Problematyka II i IV cz. "Dziadw" A.

Mickiewicza
Ludowy obrzd wywoywania duchw:
-> starodawny, ludowy obrzd biaoruski pochodzi z czasw pogaskich, zachowa si wrd
ludu do czasw Mickiewicza i obchodzony by na Litwie (w tajemnicy przed duchowiestwem) ku
czci przodkw (czyli dziadw - std tytu utworu),
-> gromadzie wieniakw i wieniaczek zebranych w kaplicy (dokd przynosz rwnie jado i
napoje w ofierze dla duchw) przewodzi Gularz, wywoujc dusze zmarych i te, pojawiajc si,
ujawniaj swoje grzechy, prosz ludzi o pomoc i udzielaj przestrg moralnych skierowanych do
ywych. Jest to sd nad yciem ziemskim zjaw zmarych wywoanych zaklciami Gularza,
-> widma pojawiaj si kolejno wedug stopnia winy i kary; wystpuj trzy kategorie widm: lekkie
(dzieci), cikie (widmo zego pana), rednie (dziewczyna), poprzedzone takimi szcegami
obrzdowymi jak: palenie kdzieli, palenie kota z wdk oraz palenie wianka, . Gularz powtarza
formuy wzywajce i odpdzajce duchy zmarych, pytajc ich, czego im potrzeba,
- duchy lekkie otrzymuj to, czego pragny - ziarneczka gorczycy,
- przedstawicielka duchw porednich otrzymuje sowa pocieszenia, e jej mka skoczy si za
dwa lata,
- wyrok na dziedzicajest bezwzgldny, twardy; jemu czowiek nic nie pomoe,
-> rytua obrzdowy zostaje zakcony pojawieniem si milczcego Widma, ktre wyglda
dziwnie i zachowuje si odmiennie od pozostaych:
- nie odpowiada na pytania,
- nie sucha zakl,
- nie chce znikn na polecenia i zaklcia Gularza.
Ludowe widzenie wiata:
-> wierzenia i przekonania ludowe; wiara w istnienie upiorw i inne zjawiska nadprzyrodzone
dziejce si na ziemi,
-> zwizek midzy wiatem ywych a wiatem umarych,
-> nawizanie dialogu midzy wiatem rzeczywistym i pozaziemskim, wzajemne przenikanie si
obydwu wiatw.
IV cz. "Dziadw" jako poemat o mioci i cierpieniu, studium mioci romantycznej:
-> Gustaw - wzorcowy, romantyczny model zakochanego czowieka,
-> tragiczny kochanek Maryli, nie wiadomo czy jest on zwykym czowiekiem, czy szalecem, czy
upiorem,
-> samotny, tajemniczy, zakochany od pierwszego wejrzenia, nieszczliwy, porzucony kochanek,
peen wewntrznego niepokoju, zbuntowany wobec otaczajcej go rzeczywistoci, nieufny,
szaleniec, wyobcowany ze spoecznoci, indywidualista, romantyczny bohater na miar Wertera
z powieci Goethego,
->monolog liryczny Gustawa obrazem jego cierpie z powodu
nieszczliwej mioci, historia pomiertnego losu modzieca - Upiora z wiersza "Upir" oraz
tajemniczego Widma z kocowej sceny II cz. "Dziadw",
->przyczyny jego nieszczliwej mioci:
- nierwno spoeczna,
- rnice majtkowe,
- przesdy spoeczne; ukochana pogodzia si z wol rodzicw, a on cierpi do granic obkania,
-> ukazanie, jak najpikniejsza mio nie moe doprowadzi do szczcia z powodu rnic
spoecznych midzy
zakochanymi,
-> bunt Gustawa przeciwko obyczajom, przesdom i konwenansom krpujcym uczucia i
odbierajcym ludziom prawo
do osobistego szczcia oraz szydzenie z tych, ktrzy w zdobyciu bogactwa upatruj szczcie,
-> dramat duszy Gustawa cakowicie ogarnitego uczuciem; cierpi, rozpacza, nie obchodzi go nic
poza wasnym cierpieniem i wspominaniem ukochanej, przestaje istnie dla wiata, przekrela
swoj przyszo, pragnie mierci, popenia samobj stwo,
-> mio opanowuje ca jego osobowo, cae ycie jest jej podporzdkowane, jest ona dla
niego najwiksz wartoci,
-> mio jest tu ukazana w rnych odcieniach; przejawia si ona jako uwielbienie, czuo,

