia Bytom
Matuszczak Irena Kalisz
Milewski Jarosaw Pasym
Sekulski Zbigniew Szczecin
Sobolewski Krzysztof une
Sokoowski Jan Jzefw
Stanior Krzysztof Czstochowa
Strugielski Bogdan Sobtka
Strzaa Andrzej Lipie
Sznabel Piotr Wocawek
miech Adam Pabianice
Wawrzyniak Jarosaw dz
Wicherski Wojciech Sokow Podlaski

Fundatorami nagrd s:
Naleno za prenumerat naley
wpaci na nowy numer konta
Oficyny Wydawniczej Kagero:
22 1600 1446 0003 0517 9477 7150
Wtytule przelewu prosimy poda nazw
magazynu lub pakietu, ktry chc
Pastwo zaprenumerowa.

Wydawnictwo Almapress, Oficyna Wydawnicza

Rytm, Wydawnictwo Rebis, Wydawnictwo RM,
Wydawnictwo Vesper, Wydawnictwo Finna,
Surge Polonia, Oficyna Wydawnicza KAGERO.

Kady Czytelnik, ktry wykupi prenumerat

do 28 lutego 2015 roku ma szans otrzyma jedn
zwielu atrakcyjnych nagrd!

Wicej informacji na stronie www.sklep.kagero.pl atake pod numerem telefonu 81 501 21 05 oraz e-mailem prenumerata@kagero.pl

Historia Militaris
kieszenie na udach. Wprzeciwiestwie do
pierwowzoru, dolna krawd wariantu dedykowanego siom zbrojnym wZSRR pozostawaa nieobrbiona. Zmieniono te guziki,
wykorzystujc wzory zwyobraeniem ora
piastowskiego, opisane wakapicie powiconym kurtkom mundurowym.
Paszcze wz. 1943 szyto zrnego rodzaju
materiau wenianego, zarwno pochodzenia
radzieckiego, jak iamerykaskiego23. Fakt
ten sprawia, e nawet na szczeblu plutonu
zdarzay si istotne rnice przede wszystkim kolorystyczne. Jak wspomina Mikoaj
Kaaur, niezalenie od zastosowanego tworzywa, namoknite robiy si bardzo cikie.
Rwnoczenie, zwaszcza na przeomie lat
1944/1945, wrce piechurw trafiy typowe,
wyprodukowane jeszcze przed wojn paszcze wz. 1936. Byy to albo frontowe znaleziska, albo dary od ludnoci cywilnej.
Jak wynika zmateriau zdjciowego zgromadzonego midzy innymi w zasobach
Orodka Karta w Warszawie i Muzeum
Ora Polskiego wKoobrzegu, cz onierzy, midzy innymi Kiliszczakw z4.
Dywizji Piechoty, otrzymaa te typowe,
zapinane asymetrycznie szynele radzieckie
wz. 1943, wwersji dla podoficerw iszeregowych. Pozbawiano je typowych dla Armii
Czerwonej, dopinanych, szerokich naramiennikw, niekiedy te zprzodu doszywano biegnc centralnie inie penic swej
podstawowej funkcji lini guzikw zorem,
czym starano si upodobni ten model do
rodzimego wzorca.
Kolejn grup paszczy stanowiy te zdobyte na przeciwniku. Naley domniemywa, e
wykorzystywano kady ich wariant, zarwno
dedykowany oddziaom wojskowym, jak iorganizacjom paramilitarnym czy politycznym
III Rzeszy. Te ostatnie, jak zaznacza we wspomnieniach Olgierd Kowalski z 2. Dywizji
Piechoty im. Jana Henryka Dbrowskiego,
cenione byy zwaszcza ze wzgldu na zbliony do obowizujcego wpolskich szeregach kolor. Iwtym przypadku postpowano
najpewniej tak samo, jak ze stanowicymi
indywidualne lub grupowe trofea kurtkami
mundurowymi. Samodzielnie lub korzystajc
zusug pukowych warsztatw krawieckich,
doszywano picioktne naramienniki oraz
wymieniano guziki.

onierze nierozpoznanego oddziau 1. Armii Wojska

Polskiego pozuj do zdjcia w atelier, luty lub marzec
1945 r. Obaj ubrani s w standardowe dla tzw. Armii
Berlinga, paszcze sukienne wz. 1943. U postaci z lewej
strony dostrzec mona zdobyczny, niemiecki pas gwny
z klamr pozbawion narodowosocjalistycznych symboli
[Archiwum Studio Historycznego Huzar].

