TONY BUZAN

PODRCZNIK
SZYBKIEGO
CZYTANIA
(Tumaczya: Grayna Walota - Czekaj)

OD WYDAWCY ANGIELSKIEGO
Poczytuj sobie za zaszczyt moliwo polecenia tej ksiki rzeszom odbiorcw,
modszych i starszych, ktrzy pragn poszerzy sw wiedz o naszym trudnym i
jednoczenie pocigajcym wiecie - dziedzictwie przeszoci, biecych odkryciach
naukowych i wydarzeniach politycznych, literaturze klasycznej i wspczesnej.
Szczeglna jest tu posta Tony Buzana, ktrego karier w skromnym stopniu prbowaem
przez kilka lat wspomaga i ktry tak nagle zdoby saw.
Tony Buzan ogranicza si tutaj do prostego i atwego w zastosowaniu systemu
nauki, ktry ja i moi wspczeni musielimy opanowywa z trudem i na podstawie
wasnych dowiadcze - o ile w ogle sztuka ta nam si udawaa. Zapewniam was, e
korzystajc z tego systemu - szybko osigniecie, a moe bdziecie w stanie zrobi wicej
ni to, do czego ja zmuszony byem przez wiele lat: czyta przynajmniej trzy gazety
dzienne, co tydzie okoo 25 magazynw naukowych, p tuzina tygodnikw
podejmujcych tematy oglne i dwie lub trzy ksiki; kadego miesica okoo tuzina
czasopism - oprcz tego wiele listw, raportw, wycinkw z gazet, informatorw,
podrcznikw, katalogw itd.
Mog jedynie aowa, e wiele lat temu nie mogem korzysta z zalet systemu,
ktry Tony Buzan tak przystpnie przedstawi w niniejszej pracy. Zaoszczdzibym
mnstwo wysiku, wiele niepotrzebnych czynnoci i nie wstydz si przyzna, e nawet
dzi ucz si od niego, jak by coraz lepszym. Czytelnicy tej ksiki maj moliwo
rozpoczcia pracy we waciwym tempie na znacznie wczeniejszym etapie. Namawiam,
bycie skorzystali z tej sposobnoci! Mimo przedstawienia przez Tony Buzana swego
systemu klarownie, krok po kroku, bdzie to wymaga wysiku, lecz jeli wytrwacie,
odkryjecie, e ksika ta jest jak otwarcie drzwi do wiata penego zotego blasku wiedzy.
witej Pamici Heinz Norden, wydawca Erstwhile Information
The Book ofKnowledge, czonek Instytutu Jzykoznawstwa

OD AUTORA
Gdy miaem 14 lat, w klasie, do ktrej uczszczaem, przeprowadzono zestaw
testw oceniajcych nasze zdolnoci umysowe. Wrd nich ukryty by test szybkoci
czytania. Po kilku tygodniach zapoznano nas z wynikami i dowiedziaem si, e
osignem redni 213 sw na minut (s./ min). W pierwszym momencie poczuem
dum, gdy wdawao mi si, e 213 to bardzo duo. Jednak rado nie trwaa dugo, bo
nauczyciel wkrtce wyjani, e 200 s./ min to warto cakiem przecitna, a najszybszy
ucze w klasie czyta w tempie 314 sw - o ponad 100 s./ min wicej ode mnie.
Ta przygnbiajca informacja miaa zmieni cae moje ycie: zaraz po
zakoczeniu lekcji podbiegem do nauczyciela i zapytaem go, w jaki sposb mgbym
poprawi swoj szybko. Odpowiedzia, e nie ma na to adnego sposobu, a tempo
czytania, podobnie jak iloraz inteligencji, wzrost dorosej osoby czy kolor oczu, jest z
natury niezmienne.
Wydawao mi si, e nie jest to do koca prawda. Dlaczego? Niewiele wczeniej
rozpoczem intensywny program wicze fizycznych i po kilku tygodniach zauwaalna
bya w niemale kadym miniu mojego ciaa kolosalna zmiana. Skoro znajomo
waciwych wicze umoliwia mi dokonanie tak wielkiej fizycznej transformacji,
dlaczego odpowiednie wiczenia wzroku i umysu nie miayby spowodowa zmiany
szybkoci czytania, zrozumienia i zapamitania tego, co czytam?
Pytania te skoniy mnie do poszukiwa, ktre wkrtce zaowocoway
przekroczeniem bariery 400 s./ min i wreszcie doprowadziy do tego, e mogem
swobodnie czyta w tempie 1000 s./ min. Dziki owym dociekaniom zrozumiaem, e na
kadym poziomie czytanie jest dla umysu tym, czym aerobik dla ciaa.
Poznanie cudownych moliwoci swojego wzroku i niezwykej, zdumiewajcej
pojemnoci mzgu spowodowao nie tylko popraw prdkoci czytania, zrozumienia i
pamici; zauwayem, e potrafi szybciej i bardziej kreatywnie myle, robi lepsze
notatki, relatywnie atwo zdawa egzaminy, uczy si bardziej skutecznie, a w efekcie
zaoszczdzi dni, tygodnie, a nawet miesice swojego czasu.
Podrcznik szybkiego czytania, ksika, ktr wanie trzymacie w rkach, jest
rezultatem 40 lat praktyki i bada na tym polu. Jej strony zawieraj podstawowe

tajemnice, ktre w tym czasie odkryem. Mam nadziej, i lektura okae si ekscytujca, a
korzyci, jakie odniesiecie ze stosowania przedstawionych tu technik, bd tak olbrzymie
jak moje.
Chciabym wyrazi szczegln wdziczno Vandzie North, redaktor naczelnej,
ktrej szybki, sokoli wzrok" tak wydatnie przyczyni si do nadania ksice jej obecnej
formy; moim osobistym asystentkom, Lesley Bias, Phyllidzie Wilson i Sandy Zambaux, za
nieocenion pomoc w przepisywaniu rkopisu i tworzeniu ksiki; Justinowi Coenowi za
oryginalne ilustracje i korekt; rodzinie Folleyw za stworzenie wspaniaej atmosfery, w
ktrej mogem ukoczy t ksik; centrom Buzana i instruktorom Radiant Thinking za
wsparcie, badania i nauczanie moich metod; Caro i Peterowi Ayre'om - za udzielenie
schronienia w Greenham Hali, gdzie przeprowadziem wikszo wczeniejszych bada;
Robynowi Ponty'emu oraz Lizard Island z Australii, ktrzy otoczyli mnie opiek podczas
pisania ksiki; Seanowi Adamowi za wsparcie i oddanie si sprawie lepszego czytania;
mojej ekipie" w BBC, Chrisowi Wellerowi, Sheili Ableman; a take The Brain Trust i
wszystkim czonkom klubw Brain" za powicenie gwnemu celowi Mental Literacy
(rozwijania sprawnoci intelektualnej), a w szczeglnoci idei szybkiego czytania.

WPROWADZENIE - JAK KORZYSTA Z TEGO

PODRCZNIKA
Opanowanie umiejtnoci czytania szybko, pynnie i bez wysiku uznane zostao
przez miliony ludzi na caym wiecie za jedno z najwaniejszych i najkorzystniejszych
wydarze w ich yciu.

WSTP
We wprowadzeniu zapoznasz si z gwnymi celami Podrcznika szybkiego
czytania i z jego ukadem, obejmujcym pi czci. Wyjaniono tu take budow
kadego z rozdziaw i pokazano, w jaki sposb szybko zapozna si z niniejszym
kursem szybkiego czytania.
CELE PODRCZNIKA SZYBKIEGO CZYTANIA
Ksika ma spenia sze podstawowych celw:
1. Znacznie zwikszy szybko twojego czytania.
2. Utrzyma i poprawi zrozumienie.
3. Zapozna ci lepiej z funkcjonowaniem twoich oczu i mzgu, co pomoe ci
bardziej efektywnie korzysta z nich podczas czytania i uczenia si, a take sprawniej
posugiwa si nimi w codziennym yciu osobistym i zawodowym.
4. Pomc ci wzbogaci zarwno sownictwo, jak i wiedz ogln.
5. Oszczdzi czas.
6. Doda ci pewnoci siebie.

GWNE CZCI
Aby uatwi czytanie i nauk, Podrcznik szybkiego czytania podzielony zosta
na pi czci:
Cz pierwsza - Badanie szybkoci czytania
W tej czci dowiesz si, w jaki sposb wykorzysta prosty wykres w celu
sprawdzenia wasnych postpw czynionych w szybkim czytaniu i rozumieniu w trakcie
lektury niniejszej ksiki. Zawarem w niej rwnie histori szybkiego czytania,
informacje o ostatnich osigniciach z zakresu teorii w tej dziedzinie oraz now definicj
czytania, ktra pomoe ci udoskonali swoje umiejtnoci na wszystkich poziomach.
Cz druga - Twoje zdumiewajce oczy
Cz druga pomoe ci zrozumie, e twoje oczy naprawd s niezwyke,
dowiesz si, w jaki sposb sterowa nimi, tak aby w krtkim czasie zwikszy szybko
czytania i zapewni lepsze zrozumienie. Przedstawi ci dziesitk najszybszych obecnie
czytelnikw wiata oraz kilka osobowoci, ktre odegray wan rol w historii
szybkiego czytania.
Zapoznasz si take z technikami, ktre pomog bardziej efektywnie prowadzi
wzrok po stronie tekstu, rozwin zaawansowane umiejtnoci przemykania wzrokiem
po nim i przeszukiwania go oraz zaaranowa otoczenie w sposb, ktry pomoe twoim
oczom i mzgowi w szybszym czytaniu.
Znajduj si tu take wiczenia i testy na szybko czytania, ktre pomog ci
wzmocni misie" twojego systemu oko-mzg, a take w dalszym cigu podnosi
tempo lektury.
Cz trzecia - Doskonaa koncentracja i zrozumienie
W czci tej skupiem si na gwnych problemach zwizanych z czytaniem i
sposobach ich pokonywania. Nale do nich: zbyt maa koncentracja i sabe zrozumienie;
bezgone wymawianie i problemy z uczeniem si", np. dysleksja czy ADDS (zesp
braku koncentracji uwagi).
Jest to cz dobrych wieci", z ktrej dowiesz si, e wszystkie trudnoci s do

pokonania.
Cz czwarta - Rozwijanie zaawansowanych umiejtnoci szybkiego czytania
Cz czwarta pomoe ci rozwin najistotniejszy czynnik podniesienia poziomu
inteligencji - zasb sownictwa. Kolejne rozdziay zawieraj informacje o przedrostkach,
przyrostkach i rdosowach dziesitek tysicy sw - klucz, ktry otworzy ci drzwi do
wiata sownictwa i zrozumienia.
W czci tej wyjaniono take pojcie tworzenia map myli - Mind Mapping
(nowy wymiar mylenia i robienia notatek), pokazano, w jaki sposb wykorzysta
znajomo struktury paragrafu do zwikszenia efektywnoci czytania i jak zyska oglny
pogld na temat kadej ksiki, ktr czytasz.
Cz pita - Jak sta si biegym czytelnikiem: zaawansowane wykorzystanie
systemu oko-mzg
W ostatniej czci Podrcznika szybkiego czytania przedstawiam zaawansowane
praktyki czytania wraz z ogln technik studiowania, sposobami ogarniania informacji
zawartych w gazetach i czasopismach i radzenia sobie z eksplozj informacji pyncych z
ekranw komputerowych i innych maszyn piszcych". Pokazuj rwnie, w jaki sposb
zastosowa techniki szybkiego czytania w literaturze i poezji, oraz przedstawiam now
ide archiwum wiedzy" - metod umoliwiajc pozostawanie na bieco z
informacjami w kadej wybranej dziedzinie. Cz ta koczy si spojrzeniem w coraz
bardziej obiecujc przyszo i radami, w jaki sposb nadal, przez cae ycie, poprawia
szybko czytania, zrozumienie i nawyki czytelnicze.
Na kocu ksiki znajduj si odpowiedzi do sprawdzianw wasnych
umiejtnoci, zestawienie i wykres postpw, bibliografia oraz informacja o Centrach
Buzana.
Aby zosta czonkiem jednego ze znajdujcych si na caym wiecie klubw
Brain", przylij swoj prob o formularz podania. Moe go otrzyma kady, kto
zakupi Podrcznik szybkiego czytania.
Bdc czonkiem klubu, otrzymywa bdziesz najwiesze informacje o mzgu i
o tym, w jaki sposb go wykorzystywa, najnowsze wiadomoci na temat szybkiego

czytania, zyskasz take moliwo nawizania kontaktu z osobami, ktre podzielaj

twoje zainteresowania.
Zawarto piciu opisanych czci przedstawiona zostaa w postaci kolorowych
map myli na tablicach I, IV, V, VII i VIII.

BUDOWA ROZDZIAW
Dusze rozdziay Podrcznika szybkiego czytania skadaj si z:
przedmowy przedstawiajcej gwn ide rozdziau,
tekstu merytorycznego,
wicze doskonalcych,
specjalnych tekstw umoliwiajcych sprawdzenie obecnej szybkoci i stopnia
zrozumienia,
krtkiego podsumowania,
planu dziaania zawierajcego propozycje czynnoci pomagajcych opanowa
poznany materia,
zakoczenia czcego kady rozdzia z nastpnym.
Sprawdziany
Siedem rozdziaw Podrcznika szybkiego czytania zawiera seri uoonych
wedug stopnia trudnoci artykuw i tekstw, dziki ktrym mona na bieco
kontrolowa swoje postpy. Sprawdziany pocztkowe ukierunkowane s na podniesienie
szybkoci czytania, te ze rodka ksiki rozwijaj zdolnoci percepcyjne i zasb
sownictwa, te z koca natomiast - umoliwiaj wykorzystanie caego potencjau
moliwoci szybkiego czytania.
Niektre z tekstw traktuj o historii i teorii waniejszych obszarw ludzkiej
wiedzy, inne - to artykuy dotyczce ostatnich bada w dziedzinie uczenia si i mzgu.
Dziki temu, zanim skoczysz ksik, zdysz nie tylko poprawi szybko czytania,
zrozumienie oraz zdolnoci krytyczne czy oceny tekstu; wzbogacisz rwnie swoj
wiedz o sobie samym i otaczajcym ci wszechwiecie. Oto tytuy siedmiu artykuw:
1. Wojna inteligentna" - trening umysu na froncie
2. Sztuka - od prymitywizmu do chrzecijastwa
3. Inteligencja zwierzt
4. Czy jestemy sami we wszechwiecie? Pozaziemskie inteligencje
5. Mzg dziecka
6. Budzca si Ziemia: kolejny skok w ewolucji - mzg globalny
7. Twj mzg - zaczarowane krosno

wiczenia
W siedmiu rozdziaach ksiki znajduj si wiczenia zaprojektowane specjalnie
tak, aby wzmocni twoj percepcj wizualn, wiadomo umysu, krytycyzm i zasb
sownictwa. Tak samo jak w przypadku wicze rozwijajcych minie, wiele z nich
przyniesie wiksze korzyci po kilkakrotnym powtrzeniu.
Wszystkie rozdziay wzbogacone zostay licznymi ilustracjami i diagramami,
ktre pomc maj w zrozumieniu treci. Doczono rwnie historyjki, ktrych zadaniem
jest zachca ci i inspirowa.

JAK PRDKO PRZECZYTA PODRCZNIK SZYBKIEGO CZYTANIA"!

Podrcznik szybkiego czytania moe by kursem trwajcym tydzie, dwa lub
trzy- w zalenoci od tego, jak prdko zamierzasz osign swe cele.
Przeczytaj kilka nastpnych paragrafw, potem ustal plan nauki.
Najpierw przejrzyj dokadnie spis treci i zaplanuj, w jakim zakresie zamierzasz
go opanowa. Pniej okrel w przyblieniu czas, jaki chcesz powici na kad cz
ksiki. Na zakoczenie wyobra sobie oczyma duszy, w oglnym zarysie, zarwno
zawarto, jak i program swojej nauki. Powinno to zaj zaledwie kilka minut.
Nastpnie przekartkuj ca ksik, zapoznaj si z rnymi czciami i zacznij
wypenia w umyle obraz obszaru" ksiki oraz swoich celw. Teraz zdecyduj, czy
chciaby opanowa materia jednego, dwch lub trzech rozdziaw dziennie, czy te
wolisz zrnicowa tempo. Gdy ju podejmiesz decyzj, zapisz swj plan nauki w
kalendarzu, zaznaczajc dat rozpoczcia i zakoczenia lektury. Ustalajc to, pamitaj, e
kady rozdzia ma rednio tylko dziesi stron, a wikszo wicze okae si atwa do
wykonania.
Wanie wybierasz si w jedn z najbardziej ekscytujcych podry swojego
ycia; aby j rozpocz, odwr stron.

CZ I - BADANIE SZYBKOCI CZYTANIA

QUIZ WSTPNY
Aby skoni ci do przemyle na temat czytania szybkiego i czytania w ogle,
proponuj nastpujcy quiz, dotyczcy zdolnoci i nawykw czytelniczych. Odpowiedz
Tak" lub Nie" na kade z 20 pyta i sprawd wyniki na nastpnej stronie.
1. Prdko przekraczajca 1000 sw na minut jest osigalna. Tak-Nie
2. Dla osignicia lepszego zrozumienia trzeba czyta powoli i dokadnie. TakNie
3. Czytanie sowo po sowie pomaga w zrozumieniu. Tak-Nie
4. Bezgone wymawianie (poruszanie wargami) jest nawykiem, ktry spowalnia
czytanie i powinien by ograniczany lub eliminowany.
Tak-Nie
5. Twoim celem jest zrozumienie 100 proc. tego, co czytasz.

Tak-Nie

6. Trzeba prbowa zapamita 100 proc. tego, co si czyta.

Tak-Nie

7. W czasie lektury oczy naley przesuwa wzdu linijek cigym, pynnym

ruchem. Tak-Nie
8. Gdy opucisz co podczas czytania, aby by pewnym, e to zrozumiae, zanim
zaczniesz czyta dalej, powiniene cofn wzrok. Tak-Nie
9. Czytanie z jednoczesnym wodzeniem palcem po stronie powoduje
spowolnienie i musi zosta wyeliminowane za pomoc wicze.
Tak-Nie
10. W przypadku problemw ze zrozumieniem czego w tekcie naley je
rozwika, a dopiero potem kontynuowa lektur; da ci to gwarancj zrozumienia
dalszego cigu. Tak-Nie
11. Dobr lub wan ksik czyta si strona po stronie. Nie wolno czyta strony
20. przed 19. ani oczywicie przeczyta koca przed zapoznaniem si z pocztkiem. TakNie
12. Przeskakiwanie sw jest nawykiem wynikajcym z lenistwa i powinno zosta
zlikwidowane. Tak-Nie
13. Gdy napotkasz w tekcie rzeczy istotne, powiniene je zanotowa, co wpynie
na popraw twojej pamici. Tak-Nie
14. Twj poziom motywacji nie ma wpywu na podstawowe sposoby

komunikowania si oczu z mzgiem i nie ma zwizku z szybkoci czytania. Tak-Nie

15. Twoje notatki powinny by sporzdzane w formie starannej, uporzdkowanej
struktury:

gwnie zdania i wypunktowane listy,

sporzdzone na podstawie

przeczytanych informacji. Tak-Nie

16. Naley mie pod rk sownik, aby mc natychmiast sprawdzi znaczenie
wystpujcego w tekcie niezrozumiaego sowa. Tak-Nie
17. Jednym z niebezpieczestw szybszego czytania jest mniejsze zrozumienie
tekstu. Tak-Nie
18. Wszyscy czytamy, z definicji, z naturaln prdkoci. Tak-Nie
19. W przypadku powieci i poezji wolniejsze czytanie jest wane, gdy
umoliwia docenienie znaczenia informacji i rytmu jzyka. Tak-Nie
20. Naprawd bdziesz w stanie zrozumie tylko to, na czym wyranie skupisz
swj wzrok. Tak-Nie

ODPOWIEDZI
Jeli odpowiedziae tak" tylko na jeden z powyszych punktw, jeste ju
prawie gotw doczy do grona nauczycieli szybkiego czytania! A tym jedynym jest
zdanie pierwsze: Prdko przekraczajca 1000 sw na minut jest osigalna.
Na wszystkie pozostae naley zdecydowanie odpowiedzie nie".
Pytania te obejmuj cay zakres bdnych pogldw dotyczcych czytania. Jeeli
dajesz im wiar, to nie tylko przyjmujesz za prawdziwe co, co takim nie jest, lecz
wierzysz w rzeczy, ktre bd sukcesywnie wpywa na pogorszenie twoich nawykw
podczas czytania, obnienie jego szybkoci, a zrozumienie stawa si bdzie coraz
trudniejsze i niezadowalajce.
W czasie lektury Podrcznika szybkiego czytania wszystkie te nieprawdziwe
mniemania obalone zostan jedno po drugim, pozostawiajc wyran ciek, po ktrej
bdziesz mg kroczy, aby osign cele szybkiego czytania.

1. GDZIE JESTE TERAZ?

SPRAWD SWOJ ZWYK

SZYBKO CZYTANIA I STOPIE ZROZUMIENIA

Podczas nauki czy jakiegokolwiek samoksztacenia najistotniejsze jest poznanie
rzeczywistej podstawy, z ktrej si startuje. Nie chodzi o adne wartociowanie ani
ocenianie, lecz o dokadne ustalenie, na jakim poziomie w danym momencie si
znajdujemy. Bez wzgldu na to, jak wy soki jest to poziom, stanowi on bdzie solidny
fundament, punkt wyjciowy, z ktrego bdziesz mg z powodzeniem poda ku swoim
celom.

WSTP
W rozdziale tym prosz ci o zrobienie rzeczy dokadnie przeciwnej do tego, o co
bd prosi we wszystkich kolejnych. Prosz, aby nie czyta szybko, poniewa musisz
ustali swoje obecne tempo, by mc na jego podstawie dokadnie oceni postpy, jakie
poczynisz, zapoznawszy si z t ksik.
Na kocu sprawdzony zostanie twj poziom zrozumienia za pomoc 15 pyta, na
ktre wybierzesz odpowied spord podanych lub typu Prawda-Fasz". Podczas lektury
tekstu nie staraj si dy do bardzo wysokiego czy te niskiego puapu zrozumienia;
miej na celu dokadnie taki sam jego poziom, jaki zazwyczaj chcesz osign czytajc
tego typu materia.
Nie martw si uzyskaniem sabych wynikw w szybkoci lub zrozumieniu.
Pamitaj, e ksika ta zostaa napisana dla osb, ktre pragn poprawi swoje
umiejtnoci i dlatego niskie pocztkowe rezultaty s nie tylko powszechne, ale wrcz
oczekiwane.
Nie pd wic z szybkoci wiksz ni zazwyczaj, nie wysilaj si, by osign
doskonae wyniki w zrozumieniu i nie martw si o efekty. We zegarek, przeprowad
sprawdzian sam (obecno kogo odliczajcego czas lub przygldajcego si niechybnie
zakci twoje zrozumienie; sprawia take, i niektre osoby czytaj prdzej ni zwykle,
inne wolniej).
Po skoczeniu artykuu natychmiast sprawd czas i oblicz swoj prdko. W
dalszej czci rozdziau dowiesz si, jak to zrobi.
Przygotuj si i rozpocznij teraz zwykle czytanie nastpujcego tekstu.

SPRAWDZIAN l
Wojna inteligentna" - trening umysu na froncie
Nowe wiatowe trendy
Analitycy rynkw giedowych obserwuj, niczym jastrzbie, dziesi postaci z
Silicon Yalley. Gdy pojawi si chociaby pogoska, e ktra z nich moe si przenie z
firmy A do firmy B, skacz notowania na wiatowych parkietach.
Angielska Komisja ds. Zasobw Siy Roboczej opublikowaa ostatnio badania, w
ktrych zauwaono, e z 10 proc. najlepszych brytyjskich przedsibiorstw 80 proc. ich
zainwestowao znaczne sumy i czas w szkolenia, natomiast w firmach zaliczonych do 10
proc. najsabszych, nie przeznaczono na ten cel adnych pienidzy ani czasu.
W stanie Minnesota projekt edukacyjny Komputer Platon" spowodowa
podniesienie poziomu rozumowania i wynikw nauki 200 ty. uczniw.
W siach zbrojnych coraz wikszej liczby krajw intelektualna strona
prowadzenia walki staje si tak samo wana jak fizyczne umiejtnoci bojowe.
Narodowe ekipy olimpijskie powicaj a 40 proc. czasu treningw na
rozwijanie pozytywnej postawy, odpornoci psychicznej oraz na wizualizacj.
Spord czonkw Fortune 500 (500 najbardziej dochodowych firm w USA)
samych tylko pi najwaniejszych kompanii komputerowych wydao ponad miliard
dolarw na edukacj swoich pracownikw, a rozwj kapitau intelektualnego zaczto
uznawa za priorytetowy, wraz z rozwojem najsilniejszej waluty wiata - inteligencji.
W Caracas dr Luis Alberto Machado zosta pierwsz osob, ktra otrzymaa tek
ministra inteligencji oraz polityczny mandat powikszania umysowych moliwoci
narodu.
Jestemy wiadkami ilociowego skoku w ewolucji ludzkoci - pojawiania si
wiadomoci wasnej inteligencji i towarzyszcej jej wiedzy, e inteligencja ta moe by
z zadziwiajcym poytkiem ksztatowana.
Te zachcajce wieci powinny by rozpatrywane w kontekcie najwaniejszych
obszarw problemowych okrelonych przez wsplnot interesw.
Ponad 20 lat temu przeprowadzono na ten temat ankiet wrd 100 ty. ludzi z

piciu

gwnych

kontynentw.

Oto

20

najczciej

wymienianych

dziedzin

wymagajcych poprawy:
1. Szybko czytania
2. Zrozumienie czytanego tekstu
3. Oglne umiejtnoci uczenia si
4. Radzenie sobie z zalewem informacji
5. Pami
6. Koncentracja
7. Umiejtnoci komunikacji werbalnej
8. Umiejtnoci komunikacji pisemnej
9. Kreatywne mylenie
10. Planowanie
11. Sporzdzanie notatek
12. Analiza problemw
13. Rozwizywanie problemw
14. Motywacja
15. Mylenie analityczne
16. Techniki egzaminacyjne
17. Ustalanie priorytetw
18. Zarzdzanie czasem
19. Asymilacja informacji
20. Rozpoczynanie (odkadanie spraw na pniej)
21. Spadek moliwoci umysowych wraz z wiekiem
Stosujc nowoczesne badania nad funkcjonowaniem mzgu, kady z tych
problemw mona stosunkowo atwo pokona. Badania te obejmuj:
1. Funkcje kory lewej i prawej pkuli
2. Tworzenie map pamici
3. Superszybkie czytanie rozszerzone - zespoy do zada intelektualnych
4. Techniki wiczenia pamici
5. Zapominanie po zakoczeniu nauki

6. Komrka mzgu
7. Moliwoci umysowe i proces starzenia si.
Funkcje kory lewej i prawej pkuli
Wiedza o tym, e lewa i prawa struktura kory mzgu zawiaduj odmiennymi
funkcjami intelektualnymi, staa si ju powszechna. Kora lewej pkuli odpowiada
przede wszystkim za logik, sowa, liczby, nastpstwo, analiz, linearno i porzdek,
podczas gdy prawa wie si z rytmem, postrzeganiem kolorw, wyobrani,
wizualizacj, wiadomoci relacji przestrzennych i wymiarw.
Najnowsze eksperymenty wykazay, e ani kora lewej pkuli nie jest
akademicka", ani kora prawej nie moe by uwaana za kreatywn, intuicyjn i
emocjonaln". Na podstawie tomw bada wiemy ju, e do osignicia zarwno
akademickiego, jak i twrczego sukcesu niezbdne jest posugiwanie si obiema
wspdziaajcymi ze sob pkulami.
Wielkie umysy tego wiata, np. Einstein, Newton, Cezanne czy Mozart, a take
geniusze biznesu, aby stworzy swoje arcydziea, korzystali jednoczenie z umiejtnoci
lingwistycznych, obliczeniowych czy analitycznych i wyobrani oraz wizualizacji.
Tworzenie map pamici
Posugujc si podstawow wiedz z zakresu funkcjonowania umysu moliwe
staje si przeszkolenie ludzi tak, aby potrafili poradzi sobie z problemami w kadej z
wymienionych na pocztku dziedzin, poprawiajc swoje moliwoci czsto nawet o 500
proc.
Jedn z nowoczesnych metod robienia takich postpw jest tworzenie map myli.
W tradycyjnym notowaniu, bez wzgldu na to, czy suy ma ono zapamitaniu
informacji, przygotowaniu do wypowiedzi pisemnej lub ustnej, uporzdkowaniu myli,
analizie problemu, planowaniu czy te twrczemu myleniu, standardem jest linearny
sposb prezentacji: zdania, krtkie wyliczenia i numerycznie albo alfabetycznie
uporzdkowane listy. Metody te, z powodu braku kolorw, wizualnego rytmu, obrazu i
zwizkw przestrzennych, ograniczaj zdolnoci umysu i dosownie hamuj kady z
wymienionych wczeniej procesw mylowych.

W przeciwiestwie do tego, tworzenie map myli wykorzystuje peen zakres

moliwoci mzgu, umieszczajc obraz w centrum strony, aby uatwi zapamitywanie i
twrcze

uoglnianie

idei,

nastpnie

rozgaziajc

si

sie

skojarze

odzwierciedlajcych na zewntrz wewntrzne struktury mzgu. Korzystajc z tego

podejcia, na przygotowanie wystpie potrzebujesz nie dni, lecz minut; problemy mog
by rozpatrywane bardziej wyczerpujco i szybciej rozwizywane; kiepska pami zamieniona w doskona, a osoby mylce kreatywnie - w miejsce krciutkiej listy
pomysw mog generowa je w nieskoczono.
Superszybkie czytanie rozszerzone - zespoy do zada intelektualnych
czc tworzenie map myli z nowymi technikami czytania super-szybkiego i w
szerokim zakresie (umoliwiaj one przekroczenie szybkoci 1000 sw na minut przy
jednoczesnym doskonaym zrozumieniu, a nawet efektywne czytanie 10 ty. sw na
minut), mona utworzy zespoy do zada intelektualnych.
Czytajc z tak zaawansowan szybkoci, tworzc szczegowe mapy myli
ujmujce zarys ksiki oraz jej rozdziay, wymieniajc te informacje z wykorzystaniem
zaawansowanej techniki tworzenia map myli i umiejtnoci prezentacji, cztery osoby
mog kadego dnia zdoby, zintegrowa, zapamita i zacz stosowa w yciu
zawodowym wiedz rwnowan czterem ksikom.
Techniki te zostay ostatnio zastosowane w wielonarodowych organizacjach
Nabisco i Digital Computers. 40 i 120 czonkw ich kadry kierowniczej zostao
odpowiednio podzielonych na cztery grupy. Kada osoba z podgrupy spdzaa dwie
godziny stosujc techniki szybkiego i rozszerzonego czytania podczas lektury jednej
czterech wybranych pozycji.
Po upywie dwch godzin czonkowie kadej podgrupy dzielili si midzy sob
uwagami nt. rozumienia, interpretacji i reakcjami na ksik. Kada ekipa wybieraa
nastpnie reprezentanta, ktry wygasza wyczerpujcy wykad do wszystkich czonkw
trzech pozostaych grup.
Procedur t powtarzano cztery razy, a pod koniec dnia 40 i 120 dyrektorw
kadej korporacji opuszczao sal seminaryjn nie tylko posiadajc w gowach
informacje rwne czterem ksikom, lecz majc je zintegrowane, zanalizowane i

zapamitane.
Podejcie to moe rwnie zosta zastosowane w warunkach domowych i jest ju
wykorzystywane przez rodziny na caym wiecie.
Niedawno rodzina z Meksyku pracowaa w ten sposb z trjk swoich dzieci w
wieku od 6 do 15 lat. W cigu dwch miesicy kade dziecko stao si najlepszym
uczniem w klasie i byo w stanie z pomoc pozostaych czonkw rodziny przez dwa dni
opanowa to, co przecitny ucze w czasie caego roku.
Techniki wiczenia pamici.
Mnemotechniki zostay pierwotnie wynalezione przez Grekw i uwaane byy za
sztuczki". Obecnie zdajemy sobie spraw, e narzdzia te bazoway na funkcjonowaniu
mzgu i e odpowiednio stosowane mog znacznie poprawi pami.
Wymagaj one korzystania z zasad kojarzenia i wyobrani w celu tworzenia w
umyle dramatycznych, barwnych, zmysowych, a w konsekwencji niezapomnianych
obrazw.
Mapa

myli

jest

rzeczywistoci

wielowymiarow

mnemotechnik,

wykorzystujc waciwe funkcje mzgu do bardziej efektywnego kodowania danych lub

informacji.
Przy uyciu mnemotechnik pewien biznesmen nauczy si, jak zapamita 40
nowo poznanych osb i, w podobny sposb, list ponad 100 produktw wraz z
informacjami na ich temat. Techniki te s obecnie stosowane w centrum treningowym
IBM w Sztokholmie i miay powany wpyw na sukces przeprowadzonego tam 17tygodniowego programu treningu wprowadzajcego. Tych samych technik uywano
przez ostatnich 5 lat podczas mistrzostw wiata w zapamitywaniu, szczeglnie przez
obecnego rekordzist Dominika O'Briena.
Wzrasta wiadomo, i nauka uczenia si przed rozpoczciem jakiegokolwiek
szkolenia jest dobrym interesem. Oto dlaczego wiele postpowych organizacji
midzynarodowych czyni mnemotechniki obowizkowym wstpem do wszelkich
kursw. Prosta kalkulacja pokazuje, e l milion zotych wydany na szkolenie, gdy 80
proc. wiadomoci zostaje zapomnianych w cigu dwch tygodni, oznacza utrat w tym czasie sumy 800

ty. zotych!
Zapominanie po zakoczeniu nauki
Zapominanie po zakoczeniu nauki przebiega gwatownie.
Po godzinie uczenia si nastpuje krtki wzrost trwaoci pamici, po tym jak
mzg zintegruje nowe dane. Pniej zachodzi nagy spadek prowadzcy do utraty 80
proc. danych w cigu 24 godzin.
Skala pozostaje w przyblieniu taka sama, bez wzgldu na czas trwania nauki.
Wynika z tego, e trzydniowy kurs zostaje w zasadzie zapomniany po upywie jednego
do dwch tygodni od jego zakoczenia.
Implikacje tego faktu s bardzo kopotliwe; jeli midzynarodowa firma wyda 50
milionw dolarw rocznie na szkolenia i nie bdzie odpowiedniego programu powtrek,
40 milionw zostanie niewiarygodnie skutecznie utraconych w cigu kilku dni po
zakoczeniu kursw.
Tylko dziki poznaniu cyklw pamici moliwe jest nie tylko odwrcenie tego
procesu, lecz wyszkolenie ludzi w taki sposb, by zwikszy ilo zapamitanych danych
i utrzyma j na niezmienionym poziomie.
Komrka mzgu
W cigu ostatnich piciu lat komrka mzgu staa si now granic ludzkich
poszukiwa.
Kady z nas posiada w gowie nie tylko bilion komrek; istniej take poczenia
midzykomrkowe mogce tworzy zdumiewajco du liczb konfiguracji i permutacji.
Liczba ta, obliczona przez rosyjskiego neuroanatoma Piotra K. Anochina, wyraa si
liczb l z dziesicioma milionami kilometrw zer napisanych normaln czcionk
maszynow!
Wziwszy pod uwag nasz wrodzon zdolno do integrowania i manipulowania
wieloma miliardami bitw danych, dla wszystkich zaangaowanych w badania nad
mzgiem stao si jasne, e odpowiednie wiczenie tego fenomenalnego biokomputera
(potraficego przeliczy w cigu jednej sekundy to, na co komputer Cray - przy
szybkoci 400 milionw kalkulacji na sk. - potrzebuje 100 lat) niezmiernie przyspieszy i

zwikszy zdolnoci rozwizywania problemw, analizowania, ustalania priorytetw,

tworzenia i komunikacji.
Moliwoci umysowe i proces starzenia si
Umieraj!" -odpowiada zazwyczaj chr gosw w odpowiedzi na pytanie: Co
dzieje si, z wiekiem, z komrkami twojego mzgu?" Odpowied wypowiadana jest z
niebywaym

i zaskakujcym entuzjazmem. Jednake najbardziej zachwycajca

wiadomo pochodzi od zajmujcej si badaniami nad mzgiem dr Marion Diamond z

uniwersytetu kalifornijskiego, ktra potwierdzia niedawno, e nie istniej dowody na
utrat komrek wraz z wiekiem, w normalnych aktywnych i zdrowych mzgach.
Przeciwnie. Obecne eksperymenty wskazuj, e jeeli mzg jest wykorzystywany i
szkolony, nastpuje wzrost gstoci pocze, tzn. inteligencja jednostki poprawia si.
Praca

szedziesicio-,

siedemdziesicio-,

osiemdziesicio-

dziewidziesiciolatkami pokazaa, e w kadym obszarze aktywnoci umysowej

osign mona trwa i statystycznie istotn popraw.
Jestemy u progu rewolucji, jakiej wiat jeszcze nie widzia: ilociowego skoku w
rozwoju ludzkiej inteligencji.
Informacje pynce z laboratoriw psychologicznych, neuropsychologicznych i
edukacyjnych wykorzystywane s do rozwizywania problemw z dziedziny ycia
osobistego, edukacji i biznesu, ktre poprzednio akceptowane byy jako nieunikniona
cz procesu starzenia si.
Dziki zastosowaniu wiedzy na temat czynnoci mzgu, odzwierciedleniu tych
wewntrznych procesw w postaci mapy myli, wykorzystaniu znajomoci elementw i
rytmw pamici oraz wiedzy o komrce mzgu, i moliwoci staego rozwoju
umysowego w cigu caego ycia uwiadamiamy sobie, e inteligencja rzeczywicie jest
czym, co mona zdoby.
Teraz wycz stoper
Czas lektury: ....12,30.... min
Nastpnie oblicz szybko czytania w sowach na minut (s./ min) dzielc po

prostu liczb sw w tekcie (w tym wypadku 1657) przez czas (w minutach), jaki ci to
zajo.
Formua ustalania szybkoci czytania:
sowa na minut (s./ min) = liczba sw
czas
Po wykonaniu obliczenia zapisz wynik w s./ min. na kocu tego paragrafu.
Zaznacz go take w zestawieniu i na wykresie postpw, strona 244.
Liczba sw na minut: .....134.......

SPRAWDZIAN 1: ZROZUMIENIE
Przy kadym pytaniu zakrel sowo Prawda" lub Fasz" albo zaznacz waciw
odpowied.
1. 80 proc. brytyjskich przedsibiorstw inwestuje znaczne sumy i czas w
szkolenia. Prawda-Fasz
2. Narodowe ekipy olimpijskie powicaj a:
a) 20 proc.
b) 30 proc.
c) 40 proc.
d) 50 proc.
czasu treningw na rozwijanie pozytywnej postawy, odpornoci psychicznej oraz
wizualizacj.
3. Pierwsz osob, ktra otrzymaa tek ministra inteligencji, by(a):
a) Dr Marion Diamond
b) Dr Luis Alberto Machado
c) Dominie O'Brien
d) Platon
4. Liczby s przede wszystkim domen kory lewej pkuli mzgu.
Prawda-Fasz
5. Wielkie umysy tego wiata, np. Einstein, Newton, Cezanne czy Mozart,
odnosili sukcesy, poniewa \aczy\iprzede wszystkim:
a) liczby z logik
b) sowa z analiz
c) kolor z rytmem
d) analiz z wyobrani
6. Podczas sporzdzania map myli:
a) umieszczasz w centrum obraz
b) umieszczasz w centrum sowo
c) nie umieszczasz w centrum nic
d) zawsze umieszczasz w centrum sowo i obraz
7. Korzystajc z nowych technik superszybkiego i rozszerzonego czytania,

powiniene by w stanie ustali swoj now normaln szybko na poziomie ponad:

a) 500 sw na minut
b) 1000 sw na minut
c) 10 ty. sw na minut
d) T min sw na minut
8. Dwie kompanie midzynarodowe, ktre utworzyy zespoy do zada
intelektualnych, majce za zadanie studiowanie ksiek, nosz nazwy:
a) IBM i Coca Cola
b) Digital i Nabisco
c) Nabisco i Microsoft
d)IBMiICL
9. Mnemotechniki zostay pierwotnie wynalezione przez:
a) Chiczykw
b) Rzymian
c) Grekw
d) Platona
10. Po godzinie nastpuje:
a) krtki wzrost iloci zapamitanych informacji
b) ilo zapamitanych informacji jest taka sama
c) chwilowy spadek iloci zapamitanych informacji
d) nagy spadek iloci zapamitanych informacji
41. Dwadziecia cztery godziny po zakoczeniu nauki zapomnieniu ulega
nastpujca cz szczegw:
a) 60 proc.
b) 70 proc.
c) 80 proc.
d) 90 proc.
12. Liczba komrek przecitnego mzgu wynosi:
a) milion
b) miliard
c) bilion

d) tysic bilionw
13. Moc komputera Cray zblia si nareszcie do tej, jak pod wzgldem oglnych
moliwoci obliczeniowych dysponuje mzg.

14. Dr Marion Diamond potwierdzia ostatnio, e

a) nie istniej dowody na utrat komrek .wraz z wiekiem, w normalnych,
aktywnych i zdrowych mzgach
b) nie istniej dowody na utrat komrek wraz z wiekiem w adnym mzgu
c) nie istniej dowody na utrat komrek wraz z wiekiem w mzgach osb
majcych mniej ni 40 lat
d) istniej dowody utraty komrek mzgowych wraz z wiekiem w normalnych,
aktywnych i zdrowych mzgach
15. Przy odpowiednim treningu statystycznie istotny i stay rozwj inteligencji
moe by osignity przez osoby w wieku:
a) do lat 60
b) do lat 70
c) do lat 80
d) do lat 90
Porwnaj swoje odpowiedzi z tymi na stronie 238. Nastpnie podziel liczb
uzyskanych punktw przez 15 i pomn przez 100; w ten sposb obliczysz proc.
zrozumienia.
Uzyskany rezultat: ...10....... na 15
...67....... proc.
Teraz wpisz wynik do zestawienia postpw oraz zaznacz go na wykresie na
stronie 244.

JAK CI POSZO?
Po wykonaniu pierwszego sprawdzianu znasz swj poziom wyjciowy, ktry
bdziesz z pewnoci podnosi. Aby porwna siebie z innymi czytelnikami na wiecie,
zapoznaj si z podan na nastpnej stronie tabel przedstawiajc rozkad szybkoci
czytania i zrozumienia od wyniku sabego do jeden na tysic". Tabela ta pomoe ci
redefiniowa cele w miar czynionych postpw.
Czytelnik Szybko (s./ min) Zrozumienie 1. saby 10-100 30 - 50 proc. 2.
przecitny 200 - 240 50 - 70 proc. 3. sprawny 400 70 - 80 proc. 4. jeden na 100 800 1000 80+ proc. 5. jeden na 1000 1000+ 80+ proc.
Powodem wzrostu w miar ksztacenia si nie jest zdobycie wiedzy o tym, jak
lepiej czyta, lecz presja wymuszajca zapoznanie si z mnstwem materiau w krtkim
czasie. Innymi sowy, motywacja jest czynnikiem zasadniczym. Kolejnym dowodem na
to jest fakt, e doroli po zakoczeniu formalnej edukacji cofaj si do poziomu ucznia
szkoy podstawowej - gwnie dlatego, e zmniejszya si motywacja i znika presja.
Liczba przeczytanych pozycji obnia si rednio do zaledwie jednej ksiki na rok.
W przeciwiestwie do osb poddanych badaniu, po wchoniciu informacji
zawartych w tym podrczniku nie cofniesz si do poprzednich poziomw - zamiast tego
utrzymasz i poprawisz osignity rezultat.

PODSUMOWANIE
Twoja szybko czytania wynosi obecnie: ..................134 sow ma minute
Twoje zrozumienie jest na poziomie: ..........66,7%........
Formua obliczania iloci s./min jest nastpujca: liczba sw
czas
Szybko czytania ksztatuje si na poziomie l - 1000+ sw na minut.
Osoba bardziej wyksztacona zazwyczaj czyta szybciej tylko z powodu
presji czasu i wikszej motywacji, a nie dlatego, e nauczya si czyta
bardziej efektywnie.

Kady (take ty) moe poprawi szybko czytania i zrozumienie.

PLAN DZIAANIA
1.

Upewnij si, e wprowadzie swoj szybko i stopie zrozumienia do

zestawienia i wykresu postpw ze strony 244.

2. Zaznacz w kalendarzu dat nastpnej sesji szybkiego czytania.
3. Podnie motywacj - zwikszy to twoj szybko.
4. Przejrzyj pokrtce rozdzia drugi przed jego przeczytaniem.

ZAPOWIED NASTPNEGO ROZDZIAU

Skoro ju zapoznae si z wprowadzeniem, przekartkowae ca ksik i
wykonae pierwszy sprawdzian, nadszed czas na krtki przegld historii szybkiego
czytania zapoznajcy ci z datami najwikszych odkry na tym polu; przygotuje ci to do
pierwszego powanego kroku naprzd.

2. HISTORIA SZYBKIEGO CZYTANIA

Odkrywanie

tajemnic

szybkiego

czytania

doprowadzio

odpowiedzi, ku naszemu zdziwieniu, nie w oku, lecz w mzgu.

do

znalezienia

WSTP
Rozdzia ten opisuje majc ostatnimi czasy miejsce eksplozj informacji,
zapoznaje z metodami, wedug ktrych uczono ci czyta, opowiada fascynujc histori
rozwoju umiejtnoci szybkiego czytania, przedstawia obecnych rekordzistw, ich
niezwyke osignicia i przyglda si twojemu potencjaowi w wietle moliwoci
doczenia do tej czowki.
EKSPLOZJA INFORMACJI
W ostatnich latach liczba magazynw i ksiek, ktrymi zalewaj nas
wydawnictwa na caym wiecie, osigna rozmiary nieomal niewyobraalne. Co wicej,
wynalezienie komputera i faksu dodao wielu osobom dosownie kilometry materiau,
ktry musz przeczyta.
Jeszcze kilka dziesicioleci temu przecitny czowiek by w stanie bez problemw
porusza si w potoku informacji. Potok ten zamieni si jednak w rwc rzek, groc
wchoniciem nas w swj nurt.
Przyjrzyjmy si sposobowi, w jaki nauczeni zostalimy czyta, historycznemu
rozwojowi szybkiego czytania, a na koniec swojemu potencjaowi, umoliwiajcemu
swobodnie poda za najlepszymi.

JAK NAUCZONO CI CZYTA?

Czy przypominasz sobie, ktr metod ci uczono? Czy bya to metoda foniczna,
patrz i mw", czy te poczenie obu?
Metoda foniczna
Metoda foniczna polega na tym, e dziecko zapoznawane jest najpierw z
alfabetem, a nastpnie kadej literze przyporzdkowuje si waciwy dwik. Dwiki i
litery s z kolei prezentowane w kontekcie sw. W ten sposb wyraz sowa" odczytany
zostanie przez dziecko jako sy-o-wy-a", dopki nauczyciel nie nada sowu waciwej
formy. Gdy dziecko nauczy si ju czyta na gos (odpowiednio wymawia), kae si mu
czyta po cichu. Jest to ostatni etap i zabiera zazwyczaj sporo czasu; wielu dzieciom, a
nawet dorosym nigdy nie udaje si pozby odruchu poruszanie wargami podczas
czytania. Ci, ktrzy pokonaj ten etap, mog jednak nadal artykuowa w mylach.
Oznacza to, e gdy czytaj, wiadomi s brzmienia kadego sowa. Nazywa si to
bezgonym wymawianiem.
Metoda patrz i mw"
Metoda patrz i mw" opiera si rwnie na odpowiedzi sownej (werbalnej).
Dziecku pokazuje si obrazek (np. krowy) z wydrukowan wyranie poniej nazw
obiektu. Nauczyciel prosi dziecko o poprawn odpowied. Gdy jest ona bdna (np.
so!"), dziecko naprowadzane jest na waciw odpowied, a nastpnie przechodzi si
do kolejnego wyrazu. Po osigniciu odpowiedniego poziomu biegoci malec znajduje
si na etapie zblionym do tego, jaki opanowao dziecko uczone metod foniczn: potrafi
czyta, nadal artykuujc; wwczas kae mu si czyta po cichu.
Czym jest prawdziwa umiejtno czytania?
Gdy may adept jest w stanie rozpoznawa sowa i czyta po cichu, uwaa si na
og, e nauka tej umiejtnoci zostaa zakoczona. W wieku od 5 do 7 lat dziecko
otrzymuje niewiele instrukcji na ten temat, gdy uwaa si, e skoro posiado
umiejtno czytania, powinno ju tylko jej uywa.
Trudno by bardziej dalekim od prawdy; to, czego faktycznie nauczono, stanowi

dopiero pierwszy etap czytania. Pozostawienie w tym momencie dziecka samemu sobie,
a do wieku dorosego, rwna si uznaniu, e nauk poruszania si mona zakoczy,
skoro tylko niemowl nauczy si raczkowa! Istnieje jednak jeszcze niezbadana sfera
chodzenia, biegania, taczenia i innych zwizanych z nimi czynnoci.
To samo dotyczy czytania. Pozostawiono nas samym sobie na pododze, nadszed
czas, by nauczy si chodzi, biega i taczy!

