benzyny i gazu LPG, przez ukady zasilania

z systemem OBDII/EOBD (kontynuacja z nr 40/wrzesie 2011)

Kompendium praktycznej wiedzy

Autor: mgr in. Stefan Myszkowski

Dodatek techniczny do WIADOMOCI Inter Cars SA nr 41/Grudzie 2011

Spis treci

Dodatki techniczne dostpne w wersji elektronicznej na www.intercars.com.pl

Dobr czasu wtrysku

8.
9.

Wartoci parametrw SHRT FT X i LONG FT

oraz zalenoci pomidzy nimi

Ukad zasilania silnika gazem LPG a ukad

zasilania silnika benzyn
9.1. Zasada wsppracy ukadu zasilania
gazem z ukadem zasilania benzyn
9.2. Prawidowa wsppraca ukadu zasilania
gazem z ukadem zasilania benzyn
9.3. Nieprawidowe wartoci wspczynnika
wG/B a wartoci parametru LONG FT X
9.3.1. Warto wspczynnika przeliczeniowego
wG/B, czasu wtrysku benzyny, na
czas wtrysku gazu, jest za maa
9.3.2. Warto wspczynnika przeliczeniowego
czasu wtrysku benzyny, na czas
wtrysku gazu wG/B, jest za dua
9.4. Wartoci parametru LONG FT X
a zasilanie silnika gazem lub benzyn
9.4.1. Rozruch i nagrzewanie silnika
9.4.2. Przeczenie zasilania silnika gazem
na zasilanie silnika benzyn
9.4.3. Eliminacja problemw powodowanych
rnicami wartoci parametru LONG FT X,
dla silnikw zasilanych benzyn lub gazem
10. Typy parametrw SHRT FT X i LONG FT X

10.1. Dwa typy parametru SHRT FT X

10.2. Rozpoznawanie typu parametru SHRT FT X
10.2.1. Przygotowanie do wykonania testw
10.2.2. Test nr 1 - wprowadzenie dodatkowego
paliwa do ukadu dolotowego
10.2.3. Test nr 2 - wprowadzenie dodatkowego
powietrza do ukadu dolotowego
11. Parametry SHRT FT X i LONG FT X
a kody usterek
11.1. Kody usterek P0170 i P0173.
11.2. Kody usterek P0171 i P0174
11.3. Kody usterek P0172 i P0175
12.

Regulacja ukadu zasilania gazem LPG, silnika

z systemem diagnostyki pokadowej standardu OBDII/EOBD
12.1. Procedura regulacji ukadu zasilania gazem
LPG, silnika z systemem diagnostyki pokadowej standardu OBDII/EOBD, z wykorzystaniem
parametrw SHRT FT X i LONG FT X
12.2. Procedura regulacji ukadu zasilania gazem
LPG, silnika z systemem diagnostyki pokadowej standardu OBDII/EOBD, z parametrami
SHRT FT X i LONG FT X nieznanego typu
12.3. Uwaga - regulacja skadu mieszanki zasilajcej
silnik z konwerterem katalitycznym

Dobr czasu wtrysku benzyny i gazu LPG

Od autora

Szanowni czytelnicy,
nie jestem zwolennikiem dwupaliwowych ukadw zasilania silnikw z zaponem iskrowym - gazem lub benzyn.
O decyzji montau ukadu zasilania gazem decyduj finanse.
Ja mam wtpliwoci do ich ekologicznoci. Mog rwnie
skraca ywotno silnika.
Jak przyszo wr autogazowi. Monta instalacji zasilania gazem do silnikw, ktre speniaj norm emisji spalin
Euro 5 i bd spenia norm Euro 6, bdzie zapewne utrudniony. Ratunkiem, w mojej opinii, bdzie umowa z producentami samochodw, na podstawie ktrej sterowniki benzynowych ukadw zasilania bd wyposaone w interfejs,
ktry umoliwi sterownikom gazowych ukadw zasilania
bezporedni dostp do wybranych danych programu sterujcego prac silnika. Powysze nie rozwie jednak problemw z dwupaliwowym ukadem zasilania, dlatego dobrym
krokiem s prace nad silnikami, zasilanymi tylko gazem. Taki
projekt jest realizowany w Niemczech, na jednej z uczelni
technicznych (a moe w naszym kraju te si tym kto zajmuje?)
Rwnolegym sposobem oszczdzania paliwa jest przestrzeganie przez kierowcw zasad ekonomicznej jazdy. Oszczdnoci sigaj od 10 do nawet 20%, przy - wbrew opiniom,
dynamicznej i pynnej jedzie. Ta uwaga dotyczy szczeglnie nowoczesnych doadowanych silnikw, z bezporednim
wtryskiem benzyny, ktre osigaj maksymaln warto
momentu obrotowego ju przy niskich wartociach prdkoci obrotowych i utrzymuj j w szerokim zakresie (patrz mj
artyku w biecym wydaniu Wiadomoci IC). Podczas jazdy
samochodem z takim silnikiem, naley bez obaw wykorzystywa nawet najwysze przeoenie skrzyni biegw, tak aby
silnik pracowa - jeli tylko to moliwe, w zakresie prdkoci
obrotowej od ok. 1500 do 2000 obr/min.
Mimo moich wtpliwoci w stosunku do ukadw zasilania
gazem, w rozdziale 12 tego opracowania, przedstawiam metod, ktre w mojej opinii, pomaga wyregulowa ukad zasilania gazem. Wczeniejsza teoria, wiem e trudna w lekturze,
ma za cel wyjanienie podstaw tej metody. Prosz serdecznie czytelnikw o podzielenie si uwagami dotyczcymi tej
metody oraz innych informacji, ujtych w obu czciach
tego opracowania.
Stefan Myszkowski
stefan.myszkowski@skk.auto.pl
Zdjcie na okadce - (rdo: AC SA)

Dodatek techniczny

8. Wartoci
parametrw
SHRT FT X
i LONG FT oraz
zalenoci
pomidzy nimi
1. W obu czciach Dodatku Technicznego przyjem, e
prawidowy zakres zmian wartoci parametru SHRT FT X
wynosi 3%. S samochody, dla ktrych zakres ten wynosi np. 5%, ale o tym trudno si dowiedzie (powinno
by to podane w instrukcji napraw).
2. Przedstawione zalenoci pomidzy zmian wartoci
parametrw SHRT FT X a LONG FT X s co do zasady najprawdopodobniej takie same we wszystkich samochodach, ale, jeli bdziecie Pastwo ledzi zmiany wartoci
tych parametrw w rnych samochodach, to zauwaycie, e w takich samych warunkach pracy w jednych
samochodach, wartoci parametru LONG FT X zmieniane
s rzadko, a w innych znacznie czciej, co wynika z rnic w programach sterownika silnika.
3. Celem podsumowania, przed przejciem do zagadnie
zwizanych z prac gazowych ukadw zasilania, rys.18
przedstawia kolejne korekcje bazowego czasu wtrysku tB,
oraz zakresy zmian parametrw SHRT FT X i LONG FT X.

9. Ukad zasilania
silnika gazem
LPG a ukad
zasilania silnika
benzyn
9.1. Zasada wsppracy ukadu zasilania
gazem z ukadem zasilania benzyn

Dobr czasu wtrysku benzyny i gazu LPG

Rys.18 Kolejne kroki obliczania czasu wtrysku, przez program sterownika silnika ZI, z systemem OBDII/EOBD. Dla zmierzonych przez czujniki wartoci prdkoci obrotowej i obcienia
silnika, z pamici RAM jest odczytywana warto bazowego czasu wtrysku (tB). Jest ona zwikszana (tak jak na rysunku) lub zmniejszana przez kad z 3 korekcji: 1, 2 i 3 - patrz
legenda na rysunku. O wartoci korekcji 2, informuje diagnost parametr LONG FT X (dugookresowa korekcja dawki paliwa dla bloku cylindrw nr X silnika). O wartoci korekcji 3
informuje diagnost parametr SHRT FT X (chwilowa korekcja dawki paliwa dla bloku cylindrw nr X silnika). Na rysunku s zaznaczone zakresy wartoci obu parametrw, ale mog
by samochody, w ktrych s one inne.

Zasad konstrukcji ukadw zasilania gazem LPG silnikw

z systemem diagnostyki pokadowej standardu OBDII/EOBD,
jest wykorzystanie przez program sterownika ukadu zasilania gazem LPG, informacji o czasach wtrysku benzyny, obliczanych przez program sterownika ukadu wtrysku benzyny.
Po ustaleniu si warunkw pracy silnika, sterownik, na podstawie pomiaru prdkoci obrotowej i obcienia silnika,
pobiera z pamici RAM sterownika bazowy czas wtrysku tB
benzyny (krok 1, rys.19). Po kolejnych korekcjach bazowego
czasu wtrysku, w krokach 2, 3 i 4, jest okrelany czas wtrysku
benzyny tW.

W kroku 5 (rys.19), na podstawie czasu wtrysku benzyny tW,

sterownik ukadu zasilania gazem LPG, oblicza czas wtrysku
gazu tWG, wedug wzoru:

(5) tWG = tW x wG/B

w ktrym:
wG/B - wspczynnik przeliczeniowy czasu wtrysku benzyny
tW na czas wtrysku gazu tWG.
Wartoci wspczynnika wG/B dobiera montaysta ukadu.

Dodatek techniczny

Dobr czasu wtrysku benzyny i gazu LPG

Rys.19 Czas wtrysku gazu jest obliczany na podstawie czasu wtrysku benzyny. Sposb obliczania jest przedstawiony w krokach, od nr 1 do 5 (numery krokw s wyrnione na
czerwono), opisanych w podrozdziale 9.1.. Oznaczenia na rysunku: SHRT FT X - chwilowa korekcja dawki paliwa dla bloku cylindrw nr X silnika; LONG FT X - dugookresowa korekcja
dawki paliwa dla bloku cylindrw nr X silnika; tB - bazowy czas wtrysku benzyny; tW - czas wtrysku benzyny; tWG - czas wtrysku gazu; wG/B - wspczynnik przeliczeniowy czasu
wtrysku benzyny na czas wtrysku gazu.

