BIULETYN INSTYTUTU ZACHODNIEGO

Koniec koalicji SPD-CDU

w stolicy Niemiec.
Komentarz do wynikw
wyborw krajowych w Berlinie
Piotr Kubiak

Redakcja:
Radosaw Grodzki
Jacek Kubera
(redaktor naczelny)
Piotr Kubiak
Krzysztof Malinowski
Korekta:
Hanna Ranek

Nr 270/2016
22.09.16
ISSN 2450-5080

Biuletyny dostpne
take dziki:
NEWSLETTER IZ
FACEBOOK
SCRIBD
LINKEDIN
TWITTER

Przeprowadzone 18 wrzenia 2016 r. wybory do berliskiej Izby

Posw (Abgeordnetenhaus) przyniosy znaczcy spadek poparcia partiom rzdzcej w miecie od 2011 r. wielkiej koalicji
SPD-CDU. Zarwno SPD, jak i CDU uzyskay tutaj najgorszy wynik
od czasu poczenia miasta po zjednoczeniu w 1990 r. (a nawet
od pierwszych wyborw w Berlinie Zachodnim w 1950 r.), lecz
mimo to SPD zachowaa status najsilniejszej partii w kraju Berlin,
a CDU pozostaa tutaj drug si polityczn. Spory sukces odniosa debiutujca w Berlinie antyimigrancka Alternatywa dla Niemiec (AfD), ktr poparo nieco ponad 14% wyborcw, a take
liberalna FDP, ktra po piciu latach przerwy powrcia do aw
parlamentu krajowego. Po wyborach uksztatowa si nowy
ukad si politycznych w stolicy: w nowo uformowanej Izbie
Posw zasiada bd przedstawiciele a szeciu partii (w poprzedniej kadencji piciu), a adna z partii nie bdzie miaa
dominujcej pozycji. Dotychczasowa koalicja utracia wikszo, co oznacza konieczno powoania nowej koalicji zoonej
z co najmniej trzech partii. Wyniki berliskich wyborw wpisuj
si w niekorzystny dla rzdu federalnego kanclerz Angeli Merkel
trend bdcy nastpstwem kryzysu imigracyjnego i objawiajcy
si utrat poparcia przez partie wielkiej koalicji i wzrost notowa AfD.
Berlin jest miastem kontrastw. Specyfika stoecznego
kraju federacji wynika nie tylko z jego wielkomiejskiego charakteru, ale przede wszystkim z jego rnorodnoci bdcej efektem poczenia po zjednoczeniu Niemiec w 1990 r. w jeden
wsplny kraj obszaru dawnego Berlina Zachodniego i Berlina
Wschodniego. Wskutek tego pomidzy bogatymi willowymi
dzielnicami na poudniowym zachodzie miasta, nobliwym, ale
1z5

take wielokulturowym (Kreuzberg) centrum a blokowiskami na wschodzie istniej

spore rnice, ktre przekadaj si na zrnicowane preferencje wyborcze mieszkacw poszczeglnych dzielnic. Berlin zamieszkuje okoo 3,5 mln mieszkacw, co
pozwala na delegowanie czterech przedstawicieli do Bundesratu. Na tle innych krajw federacji sytuacja gospodarcza stoecznego Berlina nie jest dobra. Berlin musi
boryka si z ogromnym zadueniem (59,2 mld euro na koniec 2015 r.) i niemal najwysz w Niemczech stop bezrobocia (9,7%; tylko Brema notuje wysz). Niemniej
stolica Niemiec intensywnie si rozwija, cho w ostatnich latach ujawniono kilka
skandali zwizanych z nieudanymi inwestycjami (m.in. lotnisko Berlin-Brandenburg).
W latach 90. w Berlinie dominowaa CDU, tworzc wielk koalicj z SPD.
Po ujawnieniu w 2001 r. afery bankowej, w ktr zamieszani byli politycy chadecji,
rozpada si wielka koalicja, a na czele Senatu (rzdu krajowego) po raz pierwszy
stan Klaus Wowereit (SPD). Afera bankowa zachwiaa berlisk CDU, ktra na ca
dekad (2001-2011) znalaza si w opozycji, przegrywajc kolejne wybory z SPD.
W tym czasie u wadzy bya czerwono-czerwona koalicja SPD-PDS (od 2007 r. Die Linke).
Wybory z 2011 r., ktre poprzedzia agresywna kampania wyborcza (w przededniu
wyborw doszo do serii podpale samochodw), przyniosy kilka niespodziewanych
rozstrzygni. Rzdzce wwczas w Berlinie partie koalicji SPD-Die Linke poniosy
niewielkie straty, zyskay bdce w opozycji CDU i Sojusz 90/Zieloni, spektakularny
sukces odniosa Partia Piratw, a FDP na pi lat znalaza si poza Izb Posw. Oczekiwano, e po wyborach sformowany zostanie czerwono-zielony (SPD-Zieloni) Senat
K. Wowereita, lecz w wyniku fiaska rozmw koalicyjnych (spr o finansowanie wza
autostrady A100) miejsce partii ekologw zaja CDU. Po 10 latach reaktywowano
w Berlinie wielk koalicj, lecz silniejszym partnerem zostaa tym razem SPD. Na czele
Senatu ponownie stan K. Wowereit, a lider berliskiej CDU Frank Henkel zosta
senatorem ds. wewntrznych. W 2014 r. w wyniku nieprawidowoci zwizanych
z budow i opnieniem otwarcia nowego lotniska w Berlinie ustpi K. Wowereit,
a jego miejsce zaj Michael Mller (SPD).
Ordynacja wyborcza stosowana podczas wyborw do berliskiej Izby Posw
ma charakter mieszany i w wielu aspektach przypomina ordynacj do Bundestagu.
Gosujcy wybieraj co najmniej 138 posw, z czego 78 pochodzi z okrgw jednomandatowych, gdzie do zwycistwa danego kandydata wystarcza zwyka wikszo
gosw, pozostali co najmniej 60, ale liczba nie jest staa ze wzgldu na mandaty
nadwykowe i wyrwnawcze wyaniani s z list partyjnych tych partii, ktre przekroczyy granic 5-procentowego progu wyborczego. Kady wyborca oddaje zatem
dwa gosy: pierwszy na konkretnego kandydata w swoim niewielkim okrgu wyborczym, drugi na wybran list partyjn. Gosy na mandaty przeliczane s metod Hare-Niemeyera. Kadencja berliskiej Izby Posw trwa 5 lat.

