BUDOWA GEOLOGICZNA POLSKI NA TLE BUDOWY GEOLOGICZNEJ

EUROPY
I. Budowa geologiczna Europy
II. Charakterystyka jednostek tektonicznych Polski
III. Surowce mineralne Polski
I. BUDOWA GEOLOGICZNA EUROPY

rdo: wiat. Polska. Atlas geograficzny. Wyd. PPWK, Ksinica- ATLAS, WarszawaWrocaw 2005
W Europie moemy wyrni wielkie jednostki tektoniczne:
1. Obszar fadowa prekambryjskich zajmuje wschodni cz kontynentu i jest
jego najstarsz czci. Powsta w prekambrze i skada si z:
Platformy Wschodnioeuropejskiej (tarcza krystaliczna przykryta pyt osadow),
sigajcej od gr Ural na wschodzie po lini dyslokacyjn przechodzc przez
Polsk na zachodzie (polecam artyku pt. Polski szew znajdujcy si na stronie
geograficznej IV LO)
Tarcz krystalicznych: Fennoskandzkiej (=Batyckiej) na Pwyspie
Skandynawskim i Ukraiskiej na poudniu midzy rzekami Don i Dniestr.
Jednostka ta wystpuje w pnocno-wschodniej Polsce.
2. Obszar fadowa paleozoicznych cz Europy, ktra powstaa w erze
paleozoicznej podczas orogenezy kaledoskiej i orogenezy hercyskiej.
Zaliczamy do tej jednostki:
Kaledonidy: Gry Skandynawskie, Gry Kaledoskie, Gry Grampian, Gry
Penniskie oraz gry pnocnej Irlandii
Hercynidy, czyli gry i zapadliska rdgrskie. Zaliczamy do nich: gry Ural,
Gry witokrzyskie, Masyw Czeski z Sudetami, , Masyw Reski, gry Harz,
Wogezy, Schwarzwald, Masyw Armorykaski, Masyw Centralny, Masyw
Iberyjski, Masyw Korsyki i pn Sardynii, Basen Polski, Basen Pnocnoniemiecki,
Basen Poudniowoniemiecki, Basen Paryski, Basen Akwitaski.
3. Obszar fadowa kenozoicznych, czyli gry i zapadliska rdgrskie, ktre
powstay w czasie orogenezy alpejskiej. Zajmuj one ca poudniow cz
kontynentu. Zaliczamy do nich:
alpidy; Gry Betyckie, Pireneje, Alpy, Apeniny, Gry Dynarskie, Bakan,
Karpaty
zapadliska: zapadlisko rzeki Ebro, Zapadlisko rzeki Pad, Basen Panoski,
Zapadlisko Podkarpackie, rw tektoniczny Renu, rw tektoniczny Rodanu

1
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

W Polsce wystpuj elementy nalece do wszystkich gwnych prowincji

tektonicznych Europy (zaznaczyam je pogrubiona czcionk).
II. JEDNOSTKI TEKTONICZNE POLSKI

rdo: Atlas Geograficzny wiat Polska. PPWK wydawnictwo Nowa Era, Wrocaw 2004
Na terenie Polski moemy wyrni 10 jednostek tektonicznych:
1. Platforma Wschodnio-europejska
Jest najstarszym elementem budowy geologicznej Polski
Zbudowana jest z tarczy krystalicznej (tworz j skay metamorficzne i
magmowe) przykrytej pyt osadow (w obrbie osadw wystpuj luki
stratygraficzne brakuje serii osadowych okresw, w ktrych obszar ten
by terytorium ldowym i by naraony na dziaanie czynnikw
zewnetrznych)
Podlegaa ruchom tektonicznym w prekambrze
Zajmuje NE cz obszaru Polski. Na zachodzi koczy si lini
dyslokacyjn (lini T-T) biegnc od Koobrzegu po Przemyl
Na jej obszarze w obrbie Polski wyrniamy 6 jednostek (3 wyniesienia i
3 obnienia). W przypadku wyniesie tarcza ley blisko powierzchni Ziemi
a w przypadku obnie gboko. Wrd wyniesie wyrniamy: eby,
Mazursko suwalskie, Sawatycz. Wrd obnie wyrniamy:
Nadbatyckie (Perybatyckie), Podlaskie, Nadbuaskie
W obrbie platformy wystpuj surowce mineralne patrz mapa na kocu
opracowania oraz rys. 1 przedstawiajcy okres ich powstania
2. Sudety:
Uwaa si je za orogen hercyski ale naley pamita, e ich wschodnia
cz zostaa po raz pierwszy sfadowana w orogenezie kaledoskiej