Mog go w tym wspomaga bardziej zaawansowane

programy sterownikw gazowych ukadw zasilania.
Jeli silnik jest zasilany gazem LPG, sterownik ukadu zasilania benzyn myli jednak nadal, e silnik jest zasilany benzyn. Sterownik ukadu zasilania benzyn, z systemem OBDII/EOBD, nadal kontroluje prac caego ukadu sterowania
silnika (obliczane s czasy wtrysku benzyny, w zaprogramowanych warunkach pracy silnika pracuje ukad regulacji
skadu mieszanki, wtrysk paliwa jest wyczany przy hamowaniu silnikiem itp.), mimo e:

wtryskiwany jest gaz LPG, a nie benzyna;

program sterownika ukadu zasilania benzyn nie moe
z tak dokadnoci kontrolowa dawek wtryskiwanego
gazu LPG, jak czyni to w stosunku do benzyny.
Mniejsza dokadno regulacji wielkoci wtryskiwanych
dawek gazu LPG, wynika z czsto nieoptymalnej dla danego
silnika konstrukcji ukadu zasilania gazem LPG, oraz z rnicy
cech fizyko-chemicznych gazu LPG i benzyny, takich jak:

warto opaowa;
masa powietrza, niezbdna do utworzenia stechio-

Dodatek techniczny

metrycznej mieszanki paliwa i powietrza - mieszanka

stechiometryczna powietrza i benzyny skada si z 14,7
kg powietrza i 1 kg benzyny natomiast mieszanka stechiometryczna powietrza i gazu LPG skada si ok. 15,5
kg powietrza i 1 kg gazu LPG;

inny przebieg procesu parowania gazu i benzyny,

co ma znaczenie w nieustalonych stanach pracy silnika
np. nage zmiany prdkoci obrotowej lub obcienia.
Rnice wasnoci fizyko-chemicznych pomidzy gazem
LPG a benzyn maj znaczenie, poniewa program sterownika ukadu zasilania benzyn jest napisany z uwzgldnieniem wasnoci fizyko-chemicznych benzyny jako paliwa.
Paliwo w stanie pynnym, a wic zarwno benzyna jak i gaz
LPG w postaci pynnej, aby si spala, musi przej w posta gazow. Benzyna odparowuje dopiero po wtryniciu
w postaci kropelek do kolektora dolotowego. Na odparowanie ma ona okrelony czas - nie duszy ni od momentu
wtrysku, do chwili przeskoku iskry pomidzy elektrodami
wiecy zaponowej. W przypadku benzyny jest jeszcze dodatkowy problem - jej skadniki, zwane frakcjami, maj zakres

Dobr czasu wtrysku benzyny i gazu LPG

temperatur wrzenia, od ok. 35 do ok. 215C, tak wic poszczeglne frakcje paruj z rn prdkoci, zalen od temperatury zewntrznej. Przy niszej temperaturze odparowuj
wolniej a przy wyszej temperaturze odparowuj szybciej.
Prosz pamita, e przy nagym wzrocie zapotrzebowania
na mieszank paliwowo-powietrzn, szczeglnie jeli silnik
nie osign jeszcze temperatury pracy, nie wszystkie frakcje
benzyny mog w caoci odparowa. Cz objtoci frakcji
benzyny, o wyszych temperaturach wrzenia, nie zdy odparowa, a wic nie bierze udziau w procesie spalania. Przy
opracowaniu programu sterujcego prac silnika zasilanego
benzyn, to zjawisko jest uwzgldniane. W warunkach pracy
silnika, w ktrych cz objtoci frakcji benzyny o wyszych
temperaturach wrzenia nie jest w stanie odparowa, bo:

za niska jest temperatura zasysanego powietrza,

za mao czasu jest na odparowanie,
sterownik silnika tak zwiksza ilo wtryskiwanego paliwa,
aby objto frakcji benzyny o niszych temperaturach
wrzenia, ktre zd odparowa, bya wystarczajca do
utworzenia mieszanki o wymaganym skadzie.
W ukadach wtrysku gazu LPG, gaz rwnie musi przej
z fazy pynnej do gazowej przed utworzeniem mieszanki.
Ma on jednak ma niszy i wszy od benzyny zakres temperatur wrzenia, wynoszcy od ok. -42 do ok. -0,5C - mwic
po prostu paruje troch inaczej jak benzyna. W ukadach
zasilania, w ktrych gaz LPG jest wprowadzany do kolektora dolotowego w fazie gazowej, gaz w innym miejscu
odparowuje, a w innym miejscu jest tworzona mieszanka.
Do miejsca tworzenia mieszanki, gaz LPG dopywa ju
w fazie gazowej. W ukadach zasilania, w ktrych gaz LPG
jest wtryskiwany do kolektora dolotowego w fazie pynnej,
odparowuje w kolektorze dolotowym.

9.2. Prawidowa wsppraca ukadu

zasilania gazem z ukadem zasilania
benzyn
Jeli ukad zasilania gazem LPG, bazuje na czasach wtrysku benzyny, obliczonych przez sterownik ukadu zasilania
benzyn, to w mojej opinii, w ustalonych warunkach pracy,
czyli przy staej prdkoci obrotowej i obcieniu, wymienione rnice przy parowaniu obu paliw i powstawaniu mieszanki paliwowo-powietrznej, maj niewielki wpyw na skad
powstajcej mieszanki paliwowo-powietrznej.
Inaczej jest jednak w nieustalonych warunkach pracy
silnika, czyli przy szybko zmieniajcych si prdkoci obrotowej
obcieniu. Przy kadej zmianie obcienia silnika:

mog powsta rnice pomidzy wymaganym skadem

mieszanki paliwowo-powietrznej, a skadem mieszanki,
ktra rzeczywicie powstaa;

wydua si czas potrzebny ukadowi regulacji skadu

mieszanki, sterownika benzynowego ukadu zasilania, konieczny do znalezienia zakresu czasw wtrysku benzyny,
ale w rzeczywistoci gazu, ktry zapewni zasilanie silnika

mieszankami o skadach zapewniajcych najsprawniejsz

prac katalizatora spalin.
Nastpstwem powyszych problemw jest przede wszystkim zwikszenie zawartoci skadnikw szkodliwych spalinach. Moe rwnie nastpi obnienie mocy i momentu
obrotowego silnika.
Czynniki, ktre utrudniaj sterownikowi ukadu zasilania benzyn kontrol nad skadem powstajcych mieszanek, gdy
silnik jest zasilany gazem LPG, s w mojej opinii przyczyn:
1. trudnoci przy rozruchu i nagrzewaniu silnika przy zasilaniu benzyn, jeli przez wikszo czasu pracy silnika jest
on zasilany gazem LPG;
2. czstszego, ni przy zasilaniu benzyn, wykrywania przez
program systemu OBDII/EOBD, kontrolujcy prawidowo pracy ukadu zasilania, (tzw. monitor ukadu
zasilania), nieprawidowej pracy tego ukadu, co powoduje rejestracj kodw usterek informujcych o niej, oraz
wczanie kontrolki MIL w zestawie wskanikw.
W mojej opinii, aby zmniejszy ryzyko wystpienia obu
niedogodnoci, przy regulacji i pracy ukadw zasilania gazem LPG powinna obowizywa ponisza zasada.
W tych samych warunkach pracy silnika, czas wtrysku
benzyny:

obliczony przez program sterownika ukadu zasilania

benzyn, gdy paliwem w rzeczywistoci podawanym
do silnika jest gaz LPG lub CNG,

niezbdny do uzyskania mieszanki powietrza i gazu,

o skadzie wymaganym w danych warunkach pracy silnika, przez program sterownika ukadu zasilania benzyn;
powinien by moliwie bliski czasowi wtrysku benzyny:

obliczonemu przez program sterownika ukadu zasilania benzyn, gdy paliwem podawanym do silnika jest
benzyna;

niezbdnemu do uzyskania mieszanki powietrza i benzyny, o skadzie wymaganym w takich samych warunkach
pracy silnika przez program sterownika ukadu zasilania
benzyn.
Mwic to samo inaczej - sterownik ukadu zasilania benzyn, w tych samych warunkach pracy silnika, powinien
w moliwie najmniejszym stopniu zauwaa zmiany wartoci obliczanych czasw wtrysku, po kadej zmianie paliwa
zasilajcego z gazu LPG (lub CNG) na benzyn lub odwrotnie.
Podany warunek bdzie speniony, jeli warto parametru LONG FT X (dugookresowa korekcja dawki paliwa dla
bloku cylindrw nr X silnika), wyznaczona przy zasilaniu
silnika benzyn, bdzie moliwie bliska wartoci parametru
LONG FT X, wyznaczonemu przy zasilaniu silnika gazem LPG
(lub CNG).

Dodatek techniczny

Dobr czasu wtrysku benzyny i gazu LPG

Aby parametr LONG FT X mia moliwie identyczne

wartoci, niezalenie od rodzaju paliwa zasilajcego silnik,
naley prawidowo dobra wartoci wspczynnika przeliczeniowego wG/B, czasu wtrysku benzyny na czas wtrysku
gazu. Jeli ten dobr nie bdzie prawidowy, to po zmianie paliwa zasilajcego z benzyny na gaz LPG (lub CNG) wzgldnie
odwrotnie, nastpi zmiany wartoci parametru LONG FT X
- patrz nastpny podrozdzia.

9.3. Nieprawidowe wartoci wspczynnika wG/B a wartoci parametru

LONG FT X
Okrelanie i zapamitywanie wartoci parametru LONG FT
X, w pamici RAM sterownika ukadu zasilania benzyn,
z systemem OBDII/EOBD, nastpuje jeli spenione s trzy warunki:
1. silnik pracuje w warunkach, w ktrych ukad regulacji
skadu mieszanki pracuje w ptli zamknitej;
2. temperatura pynu w ukadzie chodzenia silnika przekroczya 80C;
3. temperatura powietrza w ukadzie dolotowym silnika jest
nisza ni 90C (warunek podawany przez firm VW).
Jeli s spenione powysze warunki, to rwnie przy
zasilaniu silnika gazem LPG, wartoci parametru LONG FT
X s zmieniane w pamici RAM sterownika ukadu zasilania
benzyn. Podobnie jak przy zasilaniu silnika benzyn, jeli
nie ma uszkodze, lub nadmiernego zuycia czci silnika,
zmiany wartoci parametru LONG FT X powinny by mae
i wykonywane rzadko. Due zmiany wartoci tego parametru lub nastpujce czsto, s nastpstwem uszkodzenia
silnika lub jego ukadu sterowania.
Jeli wartoci wspczynnika przeliczeniowego wG/B, czasu
wtrysku benzyny na czas wtrysku gazu, s dobrane nieprawidowo - s za mae lub za due, to po przejciu na zasilanie
gazem LPG (lub CNG), nastpi zmiany wartoci parametru
LONG FT X - ilustruj to rys.20 i 21, omwione w podrozdziaach 9.3.1. i 9.3.2..

9.3.1. Warto wspczynnika przeliczeniowego wG/B, czasu wtrysku benzyny, na czas wtrysku gazu, jest za maa
W sytuacji opisanej w tytule podrozdziau, dobr waciwego czasu wtrysku gazu LPG przebiega w krokach, przedstawionych na rys.20 (numery krokw s wyrnione na czerwono). Obowizuj nastpujce zasady wsppracy obu
ukadw zasilania - przypomnijmy:

sterownik ukadu zasilania benzyn pracuje tak, jakby

silnik by zasilany nadal benzyn, dlatego oblicza on czas
wtrysku benzyny, ktry sterownik ukadu zasilania gazem
przelicza na czas wtrysku gazu;

wtryskiwany jest gaz zamiast benzyny.

6

Dodatek techniczny

Najpierw sterownik ukadu zasilania benzyn, na podstawie

obcienia i prdkoci obrotowej silnika, okrela warto bazowego czasu wtrysku tB (krok 1). Jest ona poddawana korekcji 1 (krok 2), ktra uwzgldnia wpyw na skad mieszanki:
temperatury silnika, temperatury powietrza dolotowego,
napicia w instalacji elektrycznej oraz szybkoci otwierania
lub zamykania przepustnicy.
W drugiej kolejnoci wykonywana jest korekcja 2 (krok 3),
ktra wykorzystuje warto parametru LONG FT X, zapamitan w pamici RAM sterownika ukadu zasilania benzyn.
Uwzgldnia ona sumaryczny wpyw na skad mieszanki paliwowo-powietrznej tych wszystkich czynnikw lub
wielkoci, ktrych indywidualny wpyw na skad mieszanki
paliwowo-powietrznej nie jest moliwy do zmierzenia lub
stwierdzenia. Po obu korekcjach bazowego czasu wtrysku
tB, wykonanych w krokach 2 i 3, przez sterownik benzynowego ukadu zasilania, czas wtrysku benzyny jest rwny tW1
(krok 3).
Poniewa silnik jest zasilany gazem, sterownik gazowego
ukadu zasilania przelicza czas wtrysku benzyny tW1 na czas
wtrysku gazu tWG1 (krok 4), zgodnie z wzorem:

(6) tWG1 = tW1 x wG/B

w ktrym:
wG/B - wspczynnik przeliczeniowy czasu wtrysku benzyny
tW na czas wtrysku gazu tWG.
Jeli warto wspczynnika przeliczeniowego wG/B, czasu
wtrysku benzyny, na czas wtrysku gazu, jest za maa, aby
uzyska mieszank o skadzie wymaganym (przewanie
stechiometrycznym = 1, z maymi wyjtkami), to otwarcie wtryskiwaczy gazu na czas tWG1 (krok 4), spowoduje powstanie mieszanki ubogiej. Ukad regulacji skadu mieszanki,
w sterowniku ukadu zasilania benzyn, otrzyma informacj
od regulacyjnego czujnika tlenu, e spalona mieszanka bya
uboga. Czas wtrysku benzyny (krok 5), a w rzeczywistoci
gazu (krok 6), bdzie wwczas wyduany, celem wzbogacenia mieszanki. Poinformuje nas o tym zwikszajca si warto parametru SHRT FT X.
Wzbogacanie mieszanki trwa do momentu powstania mieszanki bogatej. Sterownik ukadu zasilania benzyn otrzyma
o tym informacj od regulacyjnego czujnika tlenu. Wwczas
ukad regulacji skadu mieszanki, sterownika ukadu zasilania benzyn, rozpoczyna cykliczne zmiany czasu wtrysku
benzyny (krok 7), w stosunku do czasu wtrysku benzyny tW2.
W lad za zmianami czasu wtrysku benzyny, sterownik ukadu zasilania gazem, zmienia cyklicznie czas wtrysku gazu,
w stosunku do czasu wtrysku gazu tWG2 (krok 8), obliczonego
wedug wzoru:
(7) tWG2 = tW2 x wG/B
w ktrym:
wG/B - wspczynnik przeliczeniowy czasu wtrysku benzyny
tW na czas wtrysku gazu tWG.

