Ukad pokarmowy

1. Budulcowe i energetyczne skadniki pokarmowe

a) Pokarm
Pokarm jest niezbdnym rdem:
Substancji budulcowych koniecznych do regeneracji tkanek oraz wzrostu i
rozwoju organizmu
Energii potrzebnej do podtrzymania wszystkich procesw yciowych
Substancji regulujcych funkcjonowanie organizmu
Skadnikami pokarmu s zwizki organiczne
nieorganiczne (woda, sole mineralne).

(biaka,

cukry,

tuszcze)

b) Biaka
Biaka stanowi przede wszystkim budulec komrek i tkanek. Uczestnicz
rwnie w regulacji procesw yciowych, m.in.:
Odpowiadaj za przyspieszanie przebiegu reakcji biochemicznych (jako
enzymy)
Przekazuj informacje w obrbie komrki i midzy komrkami
Transportuj substancje do wntrza komrek i na zewntrz oraz w obrbie
caego organizmu
Produktami wysokobiakowymi s: miso, ryby, przetwory mleczne oraz nasiona
zb i rolin strczkowych. Biaka zostaj rozkadane na aminokwasy podczas
trawienia.
Pokarmy penowartociowe to takie, ktre zawieraj wszystkie aminokwasy
egzogenne we waciwych porcjach. Nale do nich pokarmy pochodzenia
zwierzcego: jaja, miso i produkty mleczne.
Pokarmy niepenowartociowe to takie, ktre wykazuj jakociowe lub ilociowe
braki aminokwasw egzogennych. Nale do nich gwnie produkty pochodzenia
rolinnego. Dlatego te, weganie s naraeni na niedobory aminokwasw
egzogennych oraz witaminy B12. Dieta ta jest szkodliwa dla kobiet w ciy, dzieci i
modziey.
c) Lipidy
Lipidy wystpuj zarwno w pokarmach pochodzenia rolinnego jak i
pochodzenia zwierzcego. Zawarto NNKT (niezbdnych nienasyconych kwasw
tuszczowych) decyduje o ich wartoci odywczej. Do NNKT nale kwasy:
linolowy, linolenowy, arachidonowy (wszystkie te kwasy - witamina F). Ich
gwny, rdem s ryby morskie. Du ich zawarto maj take oleje rolinne
(sonecznikowy, lniany, z pestek winogron). Rozkad tuszczw dostarcza
dwukrotnie wicej energii ni rozkad biaek czy cukrw. Peni funkcje:
Dostarczanie energii do organizmu
Peni funkcje strukturalne, wchodzc w skad wszystkich bon
biologicznych
S rdem lub nonikiem wielu substancji biologicznie czynnych, w tym
witamin A, D, E, K

 Bior udzia w syntezie niektrych hormonw, ktre reguluj procesy

fizjologiczne, takie jak pobudzanie i hamowanie skurczw mini gadkich
przewodu pokarmowego, oddechowego i naczy krwiononych
Wchodz w skad podskrnej i woknarzdowej tkanki tuszczowej, ktra
peni funkcj zapasow, ochronn, podporow oraz termoizolacyjn.
W procesie trawienia lipidy s rozkadane do kwasw tuszczowych i glicerolu.
d) Wglowodany
Wglowodany s gwnym rdem energii.
2. Rola witamin w diecie
a) Klasyfikacja witamin
b) rda witamin
c) Zapotrzebowanie na witaminy
d) Charakterystyka witamin:
Witaminy rozpuszczalne w tuszczach:
Witamina
A (retinol)

Funkcja
Prawidowe funkcjonowanie
gruczow i nabonkw,
prawidowe widzenie, wzrost
koci oraz rozwj szkliwa
zbw

D3
(kalcyferol)

Wchanianie wapnia i fosforu

(oraz zatrzymywanie ich w
organizmie), odkadanie ich w
kociach i zbach

E (tokoferol)

Wzmacnia ciany naczy

krwiononych, chroni
erytrocyty przed rozpadem,
antyutleniacz, praca mini
Tworzenie protrombiny w
wtrobie, krzepnicie krwi

K (filochinon)

