Professional Documents
Culture Documents
Edytor
Jzef Biaek
Przekad
Tytus Sierakowski
Redakcja
Natalia Krzyanowska-Barwiska
Konsultacja merytoryczna
Tomasz Cukiernik
Korekta
Mirosawa Zmysowska
Projekt okadki
Roman Konik
Skad i amanie
Rafa apiski
Copyright
Spis treci
Przedm ow a..................................................................................................................... 7
Rozdzia I
Niemcy: kraj pochodzenia midzynarodowych bankierw ................................... 11
Rozdzia II
Wielka Brytania: finansowe centrum dow odzenia...................................................51
Rozdzia III
Francja: reim pien id za...............................................................................................87
Rozdzia IV
Stany Zjednoczone: wewntrzny krg wadzy p ie n i d z a .....................................117
Rozdzia V
Niespokojna E u ro p a .................................................................................................... 151
Rozdzia VI
Nowy ad Adolfa H itle ra ............................................................................................. 185
Rozdzia VII
Bankierzy i sie informacyjna .................................................................................. 225
Rozdzia VIII
Elita rzdzca i niewidzialni oligarchowie ........................................................ 255
Rozdzia IX
Po finansowym tsunam i .............................................................................................293
Rozdzia X
Powrt do przyszoci.................................................................................................319
Podzikowania i refleksje............................................................................................347
Postscriptum ................................................................................................................. 350
Nota redakcyjna
Wszystkie cytaty oraz odnoniki podano w form ie zgodnej z chiskim orygi
naem. Tam, gdzie cytaty udao si zlokalizowa, wykorzystano istniejce polskie
tumaczenia. Odnoniki autora zostay uzupenione przypisami tumacza oraz
redakcji wydania polskiego.
Przedmowa
11 czerwca, o godzinie 2.41 nad ranem, ostatecznie zakoczyem prac nad
ksik Wojna o pienidz 2. wiat wadzy pienidza. Materiay do niej zaczem
gromadzi latem 2006 roku, po przygotowaniu czci pierwszej. Przez blisko
trzydzieci sze miesicy starannie porzdkowaem dane dotyczce wszelkich
relacji i zwizkw pom idzy najwaniejszymi rodam i bankierw z Niemiec,
Wielkiej Brytanii, Francji i Stanw Zjednoczonych - przeledziem ich powizania
oraz wpyw na toczce si w poszczeglnych krajach wojny, rewolucje, zamachy
stanu i kryzysy, zbadaem udzia w najwaniejszych wydarzeniach historycznych,
w zakulisowym finansowaniu uczestnikw konfliktw. Przeanalizowaem sytuacj
panujc od 1723 roku do dnia dzisiejszego, sformuowaem prognoz do roku
2024, i w ten sposb powsta schemat pokazujcy zalenoci pomidzy siedem
nastom a najwaniejszymi bankierskimi rodzinam i wiata.
W cigu tysica dni i nocy zgbiem niezliczone teksty dotyczce historii
gospodarczej pastw oraz dziejw rodzin, przeczytaem setki magazynw, gazet
oraz artykuw zamieszczonych w sieci, przestudiowaem mapy. Lektura moja
obja cznie ponad pidziesit milionw sw [lub znakw - przyp. tum.],
w 2009 roku nie przeznaczaem na sen wicej ni cztery godziny na dob, przez
osiem tygodni pracowaem niemale od witu do witu.
A wreszcie zakoczyem t, prawie nie do zniesienia, cik prac. Oceniam,
e Wojna o pienidz 2. wiat wadzy pienidza zawiera dziesi razy wicej inform a
cji ni tom pierwszy, opisuje ponad dwiecie wanych postaci historycznych. Ufam,
i czytelnicy po zakoczeniu lektury uznaj, e mojego czasu nie zmarnowaem.
Obydwa tomy s zgodne, ogrom na ilo faktw czy si i wzajemnie potwierdza,
wiele zagadek historii znajduje uzupeniajce si, sensowne wyjanienia.
Gdy chiscy teoretycy badaj funkcjonow anie spoeczestw Zachodu,
w ich rozumowaniu dostrzec mona jeden istotny brak, luk: jest ni pom ija
nie zwizkw midzyludzkich. Tymczasem w tym przypadku czowieka i jego
sprawy naley umieszcza w centrum - staje si to szczeglnie istotne zwaszcza
wtedy, gdy przedm iotem analizy jest maa liczebnie grupa, ktra posiada jednak
i manifestuje sw wielk si i wpywy. Przewietlenie i zrozumienie stosunkw
i relacji panujcych pomidzy jej czonkami stanowi niezbdny warunek naszego
prawidowego rozumienia zachodnich spoeczestw
W OJNA O P IE N I D Z 2
P R ZE D M O W A
ROZDZIA I
12
W O JN A O P IE N I D Z 2
Klucz do rozdziau
W XIX wieku stopniowo dobiegao koca budowanie skomplikowanej sieci
powiza finansowych, w istotny sposb wpywajcej na ksztat wczesnego wiata.
Tworzyo j siedemnacie najwaniejszych bankierskich rodw (z Rothschildami
na czele) - najpierw w Holandii, Wielkiej Brytanii, Niemczech, nastpnie w Rosji,
Austrii, Woszech i Ameryce.
Midzynarodowi bankierzy to jedna z najbardziej kluczowych i skutecznych
grup nacisku. Ich decyzje i dziaania silnie odbijaj si na losie spoeczestw.
W cigu ubiegych dwustu lat, dziaajc na wiatowej scenie, w sposb zasadniczy
wpynli - niczym demiurg - na ksztat relacji midzyludzkich w krajach Zachodu
i odegrali wielk rol w wytyczaniu granic oraz w wyznaczaniu kierunkw rozwoju
tej czci globu.
W Chinach znamy histori wadzy, lecz brakuje nam zupenie wiedzy o dzie
jach ludzkiego majtku. Rozpocznijmy zatem odkrywanie tych tajemnic od Nie
miec, bdcych kolebk najliczniejszej, spord omawianych, grupy finansistw.
W przeomowym momencie wojny prusko-austriackiej (1866), w nadzwyczaj
sprzyjajcej dla Prus sytuacji, po odniesionym zwycistwie, gdy praktycznie jedno
uderzenie wystarczyoby do zdobycia Wiednia, wczesny szef rzdu, Otto von
Bismarck, niespodziewanie, stosujc groby dymisji (a take samobjstwa poprzez
skok z dachu), wytrwale domaga si porzucenia myli o wykorzystaniu tej szansy.
Za kulisami tego raptownie zakoczonego konfliktu uwany obserwator dostrzec
by mg sylwetki bankierw: Rothschildw, Bleichrderw, Oppenheim w - ich,
to znikajce, to znw pojawiajce si, cienie. Tych widmowych finansistw czyy
silne wizy, wykorzystywali si nawzajem do osignicia zyskw, przy czym cisa
wsppraca bardzo szybko, w zalenoci od koniunktury, moga przerodzi si
w konflikt; jeden drugiego promowa, by zaraz potem sta si jego przeciwnikiem.
W anie ci ludzie - obracajcy pienidzmi - decydowali (i decyduj) o zawikanej wielowtkowej polityce zagranicznej oraz wewntrznej pastw europej
skich, o wojnach, rewolucjach, rzdach i konspiracji. Dojcie do wadzy elaznego
Kanclerza, kryzys duski, wojna austriacko-pruska, wojna prusko-francuska,
zjednoczenie Niemiec - wszystkie te wydarzenia bez wyjtku pozostaway w ci
sym zwizku i zalenoci od mocy pomnaanego kapitau.
13
14
W OJNA O P IE N I D Z 2
15
16
W OJNA O P IE N I D Z 2
17
18
W OJNA O P IE N I D Z 2
zwycistwa Prus w bitwie pod Sadow, gwna sia armii austriackiej nie zostaa
unicestwiona, gdy sto osiemdziesit tysicy onierzy wydostao si z okrenia
i byo gotowych do dalszej obrony cesarstwa. Atak na W iede wcale nie musiaby
by atwy i szybki, a Bismarck wiedzia o tym, gdy jako wybitny strateg i polityk
spoglda znacznie dalej ni inni.
W rzeczywistoci jednak nie mona byo uzna pniejszego elaznego
Kanclerza za wybitnego stratega - by on jedynie ryzykantem, ktrem u sprzyjao
szczcie. Po wojnie prusko-francuskiej twardo domaga si Alzacji i Lotaryngii
oraz wypaty gigantycznych kontrybucji wojennych w wysokoci 5 miliardw
frankw. Upokorzeni Francuzi, poszukujc sprzymierzeca, zwrcili si w stro
n Wielkiej Brytanii - w przyszoci niemieckiego przeciwnika. Tymczasem to
ponianie pokonanych nie byo potrzebne; rezygnacja z niego pozwoliaby wyko
rzysta sprzecznoci w interesach pomidzy Francj a Wielk Brytani i budowa
potg Niemiec, podnoszc je do rangi wiatowego mocarstwa. Krtkowzroczno
Bismarcka doprowadzia zatem do stworzenia silnego i trudnego do pokonania
wroga, co wicej, pobudzia zawizanie potnego sojuszu, ktrego gwnym
celem byo powstrzymywanie niemieckiej hegemonii w Europie. Dwie kolejne
klski Niemiec, w pierwszej i drugiej wojnie wiatowej, miay cisy zwizek z mao
przemylan polityk pruskiego polityka.
W rzeczywistoci (ukryty) powd, dla ktrego Bismarck raptownie zakoczy
ofensyw pod m uram i Wiednia, by zupenie inny: w sidmym tygodniu trwania
konfliktu zbrojnego posiadane przez Prusy fundusze na prowadzenie kampanii
koczyy si. By lepiej zrozumie t sytuacj, trzeba przyjrze si procesowi bu
dowy potgi pastwa. Niedocenianie roli si finansowych stojcych za wojnami
i rewolucjami uniemoliwia dostrzeenie prawdziwego oblicza historii.
19
20
W OJNA O P IE N I D Z 2
Samuel Bleichrder zmar w 1855 roku. Jego syn Gerson bez przeszkd
sta si liderem rodzinnego biznesu. W poowie XIX wieku na terenie Niemiec
gwatownie dokonywaa si rewolucja przemysowa; berliski rynek finansowy
rwnie otrzyma silne wsparcie i znalaz si w fazie prosperity. Jednak i ww
czas najwaniejszymi aktywami rodziny Bleichrderw pozostaway ich dugie
1 N. Ferguson, The House of Rothschild, New York 1998.
2 Samuel Bleichrder, list do barona Salomona Rothschilda, 17 listopada 1839 roku.
21
Salomon Oppenheim:
potentat finansowy z Kolonii
W 1834 roku Abraham Oppenheim polubi Charlotte Beyfus, dwudziestotrzyletni wnuczk starego Rothschilda. Sta si odtd powinowatym ludzi
posiadajcych wielki majtek i wadz, potniejszych ni krlowie: Amschela,
decydujcego o polityce pieninej Frankfurtu; Salomona, dziercego w swych
doniach klucz do skarbca Austrii; Nathana, rzdzcego na londyskim rynku
finansowym; Carla, ktry kontrolowa pobr podatkw we Woszech; oraz zdo
bywcy paryskich bankw - Jamesa.
Oczywicie i sam Oppenheim , skoro uznano go za wystarczajco dobrego
kandydata na ma dla kobiety z dom u Rothschildw, nie mg by byle kim. Jego
rodzina naleaa do najwyszej warstwy spoecznej, tak zwanych ydw dworskich.
Ojciec Abrahama, Salomon Oppenheim, zaoy w 1789 roku (majc wtedy zale
dwie siedemnacie lat) bank rodzinny w Bonn. Pniej przenis si do Kolonii.
Dziaajc przez dugi czas na rynku finansowym, widzia, jak wraz z gwatownym
wzrostem majtku buruazji, arystokracja feudalna tracia stopniowo zdolno
sprawowania kontroli.
W sytuacji, gdy sabn wpywy i wadza grupy zajmujcej dotychczas kierow
nicze miejsce w spoeczestwie, pewne jest, e dojdzie do podziaw i do konfliktu
o przywdztwo. W dziejach Chin - od czasw ksicia Zhou, zdobycia panowania
przez piciu uzurpatorw w Epoce W iosen i Jesieni, upadku wschodniej dynastii
Han i uksztatowania si trzech krlestw, bratobjczych konfliktw wewntrz
dynastii Qin, schyku dynastii Tang i rozpadu na prefektury kontrolowane przez
wojskowych gubernatorw, a do Epoki Piciu Dynastii i Dziesiciu Pastw - za
kadym razem osabienie wadzy w nieunikniony sposb prowadzio do powstania
prni, a wtedy nowe siy (zewntrzne lub wewntrzne) gwatownie ruszay do
walki o rzdy, dokonujc obalenia i przebudowy istniejcego porzdku spoeczne
go. Kapitalizm, ktrego rdzeniem i podstawow zasad jest osiganie zysku, pod
koniec XVIII wieku w Europie rs coraz szybciej w si, rozsadzajc i kruszc
trwae niegdy panowanie arystokracji oraz Kocioa. Tradycyjna struktura wa
dzy chwiaa si; na czoo wysunli si ludzie pienidza - wykorzystujc kolejne
pknicia i deformacje w strukturze spoecznej tworzyli coraz bardziej spltan
sie zalenoci, by kiedy ostatecznie przesoni ni wszystko.
22
W OJNA O P IE N I D Z 2
M. Stiirmer, G. Teichmann, W. Treue, Striking the Balance: Sal. Oppenheim jr. & Cie. A Fa
mily and a Bank, London 1994, s. 37.
23
S. Hensel, The Mendelssohn Family 1729-1847: from letters and journals, New York 1882.
24
W OJNA O P IE N I D Z 2
Od 1830 roku Oppenheimowie pozostawali w sojuszu z rodzin Hansemannw, energicznie i z rozmachem angaujc si w finansowanie brany kolejowej
oraz morskiej. Zawizali spk akcyjn, ktrej zadaniem byy inwestycje w pro
jekty budowy drg elaznych w Nadrenii. Poniewa due tem po industrializacji
w Prusach doprowadzio do napitej sytuacji finansowej i trudnoci z pozyski
waniem kapitaw, to praktycznie wszystkie firmy szybko wykorzystay limity
kredytowania. Abraham O ppenheim sprytnie dostrzeg t nadarzajc si okazj
i bezzwocznie rozpocz wiadczenie usug poyczkowych, handlowych oraz in
westycyjnych. Dziki wielkiej pomocy uzyskanej od Rothschildw zaoy pierwsz
na wiecie firm ubezpieczeniow. W 1842 roku nawiza stabilne relacje handlowe
z rodzin Bleichrderw z Berlina (ktra odegraa pniej istotn rol w procesie
zjednoczenia Niemiec). O d tego mom entu pozycja Oppeheimw w Europie zostaa
ugruntowana: w Prusach dominowali, natomiast we Francji, Austrii, Woszech
i Wielkiej Brytanii posiadali wpywy, ktrych nie m ona byo lekceway.
25
W OJNA O P IE N I D Z 2
26
Ibid.
27
28
W OJNA O P IE N I D Z 2
29
30
W O JN A O P IE N I D Z 2
F. Stern, Gold and Iron: Bismarck, Bleichrder, and the Building of the German Empire, New
York 1977, s. 21.
31
32
W OJNA O P IE N I D Z 2
Kryzys duski:
niespodziewana szansa dla Bismarcka
Za kad wojn stoj pienidze i zboe. Ta strona, ktra posiada wiksze,
ukryte zasoby, m a te duo bardziej realne szanse na odniesienie ostatecznego
zwycistwa. Pierwsz trudnoci napotkan przez Bismarcka na historycznej
drodze do zjednoczenia Niemiec by brak rodkw finansowych.
W 1861 roku Wilhelm I odziedziczy tron Prus. Problemem, z ktrym przy
szo mu si zmierzy na pocztku, by parlament, pozostajcy pod kontrol partii
liberalnej. Od koca XVIII wieku i czasw rewolucji buruazyjnej we Francji myl
liberalna, ktrej osi jest demokracja, przeoraa kontynent europejski. Szczeglnie po
rewolucji 1848 roku zwikszyo si oddziaywanie tego nurtu. Jego przedstawiciele
i wyznawcy, nie cofajc si w razie koniecznoci przed uyciem przemocy i przed
przelewem krwi, zamierzali rozbi na kawaeczki despotyczn feudaln struktur.
W tradycyjnie konserwatywnych Prusach partia liberalna spogldaa wprawdzie
33
34
W O JN A O P IE N I D Z 2
Wojna prusko-duska:
strzaa z krtkim grotem
Nadziej Bismarcka pozostawao obejcie ogranicze budetowych n a
rzuconych przez ustawodawc i wykorzystanie nowej m etody zbirki funduszy
w celu sfinansowania wojny. Szans na to dojrza w osobie swojego prywatnego
bankiera Bleichrdera, pozostajcego w bliskich i poufnych relacjach z Rothschil
dami. Ci ostatni mogli nie tylko rozwiza problem zdobycia ogromnych rodkw
finansowych, ale mieli te nadzwyczajny wpyw na cesarza Francji Napoleona III.
Zachowanie neutralnoci przez tego wadc w nadcigajcym konflikcie prusko-duskim mogo odegra kluczow rol i przesdzi o jego wyniku.
W tym samym czasie stojcy u boku Bismarcka Bleichrder spokojnie
obserwowa sytuacj panujc na pruskiej scenie politycznej, planujc, w jaki
sposb wykorzysta te zmiany i fluktuacje, by osign jak najwiksze korzyci
ekonomiczne. Prywatnie najbliej mu byo do pogldw partii liberalnej. Walka
o rwny status prawny ydw stanowia jeden z gwnych motyww rewolucji
1848 roku. Natomiast jako bankier ocenia sytuacj chodno i pragmatycznie,
uznajc konieczno kierowania si zyskiem.
Dziki codziennej sprawnej komunikacji pomidzy Bleichrderem a Roth
schildami, z Berlina do Parya (do rk Jamesa Rothschilda) napywa nieprzerwany
strum ie informacji handlowych, politycznych i wojskowych. W wysanej 1 maja
1863 roku byskawicznej depeszy mona byo przeczyta: M inister finansw pla
nowa poyczenie 50 milionw talarw na rozbudow marynarki, ale [z powodu
kryzysu duskiego] suma ta zostaa zredukowana do 30 milionw i wykorzystana
gwnie na wzmocnienie obrony batyckich portw. [...] Incydent duski, jak
ujawni [Bismarck], doprowadzi prawdopodobnie do powanego skomplikowania
35
36
W OJNA O P IE N I D Z 2
37
Dziki wojnie Bismarck w peni uwiadomi sobie, jak wan rol odgrywaj
pienidze, i e w czasie kryzysu politycy zawsze zmuszeni s do czynienia wielkich
ustpstw na rzecz bankierw.
Wybuch wojny prusko-duskiej zbieg si mniej wicej w czasie z wojn
secesyjn w Ameryce. Oceniajc t wojn oraz zabjstwo Abrahama Lincolna,
Bismarck, najprawdopodobniej w przypywie emocji, wygosi komentarz: Rozpad
Ameryki na Pnoc i Poudnie - dwie do sabe federacje - zosta bez wtpienia
zaprojektowany wczeniej, przed wybuchem wojny domowej, przez potne eu
ropejskie elity finansowe. [...] Otrzymawszy upowanienie od Kongresu, poprzez
sprzeda obywatelom obligacji wojennych, [Lincoln] przeprow adzi zbirk
pienidzy. W ten sposb kraj i obywatele wyskoczyli z puapki zastawionej przez
midzynarodowych bankierw. Gdy ci zrozumieli, e kraj uwolni si z ich uchwytu,
kres Lincolna sta si bliski. Jego mier stanowi wielk strat dla chrzecijaskie
go wiata. Prawdopodobnie Ameryka nie bdzie w stanie poda drog, ktr
wytyczy, a ludzie pienidza ponownie chwyc ster rzdw. Martwi m nie to, e
midzynarodowa grupa finansistw, stosujc okrutne, a zarazem nadzwyczaj efek
tywne metody, ma szans cakowicie przej bogactwa tego kraju, aby nastpnie,
za ich pomoc, systematycznie korumpowa wspczesn cywilizacj.
Wojna prusko-duska bya pierwszym wielkim zwycistwem Bismarcka
i umoliwia mu jednoczesne osignicie wielu celw. Po pierwsze, wykorzystanie
Austrii do realizacji wasnych strategicznych celw, po drugie, oddalenie jej od
sojusznikw, a po trzecie, w polityce wewntrznej, zduszenie liberalnej opozycji.
Liberaowie w parlamencie:
przeszkoda w zjednoczeniu Niemiec
W 1806 roku, w czasie wojen napoleoskich, rozpado si wite Cesarstwo
Rzymskie Narodu Niemieckiego. Wiele landw utworzyo lun federacyjn
organizacj pod nazw Zwizek Reski - pod zwierzchnictwem Bonapartego.
Jednoczenie wzrastaa rola Krlestwa Prus. Po upadku Napoleona I, obradujcy
nad nowym adem w Europie uczestnicy kongresu wiedeskiego (1815) uchwalili
powstanie Zwizku Niemieckiego; przywdztwo w nim obja Austria. W dal
szych latach Zwizek sta si terenem rywalizacji pomidzy Austri a Prusami.
Rwnolegle za coraz wikszego znaczenia nabieraa idea zjednoczenia Niemiec.
Tendencje te nasiliy si zwaszcza podczas rewolucji 1848 roku. Uksztatoway
si wtedy dwie odm ienne koncepcje dotyczce Rzeszy. Pierwsza zakadaa usta
nowienie wielkiego imperium, w skad ktrego wchodzioby take wielonarodowe
cesarstwo austriackie; druga (tak zwana maoniemiecka), mwia o zjednoczeniu
Niemiec pod przewodnictwem Prus - Bismarck by jej zwolennikiem i t wanie
drog poda.
38
W OJNA O P IE N I D Z 2
39
40
W OJNA O P IE N I D Z 2
41
rk, zawsze osign wielki dochd tytuem opat z usug. Tam, gdzie s kredyty
i przepyw pienidzy, tam zawsze mona dostrzec cienie bankierw.
Ten wielki biznes nie mg by wprawiony w ruch wycznie przez Blei
chrdera, zatem wprowadzi on do interesu rodzin Oppenheimw z Kolonii. Rzecz
jasna, wci te pozostawali w grze jego mocodawcy Rothschildowie. Wszyscy
oni zamierzali wsplnie, w wielkim zamknitym krgu, pokn ten gigantyczny
kawaek tortu. 18 lipca 1865 roku pastwo pruskie oraz spka kolejowa Kolo
nia-M inden oficjalnie zawary porozumienie. Jego ostatecznym rezultatem byo
porzucenie przez rzd planw nacjonalizacji i uzyskanie w zamian rekompensaty
w wysokoci 13 milionw talarw, z czego pierwsza transza, 3 miliony, miaa by
wypacona gotwk 1 padziernika 1865 roku; druga, w wysokoci 2,75 miliona,
rwnie gotwk, 2 stycznia 1866. Pozosta cz tej kwoty planowano przekaza
w formie nowych akcji spki. By wynagrodzi Bleichrdera za jego prac, Bismarck
da m u zlecenie na wszystkie usugi zwizane z rozliczeniami finansowymi, co do
ktrych zakadano, e bd stanowi integraln cz traktatu koczcego przysz
wojn Prus z Austri. Do rozlicze tych mia nalee midzy innymi transfer 2,5
miliona talarw, przeprowadzany wsplnie z Rothschildami, dziaajcymi - jakeby
inaczej - w imieniu strony austriackiej. Usug Bleichrdera wyceniono w tym
przypadku na 1 procent od tej kwoty.
W czasie, gdy nie byo jeszcze pewnoci co do rda finansowania woj
ny, Bismarck poszukiwa alternatywnych, dyplomatycznych rozwiza sytuacji
i przeprowadza ca seri midzynarodowych negocjacji i rozmw. Kiedy jednak
podpisana zostaa um owa pom idzy rzdem a spk kolejow, natychm iast
usztywni swoje stanowisko wobec Austrii. Jeszcze tego samego dnia wysa do
nastpcy pruskiego tronu telegram: Konferencja w Regensburgu. Stop. Decyzja
Waszej Wysokoci o penych przygotowaniach wojennych w toku. Stop. Finanso
wanie caego roku wojny ustalone. Stop. Caa suma to 60 milionw talarw. Stop.
Po upywie tygodnia minister wojny w rzdzie Bismarcka, Albrecht von Roon,
w licie do przyjaciela pisa: Posiadamy wystarczajce pienidze, aby da dyplo
macji wiksze pole manewru. Jeli zajdzie taka konieczno, bdziemy w stanie
przeprowadzi pen mobilizacj armii i znale si w stanie wojny. To um acnia
pozycj i stanowisko Prus. Moemy zmusi Austri do uznania naszych susznych
da, w ten sposb obie strony unikn wybuchu niepotrzebnej wojny. Skd
pochodz pienidze? Dziaajc zgodnie z konstytucj, uzyskalimy finansowanie
dziki zawarciu ponownego ukadu w sprawie linii Kolonia-M inden16.
Strona austriacka bardzo szybko zdaa sobie spraw z tego, e umowa finan
sowa zawarta ze spk kolejow stanowia cz gorliwych przygotowa do wojny.
Tymczasem ich wasne starania przynosiy efekty wci dalekie od ideau - dlatego
w trakcie negocjacji dyplomatycznych Wiede nie broni swego stanowiska z prze
sadn stanowczoci. Z drugiej jednak strony, zaraz po opadniciu entuzjazmu,
Bismarck zacz chodno kalkulowa. By wiadomy, e napyw odpowiedniej
iloci kapitau z transakcji kolejowej wymaga czasu. Ponadto radosny nastrj psuy
16 W. Roon, Denkwiirdigkeiten Aus Dem Leben Des General-Feldmarschalls. .., s. 354-355.
42
W OJNA O P IE N I D Z 2
43
44
W OJNA O P IE N I D Z 2
Okoo 313 roku p.n.e. minister Zhang Yi z krlestwa Qin zaproponowa krlowi Chu 300
kilometrw kw. ziemi wydzielonej z terytorium krlestwa Qi w zamian za zerwanie rela
cji z tym pastwem. Wadca da si zwie. Po zwyciskiej kampanii krlestwo Qin nie
wywizywao si jednak z umowy. Po dugim oczekiwaniu krl Chu ostatecznie straci
cierpliwo i najecha na Qin. Akcja ta zakoczya si jego porak, co wicej, wkrtce
musia walczy w wojnie obronnej, ktra przyniosa Chu straty terytorialne. Pastwo we
szo w okres upadku. W wyniku kolejnej wojny z Qin, w 299 roku p.n.e., oddao osiem
miast. Zwabiony podstpnie na rokowania, krl Chu zosta pojmany. Dwa lata pniej
udao mu si uciec. Umar na wygnaniu - przyp. tum.
45
46
W OJNA O P IE N I D Z 2
47
nie otrzymywali zlece, zatem omijaa ich prowizja. Dlatego zastosowali zbiorowy
bojkot. Ta sytuacja to kolejny przykad potgi rynku finansowego i rzeczywistych
drg przepywu pienidzy20.
1
wrzenia 1870 roku odbya si wielka bitwa pod Sedanem. Francuzi p o
nieli w niej srom otn klsk. Nazajutrz Napoleon III podda si, razem z ponad
stutysiczn armi. Na wie o tym 4 wrzenia paryscy robotnicy wszczli zbrojne
powstanie i doprowadzili do obalenia cesarza.
Po zakoczeniu walk w niewoli pruskiej znalazo si blisko 300 tysicy fran
cuskich jecw. Bleichrder sprytnie wyczu, e jest to okazja do zarobienia wiel
kich pienidzy. Zobowiza si do wyoenia ze swojej wasnej kieszeni rodkw
na ich utrzymanie, wpacajc co miesic okrelone sumy do kasy pruskiej armii.
Dla niego by to pewny, stabilny, nie obarczony ryzykiem interes. W przyszoci,
bez wzgldu na to, kto przejmie rzdy we Francji, bdzie zmuszony do zwrotu
tej gigantycznej poyczki, wraz z odsetkami, jako cz reparacji. Bleichrder
nie obawia si odmowy spaty dugu, gdy do m om entu otrzymania wszystkich
odszkodowa wojsko pruskie miao stacjonowa na zajtym terytorium. Siy fran
cuskie zostay cakowicie rozbite, zatem w najbliszym czasie nie byo moliwe,
by zmobilizoway si i przystpiy do kontrofensywy.
Jeszcze przed wybuchem tej wojny wymiana depesz handlowych pomidzy
Bleichrderem a Rothschildami z Parya stawaa si coraz trudniejsza. W jaki
czas pniej bezporednia komunikacja na linii Berlin - Pary musiaa zosta
przeniesiona na szlak Bruksela - Amsterdam, gdzie przekazywane byy inform a
cje o ruchach na berliskim rynku. Przed bitw pod Sedanem Bleichrder pilnie
donosi Rothschildom o koniecznoci jak najszybszej sprzeday nalecych do
nich papierw wartociowych kolei Kolonia-Minden. Zby tych akcji 1250, liczc
po 128 talarw za sztuk. W lipcu ich cena jednostkowa zesza do poziomu 95,2
talara. Po 15 wrzenia czno przerwano (pomijajc sporadyczne prby przeka
zywania informacji za pom oc balonw), by wznowi kontakty dopiero w lutym
1871 roku. Tymczasem 20 wrzenia Pary zosta okrony, a mieszkajcy tam
Rothschildowie znaleli si bardzo trudnej sytuacji. 5 padziernika pruska armia
zaja nalece do nich Chateau de Ferrieres, ktre zamieniono w kwater gwn
dla krla Wilhelma I, Bismarcka oraz generaa von Moltke. Synne spotkanie,
podczas ktrego francuski minister spraw zagranicznych bezskutecznie prbowa
przekona Bismarcka do podpisania traktatu pokojowego, odbyo si wanie tam.
Pod koniec padziernika 1870 roku rzd pruski, wycignwszy lekcje z poprzed
niej wojny, wyznaczy Hansemannowi zadanie sformowania grupy zleceniobiorcw
i sprzedania na rynkach Londynu i Berlina drugiej transzy obligacji, wartej 20
milionw talarw. Wraz z napywaniem raportw o sukcesach odnoszonych przez
prusk armi cena kontraktowa poyczek posza w gr, niczym statek wyniesio
ny przez fale. Rzd bardzo szybko dosta szans likwidacji czci z zastawionego
limitu kredytowego. Ostatecznie odsetki od obligacji wojennych zostay okrelone
na poziomie 5 procent, a czas oczekiwania na wykup - 5 lat. Ogromne rodki
20 M. Sturmer, G. Teichmann, W. Treue, Striking the Balance..., op. cit., s. 176.
48
W OJNA O P IE N I D Z 2
49
50
W OJNA O P IE N I D Z 2
ROZDZIA II
Wielka Brytania:
finansowe centrum dowodzenia
Kto trzyma w rku rwnowag wiata?
Kto rzdzi Kongresem: rojalici czy liberaowie?
Kto prowokuje patriotycznych sankiulotw Hiszpanii?
(Z powodu ktrych stare dzienniki europejskie piszcz i dygoc).
Kto utrzymuje wiat - stary i nowy - w cierpieniach lub rozkoszach?
Kto wszystkich politykw wwodzi na liskie tory?
Czy cie szlachetnej odwagi Bonapartego?
Nie. yd Rotszyld i jego chrzecijaski kumpel - Baring?1.
Byron, Don Juan
52
WOJNA O PIENIDZ 2
Klucz do rozdziau
Poczwszy od XVI wieku Wielka Brytania, dziki sprzyjajcemu pooeniu
geograficznemu, strukturze spoecznej, rozwijajcej si gospodarce kapitalistycznej
(w tym bezprecedensowej, rozpocztej w XVIII wieku rewolucji przemysowej,
z maszyn parow Watta jako jej symbolem), wykorzystujc warunki do prowa
dzenia zamorskiego handlu i rozszerzajc kolonie doprowadzia do skumulowania
ogromnego kapitau. W 1694 roku miao miejsce bardzo istotne, w historii gospo
darczej, zdarzenie: zaoono Bank Anglii - instytucj powoan do gromadzenia
i zarzdzania funduszami pastwa. Brytyjscy bankierzy odkryli, e udzielanie
kredytw z jednoczesnym zachowaniem poufnoci oraz przewidywanie i prowo
kowanie zdarze finansowych stanowi istotne elementy w procesie ksztatowania
pienidza. Zwielokrotnienie si produkcyjnych przeoyo si na zwielokrotnienie
krajowego majtku. Kredyty, poyczki, przemys i handel: wszystkie te zjawiska
poczyy si, by wsptworzy jeden organizm - wielkie imperium brytyjskie,
nad ktrym nigdy nie zachodzi soce.
W XIX wieku nastpi wyrany wzrost znaczenia midzynarodowych
bankierw. Jednak proces ten w poszczeglnych krajach (w Wielkiej Brytanii,
Francji, Niemczech, Stanach Zjednoczonych) przebiega wedug rnych wzorcw.
W Londynie sytuacja bya szczeglna, decydowaa o tym ogromna sia prywatnego
kapitau. Pomimo reagowania na generowany przez rozwijajcy si przemys popyt
na pienidze, wci pozostawaa ich nadwyka. Zainteresowaniem cieszyy si
brytyjskie i zagraniczne obligacje skarbowe, nie przejawiano natomiast wielkiego
zapotrzebowania na midzynarodowe rodki finansowe. Brytyjskie prawo gospo
darcze byo do liberalne, jednak naddatek kapitau wpywa na relatywnie wolny
rozwj bankw inwestycyjnych. Banki prywatne wci pozostaway gwnymi
instytucjami brytyjskiej brany finansowej. Charakterystyczne dla nich byo due
utajnienie prowadzonych operacji, co stao si tradycj tego systemu.
Kilkanacie brytyjskich rodzin bankierskich stopniowo, bez rzucania si
w oczy, niejawnie, wykorzystujc sprzyjajce okolicznoci, przejo kontrol
nad operacjami Banku Anglii. Sytuacja ta nie zmienia si nawet po jego nacjo
nalizacji w 1946 roku. Najpotniejszymi spord tych rodw byli: Baringowie,
Rothschildowie i Schrderowie. Przechwycili oni kontrol nad emisjami obli
gacji skarbowych w Wielkiej Brytanii oraz w poszczeglnych krajach Europy
i Ameryki, monopolizujc przepyw wiatowych kredytw i kapitaw. Po
zdobyciu ogromnych korzyci majtkowych, rozpoczli wywieranie wpywu
na polityk zagraniczn i wewntrzn rzdu. Dla swych prywatnych celw
prowokowali konflikty midzypastwowe i z wielk energi wspierali sektor
militarny. Odgrywali przy tym po kilka rnych rl: zawizywali ligi podega
jce do wojny, by nastpnie zaj si uporzdkowywaniem oraz rozliczaniem
reparacji i kontrybucji. Dochodzio midzy nimi do konfliktu interesw, kady
posiada i wykorzystywa wasnego reprezentanta politycznego. Rywalizoway
53
54
WOJNA O PIENIDZ 2
22
55
56
WOJNA O PIENIDZ 2
57
Europie, tak bardzo, e kady, kto zyska Jego zaufanie, uwaa to za wielki zaszczyt
i honor. Moja prno skania mnie zatem do wyraenia Panu H enryem u Hopeowi szczerych podzikowa. W ten sposb mog, odczuwajc wdziczno, umieci
Jego imi w tej edycji, co stanowi dla niej z pewnoci najlepsz reklam25.
WOJNA O PIENIDZ 2
58
Ibid.
59
60
WOJNA O PIENIDZ 2
61
Ibid.
62
WOJNA O PIENIDZ 2
63
64
WOJNA O PIENIDZ 2
65
rw, ich cena rynkowa wynosia zaledwie 20 procent tej kwoty! Dowdca floty
USA William Jings alarmowa: Musimy podj jakie kroki, i to szybko, inaczej
znajdziemy si w beznadziejnej sytuacji polegajcej na tym, e trzeba bdzie, nie
majc pienidzy, utrzyma armi i marynark, i wytrwa w cikiej wojnie. Ten
nieszczsny dowdca przypomina biedaka obchodzcego wszystkie kty w pa
stwowym skarbcu, prbujcego znale choby minimalne rodki na podtrzymanie
najbardziej podstawowych si obronnych. Rekrutacj do si morskich wstrzymano,
poniewa marynarze bez pienidzy nigdy na statek nie wejd.