Na paszczach wz. 1943 oraz szynelach

radzieckich wroku 1944 umieszczano nierzadko patki identyczne ztymi, stosowanymi
wprzypadku kurtek mundurowych. Wraz ze
zmian ich wzoru od dnia 1 stycznia 1945r.,
odzie zimow miano znakowa przy pomocy odpowiadajcych barwom broni par tasiemek szerokoci 50 mm kada, ktre przyszywano nad naronikiem konierza paszcza.
Adekwatnie do patek, piechocie przyporzdkowano kombinacj granatowo-t.
Warto zaznaczy, e oprcz wyej wymienionych modeli paszczy, piechurzy Armii
Berlinga korzystali te zrozmaitych wzorw
cywilnej proweniencji. Ich wykorzystanie
dokumentuj midzy innymi fotografie wy-

konane przez Jzefa Rybickiego wCharzynie

niedaleko Koobrzegu, wpierwszej poowie
marca 1945r.
Osobn kategori odziey zimowej wydawanej polskim onierzom stanowi kurtki.
Jak wynika z materiaw wspomnieniowych, rodacy niechtnie sigali po ciepe,
aczkolwiek kojarzone gwnie zsyberyjsk
tuaczk, watowane, spinane pod szyj jednym rzdem piciu guzikw tieogrejki przez
Polakw nazywane fufajkami lub kufajkami
oraz stanowice znimi komplet, ocieplane
spodnie. Zdecydowanie prdzej starano si
pozyska od radzieckich towarzyszy broni
cenione przez oficerw pkouszki zwyprawionej, baraniej skry.
Kolejnym, poszukiwanym rodzajem sortu byy dostarczane do ZSRR z Wielkiej
Brytanii albo Stanw Zjednoczonych, zapinane na zamek byskawiczny, skrzane
kurtki lotnicze typu Irvin Jacket zcharakterystycznymi, futrzanymi konierzami24.
Korzystano rwnie z ocieplanych, dwustronnych kurtek ispodni dedykowanych
oddziaom niemieckim, czyli kompletw
Wendbarer Winteranzug, powszechnie wykorzystywanym przez przeciwnika wdrugiej poowie dziaa wojennych. To samo
tyczyo si powizanych znimi, obszernych
rkawic z wyodrbnionym jednym bd
dwoma palcami albo lejszych wariantw
szytych zsukna.
Jednym znajbardziej charakterystycznych
rodzajw umundurowania dodatkowego,
wykorzystywanego najchtniej jesieni
1944r. iwczesn wiosn roku nastpnego,
byy zapinane na trzy due, najczciej tworzywowe guziki kamizelki zfutra owczego,
szyte wosiem do wewntrz. Pocztkowo
wydawano je wcharakterze dodatku ocieplajcego do paszczy, szybko jednak zaczto
nosi je samodzielnie.
Najczciej ochrona przed zimnem odbywaa si jednak przy uyciu sortw cy-

onierze obsugujcy kuchni polow jednego z pododdziaw 4. Dywizji Piechoty im. Jana Kiliskiego uwiecznienie w czasie dziaa na Wale Pomorskim, w lutym
1945 r. Zwracaj uwag nietypowe, prawdopodobnie
pochodzenia cywilnego, czapki zimowe dwch postaci
z prawej strony zdjcia. W przypadku kolejnej dostrzec
mona radzieck uszank wz. 1940 [Archiwum Muzeum
Ora Polskiego w Koobrzegu].

80

www.armia24.pl

ukasz Gadysiak Co znajd, to moje!

