Przestpstwo publicznego nawoywania...

Ryszard A. Stefaski

Przestpstwo publicznego nawoywania do popenienia przestpstwa (art. 255 k.k.)

I. Wprowadzenie
Zachowanie polegajce na publicznym nawoywaniu do popenienia
przestpstwa naley do tradycyjnych przestpstw; znane byo wszystkim
polskim kodeksom karnym.
Kodeks karny z 1932 r. przewidywa wystpek publicznego nawoywania
do popenienia przestpstwa lub jego pochwalanie (art. 154 1) oraz zbrodni stanu (art. 154 2).
Dekret z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestpstwach szczeglnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Pastwa1 w art. 2 penalizowa publiczne
nawoywanie do popenienia zbrodni gwatownego zamachu na jednostk si
zbrojnych polskich lub sprzymierzonych ( 1), na posa do Krajowej Rady
Narodowej, czonka innej rady narodowej, urzdnika pastwowego lub samorzdowego, osob nalec do si zbrojnych polskich lub sprzymierzonych albo czonka zwizku zawodowego, organizacji politycznej albo organizacji spoecznej o znaczeniu oglnopastwowym podczas lub z powodu ich
stanowiska lub przynalenoci do organizacji lub si zbrojnych ( 2) albo jej
pochwalanie.
W identyczny sposb, jak to czyni k.k. z 1932 r., byy skonstruowane
znamiona tego przestpstwa w kodeksie karnym z 1969 r. (art. 280 1),
z tym e odrbnie kryminalizowano nawoywanie od popenienia zbrodni (art.
280 2 k.k.), pomijajc zbrodni stanu.
Kodeks karny z 1997 r. rozbudowa to przestpstwo, przewidujc publiczne nawoywanie do popenienia wystpku lub przestpstwa skarbowego
(art. 255 1), publiczne nawoywanie do popenienia zbrodni (art. 255 2)
oraz pochwalanie popenienia przestpstwa (art. 255 3).
W doktrynie podnosi si, e kryminalizacja pochwalania popenienia
przestpstwa jest nieuzasadniona, a wystarczajca byaby penalizacja takiego zachowania jako wykroczenia2. Nie wydaje si, by propozycja ta
chociaby ze wzgldu na tradycj zasugiwaa na aprobat.
1
2

Dz. U. Nr 30, poz. 192.

A. M a r e k, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2005, s. 538.

Prokuratura
i Prawo 1, 2006

R. A. Stefaski

II. Przedmiot ochrony

Art. 255 typizujcy to przestpstwo zamieszczony jest w rozdziale XXXII
zatytuowanym Przestpstwa przeciwko porzdkowi publicznemu, co jednoznacznie wskazuje, i rodzajowym przedmiotem ochrony jest porzdek
publiczny; taki sam jest indywidualny przedmiot ochrony, gdy przestpstwo
to godzi w szeroko rozumiany porzdek publiczny. Wprawdzie porzdek
publiczny jest pojciem trudnym do zdefiniowania3, lecz wydaje si, e trafne
jest jego okrelenie jako systemu urzdze prawnopublicznych i stosunkw
spoecznych powstajcych i ksztatujcych si w miejscach publicznych
i niepublicznych, ktrego celem i zadaniem jest zwaszcza ochrona ycia,
zdrowia, mienia obywateli i mienia spoecznego, zapewnienie normalnej
dziaalnoci instytucji, zakadw, przedsibiorstw pastwowych, spoecznych
i prywatnych oraz eliminowanie rnego rodzaju uciliwoci niebezpiecznych lub niedogodnych dla spoeczestwa i jednostek4.
Trafnie wskazano w uzasadnieniu projektu kodeksu karnego z 1932 r., e
podstaw adu publicznego jest ad prawny, a podstawow form zamachu
na niego jest przestpstwo. Nawoywanie do popenienia przestpstwa jest
dziaaniem niebezpiecznym dla porzdku publicznego, gdy zmierza do jego
naruszenia5. Nawoywanie do popenienia przestpstwa lub pochwalanie go
prowadzi do anarchii ycia publicznego, stanowic zagroenie dla funkcjonowania spoeczestwa i pastwa6. Podwaa ono co najmniej autorytet porzdku prawnego, jeli nie zostanie zrealizowana namowa7. Nietrafne jest
jako zbdne zawanie przedmiotu ochrony twierdzenie, e przestpstwo
to godzi w bezpieczestwo publiczne8. Chodzi przecie o zapewnienie po-

Zob. L. F a l a n d y s z, Pojcie porzdku publicznego w prawie karnym i karnoadministracyjnym, Pal. 1965, nr 2, s. 6374; M. B r o n i a t o w s k i, Zagadnienia prawne porzdku publicznego, Warszawa 1966; W. K u b a l a, Niektre kwestie porzdku publicznego na tle przepisw prawa karnego, PP 1982, nr 6, s. 25; J. S a w i c k i, Ochrona porzdku i spokoju publicznego w prawie o wykroczeniach, Wrocaw 2000, s. 1721.
4
S. B o l e s t a, Prawnoadministracyjne zagadnienia porzdku publicznego, Warszawa 1997,
s. 21.
5
Komisja kodyfikacyjna, t. V, nr 4, s. 83.
6
Z. w i k a l s k i, (w:) G. B o g d a n, K. B u c h a a, Z. w i k a l s k i, M. D b r o w s k a K a r d a s, P. K a r d a s, M. R o d z y n k i e w i c z, M. S z e w c z y k, W. W r b e l, A. Z o l l, Kodeks karny. Cz szczeglna. Komentarz do art. 117277 Kodeksu karnego, t. 2, Krakw
1999, s. 909; E. P y w a c z e w s k i, (w:) Kodeks karny. Cz szczeglna. Komentarz, pod
red. A. W s k a, t. II, Warszawa 2005, s. 383.
7
I. A n d r e j e w, (w:) I. A n d r e j e w, W. w i d a, W. W o l t e r, Kodeks karny z komentarzem,
Warszawa 1973, s. 840.
8
O. C h y b i s k i, (w:) O. C h y b i s k i, W. G u t e k u n s t, W. w i d a, Prawo karne. Cz
szczeglna, WrocawWarszawa 1971, s. 460; J. l i w o w s k i, Prawo karne, Warszawa
1973, s. 565.

Prokuratura
i Prawo 1, 2006

Przestpstwo publicznego nawoywania...

rzdku publicznego przez niepodburzanie do popenienia przestpstwa9.

W nawoywaniu do popenienia przestpstwa zawarte jest potencjalne zagroenie dla porzdku prawnego10. Powszechne przestrzeganie prawa, a zwaszcza
prawa karnego, stanowi gwarancj istnienia porzdku publicznego.
W doktrynie nie budzi wtpliwoci, e karalnoci podlega nawoywanie
lub pochwalanie czynw, stanowicych przestpstwo wedug polskiego
ustawodawstwa. Co do tego mog powsta wtpliwoci ze wzgldu na tre
art. 41 ust. 1 Konstytucji RP, ktry stanowi, e Odpowiedzialnoci karne
podlega ten tylko, kto dopuci si czynu zabronionego pod grob kary
przez ustaw obowizujca w czasie jego popenienia. Zasada ta nie stoi na
przeszkodzie ukaraniu za czyn, ktry w czasie jego popenienia stanowi
przestpstwo w myl prawa midzynarodowego. W doktrynie wskazuje si,
e midzy art. 42 ust. 1 Konstytucji RP a art. 1 k.k. zachodzi antynomia
i proponuje si, by do czasu ewentualnych odmiennych uregulowa w ustawie karnej nawoywanie lub pochwalanie popenienia czynw, stanowicych
przestpstwo w myl umowy midzynarodowej, ktrej Polska jest stron,
tylko wtedy podlegao karze z art. 255 k.k., jeeli takie przestpstwo zostao
wprowadzone do polskiego wewntrznego prawa karnego11. Pogld ten jest
trudny do zaakceptowania w kontekcie art. 91 ust. 1 Konstytucji RP. Przepis ten bowiem stanowi, e Ratyfikowana umowa midzynarodowa, po jej
ogoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi cz
krajowego porzdku prawnego i jest bezporednio stosowana, chyba e jej
stosowanie jest uzalenione od wydania ustawy. Z treci art. 91 ust. 2 Konstytucji za wynika, e umowa midzynarodowa ratyfikowana za uprzedni
zgod wyraon w ustawie ma pierwszestwo przed ustaw, jeeli ustawy
tej nie da si pogodzi z umow. Jeeli wynika to z ratyfikowanej przez
Rzeczpospolit Polsk umowy konstytuujcej organizacj midzynarodow,
prawo przez ni stanowione jest stosowane bezporednio, majc pierwszestwo w przypadku kolizji z ustawami (art. 21 ust. 1 Konstytucji RP).
W kontekcie tych przepisw trudno mwi o antynomii midzy nimi a art. 1
k.k. Trafnie podkrela si w doktrynie, e nie ma konstytucyjnych powodw
do odrzucenia tezy, e pocignicie do odpowiedzialnoci karanej moe
nastpi z uwagi na realizacj znamion typu czynu zabronionego okrelonego w umowie midzynarodowej12.
9

