WACAW KRL

KRAKOWSKIE
SKRZYDA

| SCAN & OCR by blondi@mailplus.pl |

WYDAWNICTWO MINISTERSTWA OBRONY NARODOWEJ

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Okadk projektowa

Adam Werka
Redaktor

Elbieta Skrzyska
Redaktor techniczny

Renata Wojciechowska
Kolektor

Zofia Banasiak
Scan & OCR

blondi@mailplus.pl

Copyright by Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej Warszawa 1974 r., Wydanie I

SCAN & OCR by blondi@mailplus.pl 2009

Krl Wacaw: Krakowskie skrzyda. W-wa 1974

Wydaw. Min. Obrony Nar. 16 s. 128 ty Tygrys.
1. Lotnictwo Polska
2. Druga wojna wiatowa
355.48
(438)
1939
(023)
Szlak bojowy lotnictwa armii Krakw we wrzeniu
1939 r. relacja uczestnika wydarze.

Pi tysicy trzysta dziewidziesita publikacja Wydawnictwa MON

Printed in Poland
Nakad 210 000 + 338 egz. Objto 4,77 ark. wyd., 4,0 ark. druk. Papier druk. sat. V kl. 65 g, I roli 63 cm z
Guchoaskich Zakadw Papierniczych. Oddano do skadania 17.IX.1973 r. Druk ukoczono w marcu 1974 r.
Wojskowe Zakady Graficzne w Warszawie. Zam. nr 2350 dnia 6.X.1973 r.
Cena z 5.R-17

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

SPIS TRECI:
ZWIASTUNY WOJNY...................................................................................... 6
OSTATNIE PRZYGOTOWANIA................................................................... 10
NA ZASADZCE W ALEKSANDROWICACH.............................................. 13
PIERWSZY ALARM....................................................................................... 17
W KRAKOWSKIM DYWIZJONIE MYLIWSKIM ..................................... 21
ZWYCISKIE LOTY Z ZASADZKI .............................................................. 29
GDZIE JEST DYWIZJON? ............................................................................. 35
24 ESKADRA ROZPOZNAWCZO-BOMBOWA .......................................... 40
ESKADRY OBSERWACYJNE W AKCJI...................................................... 46
BOJOWY CHRZEST MYLIWCW ............................................................ 50
OSAMOTNIENI ZWIADOWCY .................................................................... 57
LOT DO OBLONEJ WARSZAWY............................................................ 60
TRAGICZNA POMYKA .............................................................................. 64
KRZYWKA Z TYGRYSEM ...................................................................... 67
WYDAWNICTWO MON POLECA ............................................................... 68

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

W przededniu wojny lotnictwo polskie znalazo si w nader trudnym pooeniu.

Hitlerowski plan agresji Fali Weiss zakada rozwinicie byskawicznych dziaa
przy uyciu zmasowanych si Luftwaffe, stanowicej wwczas potne narzdzie
walki i powietrznego terroru. Przygotowujc si do wojny zaczepnej Niemcy
powanie rozbudowali swoje siy powietrzne nie tylko pod wzgldem liczebnym,
ale take jakociowym. Kierowane do eskadr samoloty, zwaszcza bombowce i
myliwce, uchodziy za najbardziej nowoczesne. Personel Luftwaffe, specjalnie
dobierany, przeniknity by duchem faszystowskiej ideologii, wysuwajcej
otwarcie hasa odwetu i podboju nowych ziem. W ostatnich dniach .sierpnia 1939
roku eskadry spod znaku czarnych krzyy osigny pen gotowo bojow i z
rosnc niecierpliwoci czekay na rozkaz startu...
Przeciwko potdze Luftwaffe zdoano wystawi okoo 420 samolotw, nie
liczc dalszych 350 maszyn znajdujcych si w szkolnictwie, remontach i
rezerwie, nie przedstawiajcych adnej wartoci bojowej. Byy to siy
niewspmiernie mae w obliczu oczekujcych je zada, skazane mimo
determinacji i bohaterstwa lotnikw na walk bez widokw powodzenia, na
pojedynek, ktry prdzej czy pniej musia zakoczy si klsk. U podstaw
saboci wystpujcej w caym wojsku polskim lea ustrj polityczno-spoeczny II
Rzeczypospolitej, nie stwarzajcy odpowiednich moliwoci rozwoju potencjau
obronnego i w gruncie rzeczy niezdolny do zapewnienia onierzowi znonych
warunkw walki. Lotnictwo odczuwao skutki tej saboci w sposb szczeglnie
dotkliwy. Wojna w trzecim wymiarze nie dopuszcza improwizacji, o wyniku
zmaga decyduje obok poziomu wyszkolenia personelu i jego woli walki
techniczna jako sprztu, sprawno dowodzenia i cznoci, zaplecze
materiaowe, rezerwy.
Przyjty w 1936 roku plan modernizacji lotnictwa nie zosta zrealizowany, co
wicej nie uwzgldnia rzeczywistych jego potrzeb. Mimo postpujcego
zacofania technicznego eskadr myliwskich, odgrywajcych gwn rol w
systemie obrony obszaru kraju i wasnych wojsk przed uderzeniem z powietrza, w
pierwszej kolejnoci rozpoczto modernizacj lotnictwa bombowego. Produkcja
kosztownych osi, samolotw wysokiej klasy, ale nie przystosowanych do tych
zada, jakie miay pniej spenia na polu walki, pochona w powanym stopniu
moc wytwrcz krajowego przemysu lotniczego. Myliwcy trenowali na swych
jedenastkach i sidemkach, a tymczasem cykl prac nad nowymi modelami
samolotw, ktre miay je zastpi, przedua si wrcz katastrofalnie. W
dowdztwie lotnictwa zbyt pno zorientowano si, jakie konsekwencje moe
pocign za sob kilkuletnia luka w dostawach nowego sprztu do eskadr
myliwskich. Prby wyjcia z pogbiajcego si impasu, podejmowane ju w
warunkach jawnego zagroenia ze strony Niemiec, zakoczyy si fiaskiem. Nie
zdoano sfinalizowa zakupu sprztu we Francji i Wielkiej Brytanii. Do linii nie
trafi poza osiami aden z modeli, ktre w fazie prototypu i wstpnych prb
4

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

zapowiaday si cakiem obiecujco. A ju wrcz na sabota zakrawa fakt

sprzeday samolotw P-24 i P-43, znacznie lepszych od wysuonych jedenastek
i Karasi, w ostatnich tygodniach przed wybuchem wojny. Za te bdy ludzi,
kierujcych lotnictwem i ponoszcych odpowiedzialno za jego uzbrojenie i
wyposaenie, personel eskadr bojowych paci wasn krwi.
Po mobilizacji alarmowej dowdztwo lotnictwa zdecydowao si na
rozczlonkoyjanie i tak ju skromnych si, co jeszcze bardziej ograniczyo ich
efektywno bojow. Naczelny wdz zarezerwowa do swej dyspozycji dwie nowo
sformowane brygady pocigow i bombow. Pozosta cz lotnictwa
przydzielono do poszczeglnych armii i samodzielnych grup operacyjnych.
Przecitnie otrzymay one jedn do dwch eskadr myliwskich, jedn eskadr
liniow, jedn do dwch eskadr obserwacyjnych i kilka plutonw cznikowych.
Tak zorganizowane lotnictwo armijne, dysponujce sprztem technicznie
przestarzaym, nie mogo wpywa na przebieg dziaa ldowych. W istocie
gwn rol speniali myliwcy, przejmujc ciar zmaga z przewaajcymi
siami Luftwaffe. W pierwszych dniach wojny, gdy eskadry dziaay jeszcze z
lotnisk alarmowych, nie odczuwajc braku obsugi naziemnej i paliwa, osigano
wyniki na miar wasnych moliwoci. Potem sytuacja zacza si komplikowa,
rzuty koowe nie naday za przesuwajcymi si na wschd eskadrami, wykrusza
si sprzt, byy kopoty z benzyn, a nad caoksztatem dziaa lotnictwa zacz
ciy chaos.
Szlak bojowy lotnictwa armii Krakw przedstawiony przez uczestnika
wydarze, pilota myliwskiego, ktry z garstk innych stan do nierwnej walki
jest czstk prawdy o dniach wrzeniowego dramatu. Ukazuje ofiarno
lotnikw i gorycz wypywajc z faktu, e ju od pierwszego dnia wojny kazano
im spenia niewykonalny rozkaz obrony polskiego nieba, na ktrym pojawiy si
zowieszcze czarne krzye.

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

ZWIASTUNY WOJNY
Ju w kwietniu 1939 roku graniczne posterunki wojskowe zauwayy, e
obszar powietrzny Polski jest naruszany przez pojawiajce si z zachodu i z rejonu
Prus Wschodnich samoloty Luftwaffe. Leciay one na duych wysokociach i
kieroway w gb kraju, nigdy nie powracajc t sam tras. Wszystko wskazywao
na to, e celem wykonywanych przy bezchmurnej pogodzie i dobrej widzialnoci
lotw, ktrych trasy przebiegay nad duymi miastami, wzami kolejowymi i
skrzyowaniami drg, a take lotniskami i obszarami o charakterze wojskowym
oraz zakadami przemysowymi, byo rozpoznanie fotograficzne naszego kraju.
Samolotami-szpiegami okazay si dwusilnikowe samoloty niemieckie typu
Do-17, latajce na wysokoci od 3000 do 5000 metrw. Hitlerowscy lotnicy
najbardziej interesowali si obszarami lska i Pomorza.
Szpiegowskie loty, wykonywane przez Niemcw, byy faktem oczywistym,
stwierdzonym, co najmniej dziwna wydaje si wic reakcja polskich wadz
wojskowych, ktre zwlekay z podjciem stanowczych krokw zapobiegajcych
naruszaniu naszego obszaru. Inspektor Obrony Powietrznej Pastwa podpisa
wprawdzie tajn instrukcj dla jednostek artylerii przeciwlotniczej, ale wbrew
oczywistym potrzebom nie zezwoli jej na zajcie stanowisk na stwierdzonych
trasach przelotw lub te w rejonach najczciej odwiedzanych przez samoloty
niemieckie. Zamiast nakazywa zwalczanie, instrukcja zalecaa jak najwiksz
ostrono w otwieraniu ognia do naruszycieli. Obc maszyn naleao uprzednio
dobrze rozpozna i by w stu procentach pewnym, e jest ona niemiecka. Musiao
to trwa dosy dugo, bo nie byo przecie wtedy stacji radarowych, dziaano na
such i wzrok, a jedynym stosowanym przyrzdem bya lornetka. W tym czasie
samolot szpiegowski oczywicie zdy wyj z zasigu ognia baterii
przeciwlotniczej.
Cztery puki lotnicze: 1, 2, 3 i 4, otrzymay rwnie tajne zarzdzenie, zgodnie
z ktrym na swych lotniskach miay utrzymywa w pogotowiu alarmowym od
witu do zmierzchu po jednym kluczu myliwskim Zadaniem kluczy alarmowych
byo przechwytywanie intruzw powietrznych, zmuszanie ich do ldowania po
stronie polskiej lub, w razie ucieczki, zestrzeliwanie.
Szukano realnych moliwoci wykonania tego zadania. Utworzono tak zwan
sie dozorowania, czyli po prostu sie obserwacyjno-meldunkow. Wzdu
zachodniej granicy Niemiec i Prus Wschodnich wystawiono w dwch
piercieniach, bliszym i dalszym, czyli o kilka kilometrw od granicy i
kilkadziesit, ponad 800 posterunkw, ktrych zadaniem byo obserwowanie
przestrzeni powietrznej. Posterunki te miay obowizek meldowania okrgowym
zbiornicom swoich spostrzee o naruszycielach powietrznych. Wiadomoci
dotyczy miay wysokoci, kursu i typu samolotu, a przekazywano je za pomoc
6

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

sieci telefonicznej uytku publicznego. Poniewa nie byy to meldunki pierwszego

stopnia wanoci, przesanie ich powanie opniano. Ze zbiornic wdroway one
z kolei wojskow lini przewodow na stanowisko dowodzenia puku lotniczego.
Centralna zbiornica meldunkowa znajdowaa si w Warszawie, okrgowe za w
miastach wojewdzkich.
atwo byo pukom lotniczym wyda rozkaz o zwalczaniu niemieckich
samolotw rozpoznawczych, gorzej byo z jego realizacj, a to z prostej przyczyny
polskie lotnictwo wojskowe nie dysponowao wtedy odpowiednimi samolotami
pocigowymi. Wystarczy porwna dane lotno-taktyczne naszego samolotu
myliwskiego P-11 lub P-7 z danymi niemieckiego samolotu rozpoznawczego Do17.
Dowdca 2 puku lotniczego w Krakowie, ppk pil. Ludwik Nazarkiewicz,
otrzyma dodatkowe zarzdzenie z Inspektoratu Obrony Pastwa, dotyczce
wystawienia dwch zasadzek myliwskich w pobliu granicy niemieckiej na
odcinku zachodnim. Spodziewano si, e to posunicie udoskonali system
przechwytywania obcych samolotw.
Dywizjonem myliwskim, skadajcym si z trzech eskadr myliwskich 121,
122 i 123 dowodzi wtedy kpt. pil. Mieczysaw Medwecki. Pierwsze dwie
eskadry wyposaone byy w samoloty P-11, trzecia w P-7. Peniem wtedy funkcj
zastpcy dowdcy 121 eskadry.
Byo to 10 lipca. Przed poudniem, w czasie normalnych zaj lotniczych,
zostaem nagle wezwany do dowdcy dywizjonu. W jego gabinecie zastaem
rwnie dowdc 121 eskadry kpt. pil. Tadeusza Sdzielowskiego i dowdc 123
eskadry kpt. pil. Mieczysawa Olszewskiego. Za chwil pojawi si rwnie ppor.
pil. Erwin Kawnik, mj kolega ze szkoy lotniczej, penicy funkcj zastpcy
dowdcy 123 eskadry.
Medwecki zapozna nas z nowym zarzdzeniem i owiadczy, e Kawnik i ja
zostalimy wyznaczeni na dowdcw zasadzek. Rozpocza si krtka narada, w
czasie ktrej wytypowano pilotw i ludzi z obsugi technicznej samolotw,
rodkw transportu i zapasowego sprztu. Przebazowanie naleao wykona w
trybie alarmowym, rzuty koowe miay si uda jeszcze tego samego dnia na
wyznaczone ldowiska i przygotowa je do przyjcia samolotw. Wszystko winno
byo odby si bez rozgosu, pilotom nakazano lecie do miejsca przeznaczenia na
maych wysokociach.
Na kad zasadzk zostao wyznaczonych po 6 pilotw i po 4 samoloty.
Zaraz po wyadowaniu zoycie telefoniczny meldunek zwrci si na
zakoczenie Medwecki do Kawnika i do mnie. Musicie wykaza czujno,
dyur powinien trwa od witu do zmierzchu, samoloty trzymajcie stale gotowe do
startu. Jest to przedsiwzicie powane, ufamy wam, e zrobicie wszystko dla
dobra suby. Jestem przekonany, e dacie sobie rad.

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Tak jest, panie kapitanie! odpowiedzielimy niemal rwnoczenie,

przyjmujc postaw zasadnicz.
Zaraz po poudniu spod hangaru dywizjonu myliwskiego odjechay dwie
kilkusamochodowe kolumny, kierujc si bocznymi drogami na szos prowadzc
w kierunku Olkusza. Tras i miejsce przeznaczenia znali na razie tylko
prowadzcy rzuty koowe: ppor. pil. Tadeusz Nowak ze 121 eskadry i ppor. pi.
Feliks Szyszka ze 123. Przejechano razem okoo stu kilometrw, dalej Szyszka
skierowa si na lotnisko koo Czstochowy, Nowak za poprowadzi swoje
samochody a za Wielu, gdzie na rozlegym koniczynisku miao by urzdzone
ldowisko dla samolotw.
Nastpnego dnia, tu po godzinie dziesitej rano, wystartowaem na czele 4
samolotw P-11c i skierowaem si na tras w kierunku na Wielu, nad ktrym
znalelimy si po niespena 40 minutach. W odlegoci 5 kilometrw na poudnie
od miasta znajdowao si nasze ldowisko, na ktrym widniaa biaa litera T
sygna kierunku i miejsca przyziemienia samolotw podczas ldowania.
Nawierzchnia ldowiska bya gadka, rozmiarami wystarczajca do startw i
ldowa na naszych jedenastkach, jak potocznie nazywalimy samoloty P-11.
Byem porzdnie zdenerwowany, kiedy po wyldowaniu zastanowiem si nad
odpowiedzialnoci, jaka teraz na mnie spada. Nikt przecie ze starszych mi nie
pomoe, nikt nie podpowie, jak to wszystko urzdzi. Miaem pod swoj komend
dwch oficerw pilotw ppor. Nowaka i ppor. Tadeusza Kawaleckiego, trzech
podoficerw: pilotw kaprali Widlarza, Kremskiego i Zaniewskiego, kilku
technikw i mechanikw z sierantem Barteckim na czele i okoo 20 szeregowcw
obsugi naziemnej samolotw i do robt pomocniczych. Zasadzka miaa by
samowystarczalna. Przed odlotem z Krakowa pobraem od patnika pukowego
ryczat ywnociowy dla podlegego personelu na okres dwch tygodni.
Trzeba byo przede wszystkim zorganizowa tok suby w polowych
warunkach podwyszonej gotowoci bojowej, nawiza czno z sieci
dozorowania, zorganizowa obserwacj przestrzeni w naszym rejonie, zaatwi
kwatery dla kadry i onierzy, zapewni warunki bytowe dla caego personelu.
Pomogli mi w tym chtni do wszystkiego podoficerowie, ktrzy na rnych
wiczeniach i manewrach dokadnie poznali prac lotnictwa w warunkach
polowych. Mnie pozostao zorganizowanie dyurw bojowych i problem
zamaskowania samolotw i lotniska. Pole wzlotw i jego pobocza byy odsonite,
nie rosy tam adne drzewa, co najwyej pojedyncze wierzby i krzaki. Bya wtedy
pora niw, ukrylimy wic nasze samoloty midzy kopkami zboa, to samo
uczynilimy z radiostacj i namiotem.
Granica polsko-niemiecka przebiegaa niedaleko, zaledwie o 10 kilometrw,
atwo wic j byo mona naruszy Pierwsz czynnoci, jak nakazywaem
wykona pilotom, byo dokadne zapoznanie si z map okolicy naszego rejonu
dziaania, w szczeglnoci za z usytuowaniem granicy pastwowej i8

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

charakterystycznymi obiektami w terenie. Wiadomoci te byy niezbdne, jeli nie

chciao si przypadkowo przelecie granicy.
Nie istniay dotychczas wyprbowane i ustalone formy dziaania zasadzki,
trzeba je byo dopiero wypracowa. Co gorsza, w Krakowie mwio si, e nasze
stanowisko dowodzenia bdzie podczone do sieci dozorowania, a czno
przewodow natychmiast zorganizuje nam bazujca w Wieluniu jednostka wojsk
ldowych. Jednak tu, na miejscu, nikt si nami nie zainteresowa, a dowdca
jednostki nie mia adnych wytycznych w tym wzgldzie. Przylecieli lotnicy, to
niech sobie radz, jak mog. My si na lotnictwie nie znamy tak najczciej
syszaem odpowied. Trzeba byo przekonywa, udowadnia, e otrzymalimy
specjalne zadanie do wykonania, e bdziemy osania z powietrza przed
niemieckim rozpoznaniem take budow umocnie polowych w tym rejonie.
Wkrtce lody zostay przeamane, nawizalimy z piechurami i saperami serdeczn
przyja, udzielono nam wydatnej pomocy. Przekazano do mojej dyspozycji
druyn onierzy do ochrony samolotw i urzdze lotniska, wybudowano
potrzebn lini telefoniczn.
Nie wiadomo dlaczego nie udao si podczy naszego stanowiska
dowodzenia bezporednio do sieci dozorowania. Musielimy sobie wobec tego
radzi sami. Wystawiem jeden posterunek obserwacyjny z dala od samolotw i
zgieku obozowego. Jego zadaniem bya wnikliwa obserwacja suchowa i
wzrokowa rejonu lotniska. Poza tym poleciem personelowi pilnie ledzi okolic i
natychmiast meldowa o kadym zauwaonym samolocie.
Ju nastpnego dnia, w samo poudnie, odby si pierwszy start na alarm.
Najpierw usyszelimy charakterystyczne dudnienie silnikw lotniczych
pocztkowo sabe, ledwo syszalne, potem narastajce. Samolotu nie mona jednak
byo dostrzec goym okiem, lecia wysoko, o kilka kilometrw na poudnie od
naszego lotniska w kierunku na Czstochow. Wystartowao natychmiast dwch
pilotw, lecz po godzinnej gonitwie za niewidzialnym wrogiem powrcili z
kwitkiem na lotnisko.
Od tej pory zarzdziem dorane patrolowanie wyznaczonych rejonw na
wysokociach od 3000 do 4000 metrw, tak by w razie pojawienia si
niemieckiego samolotu rozpoznawczego mona byo natychmiast interweniowa
przez radiowe naprowadzenie naszych myliwcw na wrogi samolot. Jednak
metoda ta nie moga by czsto stosowana.
Wrd pilotw panowa duch bojowy, wszyscy wyraali ch spotkania z
wrogim samolotem, kady chcia peni dyur jak najczciej. Dyur
rozpoczynalimy przed wschodem soca, a koczylimy po zachodzie.
Przekonalimy si szybko, e Niemcy lubi lata w samo poudnie. W tej porze
podwajalimy nasz czujno. Jednak wszystkie nasze wysiki nie przyniosy
podanego rezultatu. Gwn przeszkod niestety, nie do pokonania bya
zbyt maa prdko jedenastek.
9

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Stao si wkrtce oczywiste, e na naszych samolotach nie przechwycimy ani

jednego samolotu wroga. Wysaem odpowiedni meldunek do swoich
przeoonych w tej sprawie. Odpowied nadesza dosy szybko zalecano w niej,
aby dziaa bardziej skutecznie. Zakrawao to na bolesny art.
Niemcy nie latali codziennie. Czasem byo par spokojnych dni, ale zaraz
polem notowalimy w jednym dniu dwa lub wicej narusze przestrzeni
powietrznej naszego pastwa. A my wci bylimy bezradni, nasze wysiki trafiay
w prni. I to wywoywao uczucie goryczy.
Do spotkania z niemieckim Dornierem i wymiany strzaw mogo by doj
tylko wtedy, gdyby nasz myliwiec czeka na wroga na wysokoci co najmniej
6000 mtw i t przewag wykorzysta na zblienie si do niego na maksymalnej
prdkoci Niestety, samoloty nasze byy na tej wysokoci mao manewrowe, a
silniki musiayby pracowa prawie na penej mocy.
Znacznie wicej trudnoci od nas mieli piloci zasadzki 123 eskadry, dziaajcej
z ldowiska koo Czstochowy i wyposaonej w jeszcze wolniejsze samoloty P-7.
Gdy spotkaem si ktrego dnia z Kawnikiem, aby wymieni dowiadczenia,
widziaem go po raz pierwszy zdenerwowanego. Nie mogem mu nic innego
poradzi, jak tylko to, aby przekaza odpowiedni meldunek. To byy dla nas,
pilotw myliwskich, sprawy smutne i denerwujce. Kazano nam przechwytywa i
zestrzeliwa wrogie samoloty na sprzcie lotniczym zupenie do tego celu
nieprzydatnym.
Po trzech tygodniach naszej dziaalnoci, w czasie ktrej zdobylimy tylko
smutne dowiadczenia, odwoano nas, a takie zasadzk z Czstochowy, na lotnisko
krakowskie.

OSTATNIE PRZYGOTOWANIA
Przed wybuchem wojny stacjonujcy na krakowskim lotnisku w Rakowicach 2
puk lotniczy zosta zreorganizowany. Z jego skadu wydzielono dla nowo
formowanej armii Krakw dywizjon myliwski zoony z 121 i 122 eskadry, 24
eskadr liniow (rozpoznawczo-bombow) oraz dwie eskadry obserwacyjne 23 i
26. czny stan sprztu obejmowa 46 samolotw, w tym 21 myliwskich P-11c,
10 liniowych P-23 Kara, 7 obserwacyjnych RWD-14 Czapla i 7
obserwacyjnych R-XIII oraz 1 cznikowy RWD-8. Ju w toku wojny
zorganizowano pluton cznikowy w skadzie 3 samolotw RWD-8. Niezalenie
od tego z puku wydzielone zostay trzy inne eskadry: 123 myliwska do brygady
pocigowej oraz 21 i 22 liniowe do brygady bombowej. Samoloty szkolne i
treningowe, nie przedstawiajce adnej wartoci bojowej, miay by ewakuowane
na lotniska pooone w gbi kraju.