Bibliografia
Materiay rdowe:
Broniewska J., Znotatnika korespondenta wojennego, t. Iit. II,
Warszawa 1953-1954.
Kowalski O., Wspomnienia grudzie 1943 - maj 1945, maszynopis zachowany wzbiorach Orodka Karta wWarszawie.
Rey A., Spisani na straty, [w:] Karta. Kwartalnik historyczny,
nr 28, Warszawa 1999.
Rzepski S., Przez uyce iSudety, Warszawa 1967.
Zapis rozmw z Romanem Downarowiczem, onierzem
11. puku piechoty Wojska Polskiego przeprowadzonych
wKoobrzegu, wmarcu 2014r. Nagrania wzbiorach autora
Zapis rozmw ze Stanisawem Pajczyskim, onierzem 2.
puku artylerii haubic Wojska Polskiego przeprowadzonych
wKoobrzegu, we wrzeniu 2009r. Nagrania wzbiorach
autora.
Materiay Polskiej Kroniki Filmowej zachowane wzasobach
Repozytorium Cyfrowego Filmoteki Narodowej.
Fotografie archiwalne oraz oryginalne umundurowanie zachowane wzasobach Muzeum Ora Polskiego wKoobrzegu.
Fotografie archiwalne zachowane w zbiorach Studio
Historycznego Huzar wKoszalinie.red

onierze 4. Dywizji Piechoty im. Jana Kiliskiego uwiecznieni na zdjciu wykonanym najprawdopodobniej na terenie
Niemiec pn wiosn 1945 r. Dwch ubranych jest w biae, lniane koszule chtnie wkadane pod kurtki mundurowe,
kolejny: w skrcon kurtk drelichow wz. 1943 [Archiwum Muzeum Ora Polskiego w Koobrzegu]

wilnych. Cytowany ju kilkakrotnie Olgierd

Kowalski, wspominajc dziaania na
Pomorzu wpierwszych tygodniach 1945r.
wskazywa: Pldrowalimy niemieckie mieszkania, wyszukujc co nadajcego si do naoenia, awic bielizn, swetry, skarpetki.
Od wyjcia zWarszawy nie fasowalimy nic
zumundurowania. Stare, wytarte drelichy
z trudem przypominay, e jestemy wojskiem. Kady dociepla si jak mg ().
Robiem opatrunek jednemu zrannych ().
Wpaszczu wokolicy serca mia dziur, sczya si stamtd krew. Usiowaem dosta
si do rany. Po rozpiciu paszcza imunduru okazao si, e ma na sobie jeszcze inn
odzie. Spieszc si zaczem noem przecina nastpne warstwy, to jest marynark,
kamizelk, swetry, koszule Byo tego nienormalnie duo.

blemu. Chcc temat wyczerpa, naleaoby

sign po kolejne, fenomenalne zpunktu
widzenia osoby zainteresowanej broni
ibarw Wojska Polskiego na Wschodzie,
relacje uczestnikw walk potwierdzajce
na przykad wykorzystywanie radzieckich
iniemieckich uniformw maskujcych25.
Autor ywi nadziej, e zaprezentowany
materia bdzie bodcem do dyskusji oraz
dalszego zgbiania tej niezwykle interesujcej tematyki, nieco zapomnianej zwaszcza
po przeomie politycznym 1989r.

Literatura:
Gadysiak ., Kurica nie ptica kilka sw o orach na
czapki Wojska Polskiego na Wschodzie, [w:] Gazeta
Muzealna. Biuletyn Informacyjny Muzeum Ora Polskiego
wKoobrzegu, Nr 7, Koobrzeg 2012.
Gadysiak ., Umundurowanie 1. Armii Wojska Polskiego
wroku 1945, [w:] Gazeta Muzealna. Biuletyn Informacyjny
Muzeum Ora Polskiego wKoobrzegu, Nr 3, Koobrzeg
2011.
Jankowiak K., Od Sielc do Berlina. onierz 1. Dywizji Piechoty
im. T. Kociuszki wlatach 1943-1945, [w:] Militaria XX
wieku. Wydanie Specjalne, nr 33 (5/2013).
Kaaur M., Trzeci Berliski. Zdziejw 3 Berliskiego Puku
Piechoty, Warszawa 1978.
Komornicki S., Wojsko Polskie 1939-1945. Barwa i bro,
Warszawa 1984.
Kospath-Pawowski E., Chwaa izdrada. Wojsko Polskie na
Wschodzie 1943-45, Warszawa 2010.
Perzyk B., Szeregowcy 1 DP Sielce, Lenino 1943, [w:]
Archeologia Wojskowa, Nr 4, Warszawa 1994.
Rio P., onierz radziecki drugiej wojny wiatowej, Pozna 2012.
Sroga A., Na drodze sta Koobrzeg, Warszawa 1981.
Szarugiewicz C., Krl M., Mundur iwyposaenie onierza
Polskiego 1943-1995. Wojska Ldowe, Wrocaw 2013.
ygulski Z., Wielecki H., Polski mundur wojskowy, Warszawa
1988.