Dobr czasu wtrysku benzyny i gazu LPG

Rys.20 Za maa warto wspczynnika wG/B, w programie sterownika ukadu zasilania gazem LPG, powoduje zmiany czasu wtrysku benzyny i gazu, przedstawione w krokach, od nr
1 do 11 (numery krokw s wyrnione na czerwono). Nastpstwem tych zmian jest zwikszenie wartoci parametru LONG FT X w programie sterownika ukadu zasilania benzyn.
Poszczeglne kroki s opisane w podrozdziale 9.3.1.. Oznaczenia na rysunku: SHRT FT X - chwilowa korekcja dawki paliwa dla bloku cylindrw nr X silnika; LONG FT X - dugookresowa
korekcja dawki paliwa dla bloku cylindrw nr X silnika; tB - bazowy czas wtrysku benzyny; tW1 - pocztkowy czas wtrysku benzyny, po korekcjach nr 1 i 2; tWG1 - pocztkowy czas
wtrysku gazu LPG, obliczony na podstawie pocztkowego czasu wtrysku benzyny tW1; tW2 - czas wtrysku benzyny, w stosunku do ktrego oscyluje czas wtrysku benzyny, zmieniany
przez ukad regulacji skadu mieszanki; tWG2 - czas wtrysku gazu LPG, obliczony na podstawie czasu wtrysku benzyny tW2; wG/B - wspczynnik przeliczeniowy czasu wtrysku benzyny
na czas wtrysku gazu.

Jeli wartoci parametru SHRT FT X, ktre informuj o zmianach czasu wtrysku benzyny, przekrocz granic 3% (na rysunku), lub 5% (mog by marki lub modele samochodw,
z tak granic), podczas wykonywania okrelonej w programie iloci cykli pracy silnika, to program sterownika ukadu
zasilania benzyn zwiksza warto parametru LONG FT X
(krok 9), tak aby warto parametru SHRT FT X zmieniaa si
ponownie w zakresie 3% (krok 10), lub 5%. Wyznaczona
dla okrelonych warunkw pracy silnika nowa warto parametru LONG FT X, zastpi poprzedni warto tego parametru, w pamici RAM sterownika ukadu zasilania benzyn.
Pomimo zmian:

wartoci parametru LONG FT X

zakresu zmian warto parametru SHRT FT X
czas wtrysku benzyny zmienia si nadal cyklicznie w stosunku do czasu wtrysku benzyny tW2 (kroki 7 i 10). Analogicznie
- czas wtrysku gazu zmienia si nadal cyklicznie w stosunku
do czasu wtrysku gazu tWG2 (kroki 8 i 11). Opisane zmiany
przebiegaj tak samo, jeli silnik jest zasilany gazem CNG.

9.3.2. Warto wspczynnika przeliczeniowego czasu wtrysku benzyny,

na czas wtrysku gazu wG/B, jest za dua
W sytuacji opisanej w tytule podrozdziau, dobr waciwego czasu wtrysku gazu LPG przebiega w krokach, przedstawionych na rys.21 (numery krokw s wyrnione na czerwono). Obowizuj analogiczne zasady wsppracy obu
ukadw zasilania, jak ujte w podrozdziale 9.2.2.
Najpierw sterownik ukadu zasilania benzyn, na podstawie
obcienia i prdkoci obrotowej silnika, okrela warto
bazowego czasu wtrysku tB (krok 1). W drugiej kolejnoci
wykonywana jest korekcja 2 (krok 3), ktra wykorzystuje
warto parametru LONG FT X, zapamitan w pamici RAM
sterownika ukadu zasilania benzyn. Zadania korekcji 1 i 2
s przedstawione w podrozdziale 9.2.2.. Po obu korekcjach
bazowego czasu wtrysku tB, wykonanych w krokach 2 i 3,
przez sterownik benzynowego ukadu zasilania, czas wtrysku benzyny jest rwny tW1 (krok 3).
Poniewa silnik jest zasilany gazem, sterownik gazowego
ukadu zasilania przelicza czas wtrysku benzyny tW1 na czas
wtrysku gazu tWG1 (krok 4) - patrz wzr 6 w podrozdziale 9.2.2..

Dodatek techniczny

Dobr czasu wtrysku benzyny i gazu LPG

Rys.21 Za dua warto wspczynnika wG/B, w programie sterownika ukadu zasilania gazem LPG, powoduje zmiany czasu wtrysku benzyny i gazu, przedstawione w krokach, od nr
1 do 11 (numery krokw s wyrnione na czerwono). Nastpstwem tych zmian jest zmniejszenie wartoci parametru LONG FT X w programie sterownika ukadu zasilania benzyn.
Poszczeglne kroki s opisane w podrozdziale 9.3.2.. Oznaczenia na rysunku: SHRT FT X - chwilowa korekcja dawki paliwa dla bloku cylindrw nr X silnika; LONG FT X - dugookresowa korekcja dawki paliwa dla bloku cylindrw nr X silnika; tB - bazowy czas wtrysku benzyny; tW1 - pocztkowy czas wtrysku benzyny, po korekcjach nr 1 i 2; tWG1 - pocztkowy czas
wtrysku gazu LPG, obliczony na podstawie pocztkowego czasu wtrysku benzyny tW1; tW2 - czas wtrysku benzyny, w stosunku do ktrego oscyluje czas wtrysku benzyny, zmieniany
przez ukad regulacji skadu mieszanki; tWG2 - czas wtrysku gazu LPG, obliczony na podstawie czasu wtrysku benzyny tW2; wG/B - wspczynnik przeliczeniowy czasu wtrysku benzyny
na czas wtrysku gazu.

Jeli warto wspczynnika przeliczeniowego wG/B, czasu

wtrysku benzyny, na czas wtrysku gazu, jest za dua, aby
uzyska mieszank o skadzie wymaganym (przewanie
stechiometrycznym = 1, z maymi wyjtkami), to otwarcie
wtryskiwaczy gazu na czas tWG1 (krok 4), spowoduje powstanie mieszanki bogatej. Ukad regulacji skadu mieszanki,
w sterowniku ukadu zasilania benzyn, otrzyma informacj
od regulacyjnego czujnika tlenu, e spalona mieszanka bya
bogata. Czas wtrysku benzyny (krok 5), a w rzeczywistoci
gazu (krok 6), bdzie wwczas skracany, celem zuboenia
mieszanki. Poinformuje nas o tym zmniejszajca si warto
parametru SHRT FT X.
Wzbogacanie mieszanki trwa do momentu powstania mieszanki ubogiej. Sterownik ukadu zasilania benzyn otrzyma
o tym informacj od regulacyjnego czujnika tlenu. Wwczas
ukad regulacji skadu mieszanki, sterownika ukadu zasilania benzyn, rozpoczyna cykliczne zmiany czasu wtrysku
benzyny (krok 7), w stosunku do czasu wtrysku benzyny tW2.
W lad za zmianami czasu wtrysku benzyny, sterownik ukadu zasilania gazem, zmienia cyklicznie czas wtrysku gazu,
w stosunku do czasu wtrysku gazu tWG2 (krok 8), obliczonego
wedug wzoru 7 w podrozdziale 9.2.2.

Dodatek techniczny

Jeli wartoci parametru SHRT FT X, ktre informuj o zmianach czasu wtrysku benzyny, bd mniejsze od granicy -3%
(na rysunku), lub -5% (mog by marki lub modele samochodw, z tak granic), podczas wykonywania okrelonej
w programie iloci cykli pracy silnika, to program sterownika ukadu zasilania benzyn zmniejsza warto parametru
LONG FT X (krok 9), tak aby warto parametru SHRT FT X
zmieniaa si ponownie w zakresie 3% (krok 10), lub 5%.
Wyznaczona dla okrelonych warunkw pracy silnika nowa
warto parametru LONG FT X, zastpi poprzedni warto
tego parametru, w pamici RAM sterownika ukadu zasilania
benzyn.
Pomimo zmian:

wartoci parametru LONG FT X

zakresu zmian warto parametru SHRT FT X
czas wtrysku benzyny zmienia si nadal cyklicznie w stosunku do czasu wtrysku benzyny tW2 (kroki 7 i 10). Analogicznie
- czas wtrysku gazu zmienia si nadal cyklicznie w stosunku
do czasu wtrysku gazu tWG2 (kroki 8 i 11). Opisane zmiany
przebiegaj tak samo, jeli silnik jest zasilany gazem CNG.

Dobr czasu wtrysku benzyny i gazu LPG

9.4. Wartoci parametru LONG FT X

a zasilanie silnika gazem lub benzyn
Wartoci parametru LONG FT X s wykorzystywane do
oblicze czasu wtrysku, przez sterownik benzynowego ukadu zasilania zarwno w stanach pracy silnika, w ktrych ukad
regulacji skadu mieszanki pracuje w ptli zamknitej, jak
i w stanach pracy, w ktrych ukad regulacji skadu mieszanki pracuje w ptli otwartej.
Ukad regulacji skadu mieszanki pracuje w ptli otwartej
w nastpujcych stanach pracy:

rozruch silnika;
nagrzewanie silnika, od chwili uruchomienia silnika do
rozpoczcia pracy przez ukad regulacji skadu mieszanki
(w silnikach z systemem OBDII/EOBD czas ten wynosi do
15 s);

silne przyspieszanie samochodu - szybkie i gbokie

nacinicie pedau gazu;

praca silnika z duym obcieniem - jazda z pedaem

gazu nacinitym stale o wicej ni .
Wartoci parametru LONG FT X s wykorzystywane do oblicze czasu wtrysku rwnie wwczas, gdy z powodu jakiego uszkodzenia, ukad regulacji skadu mieszanki pracuje
w ptli otwartej.

czas wtrysku benzyny jest obliczany tylko z wykorzystaniem

parametru LONG FT X i nie jest regulowany, przez ukad
regulacji skadu mieszanki.
Jeli:

wczeniej silnik by zasilany gazem;

wartoci wspczynnika przeliczeniowego czasu wtrysku
benzyny, na czas wtrysku gazu wG/B, s le dobrane (patrz
podrozdziay 9.3.1. i 9.3.2.);
to okrelona w okrelonych warunkach pracy silnika (prdko obrotowa i obcienie) warto parametru LONG FT X
moe spowodowa, e powstajca mieszanka paliwowo-powietrzna moe nie mie wymaganego skadu. Moe by
ona za uboga lub bogata, co moe by przyczyn:

trudnoci w uruchomieniu silnika;

nierwnej pracy lub ganicia silnika.
Ponadto wzbogacenie mieszanki moe powodowa spukiwanie oleju ze cianek tulei cylindrowej, czego nastpstwem bdzie przyspieszone zuycie silnika.
Podczas nagrzewania silnika zasilanego benzyn lub
gazem, przy pracujcym ukadzie regulacji skadu mieszanki,
do oblicze czasu wtrysku s wykorzystywane wartoci
parametru LONG FT X, ale a do chwili osignicia przez
silnik temperatury 80C, ich nowe wartoci nie s zapisywane
w pamici RAM sterownika benzynowego ukadu zasilania.

