Professional Documents
Culture Documents
PL. 9206-02-04/II
KOMPLEKSOWE WYKORZYSTANIE
INFORMACJI ZE ZDJ LOTNICZYCH
Cz I
Wprowadzenie do zdj lotniczych i ich wykorzystania
Skrypt zosta przygotowany na zamwienie Gwnego Geodety Kraju, w ramach projektu PHARE
PL. 9206-02-04/II, przez:
Zakad Fotogrametrii i Informatyki Teledetekcyjnej AGH w Krakowie;
Wojewdzki Orodek Dokumentacji Geodezyjno-Kartograficznej w Sieradzu
wchodzce w skad Konsorcjum AEROFOTO 97.
Spis treci
SPIS TRECI:
Cz I
1. Realizacja programu PHARE dotyczcego wykonania zdj lotniczych dla terenu caej Polski ........... 1-1
1.1 Wstp......................................................................................................................................................... 1-1
1.2 Oglnopolski Program Szkole z zakresu wykorzystania informacji
zawartych w zdjciach lotniczych.............................................................................................................. 1-1
1.3 Zdjcia lotnicze terenu Polski w barwach naturalnych ............................................................................. 1-3
1.4 rda wykorzystane ................................................................................................................................. 1-7
2. Przegld rodzajw zdj lotniczych i satelitarnych..................................................................................... 2-1
2.1 Wstp......................................................................................................................................................... 2-1
2.2 Zdjcie fotograficzne - uwagi oglne........................................................................................................ 2-4
2.3 Spektralna wiatoczuo i rodzaje emulsji .............................................................................................. 2-5
2.4 Fotograficzne zdjcia lotnicze ................................................................................................................... 2-8
2.5 Fotograficzne zdjcia metryczne i niemetryczne....................................................................................... 2-9
2.6 Fotograficzne zdjcia satelitarne ............................................................................................................. 2-10
2.7 Literatura ................................................................................................................................................. 2-11
3. Obrazy cyfrowe i produkty ich przetwarzania............................................................................................ 3-1
3.1 Wprowadzenie........................................................................................................................................... 3-1
3.2 Definicja obrazu cyfrowego ...................................................................................................................... 3-1
3.3 Pozyskiwanie obrazw cyfrowych ze zdj fotograficznych .................................................................... 3-3
3.4 Rejestracja bezporednia ........................................................................................................................... 3-3
3.5 Obrazy telewizyjne .................................................................................................................................... 3-4
3.6 Obrazy radarowe ....................................................................................................................................... 3-4
3.7 Przeksztacenie obrazw cyfrowych w zestawy informacji i produkty kserograficzne ............................ 3-6
3.8 wiczenie ................................................................................................................................................ 3-10
4. Przegld produktw przetwarzania zdj lotniczych Polski wykonanych w ramach
programu PHARE i innych, przydatnych do celw fotointerpretacji dla potrzeb
administracji, organw samorzdowych i poszczeglnych dziedzin gospodarki narodowej................... 4-1
4.1 Wprowadzenie........................................................................................................................................... 4-1
4.2 Potrzeba przetwarzania zdj lotniczych.................................................................................................. 4-1
4.3 Najprostsze produkty uzyskiwane ze zdj lotniczych.............................................................................. 4-2
4.3.1 Odbitki stykowe................................................................................................................................. 4-2
4.3.2 Fotoszkice .......................................................................................................................................... 4-2
4.3.3 Fotoszkice ulepszone ......................................................................................................................... 4-2
4.3.4 Powikszenia zdj lotniczych .......................................................................................................... 4-4
4.4 Rezultaty zaawansowanych technik przetwarzania ................................................................................... 4-4
4.4.1 Fotomapy (fotoplany) ........................................................................................................................ 4-4
4.4.2 Ortofotomapa ..................................................................................................................................... 4-4
4.4.3 Mapy kreskowe.................................................................................................................................. 4-6
4.4.4 Numeryczny model terenu................................................................................................................. 4-6
4.5 wiczenia .................................................................................................................................................. 4-7
5. Potencjalne moliwoci wykorzystania zdj lotniczych i satelitarnych ................................................... 5-1
5.1 O metodach nowoczesnego uczenia si..................................................................................................... 5-1
5.2 Skala zdj lotniczych i satelitarnych........................................................................................................ 5-5
5.2.1 Zdjcia pionowe, teren paski i poziomy (H = 0) ............................................................................ 5-5
5.2.2 Zdjcie nachylone, teren paski ......................................................................................................... 5-5
5.2.3 Teren niepaski................................................................................................................................... 5-6
5.3 Podziaka zdjcia ....................................................................................................................................... 5-6
5.4 Zudzenia optyczne.................................................................................................................................... 5-6
5.5 Leitz Elcovision 10.................................................................................................................................... 5-8
5.6 Wideo fotogrametria................................................................................................................................ 5-10
5.7 Zdjcia i zobrazowania Ziemi z przestrzeni kosmicznej ......................................................................... 5-10
Spis treci
II
Spis treci
7.4 Podstawy odczytywania treci topograficznej i tematycznej zdalnych zobrazowa ............................... 7-12
7.4.1 Struktura procesu interpretacji obrazw .......................................................................................... 7-12
7.4.2 Oglny schemat postpowania interpretacyjnego............................................................................ 7-15
7.4.3 Rola cech rozpoznawczych, dziaki kluczowe i jednostki fotomorficzne ....................................... 7-16
7.4.4 Charakterystyka spektralna gwnych komponentw naturalnych
i antropogenicznych tworzcych obraz terenu oraz jej wykorzystanie
w praktyce interpretacji zdalnych zobrazowa............................................................................... 7-21
7.5 Zasady rozpoznawania gwnych elementw rodowiska geograficznego