10

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Reorganizacja lotnictwa rozpocza si pod koniec marca 1939 roku i nie

zdoano jej cakowicie zakoczy do 1 wrzenia. Eskadry bojowe znalazy si
wprawdzie na lotniskach alarmowych, ale ju od pierwszych dni wojny da si
odczu niedostatek odpowiedniego zaplecza materiaowo-technicznego, a
zwaszcza sprawnie funkcjonujcej cznoci. Wiele do yczenia pozostawiaa
take praca nowo zorganizowanych sztabw lotniczych przy poszczeglnych
armiach. W istocie cay ciar nie tylko zada bojowych, ale take pitrzcych si
trudnoci zaopatrzeniowych i transportowych spada na barki dowdcw
dywizjonw i eskadr. Na skutek braku cznoci z wyszymi przeoonymi musieli
oni dziaa czsto wedug wasnego uznania, stosownie do komplikujcych si
warunkw.
Na dowdc lotnictwa armii Krakw zosta wyznaczony pk obs. Stefan
Sznuk. Do pomocy mia szefa sztabu ppk. obs. F. Sterb i oficerw mjr. pil. S.
Pawlucia, mjr. pil. Skulskiego, kpt. pil. Orowskiego i kpt. pil. Gajka. Praca
dowdcy lotnictwa armijnego i jego sztabu polegaa na opracowaniu planu uycia
przydzielonego armii lotnictwa w powizaniu z planem operacyjnym armii,
przygotowaniu odpowiednich ldowisk, sieci dozorowania oraz miejsc stanowisk
dowodzenia.
Do powyszej pracy zaangaowany by naturalnie personel dowdczy eskadr.
Proponowane miejsca ldowisk byy rozpoznawane zarwno z powietrza, jak i z
ziemi. Jeeli byo potrzeba, wyrwnywano nawierzchni ldowisk, obsiewano
koniczyn lub traw, przygotowywano miejsca postoju samolotw i drogi
dojazdowe, przeprowadzano wywiady o warunkach zakwaterowania personelu
eskadr. Zaogi poznaway dokadnie rejon przyszych dziaa, doskonaliy si w
wykonywaniu zada bojowych, personel techniczny dba, by posiadane samoloty
gotowe byy do natychmiastowego uycia bojowego. W czasie tych wszystkich
prac przygotowawczych cay personel obowizywao przestrzeganie tajemnicy
wojskowej.
Sierpie 1939 roku by upalny. Na lotnisku rakowickim panowa duy ruch,
trwaa wytona praca. Urlopy wypoczynkowe zostay ju od kilku miesicy
wstrzymane, a ostatnio nie wolno byo pod adnym pozorem opuszcza garnizonu
krakowskiego.
2 pl pozostawa caoci si na lotnisku w Rakowicach do 20 sierpnia. W dniu
tym cztero-samolotowy klucz ze 121 eskadry myliwskiej przelecia na lotnisko
aeroklubu w Aleksandrowicach koo Bielska-Biaej na zasadzk myliwsk.
Zadanie dla zasadzki byo takie samo jak przedtem pod Wieluniem obrona
powietrzna rejonu lska przed samolotami rozpoznawczymi Luftwaffe.
24 sierpnia 1939 roku rozpocza si mobilizacja jednostek lotniczych w trybie
alarmowym. Oznaczao to rwnoczenie, e jednostki miay si przeprowadzi na
lotniska polowe i osign gotowo do dziaa bojowych. Na lotnisku
rakowickim zawrzao jak w ulu trzeba byo wyposay cay personel w peny
11

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

ekwipunek wedug wymogw instrukcji W, to jest norm przewidzianych na

wypadek wybuchu wojny, przekaza eskadrom samochody ciarowe i sprzt
lotniczy, oficerom i podoficerom wyda pistolety. Naleao zorganizowa
transporty kolejowe dla eskadr, udajcych si do innych zgrupowa: 123 eskadry
myliwskiej, skierowanej do brygady pocigowej w rejon Warszawy, oraz eskadr
bombowych 21 i 22 na radomski wze lotnisk brygady bombowej oraz
przygotowa samochodowe rzuty koowe dla eskadr lotnictwa armii ,,Krakw,
przenoszcych si na lotniska polowe usytuowane w rejonie powierzonym tej armii
do obrony.
Sztab armii Krakw, utworzonej w ramach mobilizacji powszechnej z
zadaniem .obrony lska i Maopolski Zachodniej w pasie 260 kilometrw, przy
ktrym zainstalowa si take sztab dowdcy lotnictwa armijnego, mia swoje
miejsce postoju w Krakowie.
Jako pierwsza, bo ju 25 sierpnia, przebazowaa si na polowe lotnisko
alarmowe w Bieanowie (9 km na wschd od Krakowa) 26 eskadra obserwacyjna.
Dowodzi ni kpt. pil. Stanisaw Krystyniak. Lotnisko w Bieanowie byo
tymczasowe. W dwa dni potem pierwszy pluton tej eskadry (3 samoloty plus 1
samolot dowdcy eskadry) otrzyma rozkaz przebazowania na lotnisko polowe w
miejscowoci Zarbice (25 km na wschd od Czstochowy), a drugi pluton na
lotnisko w Sosnowcu. Zaraz te na nowe miejsce bazowania wyruszyy rzuty
koowe tych plutonw. Samoloty natomiast przeleciay na wyznaczone ldowiska
rankiem 31 sierpnia.
Rzuty koowe III dywizjonu myliwskiego, jak rwnie 24 eskadry liniowej i
23 eskadry obserwacyjnej, uday si na wyznaczone lotniska polowe 28 sierpnia, a
rzuty powietrzne podobnie jak 26 eskadry obserwacyjnej przebazoway si
lotem o wicie 31 sierpnia.
Lotniskiem polowym dla III dywizjonu myliwskiego byo obszerne
koniczynisko w majtku Balice (20 km na zachd od Krakowa). Dywizjonem
dowodzi kpt. pil. Mieczysaw Medwecki, oficerem taktycznym i zarazem zastpc
dowdcy by kpt. pil. Walerian Jesionowski. 121 eskadr dowodzi kpt. pil.
Tadeusz Sdzielowski, a 122 kpt. pil. Mieczysaw Wirkiewicz.
W skad personelu dywizjonu wraz z zasadzk przebywajc na lotnisku w
Aleksandrowicach wchodzio 29 pilotw (18 oficerw i 11 podoficerw) oraz 4
oficerw, 42 podoficerw i 187 szeregowcw obsugi i zabezpieczenia.
24 eskadra, dowodzona przez kpt obs. Juliana Wojd, przeniosa si na
ldowisko w miejscowoci Klimontw (ok. 30 km na pnocny wschd od
Krakowa).
Lotniskiem alarmowym dla 23 eskadry obserwacyjnej byo ldowisko w
miejscowoci Palczowice koo Zatora.
Personel atajcy eskadr lotniczych armii Krakw by dobrze wyszkolony,
uczestniczy ju w wielu wiczeniach i manewrach. Modzie, ktra stanowia
12

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

mniej wicej jedn trzeci latajcych zag, wykazywaa zapa i powicenie.

Zbonym yczeniem kadego dowdcy lotniczego byo mie w skadzie eskadr
podwjny stan zag maszyny mogy przecie wykonywa wicej lotw ni na
to pozwalay fizyczne moliwoci zag.
Zasadzka 121 eskadry (4 samoloty), dowodzona przez ppor. pil. Wacawa
Krla, pozostawaa nadal na lotnisku w Aleksandrowicach i dziaaa wedug
wytycznych dowdcy 2 puku lotniczego.
Na ldowisku w Pustelniku (20 km na wschd od Krakowa) zacz si
mobilizowa pluton cznikowy na 3 samolotach typu RWD-8. Dzie jego
gotowoci do dziaa wyznaczono na 3 wrzenia 1939 r.
Tak wic w dniu poprzedzajcym wybuch wojny wszystkie bojowe eskadry 2
puku lotniczego
Opuciy podstawowe lotnisko w Rakowicach, ktre 1 wrzenia o wicie i w
porze popoudniowej stao si celem ataku bombowego hitlerowskiego lotnictwa.

NA ZASADZCE W ALEKSANDROWICACH
20 sierpnia w godzinach poudniowych 4 samoloty 121 eskadry myliwskiej
pod moim dowdztwem przeleciay z Krakowa na lotnisko aeroklubu w
Aleksandrowicach. Lotnisko nie byo due, ale wystarczao do bezpiecznych
startw i ldowa naszych jedenastek. Samoloty aeroklubu wraz z caym
pomocniczym sprztem przeniesiono przed paroma dniami na lotnisko w
Masowie koo Kielc. Mielimy wic do dyspozycji budynki administracyjne i
spory hangar. Poniewa otrzymaem polecenie, aby dziaa w warunkach
polowych, samoloty nasze ukrylimy w ogrodzie, przylegajcym do skraju
lotniska. W ogrodzie tym sta rwnie opuszczony domek mieszkalny, ktry
wykorzystalimy na zainstalowanie stanowiska dowodzenia. Wkrtce, ku naszemu
wielkiemu zadowoleniu, otrzymalimy poczenie telefoniczne 2 sieci
dozorowania.
Oprcz mnie na zasadzce byli nastpujcy piloci: ze 121 eskadry ppor.
Tadeusz Nowak, kpr. Jan Kremski i kpr. Stanisaw Widlarz, a ze 122 ppor.
Bronisaw Skibiski i kpr. Zenon Kubala. Szefem mechanikw by sierant
Bartecki, czowiek energiczny i zaradny, dobry organizator pracy w warunkach
polowych.
Od razu przystpilimy do penienia dyuru bojowego. Sub pilotw
zorganizowaem w ten sposb, e dwa samoloty byy zawsze gotowe do startu, a
nastpne dwa rwnie mogy by w przecigu kilku minut przygotowane do lotu.
Piloci samolotw alarmowych, ubrani w kombinezony, musieli przebywa w
pobliu maszyn, a reszta personelu w rejonie stanowiska dowodzenia. W czasie
lotu piloci mieli si posugiwa odpowiednio przygotowanymi mapami, z ktrych
13

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

kada pokryta bya specjalnie nakrelon siatk, oznaczon w pionie cyframi, a w

poziomie literami.
Naprowadzenie pilota na cel powietrzny odbywao si w ten sposb, e drog
radiow podawano kwadrat na mapie, w ktrym znajdowa si cel, jego wysoko
oraz kierunek lotu. Jeeli jednak zway, e meldunki z posterunkw
obserwacyjnych docieray na nasze stanowisko dowodzenia z pewnym
opnieniem (wykorzystywano bowiem w tym celu sie uytecznoci publicznej),
samolot-cel mg z powodzeniem znajdowa si gdzie indziej.
Na brak pracy nie moglimy narzeka. Rozpoznawcze samoloty hitlerowskie
bardzo interesoway si polskim lskiem. Pojawiay si w rnych jego rejonach i
w rnych porach dnia. Wizyty trway czasem krtko, a czasem byy to
regularne przeloty z zachodu na wschd lub ze wschodu na zachd. Dorniery
pozostaway jednak nieuchwytne mimo sprawnie dziaajcej sieci powiadamiania i
dobrej cznoci radiowej stanowiska dowodzenia z samolotami. Jak ju
wspomniaem, nasze jedenastki byy po prostu zbyt wolne.
Czsto te organizowalimy patrole w strefach wyczekiwania nad Rybnikiem
lub Katowicami.
Odlego do granicy wynosia zaledwie okoo 25 kilometrw, lotnisko nasze
musiao by znane Niemcom. Napawao mnie to niepokojem, bo na wypadek
wojny uderzenie bombowe niemieckiej Luftwaffe na Aleksandrowice mogo
przyj niespodziewanie. Samoloty wprawdzie dobrze zamaskowalimy, a
personel zasadzki przestrzega tajemnicy wojskowej, lecz byo niemoliwe, by
nasze czste starty i ldowania uszy uwadze wywiadu niemieckiego. W pobliu
nie byo jednak dogodnego miejsca na urzdzenie innego ldowiska, musielimy
wic pozostawa nadal w Aleksandrowicach.
Niech si porucznik nie obawia, wycofamy was stamtd, jeeli zajdzie tego
potrzeba odpowiedziano mi ze sztabu armii na moje interwencje.
Poniewa wci drczya mnie myl, e lotnisko w Aleksandrowicach nie
nadaje si na miejsce zasadzki, nakazaem w pobliu stanowisk samolotw
wykopa rowy przeciwlotnicze.
121 eskadra, podobnie zreszt jak i inne, miaa swoj odznak. Bya to
stylizowana biaa strzaa na bkitnym kwadracie. Nosio si j na lewej grnej
kieszeni munduru.
Eskadra posiadaa 10 samolotw P-11c, oznaczonych kolejnymi numerami od
1 do 10. Numery malowane byy bia farb na kadubie po jego obu stronach, tu
za kabin pilota. Za numerem, dalej do ogona, namalowane byy rwnie odznaki
eskadry. Na jedynce lata dowdca eskadry, kpt. Sdzielowski. Mnie, jako
zastpcy, przypada w udziale dwjka. Na kolejnych maszynach latali pozostali
piloci. W eskadrze mielimy 14 pilotw, a wic do 4 samolotw byo
przydzielonych po dwch pilotw. Jeeli ktry z samolotw by na przegldzie

14

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

technicznym lub w naprawie, jego piloci korzystali z innych maszyn, w tym

rwnie i z mojej dwjki. Oszczdzalimy tylko jedynk dowdcy.
Dwjk opiekowa si kapral zawodowy Wincenty Zitara, parajcy si
zawodem mechanika ju od kilku lat. Kapral zna dobrze swoje rzemioso, by
sumienny i dokadny w pracy.
W ramach eksperymentu w czerwcu 1939 roku w skrzydach dwjki
zamontowano dodatkowo dwa karabiny maszynowe. Sia ognia co prawda
znacznie sie zwikszya, ale patowiec sta si ciszy i mniej zwrotny, wolniej te
nabiera wysokoci. Przyznam, e wolaem dwjk z dwoma karabinami.
Dlatego te. w porozumieniu z Sdzielowskim.poleciem Zitarze wymontowa
karabiny skrzydowe i przechowa je w magazynie broni. Do Aleksandrowic
przyleciaem przed mobilizacj, karabiny pozostay w Krakowie. 24 sierpnia
byem na patrolu na mojej dwjce. Znajdowaem si w rejonie Katowic na
wysokoci 3000 metrw, gdy Tadek Nowak, penicy sub na stanowisku
dowodzenia, poda mi drog radiow wiadomo o naruszeniu przez hitlerowski
samolot rozpoznawczy Do-17 granicy koo Rybnika. Pogoda bya soneczna,
widzialno nieograniczona, a wic idealne warunki do spotkania z powietrznym
intruzem. Skierowaam samolot w stron granicy i zaczem pi si do gry. Do
kabiny wdzierao si coraz zimniejsze powietrze. Zajem si prowadzeniem
orientacji w terenie wedug mapy. Nowak podawa mi co pewien czas nowe
pozycje Dorniera. Postanowiem przechwyci wroga na przeciciu naszych tras, o
ile tamten bdzie utrzymywa przez kilkanacie minut nie zmieniony kurs lotu i
sta wysoko.
Na wysokoci 5000 metrw naoyem mask tlenow i odkrciem butl.
Stcchy strumie dmuchn mi w nos, ale ju przy nastpnych wdechach
nieprzyjemna wo ustpia. Narazie wszystko szo po mojej myli. Z informacji
stanowiska dowodzenia wynikao, e powoli zaczem si zblia do trasy
niemieckiego samolotu i e jeeli tak dalej pjdzie, nasze drogi powinny przeci
si gdzie w rejonie ywca. Naturalnie, o ile na czas znajd si na tej samej
wysokoci co on, to jest na okoo 7000 metrw. Minuty cigny si teraz w
nieskoczono, samolot jakby zawis nieruchomo midzy socem i ziemi.
Wysokociomierz wskazywa wanie 6000 metrw, gdy nagie na poudniu,
nieco w grze, na tle bkitu nieba, zobaczyem ma sylwetk srebrzystego
samolotu. Silnik mojej dwjki pracowa wci na penych obrotach, czuo si, a
brakowao mu powietrza. Mijay znw dugie minuty, odlego troch si
zmniejszya, widziaem ju dobrze ca sylwetk Dorniera. Robio mi si to
gorco, to znw zimno; wpatrywaem si uparcie w przeciwnika. Jeszcze troch,
jeszcze kilka minut, a rozprawi si z nim!
Ale co to? Silniki Dorniera zadymiy naga, Niemiec zacz si wznosi i
oddala ode mnie.

15

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Przez chwil zupenie nie mogem poj, co si stao. Wkrtce zrozumiaem

zaoga wrogiego samolotu spostrzega mnie i zaczynaa ucieka. Szarpnem
drkiem sterowym, by zmusi dwjk do szybszego wznoszenia. Bya jednak
nieposuszna, wbrew mojej woli przechylia si na lewe skrzydo i runa w d.
Straciem ponad tysic metrw, zanim wyprowadziem j do lotu poziomego.
Dornier rozpywa si na horyzoncie, lecia nie zmienionym kursem na wschd.
Psiakrew z takim samolotem! po ras pierwszy klem swoj dwjk.
Do lamusa z takimi gruchotami, a nie wojowa na nich mruczaem sam do
siebie w zdenerwowaniu. Bohaterem tym razem nie zostaem. Hitlerowskie
samoloty wci penetroway bezkarnie rejon lska. Nie byo dnia, aby nasi piloci
nie startowali na alarm. Wszystkie spotkania koczyy si jak to moje pierwsze.
Mylaem z trosk, e jeeli Dorniery, samoloty bombowe, s tak szybkie, to
bdzie bardzo le, kiedy przyjdzie nam zmierzy si z myliwcami przeciwnika
Messerschmittami.
Ze swoich trosk zwierzyem si Medweckiemu, ktry nas odwiedzi. Zgadza
si ze mn, ale nic nie mg na to poradzi. Z organizacji naszej pracy by
zadowolony.
Dziaajcie tak dalej, chopcy. Moe jak wkrtce dostaniemy francuskie
Morane'y i angielskie Hurricane'y, a wtedy damy Niemcom rad pocieszy nas
przed odlotem do Krakowa.
30 sierpnia zostaa ogoszona powszechna mobilizacja. Dotyczya ona rwnie
i rodkw transportu na rzecz wojska. Przy tej okazji nasz kwatermistrz i
zaopatrzeniowiec Bronek Skibiski wpad na pewien pomys i uda si do
wojskowego komendanta miasta, by go zrealizowa. Chodzio o uzyskanie
przydziau samochodu osobowego dla zasadzki. I udao mu si tego dokona!
Zadowolony przyjecha lnicym czarnym Mercedesem i zameldowa si przed
moim obliczem W ten sposb stalimy si posiadaczami wasnego rodka
lokomocji, ktry by nam bardzo potrzebny.
Tadeusz Nowak, mj zastpca na zasadzce, by bardzo przejty naszymi
bojowymi niepowodzeniami. Straci zupenie humor, nawet nie zainteresowa si
Mercedesem. Wykorzystujc sposobn chwil, zacz mnie namawia do
wsplnego lotu na rozpoznanie w pasie przygranicznym nad terytorium Niemiec.
Przecie to grozi sdem polowym, moemy mie bardzo due
nieprzyjemnoci staraem si mu wytumaczy. Obowizywa nas surowy zakaz
przekraczania granicy polsko-niemieckiej.
Lotnisko w Gliwicach jest niedaleko od granicy, polemy tam. Jeeli
napotkamy jaki samolot niemiecki w powietrzu, sprujemy go szybko i jazda do
domu podjudza Tadek. W razia czego bdziemy przysiga, e strzelalimy
do niego po naszej stronie.
Zabraniam ci nawet o tym myle - powiedziaem wtedy stanowczo.

16

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

To, o czym mwilimy z Tadkiem, zaczo mnie nurtowa. Przecie tamci

lataj nad Polsk zupenie bezkarnie, a nam zabrania si nawet przez pomyk
przekroczy granic. Ciekawe, co mog Niemcy mie na lotnisku w Gliwicach?
Po poudniu 31 sierpnia, w wielkiej tajemnicy, polecielimy we dwch na
patrolowanie rejonu Rybnika i Katowic. W rzeczywistoci za na wysokoci 4000
metrw dokonalimy lotu rozpoznawczego nad lotniskiem gliwickim, zataczajc
uk od poudnia na pnoc nad terytorium Niemiec. Ku naszemu zdziwieniu
lotnisko byo puste, na jego zielonej nawierzchni nie zauwaylimy ani jednego
samolotu. Widoczny by tylko wyrany napis Gleiwitz koo budynku portu. Na
jednej z drg zauwaylimy dug kolumn zmechanizowan. Nie niepokojeni ani
przez artyleri, ani przez myliwce powrcilimy na nasze lotnisko.
W czasie lotu zdaem sobie spraw z tego, e zarwno niemieckie lotnisko w
Gliwicach, jak i nasze w Aleksandrowicach jest bardzo dobrze widoczne z
powietrza nawet z duej wysokoci. Zaczem si zastanawia, jak zamaskowa
nasze pole wzlotw?
Z pomoc przyszed mi sierant Bartecki. Panie poruczniku, pojad z
onierzami do lasu. Natniemy choinek i zasadzimy je koo hangaru i na
poboczach. Zostawimy tylko pas do startw i ldowa. W razie zmiany kierunku
startu ze wzgldu na silny wiatr przesadzimy choinki w inne miejsca.
Kiedy pod koniec dnia na naszym lotnisku wyroso kilka kpek drzewek
wierkowych, zrobio mi si lej na sercu. Tego wieczoru mogem szybciej zasn.

PIERWSZY ALARM
Z gbokiego snu wyrwao mnie natarczywe stukanie w drzwi. Przez story
wdzierao si do pokoju blade wiato latarni umieszczonej na rogu pobliskiego
hangaru.
Dyurny onierz zameldowa mi, e ppor. Nowak, penicy dyur na
stanowisku dowodzenia, wzywa mnie pilnie do siebie, bo s jakie niedobre
wiadomoci.
Zameldujcie porucznikowi, e zaraz tam bd.
Tak jest, panie poruczniku! onierz wykona w ty zwrot i wybieg z
budynku. Stukot jego podkutych butw rozlega si gonym echem wzdu
hangaru.
Co si mogo sta? Byem zdenerwowany, a serce walio mi gono pod
lotniczym kombinezonem. Opuciem ciepy pokj i szybko udaem si w kierunku
ogrodu, skd dochodzi warkot podgrzewanych silnikw samolotowych. W pokoju
operacyjnym wiecio si wiato.
Cze, Tadek! Co si stao? powitaem Nowaka.

17

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Melduj, e samoloty niemieckie przeleciay w czterech miejscach granic.

Penetruj nadgraniczny rejon, niektre lec w gb kraju. Z meldunkw wynika, e
grupa zoona z okoo trzydziestu samolotw skierowaa si w kierunku Krakowa.
Jaka jest pogoda nad Katowicami i Rybnikiem?
Pokrycie cakowite, podstawa chmur okoo piset metrw. Tak poda mi
posterunek obserwacyjny w tamtym rejonie.
A mnie tymczasem zamcio si w gowie, dziwny skurcz chwyci za gardo.
Przemogem si wreszcie i silc si na spokj powiedziaem do zebranych:
Zarzdzam alarm dla caej zasadzki. To jasne, e Niemcy zaatakowali
Polsk bez wypowiedzenia wojny. Od tej chwili obowizuje nas stan wojenny.
Bro, hemy i maski przeciwgazowe naley mie zawsze przy sobie. Dba o
zachowanie tajemnicy wojskowej i ochron naszej placwki. Lotnisko jest
naraone w kadej chwili na bombardowanie.
Po zebranych przeszed szmer. Wszyscy zdawali sobie spraw z powagi chwili.
Czy samoloty gotowe do lotu? zwrciem si do Barteckiego.
Gotowe, panie poruczniku! zameldowa mi, podrywajc si do postawy
zasadniczej.
Polecimy natychmiast na patrolowanie dwiema sekcjami
zadecydowaem. Ja polec z Kubala nad Katowice, a porucznik Skibiski z
Krem- skim nad Rybnik. Zachowamy czno radiow z ziemi. Tadek przekae
nam informacje o samolotach niemieckich. Wydaje mi si, e kady napotkany
samolot bdzie samolotem wroga. Ale na wszelki wypadek naley to sprawdzi.
To chyba na razie wszystko.
Rozwidniao si na dobre, gdy zajmowaem miejsce w mojej dwjce. Niebo
byo zachmurzone, powietrze niemal nieruchome. Pobliskie doliny wypeniaa
przyziemna mgieka. Gdy odrywalimy si od nawierzchni lotniska, noc ju na
dobre ustpowaa pierwszemu wrzeniowemu porankowi.
Z prawej mojej strony, jak nieodczny cie, lecia Kubala. Od razu
skierowaem si na Katowice. Lecielimy tu pod chmurami, ktre wisiay na
wysokoci 600 metrw. Tadek Nowak zacz podawa wiadomo o pojawieniu
si samolotu na poudnie od Katowic. Potem ucich i ju go wicej nie syszaem.
Awarie naszych radiostacji zdarzay si bardzo czsto, przytrafio si to i tym
razem. Po kilkunastu minutach lotu znalazem si nad Katowicami. Dymiy
kominy fabryczne, ulice miasta byy jeszcze puste. Wykonywaem okrenia nad
Zagbiem, bacznie obserwujc wok przestrze. Na razie byo zupenie
spokojnie.
Zegarek w kabinie mojej dwjki wskazywa godzin 5.10, gdy nagle
zauwayem tu pod chmurami, w odlegoci okoo 500 metrw, ciemn sylwetk
samolotu, przypominajcego ksztatem polsk Czapl. Postanowiem zbliy si do
niego i rozpozna znaki przynalenoci pastwowej. Nawet w tym momencie
jeszcze nie mogem uwierzy, e to moe by niemiecka maszyna, e to moe by
18

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

ju wojna... Nie rozpoznany samolot znajdowa si z przodu z prawej strony.