M. B o j a r s k i, (w:) M. B o j a r s k i, J. G i e z e k, Z. S i e n k i e w i c z, Prawo karne materialne.

Cz oglna i szczeglna, Warszawa 2004, s. 486.
10
A. M a r e k, Kodeks karny, s. 537.
11
M. F l e m i n g, (w:) M. F l e m i n g, W. K u t z m a n n, Przestpstwa przeciwko porzdkowi
publicznemu. Rozdzia XXXII Kodeksu karnego. Komentarz, Warszawa 1999, s. 57.
12
A. Z o l l, (w:) G. B o g d a n, Z. w i k a l s k i, P. K a r d a s, J. M a j e w s k i, J. R a g l e w s k i,
M. S z e w c z y k, W. W r b e l, A. Z o l l, Kodeks karny. Cz oglna. Komentarz do art.
1116 Kodeksu karnego, t. 1, Krakw 2004, s. 46.

Prokuratura
i Prawo 1, 2006

R. A. Stefaski

Wobec tego trzeba przyj, e nawoywanie lub pochwalanie, o ktrym

mowa w art. 255 k.k. moe dotyczy czynw, ktre s przestpstwami wedug polskiej ustawy karnej lub ratyfikowanej umowy midzynarodowej, po
jej ogoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, o ile zawiera
opis znamion czynw zabronionych i sankcj.

III. Typy przestpstw

W art. 255 k.k. okrelone s 3 typy przestpstwa: 1) publiczne nawoywanie do popenienia wystpku lub przestpstwa skarbowego ( 1); 2) publiczne nawoywanie do popenienia zbrodni ( 2); 3) publiczne pochwalanie
popenienia przestpstwa ( 3). S to typy podstawowe. Wydawa by si
mogo, e czyn okrelony w 2 jest typem kwalifikowanym ze wzgldu na
rodzaj przestpstwa, do popenienia ktrego sprawca nawoywa, a mianowicie zbrodni. Taki te pogld mona spotka w doktrynie13. Jest to pogld
nietrafny. Cech charakterystyczn typu kwalifikowanego jest m.in. to, e do
znamion typu podstawowego dodaje si odpowiednie znamiona okrelajce
bd skutek przestpstwa (tzw. przestpstwa kwalifikowane przez nastpstwo), bd inn okoliczno (tzw. przestpstwa kwalifikowane przez okolicznoci), powodujce podwyszenie zagroenia karnego; grozi za nie odrbna i samodzielna sankcja karna14 lub wprowadzenie nowej zmodyfikowanej sankcji. Tymczasem w 2 nie dodano nowego znamienia do zachowania okrelonego w 1, lecz stworzono now dyspozycj; wystpek lub przestpstwo skarbowe zastpiono nowym znamieniem zbrodni. Susznie
wic w doktrynie uznaje si, i w 2 tego przepisu okrelony jest typ podstawowy15.

13

M. F l e m i n g, (w:) M. F l e m i n g, W. K u t z m a n n, Przestpstwa, s. 56; E. P y w a c z e w s k i, (w:) Kodeks karny, s. 385; M. K a l i t o w s k i, (w:) Kodeks karny. Komentarz,
pod red. O. G r n i o k, Warszawa 2004, s. 732; L. G a r d o c k i, Prawo karne, Warszawa
2004, s. 294; R. G r a l, Kodeks karny. Praktyczny komentarz z orzecznictwem, Warszawa
2005, s. 419.
14
S. l i w i s k i, Polskie prawo karne, Warszawa 1946, s. 82; K. B u c h a a, Odpowiedzialno za przestpstwa kwalifikowane przez nastpstwa czynu, WPP 1972, nr 1, s. 22;
J. K o c h a n o w s k i, Przestpstwa kwalifikowane przez nastpstwa w kodeksie karnym, PiP
1972, nr 1, s. 6264; W. W o l t e r, Z rozwaa nad kwalifikowanymi typami przestpstw, PiP
1972, nr 89, s. 25; T. B o j a r s k i, Odmiany podstawowych typw przestpstw w polskim
prawie karnym, Warszawa 1982, s. 155.
15
Z. w i k a l s k i, (w:) G. B o g d a n, K. B u c h a a, Z. w i k a l s k i, M. D b r o w s k a K a r d a s, P. K a r d a s, M. R o d z y n k i e w i c z, M. S z e w c z y k, W. W r b e l, A. Z o l l, Kodeks karny, s. 908; O. G r n i o k, (w:) O. G r n i o k. S. H o c, M. K a l i t o w s k i, S. M.
P r z y j e m s k i Z. S i e n k i e w i c z, J. S z u m s k i, L. T y s z k i e w i c z, A. W s e k, Kodeks
karny. Komentarz, t. II, Gdask 2005, s. 336.

10

Prokuratura
i Prawo 1, 2006

Przestpstwo publicznego nawoywania...

IV. Strona przedmiotowa

Zachowanie przestpne polega na publicznym nawoywaniu do popenienia wystpku lub przestpstwa skarbowego ( 1) lub zbrodni ( 2) albo pochwalaniu popenienia przestpstwa ( 3).
Uycie w tym przepisie na okrelenie tych poj wystpek, przestpstwo
skarbowe i zbrodnia w liczbie pojedynczej moe sugerowa, e karalne jest
nawoywanie do popenienia jednego przestpstwa lub zbrodni albo pochwalanie popenienia jednego przestpstwa. Przyjcie takiej wykadni tego przepisu byoby absurdalne, gdy naleaoby uzna za naley ciga za nawoywanie lub pochwalanie jednego przestpstwa, a bezkarne byoby nawoywanie lub pochwalanie popenienia wielu przestpstw. Dlatego te naley odstpi od wykadni jzykowej i odwoa si do wykadni logicznej. Posuenie
jest przez ustawodawc liczb pojedyncz zwizane byo z podkreleniem,
e nawoywanie lub pochwalanie chociaby jednego przestpstwa ju wyczerpuje znamiona czynu stypizowanego w jednym z paragrafw tego przepisu. Uycie liczby mnogiej mogoby rodzi wtpliwoci, czy objte s karalnoci zachowania dotyczce jednego przestpstwa. Problem ten rwnie
mona byoby rozwiza w drodze wykadni, gdy jak susznie zauway
Sd Najwyszy Samo tylko uycie w treci normy prawnej liczby mnogiej
dla okrelenia przedmiotu bezporedniej ochrony, przedmioty czynnoci
wykonawczej lub rodka sucego do popenienia przestpstwa nie oznacza, e ustawodawca uywa jej w znaczeniu zwrotu: co najmniej dwa16.
Trafnie podkrela si w doktrynie, e zwrot do popenienia przestpstwa
oznacza tym bardziej do popenienia dwch lub wicej przestpstw17.
Nie ma znaczenia sposb popenienia wystpku lub zbrodni albo szerzej
przestpstwa, do ktrego popenienia sprawca nawouje; moe one by popenione przez dziaania, jak i zaniechanie, np. nawoywanie do nieudzielenia pomocy czowiekowi znajdujcemu si w pooeniu grocym bezporednim niebezpieczestwem utraty ycia albo cikiego uszczerbku na
zdrowiu (art. 162 1 k.k.). Nie wyczerpuje znamion tego przestpstwa nawoywanie do nieujawnienia przestpstwa w sytuacji, gdy na sprawcy nie
ciy prawny obowizek zawiadomienia organw cigania o popenionym
przestpstwie. Chodzi o obowizek spoeczny. Na kadym zgodnie z art.
304 1 k.p.k. ciy spoeczny obowizek zawiadomienia prokuratora lub
Policji o popenieniu przestpstwa ciganego z urzdu. Obowizek ten przeksztaca si w prawny w stosunku do osb zatrudnionych w instytucjach
pastwowych lub samorzdowych, ktre w zwizku ze sw dziaalnoci
dowiedziay si o popenieniu przestpstwa ciganego z urzdu; osoby te s
16
17

Uchwaa SN z dnia 21 listopada 2000 r. I KZP 26/01, OSNKW 2002, nr 12, poz. 4.
L. P e i p e r, Komentarz, s. 332.