Sytuacja w ministerstwie wojny wcale nie wygldaa lepiej. Fabryka zbroje
niowa w Springfield z powodu braku kapitaw cakowicie wstrzymaa produkcj.
W Wirginii wybuch bunt onierzy spowodowany brakiem zapasw. W New
Hampshire, z braku pienidzy, rozpoczto wypacanie odu emerytowanym
onierzom obligacjami skarbowymi, co wywoywao ich wielkie niezadowolenie.
Oddziay wojskowe z innych regionw zagroziy, e w przypadku, gdy wypaty nie
bd odbywa si na czas, zajm oni bazy militarne, a nastpnie zaczn sprzedawa
po niskich cenach rzdowe aktywa. Opnienia w paceniu wynagrodze dla armii
wynosiy od 6 do 12 miesicy, na niektrych terenach sytuacja wygldaa jeszcze
gorzej - onierze nie mieli tam szans na otrzymanie nawet marnych 30 dolarw
na rok. Powszechna staa si dezercja, a oficerowie nie tylko nie posiadali pienidzy
na wyapywanie uciekinierw, ale nie byli nawet w stanie pokry kosztw akcji
propagandowej majcej zachca obywateli do przekazywania informacji o zbie
gych onierzach. Z powodu braku rodkw na dziaalno zamknito wizienie
wojskowe w Nowej Anglii, w szpitalach nowojorskich koczyy si lekarstwa i ma
teriay opatrunkowe. Urzdnicy rzdowi oraz oficerowie byli czasami przymuszani
do pobierania prywatnych poyczek na rzecz spaty najpilniejszych wydatkw31.
Kada wojna poera majtek. Przeciganie jej, przy braku pienidzy, wiadczy
0 cakowitym szalestwie. Jeli jednak spojrze na to z innej strony, wtedy wida,
e to wanie pienidze s generatorem konfliktw: nie tylko staj si ich celem,
ale rwnie gwnym narzdziem kontroli. Midzynarodowi bankierzy bardzo
dobrze poznali ten mechanizm, dlatego wojn gorco pokochali - nie tylko za
otrzymywan od niej szans na wielkie zyski, ale te za moliwo wpywania na
rzdy i ingerowania w polityk. A to wszystko oczywicie po to, by zagwarantowa
sobie kolejny zarobek.
Baring, jako obywatel Wielkiej Brytanii, nie mg naturalnie prowadzi
oficjalnej akcji pomocy finansowej Stanom Zjednoczonym na londyskiej gie
dzie, jednak na rynkach innych pastw europejskich, dziaajc poprzez swoich
agentw, realizowa zlecenia na emisj amerykaskich papierw wartociowych
1 nikt nie mg mu tego zabroni. Rodzina jego nie tylko planowaa powrt na
parkiet w USA po zakoczeniu wojny, ale te, w czasie jej trwania, wypacaa
dywidendy dla posiadaczy amerykaskich akcji. Rzd Stanw Zjednoczonych
postanowi wysa do Europy specjalnego przedstawiciela z zadaniem przeprowa
dzenia rokowa pokojowych z Wielk Brytani. A poniewa Amerykanie uznali,
D. Hickey The War of 1812: A Forgotten Conflict, University of Illinois Press, 1990.
66
WOJNA O PIENIDZ 2
67
68
WOJNA O PIENIDZ 2
szybko zaja wrd nich pozycj lidera. Wellington, w komentarzu dla swojego
przyjaciela, uj to nastpujco: Baring chwyci w swoje rce francusk polityk
skarbow - francuskie obligacje przemieszczaj si teraz na brytyjskiej giedzie
byskawicznie, niczym ryby w wodzie. W pewien sposb zdoby on kontrol nad
caym wiatowym rynkiem. A poniewa zdaje sobie spraw ze swej (finansowej)
siy i prestiu, moe doj do wniosku, e kada skierowana przeciw niemu akcja
ma mae szanse powodzenia. Wellington, dowiadczony wojskowy, zawar w tych
sowach nie tylko pochwa i szacunek, ale rwnie ostrzeenie.
Ostatecznie sytuacja przedstawiaa si tak, e antyfrancuskie przymierze
otrzymao pienidze z kontrybucji, Francja uwolnia si od ciaru obcej okupa
cji, a Baringowie zarobili na czysto 720 tysicy funtw i bardzo wzmocnili swoj
pozycj polityczn. Wszystkie strony byy zadowolone. Zyski bankierskiej rodziny
nie pochodziy przy tym wycznie z wielkiej prowizji za zlecenie, a jej reputacja
znacznie przekroczya poziom zarezerwowany dla przedstawicieli tej profesji.
Premier Francji Richelieu powiedzia: W dzisiejszej Europie jest sze mocarstw:
Wielka Brytania, Francja, Rosja, Austria, Prusy oraz Baringowie.
Biznes rodzinny znalaz si na szczycie.
I tak jak w przypadku wielu innych, ktrzy go osignli, moment najwik
szego blasku i chway okaza si jednoczenie pocztkiem drogi w d. Zgodnie
z przewidywaniami ksicia Wellingtona, inne bankierskie rodziny byy ju
przygotowane do tego, by przeciwstawi si hegemonii Baringw na rynkach
finansowych. Wrd nich najsilniejsi i najbardziej groni byli Rothschildowie,
ktrzy zbudowali sw potg w czasach wojen napoleoskich. I to wanie oni,
w cigu nastpnych dziesiciu lat od chwili, gdy kariera Brytyjczykw osigna
maksimum, przejli tron.
69
70
WOJNA O PIENIDZ 2
71
72
WOJNA O PIENIDZ 2
73
74
WOJNA O PIENIDZ 2
Finansici i politycy
Bez cienia wtpliwoci, polityka ifinanse od zawsze chodziy z sob
pod rk32.
Rothschild
W drugiej poowie XIX wieku Rothschildowie potwierdzili swj status
hegemona wiatowych finansw i rozpoczli wspinanie si na szczyty wadzy.
Ich wpywy oraz przydatno na arenie politycznej staway si coraz bardziej
widoczne. Nawizali nieoficjalne relacje z liderami organizacji w poszczeglnych
pastwach, uzyskujc w ten sposb moliwo ingerowania w ich sprawy i decyzje.
Z zakulisowych doradcw przemienili si stopniowo w now si politycznych
partii i grup nacisku, ktrej nie mona lekceway; i postanowili sta si gwnym
uczestnikiem rywalizacji o wadz.
Przywdca brytyjskiej partii wigw, lord Granville, okazujc wielki szacunek,
przedstawi krlowej swoje stanowisko: Poniewa Rothschildowie reprezentuj
szczegln warstw spoeczn, wraz z ich gigantycznym majtkiem, wybijajcym
si ponad przecitno intelektem, kontaktami i relacjami oraz niemoliw do
zignorowania si wpywu na wielu posw z Izby Gmin - najlepszym rozwiza
32
N. Ferguson, The House o f Rothschild, Vol. 2, The Worlds Banker 1849-1999, s. 369.
75
76
WOJNA O PIENIDZ 2
Kana Sueski:
byskawiczna wojna finansowa Rothschildw
Dla Wielkiej Brytanii optymalna droga do Indii przebiegaa przez Gibraltar,
Malt i Egipt. Stanowia ona lini ycia imperium, do ktrej zagroenia nie m o
go ono dopuci. Kraj ten opiera swoj potg na flocie wojennej. Wiek XIX by
zoty dla krlujcej na morzach i oceanach brytyjskiej marynarki. A krlowanie
to zaleao z kolei od dobrze dziaajcego systemu baz morskich. Na zachodnim
Atlantyku by to kanadyjski Halifax oraz Bermudy; na Oceanie Indyjskim Mumbai
oraz Cejlon [Sri Lanka]; na Pacyfiku Hong Kong oraz Esquimalt, pooony na
zachodnim brzegu Kanady; na Morzu Arabskim Aden. Te punkty strategiczne
umoliwiay sprawowanie kontroli nad wodnymi szlakami. Suez w Egipcie by
kluczowym miejscem na drodze prowadzcej do Indii - najwikszej brytyjskiej
kolonii. Stopniowo jednak stawa si na tej trasie najsabszym ogniwem.
Napoleon Bonaparte zosta wypdzony z Egiptu w 1801 roku. Cztery lata
pniej rzdy w kraju obj Mohammed Ali, budujc jego potg. W 1841 roku
Egipt zosta zmuszony do akceptacji postanowie traktatu londyskiego, przez
co bliski by uzyskania statusu pkolonii. W czasie panowania (1849-1854) Abbasa I z dynastii Alego zachodni kolonizatorzy zaczli stopniowo wykorzystywa
34 L. Feuer, Imperialism and the Anti-Imperialist Mind, Transaction Publishers, 1989.
77
WOJNA O PIENIDZ 2
78
79
80
WOJNA O PIENIDZ 2
paryskiej fili: pierwszy w wysokoci 2 milionw funtw oraz drugi - zoto warte
milion. Czas nagli. W tej akcji udzielania wsparcia liczya si kada godzina. Bank
Anglii zebra i nadzorowa grup, w skad ktrej wesza wikszo z liczcych si
wczenie instytucji kredytowych. Los Baringw zalea jednak przede wszystkim od
Rothschildw. A Nathan waha si i podczas nadzwyczajnych posiedze wielokrotnie
oznajmia, e musi pozna opini pozostaych braci. Gdy na przystpienie do planu
zdecydowa si wielki Corey Bank, kierownictwo akcji ratunkowej niecierpliwie
i nieustannie wywierao na Rothschilda presj, mwic, e dziaa bd take bez
niego. Ostatecznie Nathan niechtnie wyrazi zgod. W cigu dwudziestu czterech
godzin, tu przed upywajcym nieprzekraczalnym terminem, warto funduszy
pomocowych signa 10 milionw funtw, by nastpnie wzrosn do 17 milionw36.
Bank Baringw zosta uratowany dosownie w ostatniej chwili.
W zwizku z rol, jak w czasie tego kryzysu odegrali Rothschildowie, hi
storycy zgodnie zadaj trzy pytania: po pierwsze, na czym polega ich rzeczywisty
udzia w tych zdarzeniach? Wszyscy wiedzieli przecie, e Baringowie to gwni
konkurenci, uznani nawet za wrogw', a Nathan ju dwa lata wczeniej przewidzia
zapa nalecej do nich firmy. Czy to jednak on osobicie nacisn spust pistoletu
wymierzonego w Baringw? Po drugie, co tak naprawrd skonio go do tego, e
ostatecznie wzi na siebie kierowanie akcj ratunkow? Po trzecie za, czemu zy
los, ktry dowiadczy Barnigs Bank, oszczdzi instytucj Rothschildw?
Jeli chodzi o dwie pierwsze kwestie, to szef banku w Paryu, Alfons Roth
schild, powiedzia, e bank Baringw stanowi rzeczywisty fundament zaufania do
brytyjskich krgw handlowych i caej gospodarki. Gdyby nastpi jego upadek,
reputacja imperium w wiecie bardzo by ucierpiaa. Zatem, patrzc z punktu
widzenia ochrony wasnych interesw, jego rodzina podja ostatecznie decyzj
0 udzieleniu Baringom wszelkiej moliwej pomocy. W zwizku za z trzeci wt
pliwoci Rothschild stwierdzi, e wikszo z posiadanych przez nich papierw
wartociowych stanowiy brazylijskie lub innych krajw, lecz nie argentyskie.
1 mimo e kryzys rozprzestrzeni si na wszystkie pastwa Ameryki Poudniowej,
to jeszcze przed jego wybuchem bank Rothschildw sprzeda wikszo z posiada
nych, a zwizanych z nimi, udziaw. W 1886 roku brazylijskie papiery wartociowe
stanowiy 2,4 procent wartoci wszystkich aktyww ich londyskiej placwki. Poza
tym zobowizania banku Rothschildw byy znacznie mniejsze ni firmy Baringw.
Naw'et w czasie najwikszej prosperity gospodarki poudniowoamerykaskiej
zachowywali oni trzewo i spokj, nie pozwalajc na ich nadmierny wzrost,
podczas gdy niecierpliwi i popdliwi Baringowie wzili na siebie zbyt due ryzyko.
Bez wzgldu na to, gdzie ley prawda, zagroony bank zosta uratowany, jednak
przechodzi potem musia dug rekonwalescencj i ju nigdy nie odzyska po tej
katastrofie peni si. Uraza, ywiona przez Rothschildw przez cae stulecie, zamilka.
W 1995 roku Barings Bank zosta cakowicie i ostatecznie pogrony przez
modego dwudziestoomioletniego brokera Nicka Leesona. Ale o tym pniej.
36 P. Ziegler The Sixth..., op. cit.
81
Zoty krzy
Prowadzony na wielk skal eksport kapitaw z Wielkiej Brytanii - pod
koniec XIX i na pocztku XX wieku - w bardzo duym stopniu przyczyni si do
uksztatowania i rozwoju globalnego systemu walutowego. W latach siedemdzie
sitych XIX wieku nastpio przejcie od systemu dwch parytetw: srebra i zota
do parytetu zota. Ze zotem powizany by funt brytyjski stanowicy w tamtym
czasie jednostk wiatowych rezerw. Udzia Rothschildw w tym wielkim procesie
transformacji wci pozostaje wyranie niedoceniony.
W cigu ostatnich dwudziestu lat XIX wieku rodzina ta z wielkim powodze
niem zaangaowaa si w eksploracj i otwieranie nowych z zota. Wikszo
z obligacji skarbowych, ktrymi wtedy zarzdzali, pochodzia z pastw stosujcych
system waluty zotej. Po zakoczeniu wojny secesyjnej w Stanach Zjednoczonych
Rothschildowie, wraz z ich amerykaskim przedstawicielem Augustem Belmontem
oraz rodzin Seligmanw, odegrali kluczow rol w akcji pozbycia si zielonych
dolarw Lincolna i ponownego wykorzystania zota w rozliczeniach patnoci.
Jesieni 1874 roku londyski bank Rothschildw nawiza wspprac z y
dowskim bankierem z Nowego Jorku, Josephem Seligmanem, w celu wypuszczenia
na rynek wartych 55 milionw dolarw papierw wartociowych. W jaki czas
pniej doczya do nich grupa finansowa Morgana oraz First National Bank
z Nowego Jorku, emitujc amerykaskie papiery wycenione na 25 milionw dola
rw. Udziay Rothschildw w tej operacji wynosiy 55 procent. W sumie, w latach
1873-1877, wraz z bankierami z Wall Street, dokonali emisji papierw wartocio
wszych USA o cznej wartoci 267 milionw dolarw. Poyczki te odegray wielk
rol w ustabilizowaniu finansw Stanw Zjednoczonych oraz stanowiy baz do
zaadaptowania w Ameryce standardu zota37.
W padzierniku 1877 roku podczas sesji czterdziestego pitego Kongresu
Stanw Zjednoczonych zostaa przegosowana ustawa, na mocy ktrej srebrny
pienidz ponownie zosta wyznaczony na legaln walut w obiegu. Ustawa ta
zostaa ochrzczona przez wciekego i oburzonego Belmonta mianem publicznej
kradziey oraz lepego, gupiego szalestwa. Pod wpywem presji wywieranej
przez Rothschildw rzd USA zosta zmuszony do wprowadzenia w ycie regula
cji mwicych, e srebrny pienidz moe by wprowadzany do obiegu w bardzo
ograniczonym zakresie, a ponadto zabronione jest wykorzystywanie go do spaty
odsetek od poyczek udzielonych przez ich bank. Amerykaski sekretarz skarbu
~ohn Sherman w 1899 roku ponownie podpisa z Belmontem i Rothschildami
umow o przyznaniu kredytu w wysokoci 50 milionw dolarw, rozliczanej
w zotej walucie. Transakcja ta stanowia punkt zwrotny w trwajcych od 1879
roku wysikach podejmowanych przez gwn bankiersk rodzin na rzecz usta
nowienia w USA standardu zota.
W marcu 1893 roku, aby zachowa wymienialno waluty w sytuacji dra
matycznego kurczenia si amerykaskich rezerw, prezydent Grover Cleveland
N. Ferguson The H ouse..., Vol. 2, op. cit.
WOJNA O PIENIDZ 2
82
dokona prby emisji poyczki wartej 50-60 milionw dolarw w zocie. Mimo e
grupa Morgana bardzo chciaa przystpi do tego interesu, Rothschildowie oka
zali niespodziewanie postaw pen wahania i rozterek. Nawet po zoeniu przez
prezydenta obietnicy zniesienia, i tak ju niesamowicie ograniczonej, roli srebra
w obiegu pieninym, (Sherman Silver Purchase Act) Alfred Rothschild wci by
nieusatysfakcjonowany. Jednak umiejtnoci negocjacyjne czonkw jego rodziny
przyniosy wymierne efekty: podpisali oni umow dopiero po zapewnieniu sobie
warunkw do uzyskania wyjtkowych korzyci. Podjli si emisji amerykaskich
obligacji skarbowych wartych 62,3 miliona dolarw, po cenie 104,5 dolara za sztu
k, by nastpnie przej je i odsprzeda po 112,25 dolara (pniej cena wzrosa
do 119) niezwykle zainteresowanym nimi inwestorom. To posunicie zbudowao
legend o zarobieniu 6 milionw dolarw w cigu dwudziestu dwch minut38.
Transakcja ta wywoaa w Stanach Zjednoczonych zo, doprowadzajc do tego,
e kandydatem demokratw w wyborach prezydenckich w 1896 roku, na miejsce
Clevelanda, wybrany zosta adwokat srebrnej waluty William J. Bryan.
W 1868 roku jedynie Wielka Brytania i kilka pastw, ktrych gospodarki
byy od niej uzalenione (Portugalia, Egipt, Kanada, Chile oraz Australia) stoso
way standard zota. W Rosji, Francji, Persji i niektrych krajach Ameryki aci
skiej obowizywa system podwjnego parytetu. Inne kraje, w tym take Europy
rodkowej, wykorzystyway standard srebra. Po czterdziestu latach utrzymay go
tylko Chiny, Iran (Persja) oraz kilka pastw Ameryki rodkowej. Zoto stao si
rzeczywistym standardem dla wiatowego systemu walutowego.
Jeli chodzi o zwizan z tym w gwnych pastwach Europy transforma
cj (Niemcy w latach 1871-1873, Francja 1878, Rosja 1897, Wochy 1881-1882)
Rothschildowie odegrali w niej decydujc rol. Ich banki: londyski i paryski
stay si wtedy w tych krajach drugimi bankami centralnymi. Nalece do nich
instytucje finansowe udzielay gigantycznych kredytw i dokonyway wymian wa
lutowych. Jedynie te pastwa, ktre funkcjonoway w obrbie zarzdzanego przez
Rothschildw systemu standardu zota mogy unikn ryzyka gwatownych zmian
stp procentowych. A jeli chodzi o gwn dziaalno biznesow - transakcje
obligacjami skarbowymi - tu rwnie istniaa konieczno utrzymania wolnej
wymiany pomidzy pienidzmi poszczeglnych krajw, dlatego zjednoczenie
ich wszystkich w granicach jednego ukadu sprzyjao interesom Rothschildw.
Poniewa zajli oni na rynku zota pozycj monopolisty, w poredni sposb kon
trolowali banki centralne poszczeglnych pastw. I to wanie by gwny powd,
dla ktrego pod koniec XIX wieku z takim uporem promowali i wymuszali na
rzdach rnych krajw przyjcie tego parytetu.
38
Ibid.
83
Wkroczenie do Chin
Rothschildowie s ludmi wyjtkowymi, kc si ze sob bez przer
wy, jednak solidarnie, jak jeden m, stawiaj czoa caemu wiatu.
Charles W. Dilke39
Od 1874 roku, kiedy rzd dynastii Qing w Chinach podpisa umow o wzi
ciu pierwszej poyczki zagranicznej, w sprawie zamorskiej zbirki kapitau opar
si on na dwch brytyjskich instytucjach: HSBC oraz banku Jardine, Matheson
& Co. Jednoczenie, poprzez nominacj sir Roberta Harta na stanowisko gwnego
komisarza ce, rzd Wielkiej Brytanii uzyska kontrol nad t bran w rzdzie
Qing. W marcu 1885 roku mieszkajcy w Paryu Alfons Rothschild usysza
wieci o tym, e w sprawy chiskie zaangaowa si Bismarck. Sie wywiadowcza
bankierskiej rodziny szybko potwierdzia fakt, e niemiecki minister finansw
Hansemann zaproponowa, by Rothschildowie oraz bank HSBC, reprezentujc
odpowiednio Niemcy i Wielk Brytani, dokonali rwnego podziau biznesu
w obszarze zbirki kapitaw dla rzdu chiskiego i dla tamtejszych projektw
konstrukcyjnych. Bankier zgodzi si, twierdzc przy tym, e Niemcy ju dawno
winny wanie w ten sposb rozwija swoj si na Dalekim Wschodzie i jest to
waciwy kierunek dziaa. Jedynym problemem byo zrealizowanie zamiaru
ministra, czyli zdobycie w ramach tego sojuszu co najmniej poowy uprawnie.
Dotrzymujc towarzystwa chiskiemu ambasadorowi w Londynie, w czasie
iego podry do Niemiec, Nathan Rothschild ponagla z kolei brytyjskiego ministra
spraw zagranicznych: W kwestii przyszych transakcji i kontraktw z chiskim
rzdem konieczne jest zapewnienie brytyjskim inwestorom racjonalnego udziau.
Kiedy Hansemann poprzez osob Wilhelma Carla Rothschilda zainicjowa
ustanowienie Deutsch-Asiatische Bank, w lutym 1889 roku, do realizacji projektu
przystpio trzynacie niemieckich rodzin bankierskich. Oppenheimowie zostali
wyznaczeni na reprezentantw, ktrzy mieli uda si do Chin w celu sprawdzenia
sytuacji ekonomicznej. Londyskie instytucje Rothschildw byy odpowiedzialne
za udzielenie finansowej pomocy.
W prowadzeniu interesw dalekowschodnich rola przewodnia przypadaa
Wielkiej Brytanii. Gwnymi jej rywalami byy Francja i Rosja. Szczeglnie ta
ostatnia zdobywaa stopniowo coraz wikszy wpyw na Dalekim Wschodzie.
W 1894 roku wybucha wojna japosko-chiska. Japonia odniosa w niej zwyci
stwo. Dawao to du szans na partnerstwo Londynu z Berlinem. Rothschildowie
i Hansemann, dziaajc troch za kulisami, byli gwnymi architektami tej stra
tegii. Ich celem byo doprowadzenie do wsppracy pomidzy HSBC i DeutschAsiatische Bank, reprezentujcych rzdy Wielkiej Brytanii i Niemiec, a nastpnie
powstrzymanie ekspansji Rosji na terenie Chin. Mimo to powstay bardzo due
S. Gwynn, The Life of the Rt. Hon. Sir Charles W. Dilke, t . 1, London 1917. Dostp na: http://
www.gutenberg.org/ebooks/7382
84
WOJNA O PIENIDZ 2
85
ROZDZIA III
88
WOJNA O PIENIDZ 2
Klucz do rozdziau
Rewolucja przemysowa we Francji bya spniona o dwie generacje w sto
sunku do brytyjskiej. Wydarzenia polityczne, jakie miay miejsce pod koniec XVIII
wieku, a zaraz po nich wojny napoleoskie poczyniy wielkie szkody we francuskiej
gospodarce. Mimo to kraj ten, wyprzedzajc Niemcy i Stany Zjednoczone, wszed
na drog intensywnego rozwoju. Poza tym Francja dysponowaa wielkimi zasoba
mi surowcw naturalnych, znajdujcych si w jej licznych zamorskich koloniach
w Ameryce Pnocnej, Afryce i Indochinach. Nadzwyczaj rozwinity by rwnie
midzykontynentalny handel. Podstaw finansowania stanowiy due rezerwy. Mo
del rozwoju francuskiego kapitalizmu sytuowa si gdzie pomidzy holenderskim
i brytyjskim, bardzo wyranie rnic si od niemieckiego czy amerykaskiego.
W XIX wieku prywatny sektor bankowy wci pozostawa gwn si finansow
Francji, banki inwestycyjne rozpoczy swj marsz dopiero pod koniec stulecia,
stajc si dla tych pierwszych coraz wiksz konkurencj.
Wrd gwnych bankierskich rodzin we Francji wyodrbni mona dwie
gwne grupy. Pierwsz byli purytanie. Wikszo z nich pochodzia ze Szwaj
carii. Rodziny te rozpoczy proces budowania swych fortun pod koniec XVIII
wieku. Stanowiy pozakulisowy motor rewolucji francuskiej, a kiedy rewolucja ta
wymkna si spod ich kontroli, udzieliy poparcia Napoleonowi Bonaparte, by
uatwi powrt porzdku spoecznego. Ten zgodzi si na ustanowienie Banku
Francji, uznajc to za cen dojcia do wadzy, i patrzy przez palce na sprawowan
przez nich pen kontrol nad francuskim systemem finansowym. W 1811 roku,
kiedy prowojenny i despotyczny styl rzdw cesarza naruszyy interesy bankierw,
rozpoczli oni, w tajemnicy, udzielanie pomocy potomkom dynastii Burbonw',
w celu przeprowadzenia jej restauracji. Do rodzin tych naleeli midzy innymi:
Mirabaud, Malletowie, Hottinguerowie i inni.
Sia bankierw we Francji i Szwajcarii jest odczuwalna do dzi. W 2009 roku
rzdy USA i Szw^ajcari weszy w ostry spr dotyczcy problemu niejawnych kont.
Sprawa ta dotyczy na przykad rodziny Mirabaud.
Drug si finansow byy, budujce fortuny w XIX wieku, rodziny ydowskie.
Czoowe miejsca wrd nich zajmowali Rothschildowie, Fouldowie, Sternowie
oraz Wormsowie. Na obrzeu tej grupy funkcjonowali wyznawcy chrzecijastwa:
Pereireowie i Heineowie. Wewntrz zbiorowoci ydowskich bankierw trwaa
zaarta rywalizacja, za najwaniejszy spr dotyczy modeli prowadzenia biznesu:
jeden reprezentowali Rothschildowie - serce prywatnych bankw, drugi Pereireowie i Fouldowie oraz aukcyjny Credit Mobilier.
Konflikt w rodowisku bankierw przebiega w kontekcie kolejnych zmian
wadz na francuskiej scenie politycznej, wojny, nowych prdw umysowych oraz
narastania nastrojw rewolucyjnych. W XIX wieku Francja dowiadczya znacz
nie wicej wstrzsw ni Wielka Brytania, bya znacznie bardziej podzielona ni
Niemcy oraz znacznie bardziej dystyngowana ni Stany Zjednoczone. Dowiad
89
90
WOJNA O PIENIDZ 2
Jego panowanie przypado na czas wewntrznego zamtu oraz obcej inwazji. W 1644 roku
Mandurowie zdobyli stolic. Widzc zbliajcy si koniec dynastii, Chongzhen powiesi
si na stokach wzgrza Jingshan - przyp. tum.
91
92
WOJNA O PIENIDZ 2
Bank Francji:
zwrot z inwestycji - zamachu 18 brumairea
Mimo e wojna z zagranic oraz rozwj wypadkw rewolucyjnych wpro
wadziy francusk polityk i gospodark w czas zamtu, to Pary, pera Europy,
nieustannie, niczym magnes, przyciga bogaczy z okolicznych pastw oraz
tych, ktrzy do grupy tej dopiero aspirowali. Francja jako kolebka emancypacji
umysowej, kraj, gdzie stopniowo koczyy si przeladowania innych ni kato
licka religii (a ich wyznawcy mogli uzyska peni praw obywatelskich) staa si
miejscem niezwykle atrakcyjnym dla wszystkich innowiercw, w tym take dla
purytaskich oraz ydowskich bankierw. Dwr oraz generowany przez niego
wielki popyt na pienidze, potrzebne midzy innymi na prowadzenie wojen,
tworzyy dla finansistw niespotykane dotd warunki. Realizacja zlece na emi
sj krlewskich papierw wartociowych, zaopatrywanie armii, handel kocieln
ziemi, spekulacje francusk walut, spienianie weksli krajowych oraz obrt
wekslami brytyjskim - wszystko to przynosio due profity i pozwolio bankie
rom na budowanie elitarnej grupy la haute banque. Tworzyli j przede wszystkim
Szwajcarzy, ktrzy w 1799 roku, w tajemnicy, udzielili wsparcia Napoleonowi
Bonaparte przygotowujcemu zamach 18 brumairea. Po zdobyciu przez niego
93
94
WOJNA O PIENIDZ 2
95
Przeamanie monopolu:
rosnca sia ydowskich rodzin bankierskich
Inn wan grup w towarzystwie skupionym wok la haute banque
Dyli, stopniowo napywajcy do Francji, bankierzy ydowscy. W porwnaniu ze
szwajcarskimi, rozpoczli sw dziaalno w tym kraju stosunkowo pno, jednak
impet, z jakim rozwijali interesy, wprawia w zdumienie. Po uzyskaniu, w czasie
rewolucji francuskiej, rwnych praw obywatelskich, zwikszyli tempo budowania
pozycji spoecznej i majtkowej. Stopniowo stali si znaczc si i konkurencj
ala Szwajcarw. Fouldowie, Pereireowie, Rothschildowie - tworzyli centrum
ydowskich rodzin bankierskich we Francji.
Ci pierwsi przybyli do Parya w 1784 roku. Byli porednikami ydw fi
nansistw z innych krajw. Budowanie wielkiego majtku rozpoczli, jak wielu
innych, w czasie wielkiej rewolucji. Najpierw, w 1790 roku, gdy rzd zleci emisj
papierowych pienidzy (asygnat) pod zastaw ziemi, intensywnie wczyli si
'v spekulacje, by nastpnie przystpi do handlowania kocielnymi gruntami.
.V ten sposb zarobili swoj pierwsz sztab zota.
Fouldowie posiadali dar zawierania i utrzymywania znajomoci. Udao im
si zbudowa stabilne i przyjacielskie relacje z wieloma ydowskimi ludmi inte
resu i z bankierami z Niemiec. Czsto nawet zostawali ich francuskimi agentami.
Syn starego Foulda, Achille, bardzo szybko wyrs na now si w krgach poli
tycznych i finansowych, co sprzyjao dalszemu wzmacnianiu pozycji rodziny. Po
rakowitym przejciu sterw familijnego biznesu w 1842 roku zosta czonkiem
okalnego parlamentu. Gdy w lutym 1848 roku wybuchy walki spoeczne, udzie
li ostronego wsparcia partii rewolucyjnej oraz, wykorzystujc swoje wpywy,
pomaga materialnie nowo powstaemu rzdowi. Niedugo potem Achille Fould
jpublikowa dwa teksty, w ktrych bardzo krytykowa papierowe pienidze. Osta
tecznie przystpi do obozu Napoleona III - popiera zamach stanu i utworzenie
Drugiego Cesarstwa. W okresie rzdw tego cesarza czterokrotnie zajmowa sta
nowisko ministra finansw, do niego te naleaa kierownicza rola we francuskiej
reformie gospodarczej. By konserwatyst i przeciwnikiem idei wolnego handlu.
Mimo tych przekona sprzeciwia si zbyt silnym atakom Napoleona III na jego
oponentw z linii orleaskiej. Kiedy wic sd cesarski zadecydowa o przejciu
przez pastwo ich majtku, Fould zoy dymisj ze stanowiska ministra finan
sw (aczkolwiek zaraz potem zosta senatorem, a nastpnie, po niedugim czasie,
powrci na swoje miejsce w rzdzie). W czasie penienia tych obowizkw by
gwnym organizatorem paryskiego Expo [Exposition Universelle] w 1855 roku.
Pi lat pniej ponownie zrezygnowa z urzdu, by po upywie roku znw podj
wyzwanie. Tym razem pozosta na stanowisku do 1867 roku, kiedy to podj de
cyzj o przejciu na emerytur i powrocie w rodzinne strony. Na ostatnim etapie
pracy w administracji pastwowej, dziki negocjacjom, doprowadzi do redukcji
krtkoterminowych wierzytelnoci, powstaych z powodu zacignicia poyczki
96
WOJNA O PIENIDZ 2
97
98
WOJNA O PIENIDZ 2
99
100
WOJNA O PIENIDZ 2
101
51
Ibid.
WOJNA O PIENIDZ 2
102
53
103
104
WOJNA O PIENIDZ 2
Zob. W.O. H enderson, The Industrial Revolution on the Continent: Germany, France, and
Russia, 1800-1914, London 1961.
55
56
Ibid.
105
WOJNA O PIENIDZ 2
106
107
108
WOJNA O PIENIDZ 2
Ibid.
109
Wojna krymska
Przez ponad dwiecie lat Rothschildowie uwaali, e tym, co moe wpy
n na ich finansowe imperium, s wojny i rewolucje. Bez wzgldu na rodzaj
konfliktu, by mc stosowa zorganizowan przemoc, walczce strony potrzebuj
przeprowadzania wielkich zbirek kapitaw. Poza tym tego typu zdarzenia
naruszaj porzdek spoeczny, wrogo czsto wymierzona jest w grupy dotych
czas sprawujce wadz (arystokracj i koci), co stwarza doskonae okazje do
wzrostu wpyww politycznych finansistw. I wreszcie: na odbudow i usuwanie
zniszcze po walce take konieczne s pienidze. W ten sposb na jednej akcji
mona zyska trzykrotnie.
W marcu 1854 roku wybucha wojna, ktra rozprzestrzenia si na gwne
kraje Europy.
Pocztkowo Rothschildowie nie zwracali uwagi na jej zwiastuny. Iskr, ktra
wywoaa konflikt, staa si kwestia Ziemi witej, a dokadniej spr o kontrol
administracyjn nad kocioami w Jerozolimie i Betlejem pomidzy wspieranym
przez Francj Kocioem katolickim a znajdujcym oparcie w Rosji, prawosaw
nym. Konflikt zrodzi si w poowie XVIII wieku, kiedy to w wielkim tempie roso
"
110
WOJNA O PIENIDZ 2
111
112
WOJNA O PIENIDZ 2
wojny pyny coraz wolniej, a do chwili, gdy ruch ten usta cakowicie, i nie byo
ju moliwe dalsze prowadzenie walk. Wojna krymska zakoczya si.
W rzeczywistoci Rothschildowie nie dbali o to, kto zostanie zwycizc,
a kto przegranym. Do koca lat pidziesitych XIX wieku rzdy Wielkiej Bry
tanii, Francji, Turcji, Austrii oraz Prus korzystay gwnie z pomocy finansowej
udzielanej przez t rodzin za porednictwem jednego bd kilku nalecych
do nich bankw Ci potentaci na rynku kapitaowym wykorzystywali wojn do
porzdkowania sytuacji w szeregach starych i nowych konkurentw, pozbywajc
si niektrych z nich, gdy zachodzia taka potrzeba. Ich pozycja gwnego zlece
niobiorcy na emitowanie obligacji skarbowych pozostawaa niezachwiana, nikt
nie by w stanie jej zagrozi.
Nawet w 1857 roku, kiedy wikszo bankw z trudem unikna losu ban
kruta, adna z placwek Rothschildw nie odnotowaa szczeglnych strat, co
najwyej trzeba byo pogodzi si z mniejszym zyskiem.
113
114
WOJNA O PIENIDZ 2
115
ROZDZIA IV
Stany Zjednoczone:
wewntrzny krg wadzy pienidza
118
WOJNA O PIENIDZ 2
Klucz do rozdziau
Najbardziej niezwyk cech amerykaskiej historii jest to, e praktycznie
wszystko tam powstao z niczego, jakby z biaej, niezapisanej kartki papieru.
Uciekajcy przed przeladowaniami religijnymi mieszkacy Europy i innych
stron wiata przypynli na ten rozlegy nowy kontynent, bogaty w zasoby natu
ralne, zasiedlony przez niewielk liczb ludzi, by, zaczynajc praktycznie od zera,
wypracowa gigantyczny majtek. Ameryka nie przesza - w przeciwiestwie do
Wielkiej Brytanii, Francji, Holandii i innych krajw europejskich - zakoczonej
w epoce kapitalizmu handlowego akumulacji pierwotnej, nie posiadaa te, bu
dowanej w cigu dugich lat, sieci drg, mostw, wsi, portw oraz miast ani te
bazy dla wielkiej wasnoci rodzinnej. Bya rynkiem, ktry wykazywa ogromny,
praktycznie nieograniczony popyt na kapitay i ludzk prac.