Wystpowanie
Mleko i przetwory
mleczne, jajka, tran,
te i czerwone
warzywa, owoce
zawierajce karoten
Mleko i przetwory
mleczne, jajka,
wtroba, tran,
powstaje w skrze
(promienie UV)
Oleje rolinne,
orzechy, kieki zb,
jajka, wtroba, ryby
Zielone warzywa
liciaste, wtroba,
flora jelitowa

Skutki niedoboru
Kurza lepota, zaburzenia
wzrostu, uszczenie si
nabonkw, nadmierna
sucho spojwek i rogwek
oczu
Osteoporoza, krzywica

Zwikszona podatno na
dziaanie czynnikw
rakotwrczych, osabienie i
zanik mini, niedokrwisto
Krwawienia z nosa, dzise,
jelit, wyduenie czasu
krzepnicia krwi

Witaminy rozpuszczalne w wodzie:

Witamina
B1
(tiamina)

B2
(ryboflawina)

Funkcja
W oddychaniu tlenowym
koenzym, metabolizm
wglowodanw i tuszczw,
prawidowe funkcjonowanie
tkanki nerwowej
Synteza hemoglobiny

Wystpowanie
Otrby, penoziarniste
pieczywo, roliny
strczkowe, mleko,
tka jajek, podroby

Skutki niedoboru
Choroba beri-beri
(degeneracja mini,
poraenie ruchowe)

Wtroba, miso, jajka,

mleko i przetwory
mleczne, drode

Stany zapalne skry oraz

bon luzowych jamy ustnej,
jzyka, ojotok, zajady

PP (B3)
(niacyna)

Prawidowa praca ukadu

nerwowego i pokarmowego

B5
(kwas
pantotenowy
)

Skadnik koenzymu A (cykl

Krebsa), synteza hormonw
nadnerczy, prawidowy stan
skry i tkanki nerwowej

B6
(pirydoksyna
)

Uczestniczy w syntezie
hemu, stymuluje
zaopatrzenie kom.
Nerwowych w glukoz
Prawidowy stan skry
(ochrona przed ojotokiem),
synteza kwasw
tuszczowych
Prawidowy rozwj ukadu
nerwowego u podu,,
procesy krwiotwrcze,
biosynteza, praca ukadu
odpornociowego

H (biotyna)

B11
(kwas
foliowy)

Mleko i przetwory
mleczne, jajka, miso,
drode, ziarna i kieki
zb
Wtroba, otrby
pszenne, ryby, sery,
orzechy, jajka,
syntezowana przez
flor jelitow
Drode, wtroba,
fasola, orzechy

tka jaj, wtroba,

drode, otrby, soja,
groch, syntezowana
przez flor jelitow
Drode, zielone
warzywa, syntezowana
przez flor jelitow

B12
(kobalamina)

Procesy krwiotwrcze,
biosynteza kwasw
tuszczowych i
wglowodanw

Wtroba, jajka, miso,

ryby, syntezowana
przez flor jelitow

C
(kwas
askorbinowy)

Antyutleniacz, uatwia
wchanianie elaza, wpywa
na syntez hormonw kory
nadnerczy, synteza
kolagenu, zwiksza
odporno

wiee warzywa
(kapustne), owoce
cytrusowe, owoce
czarnej porzeczki,
dzikiej ry, kiszonki

Zaczerwienienie, pkanie i
uszczenie si skry,
biegunka, osabienie mini
Uczucie zmczenia,
zaburzenia snu, uszkodzenia
nadnerczy

Zaburzenia czynnoci
ukadu nerwowego,
konwulsje, depresja i stany
lkowe, objawy anemii
Zmiany skrne, np. rumie,
uszczenie si skry,
wypadanie wosw, ble
mini
Prawdopodobiestwo
urodzenia dziecka z wad
ukadu nerwowego,
niedokrwisto, biegunka i
upoledzenie wchaniania
pokarmu
Anemia zoliwa,
uszkodzenia ukadu
nerwowego (osabienie
pamici, zaburzenia
psychiczne)
Szkorbut (owrzodzenie i
krwawienie z dzise,
wypadanie zbw),
krwawienia z nosa, niska
odporno, ble staww