Prokuratura
i Prawo 1, 2006

11

R. A. Stefaski

ponadto obowizane niezwocznie zawiadomi o tym prokuratora lub Policj

oraz przedsiwzi niezbdne czynnoci do czasu przybycia organu powoanego do cigania przestpstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarzdzenia, aby nie dopuci do zatarcia ladw i dowodw przestpstwa (art. 304 2 k.p.k.)18. Obowizek taki obcia take kadego, kto,
majc wiarygodn wiadomo o karalnym przygotowaniu albo usiowaniu lub
dokonaniu czynu zabronionego okrelonego w art. 118, 127, 128, 130, 134,
140, 148, 163, 166 lub 252, nie zawiadamia niezwocznie organu powoanego do cigania przestpstw (art. 240 1 k.k.)19. Nawoywanie w tych dwch
ostatnich wypadkach do niezawiadomienia o przestpstwie moe stanowi
przestpstwo z art. 255 1 lub 2 k.k., o ile zachta zostanie skierowana do
bliej nieokrelonej liczby osb, na ktrych ciy taki obowizek.
Kodeks nie wymienia wystpkw, przestpstw skarbowych, zbrodni, czy
przestpstw, do ktrych popenienia sprawca nawouje lub ktre pochwala,
a w zwizku z tym naley przyj, e chodzi o kade przestpstwo niezalenie od tego, czy jest ono cigane z urzdu, czy z oskarenia prywatnego.
Nawoywanie do popenienia kadego przestpstwa (wystpku, zbrodni,
przestpstwa skarbowego) jest grone spoecznie i dla przestpnoci czynu
nie ma znaczenia, jakiego przepisu znamiona ono wyczerpuje, a ma ono
jedynie znaczenia dla kwalifikacji prawnej czynu: czy w gr wchodzi 1, czy
2 art. 255 k.k.
Przestpstwo, do ktrego sprawca nawouje lub ktre pochwala, nie musi
by precyzyjnie okrelone, lecz musi to by czyn okrelony w ustawie karnej
jako przestpstwo. Susznie podnosi si w literaturze, e wystarczy dla okrelenia charakteru przestpstwa wezwanie: wypowied sprawcy musi by na
tyle skonkretyzowana, e moliwe jest ustalenie, jaki charakter ma przestpstwo, do ktrego wzywa, ale nie jest konieczne posuenie si okreleniem
ustawowych znamion, a wystarczy jeli wzywa, np. do dania fizycznej nauczki, fizycznej likwidacji20.

18

S. C o r a, Z problematyki zawiadomienia o przestpstwie, Aktualne problemy prawa

i procesu karnego. Ksiga ofiarowana Prof. J. Grajewskiemu, Gd. Stud. Praw. 2003, t. XI, s.
265276; W. G r z e s z c z y k, Obowizek zawiadomienia o przestpstwie, Prok. i Pr. 1998,
nr 10, s. 123125.
19
L. W i l k, Obowizek denuncjacji w prawie karnym (art. 240 k.k.), Prok. i Pr. 1999, nr 1,
s. 2140.
20
Z. w i k a l s k i, (w:) G. B o g d a n, K. B u c h a a, Z. w i k a l s k i, M. D b r o w s k a K a r d a s, P. K a r d a s, M. R o d z y n k i e w i c z, M. S z e w c z y k, W. W r b e l, A. Z o l l, Kodeks karny, s. 910.

12

Prokuratura
i Prawo 1, 2006

Przestpstwo publicznego nawoywania...

1. Dziaanie publiczne
Okrelenie publicznie charakteryzuje znami czasownikowe nawoywania ( 1 i 2), jak i pochwalania ( 3). Oznacza to, e jest to przestpstwo publiczne (delictum publicum).
Zachowanie ma charakter publiczny gdy ze wzgldu na okolicznoci lub
miejsce jest dostpne dla nieokrelonej iloci osb21. Jak podkreli Sd
Najwyszy Znami publicznoci od strony przedmiotowej zachodzi wtedy,
gdy rzecz dzieje si w miejscu oglnie dostpnym dla nieokrelonych indywidualnie osb postronnych w warunkach moliwoci bezporedniego powzicia wiadomoci przez te osoby22. Chodzi o takie dziaanie, ktre dochodzi lub moe doj do wiadomoci wikszej iloci osb. Zasadnie Sd
Najwyszy zwrci uwag, e Do znamienia publicznoci istotne znaczenie
ma okoliczno, czy dany czyn mg by dostrzeony tylko przez indywidualnie okrelone osoby, czy take przez nieokrelon zarwno liczbowo, jak
i indywidualnie liczb osb23. Zachowanie nie moe by ocenione jako publiczne tylko z tego wzgldu, e miao ono miejsce w miejscu publicznym;
publiczno dziaania nie jest tosama z dziaaniem w miejscu publicznym24.
Sam fakt wypowiedzenia pewnych sw w miejscu publicznym nie wiadczy
jeszcze o tym, e sowa te wypowiedziano publicznie. Trafnie Sd Najwyszy zauway, e trudno mwi o dziaaniu publicznym w sytuacji, gdy zostaa zniewaga dokonana w sklepie, a wic w miejscu dostpnym dla szerokiej
publicznoci, lecz w takim czasie, gdzie oprcz trzech okrelonych osb w
sklepie tym wicej nikogo nie byo, a sowa wypowiedziano normalnym gosem przy zamknitych drzwiach sklepu25.
Wypowied w miejscu publicznym, np. na placu, targowisku ma charakter
publiczny, jeeli ma miejsce w obecnoci nieokrelonej iloci osb. Jak zaznaczy Sd Najwyszy Nie traci charakteru publicznego dziaanie na zamknitym terenie wojskowym albo w innym miejscu, np. w hali fabrycznej lub
w zakadzie pracy dostpnym dla grona osb uprawnionych do przebywania
w tym miejscu, o ile zachowanie sprawcy byo lub realnie mogo by dostrzegalne przez nieokrelon bliej liczb osb spord grona tych, ktre ze
21

Uchwaa SN z dnia 20 wrzenia 1973 r. VI KZP 26/73, OSNKW 1973, nr 11, poz. 132,
z glosami T. B o j a r s k iego, PiP 1974, nr 6, s. 174177; E. S z w e d k a, NP 1974, nr 4,
s. 538542; W. K u b a l i , OSPiKA 1974, nr 5, s. 220222,
22
Wyrok SN z dnia 18 lutego 1947 r. K 2251/46, PiP 1948, nr 2, s. 149. Zob. te wyrok SN
z dnia 16 stycznia 1950 r. K 157/49, PiP 1950, nr 56, s. 197198; wyrok SN z dnia 26
marca 1973 r. Rw 279/73, OSNKW 1973, nr 78, poz. 101.
23
Wyrok SN z dnia 8 marca 1948 r. K 3608/47, PiP 1948, nr 910, s. 185.
24
Wyrok SN z dnia 16 listopada 1972 r. I KR 274/72, PiP 1973, nr 12, s. 175 z glos M.
B o g o m i l s k i e j, PiP 1973, nr 12, s. 175178, wyrok SN z dnia 26 marca 1973 r. Rw
279/73, OSNKW 1973, nr 78, poz. 101 z glos W. K u b a l i, PiP 1974, nr 2, s. 165198.
25
Wyrok SN z dnia 8 marca 1948 r. K 3608/47, PiP 1948, nr 910, s. 185.

