www.wb.com.

pl

ul. Poznaska 129/133, 05-850 Oarw Mazowiecki, tel.: +48 22 731 25 00, fax: +48 22 731 25 01, e-mail: info@wb.com.pl


GLOBALNE ROZWIZANIA
PATRIOT

ZAPROJEKTOWANE BY SI ROZWIJA.

SPRAWDZONE W DZIAANIU.
Nieustannie modernizowany system Patriot rmy Raytheon prezentuje
zaawansowan technologi, opracowan tak, by doskonale sprosta
dzisiejszym i przyszym wyzwaniom. Patriot poda za rozwojem
zagroe, zapewniajc bezpieczestwo pastwom, gwarantujc
efektywno kosztow i zapewniajc najnowoczeniejsze na wiecie
rozwizania w zakresie obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej.

Zapraszamy do zapoznania si z tym, jak Patriot zapewnia odporn,

inteligentniejsz i szybsz obron powietrzn i przeciwrakietow.
Raytheon.com/POLAND
Pocz si z nami:

2015 Raytheon Company. All rights reserved.

Customer Success Is Our Mission is a registered trademark of Raytheon Company.

POLECAMY
Samoloty zbrod,
czylidobre jest wrogiem lepszego
Przy okazji niemal wszystkich przetargw na statki powietrzne
dla Wojska Polskiego pojawia si kwestia wieku proponowanych
konstrukcji. Zwolennicy nowszych maszyn wytykaj konkurentom
zaawansowany wiek konstrukcji. Ci drudzy zkolei podkrelaj dojrzao isprawdzenie wboju swoich produktw. Wponiszym
artykule podejmujemy prb przyblienia problemu.

6
WNUMERZE:

Krzysztof Melski................................................................................... 30

Task Force Fenice czas podsumowa

Wojsko polskie

Szkolenie zkontroli zachowania tumuwBangui ................. 6

Wizyta Dowdcy CAOC ......................................................... 7
Woski genera zwizyt wiauliai ........................................ 7
40 lat suby wratownictwie morskim ................................. 8
Wgorzewscy artylerzyci zaczynaj nowy rok pod
nowym dowdztwem ........................................................ 10
Akcja wydobycia bomb gbinowych
zKanau Mieliskiego zakoczona ..................................... 11
Zimowy poligon na pmetku ............................................ 12
Intensyfikacja szkolenia w2. Brygadzie Zmechanizowanej
Legionw .......................................................................... 13
Kurs szkoleniowo-metodyczny w5. lubuskim puku
artylerii ............................................................................. 14
Historyczne strzelanie ppk Spike ........................................ 15
Strzelcy wyborowi wBieszczadach ..................................... 16
41. Rocznica na ORP Piast ................................................ 17
Saperzy zplutonu petwonurkw rozpoczli
sezon podwodny! .............................................................. 18
Zakoczony pierwszy tydzie szkolenia .............................. 18
Dowdca Generalny RSZ umarynarzy ................................ 19

Zakoczenie dziaa bojowych NATO wAfganistanie wramach

misji ISAF wpyno na zmiany woperujcym wtym kraju komponencie Aviazione dellEsercito (lotnictwa woskich wojsk ldowych). Wtrakcie wizyty wbazie Herat mielimy okazj przyjrze
si bliej zachodzcym zmianom.

Gian Carlo Vecchi............................................................................... 44

Ptonowe samochody Dodge nafrontach

drugiej wojny wiatowej
Wpowszechnej opinii samochody terenowe marki Dodge wwersji tony obok Willysw, Harleyw oraz Studebakerw byy
symbolicznymi pojazdami wyzwolicieli oraz wyzwolicieli.

Piotr M. Radomski ............................................................................ 62

Pancerne pudeka
starsi bracia transportera M113
Wprowadzony do suby na przeomie lat pidziesitych iszedziesitych ubiegego wieku gsienicowy transporter opancerzony
M113 odnis niebyway sukces. Jego najlepsz miar bdzie zapewne liczba wyprodukowanych cznie egzemplarzy, ktra przekroczya zawrotne 80000 sztuk. Ten prosty, tani iatwy wprodukcji
pojazd sta si podstaw dla wielu nonikw uzbrojenia, wozw
dowodzenia, wozw ewakuacji medycznej atake przypominajcychciarwki na gsienicach pojazdw transportowych. czna
liczba krajw uytkujcych w transporter przekracza pidziesit
jednym znich jest Polska, ktra niewielk parti tych wozw otrzymaa wraz zuywanymi niemieckimi czogami Leopard 2. M113 nie
pojawi si oczywicie znikd. Jego konstrukcja to wynik ewolucji
dowiadcze czerpanych jeszcze zII wojny wiatowej. Niniejszy
artyku jest prb opisania krtej iniekiedy penej lepych zaukw
drogi do wpeni satysfakcjonujcego transportera opancerzonego.

Analizy / Komentarze

Bezpieczne Miasta ............................................................. 20

Frost & Sullivan

Powtrka zCzarnobyla? ..................................................... 22

Adam M. Maciejewski

Marcin uczak........................................................................................ 70

Na okadce:
Pilot kanadyjskiego CF-188 Hornet
przygotowuje si do misji bojowej
wramach operacji Impact,
Kuwejt, 8 lutego 2015 [Canadian
Forces Combat Camera, DND]

54

www.armia24.pl
Adres Redakcji iWydawnictwa

20-258 Lublin, ul. Akacjowa 100, Turka, os. Borek

tel./faks 81501 21 05
reklama@kagero.pl www.kagero.pl
RadA Programowa

20

30

Wiesaw Barnat przewodniczcy,

Hubert Marcin Krlikowski, Krzysztof Kosiuczenko,
Przemysaw Kupidura, Sawomir Augustyn,
Przemysaw Simiski, Mirosaw A.Michalski,
Norbert Wjtowicz
redaktor naczelnY

wpowietrzu

Damian Majsak

Samoloty zbrod, czylidobre jest wrogiem lepszego .......... 30

redaktor prowadzcy

Adam M. Maciejewski
tel. 605-233-805

Krzysztof Melski

redakTor dziau Historia Militaris

Kamil Stopiski
Redakcja

Adam M. Maciejewski

str. 22

Tu pod koniec grudnia wmediach

podano tyle interesujc, co bardzo
niepokojc informacj. Ot welektrowniach jdrowych lecych na
terenie Ukrainy maj by stosowane
elementy paliwowe amerykaskiej
produkcji.

Jerzy Garstka, Jacek Krzewiski, Maciej ugowski,

Krzysztof Melski, Marian Moraczewski,
Tomasz Nowak, Gian Carlo Vecchi
Korekta

Adam M. Maciejewski, Karolina Kamierska

Dyrektor Marketingu

Joanna Majsak

marketing@kagero.pl
Biuro Reklamy

Kamil Stopiski, Maciej acina

reklama@kagero.pl
oferta@kagero.pl
tel. 609-326-009

Operacja Inherent Resolve

ataki na tzw. pastwo islamskie ..................................... 42

sekretarz redakcji

Kamil Stopiski
redakcja@kagero.pl, tel. 601 602 056

Leszek A. Wieliczko

DTP
Marcin Wachowicz, ukasz Maj
KAGERO STUDIO grafika@kagero.pl

Task Force Fenice czas podsumowa ............................. 44

Gian Carlo Vecchi

Na morzu

Leszek A. Wieliczko

Nawodne rodki transportu dla US Navy SEALs ................... 54

str. 66

Od sierpnia ub. roku trwa midzynarodowa operacja wojskowa wymierzona przeciwko bojownikom samozwaczego tzw. pastwa islamskiego,
wjzyku angielskim okrelanego jako
Islamic State of Iraq and the Levant
(ISIL) lub Islamic State of Iraq and Syria
(ISIS), awkrajach arabskich nazywanego kolokwialnie Daesh.

Jerzy Garstka

Historia Militaris

Ptonowe samochody Dodge nafrontach drugiej wojny

wiatowej ......................................................................... 62
Piotr M. Radomski

Kolporta

Sprzeda iprenumerata redakcyjna, prenumerata RUCH,

KOLPORTER, sprzeda sie Empik, salony prasowe:
RUCH iKOLPORTER, INMedio, wybrane ksigarnie, podczas
pokazw lotniczych, rekonstrukcji historycznych, targw,
konferencji iwystaw przemysu obronnego

Wydawca

Oficyna Wydawnicza KAGERO

ul. Akacjowa 100, Turka, 20-258 Lublin 62
www.kagero.pl

Pancerne pudeka starsi bracia transportera M113 ........ 70

Prezes zarzdu

Marcin uczak

Damian Majsak
kagero@kagero.pl

Sekretariat wydawnictwa

Kamil Stopiski
Tel. 601 602 056

Wsppraca

Jerzy Garstka

66

str. 54

Konflikty wojenne po drugiej wojnie

wiatowej wykazay, jak wane wdziaaniach bojowych jest wykonywanie
zada przez oddziay specjalne. Zasadniczy wysiek wtej dziedzinie przypada
amerykaskim jednostkom specjalnym,
ktre wystpuj we wszystkich rodzajach si zbrojnych Stanw Zjednoczonych

ISSN

1898-1496
Wszystkie materiay s objte prawem autorskim. Przedruki iwykorzystanie
materiaw wycznie za zgod redakcji. Redakcja zastrzega sobie prawo
skracania tekstw izmiany tytuw nadesanych tekstw.
Opinie zawarte wartykuach s wycznie opiniami sygnowanych autorw.
Redakcja nie odpowiada za tre reklam, materiaw promocyjnych.
Wydawca Ilustrowanego Magazynu Wojskowego ARMIA ostrzega P.T.
Sprzedawcw, e sprzeda aktualnych iarchiwalnych numerw czasopisma
poinnej cenie ni wydrukowana na okadce jest dziaaniem na szkod
Wydawcy iskutkuje odpowiedzialnoci karn.

Wojsko polskie

Aktualnoci

Szkolenie zkontroli zachowania

tumuwBangui

stycznia polscy onierze penicy sub

w skadzie si EUFOR RCA w Republice
rodkowoafrykaskiej przeprowadzili zintegrowane szkolenie midzynarodowego poddziau
policji wojskowej (IPU Integrated Police Unit)
jednego zkomponentw manewrowych si
misji EUFOR RCA. Szkolenie miao na celu
podtrzymanie zdolnoci operacyjno-taktycznych pododdziau do prowadzenia dziaa
patrolowych oraz policyjnych, celem neutralizacji nielegalnych zgromadze izamieszek,
wszczeglnoci wykraczajcych poza moliwoci miejscowych si bezpieczestwa.
Wszkoleniu wzio udzia 60 andarmw
pododdziau IPU, wtym: pluton manewrowy
W zMiska Mazowieckiego, dwie formacje
andarmw francuskich oraz pluton hiszpaski.
Tematyk szkolenia byo formowanie linii
pojazdw, ktre jest wykorzystywane wszczeglnoci do wsparcia dziaa tyraliery pieszej
lub samodzielnie pojazdami opancerzonymi
wprzypadku uycia broni palnej lub materiaw wybuchowych wtumie mwi dowdca polskiego plutonu manewrowego kpt.
Tomasz Drobek, ktry na co dzie suy
w 1. batalionie manewrowym w Oddziale
Specjalnym andarmerii Wojskowej (OSW)
wMisku Mazowieckim.
Elementami stanowicymi due wyzwanie koordynacyjne s wprzypadku wielonarodowego
pododdziau IPU odmienne procedury postpowania oraz uycie rnego rodzaju pojazdw,
ktre ze wzgldu na swoj odmienno czsto
utrudniaj swobod formowania pododdziau
wodpowiednie linie prewencyjne, konieczne do
skutecznych dziaa wokrelonej sytuacji dodaje kpt. Drobek.

Kontrola tumu oraz zamieszek przy uyciu

pojazdw opancerzonych jest przedsiwziciem wymagajcym odpowiednich umiejtnoci oraz wiedzy specjalistycznej niezbdnej
do wspdziaania zag.
Tego typu szkolenia, odbywajce si
wCentrum Szkolenia Si Narodowej andarmerii
(CSSN) wSaint-Astier stanowi podstaw programow dla francuskich pododdziaw andarmerii, ktra jest nieodzownym elementem
przygotowania do realizacji zada w przypadku realnego zagroenia zamieszkami oraz
utrzymania porzdku publicznego mwi kpt.
Daniel Suski, oficer operacyjny FHQ EUFOR
RCA, na co dzie szef sekcji planowania
zOSW wMisku Mazowieckim.

Odbyte szkolenie jest jednym zcyklicznych

szkole zgrywajcych midzynarodowego
pododdziau IPU ukierunkowanym na przygotowanie do wsplnego dziaania wramach realizowanych zada wrejonie misji EUFOR RCA.
Dowiadczenia zdobyte podczas szkolenia zaowocowa mog rozwizaniami systemowymi
nie tylko woddziaach andarmerii Wojskowej,
ale w innych jednostkach wojskowych, ktre
mog zosta uyte wsytuacjach kryzysowych
dodaje na zakoczenie zastpca dowdcy
kontyngentu ppk Mateusz Dada, wkraju dowdca 1. batalionu manewrowego wMisku
Mazowieckim.

n

Tekst izdjcia: mjr Pawe Chabielski

www.armia24.pl

Wizyta Dowdcy CAOC

D

owdca 3. Warszawskiej Brygady

Rakietowej Obrony Powietrznej genera
brygady Stefan Mordacz powita przybyego
zwizyt generaa broni Joachima Wundraka
Dowdc Poczonego Centrum Operacji
Powietrznych CAOC Uedem.
Woficjalnej wizyty Dowdcy CAOC towarzyszyli genera brygady Marek Sobiechowski,
podpukownik James Donkin oraz major
Arkadiusz Kling, natomiast Dowdztwo
Generalne RSZ reprezentowane byo
przez Szefa Zarzdu Obrony Powietrznej
iPrzeciwrakietowej DG RSZ generaa brygady
Jana Gabrysia.
Spotkanie byo okazj do zaprezentowania przeznaczenia brygady izada stojcych
przed ni, moliwoci bojowych sprztu
zasadniczego bdcego na wyposaeniu
podlegych dywizjonw rakietowych OP oraz
zaprezentowania kierunkw rozwoju zautomatyzowanych systemw dowodzenia ikierowania operacjami powietrznymi.
Dowdztwo 3. WBR OP byo kolejnym punktem wizyty Dowdcy CAOC po
Dowdztwie Generalnym RSZ oraz 1.
Orodku Radioelektronicznym wGrjcu.


Tekst izdjcia: kpt. Dariusz Kurowski

Woski genera zwizyt wiauliai

W

poowie stycznia zdwudniow wizyt

wbazie lotniczej wiauliai przebywa
przedstawiciel Dowdztwa Si Powietrznych
Woch genera dywizji Nicola Lanza de
Cristoforis.
Wraz zwoskim generaem, dwoma myliwcami Eurofighter Typhoon przyby rwnie
dowdca 4 Skrzyda zGrosseto pukownik
Enrico Pederzolli oraz pilot-instruktor ztego
skrzyda podpukownik Stefano Pietropaoli.
Chwil po wyldowaniu gocie z Woch
zostali przywitani przez dowdc woskiego
kontyngentu, dowdc litewskiej bazy lotniczej oraz dowdc Polskiego Kontyngentu
Wojskowego podpukownika pilota Piotra
Iwaszk.
Tego dnia woski genera wzi udzia wodprawie zdowdcami kontyngentw wojskowych idowdc bazy lotniczej. Wtrakcie tej
odprawy dowdcy przedstawili swoje zadania
wramach realizacji misji Baltic Air Policing

ARMIA2 (76) LUTY 20157

Wojsko polskie

Aktualnoci

oraz rodki iich usytuowanie na terenie lotniska.

Genera Nicola Lanza de Cristoforis podkreli, e bardzo liczy na blisk wspprac
zpolskimi lotnikami, co bdzie dobr okazj
do podniesienia swoich kwalifikacji przez personel lotniczy obu krajw. Zauway rwnie,
e polscy onierze nale do najbardziej dowiadczonych wwykonywaniu misji na terenie
Litwy, gdy jest to ich szsta zmiana wiauliai,
podczas gdy woscy onierze s tutaj po raz
pierwszy.
Nastpnego dnia woski genera przyby na
teren polskiego kontyngentu, gdzie zastpca
dowdcy kontyngentu major pilot Grzegorz
Czubski zapozna go zbudow iparametrami
technicznymi polskich myliwcw MiG-29M
stacjonujcych wiauliai.
Kilka godzin pniej woscy gocie rozpoczli swj lot powrotny do Woch.
n

Tekst izdjcia: kpt. Janusz Szczypir (PKW)

40 lat suby wratownictwie morskim

P

onad 3300 godzin nalotu, blisko 3000 dyurw oraz udzia wponad 100 akcjach
ratowniczych na morzu to bilans suby st.
chor. szt. Juliana Szulca zDarowskiej Grupy
Lotniczej.
17 stycznia obecnie najbardziej dowiadczony technik pokadowy migowcw ratowniczych Mi-14 poegna si zmundurem.
Starszy chory sztabowy Julian Szulc
sub wojskow rozpoczyna w1973 roku,
jako elew Centralnego Orodka Szkolenia
Specjalistw Technicznych Wojsk Lotniczych
wOlenicy. Ju podczas praktyki trafi na lotnisko wDarowie. Tam te obj swoje pierwsze
stanowisko. Ponad 40 letni sub wlotnictwie morskim zaczyna jako mechanik w28.
Eskadrze Ratowniczej Marynarki Wojennej.

Pocztkowo obsugiwa migowce Mi-4ME.

Pniej suy jako starszy mechanik, technik
istarszy technik migowcw, najpierw Mi-2,
apotem Mi-14PS iMi-14P/R.
Wpowietrzu spdzi ponad 3000 godzin,
zczego 2000 na migowcach ratowniczych
Mi-14. Przez ponad 30 lat peni caodobowe
dyury wkrajowym systemie ratownictwa morskiego ilotniczego. Jako instruktor wyszkoli
rwnie kolejne pokolenie mechanikw itechnikw pokadowych, po szeciu na Mi-2 iMi-14.

Wtrakcie suby chory Julian Szulc zosta odznaczony Zotym Medalem za Zasugi
dla Obronnoci Kraju oraz Zotym Medalem
Siy Zbrojne wSubie Ojczyzny. W1993 roku
Prezydent RP wyrni go rwnie Brzowym
Krzyem Zasugi.
Jutro chory Julian Szulc, ze wzgldu na
ukoczenie 60 lat, poegna si zmundurem
iratownictwem morskim.

Tekst: kmdr ppor. Czesaw Cichy

Zdjcia: kpt. Mariusz Kalinowski

www.armia24.pl

Wojsko polskie

Aktualnoci

Wgorzewscy artylerzyci zaczynaj

nowy rok pod nowym dowdztwem
30

grudnia wWgorzewie wobecnoci

Zastpcy Dowdcy 16. Pomorskiej
Dywizji Zmechanizowanej gen. bryg. Marka
Sokoowskiego odbya si ceremonia przekazania obowizkw dowdcy 11. Mazurskiego
Puku Artylerii.
Swoj obecnoci jednostk zaszczycili
przedstawiciele Dowdztwa Generalnego Si
Zbrojnych, byli dowdcy wgorzewskiej jednostki, dowdcy iprzedstawiciele zaprzyjanionych jednostek wojskowych, przedstawiciele
wadz samorzdowych, organizacji kombatanckich oraz sub mundurowych powiatu
wgorzewskiego. Punktualnie ogodzinie 11.00
dowdca uroczystoci ppk Piotr Ciepliski zoy Zastpcy Dowdcy Szefowi Sztabu 16.
Pomorskiej Dywizji Zmechanizowanej gen.
bryg. Markowi Sokoowskiemu meldunek
o gotowoci pododdziaw do uroczystego
przekazania dowodzenia.
Po odczytaniu decyzji personalnych Ministra
Obrony Narodowej, Zastpca Dowdcy
Dywizji podzikowa pk. Adamczykowi za
bardzo dobre dowodzenie pukiem oraz pogratulowa osignitych wynikw ipoziomu
realizacji zada, yczc podobnych sukcesw na nowym stanowisku Komendanta
Centrum Szkolenia Artylerii i Uzbrojenia
wToruniu. Nastpnie gen. Sokoowski przedstawi przebieg suby przyjmujcego
dowodzenie 11. MPA pk. Jacka Wery,
yczc samych sukcesw isatysfakcji
zdowodzenia wgorzewskimi artylerzystami. Kulminacyjnym momentem
uroczystoci byo przekazanie sztandaru jednostki wojskowej i zoenie
meldunku o przyjciu dowodzenia
pukiem. Wswoim poegnalnym zpukiem przemwieniu pk Adamczyk podzikowa wszystkim za wspln prac
isub zarwno t wkraju, jak ina

10

misjach zagranicznych, a na zakoczenie

zwrci si do wszystkich onierzy: Wdalszej
subie niech przywieca Wam zasada wstaroytnoci dobrzy wojownicy najpierw czynili
si niezwycionymi, apotem szukali saboci
uprzeciwnika.
Kolejnym punktem uroczystoci byo przemwienie nowego dowdcy 11. MPA, ktry
rozpocz sowami: Jest dla mnie honorem izaszczytem, e dziki decyzji przeoonych zostao
mi powierzone dowdztwo 11. MPA powiedzia
pk Wera tu po przejciu sztandaru, zwracajc
si po raz pierwszy oficjalnie do stanu osobowego puku: Ciesz si ze wsplnej suby
zWami.
Ceremoni na placu musztry zakoczya defilada pododdziaw, po ktrej wykonano pa-

mitkow fotografi uczestnikw uroczystoci. Dalsza cz ceremonii odbywaa si na

Sali Tradycji, gdzie po podpisaniu Protokou
Zdania iObjcia obowizkw Dowdcy 11.
MPA, pk Adamczyk przekaza swojemu nastpcy Proporzec Rozpoznawczy Puku.
Nastpnie uczestnicy uroczystoci zoyli dowdcom yczenia szczcia oraz pomylnej
realizacji yciowych planw. WSali Tradycji
rwnie, pk Wera, zgodnie ztradycj panujc wjednostce, przyj zrk odchodzcego
dowdcy przyrzd do wstrzeliwania stanowicy swoisty talizman dla dowodzcego wgorzewskimi artylerzystami.
Pk Jacek Wera jest absolwentem toruskiej
Wyszej Szkoy Oficerskiej Wojsk Rakietowych
i Artylerii, ktr ukoczy w 1990 roku.
Zawodow sub wojskow rozpocz
od stanowiska dowdcy plutonu rozpoznawczego w11. baterii dowodzenia
Szefa Artylerii 4. DZ, anastpnie zajmowa stanowisko dowdcy baterii dowodzenia w4. batalionie dowodzenia
4. Dywizji Zmechanizowanej. W1998
roku zosta skierowany na 2-letnie studia wAkademii Obrony Narodowej, po
ukoczeniu ktrych obj stanowisko
dowdcy dywizjonu w 34. Brygadzie
Kawalerii Pancernej.

www.armia24.pl

Kolejny etap suby to 5. puk artylerii

wSulechowie. Od lipca 2005 roku pk Wera
peni sub na stanowisku Szefa Sztabu
Puku, a po ukoczeniu Podyplomowych
Studiw Operacyjno-Strategicznych
wAkademii Obrony Narodowej w2010 roku
zosta wyznaczony na stanowisko Zastpcy
Dowdcy Puku. Od listopada 2012 do maja
2013 roku dowodzi rwnie XXVII zmian
PKW KFOR wKosowie, za co zosta wzorowo
oceniony przez Dowdc Operacyjnego Si
Zbrojnych.
Od stycznia 2015 roku zosta wyznaczony
na stanowisko dowdcy 11. puku artylerii
wWgorzewie.
Nowy dowdca wgorzewskiego puku ma
48 lat. Jest onaty, ma 3 dzieci. Jego hobby to
sport ihistoria.


Tekst izdjcia: st. chor. szt. Robert Kopiczko

Akcja wydobycia bomb gbinowych

zKanau Mieliskiego zakoczona
14

stycznia zakoczono proces wydobycia bomb gbinowych znalezionych

na dnie Kanau Mieliskiego. Znalezienie 12
bomb typu DM-11 zgoszone zostao przez
firm prowadzc prace budowlane wobrbie nabrzea kanau.
Najpierw 8 stycznia zrealizowany zosta pierwszy etap usuwania niewybuchw zalegajcych
na dnie Kanau Mieliskiego wwinoujciu.
Nurkowie Minerzy 12. Dywizjonu Traowcw
wydobyli zdna Kanau Mieliskiego 5 bomb
gbinowych typu DM-11. Obiekty zostay
podniesione z dna a nastpnie przekazane Patrolowi Rozminowania 8. Batalionu

ARMIA2 (76) LUTY 201511

Wojsko polskie

Aktualnoci

Saperw zDziwnowa iprzetransportowane

na poligon ldowy wDrawsku Pomorskim,
gdzie zostay zniszczone. Nastpnie Nurkowie
Minerzy z12. Dywizjonu Traowcw wydobyli zdna Kanau Mieliskiego 12 zgoszonych
obiektw oraz kolejn, znalezion podczas
prowadzenia akcji wydobycia, bomb gbinow tego samego typu. cznie 13 obiektw zostao podniesionych zdna iprzekazanych Patrolowi Rozminowania z8. Batalionu
Saperw zDziwnowa. Saperzy przetransportowali obiekty na miejsce ich niszczenia na
poligonie ldowym wDrawsku.
n

Zdjcia itekst: Biuro Prasowe 8. FOW

Zimowy poligon na pmetku

d 12 stycznia pododdziay 17. Wielkopolskiej

Brygady Zmechanizowanej szkoliy si
wokolicach Wdrzyna, witoszowa iTrzebienia
wramach zgrupowa poligonowych.
W zimowe szkolenie zaangaowano blisko
1700 onierzy ze wszystkich pododdziaw
Wielkopolskiej Brygady. Mimo e pogoda bya
mao zimowa onierze nie mogli narzeka
na nud. Wszyscy dowdcy zaplanowali
szkolenie w taki sposb, aby maksymalnie
wykorzysta przydzielone obiekty szkoleniowe izrealizowa jak najwicej intensywnych
iciekawych zaj.
Zgrupowania rozpoczy si od przemieszczenia pododdziaw do rejonw zaj
sposobem kombinowanym: po drogach
oraz transportem operacyjnym, czyli kolej.
Waciwa organizacja idyscyplina wykonawcza oraz odpowiednie przygotowanie onierzy pozwoliy na bezpieczne wykonanie
marszu, po ktrym pododdziay rozpoczy
zasadnicz cz szkolenia.
Wramach poligonu oprcz wielu zaj taktycznych, medycznych, inynieryjno-saperskich,
czy zzakresu terenoznawstwa, pododdziay

12

www.armia24.pl

realizoway liczne zajcia ogniowe, a wrd

nich strzelania sytuacyjne, bojowe czy kierowania ogniem zarwno wdzie, jak iwnocy.
Pomimo e szkolenie jest intensywne, wszyscy
onierze podchodz do niego zentuzjazmem
izaangaowaniem, poniewa poligon jest najlepszym miejscem do sprawdzenia idoskonalenia wasnych umiejtnoci wyjani porucznik
Radosaw Musin, oficer wychowawczy 7. batalionu Strzelcw Konnych Wielkopolskich.
Zajcia odbyway si wzrnicowanym terenie od lesistego poczwszy, na zurbanizowanym koczc. Wtym ostatnim szkoli
si 15. batalion Uanw Poznaskich, ktry
na Centralnym Orodku Zurbanizowanym
w Wdrzynie realizowa dwa rwnolege
zajcia. Naprzeciwko siebie stany dwie
kompanie kada z innym zadaniem.
Pododdzia porucznika Patryka Zajka mia za
zadanie broni miasta, podczas gdy onierze dowodzeni przez porucznika Damiana
wierkiewicza mieli opanowa bronione
obiekty. Konfrontacja dwch podobnie wyszkolonych pododdziaw zawsze bdzie ciekawym dowiadczeniem, zarwno dla onierzy,
jak idla ich dowdcw. Wane jest, by onie-

rze mogli szkoli si wjak najbardziej realnych

warunkach, anic nie zapewni im tego tak, jak
konfrontacja zdrugim onierzem skomentowa podpukownik Tomasz Borowczyk,
dowdca uanw.
Drugi tydzie szkolenia zapowiada si nie
mniej intensywnie przed onierzami byo
wiele wyzwa, awrd nich wiele strzela
iwicze wkierowaniu ogniem.

Oprcz pododdziaw bojowych: 1. batalionu

piechoty zmotoryzowanej Ziemi Rzeszowskiej,
7. batalionu Strzelcw Konnych Wielkopolskich
i15. batalionu Uanw Poznaskich, na poligonach szkolili si iwspierali zmotoryzowanych
artylerzyci, przeciwlotnicy oraz saperzy. n

Tekst: por. Martyna Fedro-Samojedny,

ppor. Milena Pawlak, ppor. Radosaw Musin

Zdjcia: ppor. Milena Pawlak, ppor. Radosaw Musin

Intensyfikacja szkolenia w2. Brygadzie

Zmechanizowanej Legionw

20

stycznia onierze najliczniejszego

pododdziau zocienieckiej brygady
1. batalionu zmechanizowanego rozpoczli dwudniowy cykl zaj zintegrowanych
obejmujcych swym zakresem wykonywanie zada taktycznych iogniowych wdzie
iwnocy.
Zasadniczym celem zaplanowanego przedsiwzicia szkoleniowego byo przygotowanie
plutonw do udziau wzawodach uyteczno-bojowych przy jednoczesnym wyrwnywaniu

poziomu wyszkolenia pododdziaw oraz onierzy poszczeglnych specjalnoci.

Po ogoszeniu alarmu wszyscy uczestnicy
szkolenia przemiecili si na pas taktyczny,
gdzie wojsko po zapoznaniu zobowizujcymi warunkami bezpieczestwa oraz przebiegiem zaj przystpio do realizacji zaplanowanych zagadnie.
Wpierwszej kolejnoci onierze pododdziaw oglnowojskowych musieli zmierzy si
zszeregiem norm szkoleniowych, poczwszy

od przygotowania do pracy izaprogramowania cyfrowej radiostacji przenonej RRC9200,

poprzez wyciganie rannego zpola walki oraz
skrytym podejciu do obiektu przeciwnika skokami iczogajc si, askoczywszy na ustawianiu odcinka trzyrzdowego przeciwpancernego
pola minowego metod odmierzania krokami.
Zaliczenie pierwszego etapu na pasie wicze
taktycznych wymusza na szkolonych wykonanie biegu na odcinku 2000 metrw wrejon
strzelnicy garnizonowej, gdzie onierze na-

ARMIA2 (76) LUTY 201513

Wojsko polskie

Aktualnoci

tychmiast po wysiku musieli przystpi do

wykonania zada ogniowych oraz norm ze
szkolenia ogniowego.
Ptla taktyczna zaplanowana przez dowdc 1bz podpukownika Mariusza Kowalskiego

obejmowaa wdalszej kolejnoci szereg zada i norm na orodku OPBMR oraz OPL,
zaliczenie Biegowego Testu Siowego oraz
sprawdzianw teoretycznych zRegulaminu
Oglnego, Regulaminu Dziaa Taktycznych

i Metodyki Szkolenia, jak rwnie przegld

musztry oraz marsz na orientacj.


Tekst: kpt. Sebastian Stawiski

Zdjcia: st. chor. Bogdan Madaliski

Kurs szkoleniowo-metodyczny
w5. lubuskim puku artylerii

radycyjnie ju pocztek roku kalendarzowego w 5. puku artylerii jest oboony

przedsiwziciami metodycznymi.
Nie inaczej byo iteraz. Wdniach
1921 stycznia dowdca puku
przeprowadzi kurs szkoleniowo-metodyczny dla dowdcw pododdziaw.
Celem kursu byo doskonalenie
procesu planowania oraz organizacji zaj przy najefektywniejszym
wykorzystaniu dostpnej bazy
szkoleniowej. Wskazanie najbardziej efektywnych form organizacyjnych oraz doskonalenie wiedzy
metodycznej dowdcw.

14

Zajcia otworzy dowdca 5pa pk Zenon

Winiewski. Dowdca krtko omwi plan kur-

su oraz cele jakie planuje osign. Nastpnie

uczestnicy zostali poddani sprawdzianowi
zmetodyki szkolenia.
Pierwszy dzie zaj powicono
zagadnieniom planowania oraz
przygotowania zaj, takich jak
trening kierowania ogniem, analiza
dyscypliny, szkolenie ogniowe czy
te szkolenie dowdztw isztabw.
Drugi dzie kursu obejmowa
metodyczne zajcia pokazowe.
Tym razem uczestnicy mogli obserwowa proponowane rozwizania metodyczne w praktyce.
Jednoczenie onierze wyznaczeni do prowadzenia zaj ze szkole-

www.armia24.pl

nia ogniowego odbyli praktyczne strzelanie,

wchodzce wzakres sprawdzianu dopuszczajcego do funkcji kierownika strzelania.
Wostatnim dniu kursu szef sekcji wychowania fizycznego zaprezentowa formy imetody
zaj ztego przedmiotu, apododdziay logistyczne zakres iorganizacje dni technicznych
oraz obsugiwania rocznego sprztu.
Podczas spotkania koczcego kurs omwiono jego przebieg oraz wskazano kierunki
ipriorytety szkolenia na 2015 rok. 
n

Tekst: kpt. Marcin Stajkowski

Zdjcia: 5pa

Historyczne strzelanie ppk Spike

ani z15. batalionu Uanw Poznaskich

wykonali strzelanie pociskiem ppk Spike
do celu poruszajcego si ruchem poprzecznym. To pierwsze takie strzelanie wPolsce.
22 stycznia, pas taktyczny Orodka Szkolenia
Poligonowego Wojsk Ldowych Wdrzyn,
godzina 09:11. Poranna mga unosi si nad
obiektem strzelnicy, temperatura: kilka stopni
poniej zera, spokj, cisza. Pokrywa niegu,
szronu iszad nadajca przeraajce pikno
widokowi rozcigajcemu si na
kilka kilometrw. Brak aktywnoci
przeciwnika.