9.4.1. Rozruch i nagrzewanie silnika

Silnik z ukadami wtrysku benzyny i gazu LPG, jest standardowo uruchamiany przy zasilaniu benzyn. Nastpnie, jeli
temperatura silnika lub gazu w reduktorze cinienia gazu,
jest:

nisza wzgldem temperatury przeczania paliwa z benzyny na gaz (jest ona zapisana w programie sterownika
ukadu zasilania gazem) to najpierw silnik jest zasilany
benzyn i nagrzewa si a do osignicia tej temperatury, a po jej osigniciu i przy wystpieniu wymaganego
przez program sterownika gazowego ukadu zasilania
silnika wzrostu lub spadku prdkoci obrotowej silnika,
nastpuje automatycze przeczenie na zasilanie gazem
LPG (jeli taka moliwo zostaa wczeniej wybrana,
a w zbiorniku jest gaz);

rwna lub wysza wzgldem temperatury przeczania

paliwa z benzyny na gaz, to po rozruchu silnika i przy
wystpieniu wymaganego przez program sterownika
gazowego ukadu zasilania silnika wzrostu lub spadku
prdkoci obrotowej silnika nastpuje automatyczne
przeczenie na zasilanie gazem LPG.
Podczas rozruchu silnika i w tej fazie nagrzewania silnika,
w ktrej:

silnik jest zasilany benzyn;

ukad regulacji skadu mieszanki pracuje w ptli otwartej;

9.4.2. Przeczenie zasilania silnika

gazem na zasilanie silnika benzyn
Zauwaalne problemy mog wystpi wtedy, gdy wartoci parametru LONG FT X, okrelone przy zasilaniu silnika
gazem, rni si nadmiernie od okrelanych przy zasilaniu
silnika benzyn.
Wwczas, po przeczeniu z zasilania silnika gazem, na
zasilanie silnika benzyn (np. wskutek braku gazu) jeli ukad
regulacji skadu mieszanki pracuje w ptli otwartej:

wskutek jakiego uszkodzenia;

podczas jazdy samochodu z penym obcieniem (peda
gazu jest nacinity o wicej ni );
warto obliczonego czasu wtrysku moe by za maa lub
za dua, aby powsta mieszanka o wymaganym skadzie.
Moe to by przyczyn - odpowiednio: obnienia mocy
silnika, szarpania, lub wzrostu zuycia paliwa.
Jeli takie zjawisko wystpi, to najprostszym rozwizaniem
jest okresowa agodniejsza eksploatacja samochodu przy
zasilaniu silnika benzyn:

nie naciskanie pedau gazu wicej ni ;

unikanie szybkich ruchw pedaem gazu.

Dodatek techniczny

Dobr czasu wtrysku benzyny i gazu LPG

9.4.3. Eliminacja problemw powodowanych rnicami wartoci parametru

LONG FT X, dla silnikw zasilanych
benzyn lub gazem
Jeli wartoci parametru LONG FT X, okrelone przy zasilaniu silnika gazem, rni si nadmiernie od okrelanych przy
zasilaniu silnika benzyn i s one powodem problemw
opisanych w podrozdziaach 9.4.1. i 9.4.2., to mona je
rozwiza dwojako.
Doranym rozwizaniem jest skasowanie wartoci parametru LONG FT X z pamici RAM sterownika ukadu zasilania
benzyn (wszystkie przyjmuj wartoci 0):

poleceniem z testera diagnostycznego, jeli dla danego

modelu samochodu posiada on tak funkcj (czytniki
OBD jej nie maj);

odczajc na kilka minut (nawet do ok. 5) zasilanie sterownika lub akumulator.

Powyszy sposb mona zastosowa w przypadku jaki jednostkowych kopotw z uruchomieniem silnika zasilanego
benzyn, jeli wczeniej by on zasilany gazem.
Skutecznym i trwaym rozwizaniem jest natomiast
przestrzeganie zasady, zgodnie z ktr, przy zasilaniu silnika benzyn lub gazem LPG, wartoci parametru LONG FT X
powinny mie moliwie bliskie wartoci.

10. Typy parametrw SHRT FT X

i LONG FT X
S programy sterujce silnikw, w ktrych odmiennie od
opisywanego w tym opracowaniu, zdefiniowano parametry SHRT FT X (chwilowa korekcja dawki paliwa zasilajcego
blok cylindrw nr X silnika) i LONG FT X (dugookresowa korekcja dawki paliwa zasilajcego blok cylindrw nr X silnika).
Przykadowo, program sterownika silnika o pojemnoci
skokowej 1,6l, o mocy 105KM, z ukadem wtryskowym
Magneti Marelli, samochodu Volkswagen Golf;

ma inaczej zdefiniowany parametr SHRT FT X;

z du czstotliwoci dokonuje zmian wartoci parametru LONG FT X, podczas gdy zazwyczaj program sterownika rzadko zmienia warto tego parametru (algorytm
programu sterownika, z takim sposobem zmian parametru LONG FT X, jest opisany w rozdziale 5., cz.1 tego
opracowania).
W nastpnych punktach, przedstawiam jak rozpoznawa
dwa rne typy parametru SHRT FT X. Ze wzgldu na brak
wiarygodnych informacji o innych typach parametru LONG
FT X, ni opisany w tym opracowaniu, nie omawiam ich.

10

Dodatek techniczny

10.1. Dwa typy parametru SHRT FT X

Wydawa by si mogo, e norma okrela to, o czym informuje parametr SHRT FT X. W praktyce okazuje si, e producenci w rny sposb definiuj ten parametr.
S co najmniej dwa typy parametru SHRT FT X:

parametr SHRT FT X, ktry informuje o chwilowych

zmianach czasu wtrysku, ktre s nastpstwem pracy
ukad regulacji skadu mieszanki;

parametr SHRT FT X, ktry informuje o chwilowych

zmianach iloci paliwa w mieszance spalonej w silniku.
Wszystko to, co napisaem w poprzednich rozdziaach tego
opracowania, dotyczyo parametru SHRT FT X, ktry informuje o chwilowych zmianach czasu wtrysku.
Jeli w dalszej czci opracowania bd pisa o parametrze
SHRT FT X, ktry informuje o chwilowych zmianach iloci
paliwa w mieszance spalonej w silniku, podkrel to.
Poniewa oba typy parametrw SHRT FT X informuj w odmienny sposb o pracy ukadu regulacji skadu mieszanki,
wic diagnosta powinien wiedzie jak rozpozna jego typ,
aby prawidowo interpretowa jego wartoci.

10.2. Rozpoznawanie typu parametru

SHRT FT X
Proponuj dwa rne testy, ktre umoliwi rozpoznanie
typu parametru SHRT FT X. Ich wykorzystanie jest moliwe,
jeli ukad regulacji skadu mieszanki jest sprawny.
Zasad obu jest uzyskanie najpierw chwilowej zmiany skadu spalonej mieszanki, a nastpnie obserwacja, czy warto
parametru SHRT FT X ronie czy maleje.

10.2.1. Przygotowanie do wykonania

testw
Wykonanie kadego z proponowanych testw, naley
poprzedzi nastpujcymi czynnociami przygotowawczymi:
1. poczy czytnik OBDII/EOBD z gniazdkiem diagnostycznym samochodu;
2. nawiza komunikacj ze sterownikiem benzynowego
ukadu zasilania;
3. wybra funkcj odczytu parametrw biecych ze
sterownika pojazdu;
4. z listy parametrw biecych wybra parametr SHRT FT X
(X oznacza numer bloku cylindrw, ktry bdzie
wykorzystany do testu);
5. z listy parametrw biecych, naley wybra jeden
z poniszych parametrw:

jeli regulacyjny czujnik tlenu jest typu dwustanowego

(obecnie prawie wycznie typu napiciowego) to wybieramy napicie sygnau regulacyjnego czujnika tlenu;

Dobr czasu wtrysku benzyny i gazu LPG

Rys.22 Metoda chwilowego wzbogacenia skadu spalanej mieszanki, wykorzystujca rodek wspomagajcy rozruch silnika, celem okrelenia typu parametru SHRT FT X.
Opis podrozdziale 10.2.2.. Elementy rysunku: 1 - ukad dolotowy silnika; 2 - rodek wspomagajcy rozruch silnika np. Start Fix firmy Liqui Moly.

jeli regulacyjny czujnik tlenu jest typu szerokopasmowego, to zalenie od sygnau wyjciowego, ktry jest na
licie parametrw biecych, wybieramy wspczynnik
skadu mieszanki lambda (mierzony z wykorzystaniem
szerokopasmowego czujnika tlenu), lub sygna wyjciowy
szerokopasmowego czujnika tlenu w postaci natenia
prdu lub napicia (oba informuj o skadzie spalonej
mieszanki przez silnik.
6. jeli jest to moliwe, ustawi czytnik OBDII/EOBD tak, by
odczytywa ze sterownika tylko wartoci parametru SHRT
FT X i sygnau regulacyjnego czujnika tlenu.

10.2.2. Test nr 1 - wprowadzenie

dodatkowego paliwa do ukadu
dolotowego
W tym tecie, do chwilowego wzbogacenia mieszanki, jest
wykorzystywany rodek wspomagajcy rozruch silnika np.
Start Fix firmy Liqui Moly. Jest to mieszanina lekkich atwoparujcych wglowodorw, a wic atwo tworzcych mieszank paliwowo-powietrzn. rodek wspomagajcy rozruch
proponuj wtryskiwa do ukadu dolotowego silnika (rys.22),
bezporednio przed przepustnic, cho producent tego rodka pozwala go wtryskiwa przed filtr powietrza.
Jeli ten rodek jest wtryskiwany przed masowy przepywomierz powietrza, to sugeruj wtryskiwa go w moliwie duej
odlegoci od przepywomierza powietrza, a jeli ten warunek
trudno speni, to sugeruj wtryskiwa go nie bezporednio
na element pomiarowy przepywomierza, ale blisko cianki
ukadu dolotowego. Producenci przepywomierzy przestrzegaj bowiem przed wtryskiwaniem do przepywomierzy powietrza jakichkolwiek rodkw chemicznych, np. czyszczcych.
Wtrynicie rodka wspomagajcego rozruch silnika powoduje chwilowe wzbogacenie spalanej mieszanki. Sterownik
dowiaduje si o tym tylko z sygnau regulacyjnego czujnika tlenu, a nastpnie rozpoczyna skracanie czasu wtrysku
(zmniejszanie dawki wtryskiwanego paliwa) celem ponowne-

go uzyskania cyklicznych zmian skadu mieszanki, w stosunku

do skadu mieszanki wymaganego przez program sterownika.
Celem okrelenia typu parametru SHRT FT X, w tecie nr 1
obserwowa bdziemy zmian wartoci tego parametru
bezporednio po wtryniciu do ukadu dolotowego dawki
rodka wspomagajcego rozruch silnika. Test nr 1 przeprowadzamy w sposb opisany poniej.
1. Naley zagrza silnik do prawidowej temperatury pracy
(min. 80C).
2. Naley wykona czynnoci przygotowawcze, opisane
w podrozdziale 10.2.1..
3. Zwikszamy prdko obrotow silnika do wartoci
w zakresie od 1500 do 2000 obr/min.
4. Obserwujemy czy przebieg sygnau regulacyjnego czujnika tlenu (odcinek I na rys.23a) lub przebieg wartoci
parametru SHRT FT X (odcinek I na rys.23b i 24) informuje
o cyklicznej zmianie skadu mieszanki, w stosunku do skadu mieszanki wymaganego przez program sterownika.
5. Jeli speniony jest warunek opisany w pkt.4, wtryskujemy do ukadu dolotowego dawk rodka wspomagajcego rozruch silnika (przez min. 4 do 5s). Bezporednio
po rozpoczciu wprowadzenia rodka wspomagajcego
rozruch silnika, powinno nastpi wzbogacenie spalanej
mieszanki, ktre stwierdzimy, obserwujc sygna regulacyjnego czujnika tlenu (odcinek II na rys.23a).
6. Jeli nastpi wzbogacenie skadu mieszanki, to obserwujemy zmian warto parametru SHRT FT X - czy ronie
czy maleje bezporednio po rozpoczciu wprowadzenia
rodka wspomagajcego rozruch silnika. Nie interesuj
nas wartoci parametru SHRT FT X, tylko ich zmiana.
Jeli nastpi:

obnienie si wartoci parametru SHRT FT X oznacza,

e informuje on o chwilowych zmianach czasu wtrysku odcinek II na rys.23b (w tym przypadku warto parametru SHRT FT X informuje o zmniejszaniu czasu wtrysku);

Dodatek techniczny 11

Dobr czasu wtrysku benzyny i gazu LPG

zwikszenie si wartoci parametru SHRT FT X oznacza,

e informuje on o chwilowych zmianach iloci paliwa
w mieszance spalonej w silniku - odcinek II na rys.24
(zmiana wartoci parametru potwierdza, e nastpio
wzbogacenie spalonej mieszanki).