TRENOWANIE SZYBKIEGO CZYTANIA

Szybkie czytanie zrodzio si na pocztku tego stulecia, kiedy to eksplozja
wydawnicza zalaa odbiorcw tak wielk iloci publikacji, e osoba czytajca na
normalnym poziomie nie moga ju sobie z ni poradzi. Wikszo pierwszych kursw
bazowaa jednake na informacjach z do nieoczekiwanego rda: Krlewskich Si
Powietrznych.
W czasie II wojny wiatowej taktycy odkryli, e w trakcie lotu wielu pilotw nie
jest w stanie odrni od siebie widziane z daleka samoloty. W warunkach walki na
mier i ycie stanowio to powan przeszkod, taktycy rozpoczli wic poszukiwania
rodka zaradczego. Powsta przyrzd zwany tachistoskopem, wywietlajcy na duym
ekranie przez moment obrazy, w rnych odstpach czasu. Rozpoczto od do duych
zdj sojuszniczych i wrogich maszyn oraz dugiego czasu wywietlania. Nastpnie
stopniowo skracano ten czas, jednoczenie zmniejszajc rozmiary i zmieniajc kt
ogldania obiektu. Ze zdumieniem odkryto, i dziki treningowi przecitna osoba bya w
stanie odrni samoloty niewiele wiksze na obrazie od plamki, gdy rzutowano je na
ekran zaledwie przez jedn pisetn sekundy.
Wysnuto wniosek, e skoro oczy potrafi postrzega z tak nieprawdopodobn
prdkoci, szybko czytania mogaby z pewnoci zosta powanie zwikszona.
Zdecydowano si zastosowa uzyskan wiedz w sferze czytania. Korzystajc dokadnie
z tego samego urzdzenia, wywietlano najpierw na ekranie du czcionk jedno sowo
przez okoo piciu sekund, stopniowo zmniejszano rozmiary liter i skracano czas kadego
wywietlenia. Wreszcie rzutowano na ekran jednoczenie cztery sowa przez jedn
pisetn sekundy, a badani nadal byli w stanie je odczyta.
W konsekwencji tych odkry wikszo kursw szybkiego czytania oparta bya
na wywietlaniu kart, czyli treningu z zastosowaniem tachistoskopu (znanym take jako
trening z nieruchomym ekranem).
Przecitnie szybko jednostki podnosia si z 200 do 400 sw na minut. Na
pocztku brzmiao to fantastycznie: podwojenie tempa czytania!
Jeli jednak spojrze na to z matematycznego punktu widzenia, staje si
oczywiste, e co tu nie jest w porzdku. Skoro oko jest w stanie rozpozna obraz (np.
samolot lub sowo) w cigu jednej pisetnej sekundy, oznacza to, i szybko czytania

powinna wynosi 60 sekund x 500 sw na sekund = 30 000 (niegruba ksika) w cigu

minuty! Gdzie wic podziao si pozostaych 29 600 wyrazw?!
Nie zdajc sobie z tego sprawy, zwolennicy metody posugiwania si
tachistoskopem miao kontynuowali swoj prac. W ich podejciu postpy studentw
mierzone byy za pomoc wykresu podzielonego na jednostki od 100 do 400 sw na
minut (patrz rysunek 3a). Regularnie trenujc wikszo uczestnikw bya w stanie
podnie swoj redni z 200 do 400 sw na minut, co stanowi dokadnie rnic
midzy uczniem szkoy podstawowej a absolwentem uczelni, tak jak przedstawiono to na
stronie 34.
Kursanci, doskonale wyszkoleni za pomoc tachistoskopu, po kilku tygodniach
czytania na poziomie absolwenta uczelni" donosili o swoim oglnym rozczarowaniu
wynikami treningu. Wikszo informowaa, e wkrtce po jego zakoczeniu tempo
czytania znowu opado do poprzedniego poziomu. To z kolei przypomina powrt do
pierwotnej normy czytania przez typow osob doros (patrz strona 34).
Dopiero niedawno zrozumiano, e normalny zakres moliwoci czytania waha si
w granicach od 200 do 400 sw na minut i e wikszo ludzi blisza jest niszemu
progowi tego zakresu. Poprawa zdolnoci czytania zaobserwowana po kursach z uyciem
tachistoskopu miaa w rzeczywistoci niewiele wsplnego z treningiem, lecz
spowodowana bya raczej wzrostem motywacji uczestnikw w cigu kilku tygodni, ktry
sprawi, i byli oni w stanie osign najwysz warto swojego normalnego zakresu.
Do innego wyjanienia niepowodzenia przedstawionego podejcia moemy doj,
odwoujc si do podstawowej zasady obserwacji: aby zobaczy co wyranie, oko musi
najpierw pozosta nieruchome w relacji z postrzeganym obiektem.
30 ostatnich lat
Chocia stopniowo zaczto zdawa sobie spraw, e tachistoskop nie stanowi
uniwersalnego rozwizania problemu szybkiego czytania, technika ta jest przydatna jako
cz podstawowego zestawu wicze.
W latach 60. badacze, m. in. Amerykanka Evelyn Wood, zaczli odkrywa, e
przy odpowiednim treningu oczy mog porusza si prdzej, a zrozumienie moe by
utrzymane po przekroczeniu granicy 400 sw na minut. Dla szybkiego czytania

oznaczao to tyle samo, co niegdy w lekkoatletyce przebiegnicie mili w czasie czterech

minut.
Jak grzyby po deszczu pojawiy si rne szkoy dynamicznego czytania", a
przecitna szybko dobrego czytelnika zacza zahacza o kolejn Wielk Barier 1000 wyrazw na minut.
Wieci o osigniciach w tej dziedzinie tak znakomitych osobistoci jak
prezydent Stanw Zjednoczonych John F. Kennedy pobudziy rozwj szk
dynamicznego czytania i powstanie wielu wariantw nauki. Midzy innymi pojawio si
czytanie fotograficzne, bazujce na zdolnoci oka do sfotografowania" wikszych
obszarw druku ni normalnie.
Wejcie w XXI wiek - czytanie mzgiem
Rewolucyjn wiedz, ktr przedstawiani w obecnym, uaktualnionym wydaniu
Podrcznika szybkiego czytania, jest fakt, e tym, co przede wszystkim odpowiada za
proces czytania, nie s oczy, lecz mzg.
To godne uwagi spostrzeenie stanowi podstaw cakowicie nowego podejcia do
zagadnienia. Czytajc t ksik zapoznasz si z wiczeniami, ktre pomog ci rozwin
zdolnoci zarwno oczu, jak i mzgu, umoliwiajc poczenie ich w jedno narzdzie,
ktre uczyni z siebie prawdziw intelektualn siowni.

OBECNI REKORDZICI
Na biecym etapie tempo czytania osb, ktre ci przedstawi, wyda si moe
zdumiewajce i zupenie nieosigalne. Jednak do czasu, gdy ukoczysz t ksik, nie
bdziesz si mg doczeka, aby im dorwna.
Testy szybkoci opieraj si gwnie na czytaniu opowiada. Przeczyta naley
cae opowiadanie tak szybko, jak to moliwe, wygaszajc nastpnie mow do osb,
ktre ju dokadnie si z nim zapoznay. Wypowied zawiera ma naukowy komentarz
na temat wszystkich spord nastpujcych gwnych zagadnie: bohaterowie, to,
fabua, filozofia, symbolika, poziom jzykowy, styl literacki, metafora, wtki, kontekst
historyczny. Dziesitka aktualnie najlepszych jest nastpujca:
17.

Sean Adam /USA/ 3850

18.

Kjetill Gunnarson /Norwegia/ 3050

19.

Vanda North /Wielka Brytania/ 3000

20.

Cris van Aken /Holandia/ 2520

21.

Mithymna Corke /Holandia/ 2100

22.

Luc van Hof /Holandia/ 1906

23.

Michael J. Gelb /USA/ 1805

24.

Cinnamon Adam /USA/ 1782

25.

James Longworth /Wielka Brytania/ 1750

26.

Dr Frank van Poll /Holandia/ 1560

Jeeli interesuje ci doczenie do tej elity, przeczytaj dokadnie ksik, wykonaj

wszystkie proponowane wiczenia, przystp do jednego z klubw Brain", przylij nam
informacj o swoim najnowszym rekordzie szybkoci i zgo swoje uczestnictwo w
dorocznych Mistrzostwach Szybkiego Czytania (wicej danych na ten temat znajdziesz
na stronie 248).

TWJ CZYTELNICZY POTENCJA

Moliwoci

podniesienia

szybkoci

czytania

przynajmniej

do

poziomu

dwukrotnoci obecnego tempa, a w perspektywie - do 1000 sw na minut, s takie same

jak te, ktrymi dysponuje dziesitka aktualnych rekordzistw.
Kady z nich by kiedy, tak jak ty, niezadowolony ze swego zwykego tempa
czytania i postanowi zainwestowa czas i wysiek w rozwj tego najbardziej potnego z
ludzkich uzdolnie. Podrcznik szybkiego czytania stwarza okazj podenia ich ladem!

PODSUMOWANIE
1. Dzieci uczy si czyta za pomoc dwu podstawowych technik: fonetycznej
oraz patrz i mw".
2. Metody te wprowadzaj nas zaledwie na pierwszy etap czytania.
3. Pocztek szybkiemu czytaniu day wiczenia szybkiej percepcji wprowadzone
przez Krlewskie Siy Powietrzne.
4. Szkoy dynamicznego czytania przeamay barier 400 sw na minut.
5. Obecnie wiemy, e organem rzeczywicie czytajcym jest mzg.
6. Czoowa wiatowa dziesitka osiga wyniki od 1500 do 3850 sw na minut.
7. Twoje perspektywy poprawy s takie same jak ich.

PLAN DZIAANIA
1. W czasie krtszym ni 5 minut przejrzyj szybko wszystko, co do tej pory
przeczytae w tej ksice.
2. Sprawd swoje cele dotyczce szybkiego czytania, ewentualnie zrewiduj je w
wietle tego, czego dowiedziae si w tym rozdziale.
3. Ustal w kalendarzu dat kolejnej sesji szybkiego czytania.
4. Powi minut na przejrzenie nastpnego rozdziau.

ZAPOWIED NASTPNEGO ROZDZIAU

Okrelie ju wasne limity i zapoznae si z histori szybkiego czytania, gotw
wic jeste zgbi definicj dziedziny, w ktrej wkrtce staniesz si ekspertem.

3. CZYTANIE - NOWA DEFINICJA

Definicja jest towarzyszk klarownoci, klarowno za to przewodnik ku twoim
celom.

WSTP
Zadaj sobie pytanie, czym jest czytanie, i zapisz poniej wasn definicj:
Czytanie jest to przejrzenie tekstu i zrozumienie go.
Teraz porwnaj j z typowymi definicjami czytania, okrelanego jako
rozumienie treci, ktre zamierza przekaza autor", przyswajanie sowa pisanego" lub
asymilacja informacji przekazanych w formie druku". Kada z nich obejmuje jedynie
cz procesu. Dokadna definicja powinna uwzgldnia cay zakres umiejtnoci
czytania.
W rozdziale trzecim czytanie zdefiniowane zostao w nowy sposb,
umoliwiajcy rozwijanie skadajcych si na nie umiejtnoci.
CZYTANIE - NOWA DEFINICJA
Czytanie jest siedmioczciowym procesem skadajcym si z nastpujcych
etapw:
1. Rozpoznawanie
Czytelnik rozpoznaje alfabet. Etap ten zachodzi natychmiast przed rozpoczciem
fizycznej czynnoci czytania.
2. Asymilacja
Proces fizyczny, w trakcie ktrego wiato odbija si od zapisanego sowa, jest
przechwytywane przez oko, a nastpnie, przez nerw wzrokowy, przesyane do mzgu.
3. Integracja wewntrzna
Odpowiednik zrozumienia podstawowego, odnoszcy si do czenia wszystkich
odczytywanych aktualnie informacji z innymi, poznanymi wczeniej.
4. Integracja zewntrzna
Proces, w trakcie ktrego czytelnik czy ca swoj dotychczasow wiedz z
tym, co aktualnie czyta; tworzy odpowiednie powizania, analizuje, krytykuje, ocenia,
wybiera i odrzuca uzyskane wiadomoci.

5. Przechowywanie
Gwny magazyn" informacji. Wielu czytelnikw dowiadczyo sytuacji, gdy na
egzaminie, mimo upywu dwch godzin, nie potrafio wydoby z niego posiadanych
wiadomoci, a przypominao je sobie zaraz po wyjciu. Tak wic samo skadowanie nie
wystarczy, musi mu towarzyszy gotowo i trwao pamici.
6. Gotowo i trwao pamici
Umiejtno wydobycia z magazynu" tego, co jest nam potrzebne, i - co wane wtedy, kiedy nam na tym zaley.
7. Komunikowanie si
Natychmiastowe

lub

pniejsze

spoytkowanie

zdobytej

informacji.

Komunikowanie si obejmuje formy pisane, mwione, a take techniki prezentacji

twrczej ekspresji wraz ze sztuk, tacem i wieloma innymi. Swoje miejsce zajmuje tu
take zdecydowanie najistotniejsza, cho czsto lekcewaona cecha ludzkiego umysu:
mylenie! Stanowi ono nieprzerwany proces zewntrznej integracji.
W

wietle

przedstawionej

definicji

zauway

mona,

najpowszechniejsze trudnoci zwizane z czytaniem i nauk, wymienione pierwotnie w

ksice Rusz gow, czyli:
wzrok
zmczenie
pami odtwrcza
szybko
lenistwo
niecierpliwo
zrozumienie treci
znudzenie
zasb sownictwa

czas
zainteresowanie
bezgone wymawianie
objto tekstu
analiza
typografia
rodowisko
krytycyzm
styl literacki
uwaga
motywacja
wybr
zdolno zapamitywania
ocena tekstu
odrzucenie
wiek
zorganizowanie
koncentracja
lk
regresja
cofanie
oraz wiele oglnych problemw w nauce, opisanych w tej ksice (w rozdziale
11), moe zosta z atwoci rozwizanych przez czytelnika, ktry opanowa
umiejtnoci

rozpoznawania

druku,

przyswajania,

obejmowania,

przechowywania i przywoywania informacji oraz komunikowania si.

rozumienia,

PODSUMOWANIE
1. Czytanie jest procesem wieloetapowym.
2. Aby byo ono efektywne, naley rozwin umiejtnoci obejmujce kady z
tych etapw.

PLAN DZIAANIA
1. Nadaj rang przedstawionym siedmiu etapom; numer l" przyporzdkuj temu,
ktrego rozwinicie uwaasz za najistotniejsze.
2. Z listy trudnoci zwizanych z czytaniem wytypuj te, z ktrymi sam si
borykasz i ktre masz zamiar wyeliminowa.
3. Powi mniej ni 5 minut na przejrzenie nastpnej czci ksiki.

ZAPOWIEDZ NASTPNEGO ROZDZIAU

Podwaliny pod twoj wiedz zostay pooone. Przechodzisz teraz do czci drugiej pt.
Twoje zdumiewajce oczy, w ktrej zbadamy wykorzystanie i posugiwanie si
najbardziej zdumiewajcymi kamerami w znanym nam wszechwiecie.

CZ II - TWOJE ZDUMIEWAJCE OCZY

4. ZYSKIWANIE KONTROLI NAD RUCHAMI OCZU

W CELU POPRAWY SZYBKOCI I ZROZUMIENIA
Twoje oczy s najbardziej zdumiewajcym instrumentem optycznym znanym
czowiekowi, w porwnaniu z ktrym nawet najbardziej zaawansowane teleskopy i
mikroskopy obserwujce wiat mikro- oraz makrokosmosu nie wydaj si niczym
szczeglnym. Natura tego cudownego instrumentu moe zosta zgbiona, a dziki temu
kontrolowana i wykorzystywana, ku naszej nieocenionej korzyci.

WSTP
W rozdziale tym odkryjemy kilka niezwykych prawd dotyczcych twoich oczu;
dowiesz si, jak w rzeczywistoci poruszaj si one podczas czytania, i zapoznasz si z
picioma nowymi sposobami natychmiastowego zwikszenia szybkoci czytania i
zrozumienia.
KILKA ZDUMIEWAJCYCH PRAWD NA TEMAT TWOICH OCZU
Twoje oczy s jednym z cudw wiata! Zwr uwag na nastpujce niezwykle
fakty:
Kade oko zawiera 130 milionw receptorw wiata. Kady z nich jest w stanie
przechwyci przynajmniej pi fotonw (czstek energii wietlnej) na sekund.
Oczy rozrniaj ponad dziesi milionw rnych kolorw.
Dziaajc w harmonii, twoje wspaniae receptory wiata mog rozszyfrowa w
czasie krtszym ni l sekunda obraz skadajcy si z miliardw jednostek informacji, z
doskonale fotograficzn dokadnoci.
W majcym siedzib w Szwajcarii Europejskim Orodku Bada Jdrowych
CERN obliczono, e zbudowanie maszyny tak zaawansowanej jak ludzkie oko
kosztowaoby 68 milionw dolarw. Stwierdzono jednoczenie, e takie mechaniczne
oko" byoby stosunkowo nieruchawe, a rozmiarami przypominaoby dom.
Zmiany w szerokoci renic
Od jakiego czasu wiadomo, e nasze renice dostosowuj swoj wielko do
intensywnoci wiata i odlegoci od obiektu. Im janiejsze wiato i bliszy obiekt, tym
jest ona mniejsza. Zachodni uczeni odkryli ostatnio, i cecha ta zmienia si rwnie pod
wpywem emocji i e w konfrontacji z widokiem, ktry nas wyjtkowo interesuje (np.
atrakcyjny przedstawiciel pci odmiennej), renica automatycznie przybiera wiksze
rozmiary. Ruchy te s nieznaczne, lecz mona je zauway podczas wnikliwych
obserwacji. Chiscy sprzedawcy jadeitu zdawali sobie z tego spraw ju przed wieloma
laty. Pokazujc towar klientowi, kupiec przyglda si dokadnie jego oczom, czekajc na
powikszenie si renic. Gdy ono nastpi, sprzedajcy pewien jest, e klient zosta
zapany na haczyk", i wwczas proponuje odpowiedni cen.

Podczas czytania natomiast, gdy temat jest interesujcy, renice rozszerzaj si,
wpuszczajc do wewntrz wicej wiata. Innymi sowy, im bardziej co ci interesuje,
tym szerzej twj mzg otwiera kurtyn oczu umoliwiajc sobie (i tobie!) uzyskanie, bez
dodatkowego wysiku, wikszej liczby danych w cigu sekundy.
Oczy z tyu gowy
Niezwykle zoone obrazy rozszyfrowane przez znajdujce si w siatkwce
receptory wiata przesyane s przez nerw wzrokowy (patrz tablica III) i przekazywane
do odpowiedzialnego za widzenie obszaru twojego mzgu - patu potylicznego. Pat ten,
paradoksalnie, nie znajduje si tu za oczami, lecz z tyu gowy. Nic dziwnego, e o
osobie wyjtkowo spostrzegawczej mwi si, e ma oczy z tyu gowy!
To wanie pat potyliczny mzgu naprawd czyta i prowadzi oczy po stronicy w
poszukiwaniu interesujcych mzg informacji. Wiedza ta
stanowi podstaw rewolucyjnego podejcia do szybkiego czytania, ktre zostanie
rozwinite w kolejnych kilku rozdziaach.
Poznawszy nowe, niezwyke prawdy na temat oczu, jasne staje si, e tradycyjne
nawyki i szybko czytania stanowi efekt niewaciwego nauczania i zego korzystania
ze wzroku, a gdyby jego dziaanie zostao zrozumiane i odpowiednio wiczone,
nastpiaby istotna poprawa.

JAK PRZEBIEGA TWOJE CZYTANIE?

Odpowied brzmi nastpujco: ruch oczu jest cigiem krtkich i do regularnych
przeskokw. Oczy mkn od jednego punktu zatrzymania do nastpnego, w skokach
zazwyczaj niewiele wikszych ni jeden wyraz. Tak wic gaki oczne nie przebiegaj
gadko po stronie. Zamiast tego poruszaj si niewielkimi skokami od lewej do prawej
strony, zatrzymujc si na chwil, by przyswoi wyraz lub dwa, a nastpnie proces ten
si powtarza (patrz rysunek 4a, strona 54).
Oczy przesuwaj si i zatrzymuj, lecz informacje przyswajane s jedynie
podczas zatrzyma. To wanie one zabieraj najwicej czasu, a poniewa kade
zatrzymanie moe trwa od 0,25 do 1,5 sekundy, nag popraw szybkoci czytania
uzyska mona powicajc mniej czasu na kade zatrzymanie.
Rysunek 4b przedstawia ruchy oczu osoby wolno czytajcej. Wykonuje ona
niemal dwa razy wicej zatrzyma, ni jest to niezbdne, aby dobrze zrozumie tekst.
Dodatkowe zatrzymania spowodowane s tym, e saby czytelnik czsto wraca do
przeczytanych ju fragmentw, nierzadko cofajc si nawet o trzy przeskoki, aby
upewni si, e waciwie zrozumia informacje. Nawyki cofania si (niemale
odruchowe powroty do dopiero co przeczytanych sw) i regresja (wiadomy powrt do
sw, ktre czytelnikowi wydaje si, e opuci lub niewaciwie zrozumia) s przyczyn
nadmiernej liczby zatrzyma.
Naukowcy wykazali, e w 80 przypadkach na sto, gdy czytajcym nie pozwolono
na cofanie wzroku ani regresje, oczy i tak przejy te informacje i e zostay one przez
nie zaabsorbowane po przeczytaniu nastpnych kilku zda. Sprawny czytelnik niezwykle
rzadko pozwala sobie na takie niepotrzebne powtrki, ktre powanie obniaj tempo u
osoby czytajcej powoli. Jeli przyj, e kade cofnicie si lub regresja trwa rednio
sekund, a na kad linijk przypada ich zaledwie dwa, oznacza to, i na stronie
zawierajcej 40 linii tracimy okoo minuty i 20 sekund. W przypadku ksiki liczcej 300
stron daje to minut i 20 sekund x 300 stron - 400 minut = 6 i 2/3 godziny dodatkowo
stracone na czytanie (lecz nie na zrozumienie)!

OSOBA CZYTAJCA SZYBKO

Rysunek 4c ukazuje, e biegy czytelnik, nie cofajc si i nie dokonujc regresji,
robi rwnie dusze skoki. Midzy kolejnymi zatrzymaniami przyswaja on nie jeden,
lecz trzy, cztery lub pi wyrazw.
Gdy przyjmiemy, e kade zatrzymanie trwa jednakowo dugo, powiedzmy,
rednio p sekundy, wyania si interesujcy obraz. W przypadku przecitnej linii,
zawierajcej 12 sw, saby czytelnik, zatrzymujc si po kadym wyrazie i wykonujc
dwa cofnicia lub regresje, zuyje na jej przeczytanie V2 + V, + V2 + V2 + V2 + V2 +
V2 + V2 + V2 + V2 + V2 + V2 + V2 + V2 = 7 sekund; podczas gdy osoba czytajca
efektywnie, zatrzymujc si co trzy albo cztery sowa bez cofania i regresji, zuyje
jedynie V2 + V, + V2 + V2 = 2 sekundy.
Czytelnik biegy, w znacznie niniejszym stopniu ingerujcy w dziaanie swoich
oczu, wyprzedzi powolnego o cae 350 proc.!
Zrozumienie
Chwileczk - odpowiecie. - Mwiono nam zawsze, e dla waciwego
zrozumienia naley czyta powoli i dokadnie". Z pewnoci zwikszajc szybko
pogorsz zrozumienie?"
Wniosek brzmi logicznie, lecz ju po krtkim zastanowieniu okazuje si z gruntu
faszywy. Badania wskazuj zdecydowanie, e im szybciej czytasz, tym lepsze jest twoje
zrozumienie. Sprawd to sam; przeczytaj ponisze zdanie wanie tak, jak si
powszechnie nakazuje: powoli i dokadnie", starajc si jak najlepiej je zrozumie.
Okazao si e szybkie czyta nie lepiej suy zrozumieniu ni czyta nie powolne.
Trudne? Oczywicie! Twj mzg nie jest bowiem stworzony do czytania w
tak strasznie sabym tempie. Czytajc powoli i dokadnie, zachcasz swj mzg, by
czyta coraz wolniej, rozumia coraz mniej i z coraz wikszym wysikiem.
Spjrz teraz na kolejne zdanie, tym razem przeczytaj sowa tak, jak zostay
pogrupowane:
Odkryto ostatnio e ludzki mzg przy pomocy oczu przyjmuje informacje
znacznie atwiej gdy s one odpowiednio zgrupowane w jednostki znaczeniowe.
Mzgowi pracuje si znacznie wygodniej przy prdkoci 400 sw/ min. i wyszej

(warto zauway, e gdy wikszo ludzi ustala swoj szybko czytania, tempo, w jakim
przesuwaj swj palec po tekcie, wynosi rzeczywicie 400 sw/ min., i wicej).
Zwikszenie szybkoci prowadzi wic automatycznie do wzrostu zrozumienia.
Dzieje si tak dlatego, e informacje zorganizowane s w spjne znaczeniowo porcje,
ktrych sens mzg pojmuje natychmiast wtedy, gdy zaabsorbowane s w caoci.
Zwikszona zdolno zrozumienia pomaga z kolei w lepszym zapamitywaniu, poniewa
pami rwnie opiera si na zdolnociach umysu do organizowania informacji w
spjnie znaczeniowo porcje (jednostki).
Twoim

pierwszym

zadaniem

jest

wic

praca

nad

wyeliminowaniem

niewaciwych nawykw cofania wzroku, regresji oraz zatrzymywania si po

przeskoczeniu zbyt maej liczby sw.
Poza pozbyciem si tych przyzwyczaje istnieje jeszcze czwarty, wany sposb
zwikszenia szybkoci. Jeli na kade zatrzymanie zuywasz rednio jedn sekund,
moesz skrci ten czas do V2 sekundy (co powinno by proste, zwaywszy, e oko
potrafi przechwyci informacj w cigu jednej pisetnej sekundy), wwczas tempo
twojego czytania podwoi si.

WICZENIE PERCEPCJI NR l
Nastpujce wiczenie zaprojektowano specjalnie, aby pomc ci wykonywa
krtsze zatrzymania i poyka" wicej informacji za jednym wzrokowym przeskokiem.
Powinno to podnie twoj pewno siebie
oraz motywacj - niezbdne do wyeliminowania cofania wzroku i regresji.
Zachci ci ono take do obejmowania jednym spojrzeniem wikszego obszaru.
wiczenie zostao zaprojektowane zarwno dla osb lewo- jak i praworcznych.
Zakryj liczby kartk. Odso kady numer na tak krtk chwil, jak to tylko moliwe,
przeznaczajc na jego zobaczenie nie wicej ni uamek sekundy. Powinien on zosta
odkryty i zasonity niemale w tej samej chwili.
W miejscu znajdujcym si obok numeru wpisz jego zapamitan posta, a
nastpnie sprawd, czy jest on taki sam. Kontynuuj czynno poruszajc si od kolumny
do kolumny, a dojdziesz do koca strony. wiczenie okae si z czasem coraz
trudniejsze, gdy liczba cyfr w cigach stopniowo wzrasta. Jeli uda ci si przebrn
przez numery szeciocyfrowe, zrobiwszy tylko kilka pomyek, bdziesz mg by z
siebie wyjtkowo zadowolony.
Im

wicej

bdziesz

wiczy,

tym

atwiejsze

okae

si

zapamitanie

szeciocyfrowych liczb po jednym spojrzeniu, a to doda ci odwagi, aby czyta

jednoczenie po dwa lub wicej sw. Ponisze liczby zawieraj wystarczajco duo
przykadw dla kadej dugoci numerw, aby ukad oko-mzg przyzwyczai si do tego
poziomu, zanim przejdzie do nastpnego.
.................26....................
.................53....................
.................74....................
.................79....................
.................82....................
.................63....................
.................91....................
.................73....................
.................22....................

.................53....................
.................35....................
.................29....................
.................66....................
.................24....................
.................25....................
.................31....................
.................46....................
.................02....................
.................13....................
.................85....................
.................72....................
.................43....................
.................20....................
.................67....................
.................50....................
.................76....................
.................23....................
.................06....................
.................40....................
.................28....................
.................96....................
.................88....................
.................77....................
.................84....................
.................45....................
.................15....................
.................21....................
.................60...................
.................83....................
.................49....................

.................99....................
.................78....................
.................58....................
.................87....................
.................18....................
.................03....................
.................277..................
.................864..................
.................833..................
.................825..................
.................013..................
.................953..................
.................736..................
.................425..................
.................226..................
.................736..................
.................129..................
.................490..................
.................903..................
.................363..................
.................271..................
.................646..................
.................736..................
.................726..................
.................813..................
.................411..................
.................413..................
.................361..................
.................908..................
.................058..................
.................862..................

.................864..................
.................832..................
.................956..................
.................864..................
.................525..................
.................865..................
.................737..................
.................837..................
.................635..................
.................747..................
.................737..................
.................109..................
.................107..................
.................251...................
.................747..................
.................982..................
.................837..................
.................825..................
.................215..................
.................211..................
.................847..................
.................267..................
.................880..................
.................837..................
.................626..................
.................108..................
.................103..................
.................411..................
.................217..................
.................716..................
.................870..................

.................975..................
.................544..................
.................779..................
.................656..................
.................744..................
.................458..................
.................764..................
.................168..................
.................216..................
.................562..................
.................077..................
.................641..................
.................865..................
.................655..................
.................877..................
.................668..................
.................755..................
.................302..................
.................866..................
.................110..................
.................199..................
.................617..................
.................8638.................
.................7475................
.................7875.................
.................7356................
.................1178................
.................1088................
.................2277................
.................2436................
.................7426.................

.................8656................
.................7655................
.................6423................
.................7777................
.................6555................
.................5433................
.................6545................
.................7657................
.................5433................
.................9880................
.................8702.:..............
.................8612................
.................0188................
.................9871................
.................0677................
.................8766................
.................3343..........:.....
.................3777................
.................2244................
.................7544................
.................7702................
.................1074................
.................7653................
.................7654................
.................7623........:......
.................8764................
.................5433.................
.................5325.................
.................6543................
.................6423................
.................7056.................

.................0653................
.................8765.................
.................8644................
.................7655.................
.................6118................
.................1154.................
.................7703................
.................8674................
.................5423................
.................7534.................
.................8762................
.................5734.................
.................8277................
.................7374................
.................7272................
.................8862................
.................0177................
.................1761................
.................8767................
.................2345................
.................7654.................
.................5433................
.................6511.................
.................6531................
.................1075................
.................7120................
.................9841................
.................1106................
.................3753................
.................2754................
.................8297................

.................1173................
.................9275................
.................4828................
.................5702................
.................8567................
.................3089................
.................9861................
.................2850................
.................8422................
.................76542..............
.................46533..............
.................75252..............
.................64322..............
.................19866..............
.................98011..............
.................44904..............
.................66255..............
.................37621..............
.................64533..............
...............95412................
.................27549..............
...............95339................
.................86422..............
...............15155................
.................08436..............
...............85369................
.................18643..............
...............36438................
.................74323..............
...............47721................
.................52741..............

...............76201................
.................79285..............
...............51915................
.................29477..............
...............68224................
.................13655..............
...............01678................
.................29371..............
...............82102................
.................35727..............
...............44627................
.................64652..............
...............50664................
.................45610..............
................27392................
.................82547..............
................99266...............
.................21420..............
................56439...............
.................47539..............
................14733...............
.................49763..............
................38657...............
.................95079..............
................63644...............
.................91637..............
................30080...............
.................26091..............
................17533...............
.................14161..............
................16843...............

.................08222..............
................93867...............
.................49653...............
................84611...............
.................42983..............
................12548...............
.................60258..............
................62938...............
.................46104..............
................47250...............
.................51252..............
................52952...............
.................83704..............
................07650...............
.................15733..............
................29332...............
.................62969..............
................345783..............
.................987104.............
................201896.............
.................916846............
................456782.............
.................376520............
................569832.............
.................238755............
................387513.............
.................452876............
................984764.............
.................045018............
................298436.............
.................112785............

................090769.............
.................234743............
................954137.............
.................564220............
................759484.............
.................887632............
................656892.............
.................876926............
................332558.............
.................031410............
................476831.............
.................517195............
................219575.............
.................376490............
...............857393..............
................438753.............
...............386280..............
................875316.............
...............619474..............
................219564.............
...............219575..............
................376982.............
...............487615..............
................085377.............
...............764973..............
................387520.............
...............114874..............
................978564.............
...............576330..............
................103866.............
...............657894..............

................984372.............
...............349715..............
................769103.............
...............496511..............
................041673.............
...............392588..............
................643192.............
...............567682..............
............... .638726.............
...............284191..............
................116794.............
...............767936..............
................436795.............
...............432615..............
................998665.............
...............816155..............
................654732.............
...............764130..............
................284938.............
...............084503..............
................563982.............
...............278402..............
................876944.............
...............801019..............
................932548.............
...............342988..............
................478902.............
...............865014..............
................543790.............
...............987655..............
................037686.............

...............765839..............
................258765.............
...............965411..............
................423699.............
...............356794...............
................175894.............
...............763297..............
................538722.............
...............090808..............
................443245.............
...............578392..............
................121377.............
...............578343..............
................987532.............
...............013677..............
................467832.............
...............284680..............
................538763.............
...............998577..............
................ 105790............
...............334877..............
................857644.............
...............876653..............
................664893.............
...............189568..............
................356543.............
...............987564..............
................467558.............
...............958747..............
................465379.............
...............836753..............

................556794.............
...............001579..............
................567833.............
...............378696..............
................ 189696.............
...............276460..............
................354673.............
...............287655..............
................801568.............
...............765844..............
................968477.............
Teraz przejd do sprawdzianu nr 2 pt. Sztuka". Postaraj si zastosowa
wszystko, czego nauczye si w tym rozdziale, eliminujc cofanie wzroku, regresj,
zatrzymujc si na krtsze momenty i po przeskoczeniu wikszej liczby wyrazw.
Rozpoczynajc czytanie, nie zapomnij wczy stopera i zatrzyma go natychmiast po
zakoczeniu.
Regua plus jeden"
Regua plus jeden" jest nastpujca: za kadym razem, gdy zechcesz czyta
szybciej, postanw, e podniesiesz swoj maksymaln prdko przynajmniej o jedno
sowo na minut. W ten sposb nie bdziesz si wpdza w niepotrzebny stres, a czsto
okae si, e podniose tempo o 10 lub wicej wyrazw, swobodnie przekraczajc
wyznaczone cele, co w rezultacie prowadzi tak do wzrostu pewnoci siebie, jak i
szybszego i bardziej efektywnego czytania.
W poniszym sprawdzianie i wszystkich nastpnych zastosuj regu plus jeden",
ktrej celem bdzie podniesienie tempa o jedno sowo na . minut.

SPRAWDZIAN 2
sztuka - od prymitywizmu do chrzecijastwa
Wprowadzenie
Sztuka naley do najbardziej wyczerpujcych sposobw ekspresji ludzkiego
umysu. Od pradziejw rka i pdzel, kierowane umysem, zaangaowane byy w jedn z
najbardziej wyrafinowanych i skomplikowanych, dajcych si wyobrazi form analizy i
wyrazu. Ponisze paragrafy przybliaj to, co, moim zdaniem, stanowio najbardziej
intrygujce okresy w historii sztuki.
Sztuka prymitywna
Kada sztuka ma swoje rda w czasach prehistorycznych, lecz przedstawienia
zwierzt wyryte w koci, narysowane lub wymalowane na cianach i sklepieniach jaski
na pnocy Hiszpanii i poudniu Francji nadal wzbudzaj podziw swoj wyjtkow si i
jawn nowoczesnoci".
Wiele arcydzie powstao mniej wicej od 40 ty. do 10 ty. lat p.n.e. Tym, co
uderza nas na obrazach i kopiach odrcznych, jest sposb, w jaki artyci wybierali i
uwydatniali podstawowe cechy zwierzt - mamuta, bizona, jelenia, odyca czy dzikiego
konia; zauwaalna znajomo anatomii, talent, z ktrym oddawali masywn budow i
energiczne ruchy - korzystajc zaledwie z odrobiny czarnej i czerwonej ochry.
Istniej porwnywalne obrazy i rysunki wykonane przez ludy prowadzce
zbliony tryb ycia w czasach znacznie pniejszych. Afrykascy Buszmeni w swoich
skalnych kryjwkach pozostawili podobizny zwierzt tak pikne, jak te stworzone przez
pierwszych artystw Europy, podobne w stylu, cho niektre z nich wykonano dopiero w
XIX wieku. Na kolejnym etapie rozwoju cywilizacji polowanie traci swoj rol, a ycie
spoeczne przybiera coraz bardziej okrelone formy. Narzdzia kamienne zostaj
udoskonalone, pojawia si i rozwija garncarstwo, a upowszechnieniu si rolnictwa
towarzysz obrzdki i ceremonie bagalne. Typowe spoeczestwo prymitywne, ktrego
przykady pozostay jeszcze np. w Polinezji, w znacznej mierze wie sztuk ze sw
szcztkow religi. Rzeba przewyszya rang malarstwo, przedstawienie boka w
trzech wymiarach uwaa si za bardziej sugestywnie wyraajce siy, ktre wedug nich

rzdz prymitywnym yciem. Malarstwo i rysunek stay si cigami znakw i symboli.

Antyczny wiat basenu Morza rdziemnego
Malarstwo i rysunek na tym obszarze ma trzy aspekty. Po pierwsze, malarstwo
cienne z jego wyranymi konturami i brakiem gbi kolorw, technika w pewnym
stopniu

przypominajca

niektre

wspczesne

plakaty.

Staroytni

Egipcjanie

wykorzystywali j we wntrzach swoich wity: ostro skrojona" paskorzeba

stanowica zarys tego, co wypeniano jasn farb. Wikszo zachowanych do dzi
malowide znaleziono na cianach grobowcw; przedstawiaj one sceny z ycia
zmarych. Korzystano w nich stale z wielu konwencji artystycznych. Na przykad
mczyzn malowano czerwon ochr, kobiet t; gowy i nogi zawsze z profilu bez
wzgldu na to, jak zwrcona jest reszta ciaa. Olbrzymi warto maj obserwacje
artystw przedstawiajcych sceny zabaw, poowu ryb czy eglugi po Nilu. Odkryte w
paacu Knossos na Krecie minojskie malowida cienne wykazuj podobiestwo do tych
z Egiptu pod wzgldem jasnoci, jednolitoci barw i zdecydowanych konturw, cho ich
charakter jest cakiem wiecki.
Ceramika staroytnej Grecji przedstawia, w malej skali, inny przykad tych
artystycznych tradycji. Posta mczyzny jest ciemna, kobiety - jasna, a kontur odgrywa
gwn rol. Malarze greckich waz (ktrzy czsto sygnowali swoje wyroby) mog by
nadal przedmiotem studiw jako doskonali rysownicy dysponujcy znakomitym
wyczuciem waloru linii oraz sylwetki.
Jednake w okresie klasycznym sztuka zdobienia waz utracia swoj pozycj;
wanie z tego czasu pochodz pierwsze lady obrazw we wspczesnym znaczeniu tego
sowa, cho nasza wiedza na ich temat nie jest niestety, oparta na autentycznych pracach
legendarnych mistrzw, Zeuksisa i Apellesa, lecz na kopiach greckich obrazw
odkrytych podczas prac wykopaliskowych w staroytnych rzymskich miastach:
Pompejach i Herkulanum.
Jest jednak rzecz oczywist, e malarze greccy nadali swojej sztuce zakres i
charakter, o jakim Egipcjanom ani Kreteczykom nawet si nie nio. Ich dziea nie s
ju jednolite, lecz uwzgldniaj wiato i cie. Grecy zapocztkowali kompozycje
dramatyczne; poprzez rysy i gest starali si obdarzy swoje postacie indywidualnym

charakterem i wyrazem. Grecko-rzymskie prace zdobice wille zamonych Rzymian w

pierwszym wieku naszej ery dostarczaj przykadw pejzau (wczeniej nieznanego) i
martwej natury studiowanej w celach poznawczych. Ich autorzy byli prekursorami
pniejszego rozwoju malarstwa w Italii.
Sztuka bizantyjska
Rozpad imperium rzymskiego, powstanie nowej stolicy cesarstwa w dawnym
Bizancjum (Konstantynopol) oraz pojawienie si chrzecijastwa jako powszechnej
wiary Zachodu nadao malarstwu nowego charakteru, ducha i odmienne cele. Religia
chrzecijaska staa si dla artystw tematem przewodnim. Styl formalny, znany obecnie
jako bizantyjski, odpowiadajcy wyraaniu powagi i obrzdku, upowszechnia si.
Konstantynopol by mocno powizany ze Wschodem, ktrego wpyw przejawia si w
bogatej kolorystyce i geometrycznym wzornictwie.
Szczytowe osignicie wizualnej sztuki Bizancjum stanowi mozaiki zdobice
ciany i wntrza kopu bizantyjskich wity. Inn jej form
byy: po pierwsze, ikona przedstawiajca Chrystusa lub Matk Bosk,
pokazanych w ustalonej konwencji, dajcej wyraz niezmiennej naturze wiary; po drugie,
ozdabianie manuskryptw Ewangelii i dzie liturgicznych przy uyciu iluminacji i
patkw zota. Ich styl, tak jak w przypadku ikon, nie podlega ewolucji.
Stolica Bizancjum pozostawaa nietknita, rozkwitajca i na swj sposb
niezmienna przez 1100 lat po jej zaoeniu w IV wieku, tote prace, podobne pod
wieloma wzgldami, mog znacznie rni si czasem powstania. Strefa wpyww sztuki
bizantyjskiej

odpowiada

zasigowi

cesarstwa:

wschodnim

wybrzeom

Morza

rdziemnego, Grecji i jej wyspom. W pewnym stopniu, wraz z wdrwkami

bizantyjskich mnichw i rzemielnikw, przesuna si na wschd. Styl synnego
omiowieczne-go manuskryptu irlandzkiego Ksiga z Kelh wie si ze stylem
wschodniego Mediterraneum. Bizantyjskie korzenie miay takie woskie miasta jak
Florencja, Siena i Piza; koniec tych wpyww wie si z pojawieniem si w XII wieku
we Florencji malarstwa Cimabue oraz Duccia w Sienie. W Europie Wschodniej, na
terenie obecnej Chorwacji, znajduj si interesujce bizantyjskie malowida cienne z
XII, XIII i XIV wieku. Malarze greccy wprowadzili na teren Rosji ikon, ktrej styl

doprowadzi do perfekcji Rosjanin Andriej Rublow (1360-1430). Do XVI wieku centrum

bizantyjskiej tradycji pozostawaa Kreta, a jej lady nadal widoczne s w malarstwie El
Greca (ok. 1545-1614).
Sztuka wczesnochrzecijaska na Zachodzie
Zarwno na Wschodzie, jak i na Zachodzie sztuka wczesnego chrzecijastwa
unikaa na og realistycznego przedstawiania postaci ludzkiej, co stanowio cech sztuki
klasycznej. Nie wynikao to jednak koniecznie z niedojrzaoci czy braku perfekcji, lecz
raczej z przyczyn bardziej duchowych i abstrakcyjnych; chodzio o oderwanie si od
spraw doczesnych i - z tego punktu widzenia - oceniane jest obecnie bardziej przychylnie
ni kiedy.
Historia sztuki wczesnochrzecijaskiej na Zachodzie jest bardzo zoona.
Rozpocza si naladownictwem grecko-rzymskich tradycji, tak jak w malowidach
odkrytych w rzymskich katakumbach. Nastpnie ulega modyfikacjom pod wpywem
lokalnego charakteru rnych regionw, na ktre rozpado si cesarstwo rzymskie.
Wpyw wywary take powizania religijne i handlowe z imperium wschodnim. Przez
dugi czas realizowana w zakonach sztuka iluminowania manuskryptw pozostawaa
gwn form malarsk tak w celtyckiej i anglosaskiej Brytanii, jak i w cesarstwie
Karolingw.
Stopniowo stawao si jasne, e chrzecijastwo stanowi jedyn unifikujc i
edukacyjn si w Europie, a malarstwo - gwny rodek efektywnego i powszechnego
komunikowania si midzy ludami, ktre posugiway si rnymi jzykami lub nie
potrafiy

czyta

ani

pisa.

okresie

rozwoju

budownictwa

sakralnego,

zapocztkowanego w XI wieku, rozwin si na Zachodzie styl zwany romaskim. Jego

najznakomitsze dziea reprezentuje cienne malarstwo sakralne. Pracujc na wielkich
powierzchniach, artyci rozwinli odwany i prosty styl, wyrniajcy si niezwyk
wspaniaoci.
Sztuka wspczesna i dalej
Francuski artysta, Cezanne, uznawany za ojca sztuki wspczesnej, posun j o
krok dalej. Zainteresowa si w pierwszym rzdzie nie tym, co, lecz jak widzi. Rozpocz

badanie nad sposobem, w jaki wiato odbija si od obiektu i jest odbierane przez oko i
mzg. Patrzc na obiekty przenosi na ptno jedynie drobne plamy postrzeganego
wiata i koloru, budujc stopniowo dzieo - podobnie jak puzzle - dopki nie wyoni si
cay obraz.
Ze sztuki Cezanne'a wyonia si szkoa kubizmu, ktrej artyci nie tylko
malowali plamy wietlne, lecz wplatali obraz obiektu zapamitanego w rnych
perspektywach. Posta ludzka, w umyle artysty, moga sta si kompozycj tego, co
dostrzegalne byo pod rnymi ktami. W ten sposb obrazy stay si przedstawieniami
umysu" raczej ni zwykej rzeczywistoci.
Tacy twrcy, jak Wassily Kandinsky i Lorraine Gili poszli jeszcze dalej w
studiowaniu tego, co i jak postrzegamy, badajc zwizki pomidzy kolorami, liniami oraz
lini a kolorem.
Jest wielce prawdopodobne, e w XXI wieku bdziemy wiadkami powstania
nowych teorii w sztuce, czcych j gbiej z matematyk, fizyk i innymi naukami.
Teraz wytcz stoper
Czas lektury: ....9,30.... min
Nastpnie oblicz szybko czytania w sowach na minut (s./ min), dzielc po
prostu liczb sw w tekcie (w tym wypadku 1278) przez czas (w minutach), jaki ci to
zajo.
Formua ustalania szybkoci czytania:
sowa na minut (s./ min) = liczba sw
czas
Po wykonaniu obliczenia zapisz wynik w s./min na kocu tego paragrafu.
Zaznacz go take w zestawieniu i na wykresie postpw, strona 244.
Liczba sw na minut:..........137..

SPRAWDZIAN 2: ZROZUMIENIE
1.Kada sztuka ma swoje rda w:
a) Afryce
b) czasach prehistorycznych
c) epoce wczesnego elaza
d) delcie Nilu
2. Obecna wiedza wskazuje, e pierwsze arcydziea" powstay midzy:
a) 100 000 a 50 000 r. p. n. e.
b) 50 000 a 40 000 r. p. n. e.
c) 40 000 a 10 000 r. p. n. e.
d) 10 000 a 5 000 r. p. n. e.
3. Afrykascy Buszmeni, w przeciwiestwie do mieszkacw jaski, nie
wykazywali tak wielkiego zainteresowania zwierztami.f
Prawda-Fasz
4. Typowe spoeczestwo prymitywne wie sztuk przede wszystkim z:
a) malarstwem
b) polowaniem
c) religi
d) walk
5. Antyczne malarstwo cienne obszaru Morza rdziemnego odznacza si:
a) delikatnymi konturami i poyskliwymi kolorami
b) delikatnymi konturami i brakiem gbi koloru
c) wyranymi konturami i poyskliwymi kolorami
d) wyranymi konturami i brakiem gbi kolorw
6. Na cianach egipskich grobowcw posta kobiety malowano zazwyczaj:
a) czerwon ochr
b) na to
c) na brzowo
d) na czerwono
7. Pierwsze lady obrazw we wspczesnym znaczeniu tego sowa opieraj si
na:

a) autentycznych pracach Zeuksisa i Apellesa

b) dzieach wielkich malarzy greckich waz
c) kopiach greckich malowide znalezionych w rzymskich miastach: Pompejach i
Herkulanum
d) woskim renesansie
8. Pierwsze przykady pejzau znaleziono:
a) podczas odkopywania greckich miast
b) w egipskich grobowcach
c) w willach zamonych Rzymian
d) w dzieach sztuki minojskiej
9. W sztuce bizantyjskiej chrzecijastwo stanowio temat przewodni.
Prawda-Fasz
10. Szczytowe osignicie wizualnej sztuki Bizancjum stanowi:
a) mozaiki
b) wazy
c) dywany
d) przedstawienia triumfw cesarstwa bizantyjskiego
11. Ikona stanowi ustalon konwencj sztuki bizantyjskiej.
Prawda-Fasz
12. Szkoa bizantyjska trwaa okoo:
a) 110 lat
b) 500 lat
c) 1000 lat
d) 1100 lat
13. Sztuka wczesnochrzecijaska:
a) naladowaa sztuk klasyczn
b) unikaa realistycznego przedstawiania postaci ludzkiej
c) uwydatniaa posta ludzk
d) nie bya zainteresowana czowiekiem
14. Ojcem wspczesnej sztuki jest:
a) Duccio

b) El Greco
c) Cezanne
d) Picasso
Porwnaj swoje odpowiedzi z tymi na stronie 238. Nastpnie podziel liczb
uzyskanych punktw przez 15 i pomn przez 100; w ten sposb obliczysz procent
zrozumienia.
Uzyskany rezultat: ...11....... na 15
......73,3.... procent
Teraz wpisz wynik do zestawienia postpw oraz zaznacz go na wykresie
postpw na stronie 244.

PODSUMOWANIE
1. Twoje oczy czytajc wykonuj zatrzymania, ktre trwaj od jednej czwartej do
ptorej sekundy.
2. Saby czytelnik midzy kolejnymi zatrzymaniami przyswaja rednio jedno
sowo.
3. Osoba czytajca w przecitnym tempie rejestruje midzy zatrzymaniami od
trzech do piciu wyrazw.
4. Cofanie si i regresja s zbdne.
5. Czytanie wolne i dokadne szkodzi zrozumieniu.
6.