Zamiast zakoczenia

Jak nietrudno dostrzec, prba uszeregowania umundurowania uywanego przez

piechurw Wojska Polskiego na Wschodzie
to zagadnienie bardzo zoone. Mnogo
wzorw i, co naley wyranie podkreli,
wzasadzie brak regu, araczej obecno
tych, dyktowanych realiami frontowymi,
sprawiaa, e wykorzystywane przez naszych, walczcych rami wrami zArmi
Czerwon rodakw sorty przedstawiay
szeroki przekrj wzorw obowizujcych
wrnych armiach koalicji antyhitlerowskiej oraz wrd ludnoci cywilnej pierwszej poowy lat czterdziestych dwudziestego
wieku.
Na koniec warto podkreli, e powyszy
opis jest zaledwie przyczynkiem do gbokiej analizy zasygnalizowanego wtytule pro-

Oficerowie 4. Dywizji Piechoty im. Jana Kiliskiego podczas postoju jednostki w Trzebiatowie, w marcu 1945 r. Wszyscy
posiadaj sukienne paszcze wz. 1943 oraz radzieckie czapki zimowe uszanki wz. 1940, w tym jedn z umieszczonym
z przodu orem piastowskim [Archiwum Muzeum Ora Polskiego w Koobrzegu].
ARMIA1 (75) styczE 201581

Historia Militaris

12

13
14

15
16

onierze 4. Dywizji Piechoty im. Jana Kiliskiego pozuje przy niemieckim samochodzie ciarowym, gdzie w rejonie
Koobrzegu, w marcu 1945 r. Zwraca uwag dwurzdowa kurtka noszona przez posta z prawej strony wariant
cywilny lub przerobiona z paszcza oraz nieregulaminowe, najprawdopodobniej sukienne spodnie ciemnej barwy
[Archiwum Muzeum Ora Polskiego w Koobrzegu].

17

Przypisy
1

7
8

1. Armia Wojska Polskiego uczestniczya wbojach nad

Wis iPilic, anastpnie, po przejciu przez Warszaw
wstyczniu 1945r., braa udzia wprzeamaniu umocnie
Wau Pomorskiego (Pommernstellung), walkach na poudniowym brzegu Batyku i, forsuj Odr wkwietniu, na terenie dzisiejszych Niemiec. 2. Armia Wojska Polskiego przekroczya Nys wchodzc do boju na uycach, wSaksonii,
aostatecznie na terenie Czech.
Warto zaznaczy, e 6 padziernika 1944r. zdecydowano
orozpoczciu formowania 3. Armii Wojska Polskiego, ktrej dowdc mianowano generaa Karola wierczewskiego.
Dziaania te przerwano wpoowie listopada, autworzone
do tego momentu jednostki oddano do dyspozycji sztabw
1. i2. Armii Wojska Polskiego oraz Odwodu Naczelnego
Dowdztwa. Cz ulega likwidacji. Sam genera
wierczewski, 25 grudnia, obj dowodzenie nad 2. Armi
Wojska Polskiego zastpujc na tym stanowisku generaa
Stanisawa Popawskiego.
Wicej informacji na temat umundurowania onierzy
Wojska Polskiego na Wschodzie wroku 1943 znale mona
wartykule Krzysztofa Jankowiaka, zatytuowanym: Od Sielc
do Berlina. onierz 1. Dywizji Piechoty im. T. Kociuszki
wlatach 1943-1945, ktry ukaza si jesieni 2013r. na amach ilustrowanego magazynu historycznego Militaria XX
wieku. Wydanie Specjalne (Nr 33).
Po objciu nad wyzwolon odzi zarzdu przez Polakw,
Dowdztwo Obszarw Tyowych Wojska Polskiego polecio regularnie wydawa racje ywnociowe zzasobw
armijnych dziesiciu tysicom cywilw, robotnikw zatrudnionych wfabrykach szyjcych uniformy wojskowe wtym
miecie.
Zdarzeniem czsto przywoywanym przez onierzy 1.
Armii Wojska Polskiego byo obdarowanie odzie onierzy jednostek stacjonujcych na wschodnim brzegu Wisy
przez ludno cywiln zokazji wit Boego Narodzenia
1944r.
W przypadku umundurowania Wojska Polskiego na
Wschodzie oznaczenia wzorw to zjawisko wtrne.
Przyporzdkowane je poszczeglnym elementom sortw ju
po zakoczeniu drugiej wojny wiatowej, przede wszystkim
wrodowisku muzealnikw ikolekcjonerw.
Wprzypadku wersji z1937r. lewy naronik korony by
duszy.
Tego rodzaju nakrycie gowy zaobserwowa mona na jednej zfotografii wykonanych przez kronikarza 4. Dywizji
Piechoty im. Jana Kiliskiego, Jzefa Rybickiego, wykonanej
wZotowie. Kubank wtrakcie walk oKoobrzeg, wmarcu
1945r. nosi take jeden znieoficjalnych ochroniarzy dowdcy tego zgrupowania, generaa Bolesawa Kieniewicza.