na zdjciach lotniczych i obrazach satelitarnych .................................................................................... 7-23
7.5.1 Uksztatowanie powierzchni terenu................................................................................................. 7-23
7.5.2 Wody powierzchniowe (cieki, kanay, jeziora, zbiorniki naturalne i sztuczne,
strefy przybrzene akwenw morskich) ......................................................................................... 7-25
7.5.3 Szata rolinna (kompleksy upraw rolnych i lenych, zbiorowiska naturalne) ................................ 7-26
7.5.4 Elementy infrastruktury komunikacyjnej, zabudowa, jej rodzaje i funkcje..................................... 7-27
7.6 Kartometryczno zdj lotniczych i zobrazowa satelitarnych ............................................................. 7-28
7.6.1 Kryteria kartometrycznoci w aspekcie tematycznej interpretacji zdalnych zobrazowa ............... 7-28
7.6.2 Znieksztacenia geometryczne zdj lotniczych i satelitarnych....................................................... 7-29
7.7 Bibliografia.............................................................................................................................................. 7-30
7.8 Konspekt.................................................................................................................................................. 7-31
8. Proste metody odczytywania i pomiaru na zdjciach lotniczych
z wykorzystaniem stereoskopii oraz na ortofotomapie .............................................................................. 8-1
8.1 Okrelanie elementw geometrii zdjcia lotniczego ................................................................................. 8-1
8.1.1 Wykorzystanie informacji z ramki zdjcia lotniczego....................................................................... 8-1
8.1.2 Wyznaczanie punktw i linii charakterystycznych zdjcia lotniczego
w aspekcie ich wykorzystania w prostych pomiarach na zdjciu..................................................... 8-4
8.1.3 Wyznaczenie kta nachylenia zdjcia w przypadku braku obrazu libeli na ramce towej................. 8-4
8.1.4 Okrelanie wielkoci znieksztace geometrycznych obrazu na zdjciu lotniczym .......................... 8-5
8.1.5 Okrelanie skali zdjcia ..................................................................................................................... 8-7
8.1.5.1 Skala zdjcia pionowego, = 0 ................................................................................................. 8-7
8.1.5.2 Okrelanie zmiennoci skali dla zdjcia nachylonego ............................................................... 8-7
8.2 wiczenie I - Ocena geometrii zdjcia ...................................................................................................... 8-9
8.3 Proste, przyblione pomiary na pojedynczym zdjciu lotniczym............................................................ 8-13
8.4 wiczenie II - Proste pomiary na pojedynczym zdjciu lotniczym......................................................... 8-16
8.5 Proste pomiary z wykorzystaniem stereogramu ...................................................................................... 8-17
8.5.1 Pomiar rnic wysokoci ................................................................................................................. 8-17
8.5.2 Pomiar kta nachylenia terenu ......................................................................................................... 8-18
8.5.3 Wykonywanie profilu terenu ........................................................................................................... 8-19
8.6 wiczenie III - Proste pomiary przy uyciu stereogramu ....................................................................... 8-20
8.7 Przenoszenie elementw treci zdjcia na map, przetwarzanie zdj lotniczych .................................. 8-21
8.7.1 Metoda graficzna ............................................................................................................................. 8-21
8.7.2 Metoda analityczna .......................................................................................................................... 8-21
8.8 wiczenie IV - Wnoszenie treci zdjcia na map.................................................................................. 8-22
8.9 Bibliografia.............................................................................................................................................. 8-22
III
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
SATELIORAZ ICH
Stanisaw Mularz
7-1
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
Mechanizmy interakcyjne
Wiele rodzajw interakcji jest moliwych, gdy energia elektromagnetyczna dociera do
materii bdcej zarwno w stanie staym jak i ciekym czy gazowym.
Interakcje zachodzce na powierzchni substancji s nazywane zjawiskami powierzchniowymi.
Penetracja energii elektromagnetycznej w gb ciaa wywouje interakcje nazwane
zjawiskami objtociowymi.
Mechanizmy interakcyjne powierzchniowe i objtociowe energii z materi wywouj
wiele zmian w padajcym promieniowaniu elektromagnetycznym, przede wszystkim zmiany
w nateniu, kierunku, dugoci fali, polaryzacji i fazie. Teledetekcyjnie wykrywa si i rejestruje te zmiany w postaci obrazw lub zespou danych nieobrazowych, ktre nastpnie poddawane s interpretacji celem dokonania zdalnej identyfikacji i charakterystyki materii, ktra
wywouje zmiany padajcego na promieniowania.
Podczas interakcji promieniowania elektromagnetycznego z materi masa i energia s
zachowane zgodnie z podstawowymi prawami fizyki. Mog pojawi si nastpujce mechanizmy interakcyjne:
1. Transmisja promieniowania polegajca na przejciu promieniowania przez dan substancj.
Prdko i kierunek promieniowania zmienia si podczas jego transmisji z powietrza lub
prni do wntrza innych substancji.
2. Absorpcja promieniowania wywouje z reguy zamian energii promienistej na ciepo powodujc tym samym podwyszenie temperatury ciaa absorbujcego energi elektromagnetyczn.
3. Emisja promieniowania jest funkcj struktury danego ciaa i jego temperatury. Wszystkie
ciaa, ktrych temperatura jest wysza od zera absolutnego (00K) emituj energi promienist.
4. Rozpraszanie promieniowania nastpuje we wszystkich kierunkach i powoduje straty energii padajcej w rezultacie absorpcji lub dalszego rozproszenia. Przykadem moe by rozpraszanie wiata w atmosferze ziemskiej.
5. Odbicie promieniowania, ktre jest zmian kierunku promieniowania w tej samej postaci
od danego ciaa pod ktem odbicia rwnym, ale przeciwnym ktowi padania.
Wymienione rodzaje interakcji energii elektromagnetycznej z jak szczegln form
materii przebiegaj selektywnie, zwaszcza w odniesieniu do dugoci fali padajcego promieniowania i s specyficzne dla tej postaci materii. Zalene jest to w pierwszym rzdzie od
wasnoci powierzchni oraz struktury atomowej i molekularnej badanego obiektu. Mechanizmy interakcyjne energii z materi stanowi baz metod teledetekcyjnych.
Spektrum elektromagnetyczne - jest continuum energii o zakresie dugoci fali od kilometrw do nanometrw, biegncej w przestrzeni z prdkoci 3 108 m sec-1. Spektrum
elektromagnetyczne zostao podzielone na szereg przedziaw, ktrych granice s umowne,
przechodzc stopniowo jedne w drugie (rys.2).
Z punktu widzenia stosowanych sensorw czyli urzdze do zdalnej rejestracji obrazw powierzchni Ziemi (np. kamery, skanery) wyrnia si nastpujce zakresy spektralne:
a) spektrum fotograficzne - obejmujce dugofalowe promieniowanie ultrafioletowe (UV)
region widzialny (VIS) i krtkofalowe promieniowanie podczerwone, tzw. blisk podczerwie (IR). Zakres fotograficzny jest rejestrowany na materiaach fotograficznych i
skanerami multispektralnymi.
7-2
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
b) spektrum termalne - obejmujce dwa okna atmosferyczne regionu dugofalowej podczerwieni - blisze
(3-5 m) i dalsze (8-14
m). Rejestracja skanerami
termalnymi i skanerami
multispektralnymi.
c) spektrum mikrofalowe obejmujcy aktywne systemy radarowe z podziaem
na kanay K, X, L oraz pasywne systemy mikrofalowe.
Rys. 2.
Efekty atmosferyczne
Gazy stanowice gwne i drugorzdne skadniki atmosfery ziemskiej
oraz zawarta w niej para wodna powoduj selektywne rozpraszanie a take absorpcj przechodzcego przeze promieniowania elektromagnetycznego (rys.3).
Promieniowanie krtsze ni 0,3
m jest kompletnie absorbowane przez
warstw ozonu (O3) znajdujc si w
grnej czci atmosfery. Absorpcja tej
czci promieniowania jest niezwykle
istotna dla rozwoju ycia na Ziemi, gdy
ekspozycja ywych organizmw na te
zakresy promieniowania jest dla nich
zabjcza.