Czytanie

zrozumienie.

szybsze,

spjnych

znaczeniowo

jednostkach,

poprawia

PLAN DZIAANIA
1. Ogranicz cofanie i regresj. Posuwaj wzrok tylko do przodu.
2. Skr czas powicany na kade zatrzymanie.
4. Przyswajaj sowa w wikszych, spjnych znaczeniowo jednostkach.
5. Utrzymuj uwag.
6. Zwiksz motywacj.
7. Po pewnym czasie powtrz wiczenie percepcji nr 1. 9. Pokrtce przejrzyj
rozdzia 5.

ZAPOWIEDZ NASTPNEGO ROZDZIAU

Zapoznawszy si z pierwszym gwnym rozdziaem, traktujcym o poprawie
mechanizmw kierujcych twoim wzrokiem, uznasz, e dysponujc pewn podstawow
wiedz, osign mona niezwyke postpy w szybkoci czytania. Jest to pierwszy z
czterech tego typu rozdziaw, z ktrych kady umoliwi ci dokonanie podobnie
znaczcych postpw. Zanim przejdziesz do pozostaych trzech, istotne jest, aby
stworzy swoim oczom i mzgowi odpowiednie otoczenie, sprzyjajce osigniciu
doskonaoci i sukcesu. To wanie stanowi przedmiot najbliszych rozwaa.

5. WEWNTRZNE I ZEWNTRZNE WARUNKI

WPYWAJCE NA SZYBKO CZYTANIA
Odpowiednie rodowisko wewntrzne w poczeniu z waciwym otoczeniem
zewntrznym wywoa powstanie efektu synergicznego (1+1=2,3,5 +), prowadzcego do
jeszcze lepszych rezultatw. Negatywne rodowisko wewntrzne - podobnie zapocztkuje reakcj synergiczn w poczeniu z nieodpowiednim otoczeniem
zewntrznym, co spowoduje jeszcze powaniejsze pogorszenie efektw. Niezwykle istotne
jest, aby zrozumiecie zasad i stosowa pierwsz jej cz.

WSTP
Rozdzia pity zawiera spojrzenie na sposoby, w jakie moemy podnie
szybko czytania i zrozumienie, tworzc odpowiednie warunki zewntrzne, ze
zwrceniem szczeglnej uwagi na takie czynniki jak postawa i owietlenie. Omwiono tu
rwnie, jak unikn przeszkd wewntrznych spowodowanych np. niepokojem czy
sabym stanem zdrowia.
TWORZENIE NAJLEPSZYCH WARUNKW ZEWNTRZNYCH
Umiejscowienie i intensywno wiata
Najlepsze do nauki jest wiato dzienne, a wic, jeli to tylko moliwe, twoje
biurko lub stolik powinny sta przy oknie. Gdy jest to niemoliwe lub gdy wiato
dzienne jest zbyt sabe, rdo owietlenia powinno znajdowa si za ramieniem,
naprzeciwko rki, ktr piszesz;
pozwoli ci to unikn cienia, a take olepienia blaskiem wiata. Owietlenie
biurka, jeli nie zostao odpowiednio ustawione, moe powodowa nadwerenie
wzroku. wiato powinno by na tyle jasne, aby odpowiednio owietli czytany materia,
ale nie na tyle mocne, by tworzy ostry kontrast z jego nateniem w pozostaej czci
pomieszczenia. Innymi sowy, nie naley pozostawa zbyt blisko jasnej lampy, wieccej
prosto na ksik. Poza zainstalowaniem lampy na biurku, dobrze jest zbilansowa
oglny poziom wiata w pomieszczeniu.
Dostpno materiaw
Aby twj mzg mg ze spokojem zasi" do pracy, powiniene zgromadzi
pod rk i wygodnie uoy wszystkie materiay, jakie bd ci potrzebne. Poza popraw
koncentracji i zrozumienia stanowi to bdzie rwnie bodziec psychologiczny.
wiadomo, e wszystkie materiay uoone s funkcjonalnie, zwiksza zadowolenie z
tego, co robisz, i uatwia wykonanie zadania.
Komfort fizyczny
Niech ci nie bdzie zbyt wygodnie! Wiele osb szuka najwygodniejszego i
najbardziej przytulnego fotela w domu, wykada go nawet poduszkami, umieszcza z

przodu podnek chcc jeszcze bardziej si wycign, przygotowuje ciepego drinka lub
otwiera kilka piw i dopiero wtedy zasiada do dwugodzinnej intensywnej pracy - aby
potem okazao si, e cay ten czas przedrzemali!
Najlepiej byoby, gdyby twj fotel nie by ani zbyt twardy, ani za bardzo mikki,
plecy powiniene mie wyprostowane (pochylanie si powoduje bl i utrudnia waciwe
robienie notatek) i oglnie rzecz biorc nie powiniene by zbyt zrelaksowany, ani te za
bardzo spity. Fotel powinien dawa ci oparcie i wymusza waciw postaw.
Wysoko fotela i biurka
Wysoko fotela i biurka s bardzo istotne: fotel ma by na tyle wysoki, aby
twoje uda uoone byy rwnolegle do podogi lub nieznacznie wyej. Dziki temu
gwny ciar podczas siedzenia przejty zostanie przez odpowiednie koci znajdujce
si u podstawy bioder. Czasami niewielki stoek albo ksika telefoniczna mog pomc
podnie stopy na waciwy poziom. Biurko powinno mie od 73 do 81 cm wysokoci;
jego blat winien by okoo 20 cm wyej ni siedzenie.
Odlego oczu od czytanego tekstu
Odlego oczu od czytanego tekstu powinna wynosi mniej wicej 50 cm; jest to
odlego naturalna, jeeli siedzisz tak, jak opisano powyej. Utrzymywanie tekstu w tej
odlegoci sprawia, e oczom atwiej jest skupi si na grupach sw (patrz omwienie
widzenia peryferyjnego na stronie 97). Zmniejsza to znacznie napicie oczu i zapobiega
blom gowy spowodowanych czytaniem. Aby samemu si o tym przekona, umie
palec wskazujcy tu przed oczami i sprbuj mu si przyjrze, potem popatrz na ca
do z odlegoci okoo 46 cm. W pierwszym momencie odczujesz rzeczywisty fizyczny
bl, a potem znaczn ulg, nawet jeli obejmujesz wzrokiem" wicej.
Postawa
Postaraj si, aby obie stopy spoczyway pasko na pododze. Plecy powinny by
wyprostowane, a minie lekko rozcignite. Niewielkie wygicie plecw stanowi
bdzie podstawowe oparcie. Jeli sprbujesz siedzie tak, e twoje plecy bd zbyt
proste" lub zmniejszysz ich wygicie, wkrtce si zmczysz.

Jeeli siedzc w fotelu lub na krzele zajmujesz si gwnie czytaniem, wygodne

moe si okaza trzymanie ksiki w rkach. Gdy natomiast wolisz wycign si nieco
nad biurkiem lub stoem, pod co pod ksik tak, aby leaa ona pod pewnym ktem.
Przede wszystkim jednak, niech to, na czym siedzisz, bdzie solidne. Wszystko, co zbyt
mikkie, jak na przykad uginajca si poduszka, prdzej czy pniej sprawi, e zaniesz!
Przyjcie waciwej pozycji podczas czytania oznacza, e
Do mzgu dopywa maksymalna ilo powietrza i krwi. Gdy grna cz
krgosupa, a zwaszcza kark, jest zgita, zarwno tchawica, jak i gwne ttnice i yy
szyjne s zacinite. Po wyprostowaniu si przepyw zostaje odblokowany, a mzg moe
pracowa na najwyszych obrotach.
Przepyw energii elektrycznej wzdu krgosupa zmaksymalizuje moliwoci
mzgu. Przyjcie wyprostowanej postawy przy jednoczesnym utrzymaniu nieznacznego
wygicia krgosupa dodaje mu wicej siy i sprystoci. Wyprostowana postawa
redukuje take ble ldwiowe i barkowe.
Kiedy ciao jest w gotowoci, w takim samym stanie znajduje si mzg. Gdy
ciao jest pobudzone, mzg wie, e dzieje si co wanego. Ciao pochylone do przodu
lub osunite w d daje mzgowi sygna -poprzez ukad ucha rodkowego i mechanizmu
rwnowagi - e nadszed czas na spoczynek, zwaszcza gdy gowa zbytnio odchylona jest
od pionu.
Oczy mog korzysta zarwno z centralnego, jak i peryferyjnego widzenia.
Powinny si znajdowa przynajmniej 50 cm od tekstu.
Wysoko fotela i biurka, odlego oczu od czytanego materiau, komfort
fizyczny i postawa s ze sob cile zwizane.
Otoczenie
Otoczenie w duej mierze wpywa na osignicia. Miejsce, w ktrym czytasz,
powinno by jasne, przestronne, mie dla oka, dobrze przystosowane do czytania,
urzdzone w twoim gucie; powinno to by miejsce, w ktrym lubisz przebywa, nawet
gdy zajmujesz si czym innym.
Czytanie i nauka bowiem przez tak dugi czas kojarzone byy z cik prac i
kar, tote wielu ludzi swoje miejsce pracy pozostawia goym, ponurym, sabo

owietlonym i le umeblowanym. Nie rb ze swojego otoczenia wiziennej celi, uczy je

rajem!
Jeeli jeszcze nie jeste przekonany co do wanoci tej sprawy, zastanw si, jak
si czujesz (uwarunkowania wewntrzne), gdy specyficzny przyjaciel wita ci ciepo i
zaprasza do wspaniale przygotowanego pokoju (otoczenie zewntrzne). Do osignicia
takiego wanie uczucia powiniene dy, mylc o miejscu, w ktrym bdziesz czyta i
uczy si. Powinno ci ono zaprasza do swego wntrza

UNIKANIE PRZESZKD WEWNTRZNYCH

Waciwy czas
Czas potrafi sprawi, e ten sam materia moe zosta w peni zrozumiany lub nie
zrozumiany wcale. Z powodu przyzwyczaje wyniesionych z lat szkolnych wiele osb
nie prbowao nigdy pozna pory dnia, w ktrej czytanie i nauka id im najlepiej.
Warto poeksperymentowa w tej dziedzinie, gdy kady z nas przechodzi w cigu
dnia przez kilka szczytw i zaama formy w tym zakresie. Niektrzy zauwaaj, e
najlepszy dla nich czas przypada midzy pit a dziewit rano. Inni potrafi uczy si
tylko w nocy, a jeszcze inni twierdz, e najlepszy jest pny ranek i wczesne
popoudnie. Jeli podejrzewasz, e wybr nieodpowiedniej pory dnia moe by
przyczyn

trudnoci

rozumieniu

koncentracji,

jak

najprdzej

zacznij

eksperymentowa w tej dziedzinie.

Zakcanie rytmu pracy
Tak jak nieznane sowa lub trudne myli przerywaj tok rozumowania,
koncentracj i zrozumienie, tak sam rol odgrywaj rozmowy telefoniczne,
niepotrzebne przerwy, gone dwiki, grajce radio, machinalne rysowanie wzorkw i
inne rzeczy odwracajce uwag, ktre czsto zamiecaj twoje biurko.
W podobny sposb przeszkadza ci moe twoje wasne wntrze. Gdy martwisz
si czym lub odczuwasz inn form fizycznego albo psychicznego dyskomfortu lub
jeste oglnie nie w sosie", koncentracja i zrozumienie mog na tym znacznie ucierpie.
Zwr wwczas uwag na utrzymanie waciwej sylwetki; twj oddech bdzie gboki i
swobodny, a to sprawi z kolei, e poczujesz si bardziej zrelaksowany.
Rozwizaniem jest uczynienie z miejsca nauki swego rodzaju sanktuarium i
urzdzenie go w sposb, ktry bdzie dobrze na ciebie wpywa. Drobne czynnoci, np.
uruchomienie automatycznej sekretarki, przyczepienie na drzwiach zabawnego rysunku z
prob o nie przeszkadzanie, by moe wybr odpowiedniej muzyki oraz pozbycie si
innych zakce, na pewno pomog. Jeli to moliwe, postaraj si poukada sobie inne
yciowe sprawy, a twoje czytanie, nauka, zrozumienie i pami rwnie na tym zyskaj.
Wicej informacji na temat tworzenia odpowiedniego rodowiska do nauki jest na stronie
71.

Problemy zdrowotne
Zamierzajc podj szerzej zakrojony program czytania lub studiowania,
powiniene upewni si, e podoasz temu zadaniu pod wzgldem fizycznym. Nawet tak
drobne schorzenia jak przezibienie czy bl gowy bardzo obniaj intelektualn
sprawno. Jeli objawy takie utrzymuj si, skontaktuj si z lekarzem. Dobrze jest
zwaszcza zasign porady, rozpoczynajc agodny i konsekwentny program wicze
(patrz Buzan's Book of Genius).

PODSUMOWANIE
rodowisko stanowi powany czynnik oddziaujcy na szybko czytania i
zrozumienie. Upewnij si wic, i kady jego aspekt zarwno zewntrzny, jak
wewntrzny zorganizowany zosta tak, by maksymalizowa efekty twojej pracy.

PLAN DZIAANIA
1. Ju teraz zwr uwag na warunki zewntrzne, zwaszcza na owietlenie,
pozycj przy biurku, uoenie tekstu i postaw sylwetki.
2. Poeksperymentuj w poszukiwaniu najlepszej dla siebie pory na prac
umysow.
3. Pomyl o swoim wntrzu; upewnij si, e jeste spokojny, rzeki i e masz
samopoczucie sprzyjajce nauce.

ZAPOWIED NASTPNEGO ROZDZIAU

Zdobye wiedz na temat funkcjonowania swoich oczu i tego, jak poprawi
rodowisko ich pracy, by mogy wykonywa j jeszcze lepiej. Gotw jeste wic do
kolejnego powanego kroku naprzd: podwojenia dotychczasowych osigni dziki
nowej, rewolucyjnej technice czytania.

6. PROWADZENIE WZROKU - NOWA TECHNIKA

POPRAWY SZYBKOCI I ZAKRESU CZYTANIA
Na arenie umysowej pierwszy krok jest czsto najtrudniejszy. Kolejne okazuj si
coraz prostsze. Kady postp jest znaczniejszy od poprzedniego. Im wicej si uczysz, tym
atwiej jest ci nauczy si jeszcze wicej.

WSTP
W niniejszym rozdziale powiemy o tym, e oczy - podczas czytania - potrzebuj
przewodnika" oraz w jaki sposb z niego korzysta. Technika ta za jednym razem
usunie cofanie i regresj, poprawi szybko i zrozumienie, umoliwi zwikszenie liczby
sw obejmowanych midzy zatrzymaniami i jest znacznie wygodniejsza dla oczu.
KTO MA RACJ - DZIECKO CZY SYSTEM EDUKACYJNY?
Gdy dziecko rozpoczyna nauk czytania, co jest jedn z pierwszych czynnoci,
jakie wykonuje? Umieszcza palec na druku.
Natychmiast kaemy mu go zabra, poniewa wiemy", e technika ta spowalnia
tempo. Dlaczego wic dziecko ju na pocztku nauki uywa palca?
Aby podtrzyma skupienie i koncentracj.
Czy dziaamy zatem rozsdnie kac mu zabra palec? Przecie jeli naprawd
powodowa on spowolnienie, bardziej logiczne byoby poprosi, aby dziecko poruszao
nim szybciej!
Zgbimy problem zadajc dodatkowe pytania:
Czy kiedykolwiek uywasz palca, kciuka lub innego wskanika, gdy:
1. sprawdzasz numer w ksice telefonicznej Tak-Nie
2. sprawdzasz znaczenie wyrazu w sowniku Tak-Nie
3. szukasz informacji w encyklopedii lub informatorze Tak-Nie
4. dodajesz kolumn liczb Tak-Nie
5. odnajdujesz rzecz, ktr zamierzasz zanotowa Tak-Nie
6. pokazujesz komu w tekcie co, na co chcesz zwrci jego uwag
Tak-Nie
7. po prostu czytasz Tak-Nie
Wikszo osb odpowie Tak" przynajmniej na poow pyta, a wiele z nich na
wszystkie, z wyjtkiem ostatniego.
Czy to nie dziwne, e korzystamy z pomocy wskanikw praktycznie w kadej
sytuacji z wyjtkiem normalnego czytania, podczas ktrego wyranie zabroniono nam
robi to, do czego z natury jestemy skonni. Uprzedzenie owo zakorzenio si tak
mocno, e gdybymy po wejciu do biura gwnego szefa zobaczyli go czytajcego

ksik przy uyciu palca, natychmiast obniylibymy swoj opini na temat jego
inteligencji!
Gdzie wic ley prawda? Czy lepiej czyta ze wskanikiem, czy bez? Aby si
dowiedzie, przeprowadmy eksperyment.
Eksperyment
Skada si on z dwch czci i najlepiej przeprowadzi go z partnerem.
W pierwszej czci siadacie naprzeciwko siebie, w odlegoci okoo 60 cm, z
zaoonymi rkami i gowami trzymanymi prosto.
Teraz partner wyobraa sobie doskonay okrg o rednicy mniej wicej 46 cm.
Powinien si on znajdowa w odlegoci okoo 30 cm od twarzy. Osoba wyobraajca
sobie okrg powoli obwodzi jego zarys oczami (obaj partnerzy maj zaoone rce),
druga natomiast przyglda si pierwszej, aby dokadnie przeledzi ruch jej oczu.
Uczestnik dowiadczenia wyobraajcy sobie okrg powinien odnie wraenie,
e jego oczy poruszaj si dokadnie po obwodzie koa. Nie wymieniajcie si adnymi
informacjami o tym, co zobaczylicie na tym etapie.
Teraz po prostu zamiecie si rolami. Po zakoczeniu wiczenia wymiecie
swoje uwagi o tym, co zobaczylicie w oczach partnera i jakie odnosilicie wraenie sami
podajc wzrokiem po wyimaginowanej figurze.
Prawie bez wyjtku, po pierwszym wiczeniu, ksztat daleki jest od okrgu!
Przypomina on co w rodzaju powyginanego wielokta (tak jak na rysunku 6a);
wikszo osb uwaa wiczenia za trudne.
W drugiej czci eksperymentu zajmijcie takie same pozycje jak poprzednio. Tym
razem partner pomaga drugiemu, krelc palcem wskazujcym koo dokadnie w tym
miejscu, w ktrym znajdowa si okrg wyobraony poprzednio. wiczcy poda
wzrokiem po obwodzie za koniuszkiem palca, zwracajc uwag na reakcj oczu. Osoba
krelca palcem, tak jak poprzednio, przyglda si pilnie ruchowi oczu partnera. Po
zakoczeniu eksperymentu znw zamiecie si rolami i wymiecie uwagi.
Nie poruszaj palcem zbyt szybko, wykonaj tylko jedno koo i nie prbuj
hipnotyzowa partnera!
Oczy uczestnikw biegn tym razem bez przeszkd za wskanikiem, a ruch ich

jest znacznie atwiejszy.

Dzieje si tak dlatego, e oko zaprojektowane jest, aby poda za ruchem;
bowiem to wanie ruch w otoczeniu dostarcza nam wikszoci informacji niezbdnych
do utrzymania si przy yciu. Wyglda wic na to, e dzieci maj racj; masz j take ty,
korzystajc z pomocy wskanika podczas wyszukiwania informacji. Jak udowadnia
eksperyment, oczy podajc za wskanikiem s bardziej zrelaksowane i lepiej dziaaj.

JAKI JEST NAJLEPSZY SPOSB KORZYSTANIA ZE WSKANIKA?

Twoje oczy przystosowane s do korzystania ze wskanika; uywae go ju
prawdopodobnie podczas czytania jako dziecko, a take w innych sytuacjach
wymagajcych rozszyfrowania informacji; ponowne opanowanie tej umiejtnoci bdzie
atwe.
Najlepiej jest uywa czego dugiego i wskiego, np. dugopisu, owka,
paeczki czy drutu do dziergania. Taki wskanik nie bdzie zasania pola widzenia, a
druk bdzie widoczny z kadej jego strony. Z tego powodu nie ma sensu uywa rki ani
palca (chyba e nic innego nie masz pod rk), gdy s one zbyt grube i czciowo
zasaniaj widok.
Efekt bdzie najlepszy, gdy umiecisz wskanik pod czytan lini i bdziesz nim
pynnie porusza ruchem jednostajnym. Nie prbuj przeskakiwa nim, obejmujc cae
grupy wyrazw skadajce si na jedno zatrzymanie - gdy bdziesz porusza jednostajnie
wskanikiem, twj mzg sam przekae oczom instrukcje, gdzie powinny si zatrzyma.
Pojawia si w tej chwili pytanie: czy koniecznie naley prowadzi wskanik
wzdu caej linii?
Odpowied tkwi w powszechnym przekonaniu, e osoby czytajce szybko czytaj
wzdu rodka strony". Zdanie to jest czsto bdnie interpretowane, jakoby oczy
przebiegay rodkiem strony po linii prostej. Tak si nie dzieje. Oczy poruszaj si w d
rodkowej czci strony. Mog one bowiem postrzega od piciu do szeciu sw
jednoczenie, a wic z atwoci zatrzymuj si za pocztkiem i przed kocem kadej
linii, obejmujc w ten sposb informacje znajdujce si z boku" (patrz rysunek 7).
Wskanik ujmuje wic oczom pracy, utrzymuje skupienie umysu, powoduje stae
przyspieszanie czytania, utrzymujc jednoczenie wysoki poziom zrozumienia.
Przywrcenie nawyku zajmuje niespena godzin. W Planie dziaania na kocu
rozdziau znajdziesz praktyczne uwagi na ten temat.
Zamieszczony poniej sprawdzian pozwoli ci poczy to, czego poprzednio
dowiedziae si o ruchu gaek ocznych, z tym, co przeczytae wanie na temat
wspomagania wzroku. Zanim do niego przystpisz, sprbuj powiczy przez dwie
minuty ze wskanikiem na tekcie, ktry ju wczeniej przeczytae w tej ksice.

SPRAWDZIAN 3
Inteligencja zwierzt
Cz I. Mwicy wieloryb (rdo: Mowgli)
Kanadyjski naukowiec odkry, e delfiny drapiene (mieczniki, zwane te
orkami) porozumiewaj si w kilku rnych jzykach i uywaj wielu dialektw.
Rnice midzy dialektami mog by tak nieznaczne jak te, charakteryzujce narzecza
naszych jzykw narodowych albo tak powane jak midzy jzykami europejskimi a
azjatyckimi.
Klub jzykowy wybitnie inteligentnych
Odkrycia te plasuj wieloryby wrd ssakw w klubie jzykowym dla wybitnie
inteligentnych; do klubu tego naley czowiek, najwaniejsze naczelne oraz psy morskie.
(Ostatnie badania wskazuj, e dwiki wydawane przez inne ssaki s uwarunkowane
genetycznie, chocia coraz wiksza grupa badaczy uwaa, e wikszo zwierzt jest
znacznie bardziej uzdolniona jzykowo, ni wczeniej przypuszczano, i e potrafi
przekazywa

sygnay

zarwno

charakterystyczne

dla

caego

gatunku,

jak

zindywidualizowane dla wszej grupy osobnikw).

John Ford, opiekun ssakw morskich z pastwowego akwarium w Kolumbii
Brytyjskiej (Kanada), od dziesiciu lat bada sposoby porozumiewania si midzy
miecznikami. Z obserwacji tych wynika, e ich dialekty skadaj si ze wistw i
odgosw, ktre zwierzta wydaj porozumiewajc si pod wod. Sygnay te znacznie
rni si od ultradwikowych piskw" o wysokiej czstotliwoci, emitowanych przez
wieloryby wykorzystujce podczas poruszania si echolokacj.
Mieczniki stanowi najliczniejsz grup w rodzinie delfinw. Nadana im nazwa
delfin drapieny jest nieporozumieniem, gdy do tej pory nie zdarzyo si, by
zaatakoway one czowieka - istnieje wiele wiadectw na to, e podobnie jak delfiny,
czsto pomagay one ludziom.
Gwidce wieloryby
By moe naleaoby podj kroki, by zmieni ich nazw na wieloryb gwizdacz"

lub

gwidcy

wieloryb",

ktra

byaby

bardziej

odpowiednia,

do

tego

onomatopeiczna.
Gwidce wieloryby yj we wszystkich oceanach wiata, od najcieplejszych
wd tropikw po najchodniejsze - w Arktyce i okolicach Antarktydy. Najwiksze
skupiska znajduj si u wybrzey krajw o klimacie zimnym: Islandii i Kanady.
Populacja przebadana przez Forda liczy okoo 350 osobnikw yjcych przez cay
rok u brzegw Kolumbii Brytyjskiej i pnocy stanu
Waszyngton. Wieloryby utworzyy tu dwie oddzielne spoecznoci wdrujce
przez graniczce ze sob terytoria. Teren spoecznoci pnocnej", liczcej 16 rodzin,
czyli stad", rozciga si od rodkowych wybrzey wyspy Vancouver a po poudniowowschodni brzeg Alaski. Czonkowie mniejszej spoecznoci poudniowej" dziel si na
trzy stada i wdruj od granicy spoecznoci pnocnej a na poudnie, do Puget Sound i
Gary'8 Harbour.
Na szczcie wikszo dwikw wydawanych przez gwidce wieloryby
mieci si w zakresie syszalnoci ludzkiego ucha. Dziki temu badania Forda nie
wymagaj specjalnych zabiegw: wystarczy zawiesi hydrofon za burt, wzmocni
elektronicznie dwiki i nagra je na tamie magnetofonowej.
Badania umoliwiy Fordowi zidentyfikowanie dialektu kadego stada. Odkry
on, e dane stado tworzy przecitnie 12 wasnych zawoa. Kady czonek stada potrafi
wyda cay zakres gwizdw i odgosw. Ich system rni si zarwno pod wzgldem
ilociowym, jak i jakociowym od uywanych przez inne delfiny i wieloryby. Wikszo
sygnaw wykorzystywana jest jedynie w ramach stada, lecz zdarza si jeden lub kilka
wsplnych dla paru grup.
Wsplni przodkowie
Co szczeglnie ciekawe, Ford zauway, i dialekty te przekazywane s z
pokolenia na pokolenie w ramach kadego stada. Upowanio go to do sformuowania
wniosku, e grupy posugujce si jednakowymi sygnaami pochodz prawdopodobnie
od wsplnego przodka lub przodkw. Im wicej wsplnych sygnaw, tym blisze
pokrewiestwo.
Takie filogenetyczne powizanie midzy dialektem a stadem stworzyo Fordowi

moliwo ustalenia, jak wiele czasu potrzeba na wyonienie si osobnego dialektu.

Tempo zmian wydaje si bardzo powolne -twierdzi. - Rozwj [dialektu] wymaga
wiekw". Nasuwa si wic wniosek, e niektre z nich licz sobie ju tysice lat.
Nowym tematem zainteresowa sta si dla uczonego zwizek midzy
zachowaniem gwidcych wielorybw a wydawanymi przez nie sygnaami. Jak dotd
nie doszuka si znaczcej korelacji, cho dwiki okazay si szybsze, wysze i czstsze,
kiedy zwierz byo podniecone. Ford wierzy, e ujte w cao odgosy tworz
szczegowy kod identyfikujcy stado", umoliwiajcy osobnikom rozpoznawanie jego
czonkw. Nabiera to szczeglnego znaczenia, dla utrzymania rodziny" w caoci, gdy
kolonie stad, znane jako superstada" pyn razem.
Do tej pory kanadyjskiemu badaczowi nie udao si uchwyci struktury
gramatycznej w komunikowaniu si gwidcych wielorybw. Pozostaje jednak pod
wraeniem jego akustycznego zaawansowania: Wyglda na to, e rozwiny one bardzo
zaawansowany i efektywny sposb komunikowania si, ktry na obecnym etapie
poznawczym moemy zrozumie tylko czciowo - mwi uczony. - Uwaam, e z
czasem nasz podziw dla tego, jak wspaniale mieczniki zaadaptoway si w swoim
unikatowym rodowisku, jeszcze wzronie".
Cz II. Inteligencja zwierzt - delfiny
(rdo: profesor Michael Crawford i Mowgli)
Przyjmujc za Rudyardem Kiplingiem, e uczenie si jest ustalaniem, co,
dlaczego, kiedy, gdzie i kto", wielu z nas uwaa, e walenie (rodzina wielorybw) nie
speniaj tej definicji pod trzema wzgldami: poniewa nie istniej dowody" na to, aby
potrafiy porozumiewa si w sprawach dotyczcych tego, kiedy, jak i dlaczego". Kilka
lat temu w czasie dyuru w Whipsnade Zoo byem wiadkiem pewnego nie
zaplanowanego popisu w wykonaniu delfinw.
Jeden z trjki osobnikw z gatunku Tursiops truncatus wyglda na chorego i
usiowano go zapa. W odpowiedzi jego dwaj towarzysze zbliyli si i pynli przy nim
tak blisko, by uniemoliwi zacignicie sieci. Jedynym wyjciem byo zagoni je do
maego basenu bocznego i opuci oddzielajc luz. Reakcj delfinw byo wielkie
wzburzenie, ktre opado, gdy ponownie utworzyy szereg i zanurzyy si do samego dna

basenu. Jednoczenie wcisny nosy pod luz, szarpny ni w gr i wypyny na

wolno.
Cae zdarzenie sugeruje, i zwierzta potrafiy poradzi sobie z kwesti jak" i
kiedy", a na pocztku z pewnoci ustaliy rwnie dlaczego". Zatem pozbawione
sensu wydaj si prby porwnania dziaania mzgu Homo sapiens z Tursiops truncatus
bez waciwego ustalenia podstawowych zasad. Porwnanie dziaania" moe okaza si
bardziej odpowiednie ni inteligencji". Rne gatunki zwierzt musz stawia czoo
innym problemom, z tego powodu majce im w tym pomc wewntrzne komputery"
zaprogramowane s w inny sposb. Niektre, jak LISP, doskonale radz sobie z ideami,
podczas gdy inne lepiej obsuguj liczby. Prby porwnania dziaania programu LISP z
BASIC byy wic raczej bezowocny.
Tak wysoki rozwj moliwoci u delfinw jest prawdopodobnie zwizany z
faktem, i zwierz to funkcjonuje w sposb trjwymiarowy. Tak jak u ptakw, istnieje
potrzeba koordynacji w trzech wymiarach, a tak zapewnia mdek.
W synnej pracy Johna Lily czytamy, e delfiny z zasonitymi oczami potrafiy,
korzystajc ze swoich zdolnoci echolokacyjnych, rozrni na odlego obiekty
zalenie od ich gstoci. Sugeruje to istnienie jakiego systemu interpretujcego.
Zazwyczaj uwaa si, e echolokacja potrzebna jest tym zwierztom jedynie do
umiejscawiania poywienia. Cay sucy rozrnianiu potencja delfina musi zosta
poczony sieci neuronw, zdoln poapa si wrd caej gamy sygnaw i dwikw,
tak jak my potrafimy zidentyfikowa obraz na podstawie tego, co przekazuj nam nasze
oczy.
Jedno spojrzenie na mzg modego delfina wystarczy, by zauway gst
struktur neuronw, a poniewa kady neuron czy si co najmniej z 6000 innych,
prawdopodobiestwo, e taki mzg czyni niewiele lub nic z otrzymywanymi bodcami
jest - rzekbym - raczej minimalne. Moliwe jest np., e pojemno mzgu delfina
zawiera potencja wystarczajcy do zapamitania dwikowych map oceanw. Ludzie
morza wiedz od lat, e ryb i kaamarnic nie mona spotka wszdzie, lecz jedynie na
terenach erowisk, ktre wi si z geografi i geologi oceanu, prdami, skaami i
innymi formacjami, na ktrych rozwija si ycie morskie.
Delfiny potrafi, z tego, co wiemy, widzie dwik. Niezwyky jest fakt, e

niektrzy ludzie obdarzeni nadzwyczajn pamici rzeczywicie mwi o syszeniu"

koloru i widzeniu" dwiku.
Osign

to

mona

tylko

przy

niezwykle

wysokiej

liczbie

pocze

synaptycznych umoliwiajcych mzgowi przenoszenie informacji na wyszy poziom.

Skoro nie da si tego wykluczy, czy nie jest moliwe, e nasz pogld, jakoby walenie
nie byy w stanie si zrozumie, oparty na maym zrnicowaniu wydawanych przez nie
dwikw, jest bdny? Czy dlatego, e my porozumiewamy si za pomoc sw ze
rodka zakresu syszalnych przez nas czstotliwoci, oznacza, i walenie powinny czyni
podobnie? Majc do dyspozycji tak szeroki zakres czstotliwoci, mog nie robi
zupenie nic albo bardzo wiele, nawet o tym nie wiedzc. Gdyby delfin pozna nasze
moliwoci korzystania z dwiku, uznaby, jak sdz, e jestemy niezwykle
prymitywni!
Szkopu polega na tym, e badamy inne gatunki porwnujc je do nas samych.
Ludzie czsto sdz, e psy i inne zwierzta s bardzo inteligentne, poniewa potrafi
wykonywa proste sztuczki, ktrych je nauczymy. Fakt, e homo sapiens potrafi
schwyta walenie, umieci je w rodowisku pozbawionym bodcw, zmusi do gry w
koszykwk w zamian za jedzenie, jest najprostszym przykadem siy takiego
rozumowania.
Ograniczanie potnej inteligencji tych wspaniaych zwierzt do cyrkowych
sztuczek jest dziaaniem minimalistycznym, poniajcym i zupenie bezowocnym.
Powinnimy manifestowa wasn inteligencj i czowieczestwo w sposb bardziej
odpowiedni, mdrzej i bardziej po ludzku badajc niezgbione moliwoci innych
mieszkacw naszej planety.
Teraz wycz stoper
Czas lektury: ........ min
Nastpnie oblicz szybko czytania w sowach na minut (s./ min) dzielc po
prostu liczb sw w tekcie (w tym wypadku 1356) przez czas (w minutach), jaki ci to
zajo.

Formua ustalania szybkoci czytania:

sowa na minut (s./ min) = liczba sw
czas
Po wykonaniu obliczenia zapisz wynik w s./min na kocu tego paragrafu.
Zaznacz go take w zestawieniu postpw i na wykresie, na stronie 244.
Liczba sw na minut: ............

SPRAWDZI AN 3: ZROZUMIENIE
1. Mieczniki porozumiewaj si:
a) w kilku rnych jzykach i uywaj wielu dialektw
b) jednym jzykiem w wielu rnych dialektach
c) dwoma rnymi jzykami, a kady z nich ma jeden dialekt
d) tym samym jzykiem w wielu rnych dialektach
2. Wieloryby nale do innego klubu jzykowego" ni ludzie, naczelne i psy
morskie. Prawda-Fasz
3. Dialekty miecznikw skadaj si ze wistw i odgosw, ktre zwierzta
wydaj:
a) wykorzystujc echolokacj do poruszania si
b) porozumiewajc si pod wod
c) kochajc si
d) ostrzegajc o niebezpieczestwie
4. Istniej wiadectwa na to, e mieczniki:
a) od czasu do czasu atakoway ludzi
b) regularnie atakoway ludzi
c) nigdy nie zaatakoway czowieka
d) zaatakoway, lecz nie zabiy czowieka
5. Gwidce wieloryby yj:
a) tylko w ciepych oceanach
b) tylko w zimnych morzach
c) tylko w Oceanach Atlantyckim i Arktycznym
d) we wszystkich gwnych oceanach wiata
6. Rodzina wielorybw nazywana jest ............
7. Wikszo dwikw wydawanych przez gwidce wieloryby mieci si:
a) powyej zakresu syszalnoci ludzkiego ucha
b) poniej zakresu syszalnoci ludzkiego ucha
c) w zakresie syszalnoci ludzkiego ucha
d) jest niemoliwa do uchwycenia
8. Ile wasnych zawoa tworzy przecitna rodzina wielorybw?

a) 8
b) 10
c) 12
d) 20
9. Dialekty wielorybw s:
a) nic nie znaczcymi tonami
b) przekazywane z pokolenia na pokolenie
c) odmienne z pokolenia na pokolenie
d) zasadniczo wszystkie jednakowe
10. Jak wiele czasu, wg Forda, potrzeba, aby rozwin si dialekt?
a) rok
b) 10 lat
c) pokolenie
d) wieki
11. Badajc akustyczne zaawansowanie" gwidcego wieloryba, John Ford
zidentyfikowa przynajmniej

jedn podstawow struktur gramatyczn

w ich

komunikowaniu si. Prawda-Fasz

12. Znaczny rozwj mdka u delfina jest prawdopodobnie zwizany z tym, e
a) potrzebuje on duego mzgu do porozumiewania si
b) funkcjonuje w sposb trjwymiarowy
c) rodowisko oceaniczne umoliwia posiadanie mzgu o wikszych rozmiarach
d) jego ewolucja trwaa wiele wiekw duej ni czowieka
13. W synnej ksice Johna Lily czytamy, e delfiny z zasonitymi oczami
potrafiy, korzystajc ze swoich zdolnoci echolokacyjnych, rozrni na odlego
obiekty zalenie od ich:
a) ksztatu
b) struktury
c) gstoci
d) koloru
14. Jedno spojrzenie na mzg modego delfina wystarczy, by zauway rzadk
struktur neuronw. Prawda-Fasz

15. Mzg delfina potrafi:

a) sysze kolory
b) posmakowa dwiku
c) widzie dwik
d) posmakowa koloru
Porwnaj swoje odpowiedzi z zamieszczonymi na stronie 239. Nastpnie podziel
liczb uzyskanych punktw przez 15 i pomn przez 100; w ten sposb obliczysz procent
zrozumienia.
Uzyskany rezultat: .......... na 15
.......... procent
Teraz wpisz wynik do zestawienia postpw oraz zaznacz go na wykresie na
stronie 244.

PODSUMOWANIE
1. Naturalny odruch dziecka, by podczas czytania uywa wskanika, jest
poprawny.
2. Najlepszymi wskanikami s wskie dugopisy, owki, druty do dziergania, a
nawet paeczki.
3. Wskanik powinien porusza si jednostajnie poniej linii.
4. Wystarczy prowadzi oczy tylko w d rodkowej czci strony.
5.

Wskanik

powoduje

zrozumienie relaksuje oczy.

zwikszenie

szybkoci,

poprawia

koncentracj,

PLAN DZIAANIA
1. Uywaj najlepszego dostpnego w danej chwili wskanika, rozgldajc si
jednoczenie za tym idealnym.
2. Ju teraz przeczytaj szybko niniejszy rozdzia uywajc wskanika.
3. Do przeczytania nastpnej gazety lub czasopisma zabierz si ze wskanikiem.
. Od czasu do czasu ponaglaj si za pomoc wskanika, czytajc odrobin
szybciej ni ci wygodnie. Bdzie to stopniowo wzmacnia misie" twojej szybkoci i
zrozumienia, w taki sam sposb, jak dwiganie ciarkw wzmacnia muskulatur.

ZAPOWIED NASTPNEGO ROZDZIAU

Awansowae wanie z niszych szeregw zastpu szybkich czytelnikw" na
pierwsze szczeble czytelniczej drabiny. W nastpnym rozdziale przeamiemy jeszcze
wicej barier, zapoznajc ci z zaawansowanymi sposobami uycia wskanika i
zabierajc ci do krlestwa superszybkiego czytelnika.

7. PRZEJCIE DO CZYTANIA SUPERSZYBKIEGO CZYTELNICZA GALERIA SAWY

Wielcy artyci, myliciele, naukowcy, a nawet niektrzy prezydenci czytaj w
tempie ponad 1000 sw na minut. Potrafisz i ty.

WSTP
Rozdzia sidmy przedstawia niektrych spord wielkich super-czytelnikw w
dziejach oraz ich osignicia, wyjania, jak rozszerzy boczne i peryferyjne widzenie,
ujawnia tajemnice lece u podoa czytania mzgiem".
WIELKIE POSTACIE SZYBKIEGO CZYTANIA
Czytelnicza Galeria Sawy
To prawdziwe who is who: sawni politycy, naukowcy, filozofowie, myliciele
wszystkich czasw. Wskazuje to, e szybkie czytanie, poczone ze zdolnoci
rozumienia, odtwarzania i wykorzystania przeczytanego materiau, odgrywa wan rol
w osigniciu sukcesu.
John Stuart Mill
Powiada si, e John Stuart Mill, brytyjski filozof utylitarysta, 90. miejsce na
licie geniuszy wszechczasw, czyta ksiki poykajc spojrzeniem" cae strony.
Historia Milla ilustruje wag zachty i motywacji. W modoci jego ojciec,
profesor uniwersytetu, mia w zwyczaju wrcza modemu chopcu ksik. Kaza uda
si na krtki czas do innego pomieszczenia, przeczyta j, a potem wrci i omwi to,
czego si dowiedzia.
Ta stanowcza i silna presja, zmuszajca do koncentracji i popiechu w
zapoznawaniu si z zadan wiedz, skonia go do stania si wyjtkowo kompetentnym
czytelnikiem.
Podjcie si takiej samej pracy, jak ojciec Milla zadawa synowi, jest dobrym
sposobem podniesienia wasnej motywacji i moliwoci. To, czego si dowiesz,
przedyskutowa moesz z przyjacielem lub partnerem.
Prezydent Franklin D. Rooseyelt
Franklin D. Roosevelt by jednym z najszybszych i najbardziej nienasyconych
czytelnikw wrd przywdcw narodw. rda podaj, e za jednym spojrzeniem
potrafi przeczyta cay paragraf, a poznanie treci caej ksiki zajmowao mu zazwyczaj
jedno posiedzenie.

Wiadomo, e startowa w tej dziedzinie ze redniego puapu, ktry postanowi

podnie dziki pracy. Do pierwszych krokw naleao rozszerzenie obszaru pierwotnie
obejmowanego wzrokiem do 4 sw na jedno zatrzymanie, nastpnie do szeciu i omiu.
W nastpnej kolejnoci Roosevelt wiczy czytanie dwu linii jednoczenie, a
potem zacz przebiega zygzakiem po stronach, czytajc krtkie paragrafy jednym
ruchem oczu. Jego sposb postpowania jest identyczny do stosowanego przez obecnych
liderw szybkiego czytania.
Profesor C. Lowell Lees
Profesor Lees by dziekanem Wydziau Retoryki na uniwersytecie w Utah w
latach 50. Sam tego nie wiedzc, szybkoci swojego czytania zainspirowa jeden z
najwikszych postpw w tej dziedzinie.
Moda studentka, Evelyn Wood, wrczya mu swoj 80-stronicow prac
semestraln, oczekujc, e przeczyta j powoli, a pniej zwrci. Ku jej zdziwieniu
profesor wzi esej, przejrza go w niecae 10 minut, oceni i odda, podczas gdy ona
siedziaa skamieniaa ze zdumienia. Evelyn, ktra zostaa pniej jedn z czoowych
postaci ruchu dynamicznego czytania, wspomina, e profesor Lees naprawd przeczyta
prac. Z rozmowy, ktra potem nastpia, wywnioskowaa, e nie tylko dokadnie
zapozna si ze wszystkim, co napisaa, cznie z argumentacj, lecz by take wiadom
sabych punktw jej pracy!
Przyjmujc, e na stronie znajdowao si od 200 do 250 sw, profesor Lees
przeczyta i w peni zrozumia tekst z szybkoci okoo 2500 wyrazw na minut.
Zainspirowana tym, Evelyn Wood dokadnie zbadaa ca problematyk, nastpnie
uczya czyta na uniwersytecie w Utah i zaoya wasny Instytut Dynamicznego
Czytania.
Prezydent John F. Kennedy
Prezydent John F. Kennedy jest by moe najsynniejsz ze wszystkich osb
czytajcych szybko. Powodem jest to, e podczas kampanii wyborczych bardzo
podkrela swoj inteligencj i moliwoci .umysowe; przyznawa si publicznie, e
bdc normalnym czytelnikiem, osigajcym szybko okoo 284 sw na minut, podj

nauk szybkiego czytania.

Stao si powszechnie wiadome, e pracowa nad t umiejtnoci dopty, dopki
nie doszed do 1000 sw na minut. Wypracowa sobie take umiejtno czytania w
duych zakresach szybkoci, co pozwalao mu na wyjtkow elastyczno w
rnicowaniu tempa zalenie od rodzaju materiaw, z jakimi musia si kadego dnia
zapozna.
Sean Adam
Sean Adam, obecny rekordzista wiata, tak jak wielu innych, zaczyna jako
redniak.
Jego historia moe jeszcze bardziej zasuguje na uwag, poniewa bdc
dzieckiem mia powane kopoty ze wzrokiem, spdzi lata na wiczeniach, aby poprawi
swoje oglne widzenie, co czyni z podziwu godnym uporem i oddaniem.
Gdy oczy zaczy pracowa sprawniej, w 1982 roku Sean zacz zwiksza tempo
czytania, a obecnie naley do niego wymienity rekord w tej dziedzinie, wynoszcy 3850
sw na minut. Z tego, co podaje jego Alpha Learning Institute w Europie, przygotowuje
si on do pobicia wszystkich konkurentw i ju rozszerzy granice wasnych moliwoci
do, bagatela, 4550 wyrazw na minut.
Vanda North
Vanda North, sklasyfikowana obecnie na trzeciej pozycji w wiecie,
zainteresowaa si szybkim czytaniem penic funkcj prezydenta Midzynarodowego
Stowarzyszenia do spraw Przyspieszonego Nauczania. Jakie mogo by lepsze zajcie
dla prezydenta takiej organizacji ni zwikszenie tempa czytania?
Vanda uczynia to wyprbowujc wszystkie techniki opisane w niniejszej ksice.
W niezwykle krtkim czasie bya w stanie bez problemw doj do 3000 sw na minut.
Szczeglnie interesujcym poczyniony przez ni spostrzeeniem okazao si to, e przez
lata czytaa z szybkoci, ktra, poniewa bya normalna", wydawaa si naturalna i
niezmienna. Gdy dowiedziaa si o istnieniu moliwoci podniesienia tempa, pierwsz
reakcj byo co w rodzaju niewymownego podniecenia. Zabraa si do likwidowania
regresji i cofania wzroku, zwikszajc szybko ruchw gaek i rozszerzajc rozmiar

przeskokw.
Na podwojenie tempa z 200 do 400 sw na minut potrzebowaa zaledwie
siedmiu minut! Jej reakcja na t natychmiastow popraw zadziwia j do dzi dnia;
zachwyt poczy si z gbok wciekoci. Vanda nagle zdaa sobie spraw, e przez
dwadziecia jeden lat moga przeczyta dwa razy wicej, z lepszym zrozumieniem, lub
te pochon dokadnie tyle samo i zaoszczdzi prawie rok na spotkania z przyjacimi,
podre i inne przyjemnoci!
Odkrya te, e w przeciwiestwie do tego, czego si spodziewaa, jest w stanie
wykonywa korekt materiau od piciu do dziesiciu razy szybciej ni przecitny
korektor, robic przy tym mniej bdw. Wyprbuj na sobie techniki superszybkiego
czytania i sprbuj jej dorwna, jeli zdoasz... Pragn doda, e Vanda North peni
funkcj redaktora naczelnego ksiki, ktr wanie czytasz!