3. Rola wody i skadnikw mineralnych w organizmie

a) Woda
b) Bilans wodny
c) Skadniki mineralne
d) Rola wybranych makro- i mikroelementw w organizmie czowieka
4. Budowa i funkcje ukadu pokarmowego
a) Wstp
Procesy fizycznej i chemicznej obrbki pokarmu nazywane s trawieniem i
zachodz w przewodzie ukadu pokarmowego. Obrbka fizyczne (trawienie
mechaniczne) to ucie, mieszanie, poykanie, przesuwanie treci pokarmowej.
Obrbka chemiczna (trawienie chemiczne) to enzymatyczny rozkad
wewntrzczsteczkowych wiza chemicznych oraz uzyskanie zwizkw
przyswajalnych przez organizm. W wyniku tych przemian:

 Wglowodany zostaj rozoone na cukry proste (gwnie glukoz i

fruktoz)
Biaka zostaj rozoone na aminokwasy
Tuszcze zostaj rozoone na glicerol i kwasy tuszczowe
Ukad pokarmowy czowieka dzielimy na: przewd pokarmowy (jama ustna,
gardo, przeyk, odek, jelito cienkie, jelito grube) oraz gruczoy trawienne
(wtroba, liniaki, trzustka).
b) Jama ustna
Jest to pierwszy odcinek przewodu pokarmowego. W jamie ustnej znajduj si
zby (przyczepione do uchwy oraz ukw zbowych szczk). Ich zadaniem jest
przechwytywanie i rozdrabnianie pokarmu (trawienie mechaniczne). Uatwia to
dalsze trawienie pokarmu (drobne czci pokarmu maj wiksz powierzchni
kontaktu z enzymami). U czowieka wyrnia si dwie generacje zbw: zby
mleczne (20 zbw) i zby stae (32 zby). Kady zb skada si z: korony, miazgi
i korzenia.

Na dnie jamy ustnej ley jzyk. Umoliwia on formowanie ksw pokarmu oraz
poykanie ich. Na jzyku znajduj si liczne brodawki odbierajce wraenia
smakowe (take dotykowe).
c) Gardo i przeyk
Gardo jest wsplnym odcinkiem ukadu pokarmowego oraz ukadu
oddechowego. Podczas przeykania pokarmu chrzstka krtani (nagonia) zamyka
wejcie do drg oddechowych uniemoliwiajc przedostanie si jedzenia do
tchawicy (zakrztuszenia si).
Przeyk umoliwia przesuwanie si pokarmu do dalszych odcinkw ukadu
pokarmowego za pomoc skurczw mini gadkich (ruchw perystaltycznych).
d) odek
odek jest to worek miniowy, w ktrym pokarm zostaje trzymany 2-8h i
poddany dalszemu trawieniu. odek ma odczyn kwany (pH 1-2) dziki sokowi
odkowemu produkowanemu w gruczoach odka. Zawiera on kwas solny
(HCl), chlorek sodu (NaCl), chlorek potasu (KCl), enzymy trawienne (pepsyn i
lipaz odkow) oraz luz zabezpieczajcy ciany odka przed dranicym
dziaaniem kwasu solnego i enzymw.
Kwas solny:
o
o
o

Odpowiada za denaturacj biaek, przygotowujc je do strawienia

Niszczy drobnoustroje dostajce si z pokarmem
Aktywuje enzymy i zapewnia im rodowisko
kwasowe, aby mogy dziaa (pH 1-2)
e) Jelito cienkie

W jelicie cienkim kontynuowane jest trawienie pokarmu

oraz odbywa si tam wchanianie produktw trawienia.

Jego bona jest pokryta kosmkami jelitowymi zwikszajcymi powierzchni

chonn. Jelito cienkie jest podzielone na trzy czci: dwunastnic, jelito czcze i
jelito krte. Dwunastnica to pocztkowy odcinek jelita cienkiego, czcy si z
odkiem. Zachodzi tam bardzo intensywne trawienie dziki enzymom zawartym
w soku dwunastniczym ( z wtroby + sok trzustkowy + sok jelitowy). W jelicie
czczym oraz krtym pokarm ulega przemianom pod
wpywem soku
jelitowego. Tam substancje odywcze s mocno
wchaniane do
krwi i limfy na drodze dyfuzji i wchaniania
aktywnego.
f) Jelito grube
Jelito
grube
to
ostatnia
cz
przewodu
pokarmowego. Moemy wyrni trzy czci jelita
grubego: jelito lepe, okrnic oraz odbytnic.
Funkcjami jelita grubego s formowanie
wchanianie wody i soli mineralnych,
fermentacja 15% celulozy, syntezowanie
witamin z grupy B i K. Oddawanie kau to
defekacja (nie wydalanie!).