Prokuratura
i Prawo 1, 2006

13

R. A. Stefaski

wzgldu na swj status lub szczeglne zezwolenie znajduj si lub mog

przebywa w miejscu przestpnego dziaania sprawcy.
Publiczny charakter nawoywania moe wynika ze sposobu dziaania,
np. poprzez rozrzucenie lub rozdawanie ulotek, pism, wywietlenie filmu,
podanie informacji w internecie, przemarsz z transparentem z odpowiednimi
hasami. Trafnie wskazuje si, e nie ma znaczenia pora dnia, ani miejsce,
w ktrym podjto dziaanie, gdy moe to by mieszkanie prywatne, w ktrym zorganizowano oglnodostpne spotkanie, a nie bdzie zachowaniem
publicznym prywatna rozmowa w kawiarni, restauracji, czy innym miejscu
publicznym. Niemniej czas i miejsce czynu mog wpywa na ocen, czy
dziaanie byo publiczne. Nie wypenia znamienia dziaania publicznego dziaanie dokonane wobec osb, ktre nie byy w stanie sysze lub zrozumie
wypowiadanych sw, np. niemowlta, osoby nie znajce jzyka, guchonieme lub guche, a take sowa wypowiedziane szeptem lub w miejscu niedostpnym dla innych osb, np. w prywatnym mieszkaniu26. W literaturze podaje si, e jest dziaaniem publicznym wygoszenie przemwienia, czy wypowiadanie sdw, opinii, lub jakichkolwiek twierdze wobec zgromadzonej
znaczniejszej liczby osb obcych, wystawienie tekstu lub wizerunku
w miejscu dostpnym dla wikszej liczby osb, na ulicy, na placu, w otwartym lokalu, w takich warunkach, e moe si z nim zapozna znaczna liczba
osb albo uczynienie treci dostpn wikszej liczbie osb za pomoc rodkw technicznych. Wskazuje si przy tym, e nie jest wymagany bezporedni kontakt midzy dziaajcym a nieokrelon liczb ludzi, a kontakt ten moe by osignity porednio za pomoc technicznych rodkw komunikowania si z wiksz nieokrelon liczb osb obcych27. Zaznaczenie, i chodzi
o osoby obce dla sprawcy ma chyba suy podkreleniu ich nieograniczonego krgu. Nie jest, moim zdaniem, pozbawione cech publicznoci, dziaanie skierowane do osb, wrd ktrych duy udzia stanowi osoby znane
sprawcy. Istotne jest, aby nawoywanie byo skierowane do kadej dowolnej
osoby, ktra znajdzie si w krgu oddziaywania sprawcy28. Niewtpliwie
jedn z form publicznego nawoywania jest rozpowszechnianie pism, drukw
i wizerunkw zawierajcych treci nawoujce do popenienia przestpstwa.
Sd Najwyszy uzna, e nie nosi znamion publicznoci zachowanie majce miejsce w prywatnym mieszkaniu, w czasie uroczystoci rodzinnej29,
czy w celi wiziennej30.
26

L. P e i p e r, Komentarz, s. 323.
W. M a k o w s k i, Kodeks karny. Cz szczeglna, Warszaw, bez daty wydania, s. 402.
28
Z. w i k a l s k i, (w:) G. B o g d a n, K. B u c h a a, Z. w i k a l s k i, M. D b r o w s k a K a r d a s, P. K a r d a s, M. R o d z y n k i e w i c z, M. S z e w c z y k, W. W r b e l, A. Z o l l, Kodeks karny, s. 909.
29
Wyrok SN z dnia 3 lutego 1970 r. V KRN 469/69, NP. 1970, nr 56, s. 13.
30
Wyrok SN z dnia 30 kwietnia 1970 r. V KRN 53/70, OSNPG 1970, nr 910, poz. 124.
27

14

Prokuratura
i Prawo 1, 2006

Przestpstwo publicznego nawoywania...

2. Nawoywanie
Nawoywanie z punktu widzenia jzykowego oznacza apelowanie
o co, zachcanie do czego31. Chodzi o zachcanie, skanianie, podeganie, wzywanie, zwracanie si do wikszej iloci osb. Zasadnie podnosi si
w doktrynie, e decyduje tre, a nie forma i czas; nawoywanie nie musi
nastpi w jakiej podniosej, uroczystej formie, ani te z podaniem motyww prawnych lub etycznych, narodowych lub partyjnych, dla ktrych naley
podda si nawoywaniu. Nawoywanie nie oznacza, e musi by wyraone
gono, krzykiem lub woaniem, a moe ono nastpi po cichu, szeptem,
gosem ledwie syszalnym, tajnie, byleby tylko byo skierowane do wikszej
iloci osb32. Mog to by rnorodne formy, np. opublikowanie artykuu
w prasie, wysanie odezwy, kolporta broszur, wywieszenie plakatu na bilbordzie, zamieszczenie ogoszenia, opublikowanie artykuu, wystpienie na
wiecu lub manifestacji, pikiecie albo zajciach w szkole lub uczelni, wystpienie w telewizji, wypowied w radiu. Moe to by krtkie wystpienie, jeden frazes lub okrzyk, a nawet gest33. Nawoywaniem moe by niesienie
transparentu z hasami nawoujcymi do popenienia wystpku, przestpstwa skarbowego lub zbrodni, gdy jak trafnie zauway Sd Najwyszy
niesienie transparentu dowodzi solidaryzowania si z hasami wypisanymi
na nich34. Susznie jednak organ ten uzna, e Nie mona () traktowa
wezwa i apeli do mieszkacw miast i pracownikw zakadw
o uczestnictwo w pokojowych manifestacjach, pochodach, wiecach czy akcjach protestacyjnych () jako wezwa do bojkotu wyborw jako publicznego nawoywania do popenienia przestpstwa35.
Sprawca oddziauje na psychik wikszej iloci osb, by skoni je do popenienia okrelonego przestpstwa. Nawoywanie czytamy w materiaach
komisji kodyfikacyjnej przygotowujcej k.k. z 1932 r. ma by skierowane
na wywoanie w psychice osb, do ktrych si zwraca, emocji dodatnich
w stosunku do przestpstwa, bez wzgldu na to, czy bd one tak silne, e
przestpstwo zostanie spenione, lub przynajmniej spenienie bdzie moliwe.
Nawoywanie do popenienia przestpstwa jest zblione do podegania.
Z tego te powodu okrelane jest jako sui generis podeganie do przestp-

31

Praktyczny sownik wspczesnej polszczyzny, pod red. H. Z g k o w e j, t. 23, Pozna

1999, s. 126.
32
L. P e i p e r, Komentarz, s. 331.
33
Ibidem.
34
Cyt. za L. P e i p e r e m, Komentarz, s. 334; M. S i e w i e r s k i, Kodeks karny. Komentarz,
Warszawa 1958, s. 215.
35
Wyrok SN z dnia 9 czerwca 1995 r. III KRN 172/94, niepubl.