DWIE FASCYNUJCE OPOWIECI O SZYBKIM CZYTANIU

Antonio di Marco Magliabechi
Antonio di Marco Magliabechi by wspczesnym Spinozy, Christophera Wrena,
Isaaca Newtona i Leibniza. Urodzi si 29 padziernika 1633 roku w rodzinnym miecie
Leonarda da Vinci, Florencji. Jego rodzice byli zbyt biedni, aby zapewni mu
jakkolwiek formaln edukacj i bardzo wczenie oddali go na ucznia do miejscowego
sprzedawcy owocw. Magliabechi spdza wolny czas w sklepie usiujc odszyfrowa to,
co napisane byo w broszurach i gazetach, ktrymi zazwyczaj zawija towar.
Jeden ze staych klientw sklepu, tamtejszy ksigarz, zwrci uwag na prby
modego czowieka odszyfrowania obcych mu hieroglifw liter. Przyj go do swojego
sklepu, a Magliabechi ju wkrtce by w stanie rozpozna, zapamita i rozrni
wszystkie ksiki. Z pomoc ksigarza Magliabechi nauczy si wreszcie porzdnie
czyta i zacz czy nowo nabyt umiejtno z fenomenalnymi technikami
mnemonicznymi, ktre umoliwiay mu zapamitanie w caoci prawie wszystkiego, co
przeczyta (cznie z interpunkcj).
Pewien sceptycznie odnoszcy si do caej sprawy autor postanowi podda
prbie rosnc saw modego czowieka; da Magliabechiemu nowy rkopis, ktrego ten
nigdy wczeniej nie mg widzie, mwic, aby przeczyta go dla przyjemnoci.
Magliabechi uwanie przeczyta tekst w zadziwiajcym tempie i prawie natychmiast
zwrci go twierdzc, e zapozna si z nim w caoci. Wkrtce po tym zdarzeniu autor,
udajc, e zgubi swj manuskrypt, poprosi Magliabechiego, czy mgby pomc
odtworzy jego cz. Ku najwyszemu zdziwieniu modzieniec przepisa dla niego ca
ksik, wpisujc dokadnie kade sowo i znak interpunkcyjny, jak gdyby po prostu
przepisa orygina.
Mija czas, Magliabechi czyta coraz szybciej i szybciej, i zapamitywa coraz
wicej ksig. W kocu zacza go otacza fama tak wielka, e autorytety ze wszystkich
dziedzin przybyway do niego po wskazwki i materiay rdowe z interesujcych ich
obszarw. Kiedykolwiek zadawano mu pytania, odpowiada przytaczajc dosowne
cytaty z ksiek, ktre przeczyta i automatycznie zapamita.
Wie o nim zataczaa coraz szersze krgi, w kocu wielki ksi Toskanii
mianowa go swoim osobistym bibliotekarzem. Aby da sobie rad z utrzymaniem

olbrzymich zasobw biblioteki, Magliabechi postanowi wyrubowa swoje moliwoci

czytania do poziomu prawie nadludzkiego. Wspczeni wspominali, e - aby zapamita
cao - wystarczyo mu musn" stron wzrokiem raz lub dwa, ku wielkiemu
zdziwieniu tych, ktrym dane byo to oglda. Twierdzono, e udao mu si przeczyta i
zapamita zawarto caej biblioteki!
Jak wikszo geniuszy, Magliabechi pracowa nad rozwijaniem swoich
umiejtnoci do wieku podeszego. Im wicej czyta i zapamitywa, tym szybciej i
sprawniej by w stanie to robi. Wie niesie, e w latach staroci mia zwyczaj lee w
ku otoczony tomami, ktre czyta i zapamitywa tak dugo, a zasn, a kady z nich
zabiera mu nie wicej ni p godziny. Czyni tak a do mierci w 1714 roku, w wieku
81 lat.
Skoro system oko-mzg umoliwia Magliabechiemu tak niezwyke dokonania w
dziedzinie czytania i zapamitywania, dlaczego reszta z nas wlecze si w tempie, ktre, w
porwnaniu z nim, czyni nas praktycznie analfabetami? Okazuje si, e odpowied nie
tkwi w braku podstawowych zdolnoci, lecz w tym, e skutecznie i mimo woli
wyszkolilimy si w byciu powolnymi. Innymi sowy, przyswoilimy systemy przekona
i nawyki niszczce nasz zdolno czytania z nalen prdkoci i rozumieniem.
Eugenia Aleksiejenko
W swojej ksice How to Pass Exams (Jak zdawa egzaminy) mistrz wiata w
zapamitywaniu, Dominie O'Brien, przytacza niezwyk histori Eugenii, ktrej
osignicia wydaj si dzi dorwnywa wyczynom Magliabechiego sprzed 350 lat.
Wedug jednego z badaczy Moskiewskiej Akademii Nauk, ta niezwyka
dziewczyna potrafi czyta znacznie szybciej, ni jej palce odwracaj strony - gdyby nie
musiaa zwalnia w celu wykonania tej czynnoci, czytaaby w tempie 416 250 sw na
minut". W kijowskim Centrum Rozwoju Mzgu przygotowano dla Eugenii specjalny
test, ktry przeprowadzono w obecnoci grona naukowcw. Mieli pewno, e moda
dziewczyna nigdy wczeniej nie przeczytaa przygotowanego materiau, gdy byy to
egzemplarze czasopism politycznych i literackich, ktre wyszy z druku w dniu, ktry
Eugenia spdzia w odizolowanym pokoju centrum badawczego. Aby uczyni zadanie
jeszcze trudniejszym, otrzymali z Niemiec ksiki nieznane i stare oraz dopiero co

wydrukowane, ktre zostay przeoone na rosyjski, jedyny jzyk, jaki znaa Eugenia.
Kiedy Eugenia odpoczywaa w odosobnieniu, egzaminatorzy przeczytali
kilkakrotnie materiay testowe i poczynili na ich temat szerokie notatki. Nastpnie
pooyli przed ni dwie strony materiau, aby sprawdzi, jak prdko je przeczyta. To, co
si stao, byo tak zaskakujce jak zachowanie dr Leesa dla Evelyn Wood czy te
Antonio Magliabechiego dla jego wspczesnych. Eugenia bez wtpienia przeczytaa
1390 sw w cigu jednej pitej sekundy - czas, jaki wystarcza zaledwie, by mrugn
oczyma. Kilka pokazanych jej take czasopism, opowiada i recenzji przeczytaa rwnie
bez wysiku.
Jeden z egzaminujcych zapisa: Wypytywalimy j o szczegy; czsto byy to
informacje cile techniczne, niemoliwe do pojcia dla normalnego nastolatka. A jednak
odpowiedzi wskazyway, e rozumiaa wszystko doskonale".
Co ciekawe, nikt nie orientowa si w niezwykych zdolnociach dziewczyny a
do czasu, gdy miaa 15 lat. Wtedy to ojciec, Mikoaj, wrczy jej kopi dugiego artykuu
prasowego. Gdy zwrcia go po dwch sekundach przyznajc, e wyda jej si
interesujcy, ojciec potraktowa to jak art. Jednak gdy zacz zadawa pytania,
wszystkie odpowiedzi okazyway si poprawne.
Sama Eugenia przyznaje: Nie mam pojcia, jak to si dzieje. Strony same
wchodz mi do gowy, a ja zapamituj raczej ich sens ni dokadny tekst. W moim
mzgu zachodzi jaki rodzaj analizy, ktrego naprawd nie potrafi wyjani. Mam
jednak wraenie, jakbym nosia w swojej gowie ca bibliotek!"

ROZSZERZANIE MOLIWOCI WZROKOWYCH

W rozdziale 6 odkrye, e twoje oczy s w stanie przechwyci wicej sw w
ramach jednego poziomego przeskoku. Teraz wykonasz kilka wicze, ktre udowodni,
e twoje zdolnoci wykraczaj daleko poza ju obecnie rozszerzone moliwoci.
Mierzenie widzenia poziomego i pionowego
Najpierw, patrzc prosto przed siebie, skup uwag na punkcie tak odlegym, jak
to tylko moliwe, poziomo, tu przed sob zetknij razem koce palcw wskazujcych w
odlegoci 75 cm od grzbietu nosa. Zacznij krci kocami palcw i powoli oddalaj je od
siebie w linii poziomej, skupiajc wzrok na czym dalekim. Przesta dopiero wtedy, gdy
nie bdziesz ju dostrzega ktem oka" ruchu kocw palcw. Wtedy zmierz odlego
widzenia poziomego.
W drugiej czci wiczenia uczy to samo, trzymajc tym razem koce palcw
pionowo. Zacznij krci nimi i stopniowo oddala od siebie, dopki nie bdziesz w stanie
widzie tego ruchu na grze i u dou pola widzenia. Wtedy przerwij eksperyment i
zmierz odlego widzenia pionowego. Oba wiczenia wykonaj ju teraz.
Wyniki
Zadziwiajce, prawda? Ludzie czsto odkrywaj, e ich widzenie poziome
rozciga si na szeroko rozoonych ramion. Widzenie pionowe jest nieznacznie
wsze, lecz tylko z powodu zasaniania przez luki brwiowe.
Jak to moliwe? Odpowied ley w budowie oka czowieka. Kade z nich
zawiera w siatkwce 130 milionw fotoreceptorw, co oznacza, e czowiek ma ich w
sumie 260 milionw.
Jak ci si wydaje, jaki procent z tego obsuguje wyrane", czyli centralne
widzenie, a jaki widzenie boczne", inaczej peryferyjne? Odpowied wpisz poniej:
Procent
Widzenie centralne: ........
Widzenie boczne: .........

W rzeczywistoci na widzeniu centralnym skupia si zaledwie 20 proc. twojego

systemu oko-mzg, podczas gdy pole peryferyjne obsuguje a 80 proc.! Oznacza to, e z
260 milionw dziaajcych dla ciebie receptorw wiata ponad 208 milionw
obsuguje" widzenie peryferyjne.
Dlaczego procent ten jest a tak znaczny? Powodem jest to, e wikszo
wydarze dziejcych si w otaczajcym nas wiecie ma miejsce na zewntrz pola
centralnego, a uzyskanie wiadomoci kadej zmiany zachodzcej w otoczeniu stanowi
podstaw przeycia, umoliwiajc kierowanie naszymi dziaaniami tak, aby zdobywa to,
czego potrzebujemy, i unika niebezpieczestw.
W tradycyjnych metodach nauki czytania koncentrujemy si wycznie na
widzeniu centralnym, czyli korzystamy z niecaych 20 proc. dostpnego potencjau
wzrokowego i to w cakiem niewaciwy sposb.
Wielkie postaci w dziejach czytelnictwa, jak Antonio Magliabechi, John Steward
Mili i prezydent Kennedy, nauczyy si uywa potnego i nie wykorzystywanego
potencjau peryferyjnego widzenia. Moesz uczyni to samo.
Widzenie oczyma umysu
Za chwil wykonasz eksperyment z dziedziny percepcji, ktry zadziwi ci i
zmieni na zawsze. Twoim zadaniem bdzie oddzielenie mzgu od wyranego widzenia i
aktywne patrzenie oczyma umysu.
Po przeczytaniu tego paragrafu otwrz ksik na stronie 101, umie palec na
rodku tekstu nad rysunkiem, dokadnie pod sowem stopie", utrzymujc wzrok
cakowicie skupiony na tym centralnym sowie:
1. Zauwa, ile widzisz sw z kadej strony sowa centralnego, bez potrzeby
poruszania oczami.
2. Zauwa, ile sw widzisz wyranie powyej i poniej wyrazu, ktry wskazujesz
palcem.
3. Sprawd, czy potrafisz powiedzie, czy u gry lub na dole strony znajduje si
liczba, a jeli tak, to jaka.
4. Przekonaj si, czy potrafisz policzy liczb akapitw na stronie.
5. Sprawd, czy moesz policzy, ile akapitw znajduje si na stronie obok.

6. Czy widzisz diagram na ktrej ze stron?

7. Jeli dostrzegasz diagram lub ilustracj, czy potrafisz dokadnie lub w
przyblieniu okreli, co to jest?
W tym momencie wykonaj wiczenie.
Skupienie wzroku na jednej literze, tak jak u dziecka dopiero uczcego si czyta
metod foniczn.
b) Skupienie na jednym stwie (charakterystyczne dla czytelnikw sabych i
rednich).
c) Wzrok skupiony na 4 lub S wyrazach jednoczenie (czytelnik dobry), d) Pole
widzenia obejmuje grupy lub zespoy stw (czytelnik zaawansowany).
Wyniki
Przewaajca cz osb na wikszo postawionych pyta odpowiada tak". To
proste wiczenie udowadnia, e mzg funkcjonuje jak gigantyczne oko, obserwujce cay
wiat spoza soczewek swoich fizycznych oczu.
Podczas gdy wikszo ludzi spdza ycie z mzgami przykutymi do tunelowej
wizji" centralnego widzenia, ci, ktrzy w dziedzinie czytania wybili si ponad
przecitno, korzystaj z penego zakresu wzrokowych moliwoci mzgu.
Percepcja cyklopa
Drzemice w mzgu moliwoci postrzegania wykorzystuje si w popularnych
ostatnio publikacjach typu magiczne oko. Ksiki te opieraj si na przeomowej pracy
profesora Beli Julesza z Departamentu Przetwarzania Sensorycznego i Percepcji
laboratoriw badawczych firmy Bell.
Obrazy Julesza skadaj si z dwch zestaww specjalnie uoonych kropek.
Kady zestaw tworzy cz obrazu. Oczy z osobna postrzegaj jedynie jego cz,
widzc paskie przedstawienie. Natomiast niezwykle wyrafinowany mzg dokonuje
zadziwiajco skomplikowanego matematycznie i geometrycznie wyczynu, czc oba
wizerunki, aby stworzy wyraziste trjwymiarowe przedstawienia, widziane nie w
rzeczywistoci zewntrznej, lecz wycznie przez mzg.

CZYTANIE MZGIEM
Nowym rewolucyjnym podejciem proponowanym przez Podrcznik szybkiego
czytania jest, aby od tej chwili jako centralnego punktu skupienia uwagi nie uywa
oczu, lecz mzgu. Twoje oczy s marionetk o tysicu twarzy; to mzg pociga za
wszystkie sznurki.
Superszybki czytelnik przyszoci bdzie osob, ktra czy widzenie peryferyjne
z percepcj cyklopa (patrz rys. 9), aby - tak jak Magliabechi - jednym spojrzeniem
pochania cae ustpy i strony. Jest to dokonanie, ktre w wietle tego, co ju wiemy,
wydaje si znacznie bardziej moliwe do osignicia. Jednym z prostych sposobw jego
realizacji jest rozwinicie wieo zdobytej umiejtnoci czytania ze wskanikiem w
bardziej zaawansowane techniki wodzenia nim pod liniami (patrz rozdzia 8).
Poza korzystaniem z tych technik moesz te rozszerzy stosowanie percepcji
peryferyjnej i cyklopa, trzymajc ksik w wikszej odlegoci od oczu ni normalnie.
Dziki temu peryferyjne widzenie sprawi, e podczas czytania bdziesz widzia stron
bardziej wyranie.
Ma to t niezwyk zalet, e gdy w polu centralnym czytasz jedn, dwie lub trzy
linie, na ktrych si koncentrujesz, twj czytajcy mzg" wykorzystuje widzenie
peryferyjne do ponownego obejrzenia tego, co ju przeczytae, i wstpnego przejrzenia
tekstu, ktry ma nastpi. Wzmacnia to powanie stopie zapamitania materiau, ktry
jest ju za tob, i przygotowuje do tego, ktry ma wanie nadej, tak jak rekonesans
przygotowuje wojsko do bezpieczniejszej i szybszej przeprawy przez nieznane
terytorium.
Dodatkow zalet takiej rozmytej koncentracji" jest to, e oczy maj do
wykonania znacznie mniej silnych fiksacji mini. Dziki temu nie mcz si tak bardzo i
jeste w stanie czyta przez duszy czas. Wielu uwaa, e eliminuje to rwnie
sztywno karku i ble gowy (stanowice powszechny problem podczas czytania).

PODSUMOWANIE
. Szybko czytania przekraczajca 1000 sw na minut jest zdecydowanie
moliwa do osignicia - wielu znanym postaciom historycznym udao si to z atwoci.
2. Twoje oczy zawieraj 260 milionw fotoreceptorw.
3. Ponad 80 proc. tych receptorw obsuguje" widzenie peryferyjne.
4. Widzenie peryferyjne jest wyjtkowo szerokie i bardzo gbokie.
5. To w mzgu odbywa si czytanie - oczy stanowi jedynie uywane przez niego
niezwykle skomplikowane soczewki.
6. Superszybcy czytelnicy przyszoci bd czytajcymi mzgami", wykorzystujcymi w peni widzenie peryferyjne i percepcj cyklopa.

PLAN DZIAANIA
1. W yciu codziennym wyznacz sobie cele percepcji dla mzgu. Zacznij skania
swoje umysowe oko do wychwytywania w otoczeniu okrelonych obiektw, kolorw
lub ksztatw.
2. Sprbuj korzysta ze swojego umysowego oka czytajc cokolwiek.
3. Nadal wicz czytanie z pomoc wskanika, eksperymentujc od czasu do czasu
z obejmowaniem dwch linii jednoczenie.
4. Staraj si zawsze utrzymywa tekst w moliwie najwikszej odlegoci od
oczu.

ZAPOWIED NASTPNEGO ROZDZIAU

Wanie przestae by normalnym szybkim czytelnikiem (skupiajcym si
gwnie na oczach) i stae si superczytelnikiem (koncentrujcym si przede wszystkim
na umyle). W kolejnym rozdziale zapoznasz si z kilkoma technikami wodzenia
wskanikiem, zaprzgajcymi do dziaania zarwno widzenie peryferyjne, jak i percepcj
cyklopa.

8. WODZENIE WSKANIKIEM POD LINIAMI TECHNIKI CZYTANIA WYKORZYSTUJCE PAMI

FOTOGRAFICZN"
Moliwoci odbierania przez ludzkie oko fotograficzne dokadnych obrazw s
tysice razy wiksze ni te, ktrymi dysponujemy w najbardziej zaawansowanych
technicznie kamerach. Poznanie penego zakresu tych moliwoci jest dopiero przed
nami.

WSTP
W biecym rozdziale przedstawiono dziewi gwnych technik praktycznego
wodzenia wskanikiem pod liniami, majcych pomc ci w zdobyciu i wzmocnieniu
kontroli nad widzeniem peryferyjnym i percepcj cyklopa.
POTENCJA FOTOGRAFICZNEJ PAMICI
Otwrz t ksik na ktrejkolwiek stronie i popatrz na ni przez chwil - czy
pamitasz jakie sowo, rysunek, ksztat albo zdanie? Wiemy obecnie, e informacje
naprawd s przez nas absorbowane. Jeli w to wtpisz, pomyl, co w jednej chwili
przechwytuj twoje oczy, gdy nagle wyjedasz zza zakrtu grskiej drogi: mnstwo
samochodw i ciarwek zbliajcych si do ciebie, inne zmierzaj w tym samym
kierunku co ty; oprcz tego miliony drzew, tysice domw, moe jeszcze ptaki i zwierzta. Wszystko to odbywa si w uamku sekundy! Pomyl, jak skromnie w porwnaniu z
tym przedstawia si kilka sw na stronie papieru - moesz to zrobi! Umiejtnoci, ktre
masz posi, wprowadz ci na zaawansowany poziom wspomagania wzroku,
umoliwi eksperymentowanie z przyspieszonymi ruchami oczu podczas czytania, ktre
uwzgldniaj zarwno pionowe, jak i poziome widzenie peryferyjne.

WODZENIE WSKANIKIEM POD LINIAMI - TECHNIKI

Ponisze techniki wspomagajce wykorzystuj widzenie peryferyjne, cyklopowe
oraz zadziwiajce umiejtnoci fotograficzne systemu oko-mzg.
Najlepsze efekty przynosi przewiczenie wszystkich, na pocztku w bardzo
duych szybkociach, w zasadzie bez prby zrozumienia czegokolwiek, a dopiero potem
nagle przejcie do prb w tempie normalnym. Pomoe to mzgowi przyzwyczai si do
duych szybkoci. Na pocztek najlepiej jest wyprbowa nowe techniki na tekcie,
ktry ju kiedy czytae - dziki temu za jednym zamachem odwieysz sobie materia,
podczas gdy twj system oko-mzg rozgrzewa si bdzie przed czekajcym go
zadaniem.
Skoczywszy ten rozdzia, przewicz kad technik wodzenia pod liniami na
tekcie dotychczas przeczytanym. Wwczas sprbuj popracowa nad szybkoci.
Przebieg co drug lini
Przebieg co drug lini (patrz rys. lOa) jedynie tym rni si od pierwotnej
techniki wykorzystywanej do prowadzenia wzroku, e zamiast jednej linii, obejmujemy
wzrokiem jednoczenie dwie.
Wykonujc t czynno prawidowo, naley przesuwa wskanik spokojnym
ruchem jednostajnym poniej dwch linii, unoszc go na kilka milimetrw ponad stron
podczas ruchu powrotnego i przesuwajc go nastpnie pod kolejn par linii. Przebieg co
drug lini jest wspaniaym sposobem na przygotowanie mzgu do korzystania z
widzenia pionowego w rwnym stopniu, co poziomego. Widzenie takie jest prostsze, ni
si wydaje, i w wielu kulturach stanowi sposb podstawowy. Na przykad Japoczycy i
Chiczycy preferuj je ju od tysicy lat.
Podobnie muzycy z koniecznoci cz widzenie pionowe z poziomym czytajc
nuty. Jeli potrafisz odczytywa zapis muzyczny, powinno uda ci si przeoy t
umiejtno na czynno czytania co drug lini.
Przebieg zmienny
Zasada przebiegu zmiennego (patrz rys. l Ob) jest taka sama jak przebiegu co
drug lini. Rnica polega jedynie na tym, e zamiast dwch moesz obj jednoczenie

wzrokiem tyle linii, ile jeste w stanie. Czytelnicy zaawansowani z reguy przeskakuj"
za jednym razem od dwch do omiu linijek.
Czytanie do tyu" - przebieg odwrcony
Zalet czytania do tyu" (patrz rys. lOc) jest to, i umoliwia natychmiastowe
podwojenie szybkoci czytania dziki temu, e ruch powrotny oczu suy nie tylko do
przejcia na pocztek kolejnej linii, lecz rwnie do absorbowania informacji.
Co takiego? - powiecie. - Nie bd mieszny - czytanie do tyu zostawioby w
gowie jedynie galimatias nic nie znaczcych sw".
Czytanie do tyu jest atwiejsze, ni ci si wydaje. W wielu kulturach przecie
preferowane jest czytanie od lewej do prawej, szczeglnie u Arabw i ydw. Jednak to
jeszcze nie wszystko. Tajemnica czytania do tyu polega na tym, e w rzeczywistoci
wcale do tyu nie czytasz! Jeli w trakcie jednego zatrzymania obejmujesz od piciu do
szeciu sw, a obecnie nie powinno to stanowi dla ciebie problemu, wtedy to, co
widzisz podczas kadego zatrzymania, uoone jest we waciwej kolejnoci. Jedyn
dodatkow prac dla mzgu jest ustawienie tych duych jednostek znaczeniowych w
odpowiednim porzdku, podobnie jak w ukadaniu puzzli. Czynno t mzg i tak
zawsze wykonuje podczas czytania. Wemy na przykad nastpujce zdanie: Ludzie,
ktrzy uwaaj, e normalna szybko czytania przekraczajca 1000 sw na minut jest
moliwa, maj racj". W przytoczonym przykadzie mzg musia utrzyma ca tre w
zawieszeniu", dopki nie otrzyma ostatniej informacji, ktra nadaa sens wszystkim
wczeniejszym. W przypadku czytania do tyu proces jest taki sam. Przekonasz si, jakie
to atwe i efektywne.
W przebiegu odwrconym ruchy rki s takie same jak w przebiegu co drug lini
i zmiennym, wystarcza zmieni kierunek ruchu (patrz strona 105).

ZAAWANSOWANE RUCHY WSPOMAGANIA WZROKU

S", zygzak, ptla, fala pionowa i leniwe S" mog by wykonywane z rn
prdkoci i pod rnymi ktami. W przypadku wnikliwego czytania potrzebnych moe
by okoo 30 sekund na stron. Dla wicze, przegldania i przypominania dziesi
sekund na stron stanowi powinno maksimum.
Technika podwjnych marginesw, w ktrej palec lub kciuk przesuwa si w d
lewego marginesu, a wskanik - w d prawego jest przydatna przede wszystkim podczas
nauki i moe by modyfikowana w ten sposb, e ruch prawego lub lewego wskanika
przybiera ksztat fali pionowej.
Technika S" (patrz rys. 11 a) czy ruch do przodu z odwrconym, kady
przebieg moe obejmowa jedn, dwie lub kilka linii.
Zygzak
Zygzak (patrz rys. 11 b) jest bardzo zaawansowan technik wodzenia
wskanikiem, wykorzystujc cae pole peryferyjnego widzenia.
W technice tej wskanik przesuwany jest agodnym ruchem po skosie w d,
obejmujc kilka linii; wykonuje ma ptelk przy marginesie i powraca ruchem
ukonym, robic kolejn ptelk w pobliu przeciwnego marginesu, i tak dalej, a do
koca strony.
Zarwno w tej technice, jak i w pozostaych zasig ruchw w poziomie moe by
zwikszany lub zmniejszany; jeli chcesz, moesz przesuwa wskanikiem od marginesu
do marginesu lub ograniczy si do rodkowych trzech czwartych strony, pozwalajc
swojemu peryferyjnemu postrzeganiu na odebranie informacji znajdujcych si przy
brzegach.
Ptla
Ptla (patrz rys. 11c) ksztatem przypomina zygzak, z t rnic e to, co w
zygzaku stanowi mae ptelki, staje si tu duym obszarem tekstu, ktry sam w sobie
moe by przedmiotem penego zatrzymania wzroku.
Ptla, jako technika wyjtkowo rytmiczna, jest szczeglnie lubiana przez
zaawansowanych czytelnikw.

Fala pionowa
Fala pionowa (patrz rys. 11d) jest technik, ktra u niezorientowanych wywouje
przekonanie, e zaawansowani czytelnicy czytaj w d rodkiem strony" wzdu linii
prostej. W rzeczywistoci oczy przelizguj si rytmicznymi falami, odchylajc si lekko
w lewo i w prawo, w d centralnej czci strony. Z tego punktu widzenia fala pionowa
jest technik idealn, poniewa czy czytanie do przodu" i do tyu", uruchamiajc
jednoczenie w maksymalnym stopniu poziome i pionowe widzenie peryferyjne.
Podwjny wskanik
Technika podwjnego wskanika (patrz rys. 11e) lub podwjnych marginesw
(patrz rys. 11e) wymaga uycia dwch wskanikw, czsto palca lub kciuka po jednej
stronie, a typowego wskanika po drugiej; poruszamy nimi jednoczenie wzdu
marginesw, podczas gdy oczy pochaniaj informacje zawarte pomidzy nimi.
Technika ta doskonale umoliwia twojemu mzgowi panowanie nad wzrokiem.
Po ustaleniu oglnych celw czytania tekstu twoje oko cyklopa samo wyszuka potrzebne
informacje. Nie ma potrzeby zmusza oczu do skupiania si na konkretnych obszarach.
Mzg wszystko wykona za ciebie.
Leniwe S"
Leniwe S" (patrz rys. 11f) czy elementy podstawowego S", zygzaka i fali
pionowej. W zasadzie moe by uwaane za rozszerzon wersj kadej z nich.
W technice tej przepywamy w d strony cigiem ruchw w ksztacie normalnej i
odwrconej litery S"; na stron wystarczy zazwyczaj pi takich ruchw.

WPROWADZANIE METOD WODZENIA WSKANIKIEM DO PRAKTYKI

Opisane techniki mog by uywane do przejrzenia wstpnego, przemykania i
przeszukiwania, jako wiczenia zwikszajce szybko czytania, rozwijajce widzenie
peryferyjne, oglna zaprawa" dla oczu oraz, co wiedz najlepsi czytelnicy, do
normalnego czytania.
Jedna z najbardziej niezwykych historii zwizanych z tymi technikami dotyczy
pewnej 35-letniej pani, ktra uczestniczya w jednym z prowadzonych przeze mnie
kursw szybkiego czytania skadajcych si z przeprowadzanych w tygodniowych
odstpach omiu trzygodzinnych sesji.
W czasie lekcji, na ktrej wprowadzono techniki wodzenia wskanikiem,
uczestnicy mieli za zadanie skorzysta z ptli, fali pionowej lub leniwego S" jako
sposobu superszybkiego wstpnego przejrzenia powieci. Na ca ksik przeznaczono
pi minut.
Wspomniana pani, zawiedziona opucia klas twierdzc, e korzystaa ze
wskanika na kadej stronie, niczego nie zapamitaa i e to nie ma sensu". W
nastpnym tygodniu ta sama powie uyta zostaa do wiczenia, w ktrym uczestnicy
mieli, stosujc dowoln technik, czyta z dobrym zrozumieniem. Pani wybraa
podstawowe S" i wraz z reszt klasy rozpocza trwajce 15 minut wiczenie. Po piciu
minutach pen skupienia cisz przerwa okrzyk! To kobieta krzyczaa: Znam to! Znam
to! Znam to!"
Opowiedziaa, e z chwil gdy przyzwyczaia si do wskanika, ksika nagle
otworzya si przed ni jak film, ktry ju kiedy widziaa, a teraz ogldaa po raz drugi.
Za pierwszym razem mzg sfotografowa ca ksik, zapisujc j gdzie w korze i
cyklopowym oku umysu. Gdy nastpia ponowna stymulacja, mzg po prostu wydoby i
przekaza przechowywane informacje.
W zaproponowanych w Planie dziaania na kocu rozdziau wiczeniach
przedstawi ci kilka praktycznych, ciekawych sposobw utrwalenia nowych technik i
zwikszenia prdkoci.

WICZENIE PERCEPCJI NR 2
Ponisze wiczenie liczbowe pomoe ci rozwin wiadomo zarwno
pionowego, jak i poziomego widzenia. Z tego powodu kada grupa liczb zapisana jest w
dwch liniach. Odso na czas krtkiego spojrzenia, a nastpnie zakryj kady
dwucyfrowy blok. Zapisz zapamitany wynik i sprawd go. Po wykonaniu tego zadania
przejd do sprawdzianu nr 4. Zanim zaczniesz czyta, wybierz najlepsz dla siebie
technik wodzenia wskanikiem, przywoaj ca motywacj i ruszaj osiga wyznaczone
cele!
28
92.........................
94
07.........................
93
12.........................
86
74.........................
06
93.........................
57
72.........................
30
66.........................
73

16.........................
03
48.........................
71
95.........................
39
68.........................
96
04.........................
53
18.........................
84
21.........................
14
68.........................
35
56.........................
48
99.........................
18
10.........................

39
51.........................
74
33.........................
84
28.........................
98
32.........................
39
18.........................
47
13.........................
70
15.........................
94
75.........................
08
42.........................
41
40........................

39
15.........................
83
40.........................
56
14.........................
94
016.......................
18
964......................
68
922.......................
46
921.......................
04
962.......................
49
793......................
91
217.......................
86

103......................
29
65.........................
78
70.........................
73
31.........................
14
77.........................
93
36.........................
18
936.......................
93
148.......................
25
096.......................
84
695.......................
98
277.......................

77
194.......................
04
185.......................
27
976.......................
93
184.......................
37
629.......................
94
060.......................
46
299.......................
37
276.......................
07
330.......................
13
966.......................

95
563.......................
52
380.......................
50
064.......................
11
693.......................
695
802.......................
938
805.......................
60
414.......................
22
050.......................
32
281.......................
18
504.......................
95

706.......................
20
063.......................
30
411.......................
84
392.......................
78
153.......................
72
927.......................
63
832.......................
592
033.......................
153
408.......................
463
592.......................
907
818.......................

953
832.......................
711
393.......................
512
937.......................
830
148.......................
602
935.......................
291
175.......................
784
421.......................
594
208.......................
440
618.......................
128
483.......................

058
983.......................
916
863.......................
106
763.......................
909
753.......................
063
494.......................
508
342.......................
174
673.......................
725
163.......................
408
853.......................
591
744.......................
422

906.......................
807
945.......................
705
912.......................
614
937.......................
163
975.......................
805
194.......................
254
110.......................
731
147.......................
853
902.......................
395
707.......................
Teraz jeste gotowy do sprawdzianu nr 4. Pamitaj, aby za kadym zatrzymaniem
wzroku poyka" due grupy wyrazw, skorzystaj z pomocy wskanika i trzymaj

ksik w odpowiedniej odlegoci, aby mc korzysta z widzenia peryferyjnego i

moliwoci czytania mzgiem".

SPRAWDZIAN 4
Czy jestemy sami we wszechwiecie?
Pozaziemskie inteligencje
(rdo: Tony Buzan)
Od roku 1960 przynajmniej 80 razy przeprowadzano badania poszukujce gdzie
we wszechwiecie ladw inteligentnego ycia. Ich niewielka skala skazywaa je jednak
niemal niechybnie na niepowodzenie. Obecnie NASA rozpocza poszukiwania przy
uyciu nowego sprztu, ktry wydaje si by miliony razy efektywniejszy ni wszystko,
czego uywano do tej pory.
Przy tak wielkim potencjale ludzkiej i komputerowej inteligencji, angaowanej na
coraz wiksz skal w poszukiwanie pozaziemskich cywilizacji, niektrzy uczeni
przewiduj, e zostanie ona odnaleziona jeszcze przed kocem obecnego stulecia.
Dokadnie w dniu, godzinie i minucie, piset lat po odkryciu Ameryki przez Kolumba
ludzko podja najwikszy w historii wysiek odkrycia nie tylko nowego wiata, ale co waniejsze - nowych inteligencji.
12 padziernika 1992 roku, o 3 po poudniu standardowego czasu atlantyckiego,
astronomowie z Arecibo, w Portoryko, uruchomili najsilniejszy radioteleskop, jaki
kiedykolwiek zbudowano. Dokadnie w tym samym czasie odpalono drugi teleskop na
stacji Goldstone Tracking, w pobliu Barstow w Kalifornii. Ponad setka fizykw,
astronomw, programistw i technikw wytrwale monitoruje panele kontrolne w niecierpliwym oczekiwaniu, podczas gdy superkomputery wsuchuj si w miliony kanaw
radiowych poszukujc sygnau, ktry nosiby lad inteligentnego ycia i potwierdzaby
to, w co wikszo astronomw wierzy od lat - e nie jestemy sami we wszechwiecie.
Kosztujcy 100 milionw dolarw projekt o nazwie SETI (Search for ExtraTerrestrial Intelligence, czyli poszukiwanie pozaziemskiej inteligencji") ma peen status
misji NASA, kontynuowany bdzie przynajmniej do roku 2000 w nadziei na wykrycie fal
radiowych wyemitowanych przez istoty obdarzone inteligencj, ktrych podr w
kierunku Ziemi z prdkoci wiata rozpocz si moga nie dalej jak wczoraj lub by
moe w przeszoci odlegej o dziesi miliardw lat.

Misja przymia rozmiarami poprzedni wielk prb odnalezienia pozaziemskiej

inteligencji zainspirowan przez astronoma Franka Dra-ke'a w 1974 roku. Drak
wykorzysta radioteleskop z Arecibo, ktry w tamtym czasie mia moc 20 bilionw wat,
do przesania zakodowanego komunikatu w kierunku wielkiego skupiska gwiazd w
konstelacji Herkulesa, oddalonej o okoo 24 ty. lat wietlnych.
Wiadomo, swego rodzaju kosmiczny test na inteligencj, Drak pokaza
najpierw, po lunchu w Cornell Faculty Club, astronomowi Carlowi Saganowi, jednemu z
finalistw zeszorocznej edycji nagrd Mzg Roku. Sagan, jak twierdzi Drak, do
szybko rozwiza prawie cay test.
Komunikat przedstawia w kolejnoci od gry do dou:
1. Dwjkowy system oblicze.
2. Molekuy stanowice podstaw ycia na Ziemi.
3. Chemiczn formu DNA, naszego materiau genetycznego.
4. Graficzne przedstawienie ksztatu podwjnej helisy czstki DNA, koczcej si
na gowie czowieka.
5. Obraz Soca i dziewiciu planet (Ziemia zostaa umieszczona wyej, aby
wskaza, gdzie jestemy) oraz radioteleskopu nadajcego komunikat.
Obecna misja zakrojona jest na tak olbrzymi skal, a jednoczenie tak
skrupulatnie dopracowana, e w trzy dni bdziemy mogli usysze wicej sygnaw, ni
przechwycilimy w cigu 22 lat, odkd Drak zapocztkowa swj eksperyment w roku
1970. W ramach nowego przedsiwzicia o ewentualnym sygnale alarmowa nas bdzie
przynajmniej sze teleskopw rozmieszczonych na caym wiecie; czuo talerza
teleskopu z Arecibo (o rednicy ponad 300 metrw) zostaa zwikszona o 300 proc.,
zaprojektowano take specjalne oprogramowanie do interpretacji sygnaw. 62-letni
Drak jest profesorem astronomii na Uniwersytecie Kalifornijskim w Santa Gruz i
jednoczenie prezydentem Instytutu SETI w Mountain View w Kalifornii. Mwi: Nic
bardziej mnie nie drczy ni myl, e komunikaty radiowe od obcych cywilizacji z
kosmosu wanie teraz przenikaj nasze biura i domy, jak szept, ktrego nie potrafimy
dokadnie usysze".

Oczy
Najwikszy radioteleskop na wiecie znacznie rni si od tradycyjnych
teleskopw optycznych uywanych przez amatorw, a nawet od potnych teleskopw
cylindrycznych wznoszcych si nad kopuami obserwatoriw i w grach na caym
wiecie, jak np. Palomar w Kalifornii czy Mauna Kea na Hawajach. Teleskop z Arecibo
to szeroka na 304 metry (1000 stp) misa wykonana z perforowanego aluminium,
umieszczona w olbrzymim dole. Ponad ni waca setki ton sterowalna antena zwisa na
linach poczonych ze wspierajcymi supami, wzniesionymi na okolicznych wzgrzach.
Zbliony ksztatem do anteny satelitarnej, radioteleskop moe skierowa kad
uderzajc w niego fal radiow do centralnego punktu odbiorczego, gdzie sygna jest
wzmacniany i przetwarzany przez odbiornik.
Te oczy Ziemi" s tak czue, e w roku 1987 nowy superkomputer, podczony
do radioteleskopu Goldstone znajdujcego si na pustyni Mojave, z atwoci wychwyci
saby l-watowy sygna wydobywajcy si z sondy Pioneer 10 wystrzelonej z Ziemi zim
1972. W momencie wychwycenia Pioneer znajdowa si w odlegoci 64 miliardw kilometrw!
Szczeglna

przydatno

radioteleskopw

poszukiwaniu

pozaziemskiej

inteligencji polega na tym, e fale radiowe emitowane przez gwiazdy s nieregularne i

przypadkowe, podczas gdy fale, przy pomocy ktrych komunikuj si istoty rozumne,
tworz wzory atwe do wychwycenia na takich wywietlajcych urzdzeniach
pomiarowych jak oscyloskopy.
Idea poszukiwania nieprzypadkowych fal, ktre sugerowayby istnienie innej
inteligencji, powstaa w Cornell w poowie lat 50. w umysach Drake'a, fizyka Guiseppe
Cocconiego i Philipa Morrisona. W 1959 w dzienniku Natur" Cocconi i Morrison
napisali: (...) prawdopodobiestwo sukcesu jest trudne do oszacowania, lecz gdybymy
nie szukali, wynosioby ono zero".
Najwiksza okazja w historii
Tym, ktrzy kwestionuj sens caego przedsiwzicia, Drak odpowiada, e 135
milionw funtw przeznaczonych na SETI stanowi mniej ni jedn dziesit procenta
rocznego budetu NASA wynoszcego rwnowarto 150 miliardw funtw. Podczas

gdy wy zajmujecie si obliczaniem prawdopodobiestwa powodzenia - mwi Drak zdarzy si moe najwiksza okazja w historii".
Du cz budetu przeznacza si na nowy sprzt komputerowy, ktry zarwno
poprawia jako odbioru, jak i pomaga w interpretacji sygnaw.
Te potne elektroniczne mzgi wyczuj" kolosalne iloci kosmicznych
informacji radiowych rozproszonych na miliony kanaw, przesiej dane, wybierajc
wzory i ustalajc prawdopodobiestwa na uytek ludzi.
Umys ukryty za tymi mzgami jest take na swj sposb niezwyky: fizyk Kent
Cullers jest ociemniay od urodzenia, nigdy nie widzia sygnau radiowego na
oscyloskopie, nie mwic ju o gwiazdach. Pasj badania wszechwiata odziedziczy po
ojcu, ktry, gdy Cullers mia pi lat, czyta mu Zot ksig astronomii. Idea istnienia
innych, nie odkrytych wiatw rozniecaa moj wyobrani", wspomina. Teraz wanie ta
potna wyobrania pracuje, by podarowa Ziemi wzrok: zdoa wyposay swj
program zautomatyzowanego przetwarzania sygnaw w co, co magazyn Life" opisuje
jako drugi wzrok" - system mogcy zidentyfikowa zakonspirowane" inteligentne
sygnay, ktre w przeciwnym razie nie wydawayby si niczym w gmatwaninie wiszczcych zakce.
Szefowa projektu

NASA,

profesor

Jill

Tarter,

wierzy

(podobnie

jak

wsppracownicy) w istnienie pozaziemskiej inteligencji. Ona i jej koledzy wyobraaj

sobie galaktyczn wsplnot rozumnych cywilizacji zbyt odlegych, by zawojowa,
skolonizowa lub wchon jedna drug. Komunikat od ktrej z nich, przesany na
Ziemi prawdopodobnie miliony lat temu, kiedy nasza cywilizacja jeszcze nie istniaa,
moe dotrze do nas o kadej porze. A co bdzie, jeli projekt pozbawi Ziemi prawa do
poszukiwanych sygnaw? Tarter odpowiada: Wszystkie przybywajce sygnay
stanowi wasno ludzkoci. Przesane zostay na planet Ziemia, nie do NASA. Po
tysicach lat bdzenia wszyscy ludzie powinni wiedzie - nie jestemy sami".
Czowiek jako stranik
Arthur C. Clarke, rektor International Space University i autor Odysei kosmicznej
- 2001, wierzy w olbrzymi naukow i moraln warto poszukiwa.
W artykule dla magazynu Life" pisze:

Moe si okaza, e wykrycie inteligentnego ycia poza Ziemi zmieni na zawsze

nasze spojrzenie na wszechwiat. A przynajmniej udowodni, e inteligencja ma jak
trwa warto, mimo tego, co mona obejrze w wieczornych wiadomociach. SETI
stanowi najbardziej zaawansowan form bada, a kiedy przestaniemy bada,
przestaniemy te by ludmi. Przypumy jednak, e caa argumentacja za SETI jest
bdna, a inteligentne ycie powstao tylko na Ziemi. Byoby to oczywicie niemoliwe
do udowodnienia - zawsze mona powiedzie, e jakie ufoludki istniay akurat kilka lat
wietlnych poza zakresem naszych bada. Jeli jednak po stuleciach wsuchiwania i
wpatrywania si nie znajdziemy adnego ladu pozaziemskiej inteligencji, bdziemy
usprawiedliwieni przyjmujc, e jestemy sami. I taka moliwo jest najbardziej
przeraajca ze wszystkich. Dopiero teraz zaczynamy dostrzega nasze obowizki
wzgldem planety Ziemia: jeli rzeczywicie jestemy jedynymi spadkobiercami
galaktyki, musimy take by jej przyszymi stranikami".
Po milionach lat ycia w izolacji ludzko moe dzieli dziesiciolecie od
uwiadomienia sobie, e mamy w kosmosie towarzyszy.
Teraz wycz stoper
Czas lektury: ........ min
Nastpnie oblicz szybko czytania w sowach na minut (s./ min) dzielc po
prostu liczb sw w tekcie (w tym wypadku 1250) przez czas (w minutach), jaki ci to
zajo,
Formua ustalania szybkoci czytania:
sowa na minut (s./ min) = liczba sw
czas
Po wykonaniu obliczenia zapisz wynik w s./min, na kocu tego paragrafu.
Zaznacz go take w zestawieniu postpw i na wykresie na stronie 244.

Liczba sw na minut: ............

SPRAWDZIAN 4: ZROZUMIENIE
1. Od 1960 roku co najmniej ile razy przeprowadzano badania poszukujce gdzie
we wszechwiecie ladw inteligentnego ycia?
a) 60
b) 80
c) 55
d) 75
2. Kiedy ludzko podja najwikszy w historii wysiek odkrycia nowych
inteligencji?
a) w setn rocznic odkrycia Ameryki przez Kolumba
b) w pidziesit rocznic wystrzelenia pierwszego satelity
c) w pisetn rocznic odkrycia Ameryki przez Kolumba
d) w adnym szczeglnym historycznym dniu
3. SETI oznacza poszukiwanie pozaziemskiej inteligencji.

Tak-Nie

4. NASA poszukuje fal radiowych, ktrych podr w kierunku Ziemi z

prdkoci wiata rozpocz si moga:
a) milion lat temu
b) sto milionw lat temu
c) miliard lat temu
d) dziesi miliardw lat temu
5. Poprzednia wielka prba odnalezienia pozaziemskiej inteligencji, z 1974 roku,
zainspirowana zostaa przez: a) Franka Drake'a
b) Carla Sagana
c) prezydenta Kennedy'ego
d) organizacj Mensa
6. Podczas prby z 1974 roku przesano zakodowany komunikat w kierunku
wielkiego skupiska gwiazd w konstelacji znanej jako:
a) Jowisz
b) Orion
c) Herkules
d) Skorpion

7. W komunikacie zawarte byo przedstawienie Soca i dziewiciu planet.

Prawda-Fasz
8. Ile teleskopw rozmieszczonych w ramach nowego przedsiwzicia na caym
wiecie bdzie nas alarmowa?
a) dwa
b) cztery
c) sze
d) osiem
9. Teleskop z Arecibo to szeroka misa wykonana z perforowanego aluminium,
umieszczona w olbrzymim dole. Jaka jest jego szeroko?
a) 304 metry (100 stp)
b) 152 metry (500 stp)
c) 228 metrw (750 stp)
d) 304 metry (1000 stp)
10. Radioteleskop moe skierowa do centralnego punktu odbiorczego:
a) 25 proc. uderzajcych w niego fal
b) 50 proc. uderzajcych w niego fal
c) 75 proc. uderzajcych w niego fal
d) wszystkie uderzajce w niego fale radiowe
11. Fale radiowe emitowane przez gwiazdy s:
a) nieregularne i przypadkowe
b) nieregularne i nieprzypadkowe
c) nieprzypadkowe i nieregularne
d) regularne i nieprzypadkowe
12. Umys ukryty za mzgami w badaniach SETI jest niezwyky, poniewa
a) cechuje go najwyszy IQ na wiecie
b) pocztkowo nie interesowa si astronomi
c) jest niewidomy od urodzenia
d) pocztkowo by doktorem medycyny
13. Kto zosta okrelony jako darujcy Ziemi wzrok?
a) Frank Drak

b) Kent Cullers
c) Jill Tarter
d) Galileusz
14. Profesor Jill Tarter ma nadziej, ale nie wierzy w istnienie inteligentnego
ycia.
Prawda-Fasz
15. Arthur C. Clarke powiedzia: SETI stanowi najbardziej zaawansowan form
bada, a kiedy przestaniemy bada, przestaniemy te by ............."
Sprawd swoje odpowiedzi z tymi na stronie 239. Nastpnie podziel liczb
uzyskanych punktw przez 15 i pomn przez 100; w ten sposb obliczysz procent
zrozumienia.
Uzyskany rezultat: .......... na 15
.......... procent
Teraz wpisz wynik do zestawienia postpw oraz zaznacz go na wykresie na
stronie 244.

PODSUMOWANIE
Techniki wodzenia wskanikiem znacznie zwikszaj korzyci z jego uycia.
Podstawowymi technikami s:
Przebieg co drug lini
Przebieg zmienny
Czytanie do tyu" - przebieg odwrcony
S"
Zygzak
Ptla
Fala pionowa
Podwjny wskanik
Leniwe S"

PLAN DZIAANIA
1. Powicz kad technik wodzenia wskanikiem przynajmniej przez pi minut,
zmieniajc prdko i poziom zrozumienia. Taki czas jest konieczny, aby mzg
przyzwyczai si do techniki.
2. Nastpnie wybierz trzy ulubione techniki i wicz je. We wszystkich tych
wiczeniach dobrze jest uy tekstu, ktry ju wczeniej czytae, poniewa w ten sposb
atwiej wyrobi sobie nowy nawyk. Stae przegldanie Podrcznika szybkiego czytania
pomoe ci opanowywa nowe techniki i odwiey podstawowe informacje.
3. Zafunduj sobie kilka piciominutowych sesji, w ktrych zaczniesz czyta ze
zrozumieniem, korzystajc ze swojej ulubionej techniki wodzenia wskanikiem,
stopniowo zwikszaj szybko, tak aby, zanim upynie 5 minut, podnis zrozumienie o
5 do 10 proc. wiczenie to umoliwi ci podciganie si coraz wyej", w miar jak oczy
przyzwyczaja si bd do wyszego tempa.
4. Wyprbuj techniki wodzenia wskanikiem, coraz bardziej rnicujc szybko.
Wiele osb, ku swemu zaskoczeniu, odkrywa, e przy maych szybkociach prawie nic
nie rozumie, podczas gdy w pewnym okrelonym rytmie wszystko staje si nagle
zadziwiajco zrozumiae.

ZAPOWIED NASTPNEGO ROZDZIAU

Techniki wodzenia wskanikiem, ktre poznae w tym rozdziale, bd
szczeglnie przydatne w zdobywaniu umiejtnoci, o ktrych przeczytasz w rozdziale
dziewitym Rozwijanie zaawansowanych umiejtnoci przemykania i przeszukiwania.
Stosujc je, uda ci si przynajmniej podwoi tempo tych czynnoci.

9.

ROZWIJANIE

ZAAWANSOWANYCH

UMIEJTNOCI PRZEMYKANIA I PRZESZUKIWANIA

Zmyl wzroku czowieka potrafi sfotografowa cala stron druku w cigu jednej
dwudziestej sekundy, na redniej dugoci ksik potrzeba wic od szeciu do
dwudziestu piciu sekund, a na Encyklopedi Britannica" mniej ni godzin.
Zaawansowane umiejtnoci przemykania i przeszukiwania zabior ci w pierwszy etap
tej pasjonujcej podry.

WSTP
W przypadku zaawansowanych umiejtnoci przemykania i przeszukiwania
podczas korzystania z opanowanych ju przez ciebie w znacznym stopniu technik
wodzenia wskanikiem akcent pooony jest na sfer umysow - sposb, w jaki mzg
wstpnie selekcjonuje informacje. W rozdziale tym dokadnie okrelono rnice midzy
czynnoci przemykania i przeszukiwania. Znajduj si tu rwnie wiczenia percepcji,
ktre pomog zrozumie ide przeszukiwania i opanowa t sztuk.
PRZESZUKIWANIE
Przeszukiwanie odbywa si wtedy, gdy oczy przelizguj si po tekcie, by
wyodrbni okrelon, poszukiwan przez mzg informacj. Przeszukiwanie jest
procesem

prostszym

od

przemykania,

wykorzystywanym

przewanie

podczas

sprawdzania znaczenia wyrazu w sowniku, nazwiska lub numeru telefonu w spisie albo
innej konkretnej informacji w podrczniku czy sprawozdaniu. Zastosowanie tej techniki
jest proste, o ile poznae wczeniej podstawowy ukad przeszukiwanego materiau.
Pozwala to zaoszczdzi czas, ktry wielu ludzi traci poszukujc danych wiadomoci
w niewaciwych czciach tekstu.
Syncy z szybkiego czytania Teodor Roosevelt potrafi upora si ze znacznie
wiksz iloci tekstu ni jemu wspczeni. Jednym z jego ulubionych autorw by
Dickens,

jednak

nawet

czytajc

jego

powieci

prezydent

stosowa

technik

przeszukiwania. W jednym z listw do swojego syna Kermita napisa: Zastanawia mnie

u Dickensa, jak prawie wszystko to jest wymieszane z rzeczami bezwartociowymi i
drugorzdnymi (...) najmdrzej jest po prostu pomin cae to puste gadanie, paplanin,
trywialno i nieprawd, i czerpa korzy z tego, co zostao!"
Przeszukiwanie jest zdolnoci naturaln. Uruchamiasz j kadego dnia, gdy
przemieszczasz si z punktu a" do punktu b" lustrujc otoczenie, aby odnale
kierunek, poywienie, ludzi, rda niebezpieczestwa i obiekty fascynacji. Podczas
lektury umiejtno przeszukiwania doskonalona jest szybko w miar jej stosowania.
Pomog ci w tym wiczenia percepcji zamieszczone na kocu rozdziau oraz informacje
zawarte w rozdziale 19.