Rys.24 Przebieg wartoci parametru SHRT FT X, o nazwie chwilowa korekcja dawki

paliwa zasilajcego blok cylindrw nr X silnika, przed (odcinek I) i po (odcinek II) rozpoczciu wtryskiwania do ukadu dolotowego rodka wspomagajcego rozruch silnika
(patrz rys.22). Przed wprowadzaniem do ukadu dolotowego rodka wspomagajcego
rozruch (odcinek I), zmiana wartoci parametru SHRT FT X tego typu, informuje o cyklicznych zmianach iloci paliwa w spalonej mieszance. Jeli po rozpoczciu wtryskiwania do ukadu dolotowego rodka wspomagajcego rozruch (nastpuje wzbogacenie
spalonej mieszanki), warto parametru SHRT FT X ronie, to oznacza, e informuje on
diagnost o zmianie iloci paliwa w mieszance spalonej w silniku. Przedstawiony na
rysunku przebieg zmian wartoci parametru SHRT FT X zosta zarejestrowany w samochodzie Volkswagen Golf, z silnikiem o pojemnoci skokowej 1,6l, o mocy 105KM,
z ukadem wtryskowym Magneti Marelli, ktry posiada regulacyjny szerokopasmowy
czujnik tlenu.

10.2.3. Test nr 2 - wprowadzenie

dodatkowego powietrza do ukadu
dolotowego
Rys.23 Wykres sygnau regulacyjnego czujnika tlenu (rys.a) oraz odpowiadajcy mu wykres wartoci parametru SHRT FT X, o nazwie chwilowa korekcja dawki paliwa zasilajcego blok cylindrw nr X silnika (rys.b), przed (odcinek I) i po (odcinek II) rozpoczciu
wtryskiwania do ukadu dolotowego rodka wspomagajcego rozruch silnika (patrz
rys.22). Przed wprowadzaniem do ukadu dolotowego rodka wspomagajcego rozruch (odcinek I), sygna regulacyjnego czujnika tlenu informuje o cyklicznych zmianach
skadu mieszanki, w stosunku do skadu mieszanki wymaganego przez program sterownika. Po rozpoczciu wtryskiwania do ukadu dolotowego rodka wspomagajcego rozruch (odcinek II), sygna czujnika tlenu informuje program sterownika o wzbogaceniu
spalonej mieszanki. W odpowiedzi na wzbogacenie skadu mieszanki ( < 1), program
sterownika skraca czas wtrysku, aby zmniejszy dawk wtryskiwanego paliwa. Jeli
po rozpoczciu wtryskiwania do ukadu dolotowego rodka wspomagajcego rozruch,
warto parametru SHRT FT X maleje, to oznacza, e informuje on diagnost o zmianach
czasu wtrysku.

12

Dodatek techniczny

Jest on przeznaczony tylko dla silnikw wyposaonych

w przepywomierz powierza (obecnie s stosowane tylko
masowe przepywomierze powietrza). Gdy ukad dolotowy
jest szczelny, a ukad regulacji skadu mieszanki jest sprawny, skad mieszanki zmienia si cyklicznie w stosunku do
skadu mieszanki wymaganego przez program sterownika
(odcinek I na rys.26a). Gdy rozszczelnimy ukad dolotowy
pomidzy przepywomierzem a przepustnic, t drog dopywa do silnika strumie powietrza B (rys.25), o masowym
nateniu przepywu, ktre nie jest mierzone przez przepywomierz powietrza 5 - jest to tzw. faszywe powietrze.
Po rozszczelnieniu ukadu dolotowego, ilo powietrza zasysanego przez silnik, czyli suma strumieni powietrza A i B,
pozostaje taka sama, a wic strumie powietrza A przepywajcy przez przepywomierz 5, ktry mierzy jego masowe
natenie przepywu, jest mniejszy.

Dobr czasu wtrysku benzyny i gazu LPG

Rys.25 Metoda chwilowego zuboenia skadu spalanej mieszanki, celem okrelenia typu parametru SHRT FT X. Opis w podrozdziale 10.2.3.. Elementy rysunku: 1 - wtryskiwacz
benzyny; 2 - sygna ze sterownika, wymuszajcy otwarcie wtryskiwacza benzyny; 3 - may rubokrt, ktry wykorzystujemy do rozszczelnienia cznika elastycznego; 4 - sygna
z przepywomierza do sterownika, informujcy o masowym nateniu przepywu powietrza przez przepywomierz; 5 - masowy przepywomierz powierza; 6 - cznik elastyczny;
7 - przepustnica. Oznaczenia strumieni powietrza napywajcych do silnika: A - strumie powietrza napywajcy do silnika, ktrego masowe natenie przepywu mierzy przepywomierz powietrza; B - strumie powietrza napywajcy do silnika przez nieszczelno w ukadzie dolotowym pomidzy przepywomierzem a przepustnic, ktrego masowe
natenie przepywu nie jest mierzone przez przepywomierz.

Informacj o mniejszym masowym nateniu strumieniu

powietrza A otrzymuje sterownik. Program sterownika interpretuje t informacj, jako zmniejszenie obcienia silnika.
Stosownie do mniejszego masowego natenia przepywu strumienia A powietrza, program sterownika zmniejsza
czas wtrysku (zmniejsza dawk wtryskiwanego paliwa), aby
utrzyma skad mieszanki bliski skadowi wymaganemu
przez program sterownika. Poniewa do silnika dopywa
rwnie strumie powietrza B, o ktrym program sterownika nie wie, wic skad spalonej mieszanki staje si ubogi.
Sterownik dowiaduje si o tym tylko z sygnau regulacyjnego czujnika tlenu. W odpowiedzi na t informacj rozpoczyna zwikszanie czasu wtrysku (zwikszanie dawki wtryskiwanego paliwa) celem ponownego uzyskania cyklicznych
zmian skadu mieszanki, w stosunku do skadu mieszanki
wymaganego przez program sterownika.
W tecie nr 2, celem okrelenia typu parametru SHRT FT X,
obserwowa bdziemy zmian jego wartoci bezporednio
po rozszczelnieniu ukadu dolotowego silnika. Ukad dolotowy pomidzy przepywomierzem a przepustnic, mona
rozszczelni odchylajc rubokrtem 3 (rys.25) cznik elastyczny 6.
Przed wykonaniem testu sugeruj sprawdzi, przez obserwacj przebiegu sygnau czujnika tlenu, jak du nieszczelno ukadu dolotowego trzeba uzyska, aby przy prdkoci
obrotowej silnika od 1500 do 2000 obr/min zuboy skad
mieszanki, tak jak przedstawia to przebieg sygnau regulacyjnego czujnika tlenu przedstawiony na rys.26a, a jednoczenie, aby chwilowy spadek prdkoci obrotowej, w chwili
rozszczelniania, by moliwie najmniejszy. Test nr 2 przeprowadzamy w sposb opisany poniej.

1. Naley zagrza silnik do prawidowej temperatury pracy

(min. 80C).
2. Naley wykona czynnoci przygotowawcze, opisane
w podrozdziale 10.2.1..
3. Zwikszamy prdko obrotow silnika do wartoci
w zakresie od 1500 do 2000 obr/min.
4. Obserwujemy czy przebieg sygnau regulacyjnego czujnika tlenu (odcinek I na rys.26a) lub wartoci parametru
SHRT FT X (odcinek I na rys.26b i 27) informuje o cyklicznej
zmianie skadu mieszanki, w stosunku do skadu mieszanki
wymaganego przez program sterownika.
5. Jeli speniony jest warunek opisany w pkt.4, rozszczelniamy ukad dolotowy. Bezporednio po rozszczelnieniu
ukadu dolotowego, powinno nastpi zuboenie spalanej
mieszanki, ktre stwierdzimy, jeli obserwujemy sygna
regulacyjnego czujnika tlenu (odcinek II na rys.26a).
6. Jeli nastpi zuboenie skadu mieszanki, obserwujemy,
zmian warto parametru SHRT FT X - czy ronie czy maleje bezporednio po rozszczelnieniu ukadu dolotowego.
Nie interesuj nas wartoci parametru SHRT FT X, tylko ich
zmiana. Jeli nastpi:

zwikszenie si wartoci parametru SHRT FT X oznacza,

e informuje on o chwilowych zmianach czasu wtrysku odcinek II na rys.26b (w tym przypadku warto parametru SHRT FT X informuje o zwikszaniu czasu wtrysku);

obnienie si wartoci parametru SHRT FT X oznacza,

e informuje on o chwilowych zmianach iloci paliwa
w mieszance spalonej w silniku - odcinek II na rys.27
(zmiana wartoci parametru potwierdza, e nastpio
zuboenie spalonej mieszanki).

Dodatek techniczny 13

Dobr czasu wtrysku benzyny i gazu LPG

Rys.26 Wykres sygnau regulacyjnego czujnika tlenu (rys.a) oraz odpowiadajcy mu

wykres wartoci parametru SHRT FT X, o nazwie chwilowa korekcja dawki paliwa zasilajcego blok cylindrw nr X silnika (rys.b), przed (odcinek I) i bezporednio po (odcinek
II) rozszczelnieniu ukadu dolotowego silnika z masowym przepywomierzem powietrza (patrz rys.25). Przed rozszczelnieniem ukadu dolotowego silnika (odcinek I), sygna regulacyjnego czujnika tlenu informuje o cyklicznych zmianach skadu mieszanki,
w stosunku do skadu mieszanki wymaganego przez program sterownika. Bezporednio
po rozszczelnieniu ukadu dolotowego (odcinek II), sygna czujnika tlenu informuje program sterownika o zuboeniu spalonej mieszanki. W odpowiedzi na zuboenie skadu
mieszanki ( > 1), program sterownika wydua czas wtrysku, aby zwikszy dawk
wtryskiwanego paliwa. Jeli bezporednio po rozszczelnieniu ukadu dolotowego,
warto parametru SHRT FT X zaczyna rosn, to oznacza, e informuje on diagnost
o zmianach czasu wtrysku.

11. Parametry
SHRT FT X
i LONG FT X,
a kody usterek
Zakresy zmian wartoci parametrw SHRT FT X i LONG FT
X, przyjte jako normalnie wystpujce przy pracy silnika,
informuj o zmianach czasu wtrysku, ktre wynikaj np. ze
zmian skadu paliwa, powietrza, zanieczyszczenia filtra powietrza, zanieczyszczenia wtryskiwaczy, zuycia czci silnika i jego ukadw.