Zwikszyem obroty silnika i w tym momencie tamta maszyna pooya si w
skrt, migny na patach czarne krzye, rwnoczenie strzelec pokadowy
otworzy do mnie ogie i rj smugowych pociskw otoczy moj dwjk.
Poczuem si nieswojo, daem si tak fatalnie nabra. Szarpnem gwatownie
drkiem sterowym i wkrtce znalazem si za nim.
By to niemiecki samolot rozpoznawczy typu Henschel. Pilot hitlerowski rwa
teraz w gr, do chmur. Szybko wziem go na celownik i nacisnem spust
karabinw maszynowych raz i drugi. Z boku zblia si Kubala. Za ogonem
niemieckiego samolotu pojawi si warkocz dymu, ale pilot poderwa maszyn
jeszcze wyej i skry si w chmurach.
Nie ujrzelimy go ju wicej, mimo e krylimy dobre kilkanacie minut pod
chmurami. Koczya si benzyna w zbiornikach, trzeba byo wraca na lotnisko.
Nastrj podniecenia opanowa wszystkich na zasadzce Nie byo artw, moja
walka potwierdzia nasze przypuszczenia, e to naprawd wojna. Pogbiano rowy
ochronne, wydano amunicj onierzom. Technik uwija si przy naprawie
radiostacji na naszym stanowisku dowodzenia. e te musiaa akurat nawali!
Usiowaem poczy si telefonicznie z dowdc 2 puku lotniczego, ktremu
zasadzka bezporednio podlegaa. Dotarem jednak tylko do centrali w Krakowie.
Kiedy si przedstawiem, telefonistka paczliwym gosem poinformowaa mnie, e
lotnisko w Rakowicach zostao zbombardowane i e nie ma z nim poczenia.
Krakw nam te zbombardowano, jeszcze trwa alarm dorzucia na
zakoczenie.
Wkrtce udao mi si poczy ze sztabem armii Krakw. Wyczuem, e
panuje tam wielki rwetes. Potwierdzono, e Niemcy zaatakowali nasze posterunki
graniczne i wdzieraj si ju w gb kraju.
Co zaczo si psu w systemie powiadamiania o przelotach samolotw
niemieckich. Meldunki przychodziy z wielkim opnieniem, po 10, a nawet po 15
minutach ju nieaktualne i nieprzydatne. Prawdopodobnie linie telefoniczne
byy mocno przecione. Potrzebna bya wyodrbniona sie przewodowa dla
systemu obrony powietrznej kraju. Niestety, przedtem o tym nie pomylano.
Tadek Nowak szykowa si do lotu patrolowego.
Chciabym polecie na rozpoznanie linii granicznej i zobaczy, co si tam
dzieje powiedzia przed udaniem si do samolotu.
To nie jest przecie zadanie dla myliwcw. Znw ci si jakie wrbelki
zagniedziy w epetynie odparem. Moesz rozpozna sytuacj w rejonie
Rybnika, ale z takiej wysokoci, aby ci nie ustrzelili. Odpowiadasz za swego
bocznego, pilota Widlarza.
Nowak i Widlarz nie napotkali samolotw niemieckich, natomiast
zaobserwowali czogi i samochody pancerne z czarnymi krzyami. Na polskich

19

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

szosach byo ich duo... Czowka jednej z kolumn zbliaa si do or. A wic
uderzenie niemieckie przeamao obron graniczn ju rano.
Byo kilka minut po godzinie smej. Nasze samoloty wrciy wanie z
kolejnego lotu, mechanicy zajli si rano uzupenianiem zbiornikw
benzynowych, podtaczali beczki pod maszyny. Piloci dzielili si swoimi
wraeniami, najgoniej rozprawia Widlarz. Mwi o tym, co widzia w czasie lotu
rozpoznawczego o poarach i salwach armatnich, o odwrocie polskich
oddziaw. Niemiecka artyleria przeciwlotnicza ostrzelaa jego maszyn
szrapneami, ktre wybuchajc tworzyy niedue ciemne oboczki, podobne do
barankw. Nagle od strony poudniowej da si sysze grony pomruk silnikw
lotniczych. Mona byo wnioskowa, e leci co najmniej kilkanacie samolotw
bombowych. Wytylimy wzrok poprzerywane chmury ukaday si na
wysokoci okoo 1500 metrw; byy w nich due okna, przez ktre przedzieray si
promienie soneczne. Przyziemne mgy znikny ju przed godzin, widzialno
bya doskonaa.
S, wynurzaj si spoza chmur wskaza rk Kubala.
W odlegoci okoo 15 kilometrw od lotniska, tu pod chmurami, zamajaczyy
pierwsze sylwetki ciemnych, dwusilnikowych bombowcw. Za nimi wyaniay si
nastpne. Wrogie samoloty kieroway si wprost na nas. Nie byo na co duej
czeka, bomby mogy posypa si na nasze gowy za 34 minuty. Ale
jedenastki nie byy gotowe do startu i to nas najbardziej zdenerwowao. Lecz
kt mg tak sytuacj przewidzie? Z sieci dozorowania nie otrzymalimy adnej
wiadomoci o wyprawie niemieckich bombowcw.
Wszyscy do roww! Nie zapomina o maskach! wrzasnem w kierunku
mechanikw, pracujcych przy samolotach.
Do roww! Do roww! pomaga mi Bartecki.
Pomylelimy wtedy wszyscy, i dobrze si stao, e wykopalimy te rowy. Nie
zabezpieczay one co prawda cakowicie, ale zawsze chroniy przed odamkami
bomb. Z zapartym tchem obserwowalimy grony lot dwunastu Junkersw.
Leciay w zwartym szyku, na przodzie trjka, a za ni W pewnej odlegoci trzy
nastpne. Huk silnikw stawa si coraz potniejszy. Ale co to? Po wyjciu pod
chmury, w odlegoci okoo 10 kilometrw od naszego lotniska, caa wyprawa
zmienia nieznacznie kierunek lotu w prawo, najwyraniej omijajc
Aleksandrowice. Odetchnlimy nieco. Ale bombowce mogy nas zaatakowa z
innego kierunku, moe nawet w drodze powrotnej. Wkrtce wyprawa znalaza si
na trawersie naszego lotniska w odlegoci okoo 4 kilometrw. Kto z ssiedniego
rowu wykrzykn: Zrzucili bomby!
Rzeczywicie, od ciemnych kadubw oderway si bomby, ledwie widoczne z
tej odlegoci. Byo ich duo. Dostrzeglimy bysk wybuchw. Za chwil ziemia
zadraa, powietrzem targn potny huk. Na puste pole wicze wojsk ldowych,
ktre z powietrza mogo Niemcom wydawa si lotniskiem, spado ponad 10 ton
20

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

bomb. Odetchnlimy z ulg. Byo po wszystkim; przynajmniej na razie.

Hitlerowskie maszyny wykonay zakrt w prawo i nie wlatujc nad teren miasta
skryy si za chmurami. Na szczcie dla nas dowdca hitlerowskiej wyprawy
bombowej nie rozpozna dokadnie wyznaczonego celu. Niemay w tym udzia
mieli na pewno nasi mechanicy z sierantem Barteckim na czele, ktrzy
posadzili wierki na nie uywanej czci lotniska.
Stao si jasne, e pozostawa na dotychczasowym lotnisku duej nie moemy.
Kiedy hitlerowcy stwierdz, e popenili pomyk, nalot bdzie powtrzony. Na
razie jak wnioskowaem mielimy jeszcze kilka godzin na wzgldnie
bezpieczne dziaanie.

W KRAKOWSKIM DYWIZJONIE MYLIWSKIM

Lotnisko w Balicach rozlege, rwne pole obsiane koniczyn z jednej
strony przylegao do maego lasku, za ktrym na tle nieba odcinaa si strzelista,
czerwona wiea kocielna. Okolica bya pagrkowata i zalesiona.
Przelot maszyn myliwskiego dywizjonu krakowskiego odby si zaraz po
wschodzie soca 31 sierpnia. Na malej wysokoci pojawiy si nad Balicami
kolejne klucze i siaday dokadnie przy znaku ldowania biaej literze ,,T. W
lasku i okolicznych zarolach, w ktrych ukryto ju przybye poprzedniego dnia
samochody i motocykle oraz rozstawione namioty, zamaskowano 10 samolotw
122 eskadry i 6 maszyn nalecych do 121 eskadry.
Brakowao tylko samolotu dowdcy dywizjonu. Medweckiego zawezwano
bowiem na odpraw do sztabu armii Krakw, przy ktrym zainstalowa si
dowdca lotnictwa armijnego. Ale wkrtce, bo ju po dwch godzinach,
Medwecki wyldowa na swojej jedenastce na nowym lotnisku. Samolot
dowdcy nie mia adnego numeru na kadubie, namalowano na nim biaoczerwony pasek, biegncy od silnika a do ogona.
Medwecki by dowiadczonym dowdc lotniczym, organizatorem i pilotem
myliwskim. Ceni wysoko dyscyplin wojskow i porzdek, dlatego te
niezwocznie uda si na kontrol rejonu. Obejrza rozmieszczenie i zamaskowanie
samolotw, stanowiska pracy, miejsce rozlokowania namiotw i kuchni polowych.
Rozmawia po przyjacielsku z onierzami i podoficerami, karci umiarkowanie,
radzi, niejednego pochwali. Za bezporednio w obcowaniu z podwadnymi
lubili go wszyscy dowdcy i piloci, podoficerowie i onierze.
Zaraz po obiedzie Medwecki zarzdzi odpraw personelu latajcego i
kierowniczego personelu technicznego.
W skad 121 eskadry myliwskiej, oprcz dowdcy kpt. Sdzielowskiego i
przebywajcych na zasadzce w Aleksandrowicach. wchodzili piloci: ppor. Tadeusz
Kawalecki, ppor. Tadeusz Kumiega, ppor. Wadysaw Gny, plut. Leopold Flanek,
21

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

pchor. Wadysaw Grudziski, pchor. Wadysaw Chciuk, kpr. Piotr Zaniewski,

kpr. Tadeusz Arabski, kpr. Tadeusz Krieger i kpr. Edward Uchto. Oficerem
technicznym eskadry byl ppor. Florian Martini, a szefem mechanikw st. sier.
Jzef ak.
Personel atajcy 4 22 eskadry stanowili oprcz dowdcy, kpt.
Wirkiewicza, i przebywajcych na zasadzce midzy innymi: ppor. Edward
Pilch, ppor. Micha Samoliski. pchor. Franciszek Kozowski, pchor. Bolesaw
Wasnowolski, pchor. Franciszek Surma, pchor. Jan Dudzik, plut. Wadysaw
Majchrzyk, kpr. Antoni Markiewicz, kpr. Jan Polaski i kpr. Futro. Oficerem
technicznym eskadry by chory Gustaw Pokrzywka.
Dowdca dywizjonu poinformowa zebranych, e obie eskadry zostay
przydzielone do lotnictwa armii Krakw i w razie wybuchu wojny bd
wykonyway loty bojowe na jej korzy. Armia zaja ju pozycje obronne w
przydzielonym jej rejonie. Nastpnie, posugujc si map, przedstawi aktualne
rozmieszczenie jednostek ldowych i lotniczych.
Koledzy powiedzia na zakoczenie sytuacja jest powana, nie mona
jej lekceway. Zarzdzam, aby nikt nie oddala si z rejonu naszego postoju.
Wojny co prawda jeszcze nie ma, ale porusza si bdziemy z markami
przeciwgazowymi i broni boczn. Stwierdziem, e w miej^ scach pracy brak jest
wystarczajcej liczby roww przeciwlotniczych. Zaraz po odprawie wszyscy, jak
jeden m, zajmiemy si ich przygotowaniem. Dyury alarmowe obowizuj jak
dotychczas. Przypominam o przestrzeganiu tajemnicy wojskowej. O tym, czego
dowiedzielicie si tu na odprawie, nie dyskutujcie. Z ludnoci cywiln nie
wdawajcie si w adne rozmowy, pamitajcie o tym, e wrg jest przebiegy i
czujny.
Twarze zebranych byy skupione, rozumiano powag sytuacji. Nikt nie chcia
wojny, ale gdyby do niej dosza wszyscy byli gotowi stan na placu boju oko w
oko z nieprzyjacielem i walczy do koca.
Krakowski dywizjon myliwski na nowym miejscu postoju nie mia, niestety,
cznoci z sieci dozorowania; konkretnie ze skadnic meldunkow w
Krakowie. Medwecki porozumiewa si w tej sprawie z dowdc lotnictwa
armijnego, ale jego proby pozostay bez odzewu. Nie znalazo si w caej armii 25
kilometrw telefonicznego kabla, aby zmontowa czno pomidzy letniskiem w
Balicach a skadnic meldunkow w Krakowie. Byo to jakie niedopatrzenie,
karygodne niedbalstwo, wiadczce p absolutnym niezrozumieniu roli lotnictwa w
nowoczesnej wojnie. Po co za tak wielkim wysikiem i takim kosztem
zorganizowano sie dozorowania, skoro teraz, gdy grozio niebezpieczestwo ze
strony Luftwafle, nie mona z niej byo skorzysta? Dywizjon krakowski mia
przecie broni obszaru powietrznego armii Krakw, a by pozostawiony sam
sobie, odcity od sieci powiadamiania o nalotach nieprzyjaciela.

22

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Kto tu zawini? Niewtpliwie ten, kto odpowiada za lotnictwo armijne. By

moe, gdyby wojna nie wybucha nastpnego dnia o wicie, czno z sieci
dozorowania by nawizano. To jednak w niczym nie zmieniao sytuacji i nikogo
nie usprawiedliwiao.
Ciepa noc ustpowaa porankowi 1 wrzenia 1939 roku. Soce wyjrzao
wanie spoza pagrkw i owietlio okolice Balic, gdy nad Sowicem, moe na
wysokoci 4000 metrw, a moe nieco wyej, pojawi si duy szyk
dwusilnikowych samolotw bombowych. Metaliczny huk napeni okolic,
wdziera si przez otwarte okna do pokojw, gdzie pogreni we nie odpoczywali
piloci.
Tadek Arabski, najmodszy pilot 121 eskadry, jeden z grupy podoficerw
pilotw, ktrzy ukoczyli szko zaledwie kilka tygodni temu i przybyli do puku
krakowskiego, przebudzi si pierwszy i szybko podszed do okna. Po bkitnym
niebie suno w wyrwnanym szyku 18 samolotw bombowych w kierunku na
Krakw.
Chod szybko, zobaczysz, jak piknie lec nasze osie powiedzia do
Edka Uchty, ktry rwnie si przebudzi A si serce raduje, jak si widzi
takie samoloty. Piknie wygldaj w socu. Lec na koncentracj, bo za pierwsz
grup jest nastpna. Widzisz? adn maj szybko, co?
Co si stao? pyta trzeci lokator, Tadek Krieger, odrzucajc kodr.
Chyba jakie wiczenia przeprowadzaj z osiami popieszy z
odpowiedzi Arabski. Fajno lec, prawie skrzydo w skrzydo, zupenie jak na
defiladzie.
Z pokoju Medweckiego sycha byo urywki gonej rozmowy przez telefon.
Halo! Halooo! Nie sycha, mw wyranie i spokojnie! O co chodzi?
krzycza niemal Medwecki. Co si stao? Powtrz!
Wkrtce rozmowa ucicha, ale z pokoju dowdcy dochodzi gony rumor,
jakby Medwecki ubiera si w popiechu. Potem day si sysze szybkie kroki na
korytarzu, otworzyy si gwatownie drzwi do pokoju pilotw i ukaza si w nich
dowdca. By w spodniach, ale mia na sobie jeszcze bluz od piamy. Na jego
twarzy malowao si zdenerwowanie.
Chopcy, wstawa czym prdzej! Na lotnisko! Niemcy atakuj, to leciay
niemieckie bombowce! Prdzej na lotnisko! stara si mwi przyciszonym
gosem, ale mu to nie wychodzio.
Nie mino kilka minut, a ju w popiechu piloci zaczli opuszcza dworek i
biegiem, na przeaj, podali w kierunku lasku, gdzie ukryte byy ich samoloty.
Arabski i Krieger pierwsi dopadli do rejonu postoju jedenastek. Ze
zdumieniem ujrzeli pod laskiem onierzy i podoficerw na porannej gimnastyce.
Panie sierancie! krzycza do aka Arabski. Nie wie pan jeszcze?
Niemcy napadli na nas o wicie, te samoloty, co niedawno widzielimy, to byy

23

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

niemieckie bombowce! stara si opanowa podniecenie. Dowdca i piloci

zaraz tu bd. O, dowdca ju jedzie na stanowisko dowodzenia.
A mymy myleli, e to nasze osie! A to skurczybyki! Niech ich jasny
szlag trafi!
Alarm! Mechanicy do samolotw! Podgrzewa silniki! wola gono
oficer dyurny spod namiotu stanowiska dowodzenia.
W lasku zawrzao jak w ulu. Do samolotw biegli mechanicy, wycigali je
czym prdzej z zaroli, zdejmowali w popiechu pokrowce z silnikw i kabin.
Krzyki mieszay si z rozkazami, czasem kto gono zakl.
Bya godzina pita, gdy Medwecki, opanowany ju zupenie, wyda rozkaz
startu dwch kluczy, po jednym z kadej eskadry, na patrolowanie wyznaczonych
rejonw.
Klucz ze sto dwudziestej pierwszej eskadry poprowadz osobicie nad
Chrzanw, bdziemy tam patrolowa na wysokoci trzech tysicy metrw. Klucz
ze sto dwudziestej drugiej bdzie patrolowa okolice Wadowic. Utrzymujemy
czno radiow ze sob i ze stanowiskiem dowodzenia. Reszta samolotw
pozostaje w gotowoci. W razie pojawienia si niemieckich bombowcw w
okolicy naszego .lotniska startowa natychmiast. Zastpuje mnie kapitan
Jesionowski.
Tak jest, panie kapitanie! poderwa si. do postawy zasadniczej
Jesionowski.
A my do samolotw! powiedzia Medwecki do Pilcha, dowdcy klucza
122 eskadry.
Rozkaz, panie kapitanie, zadanie zrozumiaem odpowiedzia po
oniersku Pilch.
Mci si teraz brak cznoci z sieci dozorowania. Wszystko przez te 25
kilometrw kabla telefonicznego! Podczas gdy bombowce Luftwaffe leciay w
kierunku Krakowa, nasze samoloty myliwskie, przeznaczone do ich
zestrzeliwania, stay sobie spokojnie w lasku. Klucze alarmowe nie wystartoway,
bo nie byo adnego rozkazu - nikt nie rozpozna, z takiej odlegoci, e to mog
by samoloty niemieckie, nikt nie powiadomi dyurnego oficera na stanowisku
dowodzenia, e to ju wojna rozpoczta znienacka, bez wypowiedzenia, po
prostu napad. Dowdca wybra inny, jedyny zreszt moliwy w danej sytuacji
sposb zwalczania nieprzyjacielskich samolotw: z pozycji czynnej obserwacji
przestrzeni sposobem patrolowania i startu na alarm w razie pojawienia si
samolotw Luftwaffe w okolicy lotniska.
Medwecki zaj miejsce w kabinie swojego samolotu. On, dowdca lotniczy i
onierz, musi wieci przykadem, musi porwa do walki swoich podwadnych.
To by jego wity obowizek.
Podkarpacka wioska znw gromko zadudnia tysicami koni mechanicznych.
Na pole wzlotw wykoowa jako pierwszy samolot Medweckiego, za nim toczy
24

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

si w pobliskiej odlegoci samolot Wadka Gnysia. Ju zatrzymali si na linii

startu, ju dowdca podnis rk na znak gotowoci, taki sam sygna poda Gny.
W tym momencie do jedenastki Medweckiego podbieg dyurny oficer, co
mu meldowa, pokazujc rk w kierunku poudniowym, z ktrego pojawiy si
hitlerowskie samoloty Ju-87 Stukasy. Leciay na wysokoci okoo 300 metrw i w
odlegoci okoo 5 kilometrw od lotniska miny je. Nastpna grupa niemieckich
maszyn leciaa daleko w tyle, ledwo widoczna na horyzoncie. Nie byo czasu do
stracenia. Medweckiemu ywiej zabio serce, szarpn dwigni gazu. Jego
samolot potoczy si rwno po nawierzchni lotniska. Obok rozpdzaa si maszyna
Gnysia. Arabski mia startowa na kocu klucza, czeka, a dwie poprzednie
maszyny oderw si od ziemi. Samoloty Medweckiego i Gnysia nabieray
prdkoci, wykonay ostatnie podskoki i oderway si od' koniczyniska. Byy
jeszcze ociae, ledwo trzymay si powietrza, ale ju wchodziy na wznoszenie.
Pierwsze dwa klucze Stukasw miny ju Balice i leciay dalej, nie zmieniajc
kierunku. Ale znajdujcy si na kocu trzeci klucz zauway startujce polskie
samoloty, wykona w ich kierunku szybki skrt i najwyraniej przeszed do ataku
na samoloty Medweckiego i Gnysia. Niemcy mieli przewag wysokoci i
prdkoci, panowali nad sytuacj w powietrzu. Wkrtce polskie jedenastki
ogarn grad smugowych pociskw hitlerowskich karabinw maszynowych.
Niemcy rozdzielili si i atakowali pojedynczo. Na oczach przeraonych
mechanikw i pilotw, obserwujcych niespodziewany atak niemieckich
samolotw, rozgrywaa si tragedia dwch polskich lotnikw. Maa prdko
naszych samolotw nie zezwalaa na wykonanie energicznego manewru
obronnego. Zaskoczeni piloci robili wszystko, aby unikn ognia atakujcych z
tyu Niemcw. Samoloty polskie przechylay si na boki, wykonyway dowroty,
lecz ich manewry z powodu niewielkiej prdkoci nie byy skuteczne. W pewnym
momencie Gny rzuci maszyn w d; zdawao si, e nastpi zderzenie z
drzewami, e jest trafiony... Ale Gny by dowiadczonym pilotem, wyrwa sw
jedenastk w ostatniej chwili musnwszy lekko kocem skrzyda wierzchoek
drzewa i wykona dramatyczny skrt, grocy w kadej chwili zwaleniem si
samolotu na ziemi. Tu nad nim przeleciaa ziejca ogniem hitlerowska maszyna.
Tymczasem z samolotem Medweckiego dziao si co niedobrego. W gstym
snopie zapalajcych pociskw zachwia si nagle, ogarn go kb dymu, na silniku
pojawiy si jzyki pomieni. Maszyna pochylia si na prawe skrzydo i nie
sterowana przez pilota runa ku ziemi. Buchn wysoki sup ognia Tak zgin na
polu chway pierwszy w drugiej wojnie wiatowej polski pilot, kapitan Mieczysaw
Medwecki 1 .
1

Mieczysaw Adolf Medwecki (ur. 7 czerwca 1904 r. w miejscowoci Pasieczna) zosta

zestrzelony przez samolot Ju-87 (nr Tg+GK) z I./StG 2 Immelmann. Tym, ktry
ostrzela polskiego kapitana by Lt. Frank Neubert. (przyp. blondi)

25

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Wadek Gny, ktremu udao si unikn losu swego dowdcy, niskim lotem
oderwa si od wrogich maszyn, ale ju za chwil na maksymalnej prdkoci
zawrci w stron Stukasw. Nie zlk si, cho wrogw byo trzech, na nowo
zczonych w ciasny szyk, nie przerazi go ogie karabinw maszynowych
niemieckich pokadowych strzelcw. Wykonywa gwatowne uniki i strzela to do
jednego z gry, to znw do drugiego z dou. Niemcy nie wytrzymali atakw
kliwej jedenastki, zaczli bezadnie ucieka na penym gazie. Gny doczepi
si do jednej maszyny z czarnym krzyem, wzi j dokadnie w celownik i puci
dug seri z karabinw maszynowych. Hitlerowiec wyrwa do gry i zaraz potem
przeszed w d ze skrtem w lewo. Gny pomyla, e Niemiec chce go po prostu
zmyli, wic szybko przeci mu drog skrtu i znw zaatakowa. Ale tamten mia
ju dosy za chwil, nie wyprowadzajc samolotu na prost, zawadzi
skrzydem o drzewo i uderzy w ziemi 2 .
Okrzyk zadowolenia wyrwa si z piersi Gnysia. Odruchowo spojrza na
zegarek bya godzina 5.30. Zapamita j na zawsze. Jako pierwszy z Polakw
zestrzeli hitlerowski samolot w drugiej wojnie wiatowej.
Jednoczenie wystartoway nastpne klucze naszych myliwcw, aby odci
drog powracajcym niemieckim samolotom bombowym. Niestety, z powodu
braku jakichkolwiek wiadomoci o ich powrotnej marszrucie do spotkania nie
doszo. Po przeszo godzinnym przebywaniu w powietrzu nasze maszyny
powrciy z niczym na lotnisko startu. Piloci byli mocno rozgoryczeni brakiem
cznoci z sieci obserwacyjno-meldunkow.
mier Medweckiego, ktr widzia cay personel dywizjonu, podziaaa na
wszystkich bardzo deprymujco. Jesionowski, jako zastpca, obj dogodzenie.
Przede wszystkim powiadomi pk. Sznuka o tragicznym w skutkach braku
cznoci z sieci dozorowania. Sznuk tumaczy, e to nie jego, dowdcy
lotnictwa armijnego, wina, a przyczyny tego stanu rzeczy naley szuka na
wyszych
szczeblach
hierarchii
wojskowej.
Obiecywa
natychmiast
interweniowa. Ale sztab armii mia teraz zbyt duo wasnych kopotw, by
zajmowa si lotnictwem, ktre jego zdaniem mogo przecie zorganizowa
czno w odpowiednim czasie.
Niemieckie samoloty bombowe zaczy bezkarnie hula po caym lsku,
uderzajc w wane obiekty wojskowe i gospodarcze. Dywizjon myliwski, ktry
mia broni nieba nad obszarem armii Krakw, by niezdolny do wykonania tego
zadania nie tylko ze wzgldu na opakany stan sprztu, lecz rwnie z powodu
2

W rzeczywistoci Gny (ur. 24 sierpnia 1910 roku w Sarnowie, niedaleko Czarnolasu,

zm. 28 lutego 2000 r. w Beanville w Kanadzie) w dniu 1 wrzenia 1939 roku nad
ranem w okolicach Olkusza nad miejscowoci urada, w samotnej walce
powietrznej, zestrzeli dwa niemieckie samoloty bombowe typu Dornier Do 17 E z
77 Puku Bombowego Luftwaffe. (przyp. blondi)

26

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

nieudolnoci organizacyjnej. Nowemu dowdcy dywizjonu, Jesionowskiemu, nie

pozostao nic innego, jak dziaa na wasn rk. Ustali plan utrzymywania
staych patroli nad wyznaczonymi rejonami, a reszt samolotw pozostawi w
staym pogotowiu alarmowym na lotnisku.
W czasie porannego nalotu i toczonej walki powietrznej we wsi Balice
wydarzy si tragiczny wypadek. Kiedy nadleciay hitlerowskie samoloty, chopi
krcili si ju w swoich obejciach. Syszc huk silnikw i grzechot karabinw
maszynowych powybiegali na pola, by lepiej zobaczy, co si dzieje w powietrzu.
Zadzierajc gowy komentowali na swj sposb rozgrywajce si wypadki i nawet
nie przypuszczali, e moe im zagraa jakie niebezpieczestwo.
W pewnym momencie oparty o pot chopak nazwiskiem Jan Opioa zwali si
na ziemi. Gdy stojcy bliej podbiegli do Opioy, zobaczyli, e jego twarz
zbroczona jest krwi. Chopiec zosta trafiony kul niemieckiego karabinu
maszynowego. Dopiero teraz mieszkacy wsi pojli ca groz napaci
hitlerowskiego lotnictwa. Dochodzia godzina szsta, gdy na patrolowanie
poprowadzi swoj sekcj plutonowy Flanek. Mia opini starego myliwca,
jedenastki pilotowa ju od kilku lat, by doskonaym strzelcem i akrobat, lata
w synnej trjce kapitana Bajana. Jego pilotem bocznym by kapral Krieger, mody
pilot, ktry przed kilku zaledwie miesicami ukoczy szko lotnicz. Flanek by
dla niego wielkim autorytetem.
Krieger utrzymywa si luno w szyku i bacznie obserwowa przestrze. Soce
wiecio ostro, przeszkadzao w dokadnej penetracji, szczeglnie wschodniej
poaci nieba. Nagle na tle szachownicy pl zobaczy nieco niej przed sob
przesuwajcy si na poudnie luny szyk 6 bombowcw. Heinkle He-111 wracay
wanie do swoich baz po wykonaniu bombardowania. Modemu' pilotowi zabio
gwatownie serce; nie bardzo wiedzia, co pocz. Zaraz jednak zdecydowa, e
trzeba powiadomi przez radio swojego dowdc. Odwrci wzrok od
bombowcw, aby zobaczy, gdzie znajduje si prowadzcy. Zdziwi si bardzo
widzc, e Flanek wykonuje wanie ostry wywrt i wali prawie prostopadle w d,
lecz nie w szyk bombowcw, a gdzie obok. Krieger szarpn dwigni gazu i
wykona jak nieokrelon figur akrobatyczn. Troch si w tym wszystkim
zagubi i to wystarczyo, aby pozosta w tyle za szykiem Heinkli i za swoim
dowdc, ktrego teraz goni na penym gazie.
Krieger stwierdzi, e Flanek atakuje pojedynczy samolot niemiecki, strzelajc
do niego gstymi seriami z karabinw maszynowych. Strzelec pokadowy
hitlerowskiego samolotu rozpoznawczego, Henschla Hs-126, nie pozostawa
duny, o czym wiadczyy gsto odrywajce si od niego pociski smugowe.
Krieger nie mg natychmiast przyj z pomoc Flankowi; jego samolot,
jakkolwiek silnik wy na maksymalnych obrotach, nie mg si zbliy nawet o
metr do walczcych. Denerwowao to i jednoczenie podniecao Kriegera. e te
musia si wtedy zagapi, trzeba byo run na Heinkle!
27

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Wkrtce za hitlerowskim samolotem pojawi si warkocz ciemnego dymu.