2z5

Tabela
Zestawienie wynikw wyborw do berliskiej Izby Posw w 2011 i 2016* r.

Partia

Wybory z 2011 r.

Wybory z 2016 r.

Rnica
(w p.p.)

% gosw

mandaty

% gosw

mandaty

SPD

28,3

47

21,6

38

-6,7

CDU

23,4

39

17,6

31

-5,8

Die Linke

11,7

19

15,6

27

+3,9

Sojusz90/Zieloni

17,6

29

15,2

27

-2,4

AfD

14,2

25

+14,1

FDP

1,8

6,7

12

+4,9

Partia Piratw

8,9

15

1,7

-7,2

Pozostae

6,8

7,4

+0,6

cznie

100,0

149

100,0

160

Frekwencja wyborcza: 2011 r. 60,5%, 2016 r. 66,9%.

* 2016 r. tymczasowe wyniki wyborw opublikowane na stronie Krajowego Kierownika Wyborczego
w Berlinie.
rdo:
https://www.wahlen-berlin.de/wahlen/BE2016/presse/20160918c.pdf?sel1=1253&sel2=1500
(dostp: 19.09.2016 r.).

Wyznaczone na 18 wrzenia 2016 r. wybory krajowe w Berlinie poprzedzone

zostay intensywn, a momentami burzliw (zdarzay si przypadki zakcania wiecw
wyborczych, niszczenia plakatw itp.) kampani wyborcz. W ostatnich tygodniach
kampanii, m.in. pod wpywem kiepskich notowa partii rzdzcych, dao si zauway wzrost napicia pomidzy liderami CDU i SPD. M. Mller jako przyczyn sabych
notowa swej partii wskazywa przede wszystkim nieskuteczn polityk imigracyjn
kanclerz A. Merkel, a nie dziaania kierowanego przez siebie Senatu i nietrafione
decyzje inwestycyjne. Tymczasem dla lidera berliskiej CDU F. Henkela winnym sabych notowa jego partii by przede wszystkim sam M. Mller, ktry nieskutecznie
kierowa berliskim Senatem. F. Henkel zachwala przy tym wspprac z poprzednikiem Mllera, Klausem Wowereitem. W czasie kampanii wyborczej CDU akcentowaa
przede wszystkim kwestie bezpieczestwa obywateli. Tymczasem AfD (i jej lider
Georg Pazderski) w swej kampanii wyborczej potrafia umiejtnie wykorzysta nieskuteczno rzdu federalnego w rozwizywaniu problemu imigrantw, jak rwnie
potknicia berliskiego Senatu.
Wyniki wyborw przyniosy kilka nieoczekiwanych rozstrzygni. Ponownie
zwyciya SPD (21,6% gosw i 38 mandatw), lecz poniosa znaczne straty w porwnaniu do wyborw z 2011 r., bo a 6,7 p.p. Na drugim miejscu ponownie uplasowaa
si CDU (17,6% i 31 mandatw), ktra rwnie poniosa powane straty (-5,8 p.p.).
Na trzecim i czwartym miejscu znalazy si pozostajce w ostatnich latach w opozycji Die Linke (15,6% i 27 mandatw) i Sojusz 90/Zieloni (15,2% i 27 mandatw). Tu
za nimi umiejscowia si debiutujca w berliskich wyborach AfD (14,2% i 25 mandatw), ktrej udao si przycign cz elektoratw kadej z wikszych partii, ale