Dowdco: Cel, czog

wruchu poprzecznym,
odlego 3000 m

Normalny poranek, normalne zajcia kompanii wsparcia realizowane

wramach szkolenia poligonowego.
Wydawa by si mogo, nic nadzwyczajnego. onierze 15. batalionu
Uanw Poznaskich piciokrotnie w cigu zeszego roku brali
udzia wszkoleniach poligonowych
ijako ostatni w17. Wielkopolskiej
Brygadzie Zmechanizowanej ze-

szli z poligonu, opuszczajc jego obiekty

wostatnie dni grudnia tylko po to, aby ju 9
stycznia na nie wrci iponownie realizowa
szkolenie. Nic nadzwyczajnego. Mona powiedzie zwyka wojskowa rutyna, zwyky kolejny
poligon, lecz nie wtym batalionie, nie wtej
brygadzie. Wielkopolska Brygada znana jest
ztego, e zawsze musi by inaczej, zawsze
lepiej, poprzeczka co zajcia idzie wgr. To
co wczoraj byo niemoliwe, dzisiaj jest realne,

ajutro w15. batalionie Uanw Poznaskich

jest standardem ipunktem odniesienia do
realizacji kolejnych zaj.

Cel widz

Kompania wsparcia realizuje zajcia ze szkolenia ogniowego, strzelajc pociskiem ppk

Spike. Niezwyky pocisk, niezwykli ludzie ijak
zawsze niezwyke zajcia oraz kolejny stopie
trudnoci wwykonaniu zadania. Tym razem
jako pierwsi w Polsce strzelali do
celu oddalonego o3000 m, poruszajcego si ruchem poprzecznym.
Do dzi na caym wiecie strzelano
tymi pociskami do celw ruchomych, poruszajcych si ruchem
skonym lub do celw poruszajcych si wkierunku strzelajcego.
15 batalion Uanw Poznaskich
przeciera szlaki, ktrymi inni mog
bezpiecznie poda. Dzi kapral
Daniel Pereszczuk przy wsparciu
starszego szeregowego Dawida
Rosolaka udowodnili, e strzelanie
wtych warunkach jest wykonalne.
Dla utrudnienia zadania, bo atwo
wbatalionie nigdy nie jest, pocisk

ARMIA2 (76) LUTY 201515

Wojsko polskie

Aktualnoci

lecia nisk trajektori, przy kcie 90

istrzelajcym na stanowisku ogniowym
znacznie poniej celu. Po rozmowie ze
specjalistami z zajmujcymi si telemetri pociskw, okazao si, e nawet
producent pociskw nigdy nie wykonywa tego typu strzela tymi pociskami.
Niezwykle trudne warunki pogodowe,
niezwykle trudne warunku strzelania,
ale jak zawsze, gdy zadanie jest wykonane satysfakcja gwarantowana.

dziaania wojsk wasnych oraz

cigej interakcji zprzeciwnikiem
powodujcej brak snu oraz tak
trudnym inigdy wczeniej niewykonywanym w caym kraju
strzelaniu, takie sowa potrafi
naprawd ogrza onierskie
serca. wiat naley do odwanych, awojny wygrywaj Ci, ktrzy maj lepsz artyleri. Wtym
przypadku pluton przeciwpancerny.

Cel zniszczony
Po dwch dniach w polu, w zimnie
ichodzie, przy duej intensywnoci

Tekst: ppk Tomasz Borowczyk

Zdjcia: arch. 17WBZ

Strzelcy wyborowi wBieszczadach

u po raz drugi odby si kurs zimowy

dla strzelcw wyborowych organizowany
przez 1. Batalion Strzelcw Podhalaskich
wOrodku Szkolenia Grskiego wTrzciacu
oraz Bieszczadach.
Szkolenie odbyo si wdniach 1923 stycznia. Gwna cz szkolenia odbywaa si
wOrodku Szkolenia Grskiego wTrzciacu
i okolicach oraz na terenie wysokich
Bieszczadw. Celem szkolenia byo doskonalenie umiejtnoci strzelcw wyborowych
oraz ich dziaania wwarunkach szczeglnych
grskich izimowych. onierze wiczyli midzy innymi maskowanie, wykrywanie celw,
umiejtnoci taktyczne, techniki poruszania
si na nartach, atake pierwsz pomoc iewakuacj wdwjkach wwarunkach zimowych.
onierzy szkolili instruktorzy, ktrzy swe
umiejtnoci zdobywali na podobnych zimowych szkoleniach wSzwecji iSzwajcarii.
Drugiego dnia szkolenia onierze zdobyli
najwyszy szczyt Bieszczadw Tarnice (1346
m n.p.m.), atrudne zimowe warunki nie uatwiay im tego zadania. Wsamym orodku
wTrzciacu ze niegiem byo krucho, ale wyej byo go pod dostatkiem.

16

Dowdca kursu, m. chor. Karol Mode,

podkreli, e szkolenie nie jest atwe, aukoczenie kursu wcaoci jest wduej mierze
walk ze swymi sabociami.
Przeprowadzono take synne ju zajcia zhipotermii, ktre polegay na asekurowanym
wskoczeniu do przerbli wgbokim stawie.
wiczenie to, cho ekstremalne, nie przerazio uczestnikw, awrcz przeciwnie, spotka-

o si zduym zaangaowaniem izapaem.

Po wskoczeniu do lodowatej wody naleao,
wpokazany wczeniej sposb, wydosta si
na powierzchni lodu i dotrze na brzeg.
Nastpnie rozpali ogie iaby mc kontynuowa zadanie, przebra si wsuche ubranie.
Szkolenie to ma na celu nauczy onierza
zachowania si po zaamaniu lodu wprzygodnym zbiorniku wodnym. Wtakiej sytuacji
naley pamita oodpowiedniej kolejnoci
zakadania czci odziey. Wwodzie przede
wszystkim trzeba si uspokoi inie panikowa,
to podstawa. Uregulowa oddech, pomimo silnego cisku wklatce piersiowej. Nastpnie pomagajc sobie rkami oraz okrelonym ruchem
ng, wydosta si na ld mwi m. chor. Karol
Mode, ktry jako dowdca kursu pierwszy
wskoczy do wody, wykonujc pokaz zobjanieniem. Po kpieli nie byo ciepych pokoi
iodpoczynku! Tylko wymarsz wgry, gdzie
oprcz zada zrozpoznania czekaa szkolonych noc pod goym zimowym niebem, przy
ostrym wietrze. Ostatnie dni kursu powicone byy dziaaniu wdwjkach oraz pomocy
medycznej iewakuacji rannych. 
n

Tekst izdjcia: por. ukasz Misiora

www.armia24.pl

41. Rocznica na ORP Piast

oraz udziela poszkodowanym natychmiastowej pomocy wambulatorium okrtowym.
Wlatach 19971998 ORP Piast przeszed
generalny remont poczony zmodernizacj
do projektu 570M (wczeniej 570). Podczas
remontu okrt zosta doposaony w przeznaczone do dokadnego pozycjonowania
jednostki cztery due kotwice (na ramach na
dziobie i rufie) oraz pokad do wsppracy
ze migowcem. Zastosowano nowsze urzdzenia manewrowe, ze sterami strumieniowymi na dziobie i rufie. Zamontowano na
pokadzie dziobowym dwig ozwikszonych
moliwociach mogcy podnie zdna morza

26

stycznia mino 41 lat od pierwszego

podniesienia biao-czerwonej bandery na pokadzie okrtu ratowniczego ORP
Piast. Zokazji jubileuszu podczas uroczystej zbirki podniesiono wielk gal banderow iodczytano okolicznociowy rozkaz.
W czasie ostatnich czterech dekad okrt
uczestniczy wkilkuset operacjach iwiczeniach ratowniczych na szczeblu krajowym
i midzynarodowym, a take wykonywa
wiele prac na rzecz gospodarki narodowej
idziedzictwa kulturowego, jak chociaby wydobycie wraku kutra CHY-8 czy zabytkowych
armat zXVIII wieku dla potrzeb Centralnego
Muzeum Morskiego. W1991 roku ORP Piast
dziaa na Zatoce Perskiej wramach operacji
Pustynna Burza, awkolejnych latach wielokrotnie uczestniczy w midzynarodowych
manewrach BALTOPS inajwikszych wiczeniach NATO STRONG RESOLVE. Bra take

udzia w manewrach okrtw

podwodnych BALTIC PORPOISE,
w serii wicze typu PASSEX,
awostatnich latach wcyklicznych wiczeniach ratowniczych
jak CROWN EAGLE, SMER-MEDEX oraz SAREX.
ORP Piast wchodzi w skad Dywizjonu
Okrtw Wsparcia. To jeden z dwch duych okrtw ratowniczych. Jego gwnym
zadaniem jest udzielanie pomocy zaogom
zatopionych okrtw podwodnych. To unikatowa wrejonie Morza Batyckiego jednostka,
ktra moe prowadzi dugotrwae operacje ratownicze, prace podwodne, badania
dna morskiego, atake zadania patrolowe.
Okrt moe pomaga innym jednostkom na
morzu, usuwa uszkodzenia, gasi poary,
ciga z mielizny, holowa oraz odkaa
okrty istatki. ORP Piast moe prowadzi
akcje poszukiwania i ewakuacji rozbitkw

przedmioty omasie do 10 ton. Stare odzie

pokadowe zastpiono przez dwie nowe hybrydowe. Zmodernizowano dzwon nurkowy.
Okrt otrzyma ponadto pojazd do prac podwodnych. Na okrcie zainstalowano system
hydrolokacyjny do poszukiwania obiektw na
dnie morza.
3. Flotylla Okrtw posiada dwa due uniwersalne okrty ratownicze ORP Piast ibliniaczy ORP Lech, a take dwie mniejsze
jednostki ratownicze Zbyszko i Mako.
Okrtem ORP Piast dowodzi kmdr por.
Grzegorz Ziba.
n

Tekst: Zesp Prasowy 3. Flotylli Okrtw

Zdjcia: Piotr Leoniak

ARMIA2 (76) LUTY 201517

Wojsko polskie

Aktualnoci

Saperzy zplutonu petwonurkw

rozpoczli sezon podwodny!
O

d 19 stycznia pluton petwonurkw

z kompanii saperw 6. batalionu dowodzenia 6. Brygady Powietrznodesantowej
szkoli si w zakresie techniki nurkowania
pod lodem wOrodku Treningowym Nurkw
Wojsk Ldowych wOrzyszu.
W ramach zaj onierze doskonalili zagadnienia zwizane zprzygotowaniem stanowisk i sprztu do nurkowania, dziaanie
na wypadek zaistnienia sytuacji awaryjnych,
instalacj typowych inowych systemw zabezpieczenia petwonurka, zasady prawidowego zanurzania si oraz powrotu na ld po
nurkowaniu, atake wykonywanie zada pod
lodem zlin asekuracyjn czy wykuwanie si
spod lodu bd nurkowanie z wykorzystaniem rub lodowych. Wraz ze spadochroniarzami szkolili si saperzy zKazunia, Dblina,
Niska, Inowrocawia, Szczecina, Stargardu
Szczeciskiego iChemna.
Trening wOrzyszu trwa do 30 stycznia, po
czym nasi nurkowie przegrupowali si iudali na dalsze szkolenie, tym razem wOSPWL
Nowa Dba. 
n

Tekst: por. Marta Markieta

Zdjcia: arch. 6bdow

Zakoczony pierwszy
tydzie szkolenia
Z

wiadowcy 15. Giyckiej Brygady

Zmechanizowanej szkolili si wOrodku
Szkolenia Piechoty Grskiej w Dusznikach
Zdroju.
18 stycznia rozpoczo si Zimowe
Zgrupowanie Poligonowe zwiadowcw 15.
Giyckiej Brygady Zmechanizowanej. Wzili
wnim udzia onierze kompanii rozpoznawczej oraz plutonw rozpoznawczych 1. i2.
batalionu zmechanizowanego i batalionu
czogw. Dowdc zgrupowania by zastpca dowdcy 1. batalionu zmechanizowanego
szef sztabu mjr Tomasz Friske. Szkolenie
byo bardzo intensywne. Ze wzgldu na du
liczb szkolonych realizowano je wdwch
grupach szkolcych si naprzemiennie
jedna znich realizowaa szkolenie narciar-

18

www.armia24.pl

skie, druga ponad 20-kilometrowe marsze

wKotlinie Kodzkiej lub wspinaczk. Wszkoleniu onierzom brygady pomagali instruktorzy z22. Karpackiego Batalionu Piechoty
Grskiej. Czterech instruktorw narciar-

stwa oraz instruktor wspinaczki suyli sw

ogromn wiedz, czuwajc nad waciwym
przebiegiem szkolenia. Cho zmczenie narastao, zwiadowcy nie narzekali. Niedziel,
jedyny dzie wolny podczas Zgrupowania,

rwnie spdzili aktywnie. Korzystajc

zokazji, zwiedzali Twierdz wKodzku oraz
Jaskini Niedwiedzi wKletnie.
n

Tekst: kpt. Dariusz Guzenda

Zdjcia: Archiwum 15GBZ

Dowdca Generalny RSZ umarynarzy

30

stycznia Dowdca Generalny

Rodzajw Si Zbrojnych gen. broni pil.
Lech Majewski odwiedzi Stoczni Marynarki
Wojennej wGdyni. Spotka si zkadr kierownicz stoczni, budowniczymi izaog szkieletow okrtu patrolowego typu lzak.
Podczas wizyty Dowdcy Generalnemu towarzyszy Inspektor Marynarki Wojennej
kontradmira Marian Ambroziak idowdca
3. Flotylli Okrtw kontradmira Mirosaw
Mordel. Spotkanie miao charakter roboczy,
ajego celem byo zapoznanie przeoonego
ze stanem zaawansowania procesu realizacji prac w ramach Programu Modernizacji
Marynarki Wojennej RP. 
n

Tekst: Zesp Prasowy 3. Flotylli Okrtw

Zdjcia: Marian Kluczyski

ARMIA2 (76) LUTY 201519

ANALIZY

Frost & Sullivan

Bezpieczne Miasta
Frost & Sullivan, globalna firma doradcza, analizuje iocenia ponad 600 najwikszych miast wiata
pod wzgldem zagroe oraz ich zdolnoci do inwestowania wnajnowsz technologi. Najbardziej
zaawansowane programy zostan wdroone wUSA iwEuropie.

akie s zagroenia, przed jakimi stoj

miasta i czy wiat przygotowany jest,
aby zareagowa na kolejne i jeszcze
bardziej szokujce ataki? W cigu ostatnich 20 lat znacznie zmienio si podejcie
do egzekwowania prawa ibezpieczestwa
wmiastach wraz zusprawnieniem zbierania,
przechowywania iwykorzystywania danych
dziki rozwojowi technologii informacyjnych ikomunikacyjnych. Jestemy uprogu
nowej ewolucji Bezpiecznych Miast, zpomoc sieci 4G, ktra umoliwia szybszy przesy
rosncej iloci danych, atake przenonym
urzdzeniom iurzdzeniom noszonym na
ciele zdolnym do zapewnienia dostpu do
informacji. Analityka danych izabezpieczone usugi wchmurze pozwalaj instytucjom
interpretowa wiksze iloci danych coraz
mniejszym kosztem. Innymi sowy, technologia uatwia rozpoznanie sytuacji iwspprac midzy instytucjami, pomagajc tym
samym podejmowa lepsze decyzje.
W2014 roku Frost & Sullivan, globalna
firma doradcza, przeanalizowaa iocenia
ponad 600 najwikszych miast wiata pod
wzgldem zagroe, jakimi mog by dotknite oraz ich zdolnoci do inwestowania
wnajnowsz technologi. Badanie, ktre niebawem zostanie opublikowane, ocenia jak
miasta cz si wklastry, wskazuje przyczyny zrnicowanego podejcia do technologii
oraz wynikajce ztego wnioski dla integratorw systemw idostawcw technologii.
Tempo przyjmowania przez miasto nowych
technologii jest uwarunkowane przez kilka
kluczowych czynnikw wpywajcych na
wdraanie danej technologii mwi Steven
Webb, wiceprezes Aerospace, Defence
& Security z londyskiego biura Frost &
Sullivan. Rodzaj istopie zagroenia s istotne, gdy to one okrelaj technologi oraz jej
zasig, zjakim naley j wdroy, aby miasto
stao si bezpieczne. Miasto dotknite wysokim poziomem przestpczoci boryka si
zinnymi problemami ni miasto naraone
na ewentualne ataki terrorystyczne czy te zagroenia, ktrych przyczyn jest rodowisko
naturalne, takie jak powodzie lub trzsienia

20

Sierpie 2012r., wczesny burmistrz Nowego Jorku Michael Bloomberg otwiera centrum operacyjne policji na Dolnym Manhattanie wyposaone woprogramowanie Microsoft, ktre umoliwia zbieranie ianaliz danych wczasie
rzeczywistym [Fot. Spencer T. Tucker/NYC Mayors Office]

ziemi. Istotna jest rwnie polityka rzdowa

oraz wsppraca zinstytucjami, jak rwnie
inwestycje wtechnologie informacyjne, co stanowi podstaw wdraania programw monitoringowych ikoordynacj nadzorowania
bezpieczestwa.
Zbadania Frost & Sullivan jasno wynika,
e cho niektre miasta maj do czynienia
zpodobnym poziomem zagroe, maj dostp wpodobnym zakresie do finansowania
is zdecydowane na wdraanie programw
opartych na najnowszych technologiach, to
jednak istniej znaczne rnice pomidzy
programami technologicznymi realizowanymi wUSA iEuropie wporwnaniu zreszt
wiata.
Wynika to po czci zodziedziczonej infrastruktury ioglnego dowiadczenia wyjania Webb. WUSA iwEuropie due programy nadzoru wideo ju istniej, dlatego uwaga

skupiona jest na lepszym wykorzystaniu istniejcej infrastruktury. Jednoczenie, wzrost

zasigu bezprzewodowych sieci szerokopasmowych izdolno do wymiany duych iloci danych oznacza, e realizowane programy
zaczynaj dostarcza funkcjonariuszom idecydentom informacji wczasie rzeczywistym.
Z istotnymi wyjtkami, jak kilka miast
Bliskiego Wschodu, Singapur i Australia,
reszta wiata stawia na szeroko zakrojone
programy nadzoru wideo i zarzdzania.
Jest tak zpewnoci wprzypadku Bombaju
wIndiach, miecie, ktre ogosio ostateczny wybr integratora systemw do obsugi
programu 6000 kamer wideo. Wiele innych
miast pjdzie w lady Bombaju i Suratu,
ale wnajbliszym okresie uwaga skupiona
bdzie na nadzorze wideo, anie na analizie
big data.
Zbadania Frost & Sullivan wynika rwnie, e USA bdzie wyznacza trend
w kierunku rewolucji Internetu Rzeczy
irozwoju systemu telefonu alarmowego nowej generacji. Jasne jest te jednak, e bogate miasta naftowe na Bliskim Wschodzie
iwAzji rodkowej, jak te Rosja wzwizku zMistrzostwami wiata wPice Nonej
w2018r., rwnie zmodernizuj infrastruktur bezpieczestwa, poniewa staraj si
coraz lepiej zarzdza ipoprawi stan bezpieczestwa.
Niniejsze badanie Frost & Sullivan jest jedn ztrzech czci serii bada analizujcych
tendencje technologiczne, ekosystemy dostawcw oraz globaln ocen porwnawcz
n
miast wiata. 

Konsole operatorskie na pokadzie migowca Metropolitalnej Suby Policyjnej (MPS) wlocie patrolowym nad
Londynem. Dane przesyane s na bieco do naziemnych stanowisk dowodzenia [Fot. MPS]
www.armia24.pl

Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych zaprasza do udziau worganizowanych

szkoleniach teoretycznych ipraktycznych do wiadectwa kwalifikacji UAVO
(Unmanned Aerial Vehicle Operator) zuprawnieniami wykonywania lotw
wzasigu wzroku VLOS oraz poza zasigiem wzroku BVLOS.
Wzwizku zobowizujcym prawem lotniczym wPolsce osoby zainteresowane komercyjnym operowaniem
platformami bezzaogowymi powinny odby kurs zakoczony egzaminem pastwowym wUrzdzie Lotnictwa
Cywilnego oraz otrzymaniem wiadectwa UAVO.
WITWL uruchomiono certyfikowany orodek szkolenia teoretycznego ipraktycznego, wktrym mona naby
profesjonaln wiedz na temat operowania statkami powietrznymi do 25 kg masy startowej zarwno wzasigu
wzroku (VLOS), jak ipoza zasigiem wzroku (BVLOS).

Przedmioty szkolenia teoretycznego BVLOS

Prawo lotnicze,
Meteorologia,
Czowiek jako pilot ioperator bezzaogowego statku
powietrznego moliwoci iograniczenia,
Nawigacja wlotach bezzaogowych,
Procedury operacyjne,
Osigi iplanowanie lotu,
Wiedza oglna obezzaogowym statku powietrznym,
Zasady wykonywania lotw,
Bezpieczestwo wykonywania lotw isytuacje
niebezpieczne,
Struktura przestrzeni powietrznej izasady wykonywania
lotw.

Przedmioty szkolenia praktycznego BVLOS

Przygotowanie do lotu bezzaogowego statku powietrznego,

Obsuga naziemna bezzaogowego statku powietrznego,
Ocena zdatnoci do lotu bezzaogowego statku powietrznego,
Planowanie lotu bezzaogowego statku powietrznego,
Analiza strefy wykonywanego lotu,
Zabezpieczenie strefy wykonywanego lotu,
Wykonywanie czynnoci lotniczych,
Obsuga bezzaogowego statku powietrznego po wykonanym locie,
Utrzymywanie rwnowagi wlocie po prostej ina staej wysokoci,
Wprowadzenie wzakrt, wyprowadzanie zzakrtu, krenie,
Zmiany wysokoci lotu,
Lot wzadanym rejonie po zaplanowanej trasie,
Wykonywanie startu,
Wykonywanie ldowania,
Sytuacje awaryjne procedury postpowania.

Czas trwania: okoo 10 dni roboczych (wzalenoci od warunkw atmosferycznych iliczebnoci grupy)
Cel: nabycie niezbdnej wiedzy oraz umiejtnoci praktycznej przez pilota pozwalajcej na samodzielne pilotowanie
bezzaogowymi statkami powietrznymi
Dla kogo: dla osb zainteresowanych rozpoczciem kariery-zawodu profesjonalnego pilota bezzaogowych statkw
powietrznych
Gdzie: Szkolenie teoretyczne odbywa si wInstytucie Technicznym Wojsk Lotniczych, ul. Ksicia Bolesawa 6, 01-494
Warszawa, szkolenie praktyczne odbywa si wwyznaczonej dla naszych potrzeb strefie przez Polsk Agencj eglugi
Powietrznej
Pozostae informacje: wzalenoci od potrzeb klienta szkolenie odbywa si na sprzcie Orodka ITWL lub sprzcie
klienta
Ceny (za osob):
Szkolenie BVLOS (poza widocznoci BSP)
Wariant 1 9960 z + VAT (12 250,80 z) minimum 4 osoby wgrupie
Szkolenie obejmuje:
szkolenie teoretyczne wraz zmateriaami dydaktycznymi;
szkolenie praktyczne naziemne wraz zmateriaami dydaktycznymi;
szkolenie praktyczne wlocie na BSP Instytutu Technicznego Wojsk Lotniczych.
Wariant 2 8900 z + VAT (10 974 z) minimum 3 osoby wgrupie
Szkolenie obejmuje:
szkolenie teoretyczne wraz zmateriaami dydaktycznymi;
szkolenie praktyczne naziemne wraz zmateriaami dydaktycznymi;
szkolenie praktyczne wlocie na BSP osoby szkolonej.
Szkolenie VLOS (zwidocznoci BSP)
1690 z + VAT (2078,70 z), minimum 3 osoby wgrupie
Szkolenie obejmuje:
szkolenie teoretyczne wraz zmateriaami dydaktycznymi;
szkolenie praktyczne wlocie na BSP Instytutu Technicznego Wojsk Lotniczych.
Zapisy: Zgoszenia przyjmowane s poprzez Formularz
dostpny na stronie www.itwl.pl

komentarze

zagroenia niemilitarne

Powtrka
zCzarnobyla?
Tu pod koniec grudnia wmediach (ale nie wPolsce, tym ten fakt jako umkn) podano tyle interesujc,
co bardzo niepokojc informacj. Ot welektrowniach jdrowych lecych na terenie Ukrainy maj
by stosowane elementy paliwowe amerykaskiej produkcji. Wprzecigu kilkunastu ostatnich lat byby
to drugi taki przypadek. Poprzednio taka sytuacja miaa miejsce po tzw. pomaraczowej rewolucji, take
zorganizowanej przez Stany Zjednoczone. Wwczas uycie amerykaskich prtw paliwowych omay
wos nie doprowadzio do trudnej do oszacowania katastrofy. Historia znw si powtarza, akonsekwencje
mog by tragiczne. Szczeglnie dla mieszkacw Polski iEuropy.
Adam M. Maciejewski

kraina w kontekcie energetyki jdrowej kojarzy si przede wszystkim

z elektrowni w Czarnobylu. Miejscem najpowaniejszej katastrofy wdziejach
energetyki nuklearnej, przynajmniej do czasw awarii reaktorw wjaposkiej elektrowni
Fukuszima Daiichi. Obecnie na terenie byej
Ukraiskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej znajduje si pi funkcjonujcych
elektrowni, ktrych prawie wszystkie bloki
energetyczne zostay uruchomione przed
1991 rokiem. Feralna elektrownia wCzarnobylu nie jest jedn znich od 2000r., kiedy
wyczono zeksploatacji ostatni zblokw.
Oryginalnie pracoway wniej cztery reaktory
typu RBMK-1000 (Rieaktor Bolszoj Moszcz-

22

nosti Kanalnyj, reaktor wrzcy zgrafitowym

moderatorem, zaliczany do tzw. II generacji
reaktorw, moc 1 GWe). Reaktor numer 4
uleg zniszczeniu podczas wypadku w1986r.,
ktrego przyczyn bya jego niewaciwa obsuga, anie jego konstrukcja jako taka, co jest
czsto nieprawdziwie powtarzane. Katastrofa
wCzarnobylu nie ma wtym temacie wycznie wydwiku geograficzno-retorycznego,
gdy jej historia jest obecnie eksploatowana
wwymiarze propagandowym, do czego powrcimy pod koniec artykuu.

Elektrownie ireaktory

Elektrownie pracujce na obszarze Ukrainy to: Poudniowoukraiska Elektrownia

Atomowa (znajduje si 80 km na pnocny
zachd od dawnego Nikoajewa najwaniejszego orodka stoczniowego budujcego

okrty nawodne wczasach ZSRR), Rwieska Elektrownia Atomowa (zbudowana koo

miasta Rwne, 140 km od granicy zPolsk),
Chmielnicka Elektrownia Atomowa (wpobliu miasta Chmielnicki, okoo 200 km
od granicy zPolsk, wlatach 80. poprowadzono zniej lini przesyow do rozdzielni
wWidece koo Rzeszowa) oraz najwiksza
znich Zaporoska Elektrownia Atomowa
(usytuowana nad Zbiornikiem Kachowskim
na Dnieprze, na jego wschodnim brzegu)
najwiksza elektrownia jdrowa w Europie, apod wzgldem mocy dostarczanej
(5,7GWe) pita na wiecie (przynajmniej
do czasu zawieszenia eksploatacji japoskiej
elektrowni Kasziwazaki-Kariwa, ktra przed
2011r. zajmowaa pierwsze miejsce na tej
licie). We wszystkich tych elektrowniach
pracuj reaktory typu WWER (Wodo-Wowww.armia24.pl

 Chmielnicka Elektrownia Atomowa ok. 200 km od

granicy zPolsk, widoczny niedokoczony trzeci blok
energetyczny zczerwonym urawiem nad budynkiem
reaktora [Fot. Energoatom]

dianoj Eniergieticzeskij Rieaktor, reaktor

cinieniowy na wodzie lekkiej zwod jako
chodziwem imoderatorem, wzalenoci od
modelu umownie zaliczany do generacji II+
lub III) kilku wersji. Itak Poudniowoukraiska Elektrownia Atomowa posiada trzy
reaktory WWER-1000 (WWER-1000/302,
WWER-1000/320, WWER-1000/338)
omocy 950 MWe kady, wszystkie oddane do uytku wczasach ZSRR. Rwieska
Elektrownia Atomowa skada si zczterech
blokw energetycznych zdwoma reaktorami
WWER-440/213 (omocy ~360380 MWe)
i dwoma WWER-1000/320. Trzy pierwsze uruchomiono w latach 80., natomiast
czwarty reaktor rozpocz prac dopiero
w 2006 r. Chmielnicka Elektrownia Atomowa miaa wedug planw dysponowa
czterema reaktorami. Dwa pierwsze typu
WWER-1000/320 oddano do uytku odpowiednio w1988 i2005 roku. Dwa kolejne
bloki, kady znowszym modelem reaktora
WWER-1000/392B (moc 950 MWe), miay by uruchomione w latach 20182020,
co biorc pod uwag obecn sytuacj polityczn idekompozycj pastwowoci ukraiskiej, jest bardzo mao prawdopodobne.
I wreszcie mamy Zaporosk Elektrowni
Atomow, wktrej do sieci jest podczone
a sze reaktorw. Wszystkie nale do typu
WWER-1000/320. Pierwsze pi sukcesywnie rozpoczynao prac wlatach 80., aostatni
zakoczy prby odbiorcze w1996r. Zaporoska elektrownia generowaa dotd okoo
22% krajowej energii elektrycznej. Jak wida

Rwieska Elektrownia Atomowa ok. 140 km od granicy zPolsk, po lewej te budynki reaktorw, po prawej
chodnie kominowe [Fot. Energoatom]

po tym pobienym zestawieniu, wprzypadku Ukrainy chodzi cznie o15 reaktorw

odo nowoczesnej konstrukcji, ktre zostay
zaprojektowane wZSRR is radzieckiej lub
rosyjskiej produkcji. Zczego wynikaj take
pewne prawa odnonie wasnoci intelektualnej, ale chyba dla kadego jest jasne, e
najistotniejsz jest kwestia bezpieczestwa
iniezawodnoci eksploatacji, na co wpyw
ma wduej mierze jako paliwa jdrowego.
Rdze reaktora WWER-440 skada si z349
elementw (kaset) paliwowych po 126 prtw kady, natomiast wprzypadku reaktora
WWER-1000 rdze to 163 elementy zawierajce po 312 prtw. Troch wic upraszczajc,
wymienione powyej elektrownie potrzebuj
prawie 750 000 prtw przy kadorazowej
wymianie zuytego paliwa. Wzalenoci od
rodzaju stosowanego paliwa najlepiej dopasowanego do charakterystyk danego mode-

lu reaktora, paliwo wymienia si wcyklach

3-, 4- i5-letnich. Wszystkie powysze dane
odnosz si do atestowanych prtw paliwowych. Te, jak atwo si domyle, pochodz
od rosyjskiego producenta, spki TWEL
(oficjalna midzynarodowa nazwa zgodna
zreguami transliteracji jzyka rosyjskiego
na jzyk angielski to TVEL, aTWEL to take
wjzyku rosyjskim skrtowiec od TiepoWydielajuszcznij Lemient, czyli nomen omen
element paliwowy), wchodzcej w skad
holdingu Atomenergoprom, kontrolowanego przez Rosyjsk Pastwow Korporacj
Energii Jdrowej Rosatom. Podlega jej take OKB Gidropress, biuro konstrukcyjne,
w ktrym zaprojektowano m.in. reaktory
rodziny WWER. Biorc pod uwag te zalenoci, nie dziwi, e tylko paliwo produkowane przez TWEL, posiadajce powiadczenie
kompatybilnoci zreaktorami ze strony biura
konstrukcyjnego, daje gwarancj bezpieczestwa eksploatacji.

Wojna orynek

Poudniowoukraiska Elektrownia Atomowa ulubione miejsce eksperymentw Westinghouse. Czerwone budynki

mieszcz trzy reaktory tej elektrowni [Fot. Energoatom]

Na terenie Ukrainy nie byo inie ma zakadw produkujcych paliwo jdrowe ani jeeli
chodzi osamo paliwo, wtym przypadku s to
pastylki tlenku uranu(IV), inaczej dwutlenek
uranu (UO2), ani gotowe prty lub elementy
paliwowe. Zoczywistych wzgldw gotowe
prty paliwowe importowano zRosji, aich
dostawc by TWEL. Warto rocznego eksportu paliwa oceniano w2010r. na 330500
mln USD, obecnie mona spotka kwot
600 milionw. Nic dziwnego, e Ukraina
jest uwaana za atrakcyjny rynek. Jest tylko
jedna firma na wiecie, ktra zdecydowaa
si na konkurowanie zpaliwem TWEL do
rosyjskich reaktorw. Jest nim Westinghouse,
aponiewa wyprodukowanie paliwa do reaktora nieznanej konstrukcji to nie lada wyARMIA2 (76) LUTY 201523

komentarze

Zaporoska Elektrownia Atomowa ijej sze reaktorw. Pod koniec zeszego roku doszo wniej dwukrotnie do bliej
niewyjanionych incydentw technicznych [Fot. Energoatom]

zwanie, std Westinghous stara si wykorzystywa sprzyjajc koniunktur polityczn.