14

Dodatek techniczny

Rys.27 Przebieg wartoci parametru SHRT FT X, o nazwie chwilowa korekcja dawki

paliwa zasilajcego blok cylindrw nr X silnika, przed (odcinek I) i bezporednio po
(odcinek II) rozszczelnieniu ukadu dolotowego silnika z masowym przepywomierzem
powietrza (patrz rys.25). Przed rozszczelnieniem ukadu dolotowego silnika (odcinek
I), zmiana wartoci parametru SHRT FT X tego typu, informuje o cyklicznych zmianach
iloci paliwa w spalonej mieszance. Jeli bezporednio po rozszczelnieniu ukadu dolotowego (nastpuje zuboenie spalonej mieszanki), warto parametru SHRT FT X
maleje, to oznacza, e informuje on diagnost o zmianie iloci paliwa w mieszance
spalonej w silniku. Przedstawiony na rysunku przebieg zmian wartoci parametru SHRT
FT X zosta zarejestrowany w samochodzie Volkswagen Golf, z silnikiem o pojemnoci
skokowej 1,6l, o mocy 105KM, z ukadem wtryskowym Magneti Marelli, ktry posiada
regulacyjny szerokopasmowy czujnik tlenu.

Jeli spenione s dwa warunki:

1. program sterownika ukadu zasilania benzyn, mimo
wyduania lub skracania czasu wtrysku benzyny lub gazu - jeli ukad wtrysku benzyny wsppracuje z ukadem
zasilania gazem, tak e wartoci parametrw SHRT FT X
i LONG FT X przekroczyy przyjte w programie sterownika granice, nie uzyska podanej pracy ukadu regulacji
skadu mieszanki (cykliczna zmiana skadu mieszanki,
w stosunku do skadu mieszanki wymaganego przez program sterownika ukadu zasilania benzyn);
2. program sterownika nie wykry adnej innej niesprawnoci benzynowego ukadu zasilania (system diagnostyki
pokadowej OBDII/EOBD sterownika ukadu zasilania
benzyn, nie jest w stanie stwierdzi uszkodzenia elementw gazowego ukadu zasilania, bo o jego obecnoci
nic nie wie);
wwczas nastpuje rejestracja jednego z nastpujcych kodw usterek: P0170, P0171, P0172, P0173, P0174 lub P0175.
Rejestracja kodu usterki z tej grupy oznacza, e program
sterownika nie moe uzyska mieszanki o wymaganym skadzie, ale nie moe rwnie wskaza przyczyny niesprawnoci - to jest zadanie dla diagnosty.
Rejestracj jednego z wymienionych kodw usterek moe
przykadowo spowodowa te:
nieprawidowy dobr wartoci wspczynnika przeliczeniowego wG/B czasu wtrysku benzyny na czas wtrysku gazu;

Dobr czasu wtrysku benzyny i gazu LPG

nieprawidowy dobr ukadu zasilania gazem, jego elementw lub nieprawidowy ich monta;

uszkodzenie ukadu zasilania gazem.

11.1. Kody usterek P0170 i P0173

Informuj o nastpujcych usterkach:

P0170 - nieprawidowo przeprowadzana korekcja dawki

paliwa dla bloku cylindrw nr 1;

P0173 - nieprawidowo przeprowadzana korekcja dawki

paliwa dla bloku cylindrw nr 2.
Oba kody informuj, e mieszanka zasilajca blok cylindrw nr 1 lub 2 bya za uboga lub za bogata, dlatego dla
uzyskania prawidowej pracy ukadu regulacji skadu mieszanki, czas wtrysku benzyny by odpowiednio zwikszany
lub zmniejszany, ale warto zwikszenia lub zmniejszenia
czasu wtrysku benzyny przekroczya warto dopuszczon
w programie. Z definicji tych kodw usterek nie dowiemy
si jednak, czy powodem ich rejestracji bya za uboga czy za
bogata mieszanka. Aby si tego dowiedzie, naley odczyta wartoci parametrw SHRT FT X i LONG FT X, ktre dla
danego kodu usterki zostay zapisane w tzw. parametrach
zamroonych, w chwili zapamitywania kodu usterki. Wartoci tych parametrw poinformuj nas, czy dla uzyskania
prawidowej pracy ukadu regulacji skadu mieszanki program sterownika zwiksza czas wtrysku, bo mieszanka bya
za uboga, czy zmniejsza czas wtrysku, bo mieszanka bya za
bogata. Szczeglnie przy tych kodach usterek, nie naley kasowa kodu usterek, przed zapoznaniem si z wartociami
parametrw zapisanych w tzw. parametrach zamroonych,
poniewa ich wartoci s niezbdne przy poszukiwaniu
uszkodzenia.
Aby prawidowo zinterpretowa wartoci parametrw SHRT
FT X i LONG FT X, naley wiedzie, czy parametr SHRT FT
X, informuje o zmianie czasu wtrysku, wzgldnie odwrotnie,
o zmianie skadu mieszanki spalonej przez silnik - patrz rozdzia 10.. Parametr LONG FT X zawsze informuje o zmianie
czasu wtrysku.
Przykadowo, jeli parametr SHRT FT X informuje o zmianie
czasu wtrysku, to warto 15% oznacza, e w mieszance
zasilajcej blok cylindrw nr X silnika byo o 15% za mao
paliwa, w stosunku do iloci paliwa w mieszance o skadzie
wymaganym przez program sterownika (przewanie stechiometrycznym), dlatego sterownik, dla uzyskania prawidowej pracy ukadu regulacji skadu mieszanki, zwikszy
czas wtrysku (dawk paliwa) o 15%.

11.2. Kody usterek P0171 i P0174

Informuj o nastpujcych usterkach:
P0171 - za uboga mieszanka paliwowo-powietrzna zasilajca blok cylindrw nr 1;
P0174 - za uboga mieszanka paliwowo-powietrzna zasilajca blok cylindrw nr 2.
Oba kody informuj, e mieszanka zasilajca blok cylin-

drw nr 1 lub 2 bya za uboga, dlatego dla uzyskania prawidowej pracy ukadu regulacji skadu mieszanki, czas
wtrysku benzyny by zwikszany, ale warto zwikszenia
czasu wtrysku benzyny przekroczya warto przyjt
w programie. Aby kod usterki P0171 lub P0174 zosta
zarejestrowany w pamici sterownika, musi zosta speniony zapisany w programie warunek, to znaczy, wartoci
parametrw LONG FT X i SHRT FT X musz osign lub
przekroczy wartoci zapisane
w programie.
Przykadowo, w niektrych modelach GM kody te s rejestrowane, jeli zostan spenione jednoczenie dwa warunki:
1. LONG FT X = 25% - jest to grna graniczna warto parametru LONG FT X okrelona w programie;
2. SHRT FT X 12% - pracujcy ukad regulacji, wzbogacajc
mieszank, spowodowa, e warto parametru SHRT FT
X osigna lub przekroczya jego grn graniczn warto, okrelon w programie systemu OBDII/EOBD.
Informacje o grnych granicznych wartociach parametrw
LONG FT X i SHRT FT X, ktrych przekroczenie powoduje
zapamitanie kodu usterki P0171 lub P0174 w danym modelu samochodu, powinny by podane w dokumentacji serwisowej producenta.
Wartoci parametrw LONG FT X i SHRT FT X, ktre byy
w momencie rejestracji kodw usterek, mona odczyta po
wybraniu funkcji Parametry zamroone. Nie naley kasowa kodu usterek, przed zapoznaniem si z wartociami parametrw zapisanych w parametrach zamroonych, gdy
mog by pomocne w wykryciu przyczyny uszkodzenia.

11.3. Kody usterek P0172 i P0175

Informuj one o nastpujcych usterkach:

P0172 - za bogata mieszanka paliwowo-powietrzna

zasilajca blok cylindrw nr 1;

P0175 - za bogata mieszanka paliwowo-powietrzna

zasilajca blok cylindrw nr 2;
Oba kody informuj, e mieszanka zasilajca blok cylindrw
nr 1 lub 2 bya za bogata, dlatego dla uzyskania prawidowej pracy ukadu regulacji skadu mieszanki, czas wtrysku
benzyny by zmniejszany, ale warto zmniejszenia czasu
wtrysku benzyny przekroczya warto przyjt w programie. Aby kod usterki P0172 lub P0175 zosta zarejestrowany w pamici sterownika, musi zosta speniony zapisany
w programie warunek, to znaczy, wartoci parametrw
LONG FT X i SHRT FT X musz osign lub przekroczy wartoci zapisane w programie.
Przykadowo, w niektrych modelach GM kody te s rejestrowane, jeli zostan spenione jednoczenie dwa warunki:
1. LONG FT X= -25% - jest to dolna graniczna warto parametru LONG FT X okrelona w programie;

Dodatek techniczny 15

Dobr czasu wtrysku benzyny i gazu LPG

2. SHRT FT X -7% - pracujcy ukad regulacji, zubaajc

mieszank, spowodowa, e warto parametru SHRT FT
X osigna lub przekroczya jego doln graniczn warto, okrelon w programie systemu OBDII/EOBD.
Informacje o dolnych granicznych wartociach parametrw
LONG FT X i SHRT FT X, ktrych przekroczenie powoduje
zapamitanie kodu usterki P0172 lub P0175 w danym
modelu samochodu, powinny by podane w dokumentacji
serwisowej producenta.
Wartoci parametrw LONG FT X i SHRT FT X, ktre byy
w momencie rejestracji kodw usterek, mona odczyta
po wybraniu funkcji Parametry zamroone. Nie naley
kasowa kodu usterek, przed zapoznaniem si z wartociami parametrw zapisanych w chwili jego rejestracji, gdy
mog by pomocne w wykryciu przyczyny uszkodzenia.

12. Regulacja
ukadu zasilania
gazem LPG, silnika z systemem
diagnostyki
pokadowej
standardu
OBDII/EOBD
Jej celem jest dobr wartoci jednego lub wicej wspczynnikw przeliczeniowych wG/B czasu wtrysku benzyny
na czas wtrysku gazu, w programie sterownika ukadu zasilania gazem. Wedug mojej opinii, wartoci wspczynnikw
przeliczeniowych wG/B, powinny by tak okrelone dla kadego bloku cylindrw silnika, aby w tych samych warunkach
pracy silnika, czyli przy tych samych wartociach prdkoci
obrotowej i obcienia:

zakres zmian wartoci parametru LONG FT X, o nazwie

dugookresowa korekcja dawki paliwa dla bloku
cylindrw nr X silnika, przy zasilaniu silnika gazem, by
taki sam jak przy zasilaniu silnika benzyn;

zakres zmian wartoci parametru SHRT FT X o nazwie

chwilowa korekcja dawki paliwa dla bloku cylindrw nr
X silnika mieci si w zakresie 3%, zarwno przy zasilaniu silnika gazem jak i benzyn.

16

Dodatek techniczny

Parametry LONG FT X i SHRT FT X s odczytywane ze sterownika ukadu zasilania benzyn.