Chmury, ktre skadaj si z aerozolowych czsteczek wody w wikszej Rys. 3. Rozpraszanie selektywne Rayleigha i Miego,
rozpraszanie nieselektywne oraz rozpraszanie
czci, ni pary wodnej lub krysztakw
promieniowania przez czyst atmosfer (obszar
lodu, s nieprzenikliwe dla promieniozakreskowany) [wg Sabinsa F.F., 1978]
wania o dugoci fali krtszej ni 0,3 cm.
Jedynie mikrofale i fale dusze mog penetrowa tego rodzaju przeszkody nie podlegajc
rozproszeniu, odbiciu lub absorpcji.
7-3
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
Tabela 1
Zakres
Promienie
Gamma
Dugo fali
< 0,03 nm
Promienie X
(Roentgena)
Ultrafiolet
(UV)
0,03 - 3,0 nm
3 nm - 0,4 m
Fotograficzny
ultrafiolet
0,3 m - 0,4 m
Widzialne
(VIS)
0,4 m - 0,7 m
Podczerwie
(IR)
0,7 m - 300 m
Odbijalna
podczerwie
bliska (IR) i
rednia (MIR)
Termalna podczerwie (TIR)
Mikrofale
0,7 m - 3 m
3 - 5 m
8 - 14 m
0,3 cm - 300 cm
Charakterystyka
Ten zakres pochodzcy od Soca nie jest wykorzystywany w teledetekcji, gdy jest cakowicie
absorbowany przez grne warstwy atmosfery.
Promieniowanie gamma pochodzce od mineraw radioaktywnych jest wykrywane z niskich
puapw lotniczych
Promieniowanie soneczne tego zakresu podlega
cakowitej absorpcji w atmosferze ziemskiej
Promieniowanie przychodzce o dugoci fali
<0,3 m jest cakowicie absorbowane przez
warstw ozonu
Transmitowane przez atmosfer. Rejestrowalne
na filmie i przez fotodetektory, chocia rozpraszanie jest znaczne
Transmitowane z niewielkimi stratami przez
atmosfer. Rejestrowane technikami fotograficznymi i przez fotodetektory
Interakcja z materi zalena od dugoci fali.
Okna atmosferyczne przedzielone zakresami
absorpcji
Ten zakres ulega przede wszystkim odbiciu i nie
zawiera informacji o waciwociach termalnych
materiaw. Zakres 0,7-0,9 m wykrywalny fotograficznie (podczerwie fotograficzna)
Gwne okna atmosferyczne w regionie podczerwonym. Zobrazowania przy uyciu kamer
termalnych i skanerw termalnych
Dusze promieniowanie tego zakresu przechodzi poprzez gste pokrywy chmur, rolinnoci a
take warstwy gleby i rumoszu, zwietrzeliny.
Mog by dokonywane zobrazowania systemem
aktywnym (Radar) i pasywnie.
TE-
7-4
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
7-5
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
7-6
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
Rys. 5. Efekt cienia radarowego dla identycznych obiektw przy rnych ktach depresji [wg Sabinsa F.F.,
1978]
Tabela 1
Satelitarne systemy teledetekcyjne
Nazwa satelity
(waciciel)
LANDSAT 1 i 2
(USA - NASA)
Nazwa sensora
(rodzaj)
RBV
(kamery TV)
MSS
(skaner multispektralny)
LANDSAT 3
(USA - NASA)
RBV
MSS
LANDSAT 4 i 5
(USA - EOSAT)
MSS
TM
(skaner multispektralny kartograf tematyczny)
Kod kanaw
1
2
3
4
5
6
7
1
Zakres
spektralny [m]
0,475-0,575
0,580-0,680
0,690-0,830
0,50-0,60
0,60-0,70
0,70-0,80
0,80-1,10
0,505-0,750
Rozdzielczo
terenowa [m]
80 80
Rozmiar sceny
[km]
185 185
Charakterystyka
systemu
Orbita: koowa, okoobiegunowa (99),
heliosynchroniczna
Wysoko: 918 km
Czas obiegu: 103 min.
Cykl powrotu: 18 dni
79 79
185 185
(2 90)
185 185
4
5
6
7
8
1
2
3
4
0,50-0,60
0,60-0,70
0,70-0,80
0,80-1,10
10,40-12,60
0,50-0,60
0,60-0,70
0,70-0,80
0,80-1,10
240 240
79 79
185 185
30 30
185 185
1
2
3
4
5
7
6
0,45-0,52
0,52-0,60
0,63-0,69
0,76-0,90
1,55-1,75
2,80/2,35
10,4-12,5
79 79
40 40
120 120
7-7
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
Tabela 1 - c. d.
Nazwa satelity
(waciciel)
SPOT 1 i 2
(FRANCJA)
ERS-1, 2
(ESA)
SEASAT 1
(USA)
JERS-1, 2
(JAPONIA)
Nazwa sensora
(rodzaj)
HRV
(skaner wysokiej
rozdzielczoci)
AMI SAR
(system radarowy)
(IM)
(WM)
(WSM)
(ASTR)
VIRR
SAR
(system radarowy)
OPS
VNIR
(skaner multispektralny)
SWIR
(skaner multispektralny)
SAR
(system radarowy)
Kod kanaw
Zakres
spektralny [m]
0,50-0,59
0,61-0,68
0,79-0,89
0,51-0,73
Rozdzielczo
terenowa [m]
20 20
30 30
50 km
1000 m
100 100
500
500
0,49-0,94
10,5-12,5
23,5 cm
2000
4000
25
2200
1
2
3
4
5
0,52-0,60
0,63-0,69
0,76-0,86
0,76-0,86
1,60-1,71
18,3 24,2
75
6
7
8
2,01-2,12
1,13-2,25
2,27-2,40
1275 MHz
18 18
75
XS1
XS2
XS3
PAN
1,6; 3,7
11,0; 12,0
1
2
10 10
Rozmiar sceny
[km]
117 117
(60 60 do
80 80)
100
Charakterystyka
systemu
Orbita: koowa, okoobiegunowa (98,7),
heliosynchroniczna
Czas obiegu: 100 min.
Wysoko: 832 km
Cykl powrotu: 26 dni
Orbita: koowa, okoobiegunowa, heliosynchroniczna
Wysoko: 785 km
Czas obiegu: 100 min.
Cykl powrotu: 35 dni
(od 3 do 176)
Orbita: koowa (108),
Wysoko: 800 km
Czas obiegu: 100 min.
Orbita: okoobiegunowa (98), heliosynchroniczna
Wysoko: 570 km
Czas obiegu: 96 min.
Cykl powrotu: 44 dni
4 kana do rejestracji
stereoskopowej
IN-
TERPRETACJI
Charakterystyka obrazu
Obraz - jest oglnym terminem dotyczcym wizualnego odwzorowania rzeczywistych
obiektw a take zjawisk i procesw, niezalenie od pasma spektrum elektromagnetycznego
jak te urzdzenia wykorzystanego do wytworzenia obrazu.