Prokuratura
i Prawo 1, 2006

15

R. A. Stefaski

stwa36, specyficzna forma podegania37, czy usamodzielniona szczeglna

posta podegania38. W zwizku z tym konieczne jest wskazanie rnic
midzy tymi pojciami. Z podeganiem do przestpstwa mamy do czynienia
wwczas, gdy zachta jest skierowana do indywidualnie oznaczonej osoby
lub osb (ad certam personam) i zostaje okrelone przestpstwo. Nawoywanie za do popenienia przestpstwa skierowane jest do nieokrelonych
osb, a czyn, do ktrego sprawca nawouje nie musi by cile oznaczony,
ale musi by wiadomo, jakie to ma by przestpstwo; nie jest wystarczajce
nawoywanie do popenienia przestpstw w ogle39. Jest oglnym zachcaniem bez stosowania argumentw ad hominem, dziaajcych na dan psychik40. Ponadto sprawca nie musi tych osb zna i nie wchodzi w nimi
w bezporedni stosunek41. Nie ma zwizku midzy nawoujcym a osobami,
do ktrych si zwraca, jak te zwizku midzy nawoujcym a ewentualnym
dziaaniem przestpnym, do ktrego nawoywa.
Ustawa nie uzalenia odpowiedzialnoci za to przestpstwo od zachowania osb, do ktrych byo kierowane nawoywanie; nieistotne jest, czy jego
nawoywanie znalazo posuch. Nie ma znacznie fakt, czy namawiane osoby
popeniy przestpstwo, czy te nie, a take, czy powsta u nich zamiar jego
popenienia. Dla karalnoci nawoywania nie jest rzecz konieczn, aby ktokolwiek uleg temu nawoywaniu i da si skoni do spenienia przestpstwa42. Wystarczy jeli sprawca stara si w tym kierunku oddziaa na psychik innych ludzi43. Niemniej nawoywanie dotyczy konkretnego przestpstwa, nie za przestpstw w oglnoci44. Nie jest wymagane nastpienie
skutku45. Susznie Sd Najwyszy podnis, e czyn okrelony w art. 280
1 lub 2 k.k. (ob. art. 255 1 lub 3 uwaga autora) jest przestpstwem
formalnym z dziaania, co oznacza, e zostaje ono dokonane bez wzgldu
na zachowanie sprawcy, a w szczeglnoci niezalenie od tego, czy przestpstwo, do ktrego sprawca publicznie nawouje lub ktre pochwala, zo36

W. W o l t e r, op. cit., s. 840; A. M a r e k, Kodeks karny, s. 537; E. P y w a c z e w s k i, (w:)

Kodeks karny, s. 383.
37
Z. w i k a l s k i, (w:) G. B o g d a n, K. B u c h a a, Z. w i k a l s k i, M. D b r o w s k a K a r d a s, P. K a r d a s, M. R o d z y n k i e w i c z, M. S z e w c z y k, W. W r b e l, A. Z o l l, Kodeks karny, s. 909.
38
M. F l e m i n g, (w:) M. F l e m i n g, W. K u t z m a n n, Przestpstwa, s. 57.
39
A. M a r e k, Kodeks karny, s. 537.
40
J. M a k a r e w i c z, Kodeks karny z komentarzem. Lww 1932, s. 253.
41
L. P e i p e r, Komentarz, s. 332.
42
M. S i e w i e r s k i, Przestpstwa przeciwko porzdkowi publicznemu, Warszawa 1970, s. 15.
43
Komisja kodyfikacyjna, s. 8485.
44
J. W a s z c z y s k i, (w:) System prawa karnego. O przestpstwach w szczeglnoci, pod
red. I. A n d r e j e w a, L. K u b i c k i e g o, J. W a s z c z y s k i e g o, t. IV, cz II, Wrocaw
WarszawaKrakwGdaskLublind 1989, s. 771.
45
P. w i e r k, Publiczne nawoywanie do popenienia przestpstwa lub jego pochwalanie
kilka uwag dotyczcych art. 255 k.k. i art. 52a k.w., CzPKiNP 2005, nr 1, s. 61.

16

Prokuratura
i Prawo 1, 2006

Przestpstwo publicznego nawoywania...

stanie popenione46. Jest to przestpstwo formalne z dziaania (delictum

commisivum). Jest ono popenione z chwil wykonania dziaania polegajcego na nawoywaniu. Sprawca odpowiada niezalenie od tego, jak jest zakwalifikowany czyn, do ktrego nawouje; istotne jest, by by to czyn stanowicy wystpek, przestpstwo skarbowe lub zbrodni. Sprawca, inaczej ni
w przypadku podegania, nie moe skorzysta z nadzwyczajnego zagodzenia kary, gdy czynu nie usiowano dokona (art. 22 2 k.k.) lub dobrowolnie
stara si zapobiec dokonaniu czynu zabronionego (art. 23 2 k.k.) albo
z bezkarnoci w sytuacji, gdy dobrowolnie zapobieg dokonaniu czynu (art.
23 1 k.k.). Uzasadnione jest to tym, e przy podeganiu osoba nakaniania
do popenienia przestpstwa jest znana i mona stwierdzi, czy osoba ta nie
usiowaa dokona przestpstwa oraz czy podegacz zapobieg lub stara si
zapobiec popenieniu czynu zabronionego, a jest to niemoliwe przy nawoywaniu do popenienia przestpstwa, gdy nie wiadomo, kto by jego odbiorc i ilu ich byo; nigdy nie mona wykluczy, e poza ujawnionymi nawoywanie syszay jeszcze inne osoby47.
Oczywicie, sposb zachowania osb, do ktrych byo skierowane nawoywanie, ma wpyw na wymiar kary; inaczej trzeba potraktowa sprawc
w sytuacji, gdy jego nawoywanie nie przynioso adnego skutku, a inaczej
tego, ktrego zachowanie doprowadzio do popenienia przestpstwa lub
przestpstw.
Prowokator, czyli ten, ktry publicznie zachca do popenienia wystpku,
przestpstwa skarbowego lub zbrodni po to, by skierowa przeciwko okrelonej osobie postpowanie karne, ponosi odpowiedzialno za omawiane
przestpstwo48.
3. Pochwalanie
Sowo pochwala oznacza uznawa co za suszne, waciwe, a wyraz pochwali wyrazi uznanie, chwa, cze, uwielbienie49. Pochwaa
to nic innego jak dodatnia ocena czynu. Pochwaa jest zacht do naladownictwa popenionego czynu, wskazuje, e przestpstwo jest czynem
zasugujcym na uznanie. Ustawa, podobnie jak i w przypadku nawoywania,
nie okrela formy pochwalania. Moe ona mie miejsce w dowolnej formie,
a istotne jest, by z zachowania sprawcy wynikao, e popenienie przestpstwa jest suszne i zasuguje na pozytywn ocen, aprobat. Moe to by
kade publicznie owiadczenie, w ktrym sprawca gloryfikuje pewne przestpstwo, uznaje za godne naladownictwa, chwali je lub uznaje za uspra46

Wyrok SN z dnia 16 maja 1982 r. B 21/82, OSNKW 1982, nr 9, poz. 61.

L. P e i p e r, Komentarz, s. 332.
48
J. M a k a r e w i c z, Kodeks karny, s. 253.
49
Praktyczny sownik wspczesnej polszczyzny, pod red. H. Z g k o w e j, t. 29, Pozna
2000, s. 217.
47

Prokuratura
i Prawo 1, 2006

17

R. A. Stefaski

wiedliwione50. W literaturze okrela si je mianem poredniej formy nawoywania do popenienia przestpstwa51. Taki jej charakter uwidacznia si
szczeglnie w wypadku przestpstwa zamierzonego. Pochwaa moe by
wyraona bezporednio lub porednio, np. poprzez sawienie sprawcy okrelonego przestpstwa z powodu jego popenienia. Szczegln form tego
rodzaju pochwalania jest skadanie sprawcy przestpstwa wyrazw uznania.
Nie jest pochwalaniem organizowanie zbirki lub przeprowadzenia publicznej zbirki ofiar przeprowadzonej w celu uiszczenia grzywny, na jak zosta
skazany sprawca; czyn taki stanowi wykroczenie z art. 57 k.w.
Pochwalenie moe dotyczy przestpstwa ju popenionego, jak i niedokonanego lub ktrego nawet nie usiowano dokona52, chocia z reguy ma
to miejsce po jego popenieniu. Nietrafny jest pogld, e pochwalanie jest
stwierdzeniem po dokonaniu przestpstwa, e spenienie go byo czynem
zasugujcym na uznanie53, jak te, e nie jest pochwalaniem przestpstwa
wyraanie uznania dla czyich planw przestpczych54. W wypadku, gdy
pochwalanie ma miejsce po dokonaniu przestpstwa, nie musi ono by
stwierdzone prawomocnym wyrokiem, a wystarczajce jest, e okolicznoci
wskazuj, i wyczerpuje znamiona przestpstwa. Oceny tej okolicznoci
dokonuje sd w ramach swobodnej oceny dowodw (art. 7 k.p.k.)55.
Niebezpieczestwo pochwalania tkwi w tym, e moe ono doprowadzi
do popenienia takich czynw56. W literaturze wskazuje si, e poprzez podnoszenie pozytywnych stron przestpstwa sprawca przeciwdziaa represyjnej funkcji prawa karzcego to przestpstwo57.
Nie wyczerpuje znamion tego przestpstwa usprawiedliwianie zachowania sprawcy, np. e dziaa pod wpywem impulsu lub oburzenia, ale jak
susznie podkrela si w doktrynie gloryfikowanie przestpcy moe mieci
w sobie pochwalanie dokonanego przeze przestpstwa58.