Plutonowy Flanek nie potrzebowa pomocy, gdy niemiecki pilot nie panowa ju
nd sterami maszyna wzbia si w gr i zaraz potem pochylia niebezpiecznie
do ziemi, ktra bya ju blisko. Hitlerowiec ockn si na moment, wyrwna lot do
poziomu, lecz zaraz potem maszyna zwalia si bezwadnie w d i zderzya z
ziemi. Nastpi wybuch, kb ognia i dymu pokry roztrzaskane czci samolotu.
Flanek zatoczy zwyciski krg, towarzyszy mu w tym Krieger, Heinkle giny
ju na horyzoncie.
Powrcili na lotnisko razem. Flanek by podniecony i rozgrzany walk,
ucisn nawet zdziwionego Kriegera, tak bardzo cieszy si swym pierwszym
zwycistwem.
Piknie go pan plutonowy wykoczy, ja nie mogem... jka si Krieger.
Nauczysz si i ty wykorzystywa sytuacj i celnie strzela pociesza go
Flanek, klepic po ramieniu. Nie twoja wina, e nasze jedenastki s takie
wolne. Nawet Heinkle s szybsze od nich, a co bdzie, gdy spotkamy si z
Messerschmittami?
Kopoty nowego dowdcy, Jesionowskicgo, rosy z godziny na godzin. Trzeba
byo zorganizowa pogrzeb polegego o wicie kpt. Medweckiego, z czym wizay
si liczne trudnoci natury proceduralnej.
Rwnoczenie zdawano sobie spraw z tego, e lotnisko w Balicach zostao
waciwie rozpoznane przez Niemcw podczas porannego nalotu i e trzeba bdzie
przenie si na inne miejsce, bo wrg moe uderzy w kadej chwili.
Po naradzie z dowdcami eskadr Jesionowski postanowi zorganizowa choby
namiastk sieci powiadamiania o nalotach nieprzyjaciela. W tym celu
postanowiono wykorzysta zapasowe radiostacje na samochodach, ktre wysano
w teren. onierze mieli bacznie obserwowa z przedpola przestrze powietrzn i o
wszelkich przelotach hitlerowskich samolotw powiadamia drog radiow nasze
zaogi, patrolujce wyznaczone rejony. Wprowadzenie tego projektu w ycie
wymagao czasu trzeba byo dostroi radiostacje, wyznaczy ludzi i samochody.
Na domiar zego zostaa przerwana czno telefoniczn z armi Krakw.
Pojecha wic Wirkiewicz do Krakowa, aby przeanalizowa z dowdc lotnictwa
krytyczn sytuacj, w jakiej znalaz si dywizjon. Naleao przede wszystkim jak
najprdzej przenie si na nowe lotnisko.
W samo poudnie w Morawicy odezwa si kocielny dzwon. Przez otwarte
cmentarne wrota koledzy i podwadni wnieli na miejsce wiecznego spoczynku
trumn pilota i dowdcy, ktry nie zawaha si bohatersko stawi czoa wrogowi,
ktry cae swoje mode ycie powici sprawie obrony polskiego nieba
kapitana 2 puku lotniczego Mieczysawa Medweckiego 3 .
3

Grb kpt. pil. Mieczysawa Medweckiego znajduje si na cmentarzu w ssiedujcej z

lotniskiem komunikacyjnym w Krakowie-Balicach wsi Morawica zaraz na lewo od

28

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

ZWYCISKIE LOTY Z ZASADZKI

Powrmy do Aleksandrowic.
W kilka minut po znikniciu hitlerowskiej wyprawy bombowej w chmurach
samoloty nasze byy gotowe do lotu. Na patrolowanie rejonu Cieszyna poleciaa
sekcja w skadzie: prowadzcy ppor. Skibiski i jego boczny pilot kpr. Kremski.
Pozostale dwie maszyny czekay w pogotowiu na lotnisku.
Bronek Skibiski od roku lata w dywizjonie myliwskim. Zapowiada si na
prawdziwego myliwca; cieszy si dobr opini przeoonych i kolegw, by
zdyscyplinowanym w subie onierzem i dobrym koleg poza sub. Janek
Kremski ju od czterech lat para si rzemiosem pilota myliwskiego. Wrd braci
lotniczej uchodzi za jednego z najlepszych strzelcw powietrznych. Najmodsi w
dywizjonie wanie jego stawiali sobie za wzr.
Zaraz po starcie zaczli gwatownie w: nosi si, pozostawiajc pagrki po
lewej stronie. Nad Skoczowem mieli ju 4000 metrw wysokoci. Wyrwnali
maszyny do lotu poziomego i polecieli wzdu toru kolejowego, prowadzcego w
kierunku Cieszyna. Zachowujc cisz radiow, bacznie penetrowali przestrze
przed sob. Wtedy wanie Bronek usysza w suchawkach skrzeczcy, lecz
zupenie zrozumiay gos. Podawaem mu informacj ze stanowiska dowodzenia.
Sok 4 , sok, jak mnie syszysz? Wzywa ziemia.
Ziemia, ziemia, ja sok, sysz dobrze, co dla mnie? odpowiedzia
Bronek, silc si na spokj.
Sok, sok, ja ziemia. Uwaaj, w twoim rejonie trjka niemieckich
samolotw bombowych, wysoko trzy tysice. Jak zrozumiae? podaem mu
wiadomo, robic przerwy w nadawaniu, by atwiej mg zrozumie. Informacj
t otrzymaem z sieci dozorowania w dosy krtkim czasie, a wic moga by dla
naszego patrolu bardzo przydatna.
Zrozumiaem! Obserwujemy! brzmiaa odpowied Bronka.
Obaj piloci wzmogli obserwacj przestrzeni, wytali wzrok, wykonywali
zakosy dla lepszej penetracji. Nagie Bronek zauway w dole, o jakie 800 metrw
niej, szyk nie trzech, a piciu samolotw hitlerowskich. Zbliay si z kierunku
zachodniego. Bronek rozpozna w nich Dorniery.
Janek, z prawej strony pod nami szkopy nieco podnieconym gosem
poda wiadomo Kremskiemu. Atakujemy!

bramy. Dziki staraniom pana Stanisawa Jakielaszka z Wrocawia na mogile, ktr

obecnie opiekuje si Muzeum Lotnictwa w Krakowie, wystawiono pomnik.
4
Sok kryptonim samolotw, ziemia stanowiska dowodzenia

29

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Zrozumiaem, widz ich, zachodz od strony soca chrapliwie

odpowiedzia Janek przez radio.
Bronek by podniecony. Szarpn dwigni gazu i wykonujc skrt w prawo
zwali si na hitlerowskie bombowce. Lecz i Niemcy zauwayli polskie myliwce.
Strzelcy pokadowi otworzyli gsty ogie do samolotu Bronka. Dowdca
Dornierw pooy swj samolot w skrt. Za nim powtrzyy manewr nastpne
bombowce. Jednoczenie Bronek zauway, e Dorniery zrzuciy bomby nie w
wyznaczony cel, a po prostu w pole. Postanowili wic ucieka. A to skurczybyki!
wykrzykn do siebie Bronek, zacisn zby i wzi na celownik ostatni samolot
z szyku. Zbliy si ju do niego na odlego 300 metrw i otworzy ogie z broni
pokadowej. Wci mia nieznaczn przewag prdkoci, dopdza szyk... Wtem
silnik jego samolotu zachysn si, po skrzydach uderzyy rwnoczenie pociski,
sysza je zupenie wyranie. Hitlerowskie maszyny umykay. Bronek by bardzo
zdenerwowany, nie mg ju liczy na zwycistwo.
Tymczasem Kremski, wybrawszy odpowiedni moment, wykona ostry
przewrt i od strony soca run w stromym locie na Dorniery. Strzela do nich z
bliska pod ktem 45 stopni, wida byo, ze pociski smugowe ogarniaj jeden z
wrogich samolotw. Kremski min go bardzo blisko i wykona skrt w lew
stron. Jeden z silnikw hitlerowskiego bombowca zadymi cienk smug,
powikszajc si z kad sekund. Pozostawa przy tym w tyle za caym szykiem
i najwyraniej obnia wysoko lotu. Wkrtce wyskoczya ze spadochronami jego
zaoga. Hitlerowski bombowiec run do ziemi.
Korkocig! Niemiec zestrzelony, wali do ziemi! Widz dwa spadochrony!
poda przez radio Kremski. Syszelimy go wyranie mimo chrapliwego gosu.
Rado na naszym lotnisku, mamy wreszcie pierwsze zwycistwo!
Reszta Dornierw nie zainteresowaa si losem swoich kolegw. Na penej
mocy silnikw, bez bomb, szybko oddalia si od kliwych jedenastek.
Bronek na uszkodzonym samolocie zawrci na lotnisko. Z silnikiem wci
mia kopoty, nieposuszny mechanizm co pewien czas kicha i krztusi si.
Temperatura oleju podskoczya. Lotnisko znajdowao si blisko, z tej wysokoci
mona byo wyldowa nawet bez pracujcego silnika.
Samolot Bronka dotkn koami ziemi w ustalonym miejscu ldowania,
potoczy si po murawie.
Zdawao si, e dobieg zakoczy si normalnie, gdy wtem zaczo si dzia co
niedobrego. Jedenastka przechylia si na praw stron, podniosa niebezpiecznie
ogon do gry i przewrcia si na plecy.
Zanim dobieglimy na miejsce wypadku, Bronek ju si wygramoli z kabiny.
Nie odnis adnych obrae, bo by solidnie przypasany do siedzenia. Czu si
dobrze, przynajmniej na razie.

30

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Nie wiem, co si mogo sta? Samolot pochyli si, zaczo go mocno

ciga na praw stron. Nie mogem nic poradzi mwi do mnie w
zdenerwowaniu.
Tymczasem Bartecki uwanie oglda samolot.
Panie poruczniku, opona zostaa przestrzelona. O, prosz, tu jest dziura, w
tym miejscu wlot pocisku, a tu wylot tumaczy, pokazujc przestrzelmy. W
skrzydach jest te kilka dziur po pociskach, a silnik zachlapany olejem.
Wkrtce nadlecia Kremski. Poleciem mu przez radio, aby siada ostronie.
Ldowanie odbyo si bez zakce.
Gratulowalimy mu serdecznie. By pierwszym zwycizc na naszej zasadzce.
Zadowolony i rozpromieniony opowiada, jak to byo. Szkoda tylko, e stracilimy
jeden samolot. Jego naprawa moga potrwa kilka dni.
Mj samolot dwjka sta w pogotowiu alarmowym na skraju ogrodu,
niedaleko stanowiska dowodzenia. Przy maszynie krci si Zitara, by w razie
potrzeby pomc mi w zajciu miejsca w kabinie i zapuszczeniu silnika.
Dla lepszej obserwacji przestrzeni wok lotniska umieciem na dachu
budynku stanowiska dowodzenia posterunek obserwacyjny. Dochodzia godzina
jedenasta, gdy obserwator dal zna, e na horyzoncie, na pnoc od lotniska,
pojawi si samolot. Lecia cd nas w odlegoci okoo 10 kilometrw i na
wysokoci moe 1500 metrw, przesuwajc si powoli w kierunku wschodnim.
Nie byo czasu na analizowanie sytuacji, szybko zdecydowaem si na start.
Obserwujcie Niemca dokadnie. Bronek, bdziesz mnie informowa na
bieco o jego pooeniu, gdybym go nie mg zobaczy po starcie wydaem
polecenie i pobiegem do samolotu.
Po niespena trzech minutach byem ju w powietrzu. Lotem koszcym, tu nad
wierzchokami drzew i na penym gazie silnika, zawrciem gbokim skrtem na
pnoc, gdzie na tle jasnego nieba bez trudu odnalazem swj cel. Hitlerowski
samolot wykonywa wanie wira. Mona byo wnioskowa, e szuka czego na
ziemi, prawdopodobnie dokonywa rozpoznania interesujcego go obiektu. Nie
zauwaony, szybko zbliyem si do niego. Mj samolot, pomalowany na zielony
kolor ochronny, nie mg by widoczny na tle lasw i pl. Natomiast sylwetka
Henschla, dokonujcego penetracji rejonu miasta Kty, wyranie odcinaa si na
nieboskonie. Dolatujc do przedmie Kt, poderwaem samolot do gry pod
ostrym ktem. Wznoszc si szybko, podchodziem do celu. By to bez wtpienia
taki sam samolot z czarnymi krzyami na skrzydach jak ten, ktry spotkaem
podczas porannego patrolu nad Katowicami.
Byem zupenie opanowany, postanowiem rozprawi si z hitlerowskim
samolotem bez reszty. Byle nie da si tym razem wykiwa! Niemiec by w
skrcie, gdy mnie zauway. Wyprostowa nagle lot i pochyli nos samolotu do
dou, zwikszajc najwyraniej prdko. Nie daem si jednak zaskoczy tym
zwodem. Wprawdzie pocztkowo odlego midzy nim i mn troch si
31

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

powikszya, ale wkrtce moja ,,dwjka, pracujca na penej mocy silnika,

zacza si metr za metrem zblia do przeciwnika. Dzielia nas odlego okoo
500 metrw, gdy strzelec pokadowy otworzy do mnie ogie z karabinw
maszynowych. Nie pozostaem mu duny i posaem w jego kierunku dug seri,
ale z takiej odlegoci nie trafia si przewanie w cel powietrzny. Pilot hitlerowski
by sprytny, zniy si do samej ziemi i ucieka, przeskakujc pagrki, drzewa i
zagrody. Musiaem uplasowa si nieco wyej, by mc go atakowa bez obawy
zderzenia si z przeszkodami terenowymi. Pocig stawa si z kad minut coraz
bardziej dramatyczny. Pilot wrogiego samolotu musia by dobrze wyszkolony,
wida to byo po jego manewrach, precyzyjnie wykonywanych tu nad ziemi.
Strzelec pokadowy pray do mnie ogniem bez przerwy, strzelaem i ja do niego.
Kto kogo trafi, ten wygra ycie, wiedzielimy o tym wszyscy trzej ja i dwch
niemieckich lotnikw. Ryk pracujcego na maksymalnych obrotach silnika
ogusza mnie, wiry powietrzne smagay twarz. Wszystko to utrudniao mi
dokadne celowanie. Prdko hitlerowskiego samolotu bya rwna prdkoci
mojej dwjki. W pewnym momencie Niemiec jakby troch zwolni; zbliyem
si do niego na odlego okoo 200 metrw, i wtedy zobaczyem wyranie
strzelca, lecego nieruchomo na karabinach maszynowych. By chyba ranny lub
te ju nie y. Henschel wypad nagle nad rwn przestrze pola, musia j
przeskoczy. Pilot nie mg zbytnio manewrowa maszyn. Wykorzystaem ten
moment i oddaem do hitlerowskiego samolotu dug, mierteln seri. Niemiec
wyrwa do gry, zachwia si, wykona gwatowny zwrot do ziemi i gruchn w
przydrone drzewo. Zobaczyem ogie i dym oraz rozpadajce si szcztki
samolotu. 5
Odetchnem, napicie nerwowe zaczo mnie opuszcza. Gdy ocieraem pot z
czoa i nosa, zauwayem, e rka mi bardzo draa. Uwiadomiem sobie, e
odniosem zwycistwo. Drugie dla naszej zasadzki. Byem z siebie zadowolony.
Wykonaem okrenie nad szcztkami Henschla i z map w rku zaczem si
orientowa w terenie. Zapdziem si za nieprzyjacielem a pod sam granic,
moe nawet j przeleciaem. Pocztkowo nie wiedziaem, gdzie si waciwie
znajduj. Dugo musiaem nawigowa, by trafi wreszcie na waciwy kurs na
lotnisko w Aleksandrowicach.
Na lotnisku czekano niecierpliwie na mj powrt. Gdy wyczyem silnik,
koledzy otoczyli mnie zwartym koem. Byli prawie wszyscy piloci i mechanicy.
5

Wacaw Krl (ur. 25 grudnia 1915 r. w Sandomierzu, zm. 15 czerwca 1991 r. w

Warszawie, pochowany na Cmantarzu Powzkowskim) w dniu 1 wrzenia zestrzeli
wsplnie z kpr. Pawem Kowal samolot rozpoznawczy Hs 126. 5 wrzenia wraz z
kpr. Piotrem Zaniewskim zestrzeli He 111 (zwycistwa tego nie uznaa komisja
Bajana), co jednak znajduje potwierdzenie w dokumentach Luftwaffe. (przyp.
blondi)

32

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Jak ci poszo? Dogonie go? Gadaj! Widzielimy pocztek waszej walki

wzito mnie w krzyowy ogie.
Musiaem opowiedzie wszystko po kolei. Suchali mnie z zapartym tchem.
Przeywaem jeszcze raz swj pierwszy sukces wojenny.
Zbliao si poudnie. czno z sieci dozorowania zostaa zupenie
przerwana, nie mielimy jej take z Krakowem. Sdziem, e moe kto z
dywizjonu pojawi si u nas wczeniej czy pniej z rozkazami, co dalej mamy
robi. Na naszym dotychczasowym lotnisku nie moglimy duej pozostawa.
Piloci powracajcy z patroli meldowali o marszu kolumn hitlerowskich w kierunku
Bielska-Biaej. Niemcy mogli by tu ju w nocy lub nastpnego dnia rano, o ile nie
napotkaj zdecydowanego oporu ze strony wojsk polskich. Musi do nas kto
przylecie, jestemy przecie na wysunitym ldowisku. Nie wiedziaem
natomiast, gdzie si znajduje dywizjon. Na pewno nie na lotnisku rakowickim.
Mogliby si przynajmniej dowiedzie, co robimy w tak gorcym dniu? Jak sobie
radzimy i czy w ogle yjemy?
Takie to myli nachodziy mnie w czasie, gdy mechanicy uzupeniali w
samolotach paliwo i amunicj. Niebawem Tadek Nowak zwrci si do mnie,
przypominajc, e teraz jego kolej na lot patrolowy. Ma lecie z Kremskim.
Mog polecie na twojej dwjce? zapyta. Dotychczas bowiem lata na
samolocie, ktry uleg awarii przy ldowaniu.
Dobrze zgodziem si tylko mi jej gdzie nie rozbij na polu. Strzela
si z niej dobrze, silnik te doskonale pracuje.
Nie obawiaj si, z pewnoci wrc szczliwie, nie dam si zestrzeli
szwabom. Niech tylko ich spotkam!
Tadek by pilotem ambitnym, odwanym i upartym. Czuem, e postanowi
odnie zwycistwo. Wykona ju trzy loty, najwicej z nas, jednak nie przey
adnej przygody wojennej. Wida byo, e si tym martwi. Szuka teraz szansy dla
siebie. Oby mu si tylko jaki Niemiec nawin!
Nie wyznaczyem mu rejonu patrolowania, wiedziaem, e poprowadzi patrol
tam, gdzie bdzie mia najwiksze szanse napotkania hitlerowskich samolotw.
Po starcie Kremski i Nowak wznosili si w kierunku poudniowym. Na
wysokoci 4000 metrw wykonali agodny zakos na pnoc. Soce mieli teraz z
tyu, a tym samym lepsz pozycj do ataku, gdyby pojawiy si przed nimi
samoloty nieprzyjaciela. Obaj wytyli wzrok, obserwowali przede wszystkim
przedni stref. Nowak wiedzia, e jedenastka ma szanse w walce z samolotem
nieprzyjacielskim tylko wtedy, kiedy jest wyej. Gonitwa za niemieckimi
maszynami, ktre byy wyej lub na tej samej wysokoci, nie miaa adnych szans
powodzenia.
Wtem na tle zieleni lasw, nad torem kolejowym czcym miasto ory z
Katowicami, Nowak i Kremski dostrzegli poruszajcy si ze wschodu na zachd
punkcik. Tadek Nowak wlepi w niego wzrok i stwierdzi, e s to trzy samoloty
33

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

dwusilnikowe, pomalowane na ciemny kolor i dlatego tak mao widoczne.

Wyglday jak uki, byy o cae 2000 metrw niej od naszych myliwcw. Tadek
nie by nerwowy, ale teraz serce zabio mu przyspieszonym rytmem.
Z prawej strony, na dole, jest trjka bombowcw! poda przez radio
Kremskiemu.
Widz, to chyba Heinkle! odpowiedzia Janek.
Rnica wysokoci midzy Kremskim i Nowakiem a wrogimi samolotami bya
znaczna, wykonali wic wira z utrat wysokoci i wysunli si do przodu przed
hitlerowskie maszyny, wracajce niechybnie do swojej bazy po wykonaniu
bombardowania celw w Polsce. Nasi myliwcy znajdowali si w dogodnej
pozycji do rozpoczcia ataku. Manewr ich jednak nie uszed uwagi hitlerowskich
zag. Nowak zauway, e piloci Heinkli zwikszyli obroty silnikw do
maksymalnej mocy, o czym wiadczyy pojawiajce si za samolotami ciemne
smugi dymu.
Nowak nie czeka dugo. Uzna, e im prdzej zaatakuje, tym wiksze bdzie
mia szanse na odniesienie sukcesu. Pochyli dwjk na prawe skrzydo i zwali
j na eb, kierujc si wprost w trjk Heinkli. Hitlerowscy lotnicy byli czujni, a
ich dowdca musia dobrze zna zasady obrony powietrznej, bo pooy maszyn
w skrt pod atakujce myliwce polskie. Wytworzya si przez to niedogodna
sytuacja dla Nowaka i Kremskiego obaj musieli zmieni kierunek ataku, bdc
w pozycji ostrego nurkowania. Kremski zbliy si w tym manewrze
niebezpiecznie do samolotu Nowaka; musia wykona gwatowny skrt na
zewntrz, by si z nim nie zderzy. Tym samym straci okazj otwarcia ognia z
pierwszego ataku.
Tymczasem Nowak skupi si nad celownikiem, w ktrym umieci
prawoskrzydowego Heinkla.
Nie zauway nawet, e Kremski jest gdzie daleko. Widzia, jak strzelcy
pokadowi niemieckich bombowcw otworzyli do niego ogie, jedenastk
ogarny pociski smugowe. Nadszed wreszcie dogodny moment. Nowak nacisn
spust znajdujcy si na drku sterowania. Odezway si karabiny maszynowe, po
kabinie rozszed si swd spalonego prochu. Pd powietrza wpada w usta,
zwiksza si szum w uszach. Nowak by opanowany, utrzymywa w celowniku
wybrany samolot niemiecki, zbliajc si wci do niego. Nie zwaa na roje
pociskw smugowych, otaczajce jedenastk. By blisko swojego celu, musia
wyrwa maszyn skrtem, aby nie zderzy si z przeciwnikiem. Na chwil straci
bombowce z pola widzenia, a potem znw zwrci si przodem do upatrzonego
Heinkla. Kolejna seria i oto na jednym z silnikw wrogiego samolotu buchn kb
ciemnego dymu. Wkrtce maszyna stana w pomieniach, zwina si w ciasny
skrt i runa w d, jakby nie sterowana przez pilota. Nowak zatacza krgi, chcia
na wasne oczy zobaczy przeciwnika, pokonanego celnymi seriami swoich
karabinw maszynowych. Heinkel wali teraz szybko do ziemi. Wkrtce nastpio
34

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

zderzenie; potworny wybuch, pomie, rozsypane na przestrzeni kilkuset metrw

palce si szcztki przeciwnika.
Nareszcie! wykrzykn sam do siebie Nowak. Wykona jeszcze dwa
okrenia i wrci na lotnisko.
Tymczasem Kremski stara si dopdzi pozosta par Heinkli, lecz te,
nurkujc, nabieray coraz to wikszej prdkoci i szybko pozostawiay go w tyle.
Jeszcze raz potwierdzia si gorzka prawda nasze jedenastki mogy
zestrzeliwa hitlerowskie bombowce tylko z pierwszego ataku, wykonanego z
przewagi wysokoci. Potem nie miay ju adnych szans, gdy bombowce
nieprzyjacielskie byy w locie poziomym szybsze od naszych samolotw
myliwskich.
Wie o nowym zwycistwie przyjlimy na zasadzce z wielkim entuzjazmem.
A wic nie taki diabe straszny, jak go maluj! Wszystkim polepszyy si humory.
Oby tak dalej! Szkoda tylko, e stracilimy jeden samolot.
Specjalne powody do dumy mia technik, kapral Zitara. To jego dwjka
zestrzelia dwa niemieckie samoloty!

GDZIE JEST DYWIZJON?

Zbliaa si godzina czternasta. Z dowdztwa dywizjonu nikt si nie zjawia.
Telefony jakby oguchy Coraz bardziej zaczynaem si obawia osamotnienia
zasadzki. Co musiaem zdecydowa, obecny stan by z kad godzin coraz
bardziej denerwujcy. Co si tam dziao, u diaba?
Tadek zwrciem si do Nowaka zaraz po obiedzie zostaniesz tu jako
dowdca, ja polec do Krakowa poszuka dywizjonu. Nie moemy czeka
bezczynnie, Niemcy pruj do przodu, do rana mog nas ogarn.
Gdzie ty ich znajdziesz? Przecie na lotnisku w Rakowicach na pewno ich
nie ma. Trzeba jednak co pocz. Sprbuj, zobacz, co si dzieje na lotnisku w
Krakowie. Nie wiem, co ci wicej radzi? Jeste dowdc, twoja w tym, gowa.
Tego mi nie potrzebujesz przypomina. Polec do Krakowa, moe kogo
kompetentnego tam znajd, dowiem si czego. Jeeli mi si nie powiedzie, trzeba
na wasn rk znale jeszcze dzi inne ldowisko i przenie si tam przed
zachodem soca. Jutro moe by za pno. Za jak godzink lub ptorej
powinienem by z powrotem. Na patrole ju nie latajcie, samoloty utrzymuj w
pogotowiu. Startujcie tylko wtedy, gdy jaki szwab pojawi si blisko lotniska. Na
lot zabieram oczywicie dwjk.
Wracaj szybko, bdziemy na ciebie czeka z niecierpliwoci powiedzia
do mnie Tadek, gdy skierowaem si do samolotu. Zawsze to z dowdc jako
raniej.