Obfito zasobw naturalnych, duy brak siy roboczej i niedobr rod
kw pieninych - te trzy czynniki naoyy si na siebie, prowadzc ostatecznie
do powstania rynku finansowego cakowicie odmiennego od tego w Europie.
W Ameryce nie wystpowa duszcy ludzi system feudalny, nie istnia te ob
kaczy ucisk religijny. Bya to ziemia pena radoci i entuzjazmu, dar niebios dla
midzynarodowych bankierw. To wanie tam wadza pienidza rosa na potg
i rozprzestrzeniaa si z dzikim impetem, by pewnego dnia przesoni sob wszyst
ko inne. Jej bliski zwizek z polityk przechodzi fazy od opresji do kontroli, od
oporu do oszustwa, od wyczenia do sojuszu, od wsppracy do posuszestwa.
Rzdy pienidza nios z sob duo dobrych rozwiza: kuszenie zamiast
przymusu, pobudzanie pragnie w miejsce naciskw, wsppraca i liczenie zyskw,
nie za tworzenie sztucznych podziaw i szukanie wrogw.
W XIX wieku w Ameryce pojawia si caa grupa ydowskich rodzin ban
kierskich, wrd ktrych najbardziej wyrniali si Seligmanowie, Belmontowie,
Schiffowie, Kuhnowie, Loebowie, Warburgowie, Speyerowie, Lehmanowie, Gold
manowie, Sachsowie. Wszyscy oni pochodzili z Niemiec. Jeli twierdzi si obecnie,
e 90 procent wadzy na Wall Street znajduje si w rkach ydowskich finansistw,
to trzeba te wiedzie, e wanie te rody stanowi jej fundament. Dopiero gdy
poznamy ich histori oraz ujrzymy czce ich relacje i zalenoci, moemy pokusi
si o ocen dzisiejszych wydarze, takich na przykad, jak finansowe tsunami czy
kierunek dziaa podejmowanych w wiecie pienidza.
Kade spoeczestwo zbudowane jest z wielu rnych krgw i grup, po
czonych rozmaitymi wizami. Ten krg, o ktrym mowa, uksztatowali ludzie
nieprzecitni, obdarzeni wielkimi zdolnociami.
119
120
WOJNA O PIENIDZ 2
61
S. Birm ingham , Our Crowd: The Great Jewish Families o f N ew York, New York 1996, s. 56.
121
122
WOJNA O PIENIDZ 2
63
123
124
WOJNA O PIENIDZ 2
125
B. Korn, American Jewry and Civil War, Jewish Publications Society, 2001, page 161.
126
WOJNA O PIENIDZ 2
Second Bank of the United States) nasta w tej brany okres anarchii i zupenego
chaosu. Ludzie uzyskali prawo do swobodnego otwierania placwek, emitowania
pienidzy, udzielania kredytw. Czasem wydawao si wrcz, e wystarczy jedynie
odpowiedni strj, by zosta finansist.
W 1852 roku Seligman rozpocz sw dziaalno. Pocztkowo skupi si na
tradycyjnych usugach i operacjach bankowych. Wanie wtedy nasta w Stanach
Zjednoczonych czas wielkiej pomylnoci dla brany kolejowej, z czym cile zwi
zane byo kolonizowanie zachodniej czci kraju. Ceny akcji spek kolejowych oraz
tych zwizanych z ide osadnictwa szyboway w gr. Spekulanci, wykorzystujc je
jako zabezpieczenie, skadali podania o nowe poyczki, by przeznaczy je nastpnie
na ponowny zakup papierw. Dziaania te prowadziy do nieustannych wzrostw cen
na nowojorskiej giedzie. W tym samym okresie Wielka Brytania bardzo zliberalizo
waa swoj polityk pienin, a banki komercyjne z Ameryki zaczy to naladowa.
Dziki czstym i swobodnym wahaniom stp procentowych pienidze stay si
atwe do zdobycia i konsumenci wydawali je bez ogranicze. Rynek przeywa czas
prosperity, a inwestorzy z entuzjazmem angaowali si w ryzykowne inwestycje.
Nowy Jork peen by nuworyszw chtnie obnoszcych si z wanie zdoby
tym bogactwem - kobiety mierzyy si pomidzy sob pod wzgldem najbardziej
luksusowych strojw, prywatne przyjcia konkuroway wystawnoci, bogate
rezydencje wyrastay rzd za rzdem, ycie caego spoeczestwa wypeniy eks
trawaganckie wydatki, ostentacja i nieustajce porwnywanie si. Wytworzona na
giedzie fatamorgana zasobnoci doprowadzia do tego, e zupenie zapomniano
o czym takim, jak ryzyko. Ceny akcji spek kolejowych wzrastay wielokrot
nie, tak e nawet w przypadku linii pozostajcych wycznie na mapie, warto
udziaw w cigu jednego tylko tygodnia potrafia skoczy od 25 centw do 4
tysicy dolarw za sztuk. Rzecz jasna, tak jak w przypadku kadej innej hossy
wytworzonej przez bak spekulacyjn i towarzyszcego jej nastroju szalestwa,
musiao nadej pknicie i krach. Zanim to jednak nastpio, Seligman, dziki
swojemu instynktowi oraz rozumieniu zasad rzdzcych rynkiem, zdy sprzeda
niemal wszystkie posiadane akcje, pozostawiajc sobie w portfelu tylko niewielk
ich cz. Kiedy zatem w 1857 roku, niczym grom z jasnego nieba, nastpi nagy
giedowy krach, w krtkim czasie zbankrutowao bardzo wiele nowojorskich
bankw komercyjnych, a jedynym, ktry nie ponis zbyt duych strat, by ten
nalecy do Seligmana.
Jednak recesja tamta jak szybko si pojawia, tak i szybko odesza. Stao
si to na skutek odkrycia zota w Kalifornii - wrart blisko 8 milionw dolarw
kruszec zosta przetransportowany do Nowego Jorku. Ilo jego odpowiadaa tej,
jak cznie posiaday banki przed zapaci. Po dwch miesicach wrarto zota
zgromadzonego w miecie wzrosa do 28 milionwr dolarw. Przed wybuchem
kryzysu Rothschildowie, za porednictwem Belmonta, udzielili na amerykaskim
rynku poyczek na sum 10 milionw dolarw. Kiedy zacisnli ptl kredytow,
doprowadzili do finansowego krachu. Tymczasem, po upywie zaledwie roku,
dziki napywowi wielkich iloci zota, w cigu jednego tylko dnia, caa ta dziesi-
127
128
WOJNA O PIENIDZ 2
129
130
WOJNA O PIENIDZ 2
131
stanowiska, take nie mia zamiaru zmienia zdania, a co wicej, rozpocz lobbowanie w Kongresie, prbujc skoni niektrych politykw, by wczyli si do
gry i zasugerowali sekretarzowi skarbu porzucenie jego absurdalnej - zdaniem
bankiera - decyzji. W efekcie tym razem to Boutwell wpad w gniew. Stawiajc
opr podkreli, e Seligman nie ma adnych upowanie do ingerowania w sprawy
pastwowe, a ju tym bardziej nie powinien wtrca si do podejmowania decy
zji w Kongresie. Bardzo szybko panujca midzy nimi wrogo staa si spraw
publiczn. Po raz kolejny potwierdzenie znajdowaa teza, e ten, kto dysponuje
kredytami i zarzdza rynkiem finansowym, moe wywiera presj na rzd, a nawet
wchodzi w bezporedni konflikt z ministrami.
W sytuacji, gdy obie strony odmwiy ustpstw, to wanie Kongres posta
nowi pj na nieznaczny kompromis. W okresie od 14 lipca 1870 roku do 12
stycznia 1871 roku autoryzowa dwie emisje obligacji skarbowych na czn sum
1,5 miliarda dolarw, przy czym stopa odsetek w wikszym stopniu uwzgldniaa
plan Boutwella; z caej zaoonej kwoty tylko 200 milionw miao by opro
centowanych na 5 procent. Wygldao to troch na prb ratowania reputacji
Seligmana. Stopa odsetek od pozostaej czci bya natomiast nisza od tej, ktr
proponowa sekretarz skarbu, i wynosia zaledwie 3,5 procent. Dla bankiera by
to potny cios. Dotaro do niego, e zosta wykorzystany. W istocie, nie myli si
- gwnym powodem, dla ktrego Boutwell podj z nim wspprac, bya ch
posuenia si jego finansowymi talentami i stworzenia dobrego, kompletnego
projektu. Korekta, ktr zrobi w ostatniej chwili, dotyczya wycznie jednego
elementu - stopy odsetek, natomiast pozostaa cz planu wci opieraa si na
rozwizaniach przedstawionych przez Seligmana. Minister uzna, e zlecenie na
emisj wartych 200 milionw dolarw papierw wartociowych, ze stop odsetek
wynoszc 5 procent, stanowi bdzie dla niego -wystarczajc rekompensat.
Podobnie uwaay zreszt rne osobistoci z brany. Zleceniobiorcy z Wall
Street gromadnie napynli, liczc na wspudzia w tym kontrakcie.Kt mg
przypuszcza, e limit zamwienia powierzonego przez amerykaski departa
ment skarbu rodzinie Seligmanw wynis tylko 100 milionw 5-procentowych
obligacji. Bya to dokadnie poowa tego, czego oczekiwali. W marcu 1871 roku,
w licie do przyjaciela, William (piszc z Parya) da wyraz swojemu oburzeniu:
Wczoraj wieczorem wstrzsna mn tre otrzymanego telegramu. Boutwell
wybra zleceniobiorcw emisji amerykaskich papierw wartociowych w Euro
pie i pomin przy tym nazwisko Seligmanw. Jest dokadnie odwrotnie, ni si
spodziewalimy. Rzd nas ogra. Nie wiem, co spowodowao ten fakt, e obecnie
Jestemy praktycznie ignorowani. Czy niesprawiedliwe traktowanie nas wynika
z tego, e Boutwrell chowa w sercu prywatn uraz, czy dlatego, e nie w peni nam
ufa. A moe jest to rezultat spisku naszego rywala?68
Z powodu tego, e sekretarz skarbu take nalea do ludzi, ktrzy wa
wszystkie za i przeciw, po przemyleniu caej sprawy zdecydowa si jednak wpro
wadzi rozczarowan rodzin bankierw na list zleceniobiorcw, aczkolwiek tylko
Ibid., s. 120.
132
WOJNA O PIENIDZ 2
133
kierowali si bowiem jedn niepisan zasad: tak dugo, jak nie istniaa w danym
przedsiwziciu moliwo objcia jego kierownictwa, nie przystpowali do niego.
Kiedy zatem sekretarz skarbu zoy im propozycj, odpowiedzieli mu, e wezm
udzia w emisji, pod warunkiem e przypadnie im 5/8 zlecenia, natomiast Seligman
oraz inne banki, uznane za godne zaufania, mog zrealizowa reszt.
Joseph nie mg w to uwierzy - interes, o ktry tak usilnie zabiega, mia
teraz w wikszej czci przypa tym, ktrzy nic w tej sprawie wczeniej nie uczy
nili! Nie miao to sensu! Dlatego bez chwili zwoki uda si do Rothschildw, by
negocjowa ceny. Tym razem to on postawi warunek, powiedzia mianowicie,
e o ile nazwisko Seligman znajdzie si w reklamie pakietu emisyjnego na licie
wsplnie z ich nazwiskiem, bdzie skonny przysta na postawione pod jego
adresem postulaty. W rzeczywistoci chodzio o to, e pojawienie si w publicz
nie prezentowanym zestawieniu tu obok Rothschildw oznaczaoby dla niego
oficjalne przyjcie do midzynarodowego krgu bankierw - zarobienie w tym
przypadku mniejszych pienidzy nie miaoby wtedy szczeglnego znaczenia.
Odpowied Rothschildw bya prosta i ostateczna: nie ma takiej moliwoci.
Oni w ogle nie rozwaali sprawy reklamy, ale skoro Seligman podj ten wtek,
to mu wyjanili. Sfrustrowany bankier pisa w licie do Isaaca (do Londynu) Jeli
w przyszym tygodniu wci bd odmawia nam zgody na umieszczenie naszego
nazwiska wraz z ich wasnym w prospekcie reklamowym, bdziemy musieli pod
nie temperatur tego problemu i wywrze na nich presj. Ufam, e Bristow nie
moe sobie pozwoli na zignorowanie nas i przekazanie tych wielkich pienidzy
wycznie Rothschildom. Wprawdzie w przetargu ich sia przewysza nasz, jednak
to my jestemy uyteczni dla amerykaskiego rzdu, nie oni.
Rothschildowie,odpowiadajc listownie sekretarzowi skarbu, stwierdzili
ostatecznie, e s gotowi przysta na umieszczenie nazwiska Seligman w reklamie,
ale warunkiem wstpnym bdzie to, e zgodzi si on na zmniejszenie swojego
udziau w zleceniu do 2/8. Joseph rozwaa wszystkie za i przeciw, i waha si.
Z jednej strony, podbudowanie swojej pozycji i dobra marka miay ogromn
warto komercyjn - dlatego wydawao si, e warto przysta na propozycj;
z drugiej jednak, w sercu mia niech, a poza tym liczy tak naprawd na nieco
wiksze uczestnictwo w emisji. Wystpi wic jeszcze raz, proszc Rothschildw
o nieznaczne powikszenie przysugujcego mu udziau, ktry mia mieci si
w przedziale od 2/8 do 3/8, a okrelajc to precyzyjniej: stanowi 31,25 procent
caoci zlecenia. Cige obawy i wtpliwoci (niczym u starej kobiety) wywoyway
w nim nieustanne podenerwowanie. W kocu krlowie rynku odpowiedzieli, e
Seligman moe otrzyma 28 procent, a take umieci swoje nazwisko w reklamie,
rzecz jasna dopiero za ich nazwiskiem. Po intensywnych rozwaaniach Joseph
ustpi. W licie do brata pisa: Dzi przynajmniej moemy wsplnie z Rothschil
dami przystpi do przetargu, mimo e nasz 28-procentowy udzia jest za may,
to podejmuj decyzj - wyraamy zgod.
Tak wic Isaac Seligman, zdenerwowany i peen obaw, przyby, jako przed
stawiciel rodziny, zoy wizyt wspaniaym bankierom. Nie by to jego pierwszy
134
WOJNA O PIENIDZ 2
w yciu kontakt z wielkimi osobistociami, gdy dziesi lat wczeniej, w 1864 roku,
by on gociem honorowym prezydenta Lincolna. Jednak spotkanie z Rothschil
dami wywoywao w nim duo wiksze poruszenie i niepokj ni tamto, z szefem
rzdu. Rodzin reprezentowa Lionel (baron), czonek brytyjskiego parlamentu,
ktry jednak przez dugi czas odmawia w nim zoenia przysigi, poniewa nie
mg zgodzi si ani na wykorzystanie Nowego Testamentu, ani na wypowiedze
nie formuy dotyczcej wiary chrzecijaskiej. Isaac przyszed w sobot. Zgodnie
z ydowskimi reguami w dniu tym zakazane jest wykonywanie wszelkiej pracy,
Rothschild powiedzia wic: Jestem lepszym ydem od ciebie, gdy ty nawet
w sobot zajmujesz si interesami. Seligman, rozgldajc si po pokoju i widzc
biurko pene dokumentw odpowiedzia na to: Sdz panie baronie, e w sobot
robisz znacznie wicej interesw ni ja przez cay tydzie.
Tego wieczoru w licie do brata pisa, e postaw Rothschildw mona uzna
za do przyjacielsk, tak wic jeli Joseph sobie tego yczy, zwizki pomidzy
stronami mona by zacieni. Udao si zatem Isaacowi rozbi ten twardy ld
i przenikn do centralnego krgu midzynarodowych bankierw. Po otrzyma
niu tej wiadomoci Joseph napisa liczcy a trzy strony list, w ktrym, uywajc
najbardziej wyszukanych sw, chwali Rothschildw i dzikowa im. Nakaza
przy tym bratu zrobi tak, by Lionel na pewno to przeczyta. Stara si wybada,
czy rodzina nie potrzebuje do dziaa w Nowym Jorku partnera silniejszego od
Augusta Belmonta; i rekomendowa sw wasn kandydatur.
Po nawizaniu kontaktw z Rothschildami rodzina Seligmanw, poza inny
mi oczywistymi korzyciami, zyskaa jeszcze jedn, z reguy mao bran w takich
przypadkach pod uwag - wielk satysfakcj. Joseph w licie do Isaaca pisa: Teraz
J.P. [John Pierpont] Morgan i Anthony Joseph Drexel czuj zazdro. Wida wy
ranie, e zdobycie przez nas tego zlecenia oraz wsppraca, ktr nawizalimy
z Rothschildami, sprawiy im ciki zawd.
Jesieni 1874 roku Lionel Rothschild zaprosi Isaaca Seligmana do swojego
biura, gdzie poinformowa go o majcej si wkrtce rozpocz sprzeday amery
kaskich obligacji skarbowych, wartych 55 milionw dolarw. Zasugerowa przy
tym, by w skad grupy zleceniobiorcw weszli Rothschildowie, Morganowie oraz
Seligmanowie. To pierwszy raz, kiedy August Belmont mia zosta przedstawicie
lem take tych ostatnich. Isaac zgodzi si bez wahania - od tej chwili jego rodzina
miaa zaj miejsce w najwaniejszym krgu finansowym.
W ten wanie sposb uksztatowa si alians nowojorsko-europejski. Sojusz
ten by silny i skuteczny, przed 1880 rokiem caa Wall Street wyraaa niezadowo
lenie z faktu, e londyscy i niemieccy bankierzy praktycznie zmonopolizowali
sprzeda amerykaskich papierw wartociowych w Europie. W opiniach tych
nie byo przesady, gdy tak wanie wygldaa wtedy sytuacja. Seligmana zaczto
okrela mianem amerykaskiego Rothschilda.
Od czasu emisji zielonego dolara reforma wralutowa Lincolna bya dla przed
stawicieli brany finansowej niczym cier w oku, zamierzali wic jak najszybciej
doprowadzi do cofnicia jej ustale. W 1877 roku bankierzy z Wall Street przy
135
69
K. Ackerman, Dark Horse: The Surprise Election and Political Murder o f James A. Garfield,
New York 2004.
136
WOJNA O PIENIDZ 2
137
138
WOJNA O PIENIDZ 2
G. Mellander, The United States in Panamanian Politics: The Intriguing Formative Years.
Danville 1971.
71
Ibid.
139
140
WOJNA O PIENIDZ 2
S. Kinzer, Overthrow: Americas Century o f Regime Change fro m Hawaii to Iraq, New York
2006.
73
141
142
WOJNA O PIENIDZ 2
143
WOJNA O PIENIDZ 2
144
- nie tylko spacia cae zaduenie, ale rwnie wygenerowaa zysk w wysokoci
210 milionw dolarw; poza tym wytworzya aktywa, ktrych warto bya nie
mniejsza ni 2 miliardy. Morgan musia zapewne bardzo aowa swej decyzji,
uwiadamiajc sobie, e porzucenie tego projektu rwnao si zaprzepaszczeniu
szansy na posiadanie kury znoszcej zote jajka.
W 1895 roku, na zaproszenie Schiffa, przybyli do Nowego Jorku Paul i Felix
Warburgowie, by doczy do spki Kuhn, Loeb & Co. W ten sposb zawiza si
bardzo silny i bliski sojusz. Moda Schiffwna wysza za m za Felixa; crka Loeba
za Paula; crka innego partnera firmy - Samuela Wolffa - zawara zwizek ma
eski z Ottonem Kahnem, ktry w pniejszym czasie take sta si wsplnikiem
w interesach; wreszcie syn Loeba polubi crk Kuhnw. Poprzez te cztery luby
Kuhn Loeb & Co. poczyo wizami rodzinnymi Warburgw, Schiffw, Loebw.
Kahnw, Kuhnw oraz Wolffw, tworzc najbardziej powizan, imponujc si
i wpywami w7Europie i Ameryce, rzdzc w blasku chway grup ydowskich
bankierw7.
Czonkw tej zbiorowoci cechoway nadzwyczajne kompetencje i talenty
praktycznie kady z nich mia wystarczajcy potencja, by sta si rekinem finansjery. Najstarszy z braci Warburgw, Max, by doradc cesarza Wilhelma II oraz
reprezentantem Niemiec na konferencji w Wersalu, nastpnie za, w czasach po
pierwszej wojnie wiatowej, gwnym architektem niemieckiej polityki skarbowej.
Jednoczenie zasiada wr radzie nadzorczej Reichsbanku [banku centralnego Rze
szy - przyp. red.], majc za szefa Hjalmara Schachta, synnego ekonomist, ktry
uczestniczy w dojciu do wadzy Adolfa Hitlera. Max Warburg wywar ogromny
wpyw na polityk, ekonomi i finanse Niemiec od koca XIX wieku a do poowy
lat czterdziestych XX wieku. Drugi z braci, Paul, by potnym bankierem, gw
nym projektantem Rezerwy Federalnej w USA i jednym z czoowych decydentw
w wiecie amerykaskich finansw. Trzeci - Feliks zosta starszym partnerem
w Kuhn Loeb & Co. i jednym z najwaniejszych bossw na Wall Street. Natomiast
najmodszy z Warburgw, Fritz, by prezesem giedy metali w Hamburgu, a po
koniec pierwszej wojny uczestnikiem tajnych negocjacji pokojowych pomidzy
rzdami Niemiec i Rosji76.
Otto Kahn, w epoce po Jacobie Schiffie jeden z czoowych ydowskich
bankierw w Nowym Jorku, w 1919 roku zleci wybudowanie na Long Island
luksusowej willi o powierzchni mieszkalnej wynoszcej 10 tysicy metrw kwadra
towych (127 pokoi). Bya to wtedy jedna z najbardziej ekskluzywnych posiado
w Stanach Zjednoczonych.
Wczeniej jednak, jeszcze pod przywdztwem Jacoba Schiffa, spka Kuhn.
Loeb & Co. wesza w zoty okres swej dziaalnoci.
76
145
146
WOJNA O PIENIDZ 2
147
148
WOJNA O PIENIDZ 2
79 W. Lord, The Good Years: fro m 1900 to the First World War, New York 1960.
149
H. Diner, The Jews o f The United States 1654-2000, University of California Press, 2006.
150
WOJNA O PIENIDZ 2
Fox (pniej 20th Century Fox), Metro Goldwyn Mayer, Warner Bros., Columbia
Pictures zaoyli wschodnioeuropejscy lub rosyjscy imigranci.
Sztuka filmowa rozwijaa si od pocztku XX wieku. Nowojorscy ydzi
otwierali kina i w ten sposb wkroczyli do tego wiata, stopniowo angaujc
si w proces produkcji ruchomych obrazw. W wyniku bojkotu, jaki urzdzi
trust filmowy ze Wschodniego Wybrzea, na czele z firm Thomasa A. Edisona,
ydowscy twrcy zaczli przenosi si do Kalifornii. Jeden z nich: Carl Laemmle
[pochodzi z Niemiec - przyp. red.], otworzy pierwsze w wiecie wielkie miastecz
ko filmowe - studio Universal - dajc pocztek hollywoodzkiemu przemysowi.
Do 1920 roku zaoono pi kolejnych (ydowskich) fabryk filmowych. W latach
dwudziestych i trzydziestych XX wieku miasteczko Hollywood stao si witym
miejscem kultury rozrywkowej w USA. Wiksza cz (3/4) amerykaskiego
spoeczestwa deklaruje, e raz w tygodniu chodzi do kina.
ydowscy imigranci wspierali wolno, demokracj, american dream, wal
czc o realizacj wasnych celw. Poprzez rodek masowego przekazu, jakim jest
film, rozpowszechniali i utrwalali wzorce kulturowe, i zdobyli uznanie ameryka
skiej biaej klasy redniej. W nastpnym etapie Hollywood rozpocz pokazywanie
amerykaskiego snu caemu wiatu.
ROZDZIA V
Niespokojna Europa
152
WOJNA O PIENIDZ 2
Klucz do rozdziau
W sercach Niemcw mieszaj si z sob gboka duma oraz poczucie fru
stracji i klski. Poprzez cik prac, dokadno, lojalno, zdyscyplinowanie
i inne nadzwyczajne cechy nard ten sprawi, e ojczyzna jego zajmuje wrd
innych pastw wyjtkow pozycj. W wiecie nauki, techniki, literatury, muzyki,
poezji, a take w wojskowoci, polityce, finansach i innych dziedzinach zawsze
pojawiali si jacy utalentowani niemieccy przedstawiciele. Ale jednoczenie kraj
ten jest, w stopniu rzadko spotykanym w historii ludzkoci, przepeniony duchem
tragedii. Nie istnieje aden inny, ktry uczyniby tak duo dla rozwoju cywilizacji,
a zarazem spowodowa tyle blu i nieszczcia.
Najwiksz niedol Niemiec byo pooenie w kleszczach wielkich mocarstw:
Francji i Rosji, a od strony morza - w mocnym ucisku Wielkiej Brytanii. Peen
wigoru i obdarzony wielkim potencjaem kraj od zawsze schwytany by w mocn,
niewidzialn sie. Im wikszy stawia opr, im bardziej walka przybieraa na sile,
tym bardziej cile sie ta przylegaa. W XVII wieku francuski kardyna Richelieu
sprowokowa trwajcy trzydzieci lat krwawy konflikt wewntrzny narodu ger
maskiego (wojna trzydziestoletnia 1618-1648), ktrego celem byo zablokowanie
szansy budowy silnych Niemiec - co udao si na dugi czas uczyni. W czasie
pierwszej wojny wiatowej Wielka Brytania, Francja, Rosja oraz Stany Zjednoczone
wsplnie unicestwiy ambicje tego pastwa, by sta si globaln potg. Walczc
nastpnie w drugiej wojnie, cztery sprzymierzone mocarstwa rozbiy nazistowski
plan zdobycia hegemonii. Po trzykrotnym zniszczeniu przez ogie piekielny
Niemcy odradzay si z zadziwiajc wprost si.
Kady, kto zaczyna rozwija si gospodarczo, wychodzc od poziomu zacofa
nia, odczuwa silne pragnienie przyspieszenia i przecignicia tych, ktrzy osignli
ju wczeniej wysok pozycj. W poowie XIX wieku uprzemysowienie Niemiec oraz
ich ekspansja kolonialna sytuoway ten kraj daleko w tyle za Wielk Brytani i Fran
cj. Biznesmeni i handlowcy, rywalizujc z mocarstwowymi konkurentami, liczyli na
protekcyjn polityk swego pastwa, realizowan poprzez wysokie podatki oraz tanie
kredyty. Ciko i wytrwale pracujc, zmniejszali stopniowo dystans pomidzy sob
a czoowymi brytyjskimi graczami gospodarczymi. W 1871 roku elazny Kanclerz
zakoczy wielkie dzieo jednoczenia Niemiec. Byo to wane wydarzenie dzielce
epoki, oznaczao bowiem, e zakceniu ulega rwnowaga si panujca w Europie
przez ponad dwiecie lat. Sabe i znajdujce si w stanie rozproszenia kraje pooone
w centrum kontynentu zostay nagle uporzdkowane. Rzucono wyzwanie interesom
Wielkiej Brytanii, ktra w odpowiedzi rozpocza koordynowanie dziaa z Francj
i Rosj, by powstrzyma dalszy wzrost niemieckiej potgi.
Midzynarodowi bankierzy w peni wykorzystywali te antagonizmy i wro
go, czsto wrcz podegajc strony do konfliktw. Z jednej strony uzyskiwali
dziki temu wielkie korzyci ekonomiczne, z drugiej za umoliwiali sobie dziaanie
na znacznie wiksz skal.
V. NIESPOKOJNA EUROPA
154
WOJNA O PIENIDZ 2
zamigotao bardzo blade wiateko. Pod koniec XVIII wieku Europ ogarn ogie
Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Tradycyjny system spoeczny zacz si rozpada. Za
tym szy narodziny kapitalizmu, w sposb bezprecedensowy roso znaczenie i wadza
pienidza. Od poowy XIX wieku idea odbudowy izraelskiego pastwa stawaa si
realnym ruchem. Syjonici zaczli gromadzi si przede wszystkim w Niemczech,
w ktrych panowa w miar swobodny klimat, zarwno religijny, jak i polityczny.
Jeli chodzi o szanse na przetrwanie oraz zajmowan w spoeczestwie po
zycj, ydw podzieli mona na trzy grupy. Pierwsz stanowili ci, ktrzy miesz
kali w slumsach bd w specjalnie dla nich wyznaczonych dzielnicach (gettach),
dowiadczajc ucisku spoecznego i religijnego wykluczenia. Nalecy do drugiej
grupy znajdowali si pod ochron; prawdopodobnie pacili troch mniejsze podat
ki i cieszyli si prawem do swobodnego przemieszczania i osiedlania. Z powodu
posiadanych umiejtnoci zawodowych mieli pewn warto dla lokalnych wadz.
Trzeci grup, najmniej liczn, tworzyli ydzi zajmujcy do wysok pozycj
spoeczn, zajmowan dziki wiadczeniu przez nich specjalistycznych usug - na
przykad bankierzy poyczajcy pienidze wadcom. Mwiono o nich, e s dwor
scy. Byli to przodkowie pniejszych gwiazd finansjery, chociaby Rothschildw.
Jednak wiksza cz przedstawicieli tego narodu naleaa do wykluczo
nych - yli na marginesie spoeczestwa, w gettach, porozumiewali si wasnym
jzykiem i nosili wyrniajce ich stroje; posuszni nakazom religijnym, zacho
wywali okrelone zwyczaje i reguy, na przykad w kwestii spoywania posikw.
Uprzedzenia, jakie ywili do nich ludzie wieccy i duchowni, sprawiay, e skrpo
wani byli wieloma ograniczeniami, dotyczcymi midzy innymi wykonywanego
zawodu, podrowania, osiedlania si. ydom nie wolno byo uprawia ziemi,
handlowa nieruchomociami, wykonywa szeregu prac rzemielniczych - zmu
sio ich to do zaangaowania si w wymian pienidzy, co uznawano wwczas
za bardzo marn profesj. Ich klientami byli podrnicy i kupcy przybywajcy
z rnych stron wiata, potrzebujcy miejscowej waluty. Prowadzcy t dziaalno
ydowscy handlarze wykazywali si sprawnoci i elastycznoci, wyczuleniem
na napywajce informacje, szybkoci przekazywania wanych wiadomoci
i umiejtnoci dokadnego liczenia. Coraz lepiej rozumiejc rnice w kursach
walut na poszczeglnych rynkach, powoli gromadzc wiedz ekonomiczn
i dowiadczenie, budujc rozlege relacje biznesowe, wr pocie czoa zajmujc si
zasobami klientw doprowadzili w kocu do tego, e brana finansowa staa si
ich znakiem rozpoznawczym. ydzi zajli si takim biznesem, bez ktrego ludzie
spoza ich spoecznoci w aden sposb nie mogli si ju obej.
Mona powiedzie, e rozwrj rynku pienidza przebiega mniej wicej rw
nolegle do czterech etapw rozwoju kapitalizmu: handlowego, przemysowego,
finansowego oraz monopolistycznego. Jeli chodzi o handel, ktry jest rodzajem
pomostu pomidzy producentami a klientami, na jego ewolucj zoyy si mi
dzy innymi: wymiana rdziemnomorska, wyprawy krzyowcw, odkrycia, ktre
zainicjoway Renesans, poszukiwania nowych ldw, rewolucja przemysowa
i wzrost liczby przetartych morskich szlakw.
V. NIESPOKOJNA EUROPA
155
156
WOJNA O PIENIDZ 2
V. NIESPOKOJNA EUROPA
157
158
WOJNA O PIENIDZ 2
Powstrzymywanie i rozwj:
brytyjsko-niemiecka rywalizacja
Jednym z filarw potgi Wielkiej Brytanii by wrolny handel. Pojcie to
zostao po raz pierwszy uyte przez szkockiego ekonomist Adama Smitha81.
Zgodnie z jego teori dotyczc wymiany midzynarodowej - w przypadku, gdy
koszt produkcji danego towaru jest znacznie niszy w innym pastwie, nie istnieje
konieczno, by wytwarza go dalej we wasnym zakresie, gdy wydanie pienidzy
na jego zakup tam, gdzie taniej, przynosi wicej korzyci. Wielka Brytania posia
daa ogromne obszary zamorskich kolonii (1/6 wszystkich ldw) i uzyskaa te
prawo kontroli mrz i oceanw. Pod sztandarem wolnoci handlu wymuszaa na
pastwach nieuprzemysowionych otwarcie wrt, poykajc, niczym rekin mniej81
V. NIESPOKOJNA EUROPA
159
sz ryb, ich zasoby naturalne i rynki, osigajc w ten sposb gigantyczne zyski.
Agresywno Anglikw wobec rzdu dynastii Qing w czasie wojen opiumowych
jest tego dobr ilustracj. W poowie XIX wieku Niemcy znajdoway si daleko
w tyle za imperium brytyjskim i za Francj w dziedzinie uprzemysowienia oraz
stawania si potg kolonialn. W gwnym nurcie niemieckiej myli ekonomicznej
dominowao wtedy naladowanie ich, uznanego za udany, modelu gospodarczego.
Jednak recesja, ktra nastpia w latach siedemdziesitych, pokazaa powane
wady wolnego handlu, Berlin zwrci si wic w kierunku propagowanej przez
niemieckiego ekonomist Friedricha Lista teorii ochrony niedojrzaego przemysu
(infant industry protection).
List by krytykiem Smitha. W ksice The National System of Political Eco
nomy pisa: Opisany przez Adama Smitha wiatowy system ekonomii politycznej
uczyni z wolnego handlu idea, ktry w rzeczywistoci suy przede wszystkim
brytyjskim interesom. Niemcy musz stworzy swoj teori oraz, w oparciu
o protekcjonizm handlowy, chroni wasne przedsiwzicia82. Ekonomista ten
uwaa, e w przypadku wolnej konkurencji z potgami przemysowymi nie jest
moliwe, by zacofany gospodarczo kraj, ktry nie stosuje protekcjonizmu, nagle
si rozwin. Przeciwnie, w wikszoci przypadkw^ pastwa zacofane zostan
podporzdkowane mocarstwom dysponujcym przewag ekonomiczn, rzdz
cym na morzach. danie, by mao rozwinite Niemcy rywalizoway z rozwinit
Wielk Brytani nie oznacza nic innego jak pozwolenie, by dziecko sprbowao
zapasw z dorosym. Uwzgldniajc realia, kraje startujce z opnieniem, jeli
pragn sta si silne, musz chroni wasny niewystarczajco dojrzay przemys.
Centralne miejsce w tej teorii zajmowao dziaanie systemu celnego - podnoszenie
taryf miao zapewni szybki wzrost zdolnoci produkcyjnych.
Niemieckie wadze zadecydoway o wspieraniu rozwoju transportu morskie
go oraz kolei, stosujc wobec krajowych przedsibiorstw zwizanych z tymi bran
ami polityk ochrony celnej, a take ksztacc kadry naukowe i inynierskie. Pod
opiek rzdu, dziki cikiej i wytrwaej pracy, udawao si stopniowo zmniejsza
rnic w rozwoju gospodarczym pomidzy nimi a Wielk Brytani. W 1871 roku
elazny Kanclerz zakoczy wielkie dzieo jednoczenia Niemiec. Byo to wane
wydarzenie dzielce epoki, oznaczao bowiem, e zakceniu ulega rwnowaga
si panujca w Europie przez ponad dwiecie lat. Sabe i znajdujce si w stanie
rozproszenia kraje pooone w centrum kontynentu zostay nagle uporzdkowane.
W ten sposb zbudowany zosta nowy model rozwoju gospodarczego stanowicy
wielkie wyzwanie dla brytyjskiej polityki i jej strategicznych interesw.
160
WOJNA O PIENIDZ 2
Cesarz Wilhelm II zdawa sobie spraw, e bez silnej floty handlowej oraz
chronicej j marynarki wojennej interesy ekonomiczne Niemiec cigle zalee
bd od rzdzcych na wodach Brytyjczykw. Pochodzcy z ydowskiej rodziny
potentat niemieckiego transportu morskiego Albert Ballin, wraz ze spk Ham
burg America Line (Hamburg Amerikanische Packetfahrt Actien Gesellschaft,
HAPAG) odegrali kluczow rol w realizacji zamierze Rzeszy w tej dziedzinie.