PRZEMYKANIE
Przemykanie jest czynnoci bardziej skomplikowan od przeszukiwania,
zblion do technik przegldania, ktre zostan omwione w kolejnych rozdziaach.
Mona je okreli jako proces, w ktrym oko przebiega po wybranych wczeniej
czciach materiau w celu uzyskania oglnego streszczenia - poznania najwaniejszych
idei.
Gwnym celem przemykania jest ustalenie podstawowej struktury, w ktrej
mona bdzie umieszcza szczegy. Doskona metafor przemykania stworzya dr Nila
Banton Smith z Instytutu Czytania Uniwersytetu Nowojorskiego. W artykule Jaskki
opanoway przemykanie - moesz i ty! pisze:
Jaskka przemyka lotem byskawicy w powietrzu, chwytajc i poerajc owady,
jednoczenie trzepoczc skrzydami, by utrzyma ciao nad ziemi. Nawet pije
przemykajc nad strumieniami, stawami i rzekami, zbiera dziobem krople wody nie
przerywajc lotu. To wszechstronne stworzenie nie potyka si ani nie zatrzymuje przy
adnym owadzie ani nad adn sadzawk.
Sposb ruchu jaskek podczas zdobywania poywienia i wody moe by
zwizany z metod wykorzystywan przez umiejtnych czytelnikw, ktrzy przemykaj
nad stronami druku, zbierajc podczas tego lotu" to, co jest im potrzebne. Uzyskawszy
praktyczne instrukcje, czytelnik, dziaajc w ten sposb, moe sta si wyjtkowo biegy
w wyapywaniu" rzeczy dla niego wanych. Jest to rodzaj czytania, w ktrym niektrzy
osigaj tempo 1000 sw na minut i nadal s w stanie powtrzy istot tego, co
przeczytali.

PODSUMOWANIE
1. Przeszukiwanie jest procesem, w ktrym szukasz okrelonej informacji.
2. Przemykanie jest procesem, w ktrym zaley ci na oglnym streszczeniu.
3. Obie umiejtnoci stosowane s przez znakomit wikszo szybkich
czytelnikw.
4. Kada z nich moe zosta podniesiona na wyszy poziom dziki uyciu
zaawansowanej techniki wodzenia wskanikiem.

PLAN DZIAANIA
1. Spd dziesi minut na przeszukiwaniu sownika, wyapujc sowa, ktre
znasz i lubisz, lecz nie potrafisz dokadnie zdefiniowa.
2. Trenuj przeszukiwanie i przemykanie na wszystkim, co odtd bdziesz czyta.

WICZENIE PERCEPCJI NR 3
1. Wykonaj zamieszczone na tej i nastpnych stronach wiczenia z
przeszukiwania. Na kadej ze stron znajduj si rzdy liczb. Pierwsza liczba z kadego
rzdu powtarza si w nim jeszcze w innym miejscu. Twoim zadaniem jest zauway j
tak szybko jak to moliwe. Zacznij mierzy czas. Z owkiem w rku natychmiast
zaznaczaj w rzdach liczby, ktre s identyczne umieszczonymi w lewej kolumnie. Po
wykonaniu tej czynnoci dla wszystkich rzdw na stronie zapisz na dole uzyskany
rezultat.
2. Kolejne wiczenia staj si coraz trudniejsze, poniewa liczby s dusze i
bardziej do siebie podobne. Ma to pomc w rozszerzeniu zakresu widzenia twojego
wewntrznego oka" i doskonaleniu zdolnoci przeszukiwania i przemykania.
3. Ponisze wiczenia moesz wykona na raty" lub wszystkie naraz. Wane jest
jednak, aby podczas ich wykonywania by jak najbardziej pobudzony umysowo,
upewnij si wic, e twj wzrok jest rzeki" i e dysponujesz odpowiedni motywacj.
675
625
672
911
764
879
753
844
877
822
103
457
238
848
847
336
379
282
444

658
874
672
743
543
772
258
766
565
544
202
790
198
765
784
772
673
537
765

675
271
875
343
674
544
266
343
235
822
547
235
674
638
737
327
838
282
238

875
018
236
554
764
754
372
568
877
654
103
252
368
848
636
874
379
987
444

639
625
438
277
246
272
753
844
655
266
654
457
238
636
782
336
737
254
266

891
735
282
911
665
879
348
236
235
388
813
746
636
426
844
764
892
654
782

562
573
783

676
528
434

658
654
575

569
906
239
902
322
647
236
543
568
419
113
322
638
853
847
873
811
272
754

Czas..........
658 690
534 257
783 279

343
763
873

824
863
277

331
320
446
355
214
436
222
737
242
568
022
228
647
190
772
927
203
357

304
194
546
544
232
544
113
674
242
766
211
728
665
190
118
630
023
366

431
392
555
335
124
335
222
377
413
568
022
773
647
919
772
963
021
564

331
194
446
355
214
555
322
377
215
676
103
273
662
892
718
627
203
357

031
320
676
346
332
435
122
674
413
658
111
723
465
982
712
967
221
766

765
492
466
555
113
436
213
764
241
578
202
278
447
199
172
370
211
537

333
340
235
436
239
535
125
737
113
652
122
228
467
820
178
927
202
636

Czas..........
120
554
013
483
217
528
2435
7877
3457
5683
1895
2215
5463
6782
5673
1873
2002
2680
7555
0865

992
336
121
485
613
726
4427
7876
3457
3247
1949
2242
5463
1986
6582
1837
1003
8767
8665
0865

192
354
103
483
622
276
6579
7868
7820
5622
1895
5623
8727
672
8727
1873
0012
8687
5379
8766

117
554
022
249
262
528
6755
7877
5433
5683
4527
6783
5673
6782
6739
8727
2002
6547
8677
7555

911
332
013
429
217
753
2346
4568
7690
7622
7633
2212
7890
7629
6258
7628
1774
6738
7555
8776

200
552
105
825
127
58
2435
3426
4564
8733
7683
2215
6533
9653
5268
1827
1021
2680
7677
5442

4679
4589
8532
5572

3479
8643
0166
7645

5428
7544
1088
1754

120
355
212
843
617
573
2344
1988
2346
1957
1673
4125
0014
1935
5673
7828
1030
7444
5435
1645

Czas..........
7524
8643
8532
8641

6887
3569
6689
8651

3568
8765
4489
6752

7524
3469
4672
8641

7302
3469
2458
7532
1876
8744
8756
8737
3469
1752
1978
8755
7654
1975
7865
8644

1852
8533
7642
8642
1734
7533
8756
8762
7644
1751
1192
6755
7654
1975
7879
8649

7411
4682
8644
3569
0568
7634
8876
8737
8876
1752
1978
8755
3368
1965
1756
8764

7633
8752
4677
7644
8754
5689
5690
7755
3469
1742
7920
8548
3568
9148
7847
3487

7302
3469
2458
1036
1876
8744
9756
7448
8754
8727
9772
8458
3568
7492
7865
8348

0176
7632
8764
7532
8642
8754
4582
3569
1766
8764
8762
8745
5764
1948
4688
8644

3467
8643
2476
8634
7433
3468
9752
7352
8442
8742
7792
8756
5369
1750
8747
3478

4585
1176
4369
3426
8736
8655
4578
4562
6875
4528
7171
1479
4785
2374
1544
7634
3579

8766
7642
8766
5433
3569
5243
5648
4812
8747
4453
0702
1785
4789
3729
5135
7637
9358

Czas.............
8455
1176
8644
6433
8754
5242
7646
8412
8747
2575
7171
8742
4785
7633
3452
7634
8736

8456
1185
8638
2347
5785
8362
7655
8115
8765
2676
7702
7842
4789
7633
3435
7664
7854

8677
1766
8644
6434
8754
5413
7646
8412
4678
2676
7111
1875
4785
7624
3452
7337
6538

Czas.............

8455
1752
8642
6543
8763
7652
4766
1842
6489
2746
7172
8742
8748
2377
3542
7764
8736

4588
1158
4387
6433
4754
5242
5477
8712
7655
7453
7102
7815
8755
6738
1436
6734
8754

ZAPOWIED NASTPNEGO ROZDZIAU

Umiejtnoci przeszukiwania i przemykania, ktrych si wanie nauczye,
kwalifikuj ci do wkroczenia, jak nazywaj to sportowcy do strefy medalowej".
Przygotuj si na zwielokrotnienie ju osignitych wynikw w nastpnym rozdziale
dziki zastosowaniu metody treningu z metronomem.

10.

TWJ

RELATYWIZUJCY

UMYS

PODNOSZENIE WYNIKW DZIKI NOWEJ METODZIE

TRENINGU Z METRONOMEM
Twj mzg jest organem relatywizujcym.

TWJ RELATYWIZUJCY UMYS

Przypumy, e jedziesz autostrad z prdkoci 100 mil na godzin, nagle kto
zakrywa doni prdkociomierz i prosi, aby zwolni do 20 mil/godz. Jak ci si wydaje,
przy jakiej prdkoci zdjby nog z gazu uwaajc, e ju ograniczye j do danego
poziomu?
Dla wikszoci osb mieci si on gdzie midzy 40 a 60 milami na godzin i jest
to reakcja zupenie prawidowa.
Przyczyn tej jawnej niedorzecznoci jest to, e umys zdy si ju
przyzwyczai do duej szybkoci i uzna j za now norm, z ktr zacz porwnywa
inne prdkoci. Ta niezwyka zdolno umysu dostosowywania si do nowych wielkoci
wykorzystywana jest obecnie w wielu dziedzinach, take w treningu olimpijczykw.
Podczas jednego z nich biegacze przypici zostali za pomoc podtrzymujcego pasa do
ruchomej bieni. Bienia poruszaa si coraz szybciej, przekraczajc maksymalne
prdkoci osignite do tej pory przez sportowcw, a oni sami mieli porusza nogami
tak, aby dotrzyma tego tempa. Podtrzymujcy pas dawa im poczucie bezpieczestwa.
Po serii takich treningw wielu z nich byo w stanie poprawi swoje dotychczasowe
rekordy, poniewa ich system mzg-ciao przyzwyczai si do nowej, szybszej normy.

METODA TRENINGU Z METRONOMEM

Relatywistyczna natura mzgu moe by rwnie spoytkowana do poprawy
szybkoci czytania dziki metronomowi, ktry mona wykorzysta na kilka sposobw.
Na pocztek, kade tyknicie moe oznacza czas, w jakim przesuniesz wskanikiem pod
jednym wersem. W ten sposb mona ustali i utrzyma regularny, niezmienny, pynny
rytm lektury i unikn nastpujcego z czasem spowolnienia tempa. Kiedy ju znajdziesz
rytm najodpowiedniejszy dla siebie, moesz dodawa stopniowo po jednym tykniciu na
minut, podnoszc tym samym dynamik czytania.
Metronomu uywa si take w czasie treningu z wykorzystaniem zjawiska
relatywizowania szybkoci. Ustawiamy metronom na nienaturalnie szybki rytm,
zmuszajc w ten sposb system oko-mzg do przyzwyczajenia si do nowego,
wygrowanego poziomu. Taka forma wicze pomaga skokowo osiga nowe normy.
Moesz je potem nieco obniy do odpowiadajcego ci wolnego" tempa, ktre nadal
bdzie dwa razy wysze od twojej poprzedniej redniej!
W Planie dziaania opisaem kilka wicze uatwiajcych wkroczenie na t
ciek maksymalnej szybkoci i zrozumienia.

PODSUMOWANIE
1. Twj mzg jest organem relatywizujcym i potrafi przyzwyczai si do
wyszych norm.
2. Czytanie i trening z metronomem pozwala na utrzymanie i zwikszenie tempa
lektury.

PLAN DZIAANIA
W poniszych wiczeniach zastosuj t technik wodzenia wskanikiem, ktra
wydaje ci si najodpowiedniejsza.
1. Wybierz ksik, ktr bdziesz mg jeszcze pniej si posugiwa. Czytaj j
przez pi minut, oblicz liczb przeczytanych sw na minut i zaznacz wynik na
wykresie postpw na stronie 244.
2. Niech ksika, ktr posuysz si w tym wiczeniu, bdzie raczej lekk
lektur, najlepiej na temat, ktry ci interesuje.
Staraj si zrozumie z niej jak najwicej, lecz pamitaj, e wiczenie dotyczy
przede wszystkim szybkoci. Za kadym razem kontynuuj lektur od miejsca, w ktrym
j przerwae.
a) Przez minut wicz czytanie z szybkoci o 100 sw/min wiksz ni twj
dotychczasowy rekord w normalnym czytaniu.
b) wicz czytanie o 100 sw na minut szybciej ni w punkcie a.
c) wicz czytanie o 100 sw na minut szybciej ni w punkcie b.
d) wicz czytanie o 100 sw na minut szybciej ni w punkcie c.
e) wicz czytanie o 100 sw na minut szybciej ni w punkcie d z wiczenia
superszybkoci nr 1.
f) wicz przez minut czytanie ze zrozumieniem, poczwszy od punktu, na
ktrym skoczye wiczenie e. Oblicz wynik w sowach na minut i zapisz go na
wykresie postpw.
3. wiczenie superszybkoci nr l
a) Wybierz atw ksik. Zacznij od pocztku rozdziau.
b) wicz czytanie z uyciem wskanika, przesuwajc go pod co trzeci lini lub
rzadziej, w tempie minimum 2000 sw na minut. Zaznacz miejsce, w ktrym
skoczye.
c) Przeczytaj ponownie tej sam fragment przeznaczajc na to cztery minuty.
d) Przeczytaj ponownie tej sam fragment przeznaczajc na to trzy minuty.
e) Przeczytaj ponownie tej sam fragment przeznaczajc na to dwie minuty.
f) Przez pi minut kontynuuj lektur od zaznaczonego miejsca, z takim samym
zrozumieniem jak w punkcie b.

g) Czytaj przez minut z normalnym zrozumieniem. Zaznacz wynik na wykresie

postpw.
4. wiczenie superszybkoci nr 2
a) Signij do atwej lektury, zaczynajc od pocztku rozdziau.
b) Przeprowad minutowe przeszukiwanie korzystajc ze wskanika, na kad
stron przeznacz cztery sekundy.
c) Przez pi minut wicz czytanie z szybkoci minimum 2000 sw na minut,
zacznij od pocztku rozdziau.
d) Powtrz t czynno, gdy tylko znajdziesz czas.
e) Patrz punkt 3 g.
5. Trenuj oczy obracajc nimi w paszczyznach poziomej i pionowej, po skosie z
pooenia grnego lewego w dolne prawe, a nastpnie z grnego prawego w dolne lewe.
Z dnia na dzie wykonuj to stopniowo coraz szybciej. Celem tego wiczenia jest
wyrobienie precyzji i niezalenoci ruchw oczu.
. Przewr sto stron, przeznaczajc na kad okoo dwch sekund, przesuwajc
oczami bardzo szybko w d kadej z nich. (Dwie dwuminutowe sesje.)
7. a) Przez minut czytaj tak szybko, jak potrafisz, nie zwaajc na zrozumienie.
b) Czytaj w celu zrozumienia - jedna minuta.
c) Oblicz i zaznacz wynik na wykresie postpw.
Jeli czas ci na to pozwoli, powtrz wiczenia.
Po wykonaniu zada z metronomem przejd do sprawdzianu nr 5. Zanim
zaczniesz waciwe czytanie, dobrze byoby przeprowadzi na tekcie metronomowy
sprint" (dwie sekundy na stron) w formie przeszukiwania i przemykania. Przed
przystpieniem do normalnego czytania upewnij si, e twj mzg jest odpowiednio
usposobiony do zgromadzenia wikszej iloci informacji na temat tego, co wychwycie
podczas metronomowego sprintu".

SPRAWDZIAN 5
MZG DZIECKA
(rdo: dr Sue Whiting)
Wczesny rozwj mzgu dziecka jest okresem wzmoonej aktywnoci ukadu
nerwowego, podczas ktrego poczenia midzy komrkami mzgowymi tworzone s w
zawrotnym tempie. Dla mzgu na rozpoczcie nauki nigdy nie jest za wczenie.
Eksplozje mzgu
Spord wszystkich organw ciaa rozwj mzgu trwa najduej, wyranie inny
jest take model wzrostu. Dla wikszoci pozostaych narzdw podstawowy rozwj
koczy si w onie matki. Pniej, wraz ze wzrostem ciaa, nastpuje ju tylko
powikszenie rozmiarw dziki procesom podziaw komrkowych. Mzg natomiast
przed urodzeniem posiada peny komplet komrek - wanie dlatego gowy dzieci wydaj
si nieproporcjonalnie due w stosunku do reszty ciaa.
Badania przeprowadzone w ostatnim dziesicioleciu opieraj si na uzyskanych
wczeniej dowodach na to, e mzg zaczyna wytwarza poczenia midzykomrkowe
jeszcze podczas rozwoju podowego, wykorzystujc spontanicznie generowane sygnay.
Okoo omiu tygodni po zapodnieniu nastpuje pierwsza eksplozja mzgu" (termin
eksplozja mzgu" jest zwizany z jego przyspieszonym rozwojem w tym okresie). W
cigu nastpnych piciu tygodni uksztatowana zostaje wikszo komrek nerwowych.
Druga eksplozja mzgu rozpoczyna si mniej wicej dziesi tygodni przed narodzeniem
i trwa przez dwa lata po przyjciu na wiat. Druga eksplozja jest dla komrek mzgu
okresem wzmoonej aktywnoci: poczenia midzykomrkowe zostaj wyksztacone,
rozrastaj si oraz harmonizuje si ich funkcjonowanie. Wzrost ten powoduje szybkie
powikszanie si mzgu. W momencie urodzenia stanowi on 25 proc. wagi mzgu u
osoby dorosej, po szeciu miesicach ju 50, w wieku dwch i p roku - 75, natomiast
piciu - ju 90 proc.
Zapoznanie ze wiatem
Badania wykazay, e dziecko od urodzenia w sposb specyficzny i zdecydowany

reaguje na dwik ludzkiego gosu. Na filmie przedstawiajcym noworodka, ogldanym

w zwolnionym tempie, klatka po klatce, wida, jak nieznaczne gesty zsynchronizowane
s z tonami i sylabami wypowiadanymi przez rodzicw. Dwiki nie bdce ludzkim
gosem takiej reakcji nie powoduj. Nasuwa to wniosek, e niektre umiejtnoci
jzykowe przyswajane s jeszcze przed urodzeniem. Suchanie przez pd bicia serca
matki sprawia, e jest on rozpoznawany przez niemowl i ma na nie uspokajajcy wpyw.
Przeprowadzone na uniwersytecie w Edynburgu przez Toma Bowera badania nad
percepcj noworodkw udowadniaj, e dziecko ju od chwili narodzin postrzega wiat
trjwymiarowo. Uywajc polaryzujcych okularw, dziki ktrym prawe i lewe oko
widzi inne obrazy, stworzy wzrokow iluzj, e przed dzieckiem znajduje si jaki
trway przedmiot. Bower zaobserwowa, e nawet noworodki wycigay rce, by dotkn
obiektu, lecz gdy ich donie zamiast przedmiotu chwytay powietrze, dzieci zaczynay
paka. Wskazuje to, i od pocztku swego ycia dziecko oczekuje, e widziane przez nie
obiekty bd namacalne, a rwnie na istnienie harmonii midzy zmysami wzroku i
dotyku.
Obraz i dwik
Inne eksperymenty z Edynburga wykazay integracj obrazu i dwiku.
Noworodek odwraca gow w kierunku rda dwiku, zwaszcza gosu matki. Okazao
si, e rodzi si rwnie z umiejtnoci odrniania przyjemnych i nieprzyjemnych
zapachw, odpowiednio kieruje w ich stron gow lub j odwraca.
Potrafi te rozpozna twarz czowieka. Robert Frantz, naukowiec z Western
Reserve University w Cleveland, pokaza oseskom jednoczenie zdjcie twarzy, byczego
oka, stron z gazety i obrazek z kolorowymi kkami. Dzieci wyranie faworyzoway
ludzk twarz, wikszo przygldaa jej si bardziej ni innym obrazkom. Mark Johnson
z Carnegie Mellion przeprowadzi podobne testy na noworodkach majcych zaledwie
dziesi minut; zaobserwowa wyran preferencj dla ludzkiego oblicza w stosunku do
obrazkw przedstawiajcych puste owale lub twarze ze znieksztaconymi rysami.
Oznacza to, wedug Johnsona, e ludzie rodz si ze wzorcem" twarzy, ktry pomaga
rozpozna rdo poywienia, ciepa i ochrony.
Dzieci, do ktrych mwi si normalnie, zamiast gaworzy, maj lepsz

moliwo nauczenia si jzyka. Urozmaicone otoczenie, w ktrym oboje rodzicw

wiadomie dy do wzbogacania dowiadcze zmysowych dziecka, moe przyspieszy i
wzmocni rozwj. W 1952 roku Aaron Stern postanowi stworzy specjalnie
pobudzajce rodowisko dla swojej crki Edith. Od urodzenia rozmawia z ni tak czsto,
jak to byo moliwe (wycznie wyrana mowa), wcza muzyk klasyczn, pokazywa
slajdy przedstawiajce liczby i zwierzta. Technika ta zostaa z powodzeniem
wykorzystana przez miliony rodzicw.
Pochylnie, drabinki i karuzele
Aby oceni wpyw rodowiska zawierajcego du ilo bodcw na wzrost
mzgu, Mark Rosenweig z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley umieci grup
modych szczurw w klatce penej pochylni, drabinek, karuzel, tuneli itp. Pozostae
szczury zostay stoczone w pustych klatkach. Po upywie 105 dni zbadano mzgi
zwierzt. Okazao si, e te, ktre naleay do szczurw przebywajcych w stymulujcym
rodowisku, zawieray wicej pocze ni mzgi szczurw z grupy kontrolnej. Poza tym
liczba neuronw bya o 15 proc. wysza, o taki sam procent okazay si one wiksze i, co
prawdopodobnie najbardziej istotne, kady z nich mia wicej pocze z innymi
neuronami.
Wiara w istnienie biologicznie zaprogramowanej podstawowej wiedzy ley u
podoa wikszoci bada nad rozwojem dzieci, nie tylko w dziedzinie matematyki czy
fizyki, lecz i innych zdolnoci poznawczych. Nie jest jeszcze do koca jasne, kiedy
wiedza taka jest programowana. Od 1988 roku, kiedy w Instytucie Technologii w
Kalifornii wynaleziono specjalne, wieloelektrodowe urzdzenie, bardziej moliwe stao
si wykrycie i zmierzenie u podu ssaka komrek mzgowych przesyajcych do siebie
impulsy, wytwarzajcych, dopasowujcych i adaptujcych poczenia. Prace prowadzone
nad tego rodzaju aktywnoci nerwow wskazuj, e struktura pocze nerwowych nie
jest zapisana w genach, lecz rozwija si podczas eksplozji mzgu". Jeli wemiemy pod
uwag liczb tych pocze, ktra wyraa si w milionach, prawdziwo tej teorii oznaczaaby, e ich powstanie wymagaoby przechowywania duo mniejszej iloci informacji
genetycznej. Wynikaoby z tego, i wzorce genetyczne s rozpracowywane, gdy dziecko
znajduje si w onie matki oraz w okresie niemowlcym.

Natura kontra wychowanie

Powysza hipoteza jest stosunkowo nowa. Jej dopracowanie i udowodnienie
wymaga jeszcze wiele pracy. Stanowiaby ona istotny wkad do debaty nad rol
naturalnych uzdolnie i wychowania. Badania w tej dziedzinie, ktre zaowocoway
dziesitkami teorii, prac i wnioskw, rewelacje na temat moliwoci dziecka
stymulowanego odpowiednimi bodcami brzmi zachcajco dla rodzicw. Istotny
wpyw wychowania daje im szans pomocy potomstwu dziki metodzie, ktr uznaj za
odpowiedni i moliw do wprowadzenia.
Bez wzgldu na to, czy powodem jest genetyczne zaprogramowanie, czy te
poczenia midzykomrkowe powstajce w okresie podowym i podczas krytycznych
pierwszych miesicy ycia, nasza wiedza na temat potencjau moliwoci umysowych
maych dzieci stale wzrasta. Bez wzgldu jaki sposb wybior rodzice, by pobudzi i
przyspieszy rozwj swoich dzieci, naley wzi pod uwag dwa podstawowe
zagadnienia.
Po pierwsze, naley pilnowa cigoci rozwoju. Dziecko przewyszajce
zdolnociami szkolnych kolegw moe celowo opnia swoj nauk, by si nie
wyrnia i nie naraa na podyktowane zazdroci drwiny.
Po drugie, trzeba pamita o rzeczywistym uwzgldnianiu zainteresowa i
potrzeb dziecka. Inwestujc czas, emocje i nadzieje, rodzice musz pamita, by ich
kontrola nad tym, jak spoytkowywane s owoce ich pracy, nie sigaa za daleko. Rado
rodzicw powinna pyn z odgrywania aktywnej roli w tym, co jest kwesti
najwaniejsz: odnalezieniu przez dziecko spenienia i szczcia.
Teraz wycz stoper
Czas lektury: ........ min
Nastpnie oblicz szybko czytania w sowach na minut (s./ min), dzielc po
prostu liczb sw w tekcie (w tym wypadku 1069) przez czas (w minutach), jaki ci to
zajo.

Formua ustalania szybkoci czytania:

sowa na minut (s./ min) = liczba sw
czas
Po wykonaniu obliczenia zapisz wynik w s./min, na kocu tego paragrafu.
Zaznacz go take w zestawieniu postpw i na wykresie na stronie 244.
Liczba sw na minut: ............

SPRAWDZIAN 5: ZROZUMIENIE
1. Ludzki mzg:
a) ma komplet komrek w momencie zapodnienia
b) ma komplet komrek przed urodzeniem
c) ma komplet komrek miesic po urodzeniu
d) ma komplet komrek w dwa lata po urodzeniu
2. Pierwsza z eksplozji mzgu" zaczyna si:
a) w chwili zapodnienia
b) osiem tygodni po zapodnieniu
c) cztery miesice po zapodnieniu
d) miesic przed urodzeniem
3. Druga eksplozja mzgu" rozpoczyna si mniej wicej:
a) osiem tygodniu po zapodnieniu
b) dziesi tygodni po zapodnieniu
c) dziesi tygodni przed urodzeniem
d) cztery tygodnie przed urodzeniem
4. W chwili narodzin ludzki mzg stanowi:
a) 10 proc.
b) 15 proc.
c) 25 proc.
d) 40 proc. wagi mzgu osoby dorosej
5. Mzg szeciomiesicznego dziecka stanowi:
a) 25 proc.
b) 40 proc.
c) 50 proc.
d) 75 proc. wagi mzgu osoby dorosej
6. U dziecka majcego dwa i p roku mzg stanowi:
a) 50 proc.
b) 75 proc.
c) 80 proc.
d) 90 proc. wagi mzgu osoby dorosej

7. Waga mzgu piciolatka wynosi:

a) 85 proc.
b) 90 proc.
c) 95 proc.
d) 100 proc.
wagi mzgu czowieka dorosego
8. Dziecko ju w dniu narodzin w sposb specyficzny i zdecydowany
reaguje na dwik ludzkiego gosu. Prawda-Fasz
9. Przeprowadzone na uniwersytecie w Edynburgu przez Toma Bowera badania
nad percepcj noworodkw udowadniaj, e dziecko po urodzeniu:
a) widzi tylko rozmazane obrazy
b) natychmiast skupia wzrok na swojej matce
c) dobrze syszy dwiki
d) od razu postrzega wiat trjwymiarowo
10. Inne eksperymenty z Edynburga wykazay integracj obrazu i dwiku.
Noworodek odwraca gow w kierunku rda dwiku, zwaszcza
11. Robert Frantz i Mark Johnson odkryli, e noworodek wyraniej faworyzuje
obrazki przedstawiajce:
a) jego matk
b) kolorowe kka
c) twarze
d) zwierzta
12. Dzieci, z ktrymi si gaworzy, maj lepsze moliwoci nauki jzyka.
Prawda-Fasz
13. Eksperymenty przeprowadzone na szczurach przez Marka Rosenweiga
wykazay, e te, umieszczone w rodowisku zawierajcym du ilo bodcw:
a) miay mniejsze mzgi
b) urosy wiksze
c) nie miay w mzgu adnych zmian
d) miay wicej pocze midzy komrkami nerwowymi
15. Poczenia midzy neuronami rozwijaj si w mzgu dziecka:

a) podczas eksplozji mzgu"

b) przed urodzeniem
c) na podstawie zapisw w genach
d) podczas pierwszych dwch lat ycia
16. Kwesti najwaniejsz w rodzicielstwie jest:
a) stworzenie geniusza
b) zapewnienie dobrego akademickiego wyksztacenia
c) spenienie i szczcie dziecka
d) nie interweniowanie w naturalny rozwj dziecka
Porwnaj swoje odpowiedzi z tymi na stronie 240. Nastpnie podziel liczb
uzyskanych punktw przez 15 i pomn przez 100; w ten sposb obliczysz proc.
zrozumienia.
Uzyskany rezultat: .......... na 15
.......... proc.
Teraz wpisz wynik do zestawienia postpw oraz zaznacz go na wykresie na
stronie 244.

PODSUMOWANIE
Skoczye cz 2 pt. Twoje zdumiewajce oczy. Wyposaony w najnowsze
informacje na temat moliwoci i doskonaoci swoich oczu oraz w techniki
umoliwiajce czerpanie maksymalnych korzyci z systemu oko-mzg, jeste gotw
upora si z podstawowymi problemami wystpujcymi podczas czytania: brakiem
koncentracji, brakiem zrozumienia, oraz rnymi zjawiskami, bdnie nazywanymi
trudnociami w nauce".

CZ III - DOSKONAA KONCENTRACJA I

ZROZUMIENIE

11. POWSZECHNE PROBLEMY ZWIZANE Z CZYTANIEM

-

BEZGONE

WYMAWIANIE,

WSKAZYWANIE

PALCEM,

REGRESJA I COFANIE
Problem, kiedy zostanie sformuowany, przeanalizowany i zrozumiany, staje
si rdem pozytywnej energii wspomagajcej tworzenie rozwiza.

WSTP
W rozdziale tym omwiono kilka najczciej wymienianych problemw
zwizanych z czytaniem - bezgone wymawianie, wskazywanie palcem, regresj i
cofanie - stanowicych gwne bariery efektywnego czytania. Przedstawiono nowe
podejcie, oparte na najnowszych wynikach bada nad funkcjonowaniem i relacjami
midzy okiem a mzgiem, ktre koryguje wiele wczeniejszych informacji na te
tematy.
Poza tym w rozdziale zajto si dwoma zagadnieniami z dziedziny trudnoci
w uczeniu si": dysleksj i ADDS (zesp braku koncentracji uwagi).
PROBLEMY ZWIZANE Z CZYTANIEM
Bezgone wymawianie
Czstym problemem jest bezgone wymawianie, tendencja do poruszania
wargami tak, jakby wypowiadao si czytane sowa. Powodem tego s metody
stosowane podczas nauki czytania u dzieci: zazwyczaj fonetyczna albo patrz i mw";
omwiono je w rozdziale drugim.
Praktycznie w kadej ksice i na kadym kursie szybkiego czytania twierdzi
si, e nawyk ten stanowi najpowaniejsz barier w czynieniu postpw i e musi
zosta przezwyciony. Prawd jednak jest, e z bezgonego wymawiania moemy
czerpa korzyci. Nie ma wtpliwoci, i w pewnych okolicznociach hamuje to
postpy czytelnika, zwaszcza gdy od tego uzalenia on zrozumienie, lecz
niekoniecznie tak jest. Bezgone wymawianie, w dosownym sensie tego wyraenia,
nie moe ani nie powinno zosta cakowicie wyeliminowane. Po zrozumieniu
problemu" naley spojrze na z waciwej perspektywy, co prowadzi do wyrobienia
znacznie bardziej poytecznych nawykw. Osoby, ktrym kae si wyeliminowa
bezgone wymawianie", czsto zniechcaj si i trac rado z lektury po kilku
tygodniach straconych na prbach osignicia czego, co jest niewykonalne.
Waciwym podejciem do zagadnienia jest uznanie, e poniewa bezgone
wymawianie utrzymuje si zawsze, przeto jedyne, co mona zrobi, to spycha je
coraz dalej w obszar pwiadomego" dziaania. Innymi sowy, nie bdc w stanie
cakowicie wyeliminowa tego nawyku, moesz sta si od niego mniej uzaleniony.

Oznacza to, e nie musisz si martwi, kiedy od czasu do czasu zdasz sobie spraw z
tego, e poruszasz wargami, gdy jest to zachowanie powszechne. Powiniene jednak
stara si, aby pene zrozumienie tego, co czytasz, byo coraz mniej zalene od tego
zachowania.
Plusem bezgonego wymawiania jest moliwo wykorzystania go jako
pomocy w lepszym zapamitywaniu poznawanych treci. Przyjmujc, e wiczenia
pomogy ci sta si bardziej niezalenym od bezgonego wymawiania, moesz
wiadomie, czytajc rzeczy istotne, podnosi gos" (wykrzykujc te informacje w
swojej gowie), przez co bd si one odrnia od reszty.
Poza tym pomoe ci to uwiadomi sobie, e bezgone wymawianie nie jest, z
definicji, zjawiskiem utrudniajcym i spowalniajcym. Twj mzg potrafi z
powodzeniem wymawia w mylach do 2000 sw na minut. S ludzie, ktrzy
umiej mwi z prdkoci nawet 1000 wyrazw na minut. Zacznij si wic martwi,
jeli masz na to ochot, dopiero gdy sam osigniesz te szybkoci!
Wskazywanie palcem
Wskazywanie palcem tradycyjnie uwaane jest za problem z powodu bdnego
przekonania, jakoby spowalniao ono lektur. Wiemy ju, z rozdziaw 6, 7 i 8, e
stanowi ono doskonay sposb utrzymania koncentracji i uwagi. Jedyn wad jest to,
e palec i rka z racji swych rozmiarw zasaniaj widok. Najlepsze rozwizanie to
uycie wskiego wskanika, dziki ktremu nawyk stanie si wspania pomoc w
osiganiu coraz wikszej szybkoci czytania.
Regresja i cofanie
Regresja i cofanie s do siebie podobne, lecz polegaj na czym innym.
Regresja oznacza wiadome powracanie do sw, zda i akapitw, ktre wydaje ci si,
e opucie lub le zrozumiae. Wiele osb uwaa, e musz do nich powrci, eby
zrozumie

materia.

Cofanie

natomiast

jest

rodzajem

wzrokowego

tiku,

niewiadomym przeskakiwaniem w ty do sw i zda dopiero co przeczytanych.

Czytelnik prawie nigdy nie jest wiadomy cofania.
Tak jak przedstawiono w rozdziale 4 dotyczcym ruchw oczu, cofanie i

regresja, wraz z liczb zatrzyma przypadajc na lini, spowalniaj przebieg

czytania. Oba te nawyki s zazwyczaj zbdne. Badania polegajce na wiadomym
ponownym

czytaniu

tekstu

wskazuj,

wyniki

testw

na

zrozumienie

przeprowadzone u osb, ktre byy pewne, e musz powraca do pewnych sw i

akapitw, aby poj sens informacji, niewiele si rniy po tym, jak zabroniono im
tego robi. Kwestia nie polega wic na zrozumieniu, lecz na zaufaniu do moliwoci
wasnego mzgu.
Podejcie do eliminowania lub redukowania tych nawykw jest dwojakie. Po
pierwsze, naley zmusi si do nieczytania rzeczy, ktre wydaje ci si, e opucie.
Po drugie, trzeba stopniowo zwiksza szybko, starajc si utrzyma jednostajny
rytm ruchw oczu. Zarwno szybko, jak i rytm uczyni cofanie i regresj
trudniejszymi, jednoczenie poprawiajc zrozumienie.
Wszystkie przedstawione problemy - bezgone wymawianie, wodzenie
palcem, cofanie i regresja - nie musz ju by postrzegane jako powane przeszkody,
za jakie wiele osb je uwaa. S po prostu przyzwyczajeniami, ktre mog by
korygowane i w wielu przypadkach wykorzystywane, dajc bardzo dobre efekty.

TRUDNOCI W UCZENIU SI
Dysleksja
Terminu tego uywa si, gdy osoba ma trudnoci w rozpoznawaniu liter
alfabetu, a co za tym idzie - sw. Czsto kreli ona odwrcone litery, jej pismo bywa
bardzo niewyrane. W niektrych szkoach liczb uczniw z tym problemem" ocenia
si na 20 proc.
Z mojego dowiadczenia wynika, e ponad 80 proc. poznanych przeze mnie
osb, ktre uznano za dyslektykw, wcale nimi nie byy. Po prostu potkny si na
jednym z pocztkowych stopni swojej czytelniczej kariery i ju nigdy nie pozwolono
im si podnie.
Aby zda sobie spraw, jak niewiele trzeba, eby tak si stao, wyobra sobie,
e jeste Marsjaninem. Ldujesz, zupenie niewiadom, na planecie Ziemi i kto nagle
wyjania ci, e yjce tu istoty ustaliy zesp przypadkowych ksztatw, ktre
nazywaj literami i ktre skadane s w sowa. Aby uczyni rzecz jeszcze trudniejsz,
wiele z tych ksztatw jest do siebie niezwykle podobnych.
(W zrozumieniu trudnoci pomoe ci nastpujce wiczenie. Wskazuj kolejno
ksztaty i nazywaj je, przeskakujc z jednego na drugi tak szybko, jak tylko potrafisz.
Wikszo osb przekonuje si, e prdzej czy pniej myli si.)
Z powrotem jeste Marsjaninem, zapoznano ci z nazwami rnych zawijasw
i poproszono, eby napisa wyraz dog". Grzebiesz w zasobach pamici,
przypominasz sobie niewyranie, e wszystkie litery miay w sobie keczka.
Zapisujesz wic 000"; nastpnie wydaje ci si, e gdzie znajdowaa si paeczka w
gr, a gdzie indziej w d. Po prawej stronie pierwszego kka stawiasz wic kresk
w d, a kresk w gr - z prawej strony trzeciego. Wierzc, e wykonae zadanie
prawie - jeli nie zupenie - poprawnie, oddajesz kartk po to, by zosta wymianym i
zdiagnozowanym jako dyslektyk, czyli, ujmujc bardziej brutalnie, kto cierpicy na
lekk form umysowego niedorozwoju. Z pewnoci powanie pogorszyoby to stan
twojego ducha zwikszajc prawdopodobiestwo, e przy nastpnej prbie rwnie
popenisz bdy.
Dokadnie taki scenariusz przydarzy si wikszoci ludzi uznanych za
dyslektykw, a wszystko dlatego, e na pocztku nie dano im potrzebnych pamici

narzdzi, konkretnie - skojarze i wyobrani, ktre umoliwiyby atwe zapamitanie

nazw liter. Pierwszy popeniony przez nich bd odpowiada definicji dysleksji i tak
przypado niesusznie im przypisano, wprowadzajc ich na rwni pochy, na
ktrej problem potgowa si na kolejnych szczeblach edukacji.
Czsto osoba uznana za dyslektyka prbuje czyta wolniej i dokadniej, aby
osign lepsze zrozumienie, jednak w ten sposb niewiadomie jedynie pogarsza
spraw (patrz rozdzia 4).
Jeli kiedykolwiek zyskae miano dyslektyka, trzy ponisze historyjki
powinny napeni ci nadziej. Szesnastoletnia dziewczyna ze szkoy skandynawskiej
z Brukseli uczszczaa na kurs Centrum Buzana dotyczcy tworzenia map myli i
uczenia si. Pierwszego dnia wypada wyjtkowo dobrze. Nastpnego ranka podesza
do nauczyciela i poprosia o zwolnienie z pierwszych zaj, poniewa dotyczyy one
szybkiego czytania, a ona miaa pod tym wzgldem kopoty, gdy bya dyslektyczk"
i, jak to uja: nie umiaa poprawnie czyta". Nauczyciel namwi j, eby jednak
sprbowaa, no co si zgodzia. Co z tego wyniko? Z szybkoci 100 sw na minut i
sabego zrozumienia na koniec dnia przeskoczya do 600 sw na minut i
zrozumienia wynoszcego 70 proc.
Druga historia dotyczy edytorki tekstw, ktra wspominaa lata swojej
edukacji jako prawdziwe pieko". Nie udao jej si nauczy normalnie czyta w
szkole, czym bya zaamana, gdy literatura bya jej pasj. Z natury uparta, nie
poddawaa si, spdzajc dodatkowe godziny na lekturze w tempie co najmniej cztery
razy wolniejszym ni rwienicy. W marzeniach zawsze chciaa zosta edytork, co
jej si w kocu udao. Jednak po szeciu miesicach zaczynaa traci siy, poniewa,
aby wywiza si swoich zada, musiaa spdzi na lekturze nie tylko cay dzie
pracy, lecz take wiksz cz nocy.
Podobnie jak dziewczyna ze Skandynawii, rozpocza od 100 wyrazw na
minut i niewielkiego zrozumienia. Przez cay okres trwania kursu nie zwierzya si
nikomu ze swojej tajemnicy". Po kocowym tecie okazao si, e podniosa tempo
czytania do 700 sw na minut z dobrym zrozumieniem. Natychmiast po obliczeniu
wyniku wstaa i opowiedziaa swoj histori. Wszyscy spodziewali si, e bdzie
poruszona, lecz ona trzsa si od stp do gw. Wyjania, e przez cae ycie wsty-

dzia si swojej niekompetencji i nieudolnoci, nagle wszystko to zniko i jest to

powd do prawdziwego witowania.
Jednoczenie jednak czua niemal niepowstrzyman wcieko z powodu
straconych lat i doznanych upokorze; zdaa sobie spraw, e etykieta dyslektyczki
poniya j i zamkna w swego rodzaju umysowym wizieniu. A wszystko to nie
musiao si sta.
Szczliwy fina tej opowieci jest taki, e osoba ta wrcia do swojego
zawodu, dzienn porcj zada wykonywaa teraz w czasie krtszym, ni wynosia
liczba godzin pracy.
Trzecia i ostatnia anegdota dotyczy Kim, ktra bya dziekanem na Wydziale
Medycyny Uniwersytetu Teksaskiego. Uczszczajc na kurs tworzenia map myli i
szybkiego czytania prowadzony przez Vand North, Kim owiadczya na pocztku, e
cierpi na cik form dysleksji i prawdopodobnie nie bdzie moga wykona wielu
przewidzianych na kursie zada. Na wstpie czytaa z szybkoci 120 sw na minut
i z bardzo niewielkim zrozumieniem.
Kim jednak wytrwaa i odniosa sukces, uzyskujc po dwch dniach bardzo
przyzwoity wynik 760 sw na minut i doskonae zrozumienie. Kurs obejmowa
rwnie cz dotyczc umiejtnoci prezentacji, a kady z uczestnikw mia za
zadanie zaprezentowa si krtko podczas ceremonii zakoczenia.
Kim wysza z sali, eby si przygotowa. Po kilku minutach wrcia, pokryta
karteczkami z napisami: gupia", powolna", niemota", nic niewarta", opniona
w rozwoju", dyslektyk", nieudacznik" i idiotka". Po kolei, spowolnionymi ruchami
zrywaa je wykrzywiajc si, a potem cieszc po usuniciu kadej z nich. Cae
przedstawienie odbyo si w zupenej ciszy.
Nie byo osoby, ktrej nie zakrciaby si w oku za.
Jak ju napisaem, wielu ludzi uznanych za dyslektykw wcale nimi nie jest, a
nawet jeli rzeczywicie s, podstawowe rozwizanie ich problemw pozostaje to
samo: korzysta ze wskanika, stopniowo zwiksza szybko czytania i wyzwoli si
z semantycznej klatki uywania zda, korzystajc z map myli jako narzdzia robienia
notatek i porzdkowania wiedzy. Podczas pisania ksiki ani ja, ani aden z moich
nauczycieli nie spotkalimy nikogo - susznie lub nie - uznanego za dyslektyka, kto

nie poprawiby w znaczcym stopniu szybkoci czytania i zrozumienia.

ADDS i nadpobudliwo
Wok zespou braku koncentracji uwagi i nadpobudliwoci naroso wiele
kontrowersji. Przeraajca statystyka potwierdza, e w samej tylko Ameryce
zdiagnozowano ponad trzy miliony tak cikich przypadkw tej dolegliwoci, e
dzieciom podaje si specjalny lek, ritalin.
Debata dotyczy tego, czy syndrom istnieje jako dajca si zdefiniowa
choroba, czy te jest to niebezpiecznie generalizujca diagnoza stawiana przez lekarzy
ignorantw, a take - czy nauczyciele nie przyczepiaj dzieciom etykiet ADDS i
nadpobudliwoci chcc ukry wasn nieumiejtno utrzymania zainteresowania
ucznia. Dyskutuje si take, czy ritalin to cudowny lek, czy moe rodek
sprowadzajcy do normy, otpiajcy i wprowadzajcy z natury aktywne i kreatywne
dzieci w stan wygodnego odrtwienia.
Aby pomc ci wysnu wasne wnioski, przedstawi kilka przydatnych
informacji.
ADHD - upoledzenie uwagi na tle nadpobudliwoci - definiowane jest przez
Amerykaskie Towarzystwo Psychiatryczne, i nie tylko przez nie, jako dajc si
sklasyfikowa chorob, jeli osoba spenia osiem lub wicej z nastpujcych
kryteriw:
1. Nie potrafi usiedzie w miejscu, gdy si j o to prosi.
2. atwo rozpraszaj j bodce zewntrzne.
3. Trudno jej skupi si na jednym zadaniu lub grze.
4. Czsto zaczyna inn czynno, nie zakoczywszy poprzedniej (warto
zauway, e o to wanie stale oskarany by Leonardo da Vinci, powszechnie
uwaany za najwikszego geniusza w dziejach, numer jeden w Buzan's Book of
Genius).
5. Wierci si i nie umie sobie znale miejsca (lub jest niespokojna pod
wzgldem psychicznym).
6. Nie potrafi (lub nie chce) poczeka na swoj kolej podczas zaj w grupie.
7. Czsto wyrywa si z odpowiedzi, zanim pytanie zostanie zadane do koca.

8. Ma problemy z odrabianiem do koca zadanych prac.

9. Lubi haasowa podczas zabawy.
10. Przerywa innym.
11. Mwi impulsywnie i z przesad.
12. Wydaje si, e nie sucha, gdy mwi do niej nauczyciel.
13. Bez namysu angauje si w zajcia fizycznie niebezpieczne.
14. Regularnie gubi przedmioty (owki, przybory, kartki) niezbdne do
wykonania szkolnych zada.
Te formy zachowa musz si ujawni przed sidmym rokiem ycia i
wystpowa czciej ni u przecitnego dziecka w tym samym wieku.
Oznacza to, e przynajmniej polowa populacji, z definicji, wykazywa bdzie
takie formy zachowania czciej ni rednio. Czy oznacza to, e cierpi na jak
chorob?!
Warto zastanowi si nad dwoma typowymi przypadkami.
Ju jako maa dziewczynka, Mary-Lou Retton bya tak ruchliwa w
przedszkolu, e wychowawcy poradzili rodzicom zastosowanie leczenia, ktre
znacznie obniyoby jej fizyczn aktywno. Na szczcie rodzice byli innego zdania i
poprosili,

aby

szkoa

znalaza

bardziej

odpowiedni

sposb

spoytkowania

nadzwyczajnej energii dziewczynki.

Trzynacie lat pniej Mary-Lou Retton, synca ze swojej nieograniczonej
energii i entuzjazmu, z atwoci zdobya zoty medal w gimnastyce kobiet na
Igrzyskach Olimpijskich w Los Angeles.
Zanim Mary-Lou Retton zacza si boryka z trudnociami w szkole, kilka lat
wczeniej takie same problemy przeywa w Anglii pewien
chopiec o imieniu Daley. Take i w tym przypadku rodzicw namawiano na
kuracj rodkami uspokajajcymi, lecz oni nalegali na zorganizowanie dziecku zaj i
wicze, ktre uwzgldniayby jego ruchliwo. May Daley okaza si praktycznie
niestrudzony, doprowadzajc do wyczerpania kadego nauczyciela wychowania
fizycznego.
Wszystko to opacio si z nawizk, gdy Daley Thompson zosta mistrzem
olimpijskim i mistrzem wiata w dziesicioboju i pozostawa w szczytowej formie

przez dziesi lat, bijc kolejno wszystkie wiatowe rekordy.

Thom Hartmann w swojej doskonaej ksice Attention DeficitDisorder: A
Different Perception jest przekonany, e diagnozy s czsto zupenie nieprawidowe.
Hartmann twierdzi, e szkoy stworzone s dla typu, ktry okrela terminem
farmerw" - tych, ktrzy siedz w awce, z uwag patrz i suchaj nauczyciela oraz
zawsze robi to, co im si kae. Dla dzieci nazywanych przez niego myliwymi"
stanowi to natomiast nieznone tortury. Myliwi" s aktywni fizycznie, zawsze
rozgldaj si wok, kreatywni, impulsywni i - tak jak Leonardo da Vinci - wiecznie
poszukujcy czego nowego i ekscytujcego.
Bez wzgldu na to, czy wydaje ci si, e cierpisz na dysleksj lub nadpobudliwo, istnieje kilka podstawowych wskazwek, ktre pomog ci atwiej
skoncentrowa si i zrozumie to, co czytasz. Zajmiemy si nimi w rozdziale 12.

PODSUMOWANIE
Wszystkie problemy z czytaniem i trudnoci w nauce mona zmniejszy dziki
odpowiednim zajciom. W wikszoci przypadkw mona si ich pozby cakowicie.