35

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Niskim lotem skierowaem si w kierunku Krakowa, nie patrzc nawet na

map, bo pogoda bya soneczna, a okolice dobrze znaem. Po drodze rozmylaem
nad naszym pooeniem. Nie mielimy adnego kontaktu ani z dowdc 2 puku
lotniczego, ktremu zasadzka dotd podlegaa, ani z dowdc dywizjonu
myliwskiego, ani te z dowdc lotnictwa armii Krakw, o ktrym wiedziaem
tylko, e powinien znajdowa si przy sztabie armii. I e powinien zainteresowa
si jednostkami lotniczymi, ktre znajduj si na terenie armii. Ale gdzie jest ten
cay sztab? A jeeli na lotnisku rakowickim nie znajd nie tylko nikogo z
personelu dowdczego puku, ale nawet adnego rodka lokomocji, ktrym
mgbym si dosta do swoich szanownych przeoonych?
Gdy tak gowiem si nad rozwizaniem swoich kopotw, przypomniaem
sobie, e swego czasu rozmylano w dywizjonie nad przygotowaniem ldowiska w
Igoomi, miejscowoci oddalonej o 20 kilometrw na wschd od Krakowa. Jeli
moje poszukiwania nie przynios rezultatw, postanowiem polecie nad to
lotnisko, rozpozna je z powietrza, a nawet wyldowa i sprawdzi jego
przydatno.
Przed samym Krakowem zwikszyem wysoko lotu dla lepszej obserwacji
terenu. Wkrtce znalazem si nad lotniskiem rakowickim, zbombardowanym,
jak si potem dowiedziaem, o godzinie 5.30 przez nieprzyjacielsk wypraw
bombow zoon z ponad 30 samolotw. Nawierzchnia pola wzlotw usiana bya
gsto lejami po bombach, dachy hangarw zniszczone. W gruzach lea budynek
dowdztwa puku, po budyneczku kasyna nie byo prawie ladu - bomba trafia
przypuszczalnie w sam rodek. Tylko przed hangarem dywizjonu liniowego sta
Kara, a obok niego pilot w kombinezonie i hemofonie. Kiwa mi przyjanie rk.
Dwch mechanikw manipulowao przy silniku. Przed innymi hangarami byy
pustki, nie zauwayem ani jednego samolotu. Utwierdzio mnie to w przekonaniu,
e eskadry opuciy lotnisko przed atakiem bombowym.
Jak tu wyldowa, aby nie poama samolotu? Jeszcze raz obejrzaem
dokadnie pole wzlotw z malej wysokoci. Midzy lejami bomb wypatrzyem
dugi wolny odcinek. Nie namylajc si, wykonaem krg i ostronie posadziem
samolot. Powoli podkoowaem ku stojcemu Karasiowi i wyczyem silnik. W
zbliajcym si do mnie pilocie rozpoznaem por. Procyka z 21 eskadry liniowej.
Czoem, panie poruczniku! pozdrowiem go, wysiadajc z kabiny.
Ucisnlimy sobie donie.
Co pana tu przynioso? zapyta zdziwiony,
Szukam swoich. Nie wie pan przypadkiem, gdzie przenis si dywizjon
myliwski? Jak pan wie, siedz na zasadzce w Aleksandrowicach koo BielskaBiaej. Od rana nie mog nawiza z nimi cznoci. Nikt nie raczy nawet
przylecie do nas. My tam nie moemy duej pozostawa, bo Niemcy gotowi nas
ogarn za kilkanacie godzin. To lotnisko jest przecie Niemcom znane,
uniknlimy ju cudem jednego bombardowania, drugie moe by celne
36

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

tumaczyem. Musiaem by zdenerwowany, bo Procyk umiechn si i poklepa

uspokajajco po ramieniu.
Niech si pan nie martwi, wiem, gdzie oni si przenieli, zaraz poka panu
na mapie. A to nieadnie z ich strony powiedzia jakby do siebie Jak wam
leci na zasadzce?
Jak dotd, to bardzo dobrze. Zestrzelilimy trzy samoloty szwabskie,
stracilimy jeden, ale da si go chyba wyreperowa. Bronek Skibiski wrci po
walce z przestrzelon opon i podczas ldowania skapotowa. Jemu nic si nie
stao.
Moje gratulacje! ucieszy si porucznik.
Jak na razie niemieckie samoloty lataj bez osony myliwcw i temu chyba
zawdziczamy nasze sukcesy. Z Messerschmittami nie byoby tak atwo.
Procyk wzi ode mnie map i wskaza palcem miejsce bazowania 121 i 122
eskadry. Dopiero od niego dowiedziaem si, e trzecia eskadra dywizjonu
myliwskiego 123 odleciaa przed kilku dniami w rejon Warszawy, by
zasili brygad pocigow.
To jest to samo lotnisko w Balicach, z ktrego w zeszym roku latalicie
podczas jesiennych wicze objani
Znam je dobrze. Dzikuj za informacj. A co z pana Karasiem?
Zaraz bdzie gotw do lotu. Cudem ocala podczas dzisiejszego porannego
bombardowania. Widzi pan. jak zrbali lotnisko i hangary. Zabieram go na
lotnisko Kamie koo Radomia, tam znajduje si nasza eskadra.
Wkrtce udaem si do samolotu, bo czas nagli. W kilka minut pniej
dolatywaem do Balic. Na maej wysokoci wykonaem jedno i drugie okrenie,
odnalazem ldowisko. Byo na pierwszy rzut oka puste, w przylegym do niego
zagajniku nie mogem na razie nic zauway. A przecie musiay by tam ukryte
samoloty i namioty oraz samochody. Czyby ju nikogo tu nie byo?
pomylaem z niepokojem. Zszedem jeszcze niej, tu nad wierzchoki drzew.
Dostrzegem wreszcie sprzt; by bardzo dobrze zamaskowany. Niezwocznie
wyoono sygna ldowania na znak, e mnie rozpoznano. Radiowej cznoci z
ich stanowiskiem dowodzenia niestety nie miaem. Wykonaem ciasny
zakrt i gadko wyldowaem. Potem szybko skoowaem pod lasek w miejsce
wskazane przez mechanikw. Zaledwie wyczyem silnik, a ju wcignito moj
dwjk pod drzewa i nakryto gaziami.
Otoczono mnie gromadnie, pytano, jak sobie radzimy. Odpinaem spadochron,
gdy nadbieg Edek Pilch. By jaki zmieszany, a po przywitaniu si nagli, abym
zaraz uda si do namiotu operacyjnego, bo czeka na mnie dowdca. '
Co taki markotny. Edek? To dowdztwo nie wie, gdzie jest jego zasadzka?
Jak dotd pies z kulaw nog si nami nie zainteresowa, a teraz tak im si pieszy?
Edek nie by skory do wyjanie, patrzy na mnie ponuro. Co go wida
gnbio
37

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Co si tu u was dzieje? zapytaem, tknity zym przeczuciem.

A co ci mam powiedzie? Medwecki nie yje. Nie wiesz jeszcze o tym?
Niemoliwe' wykrzyknem. Skd mam wiedzie? Przecie nie mamy
z wami adnej cznoci i nikt nie postara si do nas przylecie.
Po drodze przekaza mi hiobowe wieci Wanie odby si pogrzeb
Medweckiego. Od poudnia dywizjon prawie nie lata, przygotowywa si do
zmiany lotniska Z kolei opowiedziaem o naszych zwycistwach Widziaem po
jego minie, e nam zazdroci. By moim serdecznym koleg, nie mielimy wobec
siebie tajemnic.
Powierzono mi funkcj oficera operacyjnego po Jesionowskim, ktry obj
dowdztwo dywizjonu. Brak cznoci z sieci dozorowania, a nawet z armi na
linii byy jakie uszkodzenia, diabli wiedz jakie. Poranny nalot dal si nam
solidnie we znaki. Dwa zestrzelone samoloty, jeden przez Gnysia, drugi przez
Flanka, nie zrekompensuj straty, jak ponielimy. Zachodzi obawa, e mog nas
bombardowa, bo waciwie lotnisko zostao rozpoznane. Ludzie s
podenerwowani, panuje rozgardiasz, ot i wszystko. Diabli czowieka bior!
Zameldowaem si. przed obliczem kpt. Jesionowskiego i kpt.
Sdzielowskiego. Przyjli mnie serdecznie, zwaszcza gdy usyszeli o naszych
sukcesach. Przyczyny braku cznoci z zasadzk waciwie ju znalem, ale w
sercu pozostaa mi uraza do przeoonych; ich niefrasobliwo i brak
zainteresowania naszym losem wyday mi si co najmniej dziwne. Uznano w
kocu, e zasadzka musi niezwocznie przenie si z Aleksandrowie na inne
lotnisko.
Doczy pan porucznik do dywizjonu na lotnisko w Igoomi, dokd
przeniesie si rwnie sto dwudziesta pierwsza i sto dwudziesta druga eskadra.
Rzuty koowe zaraz tam wyjad, lotnisko bdzie przygotowane na wasz przylot.
W takim razie odmeldowuj si, lec szybko na zasadzk i natychmiast
wydam rozkaz przebazowania. Do zachodu soca jest mao czasu, trzeba si
pieszy.
Kierowaem si wanie do wyjcia, gdy do namiotu wpad zadyszany oficer
finansowy z list pacy dla personelu zasadzki. Wszak to by 1 wrzenia, pierwszy
dzie nowego miesica kadrze naleaa si pensja, a onierzom od.
Wprawdzie spieszno mi byo do swoich, ale musiaem sprawdzi list i przeliczy
pienidze. Po raz pierwszy (niestety i ostatni) patnik dywizjonowy wypaci
wszystkim pensj wojenn, znacznie wysz od pokojowej.
W kilkanacie minut potem byem na kursie do Aleksandrowie. Soce
przechylio si ju na zachodni stron, gdy o godzinie szesnastej dotykaem
koami podwozia trawiastej nawierzchni lotniska.
O tej samej godzinie, jak si wieczorem dowiedzielimy, lotnisko w
Rakowicach zostao po raz drugi zbombardowane. Por. Procyk zdy szczliwie
odlecie na wyremontowanym Karasiu dosownie kilka minut przed nalotem.
38

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

W godzin potem Bronek Skibiski na czele kolumny samochodw rzutu

ziemnego odjecha Mercedesem w kierunku Krakowa.
Jego uszkodzonego samolotu nie dao si zabra na samochody. Mechanicy
wymontowali z niego poszczeglne agregaty i zespoy, reszt trzeba byo
zniszczy przez podpalenie, by nie dostaa si w rce wroga.
Wkrtce potem poprowadziem pozostae trzy samoloty w stron Krakowa i
dalej na nowe lotnisko. Tu przed zachodem soca wyldowalimy na trawiastym,
spalonym socem obszernym polu. Byy tam ju samoloty obu eskadr dywizjonu.
Dziaalno zasadzki zostaa tym samym zakoczona. Ja, Nowak, Kremski i
Widlarz doczylimy do swojej 121 eskadry, a Skibiski i Kubala do 122.
*
Atak hitlerowski nie zaskoczy armii Krakw. Na caej linii stycznoci z
nieprzyjacielem rozgorzaa zacita, bohaterska walka polskich onierzy z
agresorami. Przewaga nieprzyjaciela ujawnia si jednak z ca tragiczn
wyrazistoci ju na pocztku dziaa bojowych. Dao si to zauway szczeglnie
na obu skrzydach armii, na ktre wyszy silne uderzenia oddziaw pancernych i
zmechanizowanych. Na pnocnym skrzydle 7 Dywizja Piechoty i Krakowska
Brygada Kawalerii zmuszone zostay do cofania si w gb kraju na Czstochow i
Szczekociny. Na poudniowym skrzydle niemieckie uderzenie pancerne
skierowane zostao na Spytkowice i Nowy Targ, a wic w dalszych
zamierzeniach na Krakw Bohaterski opr nieprzyjacielowi stawiaa tam 1
brygada grska. Na pomoc pospieszya jej 10 brygada pancerno-motorowa. Polskie
oddziay utrzymay w swoich rkach ufortyfikowane pozycje na lsku.
Jednoczenie od wczesnych godzin rannych eskadry niemieckiej 4 floty
powietrznej, skoncentrowanej na lotniskach w rejonie Wrocawia i Opola, uderzyy
na nasze stae lotniska, stacje i linie kolejowe, obiekty wojskowe i przemysowe
oraz w czue punkty cznoci telefonicznej. Nad lini frontu pojawiy si liczne
patrole osony myliwskiej szybkich Messerschmittw, a bombowce nurkujce
Ju-87 wspieray swoje wojska na polu walki, bombardujc polskie stanowiska.
Wczesnym rankiem zbombardowano lotnisko w Rakowicach. Podczas nalotu
zgino ponad 20 onierzy i osb cywilnych, okoo 50 odnioso rany Bomby
spady rwnie na dworzec kolejowy w Krakowie i okoliczne budynki mieszkalne.
Byy ofiary w ludziach i zniszczenia w urzdzeniach kolejowych, a ruch pocigw
zosta zdezorganizowany.
Wyprawy bombowe pojawiy si take nad Krosnem i Moderwk koo Jasa,
gdzie zniszczono lotniska szkolne. Bomby spady na stacje kolejowe w Trzebini,
Owicimiu, Tunelu, Kaletach, Zaogi hitlerowskich samolotw ostrzeliway z
maych wysokoci pocigi towarowe i osobowe. Bombardowano zapor w Porbce
i most na Warcie w Poraju koo Czstochowy. O godzinie 15.30 Niemcy
39

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

powtrzyli atak bombowy na lotnisko rakowickie, powikszajc zniszczenia

dokonane w czasie porannego nalotu. Hitlerowskie samoloty rozpoznawcze
penetroway obszar lska nie napotykajc oporu ze strony polskich myliwcw.
Luftwaffe panowaa wszechwadnie na polskim niebie od pierwszej chwili
rozpoczcia dziaa wojennych.

24 ESKADRA ROZPOZNAWCZO-BOMBOWA
Lotnisko w Klimontowie, na ktre 31 sierpnia przeniosa si z lotniska
rakowickiego 24 eskadra rozpoznawczo-bombowa, wyposaona w 10 samolotw
P-23 Kara, byo oddalone od Krakowa o 30 kilometrw na pnocny wschd. Do
ldowiska obszernego pola po skoszonej koniczynie przylega zagajnik,
zamieniony przez waciciela rozlegego majtku na co w rodzaju parku, w
ktrym doskonale mona byo ukry samoloty, samochody i namioty eskadry.
Nieco w bok od folwarcznych zabudowa znajdowa si dobrze utrzymany
dworek, w ktrym zakwaterowao si dowdztwo eskadry z kapitanem
obserwatorem Julianem Wojda na czele. Reszta personelu latajcego i starszyzny
obsugi samolotw ulokowaa si w pobliskiej szkole, a bra onierska w
gospodarstwach wiejskich. Na kwatery przychodzio si ju po kolacji, to jest po
zapadniciu zmroku, a opuszczao je na p godziny przed wschodem soca;
Gotowo bojowa obowizywaa wszystkich onierzy eskadry, od dowdcy
poczwszy, na najmodszym szeregowcu skoczywszy.
Wrd personelu panowa doskonay nastrj. Dyscyplina wzorowa,
dowodzenie spryste. Nikt nie narzeka na polowe warunki, rozumiano powag
sytuacji, zdawano sobie spraw z zamiarw naszego zachodniego ssiada,
prowokujcego wybuch wojny. Z ca sumiennoci personel techniczny przygotowywa maszyny, zaogi bojowe dyskutoway nad zadaniami czekajcymi
je podczas kolejnych lotw w razie wybuchu wojny. Przygotowano w odpowiedni
sposb mapy, zapoznawano si dokadnie z pooeniem lotniska, usytuowaniem
terenu i rozlokowaniem jednostek armii Krakw, kompletowano osobiste
wyposaenie- bojowe.
W namiocie operacyjnym przez ca dob czuwali na zmian nad
bezpieczestwem lotniska- dyurni oficerowie, posterunki wartownicze i patrole.
Nikt niepowoany nie mg dosta si na teren rozlokowania eskadry. Wiedziano
dobrze o dziaalnoci wywiadowczej i dywersyjnej pitej kolumny niemieckiej.
1 wrzenia w rejonie lotniska i okolicy bya adna pogoda: Poranne mgieki
szybko ustpiy.
Kiedy po gimnastyce szykowano si do niadania, w namiocie stanowiska
dowodzenia rozleg si natarczywy dzwonek telefonu. Obecny tam dowdca
eskadry, kpt Wojda, podnis suchawk.
40

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Sucham, tu jawor jeden powiedzia, uywajc swego kryptonimu.

Czoem, Julek, mwi oficer dyurny lotnictwa armii, major Pawlu.
Czoem, Stachu. Co masz dla mnie? Co taki podenerwowany? zapyta
Wojda.
Julek, suchaj: o godzinie czwartej czterdzieci pi nasze granice
zaatakowali Niemcy. Ogo alarm i czekaj na rozkazy.
Niemoliwe! wykrzykn Wojda. To znaczy, e ju rozpocza si
wojna! A eby ich jasny szlag trafi! zakl.
Czekaj na rozkazy, utrzymuj zaogi gotowe do lotw na rozpoznanie
powtrzy Pawlu.
Wojda odoy suchawk na wideki aparatu. Stara si opanowa podniecenie.
Poruczniku zwrci si do dyurnego oficera prosz natychmiast
ogosi alarm dla eskadry.
Zawya gono syrena, wzywajc wszystkich do popiechu.
Na obszernej polanie pod rozronitymi koronami wysokich drzew zebra si
wkrtce cay personel eskadry, ustawiony w wyrwnane szeregi. Porucznik
Nowierski, zastpca dowdcy do spraw pilotau, obj komend nad caoci i zda
raport nadchodzcemu dowdcy, kapitanowi Wojdzie.
onierze, koledzy lotnicy! zabra gos Wojda. Przed kilku minutami
otrzymaem ze sztabu armii Krakw tragiczn wiadomo. Dzisiaj o wicie
Niemcy napadli na nasz kraj. Zarzdzam od tej chwili stan wojenny. Personel
techniczny niech zaraz przystpi do podgrzewania silnikw, naley podczy do
karabinw maszynowych tamy amunicyjne, przygotowa bomby do
podwieszenia. Zaogi bojowe niech bd w pogotowiu. Prosz wszystkich, aby nie
robi paniki, utrzymywa nasz dziaalno w najwikszej tajemnicy, nie wdawa
si w adne dyskusje z ludnoci cywiln, a jeeli znajd si wcibscy, kierowa
ich do dyurnego oficera. Jestemy onierzami, nadszed czas, aby wypeni
obowizek wobec ojczyzny. Wrg jest silny i bezwzgldny, ale nasza wola walki
obronnej musi pokrzyowa jego chytre i zdradzieckie plany. Teraz prosz si
rozej do swoich zaj, dalsze rozkazy bd wydawa ze stanowiska dowodzenia.
Twarze onierzy byy skupione, powane. W ciszy i zadumie rozeszli si
lotnicy do swoich zaj. Wkrtce rozleg si huk uruchamianych silnikw.
Napeni ca okolic, potnia moc tysicy koni mechanicznych. Potem zacz
sabn mechanicy wyczali kolejno podgrzane silniki. Znw zapanowaa
cisza. Samoloty gotowe byy do startu, a zaogi do wykonania zada bojowych.
Kilkanacie minut po godzinie szstej dwa pierwsze Karasie wystartoway na
zadanie bojowe: jedna zaoga na rozpoznanie ruchw nieprzyjaciela na prawym,
pnocnym skrzydle armii ,,Krakw, druga na poudniowym. Po ponad godzin
trwajcym locie rozpoznawczym obie zaogi powrciy cao na lotnisko w
Klimontowie. Dowdcy zag obserwatorzy zoyli pisemne meldunki o
zauwaonych ruchach wojsk niemieckich na granicy pastwowej. Na pnocnym
41

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

skrzydle armii w kierunku na Krzepice i Radomsko oraz na pnoc od Lublica w

kierunku na Czstochow zauwaono du zmotoryzowan kolumn
nieprzyjaciela. Druga zaoga natomiast meldowaa o duej zmotoryzowanej
jednostce niemieckiej, kierujcej si drogami na Spytkowice i Nowy Targ.
Meldunki przekazano natychmiast do sztabu armii Krakw Genera Szylling
nakaza, aby 24 eskadra prowadzia sta obserwacj linii frontu, szczeglnie za w
rejonie zauwaonych kolumn pancernych.
Kolejno co dwie godziny startoway nowe zaogi. Potwierdziy si meldunki
pierwszych zag. Ustalono niezbicie, e 16 korpus pancerny omijajc
Czstochow posuwa si z Olesna na Radomsko. Oto tre meldunku z
popoudniowego lotu rozpoznawczego, wykonanego przez dowiadczony zesp:
dowdc kpt. obs. Wojd i por pil. Nowierskiego: Na pnocny zachd od
Czstochowy, po osi Czarny Las, Szarlejka, Lgota, Biaa, Wola Kedrzyska
wielka jednostka zmotoryzowana w marszu.
Inna zr.oga w skadzie: obserwator ppor. Tadeusz Prdecki, pilot kpr.
Aleksander Rudy i strzelec kpr. Rudolf Widuch rozpoznaa na poudniowym
skrzydle armii Krakw siy niemieckiej 2 dywizji pancernej i 4 dywizji lekkiej,
ktre przerway granic i posuway si szybko na Nowy Targ i Spytkowice.
Dzie 1 wrzenia by dla 24 eskadry dniem wytonej pracy. Zaogi
wykonyway loty na rozpoznanie ruchw wojsk nieprzyjaciela, a czyniy to z
wielk precyzj i sumiennoci. Trzeba tu doda, e nasi lotnicy mieli duo
szczcia. Nie napotkali w powietrzu myliwcw hitlerowskich, a obrona
przeciwlotnicza nieprzyjaciela bya raczej niecelna i chaotyczna. O zmierzchu
wszystkie samoloty eskadry byy znw gotowe do lotw.
2 wrzenia od samego rana bya adna pogoda, sprzyjajca wykonaniu lotw na
rozpoznanie. Znw koleino startoway Karasie. Stwierdzono, e polskiej 7 Dywizji
Piechoty, bronicej pnocnego skrzyda armii, grozi oskrzydlenie i odizolowanie
od reszty polskich wikszych jednostek, co rwnao si z jej zagad.
Do dowdcy 24 eskadry nadszed niebawem rozkaz ze stanowiska dowodzenia
armii: wykona bombardowanie nieprzyjacielskich kolumn pancernych, ktre
najbardziej zagraaj polskiej 7 DP.
Do wykonania tego zadania wyznaczono 6 Karasi. Pod skrzyda samolotw
podwieszono po dwie bomby 100-kilogramowe, a do wyrzutnika w kadubie po
sze bomb 50-kilogramowych.
Wypraw bombow poprowadzi por. obs. Bk na Karasiu pilotowanym przez
wytrawnego pilota, por. Nowierskiego. Kpr. Pawlak polecia w skadzie zaogi
jako strzelec pokadowy.
Zadanie bojowe miao by wykonane w nastpujcy sposb: kilkanacie minut
przed wypraw bombow poleci na rozpoznanie kolumn niemieckich w
zagroonym terenie zaoga por. obs. Paszkowskiego. Przed startem szosy i drogi,
na ktrych podzielono si zasta nieprzyjacielskie kolumny zmechanizowane,
42

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

oznaczono kolejnymi numerami: Por. Paszkowski przeprowadzi rozpoznanie i

poda dowdcy wyprawy bombowej odpowiedni numer, oznaczajcy odcinek, na
ktrym znajduje si obiekt bombardowania. Po odebraniu drog radiow tego
meldunku por. Bk skieruje wypraw na wytypowany cel. Samo bombardowanie
obiektw zmechanizowanych miay zaogi wykona samodzielnie z obnieniem
lotu do maej, lecz bezpiecznej wysokoci okoo 400 metrw. Po zrzuceniu
adunku zaogi powinny zniy si do samej ziemi i skrtem w lewo tnie na kurs
powrotny do bazy, by po drodze doczy do Karasia dowdcy. Nad
Szczekocinami czeka miay na Karasie polskie myliwce P-11 ze 122 eskadry
myliwskiej, by je ubezpieczy przed ewentualnymi atakami myliwcw
niemieckich Me-109.
Samolot rozpoznawczy z zaog por. obs. Paszkowskiego wystartowa zaraz po
godzinie dziesitej. W kilkanacie minut pniej na start wykooway obadowane
bombami Karasie. Ciko odryway si od lotniska, kierujc si niskim lotem nad
miejsce zbirki nad Proszowicami, gdzie lider wyprawy wykonywa agodne
okrenia, by umoliwi doczenie pozostaym samolotom. Po uformowaniu
dwch kluczy Nowierski wyrwna lot i skierowa si na Czstochow.
Nowierski dobrze zna okolic, nie potrzebowa wic pomocy obserwatora.
Przez dugi czas nasi lotnicy lecieli w zupenej ciszy. Obserwacja przestrzeni bya
atwa, soce znajdowao si z tyu z lewej strony. Gdy wysokociomierz wskaza
2000 metrw, Nowierski przeszed do lotu poziomego. Tymczasem na horyzoncie
zarysowaa si wyranie awica chmur.
Przed nami warstwa chmur, puap okoo tysic piset metrw
poinformowa Nowierski dowdc zaogi przez telefoniczne urzdzenie
porozumiewawcze Trzeba bdzie obniy lot.
Dobra nasza, w razie pojawienia si Messerschmittw bdziemy mieli dobr
oson odpowiedzia por. Bk. Jestemy w odlegoci okoo dwudziestu
kilometrw od Czstochowy. Zaraz nawi czno z Paszkowskim.
Ale cznoci z samolotem rozpoznawczym nawiza si nie udao. Ani
Paszkowski, ani jego pilot nie odpowiadali na wezwania lidera wyprawy
bombowej Nad Czstochow wyprawa leciaa na wysokoci 800 metrw, tu pod
zwart warstw chmur. Nowierski poprawi kurs lotu w prawo, tam gdzie na
szosach spodziewano si napotka nieprzyjacielskie kolumny pancerne. Por. Bk
dziaa na wasn rk, sekundowa mu dzielnie Nowierski. Obaj pilnie
wypatrywali poszukiwanego celu.
S! Tam w przodzie, na rozwidleniu drg, jest peno pojazdw poda w
pewnym momencie Nowierski.
Widz skurczybykw! wykrzykn Bk. Jest ich caa masa na obu
szosach. Walimy po czogach. Tadek, wydaj pilotom rozkaz rozejcia si do ataku.
Rozumiem potwierdzi komend Nowierski.

