Wydawnictwo Nowa Era

Marcin Braun
Weronika liwa

Odkry fizyk
Program nauczania fizyki
dla szk ponadgimnazjalnych
zakres podstawowy

Warszawa 2012

Spis treci
I Wprowadzenie . s. 2
II Podstawowe zaoenia programu . s. 3
III Cele ksztacenia i wychowania s. 5
IV Treci nauczania ... s. 7
V Opis zaoonych osigni ucznia cz oglna s. 8
VI Opis zaoonych osigni ucznia cz szczegowa ..... s. 10
VII Rozkady materiau .... s. 18
VIII Sposoby osigania celw ksztacenia i wychowania ... s.26
IX Propozycje kryteriw oceny i metod sprawdzania osigni ucznia ... s. 29

I Wprowadzenie
Niniejszy program stanowi opis sposobu realizacji celw ksztacenia i zada edukacyjnych
ustalonych w Podstawie programowej ksztacenia oglnego ogoszonej w rozporzdzeniu
Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r., w czci dotyczcej nauczania fizyki
w zakresie podstawowym czwartego etapu edukacyjnego. Program moe by stosowany we
wszystkich typach szk ponadgimnazjalnych.
Program zosta opracowany do realizacji w cigu 30 godzin lekcyjnych. Ewentualne
dodatkowe godziny mona przeznaczy na rozwizanie wikszej liczby zada problemowych
i obliczeniowych oraz realizacj tematw dodatkowych. Szczegowe propozycje ich
wykorzystania przedstawiamy w rozdziale Rozkady materiau.

II Podstawowe zaoenia programu

Program obejmuje wszystkie treci ksztacenia (wymagania szczegowe) zawarte w
Podstawie programowej. Jednak za najwaniejsze uwaamy uwzgldnienie celw ksztacenia
(wymaga oglnych) oraz zalecanych warunkw i sposobu realizacji, czyli tych elementw
Podstawy, ktre okrelaj sposb nauczania. Dlatego te skupiamy si przede wszystkim na
rozumieniu treci, a nie na ich formalnym sformuowaniu czy opisie matematycznym.
Uczniowie bardziej zainteresowani ilociowym ujciem zagadnie i majcy wystarczajce
zdolnoci do jego opanowania bd mogli rozwija swoje umiejtnoci w zakresie
rozszerzonym.

Ukad materiau
Kolejno dziaw odpowiada ich ukadowi w Podstawie programowej.
Std jako pierwsze omawiane s zagadnienia z zakresu grawitacji i astronomii (do dziau
tego, podobnie jak w Podstawie programowej, wczono opis ruchu jednostajnego po
okrgu). Proponujemy rozpocz od tematu Z daleka i z bliska, ktry przedstawia przyrod
w duej rozpitoci skali od kosmologicznej po mikroskopow. Niektre zagadnienia
astronomiczne przenielimy jednak do dziau trzeciego Fizyka jdrowa, gdy do ich
zrozumienia potrzebna jest wiedza o reakcjach jdrowych zachodzcych w gwiazdach.
Dzia drugi Fizyka atomowa rozpoczynamy od objanienia efektu fotoelektrycznego. Jego
omwienie pozwala wprowadzi pojcie fotonu potrzebne przy wyjanianiu powstawania
widm. Pniej przybliamy odkrycia z zakresu fizyki atomowej przedstawione w kolejnoci
chronologicznej: zaczynamy od wzoru Balmera opisujcego dane dowiadczalne, aby
uczniowie zrozumieli, jak duym sukcesem byo ich wyjanienie na gruncie modelu Bohra.
W ostatnim dziale Fizyka jdrowa stosujemy, podobnie jak w poprzednim, historyczn
kolejno omawiania zagadnie: najpierw prezentujemy rne rodzaje promieniowania, a
nastpnie wyjaniamy, w jaki sposb powstaj.
Rola opisu matematycznego
Zgodnie z zaoeniem Podstawy programowej ksztacenia oglnego w procesie nauczania
fizyki naley w uczniu wyksztaci m.in. umiejtno mylenia matematycznego polegajc
na wykorzystywaniu narzdzi matematyki i fizyki w yciu codziennym oraz formuowania
sdw opartych na rozumowaniu matematycznym.
Jedna z podstawowych rnic pomidzy nauczaniem fizyki w zakresie podstawowym a jej
nauczaniem w zakresie rozszerzonym dotyczy roli aparatu matematycznego. W zakresie
podstawowym ogranicza si go do minimum. Rozwizywanie zada obliczeniowych nie jest
celem samym w sobie, ale rodkiem do gwnego zaoonego celu, ktrym jest zrozumienie
poj fizycznych i praw przyrody.
Korelacja z podstaw programow matematyki
W adnym wypadku nie korzystamy z umiejtnoci matematycznych, ktrych uczniowie nie
poznali w gimnazjum. O szczegach piszemy poniej, w rozdziale Procedury osigania
celw.

Rola elementw historycznych

Przekazywana w szkole wiedza czsto robi wraenie zamknitej, skoczonej caoci, ktr
uczeni i nauczyciele od dawna znaj, a uczniowie powinni przyswoi. Taki obraz nauki jest z
gruntu faszywy, a przy tym szkodliwy. Aby mu zapobiec, moemy przedstawia historyczny
rozwj fizyki, nie stronic od pyta do dzi pozostajcych bez odpowiedzi. Tematy fizyczne,
a zwaszcza astronomiczne, omawiane w szkole ponadgimnazjalnej stwarzaj takie
moliwoci, a przy tym s dla uczniw bardzo interesujce. Mona chociaby zada sobie
pytanie o pozaziemskie ycie w kosmosie.
Rola tematw dodatkowych
Oprcz zagadnie obowizkowych proponujemy kilka tematw dodatkowych, nieujtych w
Podstawie programowej. Ich realizacja zaley od moliwoci uczniw i opinii nauczyciela
(konkretne sugestie podajemy w rozkadzie materiau w dalszej czci programu). Obejmuj
one zagadnienia interesujce dla wielu modych ludzi: obserwacje astronomiczne, ewolucj
gwiazd, a take budow lasera i falowe waciwoci materii.
Materiay do realizacji programu
Do zrealizowania programu przydatne bd cile z nim skorelowane: podrcznik oraz cile
z nim skorelowane wiczenia i zadania publikacja zawierajca, oprcz typowych zada,
take wiczenia do rozwizania bezporednio w zbiorze.
Dla nauczyciela przydatny bdzie poradnik zawierajcy wskazwki dotyczce realizacji
kadego z tematw, wprowadzenia do kadego z dziaw uatwiajce zainteresowanie
uczniw (zawierajce m.in. najnowsze informacje z danej dziedziny), karty pracy, uwagi
metodyczne do kart pracy, testy, plan wynikowy, przedmiotowy system oceniania i rozkad
materiau.