PLAN DZIAANIA
1. Nadal korzystaj ze wskanika w celu redukcji regresji i cofania.
2. Uywaj bezgonego wymawiania jako narzdzia pomocnego w lepszym
zapamitywaniu.
3. Jeli uznano ci za dyslektyka, nadpobudliwego lub cierpicego na zesp
braku koncentracji uwagi, pozbd si tych etykiet!
4. Jeli jeste dorosy, nie nazywaj adnego dziecka nienormalnym" pod
jakimkolwiek wzgldem. Dzieci bardzo mocno reaguj na okrelenia, zwaszcza
negatywne, czsto bardziej ni doroli. Tumaczenie dziecku, e ma jakie braki" lub
zaburzenia", zazwyczaj przynosi wicej szkody ni poytku.
5. Powtrz wiczenia z metronomem.

ZAPOWIED NASTPNEGO ROZDZIAU

Obok malej szybkoci, jako gwne przyczyny trudnoci w czytaniu u ludzi na
caym wiecie, stale wymieniany jest brak koncentracji i zrozumienia. Nastpny
rozdzia zawiera rady, jak poprawi swoje osignicia w tych dziedzinach.

27.

POPRAWA

KONCENTRACJI

ZWIKSZENIE

STOPNIA ZROZUMIENIA
Umiejtno utrzymania koncentracji uwaana jest przez najwiksze umysy
wiata za gwny czynnik ich sukcesu. Gdy uda ci si j opanowa, twj system okomzg stanie si w swojej zdolnoci skupienia i absorbowania podobny do lasera.
Zgodnie z tym, co twierdz uczeni, twj potencja w tej dziedzinie jest nieskoczony.

WSTP
Poradziwszy sobie z kilkoma podstawowymi problemami, jestemy gotowi
zaj si tym, co powoduje osabienie koncentracji i zrozumienia, i zaproponowa
sposoby, dziki ktrym poziom obu moe zosta zmaksymalizowany. Przedstawi
take rewolucyjny pogld, e nikt nie ma problemw z koncentracj!
PODCZAS CZYTANIA WANE SA CELE
Interesujcym przykadem jednego z wielkich geniuszy historii, stosujcych
swoj niezwyk umiejtno koncentracji w czytaniu, jest prezydent Tomasz
Jefferson, powszechnie uwaany za najwikszy intelekt, jaki wydaa Ameryka.
Profesor Robert Zorn podaje, e Jefferson wierzy w tworzenie planu dziaania
przed rozpoczciem lektury. Definiowa osobne cele dla kadego tematu, z ktrym si
zapoznawa, i nigdy nie pozwala sobie na odstpienie od harmonogramu czytania,
dopki nie wykona narzuconego sobie zadania. adnych przerw, adnego
marnowania czasu przez rozproszon uwag" - oto klucz do metody Jeffersona i jego
niespotykanych zdolnoci koncentracji. Jefferson uwaa rwnie, e dobry czytelnik
powinien zabiera si do lektury z dokadnie zdefiniowanym zamierzeniem: czy
chodzi o zdobycie okrelonej wiedzy, doskonalenie umysu czy jedynie o rozrywk.
Jefferson daje czytelnikowi nastpujc rad: powiniene wiedzie, gdzie
jeste, co robisz, ktra jest godzina, czy masz opnienie w stosunku do
harmonogramu, a jeli tak, to jakie".
Opisa rwnie swoje tempo czytania jako zawsze spokojne, nawet dumne,
jak tykanie wielkiego mahoniowego zegara". Ten wielki czowiek intuicyjnie
rozpozna i przewidzia rozwj rytmicznego czytania i powstanie metody
wykorzystujcej metronom!
Niniejszy rozdzia pomoe ci zbliy si do osiganego przez Jeffersona
nadzwyczajnego poziomu koncentracji i zrozumienia.

CO POWODUJE SAB KONCENTRACJ?

Wrd wielu przyczyn braku koncentracji podczas czytania wymieni naley
nieznajomo

sownictwa,

materia

trudny

pod

wzgldem

pojciowym,

nieodpowiedni szybko czytania, niewaciwe nastawienie psychiczne, z

organizacj, brak zainteresowania i brak motywacji.
Nieznajomo sownictwa
Po tym, jak rozszerzysz swoje sownictwo, wykorzystujc informacje zawarte
w rozdziaach 16, 17 i 18, znajdziesz si na najlepszej drodze do rozwizania tego
problemu. Ponadto jeli w czytanym materiale stale napotykasz sowa, ktrych
znaczenia nie znasz lub nie jest ono do koca jasne, koncentracja stopniowo pogarsza
si. Tok myli, ktrym prbujesz poda, poprzerywany jest z powodu luk w
zrozumieniu. Niezakcone absorbowanie informacji, bez czajcego si lku przed
bdnym zrozumieniem, jest konieczne, jeli czytanie ma by efektywne. Analiza
sownictwa oraz wiczenia zamieszczone w niniejszej ksice maj na celu pomc w
przezwycieniu tej trudnoci.
Gdy trafisz na sowo, ktrego nie rozumiesz, po prostu podkrel je i czytaj
dalej.
Przyblione znaczenie mona zazwyczaj wywnioskowa z kontekstu zdania.
Po skoczeniu rozdziau lub lektury w danym dniu moesz przeprowadzi przegld
sownika" i sprawdzi naraz wszystkie nieznane wyrazy.
Materia trudny pod wzgldem pojciowym
Pokonanie tego problemu przysparza nieco wicej kopotw. Pojawia si on
zazwyczaj w przypadku podrcznikw akademickich. Najlepszym sposobem jest
wielokrotne czytanie" tekstu z wykorzystaniem informacji na temat wskanika,
zawartych w rozdziale 6. Przemykanie, przeszukiwanie, struktur paragrafu i wstpne
przegldanie omwiono dokadnie w rozdziaach 9,14 i 15 oraz w ksice Rusz gow.
Nieodpowiednia szybko czytania
Jest ona wynikiem systemu nauczania. Dajc dzieciom wany lub trudny tekst,

czsto kae si im czyta go powoli i dokadnie. W ten sposb powstaje bdne koo,
poniewa im wolniej si czyta, tym mniej si rozumie, co sprawia, e materia wydaje
si jeszcze bardziej skomplikowany. W kocu dochodzi do zupenego zniechcenia i,
zaamani, czsto rezygnujemy z czytania.
Jeli twoje zrozumienie i koncentracja s sabe, by moe wanie to stanowi
problem, tak wic w przypadku trudnego materiau zmieniaj tempo, starajc si
posuwa raczej szybciej ni wolniej, a by moe osigniesz znaczn popraw. Uczc
si przyspiesza i wyrwnywa tempo, uzyskasz nad nim kontrol i bdziesz mg
dobiera odpowiedni szybko, zalenie od materiau, pory dnia, zasobu energii oraz
wewntrznego czy zewntrznego rodowiska.
Niewaciwe nastawienie psychiczne
Oznacza to po prostu, e aktywno twojego umysu nie zostaa skierowana na
materia, ktry bdziesz czyta. Moesz na przykad nadal myle o sprzeczce, ktra
miaa miejsce w biurze, albo o wieczornym spotkaniu ze znajomymi.
Musisz postara si odrzuci" niepotrzebne myli, ktre przelatuj ci przez
gow, i skupi si na temacie lektury. Jeli to nie pomoe, przerwij na chwil czytanie
i wiadomie poukadaj to, co kbi si w twoim umyle. Aby efekt takiego dziaania
by jeszcze lepszy, warto sporzdzi szybk, dwuminutow map myli (patrz rozdzia
13) na temat, ktry wanie zgbiasz, aby przypomnie sobie wiadomoci i silniej
nastawi si na to, co masz robi. Kwestia psychicznego nastawienia omwiona
zostanie bardziej szczegowo w rozdziale 19.
Za organizacja
Jest to problem bardziej powszechny, ni nam si wydaje. Prawd jest, e
zanim zabierzemy si do lektury, wola nasza musi stoczy prawdziw bitw. Wymaga
to niemale podbiegnicia do biurka, aby nabra wystarczajcego rozpdu i
rzeczywicie przy nim zasi. Kiedy ju nam si to uda i rozpoczniemy lektur,
okazuje si, e nie mamy owka, notatnika, okularw i wielu innych rzeczy; z tego
powodu przerywamy koncentracj i idziemy po te przedmioty.
Rozwizanie jest proste: zanim przystpisz do czytania, upewnij si, e masz

pod rk wszystkie potrzebne materiay (patrz rozdzia 5).

Brak zainteresowania
Jest to najczciej problem studentw i osb biorcych udzia w szkoleniach;
powicamy mu podczas kursw szybkiego czytania szczegln uwag. Pierwszym
krokiem powinno by przejrzenie zagadnie poruszonych w tym rozdziale, gdy brak
zainteresowania jest czsto zwizany z innymi trudnociami. Na przykad trudno
utrzyma zrozumienie, gdy stale je zakcaj braki w sownictwie, tekst jest zawiy,
nachodz nas rne myli i nie mamy przy sobie niezbdnych materiaw.
Gdy po uporaniu si z tymi kwestiami twoje zainteresowanie nadal pozostawia
wiele do yczenia, powiniene przeanalizowa swj osobisty stosunek do tekstu.
Po pierwsze, upewnij si, e stosujesz odpowiedni technik (patrz: Mind
Map Organiczna Technika Studiowania" opisana w rozdziale 19).
Jeli to nie pomoe, sprbuj podejcia surowego krytyka". Zamiast czyta
materia tak jak zazwyczaj, rozzo si na niego za to, e sprawia ci tyle kopotw, i
sprbuj zanalizowa go dokadnie, koncentrujc si zwaszcza na jego sabych
stronach. Zauwaysz, e stopniowo tekst interesuje ci coraz bardziej, podobnie jak
wtedy gdy suchasz uwanie argumentw osoby, ktrej nie darzysz szczegln
sympati, i masz ochot ostro zaoponowa!
Brak motywacji
Jest to osobny problem, czsto wynikajcy z niedostatecznego zdefiniowania
celw lektury. Po przeanalizowaniu powodw, z jakich czytasz dan ksik lub
artyku, motywacja moe podnie si automatycznie. Moesz take doj do
wniosku, e nie ma potrzeby czyta danej pozycji. Jeli twoje rozumowanie jest
suszne, robienie tego rzeczywicie moe nie mie sensu, lecz upewnij si, e tak jest
naprawd!

RUMAK ZWANY KONCENTRACJ

W cigu 25 lat spdzonych na podrowaniu po caym wiecie z wykadami na
temat szybkiego czytania odkryem, e dosownie 99,9 proc. ludzi przyznaje si do
kopotw z koncentracj. Manifestuj si one najczciej okresami marze na jawie,
wystpujcymi mniej wicej co 30,40 minut. Po raz kolejny nauczono nas postrzega
w zym wietle co, co samo w sobie jest dobre. Gdy mzg po 30 lub 40 minutach
oddaje si marzeniom, robi dokadnie to, co powinien - zarzdza przerw w najwaciwszym momencie.
W wikszoci przypadkw nie jest to wic kwestia utraty koncentracji, ale
oderwania si od pracy wtedy, gdy powiniene to zrobi.
Zastanwmy si jednak, co rzeczywicie dzieje si, kiedy czytajc ksik
tracisz koncentracj", a naprawd przebiega to tak: koncentrujesz si na kilku
stronach ksiki, po czym koncentrujesz si na kim, kto przechodzi obok, nastpnie
koncentrujesz si znowu na paru linijkach albo stronach, potem koncentrujesz si na
ptaku ldujcym na drzewie za oknem, zaraz znw koncentrujesz si na ksice, z
kolei koncentrujesz si na swoim paznokciu, dalej ponownie koncentrujesz si na
ksice, po czym koncentrujesz si na marzeniu i jeszcze raz koncentrujesz si na
ksice.
Przez cay ten czas KONCENTROWAE SI!
Problem nie ley wic w koncentracji, poniewa stale bye w stu procentach
skoncentrowany. Chodzi raczej o jej ukierunkowanie i skupienie.
Koncentracj mona porwna do dzikiego rumaka, ktrego jeste jedcem.
Rumak ten najczciej galopuje przed siebie tam, gdzie sam uzna za stosowne. Twoim
zadaniem, jako doskonaego jedca (czytelnika), jest zapanowa nad rumakiem
koncentracji, nadajc mu kierunek, ktrym jest lektura.

PODSUMOWANIE
1. Problemy z koncentracj nie s spowodowane dziedzicznymi brakami, lecz
niepen edukacj w dziedzinie czytania.
2. Koncentracja jest jak rumak, ktry niesie ci na swoim grzbiecie. Od ciebie
zaley, czy staniesz si dobrym jedcem.
Rozwijanie zaawansowanych umiejtnoci szybkiego czytania

PLAN DZIAANIA
1. Co 30-60 minut rb sobie przerwy, aby poprawi koncentracj i zapewni
oczom oraz mzgowi niezbdny odpoczynek.
2. Wzboga swoje sownictwo (patrz rozdziay 16,17 i 18). Wpynie to na
popraw szybkoci czytania i zrozumienia.
3. Sprawd, czy szybko czytania jest odpowiednia do tekstu.
4. Upewnij si, e przed rozpoczciem czytania postawie sobie waciwe
cele.
5. Postaraj si naleycie zorganizowa swoje miejsce pracy.
6. Uyj dowolnej metody, aby podnie poziom zainteresowania i motywacji.
7. Nadal wicz uycie wskanika w celu poprawienia koncentracji i zrozumienia.

ZAPOWIEDZ NASTPNEGO ROZDZIAU

Teraz, gdy w szybkim tempie doskonal si twoje zdolnoci wizualne, a rumak
koncentracji znajduje si pod kontrol, gotw jeste przej do czci czwartej pt.
Rozwijanie zaawansowanych umiejtnoci szybkiego czytania.
Nauczysz si techniki szybkiego czytania i mylenia, znanej jako n mzgu
szwajcarskiej armii", tworzenia map myli oraz wykorzystania znajomoci struktury
akapitu do zwikszenia szybkoci i zrozumienia. Uzupeniem je informacjami o
technice wstpnego przegldania. Otrzymasz rwnie klucz otwierajcy twoje zasoby
sownictwa - jeden z gwnych czynnikw penego czytelniczego sukcesu.

CZ

IV

ROZWIJANIE

UMIEJTNOCI SZYBKIEGO CZYTANIA

ZAAWANSOWANYCH

13. MIND MAPPING - NOWY WYMIAR MYLENIA I

SPORZDZANIA NOTATEK
Przez stulecia rodzaj ludzki notowa i zapisywa w nastpujcych celach:
zapamitywanie, porozumiewanie si, rozwizywanie i analiza problemw, twrcze
mylenie oraz streszczanie. Wykorzystywano do tego zdania, wykazy, sowa, analiz,
logik liczby i zapis w jednym kolorze.
Chocia niektre z tych sposobw wydaj si cakiem dobre, wszystkie bazuj
na myleniu, ktre - jak ju wiesz - stanowi domen lewej pkuli. Kiedy zaczniesz
uywa tych niezbdnych elementw w poczeniu z rytmem, rozmiarami, kolorem,
przestrzeni i wyobrani, zauwaysz znaczn popraw wszystkich umysowych
moliwoci, a twj mzg zacznie objawia swoj prawdziw wielko.

WSTP
Jak czsty jest widok pilnego studenta" starajcego si nie opuci adnego
sowa wypowiadanego przez nauczyciela czy wykadowc i sumiennie zapisujcego
wszystko w swoim zeszycie? Jest to obrazek cakiem czsty, lecz zachowanie takie
niesie wiele negatywnych skutkw. W niniejszym rozdziale wyjani wady zwykego
robienia notatek i przedstawi map myli, rewolucyjn technik notowania.
WADY ZWYKEGO ROBIENIA NOTATEK
Po pierwsze, osoba cakowicie pochonita zapisywaniem wszystkiego jest jak
czytelnik, ktry nie dokonuje wstpnego przegldu tego, z czym ma si zapozna bdzie widzia pojedyncze drzewa, lecz nie zobaczy caego lasu (toku rozumowania).
Po drugie, zajmowanie si przez cay czas notowaniem uniemoliwia
obiektywn i nieprzerwan, krytyczn analiz i ocen treci. Czsto take powoduje,
e informacje omijaj umys, podobnie jak w przypadku sekretarki, ktra moe
przepisa powie od pocztku do koca i nie mie najmniejszego pojcia, jaka bya
jej tre.
Po trzecie wreszcie, ilo poczynionych w ten sposb notatek bywa tak
ogromna (zwaszcza wraz z dodatkowymi notatkami z ksiek), e gdy przyjdzie do
ich przegldania", student odkrywa, i prawie wszystkie musi zrobi od nowa.
Prawidowe notowanie nie polega na niewolniczym ledzeniu wszystkiego, co
zostao powiedziane lub napisane; jest to proces selekcji, ktra powinna
zminimalizowa liczb zapisywanych sw i maksymalizowa ilo informacji, jak
na podstawie tych sw mona sobie przypomnie.
Pomog ci w tym sowa-klucze. Sowo-klucz jest to wyraz, ktry obejmuje
szeroki zakres znacze. Przywoanie go sprawia, e znaczenia uwalniaj si (patrz rys.
13).
Wybr

sowa-klucza

jest atwy.

Pierwszy krok to wyeliminowanie

wszystkiego, co stanowi zbdny opis, tak aby napotkawszy w tekcie naukowym

nastpujce zdanie: Ostatnio ustalono, e prdko wiata wynosi 186,00 mil na
sekund", nie zapisywa go w caoci, lecz streci nastpujco: prdko wiata =
186,00 mil/sek."

Naley pamita, aby sowa-klucze, na podstawie ktrych bdziemy

przypomina sobie informacje, wywoyway waciwy rodzaj skojarze. Z tego
powodu wyrazy takie jak pikny" czy przeraajcy", bdc obrazowe, s
jednoczenie zbyt oglne. Posiadaj wiele innych znacze, ktre mog nie mie nic
wsplnego z tym, co chcesz zapamita.
Poza tym jako sowo-klucz wybieraj to, ktre odpowiada wanie tobie, a nie
takie, ktre kto inny uwaa za odpowiednie. W wielu przypadkach sowa-klucze nie
musz by brane bezporednio z treci czytanego materiau. Najlepsze jest sowo,
ktre ustalasz sam i ktre najpeniej ujmuje cudze myli.
Gdy powiczysz uycie sw-kluczy, bdziesz zdumiony, o ile wicej
informacji mona pomieci na kawaku kartki.

MAPA MYLI (MIND MAP) - NOWY WYMIAR W ROBIENIU

NOTATEK
W mapie myli posugujesz si potencjaem swojego umysu: zdolnoci
pamici do kojarzenia i tworzenia wyobrae; sowami, liczbami, wykazami,
nastpstwem, logik i analiz dziki lewej pkuli; kolorem, obrazem, rozmiarami,
rytmem, marzeniami, gestalt (obraz caoci) i wiadomoci przestrzeni - domenami
pkuli prawej; umiejtnoci oczu postrzegania i przyswajania; sprawnoci rk
potraficych skopiowa to, co widz oczy, oraz predyspozycj caego umysu do
organizowania, przechowywania i przypominania tego, czego si nauczye.
Na mapach myli zamiast zapisywa to, co pragniesz zapamita, w postaci
zwykych zda lub wykazw, umieszczasz w centrum strony rysunek (wspomaga on
koncentracj i pami), a nastpnie - w ustalonej kolejnoci - wyprowadzasz
rozgazienia dookoa tego rysunku, korzystajc ze sw i rysunkw - kluczy. Podczas
rysowania mapy (kartografowania") twj mzg tworzy zintegrowany obraz caego,
studiowanego przez ciebie intelektualnego terytorium.
Zasady tworzenia mapy myli s nastpujce:
1. Kolorowy rysunek umieszczamy w centrum.
2. Gwne idee przedstawiamy w postaci odgazie wychodzcych ze
rodka.
3. Gwne pojcia powinny by zapisane wikszymi literami ni zagadnienia
drugorzdne.
4. Na danej linii piszemy tylko jedno sowo. Kady wyraz ma olbrzymi liczb
skojarze; regua ta daje twojemu mzgowi wiksz swobod
ich tworzenia.
5. Uywamy liter drukowanych (maych albo duych lub ich kombinacji).
6. Sowa piszemy na liniach (dziki temu obraz, ktry ma zapamita mzg,
jest wyraniejszy).
7. Linie musz si ze sob czy (pomaga to w tworzeniu skojarze). Kada z
poczonych linii powinna mie tak sam dugo jak znajdujce si nad ni sowo
lub rysunek; pomaga to w kojarzeniu i zaoszczdza miejsca.

8. Umieszczamy tyle rysunkw, ile si zmieci (w ten sposb angaujemy do

pracy cay mzg i uatwiamy sobie zapamitanie; umieszczony na mapie rysunek wart
jest tysica sw).
9. Gdziekolwiek si da, rnicujemy wielko umieszczanych napisw i
rysunkw (to, co si wyrnia, atwiej jest zapamita).
10. Uywamy numerw i oznacze w celu uporzdkowania zagadnie i
przedstawienia powiza.
11. Do oznaczania i czenia korzystamy ze strzaek, symboli, liczb, liter,
rysunkw, kolorw, rnicowania rozmiarw oraz obrysowywania.
Tablica VI w czci zawierajcej kolorowe rysunki przedstawia map
podsumowujc trzydniowy kurs treningu umysu i tworzenia map myli. Mapa
zostaa wykonana przez pewnego ojca, ktry by jednoczenie dyrektorem
przedsibiorstwa. Wykorzysta on t sam map do streszczenia kursu dla siebie,
opowiedzenia o nim onie, dzieciom i wsppracownikom.
Rysunek w centrum przedstawia integracj umysu i ciaa. Odgazienia,
zgodnie z ruchem wskazwek zegara, poczwszy od wicze na godzinie 9,
podsumowuj gwne elementy kursu.
Rysunki stanowi bardziej obrazow pomoc w zapamitywaniu ni sowa.
Jak wida, mapa myli przedstawiajca trzydniowy kurs, przydaje si nie tylko
jako podsumowanie wszystkiego, co byo omawiane, ale moe take stanowi
podstaw wypowiedzi na jego temat.
Mapa staje si tutaj odzwierciedleniem twoich wasnych procesw mylowych,
ktre umoliwi ci nastpnie komunikowanie si z innymi, bdc ukoronowaniem
cyklu szybkiego i rozszerzonego czytania.
Waciwie wykorzystywana mapa myli przynajmniej trzykrotnie podniesie
skuteczno czytania i uczenia si, zwikszy ogln efektywno tych czynnoci i
zaoszczdzi ci mnstwo czasu.

PODSUMOWANIE
1. Mapa myli jest niezwykle skuteczn technik rysunkow, ktra zaprzga
do dziaania obie pkule mzgu i jest kluczem odblokowujcym prawdziwy potencja
twojego umysu.
2. Map myli stosowa mona jako pomoc w czytaniu, studiowaniu i nauce,
poprawia ona efekty tego, co robisz we wszystkich aspektach.

PLAN DZIAANIA
Proponuj interesujce wiczenie: sprbuj przeczyta szczegowo map myli
dotyczc kursu treningu umysu i tworzenia map myli, aby przekona si, jak
wszechstronne

podsumowanie

(zrozumienie)

moliwe

jest

dziki

notatkom

zajmujcym jedn tylko stron.

1. Teraz, gdy poznae ju technik kartografowania", powr do sprawdzianw z rozdziaw l, 4,6,8 i 10. Wybierz dla nich sowa-klucze i sporzd dla
kadego osobn map. W ten sposb sprawdzisz swoje umiejtnoci szybkiego
czytania, ulepszysz technik robienia notatek i tworzenia map myli, utrwalajc
podstawowe wiadomoci z dziedziny dziaania mzgu, psychologii, sztuki i nauki.
2. Po przeczytaniu sprawdzianw znajdujcych si w dalszych czciach
Podrcznika szybkiego czytania zawsze je przejrzyj i podkrel gwne myli i sowaklucze. Nastpnie do kadego artykuu wykonaj map.
3. Dzisiejsze czytanie zakocz przegldem starych notatek ze szkoy lub
innych rde, zobacz, ile z nich byo zupenie zbdnych, ile czasu moge
zaoszczdzi piszc je, a potem odczytujc. Wiele osb odkrywa, e naprawd
potrzebnych byo tylko okoo 10 proc. Przegldajc stare notatki i ksiki, pamitaj o
uyciu wskanika i wiczeniach przyspieszajcych tempo czytania.

ZAPOWIED NASTPNEGO ROZDZIAU

Nastpny rozdzia umoliwi ci rozszerzenie wiedzy na temat sw--kluczy o
technik prowadzenia analizy struktury akapitw. Pomoe ci to w dalszym cigu
podnosi szybko i stopie zrozumienia.

14.

ZNAJOMO

STRUKTURY

AKAPITU

ZWIKSZA

SZYBKO CZYTANIA I ZROZUMIENIE

Poprzez poznanie ukadu czci udaje nam si lepiej poj struktur caoci.
Znajomo struktury caoci zwiksza twoj zdolno przyswajania i rozumienia.

WSTP
W rozdziale 9 poznalimy czynno zwan przemykaniem, podczas ktrej
pewne wybrane uprzednio czci materiau ogldane s w celu zyskania oglnego
rozeznania. Teraz omwimy struktur akapitu, co umoliwi ci wykorzystanie w
praktyce technik przemykania.
Akapity objaniajce
S to akapity, w ktrych autor wyjania okrelon ide lub pogld. Na ogl
nietrudno je rozpozna i dosy atwo zrozumie. Jedno lub dwa pocztkowe zdania w
akapicie objaniajcym daj oglne pojcie o tym, czego dotyczy wyjanienie lub
omwienie, kocowe zdanie (albo dwa) zawieraj wynik lub wniosek, natomiast w
rodku paragrafu znajduj si szczegy. Zalenie od celu twojej lektury, moesz wic
podczas wstpnego przemykania skierowa uwag na odpowiedni cz akapitu.
Akapity opisowe
Paragrafy opisowe zazwyczaj rozszerzaj zagadnienie lub rozwijaj idee, ktre
zostay wczeniej przedstawione. Maj one najczciej wzbogaci tekst i z tego powodu
s zazwyczaj mniej istotne ni te, ktre wprowadzaj gwne elementy. Oczywicie
istniej wyjtki, kiedy istotny jest opis osoby lub obiektu, lecz w takich wypadkach jest
si najczciej tego wiadomym i mona odpowiednio ukierunkowa uwag.
Akapity czce
Su one do czenia innych ustpw. Z tego powodu czsto zawieraj kluczowe
informacje, gdy podsumowuj to, co je poprzedzao, oraz to, co ma nastpi. Przykad:
Wyjaniona powyej teoria ewolucji zostanie teraz umieszczona w kontekcie
najnowszych osigni w dziedzinie biochemicznych bada genetycznych". W tym
krtkim zdaniu otrzymujemy nadzwyczajnie du ilo informacji, ktre obejmuj
zawarto czytanej wanie czci materiau. Akapity czce mog by wic bardzo
przydatne jako wskazwki podczas przegldania wstpnego i powtrkowego.

STRUKTURA I ROZMIESZCZENIE AKAPITW

W jaki sposb znajomo struktury i rozmieszczenia akapitw w tekcie
wykorzysta mona do poprawy efektywnoci czytania?
Najwaniejsz spraw jest uwiadomienie sobie, e w artykuach z gazet i
czasopism kilka pierwszych i ostatnich ustpw zawiera zazwyczaj najistotniejsze
informacje, natomiast w rodkowych z reguy znajduj si szczegy. Jeli czytany przez
ciebie materia jest tego typu, podczas przemykania skoncentruj si na akapitach
pocztkowych i kocowych.
Inni znw autorzy na wstpie rozkrcaj si", zanim dotr do sedna swojej
wypowiedzi, ktre pojawia si w trzecim lub czwartym ustpie. W takich przypadkach
powiniene si najpierw skupi wanie na tej czci tekstu.
Istniej dwie gry" dotyczce struktury akapitw, ktre wydatnie pomog ci w
zrozumieniu i utrzymaniu zainteresowania.
W pierwszej naley podczas czytania dla kadego paragrafu wymyli sowo
suce zapamitaniu jego tematu gwnego oraz osobny wyraz dla tematu
drugorzdnego. wiczenie to zmusza ci do cigego zaangaowania w lektur i
mylenia o tym, co czytasz. Nastpnie powiniene stara si rozwin umiejtno
wyszukiwania takich sw, nie przerywajc z tego powodu toku czytania.
Korzystajc ze sw-kluczy, zwaszcza w postaci mapy myli, moliwe jest
zapamitanie szczegw caej ksiki. Sowa te, w poczeniu z rysunkami, stanowi
podstawowe czci skadowe mapy.
Druga gra" z akapitami polega na tym, eby w trakcie czytania paragrafu
powiza pierwsze zdanie z reszt. Zadaj sobie pytanie, czy ma ono charakter
wprowadzajcy, przejciowy, streszczajcy czy te tak naprawd nie ma nic wsplnego z
tym, co jest napisane dalej.

PLAN DZIAANIA
1. Przeprowad pierwsz gr przynajmniej z czterema akapitami.
2. Przeprowad drug gr przynajmniej z czterema akapitami.
3. Uywajc wskanika, przejrzyj wstpnie kolejny rozdzia.
4. Zanim przejdziesz dalej, przeczytaj kilka rnych tekstw, aby przewiczy
rozpoznawanie typw akapitw.

ZAPOWIEDZ NASTPNEGO ROZDZIAU

Znajomo przedstawionych powyej zagadnie umoliwi ci analiz czytanego
materiau. Nastpny rozdzia jeszcze bardziej wzmocni twoj zdolno postrzegania
caoci.
.

15. PRZEGLDANIE WSTPNE - TWJ UMYSOWY

REKONESANS
Jeli chcesz pozna teren, najpierw zapoznaj si z map.

WSTP
W rozdziale tym przechodzimy do idei, o ktrej wspominaem ju wielokrotnie:
wstpnego przejrzenia materiau przed rozpoczciem czytania. Celem wstpnego
przejrzenia jest ustalenie w swoim umyle struktury, w ktrej bdzie on mg z atwoci
umieszcza pomniejsze szczegy, co natychmiast powinno poprawi zrozumienie
caoci.
JAKO SWJ WASNY ZWIADOWCA
Osob przeprowadzajc wstpny przegld porwna mona do zwiadowcy,
ktry wyprzedza wojsko, aby ustali topografi terenu, pozycj wroga i obszary
taktycznej przewagi. Armii atwiej jest porusza si na obcym terytorium, gdy zna
gwne punkty odniesienia; tak samo umysowi atwiej jest zaatakowa i zrozumie
informacje, jeli posiada wskazwki, ktrymi moe si kierowa.
Powiniene przeprowadzi wstpny przegld kadego materiau, ktry zamierzasz
przeczyta, bez wzgldu na to, czy s to listy, sprawozdania, powieci czy artykuy. We
wszystkich przypadkach przyspieszy to lektur i poprawi zrozumienie, poniewa nie
bdziesz si co chwila potyka o rzeczy nieznane, lecz uoysz czci w oglny obraz.
Twoja metoda wstpnego przegldania powinna czy w sobie elementy
wspomniane w rozdziale 9 (na temat przemykania) i 14 (o strukturze akapitu). Innymi
sowy, opanujesz materia szybciej i z lepszym skutkiem, gdy wyselekcjonujesz te
obszary, ktre najprawdopodobniej zawieraj najistotniejsze informacje. Dokonujc
wstpnego przegldu zawsze korzystaj z ulubionej techniki wspomagania wskanikiem.
Opisana tutaj idea wstpnego przegldania ma zastosowanie oglne.

STRATEGIE WSTPNEGO PRZEGLDANIA

Nastpujce zajcia aktywnego czytania" maj na celu uzyskanie lepszego
nastawienia psychicznego; twoje cyklopowe oko podczas wstpnego przegldania
skuteczniej bdzie wyszukiwa potrzebne informacje, a cay proces stanie si bardziej
przyjemny.
1. Zastosuj to, co ju wiesz
Kiedy ustalisz to, co ju wiesz na dany temat, czsto okazuje si, e jest tego
wicej, ni ci si wydawao! Mnstwo osb bdnie przyjmuje, e autor jest ekspertem,
podczas gdy w rzeczywistoci czytelnik wie tyle samo lub wicej ni on. Zanim
rozpoczniesz lektur, zawsze wykonaj szybko map myli obrazujc swoj wiedz na
dany temat. Wiedz t moesz nastpnie wykorzysta, aby powiza j z informacjami z
ksiki i mc zadawa waciwe pytania.
2. Wejd w interakcj z autorem
Czytanie nie powinno by jednostronne, ma stanowi konwersacj midzy tob a
umysem, ktry stworzy tekst. Niezwykle istotne jest, aby wchodzi w interakcj z
kadym czytanym materiaem, zapisujc pytania i komentarze na marginesie ksiki lub
na osobnej kartce.
3. Bd detektywem
Staraj si przewidzie, co nastpnie pojawi si na kartkach, jaki plan akcji"
ustali sobie autor. Sprbuj by zawsze krok do przodu w rozwizywaniu informacyjnego
puzzla, z ktrym si zapoznajesz.

PODSUMOWANIE
Nazwa wstpne przegldanie" jest dokadnym opisem wykonywanej czynnoci,
to znaczy uprzedniego obejrzenia tekstu. Gdy umoliwisz mzgowi wczeniejsze
zobaczenie druku, drugie przejcie bdzie bardziej efektywne.

PLAN DZIAANIA
1. Przegldaj wstpnie wszystko, co bdziesz czyta w cigu najbliszych dwch
tygodni, zwr uwag, ile moesz si dziki temu dowiedzie i o ile lepiej pozwala ci to
zrozumie tekst, kiedy czytasz go po raz drugi.
2. wicz poznane techniki wstpnego przegldania na ksice, skorzystaj
jednoczenie z zaawansowanej techniki wodzenia wskanikiem do przeczytania caej
ksiki w czasie krtszym ni dziesi minut.
3. Przejrzyj wstpnie kolejne trzy rozdziay dotyczce rozwijania zasobw
sownictwa.

ZAPOWIED NASTPNEGO ROZDZIAU

Jedn z przeszkd szybkiego czytania jest ograniczona znajomo sownictwa.
Nastpny rozdzia informuje, w jaki sposb rozszerzy j do rozmiarw, ktre wczeniej
wydaway ci si nieosigalne.

16. ROZWIJANIE SOWNICTWA - CZ. I: PRZEDROSTKI

Wzbogacanie sownictwa jest, historycznie rzecz ujmujc, jednym z najwaniejszych czynnikw podnoszcych poziom ludzkiej inteligencji.

WSTP
Zapoznawszy si z funkcjonowaniem systemu oko-mzg, teori ruchw oczu i
gwnymi problemami zwizanymi z czytaniem, przechodzimy do pierwszych trzech
rozdziaw dotyczcych sownictwa. Rozdzia 16 podaje trzy rodzaje sownictwa i
zawiera list 58 przedrostkw, ktre umoliwi poznanie znaczenia tysicy sw.
ZNACZENIE SOWNICTWA
Posiadany zasb sw wskazuje, jak ilo materiau dana osoba przyswoia i
przeczytaa. Szkoy i uczelnie traktuj wic testy ze znajomoci sownictwa jako jedno z
gwnych kryteriw oceny kandydatw, a sukces lub niepowodzenie studenta czsto
zaley od jego umiejtnoci waciwego rozumienia i uywania sw.
Znaczenie sownictwa siga oczywicie daleko poza wiat akademicki: biznesmen
wadajcy szerszym zakresem sw ni jego kontrahenci natychmiast zyskuje przewag,
a osoba, ktra podczas spotka towarzyskich potrafi z atwoci zrozumie cudze
wypowiedzi i elokwentnie je komentowa, zyskuje w oczach innych.

TRZY RODZAJE SOWNICTWA

Wikszo z nas posiada wicej ni jeden zasb sownictwa. Zazwyczaj mamy
ich przynajmniej trzy. Po pierwsze, jest to sownictwo uywane podczas rozmowy; w
wielu przypadkach nie przekracza 1000 wyrazw (ocenia si, e jzyk angielski skada
si z ponad miliona sw).
Drugi zasb wykorzystujemy podczas pisania. Jest on zazwyczaj szerszy ni w
jzyku mwionym, poniewa na skonstruowanie zda powicamy wicej czasu, a
ponadto presja wywierana na piszcego jest mniejsza.
Najwikszy zbir stanowi zasb sownictwa przez nas rozpoznawanego wyrazw, ktre syszymy w rozmowie lub, widzc w tekcie, rozumiemy, lecz sami ich
nie uywamy. Ideaem byoby oczywicie, gdyby nasze sownictwo mwione i
wykorzystywane podczas pisania dorwnywao rozpoznawanemu, w praktyce zdarza si
to jednak rzadko. Znaczne zwikszenie zawartoci wszystkich trzech zasobw jest jednak
moliwe.

SIA PRZEDROSTKW
Celem tego rozdziau jest zapoznanie ci z ponad 50 przedrostkami (literami,
sylabami albo wyrazami umieszczanymi na pocztku sowa, przed jego rdzeniem). Wiele
z nich dotyczy miejsca, przeciwstawienia lub ruchu. Poniewa jzyk polski (tak jak
angielski) zawiera wiele elementw z aciny i greki, wiele przedrostkw pochodzi
wanie z tych jzykw.
Pogld na znaczenie tych podstawowych czstek wyrazw, pomog ci
zilustrowa badania, jakie przeprowadzia na uniwersytecie stanu Minnesota dr
Minninger. Ustalia ona, e zaledwie 14 z nich stanowi klucz do zrozumienia znaczenia
14 ty. sw! Odkrya rwnie, e w wieku 25 lat rozwj sownictwa przecitnego
czowieka zaczyna zamiera. W tym okresie wynosi on okoo 95 procent, w cigu
pozostaych - by moe nawet w wieku 75 lat -zyskujemy wic jedynie 5 proc. Poniej
przedstawiono owych 14 najczstszych przedrostkw i rdosoww tworzcych ponad
14 ty. tysicy sw znajdujcych si w podrcznym i okoo 100 ty. w wielkim sowniku
jzyka angielskiego.
Te mae sowa o wielkiej mocy" wybrane zostay z szerszej listy. Nastpujcy po
nich wykaz pocztkowych czonw wyrazw zawiera ju polskie przykady. Czytajc ten
oraz dwa kolejne rozdziay, zwracaj na nie uwag i staraj si je zapamita.
14 wyrazw zawierajcych podstawowe przedrostki
Wyrazy
l.Precept

Przedrostek
Znaczenie
pre- przed

(poj)

2. Detain

de-

(przytrzyma)

3. Intermittent

inter-

Zrdostw Znaczenie
capere
nakaz, nauka
zrozumie
z dala, w d tenere
trzyma,
zatrzyma
midzy, wrd mittere
przesya
s

(przerywany, sporadyczny)

4. Offer

ob-

naprzeciw

ferre

nosi

in-

w, ku

stare

sta

mono-

pojedynczy

graphein

pisa

epi-

na

logos

sowo, nauka

ad-

do, ku

specere
wygld,
przejaw

widzie,

(przedtoy, zaproponowa)

5. Insist
(obstawa, nalega)

6. Monograph
(monografia)

7. Epilogue
(epilog)

8. Aspect
(aspekt)

9. Uncomplicated

un-

(nieskomplikowany)

COm-

10. Non-extended
(nie wycignity
powikszony)

non-

nie
razem, z
nie

plicare

zwija,

tendere

rozciga

poza nie

11. Reproduction re- ponownie

Ducere
(reprodukcja)
pro- naprzd, dla
12. Indisposed
in- nie
ponere
(niedysponowany, dis- brak, rozdzielenie niechtny)
13. Over-sufficientoz>er- ponad
Facere
(ponadmiarowy)
sub- pod
Scribere
14. Mistranscribe mis- le

prowadzi
umieci
robi
pisa

(blednie skopiowa) trans- poprzez

58 przedrostkw
Przestudiuj dokadnie ponisz list; zawiera ona klucz do tysicy nieznanych sw. Opis metody
najskuteczniejszego jej zapamitania oraz podobnych wykazw z rozdziaw 17 i 18 znajduje si
w ksice Pami na zawalanie autorstwa Tony Buzana.
G = pochodzi z greki, = z aciny
Czon
a-, an- (G)
aero- (G)
alo- (G)
aro/i- (G)
ante- ()
anti-, anty- (G)
apo- (G)
archi- (G)
arcy- (G)

auto- (G)
bi- ()
de-, dez- ()
deka-, decy- (G)
dia- (G)
duo- (G)
afys-, dyz- ()
e^o- (G)
eforra- ()

Oznacza
zaprzeczenie,
brak jakiej cechy
powietrze, latanie
inny
dwa, dookoa
uprzednio,
wczeniejsza faza
przeciwstawienie,
zwalczanie
od
gwny, naczelny
wybitnie,
pierwszestwo
sam, wasny
dwu, podwjnie

odwrotno,
przeciwiestwo,
redukcja
dziesitno, dziesi
przez
dwa
przeczenie, brak
rozdzielenie

Przykad
anaeroby, asymetria
aeroplan, aeronauta
alopatia
amfiboliczny, amfiteatr
antenat, antecedens
antidotum, antytoksyna
apostata, apogeum
archikatedra, architraw
arcykapan, arcymistrz

automat, autokrata
biennale, bicykl,
bigamia
decentralizacja
denudacja
dekada, dekagon
diagram, diametr
duopol
dysharmonia,
dyslokacja

zewntrzny,
dziaajcy na zewntrz egzogeniczny
bardzo, niezwykle,
poza
ekstrakcja, ekstraklasa

ekwi- ()

rwny

pi- (G)
heksa- (G)
Aemi- (G)
hepta-, hepto- (G)
/ziper- (G)

na
sze
p, poowiczny
siedem
nadmiar, nadwyka

homo- ()
i/-, im-, tn(G, )
inter- ()
inrra-, infro- ()
izo- (G)
fcwa- (G)
&o-, kolkom- ()
kontr(a)- ()

taki sam, podobny

nie, wewntrz, ku

kwadra-, kwadry(L)
meta- (G)

midzy, wrd
wewntrz, do wewntrz
jednakowy
pod, w d
cznie, wsplnie,
razem
przeciwiestwo,
czynno przeciwna
cztery

ekwiwalent,
ekwinokcjum
epiderma, epidiaskop
heksagon, heksoza
hemisfera
heptagon
hiperkrytyka,
hipertrofia
homonim
inaktywacja, imigracja
interdyscyplinarny
introwertyk
izobara, izolinia
katarakta, katatonia
koalicja, koegzystencja
kompan
kontragitacja
kwadrans, kwadryga

po, poza,
wskazuje na nastpstwo metabolizm,
metafizyczny
lub zmienno
mono- (G)
jeden, pojedynczy
monotonny, monografia
wiele, duo
multimilioner
mttfci- ()
okta- (G)
osiem
oktawa, oktaedr
para- (G)
niby, prawie
parapsychologia,
paraekumena
pery- (G)
woki, koo
perymetr, perycykl
poli- (G)
wiele
poligamia, politechnika
post- ()
po, nastpny, tylny
postscriptum,
postimpresjonizm
pr- ()
przed, najpierw
prehistoria,
predyspozycja
pro- ()
okrela pozytywny
profrancuski,
stosunek lub
proseminarium
etap przygotowawczy
prima- ,pryma- () pierwszy, przodujcy
primadonna, prymat
powtrzenie,
- ()
czynno przeciwstawna reedycja, reakcja
retro- ()
dot. przeszoci
retrospekcja
sufc- ()
pod
subregion, sub
dominanta
sym-, syn- (G)
wsp-, razem
sympatyczny,
synchronizm
super- ()
stopie najwyszy,
najwysza jako
superforteca,

superarbiter
tek- (G)
ter- ()
tetra- (G)
trans- ()

dziaajcy na odlego,
z daleka
potrjno
poczwrno
przez, poza,
z drugiej strony

iri- (G; )
ultra- ()

trzy
ponad, skrajnie

nt- ()
wice- ()

jeden
zastpca; kto, kto zaj
drugie miejsce

telegram, telepatia
tercet
tetraedr, tetralogia
transatlantycki,
translacja
triangel, triada
ultramaryna,
ultrafioletowy
uniformizacja, unikat
wicekrl, wiceprezydent

PODSUMOWANIE
1. Przecitna liczba sw uywanych podczas konwersacji wynosi tysic; ogem
do naszej dyspozycji mamy ponad milion wyrazw.
2. Spord trzech zasobw sownictwa (wykorzystywanego w mowie, pimie i
rozpoznawanego) ten trzeci jest najobszerniejszy.
3. Wzbogacanie sownictwa podnosi poziom inteligencji.
4. Nauczenie si tylko kilku przedrostkw pozwoli zrozumie znaczenie mnstwa
nowych sw.

WICZENIA NA OPANOWANIE SOWNICTWA

Ponisze wiczenia nie s jedynie testami ze sownictwa. W wielu przypadkach
przedstawiono skrcone" definicje wyrazw w celu zawarcia w nich podstawowego
sowa okrelajcego odpowiedni czon pocztkowy. Na pocztku kadego wiczenia
umieszczono 15 sw, ktrymi uzupeni naley luki w 15 zdaniach.
Wykonujc zadanie, roz na czci skadowe kade wybrane sowo, starajc si
odgadn znaczenie na podstawie jego struktury. Jako pomoc, miej pod rk sownik.
W puste miejsce wpisz wybrany wyraz w odpowiedniej formie. Poprawno
odpowiedzi sprawd na stronie 241.
wiczenie la
a. poliglota b. amfibie c. dyskredytacja d. koegzystencja e. biennale f. telekineza
g. inherencja h. antypatia i. retrospekcja j. kontrasygnata k. tercet 1. autokrata i.
paraekumena m. triumwirat n. impregnacja
1. Osoba, ktra sama dziery nieograniczon wadz, to ............
2............. to impreza artystyczna odbywajca si co dwa lub trwajca dwa
lata.
3. Obszar nie zamieszkany, ale okresowo wykorzystywany przez czowieka nosi
nazw..........
4. ........... oznacza wywieranie wpywu na bieg zdarze, na przykad poruszanie
si przedmiotw sam tylko myl, bez faktycznego oddziaywania.
5. Koalicja trzech osb zawizana w celu sprawowania wadzy to .........
6. .......... jest to przynaleno, nierozczno.
7............ to nasycenie jednej substancji inn, na przykad uodparniajc na wilgo.
8. Wspistnienie okrelonych zjawisk lub organizmw nazywane jest ich ..........
9. Utwr muzyczny na trzy glosy lub zesp zoony z trzech wokalistw
nazywamy ..........
10. ......... osoby oznacza, e zostaa ona skompromitowana lub utracia
zaufanie.
11. Jeeli wany akt pastwowy wymaga............ oznacza to, e poza gwnym

urzdnikiem zatwierdzajcym musi zosta podpisany jeszcze przez drug osob.

12. Stworzenia przystosowane do ycia zarwno w rodowisku wodnym, jak i
ldowym nazywamy ..........
13. Odwoywanie si do stadiw wczeniejszych jakiego zjawiska lub faktw
majcych miejsce w przeszoci to ..........
14........ oznacza osob wadajc kilkoma jzykami.
15. Odczuwanie w stosunku do kogo wstrtu albo niechci oznacza..........
wiczenie Ib
a. intrawenalny b. autobiograf c. abdykowa d. dekalog e. ateista f. polimorfizm
g. uniformizacja h. izoterma i. monografia j. oktagon k. katakumba 1. hipertonia i.
peryskop m. prominent n. hemiatrofia
1. Kto, kto nie wierzy w Boga, jest........
2. Praca naukowa powicona dokadnemu opracowaniu jednego zagadnienia lub
yciorysu jednej osoby to ........
3. Dziesicioro przykaza czsto nazywa si .........
4. Osoba odrniajca si w danym rodowisku to ..........
5. Figura paska, zawierajca osiem ktw i osiem bokw, nazywana bywa
6. ......... to zjawisko wystpowania w kilku rnych postaciach mineraw
majcych ten sam skad chemiczny.
7. ......... oznacza grobowiec znajdujcy si pod ziemi.
8. Osoba panujca, ktra ........... zrzeka si sprawowanej wadzy.
182
9. Zastrzyk podawany doylnie to iniekcja ..........
10. Osoba chorujca na nadcinienie ttnicze cierpi na ..........
11. Nadajc czemu jednolity ksztat lub wygld, dokonujesz ..........
12. Zanik poowy narzdu ciaa to ..........
13............ to urzdzenie umoliwiajce obserwacj ponad polem widzenia osoby
patrzcej, np. w odzi podwodnej.
14. Linia czca na mapie miejsca majce tak sam temperatur nazywa
si ..........

15. Termin .......... oznacza osob piszc swj wasny yciorys.

wiczenie l c
a. metafizyczny b. anoreksja c. alochton d. chroniczny e. egzogamia f.
dezintegracja g. antecedens h. diafragma i. subordynacja j. predylekcja k. antidotum 1.
pentametr i. introwertyk m. peryhelium n. homogenizacja
1. Przegroda, membrana oddzielajca dwa obszary nazywa si .........
2. Okrelenie.......... odnosi si do tego, co niematerialne, ponadzmysowe, bdce
poza wiatem fizycznym.
3. Jeli w sposb sztuczny wytworzymy jednolit, trwa mieszanin z dwch
albo wikszej liczby skadnikw, dokonamy ich ..........
4. Spowodowany chorob brak apetytu nazywa si ..........
5........... to inna nazwa odtrutki.
6. Przybysz, kto pochodzcy z zewntrz nazwany jest .........
7. Punkt orbity, w ktrym planeta lub kometa znajduje si najbliej Soca,
to ........
8. Stan, ktry trwa bardzo dugo, jest przewleky, nazywamy ..........
9. W poezji wers skadajcy si z piciu stp to .........
10. Jeli kto jest skonny do zamykania si w sobie i skupiania uwagi gwnie na
wasnych przeyciach, oznacza to, e jest .........
11. Zdarzenie, fakt, ktry poprzedza stan obecny, nazywamy ..........
12 ......... oznacza szczegln skonno lub upodobanie do czego.
13. Gdy co rozpado si na czci skadowe, to nastpia ..........
14. Jeli podporzdkowujesz si dyscyplinie subowej i posusznie wypeniasz
polecenia przeoonych, to cechuje ci ..........
15. Zwyczaj zawierania maestw midzy czonkami rnych grup spoecznych
nazywany jest ..........
wiczenie znajomoci przedrostkw
Wybierz jedn z poprzednich czci Podrcznika szybkiego czytania i podkrel w
niej wszystkie czstki pocztkowe, ktre uda ci si znale. Powinny pojawia si one
przynajmniej w jednym na sto wyrazw. Powtrz t czynno po zapoznaniu si z

dwoma kolejnymi rozdziaami, obejmujc w swoim obszarze poszukiwa take

przyrostki i rdosowy.