Opisana procedura regulacyjna ukadu zasilania gazem LPG
spowoduje, e:

zmiana paliwa zasilajcego silnik, z benzyny na gaz i odwrotnie, nie powinna powodowa zauwaalnych zmian
w pracy silnika;

przy silniku zasilanym gazem zmniejszy si niebezpieczestwo rejestracji kodw usterek: P0170, P0171, P0172,
P0173, P0174 i P0175, informujcych o trudnociach w
doborze przez sterownik benzynowego ukadu zasilania
czasu wtrysku benzyny wwczas, gdy wtryskiwanym
paliwem jest gaz;

nie bdzie trudnoci z rozruchem silnika i jego nierwn

prac w okresie nagrzewania, przy zasilaniu benzyn,
po duszym okresie zasilania gazem.
Jeli silnik jest podzielony na dwa lub wicej blokw cylindrw, to kady blok cylindrw silnika wraz z przynalen
mu czci ukadu wylotowego (czujniki tlenu i konwerter
katalityczny) jest dla ukadu zasilania i przewanie te dla
ukadu zaponowego, oddzielnym silnikiem. Ukad zasilania gazem LPG silnika musi ten podzia zachowa. Powinna
by wic moliwo oddzielnej regulacji poszczeglnych
czci ukadu zasilania gazem, z ktrych kada zasila inny
blok cylindrw silnika. Jeli ten warunek nie jest speniony,
to dokadno regulacji wielkoci dawek gazu, wykonywana przez sterownik z wykorzystaniem sygnaw czujnikw
tlenu, jest mniejsza.

12.1. Procedura regulacji ukadu zasilania gazem LPG, silnika z systemem

diagnostyki pokadowej standardu
OBDII/EOBD, z wykorzystaniem
parametrw SHRT FT X i LONG FT X
1. Do przeprowadzenia regulacji naley uy:

czytnika informacji diagnostycznych z systemu OBDII/

EOBD, w skrcie czytnika OBDII/EOBD, do odczytywania
wartoci parametrw SHRT FT X i LONG FT X, z sterownika benzynowego ukadu zasilania (rys.28);

testera lub przenonego komputera z oprogramowaniem do regulacji ukadu zasilania gazem LPG danego
producenta, do przeprowadzania zmian wartoci jednego lub wicej wspczynnikw przeliczeniowych wG/B
czasu wtrysku benzyny na czas wtrysku gazu.
2. Ze wzgldw bezpieczestwa regulacj powinno wykonywa dwch diagnostw - jeden prowadzi samochd,
a drugi obsuguje czytnik OBDII/EOBD i tester do regulacji ukadu zasilania gazem LPG.
3. W zalenoci od moliwoci zmian wartoci wspczynnikw przeliczeniowych wG/B czasu wtrysku benzyny
na czas wtrysku gazu, w programie sterownika ukadu
zasilania gazem LPG, naley wedug podanych poniej

Dobr czasu wtrysku benzyny i gazu LPG

kryteriw dobra prdkoci jazdy i przeoenia skrzyni

biegw (dobr prdkoci obrotowej i obcienia silnika),
przy ktrych bd wykonywane czynnoci obu czci
procedury regulacyjnej, opisane w punktach 6 i 9.

Dla ukadw zasilania gazem LPG silnikw, w ktrych dla

caego zakresu obcienia i prdkoci obrotowej silnika
jest moliwo okrelenia w programie sterownika tylko
jednej wartoci wspczynnika przeliczeniowego wG/B
czasu wtrysku benzyny na czas wtrysku gazu, prosz
wykona obie czci procedury regulacyjnej przy prdkoci jazdy samochodu i przeoeniu skrzyni biegw,
przy ktrych samochd jest najczciej eksploatowany.
Informacj o takiej prdkoci jazdy samochodu
i przeoeniu skrzyni biegw, naley uzyska od uytkownika samochodu.

Dla ukadw zasilania gazem LPG silnikw, w ktrych

zakresy obcienia i prdkoci obrotowej silnika s
podzielone na przedziay, a w programie sterownika jest
moliwo okrelenia innych wartoci wspczynnika
przeliczeniowego wG/B czasu wtrysku benzyny na czas
wtrysku gazu, dla poszczeglnych przedziaw, prosz
wykona obie czci procedury regulacyjnej przy takich
prdkociach jazdy samochodu i przeoeniach skrzyni
biegw, aby kadym przedziale obcienia i prdkoci
obrotowej silnika, zostay one wykonane tylko raz.

Rys.28 Czytniki informacji diagnostycznych z systemu OBDII/EOBD firmy Automex: a)

AMX-530 interfejs do komputera klasy PC; b) AMX-550 samodzielny czytnik, posiadajcy moliwo wsppracy z komputerem klasy PC. Czytnik AMX-530 (rys.28a) umoliwia jednoczesn obserwacj wartoci parametrw w formie cyfrowej i graficznej na
ekranie komputera oraz ich zapamitanie. Zachowane dane mona oglda w formie
wykresw. Czytnik OBDII/EOBD, o symbolu AMX-550 (rys.28b), umoliwia obserwacj
wartoci parametrw w formie cyfrowej na wywietlaczu i ich zapamitanie. Zachowane dane mona oglda w formie wykresw, wykorzystujc program AMX-550PC.
Oba czytniki posiadam i uywam do testw. Do testw drogowych, bardziej porczny
jest samodzielny AMX-550. (rdo: Automex)

Dla ukadw zasilania gazem LPG silnikw, w ktrych dla

kadej pary wartoci: obcienie i prdko obrotowa
silnika, jest moliwo okrelenia w programie sterownika
innych wartoci wspczynnika przeliczeniowego wG/B
czasu wtrysku benzyny na czas wtrysku gazu, sugeruj
wykona obie czci procedury regulacyjnej przy nastpujcych prdkociach jazdy samochodu i przeoeniach
skrzyni biegw:
-50 km/h - na V biegu;
-70 km/h - na V biegu;
-90 km/h - na V biegu.
Proponuj te prdkoci jazdy samochodu i przeoenia,
bo sdz, e z takimi prdkociami samochody przewanie poruszaj si. Jeli z rozmowy z uytkownikiem samochodu wynika, e samochd czsto porusza si z innymi
prdkociami np. jedzi po autostradzie, mona regulacj
wykona przy prdkoci 130 km/h na V biegu, zamiast
przy prdkoci 90 km/h. Wane jest, aby obie czci
procedury regulacyjnej wykona przy prdkociach jazdy
samochodu i przeoeniach skrzyni biegw, przy ktrych
jest on najczciej eksploatowany, co zmniejsza ryzyko
wystpienia nieprawidowoci sygnalizowanych wymienionymi wczeniej kodami usterek.
4. Do wykonania regulacji, prosz wybra odcinek drogi,
bez wzniesie i spadkw, w miar moliwoci z ma iloci dziur i kau, po ktrej bdzie mona jecha
z wybran sta prdkoci.
5. Po dojechaniu na wybrany odcinek drogi, prosz rozpocz wykonywanie pierwszej czci procedury
regulacyjnej.

6. Cz 1 procedury regulacyjnej.
6.1 Jej celem jest:

sprawdzenie zakresu zmian wartoci parametru

SHRT FT X;

sprawdzenie i zanotowanie zakresu zmian wartoci parametru LONG FT X;

dla zebrania informacji o pracy ukadu regulacji skadu
mieszanki kadego bloku cylindrw nr X silnika, przy
kadej z prdkoci pojazdu, okrelonych wedug zasad
podanych w pkt.3. Te dane naley zebra, zanim
silnik zostanie zasilony gazem LPG, aby zapisane
w sterowniku wartoci parametrw LONG FT X, dla
silnika zasilanego benzyn, nie zostay zmienione
przez niewyregulowany ukad zasilania gazem.
6.2 Na wybranym odcinku drogi, przy zasilaniu silnika
benzyn, prosz wykonywa ponisze czynnoci.

Prosz podczas jazdy zagrza silnik, do temperatury

pracy min. 80C, zasilajc go benzyn.

Prosz poczy czytnik OBDII/EOBD z gniazdkiem diagnostycznym pojazdu i uaktywni komunikacj midzy
nim a sterownikiem zespou napdowego.

Z menu czytnika OBDII/EOBD prosz wybra funkcj

Parametry biece.

Z listy parametrw prosz wybra do odczytu par parametrw SHRT FT 1 i LONG FT 1, dla bloku cylindrw nr 1
silnika (rys.29). Wybr tylko dwch parametrw pozwoli
czytnikowi czciej odczytywa ich wartoci, natomiast

Dodatek techniczny 17

Dobr czasu wtrysku benzyny i gazu LPG

Rys.29 Proponuj, aby podczas regulacji ukadu zasilania gazem LPG odczytywa ze
sterownika samochodu z systemem OBDII/EOBD tylko parametry potrzebne do regulacji
ukadu zasilania danego bloku cylindrw. Na ilustracji s to parametry dla bloku cylindrw nr 1, wywietlane przez wywietlacz czytnika AMX-550: SHRT FT 1 - chwilowa
korekcja dawki paliwa dla bloku cylindrw nr 1; LONG FT 1 - dugookresowa korekcja
dawki paliwa dla bloku cylindrw nr 1. (rdo: Automex)

wybr wikszej iloci parametrw do odczytu spowoduje, e odstpy czasu pomidzy odczytami wartoci
parametrw nas interesujcych bd dusze, a wic
informacja o zmianach wartoci tego parametru bdzie
mniej dokadna. Testery AMX530 i AMX550 oferuj te
moliwo wyboru parametrw do rejestracji.

Prosz ustali prdko pojazdu na jednej z wartoci

okrelonych wedug zasad podanych w pkt.3.

Po osigniciu podanej prdkoci prosz odczeka,

a zakres zmian wartoci parametru SHRT FT 1 ustabilizuje si, a nastpnie odczyta go - powinien mieci si
w zakresie 3%. Dopuszczalne s tylko chwilowo wartoci przekraczajce zakres 3%, ale nie przekraczajce
zakresu 10%.

Prosz odczyta i zanotowa zakres zmian wartoci parametru LONG FT 1. Powinien mieci si w zakresie 25%.
Prosz przyj ten dopuszczalny zakres zmian wartoci
parametru LONG FT X, jeli nie znamy innego, podanego
przez producenta samochodu.

Jeli odczytany zakres zmian wartoci parametru LONG

FT 1 bliski jest dolnej (-25%) lub grnej granicy (25%)
dopuszczalnego zakresu (wynosi np. 22%), to oznacza, e
silnik lub jego ukad sterowania, nie s prawdopodobnie
sprawne. Moe by to spowodowane np.: nadmiernym
zanieczyszczeniem filtra paliwa, powietrza lub wtryskiwaczy paliwa, uszkodzeniem ukadu sterowania silnikiem,
uszkodzeniem mechanicznym silnika lub jego zuyciem.
6.3 Jeli silnik ma 2 bloki cylindrw, prosz przy tej samej
prdkoci samochodu powtrzy czynnoci opisane
w pkt.6.2., wybierajc do odczytu parametry SHRT FT 2
i LONG FT 2 dla bloku cylindrw nr 2 silnika. Jeli silnik
ma wicej ni 2 bloki cylindrw, prosz rwnie przy tej
samej prdkoci samochodu powtrzy czynnoci opisa-

18

Dodatek techniczny

Rys.30 Ilustracja przebiegu regulacji ukadu zasilania gazem LPG bloku cylindrw nr X
silnika, przy staej prdkoci jazdy, na podstawie wartoci parametru LONG FT X (dugookresowa korekcja dawki paliwa dla bloku cylindrw nr X silnika) odczytywanej ze
sterownika benzynowego ukadu zasilania. Symbol ZB oznacza zakres zmian wartoci
parametru LONG FT X, dla bloku cylindrw nr X silnika, przy zasilaniu silnika benzyn.
Poszczeglne rysunki prezentuj przebiegi zmian wartoci parametru LONG FT X dla nastpujcych wartoci wspczynnika przeliczeniowego wG/B czasu wtrysku benzyny na
czas wtrysku gazu: a) przebieg przy za maej wartoci wspczynnika przeliczeniowego
wG/B - trzeba zwikszy jego warto; b) przebieg przy za duej wartoci wspczynnika
przeliczeniowego wG/B - trzeba zmniejszy jego warto; c) przebieg przy prawidowej
wartoci wspczynnika przeliczeniowego wG/B - sterownik nie powinien zauway rnicy pomidzy zasilaniem silnika gazem a benzyn.

ne w pkt.6.2., wybierajc do odczytu parametry

SHRT FT X i LONG FT X, dla kolejnych blokw cylindrw
nr X silnika.
6.4 Czynnoci opisane w pkt.6.2. i 6.3., naley powtrzy
w taki sam sposb, przy kadej z prdkoci pojazdu, spord okrelonych wedug zasad podanych w pkt.3.
6.5 Po poznaniu zakresw wartoci wszystkich parametrw
SHRT FT X i LONG FT X, koczymy prac czytnika
OBDII/EOBD.