III Cele ksztacenia i wychowania

Nauczyciel, niezalenie od tego, jakiego przedmiotu uczy, wychowuje swoich uczniw.
Nauczanie fizyki, bez wzgldu na tematyk nauczanego dziau programu, stwarza okazj nie
tylko do przekazania uczniom wiedzy i wyrobienia w nich cennych umiejtnoci, ale take do
wzmacniania ich pozytywnych cech osobowoci. Do najwaniejszych celw nale wic:
1. Ksztatowanie wiedzy i umiejtnoci ucznia z zakresu fizyki i nauk przyrodniczych
poprzez:
zapoznanie ucznia z podstawowymi prawami przyrody dajcymi moliwo zrozumienia
otaczajcych go zjawisk i zasad dziaania wanych obiektw technicznych, a take wyzwa
stojcych przed dzisiejsz nauk;
rozwijanie zainteresowa ucznia w zakresie fizyki i astronomii oraz innych przedmiotw
matematyczno-przyrodniczych;
utrwalenie umiejtnoci analizy zwizkw przyczynowo-skutkowych oraz odrniania
skutku od przyczyny i zwizku przyczynowo-skutkowego od koincydencji;
trening umiejtnoci samodzielnego planowania i przeprowadzenia obserwacji i pomiarw
oraz starannego opracowywania i interpretacji ich wynikw;
utrwalenie umiejtnoci rozwizywania zada problemowych i rachunkowych;
ukazanie fizyki i astronomii jako powizanych ze sob nauk ukazujcych miejsce ludzkoci
we Wszechwiecie i dostarczajcych informacji o jego wpywie na dalsze losy naszej
cywilizacji;
przedstawienie uczniowi wybranych nowych odkry naukowych i przygotowanie go do
samodzielnego zdobywania wiedzy na temat aktualnych bada;
przygotowanie uczniw do samodzielnej oceny nowych technologii opartych na zjawiskach
promieniotwrczoci i energii jdrowej;
przygotowanie ucznia do nauki fizyki oraz innych przedmiotw matematycznoprzyrodniczych i technicznych na poziomie rozszerzonym.
2. Ksztatowanie pozytywnych relacji ucznia z otoczeniem poprzez:
wzbudzanie ciekawoci wiata;
ukazywanie sensu troski o rodowisko naturalne;
wskazywanie korzyci wynikajcych z podejmowania pracy zespoowej;
docenianie wysiku innych;
budzenie odpowiedzialnoci za wasne bezpieczestwo;
wyrabianie nawyku dbaoci o cudze mienie szkolne przyrzdy, urzdzenia i materiay.
3. Wzbogacanie osobowoci ucznia poprzez:
ksztatowanie zdolnoci samodzielnego, logicznego mylenia;
wyrabianie umiejtnoci wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy rde
informacji;
ksztatowanie umiejtnoci interesujcego przekazywania samodzielnie zdobytej wiedzy i
umiejtnoci prowadzenia rzeczowej dyskusji;
zachcanie do samoksztacenia, dociekliwoci, systematycznoci;
budzenie odpowiedzialnoci za siebie i innych oraz wyrabianie nawyku poszanowania dla
powierzonego mienia;

 utrwalanie umiejtnoci zwizanych z samodzieln organizacj obserwacji i pomiarw.

4. Zachcanie do nauki fizyki w zakresie rozszerzonym (w liceach i technikach) poprzez:
rozbudzanie zaciekawienia przedmiotem z wykorzystaniem zagadnie omawianych w
zakresie podstawowym;
przywoywanie przykadw ciekawych zjawisk, na ktrych wyjanienie pozwala dopiero
wiedza przekazywana w zakresie rozszerzonym;
przekazanie uczniom informacji o zawodach, ktre wymagaj znajomoci fizyki, o
kierunkach studiw, na ktrych jest ona wykadana oraz o moliwoci studiowania fizyki i
nauk technicznych na tzw. kierunkach zamawianych.

IV Treci nauczania
Dzia 1. Astronomia i grawitacja
1. Z daleka i z bliska
Temat dodatkowy. Amatorskie obserwacje astronomiczne
2. Ukad Soneczny
3. Ksiyc towarzysz Ziemi
4. Gwiazdy i galaktyki
5. Ruch krzywoliniowy
6. Sia dorodkowa
7. Grawitacja
8. Sia grawitacji jako sia dorodkowa
9. Loty kosmiczne
10. Trzecie prawo Keplera
11. Ciar i niewako
Dzia 2. Fizyka atomowa
12. Efekt fotoelektryczny
13. Promieniowanie cia
14. Atom wodoru
15. Jak powstaje widmo wodoru
Temat dodatkowy. Fale czy czstki? Czstki czy fale?
Temat dodatkowy. Jak dziaa laser
Dzia 3. Fizyka jdrowa
16. Jdro atomowe
17. Promieniowanie jdrowe
18. Reakcje jdrowe
19. Czas poowicznego rozpadu
20. Energia jdrowa
21. Deficyt masy
Temat dodatkowy. ycie Soca
Temat dodatkowy. ycie gwiazd
22. Wszechwiat

V Opis zaoonych osigni ucznia cz oglna

Opis planowanych oglnych osigni ucznia podajemy z podziaem na poszczeglne
poziomy, co uatwi nauczycielom okrelenie szczegowych wymaga na poszczeglne
oceny, zgodnie z realiami danej szkoy i przyjtym systemem oceniania. W opisie wymaga
na poszczeglne oceny ujto wymagania dodatkowe w stosunku do wymaga
obowizujcych na wszystkich niszych poziomach, co oznacza e na kadym poziomie
obowizuj take wszystkie wymagania z poziomw niszych. Trzeba jednak pamita, e
szkoy ponadgimnazjalne, nawet jednego typu, bardzo rni si midzy sob, dlatego
osignicia uczniw w danej szkole mog si rni od proponowanych poniej.
Na ocen dopuszczajc ucze:
rozrnia i wymienia podstawowe pojcia fizyczne i astronomiczne;
rozrnia i podaje wasnymi sowami tre podstawowych praw i zalenoci fizycznych;
podaje poznane przykady zastosowa praw i zjawisk fizycznych w yciu codziennym;
oblicza, korzystajc z definicji, podstawowe wielkoci fizyczne;
planuje i wykonuje najprostsze dowiadczenia samodzielnie lub trudniejsze w grupach;
opisuje dowiadczenia i obserwacje przeprowadzane na lekcji i w domu;
wymienia zasady bhp obowizujce w pracowni fizycznej oraz w trakcie obserwacji
pozaszkolnych.
Na ocen dostateczn ucze:
rozrnia i wymienia pojcia fizyczne i astronomiczne;
rozrnia i podaje tre (wasnymi sowami) praw i zalenoci fizycznych;
podaje przykady zastosowa praw i zjawisk fizycznych;
podaje przykady wpywu praw i zjawisk fizycznych i astronomicznych na nasze codzienne
ycie;
rozwizuje proste zadania, wykonujc obliczenia dowolnym poprawnym sposobem;
planuje i wykonuje proste dowiadczenia i obserwacje;
analizuje wyniki przeprowadzanych dowiadcze oraz formuuje wnioski z nich
wynikajce, a nastpnie je prezentuje;
samodzielnie wyszukuje informacje na zadany temat we wskazanych rdach informacji
(np. ksikach, czasopismach, internecie), a nastpnie prezentuje wyniki swoich poszukiwa;
Na ocen dobr ucze:
wyjania zjawiska fizyczne za pomoc praw przyrody;
rozwizuje zadania i problemy teoretyczne, stosujc obliczenia;
planuje i wykonuje dowiadczenia, analizuje otrzymane wyniki oraz formuuje wnioski
wynikajce z dowiadcze, a nastpnie prezentuje swoj prac na forum klasy;
samodzielnie wyszukuje informacje w rnych rdach (np. ksikach, czasopismach i
internecie) oraz ocenia krytycznie znalezione informacje.
Na ocen bardzo dobr ucze:
rozwizuje trudniejsze zadania problemowe, np. przewiduje rozwizanie na podstawie
analizy podobnego problemu bd udowadnia postawion tez poprzez projektowanie serii
dowiadcze;
rozwizuje trudniejsze zadania rachunkowe, stosujc niezbdny aparat matematyczny,