43

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Przechyli kilka razy samolot na boki i zwikszajc obroty silnika zatoczy

szeroki uk. Karasie ustawiy si jeden za drugim i zwikszyy odlegoci
Nowierski odda do przodu drek sterowy, samolot pochyli nos ku kolumnie
czogw i samochodw, pomalowanych na zielony, ochronny kolor.
Pi stopni w lewo poda pilotowi komend Bk, szykujc si do
zrzucenia bomb. Przez celownik zauway na pojazdach czarne krzye na biaym
tle.
Poszy! poda po chwili. Odchod od celu!
Z tyu odezwa si grzechot karabinw maszynowych. Kpr. Pawlak sia setkami
pociskw po niemieckich pojazdach bojowych. Nowierski pooy Karasia w lewy
skrt i odskoczy od kolumny nieprzyjacielskiej na bezpieczn odlego. Wzdu
drogi wytrysny gejzery ciemnego dymu. onierze jak mrwki uciekali w pole. Z
gry atakoway ju nastpne Karasie 24 krakowskiej eskadry. Rozgrzechotay si
karabiny maszynowe strzelcw pokadowych, smagay setkami i tysicami
pociskw. Zaskoczeni Niemcy bronili si chaotycznie. Dotychczas na 100kilometrowym ju odcinku polskich drg nie niepokojono ich z powietrza. Kryy
nad nimi tylko maszyny z czarnymi krzyami na skrzydach i kadubach Teraz
jednak, kiedy atakoway samoloty z biao-czerwonymi szachownicami, niebo nad
nimi byo woine od Messerschmittw...
Nad Szczekocinami kryy dwa klucze jedenastek. Doczyy do zwartego
ju szyku Karasi i odprowadziy je w rejon Krakowa.
Bombardowanie nieprzyjacielskich kolumn zmotoryzowanych wykonane przez
samoloty 24 eskadry rozpoznawczo-bombowej byo pierwszym tego rodzaju lotem
bojowym w kampanii wrzeniowej. Wkrtce potem na niemiecki 16 KPanc.
zostay skierowane Karasie brygady bombowej, rozlokowanej koo Radomia.
Pod sam wieczr powrcia na lotnisko w Klimontowie zaoga por. obs.
Paszkowskiego, wysana w przedpoudniowym locie na rozpoznanie. Pilot mia
kopoty z silnikiem, musia ldowa przymusowo na wybranym polu. Po usuniciu
awarii zaoga wystartowaa do swojej bazy. 24 eskadra znw posiadaa peny stan
samolotw i zag.
3 wrzenia bya niedziela. Dzie soneczny, jak wszystkie dni przemijajcego
lata...
Poudniowe skrzydo armii Krakw zostao powanie zagroone przez due
siy niemieckiej broni pancernej i jednostek zmotoryzowanych. Wprawdzie czoo
tych oddziaw zostao na razie powstrzymane przez skromne siy 1 brygady
grskiej, lecz przewaga nieprzyjaciela nie wrya nic dobrego. Na pomoc
podya 10 brygada pancerno-motorowa. Zanim jednak wesza w kontakt
ogniowy z nieprzyjacielem, genera Szylling zadecydowa, aby 24 eskadra
uderzya bombami w gwn kolumn niemieck w okolicy Jabonki.
Przebieg tej wyprawy opisa A. Kurowski w swojej poczytnej ksice pt.
Bijcie si z nami, Messerschmitty:
44

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Dnia 3 wrzenia ju okoo godziny 5.00 dowdca 24 eskadry rozpoznawczej,

kpt. obs. Wojda, otrzyma rozkaz zbombardowania niemieckiej kolumny pancernej i
zmotoryzowanej, posuwajcej si po szosie Trzciana, Jabonka, Rabka.
Powiadomiono go take o moliwoci dziaania w tym rejonie myliwskiego
lotnictwa nieprzyjaciela. Polecono wykona zadanie jak najszybciej, uywajc
moliwie najwikszych si.
Eskadra nie moga wysa na to zadanie wicej ni sze samolotw, bo przecie
czekay j inne zadania rozpoznawcze. Na prowadzcego wypraw zosta
wyznaczony por. obs. A. Paszkowski. Na samoloty zaadowano po 6 bomb 100 kG i
po 2 bomby 50 kG. Start wyznaczono na godzin 7.30.
Jabonka ley w Dolinie Orawy, ale dolot do niej prowadzi ponad grami, nad
ktrymi w tym dniu rozpocieray si niskie chmury. Por. Paszkowski zdecydowa,
e jak dugo si da, bd lecie w jednej grupie. Gdyby chmury przydusily ich do
gr, bd przedziera si pomidzy szczytami pojedynczo lub parami. Byli to
przecie chopcy z Krakowa i znali te okolice jak wasn kiesze.
Gdyby nawet dolecieli do rejonu Rabki w jednej grupie, to tam maj si
rozdzieli na trzy pary. Kada z nich nadleci nad cel z innego kierunku, aby w ten
sposb zmniejszy skutki obrony przeciwlotniczej. Ustalono kierunki zajcia.
Pierwsza para: Rabka Jabonka; druga para: Czarny Dunajec Jabonka; trzecia
para: Namertw Jabonka.
Po wykonaniu zadania samoloty miay powrci pojedynczo lotem koszcym,
aby unikn niebezpieczestwa ze strony myliwcw.
Start odby si dokadnie o wyznaczonej godzinie. Lecieli w zwartym szyku do
rejonu Dobczyce, Mylenice. Tam puap chmur obnia si do samych szczytw.
Samoloty rozeszy si, przebijay si pojedynczo midzy szczytami Turbacza i
Policy i wyszy na swoje kierunki zajcia.
Z celem nie byo kopotu. Wypadajc spod chmur na Jabonk i Podwik,
widzielimy wielkie zgrupowanie wozw pancernych, czogw i samochodw,
blokujcych przy szosie. onierze wyszli z wozw i odpoczywali obok nich.
Tu chmury wisiay na puapie 600700 metrw. Bombardowali wic z tej
wysokoci. Wiele bomb trafiao w szos i biwak lub bezporednio w czogi. Po
wyrzuceniu bomb, utartym ju zwyczajem, samoloty zniay si do lotu koszcego i
wystrzeliway cay zasb posiadanej amunicji, po czym, wykorzystujc przejcia
midzy grami, wracay ku Wile na swoje lotnisko.
Niestety tym razem nie obyo si bez strat. Jeden z Karasi zosta trafiony
pociskiem dziaka. Inne zaogi widziay odpadajce skrzydo samolotu, a jeden z
pilotw twierdzi, e widzia rozwijajcy si spadochron na maej wysokoci. Jak si
pniej okazao, w wypadku tym zginli: ppor. obs. Tadeusz Prdecki, kpr. pil.
Aleksander Rudy i strzelec kpr. Rudolf Widuch.
W wyprawie tej zosta lekko ranny rwnie kpr. pil. Konrad Zikowski, ale
doprowadzi samolot do lotniska i wyldowa.

45

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Inne zaogi w tym czasie wykonyway loty na rozpoznanie na caej linii frontu
armii Krakw. Ich meldunki bardzo pomagay dowdcy armii, wpywajc w
zasadniczy sposb na jego taktyczne decyzje.
W poudnie nadszed do dowdcy eskadry rozkaz przesunicia pododdziau na
lotnisko U koo Dblina.
Trzydniowa dziaalno bojowa 24 eskadry rozpoznawczo-bombowej na
korzy armii Krakw zasuguje na wysokie wyrnienie. Zaogi z wielkim
zapaem, bohaterstwem i determinacj wykonyway poruczone im zadania,
bezbdnie i na czas informoway dowdc armii o zagroeniu skrzyde. Dwie
wyprawy bombowe na kolumny nieprzyjacielskiej broni pancernej byy bardzo
udane.
Wrd zag latajcych i personelu obsugi samolotw oraz personelu
pomocniczego panowa duch bojowy i wola walki z najedc. Nie byo lepszych
czy gorszych, wszyscy, jak jeden m, byli gotowi powici dla ojczyzny swoje
ycie.
W skad personelu latajcego eskadry wchodzili: dowdca kpt. obs. Julian
Wojda, oficer taktyczny por. obs. Aleksander Bujalski, oficer techniczny ppor.
Hrynaszkiewicz; piloci por. Tadeus- Nowierski, ppor Wadysaw Brzozowski,
ppor. Stanisaw Jasiski, ppor. Bolesaw Paszkowski, pchor. Aleksander Petruszka,
kpr. kpr. Jan Bakanacz, Jzef Grski, Stanisaw Mierniczek, Moata, Aleksander
Rudy, Mieczysaw Soma, Konrad Zikowski i ardecki; obserwatorzy - por.
Bronisaw Bk, por. Aleksander Paszkowski, ppor. ppor. Adam Gisman, Konrad
Jeewski, Roman Miarczyski, Antoni Puczyski, Tadeusz Frdecki. Feliks
Sobieralski, Kazimierz Wjcicki, Wadysaw Zborowski, Henryk Zikowski i
Niemir Bliziski; strzelcy pokadowi (lista niekompletna) kpr. kpr. Zygmunt
Gaik, Augustyn Marek. Jan Pawlak, Radowiecki, Rudolf Wriduch i Jan Wony.

ESKADRY OBSERWACYJNE W AKCJI

W skad lotnictwa armii Krakw, oprcz dywizjonu myliwskiego (eskadry
121 i 122) i 24 eskadry rozpoznawczej, wchodzio rwnie lotnictwo obserwacyjne
w sile dwch eskadr. Byy to: 23 eskadra obserwacyjna wyposaona w 7
samolotw typu RWD-14 Czapla i 26 eskadra obserwacyjna, posiadajca 7
samolotw typu R-XIII. Kada eskadra podzielona bya na dwa plutony
obserwacyjne I i II. W I plutonie byy 4 samoloty (1 nalea do dowdcy
eskadry), w II plutonie 3 samoloty.
Zadaniem eskadr obserwacyjnych byo przeprowadzenie lotw na rozpoznanie
pola walki znad wasnych linii oraz w razie potrzeby wypady na blisze tyy
nieprzyjaciela, wykonywane na maych wysokociach. Dodatkowym zadaniem
tych eskadr, rwnie tylko w razie nagej potrzeby, byo utrzymywanie cznoci z
46

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

wielkimi jednostkami wojskowymi i oddziaami wydzielonymi. Zadanie to mia

przej organizujcy si pluton cznikowy na 3 samolotach typu RWD-8 na
lotnisku w Pustelniku koo Krakowa.
23 eskadr dowodzi dowiadczony oficer por. obs. Wadysaw Rewakowicz.
31 sierpnia caa eskadra przyleciaa na lotnisko wysunite w Palczowicach koo
Zatora i zostaa skierowana do pracy bojowej na korzy grupy operacyjnej
Bielsko. W skadzie eskadry oprcz dowdcy byli midzy innymi nastpujcy
piloci i obserwatorzy: ppor. pil. Tadeusz Pietrzyk, kpr. pil. Kliszcz, por. obs.
Wodzimierz Czupryk, por. obs. Lincel, por. obs. Wacaw Raczyski, por. obs.
Radomir Walczak, por. obs. Jan Waciski i ppor. obs. Oskar Sablik.
26 eskadr dowodzi kpt. obs. Stanisaw Rzepa, a w skad zag midzy innymi
wchodzili: ppor. pil. Mieczysaw Pietrzyk, ppor. pi. Witold Peczyski, st. sierz.
Adam Baran, kor. pil. Talaga, por. obs. Wadysaw Czuchela, por. obs. Stanisaw
Krl, por. obs. Wrzeszcz.
Eskadra zostaa rozmieszczona na dwch lotniskach: I pluton wyldowa rano
31 sierpnia na lotnisku w Zarbicach (okoo 30 kilometrw na wschd od
Czstochowy) i zosta przydzielony do 7 DP, II pluton natomiast tego samego dnia
osign lotnisko w Sosnowcu i zosta podporzdkowany dowdcy GO lsk.
W ostatnim dniu sierpnia dowdcy plutonw nawizali kontakty subowe z
dowdztwami wielkich jednostek, do ktrych zostali przydzieleni, zaogi za
przygotowyway si do wykonywania zada na rozpoznanie w rejonach
rozlokowania polskich wojsk. Personel techniczny dokonywa ostatnich
przegldw samolotw i poprawia ich zamaskowanie. Wieczorem dowdcy
eskadr i wydzielonego plutonu zameldowali swoim przeoonym o gotowoci
zag do dziaa bojowych. Nie wiedzieli wtedy, e ju za kilkanacie godzin
zadania te bd wykonywa na ostro.
Praca bojowa eskadr rozpoznawczych na przestarzaych wolnych i sabo
uzbrojonych samolotach, bez radiostacji pokadowych, wymagaa od zag duej
odwagi i determinacji. Loty obserwacyjne odbywa si musiay na maych
wysokociach, zmniejszao to moliwo wykrycia naszych samolotw przez
szybkie myliwce niemieckie. Ale maa wysoko lotw nad terenem
nieprzyjacielskim w strefie przyfrontowej bya bardzo niebezpieczna samoloty
polskie byy z reguy bardzo gsto ostrzeliwane nie tytko przez dziaka i karabiny
maszynowe obrony przeciwlotniczej, lecz rwnie niemal przez kadego
niemieckiego onierza, posiadajcego karabin rczny. Wprawdzie w pierwszych
dniach eskadry rozpoznawcze nie wykonyway takich zada, lecz ju od 3
wrzenia przejy je od 24 eskadry rozpoznawczej, wycofanej z armii Krakw.
W drugim dniu wojny zdarzyo si, e wycofujce si jednostki polskie utraciy
czno midzy sob i z dowdztwem. Jedynym rodkiem cznoci stao si
wtedy lotnictwo obserwacyjne.

47

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Na lotnikw z eskadr obserwacyjnych czyhao jeszcze jedno grone

niebezpieczestwo. Niebo nad frontem i na bliskich tyach polskich jednostek roio
si od samolotw z czarnymi krzyami, z ktrych waliy si na ich gowy bomby i
paday serie z broni pokadowej. Nie mona si nawet zbytnio dziwi, e kady
nisko leccy samolot brany by za samolot nieprzyjacielski. Std te zdarzay si
tragiczne w skutkach wypadki zestrzeliwania polskich samolotw przez wasne
rodki przeciwlotnicze. Tego rodzaju pomyki byy powodem rozgoryczenia
lotnikw, obniay zapa do walki. Szybko jednak zaogi mobilizoway si na
nowo i z jeszcze wiksz ochot przystpoway do wykonywania nastpnych
lotw.
Lotnictwo obserwacyjne armii Krakw nazywane byo oczami sztabw
wojennych. Dziki niezwykle bohaterskiej postawie zag dowdcy wielkich
jednostek mogli na bieco uchwyci sytuacj na froncie i wydawa rozkazy
podlegym dywizjom i pukom, jake czsto odizolowanym od caoci si...
1 wrzenia, pierwszy dzie wojny, nie by szczliwy dla eskadr
obserwacyjnych.
23 eskadra wykonaa w tym dniu 6 lotw na rozpoznanie linii stycznoci z
nieprzyjacielem GO Bielsko. Z lotw tych polskie maszyny wracay postrzelone
zarwno przez nieprzyjaciela, jak i oddziay wasne. Jeden z pilotw zosta ranny.
Z trudem doprowadzi samolot do lotniska, ale podczas ldowania maszyna rozbia
si, gdy miaa uszkodzone podwozie.
Pierwszy poranny lot 26 eskadry na rozpoznanie linii frontu na prawym
skrzydle armii Krakw (7 DP) omal nie zakoczy si tragicznie. Oto tre
meldunku z tego lotu:
Samolot zosta ostrzelany nad wasnymi wojskami, na skutek czego pilot zosta
ciko ranny, niemal miertelnie, obserwator za tylko lekko ranny w nog. Mimo
cikiej rany pilot zdoa jeszcze szczliwie wyldowa wrd swoich oddziaw.
Samolot zosta w kilka godzin ewakuowany przez ppor. pil. Pietrzyka, ktry
startowa w bardzo cikich warunkach terenowych z przestrzelonym zbiornikiem
paliwowym i ju pod ogniem karabinw niemieckich.

Ju w kilkanacie godzin po rozpoczciu dziaa wojennych zosta przerwany

kontakt midzy 7 DP i Krakowsk Brygad Kawalerii, walczc w bezporedniej
stycznoci na poudnie od tej dywizji. Dla nawizania cznoci wystartowaa w
godzinach popoudniowych jedna zaoga na samolocie R-XIII. Co si z ni stao,
nie wiadomo. Nie powrcia do bazy z tego lotu.
Jeszcze gorzej powiodo si II plutonowi 26 eskadry. Dwa starty na loty
rozpoznawcze zakoczyy si tragicznie: jeden samolot zagin bez wieci, drugi
za zosta zestrzelony celnym ogniem karabinw przez nieprzyjacielsk obron w
rejonie Mikoowa. Pilot doprowadzi szczliwie samolot do ziemi i ldowa w

48

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

przygodnym terenie samolot zosta rozbity, a zaoga odniosa obraenia.

Wieczorem doczya do plutonu na lotnisko w Sosnowcu.
Tak wic ju pierwszego dnia dziaa wojennych obie eskadry obserwacyjne
doznay gorzkich rozczarowa straciy 2 zaogi i cztery samoloty.
Dzie 2 wrzenia by dniem intensywnych lotw bojowych dla zag obu
eskadr. Dowdcy dali od lotnikw dokadnego rozpoznania usytuowania
oddziaw nieprzyjaciela i wasnych na linii frontu. Zaogi z determinacj
przystpiy do wykonania powierzonych zada. Z wielkim powiceniem
penetroway teren, zaznaczay na mapach zauwaone kolumny i zgrupowania
nieprzyjaciela, dostarczay dowdztwu dokadnych meldunkw sytuacyjnych.
Nie obeszo si jednak bez ofiar. 23 eskadra stracia jeden samolot Czapla. Pilot
zosta ranny i przymusowo ldujc rozbi maszyn. 26 eskadra (I pluton) stracia
rwnie jeden samolot R-XIII, ktry, trafiony z dziaek niemieckich, zapali si w
powietrzu. Pilot zdy dolecie do naszych linii ze spadochronem, a obserwator,
widocznie ciko ranny, zgin pod szcztkami poncej maszyny.
W godzinach popoudniowych nastpiy przesunicia obu eskadr na nowe
ldowiska. 23 eskadra (5 samolotw Czapla) przeniosa si na lotnisko w Balicach
(samoloty przyleciay tam nastpnego dnia o wicie), za z 26 eskadry: I pluton z 2
samolotami R-XIII na ldowisko w Maachowie koo Szczekocin i II pluton z 1
samolotem R-XIII na ldowisko w Pustelniku koo Krakowa.
Stan samolotw lotnictwa obserwacyjnego zmniejszy si zatem w cigu dwch
dni z 14 do 8 samolotw.
W nocy z 2 na 3 wrzenia por. obs. Chuchela, dowdca I plutonu 26 eskadry,
omal nie wpad do niewoli, jadc samochodem do sztabu 7 DP, ktrej grozio
okrenie. Nie zdoa, niestety, dotrze do gen. Gsiorowskiego i przekaza mu
wanego meldunku.
W tym samym czasie, gdy Chuchela przedziera si w drodze powrotnej do
swoich, jego pluton cofa si za Wis, nie mogc nawiza cznoci z
dowdztwem.
3 wrzenia wieczorem 23 eskadra przeniosa si na ldowisko w Pustelniku,
gdzie stal II pluton obserwacyjny 26 eskadry z jedynym samolotem R-XIII. Pluton
ten, otrzymawszy uzupenienie w postaci dwch samolotw R-XIII i jednej zaogi,
zosta podporzdkowany dowdcy 23 eskadry kpt. Rewakowiczowi. Tego samego
dnia po poudniu jedna zaoga plutonu poleciaa na samolocie wypoyczonym z
organizujcego si na tym lotnisku plutonu cznikowego armii, aby odnale I
pluton 26 eskadry. Z tego lotu, niestety, nie powrcia.
*
3 wrzenia po poudniu z lotnictwa armii Krakw wycofany zosta krakowski
dywizjon myliwski i 24 eskadra rozpoznawcza. W armii pozostao teraz tylko
49

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

lotnictwo obserwacyjne z 8 samolotami. I plutonu 26 eskadry na razie nie mona

by odnale, sdzono, e zosta ogarnity przez Niemcw. Posunicie to byo
jakim duym nieporozumieniem taktycznym, w wyniku ktrego pozostawiono
Niemcom otwarte niebo nad poudniowo-zachodnim rejonem Polski. Odtd
hitlerowskie samoloty hulay bezkarnie nad oddziaami armii Krakw. Cay
ogrom pracy, zwizany z rozpoznaniem sytuacji na froncie, spada teraz na barki
dzielnych zag lotnictwa obserwacyjnego. Kierowa nimi jedyny pozostay w
sztabie armii oficer mjr pil. Stanisaw Pawlu. Reszta sztabowcw lotniczych z
pk. obs. Sznukiem wyjechaa w rejon Dblina.

BOJOWY CHRZEST MYLIWCW

Lotnisko w Igoomi, na ktre wieczorem 1 wrzenia przenis si krakowski
dywizjon myliwski, rwnie nie miao poczenia telefonicznego z sieci
dozorowania. Zreszt sie ta przestaa dziaa ju w kilka godzin po wtargniciu
wojsk hitlerowskich do naszego kraju. Nawizano tylko czno z dowdc
lotnictwa armii Krakw.
Aby stworzy choby namiastk sieci dozorowania, kpt. Jesionowski poleci
odpowiednio wykorzysta zapasowe radiostacje samolotowe. Zdecydowa, by
wysa trzy radiostacje na samochodach na przedpole wraz z trzema pilotami,
ktrzy by przekazywali wiadomoci o pojawieniu si niemieckich samolotw w
rejonie ich posterunkw obserwacyjnych do naszych myliwcw, patrolujcych w
powietrzu. Zasig tych radiostacji wynosi zaledwie 40 kilometrw, nie mogy
wic speni wymogw lotnictwa myliwskiego.
2 wrzenia, na dwie godziny przed wschodem soca, trzy samochody z
radiostacjami, obsug i pilotami wyruszyy z lotniska na poudnie i zachd od
Krakowa do wyznaczonych uprzednio rejonw.
Rwno ze wschodem soca dwusamolotowe patrole naszych jedenastek
rozpoczy obserwacj rejonu Krakowa i jego poudniowo-zachodnich okolic.
Mimo meldunkw o przelotach hitlerowskich maszyn, nadchodzcych drog
radiow z wysunitych posterunkw, do walk nie dochodzio.
Na kilkanacie minut przed godzin jedenast dwa klucze samolotw pod
dowdztwem Kpt. Wirkiewicza osaniay powrt 6 Karasi z 24 eskadry
rozpoznawczej, ktre dokonay bombowego nalotu na niemieck kolumn
zmotoryzowan w rejonie na pnocny zachd od Czstochowy.
O swoim udziale w dziaaniach bojowych w tym dniu napisaem w swojej
relacji ksikowej: 6

W dywizjonie poznaskim, Warszawa 1970.

50

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Na pierwszy swj patrol wystartowaem zaraz po wschodzie soca z dwoma

kolegami pilotami. Wkrtce po osigniciu wysokoci 3000 metrw zauwayem
dwa niemieckie bombowce, zbliajce si do Krakowa od strony poudniowej.
Niemcy zauwayli nas jednak ju z daleka, wykonali zwrot do tylu i wcale nie
chcieli nawizywa z nami walki. Gonilimy ich daleko, ale odlego do nich wcale
si nie zmniejszya, a nawet wkrtce powikszya tak, e nie byo sensu lecie za
nimi dalej. Byli od nas szybsi nawet na bombowcach. (...)
Na drugi patrol poleciaem na swojej dwjce z kapralem Zaniewskim w samo
poudnie, gdy inni zbierali si na obiad. (...)
Byo bardzo ciepo, a na niebie nie byo ani jednej chmurki, jasne soce
przeszkadzao troch w dokadnej obserwacji przestrzeni. Wskazwka
wysokociomierza dochodzia do podziaki 3000 metrw, gdy zauwayem nad
Krakowem, o jakie 1000 metrw wyej od nas, zgrabn sylwetk dwusilnikowego
samolotu niemieckiego o podwjnym stateczniku. Niemiec lata nad miastem tam i z
powrotem, wykonywa prawdopodobnie zdjcia.
Pilimy si cigle w gr, zachodzc mu od tylu. Pilot niemiecki zauway
wkrtce nasz manewr, wykona ostry wira i zacz nurkowa wprost na nas.
Wydawao mi si, e tu co nie jest w porzdku. Jak to? Bombowiec atakuje
myliwce? Gdzie logika, gdzie sens! Czyby chcia zestrzeli myliwca? Poczyna
sobie zbyt brawurowo. Na wszelki wypadek pooyem samolot w skrt i
zacignem ciasny wira, bacznie obserwujc szkopa, by w odpowiedniej chwili
wypracowa dogodn pozycj do zaatakowania go.
W pewnym momencie zauwayem silne byski z przodu kabiny niemieckiego
bombowca i niemal rwnoczenie odczuem uderzenie w prawe skrzydo. Nie byo
jednak czasu na zastanawianie si, co si stao, bo Niemiec przelecia koo mnie w
odlegoci okoo 50 metrw w locie nurkowym na bardzo duej prdkoci.
Zrozumiaem wtedy swoj pomyk: to by myliwiec Messerschmitt Me-110,
bardzo silnie uzbrojony, ze stanowiskiem strzelca pokadowego strzelajcego do
tyu. Na penym gazie zaurkowalem za nim, ale odlego od niego wzrastaa tak
szybko, e nawet nie mogem odda skutecznej serii z karabinw maszynowych.
Sdziem, e niemiecki myliwiec zawrci wkrtce i nawie z nami walk. Nie
uczyni jednak tego i wkrtce znikn na horyzoncie...
Dopiero teraz mogem si rozejrze, co te mogo si sta, e mj samolot ciy
na praw stron. Przyczyny nie byo trudno ustali. Na kocu skrzyda wisiay od
dolnej strony powyrywane kawaki blachy. A wic Niemiec podczas ataku trafi
mnie...