Chocia obraz jest pojciem szerszym, zwyczajowo uywa si go dla okrelenia niefotograficznych rejestracji. Wikszo obrazw posiada fotograficzn posta, chocia pierwotna
posta zapisu dokonana zostaa przy uyciu systemw niefotograficznych, np. skanerami multispektralnymi, radarem itp.
Zdjcie (fotografia) - jest obrazem formowanym przy pomocy odbitego promieniowania elektromagnetycznego uzyskanym w wyniku obrbki fotochemicznej materiaw uczulonych na odpowiednie pasmo spektrum fotograficznego od 0,3 do 0,9 m.
Wszystkie typy obrazw mog by scharakteryzowane przez zesp cech niezalenych
od zakresu spektrum wykorzystanego do ich formowania. Te fundamentalne cechy to: skala,
jasno (ton), kontrastowo, rozdzielczo.
Ton i tekstura obrazu to pochodne tych waciwoci.
Skala - jest to stosunek odlegoci pomidzy dwoma punktami na obrazie lub mapie
do odpowiadajcego dystansu w terenie. Skala obrazu determinowana jest przez:
ktowe pole widzenia urzdzenia obrazujcego,
wysoko, z ktrej obraz zosta zarejestrowany,
wskanik powikszenia zastosowany przy reprodukcji obrazu.
7-8
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
Zakres skal uleg przesuniciu po uzyskaniu pierwszych obrazw satelitarnych. Niegdy (35
lat temu) skala 1 : 60 000 uwaana bya za bardzo drobn skal dla zdj wykonywanych z
wysokiego puapu lotniczego. Obecnie przyjmuje si nastpujc gradacj skal, wspln do
zobrazowa lotniczych i satelitarnych.
skala maa
< 1 : 500000 (1 cm = 5 km lub wicej)
skala rednia 1 : 500000 1 : 50000 ( 1 cm = 5 km - 0,5 km)
skala dua
> 1 : 50000 (1 cm = 0,5 km lub mniej)
Optymalna skala obrazw jest determinowana przez charakter i cel interpretacji. Przykadowo, obrazy i zdjcia satelitarne charakteryzuje olbrzymia pojemno informacyjna, mimo relatywnie maych skal rejestracji.
Jasno obrazu i ton
Promieniowanie elektromagnetyczne odbite, emitowane lub rozpraszane przez obiekt
jest rejestrowane przez systemy teledetekcyjne w stosowanych zakresach spektralnych (zakres fotograficzny, termalny, mikrofalowy). Zrnicowanie natenia promieniowania rejestrowane jest zazwyczaj jako zmiany jasnoci czarno-biaych obrazw. Na obrazach pozytywowych jasno obiektw jest proporcjonalna do natenia promieniowania, ktre zdalnie
rejestruje sensor obrazujcy (rys.6).
Rys. 6. Odbita porcja spektrum elekromagnetycznego jako rdo informacji o obiektach terenowych na zdjciach lotniczych i obrazach satelitarnych
Jasno jest sposobem reakcji ludzkiego oka na wiato. Jest wraeniem subiektywnym i moe by okrelone tylko w przyblieniu. Zrnicowanie jasnoci moe by skalibrowane w postaci skali szaroci.
Ton obrazu (fototon) - jest terminem uywanym w odniesieniu do kadego moliwego
do wyrnienia odcienia szaroci od bieli do czerni. W praktyce interpretacyjnej dla scharakteryzowania tonu obrazu uywa si poj: jasny, redni, ciemny.
Na zdjciach lotniczych ton obiektu jest w pierwszym rzdzie determinowany zdolnoci odbijajc padajcego na promieniowania, chocia naleaoby uwzgldni rwnie takie czynniki jak czuo spektralna filmu i efekty atmosferyczne.
Na innych zdalnie otrzymywanych obrazach znaczenie tonu jest inne. Na obrazach
termalnych jasno obiektu jest proporcjonalna do ciepa emitowanego przez obiekt natomiast
jasno obrazw radarowych jest determinowana przez wielko echa radarowego odbieranego przez anten systemu.
7-9
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
Kontrast obrazu
Jedna z moliwych definicji stanowi, i kontrast jest to stosunek pomidzy najjaniejszymi i najciemniejszymi partiami obrazu (rys. 7).
Dla wyraenia stopnia kontrastu uywanych jest wiele formu. Szeroko uywany jest
termin - stopie kontrastu (Cr)
B
Cr = max
(wzr 1)
Bmin
gdzie:
Bmax - maksimum jasnoci
Bmin - minimum jasnoci
Gdy: Bmin = 0
Bmin = Bmax
Cr =
Cr = 1
Termin - kontrast obrazu moe rwnie dotyczy stosunku jasnoci obiektu do jasnoci ta (rys. 7).
Rys. 7. Schemat obrazu o rnym stopniu kontrastu [wg Sabinsa F.F., 1978]
7-10
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
stopniem skontrastowania. Taka niewaciwa metoda rejestracji moe da wynik zobrazowania o niskim kontracie chocia scena ma wystarczajco wysoki kontrast.
Obrazy o niskim stopniu kontrastu, niezalenie od powodu, mona poprawi drog
fotograficzn lub sposobem numerycznym.
Rozdzielczo i zdolno rozdzielcza
Termin zdolno rozdzielcza stosuje si do systemu obrazujcego lub jego czci skadowej, podczas gdy rozdzielczo odnosi si do obrazu, ktry ten system wytworzy.
I tak np. obiektyw i film w kamerze fotograficznej, kade oddzielnie cechuje odpowiednia zdolno rozdzielcza, ktra (cznie z innymi czynnikami) decyduje o rozdzielczoci
zdjcia.
Rozdzielczo, tak jak jest rozumiana w teledetekcji, jest to zdolno rozrnienia
dwch blisko siebie lecych elementw obrazu, jako dwch oddzielnych obiektw, czyli
inaczej jest to minimum rozdzielenia (separacji) niezbdnego do oddzielnego odwzorowania
si tych obiektw. Obiekty, ktre s odlege od siebie o mniejszy dystans ni rozdzielczo
zostan zarejestrowane jako jeden obiekt.
W fotografii rozdzielczo i zdolno rozdzielcza s uytkowo definiowane jako rozrnialna wizualnie liczba par linii na jednostk dugoci, zdjcia planszy testowej, przy odpowiednio normowanym owietleniu i powikszeniu.
Wizualna charakterystyka rozdzielczoci jest subiektywna i mao dokadna, a co najwaniejsze w maym stopniu powtarzalna. Rozdzielczo jest rna dla obiektw o zrnicowanym ksztacie, wielkoci, przestrzennym usytuowaniu oraz stopniu kontrastu. Dlatego bardziej kompletn standaryzacj mona otrzyma stosujc MTF (Modulation Transfer Function).