ZAPOWIED NASTPNEGO ROZDZIAU

Opanowawszy tysice sw zawierajcych przedstawione w niniejszym rozdziale
czony pocztkowe wyrazw, jeste gotw doczy do nich przyrostki.

28.

ROZWIJANIE SOWNICTWA -CZ. II: PRZYROSTKI

Korzystanie w szerszym zakresie ze zoonych i wyszukanych struktur jzykowych

oraz tworzcych je elementw to jedna z cech okrelajcych ewolucyjny rozwj.

Ksztacenie umiejtnoci w tej dziedzinie jest twoim naturalnym prawem, obowizkiem, a
ich opanowanie daje wiele korzyci. Przyznaj to. Zaakceptuj. I do dziel!
WSTP
W rozdziale 16 poznae 58 przedrostkw, ktrych znajomo moge nastpnie
sprawdzi dziki zamieszczonym wiczeniom. Ten element budujcy sownictwo
powiniene wic mie ju opanowany, zwaszcza jeli korzystae z informacji
uzyskanych do tej pory dziki Podrcznikowi szybkiego czytania. Gotw jeste wykona
kolejny krok na tej drodze: pozna niektre przyrostki (litery i sylaby wystpujce po
rdzeniu lub po innym przyrostku). Tak jak w poprzednim rozdziale, przekonasz si, e
wikszo z nich pochodzi z aciny i greki.
SIA PRZYROSTKW
Przedstawi teraz przyrostki, z ktrych wiele okrela cechy lub dotyczy zmiany
jednej czci mowy na inn (np. przymiotnika na przyswek).
46 przyrostkw
Przyrostek
-acja, -icja

Oznacza
czynno lub stan czego

-ancja, -encja,
-ycja -ani
-arium, -oum

cecha lub dziaanie osoba

wykonujca czynno
miejsce

-awy -a
-enia, -oza

wykazujcy podobiestwo
czynno lub stan
stan, choroba

-estwo, -istwo

stan lub okres ycia

Przykad
kondycja,
tolerancja
tolerancja
dewiant, gwarant
terrarium,
akwarium
czerwonawy
kabota, sabota
neurastenia,
skleroza
dziecistwo,
pokrewiestwo

-fil, -ma

mionik

-grafia

opis, pisanie

-iczny, -yczny

dotyczcy czego

-ik, -yk, -arz, -ysta

osoba zajmujca si czym

-ika, -yka

nauka, zagadnienie

-ina

substancja chemiczna

-ista

cecha osoby

-izm

cecha lub doktryna

-knie, -lnie, -lo

-logia

cecha (przyswek) dziedzina

wiedzy

-mtna
-ski, -ecki

mierzenie
pochodzenie, natura czego

-oid

-o

podobiestwo
osoba wykonujca
jak czynno,
odznaczajca si jak cech
cecha, stan

-owiec

osoba zajmujca si czym

-tek, -tko, -tko

-ura

zdrobnienie
siedziba, instytucja

-yczny, -ycznie

dotyczcy czego

-on

instrument, urzdzenie

-OT

bibliofil,
kinoman
geografia,
kaligrafia
historyczny,
psychiczny
muzyk, artysta,
lekarz
matematyka,
tektonika
kreatynina,
melanina
konformista,
pesymista
socjalizm.
realizm
piknie, wesoo
geologia,
teatrologia
geometria
iraski,
grecki,
chrzecijaski
planetoid
mentor,
egzekutor
lojalno,
wdziczno
sportowiec,
naukowiec
yjtko
prokuratura,
delegatura
klasyczny,
fizyczny
Puzon

29.
WICZENIA NA OPANOWANIE SOWNICTWA
30.

wiczenie 2a

31.

a. nepotyzm b. marionetka c. demobilizowa d. epidemia e. praktyk

f. lapidarium g. supremacja h. synekura i. profan j. kabotyn k.

szowinista 1. redystrybucja . hedonizm m. sororat n. sabota

32.

1. Miejsce, w ktrym zgromadzono kamienne fragmenty

zabytkowych rzeb, pomnikw i budowli, nazywamy ..........

33.

2. Jeeli jakie dobro, np. dochody, poddajemy ponownemu

podziaowi, dokonujemy wwczas ..........

34.

3.

Osoba

pogldach

skrajnie

nacjonalistycznych,

nie

dostrzegajca wad wasnego narodu, a majca w pogardzie inne

nacje, nazywana jest..........
35.

4. Laik, kto, kto zupenie nie zna si na danym zagadnieniu,

to ..........

36.

5............. jest to osoba, ktra pracujc w jakiej dziedzinie posiada

w niej

37.

znaczne dowiadczenie.

38.

6............ oznacza doskonale patn posad, nie wymagajc adnej

pracy.

39.

7. Nagy wzrost liczby przypadkw wystpienia okrelonej

choroby, zwaszcza zakanej, nosi nazw ..........

8........... to zawarcie maestwa z siostr zmarej ony.

40.

9. Postawa, w ktrej za gwny cel ycia uwaa si czerpanie

przyjemnoci, nazywana jest.........

41.

10. Zjawisko faworyzowania przez osoby wpywowe krewnych w

rozdawaniu stanowisk i przywilejw nazywa si ..........

42.

11. Tani efekciarz, zachowujcy si niepowanie, komediant, to

inaczej

43.

12........... oznacza lalk zawieszon na krzyaku i poruszan za

pomoc

44.

nitek; nazywamy tak rwnie czowieka nie posiadajcego wasnej

woli i pozostajcego na cudzych usugach.

45.

13. Dominacja, dysponowanie znaczn przewag lub wadz

to .........

46.

14. Zwalnia z wojska lub odbiera komu zapa i chci do

dziaania to
47.

15. Gdy osoba-zaangaowana w okrelone dziaanie potajemnie

przeszkadza w jego realizacji, dokonuje ona ..........

48.
49.

wiczenie 2b

50.

a. somnambulik b. minimalizowa c. irytacja d. nobliwy e.

nonkonformizm f. nostalgia g. melanina h. facecja i. ezoteryczny j.
egzekutor k. blanszowa 1. biurokrata . osmoza m. planetarium n.
martyrologia

51.

1. Cierpienie, mczestwo, najczciej odnoszone do ofiar

hitleryzmu, to ..........

52.

2. .......... to inne okrelenie opowiedzianego artu, dykteryjki.

53.

3. .......... to czowiek wykonujcy niewiadomie we nie rne

czynnoci, lunatyk.

54.

4. .......... co oznacza pomniejsza to, nadawa nisz rang.

55.

5. Proces samorzutnego przenikania rozpuszczalnika przez

pprzepuszczaln bon i w ten sposb wyrwnywania stenia
pynw nazywamy

56.

6. ........... to miejsce, ktre mona odwiedzi, aby obejrze

projekcje cia

57.

niebieskich i gwiazdozbiorw, rzutowane na specjalny ekrankopu.

7.

Niepodporzdkowywanie

si

powszechnie

obowizujcym

zasadom,

niezgadzanie si z utartymi zwyczajami to .........

58.

8. Kto .......... jest szlachetny, elegancki i wzbudza szacunek.

59.

9.

Wykonawc,

na

przykad

wyroku

lub

cudzej

woli,

nazywamy ..........
60.

10. .......... oznacza tsknot za ojczyzn.

61.

11. Ciemny pigment, wystpujcy w skrze ludzkiej, ujawniajcy

si podczas opalania, to ........

62.

12. .......... warzywa i owoce, to znaczy obgotowywa lub parzy je

w celu
63.

konserwacji.

64.

13. Wiedza .......... jest tajemna i dostpna tylko nielicznym.

65.

14. Termin .......... oznacza bezdusznego urzdnika, lepo

trzymajcego

66.

si przepisw.

67.

15......... to inaczej gniew, rozdranienie, zdenerwowanie.

68.

wiczenie 2c

69.

a. apoteoza b. narcyzm c. inteligencja d. rusofil e. intensyfikowa f.

retoryczny g. idiom h. psychologia i. fizjologia j. ambiwalentny k.
adwersarz 1. anulowanie i. antropoidy m. metaboliczny n.
indolencja

70.

1. Niezaradno, bierno, nieudolne dziaanie to inaczej ...........

71.

2. Pytanie .......... stawiane jest dla wzmocnienia

efektu

wypowiedzi; nie
72.

oczekuje si na nie odpowiedzi od suchacza.

73.

3. Klasa ludzi wyksztaconych, majcych znaczny wpyw na

formuowanie opinii spoecznej to ..........

74.

4. Przymiotnik ............. dotyczy przemian i procesw chemicznych

zachodzcych w ywych organizmach.

75.

5........... to mapy najbardziej zblione budow do czowieka;

nale do nich midzy innymi goryle i szympansy.

76.

6. Dziedzina wiedzy zajmujca si organami ciaa, tkankami i

komrkami oraz ich funkcjonowaniem, to ...........

77.

7..........

to

przeciwnik,

nieprzyjaciel

albo

osoba

bdca

odmiennego zdania.
78.

8. Idealizacj, ukazanie chway jakiego wydarzenia lub osoby,

najczciej w dziele literackim, nazywamy ........

79.

9. Gdy ywisz wobec czego lub kogo........... uczucia, znaczy to,

e twj stosunek do jest mieszany, dwojaki, na przykad kochasz i
nienawidzisz.

80.

10. Uniewanienie umowy, decyzji lub aktu prawnego to

inaczej ............

81.

11. Jeli masz do siebie bezkrytyczny stosunek i nieustannie

zachwycasz si sob, wwczas cechuje ci .........

82.

12............ dan czynno, oznacza zwiksza jej tempo lub wzmc

wysiki w pracy nad ni.

83.

13. Wyraenie lub zwrot charakterystyczny dla danego jzyka i nie

dajcy si dosownie przetumaczy na inny to .........

84.

14. Osoba lubujca si w tym, co rosyjskie, bdca mionikiem

kultury tego narodu, jest ..........

85.

15. Nauka zajmujca si przebiegiem procesw umysowych i

analiz ludzkiego zachowania to .........

86.
87.

wiczenie znajomoci przyrostkw

88.

Mam nadziej, e wykonanie powyszych testw sprawio ci wiele

satysfakcji. Teraz we do rki dobry sownik i przyjrzyj si
wystpowaniu

funkcjom

przyrostkw.

Zapisz

przykady

interesujce, warte szczeglnej uwagi.

89.

ZAPOWIED NASTPNEGO ROZDZIAU

90.

Zapoznalimy si z czonami pocztkowymi i zakoczeniami

wyrazw; nadszed czas na pojawiajce si powszechnie,
pochodzce z jzyka aciskiego i greckiego rdosowy.

91.

ROZWIJANIE

SOWNICTWA

CZ.

III:

RDOSOWY
Piro ma moc wiksz od miecza tylko wtedy, gdy ukryty za nim umyl wie, w jaki
sposb si nim posugiwa.

WSTP
Rozdzia 18 dotyczy aciskich i greckich rdosoww (wyrazw, od ktrych
pochodz inne sowa), proponuj tu rwnie pi zasad dalszego wzbogacania zasobu
sownictwa.
PI ZASAD, KTRYCH STOSOWANIE ZAPEWNI STA POPRAW
ZNAJOMOCI ZNACZENIA WYRAZW
Poniewa jest to ostatni rozdzia na temat sw i ich znaczenia, chciabym
przedstawi kilka wskazwek, jak dalej radzi sobie w tej dziedzinie.
Po pierwsze: wykonaj wiczenie opisane w rozdziale 17, to znaczy przekartkuj
dobry sownik, zwracajc uwag na uycie przedrostkw, przyrostkw i rdosoww,
ktrych znaczenie poznae. Zapisuj przykady warte uwagi i sowa mogce si przyda.
Po drugie: podejmij wysiek nauczenia si kadego dnia przynajmniej jednego
nowego terminu. Pozostaj one w pamici tylko po kilkakrotnym powtrzeniu, a wic
wybrawszy sowo, staraj si go uywa.
Po trzecie: zwracaj uwag na interesujce wyrazy wypowiadane przez inne osoby.
Jeli wstydzisz si zapyta o nie swojego rozmwc, zapamitaj je lub zanotuj i pniej
sprawd, co znacz.
Po czwarte: w trakcie czytania zwracaj uwag na nieznane sowa. Nie zapisuj ich
w trakcie lektury, lecz zaznacz owkiem i sprawd pniej.
Po pite: jeli masz dostatecznie duo zapau, poszukaj w ksigarni albo
bibliotece literatur na temat rozszerzenia sownictwa, z pewnoci okae si pomocna.

45 rdosoww
rdosw aero Oznacza powietrze
am

mio

Przykad
Aeroplan, aeronauta
amory, amator, amant
annay, triennale

ann aud
bio
chron
de
dyk

sysze
ycie
czas
bg
mwi

audytorium, audycja
biografia, symbioza
chronologia, chroniczny
Deizm
dyktat, dyktafon, dyktowa

ego
Ekwi
fa& fago
fak
fobia
foto gen

Ja

egotyzm, egocentryk
Ekwiwalent
fagocyt
manufaktura, fakt, faktor
Hydrofobia, ksenofobia
Fotografia, generowa,
geneza, heterogenia

geo
Graf kapit

ziemia
pisa gwny, gowa

Geologia
Kaligrafowa, grafolog
Kapitua, kapitalny,
dekapitacja

Kard, kord korp

Serce ciao

krat, krac
kwest

wadza
pytanie

kordialny, kardiolog
korporacja, korpus
demokracja, autokrata
kwestia, kwestionowa,
kwestionariusz

Rwna
Poerajcy
robi
lK wiato

pochodzenie, nard

lok
lok, loku
ma
mis
nekro
omni
pater
pato
pneuma popul

miejsce
mwi
rka
posa, wysa
umary
wszystko
ojciec
cierpienie, odczucie
wiatr, tchnienie lud

poten
pozy
sens
skryb, skryp soi

mono, sia
pooenie
zmys, pojmowanie
pisa sam

sof, zof spekt

mdry patrze

spir
term
utyli
wen
wers, wen
wiz

oddycha
ciepo
korzy
przybywa
obraca, krci
widzie

lokalizacja, lokal
elokwencja, interlokutor
manuskrypt, manipulowa
eksmisja, dymisja
nekropolia, nekrolog
Omnibus
Paternalizm
patologia, sympatia
Pneumatyczny
popularyzowa, populizm
potentat, impotent
depozyt, pozycja
nonsens, sensoryczny
skrypt, inskrypcja solista,
izolacja
filozof retrospekcja,
inspekcja
inspiracja, spirometr
Termometr
utylizacja, utylitarny
adwent, konwent
rewers, wertowa
rewizja, wizjoner

wiczenie 3a
a. dyktat b. patologiczny c. audytorium d. sofista e. annay f. agorafobia g.
kwestionowa h. synkretyczny i. termika j. dyslokacja k. grafologia 1. potencjalny .
telepatia m. nekroza n. homologiczny
92.

Jeeli jaki pogld lub dzieo czy w jedn cao rne, czsto
sprzecz-I

ne pogldy, wwczas mwimy, e ma

charakter ...........
93.

.......... tak w przenoni nazwa moemy czowieka, ktry usiuje

udowodni rzeczy nieprawdziwe, posugujc si faszyw
argumentacj.

94.

Stan chorobowy lub nienormalny moemy nazwa ..........

95.

Gdy stan lub zjawisko jest............., oznacza to, e jest ono

prawdopodobne i moe si ujawni w okrelonych warunkach.

96.

Kroniki, roczniki inaczej to ........

97.

Obumarcie tkanek ywego organizmu, ich martwica nazywana

bywa

98.

........... oznacza stary napis na kamiennym lub marmurowym

nagrobku albo monecie.

99.

Kto wylewny, zachowujcy si wyjtkowo serdecznie jest..........

100.

Pastwo,

wypuszczajc

do

obiegu

banknoty

lub

papiery

wartociowe, .................. je.

101.

.............. nastpuje wtedy, gdy pacc cudzy dug nabywasz prawa

wierzyciela.

102.

Jeli masz do czego wrodzone skonnoci lub zdolnoci, znaczy

to,

103.

e posiadasz okrelone ...........

104.

Kto ........... atwo wpada w zachwyt i jest przesadny w swoich

reakcjach.

PODSUMOWANIE CZCI CZWARTEJ

W czci tej skoncentrowalimy si na dostarczeniu gwnych narzdzi
wspomagajcych twj intelekt, nauce tworzenia map myli, wykorzystania znajomoci
struktury akapitu w poczeniu z technikami przegldania. Wszystko to ma na celu dalsze
usprawnienie procesu czytania.
Trzy rozdziay rozwijajce zasb sownictwa zapewniaj znacznie wikszy
stopie zrozumienia. Oznacza to podniesienie tempa czytania z powodu wikszej
zdolnoci wyszukiwania idei i sw-kluczy. Oczywicie coraz lepsza znajomo sw to
take coraz mniejsza potrzeba cofania si i regresji.

ZAPOWIED NASTPNEGO ROZDZIAU

Posiade ju ca podstawow wiedz na temat oczu, mzgu i najwaniejszych
technik uczenia si. Gotw jeste wic pozna techniki zaawansowane, umoliwiajce
efektywniejsze zdobywanie informacji, uzyskanie kontroli nad plikami czasopism i
notatek, zalewem danych z ekranw komputerowych, a take pen ocen wartoci
literatury (cznie z beletrystyk i poezj), dziki ktrym powstanie twoja wasna, rozrastajca si biblioteka wiedzy. Wszystko to przedstawiem w czci pitej: Jak sta si
biegym czytelnikiem: zaawansowane spoytkowanie systemu oko--mzg.

CZ V - JAK STA SI BIEGYM CZYTELNIKIEM:

ZAAWANSOWANE SPOYTKOWANIE SYSTEMU OKO - MZG

Od 1966 roku ucz podstawowych zasad szybkiego i rozszerzonego czytania w

ponad 50 pastwach. Wrd moich studentw znajdoway si trzyletnie dzieci i szefowie
midzynarodowych korporacji. W kadym kraju, bez wzgldu na wiek suchaczy i ich
status, zadawane s te same pytania dotyczce zastosowania poznanej teorii w praktyce.
Do najczstszych nale:
Rozumiem, e uzyskane wiadomoci mona wykorzysta w innych dziedzinach,
ale czy rwnie w tekstach naukowych?"
Uycie technik szybkiego i rozszerzonego czytania do oceny wartoci literatury i
poezji jest niemoliwe, prawda?"
Oczywicie nie da si wykona wstpnego przegldu powieci kryminalnej!"
Przyznaj, e materia naprawd trudny musiaby czyta powoli!"
Oddajc si lekturze dla przyjemnoci, z pewnoci nie stosowaby zasad
szybkiego czytania?"
Czytam wieczorami, eby atwiej zasn; jak w takiej sytuacji mam
stosowa poznane techniki?"
By moe ci to zaskoczy, lecz coraz lepsza wiedza na temat czytania moe by
zastosowana we wszystkich wspomnianych wyej sytuacjach. To, co ju opanowae i z
czym si zapoznasz w kolejnych rozdziaach niniejszego podrcznika, obejmuje cay
zakres umiejtnoci, z ktrych moesz wybra te potrzebne w realizacji okrelonych,
ustalonych przez ciebie celw.
Od tego momentu do kadej czytanej strony podchodzi bdziesz indywidualnie, a
w wiecie druku czu si bdziesz jak ryba w wodzie.
W rozdziaach tej czci wykorzystano najnowsze wiadomoci na te-- mat systemu
oko-mzg, znajdziesz tu szczegowe informacje o bardziej zaawansowanych
zastosowaniach zdobytych ju umiejtnoci, a w szczeglnoci zapoznasz si z
rewolucyjn koncepcj archiwum wiedzy.

105.

TECHNIKA UCZENIA SI NA PODSTAWIE MAP

MYLI (MMOST)
Mwi si, e wiedza jest potg. W rzeczywistoci potga polega na umiejtnoci

przyswojenia, ogarnicia, zrozumienia, zachowania, przypomnienia, komunikowania si

i w konsekwencji zdolnoci tworzenia nowej wiedzy na podstawie wasnej, istniejcej w
umyle wielowymiarowej encyklopedii. Klucz do tej potgi ley w poznaniu skutecznego
sposobu uczenia si.
WSTP
W rozdziale tym zapoznasz si z technik uczenia si na podstawie map myli
(Mind Map Organie Study Technique, po polsku take: Mind Map Organiczna Technika
Studiowania), unikatowym i skutecznym narzdziem uczenia si.
TECHNIKA UCZENIA SI NA PODSTAWIE MAP MYLI
Czytanie w celu uczenia si jest obszarem, w ktrym zastosowanie maj
wszystkie techniki przedstawione w niniejszej ksice. W XIX wieku pedagodzy
stopniowo zaczli sobie zdawa spraw z tego, e wieloetapowe czytanie w celach nauki
jest znacznie bardziej efektywne ni zwyczajne przeczytanie ksiki od deski do deski,
obmylili wic kilka rnych systemw. Technika MMOST czy gwne elementy poprzednich oraz wszystkie umiejtnoci kompatybilne z mzgiem, cznie z tworzeniem
map myli, zasadami i systemami zapamitywania oraz procesami szybkiego czytania.
MMOST zostaa w peni wyjaniona w pracy Mapy twoich myli, lecz ujmujc w
wielkim skrcie, technik t podzieli mona na dwie czci: przygotowanie oraz
zastosowanie, ktre s wyjanione poniej.
I. Przygotowanie
a) Wertowanie ksiki
Skorzystaj z umiejtnoci wstpnego przegldania poznanych w rozdziale 15, aby
wyrobi sobie oglny pogld na zawarto tekstu.
b) Czas i zakres materiau
Ustal czas i ilo materiau, ktr w tym czasie opanujesz.
c) Mapa myli - obraz dotychczasowej wiedzy

Korzystajc z mapy myli, wyszukaj w pamici wszystko, co wiesz na dany

temat. Pomoe ci to odpowiednio nastroi umys do materiau, z ktrym masz si
zapozna.
d) Pytania i zamierzone cele
Ustal dokadnie, dlaczego czytasz dany materia i czego chcesz si z niego
dowiedzie.
II. Zastosowanie
a) Oglny przegld materiau
Wykonaj ponownie bardziej wnikliwe wertowanie, wykorzystujc postawione
cele i pytania do wyselekcjonowania odpowiednich informacji podstawowych.
b) Przejrzenie wstpne
Ustaliwszy gwny ukad informacji, zacznij koncentrowa si na odpowiednich
czciach tekstu, zwracajc szczegln uwag na ich pocztki i zakoczenia.
c) Przejrzenie uzupeniajce
Wypenij istniejce luki midzy pozostaymi informacjami i zbuduj map myli,
rozwizanie najtrudniejszych zagadnie pozostawiwszy na koniec.
d) Kocowy przegld materiau
W tym etapie nastpuje ostateczna integracja zdobytych wiadomoci. Uzupenij
map myli, rozwi wszystkie pozostae problemy, odpowiedz na powstae pytania i
wykonaj wszystkie postawione sobie cele.
Zbliasz si do koca sprawdzianw! Zanim wykonasz szsty z kolei, popracuj
nad motywacj, wykonaj wiczenia przyspieszajce z wykorzystaniem wskanika,
upewnij si, e trzymasz ksik w odpowiedniej odlegoci, wykonaj wstpny przegld i
skorzystaj z odpowiednich informacji na temat MMOST, aby jeszcze bardziej poprawi

szybko i zrozumienie.
SPRAWDZIAN 6
BUDZCA SI ZIEMIA; KOLEJNY SKOK

w EWOLUCJI - MZG GLOBALNY

(rdo: Peter Russell)

W naszych czasach mwienie o coraz szybszym tempie ycia i spogldanie z
nostalgi na bardziej agodny rytm ycia naszych dziadkw stao si ju czym
banalnym. Jednak rzut oka na histori ewolucji wskazuje, e to przyspieszenie nie jest
niczym nowym; trwa od pocztkw wszechwiata, czyli od okoo 15 miliardw lat. Jako
e miliardy lat wykraczaj daleko ponad nasze dowiadczenie, ocena tego przyspieszenia
moe okaza si w takiej perspektywie nieco trudna. Wyrany obraz uzyska moemy
streszczajc owych 15 miliardw lat w trwajcym rok filmie - nie koczcej si epopei!
Wielki wybuch", ktrym rozpoczyna si film, trwa zaledwie uamek sekundy wszechwiat stworzono" w pierwszej sekundzie pierwszego dnia Nowego Roku!
Pierwsze atomy formuj si mniej wicej 25 minut po tym, jak zoye sobie
noworoczne yczenia! Nic znaczcego nie dzieje si ju do koca pierwszego dnia ani
przez reszt stycznia (bdziesz potrzebowa mnstwo praonej kukurydzy!): wszystko, co
widzisz, to rozszerzajca si chmura gazw. Na przeomie lutego i marca chmury gazw
zaczynaj powoli skupia si w gromady galaktyk i gwiazd. Mijaj ty202
godnie i miesice, gwiazdy od czasu do czasu eksploduj jako supernowy, a z ich
resztek tworz si nowe. Nasze Soce i Ukad Soneczny powstaj wreszcie na pocztku
wrzenia - po omiu miesicach projekcji filmu.
Po uformowaniu si Ziemi wszystko nieco si rozkrca, gdy rozpoczyna si
ksztatowanie czsteczek zwizkw chemicznych. Po dwch tygodniach, na pocztku
padziernika, pojawiaj si proste glony i bakterie. Nastpuje okres wzgldnego zastoju
(znowu potrzebny popcorn!), w ktrym bakterie powoli ewoluuj, w tydzie pniej
zaczynajc wykorzystywa zjawisko fotosyntezy. Poowa listopada, pojawiaj si
zoone komrki z dobrze uksztatowanym jdrem, co umoliwia rozmnaanie pciowe;
po zakoczeniu tego etapu nastpuje kolejne ewolucyjne przyspieszenie. Mamy pny
listopad, wiksz cz filmu ju obejrzelimy. Ewolucja ycia zostaa jednak dopiero
zainicjowana.

Proste organizmy wielokomrkowe pojawiaj si mniej wicej na pocztku

grudnia. Pierwsze krgowce wypezaj z morza na ld okoo tygodnia pniej. Dinozaury
krluj na ziemi przez wiksz cz ostatniego tygodnia filmu, od Boego Narodzenia
do 30 grudnia - dugie i godne podziwu panowanie!
Nasi pierwsi, podobni do map (lub delfinw?!), przodkowie debiutuj w poowie
ostatniego dnia, ale wyprostowan sylwetk uzyskuj nie wczeniej ni o godzinie 11
wieczorem. Dopiero wtedy, w wigili kolejnego Nowego Roku, ktry zaraz si zacznie,
po 365 dniach i nocach trwania filmu, dochodzimy do najbardziej fascynujcych
postpw ewolucji. Ludzki jzyk zaczyna si rozwija ptorej minuty przed pnoc.
Minut pniej pojawia si rolnictwo. Budda osiga owiecenie pod drzewem awattha
na pi i p sekundy przed kocem, a Chrystus pojawia si sekund pniej. Rewolucja
przemysowa ma miejsce w ostatniej poowie sekundy, natomiast II wojna wiatowa
nieca jedn dziesit sekundy przed pnoc.
Ogldamy teraz ostatni klatk, kocowy cal liczcego setki tysicy mil filmu.
Reszta wspczesnej historii odbywa si w okamgnieniu. Niewiele duszym ni bysk,
ktrym rozpocz si film. Co wicej, ewolucja nadal przyspiesza tempo i nic nie
wskazuje na to, aby miao ono osabn.
Prdko zmian w wielu dziedzinach ycia jest tak wielka, e trudno jest
przewidzie, co bdzie si dzia za 50 lat, nie wspominajc o ksztacie cywilizacji za
tysic czy milion lat. Coraz trudniej uchroni si przed konkluzj, e my, yjcy obecnie,
znajdujemy si naprawd w wyjtkowym momencie ewolucji.
Pod niektrymi wzgldami ludzko zaczyna zachowywa si jak planetarny
system nerwowy i odnajdujemy blisk analogi midzy fazami rozwoju ludzkiego mzgu
a tym, co si dzieje z naszym rodzajem.
W 1980 roku wiatowa sie telekomunikacyjna skadaa si z 440 milionw
telefonw i okoo miliona teleksw. Jednake, cho mogaby si ona wydawa
prawdziw gmatwanin, stanowi zaledwie nieznaczny uamek liczby terminali
komunikacyjnych zawartych w mzgu, miliardw synaps, poprzez ktre oddziauj na
siebie komrki nerwowe. Wedug Johna McNulty, brytyjskiego konsultanta w dziedzinie
komputerw, globalna sie telekomunikacyjna w roku 1975 nie bya bardziej zoona ni
obszar mzgu o rozmiarach mniejszych od ziarenka grochu. Jednak oglna zdolno

przetwarzania danych ulega podwojeniu co dwa i poi roku i jeli takie tempo wzrostu
zostanie

utrzymane,

globalna

pajczyna

telekomunikacyjna

moe

dorwna

skomplikowanej budowie mzgu ju w roku 2000 - jeeli czas ten wydaje si

niewiarygodnie krtki, przypomnij sobie przyspieszenie w ostatniej godzinie przed
zakoczeniem naszego rocznego filmu i pomn je przez liczb godzin midzy pnoc l
stycznia 1997 roku a wigili Nowego Roku, ktra przeniesie nas w XXI wiek.
Spowodowane tym zmiany bd tak olbrzymie, e ich cakowity efekt wstrznie
nawet wyobrani naszych nie znajcych granic umysw! Nie bdziemy ju postrzega
siebie jako odizolowane jednostki: staniemy si wiadomi bycia czci prdko
integrujcej si wiatowej sieci komrek nerwowych budzcego si globalnego mzgu.
Jednake, cho taki kierunek rozwoju ludzkoci wydaje si moliwy, jasne jest rwnie,
e znajdujemy si jako gatunek w stanie powanego kryzysu i musimy dziaa rozsdnie
i z wyobrani, wchodzc w XXI wiek. Dalimy si zapa w puapk najbardziej
skomplikowanego spoecznego, politycznego, ekonomicznego, ekologicznego oraz
moralnego kryzysu w historii ludzkoci. Czy kryzys ten poprzedza ewolucyjny skok?
By moe. Oczywicie dysponujemy niezliczon liczb wyobrae sdnego dnia,
przewidujcych w szczegach moliwo apokalipsy, lecz dzieje rozwoju ujawniaj
zupenie inny moliwy scenariusz - kryzys moe stanowi ewolucyjny katalizator w
deniu ku wyszemu porzdkowi.
Przyjrzyjmy si kilku najpowaniejszym zaamaniom w historii Ziemi i
zobaczmy, jak to, co mogo si wydawa negatywne", byo w rzeczywistoci bardzo
poyteczne w kategoriach ewolucji.
Jeden

najwczeniejszych

kryzysw

dziejach

ycia

pojawi

si

prawdopodobnie wtedy, gdy zaczo brakowa prostych zwizkw organicznych,

ktrymi ywiy si pierwsze prymitywne komrki. By to kryzys zwizany z brakiem
poywienia. Odpowied na t sytuacj stanowio powstanie fotosyntezy - zdolnoci
czerpania yciowej energii bezporednio ze sonecznego wiata. Jednak ubocznym
produktem fotosyntezy by tlen i cho dzi dziki niemu yjemy, dla wczesnych
organizmw oznacza on mier.
Ptora miliarda lat pniej, gdy tlen zacz gromadzi si w atmosferze, nastpi
kolejny powany kryzys, tym razem zwizany z zanieczyszczeniem i zatruciem.

Ewolucyjn odpowied stanowi rozwj komrek oddychajcych tlenem. Na pocztku

kady kryzys zapowiada si bolenie i gronie. Wyobramy sobie, e. komitet bakterii na temat wpywu na rodowisko planw maej grupy bakterii zamierzajcych rozpocz
fotosyntez - owiadczy: Tlen wytwarzany w tym procesie to rzecz niebezpieczna. Jest
trujcy dla wszystkich form ycia i niezwykle atwopalny, prawdopodobnie zamieni nas
wszystkie w proch. Jest prawie pewne, e doprowadzi to do zniszczenia ycia".
Bez wtpienia fotosynteza potpiona zostaaby jako samolubna, nienaturalna i
nieodpowiedzialna". Na szczcie dla nas, taki komitet nie istnia, a zjawisko zachodzio
nadal. Spowodowao to oczywicie powany kryzys, lecz z drugiej strony, umoliwio
pojawienie si rolin, zwierzt, ciebie i mnie.
Problemy, przed ktrymi obecnie stoi wiat, mog okaza si rwnie istotne dla
trwania rewolucji jak kryzys tlenowy. Nigdy w dziejach rodzaju ludzkiego
niebezpieczestwa nie byy a tak kracowe; wydaje si, e szybko zbliymy si do
punktu krytycznego. Rezultatem moe by zaamanie albo przeom. W swojej roli
ewolucyjnych katalizatorw kryzysy mog okaza si tym, co jest niezbdne, aby
popchn nas na wyszy poziom.
Ide, zgodnie z ktr kady kryzys ma jednoczenie swoje dobre i ze strony,
mona uj terminem, ktrym Chiczycy okrelaj kryzys: wei-chi. Pierwsza cz
wyrazu mwi strze si niebezpieczestwa". Druga ma zgoa odmienn implikacj.
Oznacza szans na zmian".
Idea wei-chi umoliwia docenienie wagi obu aspektw kryzysu. W ostatnich
latach nasza uwaga skupiona bya na wei, rozlicznych moliwociach globalnej
katastrofy i sposobach jej uniknicia. Bdzie to niezbdne, gdy bdziemy si stara
poradzi sobie z bardzo realnymi, nkajcymi nas problemami. Jednoczenie stawiamy
pod znakiem zapytania niektre z podstawowych postaw i wartoci: Dlaczego
istniejemy? Czego naprawd pragniemy? Czy nie istnieje w yciu co wicej? Te pytania
otwieraj nas na inne aspekty kryzysu - szans zmiany kierunku, czerpania korzyci z
kolosalnych i zapierajcych dech moliwoci, jakie si przed nami otwieraj.
Jeli nie dokonamy zmian, upyn mog tysice lat, zanim ludzko ponownie
stanie na progu ewolucji. Moe si to ju jednak nigdy nie zdarzy. Jeli zetrzemy si z
powierzchni Ziemi, miliony lat upyn, zanim pojawi si inny gatunek dysponujcy

podobnym potencjaem. Moliwe, e ju nigdy nie staoby si to na naszej planecie, lecz

na innej z mnstwa planet w naszej galaktyce, a jest przecie wiele innych galaktyk. Z
nami czy bez, wszechwiat bdzie kontynuowa ewolucj w kierunku coraz wyszych
poziomw integracji i zoonoci.
Jeli, z drugiej strony, ludzko odnajdzie sposoby rozwizania narosych przed
ni problemw i konfliktw, udowodni, e potrafi si z powodzeniem przystosowywa.
Pod tym wzgldem kryzysy zawsze stanowiy zarwno dziejowy katalizator, jak i test
sprawdzajcy umiejtnoci adaptacji i zdolno systemu do utrzymania si przy yciu.
Narastajcy obecnie cay zesp kryzysw mona postrzega wanie w takim
wietle: by moe dobrnlimy do kocowego testu, sprawdzajcego nasz zdolno
przeycia podczas dalszego rozwoju wszechwiata.
Co wicej, test ten ma ograniczenia czasowe. Nie dano nam wiekw na
eksperymenty; to my, yjcy obecnie, musimy odpowiedzie na te pytania, jeli chcemy
przetrwa w nieustannym procesie ewolucji.
Powodzenie zaley od nas. Jeli nam si uda, oznacza to moe przejcie do
kolejnej fazy istnienia. Zadanie wykazania, czy ludzko jest w stanie przetrwa,
spoczywa na nas - na kadym z nas. W przeciwiestwie do innych gatunkw z
przeszoci, ludzko, ze swoimi nieocenionymi moliwociami umysowymi, potrafi
przewidzie przyszo, dokonywa wiadomych wyborw i celowo zmienia swoje
przeznaczenie. Po raz pierwszy w dziejach ewolucji odpowiedzialno za dalszy rozwj
zostaa zoona na jej wytworach. Nie jestemy ju biernymi wiadkami tego procesu
-jestemy w stanie aktywnie ksztatowa przyszo. Sprawujemy funkcj opiekunw
przeobrae rozwojowych na Ziemi. W naszych rkach - lub raczej w mzgach i
umysach - ley jutro naszej planety.
Teraz wycz stoper
Czas lektury: ........ min
Nastpnie oblicz szybko czytania w sowach na minut (s./ min) dzielc po
prostu liczb sw w tekcie (w tym wypadku 1513) przez czas (w minutach), jaki ci to
zajo.

Formua ustalania szybkoci czytania:

sowa na minut (s./ min) = liczba sw
czas
Po wykonaniu obliczenia zapisz wynik w s./min, na kocu tego paragrafu.
Zaznacz go take w zestawieniu postpw i na wykresie na stronie 244.
Liczba sw na minut: ............
SPRAWDZIAN 6: ZROZUMIENIE
1. Wszechwiat pojawi si okoo:
a) 5 milionw
b) 75 milionw
c) 12 miliardw
d) 15 miliardw lat temu
2. W skondensowanej do roku przez Russela historii wszechwiata chmury gazw
zaczynaj si powoli skupia w gromady galaktyk i gwiazd na przeomie:
a) stycznia i lutego
b) lutego i marca
c) marca i kwietnia
d) kwietnia i maja
3. W rocznej historii wiata wg Russela nasze Soce i Ukad Soneczny powstay
na pocztku:
a) lipca
b) sierpnia
c) wrzenia
d) padziernika
4. W skondensowanej do roku przez Russela historii wszechwiata proste glony i
bakterie pojawiy si:
a) na pocztku wrzenia
b) na pocztku padziernika
c) na pocztku listopada

d) na pocztku grudnia
5. W rocznej historii wiata wg Russela nasi, podobni do map, przodkowie
uzyskuj wyprostowan sylwetk w:
a) padzierniku
b) listopadzie
c) ostatnich dwch tygodniach
d) kocowej godzinie ostatniego dnia
6. W rocznej historii wiata wg Russela ludzki jzyk zaczyna si rozwija:
a) podczas ostatnich dwch tygodni
b) w czasie ostatniego tygodnia
c) na pocztku ostatniej godziny
d) ptorej minuty przed pnoc
7. W skrconej przez Russela do roku historii wszechwiata II wojna wiatowa
pojawia si na:
a) dzie przed pnoc
b) godzin przed pnoc
c) mniej ni jedn dziesit sekundy przed pnoc
d) jedn setn sekundy przed pnoc
8. John McNulty oceni, e globalna sie telekomunikacyjna w roku 1975 nie bya
bardziej zoona ni obszar mzgu o rozmiarach mniejszych od ........................
9. Peter Russell uwaa, e kryzysy mog stanowi ewolucyjny katalizator w
deniu ku wyszemu porzdkowi. Prawda-Fasz

10. Produktem fotosyntezy, ktry

oznacza mier dla wczesnych organizmw, by:

a) dwutlenek wgla
b) tlen
c) woda
d) wiato soneczne
11. Co zostaoby zabronione jako samolubne, nienaturalne i nieodpowiedzialne",
gdyby yjce wwczas istoty mogy wyrazi swoje zdanie?
12. Pierwsza cz chiskiego wyraenia wei-chi oznacza:
a) szans na zmian

b) powodzenie
c) strze si niebezpieczestwa
d) szczliwe ycie
13. Druga cz chiskiego wyraenia wei-chi oznacza:
a) szans na zmian
b) powodzenie
c) strze si niebezpieczestwa
d) szczliwe ycie
14. Russel wierzy, e ludzko potrafi zmieni swoje przeznaczenie i aktywnie
ksztatowa przyszo. Prawda-Fasz
15. Ewolucyjna przyszo planety Ziemia ley w:
a) gestii bogw
b) naszych wasnych rkach
c) naszych mzgach i umysach
d) wynika z teorii chaosu
Porwnaj swoje odpowiedzi z tymi na stronie 240. Nastpnie podziel liczb
uzyskanych punktw przez 15 i pomn przez 100; w ten sposb obliczysz procent
zrozumienia.
Uzyskany rezultat: .......... na 15
.......... procent
Teraz wpisz wynik do zestawienia postpw oraz zaznacz go na wykresie na
stronie 244.

PODSUMOWANIE
1. Technika uczenia si na podstawie map myli czy wszystkie gwne elementy
poprzednich systemw oraz najnowsze doniesienia na temat mzgu, tworzenia map myli
i prowadzenia wskanika.
2. Zacznij od przygotowania (wertowanie, ustalenie czasu i zakresu materiau,
wykonanie wstpnej mapy myli, wyznaczenie celw). Nastpnie przejd do

zastosowania (oglny przegld materiau, przejrzenie wstpne, uzupeniajce i kocowe).

PLAN DZIAANIA
l Wybierz atwy tekst wprowadzajcy na temat, ktry zawsze chciae pozna,
lecz trudno ci byo si do tego zabra. Zastosuj MMOST i wszystkie zaawansowane
umiejtnoci szybkiego czytania, tak aby ukoczy lektur w nieca godzin. Przedstaw
wyniki w postaci mapy myli.
2. Kadego dnia zorganizuj piciominutow sesj treningow przyspieszenia
tempa czytania ze wskanikiem.
ZAPOWIED NASTPNEGO ROZDZIAU
Jak czsto czue si przygnbiony i zniechcony iloci informacji w gazetach,
czasopismach i innych publikacjach pitrzcych si na twoim biurku i pkach? W
kolejnym rozdziale podpowiem ci, jak z powodzeniem i bez trudnoci poradzi sobie z
tak sytuacj.

106.

SPRAWOWANIE
INFORMACJI

KONTROLI
Z

PRASY

NAD

ZALEWEM

EKRANW

KOMPUTERW
Gazety, czasopisma i ekrany komputerowe stanowi swego rodzaju okna na
wiat, a coraz czciej rwnie na otaczajcy nas kosmos. Zrozumiawszy zasad ich
tworzenia oraz opanowawszy now metod korzystania z nich, mamy moliwo
dziesiciokrotnego zwikszenia efektywnoci pracy na tym polu.
WSTP
Niniejszy rozdzia zapozna ci z niezwykle skutecznymi nowymi sposobami
czerpania potrzebnych informacji z gazet, czasopism i ekranw komputerowych, ktre w
sumie stanowi ponad 50 proc. tego, co wikszo z nas czyta (w niektrych
przypadkach nawet 100 proc.).
GAZETY
Gazety stay si tak nieodczn czci naszego codziennego ycia, e rzadko
zdajemy sobie spraw, jak modym s one wynalazkiem. Przed pocztkiem naszego

wieku gos dziennikarstwa w skali masowej w zasadzie nie istnia. Gazety byy
przewanie kartkami zawierajcymi wiadomoci oraz bardzo niewiele analizy czy te
redakcyjnych komentarzy. By jednake wart odnotowania wyjtek: uwaa si, e
krytyczne raporty na temat wojny krymskiej, zamieszczane przez The Times" w 1855
roku, przyczyniy si do upadku gabinetu i reorganizacji w armii brytyjskiej.
W wieku XIX nastpi stopniowy rozwj wiatowej prasy, stymulowany przez
wprowadzenie maszyny Foudriniera, ktra produkowaa papier w postaci rolki.
Jednoczenie nastpowa rozwj sieci komunikacyjnej i edukacji: przepyw informacji
stawa si coraz szybszy i coraz wicej ludzi potrafio czyta. W rezultacie wiele z
liczcych si na wiecie gazet zaoono midzy rokiem 1840 a 1900.
Pocztki XX wieku przyniosy rozkwit prasy, lecz nawet wtedy, po krtkim
czasie istnienia, dla wielu zaczy si cisze czasy. Przyczyn stao si wynalezienie
telewizji oferujcej ywy obraz" wydarze, a take rozprzestrzenienie si biuletynw
komputerowych oraz internetu, umoliwiajcych szybszy i bardziej osobisty odbir
wiadomoci. Obecnie gazety broni si, integrujc si z tymi sieciami.
By moe na Zachodzie wchodzimy w okres, w ktrym gazety zmieniaj swoj
funkcj, w mniejszym stopniu zajmujc si najnowszymi wiadomociami, a bardziej ich
podsumowaniem, analiz i komentowaniem.
Warto rzuci okiem na nakad i zasig wpyww najwikszych wiatowych gazet.
1. Asahi Shimbun" z Tokio. Nakad 9 min egzemplarzy dziennie. Nie jest to
tylko zwyky dziennik; pismo to ma potne wpywy spoeczne i polityczne.
2. Jen Minh Jih Pao" z Pekinu. Dzienny nakad 2,5 min sztuk, nie jest tak wysoki
jak w poprzednim przypadku, lecz gazeta ta dociera prawdopodobnie do wikszej liczby
ludzi ni jakikolwiek dziennik na wiecie. Stanowi ona bowiem organ pastwowy, za
pomoc ktrego informacje przekazywane s na cae Chiny: czytane w radiu, pocigach,
w fabrykach i gospodarstwach rolnych. Kopie umieszcza si rwnie w oszklonych
gablotach na skrzyowaniach i w centrach handlowych.
3. The New York Times". Milion nakadu. Tym razem rwnie liczba ta nie
odzwierciedla rzeczywistego oddziaywania gazety; jest to tytu czytany gwnie przez
czoowych profesjonalistw z dziedziny ekonomii, polityki i komunikacji w Ameryce i
wielu krajach zachodnich. Jego wpyw na ksztatowanie wiatowej opinii publicznej jest

zatem nie do przecenienia.

Prawd jednak jest, e wikszo powanych w wiecie tytuw rzadko
przekracza dzienny nakad 500 ty. egzemplarzy; dotyczy to take trzech najbardziej
poznawczych i analitycznych gazet, a mianowicie: Neue Zurcher Zeitung" ze
Szwajcarii, The Times" z Anglii oraz Le Monde" z Francji. Tak jak w przypadku Jin
Pao" i The New York Times", liczba wydawanych kopii moe by mylca, gdy sia
oddziaywania tych gazet jest naprawd znaczca.
Jak czyta gazety
Przyjrzawszy si gazetom w ich historycznym i midzynarodowym kontekcie,
omwmy teraz pokrtce, w jaki sposb najlepiej je czyta.
1. Najwaniejsze jest, aby odpowiednio zorganizowa sobie prac. Wiele osb
spdza godziny na czytaniu gazet, a odkadajc je nie czuje si ani troch bardziej
owiecona" ni na pocztku lektury.
2. Bez wzgldu na to, co czytasz, ustal najpierw dokadnie swj cel. Decyzja
przyjdzie ci atwiej, gdy przed rozpoczciem zawsze szybko wstpnie przejrzysz
egzemplarz, wybierajc ustpy i artykuy, z ktrymi zamierzasz zapozna si bardziej
dokadnie.
3. Zwr rwnie uwag na ukad i szat graficzn. Wiedzc na przykad, w
ktrym miejscu kontynuowane s artykuy, zaoszczdzisz sobie szperania i przewracania
stron.
4. Wikszo ludzi kupuje zazwyczaj gazet, ktra podziela ich wiatopogld innymi sowy, kadego dnia funduj sobie sesj potwierdzajc ich racje! Bardziej
interesujce mogoby okaza si jednak kupowanie innego tytuu kadego dnia tygodnia,
porwnywanie i przeciwstawianie sobie rnych ukadw, orientacji politycznych,
podejcia reporterw, interpretacji faktw i zakresu problematyki. Podejmij tak prb w
nadchodzcym tygodniu.
5. Gazetowe sprawozdania powinny by sprawdzane pod wzgldem cisoci jestem pewien, e ci z was, ktrzy brali udzia w zdarzeniu relacjonowanym nastpnego
dnia w prasie, czsto myleli, e to wcale nie byo tak!"
Wiadomoci pisane s przez ludzi, ktrzy mog okaza si stronniczy lub

realizowa okrelon polityk wydawcy. Te przekamania", o ile mona je tak nazwa,

niekoniecznie s zamierzone. Kada osoba ma tendencje do postrzegania danej sytuacji w
odmiennym wietle. Reporterzy prasowi s jednostkami, kady z nich moe obserwowa
dane zdarzenie z innego punktu. (Na przykad znajdujc si wrd spanikowanego tumu
i ogldajc ten sam tum z okien budynku, na pewno stworzylibymy dwa rne raporty.)
6. Godzc si na to podstawowe i nieuniknione skrzywienie, przejdmy do samej
kwestii przekazywania informacji. Dziennikarz notuje w skrcie to, o czym chce napisa,
traci mnstwo czasu na powrt do redakcyjnego komputera, a nastpnie odtwarza w
swoim umyle zdarzenia,
ktre miay miejsce. Jeszcze raz nieuniknione s nieznaczne zmiany w przedstawieniu,
ktre zostanie ozdobione sowami wykorzystywanymi do opisu sytuacji.
Po napisaniu raportu musi on zosta poddany edycji; czynno ta si powtarza,
zanim wreszcie artyku trafi na szpalt. Wydaje si, e nawet majc najszczersze intencje,
przekazanie penej i obiektywnej relacji jest niemale niemoliwe. To, co zamieszczaj
dziennikarze w gazetach i magazynach, powinno by wic czytane bardziej krytycznie
ni zazwyczaj, a to, co w nich napisano, warto skonfrontowa z takimi rdami jak
radio, telewizja, inne dzienniki oraz sieci komputerowe.
7. Zapoznawszy si z krokami od 1. do 6., moesz teraz wykona gigantyczny
skok naprzd w czytaniu gazet, postpujc zgodnie z poniszymi zaleceniami:
a) Ustal gwne cele czytania wybranej gazety i staraj si trzyma ich tak cile,
jak to tylko moliwe.
b) Wykonaj przemykanie i przeszukiwanie artykuw oraz stron, korzystajc z
technik przedstawionych w rozdziale 9.
c) Zawsze uywaj wskanika.
d) Przemykajc i przeszukujc, zaznacz wszystkie artykuy warte szczeglnego
zainteresowania.
e) Wytnij artykuy, ktre przydadz ci si lub zajmiesz si nimi pniej.
f) Reszt gazet wyrzu natychmiast!
g) Skorzystaj z mapy myli w celu zapisania najwaniejszych nowych informacji
lub tych, ktre wane s w kontekcie dnia, tygodnia lub roku.
CZASOPISMA

Czasopisma pod wieloma wzgldami przypominaj gazety, a wic dotyczy ich

rwnie podejcie opisane do tej pory w niniejszym rozdziale. Istnieje jednak kilka
znaczcych, wartych odnotowania rnic.
Artykuy w czasopismach bywaj dusze ni w gazetach.
W magazynach jest wicej ilustracji i s one bardziej kolorowe.
Czasopisma nie s publikowane z utrzymaniem tak sztywnego harmonogramu i
dlatego bywaj bardziej wyrywkowe i dyskursywne.
Z powodu tych rnic zazwyczaj atwiej jest doszuka si w artykuach z
czasopism logicznej struktury. Wikszo pracujcych dla nich dziennikarzy uczy si
kierowa dewiz: powiedz czytelnikom to, co zamierzasz, opowiadaj im, a potem
powiedz to, co ju powiedziae". Oznacza to, e wikszo tekstw z magazynw
rozpoczyna si kopotliwym pytaniem" lub czym zaskakujcym", po ktrych
natychmiast nastpuje zdanie przedstawiajce cel artykuu. Jest to realizacja reguy:
powiedz czytelnikom to, co zamierzasz".
Teraz nastpuje gwna tre. W dobrym artykule znajd si tutaj logiczne
argumenty, ilustracje, fotografie i inne elementy wykorzystujce waciwoci obu pkul
mzgowych w celu przekonania czytelnika do prezentowanego przez autora punktu
widzenia. Tak realizuj si sowa: opowiadaj im". W kocowej czci, w punkcie
kulminacyjnym, autor umieszcza swego rodzaju uderzajce zakoczenie, zawierajce
powtrk podstawowych tez, w celu przekonania do prezentowanego punktu widzenia,
czyli powiedz to, co ju powiedziae".
Przekonasz si jak bardzo ta formua zbliona jest do ksztatu krzywej
zapamitywania podczas nauki, znajdujcej si na stronie 201 (take w ksikach Rusz
gow i Pami na zawalanie).
Znajomo struktury pozwoli ci na efektywniejsze przeszukiwanie artykuw,
gdy bdziesz wiedzia dokadnie, gdzie szuka informacji. atwiejsze okae si take
przemykanie, kiedy bdziesz wykonywa je majc w gowie struktur materiau.
Byskawiczna wojna z gr czasopism
Wymienitym i jednoczenie zabawnym sposobem poradzenia sobie z
magazynami jest zorganizowanie comiesicznej wojny byskawicznej".