tsknota, namitno,
szalestwo, rozpacz, zazdro, pogarda, a nawet moe prowadzi do znienawidzenia obiektu
uczu ("Kobieto! puchu marny! ty wietrzna istoto!") czy zemsty na ukochanej; kontrasty w
sposobie wyraania mioci, obsesyjne powroty obrazw i sw,
-> mio kojarzy si z cierpieniem ("Kto mioci nie zna, ten yje szczliwy") i prowadzi do
nieszczcia,
-> wyznania Gustawa - tojakby spowied pomiertna z caego ycia; celowo przyby do ksidza,
swego dawnego nauczyciela, szukajc kogo, z kim mgby si podzieli swoimi przeyciami,
opowiedzie o przyczynach, ktre doprowadziy go do obkania i samobjczej mierci i kto
mgby go zrozumie; rozpaczliwa prba nawizania kontaktu z drugim
czowiekiem, . ujcie wspomnie bohatera w ramy trzech godzin, wyzna czonych przez trzy
gasnce kolejno wiece: godzin mioci, rozpaczy i przestrogi; biciem zegara i ganiciem wiec
naznaczy poeta upyw czasu zwierze,
->wpyw lektury Goethego i Rousseau na uksztatowanie si uczucia bohatera oraz obwinianie
ksidza o to, e wprowadzi go w zudny wiat bohaterw ksikowych; ksiki pozwoliy mu
uwierzy w idealny obraz kobiety i przygotoway go do przeywania mioci,
->romantyczny pogld bohatera na istot mioci; dusze kochankw, wedug niego, s
przeznaczone dla siebie przez Boga i poczone na wieki; Gustaw wierzy w duchowjedno z
ukochan i rozpoznaje w niej zagubion poow swej duszy; mio spraw metafizyczn,
->brak zrozumienia dla Gustawa ze strony ksidza, ktry nie zosta przez niego przekonany,
uzna go za szaleca ("on ma rozum pomieszany"); spokj ksidza zaama si dopiero po
przebiciu si Gustawa sztyletem; Gustaw mimo to pozosta cay i zdrw - sta si upiorem w jego
oczach (a z kantorka rozleg si gos pokutujcej duszy),
-> zwizek przey Gustawa z przeyciami osobistymi Mickiewicza, z jego nieszczliw mioci
do Maryli Wereszczakwny.
Sprawiedliwo ludowa:
-> pomiertna odpowiedzialno czowieka za winy popenione za ycia,
-> ludowe prawdy moralne i podporzdkowanie si ich rygorom. -> problem winy i kary
rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwoci ludu; pojawiajce si duchy
opowiadaj o mkach, jakie znosz w zalenoci od win, popenionych
za ycia, a Gularz wypowiada przestrogi moralne i chrje powtarza.
Ludowe pojcie sprawiedlwoci wyrazem sprzeciwu wobec panujcych stosunkw
spoecznych:
-> antyfeudalne akcenty w obrazie widma pana, skazanego na wieczne mki pomiertne (gd,
pragnienie) za nieludzki za ycia stosunek do poddanych; dopuszcza, by umierali z godu, a oni
teraz pod postaci ptactwa nie pozwalaj mu na poywienie si,
-> ostre zarysowanie w utworze, na przykadzie obrazu okrutnego dziedzica, wczesnego
konfliktu klasowego, najbardziej istotnego problemu spoecznego tego okresu oraz realistyczne
jego ujcie i opowiedzenie si poety po stronie ludu,
-> budzenie u czytelnika silnego oddwiku uczuciowego; groz tej sceny potguje:
- wygld nielitociwego pana: "W gbie dym i byskawice, Oczy na gow wysiady,
-> Swiecjak wgle w popiele, Wos rozczochrany na czole."
- bezwzgldno kary, jaka go spotyka: "Szarpajmy jado na sztuki,
A kiedy jada nie stanie Szarpajmy ciao na sztuki, Niechaj nagie wiec koci",
- realizm opisw scen woonych w usta dawnych poddanych: "Przywizano mi do sochy,
Zbito dziesi pkw ozy. Kad ko, jak z kosa yto, Jak od suchych strkw grochy, Od
skry mojej odbito!",
-> bunt Gustawa w IV cz. przeciwko krzywdzie i niesprawiedliwym stosunkom spoecznym na
wiecie.
Sens przestrg moralnych zawartych w II i IV cz. "Dziadw":
-> wedug przestrogi wypowiedzianej w II cz. "Dziadw" przez dzieci, aby osign peni
czowieczestwa i dosta si do nieba, trzeba zazna w yciu doczesnym cierpie i goryczy;
lekkie ycie na ziemi wrd dostatku, zabaw i pieszczot nie uprawnia do uzyskania szczcia
wiecznego,
-> w myl przestrogi wypowiedzianej przez lud po ukazaniu si widma pana, nie wolno krzywdzi
drugiego czowieka i patrze obojtnie na czyje cierpienie; dla widma pana nie ma ju adnego

ratunku, bo za ycia nie postpowajak czowiek,

-> przestroga dziewczyny poucza, e w yciu nie wolno ucieka od ludzkiej, ziemskiej mioci;
trzeba rozumie uczucia innych, nie kpi z nich i samemu umie kocha,
-> wedhzg nauki moralnej wypowiedzianej przez Gustawa w IV cz. Dziadw" nieatwo jest
czowiekowi osign zbawienie wwczas, gdy za ycia zazna on szczcia ziemskiego, bo taki
fakt te opnia i utrudnia drog do szczliwoci wiecznej.