82

18

19

20
21

22

Szeregowy 4. Dywizji Piechoty im. Jana Kiliskiego

fotografia portretowa wykonana przez Jzefa Rybickiego, prawdopodobnie w marcu 1945 r. Uwieczniona na
zdjciu kurtka mundurowa wz. 1943 posiada drelichowe naramienniki oraz guziki jednego tylko rozmiaru. Na
konfederatce widoczny orze wzoru przedwojennego
[Archiwum Muzeum Ora Polskiego w Koobrzegu].
9

10

11

Wicej informacji na temat orw wz. 1943 znale mona

wartykule ukasza Gadysiaka zatytuowanym: Kurica nie
ptica kilka sw oorach na czapki Wojska Polskiego na
Wschodzie, opublikowanym w2012r. na amach Gazety
Muzealnej. Biuletynu Informacyjnego Muzeum Ora
Polskiego wKoobrzegu (Nr 7).
Drugi zopisywanych wariantw ora wz. 1919 znajduje si
wjednej zkolekcji prywatnych udostpnionych autorowi
na potrzeby niniejszego artykuu.
Naley przypuszcza, e orze wz. 1945 stanowi wersj przejciow midzy wz. 1943 aostatecznym godem wprowadzonych wszeregach si zbrojnych Polskiej Rzeczypospolitej
Ludowej, czyli wz. 1952.