W 1899 roku Ballin zosta prezesem rady nadzorczej HAPAG-u. Pod jego przy
wdztwem spka eksploatowaa sto siedemdziesit pi statkw o duym tonau,
ktrych czna wyporno bya wiksza ni u kadego konkurenta z Europy83.
Po pewnym czasie sam cesarz, uznajc renom firmy, czsto wizytowa j i bra
udzia w rnego rodzaju ceremoniach. Do 1910 roku spka zatrudniaa cznie
20 tysicy ludzi, a Hamburg sta si drugim co do wielkoci, po Nowym Jorku,
portem przeadunkowym wiata.
Jeli spojrze na to od strony warunkw geograficznych, taki rozwj nie
mieckiego potencjau morskiego wydawa si problematyczny, gdy pooenie
linii brzegowej tego kraju tworzyo dla bardzo niekorzystny ukad. Na pnocy
i zachodzie rozciga si Morze Pnocne. Gdyby Wielka Brytania zastosowaa
blokad, pozostawa jeszcze, od strony pnocno-wschodniej, Batyk, z ktrego
wyjciem jest bardzo wski przesmyk prowadzcy jednak ponownie na Morze
Pnocne - zatem droga wci pozostawaaby zamknita. Wraz z budow Kana
u Kiloskiego nastpio poczenie tych dwch akwenw, jednak problem i tak
pozostawa nierozwizany.
Inaczej wygldaa sytuacja Wielkiej Brytanii: na jej zachodnim brzegu nie
byo adnej przeszkody, nic nie ograniczao moliwoci wpynicia na Atlantyk,
i to dawao jej przewag.
Realizowany w tym czasie przez Niemcy plan budowy wielkich okrtw
oraz rozwoju floty dalekomorskiej zosta, podczas pierwszej i drugiej wojny wia
towej zweryfikowany - i okaza si wielk porak. Dwudziestoletnia praca oraz
olbrzymie rodki zainwestowane w marynark wojenn poszy na marne, gdy
w latach 1914-1918 zostaa ona niemal cakowicie rozgromiona. Podczas kolejnej
konfrontacji zbudowane na polecenie Hitlera cikie okrty (z wyjtkiem odzi
podwodnych, ktre miay jakie znaczenie), wczajc w to dwa nieukoczone
lotniskowce, nie odegray praktycznie adnej wanej roli. Gwnym powodem
tego stanu rzeczy by problem z wyjciem na Morze Pnocne.
To pooenie Niemiec niesychanie przypomina dzisiejsz sytuacj Chin.
Mimo e linia brzegowa tego kraju jest bardzo duga (wynosi osiemnacie tysicy
kilometrw), to, patrzc na map, widzimy, e jego morza s blokowane s przez
acuchy wysp: na pnocy Korea, Wyspy Japoskie i Okinawa, porodku Tajwan,
83
V. NIESPOKOJNA EUROPA
161
WOJNA O PIENIDZ 2
162
Dziki temu Warburg bardzo szybko sta si centraln postaci krajowego przemy
su stoczniowego oraz handlu. Do 1920 roku on oraz partnerzy z rodzinnej firmy
zajmowali stanowiska w radach nadzorczych osiemdziesiciu, dziewidziesiciu
duych przedsibiorstw. Pod wpywem sugestii i naciskw Warburga i Ballina
cesarz przejawia wielki zapa do zrealizowania swych morskich ambicji.
Modszy z przyjaci przej zarzd nad rodzinnym bankiem w 1893 roku.
W cigu kolejnych dziesiciu lat sta si potentatem finansowym. By to czas, kiedy
niemiecki kanclerz ksi Bernhard von Biilow uwaa, e Wilhelm II potrzebuje
wiedzy z dziedziny ekonomii, gdy dziki temu uda si moe przyspieszy w przy
szoci reformy finansowe. Wybierajc nauczyciela, zasugerowa kandydatur
Warburga. Ballin przekaza bankierowi, e cesarz Wilhelm II pragnie si z nim
spotka, jednak moe da mu tylko dziesi minut na zwize wyjanienie kwestii
dotyczcych pienidza. Warburg odmwi, utrzymujc, e to zbyt mao. Jego upr
sprawi, e wyduono czas planowanego spotkania do trzydziestu dwch minut.
By odpowiednio go wykorzysta, finansista rozpocz intensywne przygotowania.
Ostatecznie skrci wykad do dwudziestu piciu minut, pozostae siedem prze
znaczajc na dyskusje z cesarzem.
Prby szy dobrze, lecz wystpienie publiczne zderzyo si z realiami. Wilhelm
II mia bardzo wybuchowy temperament i by niesychanie kapryny. Gdy tylko
Waraburg zacz mwi, przerwa mu, oznajmiajc, e: Carska Rosja bardzo szybko
bdzie skoczona. Wykadowca odpar, z nalenym szacunkiem, e to niemoliwe.
Zgodnie z jego wyjanieniami, nie byo to moliwe, gdy Rosja wanie
dokonaa emisji nowej poyczki, dziki czemu spacia wszystkie swoje dawme
zobowizania, a jednoczenie nie doprowadzia do zwikszenia cznej kwoty
obcie finansowych kraju. Tyle e niemiecki cesarz, syszc te sowa, uzna je za
nonsensowne i bardzo szybko wpad w gniew; zakrzykn: Rosja jest skoczona,
bez wzgldu na wszystko!, po czym po prostu wyszed. W sali pozosta bezradny
Warburg. Pniej artobliwie wspomina to wydarzenie, mwic, e jego sucha
cze ofiarowali mu trzydzieci dwie minuty, a on wykorzysta z nich zaledwie trzy.
Mimo tej nauczycielskiej poraki, bankier ten, z powodu swej wysokiej pozy
cji, wzbudza coraz wiksze zainteresowanie Wilhelma II. Po jakim czasie wadca
ponownie go wrezwa, zaproponowa mu toast i oznajmi, e jest ju gotowy na
wysuchanie, odwlekanej tak dugo, serii wykadw na temat reformy finansowej.
Cesarz by dumnym i zarozumiaym czowiekiem, nieskonnym do ustpstw.
Jednak w trakcie wykadu musia w ktrym momencie przyzna, e carska Rosja
rzeczywicie tak szybko nie zbankrutuje. Mimo to Warburg nie poczuwa si do
adnej wdzicznoci za to ustpstwo i pozwoli sobie nawet na uwag, e mwi
ju o tym duo wczeniej. Zirytowany Wilhelm II zapyta: Czyby zawsze mia
racj?. Widzc zbliajcy si wybuch gniewni bankier szybko przeprosi i dopiero
wtedy sytuacja staa si odpowiednia do wygoszenia precyzyjnie przygotowanej
prelekcji na temat reformy finansowej86.
86
V. NIESPOKOJNA EUROPA
163
164
WOJNA O PIENIDZ 2
V: NIESPOKOJNA EUROPA
165
Incydent w Agadirze
Po zakoczeniu wojen napoleoskich w 1815 roku, Wielka Brytania, b
dc niekwestionowan potg na morzach i oceanach, kontrolowaa du cz
wodnych szlakw.
Ojciec Winstona Churchilla, Randolph, by bliskim przyjacielem Rothschildw (w zasadzie brytyjska polityka zagraniczna bya polityk zagraniczn tej
rodziny). Bankierzy ci bardzo wspierali Royal Navy i wiele uczynili dla jej rozwoju.
Wraz z pojawieniem si silnika na benzyn gwatownie wzrs popyt na
rop naftow ze strony marynarki oraz wszystkich bran przemysu. Francuski
bank Rothschildw szybko sprzymierzy si z amerykask rodzin Rockefel
lerw, dokonujc podziau wiatowych z tego surowca. Ponadto pierwszym
udao si przekona Churchilla, e w przyszej wojnie morskiej konieczne bdzie
uycie duej liczby statkw napdzanych tym wanie paliwem. A zatem naleao
zwikszy i przyspieszy rozbudow floty.
W 1888 roku brytyjski bank Rothschildw wypuci na rynek warte 225
tysicy funtw udziay w firmie Naval Construction and Armaments Company88.
Mimo osignicia wielkich zyskw finansici wci byli niezadowoleni, dlatego
zaraz potem znaczco wsparli projekt konstrukcji wielkich okrtw bojowych,
hojnie go finansujc, by mc przeciwstawi si byskawicznie rosncemu zagro
eniu ze strony wci rozbudowywanej niemieckiej marynarki wojennej. O tym,
e zagroenie to jest rzeczywicie due, zawiadczy incydent w Agadirze, zwany
rwnie drugim kryzysem marokaskim.
1
lipca 1911 roku cesarz Wilhelm II, tym razem niezdecydowany i dziaajcy
bez jasnego celu, wysa okrt wojenny Panther w rejon kontrolowanego przez
88 J. Ayer, A Century of Finance 1804-1904: The London House of Rothschild , London 1905.
166
WOJNA O PIENIDZ 2
V. NIESPOKOJNA EUROPA
167
89
168
WOJNA O PIENIDZ 2
V. NIESPOKOJNA EUROPA
169
170
WOJNA O PIENI D Z 2
V. NIESPOKOJNA EUROPA
171
172
WOJNA O PIENIDZ 2
jego realizacji, wielkich zyskw. Tyle e ludzkie kalkulacje bywaj bardzo uomne.
Autorzy projektu nie mogli przewidzie, w najczarniejszych snach, e ich wielo
etapowe, pene mozou i zakrtw dziaania doprowadz do tego, e ostatecznie
udziel wsparcia osobie, ktrej mona byo ufa mniej jeszcze ni Stalinowi.
W efekcie Niemcy stay si znw potne i zrzuciy z siebie obc kontrol. Ale
0 tym pniej.
W 1922 roku piln potrzeb byo znalezienie sposobu na obalenie Republiki
Weimarskiej. Bankierzy nie dysponuj siami zbrojnymi, a poza tym trudno byo,
niedugo po zakoczeniu wielkiej wojny, przeprowadza mobilizacj i spenia inne
warunki konieczne do rozptania kolejnego konfliktu. Dlatego jedynym sposobem
na osignicie zamierzonego celu wydawaa si wojna walutowa.
Gdy midzynarodowi bankierzy wsplnie przystpili do tej operacji, bardzo
szybko odkryli istnienie innej siy, ktra pragna poda dokadnie w tym samym
kierunku. Bya ni nowo powstaa amerykaska grupa finansowa, tworzona przez
Morgana i Rockefellera. Pod koniec XIX i na pocztku XX wieku Stany Zjedno
czone przecigny, pod wzgldem zdolnoci produkcyjnych, zajmujc dotych
czas czoow pozycj Wielk Brytani. Rwnolegle do rozwoju przemysowego
wzrastaa finansjera tego kraju. Przez dugi czas traktowana niczym wysyany po
sprawunki modszy brat europejskich bankierw, stopniowo zacza kierowa si
wasnymi ambicjami. Dziaajc zgodnie z powiedzeniem: Cesarze sprawuj wadz
po kolei, dzi przysza kolej na mj dom, amerykaska elita ju przed wybuchem
pierwszej wojny podejmowaa kroki zmierzajce do tego, by sta si hegemonem
wiatowej gospodarki.
Dlatego wanie, gdy doszo do spotkania tych dwch si, zawary one pakt.
Miay zbiene cele i mg)7 uzgadnia pomidzy sob kolejne etapy wojennej
strategii. Zarwno ydowskim, jak i amerykaskim bankierom chodzio przede
wszystkim o obalenie dominacji imperium brytyjskiego, cho chcieli tego z rnych
powodw - pierwsi, by zrealizowa marzenie o wskrzeszonym Izraelu, drudzy,
by samemu panowa. Brutalny kraj Niemcy odpowiada interesom obu stron
1 wydawa si idealny do tego, by si nim posuy. Oczywicie istniaa obawa,
e zbuntuje si i zwrci przeciwko autorom projektu. Dlatego wanie caa jego
gospodarka, poczynajc od systemu finansowego i banku centralnego poprzez
grupy przemysowe a do z surowcw i baz materiaowych, musiaa znale si
pod ich cisym nadzorem. W dalszym etapie planowano zastpienie sabej formy
wadzy, reprezentowanej przez Republik Weimarsk, now i siln, ktra bdzie
w stanie zrealizowa stawiany przed ni cel.
Lecz co naleao zrobi, by zdoby pen kontrol nad niemieck gospodark?
Posuono si wojn walutow, zakadajc, e doprowadzi ona do tego, e ceny
krajowych aktyww spadn do bardzo niskiego poziomu, a wtedy atwo bdzie
je wykupi i jeszcze na tym zarobi.
V. NIESPOKOJNA EUROPA
173
174
WOJNA O PIENIDZ 2
V NIESPOKOJNA EUROPA
175
176
WOJNA O PIENIDZ 2
V. NIESPOKOJNA EUROPA
177
178
WOJNA O PIENIDZ 2
V. NIESPOKOJNA EUROPA
179
180
WOJNA O PIENIDZ 2
V. NIESPOKOJNA EUROPA
181
7
kwietnia 1924 roku Schacht wyda bankowi centralnemu instrukcj, by
przez kolejne dwa miesice nie udziela nowych kredytw. By to krok zmierza
jcy do ustabilizowania marki. W tym samym czasie podnis stop procentow
krtkoterminowych poyczek z dzienn kapitalizacj z 30 na 45 procent, a stop
karnych odsetek od debetu z 40 na 80 procent. Ten ruch spowodowa, e wszyscy
spekulujcych mark zagraniczni gracze znaleli si w trudnym pooeniu i zmu
szeni zostali do tego, by jak najszybciej spaci swe zobowizania wynikajce ze
strat powstaych podczas prowadzonych przez nich akcji. Dziki temu Reichsbank
znacznie powikszy posiadane rezerwy wralutowe - w kwietniu 1924 roku wynosiy
one okoo 600 milionw marek, po zaledwie czterech miesicach od wprowadzenia
zmian zwikszyy si ponad dwoikrotnie97.
rodki zastosowane przez Schachta oraz te wyprowadzone przez administracj
finansowy Hongkongu podczas zawirowa na rynku pieninym w 1997 roku,
mimo e miay rne punkty wyjcia, doprowadziy do tego samego rozwiza
nia, czyli podniesienia kosztw krtkoterminowych poyczek dla spekulantw
walutowych do takiego poziomu, ktrego nie byli oni ju w stanie akceptowa;
musieli wic ustpi.
Prezes Reichsbanku konsekwentnie prowadzi swoj polityk i po niedugim
czasie udao mu si pooy kres zorganizowanemu obnianiu wartoci marki.
W lipcu 1924 roku, wraz z jej stabilizacj, odsetki od krtkoterminowych poy
czek z dziennym oprocentowaniem zaczy i w d. W tym czasie, w wyniku
ograniczenia kredytu, wiele nalecych do niemieckiego rzdu instytucji, takich
jak poczta czy linie kolejowe, zaczo zakada wasne banki. Byy to wielkie firmy
o naprawd duych moliwociach finansowych, dlatego w krtkim okresie - duo
szybciej ni banki prywatne - udao si im zgromadzi olbrzymie kapitay.
Pod koniec 1924 roku zarwno przecitni obywatele, jak i biznesmeni,
uznawali rwnowarto rentenmarki i marki oficjalnej, uywajc ich zamiennie.
Schacht przeksztaci t pierwsz w reichsmark emitowan przez bank centralny.
Czowiek ten przez cae ycie obraca si w krgu midzynarodowych
bankierw i w istocie nie musia upublicznia adnych szczegw, nie mg
jednak pogodzi si z myl, e przysze pokolenia bd komentowa i zarzuca
Reichsbankowi bezczynno i brak strategii podczas hiperinflacji w 1923 roku.
Jako jeden z uczestnikw tych wydarze odczuwa potrzeb usprawiedliwienia
swych dziaa, oczyszczenia imienia, a take zaprezentowania umiejtnoci. Poza
tym, bdc nacjonalist, uwaa, e ustabilizowanie marki jest jego obowizkiem,
kiedy bowiem widzia wczeniej, jak ginie, odczuwa oburzenie i zo. W opubli
kowanej w 1927 roku ksice Stabilizacja niemieckiej marki wci usprawiedliwia
biern postaw Reichsbanku, ale w 1967 roku, wraz z publikacj Magii pienidza,
postanowi rzecz t wyjani. Po czterdziestu czterech latach milczenia w sprawie
prawdziwych przyczyn hiperinflacji zama niepisane reguy narzucone przez
anglosaskie krgi finansowe.
97
182
WOJNA O PIENIDZ 2
V. NIESPOKOJNA EUROPA
183
184
WOJNA O PIENIDZ 2
100 A. Sutton Wall Street and the Rise of Hitler, CSG & Associates, 1976. Dostp na: http://
reformed-theology.org/html/books/wall_street/index.html
ROZDZIA VI
Nowy ad Hitlera
186
WOJNA O PIENIDZ 2
Klucz do rozdziau
Potga machiny wojennej nazistowskich Niemiec jest faktem wielokrotnie
ju opisanym, Hitler i jego idee odgrywaj rol demona spoecznej wiadomoci,
natomiast niewiele osb, poza wskim krgiem specjalistw, zna zasady wedug
ktrych dziaa wczesny system monetarny i gospodarczy Rzeszy. Na przeomie
lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku, gdy kryzys ogarn cay wiat, Niem
cy otrzymay potny cios, finanse pastwa zaamay si, bezrobocie osigno
nienotowany dotd poziom. Zdobycie przez parti nazistowsk wadzy w drodze
demokratycznych wyborw miao cisy zwizek z zapaci na rynku. W tym
czasie niemieckim spoeczestwem targay wstrzsy i niepokoje, idee i pogldy
zmieniay si. Narodowi socjalici, prowadzc agresywn kampani wyborcz
i posugujc si hasem nowej polityki, obiecywali wycignicie kraju z kryzysu.
W przypadku gdyby byy to wycznie puste hasa, utraciliby poparcie rwnie
szybko, jak dotychczasowe wadze Republiki Weimarskiej.
Obejmujc wiadz w7 1933 roku, Adolf Hitler musia zmierzy si z bardzo
z sytuacj niemieckiej gospodarki: w latach 1929-1932 caa niemal produkcja
przemysowa spada o 40 procent, a stoczniowa nawet o 80 procent, handel zagra
niczny o 60 procent, wydobycie elaza o 70 procent; stopa bezrobocia osigna
30 procent; na porzdku dziennym byy protesty i strajki, w cigu trzech lat wy
bucho ich ponad tysic. Naley powiedzie, e kryzys w Niemczech przebiega
duo ostrzej ni w USA, Wielkiej Brytanii czy innych pastwach kapitalistycznych.
Nazici, przejwszy wadz, podjli dziaania naprawcze, wprowadzajc tak zwany
nowy ad Hitlera, w wyniku czego stan gospodarki Rzeszy znacznie si poprawi.
W latach 1933-1938 wydobycie rud elaza wzroso z 3,9 miliona ton do 18,6 mi
liona; produkcja stali z 5,6 miliona do 23,2 miliona; przemys ciki i zbrojeniowy
ponad dwukrotnie zwikszy swe moce; wyprzedzono Stany Zjednoczone pod
wzgldem iloci wytwarzanego magnezu i aluminium; znacznie przybyo arty
kuw konsumpcyjnych; PKB wzrs o przeszo 100 procent; poziom bezrobocia
za (w 1938 roku) wynosi zaledwie 1,3 procent. Jednoczenie zrealizowany zosta
projekt budowy sieci autostrad; wyekwipowano te nowoczesn armi.
W 1933 roku USA rwnie rozpoczy wprowadzanie programu naprawcze
go, czyli Nowego adu (New Deal) Roosevelta, ktry jednak zaledwie tymczasowo
zagodzi kryzys gospodarczy. Po pocztkowym oywieniu, w latach 1937-1938 po
raz kolejny doszo do zaamania, cho ju nie tak ostrego, jak poprzednio. Dopiero
w 1941 roku, po przystpieniu Stanw Zjednoczonych do drugiej wojny wiatowej,
nastpio rzeczywiste wyjcie z Wielkiej Depresji, a poziom PKB wrci do stanu
sprzed giedowego krachu. Przez cay czas realizacji Nowego adu bezrobocie
wynosio rednio 18 procent i moliwe jest, e gdyby nie pobr do armii ponad
dziesiciu milionw modych Amerykanw, stan taki utrzymywaby si duej.
Niemcy byy tym krajem, ktry w latach trzydziestych najbardziej odczu
zaamanie gospodarcze, ale jednoczenie najszybciej upora si z jego skutkami.
VI. N O W Y AD HITLERA
187
Przez pitnacie lat zarzd nad Zagbiem Saary sprawowa miaa Liga Narodw - przyp.
red.
:0 L. Hunt, B. Rosenwein, T. Martin, The Making of the West: Peoples and Cultures, Vol. C,
Boston 2009, s. 817.
188
WOJNA O PIENIDZ 2
VI. N O W Y AD HITLERA
189
idea, odkryem podstaw naszej [nazistowskiej] partii. Bdc pod jego wpywem,
sam wstpi do Niemieckiej Partii Robotniczej104.
Jakie jednak teorie wygasza ten charyzmatyczny czowiek, e udao mu si
tak poruszy Hitlerem?
190
WOJNA O PIENIDZ 2
Punkt 12: danie konfiskaty caego majtku zdobytego dziki wojnie. Hitler
by przekonany, e niemiecka armia nie poniosa klski z rk pastw ententy, lecz
e walczcy na froncie towarzysze zostali zdradzeni przez szukajc osobistych
korzyci klas bogatej buruazji oraz ydowskich finansistw, ktrzy wbili im
n w plecy. Jeeli ci ludzie kontynuuj swoje nieuczciwe wzbogacanie si, musz
ponie kar.
Punkt 13: danie nacjonalizacji kompanii (trustw). Feder sugerowa zbu
dowanie czego w rodzaju platformy firm pastwowych, by zrealizowa program
ochrony gwnych zasobw spoecznych. Miao to pomc w unikaniu sytuacji, gdy
nadmierna pogo za zyskiem prowadzi do wybuchu zej, nikczemnej rywalizacji
oraz dzielenia ludzi na biednych i bogatych. Twierdzi przy tym, e nacjonaliza
cja trustw pozwoli stworzy pewnego rodzaju rwnowag pomidzy deniem
kapitalistw do pomnaania korzyci a stabilnym zatrudnieniem robotnikw.
Punkt 14: danie uczestnictwa w podziale zyskw wielkich firm handlo
wych. Feder utrzymywa, e potne korporacje powinny ywi spoeczestwo
i umoliwi w ten sposb wszystkim klasom wsplne czerpanie korzyci w okresie
prosperity.
Punkt 16: danie stworzenia i ochrony silnej klasy redniej, a take natych
miastowego uspoecznienia nieruchomoci nalecych do wielkich firm handlo
wych i wynajcia ich, za niewielk opat, drobnym sprzedawcom; postulat, by
szczegln opiek otacza dostawcw dla pastwa, wadz okrgowych i maych
miejscowoci. Ten punkt by reakcj na apel handlarzy oraz zwykych obywateli
domagajcych si partycypacji w podziale korzyci ekonomicznych, nie stanowi
jednak trwaej zasady, lecz by doranym roszczeniem politycznym.
Punkt 17: danie przeprowadzenia odpowiadajcej interesom narodu re
formy rolnej, przygotowania i wprowadzenia w ycie nakazu administracyjnego
o nieodpatnej konfiskacie ziemi na cele spoeczne, zniesienia odsetek od poyczek
rolniczych, zatrzymania wszystkich spekulacji ziemi. Wedug Federera w aden
sposb nie mona byo tolerowa dwch rzeczy: czerpania zyskw bez pracy oraz
praktyk spekulacyjnych. Gdyby tylko mg, dokonaby alokacji kadego spoecz
nego zasobu w celu wykorzystania go w konkretnym przedsiwziciu. Cakowicie
ignorowa przy tym charakter ludzkiej natury. Istnieje stare chiskie powiedzenie:
Czowiek wielki jest jak woda, czowiek may jest jak olej. Oczywicie, e dobrze
jest by tym wielkim, ale to may prowokuje czsto w yciu wiele zmian nap
dzajcych rozwj. Bez wytwarzania ludzie nie mieliby co je, spekulowanie za,
pozornie bezuyteczne, wprowadza ruch i przyspieszenie. Problemem Federa bya
jego ch rozdzielenia tarczy i wiczni, i wybrania jednej z nich.
Punkt 18: Kara mierci dla zdrajcw, lichwiarzy i spekulantw.
Poza tym Feder nawoywa do powoania, w oparciu o autorytet pastwa,
banku, ktry byby odpowiedzialny za emisj krajowych papierw wartociowych
oraz zbirk kapitaw na inwestycje publiczne. Wobec tego, e midzynarodowi
bankierzy ju od dawna posiadali monopol na zoto, zaproponowa likwidacj
standardu zota i przekazanie rzdowi uprawnie do decydowania o iloci pie
VI. N O W Y AD HITLERA
191
192
WOJNA O PIENIDZ 2
VI. N O W Y AD HITLERA
193
194
WOJNA O PIENIDZ 2
latach szefem Biura Sub Strategicznych (OSS). Rzecz jasna wczesne spotkania
stanowiy jedynie rodzaj eliminacji wstpnych, byy prb zorientowania si co do
wzajemnych intencji i motyww. W tym czasie w Niemczech dziaaa niezliczona
ilo partii politycznych, dlatego ludzie z Wall Street, planujc sw ryzykown
inwestycj, musieli wybra spord ogromnej grupy kandydatw tego waciwego,
o wielkim potencjale.
W 1924 roku ukrcone zostao spekulowanie niemieck mark, huragan
hiperinflacji przesta pustoszy kraj. Po przeprowadzonej z zewntrz cakowitej
destrukcji niemieckiej gospodarki zaczto wprowadza w ycie amerykaski
plan Dawesa; dopyw wielkich kapitaw zagranicznych spowodowa ponowne
oywienie na rynku i w przemyle. Towarzyszy mu spadek znaczenia ruchu
nazistowskiego. Nard niemiecki przypomina bowiem kady inny: wikszo
ludzi chce y w spokoju, dc do zaspokojenia swych potrzeb, pragnc, by byo
przyjemnie. Chaos, walka, wstrzsy i gwatowne zmiany nie s ani ich marzeniem,
ani celem. Obywatele Republiki Weimarskiej szybko zapomnieli o przeszym
cierpieniu i nieszczciach. W latach 1924-1928 aktywno NSDAP spada niemal
do zera. Hitler mg jedynie, nie naruszajc adnych granic, para si polityk
parlamentarn, w ktrej nie by ekspertem. Sytuacja ekonomiczna poprawiaa
si, spoeczestwo zmierzao do stabilizacji i nie wykazywao wielkiej chci, by
popiera agresywne i radykalne ugrupowanie.
W maju 1928 roku, podczas wyborw do Reichstagu, nazici zdobyli zaledwie
2,6 procent poparcia. W tym samym czasie partia socjalistyczna oraz komunistycz
na, tworzce lewicowy sojusz, otrzymay 40,4 procent gosw, centrowa partia
katolicka 15 procent, natomiast grupy prawicowe podzieliy si pozostaymi 42
procentami gosw niemieckich wyborcw.
Hitler by bohaterem podczas chaosu, gdy panowa spokj - zamiera.
W 1929 roku cay wiat zosta dotknity kryzysem gospodarczym. Niemiecka
gospodarka ponownie runa. W 1930 roku w kraju tym byo prawie dwa miliony
bezrobotnych, natomiast dwa lata pniej ich liczba dosza do szeciu milionw.
NSDAP dojrzaa w tym szans dla siebie. Win za zapa obarczya traktat wer
salski i zwizany z nim przymus pacenia reparacji wojennych. Atakowaa rzd
za sabo i nieudolno, i za doprowadzenie narodu do skrajnej ndzy. Depresja
gospodarcza oraz wstrzsy spoeczne spowodoway, e Niemcy cakowicie przestali
ufa Republice Weimarskiej. Odyy bolesne wspomnienia sprzed kilku lat, tyle
e tym razem kryzys by jeszcze wikszy. Poparcie dla nazistw roso. Podczas
wyborw we wrzeniu 1930 roku zdobyli oni 18,3 procent gosw, po raz pierwszy
wyprzedzajc parti komunistyczn, stajc si drugim, po socjaldemokratach, naj
liczniej reprezentowanym w parlamencie ugrupowaniem. W kolejnych wyborach,
w 1932 roku, na NSDAP oddano 37,4 procent gosw, a na socjaldemokratw 36,2
procent, co oznaczao, e ci pierwsi stali si najwiksz si. W tym momencie
wiatowi bankierzy podjli ostateczn decyzj o wsparciu Hitlera.
W listopadzie 1933 roku w Holandii pojawia si niewielka objtociowo
ksika, bdca zapisem jego rozmw z Warburgiem. Wynikao z niej, e naj
VI. N O W Y AD HITLERA
195
WOJNA O PIENIDZ 2
196
VI. N O W Y AD HITLERA
197
Pytanie: Czy pukow nik Behn zatwierdzi zakup udziaw w spce Focke-wulf
przez Lorenz Co.?
Odpowied: Jestem przekonany, e pukow nik Behn wyrazi zgod zanim za
kup zosta oficjalnie zatwierdzony przez rezydujcego w Niemczech jego przedsta
wiciela.
Pytanie: Kiedy firma Lorenz Co. zakupia 25 procent udziaw spki Focke-Wulf?
Odpowied: pam itam, e miao to miejsce przed wybuchem wojny, to znaczy
przed inwazj na Polsk.
Pytanie: Czy Westerlink wiedzia o szczegach zakupu przez Lorenz Co. 25
procent udziaw Focke-Wulf? (Westerlink w czasie pierwszej i drugiej wojny
wiatowej dziaa jako niemiecki szpieg).
Odpowied: Tak, wiedzia wicej ode mnie.
Pytanie: Jak due pienidze zainwestowaa firma Lorenz Co?
Odpowied: Na pocztku 250 tysicy marek, pniej zwikszono sum, ale nie
znacznie, ile dokadnie, nie potrafi powiedzie.
Pytanie: Czy przed wybuchem wojny pukownik Behn mia okazj, by zorgani
zowa transfer zarobionych w Niemczech pienidzy do Ameryki?
Odpowied: Tak, cho przesyany zysk mgby si nieco zmniejszy w wyniku
kursu wymiany walut, jednak zdecydowana wikszo powrciaby do Ameryki.
Behn nie uczyni tego, nie zleca te takich dziaa. Mona powiedzie, e yczy
sobie, aby pienidze pozostay w Niemczech i byy reinwestowane w hale fabrycz
ne, sprzt produkcyjny i inne firmy zbrojeniowe. Berliski H & Z by jedn z nich.
Produkowa bezprzewodowe kom unikatory oraz czci do radarw. Pamitam, e
firma Lorenz Co. posiadaa 50 procent udziaw w H & Z.
Pytanie: O d 1935 roku zasiadae w radzie nadzorczej w Lorenz Co. W tym
czasie firma ta, wsplnie z Focke-Wulf, bya zaangaowana w budowanie instalacji
militarnych. Czy wiesz lub usyszae, by pukow nik Behn lub jego przedstawiciel
kiedykolwiek wyrazili swj sprzeciw wobec niemieckich firm przygotowujcych
si do wojny?
Odpowied: N ie113.
113 Ibid.
198
WOJNA O PIENIDZ 2
VI. N O W Y AD HITLERA
199
Porozumienie haavara
Podczas swych niekoczcych si przemwie i wystpie Hitler wrzeszcza
o dwch wTogach i o jednej zemcie. Pierwszym nieprzyjacielem byli dla niego
bolszewicy Wierzy, e gdyby nie wzniecali rewolt i buntw7na tyach niemieckiej
armii, kraj nie zostayby pokonany - to by wianie w cios w plecy. Za drug zo
wrog si uwaa ydowsk elit finansow. Dziki naukom Federa Hitler nauczy
si dostrzega potg pienidza, a jednoczenie gboko nienawidzi bankierw,
ktrzy w czasie pierwszej wojny wiatowej wspierali pastwa ententy, doprowa
dzajc do klski Niemiec. By przekonany, e tacy ludzie jak Max Warburg i inni
jemu podobni finansici, podpisujc traktat wersalski, zdradzili interesy swrego
pastwa. Dodawszy do tego zniszczenia spowodowane szalejc hiperinflacj,
Hitler obciy ydw za wszystkie krzywdy i poraki. A zemci chcia si na
Francji, ktra zmusia Niemcw do podpisania poniajcego ukadu.
Krtko po zdobyciu wadzy nazici nie dysponowali jeszcze wystarczajcymi
siami, by podj dziaania przeciwko Moskwie i Paryowi, natomiast akcje antyse
mickie i wykluczanie ydw leay cakowicie w zasigu ich moliwoci. Postanowili
zatem pozby si ich cakowicie, realizujc tak zwane porozumienie haavara.
Haavara w jzyku hebrajskim oznacza migracj, przesunicie. Porozu
mienie zostao zawarte w sierpniu 1933 roku pomidzy rzdem hitlerowskim
a syjonistami. Miao na celu zachcenie ydw do emigracji do Palestyny. Na
zici zdawali sobie sprawc, e musz dziaa tak, by nie naraa si przesadnie
na gniew kontrolujcych kanay finansowe midzynarodowych bankierw, gdy
zdecydowan wikszo z nich stanowili ydzi, z ktrych bardzo wielu miao nie
mieckie korzenie. Antysemityzm Hitlera ju od dawana cieszy si bardzo z saw.
W Europie i Ameryce organizowane byy wielkie akcje protestacyjne poczone
z nawoywaniem do bojkotu niemieckich towarw, co przynosio gospodarce
kraju due straty. Nie leao w interesie rzdu nazistowskiego, ktry dopiero co
zdoby panowanie i nie czu si jeszcze zbyt pewnie, nadmierne prowokowanie
si ydowskich i ich akcji odwetowych. Polityka wypdzania i wykluczenia zostaa
wic przemianowana na zacht do emigracji.
Po zakoczeniu pierwszej wojny wiatowej ogromna niemiecka kontrybucja
rozliczana bya w dolarach i funtach, dlatego wadze prowadziy cisy nadzr nad
zagraniczn walut i napywem zagranicznego zota. W 1931 roku przetransfe
rowanie pienidzy z Niemiec wizao si z koniecznoci zapacenia 25-procentowego podatku. Przejwszy rzdy, partia nazistowska jeszcze bardziej zaostrzya
kontrol nad odpywem kapitaw z kraju. To z kolei rodzio wielkie trudnoci
dla tych ydw, ktrzy chcieli wyemigrowa i zamierzali przela posiadane rodki
na zagraniczne konta.
W tym czasie Max Warburg by jednym z najwaniejszych niemieckich
potentatw finansowych, dysponujcym rozbudowan sieci kontaktw na ryn
kach w Londynie, Paryu i Nowym Jorku. Zbirka pienidzy w celu uatwienia
sprawnej i pomylnej realizacji porozumienia haavara staa si jego obowizkiem.
200
WOJNA O PIENIDZ 2
VI. N O W Y AD HITLERA
201
Schacht:
porednik midzynarodowych bankierw
Hjalmar Horace Greeley Schacht urodzi si w styczniu 1877 roku, w, znaj
dujcej si obecnie na terytorium Danii, miejscowoci Tinglev (Szlezwik), jako
syn Williama Schachta, amerykaskiego obywatela o niemieckich korzeniach
oraz baronowej Constanze von Eggers - Dunki. Ojciec jego, yjc pocztkowo
w trudnych warunkach materialnych, pracowa jako nauczyciel, pniej dzienni
karz, by w kocu zatrudni si w jednej z amerykaskich firm ubezpieczeniowych.
Poniewa odpowiada mu tamtejszy model demokracji i politycznej wolnoci,
i podziwia liberaw z Nowego Jorku zaangaowanych w likwidacj niewolnictwa,
nada swojemu dziecku imiona Horace Greeley, na cze jednego z takich dziaaczy.
Zwizki rodziny Schachtw z Ameryk byy widoczne116.