Dwjka musiaa by poddana dokadnym ogldzinom. Oberwaa nie tylko z

dziaka, dostaa rwnie po stateczniku i sterach ogonowych, na szczcie tylko z
karabinw maszynowych. Zabrano j do reperacji.
Okoo godziny 15.00 z wysunitego posterunku obserwacyjnego nadszed
drog radiow meldunek o zblianiu si w kierunku Krakowa niemieckiej
wyprawy, skadajcej si z 18 Stukasw. Na alarm wystartowaa 122 eskadra pod
dowdztwem kpt. Wirkiewicza 9 samolotw. 121 eskadra dysponowaa tylko

51

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

3 samolotami gotowymi do lotu, poprowadzi je ppor. Nowak. Wypraw udao si

przechwyci midzy Skawin i Krakowem. Nasi piloci zaatakowali j z przewag
wysokoci. Niemcy me wytrzymali ataku, poszli w rozsypk, wyrzucili bomby w
pole i na penym gazie chaotycznie zawrcili. Kpt. Wirkiewicz trafi jedn
maszyn pierwsz seri broni pokadowej; niemiecki samolot zwali si do ziemi i
roztrzaska. Plutonowy Majchrzyk po dugiej i upartej gonitwie zestrzeli w rejonie
Chrzanowa drugiego Stukasa. Kilka nastpnych na pewno zostao trafionych, lecz
nasze wolne jedenastki nie nadaway si do dugich pogoni Z wyprawy nie
powrci jeden samolot polski.
Wkrtce po wyldowaniu jedenastek nad Krakowem i okolic podniosa si
mga, ktra uniemoliwia dalsze loty na patrolowanie. Jeszcze tego dnia 121
eskadra otrzymaa jeden samolot P-11c, ktry udao si naprawi i wyewakuowa
z parku lotniczego na Rakowicach. Wieczorem 2 wrzenia dywizjon myliwski
dysponowa 19 samolotami.
3 wrzenia, niedziela. 121 eskadra od witu zostaa powoana w stan alarmowy.
Pogoda zapowiadaa si soneczna, poranne mgieki szybko zniky, widoczno
bya dobra.
O godzinie 6.20 para samolotw z kpr. Kremskim i kpr. Arabskim
wystartowaa na patrolowanie rejonu Skawina Kalwaria Zebrzydowska.
Pocztkowo w powietrzu nic si nie dziao. Dopiero po ponad godzinnym krceniu
si naszych myliwcw nad wyznaczonym rejonem, dowdca pary Kremski
otrzyma drog radiow rozkaz kierowania si ku pnocy, skd nadlatyway dwa
klucze Dornierw Do-17. Wkrtce obaj piloci zauwayli je i z wielk furi
zaatakowali. Pilot Arabski tak opisa t walk w swojej relacji:
...Byo to pierwsze moje spotkanie z wrogiem. Strach i emocja, potem
opanowanie i determinacja. Jasiu Kremski mwi przez radio: Atakuj lew trjk, ja
bd atakowa praw. dza odniesienia zwycistwa sprawia, e bez wahania wal
wywrotem w trjk Dornierw. Tego z lewej strony atakuj z odlegoci 300250
metrw, oddaj krtkie serie z karabinw maszynowych. Strzelaj do mnie strzelcy,
krzyuj si setki pociskw wietlnych. Podcigam maszyn w gr i znw atakuj;
jestem blisko swego celu, cigle strzelam. Bombowiec pochyli si na skrzydo,
znia lot, za nim cignie si smuga dymu. Postanowiem atakowa dwa Dorniery.
Wczam busta i podrywam samolot w gr i znw atakuj. Jedna i druga seria,
atakowany hitlerowiec zmieni kierunek i bardzo szybko traci wysoko. Lduje na
wyrbie w lesie, kapotuje. Za par sekund eksplozja jedna, potem druga... Nie
wiedziaem, gdzie si znajduj, po zwyciskim podnieceniu nastpuje
zdenerwowanie. Bior kurs na wschd, jestem na wysokoci 1400 metrw, silnik
zacz przerywa z powodu braku benzyny w zbiorniku... Lduj na maym plku
pod lasem, samolot jest cay, ma tylko 12 dziur w skrzydach...

52

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Ldowanie Arabskiego odbyo si we wsi Niegonowice koo Ogrodzieca. Z

lotniskiem w Igoomi nie mg si w aden sposb porozumie. By w rozpaczy. Z
zaistniaej sytuacji wybawi go zwyky przypadek.
W gminie nie spotka nikogo, posterunek policji ju si zwin, Niemcy byli
blisko, tak e sysza nawet przytumione salwy artyleryjskie. Wtem nad miejscem
jego ldowania pojawi si samolot cznikowy RWD-8, zataczajc zakosy, jakby
kogo szuka na ziemi. Arabskiemu ywiej zabio serce. Wybieg przed
zamaskowany samolot i powiewajc bia pacht zacz dawa zaodze RWD-8
sygnay. Gdy pilot pomacha skrzydami, Arabski wyoy znak ldowania pod
wiatr. Niebawem RWD-8 wyldowa. Okazao si, e by to samolot cznikowy
dywizjonu krakowskiego z por. pil. Bazarnikiem i mechanikiem kpr. Strzeleckim.
Poszukiwali samolotu Kremskiego, ktry telefonicznie powiadomi dywizjon w
Igoomi o swoim przymusowym ldowaniu w przygodnym terenie w teje wanie
okolicy. Cz benzyny, przeznaczonej dla Kremskiego, wla mechanik do
zbiornika samolotu Arabskiego. Wkrtce potem Arabski wystartowa i po
pgodzinnym locie ldowa w Igoomi.
Por. Bazarnik odnalaz nastpnie samolot Kremskiego, ktry wyldowa o
okoo 15 kilometrw na wschd od miejsca przymusowego ldowania Arabskiego.
Mechanik udzieli mu pomocy, uzupeni! zbiornik i pomg zapuci silnik.
Kremski wystartowa w kierunku na Igoomi. Niestety, lecc na wysokoci
zaledwie 400 metrw, zosta ostrzelany celnym ogniem wasnej artylerii
przeciwlotniczej i znw musia ldowa przymusowo w polu, tym razem koo
miejscowoci Klucze. Samolot nie nadawa si do naprawy, musiano go spali, aby
nie wpad w rce wroga.
Okoo godziny 7.00 rano reszta samolotw 121 i 122 eskadry razem 9
samolotw pod moim dowdztwem zostaa poderwana w powietrze w trybie
alarmowym. Ze stanowiska dowodzenia odebraem wiadomo, e od wschodu, na
wysokoci 3000 metrw, zblia si do Krakowa nieprzyjacielska wyprawa
bombowa. Leciaem wtedy na samolocie dowdcy eskadry z numerem 1 na
kadubie, gdy moja dwjka nie bya jeszcze do lotu gotowa. Na maksymalnych
obrotach silnikw wznosilimy si do gry a do wysokoci 3500 metrw.
Wykonywaem przy tym zakosy, aby skuteczniej obserwowa przestrze, gdy
jaskrawe soce razio w oczy.
Przebieg tego lotu opisaem potem w swoich wspomnieniach wojennych:
Przecilimy wstg Wisy, daleko w tyle pozosta Krakw. W dole
rozpocieraa si ciemnozielona Puszcza Niepoomicka. (...) Dymi pocig zdajcy
z Bochni do Krakowa po ciemnych kreskach elaznej drogi. Z przodu majaczyo
miasto wyrose z soli. (...)
Ale oto ju ich wida! Lec zwartym szykiem. Na przodzie trjka, a za ni
jeszcze trzy trjki. Pomalowane s na ciemnozielony kolor. To s niemieckie He-

53

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

111, niosce potny adunek niszczycielski dla naszej krlewskiej stolicy! Lec
rwno, spokojnie, majestatycznie, pene wojennej grozy. S nieco niej od nas,
moe o 500 metrw. Lecimy im na spotkanie, zachodzimy do kierunku ich trasy od
poudnia. Na tle nieba musz nas chyba widzie, ale nie zmieniaj kursu, tylko jakby
zwikszyli nieco prdko.
Moja jedynka rwie do przodu na penym gazie, zostawiam nieco w tyle
kolegw, jestem z przodu okoo 300 metrw od naszego szyku. Jedynka to
rzeczywicie najlepszy samolot.
Uwaga samoloty! Cel z przodu! Atakujemy! wydaj rozkaz przez radio do
tych, co maja radiostacje pokadowe na samolotach. Jednoczenie daj znak reszcie
przez wykonywanie skrzydami ruchw poprzecznych do kierunku lotu. Nurkuj
wprost w zwarty szyk wrogich bombowcw, w sam rodek. Przycelowuj si,
strzelam krtkimi seriami. Swd spalonego prochu krci w nosie. Trzeba jeszcze
zmniejszy odlego od nich. Musimy ich rozbi i zniszczy! Samolot mj
otoczony jest rojem wietlnych pociskw. To strzelcy pokadowi bombowcw
niemieckich ostrzeliwuj mnie ogniem karabinw maszynowych. Pociski dudni po
pacie jak groch rzucany o blach. Bior na cel samolot dowdcy...
Nagle stuk! Jakby grom z jasnego nieba uderzy w silnik mojego samolotu,
ktry jednoczenie okry si ciemnym dymem. Pomienie ogarny zbiornik
benzynowy tu za silnikiem, a przed kabin. Jasne jzyki ognia zaczy wciska si
do wntrza i parzy mnie w goe rce. (...)
Nie wiem, jak to si stao, i nie mogem sobie tego nigdy potem uzmysowi, co
zrobiem, e opuciem samolot. Koziokowaem ju w powietrzu, gdy wiadomo
na nowo zacza sprawnie dziaa. Z wielkim trudem signem rk do uchwytu
linki wyzwalajcej zapicie spadochronowe. Pd powietrza utrudnia bardzo
wyrwanie uchwytu, ale po krtkiej szamotaninie udao mi si to zrobi. Poczuem
gwatowne szarpnicie otwierajcej si czaszy. Przestaem koziokowa, zawisnem
na linkach spadochronowych. Nade mn rozpocieraa si dua, biaa czasza
spadochronu, w dole, w odlegoci okoo 1000 metrw, byszczaa w socu wstga
rzeki. Niedaleko od niej widnia czerwony koci o strzelistej wiey, a dalej
domostwa duej osady. Byem bez hemofonu, ktry zgubiem zapewne podczas
opuszczania samolotu. W bog cisz, jaka teraz mnie otaczaa, wdziera si huk
odlatujcych samolotw, bicie dzwonu kocielnego i ujadanie psw. Z uwag
zaczem obserwowa przysze miejsce ldowania, ktre wedug moich oblicze
mogo nastpi z powodzeniem na rodku rzeki. Ale gdy si obniyem i bujanie na
spadochronie ustao, wszystko wskazywao na to, e wylduj na boniu i unikn
przymusowej kpieli.
Z kocioa szybko wychodzili ludzie i zapeniali przylegy plac, gapic si z
podniesionymi w gr gowami. Opadaem z szybkoci 8 metrw na sekund, nie
miaem wic czasu na dokadn obserwacj tego, co si na dole dziao. Ldowaem
na wasnym terenie i niczego nie potrzebowaem si obawia. Szkoda tylko, e tak
haniebnie daem si Niemcom zestrzeli. Biedna moja jedynka na pewno teraz
dogorywaa strzaskana przy uderzeniu o ziemi.
Zetknicie si z ziemi nie byo przyjemne. Przewrciem si na twardej
nawierzchni bonia, poczuem silny bl w kolanach. Z trudem uwolniem si od

54

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

uprzy spadochronu i podwignem na nogi. Nie chciao mi si zwija

spadochronu, ogarna mnie dziwna niemoc. Nerwy ulegy zupenemu rozpreniu,
byem cay i mogem si. porusza.
W moim kierunku biegli ludzie, kilku wyrostkw wyrwao si do przodu. Lecz
gone okrzyki ,,sta, sta! zatrzymay ich rozpd. Zatrzymali si w odlegoci 100
metrw ode mnie, tworzc zwarty szereg, i z ciekawoci przypatrywali mi si. Byli
w odwitnych ubraniach, przewaaa biel koszul. Zdznuilo mnie to ich nienormalne
zachowanie si, ale wkrtce zrozumiaem, co si stao.
Szpieg, Niemiec, szwab! huczao w tym tumie ciekawskich.
le jest pomylaem i zdjem kombinezon, by pokaza si tumowi
rodakw w stalowym, lotniczym mundurze polskiego lotnika z odznak pilota na
lewej piersi.
Patrzcie, przebrany za Polaka dochodziy mnie gosy.
Zrobio mi si bardzo nieswojo, z tylnej kieszenie spodni wycignem pistolet.
W zbliajcym si powoli tumie spostrzegem chopw uzbrojonych w konice,
sztachety i nawet widy. Zaczem si cofa nieznacznie w kierunku rzeki, oddalonej
ode mnie o okoo 50 metrw i postanowiem, e wycofam si za ni ostrzeliwujc
si. Nerwy na nowo targny mn od stp do gowy, rce trzsy si jak witeczna
galaretka.
Nagle na zakrcie drogi pojawi si w oboku kurzu wojskowy motocykl z
trzema onierzami uzbrojonymi w karabiny. Zatrzymali si na chwil w tumie
wykrzykujcych i potrzsajcych swoist broni ludzi, ale gdy krzyknem do
porucznika przyjanie, bez wahania podjechali do mnie. Wszystko si wyjanio.

Tymczasem podczas gdy ja wisiaem na spadochronie i zaraz potem trzsem

si ze strachu oblony przez podburzony przez kogo tum mieszkacw Kaja,
bo tam wanie los kaza mi ldowa, koledzy moi ostro zaatakowali niemieckie
bombowce zwart gromad. Niemcy nie wytrzymali ataku, wyrzucili bomby na
brzegu lasu tu za Kajem i poszli w rozsypk, ratujc si chaotyczn ucieczk.
Gonitwa za nimi trwaa dugo i daleko, trzy Heinkle zostay zestrzelone,
zwycistwa przypisano zespoom, bo wszyscy piloci w walce tej brali udzia: 2 dla
122 eskadry i 1 dla 121.
W drodze powrotnej na lotnisko kpr. Markiewicz, pilot 122 eskadry, zauway
samotnie powracajcy samolot He-111, leccy na mniejszej od niego wysokoci na
przeciwnym kursie. Markiewicz by rozgrzany niedawn walk, a poniewa mia
jeszcze zapas amunicji, wykona szybki wywrt i run na Niemca. Ju pierwsza
seria Markiewicza bya celna, na niemieckim samolocie zadymi gwatownie lewy
silnik. Druga seria polskiego myliwca trafia w kabin pilota. Samolot niemiecki
run w las.
Tak wic poranny lot krakowskiego dywizjonu zakoczy si wielkim
sukcesem: 4 niemieckie He-111 zestrzelone ze strat 1 naszego samolotu.
Par maszyn zostao uszkodzonych pociskami karabinw maszynowych
niemieckich strzelcw pokadowych.
55

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Dwusamolotowe patrole, dziaajce nad Krakowem, nie napotkay do godziny

13.00 niemieckich samolotw. Wtedy wanie do dywizjonu krakowskiego
nadszed rozkaz, aby przebazowa si caoci si do rejonu Dblina na lotnisko w
Podlodowie. Do lotnictwa armii Krakw dywizjon myliwski ju nie powrci.
Podsumowujc trzydniow dziaalno bojow dywizjonu stwierdzi naley, e
mimo trudnoci, zwizanych z brakiem cznoci z sieci dozorowania i braku
moliwoci odpowiedniego wykorzystania myliwcw do zwalczania samolotw
nieprzyjacielskich, dywizjon mg si poszczyci duymi osigniciami:
nie dopuci dwch niemieckich wypraw bombowych do Krakowa, a w
jednym wypadku klucza Ju-87 Stukasw;
w walkach powietrznych piloci zestrzelili 12 samolotw hitlerowskich i
liczne uszkodzili, tracc 1 pilota i 5 samolotw;
morale pilotw byy bardzo wysokie, walczyli z wielk brawur i
determinacj. Na due uznanie zasugiwali take pracujcy z wielkim
powiceniem mechanicy.
Po poudniu lotw bojowych dywizjon nie wykonywa. Zaczto popiesznie
pakowa sprzt na samochody, zwijano namioty, rozdawano prowiant na drog.
O godzinie 15.00 wyjecha rzut samochodowy, na lotnisku pozostay dwa
samochody i kilku mechanikw, aby w razie czego pomc pilotom przy
uruchamianiu silnikw samolotowych, ktre coraz czciej zaczynay
szwankowa. W godzin potem 17 samolotw krakowskiego dywizjonu
skierowao si niskim lotem wzdu Wisy na pnoc, by w godzin potem
wyadowa na lotnisku w Podlodowie.
Do Kaja przyjecha po mnie lekarz dywizjonu swoim do niedawna
samochodem. W zwizku z ogoszon mobilizacj lekarz wraz ze swoim
samochodem zosta przydzielony do naszego dywizjonu myliwskiego. Gdy
dojedalimy do granic lotniska w Igoomi, ostatnie samoloty odryway si od
okrytej kurzem nawierzchni. Zawrcilimy wic w kierunku nowego miejsca
bazowania. Droga bya ciasna, zatoczona uciekinierami, samochodami i
furmankami. Nad nami pojawiay si niemieckie samoloty, ktre zrzucay bomby i
ostrzeliway wszystkich i wszystko z karabinw maszynowych. Czsto trzeba byo
kry si za drzewami, w przydronych rowach, ucieka jak najdalej od szosy.
Omijalimy na szosach leje po wybuchach bomb, zniszczone mosty i wiadukty,
tkwilimy godzinami w korkach drogowych. Dokd i po co wdrowa ten tum
uciekinierw w obydwu kierunkach na pnoc i poudnie pomieszany nieraz
z kolumnami onierzy, nikt nie wiedzia. Widzielimy ponce gospodarstwa,
zbombardowane miasteczka i masakry dokonane przez bomby i kule niemieckich
piratw powietrznych. Widzielimy na wasne oczy niemiecki samolot, ktrego
zaoga ostrzelaa krowy pasce si na pastwisku...
Do Podlodowa dotarlimy dopiero rankiem w dwa dni potem. Bylimy solidnie
zmczeni, lecz szczliwi, e ta makabryczna podr nareszcie si zakoczya.
56

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

OSAMOTNIENI ZWIADOWCY
Armia Krakw cofaa si na caym froncie. Bohatersko walczya Krakowska
Brygada Kawalerii, nie dopuszczajc do okrenia wolno wycofujcych si
dywizji piechoty. 10 brygada pancerno-motorowa przez dwa dni toczya zacite
waki, osaniajc wycofujce si na nowe pozycje poudniowe skrzydo armii.
Lotnictwo niemieckie przypucio ataki na magistral kolejow Lww Krakw,
bombardujc i ostrzeliwujc z broni pokadowej szczeglnie odcinek Rzeszw
Dbica Tarnw Bochnia. Ze wschodu jechay transporty z posikami, w
przeciwnym za kierunku transporty ewakuacyjne. Front zblia si od zachodu w
kierunku linii Wisy, od poudnia za do magistrali kolejowej Krakw Tarnw.
Pod koniec trzeciego dnia dziaa wojennych, w armii Krakw pozostao
tylko lotnictwo obserwacyjne. Z dawnego sztabu lotniczego przy armii pozosta
jedyny oficer mjr pil. Pawlu, Dysponowa zaledwie 8 samolotami
obserwacyjnymi 5 samolotami typu Czapla i 3 samolotami R-XIII. Te ostatnie
swoj prdkoci maksymaln 160 km/godz. nie dorwnyway nawet w po-' owi
najwolniejszym niemieckim samolotom rozpoznawczym, a co dopiero myliwcom.
Nazywano je latajcymi trumnami. Troch lepsze byy Czaple z prdkoci
maksymaln do 250 km/godz., ale i one podobnie jak R-XIII byy uzbrojone
tylko w dwa karabiny maszynowe, obsugiwane w czasie walki przez obserwatora.
Zaogi samolotw obserwacyjnych przyjy na swoje barki zadanie dalekiego
rozpoznania, zupenie odbiegajce od charakteru przeznaczenia maszyn i
wyszkolenia pilotw. Bohaterskim zaogom eskadr obserwacyjnych 23 i 26 naley
si wielkie uznanie. Piloci, zdajcy sobie jasno spraw z wielkiej przewagi
lotnictwa niemieckiego i maej wartoci wasnych samolotw, nie nadajcych si
do przeprowadzania dalekiego rozpoznania poza lini frontu, nie ulkli si
niebezpiecznych lotw. Wymagania dowdztw jednostek ldowych byy
olbrzymie, linia frontu dugoci ponad 200 kilometrw zmieniaa si z godziny na
godzin. Z wielk determinacj i wol walki piloci i obserwatorzy zajmowali
miejsca w kabinach i startowali na stracecze loty.
Trzy dni pracy bojowej, w ktrej ponieli dotkliwe straty, byy dla nich wielk
taktyczn lekcj. Piloci wykorzystywali teraz do maksimum uksztatowanie terenu,
prowadzili samoloty na bardzo maych wysokociach w bezpiecznej odlegoci
lecz w zasigu wzroku od gwnych drg, a po zauwaeniu wojsk zawracali
nagymi zwrotami i kursem prostopadym do kierunku marszu kolumn
nieprzyjacielskich przelatywali szybko nad nimi. Obserwatorzy w tym czasie robili
notatki na mapie. Potem nastpowa drugi, a jak byo potrzeba, to i trzeci podobny
nalot. Na szczcie Niemcy nie uywali w tym rejonie dziaa wojennych
lotnictwa myliwskiego.
Samotny wojenny szlak zag lotnictwa rozpoznawczego armii Krakw
zyska u dowdcy armii, generaa Szyllinga, wyrazy penego uznania. Na
57

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

podstawie ich meldunkw dowdca armii analizowa ogln biec sytuacj na

froncie i wydawa odpowiednie rozkazy, zapobiegajce niejednokrotnie
zniszczeniu caych pukw i dywizji przez posiadajcego druzgocc przewag
nieprzyjaciela.
4 wrzenia, poniedziaek. Z lotniska w Pobiedniku wykonano cztery loty na
rozpoznanie. Wykryto kolumn niemieckich czogw zbliajc si do Jdrzejowa,
a na poudniowym skrzydle w rejonie Chabwki i Mszany Dolnej kolumn
pancern, zajmujc odcinek drogi na przestrzeni 15 kilometrw. Poczona
eskadra strat nie poniosa. Ze wzgldu na zagroenie wieczorem samoloty
przeleciay na nowe ldowisko w Kszczonowie koo Nowego Korczyna.
5 wrzenia eskadra wykonaa sze lotw rozpoznawczych, w tym rwnie na
poszukiwanie i nawizanie cznoci z odcit w rejonie Janw Szczekociny 7
Dywizj Piechoty. W rejonie Chciny Chmielniki ustalono ruch
nieprzyjacielskich kolumn w kierunku na Kielce i Daleszyce. W miejscowoci
Tymbark zauwaono duo czogw, ktre wyruszyy na pnocny wschd. Eskadra
nie poniosa powaniejszych strat, dwa samoloty wrciy postrzelane, lecz
uszkodzenia day si szybko usun. Stan samolotw eskadry zmniejszy si
jednak o jeden samolot R-XIII, gdy oddano go do plutonu cznikowego armii w
zamian za zestrzelony w dniu 3 wrzenia RWD-8, wypoyczony przez eskadr.
6 wrzenia, roda. Od witu zaogi startoway na kolejne loty, rozpoznajc
ruchy kolumn zmechanizowanych w okolicy Chmielnika. Due skupisko czogw
(ponad 100) stwierdzono w rejonie miejscowoci Skaa. Po obu brzegach Dunajca
dostrzeono niemieckie kolumny pancerno-motorowe. Stracono jeden samolot
Czapla wraz z zaog. Jako uzupenienie eskadra otrzymaa dwa samoloty R-X1I1.
Tego samego dnia wieczorem 3 samoloty przesunito na ldowisko Wterynia
koo Kolbuszowej, za nazajutrz 5 pozostaych na ldowisko w Szczucinie,
usytuowane w rejonie postoju sztabu armii Krakw, ktry przenis si do
Mdrzychowa okoo 25 kilometrw na wschd od Nowego Korczyna ju na
prawym brzegu Wisy.
7 wrzenia by dla eskadry obserwacyjnej dniem wytonej pracy: z obu lotnisk
wykonano ponad dziesi lotw rozpoznawczych. Obserwator jednej z zag, ktra
wyldowaa o godzinie 16.45 z rozpoznania, napisa w meldunku: Lecc szos
Szczucin Busko rozpoznaem czoo kolumny pancernej ju na poudnie od
Pacanowa. Poczwszy od czoa poprzez Pacanw, Stopnic, Busko i Piczw
cigna si nieprzerwana kolumna czogw i samochodw. Ogon kolumny
znalazem dopiero w poowie drogi pomidzy Piczowem a Kijami. Wracajc
stwierdziem drug kolumn z Buska na Nowy Korczyn czoem w poowie drogi.
W midzyczasie kolumna na kierunku Szczucin podesza do mostu na Wile.
7 wrzenia eskadra stracia jeden samolot, zestrzelony przez karabiny
maszynowe kolumn niemieckich. Pilot dolecia nad wasny teren i przymusowo
wyldowa. Samolot zosta rozbity, zaoga wysza z opresji cao. Jako uzupenienie
58

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

eskadra otrzymaa dalsze dwa samoloty R-XIII. Stan poczonych eskadr 23 i 26

wynosi tego dnia wieczorem 9 samolotw.
Dowdca armii wraz ze swoim sztabem, a z nim rwnie i mjr Pawlu,
przesun swoje stanowisko dowodzenia w rejon Nowego Korczyna, aby osobicie
dowodzi akcj przeprawy przez Wis wycofujcych si jednostek polskich.
Sytuacja bya grona. Nie byo czasu i moliwoci nawizania cznoci z
lotnictwem obserwacyjnym, ktre zebrao si na lotnisku w Weryni. Od tego dnia
armia Krakw i jej lotnictwo obserwacyjne zostao podporzdkowane armii
Karpaty.
A. Kurowski w swojej ksice pt. Lotnictwo polskie w 1939 roku napisa:
Dziaania 23 i 26 esk. obs., kierowanych przez majora pil. Pawlucia, nale do
najbardziej chlubnych kart lotnictwa polskiego w kampanii polsko-niemieckiej 1939
roku. Potrzeby armii pod wzgldem, rozpoznania lotniczego byy w duej mierze
zaspokojone. Dowdca armii nie pobiera adnej decyzji na lepo.

Dalsze losy wojenne eskadr 23 i 26 zwizane byy z dziaaniami armii

Karpaty i nastpnie Frontu Poudniowego. 8 wrzenia wykonyway one loty z
lotniska Medyka koo Przemyla. Tam odnalaz si I pluton 26 eskadry, ktry
zagin 4 wrzenia pod Szczekocinami. Obie eskadry w tym dniu odczuway brak
materiaw pdnych. 9 wrzenia przeleciay na ldowisko Podhorce 5
kilometrw na wschd od Lwowa. Zaogi wci wykonyway loty rozpoznawcze.
12 wrzenia obie eskadry byy na ldowisku w pobliu Brzean, a w dwa dni
pniej startoway do lotw bojowych z ldowiska Zagwd. Zaogi wykonay 9
lotw rozpoznawczych.
17 wrzenia, niedziela. 23 eskadra w sile 6 samolotw bazowaa na ldowisku
w miejscowoci Markowce i tam dowdca eskadry otrzyma rozkaz przelotu do
Rumunii. O godzinie 17.00 pi samolotw przeleciao granic pastwow i
wyldowao wkrtce na lotnisku w Czerniowcach. Jeden samolot pozosta w kraju,
a zaoga jego miaa otrzyma dodatkowy rozkaz, co ma dalej robi. Poniewa
rozkazu takiego nie otrzymaa, nastpnego dnia po poudniu rwnie przeleciaa do
Rumunii.
26 eskadra (5 samolotw) staa na ldowisku Zagwd. Jeszcze tego samego
dnia wykonaa dwa loty rozpoznawcze, a zaraz po poudniu dowdca eskadry
otrzyma rozkaz przekroczenia granicy pastwowej. Niestety, nie byo ani kropli
benzyny. Samoloty zostay zniszczone, a cay personel przekroczy granic na
samochodach w nocy z 17 na 18 wrzenia.