Zachowaj wszystkie czasopisma na jeden wyznaczony dzie w miesicu, w

ktrym przygotujesz si na superszybki przejazd ze wskanikiem przez kad stron
zgromadzonych przez siebie pism.
Dobrze jest ustawi przy tym metronom na 60 uderze na minut i zmusi si do
przewracania jednej strony przy kadym tykniciu, przecigajc wskanikiem w d
strony. Celem wiczenia jest wybranie tylko tych stron, ktre mog ci zainteresowa.
Powiniene wyrywa je, nie przerywajc przegldu w wyznaczonym przez metronom
tempie. Wybrane przez ciebie strony powinny oczywicie zawiera artykuy warte szczeglnego zainteresowania. Mog to by rwnie przycigajce wzrok fotografie i obrazki,
rysunki, ktre ci si spodobay, ogoszenia, ktre mog si przyda itp. Z je starannie
na osobnym stosie, skrelajc materia nie zwizany z tematem.
Na zaawansowanych kursach czytania organizowanych przez Buzan Centre
powstaa zaskakujca statystyka: w ponad 99 proc. przypadkw rednia ilo materiau
pozostaa po pierwszym czytaniu mieci si w przedziale od 2 do 10 proc. Niektrzy
studenci odczuli tak ulg, pozbywszy si nagle masy nie przeczytanego materiau, z
ktrym musieli si zapozna, e wydawali okrzyki radoci, ciskajc odrzucone czasopisma na rodek sali!
Po wybraniu zajmujcego ci materiau wykonaj drugie czytanie, tym razem
sortujc i zestawiajc teksty w odpowiednie kategorie. Poniewa pisma skierowane do tej
samej grupy czytelnikw miewaj podobn zawarto, czsto przekonasz si, e wiele z
nich traktuje o tym samym, co jeszcze bardziej zmniejszy czas czytania. Szczeglnie
pikne zdjcia lub zabawne karykatury rozproszone bywaj w innym materiale, dajc ci
wspania okazj do przerwy podczas studiowania, moesz je take umieci w
specjalnych dziaach.
Zastosowanie opisanego podejcia najczciej doprowadza do tego, e naprawd
musimy przeczyta mniej ni l proc. dotychczasowej gry czasopism - zaoszczdzajc
sobie 99 proc. wysiku!
Po zakoczeniu wojny byskawicznej, materia, ktry chciaby zachowa, moe
zosta uoony w pliki wiedzy - patrz rozdzia 21.
EKRANY KOMPUTERW
Czytanie z ekranw komputerowych stanie si znacznie atwiejsze po

dostosowaniu dwch podstawowych czynnikw: warunkw (zwaszcza owietlenia) i

techniki czytania.
Poprawa warunkw pracy przy komputerze
1. Owietlenie: Poeksperymentuj z rnymi rodzajami owietlenia. Potrzebujesz
rwnomiernego, jasnego, rozproszonego wiata, bez odblaskw. Nieodpowiednie
owietlenie moe obniy twoj szybko czytania nawet o poow, a wic upewnij si,
e odpowiada ono twoim potrzebom.
2. Kontrast: Wysoki kontrast uatwia czytanie, a tym samym zrozumienie, i
wpywa na zwikszenie tempa. Rne osoby preferuj inne kombinacje kolorw druku i
ta, wic jeszcze raz wyprbuj, jaka jest najbardziej odpowiednia dla ciebie. Do
ulubionych nale czarny druk na biaym tle, pomaraczowy na czarnym czy granatowy
na biaym. Cokolwiek wybierzesz, dostosuj kontrast i jasno ekranu tak, aby uzyska
najlepsz moliw wyrazisto druku. Jeli w cigu dnia wiato w biurze lub pokoju
zmienia si, kompensuj to zmian kontrastu.
Wykorzystywanie technik szybkiego czytania z ekranw komputerowych
1. Korzystaj ze wskanika: Szczeglnie przydatny podczas czytania z ekranu
komputerowego jest dugi i wski wskanik, np. paeczka lub drut do dziergania.
Umoliwia on wygodne czytanie z wikszej odlegoci od ekranu. Technika pozostaje
taka sama jak w przypadku czytania stron z ksiki.
Wskanika uywa mona cznie z odstpnikiem linii. Nacinij strzak w d",
ustalajc odpowiedni prdko, i niech wskanik przebiega w t i z powrotem, podczas
gdy strony bd si ukazywa na ekranie. Jeli masz prawidow pozycj i sposb
trzymania gowy, bdziesz bardziej zrelaksowany i poczujesz si swobodniej ni kto,
kto nie korzysta ze wskanika.
Technika ta pomoe ci pozby si zmczenia oczu tak czstego wrd
uytkownikw komputerw, pozwoli wyeliminowa zesztywnienie karku, niedotlenienie,
zgarbienie ramion i ble krzya. Pamitaj, aby co 10-15 minut da wzrokowi odpocz,
niech wdruje on swobodnie po pokoju, najlepiej jeli ogldane wwczas przedmioty s
odlege. Zmieniaj dystans patrzenia, w ten sposb unikniesz typowego zmczenia oczu.

2. Wybierz odpowiedni czcionk: Wspczesne programy komputerowe oferuj

szeroki wybr czcionek. Nie upieraj si przy standardowej. Uyj takiej, ktra w danym
momencie wydaje si najatwiejsza do zasymilowania przez twj system oko-mzg.
3. Ustal waciwy odstp midzy liniami: Komputer dysponuje w tym wzgldzie
wieloma ustawieniami. Ustal taki, ktry najbardziej ci odpowiada. Najpopularniejszy jest
odstp wielkoci jednej spacji, gdy stwarza on widzeniu peryferyjnemu lepsz szans
ogarnicia wikszych porcji informacji podczas jednego zatrzymania wzroku.
Sekretarki uczestniczce w ostatnim kursie Europejskiego Centrum Zarzdzania
dla asystentw dyrektorw wielonarodowych organizacji twierdziy, e 20-60 proc. czasu
dnia spdzaj na czytaniu informacji bezporednio z ekranw komputerowych lub
wydrukw. Mwiy, e wraz ze wzrostem iloci materiaw przesyanych faksem lub
poczt elektroniczn procent ten stale wzrasta. Potrzeba szybkiego czytania jest wic w
nowoczesnych biurach coraz wiksza.
Opisane tu podejcie do szybkiego czytania z komputera powinno zwikszy
tempo przynajmniej trzykrotnie. Oznacza to, e czas spdzony przy komputerze
powanie si skrci, co przyniesie jeszcze wiksz ulg twoim oczom.
PODSUMOWANIE
Czytanie z gazety, czasopisma czy ekranu komputera moe sta si
przyjemniejsze, zabawne, szybkie i efektywne, gdy znasz i potrafisz zastosowa
odpowiednie techniki szybkiego czytania.
PLAN DZIAANIA
1. Na nastpny miesic zaprenumeruj jedn lub dwie gazety, najlepiej wybierajc
t, ktra rni si od czytywanych wczeniej. Przez ten miesic stosuj wszystkie techniki
opisane na stronach 213-217.
2. Przeprowad byskawiczn wojn z plikiem czasopism, ktre czekay na
przeczytanie miesicami (a nawet latami!). Jeli nie znajdujesz si w tej powszechnej
sytuacji, zbieraj przez kilka tygodni magazyny, ktre lubisz, i powalcz" z nimi.
3. Powicz szybkie czytanie na komputerze, z ktrego bdziesz mia okazj
korzysta w cigu nastpnych dni.
ZAPOWIED NASTPNEGO ROZDZIAU

Przy rosncej atwoci szybkiego czytania i asymilacji informacji oraz nowo

zdobytej umiejtnoci porzdkowania informacji z gazet, magazynw i komputerw
najistotniejsze staje si utworzenie supersystemu" przechowywania poszerzajcej si
wiedzy w swojej wasnej bibliotece. Nastpny rozdzia przedstawi ci najlepszy sposb
poradzenia sobie z tym problemem.

107.

TWORZENIE WASNEGO ARCHIWUM WIEDZY ZEWNTRZNEGO BANKU DANYCH DLA SWOJEGO

MZGU
Wiedza to powany atut; zorganizowana wiedza oznacza o wiele wicej!
WSTP
Na obecnym etapie lektury Podrcznika szybkiego czytania przygotowany jeste

do utworzenia wasnego archiwum wiedzy - ogrodu danych", ktry pielgnowa

bdziesz wykorzystujc zdobyte ju zdolnoci.
TWORZENIE WASNEGO ARCHIWUM WIEDZY
Do utworzenia archiwum wiedzy potrzebna ci bdzie typowa teczka z okrgymi
zaczepami, w ktrej umieszcza moesz osobne kartki, najlepiej gdyby mogo si w niej
zmieci do 500 arkuszy. Pomidzy nimi powinny znajdowa si separatory, oddzielajce
poszczeglne dziedziny. Dziedziny te mona w prosty sposb ustali wykonujc map
myli, w centrum ktrej znajdowa si bdzie twj dociekliwy umys. Szybko wpisz
wszystkie obszary wiedzy, ktre s przedmiotem twojego szczeglnego zainteresowania,
a gwne odgazienia mapy dostarcz ci pierwszych pomysw na nazwy terytoriw
twojego szczeglnego zainteresowania.
UZUPENIANIE ARCHIWUM WIEDZY
Po ustaleniu najwaniejszych zakresw zainteresowania nastpny etap polega na
umieszczeniu

informacji

odpowiednim

dziale.

Robimy

to

uzupeniajc

podsumowujce mapy myli, ktre mona wykona czytajc na dany temat lub studiujc
kad z wybranych dziedzin, a zwaszcza zatrzymujc artykuy, ktre wybrae podczas
czytania gazet i magazynw (patrz rozdzia 20).

PIELGNOWANIE ARCHIWUM WIEDZY

Najwaniejsze jest, aby swoim czasem i archiwum wiedzy zarzdza w sposb
uporzdkowany i efektywny. Jednym ze sposobw jest selekcjonowanie przez miesic
artykuw oraz informacji z jednej wybranej dziedziny i uoenie ich w formie ksieczki
albo broszury. Na koniec miesica przeczytaj t ksieczk. Pocz umiejtnoci
dynamicznego czytania z MMOST (patrz rozdzia 19), a efektywno czytania podniesie
si na wiele sposobw. Po pierwsze, twoje nastawienie umysowe bdzie jednakowo
ukierunkowane podczas czytania kadego artykuu i informacji; po drugie, uzyskasz
gestalt (peen obraz) wszystkich informacji ujtych razem; po trzecie wreszcie, wiele
rnych artykuw publikowanych w tym samym okresie czsto powtarza podobne
informacje - moesz wic zaoszczdzi sobie masy wysiku, przemykajc po
powtarzajcych si tematach.
TWORZENIE MAP MYLI DO ARCHIWUM WIEDZY
Czytajc w taki sposb materiay z archiwum wiedzy, nie przestawaj
kartografowa" zbiorczych map myli, obrysowujcych twoj rozrastajc si wiedz.
Ten stay proces powtrkowych przegldw i integracji materiau zagwarantuje ci nie
tylko lepsze jego zrozumienie, lecz take bardziej dokadne zapamitanie. Kombinacja
taka prowadzi do kolejnego etapu: nadrzdnej mapy myli.
Podsumowujesz na niej wszystkie gwne elementy kadego obszaru wiedzy. Jest
to swego rodzaju podstawowy kod", wedug ktrego twj mzg uzyskuje dostp do
swoich potnych bankw danych. W miar rozrastania si nadrzdnej mapy myli jej
granice zaczn czy si z granicami innych tematw i spraw, ktre ju poznae, staj
si stopniowo asocjacyjn pomoc w tym, eby wiedzie jeszcze wicej. Najrniejsze
obszary zainteresowa zaczynaj coraz cilej splata si ze sob, a wreszcie osigniesz
stan posiadania naprawd wszechstronnej wiedzy oglnej. Gdy do tego dojdzie,
przekonasz si, e im wicej informacji posiadasz, tym atwiej ci przychodzi dalsze
poszerzanie swoich umysowych horyzontw!
ZADZIWIAJCE KURCZENIE SI ARCHIWW WIEDZY?!
Ja sam i ci z moich studentw, ktrzy dorobili si archiww oraz nadrzdnych
map myli, odkryli dziwne zjawisko zachodzce po kilku latach - nasze archiwa zaczy

si w rzeczywistoci kurczy. Dzieje si tak dlatego, e podstawy wiedzy rozrastaj si, a

wraz z nimi twoja zdolno zapamitywania i integrowania dodatkowych wiadomoci.
Zasilajc nadal swoj teczk, odkryjesz, e wiele artykuw, ktre kiedy
uwaae za wane, mona ju wyrzuci. W ten sposb stanie si ona bardziej
skondensowanym, uoonym i ponadczasowym ekstraktem tego, co stanowi przedmiot
twojego szczeglnego zainteresowania. Wwczas opanujesz w peni sztuk uczenia si.
PLAN DZIAANIA
1. Stwrz wasne archiwum wiedzy i korzystaj z niego.
2. wicz zaawansowane techniki czytania ze wskanikiem, przygotowujc si do
kocowego sprawdzianu i penego przyspieszenia.
3. Przejrzyj jeszcze raz cay Podrcznik szybkiego czytania posugujc si
wskanikiem i majc na uwadze utworzenie finalnej mapy myli.
ZAPOWIED NASTPNEGO ROZDZIAU
Czekaj ci ostatnie dwa rozdziay i kocowy test!

108.

CZERPANIE

PEN

GARCI

WARTOCI

LITERATURY I POEZJI
Dlaczego czytamy poezj i proz? Poniewa wielkie umysy historii pozostawiy w
nich pomost do wiata wyobrani, fantazji, idei, filozofii, miechu i przygody; gdy
czytajc je poszerzasz swoj wiedz oraz wasne historyczne i kulturalne banki danych;
poniewa s one poywk dla duszy.
WSTP
Literatura naley do najwspanialszych rodkw wyrazu ludzkiej twrczoci. W
rozdziale tym otrzymasz podstawowe narzdzia, za pomoc ktrych bdziesz umia
doszuka si prawdziwego znaczenia sowa.
Powie jest potnym osigniciem konceptualnym. Aby j w peni oceni,
musisz mie wiadomo nastpujcych aspektw: fabuy, wtku, filozofii, punktu
widzenia, ewolucji postaci, nastroju, atmosfery, ta, obrazowania, symboliki oraz uytego
jzyka. Podobnie w ocenie poezji, powiniene zdawa sobie spraw z rnych poziomw
znacze w kadym wierszu.
Im lepiej zrozumiesz kady z wymienionych elementw, tym lepsze bdzie
zrozumienie i szybko czytania. Jeli studiujesz literatur w szkole lub na uniwersytecie,

niej przedstawione aspekty oka si nie do przecenienia jako drogowskazy do

przeprowadzenia analizy dziea. Obszary te mog stanowi idealne odgazienia notatek
w postaci mapy myli, a take nagwki wypracowa i prac egzaminacyjnych.
WPROWADZENIE
Wiele osb twierdzi, e szybkie czytanie powieci nie jest moliwe, poniewa w
takim przypadku traci si znaczenie i nie zauwaa rytmu jzyka.
Trudno bardziej mija si z prawd.
Powie mona porwna do oceanu. Mae fale pluskajce o brzeg s w
rzeczywistoci unoszone na falach dziewiciokrotnie od nich duszych. Z kolei dziewi
takich fal unosi si na falach jeszcze wikszych, a z tych rwnie dziewi skada si na
jeszcze wiksz. Dugo niektrych fal oceanicznych wyraa si w milach.
Podobnie jest z powieci. Rytm jzyka jest niczym fale na powierzchni.
Pozostae, szersze rytmy stanowi gbsze elementy powieci. Szybki czytelnik potrafi
doceni je wszystkie.
ELEMENTY LITERATURY
Fabua
Fabua stanowi podstawow struktur wydarze w powieci, nazywa si j
rwnie akcj lub intryg. Moe ona odgrywa drugorzdn rol w przypadku prozy
opisowej lub pierwszoplanow w lepszych kryminaach i powieciach sensacyjnych.
Wtek
Wtek jest tym, co skada si na fabu. Na przykad w Sadze rodu Forsytw, serii
powieci traktujcych o dziejach wiktoriaskiej rodziny, za gwny wtek uwaane by
moe przeciwstawienie kapitalizmu i kreatywnoci, konserwatyzmu i liberalizmu,
konformizmu do indywidualnoci czy bogactwa i biedy. Czsto pojawiaj si wtki
poboczne, biegnce rwnolegle do gwnego. Z zasady opisuj one pomniejsze przygody
miosne i postacie drugoplanowe.
Filozofia
Jest to system idei rzdzcych wszechwiatem dziea, moe by czsto uwaany

za komentarz autora do poruszanych w powieci tematw. Do pisarzy znanych z

filozoficznego podejcia nale midzy innymi Dostojewski, Dickens, Sartre i Tomasz
Mann.
Punkt widzenia
Przedstawiony punkt widzenia niekoniecznie musi by odbiciem stanowiska
autora ani osobistego stosunku do tego, o czym pisze. Czsto jest to

raczej fizyczny punkt obserwacji, z ktrego postrzegane s opisywane wydarzenia. Autor moe na przykad by wszechwiedzcy, sta z boku i opisywa zdarzenia
przesze, obecne i przysze (Henry James opowiada si za zaniechaniem tego rodka
jako zaciemniajcego prawdziwe przedstawienie spraw). W przeciwiestwie do tego
wszechwiedzcego podmiotu, zdarza si, e autor pisze w pierwszej osobie (opowiadajc
w ksice o wydarzeniach jako ich bezporedni uczestnik, czyli ja") tak jak w
powieciach przygodowych Hammonda Innes czy Lolicie Nabokova.
Ewolucja postaci
Przemiany bohaterw dotycz zmian, ktrym ulegaj bohaterowie ksiki. Zdarza
si tak, jak w przypadku Jamesa Bonda z powieci lana Fleminga, e we wszystkich
tomach bohater nie zmienia si ani na jot. Inn skrajnoci jest Etienne z powieci
Germinal Emila Zoli, buntowniczy modzieniec, zmieniajcy si w dojrzaego, skonnego
do powice czowieka. Ewolucja postaci przejawia si moe w sposobie prezentowania bohatera przez autora, opisie jego psychiki i charakteru, ruchw itp.
Nastrj i atmosfera
Oba terminy odnosz si do sposobu, w jaki autor wywouje poczucie
rzeczywistoci i nierealnoci oraz emocjonaln reakcj czytelnika. Niektrzy wol
stosowa tylko jedno z tych kryteriw, cho mona je odrni: nastrj oznacza reakcj
odczuwan przez odbiorc na atmosfer dziea. Na przykad atmosfera opowiada
Edgara Allana Poe okrelana bywa jako makabryczna i pena grozy, podczas gdy nastrj

jego czytelnikw moe rni si: od przeraenia po rozbawienie.

To
Dotyczy fizycznego umiejscowienia i okresu, w ktrym zachodz wydarzenia.
Poniewa to jest zazwyczaj bardzo wyrane, czsto nie docenia si jego wagi - jednake
nieznaczne zmiany miejsca i czasu mog mie powany wpyw na fabu, nastrj,
atmosfer i obrazowanie.
Obrazowanie
Obrazowanie jest zazwyczaj okrelane jako stosowanie humoru i metafory, co
oznacza, e obiekty, ludzie, i wydarzenia przedstawiane s jzykiem twrczym i
wyszukanym. Rdze sowa, czyli obraz", prawdopodobnie jest najbardziej przydatny w
dochodzeniu do zrozumienia jego znaczenia. Na przykad Sir Walter Scott w The Heart
ofMidlothian ukaza Edynburg jako ttnice jdro serca szkockiego krajobrazu";
Dickens w Opowieci o dwch miastach opisujc odkopywanie winia pogrzebanego
ywcem w wieku 18 lat, wykorzystuje wyobraenia mierci i pogrzebu - cikie wiece,
trupie kolory, wymizerowane twarze i postaci. Dominuje ciemno i cie.
Symbolika
Ujmujc najprociej, symbolika oznacza, e jedna rzecz reprezentuje inn. W
historii literatury Ziemia na przykad symbolizowaa podno i rozmnaanie si.
Od czasu publikacji teorii Zygmunta Freuda symbol stawa si elementem coraz
istotniejszym, przy czym duy nacisk kadziono na seksualno. Przedmiot sterczcy, np.
strzelba lub drzewo, traktowany by tutaj moe jako przedstawienie mskich organw
pciowych, natomiast to, co koliste lub wklse, jak pudeko lub okrgy staw, suy za
symbol narzdw eskich. Doskonay przykad symboliki odnale moemy w Opowieci o dwch miastach, gdy rozbita zostaje beczka czerwonego wina. Motoch
rozkoszuje si spijajc mtne resztki; oznacza to rozpaczliwy gd, ktry pniej
doprowadzi mia do wybuchu Wielkiej Rewolucji Francuskiej. W Lisie Lawrence'a
zmarznite pustkowie, zamieszkiwane przez dwie kobiety, symbolizuje ich ozibo,
podczas gdy mczyzna strzelajcy do lisa oznacza oglnie mskie zagroenie";

czynno ta stawia go w dominujcej, mskiej roli.

Symbolika jest nierzadko znacznie bardziej zawoalowana ni w przytoczonych tu
przykadach, a rozumiejcy j czytelnik nalee moe do tych nielicznych, ktrym udaje
si uchwyci pene znaczenie wikszoci arcydzie literatury.
Jzyk
Jzyk uyty przez autora bywa bardzo odmienny: od twardego, mskiego stylu
Hemingwaya po pynn i poetyck proz Nabokova. Jeli zwrcisz na ten element
baczniejsz uwag, zauwaysz jego odsaniajc funkcj, pozwalajc uzyska gbszy
wgld w odcienie znacze i nastrj dziea.
Omawiajc aspekty powieci zajem si kadym z nich osobno, lecz naley
pamita, e s one nierozerwalnie zwizane. Samo to historii na przykad moe by
symboliczne - i tak jest rwnie pod innymi wzgldami. Czytajc literatur zawsze staraj
si by wiadom zawioci wzajemnych powiza midzy tymi aspektami.
Poezja
Wiele osb nalega, by poezj czyta bardzo powoli. Czowiek mwi z prdkoci
200 sw na minut, lecz wikszo skania si do czytania poezji w tempie 100 sw na
minut. Prawd mwic przeszkadza to we waciwej ocenie, gdy mozolne
przedzieranie si przez wiersz skutecznie niszczy jego naturalny rytm i w konsekwencji
ukrywa przed czytelnikiem wiele znacze. W szkoach problem pogbiaj nauczyciele,
ktrzy nie zwracaj uwagi uczniom czytajcym kady wers tak, jakby znaczenie
znajdowao si na jego kocu. Czsto przecie wcale tak nie jest. Zrczni poeci
pozwalaj, aby to, co chc przekaza, przepywao midzy wierszami.
Oto najlepsze podejcie do czytania poezji:
1. Zacznij od bardzo szybkiego wstpnego przejrzenia, umoliwiajcego ci
zorientowanie si, mniej wicej o czym traktuje wiersz i do czego zmierza.
2. Nastpnie przeczytaj go szybko, lecz bardziej dokadnie, aby zyska
dokadniejsze pojcie o sposobie powizania wersw i rozwoju rytmu.
3. Teraz pozwl sobie na powoln wdrwk przez wersy, koncentrujc si na

obszarach wartych szczeglnego zainteresowania.

4. Przeczytaj utwr na gos.
W kocowej analizie, jeli chodzi o proz i poezj, szybko jest czsto
niestosowna - co najatwiej porwna mona do suchania muzyki lub podziwiania
sztuki. Nie wyrzucamy przecie nagrania V Symfonii Beethovena po jednokrotnym
przesuchaniu, z triumfalnym okrzykiem Zrobiem to z prdkoci 33 obrotw na
minut!"
Czytajc literatur lub poezj zaangauj ca swoj wiedz i ocen, jeli uwaasz,
e jest to pisarstwo, ktre bdziesz ceni zawsze. Zapomnij o szybkoci i zarezerwuj je na
okazje, gdy czas nie bdzie ci nagli.
PODSUMOWANIE
1. Powie mona porwna do oceanu - ma ona wiele poziomw znacze, do
kadego z nich mona podej w odmienny sposb i czyta w innym tempie.
2. Wszystkie jej elementy s ze sob powizane.
3. Poezja, podobnie jak beletrystyka, powinna by czytana na rnych poziomach,
pocztkowo szybciej, ni wikszo uwaaaby za waciwe.
PLAN DZIAANIA
1. Kup tomik poezji i przeczytaj go w opisany sposb. Staraj si zastosowa z
podanych tu wiadomoci te, ktre wydaj ci si najodpowiedniejsze. Powiniene zacz
podejmowa wasne decyzje co do tego, w jaki sposb zabierzesz si do jakiegokolwiek
tekstu. Przy podejmowaniu takich decyzji niektre kryteria powinny pozosta niezmienne; naley do nich uycie wskanika, koncentracja na celach lektury i staa
zdolno zwikszania szybkoci czytania przy jednoczesnym utrzymaniu i zwikszaniu
stopnia zrozumienia.
2. Przeczytaj powie napisan przez jednego z twoich ulubionych autorw,
wykorzystujc wszystkie zdobyte do tej pory umiejtnoci szybkiego czytania. Pamitaj
o wstpnym przejrzeniu, wykonaniu mapy myli, wskaniku i przeanalizuj j, pamitajc
o elementach skadowych prozy.
3. Przeczytaj ponisze wiersze napisane przez autora, stosujc opisan wczeniej
formu. Wskazwk do pierwszego jest to, e wie si on bardzo mocno z treciami

zawartymi w rozdziale
4. Drugi dotyczy szybkiego czytania - systemu postrzegania oko-mzg. Autor
bdzie wdziczny za wszelkie interpretacje i komentarze.
W osupieniu
Obraz Jest Wart Tysica Sw.
Dochodz do zrozumienia, e na mojej siatkwce trzysta milionw
wietlnych
receptorw absorbuje
tysic dwiecie milionw fotonw
w kadej
pisetnej sekundy
Piset
rzeczywistych
obrazw ciebie
w kadej sekundzie
Gdy patrz,
zdumiony,
a ty pytasz
gdzie z oddali:
O czym mylisz?"
Dlaczego nic nie mwisz?"
Skaa i czowiek
Przywoaa go skrajem swej krawdzi
Prosia, by podszed blisko,

by stan na skraju;
lecz on podstpnie
zbliy si tylko odrobin,
wczepi si
caym swoim ciaem wysun je naprzd;
ostronie unis swj
Wzrok.
A ona, miejc si, uniosa go na falach,
rozpostara w swej przestrzeni,
rozwleka konary umysu
po skalisto - omszaych skrajach gbin,
okrcia wok wystpw i raf,
rzucia niby jo-jo jego oczy
i z dou i z oddali
zgromia go gosem morza.
Zmaga si z jej prbami,
otuli drobne ciao;
pochon j.
Cisna mu wic ptaka ziemi
Mew,
ktra z jego umysu wydusia
ekstaz,
przegnaa tunelem
swych gbin,
ozdobia skrzydami, ktre pchny go
dalej na skraj tej skay,

zmiota kady zakrt

uspokoia kady powiew
zagodzia wzburzone powietrze
usuna przed nim rafy i wystpy
uwioda go wyniosa go w przestrze
Zdobywca zosta ujarzmiony.
ZAPOWIED NASTPNEGO ROZDZIAU
Pozosta ju tylko jeden rozdzia! Wiesz ju, jak szybkie czytanie moe pomc w
peni doceni warto literatury i poezji. Pozostao ostatnie wyzwanie: kocowy
sprawdzian.

109.

WSZYSTKO,

CO

JU

OSIGNE

NIEZWYK SZANS NA PRZYSZO

Pracuj nad sob. Tworzysz przyszo.

TWOJ

Twj kurs czytania zblia si do ostatniego etapu. Stanowi on podsumowanie

ksiki. Kolejne kroki to pniejsze przypomnienie tego, co przeczytae, cige
doskonalenie nowo zdobytych umiejtnoci oraz doczenie map myli do czytanych od
tej pory ksiek na kady temat, ktry zechcesz zapamita.
W tym momencie dobrze byoby jeszcze raz przejrze szybko ca prac i
skartografowa" najwaniejsze idee. Pomc ci w tym mog mapy zamieszczone na
tablicach I, IV, V, VI, VII i VIII.
Trway sukces na wszystkich frontach szybkiego czytania zaley od woli
kontynuacji rozpocztej nauki oraz zdolnoci twojego mzgu do przyswajania,
rozumienia, przypominania, porozumiewania si i tworzenia - zdolnoci, o ktrych
wiemy, e bliskie s nieskoczonoci! Twj sukces jest wic gwarantowany.
Kocowy sprawdzian zawiera dodatkow dawk informacji o godnym podziwu
mzgu. Czytajc je zastosuj cala potrzebn wiedz, zdobyt dziki Podrcznikowi
szybkiego czytania, i zrb wszystko, by przewyszy dotychczasowe osignicia.
Zapoznawszy si z tekstem Twj mzg-zaczarowane krosno, zdasz sobie spraw, e jeste
istot jeszcze bardziej zaskakujc, ni do tej pory mylae.
Bon voyage!

SPRAWDZIAN 7
TWJ MZG - ZACZAROWANE KROSNO
Ludzki mzg i jego potencja
Mzg czowieka jest zaczarowanym krosnem, w ktrym miliony byskajcych
czenek splataj ulotny wzr, majcy zawsze jakie znaczenie, ale nigdy trway. Tak jak
gdyby Mleczna Droga wykonywaa jaki rodzaj kosmicznego taca.
Sir Charles Sherrington
Porwnanie mzgu do galaktyki stanowi, prawd mwic, skromn analogi.
Kady przecitny mieszkaniec naszej planety nosi w sobie wac trzy i p funta tkank,
nie przykadajc do tego adnej szczeglnej wagi; jednak kady nieuszkodzony mzg jest
w stanie stworzy wicej modelowych pocze, ni jest atomw w caym
wszechwiecie.
Mzg skada si z okoo dziesiciu miliardw komrek nerwowych, a kada z
nich jest zdolna uczestniczy w tysicach niezwykle zoonych pocze w cigu kadej
sekundy. Gdyby przedstawi to w postaci liczb, poziom zoonoci okae si
niewiarygodny. W mzgu znajduje si 10 miliardw neuronw, a kady z nich ma
potencja 1028 pocze. Ujmujc bardziej obrazowo, oznacza to, e jeli teoretyczna
liczba potencjalnych pocze powstaych w mzgu miaaby zosta napisana,
otrzymalibymy liczb l, za ktr trzeba by postawi okoo dziesiciu i p miliona kilometrw zer.
Odkadajc

na

bok

najrozmaitsze

odkrycia

neurofizjologii,

najbardziej

niesamowite jest to, e dotycz one wanie twojego mzgu. Nie ulega wtpliwoci, i
wszyscy nie w peni wykorzystujemy swoje umysy - jeli w ogle mona powiedzie, e
czynimy z nich waciwy uytek. Nic w tym dziwnego. Niewielu z nas kiedykolwiek
zobaczy ludzki mzg. Ci, ktrzy go widzieli, nie opisuj go jako widoku wyjtkowo
godnego podziwu.
Wszyscy rozumiemy, e pianista lub rzebiarz powinien szanowa nade wszystko
swoje donie, malarz dba o oczy, biegacz szczeglnie uwaa na nogi. Jednak donie bez
mzgu s tak samo bezuyteczne jak fortepian bez muzyka. Moliwoci tego narzdu
pozostaj niedocenione w duej mierze wanie z powodu jego wszechobecnoci. Ma on

swj udzia we wszystkim, co robimy, co si z nami dzieje, a my zauwaajc

Nasze mzgi s, prawie dosownie, wszystkim. Moemy da im wicej od siebie,
a one w zamian podaruj wicej nam. Mzg jest nasz tajn, cich broni. Jeli tylko uda
nam si zacz lepiej wykorzystywa jego moc, rzeczywicie ujrzymy wiato, ktre
porazi i zadziwi nasze oczy. Jeszcze raz pozwol sobie zacytowa Johna Radera Platta:
Wiele najwraliwszych intelektw naszych czasw nadal postrzega Czowieka
jako anty bohatera; bezradn ofiar broni i wojen, rzdw, ukadw organizacji
niszczcych ducha oraz komputerw - kim w rzeczy samej jest. Lecz pord caej tej
bdcej dzieem ludzkim, a zarazem nieludzkiej entropii, jak czwarte z praw czowieka,
nawet w laboratoriach wzrasta wiadomo, e homo sapiens jest rwnie istot
samostanowic, trudn do zdefiniowania i niestrudzon. Najbardziej zoona latarnia i
dziecko organizujce wszechwiat. Wyposaony i stworzony, aby wybiera, dziaa,
kontrolowa i trwa.
Teraz wycz stoper
Czas lektury: ........ min
Nastpnie oblicz szybko czytania w sowach na minut (s./ min) dzielc po
prostu liczb sw w tekcie (w tym wypadku 1060) przez czas (w minutach), jaki ci to
zajo.
Formua ustalania szybkoci czytania:
sowa na minut (s./ min) = liczba sw
czas
Po wykonaniu obliczenia zapisz wynik w s./min, na kocu tego akapitu. Zaznacz
go take w zestawieniu postpw i na wykresie na stronie 244.
Liczba sw na minut: ............

SPRAWDZIAN 7: ZROZUMIENIE
1. Kto opisa ludzki mzg jako zaczarowane krosno?
a) Sir Charles Sherrington
b) Peter Russell
c) John Rader Platt
d) Isaac Newton
2. Ludzki mzg way przecitnie:
a) 2,5 funta
b) 2 funty
c) 3,5 funta
d) 3 funty
3. Liczba potencjalnych pocze dla jednej komrki mzgu wynosi:
a) 10'
b) 1019
c) l O28
d) l O39
4. Odkd dowiedzielimy si o istnieniu takich narzdw jak mzg, wikszo
wysikw powicilimy:
a) ich rozwojowi
b) opracowywaniu systemw ukazujcych istniejce midzy nimi rnice
c) pozbyciu si ich
d) zniszczeniu ich
5. Kto porwna ze wiatem fizycznym zoono mzgu, przetworzon na
wiato widzialne?
a) Sir Charles Sherrington
b) John Rader Platt
c) Galileusz
d) Einstein
6. Soce ze swymi potnymi wybuchami staoby si trywialnie blade w
porwnaniu z .............."
7. A pies staby si":

a) krzewem ry
b) latarni morsk
c) socem
d) miastem penym iluminacji
8. Podstaw zoonego stanu posiadania" mzgu stanowi:
a) komrka nerwowa, czyli neuron
b) dendryt
c) akson
d) kora
9. Neurony rni si od wikszoci pozostaych komrek tym, e
a) s prostsze
b) maj bardziej skomplikowany ksztat
c) s wiksze
d) s mniejsze
10. Rozmiary neuronw mog dochodzi do:
a) centymetra
b) cala
c) stopy
d) metra
11. Proces przekazywania sygnaw elektrochemicznych z jednego neuronu do
drugiego nastpuje:
a) pojedynczo i powoli
b) w postaci nagych, zwielokrotnionych fal sygnaw
c) z szybkoci wiksz od prdkoci wiata
d) tylko wtedy, gdy mylimy
12. Akson:
a) jest wikszy od komrki mzgu
b) stanowi gwn cz synapsy
c) przewodzi podstawowe impulsy nerwowe
d) jest inn nazw komrki nerwowej
13.Strony fizyczna i chemiczna procesw zachodzcych w synapsie s w zasadzie

proste. Prawda - Fasz

14. Normalna liczba komunikatw" nerwowych na sekund wynosi:
a) 100
b) 1000
c) 10 000
d) 100 000
15. Kto pisa o czwartym prawie czowieka
a) Einstein
b) Freud
c) Platt
d) Sherrington
Porwnaj swoje odpowiedzi z tymi na stronie 241. Nastpnie podziel liczb
uzyskanych punktw przez 15 i pomn przez 100; w ten sposb obliczysz procent
zrozumienia.
Uzyskany rezultat: .......... na 15
.......... procent
Teraz wpisz wynik do zestawienia postpw oraz zaznacz go na wykresie na
stronie 244.

KLUCZ DO SPRAWDZIANW

SPRAWDZIAN l (WOJNA INTELIGENCJI)

1 fasz
2 c) 40 proc.
3 b) dr Machado
4 prawda
5 d) analiz z wyobrani
6 a) umieszczasz w centrum obraz
7 b) 1000 sw na minut
8 b) Digital i Nabisco
9 c) Grekw
10 a) krtki wzrost
11 c) 80 proc.
12 c) bilion
13 fasz
14 a) nie istniej dowody na utrat komrek wraz z wiekiem w normalnych,
aktywnych i zdrowych mzgach
15 d) 90

SPRAWDZIAN 2 (SZTUKA)
1 b) czasach prehistorycznych
2 c) 40 000 a 10 000 p.n.e.
3 fasz
4 c) religi
5 d) wyranymi konturami, brakiem gbi kolorw
238
6 b) na to
7 c) kopiach greckich malowide znalezionych w rzymskich miastach: Pompejach
i Herkulanum
8 c) w willach zamonych Rzymian
9 prawda
10 a) mozaiki
11 prawda
12 d) 1100
13 b) unikaa realistycznego przedstawiania postaci
14 c) Cezanne

SPRAWDZIAN 3 (INTELIGENCJA ZWIERZT)

1 a) w kilku rnych jzykach i uywaj wielu dialektw
2 fasz
3 b) porozumiewajc si pod wod
4 c) nigdy nie zaatakoway czowieka
5 d) we wszystkich gwnych oceanach wiata
6 stadem
7 c) w zakresie syszalnoci ludzkiego ucha
8 c) 12
9 b) przekazywane z pokolenia na pokolenie
10 d) wieki
11 fasz
12 b) funkcjonuje w sposb trjwymiarowy
13 c) gstoci
14 fasz
15 c) widzie dwik

SPRAWDZIAN 4 (CZY JESTEMY SAMI?)

1 b) 80
2 c) w pisetn rocznic odkrycia Ameryki przez Kolumba
3 fasz
4 d) dziesi miliardw lat temu
5 a) Franka Drake'a
6 c) Herkules
7 prawda
8 c) sze
9 d) 304 metry (1000 stp)
10 d) wszystkie uderzajce w niego fale radiowe
11 a) nieregularne i przypadkowe
12 c) jest niewidomy od urodzenia
13 b) Kent Cullers
14 fasz
15 ludmi

SPRAWDZIAN 5 (MZG DZIECKA)

1 b) ma peny komplet komrek przed urodzeniem
2 b) osiem tygodniu po zapodnieniu
3 c) dziesi tygodni przed urodzeniem
4 c) 25 proc.
5 c) 50 proc.
6 b) 75 proc.
7 b) 90 proc.
8 prawda
9 d) od razu postrzega wiat trjwymiarowo
10 gosu matki
11 c) twarze
12 fasz
13 d) miay wicej pocze midzy komrkami nerwowymi
14 a) podczas eksplozji mzgu"
15 c) spenienie i szczcie dziecka

SPRAWDZIAN 6 (BUDZCA SI ZIEMIA)

1 d) 15 miliardw
2 b) lutego i marca
3 c) wrzenia
4 b) na pocztku padziernika ,
5 d) w kocowej godzinie ostatniego dnia
6 d) ptorej minuty przed pnoc
7 c) mniej ni jedn dziesit sekundy przed pnoc
8 ziarenka grochu
9 prawda
10 b) tlen
11 fotosynteza
12 c) strze si niebezpieczestwa
13 a) szans na zmian
14 prawda
15 c) naszych mzgach i umysach

SPRAWDZIAN 7 (TWJ MZG)

1 a) Sir Charles Sherrington
2 c) 3,5 funta
3 c) 1028
4 b) opracowywanie systemw ukazujcych istniejce midzy nimi rnice
5 b) John Rader Platt
6 b) krzewem ry
7 d) miastem penym iluminacji
8 a) komrka nerwowa, czyli neuron
9 b) maj bardziej skomplikowany ksztat
10 d) metra
11 b) w postaci nagych, zwielokrotnionych fal sygnaw
12 c) przewodzi podstawowe impulsy nerwowe
13 fasz
14 d) 10 000
15 c) Platt

ODPOWIEDZI DO TESTW ZE SOWNICTWA

Rozdzia 16
wiczenie la
11 2e
31
5m 6g
7n
9k 10 c n i
13 i 14 a 15 h

wiczenie 1b
le
2i
3d
5j
6f
7k
9a 101
Hg
131 14 h
15 b
wiczenie lc
Ih
2a
3n
5k 6c
7m
91 101
Hg
13 f 14 i
15 e
Rozdzia 17
wiczenie 2a
If
21
3k
5e 6h
7d
91 10 a
UJ
13 g 14 c
15 n
wiczenie 2b
In
2h
3a
51 6 m
7e
9j
10 f
Hg
13 i 141
15 c
wiczenie 2c
1 n 2f
3c
51 6i
7k
9j
101
llb
13 g 14 d
15 h
Rozdzia 18
wiczenie 3a
Ih
D
3b
5e
M
7a
91
10 n
Hg
13 c 14 k
15 f
wiczenie 3b

4f
8d
12 b

4m
8c
12 n
4b
8d
12 j

4i
8m
12 b
4b
8d
12 k
4m
8a
12 e

41
8j
12 i

Id
2a
3k
5j
61
7m
9n
10 b
Hg
13 c 14 e
15 i
wiczenie 3c
le
2k
3d
5a
6n
7i
9
10 j
Hg
13 c 14 f
15 h

4h
81
12 f
41
8m
12 b

BIBLIOGRAFIA
Atkinson Richard C., Shiffrin Richard M. The Control of Short-term Memory.
Scientific American", August 1971.
Baddeley Alan D. The Psychology of Memory. New York. Harper & Row 1976
Banton Smith Ph. D. Nila. Speed Reading Made Easier. New York. Warner
Books. . i
Berg Howard Stephen. Super Reading Secrets. New York. Warner Books, 1992.
Borges Jorge L. Fikcje (ze szczeglnym uwzgldnieniem Pamitliwy Funes) PIW
1972
Brown Mark. Memory Matters. Newton Abbot: David & Charles, 1977.
Brown R., McNeil D. The Tip-of-the-Tongue" Phenomenon. Journal of Verbal
Learning and Yerbal Behaviour" 5, 325-337.
Buzan Tony. Get Ahead. IBC Publications, 1993 (wraz z Vand North)
Buzan Tony. Make the Most of Your Mind. London: Pan, 1988.
Buzan Tony. Rusz gow. d: Wydawnictwo Ravi", 1997.
Buzan Tony. Pami na zawalanie. d: Wydawnictwo Ravi", 1996.
Coman Marcia J., Heavers Kathy L. NTC Skill Builders: What You Need to
Know About Reading Comprehension & Speed, Skimming & Scanning, Reading for
Pleasure. Illinois, USA: National Textbook Company, 1992.
Culter Wade E. Triple Your Reading Speed. USA: Macmillan (Arco).
Ebbinghaus H. Uber das Geddchtnis. Leipzig: Duncker, 1885 op.
Frank Stanley D. Remember Everything You Read: The Evelyn Wood 7-Day
Speed Reading & Learning Program. New York: Avon Books
Fry Ron. How To Study Program: Improve Your Reading. USA: Career Press
Gelb Michael. Present Yourself. London: Aurum Press, 1988.
Haber Ralph N. How We Remember What We See. ,,Scientific American", May
1970,
Howe J. A., Godfrey J. Student Note-Taking as an Aid to Learning. Exeter:
Exeter University Teaching Services, 1977 op.
Howe M. J. A. ,,Using Students" Notes to Examine the Role of the Individual

Learner in Acquiring Meaningful Subject Matter, ,Journal of Educational Research" 64,

61-3
Hunt E., Love T. How Good Can Memory Be? w: Coding Processes in Human
Memory, ss. 237-260, red. A.W. Melton i E. Martin. Washington D.C.: Winston/Wiley,
1972 op.
Hunter I. M. L. An exceptional memory. ,,British Journal of Psychology" 68,
155-64, 1977.
Keves Daniel. The Minds of Billy Milligan. New York: Random House, 1981;
Lo&Jon, Bantam, 1982.
King Graham. The Secrets of Speed Reading. London: Mandarin, we wsppracy
z ,,Sunday Times", 1993.
Klaeser Barbara Macknick. Reading Improvement. Chicago: Nelson Hall, 1977.
Loftus E. F. Eyewitness Testimony. Cambridge, Mass.: Harvard University Press,
1980
Luria A. R. The Mind of a Mnemonist. Cambridge, Mass.: Harvard University
Press, 1987
Maberley Norman C. Mastering Speed Reading. New York: Penguin (Signet),
1978.
Maddox Harry. How to Study. New York: Fawcett Premier, 1988.
Minninger Ph. D. Joan. Rapid Reading in 5 Days. New York: Perigee Books (The
Berkley Publishing Group), 1994
O'Brien Dominic. How to Pass Exams. Headline Book Publishing, 1995
Penfield W., Perot P. The Brain's Record of Auditory and Visual Experience: A
Final Summary and Discussion, ,,Brain" 86, 595-702.
Penfield W., Roberts L. Speech and the Brain-Mechanisms. Princeton, NJ:
Princeton University Press, 1959, op.
Restorff H. vori. Uber die Wirkung von Bereichsbildungen im Spurenfeld.
,,Psychologische Forschung" 18, 299-342.
Ruger H. A., Bussenius C. E. Memory. New York: Teachers College Press, 1913,
op.
Russell Peter. The Brain Book. London: Routledge & Kegan Paul, 1966; Ark,

1984.
Schaffzin Nicholas Reid. The Princeton Review - Reading Smart. New York:
Villard Books
Standing Lionel. Learning 10.000 Pictures, Quarterly Journal of Experimental
Psychology" 25, 207-222.
Stratton George M. The Mnemonic Feat of the , ,Shass Pollak". ,,Physiological
Review" 24, 244-247.
Suzuki S. Nurtured by Love: A New Approach to Education. New York:
Exposition Press, 1969.
Thomas E. J. The Variation of Memory with Time for Information Appearing
During a Lecture. ,,Studies in Adult Education", April 1972, 57-62.
Tulving E. The Effects of Presentation and Recall of Materials in Free-Recall
Learning. Journal of Verbal Learning and Verbal Behaviour" 6, 175-184.
Wagner D. Memories of Morocco: The Influence of Age, Schooling and Environment on Memory. ,,Cognitive Psychology" 10, 1-28. 1978.
Yates E A. The Art of Memory. London: Routledge & Kegan Paul, 1966; Ark,
1984.
Zorn Robert. Speed Reading. New York: Harper Perennial, 1991.