Mody Hjalmar, inteligentny i pracowity, odby liczne studia, najpierw zaj
mujc si filologi i naukami spoecznymi, pniej za ekonomi (zdoby stopie
doktora). Po zakoczeniu nauki podj prac w Dresdner Bank, wykazujc si
w niej, poza wiedz, take intuicj i zdolnoci przewidywania zjawisk finanso
wych. Jego talenty i umiejtnoci, wyrniajce go spord reszty pracownikw,
zwrciy na uwag elity tej brany117. W 1923 roku, jako prezes Reichsbanku,
podj si misji ratowania znajdujcej si w katastrofalnej sytuacji niemieckiej
marki118. Stanowisko to przesta peni [na pewien czas] w 1930 roku, co miao
zwizek z koniecznoci dokonania korekt w planie Younga119.
Na pocztku 1931 roku Schacht rozpocz wspprac z parti nazistow
sk. W marcu 1933 roku, po objciu wadzy, Hitler przywrci go na fotel szefa
Reichsbanku. Akt nominacji podpisa Fiihrer, prezydent Hindenburg oraz omiu
czonkw rady nadzorczej banku centralnego, wrd nich trzech pochodzenia
ydowskiego: Mendelssohn, Wasserman oraz Warburg.
Schacht oraz Warburg stali si kluczowymi postaciami poredniczcymi
w komunikacji pomidzy centrum partii nazistowskiej a grup finansow z Wall
Street. W lipcu 1933 roku Hitler powoa specjaln rad, ktra miaa za zadanie
stworzy projekt oywienia niemieckiej gospodarki. Kady spord siedemnastu
jej czonkw by wielkim kapitalist bd bankierem. Naleeli do niej midzy
innymi: Krupp, Siemens, Bosch, Thyssen, Schroder i inni. Kierownikiem rady
zosta, z rekomendacji grup kapitaowych, Schacht.
W sierpniu 1933 roku, jako reprezentant nazistowskiego rzdu, prowadzi
negocjacje ze stowarzyszeniem bankierw z USA dotyczce poyczek. Niemcom
udao si uzyska przeduenie terminu spaty oraz obietnic, e od tamtego
116 J. Weitz, Hitlers Banker: Hjalmar Horace Greeley Schacht, Little Brown & Co, 1997. [wyd.
polskie J. Weitz, Schacht - Bankier Hitlera, Warszawa 2006 - przyp. red].
117 Ibid.
118 Ibid.
1,9 Ibid.
202
WOJNA O PIENIDZ 2
VI. N O W Y AD HITLERA
203
204
WOJNA O PIENIDZ 2
125 Ibid.
VI. N O W Y AD HITLERA
205
Sytuacja na szachownicy
Hitler, wspierany przez midzynarodowych bankierw, w 1933 roku zreali
zowa swe denia i zosta kanclerzem Rzeszy. Tymczasem gwne wiatowe siy
dalej przesuway figury na szachownicy i rozgryway kolejne partie.
Elita rzdzca imperium brytyjskim trwaa w gbokim przekonaniu, e
reprezentowana przez ni forma organizacji spoecznej jest najlepsza z moliwych,
dlatego powinno si j promowa i zaszczepia na caym wiecie, we wszystkich
innych pastwach. Chodzio oczywicie o utrzymanie niezachwianej dominacji.
W tym czasie mocarstwo to znajdowao si w bardzo korzystnej sytuacji, pod
wzgldem siy i zasigu terytorialnego. Jego najwikszy europejski rywal, Niemcy,
zosta cakowicie rozbity. System wersalski zdusi jego potencja gospodarczy i mili
tarny. Z kolei pooona na zachodzie Niemiec, wroga ssiadowi Francja, z powodu
swych strat wojennych i w celu unikania zagroe musiaa zawrze z Brytyjczykami
sojusz. W Afryce imperium kontrolowao wiksz cz terytorium, miao do
dyspozycji ogromne iloci materiaw i surowcw, jego zwierzchnictwo uznao
przeszo dwadziecia tamtejszych pastw. Na Bliskim Wschodzie panowanie bry
tyjskie rozcigao si na Palestyn, Iran, Arabi Saudyjsk i Irak. Zarzdcy mocno
trzymali w swych rkach rda wydobycia ropy naftowej. Poza tym nadzorowali
te Indie, Malezj, Birm i Hongkong, wykorzystujc tamtejszych ludzi i bogactwa
naturalne. Do majtku posiadanego przez Brytyjczykw wliczay si te gwne
azjatyckie szlaki komunikacyjne; Australia i Nowa Zelandia oraz inne czci skado
we wsplnoty pooone na Pacyfiku tworzyy tarcz chronic jej przemys i zoa
surowcw; Kanada, Gujana, Jamajka, Bahamy oraz pozostae miejsca przynosiy
imperium niezliczone korzyci, od baz dla Royal Navy do bogactw.
Dodatkowo Wielka Brytania posiadaa najsilniejsz na wiecie marynark
wojenn, kontrolujc wszystkie w^ane wiatowe drogi wodne. Na pocztku lat
trzydziestych XX wieku bya zatem prawdziw potg.
Rzecz jasna to wielkie mocarstwo nie byo wolne od obaw, na przykad przed
zdumiewajcym potencjaem amerykaskiego przemysu. Mimo to wadze brytyj
skie uwaay USA za swoj by koloni, pozbawion oglniejszej strategii - kraj
z nieustabilizowanym centrum finansowym, gdzie spekulowano i brak byo dosta
tecznego nadzoru. Wedug Brytyjczykw siy wytwrcze w tym kraju produkoway
due nadwyki, ktrych lokalny rynek nie by w stanie wchon, amerykaska
gospodarka uzaleniona bya zatem od rynkw wiatowych, rzdzonych przez
wadze imperium. Armia Stanw Zjednoczonych nie dysponowaa w tym czasie
adnymi zagranicznymi bazami wojskowymi.
Wadza Wielkiej Brytanii nad USA sprawowana bya w nastpujcy sposb:
mocarstwo decydowao o kosztach kapitau, zmonopolizowao ceny surowcw,
kontrolowao kierunek wiatowych zamwie, dzielio globalny popyt, chronio
morskie szlaki handlowe. Dziki tym dziaaniom mocno chwycio Amerykanw
za gardo, zakadajc, e ich kraj na zawsze pozostanie wycznie czym w rodzaju
hali fabrycznej. Stany Zjednoczone miay by producentem, natomiast Wielka
206
WOJNA O PIENIDZ 2
VI. N O W Y AD HITLERA
207
208
WOJNA O PIENIDZ 2
VI. N O W Y AD HITLERA
209
210
WOJNA O PIENIDZ 2
VI. N O W Y AD HITLERA
211
dard ich ycia stopniowo pogarszay si. Rwnolege jednak partia gwarantowaa
wyzyskiwanym pewne rekompensaty. Wrd nich gwne miejsce zajmowa zakaz
zwalniania ich. Chodzio o zagwarantowanie robotnikom miejsc pracy. W 1929
roku w Niemczech byo 17,8 miliona bezrobotnych; trzy lata pniej, podczas
pogarszajcego si kryzysu gospodarczego, na rok przed zdobyciem wadzy przez
nazistw, liczba ich wynosia 12,8 miliona; natomiast po szeciu latach rzdw
partii narodowosocjalistycznej spada do 2 milionw. W tym czasie odsetek lu
dzi pozostajcych bez pracy w innych krajach europejskich oraz w Ameryce by
znacznie wyszy.
Tumienie rywalizacji w handlu polegao na uniemoliwianiu konkuro
wania cenami. Konkurencja dotyczca kapitau, materiaw, maszyn, patentw,
siy roboczej oraz rynku stanowi istotny, cho negatywny, element dziaalnoci
firmy: zaburza stabilno, utrudnia precyzyjne planowanie, zagraa zyskom. By
temu przeciwdziaa, przedsibiorcy zawieraj czsto ukad i ustalaj wspln
cen okrelonych produktw, koszt tej operacji przerzucajc na konsumentw.
Nazici, poprzez przerne przepisy i zarzdzenia, doprowadzali do tworzenia
stowarzysze branowych, handlowych oraz pracodawcw, koordynujc w ten
sposb osiganie profitw przez poszczeglnych konkurentw. Monopolistyczne
stowarzyszenie branowe, wkraczajc na scen, ustalao ceny, regulowao pro
dukcj oraz dzielio rynek; stowarzyszenie handlowe dziaao gwnie jako organ
polityczny, skutecznie organizujc dziaalno rolnicz oraz wymian towarow;
stowarzyszenie pracodawcw sprawowao kontrol nad si robocz. W efekcie
cakowitego nadzoru spoecznego, dramatycznej zmiany kosztu kapitau, wielkich
wzrostw i spadkw cen surowcw, tumienia strajkw i protestw konkurencja
cenowa nie zagraaa nikomu. W takich warunkach bardzo rzadko zdarzao si, by
jaka firma poniosa ekonomiczn klsk. Alternatywne modele gospodarowania
nie miay szans na realizacj.
Po wyeliminowaniu tych wszystkich puapek Niemcom udao si opuci ob
szar depresji gospodarczej. Jednak ten system spoecznej dziaalnoci produkcyjnej
tworzy jeszcze wiksze niebezpieczestwo, poniewa, nie ogniskujc si wycznie
wok zysku, mg ulec deformacji. Tyle e nazici nie mieli wyjcia i zmuszeni
byli oprze si na czterech orodkach wadzy, i na tym gruncie prbowa wdraa
regulacje, ktre pozwalayby w sposb zrwnowaony i pokojowy nadzorowa
cay ten ukad. Bez wzgldu na to, czy dziaania te miay szans powodzenia, nie
podejmujc ich, nowa wadza nie przetrwaaby.
WOJNA O PIENIDZ 2
212
Nowy ad Hitlera
Obejmujc wadz w 1933 roku, Adolf Hitler musia zmierzy si z bardzo
z sytuacj niemieckiej gospodarki: w latach 1929-1932 caa niemal produkcja
przemysowa spada o 40 procent (maszyny nie byy wykorzystywane nawet
w poowie), a stoczniowa nawet o 80 procent, handel zagraniczny o 60 procent,
wydobycie elaza o 70 procent. Kryzys w przemyle odbi si na brany finanso
wej. W lipcu 1931 roku zbankrutowa Bank Darmstadt, co pocigno za sob
masowe wycofywanie depozytw z innych placwek. Niemieckie rezerwy zota
spady z 2,39 miliarda marek do 1,36 miliarda. Z dziewiciu wielkich berliskich
bankw przetrway tylko cztery. Stopa bezrobocia dramatycznie rosa, osigajc
w 1932 roku 30 procent. Jeli doda do tego jeszcze pracownikw dorywczych,
bez staego zatrudnienia pozostawaa wwczas niemal poowa ludzi zdolnych do
pracy. Wszystko to powodowao zaostrzenie konfliktw spoecznych: w cigu
trzech lat wybucho w kraju ponad tysic strajkw.
Naley powiedzie, e kryzys w Niemczech przebiega duo ostrzej ni
w USA, Wielkiej Brytanii czy innych pastwach kapitalistycznych. Nazici, przejwszy wadz, podjli dziaania naprawcze, wprowadzajc tak zwany nowy ad
Hitlera, w wyniku czego stan gospodarki Rzeszy znacznie si poprawi. W latach
1933-1938 wydobycie rud elaza wzroso z 3,9 miliona ton do 18,6 miliona; pro
dukcja stali z 5,6 miliona do 23,2 miliona; przemys ciki i zbrojeniowy ponad
dwukrotnie zwikszy swe moce; wyprzedzono Stany Zjednoczone pod wzgldem
iloci wytwarzanego magnezu i aluminium; znacznie przybyo artykuw kon
sumpcyjnych; PKB wzrs o przeszo 100 procent; poziom bezrobocia za (w 1938
roku) wynosi zaledwie 1,3 procent. Jednoczenie zrealizowany zosta projekt
budowy sieci autostrad; wyekwipowano te nowoczesn armi.
Ogldajc synne filmy Leni Riefenstahl Olimpiada i Tryumf woli, jest si pod
wielkim wraeniem siy pastwa niemieckiego i ducha jego obywateli. Donone,
poruszajce niebo okrzyki, las wycignitych do gry rk, budowle symbolizujce
moc i ambicj, idealni, podobni do bogw modzi sportowcy, pragncy, bez wyjt
ku, zamanifestowa sw si i energi. Popularno Hitlera bya wtedy ogromna,
cho nie wygasza on ju wtedy swych wstrzsajcych przemwie. Wystarczao
samo jego pojawienie si wr miejscu publicznym, by nieprzeliczone rzesze ludzi,
automatycznie, niczym zahipnotyzowane, traciy trzewro i rozsdek. Nazici
nie uzyskali poparcia wycznie dziki indoktrynacji i praniu mzgu. Ratujc
gospodark, pokazali si z wyjtkowo dobrej strony, a przecitni Niemcy uzyskali
dziki nim realne korzyci gospodarcze - dziki temu narodowosocjalistyczna
propaganda staa si jeszcze bardziej przekonywajca.
W 1933 roku USA rwnie rozpoczy wprowadzanie programu naprawcze
go, czyli Nowego adu (New Deal) Roosevelta, ktry jednak zaledwie tymczasowo
zagodzi kryzys gospodarczy. Po pocztkowym oywieniu, wiatach 1937-1938 po
raz kolejny doszo do zaamania, cho ju nie tak ostrego, jak poprzednio. Dopiero
VI. N O W Y AD HITLERA
213
Nacjonalizacja Reichsbanku
Ju we wrzeniu 1919 roku, gdy Hitler po raz pierwszy trafi na wykad Federa
dotyczcy finansw, to, co usysza, gboko go poruszyo. To wanie ta prelekcja
skonia go do wstpienia w szeregi czonkw Niemieckiej Partii Robotnikw.
Przyszy Fiihrer nie mia adnego wczeniejszego przygotowania do zgbia
nia tej wiedzy, mona by go nawet okreli mianem finansowego lepca, jednak
wykazywa si nadzwyczajn spostrzegawczoci i zdolnoci rozumienia. Pomimo
braku systematycznej wiedzy potrafi uchwyci bezporednio istot problemu.
Ludzie tacy jak on ucz si, prowadzc dialog, zadajc pytania - rozwaaj po
szczeglne kwestie, w czasie debaty wskazuj sedno. Hitler, podobnie jaki wszyscy
inni przywdcy, nie musia dysponowa gbok wiedz ekonomiczn, konieczne
byo natomiast, by mia intuicj, potrafi dyskutowa oraz selekcjonowa opinie
i pogldy, a take wysuchiwa waciwych ludzi w trakcie skomplikowanej, wie
logosowej debaty.
Pod wpywem Federa uwiadomi sobie, e prywatny bank centralny, poprzez
kontrolowanie emisji pienidza, generuje ogromne zyski i w ten sposb pomaga
grupie bankierw wykorzystywa i nadzorowa cae spoeczestwo. Ten pogld,
z punktu widzenia ortodoksyjnych krgw naukowych, by niewybaczalnym
nonsensem, gdy przedstawia dziaanie instytucji jako gr interesw, tymczasem
teoretycy, po wypreparowaniu ludzkiej natury z siedmiu afektw i szeciu poda,
zajmowali si obiektywnymi faktami. Pogldy Schachta i Federa rozbiegay si
w przeciwnych kierunkach, szczeglnie w przypadku tak wanego zagadnienia,
jak system banku centralnego. W rzeczywistoci jednak stanowisko tego pierw
szego miao za to jego bliskie kontakty z Wall Street. Do wyjanienia pozostawa
problem korzyci.
Wsuchujc si w arliwe dyskusje pomidzy stronami, Hitler w gbi serca
gboko akceptowa pogldy Federa, pragnc wprowadzi je w ycie, natomiast na
zewntrz, oficjalnie, polega na Schachcie, i odtrca swego partyjnego nauczyciela.
Twrca podstaw ekonomicznej myli nazistw w pocztkowym etapie ich partyjnej
dziaalnoci, po objciu przez nich wadzy, zosta zesany na uniwersytet w celu
214
WOJNA O PIENIDZ 2
VI. N O W Y AD HITLERA
215
216
WOJNA O PIENIDZ 2
VI. N O W Y AD HITLERA
217
218
WOJNA O PIENIDZ 2
Innowacje finansowe:
ratowanie gospodarki Niemiec
31 maja 1933 roku niemiecki rzd ogosi emisj wartych miliard marek wek
sli zatrudnieniowych. Gwny jej cel stanowio sfinansowanie projektw konstruk
cyjnych i technologicznych o specjalnym znaczeniu. Podlegajce prolongacie Mefo
bills wypacano pracodawcom, ktrzy biorc na siebie realizacj tych przedsiwzi,
zatrudniali rzesze nowych robotnikw. W ten sposb wszyscy, od wacicieli firm do
zwykych rodzin, korzystali na tym. Po wprowadzeniu weksli do obiegu mona byo
wymieni je na reichsmarki, co oznaczao, e podobnie jak zoto, waluty zagraniczne
i obligacje skarbowe tworzyy w Niemczech poda pienidza.
Pocztkowo jednak zdecydowanej wikszoci Mefo bills nie wymieniano,
gwnie z powodu ich bardzo atrakcyjnego oprocentowania - firmy i banki po
zostawiy je w swoich portfelach. Wedug statystyk, w latach 1933-1938 liczba
wypuszczanych na rynek weksli zatrudnieniowych rosa z roku na rok, osigajc
pod koniec tego okresu warto 12 miliardw marek, co stanowio 85 procent
wszystkich wydatkw rzdu tworzcych deficyt budetowy. Ponad poowa z nich
zostaa wykorzystana bezporednio do stworzenia nowych miejsc pracy, pozostaa
za cz - w tajnym programie rozbudowy niemieckiej armii.
Wielk zalet weksli zatrudnieniowych byo to, e ich sia nabywcza zostaa
przekazana w rce nowo zatrudnianych robotnikw. Wraz ze wzrostem liczby
tych rodkw w obiegu, znacznie zwikszao si wykorzystanie zasobw i malao
bezrobocie.
Lata
warto weksli
zatrudnieniowych
(w mld. marek)
liczba bezrobotnych
(w milionach)
1933
1,0
6,0
1934
2,1
2,7
1935
4,8
2,2
1936
9,3
1,6
1937
12,0
0,9
1938
12,0
0,4
1939
12,0
0,2
VI. N O W Y AD HITLERA
219
zbudowane dziki nim drogi liczyy kilka tysicy kilometrw, tworzc pokrywa
jc cae Niemcy i rozgazion we wszystkich kierunkach sie komunikacyjn.
Prowadzona przez Hitlera polityka gospodarcza w znacznym stopniu chro
nia interesy klasy redniej oraz biedoty, wywoujc jednoczenie niezadowolenie
midzynarodowych bankierw, ktrzy postanowili uwanie obserwowa rozwj
sytuacji. Emitowanie przez rzd weksli zatrudnieniowych jako formy pienidza
w znacznym stopniu omijao kontrol finansjery nad niemieck gospodark. Nie
ktrzy ekonomici uznaj, e to uwolnienie si od nadzoru Wielkiej Brytanii i USA
byo gwn przyczyn wybuchu drugiej wojny wiatowej. Wczeniej prawdopo
dobne byo, e majc duy deficyt zota i walut zagranicznych, Niemcy zwrc si
do tych pastw z prob o poyczk, a dug spowoduje, e ich polityka, przemys,
planowanie i inne wane dziedziny i interesy znajd si w strefie bankierskich
wpyww. Przeskakujc ten problem, Hitler mg sam decydowa o losach kraju.
Wielkie spoeczne poparcie i uznanie, jakie uzyska w pocztkowym etapie
sprawowania wadzy, byy wynikiem jego skutecznych dziaa na rzecz odbudo
wy i rozwoju niemieckiej gospodarki, i zrzucenia ogranicze nakadanych przez
Brytyjczykw i Amerykanw. Mona powiedzie, e midzynarodowi bankierzy
cakowicie pomylili si w swych kalkulacjach dotyczcych Hitlera, ktry nigdy nie
zgodziby si by marionetk w obcych rkach.
Stosunek Schachta do weksli zatrudnieniowych by peen sprzecznoci. Pole
mizujc z Federem, twierdzi, e jest to naiwna i wywoujca katastrof koncepcja,
natomiast jaki czas pniej musia cofn swe sowa. Po latach czsto pytano go,
czy plan emisji Mefo bills zakoczy si sukcesem. Wobec moliwego przez cay
czas deficytu rezerw jak dugo mogo potrwa wykorzystywanie kredytw z banku
centralnego? Schacht przyzna, e weksle zatrudnieniowe byy skuteczne, jednak
wskaza ca list warunkw ograniczajcych ich stosowanie. Chodzio o to, e tylko
w nadzwyczajnej sytuacji rodek ten moe przynie pozytywne skutki. W tamtym
czasie fabryki w Niemczech stay puste, nieuywane maszyny rdzewiay, ponad
sze milionw ludzi pozostawao bez pracy - kredyty udzielone wacicielom
firm pozwoliy robotnikom znale zatrudnienie, wykorzysta materiay i surow
ce, i urzdzenia w procesie produkcji. Dopiero w takich warunkach lekarstwo to
ratowao wytwrcz si kapitau.
Jednak w gbi serca Schacht nie by zadowolony z tego dziaania. Jego re
zygnacja i odejcie z rzdu byy bezporednio zwizane z odmow dalszego dys
kontowania weksli zatrudnieniowych. Zgodnie z informacjami, ktre sam ujawni
wlipcu 1939 roku, niemiecki bank centralny przedstawi Hitlerowi memorandum
w sprawie odrzucenia moliwoci kolejnych kredytw127. Konsekwencje tego
zdarzenia byy bardzo powane: 19 stycznia 1939 roku Schacht zosta zdymisjo
nowany128. Nazajutrz Hitler rozkaza, by Reichsbank zagwarantowa rzdowi tyle
poyczek, ile ten potrzebuje, gdy jest to obowizkiem tej instytucji.
127 Ibid.
128 H. S ch ach t, 76 Jahre. .., op. cit., s. 495.
220
WOJNA O PIENIDZ 2
Rothschildowie i Hitler
12
marca 1938 roku wojska Hitlera wkroczyy do Austrii. Wdz sporzdzi
list z nazwiskami poszukiwanych wanych obywateli zajtego kraju. Na jej czele
znajdowao si nazwisko Luisa Rothschilda, gowy austriackiej gazi rodu. Viktor
Rothschild, przyszy lider brytyjskich wacicieli banku, najbardziej podziwia
wanie tego krewnego.
Trzy godziny po wejciu armii nazistowscy oficerowie zatrzymali samochody
przed rezydencj Rothschildw, przygotowujc si do akcji aresztowania. Zadzwonili
do drzwi wejciowych i po chwili pojawi si sucy, ktry bez popiechu wpuci ich
do rodka. Nieproszeni gocie zadali spotkania z baronem. Sucy poprosi ich,
by zaczekali, a sam uda si na gr przekaza wiadomo. Powrciwszy po dugim
czasie, poinformowa ich, e baron Rothschild wanie je kolacj, zatem nie wolno
mu przeszkadza. Nastpnie uprzejmie doda: Jeli panowie ycz sobie spotkania,
bardzo prosz najpierw si umwi. Oficerom nie pozostao nic innego, jak tylko
opuci rezydencj.Wida wic, e w 1938 roku przeladowania ydowskich bankie
rw jeszcze si nie rozpoczy. Wprawdzie nazici przypuszczali ataki sowne, jedno
czenie jednak planowali ich nie wykorzysta, kady bowiem zdawa sobie spraw,
e pienidze byy tym, czego najbardziej brakowao Hitlerowi, by prowadzi wojn.
Dlatego wanie Rothschildowie nie przywizywali wikszej wagi do jego dziaa.
Gdyby Fiihrer zwrci si w tym czasie przeciwko midzynarodowym
bankierom, nie pozyskaby nawet jednego feniga z rynkw finansowych. Nie
VI. N O W Y AD HITLERA
221
222
WOJNA O PIENIDZ 2
VI. N O W Y AD HITLERA
223
jego polityk uspokojenia. Nawet gdy we wrzeniu 1939 roku zaatakowa Polsk,
znajdujce si na froncie zachodnim armie brytyjska i francuska spokojnie czekay,
przekonane, e nastpny bdzie wanie ZSRR. Tymczasem, ku zaskoczeniu wszyst
kich, Niemcy zawary z tym krajem porozumienie [pakt o nieagresji, RibbentropMootow, podpisany zosta ju 23.08.1939 - przyp. red.], podzieliy terytorium
Polski, a nastpnie byskawicznie przerzuciy sw armi na zachd i uderzyy,
chwytajc w elazne kleszcze, trzysta trzydzieci tysicy onierzy brytyjskich
i francuskich, na brzegu morza w Dunkierce. Gdy sprzymierzone wojska spogl
day w niebo, nie widzc drogi wyjcia, niespodziewanie, tu przed ostatecznym
pokonaniem ich, Hitler wyda rozkaz zatrzymujcy finalny atak, co umoliwio
aliantom ewakuacj. Decyzja ta jest jedn z najwikszych zagadek drugiej wojny
wiatowej, bardzo wielu historykw wojskowoci sdzi, e przywdca Niemcw
popeni wtedy powany bd militarny, w rzeczywistoci jednak posunicie to
wiadczyo przede wszystkim o jego niedojrzaoci politycznej.
Czowiek ten by zagorzaym nacjonalist, uderzajc na Francj, bra od
wet za traktat wersalski. Nie mia jednak zamiaru ani moliwoci cakowitego
zerwania z midzynarodowymi bankierami, dlatego nie zamkn trzystu trzy
dziestu tysicom onierzy drogi ucieczki, a poza tym wyznaczy, na poudniu
kraju, obszar zarzdzany przez rzd Vichy. Kalkulowa: zemsta zostaa dokonana,
pole manewru pozostawione, nastpnym krokiem winno by skierowanie si na
wschd w celu unicestwienia Zwizku Radzieckiego oraz zdobycia kontroli nad
bogatymi i rozlegymi terenami, i zasobami, jego zachodniej czci, by nastpnie
ponownie zwrci si w stron Wielkiej Brytanii i USA, tym razem walczc jak
rwny z rwnym. Bombardowanie Brytyjczykw byo tylko rutynow chuligask
metod zastraszania, prb zyskania karty przetargowej w negocjacjach ze starym
imperium kolonialnym. Przed rozpoczciem ataku na ZSRR Hitler wysa swoje
go zaufanego zastpc, Rudolfa Hessa, z misj przeprowadzenia rozmw. Strona
niemiecka braa pod uwag podpisanie z Wielk Brytani traktatu pokojowego
w zamian za zwrot wszystkich podbitych przez siebie zachodnich terytoriw oraz
wypacenie rekompensaty za zniszczenia. Na ziemiach tych pozosta miay tylko
ich siy policyjne. Kolejn kwesti by atak na Zwizek Radziecki: Hitler oczekiwa
od Brytyjczykw duego wsparcia.
Hess pilotowa najnowoczeniejszy myliwiec i wyskoczy ze spadochro
nem nad Szkocj, gdzie ujy go lokalne siy samoobrony. Sprawa wysza na jaw
i brytyjska opinia publiczna zawrzaa.
Plany Hitlera nie byy gupie, popeni on jednak bd - z punktu widzenia
midzynarodowych bankierw cakowicie wymkn si spod kontroli, potga
militarna w poczeniu z jego nieprzewidywalnym sposobem dziaania stay si
miertelnym zagroeniem, groniejszym nawet ni ZSRR, tak wic wszystkie siy
powinny by skupione w celu zniszczenia go.
Hessa uznano w Wielkiej Brytanii za szaleca. Churchill okreli przed
stawione przez niego warunki rozejmu jako temat do bada psychiatrycznych.
w chory umysowo pacjent znalaz si pod ostrym nadzorem brytyjskiego
224
WOJNA O PIENIDZ 2
ROZDZIA VII
226
WOJNA O PIENIDZ 2
Klucz do rozdziau
Od samego pocztku funkcjonowania rynku finansowego jego istoty nie
stanowi jaowe dyskusje teoretyczne, lecz przemylane i drobiazgowe gromadzenie
informacji. Cel tego jest taki, by wyszuka i wykorzysta te, ktre dotycz okazji
arbitraowych. W trakcie tych dziaa dochodzi czsto do wiadomego wprowa
dzania wbd konkurencji, utrudniania jej oceny sytuacji, wprowadzania zakce.
Dla finansistw najwiksz sztuk nie jest utrzymanie rwnego dostpu
do informacji, ale kontrolowanie ich i jak najlepsze spoytkowanie. Jeli rynek
tworz ludzie, a ludzk natur jest egoizm, to rwna dystrybucja nigdy nie miaa
miejsca, bdc niemoliw do zrealizowania utopi, aczkolwiek wszystkie systemy
teoretyczne zbudowane na myleniu utopijnym stanowi dla najwikszych graczy
finansowych wietny sposb tworzenia niesymetrycznego ukadu.
Otrzymujcy wiadomoci identyfikuje ich rdo, czy i wie te, ktre po
chodz z rnych miejsc, kategoryzuje nieuporzdkowane, tworzy zwizki pomidzy
poszczeglnymi kategoriami, eliminuje znieksztacenia - w ten sposb otrzymuje
produkt finalny dziaalnoci wywiadowczej. Dziaalno kontrwywiadowcza opiera
si na tym, e opisany wczeniej proces jest odwracalny. Na rynku pieninym toczy
si nieustanna rozgrywka pomidzy wywiadem i kontrwywiadem.
Z tego wanie powodu szpiedzy i finansici nale do jednej rodziny.
Dziaanie wiatowego systemu agenturalnego w bardzo wielkim stopniu
zbiene jest z ambicjami i zamiarami midzynarodowych bankierw. Tworzy rodz;
sieci: wychodzc od gwnych problemw7, stopniowo rozprzestrzenia si w rne
strony, by ostatecznie powrci do punktu wyjcia. Poznanie intencji i zamysw
fmansjery, zorientowanie si w7jej interesach ma wielkie znaczenie dla naszego
zrozumienia wspczesnych struktur wywiadowczych.
227
228
WOJNA O PIENIDZ 2
229
Pity czowiek
Rothschildowie uwaani s za ojcw zaoycieli midzynarodowej sieci
wywiadowczej. Ju w czasach wojen napoleoskich rodzina ta otrzymaa infor
macje o wyniku bitwy pod Waterloo z dwudziestoczterogodzinnym wyprzedze
niem, dziki czemu osigna na londyskim rynku finansowym zdumiewajcy
zysk. Jeli chodzi o dziaania arbitraowe, dokadno i szybko przekazywania
wiadomoci s podstawowym warunkiem odniesienia sukcesu finansowego.
Wynalazki technologiczne w znacznym stopniu decyduj o rozwoju systemw
wywiadowczych. W epoce bez telefonu i telegrafu dom Rothschildw osign
mistrzostwo w wykorzystywaniu gobi pocztowych do przenoszenia na due
odlegoci danych z rynkw oraz z przernych instrukcji. W celu ochrony tych
informacji opracowali oni cay zestaw technik kodowania. Wiedza wywiadowcza
bya w tej rodzinie przekazywana z pokolenia na pokolenie.
Baron Viktor Rothschild wyrs wanie w takim rodowisku. Jako spadko
bierca brytyjskiej linii rodu musia sprosta wielkim oczekiwaniom i utrzyma
presti budowany od czasw jego przodka, starego Meyera Rothschilda, po
przez prapradziadka Nathana rzdzcego w epoce Napoleona londyskim City,
pradziadka Lionela, ktry zdoby Kana Sueski, dziadka Natty ego [Nathana],
umoliwiajcego im wkroczenie do Afryki Poudniowej i zmonopolizowanie
wiatowego handlu diamentami. Rodzina wspieraa swymi rodkami stypendium
Rhodesa, majc udzia w ksztatowaniu pogldw brytyjskiej i amerykaskiej elity,
i odnosia inne niezliczone sukcesy. Jedynie ojciec Viktora, Charles, wydawa si
sabym ogniwem tym acuchu, czego przyczyn bya ostra depresja, na ktr
cierpia. Ostatecznie popeni samobjstwo, nie mogc dalej znosi wieloletniej
bezsennoci. Jego syn mia wtedy dwanacie lat. Spadkobierca radzi sobie ze sw
rol i odpowiedzialnoci jak nikt inny przed nim.
Przede wszystkim musia zmierzy si z uprzedzeniami rasowymi. Bdc
ydem, mia zwizane z tym pewne kompleksy, z drugiej jednak strony zdawa
sobie spraw ze swej wyjtkowej pozycji. Mimo e cierpia z powodu wyklucze
nia i niechci, to, podobnie jak wielu innych ydw, mocno wierzy, i naley
do wyjtkowego narodu, wybranego przez Boga do rzdzenia caym wiatem.
Wielokrotnie wielka duma tych ludzi przeplataa si ze smutkiem i poczuciem
bycia w opresji. Te skrajne odczucia stanowiy czsto rdo siy, wytrwaoci
i motywacji do dziaania.
Od pewmego momentu Viktor Rothschild dwiga na swych barkach odpo
wiedzialno za presti i znaczenie rodziny, ktra ju od ponad stu lat dziaaa na
rynkach finansowych wiata, odgrywajc wane role w historii. W dziecistwie
uczy si w szkole dla arystokracji, przewaajca wikszo jego kolegw rwnie
naleaa do osb wysoko urodzonych, jednak gdy on wypowiada swe nazwisko,
na twarzach pozostaych pojawia si wyraz respektu i lku. Tak widoczna sawa
i pozycja spoeczna stanowiy duy ciar dla modego czowieka, nie pozwalajc
mu ani na chwil traci kontroli czy by gorszym od innych.
230
WOJNA O PIENIDZ 2
Stowarzyszenie apostow
Apostoowie mieli sprecyzowany system wartoci, mechanizm selekcji
kandydatw, pogldy na temat zada ich grupy oraz form jej dziaalnoci. Pod
czas spotka nie zajmowali si bynajmniej samymi rozrywkami, lecz, majc na
uwadze swre pochodzenie i moliwoci, prowadzili swoisty trening intelektualny,
ktrego celem byo wypracowanie narzdzi do lepszego, ich zdaniem, zarzdzania
spoeczestwem. Byli przekonani, e naley to spoeczestwo zreformowa. Biorc
zatem pod uwag ich wielkie ambicje polityczne, stwierdzi trzeba, e nie byo to
zwyczajne stowarzyszenie studenckie ani aden klub dyskusyjny. Ludzie ci uwa
ali, e z powodu swych wietnych rodowodw^, majtku, inteligencji i zdolnoci,
maj wrcz obowizek kierowania innymi. Formujc grup, stali si wiernymi
sojusznikami i przyjacimi na cae ycie. Doradzali sobie wzajemnie i wspierali
swe dziaania, dodawali sobie otuchy, stworzyli gbokie, nierozerwalne wizi,
wykraczajce poza wsplne interesy i przekonania.
Dziki rekomendacji jednego z przyjaci ze stowarzyszenia Rothschild
pozna, bardzo popularnego wwczas na uniwersytecie, radzieckiego naukowca
130 Ibid., s. 36-37.
231
Petera Kapitz. By to synny fizyk, laureat nagrody Nobla, pracujcy w tym czasie,
na zaproszenie brytyjskiego towarzystwa naukowego (Royal Society), w laborato
rium badawczym Ernesta Rutherforda. Zaraz po przybyciu do Cambridge zaoy
on klub naukowy, ktry w krtkim czasie zdoby due uznanie. Zapraszano do
najzdolniejszych fizykw z uczelni na dyskusje dotyczce najnowszych osigni
w ich dziedzinie. artowano sobie, e Kapitza organizuje te spotkania po to, by
mie stay dostp do najbardziej aktualnych i wiarygodnych informacji pochodz
cych od wybijajcych si naukowcw, bez koniecznoci przebijania si przez tomy
nudnych artykuw. W rzeczywistoci jednak mia on do zrealizowania okrelone
zadanie, chodzio mianowicie o zbieranie najnowszych danych o postpach fizyki
w Cambridge, porzdkowanie ich tak, by umoliwiay dalsze badania, i wysyanie,
w regularnych odstpach czasu, do Moskwy131.
Mody Rothschild zafascynowa si ideami Kapitzy oraz samym Zwizkiem
Radzieckim, pierwszym pastwem na wiecie budujcym socjalizm. Podstaw
tego systemu, okrelanego mianem socjalizmu naukowego, bya teoria obejmujca
caoksztat stosunkw spoecznych i gospodarczych. Viktora najbardziej intere
soway nauki przyrodnicze, gdy usysza zatem, e mona zorganizowa pastwo,
wykorzystujc precyzyjne metody badawcze, wyregulowa, niczym inynier jaki
mechanizm, cay system polityczny, natychmiast da si porwa. Zreszt nie tylko
on, lecz take wielu innych apostow.