3z5

przede wszystkim osoby, ktre nie gosoway w poprzednich wyborach. Spory sukces
w Berlinie odniosa liberalna FDP (6,7% i 12 mandatw), ktra po piciu latach
powrcia do aw Izby Posw. FDP swj do dobry wynik zawdzicza przede wszystkim udanej kampanii wyborczej, ale take problemom chadecji, od ktrej odzyskaa
cz elektoratu utraconego w 2011 r. Najbardziej dotkliwe straty poniosa za to Partia
Piratw, ktra zdobya jedynie 1,7% gosw, tracc przy tym a 7,2 p.p. w stosunku
do wyborw z 2011 r. (w 2011 r. na Parti Piratw gosowao 130 tys. osb, a w 2016 r.
jedynie 28 tys.). Znaczna cz elektoratu Partii Piratw sprzed piciu lat tym razem
nie wzia udziau w wyborach.
Do berliskiej Izby Posw dostao si tym razem sze partii (pi w poprzedniej kadencji), ale adna frakcja sw liczebnoci nie gruje nad pozostaymi. Obecny
rozkad si w berliskim parlamencie krajowym uniemoliwia zatem powoanie koalicji wikszociowej zoonej z dwch partii. Niezbdna wic bdzie koalicja cieszca
si poparciem trzech partii. Inicjatywa przy formowaniu nowego rzdu pozostaje
w rkach SPD i dotychczasowego burmistrza M. Mllera. Najbardziej prawdopodobne
wydaje si powoanie koalicji SPD-Die Linke-Zieloni (tzw. model schweriski), ktra
cieszyaby si poparciem 92 spord 160 posw, bd powoanie rzdu mniejszociowego SPD-Zieloni tolerowanego przez Die Linke (model magdeburski). Ju w czasie
kampanii wyborczej ze strony Die Linke paday sygnay mwice o gotowoci ponownego objcia odpowiedzialnoci za losy Berlina, jednak ze wzgldw taktycznych
tematyka ta nie bya podejmowana przez SPD. Mao prawdopodobne wydaje si powoanie koalicji SPD-CDU-Zieloni (95 posw) lub koalicji SPD-CDU-FDP (81 posw).
Nie mona jednak wykluczy takiego rozwizania w razie niepowodzenia negocjacji
przy powoaniu koalicji czerwono-czerwono-zielonej (casus niedoszej koalicji SPD-Zieloni z 2011 r.). Naley wykluczy inne rozwizania ze wzgldu na znaczn polaryzacj miejscowej sceny politycznej i zdolno koalicyjn poszczeglnych partii. AfD
nie wejdzie do koalicji, co potwierdzi w wieczr wyborczy G. Pazderski. Zasugerowa jednak wol konstruktywnej wsppracy swojej partii przy rozwizywaniu kluczowych dla Barlina problemw. Tymczasem burmistrz M. Mller zapowiedzia
wszczcie rozmw koalicyjnych ze wszystkimi partiami reprezentowanymi w Izbie
Posw z wyjtkiem AfD.
Analiza mapy wyborczej Berlina pokazuje podziay wewntrz miasta. CDU cieszya si najwikszym poparciem w willowych dzielnicach na poudniowym i pnocnym zachodzie Berlina (Steglitz-Zehlendorf, Reinickendorf), najwiksze poparcie dla
SPD byo bardziej rozproszone i obejmowao gwnie dzielnice w centrum i na zachodzie
miasta (podobnie jak w wypadku CDU gwnie obszar dawnego Berlina Zachodniego),
Zieloni dominowali w cisym centrum miasta (Mitte, Kreuzberg), Die Linke w robotniczych dzielnicach dawnego Berlina Wschodniego, a AfD bya najsilniejsz parti
w dzielnicach na pnocno- i poudniowo-wschodnich obrzeach miasta (wschodni
Pankov, Treptov, Marzahn-Hallensdorf). Na obszarze dawnego Berlina Zachodniego
zwyciya SPD minimalnie wyprzedzajc CDU, a na trzecim miejscu znalaza si partia
Zielonych. W dawnym Berlinie Wschodnim najsilniejsza okazaa si Die Linke przed
SPD i AfD.
Wyniki berliskich wyborw s szeroko komentowane w mediach niemieckich,
gwnie ze wzgldu na kolejne niepowodzenie CDU i reakcj kanclerz A. Merkel.