Ta na Ukrainie nastaa po tzw. pomaraczowej rewolucji iuczynieniu prozachodniego
Wiktora Juszczenk prezydentem Ukrainy.
Wwczas nabraa rozpdu polityka uniezaleniania gospodarki Ukrainy od gospodarki Rosji bez wzgldu na koszty dla samej
Ukrainy. Pomocn do wycign oczywicie Waszyngton, przy czym administracja
amerykaska koordynowaa swoje dziaania
zWestinghouse.
Pierwszy test amerykaskiego paliwa
w ukraiskich elektrowniach przeprowadzono w 2005 r. Jego koszty (transport i asysta techniczna) pokryy wadze
Stanw Zjednoczonych. W ramach prby zainstalowano sze prototypowych
elementw paliwowych w trzecim bloku Poudniowoukraiskiej Elektrowni
Atomowej. Ich praca miaa dostarczy wnioski do dalszych decyzji.
Tymczasem ju w 2006 r. Wiktor
Juszczenko snu plany samodzielnej produkcji paliwa nuklearnego na Ukrainie, cznie
zprocesem wzbogacania uranu, co stanowio
pewien kopot dla administracji prezydenta
GeorgeaW. Busha, mocno zaangaowanej
wratowanie wolnego wiata przed iraskim
programem jdrowym. Pojawiay si jednak
gosy wWaszyngtonie mwice, e wprzypadku sojusznika, jak pomaraczowa
Ukraina, sprawa wyglda inaczej. Ostatecznie
Juszczenko zosta ordownikiem kupowania
paliwa od Westinghouse. Mowa otym bya
te wkorespondencji dyplomatycznej pyncej z ambasady Stanw Zjednoczonych
w Kijowie w 2009 r., ujawnionej przez
WikiLeaks, gdzie Juszczenko zosta okrelony
jako czowiek zdeterminowany, by za wszelk
cen sprowadzi Westinghouse na stae do
Ukrainy. Plany Juszczenki miay obejmowa
dostawy paliwa ibudow przez Westinghouse
zakadw wytwarzania paliwa wUkrainie,
co zasugerowa Westinghouse (wydaje si

24

to problematyczne wrealizacji, bo nieopacalne dla Westinghouse, nawet zdzisiejszej

perspektywy). Natomiast wedug Juszczenki
najwikszy problem stanowia premier Julia
Tymoszenko ipolityka energetyczna jej rzdu, ktra polegaa na przerwaniu kontaktw
z Amerykanami i zawieraniem umw na
dostawy gazu ipaliwa jdrowego zfirmami
rosyjskimi. Kwestia paliwa jdrowego pozostawaa jednak zawsze wcieniu negocjacji
gazowych, zwaszcza zpolskiej perspektywy.
Pomimo wszelkiej rnicy zda wobozie
pomaraczowych, wkwietniu 2008r. podpisano umow midzy Westinghouse aukraiskim Energoatomem na dostawy paliwa do
trzech ukraiskich elektrowni wlatach 2011
2015, cznie 630 elementw paliwowych. Co
znamienne, umow zawarto wprzededniu
wizyty prezydenta Georgea W. Busha na
Ukrainie. Liczba zamwionych elementw
nie moga uniezaleni Ukrainy od paliwa
produkowanego przez TWEL, jednak jak to

si mwi, kropla dry ska. Jednak w2010r.

znowu wybory prezydenckie wygra Wiktor
Janukowycz iadne spontaniczne ioddolne
protesty nie mogy tego zmieni. Rosatom,
dysponujcy taszym iatestowanym paliwem, przeszed do handlowej kontrofensywy
iju w2010r. zaoferowa upust wwysokoci
1 mld USD wprzypadku podpisania 25-letniej umowy na dostawy paliwa.
Na pocztku padziernika 2012 r.
w Kirowogradzie na Ukrainie odbyo
si spotkanie, na ktrym strona rosyjska
i ukraiska zapowiedziaa budow zakadw produkujcych paliwo do reaktorw
w tej okolicy. Obwd kirowogradzki pooony wrodkowej Ukrainie byby otyle
dobr lokalizacj, e na jego obszarze wydobywa si rud uranu, ley on stosunkowo
blisko Poudniowoukraiskiej iZaporoskiej
Elektrowni Atomowej, ana dodatek okrg
trapi wysokie bezrobocie, bdce nastpstwem obumierania regionalnego przemysu, ktrego lata wietnoci przeminy wraz
zZSRR. Rosjanie byli te skonni zainwestowa wnowokonstantinowsk kopalni rudy
uranu, lec wanie wobwodzie kirowogradzkim, okoo 500 mln USD dla uruchomienia wydobycia nowego zoa. Achodzi
onajwiksze pokady uranu wEuropie. S
szacunki mwice, e jest to okoo sto tysicy ton czystego uranu. Podczas zawieranej wwczas umowy orozpoczciu budowy
zakadw, delegacj rosyjsk reprezentowa
prezes Rosatomu Siergiej Kirijenko, natomiast ukraiski rzd wczesny minister
energetyki Jurij Bojko. Uran wzbogacany
byby wRosji, natomiast kocowa produkcja elementw paliwowych odbywaaby si
na Ukrainie. Miaa by to spka joint-ven-

Elementy paliwowe TWEL do reaktorw (od lewej): WWER-440, BN (reaktor prdki), WWER-1000, BN. Na kocu element
paliwowy do reaktora cinieniowego zachodniego typu widoczna rnica wbudowie wporwnaniu zrosyjskimi
odpowiednikami [Fot. TWEL]
www.armia24.pl

Adam M. Maciejewski Powtrka zCzarnobyla?

ture, wktrej podzia udziaw wynosiby
okoo 50% dla obu ze stron (wRosji wikszociowy udzia miaaby strona rosyjska,
ana Ukrainie ukraiska). Zprodukcj paliwa zwizane byy kolejne wsplne projekty
watomistyce dotyczce budowy elektrowni
jdrowych. Wich realizacji mia uczestniczy ukraiski Energomaszspecstal, ktry
produkowaby m.in. metalowe czci reaktorw. Energomaszspecstal nalea niemal
wcaoci do zarejestrowanego na Cyprze
holdingu EMSS Holdings. Pod koniec 2010r.
kontrolny pakiet akcji holdingu zakupi rosyjski koncern Atomenergomasz wchodzcy wskad Rosatomu. Byo to rozwizanie
korzystne dla obu stron, adna znich nie
musiaa ponosi kosztw budowania zaplecza przemysowego na Ukrainie od zera,
rosyjska miaaby zagwarantowan ochron
technologii budowy reaktorw jdrowych
(oraz trwae powizanie jednej zbran ukraiskiego przemysu zwasnym co moe by
te zarazem postrzegane jako wada uzalenienie od Rosji), aukraiski zakad uczestniczyby wprodukcji na rzecz kolejnych budowanych przez Rosj siowni nuklearnych,
ktre ciesz si popytem (np. grudniowa
wizyta rosyjskiej delegacji pod przewodnictwem prezydenta Putina wIndiach zaowocowaa m.in. umow na dostaw 12 reaktorw
serii WWER ocznej szacunkowej wartoci
3640 mld USD). Dotyczyo to te Ukrainy,
ktrej Rosja chciaa udzieli kredytu wwysokoci 56 mld USD (5 mld USD kosztowaa Stany Zjednoczone zmiana reimu na
Ukrainie wedug sw Victorii Nuland) na
budow kolejnych jdrowych blokw energetycznych.
Kamie wgielny pod nowy zakad wmurowano na placu jego budowy na pocztku
padziernika 2013 r. W ceremonii wzi
udzia prezes Kirijenko oraz wczesny
premier Ukrainy Mikoaj Azarow (obecnie cigany listem goczym przez reim
wKijowie). Zakad mia osign zdolno
produkcji 800 elementw paliwowych rocznie w2015r., aczas funkcjonowania zakadw okrelono na 50 lat.
Taki obrt sytuacji by bardzo niekorzystny
dla Westinghouse. Na domiar zego zaczy
wychodzi na wiato dzienne informacje
owynikach uycia amerykaskiego paliwa.

Zblienie na kocwk rosyjskiego elementu paliwowego do reaktora WWER-1000. Nieumiejtne skopiowanie

tej czci elementu przez Westinghouse okazywao si
czsto przyczyn usterek [Fot. TWEL]

przeprowadzone przez Westinghouse za niewystarczajce iniegwarantujce bezpiecznej

eksploatacji. Skrytykowano zwaszcza brak
znajomoci zasad budowy ipracy reaktorw
WWER, awszelkie zaoenia czynione na
bazie modelowania komputerowego TV
uzna za bdne, gdy stworzone na podstawie niepenej dokumentacji technicznej reaktorw (tutaj mona zada pytanie, niby jak
Westinghouse miaby legalnie wej wposiadanie takich dokumentw). Raport zwraca
te uwag, e pierwsze pi elementw paliwowych z2005r. rnio si konstrukcj od
kolejnej partii. Westinghouse prbowa zdyskredytowa dokument, twierdzc, e Niemcy
nie maj penego ogldu sprawy. Tutaj warto
doda, e RFN przeja wspadku po NRD
sze reaktorw WWER (jeden WWER210 ipi WWER-440), wic Niemcy maj

Ukraiskie eksperymenty Westinghouse

W2010r. wyciek do prasy tajny raport niemieckiego TV (Technischer berwachungsverein Stowarzyszenie Nadzoru Technicznego). Dotyczy on moliwoci bezpiecznego
uycia paliwa Westinghouse wreaktorach
WWER. Autorzy naciskani przez media potwierdzili autentyczno dokumentu. Specjalici TV uznali prace badawczo-rozwojowe

Pastylki zUO2 do prtw paliwowych przeznaczonych

dla reaktorw WWER. Pokazane pastylki s jeszcze przed
pierwszym napromieniowaniem [Fot. TWEL]

wiksze dowiadczenie izapewne wynikajce

ztego lepsze rozeznanie wfunkcjonowaniu
starszej generacji tych reaktorw ni Westinghouse.
Raport zawierajcy wnioski zzastosowania
amerykaskich prtw paliwowych powsta
take na Ukrainie. Jest on dostpny na internetowej witrynie Midzynarodowej Agencji
Energii Atomowej (International Atomic
Energy Agency, IAEA).
Sprawozdanie przygotowao trzech pracownikw Ukraiskiego Pastwowego
Komitetu ds. Bezpieczestwa Jdrowego
iRadiacyjnego, czyli instytucji nadzorujcej
funkcjonowanie elektrowni. Raport jest otyle
ciekawy, e ze szczegami opisuje stosowanie rnych typw elementw paliwowych
we wszystkich ukraiskich reaktorach wlatach 20102013. cznie zawiera dane zczterech lat, dokadnie wymieniajc wszystkie
typy elementw paliwowych stosowanych
wposzczeglnych reaktorach. Mona zatem
pozna, ktre typy elementw produkcji
TWEL wwczas stosowano oraz jak na ich tle
wypady te dostarczone przez Westinghouse.
Raport obejmuje wiele kwestii, jak np. stabilno czy moc pracy reaktorw na danym typie paliwa. Jednak chyba najciekawsz znich
jest niezawodno poszczeglnych elementw paliwowych, akonkretnie ilo usterek.
Po pierwsze wraporcie wyranie stwierdzono konieczno stworzenia eksploatacyjnych
procedur dla prtw Westinghouse (oznaczonych jako TWS-W Wjak Westinghouse)
wrosyjskich reaktorach, wtym m.in. specyfikacji systemu kontroli wyciekw zprtw,
zgodnoci prtw kontrolnych ipaliwowych,
systemw kontrolno-pomiarowych, systemw chodzenia. Zraportu wiemy, e 42 elementy paliwowe Westinghouse byy przeznaczone do zaadowania w2012r. do reaktora
wpitym bloku wZaporoskiej Elektrowni
Atomowej. Wwyniku problemw ztymi prtami, zaobserwowanych wdrugim itrzecim
bloku Poudniowoukraiskiej Elektrowni
Atomowej, wwczas ztych planw zrezygnowano.
Zebrane wnioski, ogldnie rzecz ujmujc, nie s optymistyczne. Jeeli wzi pod
uwag kryterium usterek poszczeglnych
elementw paliwowych, to wida, e wpaliwie TWEL przez te cztery lata wwikszoci
przypadkw nie wykryto adnych lub tylko
pojedyncze usterki. Wyjtkiem byy elementy
wpierwszym bloku Poudniowoukraiskiej
Elektrowni Atomowej i w drugim
Chmielnickiej odpowiednio 9 i3 usterki.
Byy spowodowane przedostaniem si do
wntrza prtw zanieczyszcze, co rozwizao wprowadzenie przez producenta nowych filtrw. Natomiast wprzypadku prtw
Westinghouse wlatach 20122013 wdrugim
ARMIA2 (76) LUTY 201525

komentarze
Nie tylko Ukraina

Zblienie na przekrj dolnej czci elementu paliwowego TWEL

do reaktora WWER-440, widoczne poszczeglne prty, wtym
przekrj jednego znich [Fot. English Russia]

itrzecim reaktorze Poudniowoukraiskiej

Elektrowni Atomowej zanotowano a 32 i27
usterek oraz kolejne 12 wprtach pochodzcych zbasenu! Pierwsze 59 usterek zakwalifikowano jako mechaniczne. Wizualna inspekcja elementw paliwowych ujawnia wiele
deformacji zarwno siatek dystansujcych,
koszulek, jak iumieszczonych wnich pastylek UO2. Wikszo stwierdzonych uszkodze wykluczaa elementy zdalszego uycia,
tylko cz zakwalifikowano jako nadajce si
do regeneracji. Cz uszkodze wynikaa
zsamej konstrukcji elementw paliwowych
niepasujcej do reaktorw WWER. W2013r.
usunito elementy Westinghouse zdrugiego
reaktora Poudniowoukraiskiej Elektrowni
Atomowej, aUkraiski Pastwowy Komitet
ds. Bezpieczestwa Jdrowego iRadiacyjnego
zabroni zaadowania paliwa Westinghouse
do pitego reaktora Zaporoskiej Elektrowni
Atomowej. Westinghouse wwczas obieca
przygotowa zmodernizowany model prtw na 2014 r. Raport przygotowany dla
IAEA wyranie stwierdza, e uycie paliwa Westinghouse zakoczyo si fiaskiem.
Trzeba doda, e wnioski komitetu nie s
wice dla kierownictwa Energoatomu!
Michael E. Kirst, wiceprezes ds. relacji zewntrznych istrategii Westinghouse, obarczy odpowiedzialnoci za wszelkie uszkodzenia personel elektrowni, ktry zdaniem
Kirsta nie potrafi prawidowo zaadowa
paliwa do reaktora. Zanim Kirst zacz pracowa wWestinghouse, by dyrektorem komitetu ekonomicznego przy Zgromadzeniu
Parlamentarnym NATO, a zasiada take
w komitecie wykonawczym U.S.-Ukraine
Business Council (USUBC, amerykasko-ukraiska rada biznesu). Waciwy czowiek
zawsze na waciwym miejscu.
W2012r. ukraiski Energoatom wyceni
koszty wymienienia uszkodzonego paliwa
Westinghouse na paliwo TWEL na 170 mln
USD, co oczywicie nie obejmuje caoci
strat finansowych zwizanych zeksploatacj

26

zego paliwa. Energoatom przygotowa pozew przeciwko firmie Westinghouse, ktra

niezraona niepowodzeniem wprzypadku
paliwa do reaktorw WWER-1000, przygotowaa te elementy dla modelu WWER-440,
ktre od razu zakwalifikowano jako wadliwe. Jednak na pocztku 2014r. na Ukrainie
zapanowaa Nulandowa demokracja, wic
ju ipozwy niestraszne, izbyt drobiazgowe inspekcje, czy te konkurencyjne paliwo
TWEL. Znana grupa opozycyjnych wobec obecnego reimu wKijowie hackerw,
okrelajcych si jako CyberBerkut isynca
z publikowania kompromitujcych ekip
wKijowie oficjalnych dokumentw, ujawnia
zdjcia korespondencji midzy ukraiskim
oddziaem Westinghouse acentral firmy.
Nie sposb potwierdzi autentycznoci dokumentu datowanego na 6 grudnia 2014r.
Jednak wynika zniego, e sidma (!) partia
paliwa okrelonego wpimie jako eksperymentalne po zaadowaniu do trzeciego
reaktora (dokument nie wymienia nazwy
elektrowni), w90% ulega deformacji. Biorc
pod uwag czas przygotowania dokumentu,
by moe chodzio oZaporosk Elektrowni
Atomow, wktrej trzecim bloku doszo do
awarii pod koniec listopada. Wedug Kijowa
ta bya wynikiem spicia iwogle nie dotyczya samego reaktora. Jednak ten musia
by awaryjnie wyczany. Do kolejnej awarii
doszo pod koniec grudnia wszstym bloku,
czemu towarzyszy potwierdzony wzrost radiacji 16,8 razy przekraczajcy norm. Reim
wKijowie przy tej okazji celowo dezinformowa, wic trudno orzec, co naprawd si stao.
Czy byy to tylko niegrone usterki, czy te
awarie zwizane zprb uycia wadliwego
paliwa Westinghouse, zatajone przez Kijw.
Jedno nie ulega wtpliwoci, Westinghouse
urzdzi sobie zUkrainy jeden wielki poligon
dowiadczalny, zwaszcza od momentu zamachu stanu. Siedziba gwna Westinghouse
mieci si na przedmieciach Pittsburgha,
wic bezpiecznie daleko.

Ukraina nie bya pierwszym celem handlowych zabiegw Westinghouse wodniesieniu do poradzieckich, anastpnie rosyjskich
reaktorw. Firma postanowia wykorzysta
koniunktur, ktra powstaa po rozpadzie
ZSRR izej prasie, jak miaa rosyjska atomistyka po katastrofie wCzarnobylu. Westinghouse jawi si jako dostawca nowoczesnej,
bo amerykaskiej technologii, pozwalajcej
podnie bezpieczestwo eksploatacji niegodnych zaufania reaktorw poradzieckich.
Co prawda, Westinghouse zabra si od razu
za reaktory serii WWER, ktrych nigdy nie
trapiy adne awarie, bo tylko te jako stricte
cywilne byy eksportowane, wprzeciwiestwie do RBMK. Sytuacja na pocztku lat 90.
bya te otyle korzystna dla Westinghouse, e
pewna liczba reaktorw WWER pracowaa
wpastwach dawnego RWPG, aniektre
znich miay dalsze plany budowy kolejnych
blokw woparciu oten typ reaktora. Jednoczenie wszystkie te pastwa zdradzay aspiracje euroatlantyckie ieuropejskie, wic byy
bardzo podatne na wszelkie naciski dostosowujce do zachodnich standardw. Dowiadczylimy tego rwnie wPolsce wpostaci skandalicznej ekonomicznie decyzji
oanulowaniu budowy elektrowni warnowcu, pomimo ju kupionych dwch reaktorw
WWER-440, ktre skoczyy jako zom.
Westinghouse, oprcz wasnych systemw bezpieczestwa montowanych do reaktorw WWER, proponowa te wasne
paliwo, a w dalszej perspektywie wasne
reaktory dla nowych blokw ielektrowni.
Wten sposb Westinghouse zmodyfikowa
konstrukcj reaktorw wfiskiej elektrowni
jdrowej wLoviisa (dwa reaktory WWER440) iczeskiej elektrowni wTemelinie (dwa
reaktory WWER-1000/320). Konsekwentnie
obu pastwom Westinghouse zaproponowa
wasne paliwo do tych reaktorw. Najpierw
Westinghouse dostarczy w latach 1998
2003 pi testowych elementw paliwowych
(LTA), ktre wlatach 19982003 wykorzystano wdrugim bloku elektrowni wLoviisa.
Nastpnie wlatach 20012007 wpierwszym
bloku tej elektrowni wykorzystano siedem
partii paliwa. Jednak ostatecznie Finowie zrezygnowali zpaliwa Westinghouse na rzecz
kontraktu zTWEL. Oficjalnie rosyjskie paliwo wybrano ze wzgldu na lepsze parametry
ikorzystniejsz cen. Rosyjskie rda podaj, e paliwo TWEL jest o25% tasze od
paliwa Westinghouse, co wskali wieloletnich
dostaw byoby ogromn rnic.
W2000r. Westinghouse zacz dostarcza
swoje paliwo dla czeskiej grupy EZ przeznaczone do obsugiwanej przez ni elektrowni
wTemelinie. W2006r. doszo do deformacji
prtw paliwowych, cznie zdeformacjami
www.armia24.pl

Adam M. Maciejewski Powtrka zCzarnobyla?

tzw. koszulek, ktre napenia si pastylkami
UO2. Doszo te do wyciekw i skaenia
wody wobiegu chodzcym. Paliwo nie potwierdzio zapewnianych przez producenta
parametrw, co negatywnie odbio si na
mocy reaktorw. Na pocztku 2007r. problemy zpaliwem doprowadziy do awaryjnego wyczenia reaktora wpierwszym bloku.
Reaktor wznowi prac po trzech miesicach.
Wwczas zdecydowano owczeniejszym wyadowaniu caego paliwa Westinghouse, co
wizao si ze stratami finansowymi. Efekt
by taki, e w2009r. TWEL przej dostawy
paliwa, gdy wygasa dotychczasowa umowa,
ajako powd podano wzgldy ekonomiczne.
Partnerem TWEL po czeskiej stronie zostaa grupa ALTA dziaajca wbrany maszynowej, dostarczajc sprzt itechnologie dla
przemysu maszynowego, hutnictwa, energetyki, grnictwa ibudownictwa. Wanym
rynkiem zbytu dla grupy ALTA jest rynek
rosyjski.
Swego czasu wie o amerykaskich
prtach paliwowych dla rosyjskich reaktorw w Czechach wywoaa fal protestw
w ssiedniej Austrii, aktywizujc wszelkie spoeczne organizacje antyjdrowe od
Mtter gegen Atomgefahr (Matki Przeciw
Atomowemu Zagroeniu) poczynajc. Dla
porzdku trzeba doda, e wAustrii, ktra
nie ma siowni nuklearnych, od dekad panuje
oglnonarodowa jdrowa fobia, wic kada
informacja dotyczca tej gazi energetyki
jest interpretowana przez tamtejsze spoeczestwo jako zapowied rychej zagady
ludzkoci.
Wgrzy wogle nie byli zainteresowani
amerykaskim paliwem. By to gwnie wynik ich niefortunnych dowiadcze zprbami dywersyfikacji usug nuklearnych.
W2003r. zamwili chemiczne czyszczenie
ze ladw korozji 30 czciowo zuytych elementw paliwowych. Usug przygotowaa
francusko-niemiecka spka Framatome
ANP (poprzedniczka Areva NP), co skoczyo si uszkodzeniem prtw na skutek
przegrzania, awkonsekwencji skaeniem
basenu (pastylki UO2 wysypay si do zbiornika, wktrym czyszczone byy elementy paliwowe) iuwolnieniem radioaktywnego gazu
szlachetnego (85Kr) wypadek 3. poziomu
w7-stopniowej skali INES (7. poziom miay katastrofy wCzarnobylu iFukuszimie).
Feralny drugi blok elektrowni by nieczynny
do 2006r., auszkodzone elementy dopiero w 2014 r. mona byo wysa do Rosji
do utylizacji. Nastpnie Wgrzy podpisali
zRosjanami kontrakt na budow kolejnych
dwch blokw z najnowszymi reaktorami WWER-1200 (1,2 GWe) kady. Wbrew
andronom plecionym wpolskich mediach
przez dyurnych ekspertw, budowa nie

jest opniona. Wpoowie lutego tego roku

prezes Rosatomu zapowiedzia rozpoczcie
budowy elektrowni na wiosn, co nawet wyprzedza przyjty harmonogram. Teraz chyba
jest oczywiste, dlaczego na Wgrzech nie ma
demokracji wedug waszyngtoskich standardw.

Polityka zamiast ekonomii

Gdy dzia marketingu Westinghouse nie daje

rady iargumenty odywersyfikacji dostaw
(brzmi znajomo, prawda?) zderzaj si zekonomiczn rzeczywistoci, do akcji wkracza
Departament Stanu USA. Dobrym przykadem s Czechy, ktre par lat temu (sam
pomys jest jeszcze starszy) ogosiy przetarg
na budow dwch kolejnych blokw wTemelinie. Do finaowej fazy przetargu wybrano
ofert Atomstrojeksportu (cz Rosatomu),
ktry wramach rosyjsko-czeskiego konsorcjum oferuje reaktory WWER-1200 oraz
Westinghouse zreaktorami AP1000 (ok. 1,1
GWe). W2012r. Czechy przeyy inwazj delegacji rzdowych ze Stanw Zjednoczonych.
Najpierw do Pragi przyjechaa zastpczyni
sekretarza Departamentu Handlu Nicole
Lamb-Hale. Atydzie pniej wczesna sekretarz Departamentu Stanu Hilary Clinton,
ktra prob igrob prbowaa zapewni
zwycistwo wprzetargu Westinghouseowi.
By to priorytetowy cel wizyty Clinton, ktra stwierdzia, e kontrakt to 9000 miejsc
pracy wStanach Zjednoczonych iwspaniaa

NATO-wska kopia efektu Kuleszowa wwersji dla ubogich, czyli jak NATO prbuje indukowa skojarzenie
czce prezydenta Putina ikatastrof wCzarnobylu
[Fot. NATO/NATO Review]

okazja dla Czech do uniezalenienia si od

Rosji oraz obcowania znajnowoczeniejsz
inajbezpieczniejsz technologi. Wczeskim
kontekcie ten ostatni argument wydaje si
najlepszym artem, cho wielokrotnie przez
Clinton powtarzanym podczas spotka
z wczesnym czeskim premierem Petrem
Neasem i wczesnym szefem czeskiego
MSZ ministrem Karelem Swarzenbergiem.
Gdyby jednak EZ wybra ofert rosyjsk
zamiast tworzy miejsca pracy w Stanach
Zjednoczonych i umacnia demokracj
nad Wetaw, wwczas obiecano Czechom
nawa pozww ze strony Westinghouse,
zaskarajcych kady etap postpowania
przetargowego. Wobliczu tak zachcajcej
perspektywy, czeskie wadze podjy decyzj
najlepsz znajgorszych ianuloway przetarg,
zawieszajc budow nowych blokw energetycznych. Dla Westinghouse marna pociecha.
Na domiar zego nowym prezydentem Czech
zosta Milo Zeman, czyli rosyjski agent
wedug narracji waszyngtoskich mediw
iich polskich wypustek.
W tych okolicznociach potrzebny by
nowy rynek zbytu, rwnie na paliwo ze
szwedzkich zakadw Westinghouse. Itak
wracamy na Ukrain, gdzie powtrny paliwowy zwrot akcji wenergetyce jdrowej
nastpi, co byo do przewidzenia, po zmianie reimu wKijowie. Bd co bd rewolucja musi si opaca. Nowa ekipa rzdzca
Kijowem ogosia rezygnacj zrosyjskiego
paliwa izastpienie go elementami produkcji Westinghouse. Ukraiski Urzd Dozoru
Jdrowego zawar odpowiednie umowy ze
stron amerykask w sierpniu zeszego
roku, ale zasadniczy kontrakt zawarto jeszcze wkwietniu. Wwczas to prezes ukraiskiego Energoatomu Jurij Niedaszkowskij
rezolutnie zauway, e koszty importu nowego paliwa pokryj wpywy ze sprzeday
wygenerowanej wten sposb energii elektrycznej. Od strony ukraiskiej wiadomo, e
ma zosta uyty nowy eksperymentalny typ
paliwa TBC-WR wyprodukowany wSzwecji.
Trzeba doda, e Westinghouse przed laty
przej oddzia zajmujcy si energetyk jdrow midzynarodowej korporacji ABB,
do ktrej swego czasu naleao szwedzkie
przedsibiorstwo brany energetycznej ASEA
itak Westinghouse zagniedzi si wSzwecji.
Paliwo edukowane wSzwecji trafia do tamtejszych elektrowni jdrowych co wedug
ukraiskiego Urzdu Dozoru Jdrowego
ma by rkojmi wysokiej jakoci paliwa.
Brzmi to jak ponury art wwietle dotychczasowych dowiadcze. Warto pamita, e
Szwecja eksploatuje zupenie inne reaktory.
S to wodne reaktory wrzce (znane zJaponii
i popularne w Stanach Zjednoczonych),
ktre nie maj nic wsplnego zreaktorami
ARMIA2 (76) LUTY 201527

komentarze
typu WWER. Aprzecie felerSabo radzi sobie Westingne paliwo uyte wukraiskich
house take wWielkiej Brytanii,
elektrowniach po pomaramimo kotwicy wpostaci reaktora cinieniowego (modyczowej rewolucji pochodzio
fikacja reaktora typu SNUPPS,
wanie ze szwedzkich zakadw Westinghouse. Wgrudniu
poprzednika AP1000) pracuNiedaszkowskij przedstawi
jcego od 1995r. welektrowni
Sizewell B nieopodal Suffolk.
scenariusz potencjalnej katastrofy. Pierwsze 42 elementy paJest to jedyny komercyjny brytyjski reaktor cinieniowy. Nie
liwowe produkcji Westinghouse
maj trafi do trzeciego blodziwi wic, e Westinghouse
liczy na cig dalszy, czyli moku Poudniowoukraiskiej
liwo sprzeday reaktorw
Elektrowni Atomowej, a nastpnie jak nic si nie stanie Tak wedug NATO Review wyglday radzieckie wiadomoci telewizyjne w1986r. Reszta typu AP1000, zwaszcza wob do pitego bloku Zaporoskiej przekazu na identycznym poziomie [Fot. NATO/NATO Review]
liczu ogoszonego przez obecElektrowni Atomowej. Czyli jest
ny rzd brytyjski wielomiliarto reanimacja kontraktu z2008r. Wprzy- tutaj pod uwag bardzo duy rosyjski popyt dowego (liczc wfuntach) iwieloletniego
padku dalszych dostaw paliwa podaje si wewntrzny, jak rwnie reaktory naukowo- programu odbudowy brytyjskiej energetyki
horyzont czasowy 2020r., teoretycznie zo- -badawcze (np. polski reaktor Maria wIBJ) jdrowej. Dotd jednak brytyjski rzd zastan zachowane pozory uczciwego przetar- oraz paliwo do reaktorw napdzajcych ro- war kontrakt tylko na budow elektrowni
gu, wktrym zwycizca bdzie dostarcza syjskie okrty ilodoamacze. Kierownictwo Hinkley Point C zdwoma reaktorami EPR.
80% paliwa, apozostae 20% inny dostawca. Westinghouse udaje, e tego nie wie. Zarzd Westinghouse lobbuje za budow elektrowWestinghouse stwierdzi, e jego paliwo b- Westinghouse bije na alarm ilamentuje, e ni wMoorside ztrzema reaktorami AP1000.
dzie tasze ni rosyjskie, co mona skwitowa europejskie kraje kupujce paliwo do reak- Mimo czstych sugestii pyncych ze strony
gromkim miechem, nawet przy zaoeniu, torw od spki TWEL s skazane na ask Westinghouse opewnoci tej inwestycji, tak
e speniaoby normy jakoci.
Kremla, na przykad wspomniana Finlandia. naprawd decyzja brytyjskiego rzdu spoWadze Federacji Rosyjskiej od razu wy- Skoro mowa o Finlandii, to ta podpisaa dziewana jest dopiero pod koniec 2018r.,
day owiadczenie, e odpowiedzialno za umow na dostawy paliwa do Elektrowni azapa wobec projektu podobno studzi objakkolwiek tragedi wynikajc z zasto- Jdrowej Olkiluoto zAreva NP. Jest to otyle serwacja budowy pierwszej elektrowni ztasowania niewaciwego paliwa spadnie na istotne, e chodzi opaliwo do dwch pracu- kim wanie reaktorem wChinach, ktr
rzd wKijowie iich waszyngtoskich mo- jcych tam reaktorw wrzcych produkcji rozpoczto w2008r.
szwedzkiej firmy ASEA-Atom, czyli teraz
Jedynym przyczkiem uchwyconym przez
codawcw.
Westinghouse, korzystajc zbardzo silne- Westinghouse Electric Sweden AB. Mimo Westinghouse ostatnimi czasy w Europie
go lobbingu politycznego wadz ameryka- zlokalizowanego po ssiedzku producenta jest Bugaria. W poowie zeszego roku
skich, prbuje desperacko zaistnie na euro- reaktorw oraz zarazem wytwrcy wiet- Westinghouse zawar umow na budow repejskim rynku paliwa jdrowego. Przy tym nego jakoby jakociowego paliwa, Finowie aktora AP1000 jako kolejnego bloku welekkierownictwo Westinghouse sigao dotd wybrali ofert francusk. Zarwno jeli cho- trowni jdrowej wKozoduju. Jak stwierdzi
po tak absurdalne tumaczenia, jak bariery dzi opaliwo, jak ireaktory. Trzeci budowany wiceprezes Kirst, umowa bya konsultowana
handlowe specjalnie tworzone przez Uni blok energetyczny Olkiluoto bdzie wyko- ze wszystkimi bugarskimi siami polityczEuropejsk dla ochrony eksportu paliwa rzystywa francuski reaktor cinieniowy nymi. Pytanie budzi finansowanie inwestyprodukowanego przez TWEL, przez co UE najnowszej generacji, czyli EPR (European cji, sam reaktor wyceniany jest na ponad 5
jest uzaleniona od rosyjskiego szantau. Pressurized Reactor najmocniejszy kan- mld USD. W 2008 r. Komisja Europejska
Roszczeniowa narracja Westinghouse nie ma dydat take wprzypadku Polski) ifrancuskie zablokowaa fundusze dla Bugarii za brak
pokrycia welementarnych faktach. Pomijajc paliwo. Finlandia nie jest uzaleniona od ro- postpw wwalce zkorupcj, co jest baruwaczajcy ludzkiej inteligencji argument syjskiego paliwa ani pod wzgldem liczby dzo trudne, gdy regularnie do rzdu, bez
o zmowie handlowej pomidzy Komisj reaktorw, ani pod wzgldem mocy dostar- wzgldu na barwy polityczne, trafiaj osoby
Europejsk izarzdem TWEL, to prawda czanej. Rosjanie bd mieli co najwyej ok. zkryminaln przeszoci, cho czsto nie
jest taka, e TWEL cakowicie kontroluje 50% fiskiego rynku ito przy zaoeniu, e jest to nawet przeszo, awci teraniejdostawy paliwa do reaktorw WWER, jed- Finowie zbuduj wprzyszoci kolejne blo- szo. Przykadem jest rotacja na stanowisku
nak na rynku zachodnioeuropejskim domi- ki zreaktorami WWER-1200. Cho akurat szefa Pastwowej Agencji Bezpieczestwa
nuje koncern Areva (dokadnie jego oddzia taki scenariusz, ku zgryzocie Westinghouse Narodowego (DANS).
Areva NP). Owszem, Areva wsppracuje staje si faktem. Wgrudniu ubiegego roku
W Polsce rodowiskiem lobujcym za
te zTWEL wzakresie wytwarzania paliwa fiski parlament zaakceptowa rzdow pro- ofert amerykaskich firm dla przyszej poljdrowego wykorzystywanego wwybranych pozycj budowy nowej elektrowni (wgminie skiej elektrowni jdrowej jest Amerykaska
zachodnioeuropejskich siowniach jdro- Pyhjoki na pnocy Finlandii, nad Zatok Izba Handlowa, ktra jest te gorcym orwych (RFN, Szwajcaria, Holandia, Wielka Botnick). Partnerem bdzie Rosatom, kt- downikiem zawarcia umowy Transatlantic
Brytania), jednak zasadniczy podzia, jeli ry dostarczy reaktor WWER-1200. Warto Trade and Investment Partnership (TTIP,
chodzi odostawy elementw paliwowych do pamita o tej decyzji gabinetu premiera Transatlantyckie Partnerstwo wdziedzinie
europejskich elektrowni jdrowych, przebie- Alexandra Stubba, ktry wbezgranicznie Handlu i Inwestycji), czyli tajnej umowy
ga wedle kryterium pochodzenia reaktorw. obiektywnych polskich mediach jest przed- ostrefie wolnego (czyt. bezcowego) handlu
TWEL kontroluje 17% wiatowego rynku stawiany jako jastrzb gotowy do wojny midzy Stanami Zjednoczonymi iUE. Wielu
ekonomistw uwaa, e TTIP doprowadzi
paliwa jdrowego, przy czym trzeba bra zRosj bez wzgldu na wszystko.