50

L. P e i p e r, Komentarz, s. 332.
M. S i e w i e r s k i, Kodeks karny, s. 215.
52
L. P e i p e r, Komentarz, s. 332; W. W o l t e r, op. cit., s. 841; Z. w i k a l s k i, (w:)
G. B o g d a n, K. B u c h a a, Z. w i k a l s k i, M. D b r o w s k a - K a r d a s, P. K a r d a s,
M. R o d z y n k i e w i c z, M. S z e w c z y k, W. W r b e l, A. Z o l l, Kodeks karny, s. 910;
L. G a r d o c k i, Europejskie standardy wolnoci wypowiedzi a polskie prawo karne, PiP
1993, nr 3, s. 1127; R. G r a l, Kodeks karny, s. 419.
53
J. M a k a r e w i c z, Kodeks karny, s. 253; M. S i e w i e r s k i, Kodeks karny, s. 215.
54
J. W o j c i e c h o w s k i, Kodeks karny. Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa 1997, s. 451;
M. F l e m i n g, (w:) M. F l e m i n g, W. K u t z m a n n, Przestpstwa.s, 59.
55
M. S i e w i e r s k i, (w:) J. B a f i a, K. M i o d u n k i, M. S i e w i e r s k i, Kodeks karny. Komentarz, t. 2, Warszawa 1987, s. 475.
56
O. C h y b i s k i, (w:) O. C h y b i s k i, W. G u t e k u n s t, W. w i d a, Prawo karne, s. 46.
57
J. l i w o w s k i, Prawo karne, s. 565.
58
L. P e i p e r, Komentarz, s. 332.
51

18

Prokuratura
i Prawo 1, 2006

Przestpstwo publicznego nawoywania...

4. Wystpek
Karalno nawoywania w art. 255 1 k.k. ograniczona jest do zachowa
zachcajcych do popenienia wystpku. Wystpkiem zgodnie z art. 7 2
i 3 k.k. jest czyn zabroniony zagroony grzywn powyej 30 stawek dziennych, kar ograniczenia wolnoci albo kar pozbawienia wolnoci przekraczajc miesic, przy czym dolna granica zagroenia kar pozbawienia wolnoci jest nisza ni 3 lata. Chodzi zarwno o wystpek okrelony w czci
szczeglnej lub wojskowej k.k., jak i w innej ustawie.
5. Przestpstwo skarbowe
Alternatywnym znamieniem w art. 255 1 k.k., obok wystpku, jest przestpstwo skarbowe. Przestpstwem skarbowym zgodnie z art. 53 2 k.k.s.
jest czyn zabroniony przez kodeks karny skarbowy pod grob kary
grzywny w stawkach dziennych, kary ograniczenia wolnoci lub kary pozbawienia wolnoci.
6. Zbrodnia
Nawoywanie do zbrodni naley do znamion czynu okrelonego w art.
255 2 k.k. Zgodnie z art. 7 2 k.k. zbrodni jest czyn zabroniony zagroony kar pozbawienia wolnoci na czas nie krtszy od lat 3 albo kar surowsz. Kryterium rozgraniczajcym wystpek i zbrodni jest zagroenie kar.
7. Przestpstwo
O ile w wypadku nawoywania wyranie rozrnia si wystpek, przestpstwo skarbowe ( 1) i zbrodni ( 2), o tyle w 3 ustawodawca posuy
si bardziej oglnym okreleniem, a mianowicie przestpstwem. Nie ulega
wtpliwoci, e pojcie to obejmuje zbrodni i wystpek, gdy art. 7 1 k.k.
expressis verbis stanowi, e przestpstwo jest zbrodni albo wystpkiem.
Problem jest skomplikowany, gdy chodzi o objcie tym terminem przestpstwa skarbowego. adnej wskazwki interpretacyjnej nie stanowi wymienienie w 1 przestpstwa skarbowego obok wystpku. Nastpio to dlatego, e
wystpek swoim zakresem nie obejmuje przestpstwa skarbowego; niewymienienie go skutkowaoby bezkarnoci nawoywania do popenienia takich
czynw.
Problem, czy pojcie przestpstwa obejmuje take przestpstwo skarbowe, naley do spornych w doktrynie.
Przyjmuje si, e w zakres przestpstwa nie wchodzi przestpstwo skarbowe i pojcia te s autonomiczne59, jak te podkrela si, e midzy tymi
pojciami zachodzi stosunek podrzdnoci60.
59

J. R a g l e w s k i. Relacja poj przestpstwo przestpstwo skarbowe oraz wykroczenie wykroczenie skarbowe w polskim systemie prawa karnego skarbowego, Prok. i Pr.

Prokuratura
i Prawo 1, 2006

19

R. A. Stefaski

W judykaturze rwnie nie byo jednolitego stanowiska w tej kwestii.

Mona spotka orzeczenia Sdu Najwyszego, i pojcie przestpstwo
obejmuje take przestpstwo skarbowe61. Pogld ten podtrzyma Sd Najwyszy w uchwale penego skadu Izby Karnej z dnia 4 kwietnia 2005 r.
I KZP 7/0562, podjtej przy 10 zdaniach odrbnych, stwierdzajc, e Pojcie
przestpstwa, wystpujce w art. 258 1 Kodeksu karnego, w brzmieniu
obowizujcym przed dniem 17 padziernika 1999 r., obejmowao take
przestpstwa skarbowe. Organ ten przyjmowa te, e pojcia te s autonomiczne63.
Analiza przepisw kodeksu karnego (art. 234, art. 235, art. 236 1, art.
238 i art. 239 1, art. 255 1, art. 258 1 i art. 259) wskazuje, e ustawodawca konsekwentnie odrnia pojcia przestpstwa od przestpstwa
skarbowego. O ile moga by wtpliwo co do zakresu pojcia przestpstwo uytego w tych przepisach sprzed ich nowelizacji przez ustaw z dnia
10 wrzenia 1999 r. Przepisy wprowadzajce Kodeks karny skarbowy64,
ktra dodaa do tych przepisw, m.in. w tym przestpstwa skarbowego, lub
przestpstwa skarbowego, o tyle obecnie jest jasne, e pojcia to maj
autonomiczny byt. W uzasadnieniu rzdowego projektu przepisw wprowadzajcych Kodeks karny skarbowy wskazano, e zmiany te nastpuj
z uwagi na wyrane, formalne rozgraniczenie w Kodeksie karnym skarbowym pojcia przestpstwa skarbowego od pojcia przestpstwa oraz
pojcia wykroczenia skarbowego od pojcia wykroczenia65. Nowelizujc
art. 255 1 k.k. cyt. ustaw, nie dokonano zmian w 3 tego przepisu,
a przecie nic nie stao na przeszkodzie, by doda do niego zwrot lub przestpstwo skarbowe. Oznacza to, e nie byo wol ustawodawcy kryminalizowanie zachowa polegajcych na pochwalaniu popenienia przestpstwa
1998, nr 5, s. 105; A. M o g i l n i c k i, Dwutorowo represji karnej przy przestpstwach zwykych i skarbowych, RPEiS 1937, nr 3, s. 42.
60
G. B o g d a n, Relacja poj przestpstwa i przestpstwa skarbowego w polskim prawie
karnym, PS 1997, nr 5, s. 86; A. Z o l l, (w:) G. B o g d a n, Z. w i k a l s k i, P. K a r d a s,
J. M a j e w s k i, J. R a g l e w s k i, M. S z e w c z y k, W. W r b e l, A. Z o l l, Kodeks karny,
s. 126127.
61
Uchwaa SN z dnia 27 lipca 1972 r., VI KZP 18/72, OSNKW 1972, nr 10, poz. 155; uchwaa
SN z dnia 31 lipca 1974 r., IV KZP 9/74, OSPiKA 1975, nr 10, poz. 218.
62
OSNKW 2005, nr 5, poz. 44.
63
Uchwaa SN z dnia 20 listopada 1985 r. VI KZP, OSNKW 1986, nr 5, poz. 36; uchwaa SN
z dnia 25 kwietnia 1996 r. I KZP 4/96, OSNKW 1996, nr 5-6, poz. 25.
64
Dz. U. Nr 83, poz. 931.
65
Uzasadnienie rzdowego projektu, Przepisy wprowadzajce Kodeks karny skarbowy, (w:)
Nowa kodyfikacja karna. Kodeks karny skarbowy. Warszawa 1999, s. 310. Zob. te.
G. B o g d a n, A. N i t a, Z. R a d z i k o w s k a, A. w i a t o w s k i, Kodeks karny skarbowy
z komentarzem, Gdask 2000, s. 611; T. B o j a r s k i, Kodeks karny skarbowy a kodeks karny. Kilka uwag porwnawczych, (w:) Wspczesne problemy procesu karnego i wymiaru
sprawiedliwoci. Ksiga ku czci Prof. K. Marszaa, Katowice 2003, s. 39.