kau,

tzw.

g) Wtroba
Wtroba to najwikszy gruczo w ludzkim
ciele. W wtrobie wytwarzana jest , ktra
pniej jest magazynowana w woreczku
ciowym.
Wtroba
magazynuje
take
witaminy, sole mineralne, lipidy, aminokwasy,
cukry proste, itd. Gwnymi funkcjami wtroby
s:
Produkowanie
ci
niezbdnej
w
procesie
trawienia tuszczw
Magazynowanie cukru zapasowego glikogenu
lub
jego rozkad, udzia w metabolizmie tuszczw
Rozkad zbdnych hormonw
Pochanianie i unieszkodliwianie substancji toksycznych pojawiajcych si
we krwi (lekw, alkoholu)
Magazynowanie witamin rozpuszczalnych w tuszczach, witaminy B 12, oraz
elaza
Wytwarzanie ok. 95% biaek osocza (protrombiny i enzymw niezbdnych
w krzepniciu krwi, heparyny take)
Udzia w rozkadzie hemoglobiny, pochodzcej ze zuytych erytrocytw, do
barwnikw ciowych
Wytwarzanie mocznika z amoniaku
5.
o
o
o

Trawienie
Biaka do aminokwasw
Wglowodany do cukrw prostych (glukoza, fruktoza)
Tuszcze do kwasw tuszczowych i glicerydw

Substraty
Cukry zoone/

Produkty
Cukry proste/

Miejsce trawienia
Jama ustna, jelito

Sposb transportu
Krew

wielocukry
Biaka

monosacharydy
Aminokwasy

Tuszcze/lipidy

Glicerol i kwasy
tuszczowe

Kwasy nukleinowe

Nukleotydy

cienkie
odek, jelito
cienkie
Jelito cienkie

Krew
Glicerol krew
Kw. Tuszczowe limfa

Jelito cienkie

6. Higiena i choroby ukadu pokarmowego

a) Bulimia
b) Anoreksja
c) Choroba wrzodowa
d) Nadwaga i otyo
7. Angielski
Jama ustna oral cavity
Gardziel pharynx
Gardo throat
Nagonia epiglottis
Przeyk esophagus
odek stomach
Wtroba liver
Woreczek ciowy gall bladder
Trzustka pancreas
Dwunastnica duodenum
Jelito cienkie small intestine
Jelito grube large intestine
Odbytnica anus
linianki salivary glands
Trawienie digestion
Gruczoy trawienne digestive glands
8. Pytania testowe
1. Omw rol jamy ustnej w procesie trawienia.
2. Wymie cechy jelita cienkiego bdce adaptacj do penionych funkcji.
3. Omw rol linianek, wtroby i trzustki w procesie trawienia pokarmw.
4. Wymie 6 gwnych funkcji wtroby.
5. Wymie poszczeglne czci przewodu pokarmowego i krtko je
scharakteryzuj.
6. Opisz dziki jakim enzymom oraz na co rozkadane s: biaka, kwasy
nukleinowe, tuszcze oraz wglowodany.
7. Omw rol wapnia, jodu, elaza i magnezu w organizmie.
8. Wyjanij czym s pierwiastki biogenne oraz je wymie.
9. Uzupenij tabel:

Witamina
D3
A
C
B6
B11

Objawy niedoboru

rda pochodzenia (3)

10. Wyjanij czym s prowitaminy, wymie dwa przykady i powiedz skd je

czerpiemy.
11. Podaj jakie funkcje peni biaka w organizmie czowieka.
12.
Wyjanij
rnice
niepenowartociowymi.

midzy

pokarmami

penowartociowymi

13. Wymie wszystkie cukry proste, dwucukry oraz wielocukry.