4z5

Od pocztku kryzysu imigracyjnego (wrzesie 2015 r.) w Niemczech przeprowadzono

pi wyborw krajowych (trzy w marcu i dwa we wrzeniu 2016 r.) i we wszystkich
CDU odnotowaa straty, a SPD w czterech z nich (tylko w Nadrenii-Palatynacie SPD
udao si nieco zwikszy poparcie m.in. dziki popularnoci premier Malu Dreyer).
Rwnie notowania sondaowe obu wielkich partii ulegy znaczcemu pogorszeniu.
Jeszcze we wrzeniu 2015 r. na CDU/CSU chciao gosowa 42% ankietowanych (sonda
Forschungsgruppe Wahlen), a obecnie wedug najbardziej pesymistycznego sondau
(INSA dla dziennika Bild) jedynie 30% (poparcie dla SPD spado w tym czasie z 26%
do 22%). Nie ulega wtpliwoci, e znaczcy wpyw na spadek poparcia dla obu wielkich partii ma kryzys migracyjny i polityka kanclerz A. Merkel, ale rwnie narastajce
spory wewntrz koalicji (na linii CDU-CSU) i sprzeczne komunikaty wysyane w wiat
przez politykw chadeckich. Po niepowodzeniu w Berlinie kanclerz A. Merkel przyznaa si do bdw w polityce imigracyjnej, ale nie zapowiedziaa rewizji dotychczasowej polityki, lecz prb lepszego wyjanienia celw polityki imigracyjnej rzdu
federalnego. Wtpliwe, czy taka argumentacja trafi do zwolennikw AfD. Tymczasem
faktem jest, e CDU utracia bezporedni wpyw na rzdy w kraju Berlin. Naley
zaznaczy przy tym, e w Berlinie obawy przed konsekwencjami masowego napywu
imigrantw nie miay a tak duego wpywu na decyzje wyborcze mieszkacw (jak
np. w Meklemburgii-Pomorzu Przednim czy wczeniej w Saksonii-Anhalt); w stolicy
waniejsze byy sprawy lokalne. Analizujc ostatnie niepowodzenia wyborcze CDU
naley take wzi pod uwag fakt, e po 2000 r. pozycja chadecji w Berlinie i w Meklemburgii-Pomorzu Przednim bya relatywnie saba na tle innych krajw federacji.
W ostatnich wyborach do Bundestagu (22 wrzenia 2013 r.), ktre przyniosy ogromny
sukces chadecji, Berlin by jednym z trzech krajw federacji, gdzie CDU zostaa zdystansowana przez SPD (rwnie w Hamburgu i Bremie).
Dokadnie za rok (wrzesie 2017 r.) odbd si wybory do Bundestagu XIX
kadencji. W nastpstwie kryzysu imigracyjnego doszo do znaczcych przeobrae
na niemieckiej scenie politycznej: osabieniu ulegy notowania partii wielkiej koalicji,
wzrosy wpywy antyimigranckiej AfD. W onie wielkiej koalicji dochodzi do coraz
czstszych tar. Mona oczekiwa niezwykle ostrej kampanii wyborczej. Nie mona
wykluczy, e pod naciskiem CSU i pod wpywem sabych notowa partii wielkiej koalicji nastpi znaczca korekta (zaostrzenie) polityki imigracyjnej rzdu federalnego,
a chadecja bdzie czynia wiele, aby odzyska cz elektoratu utraconego na rzecz
AfD. Sama wsppraca w onie wielkiej koalicji i tak ju zaburzona w ostatnich miesicach moe sta si o wiele trudniejsza ze wzgldu na fakt, e partie koalicyjne
bd staray si podejmowa dziaania majce na celu usatysfakcjonowanie swych
potencjalnych wyborcw. Wicej bdzie wiadomo wiosn 2017 r., kiedy odbd si
wybory krajowe w Kraju Saary (26 marca), Szlezwiku-Holsztynie (7 maja) i Nadrenii
Pnocnej-Westfalii (14 maja). Kluczowe moe okaza si rozstrzygnicie wyborcze
w Nadrenii Pnocnej-Westfalii, gdzie zamieszkuje blisko mieszkacw Niemiec.
Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.
Piotr Kubiak historyk, adiunkt w Instytucie Zachodnim, zainteresowania badawcze: dzieje
Niemiec w XIX i XX w., ewolucja niemieckiego systemu partyjnego.
Instytut Zachodni
im. Zygmunta Wojciechowskiego
ul. Mostowa 27A, 61-854 Pozna

tel. +48 61 852 76 91, fax. +48 61 852 49 05

email: izpozpl@iz.poznan.pl
www.iz.poznan.pl

5z5