Ich stowarzyszenie czsto organizowao rnego rodzaju dyskusje, a kady
z czonkw zobowizany by do przedstawiania wasnych tez i omawiania proble
mw zwizanych z funkcjonowaniem spoeczestwa. Ponad poowa prezentowa
nych prac badawczych przyjmowaa za punkt wyjcia model przypominajcy ten
radziecki oraz zwizane z nim dowiadczenia. Apostoowie wierzyli, e stanowi
on skuteczne remedium na wiele wiatowych problemw i kryzysw.
Teksty pisane przez Rothschilda dotyczyy, przede wszystkim, bankw7- ich
dziaania i funkcji, jak peni w gospodarce.Tytu jednego z jego waniejszych
artykuw brzmia: Przyszo komunizmu i sektora bankowego132. Mimo e zawiera
on wiele byskotliwych uwag, cennych sugestii i mdrych spostrzee, przyjaciele
z grupy nie docenili go, wikszo z nich bowiem nie dysponowaa odpowiedni
wiedz z dziedziny finansw i nie miaa zbyt duego pojcia o szczegach dziaania
tego typu instytucji. Ci modzi ludzie skaniali si przede wszystkim ku akade
mickim dyskusjom, najbardziej zajmowa ich system spoeczny, jego struktura,
funkcjonowanie i zmiany.
W tym czasie Blunt sta si ju szczerym zwolennikiem naukowego socja
lizmu i prbowa przekona Rothschilda do podenia t sam drog. W trakcie
dugich dyskusji czsto wypytywa go, niesychanie zrcznie, o to, co sdzi na
temat swej rodziny. Kwestie te zawsze wprawiay Viktora w zakopotanie. Z jednej
strony uwaa, e cay biznes bankowy jest pozbawionym wikszego znaczenia
przenoszeniem pienidzy z jednego miejsca na drugie, po to tylko, by czerpa
131 Ibid., s. 37-38.
132 Ibid., s. 45.
232
WOJNA O PIENIDZ 2
233
234
WOJNA O PIENIDZ 2
235
236
WOJNA O PIENIDZ 2
237
Przyjaciele z Cambridge:
w strukturach brytyjskiego wywiadu
Poniewa Rothschildowie ju od dawna dysponowali na terenie Wielkiej
Brytanii rozbudowan sieci kontaktw, to w czasie, gdy koledzy ze stowarzyszenia
apostow koczyli uczelnie i rozpoczynali poszukiwanie pracy, Viktor ener
gicznie im w tym pomaga, znajdujc posady oraz przedstawiajc odpowiednim
ludziom. Swojego dobrego przyjaciela Burgessa zapozna z wanym wtedy polity
kiem z brytyjskiej partii konserwatywnej Georgeem Ballem. By on jednym z gw
nych oficerw brytyjskiego MI5, a take budowniczym struktur wywiadowczych
w swojej partii. Pniej, dziki jego i Rothschilda rekomendacji, Burgessa przyjto
do wydziau D w MI6, a jego pierwszym zadaniem bya analiza problemu ydw
w Palestynie. Przeoeni polecili mu sformowanie wr obrbie ruchu syjonistycznego
grupy opozycyjnej do jej lidera Weizmanna, by w ten sposb rozproszy ydowski
lobbing w brytyjskim parlamencie, co miao uatw osignicie kompromisu po
midzy rzdem a Arabami. Przedstawiciele gabinetu zaproponowali, by gwnym
czowiekiem we frakcji przeciwnikw zosta Rothschild. W rzeczywistoci by on
zdecydowanym zwolennikiem ruchu syjonistycznego, poniewa jednak jego ro
dzina nie angaowaa si jako specjalnie w t dziaalno, powszechnie sdzono,
e reprezentuj oni co najwyej stanowisko umiarkowane.
Dziki swej doskonaej pracy Burgess wprowadzi Kima Philby ego do
wydziau D w MI6, a Guy Liddellowi, wiceszefowi wydziau B w MI5, zareko
mendowa Rothschilda, czynic w ten sposb odpowiedni wstp do tego, by
w pniejszym czasie go zatrudni.
Rothschildowie utrzymywali wyjtkowe relacje z Churchillami. Poczynajc
od czasw Natty ego, rodzina przyszego premiera czsto gocia w domu bankie
rw. Winston Churchill, przyjanic si ze stryjem Viktora, Walterem, obserwowa
dorastanie jego bratanka. Bywa u nich, przy rnych okazjach, w latach 1890-1930. Sprzyja deniom ruchu syjonistycznego do osiedlenia si w Palestynie.
Ci bogaci ydzi cenili go.
W 1939 roku Viktor Rothschild wrczy Churchillowi raport analityczny
dotyczcy niemieckiej bankowoci. Piszc go, wykaza si przenikliwoci i g
bok wiedz. Jego rodzina, bdca wacicielem licznych instytucji obracajcych
pienidzmi, zgromadzia zapisy dotyczce rnorodnych transakcji, midzy innymi
dokadne dane o niemieckich zakupach surowcw i materiaw. Wystarczyo, by
inwestycje rzdu nazistowskiego przeszy przez system bankowy, tym samym
trafiay do strefy kontrolowanej przez Rothschildw. Viktor dokadnie przeanali
zowa posiadane informacje i opracowa prognoz przyszego zaopatrywania si
238
WOJNA O PIENIDZ 2
239
240
WOJNA O PIENIDZ 2
Najwiksza tajemnica
Wykorzystujc swoje kontakty z Cambridge, Rothschild trafi do niezwy
kle wanego dla brytyjskiego ministerstwa obrony laboratorium Porton Down.
Wszystkie prowadzone tam badania uznawane byy za cile tajne, gwn ich
cz stanowiy prace nad broni biologiczn i chemiczn. Celem byo dopro
wadzenie w cigu trzech lat do ich masowej produkcji. Zaoono, e stanowi to
ma ostateczny sposb przeciwstawienia si Niemcom, wykorzystany bez wahania
w sytuacji, gdyby Hitlerowi udao si zbudowa potg militarn zdoln zagrozi
Wyspom Brytyjskim.
Rzecz jasna, laboratorium produkowao zarwno toksyny, jak i odtrutki,
prace nad broni bakteriologiczn byy zsynchronizowane z badaniami nad
wytwarzaniem szczepionek. Rothschild z wielk uwag ledzi te wszystkie po
czynania, jednoczenie po ciuchu, nie rzucajc si w oczy, gromadzi podobne
dane z Unwiersytetu Maryland oraz wyniki praktycznych testw wykonywanych
w stanie Missisipi. Wszystkie prace badawcze wykonane w laboratorium Porton
Down w czasie drugiej wojny wiatowej objte byy cis tajemnic. Przebywajc
tam cztery miesice, Rothschild przekaza KGB wielk ilo cennych materiaw,
dziki czemu rozwj radzieckiej broni biologicznej i chemicznej znacznie przyspie
szy, w zasadzie podajc krok w krok za brytyjskim i amerykaskim. Znaczenie
barona Viktora dla ZSRR byskawicznie poszybowao w gr143.
W trakcie wojny jego zainteresowanie koncentrowao si gwnie wok pro
gramw budowy broni masowego raenia. Z punktu widzenia szpiega, im wiksza
bya tej broni efektywno i im bardziej skomplikowanych dziaa wymagaa jei
produkcja, tym bardziej zaleao na niej poszczeglnym krajom i tym wiksz
cen oferoway za ni. Tyle e Rothschildowi nigdy nie brakowao pienidzy, zatem
korzyci finansowe nie byy tym, czego pragn. Zamierza natomiast, zgodnie ze
swym dugofalowym planem, udostpni to, co wie, w zamian za przesunicia na
mapie: chodzio mu o zbudowanie w Palestynie ydowskiego pastwa.
Biorc pod uwag te ambitne zamiary, duo wiksz warto, w porwnaniu
z broni biologiczn i chemiczn, miaa bro nuklearna. Rothschild nie mg tego
zignorowa. Ju na pocztku drugiej wojny zda sobie spraw z tego, jak wielk
rol moe ona odegra w przyszych konfliktach zbrojnych. Usilnie namawia
Churchilla do zintensyfikowania bada nad jej rozwojem. Premier, tworzc list
zada dla brytyjskich laboratoriw naukowych na pierwszym miejscu umieci
rozwj technologii radarowej (by rozwiza palcy problem wczesnego ostrzegania
przed niemieckimi atakami lotniczymi), na drugim za budow bomby atomowej.
Baron Rothschild by jednym z wanych uczestnikw prowadzonych nad ni prac.
Nad caoci tego zadania czuwa mia lord John Anderson.
Prace badawcze prowadzone byy w budynkach koncernu Imperial Chemical
Industries (ICI) podkrypotonimem Tube Alloys (stopy do rur)144. W padzierniku
143 Ibid., s. 95.
144 Ibid., s. 113.
241
242
WOJNA O PIENIDZ 2
243
244
WOJNA O PIENIDZ 2
245
246
WOJNA O PIENIDZ 2
247
do 1967 roku, czyli dwadziecia lat. Po tym czasie polityka radziecka wobec Izraela
powrcia na stare tory.
I
wanie wtedy doszo do ujawnienia tosamoci czonkw Cambridge Five.
Na pocztku lat szedziesitych baron Rothschild przerwa swoj wspprac
z KGB. Poniewa w tym czasie w rodkach masowego przekazu pojawio si
wiele doniesie i informacji sugerujcych, e tak wanie dziaalno prowadzi,
w grudniu 1986 roku opublikowa w brytyjskiej prasie list otwarty, w ktrym
owiadczy: Nie jestem i nigdy nie byem radzieckim szpiegiem151.
Cel: Patton
Pod koniec 2008 roku w Stanach Zjednoczonych ukazaa si prawdziwie
wybuchowa ksika, zatytuowana Cel: Patton (Target: Patton). Jej autor Robert
K. Wilcox dowodzi, e synny amerykaski genera z czasw drugiej wojny wia
towej, George S. Patton, w nie zgin w wyniku wypadku samochodowego, lecz
zosta zamordowany.
Ju wczeniej w krgach amerykaskich wojskowych i historykw pojawiay
si rnorodne hipotezy i teorie dotyczce mierci generaa. Cz z nich wska
zywaa na Niemcw, jako na sprawcw zamachu. Tyle e w tym czasie [grudzie
1945 - przyp. red.] wojna ju si skoczya, siy nazistw zostay cakowicie roz
bite, zabjstwo Pattona w aden sposb nie wpywao wic na sytuacj militarn,
dlatego wersja ta jest mao prawdopodobna.
Inna wersja zdarze mwia, e to ZSRR - z powodu bardzo wrogiego na
stawienia generaa do tego kraju. Pod koniec wojny Patton domaga si wrcz, by
Stany Zjednoczone uwalniay czonkw SS, w celu zaangaowania ich do wsplne
go, z amerykaskim wojskiem, ataku na siy radzieckie. W tym przypadku istnia
wic konkretny motyw zabjstwa.
Kolejna hipoteza wskazywaa na wrogw wewntrznych. Wielka rola, jak
odegra Patton w -wyzwalaniu Europy, wzbudzaa zazdro wrd wyszego do
wdztwa armii USA, szczeglnie dotyczyo to generaw: Dwighta D. Eisenhowera
i Omara N. Bradleya. Teoria ta wykorzystywaa fakt, e w czasie wojny wanie
ci dwaj wojskowi opniali bd wtrcali si do wielu akcji prowadzonych przez
oddziay Pattona, i czsto pomijali je przy rozdziale paliwa oraz sprztu wojsko
wego, przekazujc gwn ich cz marszakowi Bernardowi L. Montgomery emu.
Powodem zamachu miaaby by zawi lub obawy przeoonych Pattona, e ujawni
on ich niekompetencj i brak umiejtnoci.
Ksika Cel: Patton przedstawia natomiast odmienn, zdumiewajc wersj
wydarze. Wilcox sugeruje w niej, e to OSS (Biuro Sub Strategicznych, poprzed
nik CIA) zorganizowao zamach na Pattona, a operacj t kierowa sam Donovan,
151 Ibid., s. 365.
248
WOJNA O PIENIDZ 2
szef tej organizacji, znany w wiecie wywiadu jako szalony Bill152. Bezporednim
wykonawc mia by Douglas Bazata, znakomity strzelec, ktry w czasie II wojny
wiatowej dziaa jako szpieg na usugach aliantw. W pniejszym czasie sam
potwierdza swj udzia w opisywanych wydarzeniach. Pewnego kwietniowego
dnia 1945 roku, gdy wojna w Europie zbliaa si ku kocowi, Donovan spotka
si z Bazat, informujc go o nowym zadaniu, zwizanym, wedug jego sw, ze
skomplikowanymi interesami USA, ktre wymagao odwagi i stanowi miao, jak
utrzymywa, potwierdzenie patriotyzmu. Tym zadaniem byo zabjstwo Pattona.
Donovan poinstruowa Bazata, e sam musi znale sobie pomocnikw, gdy
akcja ta odbywa si poza jakkolwiek struktur i nie ma na ni urzdowej zgody.
Zleceniobiorca zaoy, e jeli odmwi wykonania tej misji, z pewnoci sam
zostanie zlikwidowany, dlatego jesieni 1945 roku podpisa umow. Za zabjstwo
otrzyma mia 10 tysicy dolarw. Stwierdzi potem: Otrzymaem rozkaz z gry,
bardzo wielu ludzi miao nadziej na pomylne wykonanie tego zadania153.
9 grudnia 1945 roku, przed poudniem, Patton, wraz z adiutantem, jechali
dwupasmwk subowym cadillakiem. Bya to niedziela i na drodze panowa
niewielki ruch, droga prosta, widoczno na prawie p mili; genera obserwowa
krajobraz za oknem. Nagle z naprzeciwka nadjechaa wojskowa ciarwka, gdy
znajdowaa si w odlegoci szeciu metrw od samochodu Pattona, niespodzie
wanie wykonaa skrt o 90 stopni, przecinajc cadillacowi drog. Jego kierowca
zdy tylko wcisn hamulec, rwnoczenie prbujc odbi w lewo, niestety,
zabrako czasu - uderzy przodem w ciarwk. Patton dozna powanego ura
zu gowy, z otwartej rany sczya si krew, mwi, e czuje duy bl w szyi, mia
problemy z oddychaniem i z poruszaniem palcami. O 12.30 wezwany na pomoc
ambulans ruszy z rannym generaem w kierunku Heidelbergu, gdzie znajdowa
si najbliszy szpital154.
Mimo e przez dugi czas Patton by w stanie krytycznym i personel me
dyczny wielokrotnie podejmowa akcje ratunkowe, udao mu si jednak w kocu
wyj z tego obronn rk i zacz wraca do zdrowia. Lekarze mwili o cudzie,
rodzina przestaa si zamartwia, podwadni odetchnli z ulg. 18 grudnia, czyli
dziesitego dnia od wypadku, jego samopoczucie polepszyo si do tego stopnia,
e zacz on przygotowywa si do powrotu do USA na wita. Nazajutrz jednak,
w przededniu planowanej podry, wystpia zakrzepica. W cigu krtkiego czasu
stan Pattona radykalnie si pogorszy, a 21 grudnia genera zmar. Sekcji zwok
nie wykonano.
Ksika ujawnia, e nie planowano zabi Pattona w wypadku samocho
dowym, lecz za pomoc farmaceutyku. Wykorzystano do tego, prowadzcy do
powstawania skrzepw krwi, czysty cyjanek, stosowany przy leczeniu zaniku
pracy serca. rodek uyty do zabjstwa wyprodukowany zosta w Czechoso
152 R. Wilcox, Target: Patton: The Plot To Assassinate General George S. Patton, W ashington
2008, s. 25. [wyd. polskie R. Wilcox, Cel: Patton, Wrocaw 2010- przyp. red].
153 Ibid., s. 92-99.
154 Ibid., s. 20,167-170.
249
250
WOJNA O PIENIDZ 2
251
OSS: Oh So Social157
29 maja 1940 roku przyby do Nowego Jorku dawny towarzysz Donovana
z korpusu wojennej pomocy finansowej z 1915 roku, William Stephenson. Mia
przy sobie list od starego przyjaciela z Europy, oficera brytyjskich sub specjalnych,
Williama Halla Blinkera, w ktrym sugerowa on Amerykanom jak najszybsze
utworzenie strategicznej agencji wywiadowczej.
Z listem tym w rku Donovan uda si do znajomego z Wall Street oraz
z czasw wsplnych studiw na wydziale prawa Uniwersytetu Columbia, wtedy
za bdcego ju gow pastwa, Franklina Roosesvelta, zamierzajc przekona
go do postpienia zgodnie z brytyjsk sugesti. Prezydent zgodzi si, wyda odpo
wiednie dyspozycje i wysa Donovana do Londynu, by sformowa tam podstawy
amerykaskiej organizacji. Mimo e bya to tajna misja, to w wielu mediach trafnie
odgadnito rzeczywisty cel tej podry. Wysannik bez wikszych problemw dotar
do poudniowo-wschodniej czci Europy, chcc na miejscu zapozna si z sytuacj
okupowanych przez hitlerowcw terenw. Niemcy wiedzieli o jego zadaniu budowy
amerykaskiej struktury szpiegowskiej, jednak nie robili mu adnych trudnoci,
przede wszystkim z powodu niechci do zaogniania stosunkw z USA.
Po powrocie ze Starego Kontynentu Donovan przekaza Rooseveltowi
wszystkie informacje, ten za, 13 czerwca 1942 roku, oficjalnie wyznaczy go na
szefa nowo powstaego OSS. Od tego momentu prezydent mwi o nim artobliwie:
moja tajna noga - pomagajca mu w realizacji sekretnych zada.
157 R. Smith, OSS: The Secret History of Americas First Central Intelligence Agency, University
of California Press, 1972.
252
WOJNA O PIENIDZ 2
253
ROZDZIA VIII
Elita rzdzca
niewidzialni oligarchowie
WOJNA O PIENIDZ 2
256
Klucz do rozdziau
Posiadanie majtku nie gasi w plutokratach dzy i chciwoci. Wrcz
przeciwnie, wielu z nich wykorzystuje swe pienidze do zdobycia jeszcze wikszej
wadzy, tak potnej, e dawni tyrani i despoci nie mieli nawet o takiej marzy.
Chodzi o kontrol nad caym wiatem, nie tylko nad globaln wasnoci, lecz
rwnie nad wszystkimi yjcymi ludmi158.
Powysze sowa bardzo dobrze opisuj ostateczny cel midzynarodowych
bankierw, konsekwentnie realizowany przez kolejne pokolenia - zaprowadzenie
rzdw anglo-amerykaskiej elity. Bynajmniej nie s to jedynie szalone hipotezy.
Poczynajc od dziaa brytyjskiego stowarzyszenia Rhodesa do Council on
Foreign Relations, ludzie pragncy wadzy nad wiatem wprowadzaj w ycie swj
zamiar, tworzc teorie oraz wdraajc konkretne rozwizania. Tego wielkiego planu
nie da si zrealizowa bez wsparcia finansowego. Pochodzi ono z trzech rde
znajdujcych si poza scen.
Dzisiejszy Zachd wydaje si by demokratyczny, pluralistyczny, wolny.
wity system demokratyczny wypdzi dawnych finansowych magnatw z paacu
wadzy, dysponujcy si plutokraci zniknli bez ladu, wyparowali wrcz.
Czy wiat zmienia si? Czy kapitalizm przesta suy wycznie mniejszo
ci posiadajcej wadz? Czy midzynarodowi bankierzy naprawd oddali rzdy
i odeszli w cie, by wie zwyczajne ycie?
W rzeczywistoci natura ludzka jest wci taka sama: chciwo i ch kontro
lowania innych nie zmieniy si od chwili narodzin spoeczestwa a do dzi, i nie
zmieni si w przyszoci. Ewoluuje tylko ich forma. Od panowania kapitalizmu
handlowego, poprzez przemysowy, finansowy, monopolistyczny, wczajc w to
dzisiejsz demokracj, niewielka grupa rzdzi wikszoci spoeczestwa. Istota
systemu pozostaje nienaruszona, przeksztaceniu ulegaj jedynie metody. Oligar
chowie finansowi, wczeniej dobrze widoczni, dziaajcy bezporednio, obecnie
ukryci s za kulisami, reprezentowani przez nowo powstay gigantyczny system
fundacji, ktry sta si ju w krajach Zachodu integraln czci wadzy. Systemem
tym wci steruj ci sami ludzie.
257
258
WOJNA O PIENIDZ 2
160 T. Fahey, Who Killed Congressman Lawrence Patton McDonald? Dostp na http://old.dismfo.com/archive/pages/article/idll97/pgl/index.html
259
wczesne amerykaskie media gwnego nurtu pozostay obojtne. Kongresman, prbujc zainteresowa tym problemem opini publiczn, stawa wrcz
na ulicy i, trzymawszy w rkach dotyczce sprawy materiay, rozmawia z prze
chodniami. Jego upr znacznie przekroczy niepisan granic wyznaczon przez
politykw i naleao si spodziewa, e midzynarodowa elita nie bdzie miaa
zamiaru duej tego tolerowa.
Problem sta si zreszt jeszcze bardziej palcy, gdy McDonald niespodzie
wanie rozpocz przygotowania do startu w wyborach prezydenckich. W jednym
ze swoich wystpie specjalnie skupi si na planach zdobycia przez bankierw
kontroli nad wiatem. Miliony ludzi usyszao owe kujce uszy sowa. Pod
wzgldem zapau kongresmen w aden sposb nie ustpowa, nigdy niegodzcemu
si na porak, starszemu kuzynowi, generaowi Pattonowi. Amerykanie uwaali
ich obu za porzdnych i odwanych ludzi. Gdyby McDonald rzeczywicie wystar
towa w wyborach prezydenckich, by moe nastpiby jaki dramatyczny zwrot
akcji i sytuacja wymknaby si spod kontroli. Bardzo jaskrawy przykad takiej
utraty nadzoru stanowia prezydentura Johna F. Kennedyego. W rzeczywistoci
McDonlad stanowi jeszcze wiksze zagroenie - obdarzony charyzm, waleczny,
w wiadomoci ludzi bdcy spadkobierc cech generaa, popierany przez wielu
wyszych oficerw armii, ktrzy przysigali zawsze lojalnie suy interesom USA.
Ta grupa, z powodu swych przekona, nigdy nie kupiaby idei rzdu wiatowego
przekraczajcego suwerenno pastwa. McDonlad i jego sprzymierzecy posunli
si nawet do zaoenia wasnej tajnej siatki informacyjnej w celu przeciwstawienia
si dziaaniom CIA i FBI. Gdyby solidarno z nim okazali obywatele uznajcy,
e sprawiedliwe jest posiadanie broni, Stany Zjednoczone miay realn szans na
zmian barw.
161 G. Allen The Rockefeller..., op. cit.
WOJNA O PIENIDZ 2
260
Imperium diamentw
John Ruskin powiedzia studentom uniwersytetu oksfordzkiego, e z racji
przynalenoci do wyszej warstwy spoecznej korzystaj oni z wielkiej i wietnej
tradycji obejmujcej edukacj, sztuk, reguy prawa, wrolno, szlachetno oraz
umiejtnoci kontrolowania si. Uwaa, e dorobek ten trzeba popularyzowa
w Anglii oraz poza jej granicami, naley stara si, by dociera do niszych warstw,
gdy to jedyny sposb, by je przeksztaca. Jeli natomiast brytyjska elita nie za
szczepi w nikim tego bogactwa i wartoci, to bardzo szybko por j ci, ktrzy
maj liczebn przewag.
Jeden ze studentw Ruskina - Cecil Rhodes - zanotowa ten poruszajcy
wykad i przez nastpne trzydzieci lat nigdy nie rozstawia si z tymi zapiskami162.
Diamenty s wieczne. Za tym chwytliwym, cieszcym si wielk popu
larnoci hasem reklamowym stoi wiatowy potentat, grupa De Beers. Obecnie
firma ta trzyma w swoich rkach 40 procent wiatowego rynku diamentw, kiedy
byo to 90 procent.
Jej zaoyciel, Rhodes, urodzi si w 1853 roku. By synnym brytyjskim
politykiem, kupcem oraz kolonizatorem Rodezji, nazwanej tak na jego cze (dzi
Zimbabwe). Dziki rabunkowi zasobw naturalnych Afryki Poudniowej zdoby
wielki majtek. Po jego mierci ustanowiono stypendium Rhodesa.
Jako syn pastora z przedmiecia moe by uznany za bohatera samotnie
dziaajcego na rzecz brytyjskiej ekspansji kolonialnej. Eksploatujc poudniowo
afrykaskie zoa diamentw niezmiernie si wzbogaci, udao mu si zbudowa
prawdziwe imperium: spk De Beers, kontrolujc w pewnym okresie niemal cay
handel tymi mineraami. Jego ambicje wci jednak byy niezaspokojone. Nawet
sami Anglicy przyznaj, e Rhodes pragn nie tylko, by caa kula ziemska nale
aa do Wielkiej Brytanii, lecz myla wTrcz o brytyjskim panowaniu na Ksiycu.
Ju w 1882 roku podj prb zblienia si do Rothschildw. Chcia to uczyni
poprzez przedstawiciela rodziny, ktry przenis si z nalecej do nich kopalni
zota w San Francisco do afrykaskiej kopalni diamentwr. W owym czasie w brany
tej pojawio si mnstwo konkurentw7. Rhodes niezwykle trafnie przewidzia, e
komu uda si uzyska finansowe wsparcie z Londynu, ten zwyciy i zostanie na
rynku. Decyzja o nawizaniu kontaktw z potnym bankierskim rodem bya
bardzo przemylana. W kocu, w 1885 roku, na pokadzie statku pyncego do
Wielkiej Brytanii przypadkowo spotka pracujcego dla nich amerykaskiego
inyniera, nadzorujcego wydobycie diamentw. Rhodes natychmiast obieca
162 C. Quigley, Tragedy an d. .., op. cit.
261
262
WOJNA O PIENIDZ 2
263
264
WOJNA O PIENIDZ 2
265
Grupa Milnera
Po mierci swojego lidera lorda Salisbury, w 1903 roku, grupa Cecil Bloc
wci dziaaa, jednak brak ambicji i woli u jej nowego przywdcy, lorda Balfoura,
doprowadzi j do powolnego rozpadu i stopniowego oddawania pola grupie Mil
nera. Jemu akurat woli i ambicji nie brakowao. W celu osignicia politycznych
celw nie waha si powici swojego ycia osobistego, i szczcia, czego kochajcy
zabaw Balfour nie byby w stanie uczyni. Salisbury szuka przyjaci i krewnych,
by wsplnie z nimi tworzy zesp, wykorzystywa polityk do ochrony, tak przez
nich ubianej, starej Anglii. Milner uzna, e budowanie zwizkw rodzinnych
przeszkadza umacnianiu grupy, postawi na rozwj wiadomoci i wsplnot
pogldw. Nie by konserwatyst, mia wasne, odrbne przekonania. Zaleao
mu na ekspansji brytyjskiego systemu, stylu bycia i zwizanego z nimi dobrobytu,
uwaa, e ten model powinien obj cay glob. Wraz z upywem czasu i w miar
rozwoju zdarze kad coraz wikszy nacisk na akcje propagandowe.
Arnold Toyenbee wpyn na program grupy Milnera w trzech gwnych
punktach: uwaa po pierwsze, e dzieje Wielkiej Brytanii s realizacj wolnoci
mylenia i zawiadczaj o posiadanym przez ten kraj spjnym systemie etycznym;
po drugie, kady obywatel, wedug niego, powinien poczuwa si do obowizku
suenia swojemu pastwu; po trzecie natomiast, konieczna jest pomoc socjalna
oraz dziaalno edukacyjna wrd anglojzycznych robotnikw.
The Times w rkach tej grupy by wanym elementem oddziaywania na
osobistoci z brytyjskiej elity. Gazeta koncentrowaa si na nich, nie za na szero
kich krgach spoecznych. Manipulowaa czytelnikami, umacniajc wspprac
i si wpywu pozostaych krgw stowarzyszenia. Na przykad gdy jeden z posw
(czonek grupy) ogasza na jej amach jaki program polityczny, dokadnie w tym
samym czasie Royal Institute of International Affairs publikowa raport badawczy
dotyczcy tego samego problemu, a profesorowie z All Souls College (czonkowie
grupy) wydawali podobn tematycznie ksik (w zwizanej z grup oficynie).
Pniej The Times krytycznie analizowa poselski projekt w swej kolumnie po
wiconej debacie spoecznej, dochodzc ostatecznie do wniosku o potrzebie jego
realizacji. Jednoczenie ogoszone drukiem prace staway si przedmiotem dyskusji
i oceny w dodatku literackim gazety (najbardziej opiniotwrczym w Wielkiej Bry
tanii w kwestii pimiennictwa). Autorami tekstw do kolumny debaty spoecznej
oraz dodatku literackiego byli anonimowi czonkowie grupy Milnera. Na koniec
artyku w The Round Table zdecydowanie popiera i promowa wprowadzenie
w ycie proponowanych rozwiza. Mimo e kady taki projekt oraz poszczeglne
etapy jego realizacji oddziayway na okrelon tylko cz ludzi, skumulowany
efekt tych dziaa by bardzo widoczny. Gdy istniaa taka konieczno, zaufany se
kretarz Rhodesa mg uda si do Stanw Zjednoczonych i przeprowadzi tam ca
seri nieoficjalnych rozmw z dawnymi beneficjentami jego stypendium. W tym
samym czasie inni aktywni czonkowie stowarzyszenia przekonywali wybitnego
266
WOJNA O PIENIDZ 2
267
268
WOJNA O PIENIDZ 2
269
Anglo-amerykaski establishment170
Od lat dwudziestych XX wieku stowarzyszenie Rhodesa podejmowao dziaa
nia na rzecz budowy szczeglnego rodzaju relacji pomidzy USA a Wielk Brytani,
tak by w kocowej fazie moliwe byo ich zjednoczenie. W ksice Tragedy and
Hope Quigley twierdzi, e w celu realizacji tego zadania powsta most w postaci
anglo-amerykaskiego establishmentu. W jego rkach znalazo si pi najbardziej
opiniotwrczych amerykaskich gazet:, The Christian Science Monitor, The New
York Times, The Boston Herald New York Herald Tribune i The Washington
Times. Szefowie tych mediw nie robili zreszt z tego pokrewiestwa tajemnicy,
na przykad redaktor naczelny The Christian Science Monitor by wczeniej
korespondentem The Round Table w Ameryce, z kolei kierujcy poprzednio
tym magazynem Kerr, ambasador Wielkiej Brytanii w USA, pisywa artykuy dla
Christian Science Monitor, penic te funkcj sekretarza w fundacji Rhodesa.
Wielu synnych finansistw z Wall Street trafio do amerykaskich placwek
dyplomatycznych na Wyspach Brytyjskich.
Quigley pokazuje, e towarzystwo to stanowio rwnie, przynajmniej od
pocztku XX wieku, gwny orodek decyzyjny amerykaskich szk wyszych.
A do lat trzydziestych grupa Morgana kontrolowaa uniwersytet Harwarda oraz
uniwersytet Columbia, Yale dziaa pod flag Standard Oil Rockefellera, uczelnia
w Princeton naleaa do spki Prudential Insurance. Jednak pomimo potnych
wpyww posiadanych przez anglo-amerykask grup interesu nie udao si jej
zdoby penej kontroli nad rzdem USA, ktry, na pocztku XX wieku, bdc
pod presj ruchw postpowych, wprowadzi kilka niekorzystnych dla niej praw
podatkowych, szczeglne jeli chodzi o spadki. Establishment, kierowany przez
Wall Street, zacz wic stopniowo przesya ogromne prywatne aktywa do zwol
nionych z wielu obcie fundacji, cudownie ukrywajc w ten sposb majtek.
Jednym z czonkw stowarzyszenia Rhodesa by amerykaski komentator
polityczny i konsultant rzdowy Walter Lippmann, ktry wywar wielki wypyw na
spoeczestwo oraz polityk zagraniczn USA w XX wieku. Opracowa szkic planu
Marshala (prowadzcego do odbudowy Europy), przewodniczy sformuowaniu
strategii wojny psychologicznej towarzyszcej wiatowym konfliktom. Wpywowy
doradca kolejnych administracji, od Wilsona do Nixona, po zakoczeniu I wojny
wiatowej towarzyszy prezydentowi Wilsonowi na konferencji w Paryu. By
wspzaoycielem CFR.
Bez wzgldu na pochodzenie czy misj czonkw tej organizacji, z uwagi
na jej wypyw na opini publiczn oraz na amerykask polityk wewntrzn i za
graniczn, mona uzna j za rzd cieni oraz kopi brytyjskiego stowarzyszenia
Rhodesa. Jest wydawc magazynu Foreign Affairs - na jego amach publikowali
praktycznie wszyscy wani doradcy do spraw polityki zagranicznej USA, oprcz
Lippmanna, take George Kennan, Zbigniew Brzeziski, Henry Kissinger. To
170 C. Quigley, Tragedy..., op. cit.
270
WOJNA O PIENIDZ 2
271
272
WOJNA O PIENIDZ 2
na wielk skal, publiczne zbirki kapitau majce na celu przejcie kontroli nad
ogromnym majtkiem spoecznym - przy minimalnych funduszach, wykorzystuj
ce efekt dwigni. Chodzio o uchwycenie kontroli nad rnorodnymi dziedzinami
gospodarki i stworzenie podstawy piramidy kapitalizmu monopolistycznego, nie
ujawniajc tosamoci rzeczywistego nadzorcy.
Na pierwszy rzut oka firm zarzdzaj menaderowie, jednak gwna sia
zawiadujca udziaami skoncentrowana jest w rkach nielicznej grupki finansistw.
Prowadzenie tej gry moliwe jest dziki istnieniu wielkiego ukadu fundacji oraz
innych grup inwestycyjnych. Dziki nominalnemu kierownictwu dokonuje si
rozproszenie formy przy jednoczesnej koncentracji ducha. Nominalni kierownicy
to znane instytucje finansowe i firmy zarzdzajce aktywami. Ich zadaniem jest
budowanie firewalla, czyli przesunicie wzroku opinii publicznej poza realny krg
posiadaczy udziaw. Wraz z wejciem w faz kapitalizmu zdywersyfikowanego
zjawisko to staje si coraz bardziej powszechne.
Jednak, by przystpi do tej nowej gry, bogacze musz najpierw co powici.
Kady, kto chce osign sukces, rozumie to. Rezygnujc z imienia, otrzymujesz
substancj. Sposobem zakamuflowania majtku jest darowizna polegajca na
zrzeczeniu si prawa wasnoci przy jednoczesnym rozszerzeniu kontroli; legalne
ukrycie aktyww. Plutokraci trac jedynie miejsce w rankingu najbogatszych oraz
nadmierne zainteresowanie mediw, zyskuj za to swobod dziaania, zakulisowy
spokj oraz wielokrotne zwikszenie nadzoru nad wasnoci.
Fundacje pozwalaj na uniknicie pacenia dotkliwego 50-procentowego
podatku spadkowego, podatku dochodowego, podatku od darowizny, i co najbar
dziej spektakularne - pomimo wzrostu wartoci inwestycji - podatku od zyskw
kapitaowych. Dziki cakowitemu zwolnieniu z obcie na rzecz skarbu pastwa,
ich aktywa rosn niczym toczca si niegowa kula. Raport amerykaskiego Kon
gresu stwierdza, e w wyniku istnienia tych form prawnych fiskusowi wymyka si
ponad 2/3 uzyskiwanych w USA dochodw. Jednoczenie towarzyszy temu rosnca
presja podatkowa wywierana na klas redni. Majtek superbogaczy namnaa si
niczym komrki rakowe, czerpic skadniki odywcze i energi od pozostaych
grup spoecznych. Podzia wasnoci staje si jeszcze bardziej niesprawiedliwy.