posugujc si zapisem symbolicznym;

racjonalnie wyraa opinie i uczestniczy w dyskusji na tematy zwizane z osigniciami
wspczesnej nauki i techniki.
Na ocen celujc ucze:
rozwizuje trudne zadania problemowe, rachunkowe i dowiadczalne o stopniu trudnoci
odpowiadajcym konkursom przedmiotowym.

VI Opis zaoonych osigni ucznia cz szczegowa

Szczegowy opis przedstawiamy w formie tabeli.
Uwagi do tabeli:
1. Zagadnienia dotyczce tematw dodatkowych zostay w niej oznaczone kursyw.
2. W kolumnie wymagania podstawowe opisano wymagania na ocen dopuszczajc i
dostateczn, a w kolumnie wymagania ponadpodstawowe opisano wymagania na ocen
dobr i bardzo dobr.
3. Na kadym poziomie obowizuj take zagadnienia z poziomw niszych.
4. W ostatniej kolumnie podano, zgodnie z oznaczeniami przyjtymi w Podstawie
programowej: cyframi arabskimi numery zagadnie okrelonych w czci Treci nauczania
wymagania szczegowe oraz cyframi rzymskimi numery zagadnie okrelonych w
czci Cele ksztacenia wymagania oglne. Wymagania oglne bd te realizowane
podczas innych lekcji.

10

Poziom

Zagadnienie
podstawowy

ponadpodstawowy

Ucze:

Ucze:

Numer
zagadnienia
z Podstawy
programowej

ASTRONOMIA I GRAWITACJA
Z daleka i z bliska

Amatorskie obserwacje
astronomiczne

Ukad Soneczny

Ksiyc

Gwiazdy i galaktyki

porwnuje rozmiary i
odlegoci we Wszechwiecie
(galaktyki, gwiazdy, planety,
ciaa
makroskopowe,
organizmy, czsteczki, atomy,
jdra atomowe)
posuguje si jednostk
odlegoci rok wietlny
odnajduje na niebie kilka
gwiazdozbiorw i Gwiazd
Polarn
wyjania ruch gwiazd na
niebie za pomoc ruchu
obrotowego Ziemi
opisuje miejsce Ziemi w
Ukadzie Sonecznym

wymienia
nazwy
i
podstawowe
wasnoci
przynajmniej trzech innych
planet
wie, e wok niektrych
innych planet te kr
ksiyce, a wok niektrych
gwiazd planety
wyjania obserwowany na
niebie ruch planet wrd
gwiazd jako zoenie ruchw
obiegowych:
Ziemi
i
obserwowanej planety
wymienia inne obiekty
Ukadu
Sonecznego:
planetoidy, planety karowate i
komety
wyjania, dlaczego zawsze
widzimy t sam stron
Ksiyca
opisuje nastpstwo faz
Ksiyca
opisuje warunki panujce na
Ksiycu

wyjania
mechanizm
powstawania faz Ksiyca

wyjania
mechanizm
powstawania zamie Soca i
Ksiyca
wyjania, na czym polega
zjawisko paralaksy
wie, e Soce jest jedn z

rozwizuje zadania zwizane z

przedstawianiem obiektw bardzo
duych i bardzo maych w
odpowiedniej skali

1.11; 3.1

odnajduje na niebie gwiazdy,

gwiazdozbiory
i
planety,
posugujc si map nieba
(obrotow lub komputerow)

III

opisuje budow planet, dzielc je

na planety skaliste i gazowe
olbrzymy
porwnuje wielko i inne
waciwoci planet
odszukuje i analizuje informacje
na temat aktualnych poszukiwa
ycia poza Ziemi

odrnia
pojcia
ycie
pozaziemskie i
cywilizacja
pozaziemska

stosuje
pojcia
teoria
geocentryczna
i
teoria
heliocentryczna

1. 7

wie, w ktrej fazie Ksiyca

moemy obserwowa zamienie
Soca, a w ktrej Ksiyca, i
dlaczego nie nastpuj one w
kadej peni i w kadym nowiu
wyjania, dlaczego typowy
mieszkaniec
Ziemi
czciej
obserwuje zamienia Ksiyca ni
zamienia Soca

1. 8

oblicza odlego do gwiazdy (w

parsekach) na podstawie jej kta
paralaksy

1. 9

11

Ruch krzywoliniowy

Sia dorodkowa

Grawitacja

Sia grawitacji jako sia

dorodkowa

Loty kosmiczne

Trzecie prawo Keplera

gwiazd, a Galaktyka (Droga

Mleczna) jedn z wielu
galaktyk we Wszechwiecie
wie, e gwiazdy wiec
wasnym wiatem
przedstawia za pomoc
rysunku zasad wyznaczania
odlegoci za pomoc paralaks
geo- i heliocentrycznej
przedstawia na rysunku
wektor prdkoci w ruchu
prostoliniowym
i
krzywoliniowym
opisuje ruch po okrgu,
uywajc
poj:
okres,
czstotliwo, prdko w
ruchu po okrgu
zaznacza na rysunku
kierunek
i
zwrot
siy
dorodkowej
wyjania, jaka sia peni
funkcj siy dorodkowej w
rnych zjawiskach
oblicza si dorodkow

omawia
zjawisko
wzajemnego przycigania si
cia za pomoc siy grawitacji
opisuje, jak sia grawitacji
zaley od masy cia i ich
odlegoci
wyjania, dlaczego w
praktyce nie obserwujemy
oddziaywa grawitacyjnych
midzy ciaami innymi ni
ciaa niebieskie

wyjania
zaleno
pomidzy si grawitacji i
krzywoliniowym ruchem cia
niebieskich
opisuje dziaanie siy
grawitacji
jako
siy
dorodkowej przez analogi z
siami mechanicznymi
podaje oglne informacje na
temat lotw kosmicznych
wymienia przynajmniej
niektre
zastosowania
sztucznych satelitw
omawia zasad poruszania
si sztucznego satelity po
orbicie okooziemskiej
posuguje si pojciem
pierwsza
prdko
kosmiczna
przedstawia na rysunku
eliptyczn orbit planety z
uwzgldnieniem
pooenia
Soca
wie, e okres obiegu planety
jest
jednoznacznie

posuguje si jednostkami:
parsek, rok wietlny, jednostka
astronomiczna
wyjania, dlaczego Galaktyka
widziana jest z Ziemi w postaci
smugi na nocnym niebie

wykonuje
dowiadczenia
wykazujce, e prdko w ruchu
krzywoliniowym skierowana jest
stycznie do toru
rozwizuje proste zadania,
wylicza okres, czstotliwo,
prdko w ruchu po okrgu