20

Prokuratura
i Prawo 1, 2006

Przestpstwo publicznego nawoywania...

skarbowego. Kryminalizacja tej formy zachowania jest ograniczona do przestpstwa powszechnego.

Nie jest przestpstwem z jego przepisu nawoywanie do popenienia wykroczenia lub jego pochwalenie. Wykroczeniem bowiem jest czyn spoecznie
szkodliwy, zabroniony pod grob kary aresztu, ograniczenia wolnoci,
grzywny do 5000 z lub nagany (art. 1 1 k.w.).

V. Podmiot
Sprawc wszystkich typw przestpstwa moe by kady; jest to przestpstwo powszechne (delictum commune). Moe nim by pniejszy
sprawca przestpstwa, do ktrego nawoywa. Trafnie Sd Najwyszy przyj, e Sprawca moe by jednym z popeniajcych przestpstwo, do ktrego popenienia nawoywa66.

VI. Strona podmiotowa

Przestpstwa okrelone w art. 255 13 k.k. mog by popenione z winy umylnej w formie zamiaru bezporedniego; nie jest wystarczajcy zamiar ewentualny. Terminy nawouje, czy pochwala zawieraj w sobie
intencjonalno dziaania i co do tego nie ma wtpliwoci w doktrynie.67
Sprawca w wypadku nawoywania ma zamiar wywoania u adresatw swojego apelu decyzji popenienia przestpstwa, a w wypadku pochwalania
zamiar wytworzenia przyjaznego, przychylnego stosunku wobec sprawcy,
aprobaty dla czynu przestpnego68. Zasadnie wic Sd Najwyszy uzna, e
Przestpstwo z art. 280 2 k.k. z 1969 r., czyli publiczne nawoywanie do
popenienia zbrodni, to czyn ten podobnie jak jego obecny odpowiednik,
czyli przestpstwo z art. 255 2 k.k. z 1997 r. moe by popeniony jedynie w zamiarze bezporednim. Sprowadza si on bowiem do oddziaywania
na psychik innych, bliej nieokrelonych osb poprzez wzywanie ich lub
zachcanie w rny sposb do popenienia zbrodni69. Jednake nie ozna66

Wyrok SN z dnia 17 marca 1999 r. IV KKN 464/98, Prok. i Pr. 1999, dodatek Orzecznictwo, nr 10, poz. 7.
67
O. C h y b i s k i, (w:) O. C h y l i s k i, W. G u t e k u n s t, W. w i d a, Prawo karne, s. 460;
W. W o l t e r, op. cit., s. 841; J. l i w o w s k i, Prawo karne, s. 565; Z. w i k a l s k i, (w:)
G. B o g d a n, K. B u c h a a, Z. w i k a l s k i, M. D b r o w s k a - K a r d a s, P. K a r d a s,
M. R o d z y n k i e w i c z, M. S z e w c z y k, W. W r b e l, A. Z o l l, Kodeks karny, s. 912;
A. M a r e k, Kodeks karny, s. 537; R. G r a l, Kodeks karny, s. 419; M. K a l i t o w s k i,
(w:) Kodeks karny, s. 732.
68
J. W a s z c z y s k i, op. cit., s. 772.
69
Wyrok SN z dnia 17 marca 1999 r. IV KKN 464/98, Prok. i Pr. 1999, dodatek Orzecznictwo, nr 10, poz. 7.

Prokuratura
i Prawo 1, 2006

21

R. A. Stefaski

cza to, e wszystkie elementy czynu przestpnego musz by objte zamiarem bezporednim. Znami publicznoci jest zrealizowane wwczas, gdy
sprawca, majc wiadomo, e jego dziaanie dojdzie lub moe doj do
wiadomoci nieokrelonej liczby osb i chce tego (zamiar bezporedni) lub
moliwo tak przewiduje na ni si godzi (zamiar ewentualny)70.

VII. Zbieg przestpstw i zbieg przepisw

Sprawca, nawoujcy do popenienia przestpstwa, np. z art. 148 1 k.k.,
moe nastpnie sam lub z innymi osobami, a zwaszcza z tymi, ktrych nawoywa do tego, dokona tego przestpstwa. W zwizku z tym rodzi si
pytanie, czy mamy do czynienia z jednym, czy z dwoma czynami. Wydawa
by si mogo, e sprawca dopuszcza si, dwch czynw71, tj. z art. 255 1
k.k. oraz z art. 148 1 k.k. Nawoywanie do popenienia wystpku, przestpstwa skarbowego lub zbrodni, a nastpnie dopuszczenie si ktregokolwiek
z tych czynw, stanowio de facto etap realizacji zamiaru sprawcy i zachowanie poprzedzajce dokonanie przestpstwa, do ktrego sprawca nawoywa, pochania to wczeniejsze zachowanie; jest to czyn uprzedni wspukarany.
W wypadku, gdy sprawca popeni przestpstwo, a nastpnie go pochwala, mamy do czynienia z wspukaranym czynem nastpczym. Sprawca
odpowiada tylko za dokonanie przestpstwa, ktre nastpnie pochwala72.
Jeeli sprawca wielokrotnie nawouje do popenienia wystpku, w czasie
rnych wystpie lub za pomoc rnych rodkw przekazu, to zachowanie takie stanowi jeden czyn cigy (art. 12 k.k.)73.
Jeeli sprawca, w ramach np. jednego wystpienia, nawouje do popenienia wystpku i zbrodni, a jednoczenie pochwala ich popenienie, popenia jeden czyn wyczerpujcy znamiona okrelone we wszystkich 3 paragra70

Uchwaa skadu siedmiu sdziw SN z dnia 20 wrzenia 1973 r. VI KZP 26/73, OSNKW
1973, nr 11, poz. 132 z glosami T. B o j a r s k i e g o, PiP 1974, nr 6, s. 174177;
E. S z w e d k a, NP 1974, nr 4, s. 538542; W. K u b a l i, OSPiKA 1974, nr 5, s. 220222.
71
Taki pogld prezentowany jest w doktrynie. Zob. Z. w i k a l s k i, (w:) G. B o g d a n,
K. B u c h a a, Z. w i k a l s k i, M. D b r o w s k a - K a r d a s, P. K a r d a s, M. R o d z y n k i e w i c z, M. S z e w c z y k, W. W r b e l, A. Z o l l, Kodeks karny, s. 913; E. P y w a c z e w s k i, (w:) Kodeks karny, s. 385.
72
Nie do zaakceptowania w wietle teorii czynw wspukaranych jest pogld, e w takiej
sytuacji mamy do czynienia z realnym zbieg przestpstw, okrelonym w art. 85 k.k. Zob.
Z. w i k a l s k i, (w:) G. B o g d a n, K. B u c h a a, Z. w i k a l s k i, M. D b r o w s k a K a r d a s, P. K a r d a s, M. R o d z y n k i e w i c z, M. S z e w c z y k, W. W r b e l, A. Z o l l, Kodeks karny, s. 913; E. P y w a c z e w s k i, (w:) Kodeks karny, s. 385.
73
Z. w i k a l s k i, (w:) G. B o g d a n, K. B u c h a a, Z. w i k a l s k i, M. D b r o w s k a K a r d a s, P. K a r d a s, M. R o d z y n k i e w i c z, M. S z e w c z y k, W. W r b e l, A. Z o l l, Kodeks karny, s. 913; E. P y w a c z e w s k i, (w:) Kodeks karny, s. 385.

