BIULETYN INSTYTUTU ZACHODNIEGO

Grupa Wyszehradzka
wobec dyskusji nad przyszoci
Unii Europejskiej po Brexicie
Radosaw Grodzki
W obliczu kryzysw: zaduenia w strefie euro i uchodczego
oraz Brexitu, Unia Europejska potrzebuje nowej formuy funkcjonowania. Wymaga to kompromisu wynegocjowanego wrd
27 pastw, a do tego wielostronnych konsultacji.
Redakcja:
Radosaw Grodzki
Jacek Kubera
(redaktor naczelny)
Piotr Kubiak
Krzysztof Malinowski
Korekta:
Hanna Ranek

Nr 271/2016
23.09.16
ISSN 2450-5080

Biuletyny dostpne
take dziki:
NEWSLETTER IZ
FACEBOOK
SCRIBD
LINKEDIN
TWITTER

Grupa Wyszehradzka (V4) pragnie zaznaczy swj udzia

w wielostronnych konsultacjach. Wanym partnerem w tych rozmowach pozostaj Niemcy. Kanclerz Merkel podja intensywne
rozmowy w rnych formatach, z rnymi partnerami w UE. Na
mocy uzgodnie szczytu niemiecko-wosko-francuskiego, ktry
odby si 22 sierpnia 2016 r. na wyspie Ventotene na Morzu Tyrreskim, Franois Holland i Matteo Renzi odbyli rozmowy z przywdcami Portugalii, Hiszpanii i Grecji, a kanclerz Angela Merkel
z przywdcami innych pastw czonkowskich UE, zwaszcza
z Europy rodkowo-Wschodniej. By to etap przygotowa do nieformalnego szczytu UE (bez Wielkiej Brytanii), ktry odby si
16 wrzenia w Bratysawie.
W dniach 24-26 sierpnia 2016 r. Merkel odwiedzia Estoni,
Czechy i Polsk, a 27 sierpnia 2016 r. spotkaa si w Niemczech
z premierami Holandii, Szwecji, Finlandii i Danii. cznie rozmawiaa z 15 europejskimi szefami rzdw. Wizyta w Warszawie,
gdzie 26 sierpnia 2016 r. doszo do spotkania z przywdcami
pastw Grupy Wyszehradzkiej (Beat Szydo, Viktorem Orbnem,
Bohuslavem Sobotk oraz Robertem Fico), podobnie jak poprzedzajca j wizyta w stolicy Czech naleay do zada najtrudniejszych. Wynika to gwnie ze sporu pomidzy Berlinem i V4
w kwestii metod rozwizywania kryzysu uchodczego, ale te
rnych wizji reformowania Unii Europejskiej.
Wsppraca pastw Grupy Wyszehradzkiej oywia si
w dobie kryzysu uchodczego w Europie. Solidarnie przeciwstawiaj si one przyjmowaniu uchodcw na swoje terytoria, nie