1. 1

korzystajc ze wzoru na si
dorodkow, oblicza kad z
wystpujcych w tym wzorze
wielkoci

1. 2

oblicza si grawitacji dziaajc

midzy dwoma ciaami o danych
masach i znajdujcych si w rnej
odlegoci od siebie
korzystajc ze wzoru na si
grawitacji, oblicza kad z
wystpujcych w tym wzorze
wielkoci

opisuje
dowiadczenie
Cavendisha

1. 3

wyjania wpyw grawitacji na

ruch cia w ukadzie podwjnym

1. 5

oblicza pierwsz prdko

kosmiczn dla rnych cia
niebieskich
oblicza prdko satelity
krcego na danej wysokoci

1. 6

wyjania, w jaki sposb moliwe

jest zachowanie staego pooenia
satelity wzgldem powierzchni
Ziemi
posuguje si III prawem Keplera
w zadaniach obliczeniowych

1. 6

12

Ciar i niewako

wyznaczony przez redni

odlego planety od Soca
stosuje pojcie satelita
geostacjonarny
podaje III prawo Keplera

wyjania,
w
jakich
warunkach
powstaj
przecienie, niedocienie i
niewako

wyjania
przyczyn
niewakoci
w
statku
kosmicznym
wyjania zaleno zmiany
ciaru i niezmienno masy
podczas
przecienia
i
niedocinia

rozwizuje zadania obliczeniowe

zwizane z przecieniem i
niedocieniem
w
ukadzie
odniesienia poruszajcym si z
przyspieszeniem skierowanym w
gr lub w d

1. 4

13

FIZYKA ATOMOWA
Efekt fotoelektryczny

Promieniowanie cia

Atom wodoru

Jak powstaje
wodoru

widmo

Fale czy czstki? Czstki

czy fale?

Jak dziaa laser

opisuje
przebieg
dowiadczenia, podczas ktrego
mona zaobserwowa efekt
fotoelektryczny
ocenia na podstawie podanej
pracy wyjcia dla danego metalu
oraz dugoci fali lub barwy
padajcego
na
promieniowania, czy zajdzie
efekt fotoelektryczny
posuguje si pojciem fotonu
oraz zalenoci midzy jego
energi i czstotliwoci

opisuje
widmo
fal
elektromagnetycznych,
szeregujc
rodzaje
wystpujcych w nim fal
zgodnie z niesion przez nie
energi
opisuje bilans energetyczny
zjawiska fotoelektrycznego
wyjania, e wszystkie ciaa
emituj promieniowanie
opisuje zwizek pomidzy
promieniowaniem emitowanym
przez dane ciao oraz jego
temperatur
rozrnia widmo cige i
widmo liniowe

podaje
przykady
cia
emitujcych widma cige i
widma liniowe
opisuje widmo wodoru
podaje postulaty Bohra
stosuje zaleno midzy
promieniem n-tej orbity a
promieniem pierwszej orbity w
atomie wodoru
oblicza prdko elektronu na
danej orbicie
wykorzystuje postulaty Bohra
i zasad zachowania energii do
opisu
powstawania
widma
wodoru
oblicza energi i dugo fali
fotonu emitowanego podczas
przejcia elektronu midzy
okrelonymi orbitami
podaje argumenty na rzecz
falowej i korpuskularnej natury
wiata
podaje granice stosowalnoci
obu teorii i teori czc je w
jedn
wyjania, czym wiato lasera

wyjania, dlaczego zaoenie o

falowej
naturze
wiata
nie
umoliwia
wyjanienia
efektu
fotoelektrycznego
oblicza energi i prdko
elektronw wybitych z danego
metalu przez promieniowanie o
okrelonej czstotliwoci

2. 6;
2. 4

odrnia widma absorpcyjne od

emisyjnych i opisuje ich rnice

2. 1

wyjania, dlaczego wczeniejsze

teorie nie wystarczay do opisania
widma atomu wodoru

2. 2

oblicza kocow prdko

elektronu poruszajcego si po danej
orbicie po pochoniciu fotonu o
podanej energii
ocenia obecn rol teorii Bohra i
podaje jej ograniczenia

2. 3
2. 5

opisuje dowiadczenia, w ktrych

mona zaobserwowa falow natur
materii
oblicza dugo fali materii
okrelonych cia

III, IV

wyjania w przyblieniu zjawisko

III, IV

14

rni si od wiata arwki

wymienia
przynajmniej
niektre zastosowania laserw

emisji wymuszonej

15

FIZYKA JDROWA
Jdro atomowe

Promieniowanie jdrowe

Reakcje jdrowe

Czas
rozpadu

poowicznego

Energia jdrowa

posuguje si pojciami:
atom,
pierwiastek
chemiczny, jdro atomowe,
izotop, liczba atomowa,
liczba masowa
podaje skad jdra atomowego
na podstawie liczby atomowej i
liczby
masowej
pierwiastka/izotopu
wymienia czstki, z ktrych s
zbudowane atomy

wymienia
waciwoci
promieniowania
alfa,
beta
(minus) i gamma

charakteryzuje
wpyw
promieniowania na organizmy
ywe
wymienia i omawia sposoby
powstawania promieniowania

wymienia
przynajmniej
niektre
zastosowania
promieniowania
zna sposoby ochrony przed
promieniowaniem
odrnia reakcje jdrowe od
reakcji chemicznych
opisuje rozpad alfa, beta
(wiadomoci o neutrinach nie s
wymagane)
oraz
sposb
powstawania promieniowania
gamma
opisuje reakcje jdrowe za
pomoc symboli
posuguje si pojciami jdro
stabilne i jdro niestabilne
opisuje rozpad izotopu
promieniotwrczego i posuguje
si
pojciem
czas
poowicznego rozpadu
szkicuje wykres opisujcy
rozpad promieniotwrczy
wie, e istniej izotopy o
bardzo dugim i bardzo krtkim
czasie poowicznego rozpadu

rozwizuje
zadania
obliczeniowe, w ktrych czas
jest
wielokrotnoci
czasu
poowicznego rozpadu
opisuje metod datowania
wglem C14
podaje warunki zajcia reakcji
acuchowej
opisuje mechanizm rozpadu
promieniotwrczego i syntezy
termojdrowej

wyjania, dlaczego jdro atomowe

si nie rozpada
wyjania pojcie antymateria

3. 1

porwnuje przenikliwo znanych

rodzajw promieniowania
porwnuje szkodliwo rnych
rde promieniowania (znajomo
jednostek dawek nie jest wymagana)
opisuje zasad dziaania licznika
GeigeraMllera
jeli to moliwe, wykonuje
pomiary za pomoc licznika
GeigeraMllera