22

Prokuratura
i Prawo 1, 2006

Przestpstwo publicznego nawoywania...

fach art. 255 k.k. Czyn taki kwalifikuje si z art. 255 1, 2 i 3 w zw. z art. 11
2 k.k.
Moe doj do rzeczywistego zbiegu przepisw art. 255 z art. 254, art.
256, art. 257 i art. 262 k.k.

VIII. Zagroenie kar i rodkami karnymi

Przestpstwo stypizowane w art. 255 1 k.k. zagroone jest grzywn,
kar ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do 2 lat. Ze wzgldu
na ten rodzaj zagroenia, sd orzeka kar pozbawienia wolnoci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna kara lub rodek
karny nie moe speni celw kary (art. 58 1 k.k.), grzywny za nie orzeka
si, jeeli dochody sprawcy, jego stosunki majtkowe lub moliwoci zarobkowe uzasadniaj przekonanie, e sprawca grzywny nie uici i nie bdzie jej
mona cign w drodze egzekucji (art. 58 2 k.k.).
Przestpstwo okrelone w art. 255 2 k.k. zagroone jest kar pozbawienia wolnoci do 3 lat, dlatego sd moe orzec zamiast kary pozbawienia
wolnoci grzywn albo kar ograniczenia wolnoci, chyba e sprawca by ju
uprzednio skazany na kar pozbawienia wolnoci na czas nie krtszy ni
6 miesicy bezwarunkowego zawieszenia jej wykonania (art. 58 3 i 4 k.k.).
Za przestpstwo okrelone w art. 255 3 k.k. grozi grzywna do 180 stawek dziennych, kara ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do
roku. Podobnie jak w wypadku 1, orzeka si kar pozbawienia wolnoci
bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna kara lub
rodek karny nie moe speni celw kary (art. 58 1 k.k.), grzywny za nie
orzeka si, jeeli dochody sprawcy, jego stosunki majtkowe lub moliwoci
zarobkowe uzasadniaj przekonanie, e sprawca grzywny nie uici i nie
bdzie jej mona cign w drodze egzekucji (art. 58 2 k.k.).
We wszystkich tych wypadkach moliwe jest jeeli spoeczna szkodliwo czynu nie jest znaczna odstpienie od wymierzenia kary i orzeczenie
wiadczenia pieninego, o ile cele kary zostan przez ten rodek spenione
(art. 59 i art. 49 k.k.).
Zagroenie karne przewidziane w tych przepisach umoliwia warunkowe
umorzenie postpowania karnego, o ile spenione s pozostae przesanki
(art. 66 1 k.k.).

Prokuratura
i Prawo 1, 2006

23

R. A. Stefaski

IX. Publiczne nawoywanie do popenienia przestpstwa lub

pochwalnie go o zasigu lub skutkach czynu, ktry nie jest
znaczny
W art. 52a pkt 1 k.w. spenalizowane jest zachowanie polegajce na publicznym nawoywaniu do popenienia przestpstwa, w tym i przestpstwa
skarbowego lub jego pochwalaniu, jeeli zasig czynu albo jego skutki nie
byy znaczne. Co do pochwalania przestpstwa znamiona s identyczne
z wymienionym w art. 255 3 k.k., za w zakresie 1 i 2 tego artykuu rni si w zakresie nazwy, aczkolwiek treciowo s tosame; w pojciu przestpstwa uytym w art. 52a pkt 1 k.w. mieci si zarwno wystpek, jak
i zbrodnia.
Kryterium rozgraniczajcym przestpstwa z art. 255 13 k.k. od wykroczenia z art. 52a pkt 1 k.w. jest zasig czynu albo jego skutki. Wykroczeniem
staje si ono wwczas, gdy zasig czynu albo jego skutki nie s znaczne.
Oznacza to, e jeeli zasig czynu lub jego skutki nie osigny stopnia
znacznoci, w gr wchodzi odpowiedzialno za wykroczenie. W zwizku
z tym, by sprawc pocign do odpowiedzialnoci za przestpstwo, konieczne jest wykazanie, e zasig czynu lub jego skutki byy znaczne.
O tym, by czyn kwalifikowa jako wykroczenie, nie musz to by skutki nieznaczne, gdy ustawa okrela wyszy prg, a mianowicie nie mog one by
znaczne. Nie mona podzieli pogldu, e wykroczenie to jest wyodrbnione
z przestpstwa ze wzgldu na nieznaczny zasig czy nieznaczne skutki74.
Jest oczywiste, e art. 52a pkt 1 k.w. bdzie mia zastosowanie w sytuacji,
gdy byy one nisze ni znaczne.
Ustawa, mwic o zasigu czynu, ma niewtpliwie na uwadze obszar, jaki objo nawoywanie lub pochwalanie przestpstwa, jak i ilo osb, bdcych jego adresatami. Za niemajcego znacznego zasigu mona uzna
nawoywanie lub pochwalanie przestpstwa wobec stosunkowo niewielkiej
liczby osb.
Wprawdzie przestpstwo z art. 255 k.k. jest bezskutkowe, lecz zachowanie sprawcy moe wywoa okrelone nastpstwa, np. w postaci zrealizowania przestpstwa, do ktrego sprawca nawoywa. Nie mona mwi, e
skutki zachowania sprawcy s znaczne w sytuacji, gdy nawoywanie ze
wzgldu na rne okolicznoci nie mogo by powane odebrane przez
adresatw i nie doszo do popenienia przestpstwa. W literaturze wskazuje

74

M. B o j a r s k i, (w:) M. B o j a r s k i, W. R a d e c k i, Oceny prawne obszarw stycznych wykrocze i przestpstw, Wrocaw 1989, s. 55.

24

Prokuratura
i Prawo 1, 2006

Przestpstwo publicznego nawoywania...

si, e zarwno zasig, jak i skutki naley czy ze spoeczn szkodliwoci

czynu75.
W pimiennictwie wyraany jest pogld, e zachodzi kolizja midzy art.
255 k.k. i art. 52a pkt 1 k.w. i wskazuje si, e do czasu zmiany przepisw
jest ona nierozwizana76 lub pierwszestwo daje si art. 255 k.k. jako wydanemu pniej oraz ze wzgldu na postanowienie art. 3 przepisw wprowadzajcych kodeks karny, na mocy ktrego z dniem wejcia w ycie kodeksu
karnego utraciy moc przepisy dotyczce przedmiotw unormowanych
w kodeksie karnym. Jest to pogld bdny, gdy art. 52a pkt 1 k.w. jest przepisem szczeglnym w zakresie, w jakim zasig i skutki zachowania okrelonego w art. 255 k.k. nie s znaczne77.
Wykroczenie to zagroone jest stosunkowo surowo, bo grozi za nie kara
aresztu, ograniczenia wolnoci albo grzywny.

75

J. M i c h a l s k i, Z problematyki stosowania art. 52a kodeksu wykrocze, ZW 1986, nr 6,

s. 31.
76
G. K a s i c k i, A. W i n i e w s k i, Kodeks wykrocze z komentarzem, Warszawa 2002,
s. 195.
77
M. B o j a r s k i, (w:) M. B o j a r s k i, W. R a d e c k i, Kodeks wykrocze. Komentarz, Warszawa 2000, s. 254.

Prokuratura
i Prawo 1, 2006

25