Zgodnie ze statystykami, w 1969 roku zysk netto piciuset dziewidziesiciu
szeciu amerykaskich fundacji by dwukrotnie wikszy od zysku pidziesiciu
najwikszych dziaajcych w Stanach Zjednoczonych bankw. Od czasu ustano
wienia pierwszej, w 1790 roku, ich liczba w USA stale ronie:
1900, osiemnacie fundacji;
1910-1919, siedemdziesit sze;
1920-1929, sto siedemdziesit trzy;
1930-1939, dwiecie osiemdziesit osiem;
1940-1949, tysic szeset trzydzieci osiem;
1950-1959, dwa tysice osiemset trzydzieci dziewi;
do 2002 roku szedziesit dwa tysice!171
171 D. Rivera, Final Warning: A History o f the New World Order. Illuminism and the master
plan for world domination, 1994.
273
274
WOJNA O PIENIDZ 2
275
w istocie non taxation. W tym czasie stary Rockefeller ofiarowa kilka milionw
udziaw w Titatnic Oil Corporation fundacji Do Good, kontrolowanej przez
jego rodzin. Zmieni zatem nazw posiadacza akcji i uwznioli je przy okazji.
Na rynku istnieje bardzo wiele organizacji charytatywnych i innych form
prawnych przypominajcych Do Good. Ich status i struktura s skomplikowane.
Niezaprzeczalnie pomagaj one najuboszym, wspieraj centra naukowo-badaw
cze, przerne programy medyczne i su innym poytecznym celom, jedno
czenie jednak, jeli porwna rodki przeznaczane na t dziaalno z sumami
aktyww zwyczajnie w ten sposb ukrywanych, wida wtedy, e dobroczynno
stanowi zaledwie marginaln cz tego biznesu. Jeli doda do tego fakt, e
wszystkie dochody z inwestycji darczycw pynce do fundacji s rwnie zwol
nione z podatkw, mona zrozumie, jak bardzo struktury te przyczyniaj si do
pomnaania ich majtku.
The Washington Post opublikowa niegdy raport pokazujcy, w jaki
sposb, dziki precyzyjnym posuniciom dwch pokole rodziny, zdecydowana
wikszo aktyww grupy finansowej nalecej do Rockefellerw przesana zostaa
do dziaajcych na rnych poziomach i posiadajcych rne znaczenie fundacji.
W wyniku tych operacji powstay kolejne, pochodne organizacje, siostrzane spki,
porednio i bezporednio kontrolowane, tworzc razem ogromny system. Nie
przeprowadza si audytu raportw ksigowych poszczeglnych jego jednostek,
nie ma obowizku podawania ich do publicznej wiadomoci, wszelkie roszczenia
w tej sprawie s uprzejmie i jak najbardziej zgodnie z prawem odrzucane, dlatego
instytucje te znikaj bez ladu z systemu ksigowego oraz z radaru finansowego
nadzoru. W rzeczywistoci jest to wynaleziona przez Rockefellerw supermetoda
ukrywania wasnoci, ktr wykorzystuj dzi, z wielkim powodzeniem, wszystkie,
bez wyjtku, rodziny bogaczy. Dziaania Billa Gatesa czy Warrena Buffetta, ich gry
donacjami i darami, s tego dobrym przykadem.
Po szedziesiciu, siedemdziesiciu latach dziaalnoci kontrolowane przez
Rockefellerw setki czy wrcz tysice fundacji oraz ich form pochodnych tworz
sie, ktrej ogarn w caoci nikt ju nie jest w stanie. Warto aktyww ujaw
nionych przez rodzin opinii publicznej wynosi od 1 do 2 miliardw dolarw.
Pokazanie czubka gry lodowej nie dziwi. W istocie majtku tego nie mona ju
zmierzy, zweryfikowa i odnale. Na tym wanie polega prawidowo, e im
wicej si oddaje, tym wicej si ma.
276
WOJNA O PIENIDZ 2
277
wieku spka ta zajmowaa podobn pozycj do tej, jak ma dzisiaj Goldman Sachs,
czyli najbardziej znany bank inwestycyjny z Wall Street, odgrywajcy wan rol
w systemie finansowym. Wsptworzyy j wielkie rodziny ydowskich bankierw:
Loebw, Kuhnw, Warburgw, SchifFw, cile wsppracujc z Rockefellerami
oraz z grup }.R Morgana.
Dilworth zarzdza gigantycznymi aktywami, na ktre skada si majtek
wszystkich osiemdziesiciu czterech czonkw rodziny, wartymi okoo 1,033
miliarda dolarw. Umieszcza je gwnie w zaprojektowanych i zaoonych przez
Johna D. Rockefellera dwch skomplikowanych strukturach trustowych. Jedna
zostaa ustanowiona w 1932 roku dla jego syna, druga, w 1952 roku, dla wnukw.
Liczba fundacji widniejcych przy nazwisku Rockefeller przekroczya dwiecie.
Dodatkowo, poprzez posiadanie i kontrol udziaw, tworzc wielowarstwowy
ukad, bezporednio lub porednio, rodzina nadzorowaa wiele kolejnych. Ostrone
szacunki mwi o ponad tysicu instytucji.
Cay ten ukad fundacji i trustw ma charakter midzynarodowy, ich usugi
oraz operacje przebiegaj bez wikszych ogranicze, rzadko kontrolowane z ze
wntrz, dlatego poznanie i ogarnicie rzeczywistego kierunku przepywu kapitaw,
ich cznej kwoty oraz celw nie jest moliwe. Jeszcze bardziej uderza to, e grupa
Rockefellera, podobnie jak i inne grupy finansowe znajdujce si w rkach bogatych
rodzin, tworzc ogromne morze inwestycji i projektw, nigdy nie ujawnia swego
imienia; wykorzystuje za to nazwy reprezentujcych j struktur. Moemy zatem
dostrzec jedynie Merrill Lynch czy Goldman Sachs173.
Fundacje i trusty, posiadajc wiele przedstawicielstw handlowych oraz
innych form organizacyjnych, zwielokrotniaj jeszcze sw rol i tworz przy
tym tak zawiy ukad, e moe to wywoywa wielkie zdziwienie. Poszczeglne
jednostki unikaj wynajmowania wietnych i znanych gwiazd-menaderw
oraz kancelarii prawniczych, a w wrd ich pracownikw najprawdopodobniej
tylko malutka grupka postawionych najwyej w hierarchii specjalistw rozumie
faktyczn sytuacj i zna prawdziw warto aktyww. Pod pretekstem ochrony
wasnoci prywatnej i poufnoci informacji dziaalno ksigowa tych struktur
jest zupenie nieprzejrzysta i nigdy nie podaje si jej do wiadomoci publicznej.
Nie ma te adnych przeszkd, z uwagi na ich niejawno, by jeszcze bardziej
rozbudowywa je wszerz albo w gb.
W opublikowanych raportach z dochodze senatu nie ma ani jednej wzmian
ki dotyczcej konkretnej wartoci majtku ktregokolwiek z Rockefellerw, jest
tylko jedna oglna liczba - wanie z powodu prawa do prywatnoci. Wszystkie
zapisy ze spotka powiconych sprawom ksigowym i zwizanym z nimi do
kumentom oboono klauzul poufnoci. Poufny charakter prywatnych danych
podniesiony do takiego wysokiego poziomu stoi w sprzecznoci z prawem opinii
publicznej do poznania rzeczywistej sytuacji. Obecnie, bazujc na skpej iloci
ujawnionych informacji, opinia ta wie, e sama tylko warto ziemi, na ktrej
stay nieruchomoci Rockefellerw w Nowym Jorku, w 1930 roku przekraczaa
173 G. Allen, The Rockefeller..., op. cit., s. 11.
278
WOJNA O PIENIDZ 2
279
280
WOJNA O PIENIDZ 2
281
WOJNA O PIENIDZ 2
282
283
Jaki czas pniej kongresman Carroll Reece podj trzeci prb. Zamierza
popchn ledztwo i poprowadzi je przez duszy czas. Decyzja ta spotkaa si
z natychmiastow ostr reakcj Rockefellerw Wszyscy doskonale zdawali sobie
spraw z tego, e ujawnienie prawdziwej natury fundacji rzucioby podejrzenie
na cay ten system i zrodzioby wobec niego ostry sprzeciw, co mogoby, w kon
sekwencji, doprowadzi do jego likwidacji.
Blisko powizany z Rockefellerami The Washington Post byskawicznie
wszed do gry. Uywajc wyjtkowo ostrych sw przedstawi prowadzone ledz
two jako gupot, bezuyteczno oraz marnotrawstwo publicznych pienidzy178.
Pozostae media gwnego nurtu nie zamierzay pozostawa w tyle, zaatakoway
wic Reecea, wymiewajc go i nazywajc mccarthyst, a jego dziaalno uto
samiay z tworzeniem teorii spiskowej.
Jednak dochodzenie trwao, pomimo usilnych prb zakoczenia go.
Okazao si, e poza Reeceem, pozostali czterej czonkowie komisji byli
przedstawicielami Rockefellerw. Z nich wszystkich najwicej problemw stwarza
kongresman Wayne Hays, ktry zgasza sprzeciw, mnoy przeszkody oraz stawia
opr. W kady weekend udawa si do Waszyngtonu, gdzie w pewnej restauracji
zwyk jada obiad. Kilkakrotnie widywano go tam w towarzystwie przedstawicieli
fundacji, gdy razem, w tajemnicy, opracowywali plan dziaania.
Podczas przesucha wiadkw Hays prezentowa nadzwyczajn umiejtno
przerywania im: podczas jednego z posiedze, trwajcego sto osiemdziesit pi
minut, udao mu si to zrobi a dwiecie szedziesit cztery razy. Odmawia
rwnie przestrzegania porzdku przesucha, atakowa wiadkw, ponia ich,
kwestionowa warto ich zezna i przeszkadza bez wytchnienia; ostatecznie
doprowadzi do przerwania prac komisji.
Hays ujawni pniej, e sam Biay Dom kontaktowa si z nim, by omwi
moliwo zakoczenia dochodzenia.
Reece, znalazszy si w sytuacji bez wyjcia, mg wycznie zmniejsza zakres
dziaa, koncentrujc si na trzech najwikszych fundacjach. Mimo to, z powodu
wywieranej na niego presji, przeszkd, upywajcego czasu, braku kadry i funduszy,
w kocu zmuszony zosta cakowicie zrezygnowa z prowadzenia dalszych prac.
19 sierpnia 1954 roku przedstawi wnioski z tego, co udao si komisji usta
li: Fundacje to druga wadza po rzdzie federalnym. Prawdopodobnie Kongres
zgodzi si z tym, e na niektrych polach dysponuj one wikszymi moliwociami
ni organy ustawodawcze179.
Od tego czasu nie podjto ju adnej kolejnej prby, ani ze strony rzdu, ani
Kongresu, zorganizowanego oporu wobec dziaa fundacji.
284
WOJNA O PIENIDZ 2
285
286
WOJNA O PIENIDZ 2
z nich pochodzia ze Standard Oil. Jego brat, John F. Dulles piastowa stanowisko
sekretarza stanu w administracji Eisenhowera183.
Establishment Rockefellerw oraz kolejne administracje Biaego Domu two
rzyy jedn rodzin, ktrej czonkw trudno byoby rozdzieli. Rzd USA suy
interesom grupy oraz realizowa jej plany i strategie. The Washington Post napisa,
e formuowanie zaoe politycznych oraz podejmowanie decyzji przez depar
tament stanu w pewnym zakresie uwarunkowane byy interesami Standard Oil.
Sam Rockefeller mia stwierdzi, e administracja w Waszyngtonie jest jego
najlepszym pomocnikiem, a wikszo ambasadorw oraz szefw wydziaw
pomaga mu otwiera rynki w najbardziej odlegych zaktkach wiata. Kiedy
Standard Oil nie radzi sobie z zaatwieniem konkretnych spraw, do akcji wkracza
amerykaski departament stanu.
W wielu pastwach dziaania ambasadorw przypominaj realizacj zada
zagranicznych biur koncernu naftowego. Nad departamentem stanu zawsze wisi
cie siedmiu wielkich spek.
Przez dugi czas grupa Rockefellera kontrolowaa take obsadzanie stano
wiska sekretarza skarbu, co stanowio gwarancj, e wydzia bdzie pracowa na
rzecz banku Morgan Chase.
* Sekretarz skarbu w administacji Eisenhowera, Robert Anderson, by czonkiem CFR.
* Sekretarz skarbu w7 administracji Kennedyego [oraz Johnsona - przyp. red.],
Douglass Dillon, by czonkiem CFR oraz zaufan osob w fundacji braci Roc
kefellerw.
* Sekretarz skarbu w administracji Johnsona, Henry Fowler, by czonkiem CFR.
* Sekretarz skarbu w administracji Forda, William Simmon, by czonkiem CFR.
Jednak w cigu ostatnich lat nadzr nad tym urzdem przejy banki inwe
stycyjne z Wall Street.
287
288
WOJNA O PIENIDZ 2
289
Rzd wiatowy:
cel anglo-amerykaskiej grupy wadzy
Niektrzy uwaaj, e jestemy czci jakie tajemnej grupy, pr
bujcej szkodzi ywotnym interesom Stanw Zjednoczonych. Ludzie
ci opisuj moj rodzin i mnie, uywajc okrelenia internacjonali
ci, twierdzc, e spiskujemy i wsppracujemy z rnymi osobami
z innych krajw (majcymi podobne pogldy) w celu ustanowienia po
nadnarodowej struktury polityczno-gospodarczej (rzdu wiatowego).
Jeli jest to oskarenie, to przyznaj si do winy, tyle e uwaam je za
powd do chway.
David Rockefeller186
Rhodes za kocowy etap realizacji swych idei uznawa powrt USA w ob
jcia imperium brytyjskiego, by nastpnie, w oparciu o to centrum, zbudowa
najlepszy porzdek spoeczny i rozpropagowa go w kadym zaktku Ziemi.
W swych marzeniach widzia wzniesiony na tym fundamencie wiatowy rzd,
jeden dla wszystkich. Rzecz jasna na szczycie piramidy wadzy znale si miaa,
bez okazywania faszywej skromnoci, wykorzystujc wielkie tradycje oraz
modego ducha, anglo-amerykaska warstwa wysza, i sprawowa rzdy nad
ca globaln spoecznoci.
By zrealizowa t ide, Rhodes zaoy fundusz, ktry mia wspiera modych
mieszkacw USA zamierzajcych uda si na nauk do Europy. Zachca ich, by
wytrwale i pilnie pracowali na rzecz stopniowego budowania wiatowej wadzy. Po
kilkudziesiciu latach znaczna cz amerykaskiej elity sprzyjaa jego projektom.
Byy prezydent USA Bill Clinton by stypendyst fundacji Rhodesa.
Tyle e po zakoczeniu II wojny wiatowej nastpia diametralna zmiana
rozkadu si i Wielka Brytania utracia moliwo wcignicia Stanw Zjednoczo
nych w orbit swoich wpyww. Jednoczenie jednak oba pastwa musiay stawi
czoa zagroeniu znacznie powaniejszemu ni to ze strony nazistowskich Niemiec;
duo bardziej obawiay si bowiem ZSRR. Angielski i amerykaski establishment
porozumiay si zatem, by sprosta wyzwaniom rzucanym przez inne siy, a take
zaprowadza powszechny ad.
Jeli chodzi o wiatowy rzd, elita pracujca nad tym programem podzielia
si na dwie frakcje: zwolennikw dziaa stopniowych oraz radykaw.
Grupa ewolucyjna bya rzecznikiem czenia regionw, budowania koali
cji, stopniowego rozszerzania ich, tworzenia kolejnych zwizkw, by ostatecznie
sformowa jeden orodek wadzy dla wszystkich187. Sojusz Atlantycki stanowi tego
186 D. Rockefeller, Memoirs, Random House, 2003, s. 405.
187 C. Streit, Union Now: A Proposalfor a Federal Union o f the Democracies of the North Atlan
tic, New York 1939.
290
WOJNA O PIENIDZ 2
291
taki system bdzie gwarancj wolnoci osobistej, swobd religijnych oraz braku
wojen. Ruch ten przez kilkadziesit lat wytrwale i z energi podejmowa dziaania
na rzecz wsplnego dla wszystkich rzdu, mimo to nie udao mu si doprowadzi
w tej sprawie do adnych istotnych zmian czy decyzji.
Rockefellerowie udzielali obu frakcjom rnego rodzaju pomocy finansowej,
jednak przekonanie amerykaskiego spoeczestwa do porzucenia dotychczaso
wych sposobw istnienia oraz idei niepodlegoci na rzecz jednej globalnej struk
tury nie jest przedsiwziciem, ktre mona by szybko zrealizowa. Zwolennicy
tego pomysu nie szczdzili wysikw i rodkw, mimo to wci s bardzo daleko
od realizacji swoich ostatecznych celw.
Dlatego wanie zaoono jeszcze jedn organizacj: Trilateral Commission
(Komisj Trjstronn), o nieco odmiennej optyce i postawie, dalej jednak wytrwale
realizujc gwne zadanie. Jednym z koordynatorw dziaa Komisji jest Zbigniew
Brzeziski. Jego osobiste przekonania rni si od idei przywiecajcej Sojuszowi
Atlantyckiemu oraz UWF, uwaa on bowiem, e oczekiwanie, by Amerykanie
cakowicie porzucili uksztatowan przez dwiecie lat tradycj samostanowienia
i niezalenoci jest bardzo trudne do zaakceptowania. Budowa i promocja wiato
wego rzdu powinna odbywa si, wedug niego, w sposb poredni, ewolucyjny,
dyplomatyczny i nieoczywisty. Koncepcje przedstawiane i realizowane przez Sojusz
Atlantycki s zbyt wskie, niewystarczajce dla wiata, od lat siedemdziesitych
coraz bardziej zrnicowanego, wczajc w to zimn wojn oraz, przede wszyst
kim, skomplikowan gr stosunkw i rywalizacji midzynarodowych. Dlatego
te, zdaniem Brzeziskiego, bdem jest oficjalne i bezporednie goszenie prostej
idei wsplnego rzdu, naley natomiast umiejtnie przesuwa uwag wiatowej
opinii publicznej w stron problemw, ktrym wiat musi wsplnie stawia czoa
i rozwizywa zespoowo. Moe to by na przykad kryzys gospodarczy, pogar
szanie si stanu rodowiska naturalnego czy wyczerpywanie si zasobw energii.
Gdyby wadze poszczeglnych pastw oraz ich obywatele zwracali uwag
wycznie na lokalne i wewntrzne sprawy, przedstawiony powyej program nie
miaby raczej szans na powodzenie. Jeli jednak zmuszeni s oni mierzy si z po
dobnymi jak inne kraje problemami, zaczynaj wtedy szuka z nimi porozumienia
i podejmuj wspprac, a to oznacza, e robi krok w kierunku ustanowienia
globalnego rzdu.
Zwolennicy jednej wadzy dla wszystkich rozwijaj swj plan w czterech
kierunkach. Skadaj si na nastpujce zagadnienia: ustanowienie nowego
wsplnego systemu walutowego, zagroenie rodowiska naturalnego i jego zaso
bw7, goszenie potrzeby stopnienia i homogenizacji wiatowego handlu, niedobr
zasobw energetycznych. Gwnym zamiarem jest prowokowanie i powikszenie
kryzysu, a w czasie jego trwania promowanie wsplnych akcji naprawczych.
W przypadku, gdy jaki kraj nie poda t drog i jest skoncentrowany wy
cznie na wiasnych problemach wewntrznych, musi w konsekwencji zmierzy
si z trzema wielkimi wyzwaniami, czyli z zapaci ywnociow, energetyczn
i finansow. Ich skal i si porwna mona z Wielk Depresj. Liderzy pastw
292
WOJNA O PIENIDZ 2
ROZDZIA IX
Po finansowym tsunami
Roosevelt powiedzia kiedy: adne wielkie wydarzenie historyczne nie
byo przypadkowe i nie rozwijao si swobodnie; wszystkie, bez wyjtku, stanowiy
rezultat precyzyjnie przygotowanych planw. Mia racj: za kulisami kadego
zajcia zawsze stoj ludzie, ktrzy steruj nim. W przypadku, gdy dana sytuacja
nie ley w interesie wszystkich uczestnikw gry, nie ma szans, by przeobrazia si
ona w powany problem. Im bardziej jednak skomplikowane s okolicznoci, tym
wyraniej uwidacznia si potrzeba istnienia siy, ktra zdoa je zharmonizowa
i doprowadzi do przezwycienia nawarstwionych trudnoci. Gdyby nie wice
si z tym korzyci materialne, trudno wyobrazi sobie, by kto chcia dobrowolnie
podj si tak trudnej, mudnej i nie przynoszcej zaszczytw pracy.
Zasada ta rzdzi wydarzeniami historycznymi, i nie inaczej jest w przypadku
finansowych.
Rynek pienidza take jest obszarem, na ktrym toczy si gra o zysk, a jej
uczestnicy musz przestrzega zasad, rwnie tych niepisanych. Rnica dotyczy
jedynie wyceny towaru oraz jego standaryzacji - dobre wykonanie tego zadania
uatwia sprzeda, obnia koszty, przyspiesza transakcj. Powane interesy finanso
we stanowi odbicie dotychczasowego ukadu si. Tsunami, jakie nawiedzio rynek
w 2008 roku, jest tylko kolejn prezentacj tych samych regu oraz przejawem
uomnoci ludzkiej natury. Ktry ju raz w historii objawiy si chciwo i strach,
wykorzystane nastpnie przez gwnych zwycizcw.
Tak dugo, jak dugo obowizuje prawo wasnoci, dane aktywa, materialne
czy niematerialne, mog mie w okrelonym czasie tylko jednego waciciela.
Transakcje na giedach stanowi usystematyzowan metod czerpania z tego
prawa korzyci.
294
WOJNA O PIENIDZ 2
Klucz do rozdziau
Najbardziej charakterystycznymi elementami kryzysu z 2008 roku s finan
sowe instrumenty pochodne. Opierajc si na pojedynczych aktywach, tworzyy
one iluzoryczne wielorakie korzyci. Kiedy jednak wyczerpay si moliwoci
bazy zaspokajania rosncych oczekiwa odbiorcw, wynikajce ze zudnego
w tym przypadku prawa do posiadania, ci uczestnicy tego przedsiwzicia, ktrzy
zorientowali si co do rzeczywistej sytuacji, przypucili szturm na gied. Na przy
kad instrumenty CDO (collateralised debt obligations) [oparte na dugu - przyp.
red.] tworz wielokrotnie powielane prawo do dywidend i wpyww z aktyww. Te
papierowe operacje mnoce korzyci stanowi oszustwo ponzi scheme [faszyw
inwestycj, w ktrej zwroty pochodz z pienidzy danego inwestora, bd nowych
inwestorw, nie za z zarobionych zyskw - przyp. tum].
Pojawia si pytanie, czy midzynarodowi bankierzy naprawd nie wiedzieli,
e to klasyczne naduycie musi doprowadzi do katastrofy? Wszak podobny sche
mat powtrzy si ju w historii kilkakrotnie, co wicej, nie zawiera tym razem
adnych nowych elementw, niemoliwych do przewidzenia.
W rzeczywistoci nadejcie kryzysu zaplanowano i przypiecztowano ju
duo wczeniej. W 2005 roku Buffet gono owiadczy, e finansowe instrumenty
pochodne s broni masowego raenia. Rok pniej, w Camp David, Henry Paul
son jasno poinformowa prezydenta George a W. Busha o nieuniknionym kryzysie.
W tym samym czasie Fannie Mae oraz inne instytucje rozpoczy przeprowadzanie
znacznej redukcji zatrudnienia. Brytyjski The Economist na okadce stycznio
wego numeru w 2006 roku umieci rysunek przedstawiajcy Alana Greenspana
trzymajcego w rku blisk eksplozji lask dynamitu podpisan amerykaska
gospodarka i zamierzajcego przekaza j swemu nastpcy Benowi Bernanke189.
Szefowie najwikszych funduszy hedgingowych zastanawiali si na blogach, w jaki
sposb sprzeda trujce aktywa CDO naiwnym azjatyckim inwestorom. Pierwsza
cz Wojny o pienidz, ktrej tekst ukoczony zosta w drugiej poowie 2006
roku, rwnie wyranie wskazywaa na nieuniknion ostr zapa na rynku in
strumentw pochodnych oraz w agencjach Freddie Mac i Fannie Mae, na wielkie
zagroenie amerykaskiego dolara i obligacji skarbowych, i przepowiedziaa, e
kryzys na rynku sub-prime przemieni si w globalne finansowe tsunami prowa
dzce ostatecznie do recesji gospodarczej.
Czy gwny sternik amerykaskiej polityki monetarnej Greenspan naprawd
nie przeczuwa w 2006 roku zbliajcego si kryzysu? Jego pobaliwe traktowanie
finansowych instrumentw pochodnych byo dziaaniem z premedytacj czy prze
ciwnie, zupenie nieprzemylanym? Czy taki wielki wiatowy impas gospodarczy
mona uzna za przypadkowy7i niemoliwy do przewidzenia?
By to wszystko zrozumie, musimy najpierw7przyjrze si Greenspanowi,
czowiekowi, ktry w duej mierze ponosi odpowiedzialno za zaistnia sytu
acj. By moe umoliwi to poznanie prawdziwych zamiarw, prawdopodobnie
189 The Economist 2006, stycze.
295
Alan Greenspan:
inynier gospodarczej maszynerii
Przyszed czas na najwybitniejszych matematykw XX wieku. Wprawdzie
nazwisko Greenspana nie figuruje na ich oficjalnej licie, mimo to jego nadzwy
czajne, wrd ekonomistw, wyczucie liczb i modeli zdecydowanie nadaje mu
status geniusza.
Studiujc ekonomi na Uniwersytecie Nowojorskim, jako specjalizacj wy
bra finanse i ksigowo. W swojej autobiografii wspomnia o latach spdzonych
na uczelni oraz o odbywanych w tym czasie praktykach i stau w amerykaskiej
instytucji handlowej. Chodzio o synny Brown Brothers Harriman & Co.
Pierwszym zajciem Greenspana w spce braci Brown byo cotygodnio
we porzdkowanie i obrbka danych publikowanych przez Rezerw Federaln,
szczeglnie tych dotyczcych sieci supermarketw. Na pierwszy rzut oka prac t
mona byo uzna za atw i nieskomplikowan, w istocie jednak okazaa si ona
bardzo mudna, wymagajca analizowania wielkiej iloci szczegw, zwaszcza
e nie uywano jeszcze wwczas komputerw. Poprawione dokumenty zawieray
szerego oblicze oraz wykonanych rczne wykresw, Greenspan niezwykle si
w to zaangaowa. Praktycznie od dziecistwa interesowa si liczbami. Patrzc
na dugie ich cigi, odkrywa w nich co, czego inni nie potrafili dojrze. Dziki
zajciu wykonywanemu w ramach praktyk studenckich pozna zasady rozlicze
i operowania danymi. Ponadto, zgbiwszy zwizane z tym metody naukowe,
doszed do granicy, za ktr liczby same opowiadaj swoj histori.
Po ukoczeniu uczelni podj prac w jednym z nowojorskich think tan
kw, filii The Conference Board190. Klientem tej instytucji by oddzia Rezerwy
190 J. Martin, Greenspan: The Man behind Money, Cambridge 2000.
296
WOJNA O PIENIDZ 2
297
298
WOJNA O PIENIDZ 2
299
mied czy stal, dokadn ich ilo potrzebn do zbudowania kadego pojedynczego
egzemplarza, podzia surowcw pomidzy poszczeglnych przedsibiorcw, liczb
zatrudnionych; nastpnie, uporzdkowawszy otrzymane sumy, odwraca ten proces
obliczeniowy i stara si okreli wpyw amerykaskiego przemysu zbrojeniowego
na poszczeglne elementy gospodarki, na przykad na bran miedziow, stalow,
metalurgiczn, energetyczn, kolej i transport, i wiele innych.
Efekty swej pracy Greenspan upubliczni w 1952 roku. Gdy tylko ukaza
si jego artyku zatytuowany Ekonomia amerykaskiego lotnictwa, w Pentagonie
rozpoczo si trzsienie ziemi. Ujawnione wyniki oblicze w zdumiewajcy spo
sb zgadzay si z tymi danymi, ktre wojsko utajnio. Pierwsz naturaln reakcj
byo uznanie Greenspana za wysoko postawionego szpiega pracujcego dla obcego
mocarstwa. Przedstawiciele armii orzekli, e w adnym innym przypadku taka
zbieno nie byaby moliwa.
Podejrzany owiadczy oczywicie, e posiadane przez niego informacje nie
s rezultatem dziaalnoci wywiadowczej, lecz naukowej. Wywoao to, co zrozu
miae, powszechne zdumienie. W tym momencie pozycja Greenspana poszybowaa
hen wysoko. W wiecie amerykaskiej ekonomii sta si gwiazd.
W latach pidziesitych mia duo powodw, by wierzy, e w swojej
dziedzinie ma takie samo znaczenie jak Newton wrd fizykw, uchwyci wszak
podstawowe i powszechne zasady funkcjonowania wiatowych gospodarek. Tak
dugo, jak dugo palec Boy delikatnie go popycha, Greenspan by w stanie pre
cyzyjnie przewidywa ekonomiczn przyszo.
A gdy tak byszcza, na jego spotkanie podaa inna gwiazda. Jej wiato
dotrze miao do najgbszych zakamarkw jego duszy, i nigdy ju nie zbledn.
300
WOJNA O PIENIDZ 2
301
WOJNA O PIENIDZ 2
302
IX. PO F IN A N SO W YM TSUNAM I
303
Atlas zbuntowany:
pozorna propozycja
Rand zawzicie krytykowaa wszelkie polityczne programy rwnociowe
oraz ingerowanie rzdu w gospodark, nazywajc to rabowaniem bogatych w imi
biednych. Pogardzaa i sprzeciwiaa si teoriom odwoujcym si do idei spra
wiedliwoci spoecznej i twierdzia, e o iloci posiadanych pienidzy decyduj
osobiste zdolnoci. Wedug niej tylko silni ludzie potrafi pomnaa majtek, a ta
ich umiejtno ma wielk warto dla innych, dlatego nie powinni oni podlega
adnej karze. Tymczasem, uwaaa Rand, we wspczesnym wiecie obwinia si
ich i przymusza do niesienia pomocy bezuytecznym, ndznym czonkom spo
eczestwa, co przypomina okadanie szybkiego byka. Wedug niej by to grzech.
Bez wzgldu na to, czy to rzd, wykorzystujc przemoc albo autorytet, rabuje
wytworzone przez silnych bogactwo, czy te sabi, lejc zy i bagajc, ebrz o ja
mun, czy opinia publiczna, odwoujc si do zasad moralnych, wywiera na posia
daczy presj, zmuszajc ich do pacenia daniny, czy w kocu okradani s oni przez
przernych zodziei - wszystkie te zachowania, zdaniem Rand, stanowi wielki bd.
We wspczesnym chiskim spoeczestwie jej idee spotkayby si praw
dopodobnie z poparciem i uznaniem pyncym z gbi serc tych ludzi, ktrzy
posiadaj wielkie majtki i zwizan z tym przewag.
Trudno uzna pogldy pisarki za bd, cho mona si z nimi zupenie nie
zgadza. Ocena zaley, midzy innymi, od miejsca, jakie zajmuje si w spoe
czestwie. Wrd czonkw elity idee te zyskay, naturalnie, wielk popularno
i szczery, niekamany podziw. Na tej samej zasadzie rzesze sabych ludzi, biedakw,
odrzucay ksik, ktra przedstawiaa ich jako pozbawione wszelkich zdolnoci
i umiejtnoci pasoyty.
Pogldy Rand w tej kwestii byy szczeglne. Tradycyjny pogld gosi, e to
kapitalici oraz klasy posiadajce s wyzyskiwaczami, ona natomiast postawia ca
seri pyta: skoro to elita wytwarza majtek, czemu oskara si j o nierbstwo?
Dlaczego nazywa si jej przedstawicieli wyzyskiwaczami, jeli to oni wanie two
rz miejsca pracy? Tylko najlepsi konstruuj przerne wynalazki, na jakiej wic
podstawie spoeczestwo uwaa, e czerpi zyski, nie wykonujc adnej roboty?
Elita wie, jak zarzdza gospodark, dlatego zajmuje w niej centralne miejsce, kt
wic moe zarzuci jej posiadanie zbyt duej wadzy i pobieranie zbyt wysokich
wynagrodze? Grupa wybracw wykorzystuje pienidze, by sprawowa kontrol
i zarzdza wszelk wasnoci. Jest to cakowicie uzasadnione, gdy ci wanie
ludzie pracuj w pocie czoa. Masy natomiast s nakarmione i prowadz leniwe
ycie, nie posiadaj motywacji, ich wygld zewntrzny jest odpychajcy i ndzny,
ich moralno prawie adna, wzrok maj krtki, wszystkie winy zrzucaj na innych,
pozbawieni zdolnoci, zazdroszcz silnym. Wynika z tego, e wycznie najszla
chetniejsza mniejszo stanowi si napdow historii, a masy szarych obywateli
wykorzystuj to i niczego od siebie nie wnosz.
304
WOJNA O PIENIDZ 2
305
306
WOJNA O PIENIDZ 2
w stanie poradzi sobie bez elit. Jedynym wyjciem pozostao wic baganie tyta
nw, by powrcili i ponownie uratowali wiat. Ci wprawdzie zgodzili si, jednak
postawili warunek w postaci przyznania im jeszcze wikszej liczby uprawnie
i kontroli nad spoeczestwem, ktre powinno funkcjonowa odtd cakowicie
zgodnie z ich przekonaniami. Jednym sowem zadali monopolu na wszystko200.
Gdyby porwna przedstawiony przez Rand wiat dotknity chaosem
i kryzysem z tym dzisiejszym, mona by dostrzec naprawd wiele podobiestw.
Czy obecny rozpad systemu finansowego i struktur gospodarczych to rzeczywi
cie naturalne i nieuniknione zjawiska? Istnieje w ogle jakakolwiek moliwo,
e jest to strajk elity? Mieci si w granicach prawdopodobiestwa pomys, e
anglo-amerykaski establishment zamierza zdoby jeszcze wiksz kontrol nad
spoeczestwami i jeszcze wicej wadzy nad wiatem?
Zgodnie z pogldami Roosevelta, nie ma w dziejach przykadu takiego
wydarzenia spoecznego, ktre by wystpio i rozwijao si spontanicznie, bez
dokadnego planu. Dotyczy to zarwno polityki, jak i ekonomii. Czy zatem wielka
przemiana systemu finansowego odbya si zupenie bez nadzoru? Jeli nie, to caa
ta sytuacja stanowi wynik precyzyjnych kalkulacji.
Elita, wraz z Rand jako jej przedstawicielk, jest przekonana, e obdarzona
zostaa inteligencj i zdolnociami daleko wykraczajcymi poza to, czym dysponuj
zwykli ludzie. Ufa przy tym, e przypad jej mandat niebios, naznaczy j sam
Bg, stanowi odrbn jako. Pozostali maj podobny status, jak przywoywani
w Biblii goje: ich los jest z gry przesdzony i powinni zaakceptowa rzdy ludu
wybranego. Sami nigdy nie stan si nim. [Zgodnie z tekstem Biblii kady goj ma
prawo przej na judaizm, poza tym take nie-ydzi, wypeniajc odpowiednie
prawa, maj szans trafi do raju - przyp. red].
Kto uzna t argumentacj, nie pozostaje mu w zasadzie nic innego, jak
pogodzi si ze swym losem niewolnika, akceptujc reguy narzucone przez anglo-amerykask grup wadzy. Dziaania podejmowane pod szyldem z napisem
demokracja nie niweluj adnych rnic. Elita moe wprawdzie zezwoli masom
na uczestnictwo, nie ma to jednak nic wsplnego z rwnouprawnieniem.
Po lekturze Atlasa zbuntowanego, patrzc na spraw trzewo, poczujesz
najprawdopodobniej, czytelniku, wielki al i utrat nadziei co do rzeczywistoci
spoecznej. By moe atwiej te bdzie Ci zrozumie, na jakiej podstawie opisana
grupa ludzi uznaa siebie za klas rzdzc i jaki przywieca jej cel. Gdy zajrzysz
za kurtyn, wszystkie wspczesne konflikty zbrojne, zamachy stanu, wstrzsy
spoeczne uka si Twym oczom w zupenie innym wietle.
Czy musimy jednak to widzie? Konieczna jest taka zmiana perspektywy?
A moe wystarczy, bymy, pozbawieni wtpliwoci, przyjmowali bezkrytycznie
i akceptowali wiadomoci przekazywane przez zachodnie media gwnego nur
tu? Trzeba tylko zapyta, do kogo one nale. I odpowiedzie sobie, e wci s
w rkach midzynarodowych bankierw.