3. 3;
3. 6;
3. 7;
3. 8

do opisu reakcji jdrowych stosuje

zasad zachowania adunku i zasad
zachowania liczby nukleonw

3. 5

rozwizuje zadania obliczeniowe

metod graficzn, korzystajc z
wykresu
przedstawiajcego
zmniejszanie si liczby jder izotopu
promieniotwrczego w czasie

1. 10;
3. 4

przedstawia trudnoci zwizane z

kontrolowaniem fuzji termojdrowej
opisuje dziaanie elektrowni
jdrowej
przytacza i ocenia argumenty za

3. 8;
3. 9;
3. 10

16

Deficyt masy

ycie Soca

wyjania, jakie reakcje

zachodz
w
elektrowni
jdrowej,
reaktorze
termojdrowym, gwiazdach oraz
w bombach jdrowych i
termojdrowych
wyjania, dlaczego Soce
wieci
podaje przykady zastosowa
energii jdrowej
wyjania znaczenie wzoru E =
mc2
posuguje si pojciami:
deficyt
masy,
energia
spoczynkowa,
energia
wizania
oblicza energi spoczynkow
ciaa o danej masie oraz deficyt
masy podczas reakcji o danej
energii
podaje wiek Soca i
przewidywany dalszy czas jego
ycia

ycie gwiazd

wyjania, e kada gwiazda

zmienia si w czasie swojego
ycia
opisuje ewolucj gwiazdy w
zalenoci od jej masy opisuje
typowe obiekty powstajce pod
koniec ycia gwiazd mao i
bardzo masywnych

Wszechwiat

wie, e Wszechwiat powsta

kilkanacie miliardw lat temu
w Wielkim Wybuchu i od tego
czasu si rozszerza
wyjania, skd pochodzi
wikszo pierwiastkw, z
ktrych zbudowana jest materia
wok nas i nasze organizmy
wyjania, e obiekty pooone
daleko ogldamy takimi, jakimi
byy w przeszoci

energetyk jdrow i przeciw niej

oblicza ilo energii wyzwolonej

w podanych reakcjach jdrowych

3. 2;
3. 11

opisuje powstanie Soca i jego

dalsze losy
opisuje przemiany jdrowe, ktre
bd zachodziy w Socu w
przyszych etapach jego ycia
opisuje ycie gwiazd w zalenoci
od masy
opisuje przemiany jdrowe
zachodzce w gwiazdach w rnych
etapach ich ycia

wymienia
podstawowe
waciwoci czerwonych olbrzymw,
biaych
karw,
gwiazd
neutronowych i czarnych dziur
wyjania, e proces rozszerzania
Wszechwiata przyspiesza i e dzi
jeszcze nie wiemy, dlaczego si tak
dzieje

3. 11;

3. 11

1. 12

17

VII Rozkady materiau

W tym rozdziale przedstawiamy wskazwki dotyczce tworzenia wasnych rozkadw
materiau, dostosowanych do danej szkoy i klasy oraz propozycje rozkadw materiau
utworzonych zgodnie z tymi wskazwkami.
Podstawowy rozkad materiau
Rozkad obejmuje tematy obowizkowe z podrcznika. Jest ich 22, po dodaniu lekcji
powtrzeniowych i przeznaczonych na sprawdzenie wiadomoci w sumie otrzymujemy 29
godzin.
Dzia 1. Astronomia i grawitacja
1. Z daleka i z bliska
2. Ukad Soneczny
3. Ksiyc towarzysz Ziemi
4. Gwiazdy i galaktyki
5. Ruch krzywoliniowy
6. Sia dorodkowa
7. Grawitacja
8. Sia grawitacji jako sia dorodkowa
9. Loty kosmiczne
10. Trzecie prawo Keplera
11. Ciar i niewako
1214. Powtrzenie, praca klasowa, poprawa pracy klasowej
Dzia 2. Fizyka atomowa
15. Efekt fotoelektryczny
16. Promieniowanie cia
17. Atom wodoru
18. Jak powstaje widmo wodoru
19. Kartkwka i jej poprawa
Dzia 3. Fizyka jdrowa
20. Jdro atomowe
21. Promieniowanie jdrowe
22. Reakcje jdrowe
23. Czas poowicznego rozpadu
24. Energia jdrowa
25. Deficyt masy
26. Wszechwiat
2729. Powtrzenie dziaw 2 i 3, praca klasowa, poprawa pracy klasowej

18

Wykorzystanie wikszej liczby godzin

Poniewa podstawowy rozkad obejmuje 29 godzin, minimum wynosi 30, a w praktyce bywa,
e godzin w cigu roku jest ich wicej, warto przeznaczy dodatkowe lekcje na tematy, ktre
wymagaj wiczenia umiejtnoci rozwizywania zada rachunkowych. Proponujemy wybr
tematw spord poniszej listy. Tematy dodatkowe przedstawiamy w kolejnoci zgodnej z
nasz ocen ich wanoci.
Efekt fotoelektryczny
Deficyt masy
Trzecie prawo Keplera
Gwiazdy i galaktyki
Jak powstaje widmo wodoru
Czas poowicznego rozpadu
Mona take doda godzin na powtrzenie dziau 2, zwaszcza jeli nie dodalimy godzin do
tematw z tego dziau.

Moliwo czenia tematw

Jeli chcemy zyska godziny na tematy dodatkowe albo wiczenie umiejtnoci
rozwizywania zada rachunkowych, niektre krtsze tematy (zestawienie poniej) moemy
zrealizowa na jednej lekcji.
Grawitacja + Sia grawitacji jako sia dorodkowa
Jdro atomowe + Promieniowanie jdrowe
Realizacja tematw dodatkowych
Temat Amatorskie obserwacje astronomiczne
Obserwacje astronomiczne mog by interesujce dla wszystkich uczniw. Ten temat warto
jednak realizowa nie na lekcji w sali szkolnej, ale podczas wycieczki, wyjazdu w ramach
zielonej szkoy itd., gdy mamy moliwoci przeprowadzenia obserwacji z uczniami w
praktyce.
Tematy ycie Soca oraz ycie gwiazd kosmiczna menaeria
Tematy te maj charakter raczej popularnonaukowy. Zostay przewidziane do realizacji pod
koniec roku szkolnego, mona je wic zrealizowa na lekcjach po klasyfikacji.
Oba tematy mona te poczy i zrealizowa na jednej lekcji.
Tematy Fale czy czstki? Czstki czy fale? oraz Jak dziaa laser
Tematy te (zwaszcza drugi) s trudniejsze. Mona je realizowa w klasach, w ktrych jest
wicej uczniw uzdolnionych i zainteresowanych przedmiotem, zwaszcza jeli nie musimy
powica czasu na wiczenie umiejtnoci rozwizywania zada. W klasie o przecitnym
poziomie moemy z nich zrezygnowa i wykorzysta je jako tematy do samodzielnego
opracowania przez zdolniejszych uczniw lub na zajciach kka fizycznego. Warto to zrobi

19

tym bardziej, e lekcja Fale czy czstki? Czstki czy fale? stanowi logiczne podsumowanie
poprzednich tematw.