28

www.armia24.pl

Adam M. Maciejewski Powtrka zCzarnobyla?

do skrajnej pauperyzacji Polakw wstopniu
zagraajcym ich biologicznej egzystencji.
A jak wychodzi si na umowach o strefie
wolnego handlu zUSA, najlepiej wida na
przykadzie sytuacji wMeksyku.

Zwiastun prowokacji?

Powysze perypetie techniczno-handlowe

mona byoby zaliczy do wydarze zkategorii zmaga polityczno-handlowych orynki
zbytu, gdyby nie jeden bardzo niepokojcy
fakt. Ot od poowy poprzedniego roku
wida sygnay szykowanej prowokacji zwizanej zukraisk energetyk jdrow.
Krwawe prowokacje pocigajce za sob
wiele ofiar na stae wpisay si wkrajobraz
wydarze na Ukrainie, odkd w Kijowie
usteru wadzy jest obecna marionetkowa
klika. Za kadym razem scenariusz jest podobny. Mnstwo ofiar inaprdce spreparowane dowody majce obarcza win tzw.
separatystw, aporednio Rosj. Tym wiksze obawy powinny budzi poczynania politycznych mocodawcw reimu wKijowie.
Na witrynie internetowej NATO (www.nato.
int) jest zakadka programu NATO Review,
interesujcego rda zachodniej papki
propagandowej poledniego sortu. NATO
Review samo wsobie moe by inspiracj
dla caej serii artykuw dotyczcych manipulacji, jednak teraz skupimy si tylko
na jednym materiale zamieszczonym 18
grudnia 2014r. Warto odnie t dat do
kalendarium rnych wypadkw izdarze
wok atomistyki na Ukrainie.
Pierwsze kadry tego krtkiego paradziennikarstwa przynosz zbitk obrazw wedug
cigu Putin Moskwa Czarnobyl, apodstawowa teza programu to jaki wygibas pseu-

Rozmieszczenie ukraiskich
elektrowni jdrowych
[Fot. Energoatom via
World Nuclear
Association]

dologiczny, ktry uywa przypadku katastrofy wCzarnobylu, by obnay Putinowsk

propagand. Ju sam pocztek jest niezy.
Syszymy gos zza kadru: NATO Review visited the scene of one of the Soviet Union worst
abuses of information. The cover-up of nuclear explosion in Chernobyl. (NATO Review
odwiedzio miejsce jednego znajgorszych
przypadkw informacyjnego naduycia
w Zwizku Radzieckim. Tuszowania eksplozji nuklearnej wCzarnobylu). Nie ma to
jak zacz od ordynarnego kamstwa idalej
jako ju leci. Ot wCzarnobylu nigdy nie
doszo do adnej eksplozji nuklearnej. Dwie
eksplozje, ktre zniszczyy reaktor i jego
budynek, byy eksplozjami chemicznymi.
Najpierw cinienie gromadzcej si pary
wodnej rozerwao korpus reaktora, apotem
nastpia druga eksplozja mieszaniny wodoru itlenu. Natomiast wedug NATO Review
katastrofa polegaa na: The surge of energy led
to amassive explosion in reactor number four.

Geograficzny zasig 17-procentowego udziau TWEL wwiatowym rynku paliwa jdrowego. Czerwone ipomaraczowe kropki
to reaktory przemysowe, niebieskie badawcze, zielone reaktory na jednostkach
pywajcych. Mapa nie uwzgldnia paliwa na licencji TWEL [Rys. TWEL]

(Przyrost energii doprowadzi do ogromnej

eksplozji wreaktorze numer cztery). Awinny temu jest prezydent Putin, bo kamie
w przypadku Ukrainy, w przeciwiestwie
do NATO, ktre jest prawdomwne, jak powyej. Oczywicie mona zaoy, e NATO
Review to wswej intencji uczciwy program,
atylko jego twrcy to idioci.
Jest jednak bardziej ponura moliwo,
czyli e mamy do czynienia zprzygotowywaniem prowokacji na niewyobraaln skal zwykorzystaniem reaktorw jdrowych
na terenie kontrolowanym przez reim
wKijowie. Wtym kontekcie krew wyach
mrozi kolejna informacja. Wsierpniu zeszego roku kijowski rzd wyda dekret przekazujcy nadzr nad elektrowniami, skadowiskami materiaw izotopowych iodpadw
radioaktywnych tzw. Gwardii Narodowej.
Ta podlega Arsenowi Awakowowi formacja
skada si zukraiskich szowinistw iinnego
marginesu spoecznego, adotd zasyna aktywnym iochotniczym udziaem wpacyfikacji Donbasu izbrodniami na tamtejszej ludnoci. Ideolodzy tych rodowisk od duszego
czasu postuluj budow tzw. brudnych bomb.
Analecy do tego nurtu politycznego Prawy
Sektor ma na swoim koncie prby siowego
zajcia ukraiskich elektrowni nuklearnych.
Teraz ju nie bdzie musia si trudzi.
Zatem mamy na Ukrainie wszelkie przesanki do olbrzymiej tragedii, ktrej skutki
obejm na pewno cay region. Marionetkowa
wadza wysugujca si uzbrojonymi bandami, kilkanacie czynnych reaktorw ieksperymentujcy na nich amerykaski koncern.
Ale wiatowym problemem podobno jest
program jdrowy Iranu. Tak mwi mocodawcy Kijowa. 
n
Adam M. Maciejewski
Publicystyka dotyczca gwnie uzbrojenia wojsk ldowych
oraz przemysu obronnego. Zainteresowania obejmuj te
rol czynnika militarnego wstosunkach midzynarodowych
iteorii komunikowania masowego.

ARMIA2 (76) LUTY 201529

wpowietrzu

Wyduajcy si okres uytkowania statkw powietrznych

Przy okazji niemal wszystkich przetargw na statki powietrzne

dla Wojska Polskiego pojawia si kwestia wieku proponowanych
konstrukcji. Zwolennicy nowszych maszyn wytykaj konkurentom zaawansowany wiek konstrukcji. Ci drudzy zkolei podkrelaj dojrzao isprawdzenie wboju swoich produktw. Wponiszym artykule podejmujemy prb przyblienia problemu.
Krzysztof Melski

krelenie wieku konstrukcji lotniczej nie jest spraw prost. Niemniej

zoonym problemem jest okrelenie stopnia jej nowoczesnoci. Oile bowiem
wiek konkretnego samolotu lub migowca
moemy dokadnie wyznaczy na podstawie
daty jego produkcji, to zwiekiem konstrukcji sprawa jest bardziej zoona. Aby przybliy to zagadnienie, warto przyjrze si

kolejnym etapom rozwoju systemu, ktry

wprzyszoci ma sta si efektywnym narzdziem realizacji zada stawianych przed
siami powietrznymi. U zarania nowej konstrukcji le idee oraz koncepcje dowdcw
wojskowych dotyczce zastosowania lotnictwa, zktrych wynikaj wstpne wymagania, jakie powinna spenia kolejna generacja statkw powietrznych, wzalenoci od
potrzeb: myliwcw, szturmowcw, bombowcw, transportowcw itd. Wymagania
wojskowych s zwykle wygrowane iznacz-

nie odbiegaj od realnych moliwoci biur

konstrukcyjnych izakadw wytwrczych.
Dlatego te przed opracowaniem wicych
wymaga taktyczno-technicznych nowej
maszyny prowadzone s zwykle intensywne konsultacje ze rodowiskami naukowymi iprzemysowymi. Wydanie wymaga
taktyczno-technicznych jest pierwszym
krokiem do powstania nowego samolotu
ipierwsz konkretn dat wjego historii.
Wparze zni zwykle idzie kolejna, zwizana
zpodpisaniem kontraktw na opracowanie
konstrukcji patowca, aczsto take nowego
silnika. Kolejne istotne daty to rozpoczcie prac projektowych oraz zatwierdzenie
ostatecznego ksztatu maszyny oraz dokumentacji do wykonania prototypw. Cho
na tym etapie statek powietrzny nie istnieje
jeszcze wmetalu, to okres ten jest niezwyKontrasty US Air Force pomarszczony kadub ponad pidziesicioletniego KC-135 iultranowoczesny, fabrycznie
nowy F-35 [Fot. US Air Force]

30

www.armia24.pl

Krzysztof Melski Samoloty zbrod, czylidobre jest wrogiem lepszego

Samoloty zbrod,

czylidobre jest wrogiem lepszego

TS-11 Iskra iC-130 Hercules weterani spod
znaku biao-czerwonej szachownicy
[Fot. Krzysztof Melski]

kle wany, gdy wanie wtedy nabiera on

waciwego ksztatu. Podstawowe rozwizania konstrukcyjne, technologiczne iaerodynamiczne wykorzystane wkonstrukcji reprezentuj stan wiedzy itechnologii
ztego wanie okresu. To one wzasadniczy
sposb decydowa bd onowoczesnoci
powstajcego statku powietrznego, gdy ju
powstanie iwejdzie do suby. Na tym najwaniejszym etapie, nawet dzi wepoce projektowania komputerowego, niezastpione
jest dowiadczenie i szerokie spojrzenie
konstruktorw, zjednej strony wybiegajce
poza dzisiejsze standardy budowy izastosowa maszyn, zdrugiej wywaone tak, aby
projekt okaza si wykonalny. Znanych jest
wiele przykadw niepowodzenia projektw
ze wzgldu na problemy znowym silnikiem,
zawodnym systemem uzbrojenia lub kopotliwej idrogiej eksploatacji wjednostkach liniowych. Doskonaym przykadem
samolotu, ktry przey swoich nastpcw,
jest Boeing B-52 Stratofortress, od pocztku
planowany jako typ przejciowy pozostaje

wsubie ju szedziesit lat! Oblatany cztery lata po B-52 jego nastpca Convair B-58
Hustler okaza si zbyt kopotliwy idrogi
weksploatacji oraz zbyt wyspecjalizowany
wzakresie wykonywanych zada, przez co
pozosta wsubie zaledwie dziesi lat.
Jeli etap projektowania lub budowy prototypw ulegnie znacznemu wydueniu,
samolot wchwili wprowadzania do suby
moe okaza si ju niezbyt nowoczesny
lub wrcz przestarzay. Dalszym etapem
tworzenia nowej maszyny jest budowa
prototypw, do niedawna nieodcznie
zwizan zwykonaniem drewnianej makiety, na ktrej sprawdza si rozmieszczenie poszczeglnych elementw izespow.
Krokiem milowym whistorii kadego statku
powietrznego jest ukoczenie pierwszego
egzemplarza, co stanowi jakby narodziny
samolotu. Jednake najwaniejsz dat jest
dzie narodzin dla nieba, czyli oblotu prototypu. Okres od ukoczenia prototypu do
jego oblotu wynosi zwykle kilka miesicy.
Jednake wprzypadku wystpienia proble-

mw technicznych moe wyduy si do

kilkunastu miesicy (np. JAS-39 Gripen 18
m-cy, Boeing KC-46A 11 m-cy). Data oblotu
pierwszego prototypu podawana jest najczciej jako data powstania konstrukcji iwykorzystywana do obliczenia jej wieku. Takie
podecie do wieku konstrukcji lotniczej byo
wpeni uzasadnione do lat pidziesitych
XX wieku, kiedy to okres od oblotu prototypu do wprowadzenia maszyn seryjnych
do suby nie przekracza dwchtrzech
lat. Wkolejnych trzech dekadach czas ten
uleg wydueniu do czterechsiedmiu lat,
gwnie ze wzgldu na konieczno prowadzenia zoonych, dugotrwaych idrogich
prb systemw pokadowych iuzbrojenia.
Mona wic powiedzie, e wprowadzano
do suby samoloty ju nie najmodsze.
Na przeomie wiekw tendencja do wyduania okresu pomidzy oblotem prototypu,
awejciem maszyn na stan jednostek wojskowych staa si jeszcze wyraniejsza. Dla
samolotw generacji 4+ lub 5 (Eurofighter,
Rafale, F-22, F-35) okres ten przekracza ju
ARMIA2 (76) LUTY 201531

wpowietrzu

Od chwili oblotu demonstratora technologii do debiutu bojowego samolotu F-22 Raptor upyny 24 lata [Fot. US MoD]

13 z17 NATO-wskich samolotw Boeing E-3 Sentry poddanych zostanie wkrtce kolejnej modernizacji

10 lat. Naley jednak podkreli, e znaczcy

wpyw na taki stan rzeczy wywary zmiana
sytuacji midzynarodowej oraz drastyczne
redukcje wydatkw zbrojeniowych wpostzimnowojennym wiecie. Rodzi si wic
pytanie, czy moe wiek samolotw imigowcw okrela na podstawie daty wprowadzenia do suby? Ponownie pozytywna
odpowied moe dotyczy tylko maszyn
wdraanych kilkadziesit lat temu. Dzi, gdy
standardem jest rozmycie tego procesu
wczasie taki sposb wyraenia wieku byby bardzo nieprecyzyjny, czego przykadem
moe by najnowszy samolot bojowy warsenale Stanw Zjednoczonych Lockheed
Martin F-35 Lightning II. Pierwsz maszyn ztzw. maoskalowej serii produkcyjnej

32

dostarczono US Air Force w maju 2011,

apierwsze loty treningowe pilotw USAF
rozpoczto dopiero wstyczniu 2013 roku,
natomiast ogoszenie wstpnej gotowoci
operacyjnej przez pierwsz jednostk uytkujc te samoloty planowane jest na 1 lipca 2015. Jednak do penej funkcjonalnoci
maszyny droga jeszcze daleka. Wczasach,
gdy wydatki na zbrojenia wzachodnich spoeczestwach dobrobytu nie s zbyt dobrze
widziane, akoszty opracowania, produkcji
ieksploatacji nowych samolotw osigny
absurdalnie wysokie wartoci, krgi przemysowe, wojskowe ipolitycy przyjli strategi kroczcego zwikszania moliwoci
operacyjnych statkw powietrznych. Wten
sposb mona pokaza spoeczestwu, e

wprowadzane s nowe, supernowoczesne

systemy uzbrojenia w rozsdnym czasie,
przy akceptowalnych kosztach. Z reguy
jednak pierwsze transze nowych maszyn
posiadaj znacznie ograniczone moliwoci
bojowe (np. Eurofighter pierwsze dwa bloki produkcyjne pierwotnie przystosowane
tylko do prowadzenia walki powietrznej),
a dopiero pniej w ramach programw
modernizacyjnych doprowadzane do wyszych standardw, przy kosztach znacznie
wyszych ni poniesiono by przy produkcji
wwersji docelowej. Jednak przy takiej opcji
znaczn cz ponadlimitowych kosztw
mona ukry winnych programach, co generuje wymierne korzyci dla wszystkich
zainteresowanych stron oczywicie poza
spoeczestwem. Jak wida termin wprowadzenia do suby, czy osignicia wstpnej gotowoci bojowej, nie mwi zbyt wiele
onowoczesnoci izdolnociach operacyjnych samolotu lub migowca. Powinien
wic by traktowany zdu ostronoci.
Wydaje si wic, e data oblotu prototypu stanowi najlepszy punkt odniesienia
wocenie wieku statkw powietrznych. Tu
jednak pojawia si niebezpieczestwo zwizane zlicznymi wersjami, podwersjami itranszami danego typu, jakie
powstaj wtrakcie ycia produktu. Co wicej, mog one
wsposb zasadniczy rni si od modelu
wyjciowego. Historia lotnictwa zna wiele
tego typu przykadw. Najbliszy naszemu podwrku jest eksploatowany w naszym lotnictwie przez kilka dekad MiG-21.
Porwnujc pierwsz wersj z roku 1956,
bdc prostym myliwcem dziennym nieposiadajcym nawet stacji radiolokacyjnej,
zostatni wersj seryjn MiG-21 bis mona
zauway podobiestwo jedynie wobrbie
pata oraz oglnego ukadu konstrukcyjnego. Poza tym prawie wszystko: napd,
awionika, uzbrojenie stanowi now jako
niemajc zbyt wiele wsplnego zpierwowzorem. Jeszcze wiksze zmiany wprowadzono w zmodyfikowanych rumuskich
LanceRach. Take nasz obecny podstawowy
samolot bojowy F-16 wcigu swojej ponad
czterdziestoletniej historii przeszed drog od
lekkiego myliwca dziennego, uzupeniajcego ciszy F-15 po wielozadaniowy samolot
bojowy pola walki drugiej dekady XXI wieku, szczeglnie wnajnowszej wersji F-16E/F
Desert Falcon. Podsumowujc, wydaje si,
e okrelenie wieku istopnia nowoczesnoci
wspczesnych konstrukcji lotniczych tylko
woparciu odat oblotu prototypu, rozpoczcia produkcji seryjnej lub uzyskania gotowoci bojowej stanowi niedopuszczalne uproszczenie zagadnienia. Moe si bowiem okaza,
e konstrukcja sigajca swoimi korzeniami
www.armia24.pl

Krzysztof Melski Samoloty zbrod, czylidobre jest wrogiem lepszego

Wprowadzenie do suby samolotu Rafale zajo czternacie ip roku [Fot. Krzysztof Melski]

zamierzchych czasw jest wswojej najnowszej wersji znacznie nowoczeniejsza od

tej, ktra powstaa dekad lub dwie pniej,
lecz nie bya poddawana intensywnej modernizacji lub swj potencja modernizacyjny ju
dawno wyczerpaa.

Odrzutowe samoloty bojowe

Wrozwaaniach odugowiecznoci samolotw wojskowych ograniczono si do ich

pierwotnych uytkownikw zwykle pastw,
wktrych konstrukcje te powstay. Pominite
zostay liczne przypadki uytkowania samolotw zdrugiej lub nawet trzeciej rki przez
armie pastw oskromnych budetach wojskowych. Wybrane, wopinii autora najwaniejsze znich, zestawiono wtabeli.
Wchodzc wlatach II wojny wiatowej
wer napdu odrzutowego, samolot by ju
dojrza, okrzep wboju isubie cywilnej
maszyn. Dlatego te wkonstrukcji pierwszych odrzutowcw dominoway rozwizania techniczne stosowane wmniejszym
(Messerschmitt Me 262, Lockheed P-80)
lub wikszym stopniu (Jakowlew Jak-15)
ju wczeniej. Czynnik krytyczny stanowi

Czas pomidzy oblotem prototypu

a wprowadzeniem samolotu do suby
[miesice]
180

Rafale

160
F-22

F-35

140
120

Eurofighter

100
Mirage F-1

80
Lightning
Mirage III
Draken

60
Ouragan

40
20

Tunan

Hunter
F-102

Vampire F-84

F-86
Meteor

0
1940

F-5

F-104

F-100

Viggen

Tornado Mirage 2000

F-16
F-14
F-18

F-4

Gripen

F-15

F-105

P-80

1950

1960

1970

1980

1990

2000

2010

Lata

Wykres 1. Czas wieku dziecicego zachodnich samolotw bojowych onapdzie odrzutowym

nowy silnik i jego waciwoci, a przede

wszystkim niewielki cig imaa niezawodno. Konstrukcja iprodukcja pozostaych
elementw patowca oraz zagadnienia zwizane ze sterowaniem iuzbrojeniem byy ju

dobrze opanowane. Wzwizku ztym wprowadzanie do suby liniowej oblatywanych

wlatach 194250 odrzutowcw pierwszej
generacji zajmowao zwykle poniej dwch
lat (wykres 1). Opracowanie kolejnej, bar-

Europejskiemu Eurofighterowi wubiegym roku stukna dwudziestka [Fot. Krzysztof Melski]

ARMIA2 (76) LUTY 201533

wpowietrzu
Przd kaduba tego B-52 wyranie wskazuje na
ponad pwieczn intensywn eksploatacj [Fot.
Wojciech Koprucki]

dziej dojrzaej generacji samolotw

odrzutowych (np.: North American F-86
Sabre, Hawker Hunter, MiG-15/17) wizao si zrozwizaniem szeregu problemw
dotyczcych nie tylko znapdu lecz take
wikszych prdkoci, w tym z wczeniej
nieznanymi zjawiskami aerodynamicznymi wystpujcymi wokolicach prdkoci
dwiku. Napotkane problemy wyduyy
okres bada wlocie idopracowania konstrukcji do trzech, czterech lat. Na przeom
lat pidziesitych iszedziesitych przypada okres pogoni za prdkoci, ktrego
zwieczeniem byy maszyny przekraczajce
ponad dwukrotnie prdko dwiku np.:
Lockheed F-104 Starfighter, McDonnell
Douglas F-4 Phantom II, English Electric
Lightning, MiG-21, Su-15. Wtym samym
czasie standardem dla maszyn bojowych
stay si: pokadowa stacja radiolokacyjna, nowoczesne systemy nawigacyjne oraz
kierowane pociski rakietowe. Integracja
skomplikowanego, latajcego zogromnymi
prdkociami patowca znie mniej skomplikowanymi ina tym etapie rozwoju jeszcze
bardzo zawodnymi awionik iuzbrojeniem
wymagaa znacznie duszych bada wlocie. Wskrajnych wypadkach od oblotu prototypu do pierwszych dostaw mijao
niemal pi lat. Pamita na-

ley, e rozwj tych konstrukcji przypada na najgortszy

okres Zimnej Wojny iprace byy prowadzone wwielkim popiechu zwykorzystaniem
wszystkich dostpnych si irodkw. Okres
dojrzewania opodobnej dugoci przeszy samoloty kolejnej generacji, powstajce
wdrugiej poowie lat szedziesitych ica
kolejn dekad. Najpowaniejszym wyzwaniem stojcym przed konstruktorami
byo zastosowanie nowych rozwiza aerodynamicznych, jak choby zmienna geometria skrzyde (Grumman F-14 Tomcat,
Panavia Tornado, MiG-23), skrzydo pasmowe (General Dynamic F-16, MiG-29)
czy technologia stealth (Lockheed F-117)
oraz dalszy rozwj systemw pokadowych
iuzbrojenia. Na rozwj kolejnej generacji
samolotw istotny wpyw wywary dwa
czynniki: diametralna zmiana sytuacji
midzynarodowej oraz gwatowny rozwj
elektroniki iinformatyki. Wynike zupadku Zwizku Sowieckiego i rozwizania
Ukadu Warszawskiego odprenie
midzynarodowe znacznie spowol-

nio tempo prac nad kolejn generacj

samolotw bojowych. Wwyniku kolosalnej redukcji uzbrojenia, gwnie starszych
typw, pozostay wjednostkach sprzt by
wzgldnie nowoczesny inie wymaga pilnej wymiany. Skutkiem rozbrojenia bya te
redukcja wielkoci spodziewanych zamwie, co wprzyszoci prowadzi musiao
do wzrostu kosztw jednostkowych zarwno fazy badawczo-rozwojowej, jak i produkcji, co przy kurczcych si wydatkach
zbrojeniowych jeszcze bardziej wyduao
te procesy. Kolejnym czynnikiem wyduajcym prace by problem ze zdefiniowaniem
wymaga stawianych nowym samolotom,
wynikajcy zdiametralnej zmiany sytuacji
midzynarodowych ispodziewanych zada,

Pomimo gruntownej modernizacji rumuskie

MiG-i-21 zwane LanceR dobiegaj kresu swych
dni [Fot. Wojciech Koprucki]

34

www.armia24.pl

Jestemy liderem w dziedzinie elektroniki profesjonalnej w Polsce. Od kilkudziesiciu lat realizujemy prace
z zakresu systemw obrony powietrznej, w tym radiolokacji, radioelektronicznych systemw rozpoznania,
systemw automatyzacji i wspomagania dowodzenia
oraz systemw uzbrojenia.

PIT-RADWAR Spka Akcyjna

tel. centrala 22 540 22 00

ul. Poligonowa 30, 04-051 Warszawa

office@pitradwar.com, www.pitradwar.com

wpowietrzu

Przedstawiciele generacji 50+, amerykaski

C-130H wasycie bangladeskich F-7BG
chiskiej kopi wczesnego MiG-a-21

jakim sprosta powinny nowe maszyny.

W ten sposb modyfikacji ulegay zaoenia lece upodstaw konstrukcji m.in.
Lockheed F-22 Raptor, Dassault Rafale czy
Eurofightera. Redukcja spodziewanej liczby
maszyn wsubie poczona zgwatownym
rozwojem cyfrowej awioniki skutkowaa zkolei tendencj do tworzenia maszyn
wielozadaniowych, co z kolei wymagao
kolejnej weryfikacji przyjtych wczeniej
zaoe. Efektem wielozadaniowoci bya
dalsza komplikacja gwnie wzakresie itak
ju bardzo zoonych ukadw awionicznych, sensorw oraz systemw irodkw
walki. Przy tych zoonych uwarunkowaniach wikszo zwprowadzanych do suby na pocztku XX wieku maszyn powoli
dojrzewaa do etapu produkcji seryjnej
tak dugo, e w tym czasie zmieniy si
stawiane im wymagania. Ponadto rewolucyjny wrcz rozwj technologii sprawi,
e wikszo zsystemw wymaga cigej
modyfikacji. Poniewa wobrbie patowca
inapdu zbliono si do kresu moliwoci
technicznych oraz potrzeb limitowanych,
m.in. ograniczeniami organizmu pilota,
dalszy rozwj dotyczy gwnie systemw
awionicznych iuzbrojenia. Dlatego te powszechnym zjawiskiem staa si ciga modernizacja imodyfikacja systemw wpostaci wersji, transz, podwersji, modyfikacji
itp. Standardowa dzi otwarta architektura
systemw sprawia, e dziaania takie nie wymagaj powanej ingerencji wkonstrukcj
patowca, wic mog by wdraane na szerok skal take wtrakcie eksploatacji ju
zbudowanych egzemplarzy. Planowany czas
eksploatacji nowych maszyn np.: Lockheed

36

F-35 Lightning II, Saab JAS-39 Gripen, czy

Suchoj T-50 (PKA FA) siga pitej dekady
XXI wieku, co ju dzi skutkuje opracowywaniem dugofalowych programw modyfikacji. Efektem przedstawionych wyej
zalenoci jest sytuacja, wktrej prototypy dzi produkowanych iwprowadzanych
do suby samolotw (Gripen, Rafale,
Eurofighter) oblatane zostay przed ponad
dwudziestu laty. Co nie mniej wane, konstrukcje te pen dojrzao izdolno do
przenoszenia caego zaoonego wczeniej
spektrum uzbrojenia iwyposaenia osign
dopiero za kilka lub nawet kilkanacie lat.
Prawdziwe jest zatem stwierdzenie, e siy
powietrzne wielu wiodcych armii wprowadzaj na uzbrojenie konstrukcje kilkunastolub dwudziestokilkuletnie. Jednak nazwanie
tych maszyn starymi lub nienowoczesnymi
ma si nijak do stanu faktycznego.

Boeing patent na dugowieczno

Cho moe si to wyda nieprawdopodobne, najwicej konstrukcji sigajcych swoimi korzeniami lat pidziesitych ubiegego wieku pozostaje wsubie si zbrojnych
USA oraz kilku ich sojusznikw. Co ciekawe wikszo maszyn po pidziesitce
lub takich, ktre ten szacowny wiek na
pewno przekrocz, zostaa skonstruowana
izbudowana przez Boeinga. Sztandarowym
reprezentantem tej grupy jest wspomniany
ju wczeniej bombowiec strategiczny B-52
Stratofortress. Ten oblatany wkwietniu 1952
roku omiosilnikowy gigant odegra istotn
rol we wszystkich, jake licznych konfliktach zbrojnych, wktrych od poowy XX
wieku bray udzia Stany Zjednoczone, od

Wietnamu poprzez Irak, Bakany, Afganistan po dziaania p r z e c i w

tzw. Pastwu Islamskiemu. Spord zbudowanych 744 egzemplarzy wsubie pozostaje nadal 76 maszyn wwersji B-52H, przy
czym wedug aktualnych planw ostatnie
znich pozostan wsubie jeszcze po roku
2040! Zwaywszy, e maszyny te zostay wyprodukowane jako ostatnie B-52 wlatach
196162, majce dzi 53 lata maszyny pozostan wsubie prawie osiemdziesit lat!
Oczywicie od czasw wojny wietnamskiej
przeprowadzono wiele programw modernizacyjnych obejmujcych praktycznie
wszystkie systemy samolotu. Zkonwencjonalnego bombowca zasypujcego okolice
Hanoi gradem klasycznych bomb oraz atomowej pici USAF nieustannie pozostajcej na patrolach bojowych wzdu granic
ZSRR, przeksztaci si wnosiciela szerokiego spektrum nowoczesnych, gwnie kierowanych rodkw bojowych powietrzeziemia. rde sukcesu tego kolosa dopatrywa
naley wduym udwigu (ponad 31,5 tony)
bardzo szerokiego spektrum rodkw bojowych mieszczcych si wobszernej komorze
bombowej, duej podatnoci na modyfikacje systemw pokadowych oraz przyzwoitym osigom, zwaszcza zasigowi maks.
16 200 km. Wdziaaniach asymetrycznych
pozostaje cigle najefektywniejsz platform
mogc wisie przez wiele godzin nad teatrem dziaa wojennych, dostarczajc na
wezwanie zziemi odpowiedniego wsparcia
przy pomocy najodpowiedniejszego zwielu
przenoszonych typw uzbrojenia. Pomimo
bardzo wysokich kosztw eksploatacji moliwo dugotrwaego przebywania wrejowww.armia24.pl

Krzysztof Melski Samoloty zbrod, czylidobre jest wrogiem lepszego

Wybrane konstrukcje 50+ iich pochodne nadal pozostajce wsubie

konstrukcja bazowa

wersje rozwojowe

nazwa
An-2
T-34 Mentor
B-52 Stratofortress
Tu-16

producent
Antonow
Beechcraft
Boeing
Tupolew

data oblotu
31 VIII 1947
2 XII 1948
15 IV 1952
27 IV 1952

Tu-95

Tupolew

12 XII 1952

A-4 Skyhawk

McDonnell Douglas

29 VI 1954

KC-135 Stratotanker Boeing

15 VII 1954

C-130
U-2

Lockheed
Lockheed

23 VIII 1954
1 VIII 1955

Su-7

Suchoj

7 IX 1955

MiG-21

Mikojan iGuriewicz

16 VI 1956

Mirage III

Dassault

17 XI 1956

UH-1 Huey

Bell

20 X 1956

I-18

Iljuszyn

4 VII 1957

L-188 Electra
An-12
F-4 Phantom II
T-38 Talon

Lockheed
Antonow
McDonnell Douglas
Northrop

6 XII 1957
16 XII 1957
27 V 1958
10 III 1959

An-24

Antonow

29 X 1959

Mi-8

Mil

9 VII 1961

Mi-2
Br.1150 Atlantic
C-160 Transall
MiG-25
An-22
AH-1

Mil
Breguet
Transporter Allianz
Mikojan iGuriewicz
Antonow
Bell

22 IX 1961
21 X 1961
25 II 1963
6 III 1964
27 II 1965
7 IX 1965

nie dziaa sprawia, e jego efektywno jest

niewspmiernie wysoka w porwnaniu
zsamolotami wielozadaniowymi.
Ze stajni Boeinga pochodzi te caa rodzina samolotw opartych na modelu KC-

oznaczenie
T-34C Turbo Mentor

data oblotu
IX 1973

H-6
Tu-126
Tu-142
Tu-95MS

1953
I1962
VII 1968
VIII 1979

RC-135
E-3 Sentry
E-8 Joint STARS
C-130J
U-2R/S (TR-1)
Su-20
Su-22M4

VIII 1956
II 1972
II 1982
IV 1996
VII 1967
VIII 1966
1978

Mirage 5
IAI Kfir
Atlas Cheetah
UH-1N Twin Huey
UH-1Y Venom
I-20/22
I-38
P-3 Orion
Y-8

V 1967
VI 1973
VI 1986
III 1969
XII 2001
1970
IX 1961
VIII 1958
XII 1974

F-5 Freedom Fighter / Tiger II

An-30
An-26
An-32
Mi-17
Mi-14
Mi-24A
Mi-24D/W
Atlantique 2 (ANG)

VII 1959
VII 1967
III 1969
VII 1976
1975
VIII 1967
IX 1969
lato 1972

MiG-31

V 1981
IX 1975
XII 2000

AH-1J

XI 1969

135 Stratotanker ijego cywilnej modyfikacji

B707. S to tankowce powietrzne KC-135/
B707, latajce radary E-3 Sentry oraz
liczne wersje rozpoznawczych RC-135,
E-6 Mercury iE-8 Joint STARS. Oblatany

wroku 1956 KC-135 wszed do suby ju

rok pniej. W cigu dziesiciu lat produkcji powstao ponad osiemset maszyn,
zktrych ponad czterysta pozostaje nadal
w subie si powietrznych USA, Francji,
Turcji, Singapuru iChile. Wedug aktualnych planw USAF zamierzaj je eksploatowa poza rok 2040, kiedy to pozostae
wsubie Stratotankery bd miay od 75
do 80 lat! Spora liczba tankowcw powstaa
wpniejszych latach poprzez przebudow pozyskanych zrynku cywilnego B707.
Najwiksz liczb maszyn przebudowano na
potrzeby Izraela, Iranu, Arabii Saudyjskiej,
Woch iHiszpanii. Woparciu okonstrukcje
cywilnego B707 powsta latajcy radar E-3
Sentry. Jak na razie nastpcy wyprodukowanych wlatach 197792 szedziesiciu
omiu maszyn nie wida. Po przeprowadzeniu kolejnej modernizacji NATO-wskie E-3
lata bd co najmniej do roku 2035, amerykaskie raczej jeszcze duej wspomina
si oroku 2050! Czyby kolejny stulatek
Boeinga?
Biorc pod uwag wiek konstrukcji bazowej, na ktrej oparto wersj wojskow,
najstarszym zwprowadzanych aktualnie do
uzbrojenia, jest samolot rozpoznania morskiego izwalczania okrtw podwodnych
Boeing P-8 Poseidon, opracowany na bazie
najpopularniejszego samolotu pasaerskiego
wszech czasw Boeinga 737. Prototyp samolotu oblatany zosta w1967 roku, awic niemal p wieku temu! Aktualnie wprodukcji
znajduje si trzecia generacja (NG NextGeneration) tego modelu. Na pidziesite
urodziny modelu planuje si rozpoczcie dostaw maszyn czwartej ju generacji oznaczonej MAX. Wkonstrukcji Poseidona wykorzystano elementy zgeneracji NG kadub
Polskie C-130H wyprodukowano wpierwszej poowie lat
siedemdziesitych XX wieku [Fot. Wojciech Koprucki]

ARMIA2 (76) LUTY 201537

wpowietrzu

Wprowadzenie do suby pierwszego myliwca naddwikowego J-35 Draken oraz startujcego wtle JAS-39 zajo Szwedom po cztery ip roku [Fot. Krzysztof Melski]

zB737-800ERX oraz gboko zmodyfikowane skrzyda zmodelu 737-900.