1z5

godzc si na implementacj przymusowego systemu relokacji. Drugim wanym obszarem kooperacji staa si kwestia bezpieczestwa europejskiego, zwaszcza w kontekcie
zagroenia ze strony Rosji. Pastwa V4 popary koncepcj wzmocnienia wschodniej
flanki NATO. Przywdcy pastw wyszehradzkich maj te podobne narodowocentryczne pogldy odnoszce si do suwerennoci. Nie ma jednak zgody co do postulatw
przenoszenia unijnych uprawnie z Brukseli do krajw czonkowskich. Mwi o tym
tylko Polacy i Wgrzy. Rne jest te podejcie do ewentualnych zmian traktatowych. Czechy i Sowacja nie deklaruj takiej koniecznoci. Jednoczenie wszystkie
te pastwa w kontekcie kryzysu uchodczego powouj si na swoje suwerenne interesy, a nie na interes wsplnotowy.
W V4 panuje rne podejcie do Rosji i koniecznoci utrzymywania wobec niej
unijnych sankcji. Czechy, Sowacja i Wgry utrzymuj z Moskw relatywnie dobre
stosunki, czego nie mona powiedzie o Polsce. Te trzy pastwa postuluj take zagodzenia albo zniesienie sankcji naoonych na Rosj, ale, jak dotd, gosuj jednak
za ich utrzymaniem. Tematyka energetyczna i podejcie do Gazocigu Pnocnego
jest take przedmiotem rozbienoci. Praga i Bratysawa odmwiy doczenia do sprzeciwu wobec Nord Stream II. Nie upatruj w tym projekcie zagroenia dla wasnego
bezpieczestwa energetycznego. Niemniej jednak wywieraj presj na instytucje UE,
aby podporzdkowa go unijnemu prawu i reguom unii energetycznej.
Przyjcie przez kanclerz Merkel zaproszenia na warszawski szczyt V4 byo wyrazem docenienia przez ni wagi tego ugrupowania dla realizacji jej koncepcji reformowania Unii Europejskiej. W trakcie spotkania omwiono problemy ekonomiczne,
pomocy humanitarnej, realizacji porozumienia UE-Turcja i poszukiwania nowych impulsw wsppracy w Unii Europejskiej. Kanclerz postulowaa take wdroenie tzw. kwot
rozdziau uchodcw i dalsze wypracowywanie kompromisu. Spotkao si to z zainteresowaniem, chocia dzie wczeniej w Pradze premier i prezydent Czech stanowczo
odrzucili ten postulat. wiadczy to mogo o niewielkim postpie w tej kwestii. Merkel
przyja taktyk polegajc na doprowadzeniu do uzgodnie w kwestiach, ktre cz,
a nie dziel. Mniejszy nacisk pooya na problematyk uchodcz, a skupia si m.in.
na poprawie bezpieczestwa, zabezpieczeniu zewntrznych granic UE i trosce o pakt
UE-Turcja. Niemcy i pastwa wyszehradzkie czy rwnie agodne i koncyliacyjne
podejcie do Wielkiej Brytanii po Brexicie i jej dalszych relacji z UE.
Przywdcy wyszehradzcy zwracali uwag na problem koniecznych zmian, z ktrymi musi si zmierzy UE po Brexicie. Du wag przywizali do problemw bezpieczestwa zewntrznego i wewntrznego, wzmocnienia kontroli granic zewntrznych
UE i wsplnych wyzwa zwizanych z terroryzmem i z kryzysem uchodczym. Podkrelono, e kryzys migracyjny naley rozwizywa m.in. poprzez wzrost pomocy materialnej. Specyficzne podejcie V4 do tej kwestii polega na sprzeciwie wobec przymusowej relokacji, a jednoczenie gotowoci do udzielania pomocy humanitarnej
uchodcom w rejonach ogarnitych wojnami. Pastwa wyszehradzkie postuloway
take m.in. podjcie dyskusji na temat wsplnej armii europejskiej oraz stymulowanie
wzrostu gospodarczego i niwelowanie rnic w poziomie ycia wrd czonkw UE.
Najbardziej krytyczn postaw prezentowa premier Orbn. Odnoszc si do
przyszoci Unii Europejskiej, w kontekcie Brexitu, uzna e jest on efektem krytycznej sytuacji w UE. Jego zdaniem Unia zatracia zdolnoci adaptacyjne w wielu