23

24

25

Potwierdzenie tej tezy stanowi fotografie przedstawiajce onierzy 4. Dywizji Piechoty im. Jana Kiliskiego
podczas walk oJastrowie, na przeomie stycznia ilutego
1945r., zachowane wzbiorach Muzeum Ora Polskiego
wKoobrzegu oraz archiwum Orodka Karta wWarszawie.
Wdokumentach archiwalnych pojawia si rwnie oznaczenie wz. 1939.
Kurtki siedmioguzikowe dostrzec mona ju na fotografiach
onierzy szkolcych si wobozie wSielcach nad Ok, latem 1943r. Wydane wwczas modele pochodziy zfabryk
radzieckich, nie stanowiy zatem, jak niekiedy si twierdzi,
efektu zamwie prywatnych.
Guziki wzoru przedwojennego wybijano take od lata
1944r. zwykorzystaniem oryginalnych matryc.
Element ten wystpowa rwnie w wielu odmianach,
wykonanych zrnorodnych materiaw: gumek bielinianych, tam dystynkcyjnych pochodzenia radzieckiego
lub niemieckiego itd. Gwiazdki przysugujce oficerom
najczciej wywodziy si zgrupy dedykowanej modszym
kadrom Armii Czerwonej. Pod koniec roku 1944 coraz
powszechniejszym zjawiskiem stao si obszywanie naramiennikw biao-czerwonym sznurkiem cenzusowca
(dzi popularnie zwanym makaronem), przysugujcym
kademu onierzowi, ktrzy pozytywnie zoy egzamin
maturalny. Rozpatrujc kwestie stopni wojskowych warto
rwnie zaznaczy, e wWojsku Polskim na Wschodzie
nastpia korekta czci znich. Zmienione zostay insygnia chorego (wszeregach Armii Berlinga skadajcy
si zbiegncej rodkiem naramiennika wskiej yki ipojedynczej gwiazdki), oraz kapitana, porucznika ipodporucznika wprzypadku ktrych, wzgldem obowizujcych
przed wybuchem drugiej wojny wiatowej, odjto po jednej
gwiazdce (odpowiednio: trzy, dwie ijedna gwiazdka dla
kadej zwyej wymienionych rang).
Jedn zciekawszych historii zwizanych ztego rodzaju
podarunkiem jest przypadek sucego w5. Brygadzie
Artylerii Cikiej Antoniego Wallera. W drugiej poowie 1944 r. jedna z polskich rodzin podarowaa mu
kurtk sukienn wanie wz. 1919. onierz ten korzysta
zniej jeszcze po zakoczeniu drugiej wojny wiatowej.
Ostatecznie unikatowa sztuka trafia do zbiorw Muzeum
Ora Polskiego wKoobrzegu.
Wzmodyfikowanej gimnastiorce wz. 1943, wczesn wiosn
1945r. pozowa do zdjcia portretowego chory Stanisaw
Wasilewski. Wykonane wzdobytym Koobrzegu zdjcie
zachowao si warchiwum tamtejszego fotografa, Jerzego
Patana.
Interesujcy przypadek uwieczniony zosta na jednym ze
zdj wykonanych przez Jzefa Rybickiego wCharzynie
pod Koobrzegiem, wmarcu 1945r. Wkadrze dostrzec
mona onierza najprawdopodobniej 4. Dywizji Piechoty
im. Jana Kiliskiego, ktry niemieck kurtk mundurow
wz. 1935 zaoon ma pod cywiln marynark. Zdjcie
zachowane jest warchiwum Muzeum Ora Polskiego
wKoobrzegu.
Wprzypadku piechoty apka miaa kolor granatowy, awypustka ty (sonecznikowy).
Wskazana wersja bya podstawow, przyszywan do
spodni tego typu. Wpraktyce spotykano rne odmiany
guzikw, take tworzywowe anawet szklane.
Nazwa ta pochodzi od Zakadw imienia Kirowa wmiecie Kirow, gwnego producenta tego rodzaju materiau
w Zwizku Radzieckim. Samo tworzywo opracowano
w roku 1935, a masowo zaczto wykorzystywa podczas rozpocztej cztery lata pniej wojny zFinlandi.
Ciekawostk stanowi fakt, e pomysodawca kirzy, Iwan
Potnikow wkwietniu 1942r. otrzyma Nagrod imienia
Stalina oraz gratyfikacj finansow wkwocie stu tysicy
rubli. Zmodyfikowana wersja materiau, zawierajca najczciej kilkunastoprocentow domieszk prawdziwej skry uywana jest do produkcji wojskowego obuwia wRosji
do dnia dzisiejszego.
Paszcze uszyte z sukna wyprodukowanego w Stanach
Zjednoczonych spotykano midzy innymi wszeregach 1.
Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kociuszki.
Ich wykorzystanie wrd piechurw dokumentuj midzy innymi fotografie przedstawiajce onierzy 4. Dywizji
Piechoty im. Jana Kiliskiego podczas walk oKoobrzeg
wmarcu 1945r.
Jedn znich s cytowane wczeniej wspomnienia onierza
11. puku piechoty, Romana Downarowicza. Ich fragment,
dotyczcy walk oKoobrzeg wmarcu 1945r., brzmi: Jeden
zonierzy, nieprzytomny iporaniony, wpad zpowrotem
do domu odrzucony si wybuchu. Okazao si, e widzc
posta z charakterystyczn, niemieck broni, odzian
wtakiego pochodzenia bluz maskujc, tzw. panterk,
ktrych cz znas uywaa. Zkolei reprezentujcy 3. puk
piechoty Mikoaj Kaaur przytacza opis wykorzystania
wczasie dziaa wdorzeczu Wisy latem iwczesn jesieni
1944r. przez polskich zwiadowcw radzieckich kombinezonw maskujcych wcaoci lub wczci.

www.armia24.pl

ukasz Gadysiak Co znajd, to moje!