Jak dotychczas samolot zamwiony zosta przez Stany Zjednoczone iIndie. Biorc
pod uwag potrzeby isytuacj sprztow
lotnictwa morskiego wielu pastw oraz, jak
na razie brak konkurencji wtym segmencie
rynku, P-8 wydaje si by maszyn skazan
na sukces. miao mona zaoy, e produkcja Poseidona, podobnie jak cywilnego
B737, potrwa co najmniej do roku 2030,
asuba poza rok 2070. Tak wic wsetne
urodziny konstrukcji wsubie pozostan
jeszcze setki maszyn. Poseidonowi powicilimy obszerny artyku w numerach 10
i11/2014 ARMII. Warto doda, e woparciu ot sam platform zbudowano latajcy
radar Boeing 737 AEW&C opisany bliej
w ARMII 3/2011. Samolot od roku 2009
sukcesywnie wprowadzany jest na uzbrojenie si powietrznych Australii (6 szt.), Turcji
(4) iKorei (4). Jest niemal pewne, e kolejnym uytkownikiem zostanie Katar. Biorc
pod uwag fakt, e starszy model E-3 Sentry
dobiega ju czterdziestki, aplany jego suby sigaj poza rok 2030, zduym prawdopodobiestwem mona przyj, e Boeing

737 AEW&C pozostanie waktywnej subie

jeszcze wlatach 2070! Wykorzystanie jako
platformy sprawdzonego samolotu pasaerskiego jest praktyk spotykan ju wczeniej
(E-3 Sentry, P-3 Orion, Nimrod, I-38). Na
wybr modelu B737 wpyno kilka czynnikw. Przede wszystkim jest to jedyny model
redniej wielkoci aktualnie produkowany
w USA, gwarantujcy optymaln relacj
pomidzy kosztami zakupu ieksploatacji,
mas uyteczn, objtoci kaduba, osigami itp. Wykorzystanie produkowanej na
skal masow platformy istotnie zredukowao koszty fazy rozwojowej, produkcji seryjnej oraz eksploatacji.
Kolejnym oldtaimerem Boeinga bdzie
najnowoczeniejszy, oblatany w grudniu
2014 roku tankowiec KC-46A Pegasus, ktrego konstrukcja oparta zostaa ocywilny
model 767, ktry liczy sobie ju trzydzieci
cztery lata. Zgodnie zaktualnymi planami
wpierwszej fazie wymiany floty tankowcw
USAF, do roku 2028 zakupionych bdzie 179
maszyn. Wkolejnych dwch etapach moliwe jest zamwienie kolejnych Pegasusw
lub zupenie nowej konstrukcji. Jednak na-

wet woparciu ozamwienia tej fazy ostatnie maszyny powstan w47 lat po oblocie
prototypu wersji bazowej. Poprzez analogi
zczasem uytkowania KC-135, zapewne ok.
80 lat, mona postawi tez, e KC-46 bdzie
kolejnym stulatkiem koncernu zSeatle.

Inne wiekowe konstrukcje

Przez dziesiciolecia wZwizku Sowieckim,

apniej wRosji, powszechn praktyk by
ewolucyjny proces rozwoju konstrukcji lotniczej polegajcy na zachowaniu jej mocnych stron przy jednoczesnych zmianach
wzakresie tych najsabszych. Rezultatem
byy kolejne, czasem bardzo rnice si
od siebie wersje samolotu. Konsekwencj byo rozcignicie wczasie produkcji
jednego typu maszyny, wskrajnym przypadku migowca Mi-8 produkcja trwa
ju pidziesit lat, migowiec cigle znajduje licznych nabywcw niemal na caym
wiecie, anowe wersje wprowadzane s do
produkcji. Niewiele modszy (oblot wroku
1964) jest legendarny samolot rozpoznaw-

Rosjanie mog pochwali si kilkoma

bardzo dugimi liniami rozwojowymi
samolotw. Zpasaerskiego An-24
wywodz si transportowe An-26
(na zdjciu) iAn-32
oraz fotogrametryczny An-30
[Fot. Wojciech Koprucki]

38

www.armia24.pl

Krzysztof Melski Samoloty zbrod, czylidobre jest wrogiem lepszego

Prototyp samolotu Mirage 2000 oblatano 10 marca 1978 roku [Fot. Krzysztof Melski]

czy imyliwski MiG-25, zktrego wprostej

linii wywodzi si MiG-31 bdcy podstawowym myliwcem przechwytujcym Rosji. Cho produkcj MiG-a-31 zakoczono
ponad dwadziecia lat temu, obecnie rusza
gboka modernizacja okoo setki maszyn,
dziki czemu pozostan one wlinii co najmniej do roku 2030. Najstarszym samolotem warsenale Rosji jest legendarny, jedyny
wswoim rodzaju bombowiec Tu-95 ijego
odmiany morskie Tu-142. Prototyp maszyny oblatano wlistopadzie 1952, p roku po
amerykaskim B-52. Obie maszyny stay
si nie tylko ikonami Zimnej Wojny, ale te
wydarze ostatnich lat. Unikatow cech
potwora Tupolewa jest napd wpostaci
potnych silnikw turbomigowych NK12 omocy maksymalnej 15 000 KM napdzajcych potne omioopatowe, przeciwbiene miga. Wpoczeniu ze starannym
dopracowaniem aerodynamicznym pozwoliy one na uzyskanie osigw zblionych
do bombowcw odrzutowych, awzakresie
zasigu przewyszajcych wikszo znich.
Co ciekawe samoloty pierwszej generacji
produkowano wlatach 19521965, awersje morskie Tu-142 od pocztku lat siedemdziesitych do 1994. Wmidzyczasie
opracowano now wersj przeznaczon do
przenoszenia pociskw samosterujcych
Ch-55 klasy cruise missile. Opracowany
woparciu oTu-142 nowy Tu-95MS oblatano wroku 1979. Wlatach 19811994 wyprodukowano ponad osiemdziesit maszyn.
Przewiduje si, e podobnie jak B-52 pozostan one wsubie poza rok 2040. Pamita
naley, e ze wzgldu na dusz produkcj,
rosyjskie maszyny s oponad dwadziecia
lat modsze od amerykaskich. Pozostajc
przy silnikach NK-12 warto przypomnie,

Chocia powstay wpoowie lat szedziesitych MiG-25 praktycznie przeszed do historii, rozwinity zniego MiG-31
pozostanie wsubie jeszcze przez wiele lat [Fot. Krzysztof Melski]

Wmomencie oblotu prototypu tankowca KC-46A (grudzie 2014) konstrukcja bazowa Boeing 767 miaa ju 33
lata [Fot. US Air Force]

wpowietrzu

Pomimo e linie lotnicze wycofuj ostatnie Tu-134, wersje wojskowe pozostan wlinii jeszcze przez wiele lat [Fot. Krzysztof Melski]

Wkilku armiach do zada pomocniczych wykorzystywane s nadal samoloty An-2 [Fot. Wojciech Koprucki]

e 27 lutego tego roku przypada pidziesita rocznica oblotu napdzanego nimi samolotu transportowego An-22, ktry wnielicznych egzemplarzach nadal jest uytkowany.
Lotnictwo rosyjskie uytkuje te starsze
(oblot w1957 roku) samoloty transportowe
An-12. Poniewa ich produkcj zakoczono
wroku 1974, najmodsze egzemplarze przekroczyy ju czterdziestk. Pod wieloma

wzgldami An-12 przypomina amerykaskiego C-130. Niestety majc wzanadrzu

odrzutowego I-a-76, Rosjanie nie przeprowadzili szerokiej modernizacji tego bardzo
udanego samolotu. Dwie dekady pniej
na taki krok zdecydowali si Chiczycy na
swojej kopii oznaczonej Y-8 rozwinitej do
nowego Y-9. Przy okazji chiskich kopii
warto wspomnie obombowcu H-6 wy-

wodzcym si z sowieckiego Tu-16, ktry

cigle jest wprodukcji ijeszcze przez wiele
lat pozostanie podstawowym bombowcem
ChRL. Oile patowiec od szedziesiciu lat
pozosta praktycznie bez zmian, to wymienione silniki, aprzede wszystkim systemy
awioniczne iuzbrojenie czyni zniego nadal bardzo skuteczne narzdzie walki. Do
rosyjskich staroci zaliczy naley jeszcze
morskie samoloty patrolowe wykrywania
i zwalczania okrtw podwodnych I-38
oraz zwiadu elektronicznego I-20. Oba
typy powstay woparciu osamolot pasaerski I-18 zroku 1957. Samoloty znane
zczstych ostatnio spotka zmyliwcami
NATO przechodz kolejny program modernizacyjny, dziki ktremu pozostan
wsubie jeszcze wiele lat, tym bardziej, e
wprowadzanie ich nastpcy na bazie pasaerskiego Tu-204/214 idzie bardzo wolno.
Pozostajc przy samolotach morskich, naley wspomnie oamerykaskim Lockheed
P-3 Orion, ktry przez niemal p wieku
by podstawowym samolotem patrolowym
ZOP USA ilicznych ich sojusznikw. Samolot powsta na bazie samolotu pasaerskiego onapdzie turbomigowym Lockheed
L-188 Electra zroku 1957. Wyprodukowany wlatach 196190 wliczbie ponad siedmiuset pidziesiciu sztuk doczeka si
licznych wersji imodyfikacji. Wlotnictwie
US Navy bdzie powoli zastpowany przez
Boeinga P-8 Poseidon. Wielu z pozostaych uytkownikw (m.in. Japonia, Kanada, Niemcy) pozostan wsubie znacznie
poza rok 2025.

Najstarsze samoloty
wWojsku Polskim

Wykres 2. Porwnanie wieku metrykalnego iokresu suby samolotw Wojska Polskiego

40

Aktualnie na uzbrojeniu Wojska Polskiego

znajduj si po trzy typy samolotw bojowych itransportowych oraz dwa szkolno-treningowych. Patrzc na wykres prezentujcy czas powstania tych konstrukcji
(wykres 2), wida, e ich wiek liczony od
daty oblotu prototypu konstrukcji bazowej
www.armia24.pl

Krzysztof Melski Samoloty zbrod, czylidobre jest wrogiem lepszego

wynosi od dwudziestu do ponad szedziesiciu lat. Naley nadmieni, e poza C-130
Hercules i czci MiG-w-29 do suby
wprowadzano samoloty fabrycznie nowe.
Najduej wsubie pozostaje TS-11 Iskra,
samolot-legenda polskich skrzyde. Wtrakcie cyklu ycia konstrukcja nie podlegaa
istotniejszym modyfikacjom, przez co reprezentuje poziom techniczny przeomu lat
pidziesitych iszedziesitych. Dzi jest
samolotem przestarzaym, wrcz archaicznym. Pozostajce wsubie maszyny ostatnich serii produkcyjnych powstay wpoowie lat osiemdziesitych, maj wic za sob
okoo trzydziestu lat suby. Najstarsza konstrukcja jest zkolei C-130 Hercules, redni
samolot transportowy pochodzcy zpierwszej poowy lat pidziesitych. Konstrukcja
okazaa si na tyle uniwersalna ipodatna na
modyfikacje, e na jej podstawie opracowano zupenie now generacj C-130J Super
Hercules, bdc aktualnie najlepiej sprzedajcym si rednim samolotem transportowym. Niestety polskie Herculesy eksploatowane w33. Bazie Lotnictwa Transportowego
reprezentuj powsta wroku 1964 wersj
C-130E. Nasze transportowce wyprodukowano przed 44 laty. Jest to jedyny wWojsku
Polskim przedstawiciel zotej pidziesitki samolotw pozostajcych nieprzerwanie
wsubie pastwa producenta przez ponad
pidziesit lat. Samoloty F-16 osign taki
status dopiero wroku 2028.
Wubiegym roku witowalimy okrge
rocznice eksploatacji ostatnich samolotw
bojowych Made in CCCP trzydziest
uderzeniowych Su-22 i dwudziest pit
MiG-w-29. Cho ostatnia wersja produkcyjna Su-22M4 powstaa przed trzydziestu
piciu laty, to konstrukcja wywodzi si od
ju szedziesicioletniego Su-7, ktry poprzez wprowadzenie zmiennej geometrii
skrzyde (waciwie tylko ich kocwek),
nowoczeniejszej jednostki napdowej
oraz systemw awioniki i uzbrojenia do
koca XX wieku by samolotem wzgldnie nowoczesnym. Dzi jest ju reliktem
minionych czasw, pasujcym co najwyej
do lotnictwa pastw tzw. Trzeciego wiata.

Wykres 3. Zestawienie wieku wersji podstawowych iproponowanych Polsce wprzetargach na samoloty wielozadaniowe iszkolno-treningowe

Znacznie lepiej przedstawia si sytuacja

samolotw MiG-29, ktre wchwili opracowania plasoway si wczowce maszyn
myliwskich. Wydaje si, e po niedawnej,
skromnej modernizacji jednej eskadry maszyn pozostan one wsubie poza planowany rok 2028. Paradoksalnie najnowszy
nasz samolot bojowy F-16 powsta kilka
lat wczeniej ni MiG. Jednak przemylany wieloletni proces rozwojowy uczyni
z lekkiego myliwca przeznaczonego do
podobnych zada co MiG-29 penowartociowy wielozadaniowy samolot bojowy
przeomu wiekw. Suce w 2. Skrzydle
Lotnictwa Taktycznego F-16C/D Block52+
s samolotami ogeneracj nowoczeniejszymi o nieporwnanie wikszych i co
bardzo wane wszechstronnych moliwociach bojowych. Ponadto nasze Jastrzbie
wyprodukowano przed 78 laty, s wic maszynami nowymi, przed ktrymi jeszcze co
najmniej wier wieku suby. Szukajc analogii wmotoryzacji, najtrafniejsze wydaje si
porwnanie pierwszej wersji samolotu F-16
zVolkswagenem Golfem I- te zroku 1974.
Wtakim ukadzie nasze F-16C/D Block52+
odpowiadaj Golfowi V lub VI produkcja
wlatach 200312.

Metryka to nie wszystko

Jak przedstawiono wyej, okrelenie wieku,

azwaszcza stopnia nowoczesnoci samolotw, nie jest spraw atw. Wicej, im nowsza
konstrukcja, tym wicej sprawia wtym zakresie trudnoci. Zawio zagadnienia, poczona zastronomicznymi wartociami kontraktw na nowe samoloty imigowce, sprawia,
e czsto dochodzi do przekama lub celowych manipulacji wtym obszarze. Dowiadczylimy tego przy okazji przetargw na wielozadaniowe samoloty bojowe oraz maszyny
szkolno-treningowe (wykres3). Nie jest od
nich take wolny zmierzajcy ku, miejmy
nadziej szczliwemu, finaowi przetarg na
migowce wielozadaniowe ipowoli rozkrcajcy si kolejny na migowce uderzeniowe.
Pozostaje mie nadziej, e wiek konstrukcji
otrzyma adekwatn do jego znaczenia rang
wprocedurach wyboru. My take pamitajmy, e wprzypadku samolotw metryka to
n
nie wszystko. 
Krzysztof Melski
Ekspert w zakresie lotnictwa. Specjalizuje si
wproblematyce budowy i zastosowania samolotw imigowcw, si powietrznych oraz przemysu lotniczego.

Kluczem do sukcesu unikatowej whistorii lotnictwa rodziny Tu-95/142 by oryginalny

ukad napdowy istarannie opracowana aerodynamika [Fot. Krzysztof Melski]

ARMIA2 (76) LUTY 201541

wpowietrzu

Operacja Inherent
ataki na tzw. pastwo islamskie

Od sierpnia ub. roku trwa

midzynarodowa operacja
wojskowa wymierzona
przeciwko bojownikom
samozwaczego tzw.
pastwa islamskiego,
wjzyku angielskim
okrelanego jako Islamic
State of Iraq and the
Levant (ISIL) lub Islamic
State of Iraq and Syria
(ISIS), awkrajach arabskich
nazywanego kolokwialnie
Daesh. Wnalotach
na opanowane przez
dihadystw tereny
pnocnego Iraku iSyrii
bior udzia wydzielone
siy lotnicze zkilkunastu
krajw zachodnich
iarabskich pod
przywdztwem Stanw
Zjednoczonych.
42

Stany Zjednoczone (operacja Inherent Resolve)

USAF B-1B Lancer, F-16C Fighting Falcon, F-22A
Raptor, F-15E Strike Eagle, A-10C Thunderbolt II,
AC-130, U-2S, E-8C Joint STARS, RC-135W Rivet
Joint, E-3B Sentry, KC-135R Stratotanker, KC-10A
Extender, C-130J Hercules, C-17A Globemaster III,
MQ-1 Predator, MQ-9 Reaper, MQ-4 Global Hawk
wrnych bazach na Bliskim Wschodzie
US Navy F/A-18C/D Hornet, F/A-18E/F Super
Hornet, EA-6B Prowler, EA-18G Growler, E-2C
Hawkeye na pokadach lotniskowcw wZatoce
Perskiej
USMC F/A-18C Hornet, AV-8B Harrier II, EA-6B
Prowler, KC-130J, MV-22B Osprey na pokadach
okrtw wZatoce Perskiej iwbazach na Bliskim
Wschodzie
Australia (operacja Okra)
Royal Australian Air Force 6 F/A-18F Super
Hornet, 1 E-7A Wedgetail, 1 KC-30A, C-130J,
C-17A wbazie Al Minhad wDubaju (Zjednoczone
Emiraty Arabskie)
Belgia (operacja Desert Falcon)
Luchtcomponent 6 F-16AM wbazie Al Azraq
wJordanii
Dania
Flyvevbnet 7 F-16AM wbazie Ahmed al Jaber
wKuwejcie
Francja (operacja Chammal)
Arme de lAir 9 Rafale B/C, 1 C-135FR, 1 E-3F
Sentry wbazie Al Dhafra wAbu Zabi; 6 Mirage
2000D wbazie Al Azraq wJordanii
Aronavale 1 Atlantique 2 (ATL2) w bazie Al
Dhafra wAbu Zabi; 12 Rafale M, 9 Super-tendard

Modernis (SEM), 1 E-2C Hawkeye na pokadzie

lotniskowca Charles de Gaulle wZatoce Perskiej
Holandia
Koninklijke Luchtmacht 8 F-16AM w bazie
AlAzraq wJordanii
Kanada (operacja Impact)
Royal Canadian Air Force 6 CF-188 Hornet,
1CC-150T Polaris, 2 CP-140M Aurora, 1 CC-130J,
1 CC-177 prawdopodobnie wbazie Ali al Salem
wKuwejcie
Wielka Brytania (operacja Shader)
Royal Air Force 8 Tornado GR4, 1 Voyager KC2/3,
1 E-3D Sentry AEW1 wbazie Akrotiri na Cyprze;
1 RC-135W Rivet Joint prawdopodobnie wbazie
Al Udeid wKatarze; MQ-9 Reaper, C-130J, C-17A
Wochy
Aeronautica Militare Italiana 4 Tornado wbazie
Ahmed al Jaber wKuwejcie; 1 KC-767A, 2 RQ-1A
Predator
Bahrajn
Royal Bahraini Air Force F-16A wbazie Sheik Isa
Jordania
Royal Jordanian Air Force F-16AM prawdopodobnie wbazie Al Azraq
Katar
Qatar Emiri Air Force Mirage 2000-5 wbazie
Doha
Arabia Saudyjska
Royal Saudi Air Force F-15S Strike Eagle
Zjednoczone Emiraty Arabskie
United Arab Emirates Air Force F-16E/F Desert
Falcon, Mirage 2000-9 wbazie Al Dhafra wAbu
Zabi
www.armia24.pl

Resolve

F/A-18F Super Hornet

[Fot. Commonwealth of Australia, Department of Defence]

Wedug danych CENTCOM od pocztku operacji do koca stycznia

br. samoloty koalicji wykonay wsumie 8918 lotw bojowych wramach
bliskiego wsparcia, eskorty iizolacji (close air support, escort, interdiction), zktrych 1919 zakoczyo si uyciem uzbrojenia. Wich trakcie
zrzucono 8194 sztuki bomb ipociskw rakietowych. Do tego naley
doliczy 2813 lotw zwiadowczych, obserwacyjnych irozpoznawczych
(intelligence, surveillance, reconnaissance), 2732 loty transportowe
ize zrzutem zaopatrzenia oraz 5959 lotw zbiornikowcw. Samoloty
transportowe przewiozy 18 919 ton adunkw, 13 600 osb (tylko na
terytorium Iraku) izrzuciy 643 tony zaopatrzenia. Przeprowadzono
36 951 operacji tankowania wpowietrzu, podczas ktrych powietrzne
n
zbiornikowce przekazay niemal 165 tys. ton paliwa. 

Leszek A. Wieliczko

F-16C Fighting Falcon USAF

podchodzi do zbiornikowca KC-135R
Stratotanker podczas jednej zmisji
wramach OIR, 16 grudnia 2014 [USAF]

Siy koalicyjne wwalce ztzw. pastwem islamskim

[Rys. red.]

ARMIA2 (76) LUTY 201543

wpowietrzu

A129 iNH-90 wAfganistanie

Na pierwszym planie narzdzie pracy strzelca

pokadowego, czyli napdowy karabin
maszynowy M134D

Task Force Fenice

czas podsumowa

Zakoczenie dziaa bojowych NATO wAfganistanie wramach

misji ISAF wpyno na zmiany woperujcym wtym kraju komponencie Aviazione dellEsercito (lotnictwa woskich wojsk ldowych). Wtrakcie wizyty wbazie Herat mielimy okazj przyjrze
si bliej zachodzcym zmianom.
Gian Carlo Vecchi

16

lipca 2014 roku zadania i skad

woskiego kontyngentu wAfganistanie ulegy duym zmianom.
Zakoczenie dziaa bojowych wramach
misji ISAF doprowadzio do przeksztacenia
Regional Command West (RC-West) wTrain Advise Assist Command West (TAAC-West). Nowa struktura nadal pozostaa
jednak pod dowdztwem woskim, ana jej
czele stan gen. bryg. Manlio Scopigno.
Gwnym celem TAAC-West jest stopniowe przekazywanie kontroli nad utrzymaniem bezpieczestwa wregionie afgaskim
siom rzdowym. Siy TAAC-West, ktrych

44

trzon stanowi Brigata Sassari, nadal operowa bd wzachodniej czci Afganistanu,

pomagajc w szkoleniu jednostek afgaskich si zbrojnych ipolicji.

Wizyta wbazie Herat

Wraz z zakoczeniem dziaa bojowych

wramach misji ISAF, do kraju powracaj
kolejne jednostki woskich si zbrojnych.
Kontyngent woskich si powietrznych
Black Cats opuci Afganistan 20 czerwca, jednak Task Force Fenice lotnictwa
wojsk ldowych nadal operuje ze swej bazy
wHerat.
Podr do Afganistanu rozpoczynamy
z bazy Pratica di Mare, gdzie wsiadamy
na pokad samolotu KC-767 z14 Stormo.

Jednostka ta, wraz zzaogami samolotw

C-130J z46 Brigata Aerea, odpowiedzialna
jest za zapewnienie transportu lotniczego
pomidzy Wochami i Afganistanem. Po
piciu godzinach lotu ldujemy w Task
Force Air of Al-Bateen wZjednoczonych
Emiratach Arabskich, gdzie przesiadamy si
na pokad C-130J, ktry zabierze nas bezporednio do bazy Herat. WHerat wita nas
zdumiewajca wrcz cisza, wiadczca niezbicie, e dziaania bojowe dobiegaj koca.
Wsali prasowej wita nas ppk Marco Mele,
szef dziau kontaktw zmediami irzecznik
dowdztwa TAAC-West, ktry przedstawia
plan naszej wizyty.
Wpierwszej kolejnoci musimy wysucha
obowizkowych briefingw dotyczcych zarwno kwestii bezpieczestwa, jak izagadnie kulturowych. Jest rodek Ramadanu, co
tym bardziej wymaga zapoznania si zlokalnymi zwyczajami iobrzdami religijnymi.
Poniewa mamy bra udzia wjednym zlotw operacyjnych, przechodzimy szkolenie
zzakresu przetrwania wwarunkach polowych wrazie wypadku lub ldowania wterenie przygodnym. Na koniec wysuchujemy
prezentacji dotyczcej improwizowanych adunkw wybuchowych (IED).
Aby dowiedzie si jak najwicej oTask
Force Fenice obiecych zadaniach kontyngentu iodowiadczeniach zeksploatacji
migowcw NH-90 wwarunkach bojowych
spotykamy si zdowdc Fenice pk.
Giuseppe Potenza, ktry we Woszech dowodzi 7 Reggimento Vega lotnictwa woskich wojsk ldowych wRimini.
www.armia24.pl

Zadania TF Fenice
Zdowdc Task Force Fenice pk. Giuseppe Potenza,
rozmawia Gian Carlo Vecchi

Jak wmiar upywu czasu zmieniay si zadania

Task Force Fenice?

Grupa zadaniowa dziaa od 2009 roku,

wspierajc siy koalicji na terenie Regional
Command West. Do naszych zada naleao zapewnienie wsparcia lotniczego izaopatrzenia sieci wysunitych baz operacyjnych
(forward operating bases FOB) w Bala
Murghab, Farah, Shindand iBakwa. Wramach tej misji wykonywalimy bardzo zrnicowane zadania, poczwszy od transportu
personelu izaopatrzenia dla posterunkw
afgaskiej armii, a po zapewnienie wsparcia

ogniowego wdzie iwnocy wprzypadkach

ataku nieprzyjaciela na FOB. Wysunite bazy
operacyjne s obecnie zamykane, co oczywicie wpyno na ograniczenie misji wsparcia ogniowego. Mimo to nasze zaogi nadal
maj mnstwo roboty. Jestem dumny ztego,
e Task Force Fenice jest obecnie jedynym
komponentem lotniczym operujcym na terenie RC-W.
Dowdztwo Fenice przej pan stosunkowo
niedawno, bo wlutym 2014 roku. Jakie jest
pana zdanie ojednostce ijej personelu?

Jest to moja czwarta tura wAfganistanie,

wic doskonale orientuj si wtutejszych
realiach. Musz przyzna, e cika praca,
ktr moi podwadni wykonali przed przybyciem tutaj cay cykl szkoleniowy iprzygotowania do misji przyniosa doskonae efekty. Udao si nam take dostosowa
nasze procedury operacyjne do nowego
sprztu. Poprzednio wyposaenie kontyngentu stanowiy migowce CH-47, A129
iAB412, ktre nastpnie zastpiy AB205.
Teraz mamy tu take NH-90, awic zmiany
s cige imusimy umie si znimi upora.
Wyszkolenie zag ipersonelu naziemnego stoi na naprawd wysokim poziomie. Musz tu podkreli, e wlotnictwie
wojsk ldowych niemao jest pilotw,
ktrzy wAfganistanie suyli ju szecio-,
siedmio- a nawet omiokrotnie. S wic
to ludzie obardzo duym dowiadczeniu
bojowym.
Do Woch zaczynaj powraca kolejne
migowce, aCH-47 ju znikny zbazy Herat.

Stanowiska strzelcw pokadowych gwarantuj im szerokie pole ostrzau. Wtle widoczna akurat niedomknita rampa, wjak wyposaono NH-90
ARMIA2 (76) LUTY 201545

wpowietrzu

Widok na kokpit NH-90. Piloci maj zaoone hemy Thales TopOwl zwbudowanymi wywietlaczami
Czy nie ogranicza to moliwoci wykonywania
zada przez Task Force Fenice?

Rzeczywicie, CH-47 byy dla nas nieocenione zpunktu widzenia zada, oktrych
wspomniaem wczeniej. Bez Chinookw nie
bylibymy wstanie wykona wielu stawianych przed nami zada, szczeglnie transportowych ilogistycznych. migowce tego

typu uywalimy w Afganistanie od 2005

roku. Pocztkowo stacjonoway wKabulu,
apo dwch latach przybyy do bazy Herat.
Zaogi CH-47 wylatay wAfganistanie prawie 6000 godzin, wykonujc peny wachlarz
misji: transport adunkw podwieszanych,
np. kontenerw czy pojazdw Lince, wsparcie oddziaw wojsk specjalnych dziaajcych

wtrudno dostpnym terenie czy zaopatrzenie

wysunitych posterunkw ibaz.
Zaogi CH-47 wykonay ostatni lot bojowy
wAfganistanie 7 lipca. Od tego czasu na
wyposaeniu Task Force Fenice pozostay
migowce A129 iNH-90. Te ostatnie otrzymalimy w2012 roku imusz powiedzie,
e speniy one wszelkie nasze oczekiwania.

A129 Mangusta we wsplnym locie zNH-90 nad Afganistanem

46

www.armia24.pl

podejmij
wyzwanie
Szkolenia Szybowcowe Szkolenia Samolotowe usugi transportowe
Aeroklub widnik, ul. Sportowa 17, 21-040 widnik, tel. 601 966 341, 81 468 54 00

www.aeroklubswidnik.com.pl

Aeroklub-widnik

wpowietrzu

Ztego ujcia wida odmienn konstrukcj urzdze obniajcych temperatur gazw wylotowych silnikw zastosowanych na obydwu typach migowcw

Obecnie wykonujemy zadania eskortowania

konwojw koowych, osony migowcw
koalicyjnych iafgaskich si powietrznych
iloty transportowe. Natomiast migowce
NH-90 wykorzystywane s do zada rozpoznawczych, peni funkcj latajcych stanowisk dowodzenia, awrazie koniecznoci ich
zaogi peni take dyury QRA. Poza tym

wykorzystujemy zarwno A129 jak iNH-90

do wsparcia oddziaw wojsk specjalnych.
NH-90 to dobrze uzbrojony migowiec
dysponujcy szybkostrzelnymi karabinami
maszynowymi. Mamy wic do dyspozycji
dosy szeroki wachlarz uzbrojenia, od 20mm dziaek, ktrymi dysponuj nasze A129,
po szeciolufowe karabiny maszynowe ka-

libru 7,62 mm (Oto Melara/Dillon M134D

systemu Gatlinga) montowane na NH-90,
a take bro snajpersk wykorzystywan
przez wojska specjalne.
Jak radziy sobie migowce lotnictwa wojsk
ldowych wwarunkach bojowych? Czy speniy
pokadane wnich oczekiwania?

Konfiguracja podwiesze A129, czyli dodatkowy zbiornik paliwa

ipara przeciwpancernych pociskw kierowanych TOW

48

www.armia24.pl

Gian Carlo Vecchi Zadania TF Fenice

A129 odpala flary

Hiszpanie wykonywali gwnie zadania

MEDEVAC iloty transportowe, wykorzystujc migowce
Super Puma iCougar. Mangusty osaniay
hiszpaskie maszyny irzeczywicie, po ich
odejciu zmniejszya si liczba tego typu
zada. Jednak nadal wspieramy migowce
afgaskie, aostatnio ooson zwracaj si
do nas nawet Amerykanie, wic wci mamy
mnstwo pracy. Tym niemniej takich lotw
jest zpewnoci mniej, szczeglnie po okresie wzmoonej aktywnoci zwizanej zprzygotowaniem do wyborw wAfganistanie.
A129 ma zamontowane wyrzutniki flar idipoli po obu stronach belki ogonowej

Warunki panujce wAfganistanie pozwoliy nam na wszechstronne sprawdzenie

wartoci bojowej naszych maszyn. Jest tu
dosownie wszystko: upa, chd, piach, tereny grzyste, nieg ideszcz. Przez cay czas
dziaa wAfganistanie maszyny nie zawiody nas nigdy. Pocztkowo obawialimy si,
e najwikszym zagroeniem, podobnie jak
wIraku, bdzie piasek. Jednak okazao si,
e nie stanowi on problemu dla adnego
zczterech typw migowcw, ktre tutaj
uywalimy. Oczywicie wykonywanie lo-

tw na duych wysokociach nad poziomem

morza zawsze ma swoje ograniczenia. Mimo
to bez trudu udaje nam si wznosi nad
szczytami sigajcymi wysokoci 10000 czy
11000 stp wprzypadkach lotw na pnoc
od naszej strefy odpowiedzialnoci.
migowce Mangusta wykonuj misje
eskortowe, wsparcia ogniowego
irozpoznawcze. Czy od czasu wycofania
zAfganistanu wojsk hiszpaskich zmniejszyo
si zapotrzebowanie na tego typu loty?

Lotnictwo woskich wojsk ldowych stao

si pierwszym na wiecie uytkownikiem
migowcw NH-90 wwarunkach bojowych.
Czymgby pan to skomentowa?

Dowiadczenia zuytkowania migowcw

NH-90 przeszy nasze najmielsze oczekiwania. S to bardzo szybkie maszyny, duo
szybsze od swych poprzednikw, maj duy
zasig i doskonae wyposaenie radiowe,
dziki czemu mog wietnie peni rol latajcych stanowisk dowodzenia. To wielki
atut wdziaaniach nad rozlegymi terenami
Afganistanu. Szczeglnie wane byo to, e
migowiec mg by wykorzystany do rnego typu zada: od czysto transportowych,
ARMIA2 (76) LUTY 201549

wpowietrzu
Jeli chodzi oawionik, to ju sama cyfrowa mapa obszaru caego Afganistanu jest
ogromnym uatwieniem. Pierwsze zaogi,
ktre tu trafiy musiay radzi sobie zcaym mnstwem papierowych dokumentw
imap. Fundamentalne znaczenie ma take
zintegrowany system NVG. Czci tego
systemu jest FLIR najnowszej generacji, ktry umoliwia zaogom wykonywanie lotw
wzupenych ciemnociach, wdowolnych
warunkach pogodowych. Ouzbrojeniu mwiem ju wczeniej.
Jak widzi pan przyszo Task Force Fenice?

Kurtyna jeszcze nie zapada, nawet wobec

zakoczenia dziaa USAF zapowiedzianego na 31 grudnia. Przy zaoeniu odpowiednich uwarunkowa politycznych nasza misja tutaj moe trwa nadal woparciu
oMangust iNH-90. Istnieje wiele moliwoci iduy potencja rozwojowy.
Lot operacyjny wNH-90

Monta pokadowego karabinu maszynowego M134D, na pododze ley niepodpity elastyczny przewd, ktrym
wysypuj si uski wystrzelonych nabojw

poprzez oson innych maszyn itransport

wojsk aeromobilnych czy specjalnych, a po
wykonywanie misji nocnych dziki przystosowaniu do wykonywania lotw zuyciem
gogli noktowizyjnych iwietnemu wyposaeniu radionawigacyjnemu.
Musimy przy tym pamita, e migowce uywane przez nas wAfganistanie to maszyny wwersji IOC Plus (Initial Operational
Capability wstpna gotowo operacyjna),
awic ostopie niej od migowcw FOC
(Full Operational Capability pena gotowo operacyjna), ktre obecnie wprowa-

50

dzane s do suby w7 Vega, wjednostce, ktr mam zaszczyt dowodzi. Wwersji

FOC wprowadzono udoskonalenia bdce
rezultatem dowiadcze zdwuletniej suby
migowcw wAfganistanie, ktre na bieco przekazywalimy do producenta. Jestem
przekonany, e maszyna moe by nadal
udoskonalana ima wsobie jeszcze wielki
potencja.
Jakiego rodzaju wyposaenie pokadowe
umoliwia wykonywanie zada na rzecz wojsk
specjalnych?