2z5

wymiarach, w tym w odniesieniu do kryzysu ekonomicznego, migracyjnego oraz problemw bezpieczestwa. Opowiedzia si m.in. za utrzymaniem rygorystycznej polityki budetowej oraz nadaniem wikszego priorytetu sprawom bezpieczestwa. Jego
zdaniem utrzymane powinny by polityki: spjnoci i rolna, a zrezygnowa naley
z polityk: socjalnych i migracyjnych. Powinna te powsta nowa polityka cyfryzacji.
Wgierski premier wykorzysta spotkanie, by dobitnie zaprotestowa przeciwko polityce przyjmowania uchodcw. Domaga si wrcz uniewanienia unijnych decyzji
odnoszcych si do tej kwestii. Ponadto Orbn z rezerw odnis si do ewentualnych
zmian traktatowych w Unii Europejskiej.
Warszawski szczyt V4 z A. Merkel, na ktrym prezentowano i sondowano stanowiska uczestniczcych w nim stron, nie przynis adnych oficjalnie zadeklarowanych
uzgodnie. Po tym spotkaniu niemieccy komentatorzy polityczni podnosili kwesti
jego wagi i skali jego trudnoci. Pisano o spadku autorytetu Niemiec wrd pastw
V4 na skutek kryzysu uchodczego i o utrzymujcych si nieporozumieniach Berlina
z pastwami Grupy Wyszehradzkiej.
Podczas Forum Ekonomicznego w Krynicy 6-8 wrzenia 2016 r. manifestacj
bliskich relacji midzy Polsk i Wgrami sta si panel dyskusyjny z udziaem wgierskiego premiera i lidera Prawa i Sprawiedliwoci partii rzdzcej w Polsce, Jarosawa
Kaczyskiego. Obaj politycy byli zgodni co do pilnej konieczno wprowadzenia gruntownych zmian w Unii Europejskiej. Podobne pogldy mieli rwnie w kwestii patriotyzmu gospodarczego i budowania narodowych kapitaw. S to znaczco odmienne
pogldy od podejcia zwolennikw pogbiania integracji gospodarczej w ramach UE.
Obaj te sceptycznie odnieli si do budowania wsplnej tosamoci europejskiej.
Pojawia si wrcz koncepcja kontr-rewolucji kulturalnej. Projekt ten zakada
zmian traktatw pod ktem ograniczenia kompetencji instytucji UE i uzyskania
wikszej suwerennej wadzy przez pastwa narodowe. Wskazuje to na generalnie
odejcie od koncepcji pogbiania integracji. Ponadto Polska i Wgry postuluj ograniczenie roli Komisji Europejskiej, aspirujcej do roli przywdztwa politycznego, na rzecz
Rady Europejskiej.
Bratysawski szczyt Unii Europejskiej odby si 16 wrzenia 2016 r., ale nie przynis znaczcych rozstrzygni. Byo to pierwsze z zaplanowanych trzech nieformalnych
spotka przywdcw UE bez Wielkiej Brytanii. Nastpne ma si odby na pocztku
2017 r. na Malcie i kolejne przy okazji obchodw 60. rocznicy podpisania traktatw
rzymskich w stolicy Woch w marcu 2017 r. Szczyt w Bratysawie zakoczy si przyjciem Deklaracji z Bratysawy i Planu z Bratysawy. Sta si forum wypracowania
agendy na kolejne spotkania. Znajduj si w niej m.in. migracja i granice zewntrzne; bezpieczestwo wewntrzne; bezpieczestwo zewntrzne i obrona; rozwj spoeczno-gospodarczy i modzie. Zaoono wzmocnienie mechanizmu kontrolujcego
wdraanie szeregu konkretnych podjtych zarwno wczeniej, jak i podczas tego
szczytu rozstrzygni. Zwrcono uwag na konieczno usprawnienia wzajemnej
komunikacji pomidzy pastwami czonkowskimi a instytucjami UE, ale take pojedynczymi obywatelami. Przedmiotem troski pozostaje te wiksza przejrzysto
w podejmowaniu decyzji przez instytucje unijne. Oficjalnie nie odniesiono si do zgaszanych przez polski rzd, a popieranych przez Wgry koncepcji zmian traktatowych,
ktrym przeciwna jest m.in. A. Merkel. Za sukces szczytu mona uzna osignicie