Dobr czasu wtrysku benzyny i gazu LPG

Prosz wybra jedn z wartoci prdkoci pojazdu,

okrelonych wedug zasad podanych w pkt.3., a nastpnie odczyta z notatek zakres zmian wartoci parametru
LONG FT 1, dla silnika zasilanego benzyn, gdy samochd jecha z t prdkoci. Na wykresach na rys.30,
ilustrujcych przebieg regulacji ukadu zasilania gazem
LPG, zakres zmian wartoci parametru LONG FT 1 dla
silnika zasilanego benzyn, jest oznaczony ZB.

Prosz ustali wybran warto prdkoci pojazdu.

Obserwujemy zakres zmian wartoci parametru
LONG FT 1, dla silnika zasilanego gazem LPG.

Jeli zakres zmian wartoci parametru LONG FT 1 jest

Rys.31 Prawidowy zakres zmian wartoci parametru SHRT FT X (chwilowa korekcja
dawki paliwa dla bloku cylindrw nr X silnika). Podczas jazdy ze sta prdkoci i obcieniem, przy zasilaniu silnika benzyn lub gazem, powinien mieci si w zakresie
3% (ZP). Oznacza to, e ukad regulacji skadu mieszanki pracuje prawidowo

7. Prosz przeczy na zasilanie silnika gazem LPG i wykona regulacje, ktre w danym ukadzie zasilania gazem
naley wykona po pierwszym przeczeniu.
8. Prosz przeprowadzi jazd kontroln. Jeli nie s wyczuwalne nieprawidowoci w pracy silnika np. szarpanie czy
wypadanie zaponw, mona przej do drugiej czci
procedury regulacyjnej ukadu zasilania gazem LPG.
9. Cz 2 procedury regulacyjnej.
9.1 Jej celem jest regulacja ukadu zasilania gazem LPG kadego z blokw cylindrw silnika (jeli konstrukcja ukadu
zasilania gazem silnika to umoliwia), przez zmian
wartoci wspczynnikw przeliczeniowych wG/B czasu
wtrysku benzyny na czas wtrysku gazu, w programie sterownika ukadu zasilania gazem, przy kadej z prdkoci
pojazdu, okrelonych wedug zasad podanych w pkt.3.
9.2 Na wybranym odcinku drogi, przy zasilaniu silnika
gazem LPG, prosz wykonywa ponisze czynnoci.

Jeli silnik nie ma wymaganej temperatury pracy min.

80C, prosz zagrza go do tej temperatury podczas
jazdy.

Prosz poczy tester do regulacji ukadu zasilania gazem LPG, ze sterownikiem ukadu zasilania gazem
i uaktywni komunikacj.

Z menu testera do regulacji ukadu zasilania gazem LPG,

prosz wybra funkcj umoliwiajca zmian wartoci
wspczynnikw przeliczeniowych wG/B czasu wtrysku
benzyny na czas wtrysku gazu, w programie sterownika
ukadu zasilania gazem.

Prosz poczy czytnik OBDII/EOBD z gniazdkiem diagnostycznym pojazdu i uaktywni komunikacj midzy
nim a sterownikiem zespou napdowego.

Z menu czytnika OBDII/EOBD, prosz wybra funkcj

Parametry biece.

Z listy parametrw prosz wybra do odczytu tylko

parametry SHRT FT 1 i LONG FT 1, dla bloku cylindrw
nr 1 silnika (rys.29).

powyej zakresu ZB dla silnika zasilanego benzyn - patrz

rys.30a, naley testerem do regulacji ukadu zasilania gazem LPG zwikszy warto wspczynnika przeliczeniowego wG/B czasu wtrysku benzyny na czas wtrysku gazu,
aby zakres zmian wartoci parametru LONG FT 1 dla
silnika zasilanego gazem LPG przesun si w kierunku
niszych wartoci i by moliwie najbardziej zbliony do
zakresu zmian wartoci parametru LONG FT 1 dla silnika
zasilanego benzyn, oznaczonego ZB, tak jak pokazuje
rys.30c.

Kadorazowo po zmianie wartoci wspczynnika

przeliczeniowego wG/B w programie sterownika ukadu
zasilania gazem, naley odczeka, a zakres zmian wartoci parametru LONG FT 1 ustabilizuje si, a nastpnie
ocenia wynik regulacji.

Jeli zakres zmian wartoci parametru LONG FT 1 jest poniej zakresu ZB dla silnika zasilanego benzyn - patrz rys.30b,
naley testerem do regulacji ukadu zasilania gazem LPG
zmniejszy wspczynnika przeliczeniowego wG/B czasu
wtrysku benzyny na czas wtrysku gazu, aby zakres zmian
wartoci parametru LONG FT 1 dla silnika zasilanego
gazem LPG przesun si w kierunku wyszych wartoci
i by moliwie najbardziej zbliony do zakresu zmian
wartoci parametru LONG FT 1 dla silnika zasilanego
benzyn, oznaczonego ZB, tak jak pokazuje rys.30c.

Przy tej samej prdkoci jazdy, przy ktrej bya wykonywana regulacja ukadu zasilania gazem LPG danego
bloku cylindrw, naley sprawdzi prac ukadu regulacji
skadu mieszanki. W tym celu ocenimy zakres zmian
wartoci parametru SHRT FT 1.

Jeli przy zasilaniu gazem LPG zakres zmian wartoci

parametru SHRT FT 1 mieci si w zakresie 3% (rys.31),
to oznacza, e ukad regulacji skadu mieszanki pracuje
prawidowo.

Jeli przy zasilaniu silnika gazem LPG wartoci parametru SHRT FT 1 przekraczaj chwilowo zakres 3% i nie
przekraczaj zakresu 10% (rys.32), ale takie przekroczenia nie wystpoway przy zasilaniu benzyn, to oznacza,
e ukad zasilania gazem pracuje prawidowo, ale nie jest
on tak dobrze dopasowany do danego silnika jak ukad
zasilania benzyn. Przypuszczam, e jest to przypado
wikszoci ukadw zasilania gazem LPG, ktre nie s

Dodatek techniczny 19

9.5 Po wykonaniu wszystkich regulacji koczymy prac

czytnika OBDII/EOBD oraz testera do regulacji ukadu
zasilania gazem LPG.

12.2. Procedura regulacji ukadu zasilania gazem LPG, silnika z systemem

diagnostyki pokadowej standardu
OBDII/EOBD, z parametrami SHRT FT X
i LONG FT X nieznanego typu
Jeli bdziemy regulowa silnik z systemem OBDII/EOBD,
nagrzany do prawidowej temperatury pracy, w ktrym:

nie stwierdzono uszkodze silnika i jego ukadw;

wartoci parametrw SHRT FT X i LONG FT X zmieniaj
Rys.32 Jeli podczas jazdy ze sta prdkoci i obcieniem, przy zasilaniu silnika benzyn lub gazem zakres zmian wartoci parametru SHRT FT X (chwilowa korekcja dawki
paliwa dla bloku cylindrw nr X silnika), nie mieci si w zakresie 3% (ZP), to oznacza,
e ukad regulacji skadu mieszanki bloku cylindrw nr X silnika, nie radzi sobie z utrzymaniem wymaganego skadu mieszanki. Dopuszczalne s tylko rzadko wystpujce,
krtkotrwae przekroczenia zakresu 3% (ZP).

dedykowane dla okrelonej wersji silnikowej danego

modelu samochodu.

Jeli przy zasilaniu silnika gazem LPG wartoci parametru

SHRT FT 1 przekraczaj zakres 10%, ale takie przekroczenia nie wystpoway przy zasilaniu benzyn, to oznacza,
e jeli ukad zasilania gazem jest sprawny, to jest on le
dopasowany do danego silnika. Sytuacj moe zmieni
wymiana wanych elementw ukadu np. wtryskiwaczy
lub zmiana sposobu ich przyczenia do kolektora dolotowego. Jeli dla montowanych ukadw wtrysku gazu
(okrelony typ, okrelonego producenta) taka sytuacja
bdzie si powtarza, to warto rozejrze si za innym
ukadem zasilania gazem. Ten test, mona traktowa jak
ocen stopnia dopasowania ukadu zasilania gazem do
danego silnika i jego ukadu zasilania benzyn. Im zakres
zmian wartoci parametru SHRT FT X jest wikszy, tym
mniejsza jest sprawno konwertera katalitycznego,
wiksza toksyczno spalin i wiksze niebezpieczestwo
niekontrolowanego przebiegu procesu spalania, np.
detonacji w kolektorze dolotowym.
9.3 Jeli silnik ma 2 bloki cylindrw, prosz przy tej samej
prdkoci samochodu powtrzy czynnoci opisane
w pkt.9.2., wybierajc do odczytu parametry SHRT FT 2
i LONG FT 2 dla bloku cylindrw nr 2 silnika. Jeli silnik ma
wicej ni 2 bloki cylindrw, prosz rwnie przy tej samej prdkoci samochodu powtrzy czynnoci opisane
w pkt.9.2., wybierajc do odczytu parametry SHRT FT X
i LONG FT X, dla kolejnych blokw cylindrw nr X silnika.
9.4 Czynnoci opisane w pkt.9.2. i 9.3., naley powtrzy
w taki sam sposb, przy kadej z prdkoci pojazdu,
spord okrelonych wedug zasad podanych w pkt.3.

si w sposb nieznany dla diagnosty, np. inny ni opisany

w tym artykule;
sugeruj opisany poniej sposb postpowania.
1. Przy tych prdkociach i przeoeniach skrzyni biegw,
przy ktrych bdzie przeprowadzana regulacja ukadu
zasilania gazem LPG, naley przy zasilaniu silnika benzyn
okreli zakresy zmian wartoci parametru LONG FT X.
2. Przez zmian wartoci wspczynnika przeliczeniowego wG/B czasu wtrysku benzyny na czas wtrysku gazu,
naley tak regulowa ukad zasilania silnika gazem, aby
przy kadej prdkoci i przeoeniu skrzyni biegw, przy
ktrej jest wykonywana regulacja, zakres zmian wartoci
parametru LONG FT X, przy zasilaniu silnika gazem, by
moliwie najbliszy zakresowi zmian wartoci parametru
LONG FT X, przy zasilaniu silnika benzyn.
3. Pomijamy ocen zakresu zmian wartoci parametru SHRT FT X.

12.3. Uwaga - regulacja skadu

mieszanki zasilajcej silnik
z konwerterem katalitycznym
Na zakoczenie przypomn, e w samochodach wyposaonych w konwerter katalityczny nie wolno wykonywa adnych regulacji na podstawie zawartoci tlenku wgla (CO)
i wglowodorw (HC) w spalinach, mierzonych na kocu
rury wydechowej. Regulacje takie, ze wzgldu na obecno
w ukadzie wydechowym konwertera katalitycznego spalin,
s obarczone bardzo duym bdem.
Analizator spalin, stosowany do analizy spalin samochodw z konwerterem katalitycznym, suy tylko do oceny
skadu spalin opuszczajcych rur wydechow. Jeli nie jest
on prawidowy, to na podstawie skadu spalin mona tylko
przypuszcza, ktry z ukadw jest tego przyczyn, ale bez
posuenia si innymi urzdzeniami diagnostycznymi, nie
mona wskaza jednoznacznie, czy uszkodzony lub zuyty
jest konwerter katalityczny, czy przyczyn jest niesprawno
ktrego z ukadw silnika.