Mielimy moliwo uczestniczy wlocie

bojowym ugrupowania dwch migowcw NH-90 i osaniajcej ich Mangusty.
Podczas gdy whangarze technicy przygotowywali maszyny do lotu, personel latajcy
zapoznawa si znajnowszymi danymi do
wykonania zadania. Misja miaa na celu
rozpoznanie terenu, gdzie niedawno doszo
do wydarze, ktre ze wzgldw bezpieczestwa nie zostay nam ujawnione. Po
zaoeniu hemw ikamizelek kuloodpornych wystartowalimy na pokadzie jednego zNH-90.
Zpowietrza afgaski pejza jest niewiarygodnie pikny i fascynujcy. atwo jest
wic zapomnie otargajcych krajem niepokojach. Po okoo trzydziestu minutach lotu
dotarlimy do celu, gdzie ugrupowanie rozdzielio si na dwie czci. Zaoga Mangusty
pozostaa nieco wyej, pilnujc naszego bezpieczestwa, aNH-90 wykonay kilka krgw nad celem. Po dwudziestu minutach krenia, wobec braku jakiejkolwiek aktywnoci
na ziemi, zaogi postanowiy zakoczy misj ipowrci do bazy. Wdrodze powrotnej
mielimy okazj obserwowa test systemw
obrony aktywnej migowcw. Caa misja
trwaa okoo 75 minut icho niczym nie rnia si od tysica innych, to napicie wtrakcie jej trwania byo wyczuwalne. Po wyldowaniu udao nam si zamieni kilka sw
z pilotujcym Mangust ppk. Domenico
Giovinazzo, afgaskim weteranem, ktry
podobnie do swoich kolegw bardzo chwali swj migowiec. Dowiedzielimy si, e
wszystkie misje wykonane przez migowce
A129 koczyy si 100% sukcesem. Oznacza
to, e wkadym przypadku, gdy podrywano
par A129, zadanie byo wpeni wykonane,
www.armia24.pl

Gian Carlo Vecchi Zadania TF Fenice

thalesgroup.com/naval

Rozwizania dla sektora morskiego

Wypeniamy wszystkie wane zadania

MISJE HUMANITARNE
Koordynacja pomocy dla obszarw objtych
katastrofami i klskami ywioowymi, procedury
ewakuacji, poszukiwa i akcji ratunkowych.

OPERACJE MILITARNE
Wspieranie operacji specjalnych i ldowych,
obrony przeciwrakietowej i przeciwlotniczej.

KONTROLOWANIE SYTUACJI NA MORZU

Utrzymywanie spjnoci terytorialnej oraz
wiadomoci sytuacyjnej na odpowiednim poziomie.

WYZWANIA STOJCE PRZED SUBAMI CELNYMI I STRA GRANICZN

Zwalczanie przemytu narkotykw, operacje antyterrorystyczne, zagroenia zwizane z
nielegaln imigracj, zwalczanie kontrabandy.

Bezpieczestwo na morzu wymaga codziennego podejmowania tysicy

kluczowych decyzji. Firma Thales znajduje si w ich centrum. Nasze radary i
sonary, systemy przeciwpoarowe, rozwizania C4ISR, programy integracji
duych systemw i modernizacji okrtw wojennych wyposaone s w
inteligentne, zintegrowane technologie jedne z najlepszych na wiecie. Ufaj
im i korzystaj z nich marynarki wojenne z ponad 50 krajw.
Oferowane przez nas informacje i kontrola umoliwiaj
podejmowanie decyzji odnonie najbardziej skutecznego
reagowania w rodowiskach majcych znaczenie krytyczne.
Razem ze swoimi klientami przynosimy prawdziw odmian.

wpowietrzu

Przygotowany do transportu lotniczego A129, przetaczany wkierunku adowni samolotu

C-130J. Powyej zasonitych dysz wylotowych wida promiennik termiczny AN/ALQ-144

CH-47 nad Afganistanem

bez wzgldu na to, czy chodzio opokaz siy,

wsparcie ogniowe czy eliminacj celu.
Czonkowie kontyngentu s dumni ztego,
e ich migowce wielokrotnie niosy pomoc
miejscowej ludnoci, jak choby wprzypadkach osunicia si ziemi po ulewnych deszczach. Gdy zachodzia taka potrzeba, zaogi
Task Force Fenice bez wahania ruszay, by
ratowa ludzkie ycie idostarcza pomoc
humanitarn.
Ppk Marco Mele podkrela, e kada misja
wykonana przez zaogi woskiego kontyngentu koczya si stuprocentowym sukcesem.
Zawsze trzymalimy si bardzo cile obowizujcych zasad uycia siy, dziki czemu
uniknlimy ofiar wrd ludnoci cywilnej.
Mwi to zwielk dum jako Woch, chylc
czoo przed profesjonalizmem naszych zag
lotniczych iczonkw personelu naziemnego.


Autor pragnie podzikowa za pomoc wprzygotowaniu artykuu

Dowdcy Wojsk Ldowych gen. Claudio Graziano, gen. Antonio
Betelli, pk. Giuseppe Potenza oraz zaogom ipersonelowi
naziemnemu Task Force Fenice
The author wishes to thank the Stato Maggiore Difesa, Italian
Army Chief of Staff Gen Claudio Graziano , Gen. Antonio
Bettelli, Col. Giuseppe Potenza , the pilots of the FENICE and
the flight personnel for making this report possible.
Gian Carlo Vecchi

Osaniany afgaski Mi-17 we wsplnym locie

52

Fotoreporter specjalizujcy si waerofotografii, zawodowo zwizany zRed Bull Italia iprzez wiele lat
zjedn zczoowych agencji prasowych wRzymie.
Autor ekskluzywnych fotoreportay tworzonych
za zgod Woskich Si Zbrojnych. Lata odrzutowcami, m.in. EF Typhoon, TAV-8B, MB-339 oraz
wieloma migowcami

www.armia24.pl

na morzu

operacje na wodach rdldowych iprzybrzenomorskich

Nawodne rodki transportu

dla US Navy SEALs

Konflikty wojenne po drugiej wojnie wiatowej wykazay, jak wane wdziaaniach bojowych
jest wykonywanie zada przez oddziay specjalne. Zasadniczy wysiek wtej dziedzinie przypada
amerykaskim jednostkom specjalnym, ktre wystpuj we wszystkich rodzajach si zbrojnych
Stanw Zjednoczonych idysponuj duym dowiadczeniem bojowym. Szczeglnie uwidocznio si to wIraku iAfganistanie, gdzie wyspecjalizowane jednostki US Navy SEALs (Sea, Air and
Land) do niedawna kojarzone wycznie zoperacjami podwodnymi ibrzegowymi bray udzia
wdziaaniach bojowych wgbi kraju.
Jerzy Garstka

merykaskie siy specjalne wykorzystuj wswoich dziaaniach na wodach

rdldowych, morskich iprzybrzenomorskich szybkie kutry iodzie motorowe
wielofunkcyjne oraz specjalnego przeznaczenia, ktre mog by uyte jako jednostki
uzbrojone inieuzbrojone. Ich podstawowymi
zaletami s: dua prdko izwrotno, dobre
uzbrojenie, atwo przerzucania rodkami
transportu ldowego, powietrznego oraz
wodnego, atwo obsugi i eksploatacji,
maa wykrywalno przez przeciwnika, niewielkie wymiary imasa, atake niska cena
idostpno.
Dziaania si specjalnych narzucaj konieczno wyposaenia onierzy tych formacji
wniezbdny sprzt pywajcy. Ju dzi ronie
lawinowo liczba przetargw na sprzt dla si
specjalnych. Szybkie odzie motorowe s bu-

54

Uczestnicy szkolenia SEAL Qualification Training pyn

szybk odzi pneumatyczn napdzan silnikami zaburtowymi po Zatoce San Diego [Fot. Mass Communication
Specialist 2nd Class Kyle D. Gahlau/US Navy]

dowane wkilkudziesiciu krajach na wiecie.

Tworzone s zarwno konstrukcje od podstaw opracowywane do dziaa militarnych,
jak iodzie cywilne, wyposaone wuzbrojenie. Niektre elementy tych odzi s chronione

pancerzem (kevlarowym lub ceramicznym).

Maj one jednak pewne wady, do ktrych naley zaliczy: nisk odporno na uszkodzenia,
ograniczone uycie przy stanie morza powyej
4B oraz zim (pojawienie si lodu wzasadzie
uniemoliwia ich uycie) inisk celno
broni nawet przy maej fali.
Wedug Amerykaskiego Dowdztwa Operacji Specjalnych (US Special
Operations Command US SOCOM), pomimo ograniczonego budetu na zbrojenia,
amerykaskie siy specjalne nie tylko zachowuj swoj liczebno, ale take j zwikszaj
(z66 000 do 70 000) wprzeciwiestwie do
stanw osobowych wojsk ldowych i piechoty morskiej USA, ktre od 2014r. bd
redukowane.

Potencja sprztowy

Do dziaa bojowych na wodzie amerykaskie NSWC (Naval Special Werfare

Command) dysponuje szerok gam odzi
www.armia24.pl

 Szybkie odzie motorowe typu Seafox iPCF Mk III

(PB Mk II) okazay si bardzo przydatne wczasie rejsw
patrolowych po rzece Eufrat [Fot. Mass Communication
Specialist 2nd Class Kevin S. OBrien/US Navy]

pontonowych napdzanych silnikami zaburtowymi, psztywnymi odziami szturmowymi typu RIB (Rigid Inflatable Boat),
konwencjonalnymi szybkimi kutrami specjalnymi SeaFox, Mk III iMk IV (okrelanych te jako Spectre) inowszymi Mk V
Pegasus. Te nawodne rodki transportu
amerykaskich komandosw wchodz
wskad wyposaenia grup wydzielonych
SBT (Special Boat Teams) podporzdkowanych NSWG (Naval Special Warfare Group). Wanie pisetosobowe siy morskie
dziaa specjalnych odegray bardzo wan
rol woperacji Iracka Wolno (Operation
Iraqi Freedom). Osigny wiele sukcesw
wczasie wykonywania zada rozpoznawczych, uderzeniowych iochrony infrastruktury naftowej na pwyspie Al-Fau, przy
oczyszczaniu torw wodnych Chaur Abd
Allah i Chaur Az-Zubajr, strategicznego
portu Umm Kasr (wzadaniu tym uczestniczyli polscy komandosi z JW GROM)
oraz terminali przeadunkowych ropy naftowej KAAOT iMABOT, czy patrolowania
rzeki Eufrat oraz rzeki granicznej zIranem
Kaadsaa.
Do dziaa przybrzenomorskich oraz
rdldowych (rzekach, jeziorach) komandosi z NSWC wykorzystuj rwnie kutry rzeczne CAC, PBL iSOC-RC, atake
uzbrojone inieuzbrojone pojazdy amfibijne
ACC-E, ACC-R iTerraquad.
W tym miejscu naley zaznaczy, e
wszystkie jednostki nawodne dla si specjalnych obsuguj zawodowi operatorzy zformacji SWCC (Special Warfare CombatantCraft), nie tak znani jak komandosi zUS
Navy SEALs, ale znakomicie wyszkoleni

Chwila odpoczynku dla operatorw szybkich odzi motorowych RHIB ze Special Boat Team (SBT-20) [Fot. US Navy/
Chief Mass Communication Specialist Kathryn Whittenberger]

wobsudze sprztu nawodnego iwskutecznym uyciu broni pokadowej przynalenej

etatowo do nawodnej jednostki pywajcej.
Operatorzy SWCC stanowi wany skadnik sil specjalnych US Navy, wspierajcy
dziaania SEAL-sw. S te fachowcami od
specjalnych misji poszukiwawczo-ratun-

kowych, dziaa rajdowych, blokadowych,

eskortowych, antypirackich, antyterrorystycznych itp. Chocia stanowi tylko 10%
personelu NSW odgrywaj wan rol wldowych imorskich dziaaniach specjalnych,
jako jedyni specjalici od przerzutu komandosw drog nawodn.

d motorowa RHIB zkomandosami zgrupy rozpoznania US Navy SEALs poruszajca si zdu prdkoci [Fot. US
Navy/Mate 2nd Class Andrew Meyers]

Psztywne odzie motorowe RHIB uywane przez komandosw zUS Navy SEALs ipolskiej Formozy [Fot. JW Formoza/MON]
ARMIA2 (76) LUTY 201555

na morzu
migowce np. CH-47D/E/F lub zrzucane
na spadochronach zsamolotw transportowych C-130 lub C-17.

Charakterystyka odzi RIB-36

Marynarze US Navy Special Boat Team 20 iich odzie RHIB podczas nocnego szkolenia wtrakcie midzynarodowych
wicze PANAMAX 2011 [Fot. US Navy/Petty Officer 1st Class Elisandro T. Diaz]

Wwyposaeniu SEAL od 1977r. Jest odzi

szybk, zwrotn o wysokiej pywalnoci
zkadubem ztworzywa sztucznego, wzmocnionego wknem szklanym. Przy wymiarach 113,4 m (d. szer.) oraz zanurzeniu
0,8 m way 5,2 t (masa zpenym wyposaeniem 7,9 t). Moe rozwija prdko maksymaln do 45 wzw dziki strugowodnym pdnikom KaMe280Mix zcentralnie
umieszczonym silnikiem Diesla typu HP
Twin Caterpillar 3126 iosiga zasig pywania do 200 Mm. Zaog stanowi 23 osoby, adowno to ok. 1450 kg. RIB-36 przeznaczona jest gwnie do przerzutu omiu
komandosw zpenym wyposaeniem (bardzo rzadko do zada patrolowych zuwagi
na wraliwo na ostrza). d dysponuje
dwoma stanowiskami ogniowymi (po jednym na dziobie irufie), gdzie montowane s
zamiennie: 12,7-mm wkm M2HB, 7,62-mm
km M204B, 40-mm granatnik automatyczny Mk 19 lub Mk 47. RIB-36 wyposaono
wradar, nawigacj GPS, transponder swj-obcy IFF raz rodki cznoci VHF, HF/
UHF&SATCOM.

Kutry specjalne

Wprowadzony do eksploatacji w1995r. trudno wykrywalny kuter Mk V Pegasus redniego zasigu (Medium Range
Isertion Craft MRIC) [Fot. US Navy/Chief Mass Communication Specialist Kathryn Whittenberger]

RIB konie robocze komandosw

Prawdziwymi komi roboczymi morskich

komandosw okazay si odzie typu RIB
(usztywniona d nadmuchiwana), mogce przewozi 68 wpeni wyposaonych
iuzbrojonych onierzy zprdkoci 3040
wzw. odzie te stanowi poczenie kaduba sztywnego odzi klasycznej zburtami
odzi pneumatycznej. Poniewa kadub odzi ma ksztat litery V, to takie rozwizanie
konstrukcyjne pozwaa ma agodne igadkie
odbicie odzi od powierzchni lustra wody
wchwili, gdy ona poziomuje (wraca do pooenia poziomego). Wprzypadku, gdy d
wchodzi na fal to taki ksztat zmniejsza odbicia od wzburzonej powierzchni morza inie
pozwala na gwatowne obnienie prdkoci.

56

odzie typu RIB mog dziaa wokrelonym

akwenie przez duszy czas, atake mona
je bez trudnoci wodowa wdowolnie wybranym miejscu. Na ldzie odzie RIB s
przewoone na przyczepie samochodowej
lub specjalnie opracowanych dla nich przyczepach holowanych za terenowym samochodem osobowym lub ciarowym.
Amerykaskie RIB-y zUS Navy SEALs
maj ok. 10,75 m dugoci przy wypornoci
penej 2 t. Najczciej uywan odzi jest
d RIB-36 majca zasig 198 Mm (mil
morskich) przy prdkoci 39 wzw (przy
spokojnym morzu) istanie morza 3B (podobno moe by uyta przy stanie morza do
6B iwietrze oprdkoci 2545 wzw).
odzie RIB mog by przenoszone przez

Amerykascy komandosi morscy oprcz odzi RIB wykorzystuj duo wiksze jednostki nawodne typu kutry specjalne. US Navy
SEALs obecnie uywaj zarwno specjalnych, bardziej konwencjonalnych kutrw
SWCL Seafox, Mk III i Mk IV (oglnie
okrelanych jako Spectre), jak inowszych
Mk V Pegasus. Ten ostatni jest wakcjach
bojowych wykorzystywany do holowania
psztywnych odzi RIB. Jednostka typu
Mk III ma standardow wyporno 31,5
t, apen 42,25 t. Jej dugo wynosi 19,8
m (Mk IV 21,5m). Trzy ruby napdzane
s trzema silnikami Diesla omocy 510 kW
(silniki nowszej wersji maj moc 670 kW).
Kutry osigaj maksymaln prdko 28
wzw, aich zasig podczas operowania
zprdkoci 26 wzw wynosi 450 Mm.
Pocztkowo jednostki byy osonite pancerzem ceramicznym, pniej kevlarowym.
Kutry miay te zrnicowane uzbrojenie
dwie armaty Mk 38 kal. 25 mm, dwa wkm
kalibru 12,7 mm, 81-mm modzierz oraz
40-mm granatnik automatyczny.
Najnowszy kuter szturmowy (trudnowykrywalny) Mk V Pegasus redniego zasigu
(MRIC Madium Range Isertion Crafty)
wprowadzono do eksploatacji w 1995 r.
(producent firma Halter Marine Inc.).
W podstawowej konfiguracji kuter moe
www.armia24.pl

Jerzy Garstka Nawodne rodki transportu dla US Navy SEALs

Desant wracajcy na rzeczny kuter szturmowy SOC-R

[Fot.US Navy/Mate 2nd Class Eric S. Logsdon]

zabiera 16 marines lub mniejsz liczb

komandosw SEALs zwyposaeniem specjalnym iby wykorzystywany przy stanie
morza do 5B (odzie RIB moe holowa
przy stanie morza do 3B). Obsug kutra
stanowi piciu onierzy: dowdca, nawigator, mechanik, sternik imarynarz pokadowy. Kadub kutra wykonany jest ze stopw
aluminium. Testowana by rwnie wersja
zmodyfikowana Mk V.1 Mako, wktrej do
budowy kaduba zamiast aluminium uyto wkna wglowego. Kuter Pegasus moe
peni funkcj jednostki-matki dla czterech
odzi pneumatycznych CRRC, pojazdw
podwodnych SDV oraz bezzaogowcw
Scan Eagle oraz by transportowany samolotami C-5 Galaxy lub droga ldow na naczepie niskopodwoziowej wraz zcignikiem
siodowym M916A1E1.

Charakterystyka Mk V SOC Pegasus

Kuter szturmowy przy wymiarach 255,3

m (d. szer.) izanurzeniu 1,5 m ma wyporno standardow ok. 52 t (zwyposaeniem 57 t). Jednostk wyposaono wdwa
silniki Diesla Deutsche Aerospace 2285 HP
MTU 12V396TE94 o cznej mocy 3312
kW umoliwiajce rozwinicie maksymalnej prdkoci do 50 wzw iosiganie
zasigu rzdu 500 550 Mm. Silniki Diesla
napdzaj dwa pdniki strugowodne Ka
Me Wa K50S. Etatowe uzbrojenie na piciu

Kuter SOC-R zobsug idesantem podczas szkolenia na rzece po obu stronach poronitej drzewami [Fot. US Navy/
Mate 2nd Class Eric S. Logsdon]

stanowiskach Mk 46 Mode 4 stanowi: dwa

wkm M2HB kal. 12,7 mm (lub podwjnie
sprony Mk 95 Twin 50); dwa km M240B
kal. 7,62 mm igranatnik Mk 17 (lub Mk 47)
kal. 40 mm. Kosztem zabieranego adunku mona dodatkowo zabra trzy armaty
M242 Bushmaster kal. 25-mm lub Mk 38
Chain Gun, czy Minigun (system Galtinga)
GAU-17/A(M134) idla obrony przeciwlotniczej zestaw rakietowy FIM-92 Stinger. Do
wanego wyposaenia kutra naley zaliczy:
radar nawigacyjny Furuno, odbiornik Magnavox MX 2000 systemu GPS, transponder
IFF APX 100(V), cyfrowy nakrelacz drogi
Transas Navisailor, system nawigacji LO-

RAN, echosond (do pomiaru gbokoci

firmy Raytheon), kamer podczerwieni
oraz rodki cznoci VHF/HF/UHF&SATCOMM.

Szturmowe kutry rzeczne

Morskie siy specjalne coraz czciej prowadz dziaania nie tylko na wodach oceanicznych iprzybrzenych, ale rwnie na wodach rdldowych. Wykorzystanie RIB-w
(wraliwych na ostrza) ikutrw bojowych
typu Mk V Pegasus (zbyt duych rozmiarami) na rzekach, jeziorach iinnych akwenach
rdldowych okazao si niemoliwe. Wrezultacie powsta nowy kuter rzeczny SOC-R
ARMIA2 (76) LUTY 201557

na morzu

Kuter rzeczny SOC-R pyncy rzek zdu prdkoci. Widoczne silne uzbrojenie kutra [Fot. US Navy/ Mate 2nd Class Eric S. Logsdon]
Operator SBT 22 ostrzeliwuje brzeg zGAU-17/A(Dillon
Aero M134D). Jest to 6-lufowy, napdzany elektrycznie
km na amunicj 7,62mm51 (szybkostrzelno teoretyczna 3000 strzaw/min) [Fot. US Navy/ Mass Communication Specialist 3rd Class Robyn Gerstenslager]

(Special Operations Craft-Riverine), szybki

isilnie uzbrojony, przeznaczony do operacji krtkiego zasigu (SRI Short Range
Insertion). Eksploatacj kutra rozpoczto
w2003r. (producent United States Marine Inc.). Kadub wykonano zaluminium
wzmocnionego wniektrych seriach produkcyjnych wknem szklanym. d przystosowano do transportu samolotami C-130
imigowcami cikimi MH-47 iMH-53.
Niewielkie zanurzenie pozwala na przenikanie kutra nawet na bardzo pytkie wody.
Konstrukcja kaduba zbudowana wksztacie spaszczonej litery V, przechodzi niemal
wpaskodenne rdokrcie. Dziki temu,
przy maym zanurzeniu, otrzymano znaczn
pojemno, utracono natomiast prawie cakowicie dzielno morsk, przez co SOC-R jest jedynie wyspecjalizowan jednostk
rdldow. Paskie uksztatowanie kaduba
wczci dziobowej uatwia take dopywanie
do brzegu idesantowanie onierzy.

Charakterystyka SOC-R

Kuter rzeczny jako jednostka paskodenna, ma dugo 10 m imas wasn (bez

adunku) 10,78 t (maksymalnie obcioodzie SOC-R. Na rzece starcie zprzeciwnikiem jest zawsze
moliwe. Najlepsz odpowiedzi jest natychmiastowy
ogie. Bardzo skuteczn broni jest podwjnie sprzony
km M240B (FN MAG) kal. 7,62mm51 (szybkostrzelno
teoretyczna 750950 strzaw/min) [Fot. US Navy/Mass
Communication Specialist 1st Class Chad Runge]

58

www.armia24.pl

Jerzy Garstka Nawodne rodki transportu dla US Navy SEALs

Wizualizacja rzecznych prb uzbrojonego pojazdu amfibijnego ACC-E (44) ze zoonymi koami [Fot. Gibbs Technologies/Lockheed Martin]

ny 19 t). Napd strugowodny pdnikami

Hamilton HI292 z silnikiem Diesla 440
Twin Yanmar 6LY2M-STE pozwala na rozwijanie prdkoci do 45 wzw iosiganie
zasigu do 195 mil morskich. Zaoga skada si zczterech onierzy obsugi (sternik
i trzech strzelcw pokadowych) i moe
zabra do omiu komandosw. Kuter jest
lekko opancerzony (odporny na ostrza pociskami 7,62 mm 39 wz.43) iuzbrojony
na 56 stanowiskach: dwch po bokach

dziobu, dwch bocznych, po jednym na

kadej burcie i rufowym. Uzbrojenie jest
dobierane wzalenoci od wykonywanego
zadania: 12,7 mm wkm Browning M2HB,
pojedyncze i podwjnie sprzone km
M240B kal. 7,62 mm, km Minigun (system
Galtinga) GAU-17/A(M134D) kal. 7,62mm; 40-mm granatnik automatyczny Mk
19 lub Mk 47. Wwyposaeniu znajduj si:
urzdzenia nawigacji GPS, transponder IFF
oraz rodki cznoci VHF/HF/UHF&SAT-

COM. Bro moe by obsugiwana zarwno

przez czonkw zaogi, jak ionierzy desantu. Wskad uzbrojenia naley zaliczy dwa
bloki wyrzutni granatw dymnych.
Dla zwikszenia skutecznoci maskowania (skrytoci dziaania podczas trwania
wzasadzce), przy jednoczesnym utrzymaniu pracy rodkw cznoci odzie SOC-R
otrzymay osiem blokw specjalnych akumulatorw ozwikszonej pojemnoci. Pozwalaj
one na 72-godzinne utrzymanie gotowoci

Wizja uzbrojonej 6-koowej amfibii ACC-R [Fot. Gibbs Technologies/Lockheed Martin]

ARMIA2 (76) LUTY 201559

na morzu
migowiec CH-53E US Marine Corps unosi d RHIB
podczas wsplnych wicze ze Special Boat Team (SBT-12)
[Fot. US Navy/Petty Officer 2nd Class Brian P. Biller]

systemw elektronicznych bez koniecznoci

uruchamiania silnika napdowego.
Podczas akcji kutry rzeczne SOC-R s
zdolne nie tylko do przerzutu iewakuacji
grupy specjalnej, ale rwnie do udzielenia
jej skutecznego wsparcia ogniowego, anawet
samodzielnego zwalczania celw brzegowych
ijednostek pywajcych przeciwnika.
Kutry SOC-R wstosunku do swoich poprzednikw, czyli rzecznych kutrw patrolowych PBR (Patrol Boat River) iMATC
(Mini Armored Troop Carrier) eksploatowanych w czasie wojny wietnamskiej,
stanowi znaczcy krok naprzd, gwnie
dziki nowoczeniejszemu uzbrojeniu oraz
urzdzeniom obserwacji icznoci.

Szybkie pojazdy amfibijne

Start bsl Scan Eagle zpokadu kutra Mk V Pegasus

[Fot. US Navy/Mass Communication Specialist 3rd Class Michelle L. Kapica]

Pewn ciekawostk, obok szybkich odzi

motorowych (kutrw) s opracowane dla
US Navy, Dowdztwa Operacji Specjalnych iKorpusu Piechoty Morskiej szybkie
pojazdy amfibijne na podwoziu koowym:
ACC-E (Amphibious Combat Craft-Expeditionary), ACC-R (Amphibious Combat
Craft-Riverine) iTerraquady. To specjalne
amfibie ofensywne, przygotowywane przez
firmy Lockheed Martin iGibas Technologies, majce bra udzia wdziaaniach na
wodach przybrzenych, rzekach, jeziorach
ipodczas innych operacji specjalnych. Amfibie maj by przystosowane do dziaa
sieciocentrycznych odbieranie iprzesyanie informacji ma odbywa si za pomoc
integralnych czujnikw oraz stanowisk do
zamontowania uzbrojenia (obrotowych km
lub wkm).
Amfibia ACC-R (66) jest pojazdem
o masie cakowitej 8762 kg i adownoci
3200 kg. Wswym wntrzu moe pomieci
makasymalnie 20 onierzy. Przy wymiarach
10,82,592,44 m (d. szer. wys.) rozwija na wodzie prdko do 65 km/h ina
ldzie do 114 km/h. Nieco mniejsza amfibia
ACC-E (44) moe przewozi tylko omiu
onierzy. Przy wymiarach 6,12,442,44
m moe rozwija na wodzie maksymaln
prdko 65 km/h, za na ldzie do 130
km/h. Najmniejsza dwumiejscowa amfibia
Terraquad (44) moe na ldzie ina wodzie
rozwija maksymaln prdko do 80 km/h.
adunek bdzie przewoony na platformach
(paszczyznach) znajdujcych si przed iza
n
kabin zaogi.

Jerzy Garstka
Dr in., ppk wstanie spoczynku, absolwent WAT wWarszawie.
Prac doktorsk obroni w1978r. na Wydziale Mechanicznym
Politechniki Wrocawskiej. By szefem sub technicznych 21.
batalionu saperw oraz kierownikiem pracowni minowania
iOrodka Naukowej Informacji Wojskowej wWojskowym
Instytucie Techniki Inynieryjnej. Laureat Buzdyganw 2007
wkategorii Publicysta Roku.

60

www.armia24.pl

Historia
Militaris

Historia Militaris

Pierwsze terenowe Dodge U.S. Army

Ptonowe samochody Dodge

nafrontach drugiej wojny wiatowej

Wpowszechnej opinii samochody terenowe marki Dodge wwersji tony obok Willysw,
Harleyw oraz Studebakerw byy symbolicznymi pojazdami wyzwolicieli oraz wyzwolicieli.
Piotr M. Radomski

onad 250 tysicy wyprodukowanych

w latach 19421945 egzemplarzy
uywanych byo przez armie pastw
alianckich na wszystkich frontach drugiej
wojny wiatowej.
Najczciej Dodge te okrelano jako Beep
czyli Big Jeep albo jako tak zwane trzyczwrki zuwagi na ich adowno, ktr
producent okreli na 750 kg albo tony.
Najliczniejsz grup Dodgey, wyposaonych wsilniki T214 opojemnoci 3769 cm
imocy 92 KM, stanowiy pojazdy wwersji
transportowej (Weapons Carrier) zawkami dla druyny onierzy WC51 lub WC52
(z wycigark). Rwnie czsto spotykane
byy Dodge wwersji sanitarnej WC54 apotem rwnie trzyosiowe WC62 oraz WC63
(oudwigu 1 tony). Znacznie rzadsze byy
pojazdy wwersjach WC53 zamknite nadwozie zoknami nazywane Carry-All, WC55

Samochody Dodge oudwigu tony suyy do przewozu onierzy oraz jako cigniki armat 37 mm lub 57 mm. Na
zdjciu model WC4 z1941 roku wraz zwyposaeniem

transporter dziaka przeciwpancernego kalibru 37mm, WC56 wersja sztabowa, WC57

wersja sztabowa zwycigark oraz WC58
wersja sztabowa zradiem.

Temat wersji -tonowych opisywano ju

wczeniej wwielu publikacjach, natomiast
pomijano histori rwnie zasuonych dla
rozwoju transportu wojskowego -tonowych
pojazdw tej samej marki.
Jedynie dociekliwi znawcy pojazdw militarnych wiedz, e synne trzyczwrki, ktrych tak wiele przetrwao do dzisiaj wPolsce
iinnych krajach europejskich, miay swojego mniejszego produkowanego wlatach
1940-1942 poprzednika, ktrego jedynie
nieliczne egzemplarze odbyy wczasie wojny
podr przez Atlantyk lub przez Pacyfik.

Wojskowe pciarwki firmy DODGE

Improwizowana sanitarka Dodge WC3/WC21 wbarwach Kompanii Sanitarnej 5 Kresowej Dywizji Piechoty

62

Firma motoryzacyjna Dodge Brothers powstaa dokadnie sto lat temu. Od 1914 roku
produkowaa rne pojazdy osobowe, dostawcze iciarowe jednak wpowszechnej
wiadomoci, zwaszcza wEuropie, kojarzona jest zwaszcza zmodelami oudwigu
tony, znanymi zfrontw II wojny wiatowej.
Tradycje produkcji wojskowych pojazdw
sigaj nieomal pocztkw firmy.
Ju w 1916 roku bracia John i Horace
Dodge sprzedali swoje pierwsze pojazdy
armii amerykaskiej. Czterocylindrowe samochody osobowe zotwartym nadwoziem
bray udzia wpocigu za Pancho Vill na
www.armia24.pl

granicy zMeksykiem. Dodge zasuyy sobie wwczas na opini pojazdw trwaych

iniezawodnych.
W samych superlatywach wyraali si
onich zarwno genera John T. Pershing jak
i wwczas porucznik George S. Patton.
Pierwsze modele samochodw uytkowych firmy Dodge powstay na zamwienie
armii w1917 roku. Pocztkowo przerabiano wtym celu na dostawcze zwyke auta
osobowe, a dopiero z czasem rozpoczto
produkcj seryjn takich pojazdw. Byy to
klasyczne, wedug dzisiejszych standardw ,
cztero- anastpnie szeciocylindrowe pick-upy znapdem na tyln o.
Wrd ponad 7000 pojazdw tej marki,
ktre trafiy na front wEuropie wraz zwojskami amerykaskimi w1917 roku, oprcz
wersji osobowych znalazy si rwnie pojazdy ciarowe wwersji oudwigu tony.
Po pierwszej wojnie wiatowej wfabryce
na Mound Road wDetroit kontynuowano
produkcj podobnych modeli dla odbiorcw cywilnych, asamochody zcharakterystyczn gow barana na masce zmotoryzoway farmersk Ameryk.
Firma oznaczaa swoje modele dostawcze iciarowe dwoma literami oraz cyfr
oznaczajc kolejny model wdanym roku
produkcyjnym. Pierwsza litera alfabetu
oznaczaa rok (np. K 1936, L 1937, V
1940, W 1941) za kolejna udwig pojazdu (C udwig tony apniej rwnie
nietypowy wwczas na rynku amerykaskim udwig tony, F udwig 1 tony
itd.).
Pciarwki tej marki byy starannie
wykonane, ekonomiczne iatwe wobsudze.
Mimo duej konkurencji ze strony takich
producentw, jak Ford czy Chevrolet, pojazdy Dodgeazdoay ugruntowa swoj mocn pozycj wrd popularnych pojazdw
typu pick-up. Poczynajc od znakomitych
modeli KC oraz LC, wlatach 30. dwudziestego wieku, lekkie pciarwki tej marki
zdobyy znaczcy udzia wrynku.
Na rzdowe zamwienie dla US Army
od 1934 roku Dodge produkowa rwnie
specjalnie przystosowane dla potrzeb tego
odbiorcy samochody dostawcze iciarowe.
Byy to zarwno pojazdy 42 oadownoci
tony jak iciarwki 1 tony znapdem
44 oraz 42.
Ich trwao bya wzorcowa, anajlepszym
przykadem niech bdzie fakt, e ostatnie
egzemplarze ztego pierwszego zamwienia zpoowy lat 30. wojska amerykaskie
odsprzedaway prywatnym uytkownikom
jako penosprawne w1946 roku.
Po wybuchu wEuropie drugiej wojny wiatowej, firma skupia si na produkcji pojazdw znapdem 44.