3z5

zadeklarowanej jednoci w kwestiach bezpieczestwa i dziaa majcych na celu wyjcie

z kryzysu finansowego oraz zapewniajcych wzrost gospodarczy.
W opublikowanym podczas szczytu owiadczeniu Polska, Wgry, Czechy i Sowacja opowiedziay si za kompromisem w sprawie relokacji uchodcw. Przywdcy
V4 uznali, e polityka migracyjna powinna opiera si na zasadzie elastycznej solidarnoci. Miaoby to umoliwi pastwom czonkowskim samodzielne decydowanie
o okrelonych formach swojego wkadu w rozwizanie kryzysu, przy uwzgldnieniu
ich dowiadczenia i moliwoci. Pastwa wyszehradzkie zaoferoway ponadto oddelegowanie wikszej liczby funkcjonariuszy do zabezpieczenia unijnych granic zewntrznych oraz zwikszenie sum pienidzy na utrzymanie uchodcw poza granicami UE.
Wanym elementem owiadczenia bya przestroga przed forsowaniem pogbienia
integracji europejskiej. Wskazano rwnie na konieczno poprawy funkcjonowania
Unii Europejskiej: relacji pomidzy instytucjami europejskimi, instytucjami a pastwami czonkowskimi oraz wzmocnienia parlamentw narodowych. Celem jest przywrcenie zaufania do projektu europejskiego i jego instytucji oraz wzmocnienie gosu
pastw czonkowskich. Po zakoczeniu bratysawskiego spotkania A. Merkel ocenia,
e propozycja elastycznej solidarnoci Grupy Wyszehradzkiej jest interesujca.
Wynika z tego, e fiasko procesu relokacji 160 tys. uchodcw i nielegalnych emigrantw uelastycznio dotd twarde podejcie niemieckiej kanclerz.
***
Szczyt Unii Europejskiej w Bratysawie nie przynis adnych rozstrzygajcych decyzji i zakoczy si jedynie podpisaniem deklaracji i przyjciem planu dziaa
na nastpne miesice. Nie jest to jednak formalne stanowisko UE, tylko oglna deklaracja polityczna 27 pastw. wiadczy to o tym, e rozbienoci w ramach UE s nadal
znaczce i trudno bdzie je przezwyciy, a debata nad przyszoci Unii Europejskiej
po Brexicie jest w bardzo pocztkowej fazie.
Grupa Wyszehradzka stanowi trzon wsppracy w regionie rodkowoeuropejskim.
Pomimo rozbienoci V4 jest w stanie wsplnie formuowa wiele kluczowych dla jej
interesw postulatw i przedstawia je na forum Unii Europejskiej.
Przywdcy pastw unijnych w wikszym stopniu ni dotd bd musieli liczy
si z w miar skonsolidowanym stanowiskiem pastw V4 na kolejnych szczytach powiconych przyszoci UE. Przyjcie przez kanclerz Merkel zaproszenia na spotkanie
pastw V4 do Warszawy to z jednej strony ukon w stron czonkw UE spoza tzw.
twardego trzonu, a z drugiej dostrzeenie tego, e Grupa Wyszehradzka staje si
coraz waniejszym i liczcym si gosem w dyskusji o przyszoci Unii Europejskiej.
Dziaania podejmowane w ramach Grupy Wyszehradzkiej przycigaj uwag
innych pastw regionu. Wzrasta znaczenie V4 i do wsppracy z ni aspiruj Chorwacja, Bugaria i Rumunia. Jest to o tyle wane, e podejmowane s prby stworzenia
wikszej grupy nacisku w ramach UE, a mianowicie Grupy ABC (Adriatyk-Batyk-Morze
Czarne). Take ministrowie spraw zagranicznych pastw Trjkta Weimarskiego podczas spotkania w Weimarze 28 sierpnia 2016 r. rozmawiali o moliwociach konsultacji
z szefami dyplomacji pastw Grupy Wyszehradzkiej.
Podczas szczytu V4 w Warszawie kwestie kluczowe dla przyszoci Unii Europejskiej, jako jednolitej caoci, wybrzmieway w sposb bardzo oglnikowy. V4 jawia

4z5

si jako format promowania i zabezpieczania interesw czstkowych. Jednak wypracowana wsplnie deklaracja, przedstawiona na szczycie w Bratysawie, zawiera ju
postulaty wpisujce si w dyskusj o problemach oglnoeuropejskich.
W przyszoci mog pojawi si rozbienoci wrd pastw wyszehradzkich
zwaszcza w kwestii utrzymania sankcji wobec Rosji, w polityce energetycznej czy
ewentualne prbie podjcia zmian traktatowych. Na wspdziaanie mona jednak
liczy w deniu do wzmocnienia roli pastw narodowych w ramach UE, a take dziaaniach na rzecz zwikszenia unijnego potencjau militarnego i obecnoci sia NATO
na wschodniej flance czy polityce spjnoci UE i polityce migracyjnej.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Radosaw Grodzki dr, politolog, autor prac z zakresu midzynarodowych stosunkw politycznych i bezpieczestwa wewntrznego, adiunkt w Instytucie Zachodnim.

Instytut Zachodni
im. Zygmunta Wojciechowskiego
ul. Mostowa 27A, 61-854 Pozna

tel. +48 61 852 76 91, fax. +48 61 852 49 05

email: izpozpl@iz.poznan.pl
www.iz.poznan.pl

5z5