59

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

LOT DO OBLONEJ WARSZAWY

3 wrzenia, ju pod sam wieczr, 9 samolotw Kara z 24 eskadry
rozpoznawczej wyldowao na lotnisku U koo Dblina. Kpt. obs. Wojda nie
bardzo rozumia, z jakiego powodu wycofano jego eskadr z armii Krakw.
Uzyskana telefonicznie informacja, e 24 eskadra ma odtd dziaa na korzy
Naczelnego Dowdztwa, nie bardzo trafiaa mu do przekonania, poniewa w tym
rejonie skoncentrowana ju bya brygada bombowa (Karasie). Mogy one z
powodzeniem o ile to byo konieczne prowadzi rozpoznanie ruchw wojsk
nieprzyjaciela na korzy Naczelnego Dowdztwa, lepiej wic, by eskadry
rozpoznawcze wykonyway swoja, prac bojow na rzecz poszczeglnych armii.
Meldunki mona byo wykorzystywa dla przeprowadzenia analizy oglnej
sytuacji na froncie. Naczelny Dowdca Lotnictwa i OPL gen. bryg. pil. Jzef Zajc
mia swj sztab, a ten analizowa na bieco prac bojow caego lotnictwa na
froncie i by w bezporedniej cznoci z Naczelnym Dowdztwem.
Na razie faktem oczywistym byo, e 24 eskadra rozpoznawcza w kadej chwili
moga by zbombardowana. To samo dotyczyo krakowskiego dywizjonu
myliwskiego, ktry zosta rwnie przesunity w rejon Dblina na lotnisko
Podiodw. Oba te lotniska naleay do Centrum Wyszkolenia Lotniczego w
Dblinie i jako stae dobrze byy znane take Niemcom.
Samoloty eskadry zostay odpowiednio rozrodkowane na kracach lotniska i
dobrze zamaskowane, mechanicy przystpili do usuwania uszkodze i napraw
szwankujcych agregatw. Do Dblina udaa si na samochodach ciarowych
wyznaczona grupka z por. pil. Nowierskim na czele, aby spenetrowa
zbombardowan skadnic lotnicz i sprawdzi, czy nie ma tam nieuszkodzonych
czci zapasowych do silnikw i patowcw Karasi. Wyprawa ta bardzo si
eskadrze opacia, bo oprcz potrzebnych agregatw i czci przywieziono rwnie
nowe skrzydo do jednego z powanie uszkodzonych samolotw.
Pk obs. Sznuk, odpowiedzialny za 24 eskadr rozpoznawcz i krakowski
dywizjon myliwski, zainstalowa si ze swoim sztabem w Dblinie i tam otrzyma
instrukcj od Naczelnego Dowdcy Lotnictwa w sprawie dalszego uycia
podlegego mu lotnictwa. Instrukcja ta musiaa chyba by bardzo oglnikowa, bo
faktycznie w najbliszych kilku dniach lotnictwo to byo bardzo mao
wykorzystane wykonano zaledwie kilka lotw.
6 wrzenia 24 eskadra przeniosa si w rejon Lublina, 12 wrzenia przeleciaa
w okolice Hrubieszowa, za 14 wrzenia przesuna, si jeszcze bardziej na
poudnie na lotnisko Kniachinin koo Mynowa (w trjkcie uck Dubno
Rwne). Z lotnisk tych zaogi wykonyway udane loty na rozpoznanie. Eskadra
pracowaa na korzy naczelnego wodza. Zaogom dopisywao szczcie,
wszystkie samoloty wracay cao na lotnisko startu, niektre lekko uszkodzone

60

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

przez ogie z ziemi. Personel techniczny, dysponujcy czciami zamiennymi,

szybko je remontowa.
Eskadra bya sprycie dowodzona przez kpt. Wojd. W tych nieatwych
przecie dniach odwrotu dyscyplina utrzymywaa si na wysokim poziomie, nie
syszao si narzeka i niepotrzebnych dyskusji. Zaogi bojowe zawsze byy
gotowe do wykonania kadego, nawet najbardziej niebezpiecznego zadania. Dziki
zapobiegliwoci personelu technicznego eskadra nie odczuwaa braku materiaw
pdnych czy amunicji.
15 wrzenia rano dowdca eskadry otrzyma specjalne zadanie: wykona
przelot z wanymi dokumentami tajnymi do oblonej Warszawy. Lot ma si
odby natychmiast po dostarczeniu tajnej poczty zalakowanej koperty z
rozkazami naczelnego wodza, marszaka Rydza-migego, dla dowdcy armii
Warszawa, gen. dyw. Juliusza Rmmla, oraz paczek z mapami, przeznaczonych
dla walczcej w odosobnieniu armii Pozna. Ca poczt wyznaczony oficer ma
dorczy osobicie do rk gen. Rmmla. Lot naley traktowa jako zadanie
najwyszej rangi, a zaoga pilot, obserwator i strzelec winna by jak
najlepszymi lotnikami.
Wojda zdawa sobie spraw z trudnoci, jakie nastrczao wykonanie tego
zadania. Caa odpowiedzialno spoczywaa na pilocie, wszystko zaleao od jego
osobistej odwagi i rutyny. Ponad poow dugiej, bo 357-kilometrowej trasy, trzeba
byo przeby nad terenem zajtym przez wojska nieprzyjaciela, za lotnisko
docelowe na Mokotowie byo w zasigu artylerii niemieckiej. Zaoga Karasia nie
moga liczy na oson naszych myliwcw, z ktrymi nie byo adnej cznoci i
ktrym brakowao ju benzyny. Naleao natomiast spodziewa si interwencji
niemieckich Messerschmittw, szczeglnie w rejonie Warszawy, oraz silnego
ognia z ziemi zarwno oddziaw nieprzyjacielskich, jak i wasnych.
Wojda wezwa natychmiast swj szczupy sztab na narad, aby poinformowa
oficerw o otrzymanym zadaniu i ustali skad zaogi. Nie dokoczy jeszcze,
kiedy poderwa si z miejsca por. Nowierski.
Panie kapitanie, prosz o wyznaczenie mnie na ten lot zgosi si na
ochotnika. Znam dobrze lotnisko na Mokotowie, trzeba bdzie ldowa prosto z
trasy, bez adnych okre nad Warszaw
I ja si zgaszam na ten lot! I ja! I ja! odezwali si inni.
Wojda wiedzia, e kady z czonkw podlegych mu zag gotw by podj
si wykonania najbardziej nawet trudnego lotu.
Poleci porucznik Nowierski, porucznik Miarczyski i jako strzelec
porucznik Sobieralski zadecydowa po namyle. Prosz teraz przygotowa
tras, sposb jej wykonania, podgrza silnik samolotu, zabra peen zapas paliwa
do zbiornika i czeka przy maszynie.

61

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Tak jest, panie kapitanie poderwa si por. Miarczyski. By dowdc

zaogi i czu si troch tym skrpowany, bo przecie wiedzia, e powodzenie lotu
zaley przede wszystkim od pilota.
Roman umiechn si Nowierski ty jeste dowdc i nie wstyd si
tego. Polecimy kosiakiem tu nad wierzchokami drzew i dachami wiosek,
bdziemy unika miast. Obserwuj tylko dobrze tras, nie bdziemy mieli chyba
trudnoci, bo pogoda jest dobra. A ty, Felek powiedzia do Sobieralskiego
we odpowiedni zapas amunicji i pilnie obserwuj od tyu. Warszaw znam dobrze,
z ldowaniem na Mokotowie nie bdzie trudnoci.
Nowierski mia opini starego wygi powietrznego. Wykona najwicej lotw
bojowych ze wszystkich pilotw eskadry, pozna taktyk wroga i zdawa sobie
spraw z jego przewagi. W czasie lotw bojowych atakowa z zaskoczenia, a gdy
nie byo potrzeby, nie naraa zaogi i samolotu na ogie nieprzyjaciela.
Dochodzia godzina 8.00, gdy Nowierski wystartowa. Jego Kara
obserwowany by przez cay personel pozostajcy na ziemi tak, jakby z tego
lotu nie mia ju nigdy powrci.
Wkrtce samolot oderwa si od ziemi i nie nabierajc wysokoci znikn za
wierzchokami drzew. Pilot zmniejszy obroty silnika i skierowa lot na kurs busoli
320 stopni. Prowadzenie samolotu na wysokoci lotu koszcego wymaga od pilota
duej koncentracji uwagi, cigej obserwacji przedpola i uwanego ledzenia
wskaza przyrzdw kontroli pracy silnika. Nowierski mia dobrze przetrenowane
tego rodzaju loty, ata na nie bardzo czsto jako instruktor.
Na razie wszystko szo pomylnie. Minli z lewej strony miasto Wodzimierz,
po kilku minutach dalszego lotu Chem i wypadli na rzek Wieprz.
Z prawej strony na szosie czogi niemieckie poda pilotowi obserwator.
Widz pokwitowa Nowierski. Wykona lekki skrt w lewo i szybko
skry si za lasem.
Daleko, z lewej strony, wysoko, kilka samolotw przekaza tym razem
kolegom pilot.
To chyba nad Lublinem doda Miarczyski.
Nowierski przytuli si jeszcze bardziej do ziemi i agodnie skrci na pnoc.
Niemcy nie mogli z tej odlegoci zauway polskiego Karasia na tle
szarozielonych pl i lasw.
Szosy i drogi powyej Dblina zapchane byy pojazdami i czogami. Niektre
oddziay byy w marszu, inne biwakoway na poboczach drg. Czasem otwierano
ogie do naszego samolotu, lecz by on tak chaotyczny i spniony, e nie mg go
dosign. Za to serie karabinw maszynowych Sobieralskiego, skierowane do
skupisk niemieckich onierzy, musiay by bardziej skuteczne.
Felek, oszczdzaj amunicj przypomnia mu pilot.
Zrozumiaem, bd oszczdnie dawkowa odpowiedzia strzelec.

62

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Mijaa godzina lotu, gdy Nowierski zdecydowa si przeskoczy Wis. Zbliali

si do Warszawy, z daleka wida ju byo dymy poarw. Pilot postanowi podej
do ldowania od strony Ochoty, by od razu wyldowa na lotnisku mokotowskim.
Wykonanie okrenia nad miastem w celu zorientowania si w sytuacji z
pewnoci zakoczyoby si zestrzeleniem samolotu. Nowierski ca sw uwag
skupi teraz nad sterami i orientacj w terenie. Lecia w bezpiecznej odlegoci od
szosy krakowskiej, chcia wypa na plac Narutowicza i wie cinie
warszawskich filtrw.
Warszawa spowita w dymy poarw bya ju blisko, mona byo odrni
byski salw artyleryjskich. To Niemcy ostrzeliwali stolic. Teraz wszystko zaleao
od pilota, od jego szybkich i bezbdnych decyzji. Nowierski wyta wzrok.
Strzelaj do nich z obu stron, na uniki nie ma czasu.
Pod skrzydami mign plac Narutowicza, jest i wiea cinie, jest znak
ldowania na pocztku lotniska! Jeszcze kilka sekund i Nowierski zredukowa
obroty silnika. Samolot na maej prdkoci opad na zielon muraw i szybko
wytraci dobieg. Z lewej strony, spod rosncych tam kilku drzew, dawano pilotowi
energiczne znaki chorgiewk, by koowa w tamtym kierunku. Na drugim brzegu
lotniska rozbysno kilka pociskw artyleryjskich.
Kiedy Nowierski wyczy silnik, samolot szybko wcignito pod drzewa i
nakryto siatkami maskujcymi. w pobliu czeka ju samochd wojskowy, do
ktrego przeniesiono paczki z pokadu samolotu. Por. Miarczyski odjecha do
sztabu gen. Rmmla.
Artyleria niemiecka bez przerwy ostrzeliwaa rejon lotniska.
Gorco tu u was zagadn Nowierski porucznika, ktry przyj ich na
lotnisku i teraz poczstowa herbat na swoim artyleryjskim stanowisku
dowodzenia, osonitym workami piasku.
Do niedawna by tu nawet spokj. To wasz przylot tak szwabw
zdenerwowa odpowiedzia porucznik.
Jeszcze nam gotowi rozwali samolot zmartwi si Sobieralski.
Wtem powietrzem targn potny huk. Obaj lotnicy skulili si i przywarli do
ziemi. Pocisk musia wybuchn niedaleko std, chyba w rejonie postoju samolotu.
O, psiakrew! zakl Sobieralski mocno zdenerwowany.
Porucznik skoczy do wyjcia, za nim szybko pobiegli obaj lotnicy. Samolot
sta na dawnym miejscu.
Nic mu nie jest, panie poruczniku! jaki onierz wychyli si z
pobliskiego rowu. Pocisk rbn za tym waem, odamki poszy w gr.
Razem obejrzeli samolot. Na szczcie mia tylko jedn dziur w tylnej czci
kaduba.
W p godziny potem przyjecha Miarczyski, jednoczenie przyjechaa
samochodem ekipa mechanikw lotniczych, ktrzy uzupenili paliwo.

63

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Wkrtce potem silnik zawy na penych obrotach. Nowierski zdecydowa si na

start w kierunku placu Narutowicza; po mistrzowsku oderwa samolot i tu nad
dachami skierowa si na poudnie.
Ogie z ziemi nie by grony dla pilota, gorzej byoby, gdyby interwenioway
Messerschmitty. Szczcie dopisywao naszym lotnikom w powietrzu nad
Warszaw nie byo akurat samolotw niemieckich.
Przed godzin dwunast Kuros wyldowa na lotnisku w Kniachininie.
Miarczyski zameldowa dowdcy eskadry o wykonaniu powierzonego zaodze
zadania.
17 wrzenia 24 eskadra rozpoznawcza dysponowaa 8 samolotami i znajdowaa
si na lotnisku koo Horodenki. Tego samego dnia zaogi wykonay 6 zada
bojowych. Tam te dowdca eskadry otrzyma rozkaz przelotu do Rumunii.
Rozka ten wykonano pod sam wieczr. Samoloty wyldoway na lotnisku w
Czerniowcach.

TRAGICZNA POMYKA
Na nowym lotnisku w Podlodowie samoloty krakowskiego dywizjonu
myliwskiego zostay ukryte na skraju lasu i dobrze zamaskowane. Dokonany
wybr nie by zbyt fortunny; byo to przecie lotnisko stae, wszystkim dobrze
znane i tym samym naraone na bombardowanie. Cay nastpny dzie czekano na
przybycie rzutu koowego z obsug techniczn samolotw.
5 wrzenia od rana patrole w skadzie dwch samolotw osaniay mosty na
Wile na odcinku Dblin Puawy W samo poudnie zostaa poderwana na alarm
122 eskadra. Prowadzi j kpt. Wirkiewicz. W czasie walki z niemieckimi
bombowcami piloci zestrzelili 1 Do-17. Jeden pilot eskadry zosta ranny w rk,
zdoa jednak szczliwie powrci na lotnisko startu na mocno postrzelanej
maszynie. Dywizjon odczuwa powany brak benzyny. Zapas uzupeniono w nocy,
korzystajc z rozbitych magazynw w Dblinie.
6 wrzenia znw osona mostw na Wile. Okoo godziny 9.00 zajem miejsce
w swojej dwjce i wystartowaem wraz z kpr. Zaniewskim na patrol. Po
kilkunastu minutach krcenia si nad Dblinem na wysokoci 2000 metrw
zauwayem nagle 3 dwusilnikowe samoloty, kierujce si od miasta Irena na most
kolejowy. Wykorzystujc przewag wysokoci natychmiast runlimy do ataku.
Stwierdziem wtedy, e w niemieckim szyku byy 2 samoloty bombowe Do-17 i 1
myliwiec Me-110. Atak nasz musia by dla Niemcw zaskoczeniem, bo szybko
wyrzucili bomby w pole i na penym gazie zaczli ucieka. Zaniewski pogoni za
Dornierami, ja natomiast zbliaem si do Messerschmitta.

64

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

(...) Niemiec nie myla rezygnowa z walki i zwycistwa napisaem w

swojej pamitnikarskiej relacji. Pooy samolot w gboki skrt i zacz
gwatownie zacienia krg, chcc wywalczy dla siebie dogodn pozycj (...). W
czasie nurkowania oddaem do Niemca seri z karabinw maszynowych, ale nie
zrobia ona na nim adnego wraenia. Najwidoczniej chybiem. Wyrwaem za nim
samolot w gr i wykonaem ostry skrt. Zaistniaa sytuacja niezbyt pomylna dla
mnie, bo Niemiec znalaz si za mn. Nie mg mi jednak nic zrobi, bo byem poza
zasigiem jego dziaek i karabinw maszynowych strzelca.
aden pilot nie lubi takiej sytuacji, kiedy ma z tyu wroga, ale susznie
wnioskowaem, e jeeli Messerschmitt zechce krci si ze mn w koowej walce,
musi przegra. Me-110 by cikim samolotem o znacznej prdkoci i potrzebowa
duego promienia skrtu na wykonanie okrenia, podczas gdy P-11 bya maszyn
stosunkowo lekk i krcia wirae o maym, promieniu, a wic wewntrz krgu
Messerschmitta. Tak si te stao. Spociem si porzdnie w tym wciekym
koowaniu, a moja jedenastka caa draa od cigania steru na siebie, ale ju po
ptora okrenia sytuacja zmienia si wybitnie na moj korzy. Znalazem si z
tylu za samolotem niemieckim. Jego strzelec otworzy do mnie ogie z karabinw
maszynowych. Zaciem zby i skuliem si w kabinie (...).. Przed sob widziaem
miertelnego wroga, ktrego musiaem za wszelk cen zniszczy, by pomci
niedzieln, porak.
Waka rozgrywaa si nisko nad polami i domami, draem, aby nie zderzy si
z przeszkodami, aby nie popeni jakiego kardynalnego bdu w pilotowaniu. Silnik
wy na penych obrotach, a sia odrodkowa wciskaa mocno w siedzenie kabiny.
Jeszcze moment i sylwetka Messerschmitta umiejscowia si w rodku celownika.
Jeszcze wier okrenia i odoyem wymagan przy powietrznym strzelaniu
poprawk. Zagray potokiem pociskw karabiny maszynowe raz i drugi dugimi
seriami. W pewnym momencie szkop wyrwa w gr, zachwia si jak ranne
zwierz i obniy lot, jakby chcc si wycofa z waki. Nie byo ju jednak dla niego
ratunku. Oddaem do niego jeszcze jedn seri, Messerschmitt zawadzi skrzydem o
drzewo i run na ziemi.

W poudnie dywizjon otrzyma rozkaz przebazowania na nowe ldowisko, tym

razem a na Lubelszczyzn, koo wsi Kraczewice. Znw czekalimy jeden dzie
na przybycie mechanikw.
8 wrzenia ponownie startoway patrole w rejon, rodkowej Wisy. Zaraz po
poudniu wysunity posterunek obserwacyjny donis o pojawieniu si niemieckiej
wyprawy bombowej w rejonie Puaw. Na alarm wystartowao 12 polskich
myliwcw, cao prowadzi kpt. Wirkiewicz, a ostatnie dwa klucze ze 121
eskadry kpt. Sdzielowski. Do spotkania z niemieckimi samolotami nie doszo, ale
lot ten zakoczy si tragicznie.
Gdy dywizjon do zwartym szykiem czterech kluczy trzysamolotowych
wraca na wysokoci 800 metrw, zosta ostrzelany celnym ogniem wasnej
artylerii przeciwlotniczej. Dwa pierwsze klucze nie ucierpiay od ognia, natomiast
nastpne wpady w zapor ogniow.
65

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Nagle, ni std, ni zowd pojawi si koo nas obok rozrywajcych si

szrapneli opowiada potem kpr. Krieger. Co to u diaba jest? zdziwiem
si. Ciemne dymki wyglday jak baranki, byy blisko naszych samolotw,
pojawiay si gsto przed nami... Zrozumiaem, e to artyleria grzeje po nas, ale
byo ju za pno. Samolot Sdzielowskiego zwin si i run do dou, jego
boczny kapral Futro rwnie zosta trafiony. Leciaem w ostatniej trjce. Mj
dowdca poderwa samolot do gry, chciaem zrobi to samo, lecz w tej samej
chwili usyszaem gony trzask w silniku, a zbiornik stan w pomieniach.
Zaczo mnie parzy w twarz i donie. Jak opuciem samolot i otworzyem
spadochron, trudno mi sobie teraz przypomnie. Wyldowaem w kartoflisku,
twarz i donie miaem poparzone, pieko mnie strasznie. Zabrali mnie ludzie do
wioski, znalaz si lekarz i opatrzy rany...
Czwarty pilot ldowa na uszkodzonym samolocie w polu. Maszyna ulega
rozbiciu, pilot wyszed wzgldnie cao z tej opresji.
Tragiczna pomyka artylerzystw, spowodowana karygodn nieznajomoci
sylwetek wasnych samolotw z biao-czerwonymi szachownicami, drogo
kosztowaa krakowski dywizjon: 2 pilotw kpt. Sdzielowski i kpr. Futro
zgino, 1 pilot by dotkliwie poparzony, a 4 samoloty zniszczone.
9 wrzenia przenielimy si na lotnisko Strzelce koo Hrubieszowa. Ze
wzgldu na brak materiaw pdnych dziaalno dywizjonu bya bardzo
ograniczona.
12 wrzenia dywizjon wszed organizacyjnie do brygady pocigowej ze stanem
13 samolotw. Dziaalno dywizjonu zawzia si do lotw rozpoznawczych. W
pi dni pniej ju na lotnisku Werba koo Brzean otrzymalimy rozkaz
ewakuacji do Rumunii.
Polskie lotnictwo, niedostatecznie przygotowane do obrony kraju, wykruszyo
si w toku walk i ulego przytaczajcej przewadze wroga. Przestarzay sprzt i
technicznie zacofane zaplecze adn miar nie day si porwna z nowoczenie
uzbrojon i wyposaon Luftwaffe. By w tym dramatycznym pooeniu tylko
jeden jasny punkt postawa i poziom wyszkolenia personelu latajcego i
naziemnego eskadr bojowych, determinacja i prawdziwe bohaterstwo tych, ktrzy
nie ugili si przed agresorem i do koca ratowali honor polskich skrzyde.
Wrzeniowe dni stay si dla nich szko walki i kuni charakterw. Kampania,
cho przegrana, nie bya kocem, lecz pocztkiem dugiej, cikiej, ale ostatecznie
zwyciskiej wojny. Lotnicy spod znaku biao-czerwonej szachownicy zapisali w
niej niejedn pikn kart.

66

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

3
7

10
11

12

18

13

14

19

15

20
24

21

16

17

22

23

25

26

27
28

29

30

KRZYWKA Z TYGRYSEM
POZIOMO: 1) plutonowy, pilot 121 eskadry myliwskiej, 1 wrzenia 1939 r.
w walce powietrznej zestrzeli samolot hitlerowski, 4) kryptonim armii polskiej
wielokrotnie wspominany w tomiku, 7) ruchoma cz skrzyda samolotu, 9)
samolot rozpoznawczy i obserwacyjny RWD-14, 10) miasto w ktrego okolicach
bazowaa 24 eskadra rozpoznawcza od 6 do 12 wrzenia 1939 r., 11) pukownik
obs., dowdca lotnictwa armii Krakw, 12) przeciwiestwo praktyki, 15) wielka
flota wojenna, 18) kpielisko w pow. puckim, 21) maa chatka, zwykle z drewna
lub kamienia, 24) rolina warzywna, 26) zawieszenie broni, 27) urzdzenie do
nauki manewrowania spadochronem (albo figura geometryczna) 28) warszawskie
wydawnictwo modzieowe, 21) przegroda przepierzenie, 30) dowdca armii
d, nastpnie wojsk bronicych Warszawy i Modlina w kampanii
wrzeniowej.
PIONOWO: 1) indywiduum, osobnik, 2) nacisk, 3) szata szkolna. 4) kopia (ale
nie bro)., 5) ksiga fotografii, 6) dwig 8) dwik, 13) okres dziejw. 14) rzeka
azjatycka, uchodzi do jez. Bachasz, 16) cicie, cios, 17) artretyzm, 18) samolot
bombowo-rozpoznawczy PZL 23, 19) kapitan obs., dowdca 24 eskadry, 20)
Krakw, 21) mit. boek podnoci i urodzaju. 22) stan gotowoci bojowej. 23)
wkno z licia, agawy, 25) miasto powiatowe w woj. biaostockim.
Zwa
67

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

WYDAWNICTWO MON POLECA

Zbigniew Flisowski
POMORZE REPORTA Z POLA WALKI
Literacka monografia walk o Pomorze Zachodnie i
Wybrzee Gdaskie w 1945 roku, walk przede wszystkim 1
Brygady Pancernej im. Bohaterw Westerplatte, 2 Dywizji
Piechoty im. Jana Henryka Dbrowskiego i 1 Warszawskiej
Brygady Kawalerii. Autor, uczestnik walk o Pomorze poza
wasnymi dowiadczeniami i przemyleniami zebra i
wykorzysta w ksice liczne relacje naocznych wiadkw
uczestnikw wydarze oraz materiay dokumentalne dotyczce
zarwno walk o polskie wybrzee w 1945 roku, jak te historii
tych ziem, ich polskiego rodowodu.
Stron 480, plt. z obw.
z. 70.

68

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Kazimierz Przytocki
W PANCERNYM ZWIADZIE
Ksika W pancernym zwiadzie jest interesujcym
dokumentem bitew toczonych przez onierzy 1 Brygady
Pancernej im. Bohaterw Westerplatte w ostatnich miesicach
wojny.
Autor, wwczas dowdca zwiadu pancernego, rysuje
interesujco widziany wasnymi oczyma wyzwoleczy,
krwawo okupiony marsz brygady z Bydgoszczy do Gdaska.
Stron 180, brosz, z obw.
z 15.

69

TY TYGRYS 1974/04

Wacaw Krl

Kazimierz Radwicz
KAWALEROWIE VIRTUTI
Drugie wydanie cieszcej si du poczytnoci powieci o
obronie Westerplatte, opartej na dokumentach, relacjach
uczestnikw, ilustrujcej dzie po dniu bohatersk walk 182
ludzi. Jest to powie psychologiczna, mwica o przeyciach
jednostki, o jej zaamaniach, lku, bohaterstwie. Wielk
zasug autora jest to, e w sposb niezwyke oszczdny, bez
patosu odda atmosfer tych niewielu dni, e pokaza ludzi
takimi, jakimi byli naprawd. Ksika wzrusza i przemawia do
wyobrani.
Stron 304, brosz, z obw.
z 20. .

70

Cena z 5.

DRUGA WOJNA
W I A T O W A
BOHATEROWIE
O P E R A C J E
K
U
L
I
S
Y

Dramatyczne wydarzenia najwikszych

zmaga wojennych w historii

Przeomowe, nieznane momenty walk

Czujnie strzeone tajemnice pl bitewnych,

dyplomatycznych gabinetw, gwnych
sztabw i central wywiadu
ukazuje

CYKL WYDAWNICZY
ZAPAMITAJCIE
TEN ZNAK

w ktrego skad wchodzi niniejszy tomik

04/74