Niektre pltonowe Dodge uywane w2 Korpusie wtym widoczny na zdjciu zaadaptowany na pojazd sanitarny
model WC3/WC21 wyposaano winstalowane wwarunkach polowych prowizoryczne drzwi

Dodge WC3 zdrugiej serii produkcyjnej. Za kabin czciowo zakryty plandek zestaw narzdzi saperskich.
Zdjcie fabryczne

Dodge wwersji WC3/WC21 Weapons Carrier uywany wKompanii Sztabowej 5 Kresowej Dywizji Piechoty. Widoczna
awka pasaerska ustawiona wpoprzek pojazdu
ARMIA2 (76) LUTY 201563

Historia Militaris

Dodge wwersji WC3/WC21 Weapons Carrier zoznaczeniami Kompanii Sztabowej 5Kre- Dodge wwersji WC42 Panel Radio uywany wBatalionie cznoci 3 Dywizji Strzelcw
sowej Dywizji Piechoty
Karpackich

Nowe modele skonstruowano woparciu

ofabryczn ram, zawieszenie, mask oraz
kabin seryjnej pciarwki z1939 roku
zdodanym przednim napdem. Rozstaw osi
waha si od 116 do 123 cali. Przd samochodu zabezpieczono dodatkowo instalowan
stalow kratownic. Pojazdy byy wielkoci
zwykych pick-upw ale, zuwagi na dodany
napd na wszystkie koa, byy nieco wysze
ibardziej muskularne ni pojazdy cywilne.
Jako pierwsze powstay -tonowe Dodge
zsilnikiem T202, pojemnoci 3299 cm (201
cu) imocy 78 KM, produkowane od jesieni
1940 roku. Bramy fabryki opucio cznie
4640 sztuk pojazdw w wersjach nadwoziowych od VC-1 do VC-6, wyposaonych

wnieznacznie zmodyfikowan cywiln kabin kierowcy zcharakterystycznym grillem.

Wlatach 19411942 kontynuowano produkcj modeli -tonowych 44, ale ju ze
zmienion kabin stworzon specjalnie na
zamwienie wojska.
Wersje WC1, WC12, WC21 iinne stay si
standardowymi pojazdami US Army wpocztkowym okresie wojny. Ca ich seri
oznaczono numerem SNL: G505. Spord
amerykaskich -tonowych Dodgew najwicej powstao modeli wwersji WC21 a
14287 sztuk, natomiast na przykad modele
WC-39 oraz WC-50 powstay tylko wpojedynczych egzemplarzach. cznie, na przestrzeni zaledwie dwch lat, zaprojektowano

niemal 40 rnych wersji tych pojazdw.

Stosowano wnich silniki T-207 omocy 78
KM (WC-1 do WC-11), silniki T-211 omocy
78 KM (WC-12 do WC-21) oraz silniki T-215
omocy 99 KM (WC-21 do WC-41).
Wszystkie pojazdy trafiajce do US Army,
USAF oraz US Navy oznaczane byy malowanymi na masce silnika numerami, poprzedzanymi liter W. Jedynie Dodge przeznaczone na eksport nie posiaday takiego
oznaczenia. Wlatach 19411943 przekazano aliantom (za wyjtkiem ZSRR, gdzie
trafiay tylko niektre pojazdy wwersjach
tony) cznie 6091 ptonwek.
Produkcja modeli wwersji -tonowej zakoczya si wmaju 1942 roku.

Na zdjciu porwnanie dwch pojazdw typu Carry All 1/2 tony WC26 zlewej oraz 3/4 tony WC53 zprawej strony. Dobrze widoczne rnice obu modeli

64

www.armia24.pl

Piotr M. Radomski Ptonowe samochody Dodge nafrontach drugiej wojny wiatowej

Wokresie drugiej wojny wiatowej amerykaska firma Dodge produkowaa rwnie

ciarwki wwersji 1 tony. Wroku 1940
powstao 6411 sztuk wersji VF-401 do VF407, na przeomie 1941/1942 wyprodukowano dodatkowych 516 sztuk wersji WF-31, za
w1943 roku fabryki Dodgeaopucio cznie
a 45000 sztuk szeciokoowych pojazdw
oznaczonych jako WC-62 oraz WC-63.
Inne wersje pojazdw tej marki powstaway wlatach 19401945 wkanadyjskich zakadach firmy. Szczeglnie popularne byy
modele T22-D15 o udwigu 1 tony oraz
T110-D60L oudwigu 3 ton. Dodge wtych
wersjach zasiliy wznacznej liczbie wojska
Brytyjskiej Wsplnoty Narodw oraz inne
formacje aliantw, wtym rwnie jednostki
2. Korpusu Polskiego.
W trakcie intensywnego uytkowania
przez rne jednostki wojsk amerykaskich,
wczasie wicze wlatach 19401941, okazao si, e wersja tony nie spenia wszystkich
wymogw postawionych przez Wuja Sama.
Przede wszystkim, wyprodukowany
w najwikszej iloci egzemplarzy model
WC21, ktry mia suy jako podstawowy
pojazd do transportu jednostek piechoty
izmotoryzowanych, okaza si zbyt wski
dla podstawowego rifle squadu omiu onierzy. Usytuowanie awek wpoprzek pojazdu uniemoliwiao jego szybkie opuszczenie. Zkolei przestawienie awek wzdu
pojazdu powodowao, e robio si tam za
ciasno. Decyzja z1942 roku opowikszeniu
druyny US Army do dwunastu onierzy
przypiecztowaa decyzj oodejciu od pojazdw -tonowych.
Generalnie pod wzgldem ekonomiki
przestrzeni, wikszo wersji -tonowych
Dodgew bya co najmniej niedopracowana,
za kanadyjska wersja tego pojazdu oznaczona T212-D8A bya doprawdy ewenementem,
jeli chodzi omarnotrawienie przestrzeni.
Znakomity zdrugiej strony pod wzgldem
walorw terenowych model, ktry idealnie
spisywa si wwarunkach pustynnych 1942
i1943 roku atake by wysoko ocenianym
pojazdem wojsk brytyjskich oraz jako
zdobyczny Afrika Korps, mia zaledwie 5
miejsc siedzcych. Poza dwoma miejscami
wszoferce, wprzestrzeni bagaowej T212
kanadyjscy konstruktorzy umiecili dodatkowo trzy wygodne fotele zwidokiem na lew
ipraw stron samochodu. Prawdopodobnie
wanie to spowodowao, e uytkownicy tego -tonowego Dodgea nazywali go
Quadem albo pojazdem na safari.
Drugim czynnikiem, ktry leg upodstaw
zmiany modeli, byo denie do jak najwikszej standaryzacji pojazdw oraz zwizanego ztym zmniejszeniem kosztw produkcji
wwarunkach wojennych.

Modele wojskowe Dodge 44 oraz 42 wwersji tony produkowane wlatach 19401942

Silnik
T202
T202
T202
T202
T202
T202
T207
T207
T207
T207
T207
T207
T207
T207
T207
T211
T211
T211
T211
T211
T211
T211
T211
T211
T211
T215
T215
T215
T215
T215
T215
T215
T112
T112
T112
T112
T215
T215
T215
T215
T112
T112
T112
T112

Model
VC-1
VC-2
VC-3
VC-4
VC-5
VC-6
WC-1
WC-3
WC-4
WC-5
WC-6
WC-7
WC-8
WC-9
WC-10
WC-11
WC-12
WC-13
WC-14
WC-15
WC-16
WC-17
WC-18
WC-19
WC-20
WC-21
WC-22
WC-23
WC-24
WC-25
WC-26
WC-27
WC-36
WC-37
WC-38
WC-39
WC-40
WC-41
WC-42
WC-43
WC-47
WC-48
WC-49
WC-50

Produkcja
1940
1940
1940
1940
1940
1940
1941
1941
1941
1941
1941
1941
1941
1941
1941
1941
1941
1941
1941
1941
1941
1941
1941
1941
1941
1941/42
1941
1941/42
1941/42
1941/42
1941/42
1941/42
1941
1941
1941
1941
1941
1941/42
1942
1942
1942
1942
1942
1942

Typ nadwozia
pojazd rozpoznawczy (Reconnaissance Car)
nadwozie zamknite zradiem (Radio)
kabina zamknita, osobowy pick-up (Closed Cab Pickup)
kabina zamknita, pick-up towarowy (Closed Cab Pickup without seats)
otwarte nadwozie, osobowy pick-up (Open Cab Pickup)
nadwozie zamknite zoknami (Carry All)
kabina zamknita, osobowy pick-up (Closed Cab Express Body)
otwarte nadwozie, osobowy pick-up (Open Cab Express Body)
otwarte nadwozie zwycigark, osobowy (Open Cab with winch)
kabina zamknita, pick-up towarowy (Closed Cab without seats)
pojazd rozpoznawczy (Reconnaissance Car)
pojazd rozpoznawczy zwycigark (Reconnaissance Car with winch)
pojazd rozpoznawczy zradiem (Radio Body)
sanitarka (Ambulance)
nadwozie zamknite zoknami (Carry All)
nadwozie zamknite bez okien (Panel Body)
kabina zamknita, osobowy pick-up (Closed Cab Pickup)
otwarte nadwozie, osobowy pick-up (Open Cab Pickup)
kabina zamknita, pick-up towarowy (Closed Cab Pickup)
pojazd rozpoznawczy (Reconnaissance Car)
pojazd rozpoznawczy zradiem (Radio Body)
nadwozie zamknite zoknami (Carry All)
sanitarka (Ambulance)
nadwozie zamknite bez okien (Panel)
kabina zamknita, nadwozie do zabudowy (Closed Cab no body)
otwarte nadwozie, osobowy pick-up (Open Cab Pickup)
otwarte nadwozie, pick-up towarowy (Open Cab Pickup)
pojazd rozpoznawczy (Reconnaissance Car)
pojazd rozpoznawczy zwycigark (Reconnaissance Car with winch)
pojazd rozpoznawczy zradiem (Radio Body)
nadwozie zamknite zoknami (Carry All)
sanitarka (Ambulance)
42 nadwozie zamknite zoknami (Carry All)
42 nadwozie zamknite (Panel Body)
42 kabina zamknita, pick-up towarowy (Closed Cab Pickup)
42 kabina zamknita, centrala (Closed Cab Telephone Installation)
kabina zamknita, pick-up towarowy (Closed Cab Pickup)
kabina zamknita, nadwozie do zabudowy (Closed Cab no body)
nadwozie zamknite, bez okien, ze sprztem radiowym (Panel Radio)
kabina zamknita, centrala (Closed Cab Telephone Installation)
42 kabina zamknita, osobowy pick-up (Closed Cab Express Body)
42 nadwozie zamknite zoknami (Carry All)
42 nadwozie zamknite (Panel Body)
42 kabina zamknita, centrala (Closed Cab Telephone Installation)

Dodge wwersji WC40 (Closed Cab Pickup) produkcji 1941. Dobrze widoczne oryginalne koa owymiarach 750x16 cali
ARMIA2 (76) LUTY 201565

Historia Militaris

Kanadyjski Dodge model T212-D8A wbarwach wojsk australijskich. Uywany wAfryce Pnocnej w1942-1943 roku.
Jeden zczterech zachowanych na wiecie egzemplarzy

Cywilne pochodzenie take dziaao na

niekorzy wersji -tonowych, aich konstrukcja wniektrych warunkach terenowych moga by odbierana jako zbyt delikatna jak na pojazd stricte wojskowy.

Dane techniczne

Modele rednich pojazdw wojskowych

oudwigu tony produkowane wlatach
19401942 przez firm Dodge wyposaone
byy wszeciocylindrowe, rzdowe, dolnozaworowe silniki opojemnoci od 3294 cm
(201 cu.in.) do 3772 cm (230 cu.in.) oraz
omocy od 78 KM do 99 KM.
Skrzynia przekadniowa bya 4-biegowa
bez reduktora, za napd przenoszony by na
tyln o, zmoliwoci doczenia napdu
na o przedni.
Prdko maksymalna modeli tony wynosia od 85 km/h do 100 km/h.
Zbiornik paliwa mia pojemno 95 litrw, co przy podawanym przez producenta zuyciu (1213 mil na galon) pozwalao
na przejechanie okoo 400450 kilometrw.
Dugo modeli -tonowych wynosia od
454 cm do 495 cm, wysoko od 195 cm do
223 cm za szeroko od 188 cm do 193 cm.
Rozstaw osi waha si od 294 cm (116 cali)
do 312 cm (123 cale) amasa pojazdu gotowego do jazdy to wzalenoci od modelu
od 1800 do 2000 kg.
Jakie byy inne cechy standardowe modeli
ptonowych?
Przd maski by wporwnaniu zmodelem tony zaokrglony iwszy, boczne
klapy maski silnika miay 12 pionowych
otworw umoliwiajcych dostp powietrza
do jednostki napdowej, po obu stronach
maski umieszczono nazw producenta, zegary na tablicy rozdzielczej pochodziy zcywilnej wersji, przeoenie przekadni gwnych mostw wynosio 4,89:1 za skrzynia
adunkowa nie zachodzia na tylne botniki.

66

Wszystkie -tonowe Dodge miay koa

wwymiarze 75016 cali na klasycznych cywilnych felgach zoponami directional oraz
non directional. Rozstaw szpilek umoliwia
zastosowanie rwnie nowszych k orozmiarze 90016 cali.
Pojazdy miay wzdecydowanej wikszoci
instalacj elektryczn 6-woltow, 25 amperw. Akumulator montowany by pod kabin, na wysokoci siedzenia kierowcy. Wersje
zradiostacj miay instalacj 12 woltow,
za akumulator umieszczano wspecjalnej
skrzynce wpoowie prawego bocznego stopnia samochodu.
Charakterystyczn cech modeli wojskowych zzamknit kabin (m.in. WC1
iWC12) bya moliwo uchylnego otwierania przedniej szyby oraz umieszczanie
drewnianych awek wzdu anie wpoprzek
cian skrzyni adunkowej.
Jedynie pojazdy ootwartej kabinie wwersjach Weapons Carrier oraz Command Car

wyposaane byy wwycigarki Braden MU

oudwigu 2,5 tony. Spotykane czasami na
zlotach pojazdy z zamknit kabin oraz
zzainstalowan wycigark s nieoryginalne.
W wersjach transportowych otwartych
modeli (m.in. WC3 iWC21) awki dla pasaerw umieszczano wzdu albo wpoprzek
skrzyni.
Samochody Dodge oznaczane byy odrbnymi numerami ramy, silnika jak inadwozia na tabliczce znamionowej wkabinie
kierowcy.
Numery podwozia umieszczone byy po
jej lewej stronie, na wysokoci przedniej osi.
Numeracja pojazdw pierwszej serii WC1
zaczynaa si od 8644701, za oznaczenia na
masce silnika od W-24615.
Wobu wersjach -tonowej oraz -tonowej mona byo zamiennie stosowa silnik,
owietlenie, elementy instalacji elektrycznej,
koa, tyln klap wwersji Reconnaissance/
Command Car atake po pewnych modyfikacjach zawieszenie.
Mimo podwyszenia adownoci nowego
modelu Dodgeana przeomie 1941 i1942
roku jednostka napdowa zmienia si wniewielkim stopniu. Silniki serii T214 instalowane wpojazdach tony miay objto 230
cu.in (3769 cm3) oraz moc 92 KM.
Mimo e obie wersje powstay wzblionym okresie iniewtpliwie ukonstruktorw
pojawiaa si pokusa do wikszej unifikacji,
pozostae czci obu wersji Dodgeazdecydowanie si rniy.

Zastosowanie bojowe

Wedug analizy dokumentw firmy oraz

danych dostpnych wpublikacjach ksikowych i w Internecie pojazdy Dodge
wwersji tony pozostaway wwikszoci
na terytorium USA iuywane byy gw-

Dodge WC25 Command Car wwersji uywanej wAfryce Pnocnej podczas Operacji Torch. Uwag zwracaj zainstalowane na tym egzemplarzu koa owymiarach 900x16 cali, standardowe dla modelu 3/4 tony
www.armia24.pl

PL
/ANG

PL
/ANG

Nowoci ksikowe KAGERO

zamw ju dzi sklep.kagero.pl
PL
/ANG

Ksiki
w jzyk
angiels u
kim

Historia Militaris

Protoplasta rodziny Dodge VC/WC. Jeden z2155 wyprodukowanych w1940 roku pojazdw wwersji VC1

Najliczniej produkowany ptonowy Dodge serii WC21. WEuropie zachowao si okoo 20 sztuk tego modelu najwicej wHolandii

68

nie do szkolenia wpocztkowym okresie

wojny.
Pierwsze znich jednak powchay prochu ju w dniu 4 grudnia 1941 roku na
Hawajach.
Istnieje dokumentacja oraz materiay
fotograficzne potwierdzajce ich uycie
bojowe na Filipinach wlatach 19411942,
na Wyspach Salomona w1942 roku oraz
w Afryce Pnocnej podczas operacji
Torch, rozpocztej ldowaniem si amerykaskich dnia 8 listopada 1942 roku.
Niektre modele z pierwszej serii byy
wyjtkowo dugowieczne. Najlepszym
przykadem niech bd tutaj pojazdy sanitarne WC9, WC18 oraz WC27. Peniy one
sub wrnych jednostkach US Army od
1941 roku a do zakoczenia wojny wKorei
w1953 roku.
Zdecydowana wikszo ptonwek
suya celom szkoleniowym we wszystkich praktycznie jednostkach US Army
i nigdy nie opucia terytorium Stanw
Zjednoczonych Ameryki.
Jedynie wlatach 19411942, wraz zrnymi jednostkami wojsk amerykaskich,
pojazdy te wysyano wrne zaktki wiata wtym na przykad do Nowej Zelandii
czy na Islandi.
Do Europy wojskowe ptonwki
Dodgeadotary wraz zpierwszymi oddziaami US Army w1942 roku. Stanowiy wtedy przez krtki czas podstawowy park samochodw oredniej adownoci. Wmiar
rozwoju produkcji zakadw wMichigan
poczynajc od czerwca tego samego roku
nowsze modele tony zaczy wypiera
zjednostek, starsze okilka miesicy, modele
ptonowe.
Ju od pocztku 1942 roku rzd amerykaski zacz rwnie przekazywa pojazdy marki Dodge aliantom azwaszcza wojskom pastw Commonwealthu wikszo
znich trafia do Australii, Kanady, na Wyspy
Brytyjskie, do Chin oraz na Bliski Wschd.
Armia brytyjska zuwagi na postpujce nasycenie swoich jednostek pojazdami
wasnej produkcji uywaa -tonowych
Dodgey amerykaskiej produkcji tylko
wcharakterze pojazdw pomocniczych.
Na pierwsz lini walk na Starym
Kontynencie trafiy one jedynie we Woszech.
Ptonwki nie bray udziau wldowaniu wNormandii. Przed 6 czerwca 1944
roku prawie wszystkie Dodge znajdujce si
na wyposaeniu jednostek US Army stacjonujcych na Wyspach Brytyjskich zostay
zastpione przez nowoczeniejsze ibardziej
pojemne pojazdy wwersji tony.
Wtreci publikacji The Standard Fleet of
Military Vehicles Motor Transport zpocztku 1943 roku, pojazdy Dodge wwersji
www.armia24.pl

Piotr M. Radomski Ptonowe samochody Dodge nafrontach drugiej wojny wiatowej

-tonowej okrelono ju tylko jako Limited

standard vehicle.
Z uwagi na ograniczone uycie bojowe
Dodgey wwersji tony, do dzisiaj zachowao si bardzo mao zdj dokumentujcych
losy tych pojazdw na frontach drugiej wojny
wiatowej.
Co zaskakujce najwiksza ilo zdj zlat
19431945 pokazuje te pojazdy nie wamerykaskim, brytyjskim czy kanadyjskim, ale
wanie wpolskim malowaniu.
Wszystko wskazuje na to, e jednostki 2.
Korpusu Polskiego uyway -tonowych
Dodgey na caym swoim szlaku bojowym
od wyadunku wporcie wTarencie wdniu 21
grudnia 1943 roku a do wyzwolenia Bolonii
wkwietniu 1945 roku.
Jednostki, ktre uytkoway te pojazdy to
midzy innymi 2. Brygada Pancerna, 1. Puk
Pomiarw Artylerii, 3. Dywizja Strzelcw
Karpackich, 5. Kresowy Puk Artylerii
Przeciwpancernej, atake rne jednostki
cznoci oraz sanitarne.
Poza penieniem zada transportowych,
do ktrych byy zasadniczo stworzone, -tonowe Dodge peniy rwnie wjednostkach
polskich funkcje cignikw przeciwpancernych armat 6-funtowych (57 mm).
W zestawieniach pojazdw uywanych
przez wojsko polskie brak jest rozrnienia
na wersj tony oraz tony itrudno jest
wtej chwili okreli, ile ich cznie trafio do
2. Korpusu.
Dostpny materia fotograficzny pozwala rozpozna, e polskie jednostki uytkoway -tonowe Dodge wwersjach WC3/
WC13/WC21 (otwarte nadwozie pick-up
Weapons Carrier), WC9/WC18/WC27

(sanitarka Ambulance) oraz WC42 (nadwozie zamknite Panel Radio).

Naley przypuszcza, e zdecydowana
wikszo ptonwek uywanych w2.
Korpusie pochodzia zdostaw wysyanych
zUSA bezporednio dla wojsk brytyjskich
iich sojusznikw wlatach 19411942. Nie
mona natomiast wykluczy, e przynajmniej cz tych pojazdw przejta zostaa via British Army od przezbrajanych
w nowsze pojazdy wojsk amerykaskich
stacjonujcych wEuropie.
Dziki uprzejmoci pana Zbigniewa
Nowosielskiego (www.zn-serwis) jako ilustracj niniejszego artykuu wykorzystano
jedyny znajdujcy si wPolsce penosprawny egzemplarz -tonowego samochodu
Dodge model WC21.
Pojazd ten jest najlepszym przykadem
na trwao iniezawodno modelu, poniewa od zakoczenia drugiej wojny wiatowej a do 2010 roku dzielnie wypenia
swoje obowizki jako pug nieny wgrach Nevady.
Ze zbiorw pana Andrzeja Antoniego
Kamiskiego pochodz natomiast niepublikowane dotychczas wwikszoci zdjcia
-tonowych Dodgew uywanych w 2.
Korpusie Polskim we Woszech.

Ocena modelu

W porwnaniu z najpopularniejszymi
-tonowymi Willysami MB/Fordami
GPW, ktre wliczbie 620000 sztuk trafiy na wszystkie fronty II wojny wiatowej,
ale take wporwnaniu zmodelami Dodgeaoudwigu tony, ktrych powstao wsumie ponad 250 000 sztuk, modele

-tonowe byy wzdecydowanej mniejszoci wlatach 19401942 wyprodukowano

ich 84 411 sztuk.
Pciarwki oudwigu tony poza
napdem na cztery koa oraz zainstalowaniem niektrych dodatkowych elementw
charakterystycznych dla pojazdw wojskowych byy konstrukcyjnie zblione
do przedwojennych pojazdw cywilnych
tej samej marki. Uytkownicy uznawali to
raczej za ich zalet ni wad. Dziki temu
praktycznie nie zdarzay si problemy zich
obsug. Wporwnaniu ze swoimi nastpcami miay take elementy wyposaenia,
ktre suyo wycznie podniesieniu komfortu jazdy iobsugi. Jako przykad mona
wymieni due iczytelne zegary obecne we
wszystkich modelach, instalowanie wniektrych wersjach komandorek WC7 oraz
WC15 skrzanej tapicerki, atake wyposaenie pozostaych modeli zotwart kabin
wwysokie, kubekowe siedzenia zdobrym
bocznym trzymaniem.
Uytkownicy cenili -tonowe Dodge
aargumentami, ktre uzasadniy zastpienie ich w1942 roku przez modele tony,
byy wzgldy czysto taktyczne lepiej zaaranowana przestrze adunkowa, nisze,
krtsze iszersze nadwozie oraz ograniczenie
kosztw poprzez zmniejszenie iloci produkowanych modeli z38 do 12.
Czsto zapomina si jednak odwch istotnych rnicach pomidzy modelami -tonowym oraz trzyczwrkami.
Jedn jest fakt, e masa modelu podstawowego WC51 bya oblisko 500 kg wiksza ni
masa modelu WC21, adrug dosy bolesne
odkrycie, e po modernizacji silnika, nowsze Dodge zuyway o33% paliwa wicej
od swoich poprzednikw. Wlatach drugiej
wojny wiatowej czynnik ten mia jednak
drugorzdne znaczenie.
Najwaniejsze byo to, eby jedcy
Dodgeami wygrali wojn ito si niewtpliwie udao.

Bibliografia
U.S. Military Wheeled Vehicles, Fred. W. Crimson
Pojazdy militarne 1930-1960, Bart Vanderveen
Od Acromy do Zwycizcy cz.1-10, Andrzej Antoni
Kamiski
Pojazdy Polskich Si Zbrojnych na Zachodzie 1939-1947,
Andrzej Antoni Kamiski iTomasz Szczerbicki
Samochody osobowe iosobowo-terenowe Wojska Polskiego
1918-1950, Tomasz Szczerbicki
Dodge WW2 Military portfolio 1940-1945, T.Richards
US Military Vehicles Normandy 1944 , E.Pauleain
The Standard Fleet of Military Vehicles Motor Transport,
Holabird, 1942
The Standard Fleet of Military Vehicles Motor Transport,
Holabird, 1943


Nieliczne Dodge wwersji ptonowej ocalay do dnia dzisiejszego. Najczciej mona je spotka na zlotach pojazdw
militarnych wUSA. Na zdjciu WC7 Command Car na zlocie Houston Airshow 2013

Zdjcia: Andrzej Kamiski, Zbigniew Nowosielski,

Olaf van Hoften, David D. Jackson,
US National Archive,
zbiory wasne autora

ARMIA2 (76) LUTY 201569

Historia Militaris

Pgsienicowa rodzina

Pancerne pudeka

starsi bracia transportera M113

Wprowadzony do suby na przeomie lat pidziesitych iszedziesitych ubiegego wieku gsienicowy transporter opancerzony M113 odnis niebyway sukces. Jego najlepsz miar bdzie
zapewne liczba wyprodukowanych cznie egzemplarzy, ktra przekroczya zawrotne 80000 sztuk.
Ten prosty, tani iatwy wprodukcji pojazd sta si podstaw dla wielu nonikw uzbrojenia, wozw
dowodzenia, wozw ewakuacji medycznej atake przypominajcych ciarwki na gsienicach
pojazdw transportowych. czna liczba krajw uytkujcych w transporter przekracza pidziesit jednym znich jest Polska, ktra niewielk parti tych wozw otrzymaa wraz zuywanymi
niemieckimi czogami Leopard 2. M113 nie pojawi si oczywicie znikd. Jego konstrukcja to
wynik ewolucji dowiadcze czerpanych jeszcze zII wojny wiatowej. Niniejszy artyku jest prb
opisania krtej iniekiedy penej lepych zaukw drogi do wpeni satysfakcjonujcego transportera
opancerzonego.
Marcin uczak

Cz 1

czasach ostatniej wojny wiatowej podstawowym opancerzonym

rodkiem transportu amerykaskiej piechoty byy pgsienicowe pojazdy
M2 iM3, by moe lepiej znane pod popularnym ijednoznacznym okreleniem half-track1. Ich historia siga kocwki 1939
roku. Sukcesywnie rozrastajca si wtym
okresie amerykaska armia potrzebowaa
duej liczby opancerzonych pojazdw mogcych peni rol chociaby cignika artyleryjskiego tudzie wanie transportera
piechoty. Ta ostatnia rola bya otyle istotna, e piechota miaa by na przyszym polu
walki nieodcznym towarzyszem czogw,
co wywoao niemoliw do zaspokojenia
przez dostpne masowo pojazdy ciarowe
konieczno zwikszenia jej mobilnoci.
Ponadto konieczne stao si zapewnienie
teje piechocie choby minimum ochrony.
Tasze, prostsze wkonstrukcji od pojazdw
gsienicowych iposiadajce dzielno terenow lepsz od pojazdw czysto koowych
half-tracki wydaway si idealne do penienia tych zada. Budowa tego typu pojazdw nie bya dla amerykaskiego przemysu
samochodowego adnym novum wrcz
przeciwnie, podczas lat dwudziestych itrzydziestych ubiegego wieku prowadzono nad
nimi pewne badania. Pomimo opracowania
caej serii pojazdw ozrnicowanych mo-

70

onierz ijego transport. Uwag zwraca hem modego onierza, pamitajcy jeszcze czasy Iwojny wiatowej [Fot. CC]

liwociach aden znich nie zosta wyprodukowany wliczbie wikszej ni kilka, kilkanacie sztuk. Pod koniec 1939 roku firma
White Motor Company otrzymaa zlecenie
dotyczce budowy nowego wozu pgsienicowego. Do maja nastpnego roku udao
si zakoczy prace. Ich wynikiem by wz
T14. Nie spenia on wszystkich zgaszanych
przez wojsko wymaga za sabym okaza
si chociaby silnik, ktry zmieniono. Poddany odpowiednim modyfikacjom T14 sta
si ostatecznie baz dla trzech wozw pro-

dukcyjnych. Pierwszym znich by wz M2,

majcy peni funkcje pojazdu rozpoznania
oraz cignika artyleryjskiego. Wtym celu
wczci adunkowej tego mogcego pomieci cznie dziesiciu zaogantw pojazdu
wygospodarowano miejsce na dwa do obszerne pojemniki amunicyjne. Pojemniki te
podzielone byy niejako na dwa poziomy
dostp do poziomu grnego moliwy by
od wewntrz pojazdu, poziom dolny dostpny by za zzewntrz prowadziy do niego
odpowiednie drzwiczki. Pojemniki te wzawww.armia24.pl

sadzie uniemoliwiay przejcie zprzedziau

kierowania do transportowego iodwrotnie.
Wtylnej czci tego ostatniego znalazy si
dwa zbiorniki paliwa, rozmieszczone wrogach nadwozia. Tylna ciana przedziau
transportowego pozbawiona bya jakichkolwiek drzwi. Model M2, podobnie zreszt
jak wszystkie pojazdy wywodzce si zT14,
pozbawiony by take pancernego dachu,
zarwno nad przedziaem kierowania jak
i transportowym. Jako uzbrojenie planowano jeden pcalowy karabin maszynowy Browning M2 oraz jeden kalibru 7,62
mm Browning M1919A4 (lub M1917A1).
Unikaln cech by monta obu tych broni
zamocowano je mianowicie do biegncej
dookoa caego przedziau zaogowego szyny, tworzcej swoist obrotnic obardzo
duej rednicy taki sposb montau broni
nie by jednak zbyt uwielbiany przez zaogi.
Kolejnym zrodziny half-trackw sta si
wz M3, ktrego gwnym zadaniem zkolei miao by przewoenie piechoty. Zacz
on swoje ycie pod oznaczeniem T8. Aby
moliwe stao si pomieszczenie w nim
standardowej druyny piechoty, konieczne
stao si przeduenie nadwozia odokadnie 10cali (25,4 cm). Pozbyto si ponadto
niepotrzebnych ju pojemnikw amunicyjnych (wraz zdrzwiczkami wburtach)
pozwolio to na swobodne przechodzenie
midzy przedziaami iprzy okazji zwolnio miejsce na dwa samouszczelniajce si
zbiorniki paliwa oraz wykonano wtylnej
pycie niewielkie drzwi. Pozwolio to na
zmieszczenie wrodku cznie 13 ludzi. Jego
uzbrojenie zredukowano do pojedynczego
karabinu maszynowego M1919A4, zamontowanego tu za przedziaem kierowania,
na podstawie kolumnowej. Pod wpywem
wielce niepokojcej sytuacji w ogarnitej
wojn Europie oraz coraz wikszej obawy
owcignicie wt wojn Stanw Zjednoczonych, wpoowie padziernika 1940 roku
na wysokim szczeblu zapada decyzja oskierowaniu wozw M2 iM3 do produkcji. Aby
umoliwi terminow realizacj ogromnych
zamwie, zdecydowano si na rozdzielenie
jej midzy trzech wykonawcw do znanych ju White oraz Diamond T doczy
mia Autocar. Pierwszy wyprodukowany
wfirmie Diamond T Motor Car Company
(ktra swoj drog bya odpowiedzialna za
jego opracowanie) egzemplarz wozu M3
trafi do uytkownika wmaju 1941 roku.
Rwnie w tym samym miesicu wojsko
odebrao parti 62 wozw M2, produkcji
firmy White. Warto tutaj napomkn, e
oile M3 produkowany by przez wszystkie
trzy firmy, otyle jego onumer mniejszy
brat wytwarzany mia by ju tylko przez
Whiteaoraz Autocara.

Senior rodziny- podstawa wszystkich produkowanych half- trackw, wz T14 [Fot. CC]

Half-track M2 onazwie wasnej Roseland. Zwracaj uwag otwarte drzwi, prowadzce do pojemnikw amunicyjnych [Fot. CC]

Trzeci wz wywodzcy si zT14 to transporter modzierza kal. 81 mm. Otrzyma

on oznaczenie M4. Pierwszy egzemplarz
tego wozu trafi na poligon w Aberdeen
wsierpniu 1941 roku, pierwsza wiksza ich
partia zasilia amerykask armi wmarcu kolejnego roku. Konfiguracja jego nadwozia bya niemal identyczna zmodelem
M2 zachowano oba schowki amunicyjne,

za w miejscu czci niepotrzebnych ju

siedze pojawiy si dodatkowe stelae na
granaty modzierzowe. Wylot lufy modzierza skierowany by w kierunku tyu
pojazdu. Jedynym wzasadzie novum byy
zamontowane wtylnej cianie przedziau
transportowego drzwi, tosame z wersj
M3. Zapas przewoonej amunicji to 112
pociskw wwersji prototypowej, wz po-

Transporter opancerzony M3. Na burtach kaduba widoczne stelae suace do przewozu min. Decyzja oich montau
zostaa zatwierdzona 21 sierpnia 1942 roku [Fot. CC]

Historia Militaris

Bdcy wdoskonaej kondycji wz M3. Na zdjciu dostrzec mona detale zawieszenia przedniej osi. Wz ze zdjcia
wyposaony jest wwycigark firmy Tulsa, model 18G. Zdjcie wykonane przez autora na imprezie D-day HEL 2012

Kolejny half- track wwietnym stanie. Tym razem jest to model M2A1. [Fot. CC]

chodzcy zpartii produkcyjnej zabiera za

mg 96 pociskw. Warto tutaj wspomnie,
e M4 pocztkowo mia wycznie przewozi modzierz wraz zjego zaog strzelanie miao odbywa si zgruntu, strzelanie
zpojazdu za zpowodu ogranicze nonika
to ostateczno. Nie satysfakcjonowao to
wojskowego uytkownika, std standaryzowanie pod koniec stycznia 1943 roku wozu
M4A1 rozwizano wnim skutecznie kwestie prowadzenia ognia zpojazdu wkadej
sytuacji. Za produkcj wozw obu wersji
odpowiedzialna bya firma White.
Nabierajce coraz wikszego rozpdu
dziaania wojenne wywoay zapotrzebowanie na jeszcze wiksz liczb nowych
half-trackw. Do trzech dotychczasowych
producentw doczy wic w trybie pilnym kolejny motoryzacyjny gigant firma
International Harvester Corporation (IHC).