Zdolno rozdzielcza moe by take zdefiniowana jako kt wyraony w mierze ukowej okrelajcy moliwo zarejestrowania danym systemem dwch obiektw lecych w
minimalnej, dla ich rozrnienia, odlegoci. Nosi ona nazw ktowej zdolnoci rozdzielczej.
W odniesieniu do zdj oraz cyfrowych zobrazowa pozyskiwanych zwaszcza za
pomoc systemw satelitarnych, stosuje si rwnie nastpujce pojcia:
rozdzielczo przestrzenna, wyraajca rzeczywist wielko elementu obrazowego (piksela) na powierzchni terenu (np. 30 30 m w systemie LANDSAT TM w pamie odbijalnym lub 120 120 m w pamie termalnym);
rozdzielczo spektralna, odpowiadajca liczbie i zakresowi kanaw spektralnych (np. w
systemie LANDSAT TM: 3 kanay w zakresie widzialnym, 3 kanay w bliskiej i rodkowej podczerwieni, 1 kana w pamie termalnym);
rozdzielczo radiometryczna, ktra charakteryzuje skal zapisu obrazu cyfrowego (np. 8bitowa skala oznacza 256 poziomw szaroci od 0 do 255).
Efekt stereoskopowy
Niezwykle cennym walorem materiaw fotolotniczych, a obecnie take niektrych
zobrazowa satelitarnych (np. systemy SPOT, IRS-1,2), jest moliwo uzyskiwania modelu
stereoskopowego terenu. Wykorzystanie efektu stereoskopowego pozwala bowiem obserwatorowi na rekonstrukcj relacji przestrzennych odfotografowanego na zdjciach terenu, a dodatkowo wystpujce przewyszenie skali pionowej modelu, umoliwia uchwycenie niewielkich nawet rnic wysokoci i ich pomiar. Dotyczy to zarwno uksztatowania powierzchni
terenu jak te elementw pokrycia topograficznego, takich jak obiekty budowlane, szata rolinna (pitrowo), linie napowietrzne itp. Stereoskopia w znaczcy sposb wspomaga percepcj treci zdj lotniczych. Umoliwia m.in. prowadzenie kompleksowych studiw fotointerpretacyjnych, w tym przede wszystkim szeroko pojtych studiw przyrodniczych oraz proIntegrated Use of Aerial Photography Based Information - PHARE PL. 9206-02-04/II
7-11
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
7-12
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
Obraz tworzony za pomoc zdalnych technik stanowi mniej lub bardziej doskonay
zbir informacji o powierzchni Ziemi, ktre odpowiednio odczytane mog by przydatne dla
rnych celw. U podstaw interpretacji obrazw teledetekcyjnych ley postrzeganie - percepcja wzrokowa, polegajca na odbiciu w wiadomoci obserwatora obiektw i zjawisk wiata
zewntrznego. Bodce wzrokowe odbierane s bowiem za pomoc blisko 140 milionw receptorw oka ludzkiego, podczas gdy, np. wraenia suchowe odbierane s tylko za pomoc
okoo 24 tysicy receptorw ucha. Percepcja i notacja informacji za pomoc wzroku dokonuje
si jednake tylko w relatywnie wskim pamie widzialnego promieniowania elektromagnetycznego (380-760 nm). Ilo informacji dostarczana przez wiato jest jednak znacznie ograniczona, gdy nie wszystkie obiekty i zjawiska daj si zarejestrowa w tym zakresie spektrum. W wielu przypadkach znaczniejsze rnice odbicia, pochaniania bd emisji fal elektromagnetycznych zachodz w pozawidzialnym zakresie promieniowania. Wspczesne techniki teledetekcyjne pozwalaj na znaczne rozszerzenie, upoledzonej w pewnym sensie, percepcji wzrokowej czowieka, poprzez wizualizacj efektw odbicia, bd emisji promieniowania elektromagnetycznego take w podfiolecie, bliskiej, rodkowej i dalekiej podczerwieni
a take w regionie mikrofal.
Wraenie sztucznej plastycznoci (efekt stereoskopowy) wywouj te same mechanizmy co przy trjwymiarowym postrzeganiu otaczajcej nas przestrzeni a mianowicie rnice
obrazw rzeczywistych ogldanego obiektu powstajce na siatkwce lewego i prawego oka
obserwatora.
Z formalnego punktu widzenia, w sensie psychologiczno-fizjologicznym w procesie
interpretacji obrazw mona wyrni nastpujce etapy:
wykrywanie obiektw (zjawisk, procesw), ktre w najbardziej oglnym sensie sprowadza
si do stwierdzenia przez obserwatora istnienia, obecnoci czego, czyli spostrzeenia
cech zewntrznych odwzorowanych obiektw, najczciej poprzez rnice fototonu, barwy, ksztatu, struktury itp.;
rozpoznawanie obiektw czyli utwierdzenie si w przekonaniu o prawdziwoci wstpnych
spostrzee i sdw prowadzce do zakwalifikowania obiektw do okrelonej kategorii
poprzez nadanie im odpowiedniej nazwy. Rozpoznawania obiektw interpretator dokonuje
na podstawie zespou tzw. cech rozpoznawczych (bezporednich, porednich i kompleksowych);
identyfikacja obiektw polega z reguy na okreleniu znaczenia danego obiektu, jego funkcji lub genezy, czyli opatrzenia analizowanego obiektu swoistym identyfikatorem, jakby
metryk, ktra wyrnia dany obiekt pord innych i stanowi o jego odrbnoci, indywidualnym pitnie.
Struktur procesu interpretacji mona zilustrowa nastpujcym, prostym przykadem.
Na zdjciu lotniczym (rys. 9) obserwator wykrywa istnienie obiektu o ciemnym jednolitym
fototonie i regularnym wyduonym, linijnym ksztacie. Nastpnie interpretator rozpoznaje,
e obiekt ten to dua rzeka o regularnym nurcie i zagospodarowanych brzegach, w postaci
bulwarw. Fakty znane obserwatorowi takie jak obecno przeprawy mostowej oraz charakterystyczna monumentalna budowla przylegajca do zakola cieku, pozwalaj dokona identyfikacji analizowanego obiektu jako rzek Wis, przepywajc przez rdmiecie Krakowa, w
rejonie Wawelu.