2
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

Orogenezie hercyskiej towarzyszy silny wulkanizm i plutonizm, czego

dowodem s stoki wulkaniczne np. wulkan Ostrzyca oraz pokrywy
bazaltowe a take granitowe intruzje magmowe: Karkonoszy, Strzelina,
Strzegomia
Maja budow zrbow. Moemy znale tutaj uskoki tektoniczne, zrbu,
rowy tektoniczne (np. Kotlina Kodzka). Masywy skalne zostay
zdyslokowane (poprzesuwane wzdu linii uskokw). Ruchom
tektonicznym podlegay w czasie orogenezy alpejskiej i od tego momentu
maj rzeb zrbow.
Surowce mineralne patrz mapa
3. Gry witokrzyskie zostay sfadowane zarwno w orogenezie kaledoskiej jak
i hercyskiej dlatego zalicza si je do hercynidw. Surowce mineralne patrz
mapa
4. Zapadlisko lsko krakowskie
powstao na przedpolu Sudetw jako zapadlisko podgrskie w czasie
orogenezy hercyskiej.
W jego obrbie wystpuj liczne pokady wgla kamiennego wieku
karboskiego
5. Wa kujawsko pomorski
powsta w erze mezozoicznej na skutek sfadowania osadw zalegajcych w
pytkim, epikontynentalnym morzu, rozcigajcym si w tzw. brudzie polsko
duskiej pomidzy Grami witokrzyskimi a Dani.
Obszar ten znajdowa si w suchym i gorcym klimacie co sprzyjao
wytrcaniu si soli i gipsw.
Sole kamienne wystpuj na obszarze wau w formie diapirw (wysadw
solnych) i s eksploatowane np. w Kodawie (mapa rozmieszczenia surowcw)

Diapir. Autor: Wojciech Stankowski

6. Niecka Brzena
Powstaa w tym samym okresie co Wa kujawsko pomorski, po jego
wschodniej stronie
Graniczy bezporednio z platform wschodnio-europejsk przykrywajc
uskokowo zapadajc si lini dyslokacyjn
Surowce mineralne patrz mapa
7. Niecki: szczeciska, mogileska, dzka i miechowska
Le po zachodniej stronie wau i powstay razem z nim w mezozoiku
Surowce - mapa

3
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

8. Monoklina Przedsudecka
Powstaa w mezozoiku
Tworz ja warstwy skalne zapadajce si w kierunku NE, czyli w kierunku
niecek
Surowce patrz mapa
9. Karpaty
S to mode gry fadowe
Powstay na skutek ruchw grotwrczych orogenezy alpejskiej
Maj budow paszczowinow
Powstay na skutek zamykania sie geosynkliny oceanu Tetydy, ktry rozciga
sie na poudniu Europy
Z geologicznego punktu widzenia dziel sie na 3 jednostki
o Tatry ich cz granitowa (Tatry Wysokie) to intruzja magmowa
wieku hercyskiego. Na ten trzon krystaliczny nasuny si
paszczowiny: wierchowa i reglowa, ktre powstay w orogenezie
alpejskiej

Budowa geologiczna Tatr. rdo: Geografia w zadaniach i testach. Kop, Kucharska

o Pieniski pas skakowy o budowie wapiennej
o Karpaty fliszowe (czyli Beskidy i Bieszczady). Zbudowane s z fliszu,
czyli osadw, ktre odkaday si w coraz pytszej geosynklinie z nowo
wypitrzonych gr. Flisz skada si z naprzemian legych warstw
piaskowcw, upkw, wapieni i margli. Osady te pniej zostay
sfadowane tworzc paszczowiny, z ktrych powstaa ta cz Karpat

Flisz karpacki w dolinie Wetlinki

4
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

o Surowce mineralne patrz mapa

10. Zapadlisko Podkarpackie jest zapadliskiem przedgrskim, ktre powstao na
skutek wypitrzenia si Karpat w orogenezie alpejskiej
Surowce mineralne patrz mapa

Rozmieszczenie surowcw mineralnych Polski

rdo: wiat. Polska. Atlas geograficzny. Wyd. PPWK, Ksinica- ATLAS, WarszawaWrocaw 2005

5
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

rys. 1 Okres powstawania z mineralnych Polski.

rdo: wiat. Polska. Atlas geograficzny. Wyd. PPWK, Ksinica- ATLAS, WarszawaWrocaw 2005
6
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

7
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com