20

Przykad 1. Rozkad materiau na 30 godzin bez tematw nadobowizkowych

Dzia 1. Astronomia i grawitacja
1. Z bliska i z daleka
2. Ukad Soneczny
3. Ksiyc towarzysz Ziemi
4. Gwiazdy i galaktyki
5. Ruch krzywoliniowy
6. Sia dorodkowa
7. Grawitacja
8. Sia grawitacji jako sia dorodkowa
9. Loty kosmiczne
10. Trzecie prawo Keplera
11. Ciar i niewako
1214. Powtrzenie, praca klasowa, omwienie pracy klasowej
Dzia 2. Fizyka atomowa
1516. Efekt fotoelektryczny
17. Promieniowanie cia
18. Atom wodoru
19. Jak powstaje widmo wodoru
20. Kartkwka i jej omwienie
Dzia 3. Fizyka jdrowa
21. Jdro atomowe
22. Promieniowanie jdrowe
23. Reakcje jdrowe
24. Czas poowicznego rozpadu
25. Energia jdrowa
26. Deficyt masy
27. Wszechwiat
2830. Powtrzenie dziaw 2 i 3, praca klasowa, omwienie pracy klasowej
Dodatkowo w ramach wycieczki mona zrealizowa temat Amatorskie obserwacje
astronomiczne.

21

Przykad 2. Rozkad materiau na 35 godzin bez tematw dodatkowych

np. dla klasy, ktrej uczniowie nie s szczeglnie uzdolnieni i zainteresowani fizyk
Dzia 1. Astronomia i grawitacja
1. Z daleka i z bliska (jest to jednoczenie lekcja wstpna)
2. Ukad Soneczny
3. Ksiyc towarzysz Ziemi
45. Gwiazdy i galaktyki
6. Ruch krzywoliniowy
7. Sia dorodkowa
8. Grawitacja
9. Sia grawitacji jako sia dorodkowa
10. Loty kosmiczne
1112. Trzecie prawo Keplera
13. Ciar i niewako
1416. Powtrzenie, praca klasowa, omwienie pracy klasowej
Dzia 2. Fizyka atomowa
1718. Efekt fotoelektryczny
19. Promieniowanie cia
20. Atom wodoru
2122. Jak powstaje widmo wodoru
23. Kartkwka i jej omwienie
Dzia 3. Fizyka jdrowa
24. Jdro atomowe
25. Promieniowanie jdrowe
26. Reakcje jdrowe
2728. Czas poowicznego rozpadu
29. Energia jdrowa
3031. Deficyt masy
32. Wszechwiat
3335. Powtrzenie dziaw 2 i 3, praca klasowa, omwienie pracy klasowej
Dodatkowo w ramach wycieczki mona zrealizowa temat Amatorskie obserwacje
astronomiczne.

22

Przykad 3. Rozkad materiau na 35 godzin dla zdolniejszej klasy

Dzia 1. Astronomia i grawitacja
1. Z daleka i z bliska
2. Ukad Soneczny
3. Ksiyc towarzysz Ziemi
45. Gwiazdy i galaktyki
6. Ruch krzywoliniowy
7. Sia dorodkowa
8. Grawitacja + Sia grawitacji jako sia dorodkowa
9. Loty kosmiczne
1011. Trzecie prawo Keplera
12. Ciar i niewako
1315. Powtrzenie, praca klasowa, omwienie pracy klasowej
Dzia 2. Fizyka atomowa
1617. Efekt fotoelektryczny
18. Promieniowanie cia
19. Atom wodoru
20. Jak powstaje widmo wodoru
21. Fale czy czstki? Czstki czy fale?
22. Jak dziaa laser?
2324. Powtrzenie dziau. Kartkwka i jej omwienie
Dzia 3. Fizyka jdrowa
25. Jdro atomowe
26. Promieniowanie jdrowe
27. Reakcje jdrowe
28. Czas poowicznego rozpadu
29. Energia jdrowa
30. Deficyt masy
31. ycie Soca. ycie gwiazd.
32. Wszechwiat
3335. Powtrzenie dziaw 2 i 3, praca klasowa, omwienie pracy klasowej
Dodatkowo w ramach wycieczki mona zrealizowa temat Amatorskie obserwacje
astronomiczne.

23

Przykad 4. Rozkad materiau na 45 godzin

W niektrych szkoach rednich podzia na klasy profilowane moe nastpi ju w klasie
pierwszej. Wwczas dodatkowe p godziny tygodniowo z puli dyrektora szkoy mona
przeznaczy na solidniejsze zrealizowanie zakresu podstawowego. Zaprocentuje to podczas
realizacji zakresu rozszerzonego.
Najkorzystniejsze wydaje si w takim przypadku nauczanie fizyki w zakresie podstawowym
tylko w pierwszym proczu pierwszej klasy w wymiarze 3 godzin tygodniowo. W drugim
proczu mona wwczas przej do realizacji zakresu rozszerzonego.
Na lekcjach dodanych do obowizkowych tematw mona rozwizywa trudniejsze zadania.

Dzia 1. Astronomia i grawitacja

1. Z daleka i z bliska (jest to jednoczenie lekcja wstpna)
2. Ukad Soneczny
3. Ksiyc towarzysz Ziemi
45. Gwiazdy i galaktyki
6. Ruch krzywoliniowy
78. Sia dorodkowa
9. Grawitacja
10. Sia grawitacji jako sia dorodkowa
1112. Loty kosmiczne
1314. Trzecie prawo Keplera
15. Ciar i niewako
1618. Powtrzenie, praca klasowa, omwienie pracy klasowej
Dzia 2. Fizyka atomowa
1920. Efekt fotoelektryczny
21. Promieniowanie cia
22. Atom wodoru
2324. Jak powstaje widmo wodoru
25. Fale czy czstki? Czstki czy fale?
26. Jak dziaa laser?
2729. Powtrzenie, praca klasowa i jej omwienie

24

Dzia 3. Fizyka jdrowa

30. Jdro atomowe
31. Promieniowanie jdrowe
32. Reakcje jdrowe
3334. Czas poowicznego rozpadu
3536. Energia jdrowa
3738. Deficyt masy
39. ycie Soca
40. ycie gwiazd
41. Wszechwiat
4244. Powtrzenie, praca klasowa i jej omwienie
Zagadnienia teoretyczne z tematu Amatorskie obserwacje astronomiczne realizujemy na
lekcji w sali bezporednio przed wyjazdem na wycieczk klasow (jest to brakujca godzina
do 45. lekcji w rozkadzie), a zagadnienia praktyczne podczas wyjazdu klasowego. W sali
uczniowie ucz si korzystania z mapy nieba, podczas wyjazdu prowadz obserwacje.