W identyfikacji obiektw du rol odgrywaj wywoane w wiadomoci obserwatora
stereotypy mylowe i wyobraeniowe, czyli obrazy obiektw, zjawisk i procesw oparte na
wczeniejszych spostrzeeniach, dowiadczeniach, wiedzy i wyobrani. Jednake w wielu
przypadkach proces interpretacji musi by zakoczony na etapie rozpoznania obiektw bez
ich szczegowej identyfikacji. Ma to miejsce zwaszcza wwczas, gdy rezultaty interpretacji
nie mog by zweryfikowane bd bezporednio w terenie, bd przynajmniej w oparciu o
7-13
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
informacje dostpne z innych rde ni analizowane dane teledetekcyjne (materiay kartograficzne, raporty, publikacje itp.). W toku analizy etapy wykrycia i rozpoznawania obiektw
przebiegaj niemal rwnoczenie, gdy obserwator prawie natychmiast po zobaczeniu obrazu
stara si odczyta jego tre, czyli odpowiedzie na pytanie co jest czym ? Natomiast identyfikacja obiektu wymaga od obserwatora zazwyczaj wikszego zaangaowania mylowego,
rozpatrzenia istnienia obiektu w szerszym kontekcie, odkrycia wzajemnych powiza midzy rnymi grupami obiektw, czy wreszcie signicia do innych, ni teledetekcyjne, zasobw informacji o rozpatrywanym obszarze. Etap odczytywania szczegowego wystpuje na
przemian z kontrol, podczas ktrej interpretator sprawdza rezultaty odczytywania, ucila i
weryfikuje tre rozpoznanych obiektw i uzupenia faktami pominitymi wczeniej. Identyfikacja obiektw stanowi zakoczenie etapu odczytywania treci obrazu i pozwala przej do
interpretacji waciwej.
Wypracowane w procesie mylowym wyobraenia o obiektach (zjawiskach i procesach) stanowi przesank dalszego rozumowania, kojarzenia kompleksu informacji zaczerpnitych z treci obrazu oraz ich konfrontacji z wiedz ogln i tematyczn interpretatora. W
konsekwencji po wczeniu take wnioskowania dedukcyjnego staje si moliwym uzyskanie
porednio informacji o obiektach i faktach, ktre nie odwzoroway si bezporednio na zdjciu czy obrazie. Na tym etapie interpretacji mona nawet odstpi od obserwacji materiaw
teledetekcyjnych, gdy sam obraz rozpoznanych wczeniej obiektw nie wnosi ju nic nowego, nie dostarcza nowej informacji istotnej dla logicznego wnioskowania (dedukcyjnego, indukcyjnego) a take moliwoci zastosowania metody analogii.
Zoony charakter procesu interpretacji danych obrazowych, z duym udziaem czynnika fizjologiczno-psychologicznego, utrudnia jego automatyzacj oraz wymaga odpowiedniego przygotowania w zakresie metodyki postpowania interpretacyjnego. Interpretator bo-
7-14
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
wiem formuuje hipotezy interpretacyjne, nastpnie ucila je i weryfikuje, aby w kocu podj decyzj co do ostatecznych wynikw wnioskowania.
Zdalne zobrazowania pozwalaj na zarejestrowanie w cile okrelonym czasie relacji
przestrzennych poszczeglnych elementw rodowiska geograficznego. W zalenoci od stosowanych technik i skali zobrazowa mona uzyska odwzorowanie powierzchni terenu wraz
z wszystkimi obiektami na niej si znajdujcymi lub zarejestrowa tylko niektre elementy
(grupy obiektw) charakteryzujce si okrelonymi waciwociami fizycznymi. Kade zdjcie/obraz wykonane z puapu lotniczego bd satelitarnego zawiera pewien zasb informacji
o odwzorowanym obszarze. Wydobycie tych informacji jest gwnym celem procesu interpretacji.
Z formalnego punktu widzenia obraz zarejestrowany zdalnie mona traktowa jako
zbir oderwanych znaczeniowo elementw bez wnikania w ich sens i przydatno dla okrelonego celu. Podstaw formalnej oceny jest sposb i doskonao zapisu informacji jako takiej a wic zwizku z rozdzielczoci i skal obrazu. Analiza formalna zobrazowa stanowi
podstaw wyboru najodpowiedniejszego sposobu rejestracji (dobr najwaciwszych materiaw, parametrw i pory zobrazowania) w zalenoci od celu, jakiemu maj suy zobrazowania.
Analiza merytoryczna (znaczeniowa) skupia si na treci zdjcia/obrazu i jest ona prowadzona w celu wyodrbnienia obiektw, zjawisk i procesw bdcych przedmiotem interpretacji.
7.4.2 Oglny schemat postpowania interpretacyjnego
Uoglniona metodyk postpowania interpretacyjnego mona zilustrowa w postaci
schematu (tab. 2).
Rzeczywisto (orygina), czyli przestrze oglnogeograficzna moe by za pomoc
rnych technik teledetekcyjnych odwzorowana w postaci obrazu, ktry stanowi model tej
rzeczywistoci o okrelonych waciwociach geometrycznych. Interpretator dokonuje najpierw prostego odczytania treci obrazu czyli rozpoznania obiektw w oparciu o zesp bezporednich cech rozpoznawczych. Wynik pracy na tym etapie zaley od predyspozycji psychofizjoligicznych i dowiadczenia intrerpretatora oraz wyposaenia instrumentalnego jego
stanowiska pracy. Nastpuje teraz waciwa interpretacja obrazu, polegajca na analizie, a
nastpnie uoglnianie uzyskanych poprzednio informacji o obiektach, zjawiskach i procesach,
ktre stanowi przedmiot interpretacji. Interpretator wykorzystuje tutaj swoj wiedz teoretyczn, umiejtnoci praktyczne oraz znajomo dziedziny, ktrej dotyczy interpretacja. Pozwala to nastpnie, poprzez proces wnioskowania na postawienie wstpnych hipotez interpretacyjnych, ktre po odpowiednim sprawdzeniu i weryfikacji pozwalaj na stworzenie modelu
skorygowanego. Weryfikacj hipotez interpretacyjnych przeprowadza si w oparciu o informacje z dodatkowych rde takich jak: bezporednia obserwacja terenowa (interpretacja polowa), dostpne materiay kartograficzne i tekstowe, oraz inne dane teledetekcyjne np. zdjcia
archiwalne, zobrazowania badanego obszaru innymi technikami. Kocowy etap postpowania
interpretacyjnego to wnioskowanie praktyczne, formuowanie dyrektyw i wytycznych oraz
postpowanie decyzyjne.
Realizacja decyzji w rodowisku geograficznym stanowi bowiem klamr spinajc
modelowanie interpretacyjne z rzeczywistoci. Jest to wiadome oddziaywanie na rzeczywisto poprzez decyzje inicjujce odpowiednie zabiegi techniczne, planowanie, wdraanie
projektw itp.
Interpretacja jest zatem procesem modelowania rzeczywistoci, przy czym model rzeczywistoci przechodzi przez kolejne stadia: obraz terenu, model w wiadomoci interpretatora, model uoglniony - abstrakcyjny (na wyszym poziomie wiadomoci), model hipotetyczny, nastpnie zweryfikowany (skorygowany) i wreszcie model pragmatyczny (decyzyjny).