200 Ibid.
307
308
WOJNA O PIENIDZ 2
IX. PO F IN AN SO W YM TSUNAM I
309
Manipulowanie dolarem
i sztuczny zbiornik dugu
Dolar nie rozwie problemw, gdy sam jest problemem.
powiedzenie ludowe
Jeli spojrzymy na okrelony kraj jak na du firm, to zrozumiae jest, e
musi on sporzdza bilans. Wykazane w tym bilansie aktywa stanowi majtek
kraju wytworzony poprzez produkcj towarw i wiadczenie usug, po stronie
pasyww znajduj si pienidze. Nie s one majtkiem, lecz tylko prawem do jego
dystrybucji i daniem.
Prac wykonywan przez znaczn cz spoeczestwa przedstawi mona
obrazowo jako przyrzdzanie ciasta. W tej sytuacji gwnym zadaniem systemu
pieninego jest krojenie go na czci, czyli decydowanie o rozdziale wsplnego
majtku, oraz tworzenie systemu nagrd i kar dla twrcw i uytkownikw wasnoci.
Racjonalny system pieniny nagradza pracowitych i karze leniwych, chroni tych,
ktrzy trudz si i gromadz owoce swej pracy, gwarantujc im sprawiedliwy udzia
w zyskach i zachcajc ich do podejmowania jeszcze wikszego wysiku. Nieracjo
nalny system przeciwnie - wynagradza lenistwo i nie docenia pracowitoci, stwarza
warunki do spekulacji i hazardu, decyduje o krzywdzcej dla uczciwych wytwrcw
dysrybucji majtku, wykorzystujc ich. Czy warto trudzi si i para mudn robot,
310
WOJNA O PIENIDZ 2
jeli mona zdoby ogromne pienidze spekulujc akcjami? W przypadku, gdy tyle
osb atwo i przyjemnie osiga wielkie zyski na rynku finansowym, kt podejmie
cik, nuc i nieatrakcyjn prac w realnej gazi gospodarki? Zamiowanie do
odpoczynku, pogarda dla wysiku, zdobywanie zyskw za pomoc siy lub sztuczek
staj si coraz powszechniejsze, z dnia na dzie zanika atmosfera sprzyjajca gospo
darnoci, opada entuzjazm dla wytwarzania rzeczywistego majtku. W kocowej
fazie kraj wchodzi na drog upadku. Znany ekonomista Francis Pike powiedzia:
Los pienidza w ostatecznym rozrachunku staje si losem pastwa.
System pieniny jest w istocie fundamentem kultury, moralnoci i etyki.
Greenspan zrozumia to bardzo szybko. Oznacza to, e zarwno on, jak i pozostali
architekci amerykaskiej polityki monetarnej bd zmuszeni, w kocowej fazie
realizacji planu, odrzuci nagromadzone obecnie w sferze gospodarczej obcienia
oraz te elementy, ktre doprowadziy do takiej nieszczsnej sytuacji dolara.
Obecny, ogarniajcy cay glob, kryzys finansowy nie jest rezultatem serii
przypadkowych i zbienych w czasie zdarze, lecz konsekwencj trwajcego od
duszego czasu zachwiania stanu rwnowagi wiatowej struktury gospodarczej.
Gwnym czynnikiem, ktry do tego doprowadzi, bya nadmierna emisja dolara
zapocztkowana rozpadem systemu z Bretton Woods w 1971 roku. Strumie pie
nidzy, z roku na rok coraz wikszy, prowadzi do stopniowego nagromadzania
si niebezpieczestw. Trwajca przez ponad trzydzieci lat powolna destrukcja
przekroczya punkt krytyczny i doszo do wybuchu kryzysu.
Charakteryzuje si on, przede wszystkim, zaamaniem si systemu do
lara, i rni si cakowicie od wielkiej recesji gospodarczej z lat dwudziestych
i trzydziestych. Bez wzgldu na to, jak wyglda towarzyszca tej zapaci polityka
informacyjna, wiat nie powrci ju do poprzedniego ksztatu, gdy przeoraa go
sia w niczym nie ustpujca powszechnej wojnie, uderzajc w handel midzy
narodowy, systemy walutowe, rynki finansowe, wpywajc na relacje pomidzy
poszczeglnymi krajami, wymuszajc poszukiwanie nowych rde energii oraz
zmian narzdzi prognozowania sytuacji makroekonomicznej.
W 1971 roku Stany Zjednoczone jednostronnie porzuciy system z Bretton
Woods. Od tego momentu emisj amerykaskiego dolara przesta ogranicza
parytet zota oraz mikki nadzr instytucji midzynarodowych. USA wykorzy
styway szczeglnie wysok pozycj swojego pienidza i jego nadzwyczajne prawa
jako waluty wiatowych rezerw' oraz rozlicze midzynarodowych, cieszc si
zdumiewajcymi zyskami z podatku od emisji.
Ju od 1959 roku ilo wypuszczanych na rynek dolarw' nieprzerwanie
przekraczaa szybko realnego wrzrostu amerykaskiego PKB. Dalsze, gwatowane
zaostrzenie si tej sytuacji nastpio po 1997 roku204(co wizao si z uzyskiwaniem
jeszcze wikszego podatku od emisji). W 1971 roku USA jednostronnie wypowie
dziay system z Bretton Woods, co stanowio istotne naruszenie midzynarodo
wego porzdku. System ten by umow podpisan przez gwne pastwa wiata.
204 R. Batra, Greenspans Fraud: How Two Decades o f His Policies Have Undermined the Global
Economy, Basingstoke 2005.
311
30
25
20
15
10
0
o i o c M ^ c D N c n T - n - f f l c o o T - n i n N c o o w ^ i n N C D - r - w ^ c o c a
312
WOJNA O PIENIDZ 2
50 000
45 000
OJ
;> 40 000
O
35 000
-|
30 000
CO
-8 25 000
>N
|is
20 000
15 000
10 000
5 000
N T - i r ) Q C O N T - L O O ) C O N T - i O C O
l O C D ( D ( D N N C O C O C O O ) 0 ) 0 0 0
0
) 0
) 0
) 0
) 0
) 0
) 0
) 0
) 050( 7)000
313
314
WOJNA O PIENIDZ 2
315
WOJNA O PIENIDZ 2
316
wiek (lata)
rdo H.S. Dent
317
Fala wydatkw
Opnione narodziny a szczyt wydatkw rodziny
318
WOJNA O PIENIDZ 2
ROZDZIA X
Powrt do przyszoci
320
WOJNA O PIENIDZ 2
Klucz do rozdziau
Powrt do Przyszoci to jeden z amerykaskich filmw nalecy do ga
tunku science fiction. Opisuje on histori modego Marty ego McFly, ktry, ratujc
swoje ycie, uruchamia wehiku czasu skonstruowany przez swojego przyjaciela,
profesora Browna i z roku 1985 przenosi si trzydzieci lat wstecz. W ten sposb
rozpoczyna si pena kolejnych gwatownych zwrotw akcji historia.
W niniejszym rozdziale my wsidziemy w wehiku czasu i przeniesiemy si
nim a do roku 2024, czyli czasu, gdy zaoony zostanie wiatowy bank centralny
oraz funkcjonowa zacznie wsplna wiatowa waluta.
Poczucie suwerennoci pastwowej oraz rne formy nacjonalizmu stanowi
y zawsze zasadnicz przeszkod w realizacji idei globalnego rzdu. Projekt jednej
wsplnej waluty zakada likwidacj walut poszczeglnych krajw. Problem emisji
pienidza nie jest czysto teoretyczny, lecz dotyczy bardzo konkretnych interesw.
Jeli prawo do niej stanowi formy wadzy, trudno jest mi wyobrazi sobie, by
istniay jakie inne zwizane z pienidzem sprawy warte dyskusji.
Jeli zaoymy, e biegu wsplnej wiatowej waluty nie mona ju odwrci, to
wtedy pozostanie nam tylko zidentyfikowanie tego, kto bdzie ni rzdzi. Nadzr
nad systemem pieninym oznacza prawo do dystrybuowania spoecznej wasnoci
i majtku, jest to gwna cz struktury wadzy w kadym kraju. Dziaanie na
rzecz wprowadzenia globalnego pienidza oznacza jednoczenie oczekiwanie, by
suwerenne pastwa posusznie zrezygnoway z moliwoci decydowania o roz
dziale wasnego majtku.
Poniewa Chiny nie maj szans na zajcie korzystnej i dajcej im przewag
pozycji w grze o korzyci prowadzonej przez wiatowy' establishment, przystpie
nie do tego ukadu oznacza dla nich jednoczenie uznanie obcego przywdztwa.
Decyzja ta przesdza o losie kraju na najbliszych pidziesit lat i dotyczy majtku
nalecego do 1,3 miliarda obywateli. Jest to kluczowy', lecz wci mao zauwaany
punkt wszystkich chiskich strategicznych planw.
Kontrolowa czy by kontrolowanym, oto jest pytanie!
X. PO W R T DO PRZYSZOCI
321
322
WOJNA O PIENIDZ 2
X. PO W R T DO PRZYSZOCI
323
2010
2011
2012
2012
2012
2013
2013
2014
2015
206 R. Cooper, Is There A Need For Reform? [przemwienie wygoszone na konferencji Banku
Rezerwy Federalnej w Bostonie w maju 1984 roku].
324
WOJNA O PIENIDZ 2
2016
2017
2018
2020
2021
2021
2024
X. PO W R T DO PRZYSZOCI
325
326
WOJNA O PIENIDZ 2
wadzy. W 2008 roku wiatow gospodark dotkn kryzys, w efekcie ktrego b o
gatsi stali si jeszcze bogatsi, a zdecydowana wikszo biednych jeszcze bardziej
zbiedniaa. Ta sytuacja w duej mierze jest nastpstwem tajnej konferencji na wy
spie Jekyll. Mwic inaczej, gwne punkty scenariusza obecnej finansowej zapaci
zostay wymylone i napisane ju duo wczeniej209.
X. PO W R T DO PRZYSZOCI
327
328
WOJNA O PIENIDZ 2
X. PO W R T DO PRZYSZOCI
329
330
WOJNA O PIENIDZ 2
X. PO W R T DO PRZYSZOCI
331
Prosz zwrci uwag, e Mundell wygosi swj wykad w maju 2007 roku,
trzy miesice przed wybuchem kryzysu na amerykaskim rynku subprime,
natomiast Roach, w swym artykule napisanym na dwa lata przed t zapaci,
zatytuowanym Original Sin, przedstawi jej przyczyny oraz dokadny scenariusz
przyszych zdarze. Twierdzenie, e nie wystpiy znaki zapowiadajce nadejcie
finansowego krachu lub e wiat nie mia moliwoci, by przygotowa si do
niego jest bezpodstawne. W swym seraju Rezerwa Federalna ywi i utrzymuje
trzy tysice piknoci, czyli ekonomistw wykorzystujcych w pracy najbardziej
rozbudowany system gromadzenia i analizy danych statystycznych, a ich mentor
- Greenspan - to geniusz wykorzystywania modeli. Naprawd trudno uwierzy,
e w 2006 roku zupenie nie przeczuwa on zbliajcej si katastrofy.
Dowiadczenie historyczne pokazuje, e kryzys to wietna okazja do prze
prowadzenia koniecznych i wielkich reform. Magnat finansowy Alden Clausen
stwierdzi: Nowy caociowy system polityczno-gospodarczy, przekraczajcy
podziay na rasy i narody powstaje zawsze w wyniku podboju lub towarzyszcego
mu zaamania Reprezentujcy podobne pogldy na t spraw Steil zapropono
wa porzucenie suwerennych walut jako dziaanie, ktre uprzedzioby kryzys
i pozwolio unikn zwizanych z nim niebezpieczestw. Rzdy musz poprze
starania, by niepodlege narody mogy emitowa na swym terytorium i kontro
lowa wsplny wiatowy pienidz. Waluty poszczeglnych pastw oraz globalny
rynek nie mog zwyczajnie si wymiesza i stopi w jedn cao, gdy stwarza
to warunki do wystpienia miertelnego kryzysu monetarnego oraz prowadzi do
midzynarodowych napi, a ponadto stanowi wymwk do stosowania niszczy
cielskiego protekcjonizmu gospodarczego. Spjrzmy, proroctwa Steila maj moc
samospeniajcej si przepowiedni.
W jaki jednak sposb zlikwidowa suwerenne waluty? Reformator szczerze
odpowiada, e wiat powinien zosta podzielony na trzy czci: region amery
kaskiego dolara, euro oraz nowej azjatyckiej waluty. Ta propozycja przypomina
pogldy goszone przez Mundella, ktry podczas wszystkich swoich wizyt i wy
kadw w licznych krajach wystpuje jako rzecznik midzynarodowej jednostki
pieninej, opartej o amerykaskiego dolara, euro oraz japoskiego jena. Zgodnie
z jego planem nosiaby ona nazw DEY i podlegaa Midzynarodowemu Funduszo
wi Walutowemu221. Problemem dzisiaj nie jest to, czy wiat bdzie mg uywa
wsplnej waluty, lecz kiedy to nastpi, a take jak wprowadzi j w sposb pynny,
bez koniecznoci pacenia za to wysokiej ceny oraz bez przemocy i chaosu. Dla
internacjonalistw suwerenno pastwowa jest wielk przeszkod. Musz zosta
podjte odpowiednie kroki polityczne, by umoliwi powstanie wiatowego banku
centralnego oraz wsplnego pienidza.
W 2003 roku Mundell przygotowa dotyczce tego zagadnienia case study.
Gdy omawia mia przeszkody polityczne, jego reakcja bya nadzwyczaj szczera:
Bez rzdu wiatowego wsplny pienidz nie zaistnieje. Wprowadzanie go pod
presj pocignie za sob wielkie organizacyjne problemy.
221 R. Mundell, A decade later. .., op. cit.
332
WOJNA O PIENIDZ 2
X. P O W R T DO PRZYSZOCI
333
334
WOJNA O PIENIDZ 2
X. PO W R T DO PRZYSZOCI
335
336
WOJNA O PIENIDZ 2
X. PO W R T DO PRZYSZOCI
337
podatki nie, jak dotd, w formie pieninej, lecz w postaci przernych artykuw
i usug. Niegdy potna i rozwinita cywilizacja spada do poziomu wymiany
bezporedniej, czyli towaru na towar.
Okoo 350 roku warto rzymskiej srebrnej monety stanowia jedn trzydziestomilionow swej wartoci z czasw Augusta. Wielkimi krokami zblia si
kres imperium.
Inaczej dziao si w Cesarstwie Wschodnim. Konstantyn wprowadzi now
zot monet o nazwie solid [pienidz ten by bity od pierwszych lat IV wieku n.e.
- przyp. red.] opart o czyste zoto, tworzc w ten sposb podstaw silnego syste
mu pieninego, a take rodzaj zabezpieczenia wielowiekowej egzystencji pastwa.
Zaufanie, jakim cieszya si, byo tak due, e jako rodek patniczy wykorzystywali
j rwnie wrodzy Bizancjum ssiedzi oraz inne kraje, bardziej oddalone, z Europy
Zachodniej i Afryki. Niektrzy historycy uwaaj, e Cesarstwo Wschodnie zdoao
przetrwa przez ponad tysic lat w tak niesprzyjajcych warunkach, otoczone z czte
rech stron przez potnych wrogw, przede wszystkim dziki temu, e za podstaw
swej gospodarki i systemu finansowego przyjo zoty pienidz. Jego wartoci nie
naruszano a do 1034 roku, pniej jednak zacz si on dewaluowa, szczeglnie po
roku 1081. W lad za tym sza utrata przez Bizancjum pozycji wiatowego centrum
wymiany handlowej, a take, w dalszej kolejnoci, chwiejno zasad moralnych.
Zastpienie mocnego pienidza sabym nie jest zjawiskiem charakterystycz
nym wycznie dla wiata Zachodu, gdy zdarzao si take w Chinach. W czasach
Pnocnej Dynastii Song, w wyniku powszechnego niedoboru miedzi w Syczuanie,
w bardzo wielu transakcjach handlowych posugiwano si monetami elaznymi.
Aby zakupi wtedy bel ptna, trzeba byo mie takich monet 20 tysicy - wayy
one razem okoo 250 kilogramw, a do ich transportu konieczny by wz z komi.
Wysokie koszty transakcji bardzo ograniczyy rozwj gospodarczy. W celu roz
wizania tych problemw niektrzy lokalni kupcy, dziaajcy w regionie Chengdu,
doprowadzili do powstania pierwszej na wiecie instytucji emitujcej papierowy
pienidz. Banknot ten, wypuszczany na rynek pod zastaw elaza, nosi nazw
jiaozi [jiao oznacza przekaza, wrczy, zi syn albo, jak w przypadku tongzier,
miedziana moneta - przyp. tum]. Pniej, okoo roku 1024, rzd Song wprowa
dzi go oficjalnie do obiegu. 30-procentowe zabezpieczenie (sum zastawn) tego
pienidza stanowia elazna moneta - by to zatem model rezerwy czciowej.
W pierwszych stu latach emisja papierowych banknotw bya do ograniczona,
a gospodarka odnotowaa faktyczny, dugookresowy wzrost, jednak ju okoo
roku 1160 stosunek sumy zastawnej do jiaozi wynosi 1 do 60, by jaki czas p
niej po prostu spa do zera. Od tego czasu rzd swobodnie drukowa papierowe
pienidze, co przynioso skutek w postaci dugotrwaej inflacji. W rzeczywistoci
system pieniny rozpad si przed inwazj wielkiej armii mongolskiej, w wyniku
czego rzd utraci zdolno pobierania podatkw oraz wystarczajcego uzbrojenia
wojska. mier dynastii Song bya konsekwencj tego stanu rzeczy.
Jej los bardzo przypomina sposb i przyczyny opuszczenia sceny przez dyna
sti Jin: saby pienidz wywoa hiperinflacj, ktra w kocowej fazie doprowadzia
338
WOJNA O PIENIDZ 2
dom panujcy do upadku. Rzd emitowa papierowe banknoty przez blisko siedem
dziesit lat, w tym czasie szedziesit milionw razy wzrosy ceny, prowadzc do
buntw spoecznych i powsta. Proces wytwarzania wasnoci znalaz si w lepej
uliczce. Rozpad systemu monetarnego poprzedzi upadek imperium.
W czasach dynastii Yuan [rzdy mongolskie - przyp. tum.], mimo e wadze
bardzo staray si wycign lekcj z klsk poprzednikw i zreformoway polityk
skarbow, doprowadzajc do powstania pierwszego na wiecie systemu monetarne
go przypominajcego parytet srebra, to nie zdoay poradzi sobie z obcieniami,
ktre powstaway w wyniku kolejnych wojen, godu oraz nieograniczonych wydat
kw na hulaszcze i wystawne ycie. Po dwudziestu latach emitowania banknotw
warto ich stanowia 1/10 stanu pocztkowego. Pod koniec panowania dynastii
Yuan za ry trzeba byo zapaci szedziesit tysicy razy wicej ni w pierwszych
latach jej rzdw. System finansowy rozpada si i ludzie odmawiali przyjmowania
banknotw. Zakcenie obiegu pienidza, podobnie jak we wczeniej opisanych
przypadkach, uniemoliwiao prowadzenie polityki skarbowej i pobr podatkw.
Potga pastwa saba.
Z kolei eksperymenty dynastii Ming z systemem monetarnym trway po
nad sto pidziesit lat. Doprowadziy do tego, e w 1522 roku pienidz by ju
cakowicie zdewaluowany: jego wczesna warto wynosia 2 procent wartoci
pocztkowej, a gospodark niszczya inflacja. W kocu rzd Ming zrezygnowa
z banknotw i powrci do systemu zotej monety. Prowadzone ponad piset
lat dowiadczenia (od czasw' dynastii Song do Ming) pokazay ostatecznie, e
system sabego i niczym nieograniczonego pienidza nie ma szans, by osign
dugotrwa stabilno i przetrwa. Niezalenie od tego, czy chodzi o opisane wyej
banknoty, czy o amerykaskie kwity kolonialne z czasw wojny o niepodlego,
zielone dolary Lincolna z okresu wojny secesyjnej lub walut Federa wykorzysty
wan w Trzeciej Rzeszy, wszystkie te formy pienidza prbowano oddzieli od
rzeczy, i mimo e w wielu przypadkach speniy doranie swe zadanie pobudzenia
gospodarki, to uzna je trzeba wycznie za metod rozwizywania najbardziej
palcych problemw, nie za sposb na stabilizacj i rozwj. Kady banknot, ktry
traci powizanie z towarem, upadnie.
Od czasw rozpadu systemu z Bretton Woods w 1971 roku i przecicia
wizw pomidzy dolarem amerykaskim a zotem ludzko wykroczya w epok,
w ktrej pienidz ma charakter czystego kredytu, nie posiadajc adnego wsparcia
w rzeczach. Gwoi przyczyn wybuchu kryzysu finansowego w USA stanowio to,
e poyczkobiorcy przestali wywizywa si ze swych obowizkw, przez co dolar,
czyli w' tym przypadku pochodna dugu, zacz gwatownie traci sw warto.
Chroniczn chorob pienidza kredytowego jest nieustanne ryzyko naruszenia
warunkw umowy, zamania obietnicy, co powoduje, e nie moe on prawdziwie
magazynowa wasnoci. Tymczasem dowiadczenie historyczne pokazuje, e
cztery najwaniejsze funkcje pienidza, czyli magazynowanie wasnoci, pored
nictwo w wymianie, stanowienie metody patnoci oraz miernika wrartoci musz
by speniane rwnoczenie, dopiero wtedy bowiem cay ten mechanizm dziaa
X. PO W R T DO PRZYSZOCI
339
sprawnie. Gdy natomiast pierwsze z tych zada nie jest wystarczajco dobrze
realizowane, odbija si to take na ostatnim
Jeli porwna czysty pienidz kredytowy do stou dwigajcego (od trzydzie
stu omiu lat) wiatow gospodark, to obecnie dwie z jego czterech ng zostay
zamane, zatem bardzo si chwieje i w kadym momencie moe si przewrci.
Zaduenie Stanw Zjednoczonych wynosi aktualnie 57 bilionw dolarw i jeli
dalej bdzie si zwikszao w tempie 6 procent rocznie, to w roku 2020 osignie
zatrwaajcy poziom 102 bilionw dolarw, podczas gdy warto PKB, obliczana
z uwzgldnieniem 3-procentowego wzrostu w skali roku - tylko 18,8 biliona.
Pacenie samych tylko odsetek od tego dugu zacznie pochania 1/3 caego
amerykaskiego PKB, i prawdopodobne jest, e presja z tym zwizana zacznie
wywoywa spoeczn frustracj. O ile tylko Stany Zjednoczone maj zamiar
gra w gr walutow, przestrzegajc zasad fair play, to w ktrym momencie nie
pozostanie im nic innego, ni ogoszenie upadoci.
W 2020 roku dooy si do tego strata ukryta w ubezpieczeniach emerytal
nych oraz zdrowotnych, czyli kolejne 100 bilionw. Reakcj rzdu USA bdzie
zapewne ogromny dodruk banknotw.
Liczne pastwa, ktre straciy zaufanie do amerykaskiej waluty, przygoto
wuj si do pozbycia si dolarowych aktyww, gdy tylko nadarzy si okazja. W 2020
roku bd musiay one zmierzy si z wielk dewaluacj tego pienidza. Czy
zdoaj wtedy znie jego ndz? Jeli dolar zacznie upada, wiat nie bdzie mia
niczego, czym mgby go zastpi. System kredytowego pienidza nie pozostawi
takiej moliwoci. Ponowna monetaryzacja zota stanie si wtedy nieunikniona
- umoliwi magazynowanie wasnoci, dziki czemu st (dwigajcy wiatow
gospodark) ponownie stanie na czterech nogach.
Jednak zoto jako gwny filar nowoczesnego systemu monetarnego take
posiada liczne braki. Najwikszym z nich jest to, e nie da si zwikszy jego poday
(wydobycia) tak, by nadaa za tempem wzrostu gospodarczego. Dlatego wyko
rzystanie tego kruszcu, dobrze sucego magazynowaniu wasnoci, w dziedzinie
mierzenia wasnoci napotyka na ograniczenia. Zatem rwnowaga systemu wci
bdzie niecakowita. By temu zaradzi, trzeba by wzmocni zoto penice funkcj
wiatowej jednostki monetarnej dodatkowymi elementami.
340
WOJNA O PIENIDZ 2
X. PO W R T DO PRZYSZOCI
341
342
WOJNA O PIENIDZ 2
Koniec dolara
W chwili obecnej Ameryka posiada gigantyczny zbiornik z 57 bilionami
dugu, ktry kadego dnia i o kadej godzinie ronie zgodnie z prawem procentu
skadanego, dokadajc olbrzymie ukryte obcienie do ubezpiecze zdrowotnych
i emerytalnych, ktre stanie si w peni odczuwalne mniej wicej za dziesi lat.
Te dwa elementy ju od dawna stanowi wielk przeszkod dla wzrostu gospo
darczego. W rzeczywistoci USA nigdy nie bd w stanie zwrci tak wielkich
pienidzy, dlatego mog jedynie coraz bardziej si pogra. Zaufanie wobec dolara
zostao potnie zachwiane i cakowite odrzucenie go przez mieszkacw globu
to tylko kwestia czasu. Ludzie uprawiajcy powizan z nim polityk doskonale
zdaj sobie z tego spraw.
Ich gwnym zadaniem jest teraz kontrolowane redukowanie do zera wartoci
amerykaskiej waluty, co pozwoli Stanom Zjednoczonym nadzwyczaj zrcznie
odci si od kilkudziesiciobilionowego dugu i ponownie wystartowa. Staraj
si oni bardzo, by, tu przed cakowitym upadkiem dotychczasowego pienidza,
uczyni wszystko, co moliwe i oszukaczo wykorzysta prac obywateli innych
pastw, w tym take Chin.
Istnieje jednak obawa, e ani opinia publiczna w USA, ani liczne rzesze
wiatowych inwestorw nie zaakceptuj planu porzucenia dolara. Dlatego uza
sadnieniem tak wielkiej reformy moe sta si wycznie wielki kryzys.
X. PO W R T DO PRZYSZOCI
343
344
WOJNA O PIENIDZ 2
X. PO W R T DO PRZYSZOCI
345
346
WOJNA O PIENIDZ 2
Podzikowania i refleksje
Rok po powrocie do kraju ukoczyem Wojn o pienidz 2. wiat wadzy
pienidza. Przez ten czas dowiadczyem te wielu zmian w mym yciu osobi
stym i staem si przez to innym czowiekiem. Gdy pisaem sowo wstpne do tej
ksiki, przenikao mnie tak wiele wspomnie i emocji, e praktycznie same one
przelay si na papier.
W 2009 roku zrodziy si we mnie bl i al, ktre nigdy nie wygasn - moja
mama, pani Ren Yun Qing, w wyniku choroby odesza z tego wiata. Pracowaem
wtedy nad ksik i, z powodu wielu obowizkw i napitego harmonogramu, nie
mogem przebywa u jej boku - gdy cierpiaa - by z caych si okaza moje synowskie
uczucia. Mimo e umierajc, wci szeptaa: Mj najmodszy, trzeci syn* jest zajty,
nie zmuszajcie go do powrotu, to czy nie zdawaem sobie sprawy, jak bardzo za
mn tskni? W jej sercu byem flag, znakiem; zawsze wierzya, e zdoam szybowa
wysoko w grze. Prawdopodobnie teraz, w raju, moe czu si wynagrodzona i dum
na. Kochana mamo, twj xiaosaner bdzie ciko i pilnie pracowa, i y szczliwie.
Jestem przekonany, e Twoja dusza w niebiosach, o kadej godzinie, w kadym
momencie, wpatruje si we mnie, modli si za mnie, daje mi si!
Z powodu odejcia mamy jeszcze silniej odczuwam warto rodziny. Moi dwaj
starsi bracia troskliwie i z oddaniem opiekowali si ni podczas cikiej choroby;
czuem, e posiadaj kwalifikacje wysze od moich. Sdz, e mimo i mamy ju nie
ma, my, jej trzej synowie, bdziemy jeszcze bardziej solidarni. Rozpoczynamy dzi
nowy etap ycia i bdziemy wspiera si nawzajem a do pnej staroci.
Gdy wspominam mam, nie mog powstrzyma si, by nie myle te
0 drugim brzegu oceanu i o znajdujcej si tam maej dziewczynce. Kochana,
czy bardzo urosa? Jeste grubiutka? Twroje oceny s coraz lepsze? Jeste maa
1prawdopodobnie nie moesz zrozumie, dlaczego tata opuci ci i powrci do
pracy w Ojczynie. Jednak prosz, zaufaj mi. Zawsze bdziesz dla mnie maym
aniokiem, a Twoje szczcie i rado s moimi najwikszymi pragnieniami!
Creczko, musisz sucha mamy - tak niestrudzenie i z oddaniem troszczy si
o Ciebie i o Twoj edukacj, gdy nie ma mnie przy Was. Prosz, dbajcie o siebie.
Uczucia, jakie mam wobec Was s gboko wyryte w mym sercu.
Na 2009 rok przypady moje czterdzieste urodziny i pocztek nowego okresu
w yciu. Dla osoby takiej jak ja, ktra odczuwa gbokie emocje, a jednoczenie
przez wiele lat pozostawaa w oddaleniu od Ojczyzny, kariera zawodowa stanowi
trudny i mudny proces. Szczliwie spotkaem w tym czasie pani Ren Wen, wy
dawc magazynu Global Finance, gwnego ekonomist, pana Xiang Song Zhe,
oraz zastpc redaktora - pana Peng Xiao Guang. Poniewa poczyy nas wsplne
idee i przekonania, zaoylimy instytut badawczy Global Finance. Uwaam, e
Xiaosaner - may, trzeci syn; chodzi o trzeciego w kolejnoci. W rodzinach, w ktrych jest
wicej dzieci, okrela si je za pomoc liczebnikw, zupenie jednak nie musi to oznacza
braku uczu i wizi - przyp. tum.
348
WOJNA O PIENIDZ 2
bogate dowiadczenie biznesowe pani Ren Wen, jej umysowo, rozumienie spraw
handlu, wielka energia i nadzwyczajna elegancja umoliwiy tej placwce zdobycie,
w stosunkowo krtkim czasie, wanej pozycji i otrzymanie statusu chiskiego
think tanku. Natomiast Song Zhe oraz Xiao Guang, wykorzystujc swe rozbudo
wane kontakty w dziedzinie krajowych i zagranicznych finansw oraz ogromn
wiedz, oczekujc na to, by ujrze wiato dzienne, zbudowali most, ktry czy
nasz instytut ze wiatem. Wsppraca z nimi pozwolia mi poczu duchow si
nowej chiskiej elity. Gdyby zabrako Waszego mocnego wsparcia, nie miabym
szans, by moje ideay w tak krtkim czasie stay si rzeczywistoci. I nie byoby
dzi przy mnie takiej silnej druyny, zoonej z pracownikw magazynu Global
Finance, instytutu Global Finance oraz Beijing Money Investment Company.
Drodzy bracia i siostry, ktrzy dzielicie ze mn profesj i karier - okazujecie
mi zaufanie, gdy przeywam rozterki, ofiarujecie mi ciepo, gdy jestem samotny wytrwale, bez wzgldu na napotykane trudnoci. Jestemy nadzwyczajnym zespo
em oddanych sobie ludzi. Poniewa kochamy moment sukcesu, kade wyzwanie
i walka przenikaj nas radoci.
Wielu twierdzi, e zwycistwo naley do tych, ktrzy si do niego przygoto
wuj, jednak mimo to nie wszyscy przygotowujcy si maj szans wygra. 4 lipca
2009 roku, gdy byem wsporganizatorem wiatowego szczytu think tankw, moda
druyna Global Finance, po wykonaniu licznych prac, w kocu stana na starcie no
wego przedsiwzicia. Codzienne zmczenie i trudy przesta)'by wane, poniewa
wyznaczylimy sobie odlegy cel. W tym miejscu pragn szczeglnie podzikowa
kilku osobistociom: panu Zeng Pei Yan, szefowi rady; panu Zheng Xin Li, zastpcy
rady; panu Wei Jian Guo, sekretarzowi; oraz panu Chen Yan Bing - zastpcy sekre
tarza gwnego organizatora szczytu think tankw China Center for International
Educational Exchange. Wasze zaufanie, wsparcie i kierownictwo okazywane w cza
sie gorczkowych przygotowa do konferencji obudziy w modszym pokoleniu
nieprzemijajcej wdzicznoci. A poniewa w Waszym wiecie nie ma potrzeby
dyskutowania o prbach rewanu, zatem wykorzystam posiadan i nieustannie
poszerzan wiedz, suc Ojczynie. Wiem, e dopiero wtedy nie zawiod Was.
Poza tym chciabym podzikowa panu Tang Shi, prezesowi Hong Yuan
Securities, za pomoc i motywacj ofiarowan mi zaraz po moim powrocie do
kraju. Przekaza mi Pan wiele cennych i niezwykle wanych rad oraz sugestii doty
czcych pochodzenia i funkcji kredytu, zwizkw midzy pienidzem a kredytem
oraz podstawowych przyczyn kryzysu finansowego. Dziki Pana podpowiedziom
i wskazwkom przeczytaem cz prac Marksa i Engelsa dotyczcych relacji
pomidzy pienidzem a kredytem na rynkach Europy w XIX wieku - okazao si
to niezwykle inspirujce i wiele si dowiedziaem.
Poza tym chc podzikowa pani L.H., gwnej asystentce badawczej i redak
cyjnej, pracujcej przy tworzeniu obu tomw Wojny o pienidz. Jej cika praca oraz
gboka wiedza s skoncentrowane i widoczne w kadym fragmencie tych ksiek.
W cigu tego roku dowiadczyem tak wielu zaurocze i inspiracji, jakich
nie znaem przez cae dotychczasowe czterdzieci lat mojego ycia. Tylu ludziom
PODZIKOWANIA I REFLEKSJE
349
350
WOJNA O PIENIDZ 2
Postscriptum
Ksika ta nie zostaa napisana po to, by uczy inwestowania, dystrybucji
aktyww czy innego klasycznego zestawu strategii postpowania z pienidzem.
Jej autor postawi sobie za cel znalezienie odpowiedzi na drczce nas od dawna
pytanie: czemu pomidzy walutami dochodzi do konfliktw.
Pan Song jest niezwykle utalentowanym badaczem dziejw wiatowej gospo
darki. Powici wiele czasu na poznawanie przeszoci, analiz obecnej sytuacji
oraz prby przewidzenia przyszych zdarze. Przygotowujc si do pisania Wojny
o pienidz 2 przeczyta ponad sto pozycji i cofn si mylowo w czasie o blisko
trzysta lat; wszystko po to, by dotrze do rde systemu finansowego. W swej
ksice otworzy puszk Pandory: opisa, w jaki sposb czonkowie siedemnastu
rodzin, od pocztkw XIX wieku a do dzi, rzdz wiatowym pienidzem oraz
sprawuj kontrol - za pomoc wytwarzania narzdzi finansowych i prowokowania
zdarze - nad systemem bankowym, rop naftow, a take przemysem wytwr
czym i obronnym; pokaza, jak zrcznie i skutecznie kieruj losami wiata. Opisani
przez autora ludzie zasiadaj na samym szczycie piramidy, a wszystkie tajemnice
chowaj pod tronem. Pan Song prbuje zachci i ponagli swoich rodakw, by
starali si zrozumie tendencje i procesy zachodzce w globalnej gospodarce
Czytelniku, jeli ta ksika zainteresuje Ci, odczujesz wyranie, jak szybko
upywa czas i jak zmienne s dzieje. Korzyci z przeczytania jej s dziesiciokrotnie
wiksze ni te, ktre daje nam lektura pierwszej czci Wojny o pienidz. Teraz
z niecierpliwoci wyczekuj na moment, kiedy bd mg wzi do rki cz
trzeci, wanie przygotowywan przez autora. Bardzo dzikuj panu Songowi, e
ofiarowa nam tak cenne przemylenia i pogldy oraz e podzieli si z czytelnikami
swym entuzjazmem i pasj.
Mohammed Abdullah Haq
CEO grupy G6, prezes grupy Cai Fu Chao
28.06.2009 r.