25

VIII Sposoby osigania celw ksztacenia i wychowania

Nauczanie na kadym etapie ksztacenia powinno opiera si na wykorzystywaniu
rnorodnych metod. W praktyce szkolnej cigle zbyt wiele miejsca zajmuje wykad i
rozwizywanie zada obliczeniowych. S to oczywicie elementy niezbdne, ale nie mog
zastpowa innych form, skaniajcych uczniw do aktywnej pracy.
Dowiadczenia
Dowiadczenia to podstawowy sposb zarwno odkrywania, jak i nauczania fizyki.
Niestety, dziay fizyki omawiane w szkole ponadgimnazjalnej nie daj wielu moliwoci
eksperymentowania. Tym waniejsze jest wic wykorzystanie nadarzajcych si okazji.
Dowiadczalnie mona bada ruch jednostajny po okrgu.
Omawianie widm gazw mona zilustrowa pokazem wieccych lamp
wyadowczych. Uczniowie mog zobaczy widmo wietlwki i porwna je z
widmem arwki za pomoc siatki dyfrakcyjnej (rol siatki moe spenia take pyta
CD).
W fizyce jdrowej wanym dowiadczeniem byby pomiar promieniowania z rnych
naturalnych rde. Liczniki GeigeraMellera s niestety drogie, ale niektre szkoy
mog je kupi lub wypoyczy z odpowiednich instytucji.
Dowiadczenia modelowe
W przypadku zagadnie astronomicznych prowadzenie dowiadcze jest niemoliwe nie
mamy przecie wpywu na bieg cia niebieskich. Moemy jednak prowadzi dowiadczenia
modelowe. Przykadem jest tutaj przedstawienie powstawania faz Ksiyca za pomoc
globusa i lampki.
Z kolei w fizyce atomowej i jdrowej wielu dowiadcze nie da si wykona w warunkach
szkolnych. Rwnie wtedy mona si posuy modelem.
Filmy, animacje i symulacje
Innym rozwizaniem, ktre mona zastosowa przy omawianiu zagadnie ze wszystkich
dziaw programu nauczania, jest przedstawienie uczniom filmu lub symulacji komputerowej.
Obserwacje astronomiczne
Podstawa programowa nie wymaga prowadzenia obserwacji astronomicznych. Dlatego te
temat powicony temu zagadnieniu wprowadzilimy jako temat dodatkowy. Zachcamy
jednak do jego realizacji, jeli tylko nadarz si ku temu odpowiednie warunki. W mniejszych
miejscowociach czasami wystarczy wyj ze szkoy, a w przypadku wikszych miast, w
ktrych obserwacje s utrudnione, mona ten temat zrealizowa podczas szkolnej wycieczki
lub wyjazdu w ramach zielonej szkoy. Wiele obserwacji mona przeprowadzi goym okiem
lub za pomoc najprostszych, niedrogich przyrzdw, takich jak maa luneta czy lornetka.
Obserwacje astronomiczne pozwalaj zainteresowa przedmiotem take uczniw,
ktrych zniechciy do niego dotychczasowe trudnoci w nauce. Pozwalaj si one
wykaza aktywnoci szerszej grupie uczniw.

26

Rozwizywanie zada obliczeniowych

Zgodnie z Podstaw programow uczniowie powinni rozwizywa proste zadania
obliczeniowe. Okrelenie proste nie jest jednoznaczne, ale niemal niemoliwe jest podanie
jednoznacznego kryterium dla wszystkich typw szk i wszystkich uczniw. Mona je
rozumie nastpujco: zadania powinny by na tyle proste, aby suyy zrozumieniu oraz
utrwalaniu poj i praw fizyki, i jednoczenie nie stanowiy dla ucznia gwnej trudnoci w
nauce fizyki.
W przypadku trudniejszych zada uczniowie nie musz rozwizywa caego zadania na
symbolach literowych i wyprowadza ostatecznego wzoru, przedstawiajcego szukane jako
funkcj danych. Dla wielu uczniw taki sposb jest zbyt trudny. Zamiast tego mona po kolei
obliczy wartoci liczbowe potrzebnych wielkoci.
Wyjanijmy to na przykadzie typu zada, ktry jako obowizkowy wprowadza Podstawa
programowa: obliczanie prdkoci elektronu wybitego z metalu przez foton o danej dugoci
fali. Zamiast wyprowadza oglny wzr, ktry dla wielu uczniw jest bardzo
skomplikowany, mona obliczy po kolei wartoci liczbowe: czstotliwo fotonu, jego
energi, energi wybitego elektronu i wreszcie jego prdko.
Gdy pracujemy z uczniami o zrnicowanym poziomie, moemy przedstawi rne sposoby
rozwizywania zada. Wwczas uczniowie szczeglnie uzdolnieni i zainteresowani
przygotuj si lepiej do nauki w zakresie rozszerzonym, a pozostali opanuj umiejtno
rozwizywania zada w wystarczajcym dla nich zakresie.

Szczegowe trudnoci matematyczne

W zadaniach obliczeniowych moemy wykorzystywa wycznie umiejtnoci z Podstawy
programowej matematyki dla gimnazjum. Stwarza to trzy trudniejsze problemy:
1. Notacja wykadnicza potrzebna jest do oblicze we wszystkich dziaach. Zgodnie z
Podstaw programow matematyki dla gimnazjum jest ona obowizkowa na trzecim etapie
ksztacenia. Jednak dla uatwienia w podrczniku przypomniane zostay zasady wykonywania
dziaa w notacji wykadniczej.
2. Paralaksa w oglnym przypadku obliczenia dotyczce paralaksy wymagaj znajomoci
trygonometrii, ktrej zagadnienia zgodnie z Podstaw programow matematyki s obecnie
omawiane dopiero na czwartym etapie ksztacenia. Jednak przy niewielkich ktach mona
zaoy, e odlego do gwiazdy jest odwrotnie proporcjonalna do kta paralaksy.
Takie zaoenie opiera si na przyblieniu sinx x, z ktrego korzystamy przecie nawet w
opisie ruchu wahada (w zakresie rozszerzonym), gdy mamy do czynienia z ktami rzdu 10.
Tymczasem kt paralaksy heliocentrycznej stanowi uamek sekundy. Pojcie sekundy
ktowej zostao przypomniane w podrczniku.
3. Czas poowicznego rozpadu w oglnym przypadku do rozwizywania zada potrzebne s
potgi o wykadniku uamkowym i logarytmy (nieobecne w podstawie programowej
matematyki w gimnazjum). Aby nie rezygnowa z realistycznych zada, w ktrych czas nie
jest wielokrotnoci T1/2, moemy posuy si metod graficzn, tzn. odczytywa informacje
z wykresu zamieszczonego w podrczniku przedstawiajcego rozpad promieniotwrczy w
zalenoci od czasu przedstawionego w jednostkach T1/2 (czyli z wykresu funkcji 2-x).

27

Praca z tekstem popularnonaukowym

Zgodnie z jednym z wymaga oglnych podstawy programowej, uczniowie powinni
pracowa z tekstami, m.in. popularnonaukowymi. Najwaniejsz form takiej pracy jest
oczywicie analiza tekstw na temat biecych prac i odkry fizycznych. Jednak, aby si do
tego przygotowa, mona skorzysta z tekstw zamieszczonych w podrczniku, na kocu
kadego z dziaw. Ich analiz uatwi pytania zamieszczone pod kadym z nich.