Integrated Use of Aerial Photography Based Information - PHARE PL. 9206-02-04/II
7-15
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
Peny cykl modelowania interpretacyjnego nie zawsze jest konieczny a nawet moliwy do
realizacji. W wielu przypadkach (np. szacowanie rozmiaru klsk ywioowych, szybka ocena
chwilowego natenia ruchu drogowego itp.) moemy ograniczy si do cyklu zredukowanego np. (1-2-3-9) lub (1-2-3-8-9). Przedstawiona metodyka postpowania interpretacyjnego nie
jest uniwersaln formu, uwypukla jedynie najistotniejsze stadia i wyniki wpywajce na
przebieg i rezultaty interpretacji zdalnych zobrazowa.
7.4.3 Rola cech rozpoznawczych, dziaki kluczowe i jednostki fotomorficzne
Proste odczytywanie treci zdalnych zobrazowa sprowadza si do rozpoznania obiektw w oparciu o tzw. bezporednie cechy rozpoznawcze ktre s nieodzown waciwoci
danego obiektu i charakteryzuj go pod wzgldem geometrii, struktury, waciwoci optycznych i spektralnych, a wic: ksztat, wielko obiektu, ton lub barwa, jego struktura i tekstura.
Natomiast interpretacja obrazu, chocia bazuje na procesie odczytywania wykorzystujcym oznaki bezporednie, posuguje si rwnie cechami porednimi, takimi jak: cie wasny i cie rzucany, lokalizacja danego obiektu i jego powizanie z innymi elementami terenowymi czyli tzw. asocjacje. Cechy porednie s oznakami logicznymi, wymagajcymi od
interpretatora odpowiedniej wiedzy oraz znajomoci zjawisk i procesw, ktre na podstawie
zdalnych zobrazowa chce si wykry, zbada, a wynik interpretacji wykorzysta w praktyce.
Ksztat jest jedn z najwaniejszych cech rozpoznawczych wykorzystywanych przy
identyfikacji obiektw, gdy oprcz prostych skojarze geometrycznych wskazuje na ich pochodzenie. Oglnie mona powiedzie, i obiekty o regularnej geometrii np. w postaci kwadratw, prostoktw, trjktw itp. powstay z reguy w wyniku dziaalnoci czowieka. Regularny ksztat budynkw i budowli, sieci ulic i drg, kanaw, mostw, pl uprawnych itp.
wskazuje na antropogeniczn genez tych obiektw. Natomiast obiekty naturalne charakteryzuj si zazwyczaj nieregularnym ksztatem np. rzeki, jeziora, elementy rzeby terenu. Naley
jednak pamita, i takie obiekty jak drogi polne, cieki a niekiedy take uprawy maj rwnie nieregularny ksztat, a z kolei pord tworw naturalnych zdarzaj si niekiedy obiekty o
regularnych, geometrycznych zarysach, np. kolisty lub rynnowy ksztat niektrych jezior polodowcowych, trjktny ksztat stokw napywowych, delt itp. Ksztat obiektw stanowi nie
tylko bezporedni cech rozpoznawcz ale take w sposb poredni pozwala zinterpretowa
szereg zjawisk i waciwoci obiektw, ktre nie znalazy bezporedniego odwzorowania na
zdjciach. Np. kierunek biegu rzeki, widoczny na pionowym zdjciu lotniczym (rys.10) moe
by okrelony na podstawie ksztatu ach piaszczysto-wirowych, stanowicych efekt osadzania materiau skalnego transportowanego przez rzek poza jej gwnym nurtem. Wykorzystujc ksztat jako cech rozpoznawcz naley bra pod uwag fakt, i rne obiekty mog mie
jednakowy ksztat i odwrotnie, jednorodne obiekty, pod wzgldem genezy, mog mie rne
ksztaty. Std te nie we wszystkich przypadkach mona ustali istot i pochodzenie obiektu
na podstawie jego ksztatu.
Wielko obrazu badanego obiektu zaley od jego rzeczywistych rozmiarw, skali a
take rozdzielczoci zobrazowania. W wielu przypadkach rozdzielczo, zwaszcza obrazw
cyfrowych, jest zbyt maa aby dany obiekt, np. budynek, mg si w caoci odwzorowa.
Wwczas wielko obiektu, jako cecha rozpoznawcza traci swj walor interpretacyjny. Wymiary obiektw okrela si zazwyczaj wizualnie, przez porwnanie atwo rozpoznawalnych
elementw obrazu, o znanej w przyblieniu wielkoci z obiektami o nieznanej wielkoci. W
przypadku gdy okrelenie wzgldnej wielkoci obiektu jest niewystarczajce, rozmiary analizowanych obiektw uzyskuje si drog prostych pomiarw, zwykle z wykorzystaniem modelu stereoskopowego terenu.
7-16
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
Tabela 3
Schemat postpowania (foto) interpretacyjnego [rdo: Ciokosz A., Miszalski J., Oldzki J.R., 1978]
7-17
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
Ton (fototon) obrazu rozpatrywanego obiektu stanowi bardzo wan cech rozpoznawcz. Zrnicowanie tonalne czarno-biaego obrazu jest funkcj odbijalnoci obiektw w
okrelonym przedziale spektrum elektromagnetycznego. Zdjcia czarno-biae (panchromatyczne i podczerwone) zawieraj bogat gam tonw szarych od bieli do czerni i w zalenoci
od stopnia kontrastu midzy danym obiektem a tem umoliwiaj odwzorowanie si obiektw
o zblionej jasnoci. Jasno obiektu zaley w znacznym stopniu od kta padania promieni
sonecznych. Przy zrnicowanym nachyleniu np. powierzchni terenu, najjaniejszy ton bd
miay zazwyczaj te jego partie, ktre s eksponowane prostopadle do padajcego na promieniowania. Na ton obrazu wpywa rwnie charakter samej powierzchni obiektu, im bardziej
gadka jest ta powierzchnia, tym janiejszy jest zazwyczaj jej fototon. Znaczcy wpyw na
rnice tonu w odwzorowaniu tych samych obiektw terenowych maj warunki rejestracji
determinowane por dnia, por roku oraz chwilowym stanem pogody, zmian wilgotnoci,
np. powierzchni gleb, obecnoci zawiesiny lub rolinnoci w wodach powierzchniowych itp.
Naley rwnie pamita, i gradacja tonw obrazw cyfrowych zaley od zastosowanej skali zapisu. Np. 4-bitowa skala pozwala uzyska dla okrelonego zakresu odbijalnoci tylko 16
tonw, podczas, gdy skala 8-bitowa ten sam zakres rejestruje w 256 poziomach szaroci.
Barwa niepomiernie uatwia proces rozpoznawania obiektw i take wykrywania niekiedy subtelnych rnic midzy podobnymi elementami obrazu. Std te jej znaczenie jako
7-18
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
7-19
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
Rys. 11.
Rolinno jako indykator anomalii geochemicznych podoa, ktry jest wykorzystywany w poszukiwaniach z kopalin uytecznych
7-20
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
jonach wystpowania z miedzi i elaza rolinno albo uboeje albo cakowicie zanika,
uatwiajc tym samym rozwj procesw niszczcych.