72

Produkowane przez ni pojazdy rniy

si nieco od wytworw pozostaej trjki.
Uywaa ona mianowicie jako jedyna techniki spawania cienkich blach pancernych
pozostali producenci preferowali czenie
tych elementw rubami. Spawanie miao
swoje niepodwaalne zalety przyspieszao
ono produkcj, za brak mogcych zosta
wrazie trafienia wstrzelonych do rodka
rub zwiksza bezpieczestwo zaogi lecz
wymagao take zmiany rodzaju pyt pancernych, tworzcych nadwozie. Nienadajcy
si zbyt dobrze do spawania pancerz hartowany powierzchniowo musia ustpi pola
blachom jednorodnym omniejszej twardoci, aco za tym idzie, odpornoci. Na to
zaradzono zkolei niewielkim pogrubieniem
pyt. IHC sign dodatkowo po wasny,
dostpny w duych ilociach silnik oraz
pewne komponenty ukadu napdowego.

Wytwarzane przez niego odpowiedniki wozw M2 iM3 otrzymay nowe oznaczenia:

odpowiednio M9 oraz M52. Byy one identyczne pod wzgldem wymiarw nadwozia
(odpowiadajcego rozmiarom transporterowi M3), co uatwiao masow produkcj. Model M9 zosta ponadto pozbawiony
bocznych drzwi, umoliwiajcych dostp
do pojemnikw amunicyjnych. Warto tutaj wspomnie, e niemal caa produkcja
firmy International Harvester wysyana
bya w ramach programu Lend-Lease do
uytkownikw zagranicznych. Pozostae
wStanach wozy uywane byy do szkolenia.
Co ciekawe, produkcja M9 nawet nie zdya wystartowa zanim przygotowania
do niej dobiegby koca, dostpna bya ju
modernizacja tego pojazdu, oktrej poniej.
Maj 1942 roku przynis kolejne modyfikacje. Decyzj Rady Uzbrojenia pozbawiono
wz M2 swojego interesujcego montau
uzbrojenia. Dotychczasow szyn miaa
zastpi stosowana jak do tej pory wpojazdach koowych obrotnica M32. Usytuowano
j po prawej stronie przedziau kierowania.
Zamocowano j do swoistej pancernej nadbudwki, zapewniajcej pewn ochron
strzelcowi. Tak zmodyfikowana obrotnica
zostaa wkrtce standaryzowana pod oznaczeniem M49 iostatecznie miaa by instalowana wkadym zprodukowanych opancerzonych half-trackw. Zmodyfikowane
pojazdy otrzymay sufiks A1. Dodatkowe
uzbrojenie stanowi karabin maszynowy
M1919A4, dla ktrego wczci transportowej przygotowano trzy punkty do mocowania. O ile nowa modyfikacja wozu
M2 zostaa wdroona przez wszystkich
dotychczasowych producentw, to M3A1
miao wytwarza tylko dwch ztrzech dotychczasowych producentw Autocar oraz
Diamond T.
Wgrudniu 1942 roku zarekomendowano ujednolicenie dotychczas produkowanych pojazdw. Decyzja ta nie powinna
dziwi wszak wozy M2 iM3 (dotyczy to
te M5 iM9, wtym przypadku krok ten
podjto wlutym 1943 roku) rniy si od
siebie w zasadzie drobnymi szczegami.
Odpowiedzialno za unifikacje powierzono
firmie International Harvester. Itak odpowiednik wozw M2 iM3 otrzyma oznaczenie T29, nastpc duetu M5 iM9 mia
sta si wz T31. Co zmieniono wtych pojazdach? Oba przede wszystkim rozmiarem
ipojemnoci wntrza odpowiaday wersji
M3. Wobu pooono nacisk na zwikszenie
przestrzeni adunkowej std na burtach
itylnej cianie przedziau transportowego
pojawiy si obszerne stelae. Uzbrojenie
pozostao bez zmian w stosunku do poprzednikw. Po prbach wozy te oznaczono
www.armia24.pl

Marcin uczak Pancerne pudeka starsi bracia transportera M113

odpowiednio jako M3A2 oraz M5A2 itutaj tradycyjnie ten drugi mia by przeznaczony niemal wycznie dla sojusznikw.
Ostatecznie jednak adnego ztych pojazdw nie wprowadzono do produkcji.
Ujednoliceniu podlega mia take wz
M4. Po jego uyciu na polu walki stao si
oczywiste, e dla pojazdu tej klasy odpowiedniejsze bdzie ustawienie modzierza tak, aby
wylot jego lufy skierowany by do przodu.
Wiele zwyprodukowanych dotychczas pojazdw poddano odpowiednim, nader prostym przerbkom wpolowych warsztatach.
W opinii wojskowych decydentw takie
prowizoryczne rozwizanie byo niewystarczajce, tote wpadzierniku 1942 roku
do dotychczasowej pgsienicowej familii
doczy kolejny czonek bazujcy na M3
transporter T19, wpoowie nastpnego roku
standaryzowany jako M21. Itutaj jego produkcj mia zajmowa si wycznie White.
Na bazie pgsienicowych pojazdw
serii M3 planowano posadowi jeszcze jeden modzierz, tym razem kalibru 4,2 cala
(107 mm). Zracji jego duego odrzutu konstrukcja nonika wymagaa wzmocnienia.
Pomimo pozytywnego wyniku prb zmodyfikowanej konstrukcji wz znany jako
T21E1 nie doczeka si produkcji seryjnej.
Produkcja cakowita wyej opisanych pojazdw wyglda nastpujco:
M2 (A1)
M3 (A1)
M9 (A1)
M5 (A1)
M4 (A1)
M21

11415 (1643)
12391 (2862)
0 (3433)
4625 (2959)
572 (600)
110

Rzut oka na ukad jezdny wozu M3. Doskonale widoczna konstrukcja gumowo- metalowych gsienic, koa napinajcego
oraz wzka. Zdjcie wykonane przez autora podczas imprezy D-Day HEL 2012

czeniu T73,nie wprowadzono jej jednak do

produkcji wtym momencie dostpne byy
ju doskonalsze, prawdziwe niszczyciele
czogw.
Przeznaczony specjalnie dla Wielkiej
Brytanii, oparty owz M3 niszczyciel czogw T48, uzbrojony wbrytyjsk szeciofuntwk (kal. 57 mm). Wwozach produkcyjnych jej miejsce zaja amerykaska
wersja tego dziaa M1. Ostatecznie zwyprodukowanych wfirmie Diamond T 962
wozw do Zjednoczonego Krlestwa trafio
ich tylko 30. 650 wozw trafio do ZSRR,

Inne pojazdy na podwoziu

half-tracka

Jak wspomniano na pocztku, pgsienicowe wozy stay si nonikami dla wielu

systemw uzbrojenia. Oto niektre znich:
Niszczyciel czogw T12, bazujcy na
podwoziu M3 iwyposaony wnieco przestarzae dziao kal. 75 mm o oznaczeniu
M1897A4. Wz po modyfikacjach obejmujcych midzy innymi zamontowanie
pancernej tarczy chronicej obsug armaty standaryzowany zosta jako M3 GMC
(Gun Motor Carriage dziao samobiene lub laweta samobiena). Wlipcu 1943
roku pojawia si wersja A1 opisywanego
pojazdu, ktr od pierwowzoru odrniaa
inna, bardziej dostpna podstawa armaty, zapewniajca przy okazji lepsze kty
ostrzau wpoziomie. Midzy lutym 1942
roku a kwietniem 1943 wyprodukowano
cznie 2116 takich pojazdw. Na podwozie
to miaa szans trafi take armata kal. 75
mm zczogu redniego Sherman. Pomimo
dobrych wynikw prb konfiguracji oozna-

Tym razem zgry ukazano wntrze wozu M2. Dobrze

widoczne pojemniki amunicyjne

reszta zostaa przerobiona do standardu

transportera piechoty i trafia do amerykaskiej armii.
Dziao samobiene T19, wyposaone
w 105-mm haubic M2A1 zamontowan
na pojedzie M3. Pocztkowo jej obsuga
nie dysponowaa adn oson, po testach
zdecydowano jednak o zainstalowaniu
na haubicy niewielkiej pancernej tarczy.
Midzy styczniem akwietniem 1942 roku
wfirmie Diamond T wyprodukowano 324
takie pojazdy.
Dziao samobiene T30, uzbrojone wlekk haubic M1A1 kal. 75 mm. Bazowao ono
na modelu M3. Produkcja wfirmie White
zamkna si czn liczb 500 wyprodukowanych egzemplarzy, zktrych 108 wkrtce
po wyjechaniu zfabryki przekonwertowano zpowrotem do konfiguracji zwykego
transportera opancerzonego.
Zestaw przeciwlotniczy M13 MGMC,
oparty na podwoziu wozu M3, wyposaony wdwa pcalowe karabiny maszynowe
zamontowane wzapewniajcej due kty
podniesienia podwjnej podstawie firmy
Maxxson ooznaczeniu M33. Jej uzbrojenie
na cel naprowadzane byo za pomoc napdw elektrycznych. Firma White midzy
styczniem amajem 1943 roku wyprodukowaa cznie 1103 egzemplarze. Ztej liczby
tylko 139 sztuk trafio na front, reszta zostaa
przerobiona na inne wozy przeciwlotnicze.
Takie samo uzbrojenie trafio take na wz
M5 powstay wten sposb zestaw M14
przeznaczony by do wysyki wramach programu Lend-Lease. czna produkcja owego
pojazdu wokresie grudzie 1942 grudzie
1943 zamkna si sum 1605 wozw.
ARMIA2 (76) LUTY 201573

Historia Militaris

Half- track M5A1 produkcji firmy IHC. Od produktw innych wytwrcw mona najszybciej odrni je po ksztacie
przednich nadkoli ich dolna cz jest widocznie chudsza

atake po wygldzie naronikw tylnej ciany nadwozia. Te s zaokrglone, podczas gdy na pozostaych pojazdach
ciany boczne itylna cz si pod ktem prostym

Zestaw przeciwlotniczy T28, posadowiony wyjtkowo na podwoziu wozu M2.

Jego uzbrojenie skadao si zdziaka automatycznego kal. 37 mm (model M1A2) oraz
sprzonych znim dwch karabinw maszynowych M2 lufy tych ostatnich chodzone
byy wod. Wybrane podwozie okazao si
zbyt niestabilne podczas strzelania, co spowodowao anulowanie dalszych prac nad tym
pojazdem. Taki sam zestaw uzbrojenia trafi
wreszcie na podwozie wozu M3 powstay
wten sposb wariant oznaczono jako T28E1.
Mia on wicej szczcia 29 padziernika
1942 roku przyjto na uzbrojenie pod oznaczeniem M15 MGMC. Zapas amunicji przewoony na pokadzie wynosi 240 sztuk kal.
37 mm oraz 3400 sztuk amunicji do karabinw maszynowych (ktre swoj drog nie

74

byy ju chodzone wod). Firma Autocar od

lutego do kwietnia 1943 roku wyprodukowaa cznie 600 sztuk tego wozu. Warto wspomnie, e wprzypadku wozw T28 iT28A1
konieczne byo zdemontowanie pyt stanowicych burty kaduba miao to umoliwi
po pierwsze zwikszenie przestrzeni wwozie,
po drugie osignicie penego kta ostrzau
wpoziomie. Ochron obsugi stanowia pancerna, otwarta od gry tarcza, chronica boki
iprzd stanowiska. Wersja M15A1 , wyprodukowana wliczbie 1652 egzemplarzy rni
si oem, do ktrego mocowano uzbrojenie.
Zestaw przeciwlotniczy M16 MGMC,
bdcy wzasadzie pojazdem M13 zuzbrojeniem uzupenionym okolejne dwa pcalowe karabiny maszynowe. Podstawa M33
zczterema karabinami zamiast dotychcza-

sowych dwch standaryzowana zostaa pod

oznaczeniem M45. Firma White midzy
majem 1943 roku amarcem roku nastpnego wyprodukowaa cznie 2877 takich
wozw. Do tej liczby naley doliczy take 568 egzemplarzy przerobionych zwozu
M13. Taki sam komplet uzbrojenia by montowany take na wozach M5 powstay wz
przeciwlotniczy standaryzowany zosta jako
M17 MGMC iprzeznaczony by wycznie
do dostaw wramach Lend-Lease. Wozw
M17 powstao cznie rwne 1000 sztuk,
wszystkie trafiy do Zwizku Radzieckiego.
Zestaw przeciwlotniczy M34, bdcy
wzasadzie zmodyfikowanym M15A1, zktrego usunito dotychczasowe uzbrojenie
izastpiono je pojedynczym dziakiem kal.
40 mm. Wozy te powstay wczasie wojny
koreaskiej. Przyczyny ich powstania naley
upatrywa wniemal zupenym braku amunicji kal. 37 mm irwnoczesnego bogatego
zaopatrzenia wamunicj 40 mm.
Wykorzystanie rodziny pgsienicowych pojazdw do przewozu rnorakich
systemw uzbrojenia to jeszcze nie kres ich
moliwoci. Half-tracki rnego rodzaju
stosowano jako chociaby wozy medyczne
czy te transportery inynieryjne. Jeszcze
jedno zich zastosowa byo nader niecodzienne wyposaone wspecjalny sprzt
naganiajcy wozy M3A1 miay poprzez
emisje odpowiednich nagra symulowa
dziaalno wikszych formacji wojskowych.
Jeden jedyny wyposaony wte pojazdy oddzia podobno podczas swoich dziaa we
Francji iwNiemczech by bardzo uyteczny
oraz efektywny.
Pgsienicwki swoj sub wamerykaskiej armii zapisay chwalebn, cho
i niepozbawion negatyww kart. Byy
wszdzie tam, gdzie tylko byli amerykascy onierze. Ich debiut bojowy przypada
na sam pocztek walk na Pacyfiku. Podczas
pierwszych star zJapoczykami wyszy na
wiato dzienne problemy wieku dziecicego
nowych pojazdw, takie jak tendencja do
zrzucania gsienic wtrudnym terenie czy
te za sabe zawieszenie przedniej osi. Nie
byo to jednak co, czego nie dao si przezwyciy. Wikszym idodatkowo niemal niemoliwym do wyeliminowania bez
skonstruowania nowego pojazdu problemem zkolei okazaa si iluzoryczna osona
dawana przez pancerz. Dziki temu omawiane pojazdy szybko otrzymay przydomek Purple Hearth Boxes (wswobodnym
tumaczeniu puda na Purpurowe Serca),
nawizujcy niewtpliwie do odznaczenia
przyznawanego za rany odniesione wboju.
Wniewielkim stopniu zapewnianej ochrony mia niewtpliwie swj udzia cakowity
brak ochrony stropu wada ta nabraaby
www.armia24.pl


T
A
R
E
M
i
U
m
N
a
E
d
o
r
PR
g
a
n

Marcin uczak Pancerne pudeka starsi bracia transportera M113

dz
zamw ju

Razem 12 wyda!

:
Pakiet 1 ku
ie
w
X
X
.
Militaria
ku Wyd. Spec
ie
w
X
X
ia
r
ilita
oraz M

120,00 z

179,88

126,00 z

Razem 18 wyda!

:
Pakiet 2 ku,
ie
w
X
X
ec.
Militaria
Wyd. Sp
u
k
ie
XX w
Militaria
rty
oraz Ok

230,00zz
275,82

Okrty

(zwikszona
objto magazynu)

+
+

6 wyda!

87,00 z

:
Pakiet 3 ku,
XX wie
ec.,
Militaria
Wyd. Sp
X wieku
X
ia
r
l
a
e
it
Mil
per Mod
oraz Su
ty

r
Ok

95,94 z

313,00zz

li!
a
r
g
y
w

Oni ju

Prezentujemy list nagrodzonych w konkursie Prenumerata

znagrodami

401,82

Nagrody czekaj rwnie

na Ciebie!!!!

Razem 24 wyda!

150,00zz

Super Model
6 wyda!

Bartosik Bronisaw Limanowa

Cygaski Przemysaw Skierniewice
Jarosz Pawe widnik
Kakietek Karol yrardw
Karolczak Grzegorz Wrocaw
Kosak Marcin Chorzw
Kwaniewski Jacek Warszawa
apiski Artur Biaystok
Myliborski Piotr Warszawa
Nowak Tomasz Chocianw
Oleniuk Jan Grzybowo
Rogowski Tomasz d
Schubert Marcin Mikow
Struj Przemysaw ask
Tymiaoj Przemysaw Warszawa
Wierzchowska Izabela Raciborowice
Wrbel Piotr Jaworzno
Wrzosiski Dobiesaw Wrocaw
Zdanowicz Andrzej Warszawa
Zikowski ukasz d

Prenumerata to:
1. Gwarancja otrzymania kadego numeru wprost
do domu;
2. Staa nisza cena przez cay rok;
3. Moliwo dokonywania zakupw
wybranychksiek wcenach promocyjnych
(do30%);
4. Moliwo zakupu ksiek, ktrych nakady
przeznaczone do sprzeday krajowej s
limitowane;
5. Szansa na otrzymanie jednej ze100 atrakcyjnych
nagrd rzeczowych (ksiek, zegarkw, kubkw,
koszulek, bluz iwielu innych).

Baranczewska Wanda Skierniewice

Bieg Andrzej Sosnowiec
Bucki Mirosaw Barwad redni
Cyrzan Grzegorz Skaryszew
Dawidowicz Bogdan Mysowice
Dondziak Grzegorz Wrocaw
Drozda Krzysztof Pozna
Gierasimczuk Jerzy Biaystok
Kupczyk Piotr Lubo
Ku Klaudia Bytom
Matuszczak Irena Kalisz
Milewski Jarosaw Pasym
Sekulski Zbigniew Szczecin
Sobolewski Krzysztof une
Sokoowski Jan Jzefw
Stanior Krzysztof Czstochowa
Strugielski Bogdan Sobtka
Strzaa Andrzej Lipie
Sznabel Piotr Wocawek
miech Adam Pabianice
Wawrzyniak Jarosaw dz
Wicherski Wojciech Sokow Podlaski

Fundatorami nagrd s:
Naleno za prenumerat naley
wpaci na nowy numer konta
Oficyny Wydawniczej Kagero:
22 1600 1446 0003 0517 9477 7150
Wtytule przelewu prosimy poda nazw
magazynu lub pakietu, ktry chc
Pastwo zaprenumerowa.

Wydawnictwo Almapress, Oficyna Wydawnicza

Rytm, Wydawnictwo Rebis, Wydawnictwo RM,
Wydawnictwo Vesper, Wydawnictwo Finna,
Surge Polonia, Oficyna Wydawnicza KAGERO.

Kady Czytelnik, ktry wykupi prenumerat

do 28 lutego 2015 roku ma szans otrzyma jedn
zwielu atrakcyjnych nagrd!

Wicej informacji na stronie www.sklep.kagero.pl atake pod numerem telefonu 81 501 21 05 oraz e-mailem prenumerata@kagero.pl

Historia Militaris

Samobieny niszczyciel czogw M3 GMC.

Zwraca uwag cakowicie opuszczona szyba przednia pojazdu

szczeglnego znaczenia wprzypadku dziaa na polu walki skaonym broni masowego raenia. Oczywicie nie ma nawet co
wspomina owielkiej wraliwoci na pociski artyleryjskie wyposaone wzapalnik
zblieniowy, umoliwiajcy rozerwanie
pocisku wpowietrzu nad celem. Nie by to
koniec narzeka pozornie nieskomplikowany konstrukcyjnie half-track nie by
wcale taki prosty wcodziennej eksploatacji
iobsudze. Aco wtakim razie chwalono
whalf-tracku? Na pewno mobilno. Pod
tym wzgldem amerykaska konstrukcja

Ten sam niszczyciel widziany zgry.

Widoczne otwarte skrzynki na amunicj armatni

wypadaa nieco lepiej ni jej niemiecki odpowiednik transporter pgsienicowy

SdKfz 251 i niewiele tylko ustpowaa
wpeni gsienicowym, brytyjskim Universal
Carrierom. Warto jednak szczerze przyzna,
e ten parametr nie by idealny iamerykaskie transportery czasem nie byy wstanie
dotrzyma wtrudnym terenie kroku czogom. Zdecydowanie mona take pochwali du przestrze wrodku pojazdu ta
bya wiksza ni w pojazdach z Niemiec
iWielkiej Brytanii. Istotn zalet przynajmniej wprzypadku M3 iM5 bya atwo

Woz T48, konkretnie jeden zegzemplarzy prototypowych. Wz uzbrojono wangielsk armat szeciofuntow,
egzemplarze produkcyjne uzbrajano zkolei wposiadajc dusz luf amerykask armat M1

Uzbrojone whaubic kal. 105mm dziao samobiene T19

76

opuszczenia wntrza wprzypadku zagroenia. Dostpne byy tylne drzwi, para drzwi
bocznych (do ktrych wtych modelach nic
nie limitowao dostpu) oraz ostatnia opcja,
czyli opuszczenie pojazdu gr.
Szlak bojowy omawianych konstrukcji nie
zakoczy si wraz zostatnimi strzaami oddanymi wII wojnie wiatowej. Half-tracki
pojechay te wraz zamerykaskimi onierzami do Korei. Charakterystyczn cech
ich wykorzystania podczas tego konfliktu
jest nader hojne uycie wszelkiej maci
osadzonych na nich zestaww przeciwlotniczych do wparcia wojsk na ziemi. Szczeglnie
cenne stay si wozy uzbrojone wpoczwrne karabiny kal. 12,7. Swoisty popyt na te
posiadajce potn si ognia pojazdy by
tak wielki, e wStanach przekonwertowano
na ten wariant dodatkowe nieco ponad 1660
transporterw piechoty M3. Zakoczenie
konfliktu na Pwyspie Koreaskim rwnie
nie byo definitywnym kresem suby half-trackw. Niektre zpojazdw tej rodziny
suyy jeszcze dugi czas.
Po zakoczeniu II wojny wiatowej zbdne gwatownie redukujcej swj potencja
amerykaskiej armii half-tracki trafiy
w rne zaktki wiata, midzy innymi
do krajw NATO, Japonii oraz Pakistanu.
Jednym zich istotnych uytkownikw by
Izrael, ktry tych pojazdw uywa jeszcze
co najmniej do lat siedemdziesitych ubiegego wieku znane s pochodzce zczasw
wojny Yom- Kippur zdjcia, na ktrych wida imponujce kolumny pgsienicowych
wozw przemierzajcych pustyni czy te
przejedajcych przez arabskie miasta3.
Jak wic zbudowany by half-track?
Omawianym pojazdom pod wzgldem
konfiguracji najbliej do szczeglnie popularnych wStanach Zjednoczonych pojazdw ciarowych zsilnikiem wcaoci
wysunitym przed kabin. Krgosupem
kadego half-tracka bya zamknita, podunicowa rama, zbudowana zdwch odpowiednio profilowanych podunic oraz
www.armia24.pl

Marcin uczak Pancerne pudeka starsi bracia transportera M113

spajajcych je poprzeczek. Wozy M2 iM3

napdzane byy benzynowym silnikiem
White 160AX. Bya to czterosuwowa, szeciocylindrowa (cylindry wukadzie rzdowym) jednostka opojemnoci 6325 cm3
i mocy maksymalnej 147 KM osiganej
przy 3000 obrotw na minut. Zapas 227
litrw benzyny 72-oktanowej wystarcza na
przebycie woptymalnym warunkach 321
km. Half-tracki produkowane przez firm International Harvester napdzane byy
benzynowym, rwnie czterosuwowym
silnikiem tego producenta o oznaczeniu
RED-450-B (sze cylindrw w ukadzie
rzdowym). Odznacza si on nieco wiksz
pojemnoci 7390 cm3 imoc mniejsza orwne 4 KM (143 KM przy 2700 obr./
min). Zasig pozosta bez zmian. Moc zsilnika przekazywana bya do skrzyni biegw
za pomoc jednotarczowego, suchego sprzga. Sama skrzynia biegw bya produktem
firmy Spicer, model 3461 (1856 wwozach
produkcji International Harvester) iposiadaa cztery przeoenia do jazdy wprzd
oraz jeden bieg wsteczny. Zaraz za ni
znajdowaa si dwubiegowa skrzynia rozdzielcza, odczajca i zaczajca napd
przedniej, kierowanej osi. Podwajaa ona
dodatkowo liczb dostpnych przeoe.
Napd na osie przekazywany by za pomoc
waw napdowych. Wmodelach M2 iM3
przednia o bya produktem firmy Timken,
model F35- HX-1. International Harvester
korzysta za zosi wasnej produkcji, model IHC 1370. Obie tylne osie spite byy
par gumowo-metalowych gsienic firmy
Goodrich. Ich szeroko to 30 cm, dugo
odcinka stykajcego si zgruntem za to
okoo 119 cm. Opieray si one z kadej
strony na czterech koach jezdnych oraz
pojedynczej rolce biegu powrotnego. Koa
napdowe kade posiadajce osiemnacie
zbw znajdoway si wprzedniej czci
gsienicy. Na koach przednich zaoono
opony orozmiarze 8,2520 wprzypadku
wozw produkcji International Harvester
rozmiar ten by wikszy iwynosi 9,0020.
O przednia zawieszona bya na resorach
pirowych. Ty to z kolei amortyzowany
sprynami paraboidalnymi wzek produkcji firmy Timken, model 56410- BX- 67. Pod
wzgldem wykorzystanych rozwiza by to
odpowiednik zawieszenia montowanego we
wczesnych czogach rednich M4 Sherman.
Pancerz, jak ju wspomniano powyej, rni si technik wykonania oraz gruboci
wzalenoci od producenta pojazdu. Jedynie
firma International Harvester uywaa pyt
pancerza jednorodnego, ktre atwiej poddaway si spawaniu wporwnaniu zuywanymi przez innych producentw pytami
hartowanymi powierzchniowo. Grubo po-

T19 widziany zprzodu. Osona przedniej szyby tym razem jest uniesiona. Zwraca uwag brak na obu tych zdjciach
jakiejkolwiek osony obsugi haubicy

Doskonale zachowany wz przeciwlotniczy M13. [Fot. CC]

szczeglnych pyt wraz zich odchyleniem od

pionu przedstawia ponisze zestawienie:
Przd (osona chodnicy)
Przd
(osona przedniej szyby)
Boki ity
Gra (tylko grna pyta
pokrywy silnika)

Pojazdy M2, M3

Pojazdy M5, M9

6,4 mm/26o

7,9 mm/27o

12,7 mm/ 25o

15,9/23o

6,4 mm/0o

7,9/0o

6,4

mm/83o

7,9/83o

Standardowe uzbrojenie wozw M2 iM9

to karabin maszynowy M2 kal. 12,7 mm
oraz karabin maszynowy kal. 7,62 mm, oba
zamontowane na podstawie szynowej, okalajcej niejako ca gr pojazdu. Wwersjach oznaczonych dodatkowo sufiksem
A1 pozbyto si szyny. Zamiast niej pojawia si obrotnica M49, wktrej zamontowano karabin M2, bro mniejszego kalibru

otrzymaa za trzy punkty montaowe (jeden na cianie tylnej oraz dwa na cianach
bocznych), co umoliwiao wzgldnie atw
zmian kierunku ostrzau. Zapas amunicji
przewoony wpojedzie to niezalenie od
wersji 700 naboi kal. 12,7 mm oraz 7750
naboi 7,62 mm.
Wozy M3 iM5 uzbrojone byy skromnie
zaogom musia wystarczy pojedynczy,
umieszczony na kolumnowej podstawie
zainstalowanej wprzedniej czci pojazdu
karabin M1919 kal. 7,62 mm, czsto jednak
zamieniany przez same zaogi na bro kal.
12,7 mm. Przewoony standardowo zapas
amunicji to 4000 pociskw kal. 7,62. Pojazdy
z sufiksami A1 oraz A2 przewoziy
uzbrojenie nieco silniejsze, odpowiadajce
wzasadzie wozom M2A1. Tutaj zapas amuARMIA2 (76) LUTY 201577

Historia Militaris
maszynowy kal. 12,7 mm zamontowany na
obrotnicy nad przedziaem desantowym.
Pozostaych dwch zaogantw kierowca
ijego pomocnik zajmowali miejsca wprzedziale kierowania. Pojazd ten wspomniany
tutaj jest bardziej jako ciekawostka wszake jego gwnym przeznaczeniem byo nie
woenie piechoty itowarzyszenie czogom
wboju, lecz holowanie dzia przeciwpancernych. Nie znaczy to aczkolwiek, e nie prbowano go wroli transportera stosowa, cho to
zdarzao si ju podczas wojny koreaskiej.
M39 zaistnia w iloci okoo 650 sztuk
wszystkie pojazdy powstay jako modyfikacja wczesnych egzemplarzy produkcyjnych
niszczyciela czogw M18. Zkronikarskiego
obowizku warto rwnie wspomnie epizod
produkcji wamerykaskich zakadach nieco
zmodyfikowanego, brytyjskiego transportera
Universal Carrier. Pojazd ten, ooznaczeniu
T16, wytwarzany by przez firm Ford, ktra
wyprodukowaa cznie 13893 egzemplarze. Kolejne 5714 zamwiono wfirmie War
Supplies Ltd. Zcznej liczby 19 607 powstaych T16, nieco ponad 19000 zostao przen
kazane armiom sojuszniczym.

Seryjny wz M15 MGMC

Bibliografia

M16 MGMC- wtrakcie Wojny Koreaskiej, zracji braku dogodnych celw na niebie jego uzbrojenia uywano czsto
do ostrzeliwania celw naziemnych

nicji to 700 sztuk kal. 12,7 mm oraz 7750

sztuk mniejszego kalibru (wwozach A2
odpowiednio 330 i2000).
Pozostae parametry pojazdw ujte s
wtabeli obok.
Pgsienicwki to nie jedyne przewoce piechot pojazdy opracowane wStanach
podczas II wojny wiatowej. Warto tutaj
chociaby pokrtce opisa pojazd M39. Pod
wzgldem konstrukcji by to wzasadzie pozbawiony wiey niszczyciel czogw M18
Hellcat. Zamiast niej, wkadubie wykonano pozbawiony stropu przedzia transportowy. Mieci on omiu ludzi lub 42 naboje
kal. 76 mm. Dostp do niego by moliwy
niestety tylko przez otwarty od gry strop.
Jedyne uzbrojenie pojazdu stanowi karabin

78

Zaoga
(liczba miejsc)
Dugo*
Szeroko
Wysoko
Masa bojowa
Prdko
maksymalna
po paskiej
nawierzchni
Kt natarcia**
Kt zejcia

M2 (M2A1) M9A1

M3 (M3A1) M5 (M5A1)

10

13

5,96 m
1,96 m
2,26 m
(2,69)
8706 kg
(8890)

6,15 m
1,95 m
2,74 m
9616 kg

6,16 m
1,96 m
2,26 m
(2,69)
9071 kg
(9299)

6,15 m
1,95 m
2,31 m
(2,74)
9299 kg
(9752)

72 km/h

67,5
km/h

72 km/h

67,5
km/h

37
35

40
32

37
35

40
32

* podana dugo dotyczy wersji wyposaonych wzamontowan na przodzie rolk uatwiajc pokonywanie roww.
Wprzypadku wersji zzamontowan zamiast niej wycigark,
naley do podanej wartoci doliczy ok. 18 cm.
** ta warto rwnie dotyczy wozw zrolk. Dla wozw
z wycigark wyglda to nastpujco: 32 stopnie dla M2
oraz M3, 36 dla M5 iM9.

Karl Farris, Growth and Change in the Israeli Defense Forces

Through Six Wars- aIndividual Research Project, Carlisle
Barracks, 1987.
R.P. Hunnicutt, Half-Track. A History of American Semi
Tracked Vehicles, Novato, 2001.
R.P. Hunnicutt, Bradley. AHistory of American Fighting and
Support Vehicles, Novato, 1999.
Maj. Michael H. Esper, Dismounted Mechanized Infantry on
the Future Airland Battlefield: is the Squad Big Enough?,
Fort Leavenworth, 1990.
Virgil Ney, The Evolution of the Armored Infantry Rifle Squad,
1965.
S. J. Zaloga, M3 Infantry Half- Track 1940-73, 1994.
TM9-2300-203-12, Operation and Organizational
Maintenance- Full Tracked Armored Personnel Carrier
M59 (T59) and 4.2 inch Full Tracked Self-propelled Mortar
M84, Waszyngton, 1958.
TM9-7418, Armored Full Tracked Personnel Carrier M75,
Waszyngton, 1956.
US Army Armor School Library, Vehicle Characteristics, Fort
Knox, 1985.

Przypisy
1

Kojarzenie tej anglojzycznej nazwy tylko z wozem

M2/3/4/5/9 jest niepoprawne. Wrzeczywistoci mianem
tym okrelano ca klas pojazdw pgsienicowych,
wskad ktrych wchodziy chociaby take pojazdy cywilne.
Najatwiej odrni je od produktw pozostaych wytwrcw po ksztacie obu tylnych rogw pancernej nadbudowy.
Wwozach opancerzu spawanym element ten jest zaokrglony, wwozach zpancerzem czonym rubami pyta tylna
zpytami bocznymi styka si pod ktem prostym.
Wroku 1974 wizraelskiej armii znajdowao si jeszcze
cznie 1200 wozw M2 iM3. rdo: Karl Farris, Growth
and change in the Israeli Defense Forces through six wars, US
Army War College, Pennsylvania.

Marcin uczak
Zwyksztacenia informatyk, mionik historii imilitariw. Jego
pasj s fortyfikacje na Pwyspie Helskim.

www.armia24.pl

Marcin uczak Pancerne pudeka starsi bracia transportera M113

Wkrtce w sprzeday!