Praca metod projektu

Metoda projektu polega na indywidualnej lub grupowej pracy uczniw nad rozwizaniem
jakiego problemu. Pozwala ona na wiksz samodzielno i aktywno uczniw. Podzia rl
w grupie umoliwia zaangaowanie w jej prace uczniw o zrnicowanych zdolnociach
i zainteresowaniach, a take pozwala wykorzysta ich uzdolnienia inne ni tylko w kierunku
fizyki, np. umiejtno prezentacji swoich wynikw czy dyskusji. Metod t mog by
realizowane prace badawcze zamieszczone na kocu kadego dziau.
Inne formy pracy z uczniami
Treci fizyki w zakresie podstawowym sprzyjaj take nauce w miejscach innych ni sala
szkolna. Warto wybra si z uczniami do planetarium, eksperymentarium albo instytutu
naukowego.
Wiele wartociowych zaj toczy si take w ramach festiwalw nauki. Oprcz wykadw i
pokazw dowiadcze w czasie tych imprez mona czsto zwiedza instytuty naukowe i np.
obejrze reaktor jdrowy.

28

IX Propozycje kryteriw oceny i metod sprawdzania

osigni ucznia
Ocenianie jest niezwykle wanym elementem pracy dydaktycznej, poniewa suy
sprawdzaniu stanu wiadomoci i umiejtnoci, a take motywowaniu ucznia do dalszej pracy,
kierowaniu t prac oraz wprowadzaniu ewentualnych modyfikacji w dziaaniach
nauczyciela. Aby oceny nie budziy kontrowersji, a przez to konfliktw, sposb oceniania
powinien by jasno okrelony. Naley go przedstawi uczniom i ich rodzicom na pocztku
roku szkolnego. Takie jest te wymaganie rozporzdzenia MEN w sprawie oceniania i
promowania uczniw. Dobrym zwyczajem, coraz powszechniejszym w szkoach, jest
wywieszenie zasad oceniania i wymaga na tablicy ogosze.
Bardzo wane jest uwiadomienie uczniom, e ocena nie jest nagrod ani kar, ale informacj
o stanie ich wiedzy i umiejtnoci, ktra ma im pomc w dalszej pracy.
Przedmiotowy system oceniania zgodnie z zasadami ustalonymi przez MEN ustala
nauczyciel, kierujc si warunkami panujcymi w danej szkole i obowizujcym szkolnym
systemem oceniania. Poniej podajemy wskazwki i propozycje, ktre mog si przyda w
ustalaniu tego systemu.

Wymagania a podzia osigni

Powyej, w rozdziaach Opis zaoonych osigni ucznia cz oglna oraz Opis
zaoonych osigni ucznia cz szczegowa podalimy zaoone osignicia oraz ich
podzia na poziomy wymaga podstawowy i ponadpodstawowy. Mona przyj, e ucze
otrzymuje:
ocen dopuszczajc jeli spenia okoo poowy wymaga podstawowych,
ocen dostateczn jeli spenia niemal wszystkie wymagania podstawowe,
ocen dobr jeli spenia niemal wszystkie wymagania podstawowe i wikszo wymaga
ponadpodstawowych,
ocen bardzo dobr jeli spenia prawie wszystkie wymagania podstawowe i
ponadpodstawowe.
Ocena celujca moe by przyznana za szczeglne osignicia, ponadprogramow wiedz,
samodzielne prowadzenie ciekawych dowiadcze i obserwacji, rozwizywanie trudnych
zada, sukcesy w konkursach przedmiotowych, pomoc w uczeniu si innym uczniom.
Jeli wystawiamy ocen na podstawie redniej waonej ocen czstkowych lub sumy punktw
(jak to proponujemy niej), to prace klasowe i domowe musz by tak skonstruowane, aby
speniajc wymagania na okrelony poziom (np. rozszerzajcy), ucze otrzymywa liczb
punktw odpowiadajc danej ocenie (w tym wypadku ocenie dobrej).

29

System tradycyjny
Uczniowie otrzymuj oceny w skali 16 za prace pisemne, prace domowe, odpowiedzi ustne,
prac na lekcji itp.
Dowiadczony nauczyciel na ich podstawie wystawi ocen semestraln lub roczn bez
wykonywania oblicze. Wwczas jednak na pocztku roku naley uwiadomi uczniom, e
ocena z pracy pisemnej jest znacznie waniejsza ni np. z aktywnoci czy pracy domowej.
Bardziej przejrzysty, a przez to niebudzcy kontrowersji, bdzie system liczenia redniej.
Musi to jednak by rednia waona, a nie zwyka rednia arytmetyczna. O zasadach jej
obliczania powinnimy poinformowa na pocztku roku.
Oto przykad przyznawania wag ocenom:
praca klasowa 25,
projekt 15,
kartkwka 10,
odpowiedz ustna 10,
praca domowa 5,
praca na lekcji 6.

System punktowy
W tym systemie uczniowie nie otrzymuj ocen, ale punkty, ktre na kocu semestru s
przeliczane na ocen w obowizujcej skali.
Oto propozycja:
praca klasowa od 0 do 50 punktw,
praca na lekcji od 0 do 40 punktw (w sumie w cigu procza),
praca dugoterminowa od 0 do 30 punktw,
kartkwka od 0 do 20 punktw,
odpowied ustna od 0 do 20 punktw,
praca domowa od 0 do 10 punktw.
Za dodatkowe zadania, aktywno itp. ucze moe dosta dodatkowe punkty, natomiast za
brak pracy domowej, brak przyrzdw itp. otrzymuje punkty karne.
Stosunek liczby zdobytych punktw do liczby punktw moliwych do zdobycia (bez punktw
dodatkowych) decyduje o ocenie:
od 40% ocena dopuszczajca,
od 50% ocena dostateczna,
od 70% ocena dobra,
od 85% ocena bardzo dobra.

30

Ocena opisowa
W wielu szkoach, oprcz oceny wyraonej w tradycyjnej skali, ucze otrzymuje na koniec
procza lub roku szkolnego ocen opisow. Warto stworzy pewien schemat wystawiania
takich ocen, np. w postaci zestawu kryteriw:
Znajomo poj oraz praw fizycznych i astronomicznych:
..........................................................................................................................................
Posugiwanie si wiedz do wyjaniania zjawisk:
..........................................................................................................................................
Rozwizywanie zada rachunkowych:
..........................................................................................................................................
Prowadzenie dowiadcze na lekcji:
..........................................................................................................................................
Prowadzenie obserwacji astronomicznych:
..........................................................................................................................................
Pracowito i aktywno na lekcji:
..........................................................................................................................................
Prace domowe:
..........................................................................................................................................
Prowadzenie dowiadcze w domu:
..........................................................................................................................................
Praca z tekstem popularnonaukowym:
..........................................................................................................................................
Mocne strony:
..........................................................................................................................................
Sabe strony:
..........................................................................................................................................
Musisz powtrzy:
..........................................................................................................................................
Zalecenia:
..........................................................................................................................................

31