W interpretacji zdalnych zobrazowa czsto posugujemy si metod analogii. Odpowiednio dobrane zdjcie lub jego fragment uzupenione syntetycznym opisem moe bowiem
stanowi rodzaj wzorca, nazywanego kluczem fotointerpretacyjnym, a w przypadku wikszych elementw, oddajcych wzajemne zwizki i struktur rodowiska geograficznego danego obszaru - wzorcem porwnawczym. Klucz fotointerpretacyjny czy wzorzec porwnawczy uatwiaj rozpoznanie i ocen podobnych (analogicznych) obiektw lub faktw zarejestrowanych na innych zdjciach. Z jednej strony przyspiesza to proces interpretacji zdj, z
drugiej za prowadzi czsto do zbytniego sformalizowania odczytywania ich treci, zmniejszajc tym samym wiarygodno interpretacji. adna bowiem, nawet najwiksza kolekcja
kluczy i wzorcw nie jest w stanie odda bogactwa i zmiennoci zarejestrowanego zdalnie
obrazu oraz zastpi wiedzy i procesu mylowego interpretatora. Std te idea dziaki kluczowej (wzorca) moe by z powodzeniem stosowana do prostego odczytywania, zwaszcza
treci topograficznej obrazu, natomiast wykorzystanie jej w procesie interpretacji waciwej
jest raczej marginalne.
W ostatnich latach wraz z rozwojem teledetekcji satelitarnej oraz metodyki interpretacji tych zobrazowa upowszechnia si pojcie jednostki fotomorficznej, jako swoistego wzorca interpretacyjnego stanowicego scalenie trzech elementw: fototonu lub barwy, fotostruktury i fototekstury. Zgodnie z tymi pojciami wszystkie inne cechy interpretacyjne s pochodn zapisu tych trzech elementw. Zgodnie z t definicj, zdjcia a zwaszcza obrazy satelitarne przedstawiaj kompozycje geometryczne dziaek, pl uprawnych, sieci hydrograficznej, wychodni skalnych, rnych rodzajw gleb, wilgotnoci gruntu i szaty rolinnej. Obiekty
te tworz, take dziki pewnej generalizacji obrazw satelitarnych, okrelone, przestrzennie
zrnicowane terytorialne jednostki fototonalno-teksturalne, nazwane wanie jednostkami
fotomorficznymi. Charakteryzuj si one okrelonymi cechami obrazu rnicymi dan jednostk od powierzchni ssiednich. Dla obszaru Polski, J.R.Oldzki w oparciu o analiz zobrazowa systemu LANDSAT-1, 2, 3, w skali 1 : 250 000 zaproponowa podzia na jednostki
fotomorficzne (I, II i III-rzdu). Na tle innych podziaw, jednostki fotomorficzne charakteryzuje znaczna jednorodno, a wic bardziej precyzyjnie odzwierciedlaj struktur przestrzenn rodowiska geograficznego Polski i mog by traktowane jako jednostki przestrzenne o
charakterze geosystemw bd regionw. Wiksze jest przy tym podobiestwo do podziaw
przyrodniczych ni do podziaw spoeczno-ekonomicznych. Moe to wiadczy o stosunkowo dobrym dostosowaniu, zagospodarowania powierzchni w skali kraju na przestrzeni
wiekw, do warunkw rodowiska przyrodniczego.
7.4.4 Charakterystyka spektralna gwnych komponentw naturalnych i antropogenicznych tworzcych obraz terenu oraz jej wykorzystanie
w
praktyce interpretacji zdalnych zobrazowa
Rne elementy tworzce powierzchni terenu odbijaj selektywnie padajce na promieniowanie elektromagnetyczne. Wielko odbicia (odpowied spektralna) danego materiau, dla okrelonego zakresu spektrum, zaley od jego cech fizycznych, chemicznych, stanu
skupienia oraz charakteru powierzchni. Krzywe charakterystyki spektralnej reprezentuj stosunek promieniowania odbitego od powierzchni obiektu do promieniowania na padajcego,
jako funkcji dugoci fali.
Rys. 12 ilustruje uoglnione krzywe charakterystyki spektralnej dla gwnych komponentw naturalnych skadajcych si na obraz powierzchni terenu, a mianowicie gleby, rolinnoci i wody w dwch stanach skupienia.
7-21
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
Rys. 12.
Rys. 13.
7-22
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
lonej szaty rolinnej, wyraajce si niezmienn relacj odbicia promieniowania w poszczeglnych zakresach spektrum, powoduj, i rolinno wykorzystywana jest w procesie interpretacji jako indykator wielu cech powierzchni terenu oraz zachodzcych na niej zjawisk i
procesw.
Woda stanowi medium, ktre w znacznym stopniu pochania padajce na jej powierzchni promieniowanie elektromagnetyczne. Std, rodowisko wd pwierzchniowych
charakteryzuje relatywnie niski poziom odbicia spektralnego, sukcesywnie malejcy od ultrafioletu przez cay region widzialny spektrum a do bliskiej podczerwieni. Promieniowanie
podczerwone jest niemal w caoci pochaniane przez powierzchni wd otwartych, o ile nie
ma refleksu dna, obecnoci w wodzie zawiesiny oraz rolinnoci nawodnej lub podwodnej.
Dziki tej waciwoci na zdjciach w podczerwieni moe ujawni si rwnie obecno
zwierciada wd gruntowych blisko powierzchni terenu, co w konsekwencji pozwala na detekcj obszarw o podwyszonej wilgotnoci gruntw, stref podmokoci, podtopie itp.
Woda w staym stanie skupienia, w postaci pokryw niegowo-lodowych, charakteryzuje si, oglnie biorc wysokim wspczynnikiem odbicia spektralnego. Najwysz warto
wspczynnik ten osiga w pamie ultrafioletu, by sukcesywnie malejc poprzez cay region
widzialny osign, w pamie bliskiej podczerwieni, warto nisz ni np. niektre odmiany
drzew liciastych.
Elementy antropogeniczne cechuje dua rnorodno pod wzgldem waciwoci
spektralnych. Obok nawierzchni asfaltowych drg i ulic, ktre charakteryzuje niski poziom
odbicia w caym zakresie spektrum widzialnego i bliskiej podczerwieni, mamy do czynienia z
mozaik spektraln rnych materiaw tworzcych na zdjciu obraz stref zubranizowanych,
a w nich poszczeglne budynki i budowle, rnorodne konstrukcje, obiekty przemysowe itp.
Odrbn grup elementw antropogenicznych stanowi obszary eksploatacji, z kopal
uytecznych. Przeksztacenia geomechaniczne pierwotnej powierzchni terenu, powstajce
zwaszcza w trakcie eksploatacji odkrywkowej, powoduj du zmienno odpowiedzi spektralnej tego rodzaju rejonw. Rwnie obszary kultywacji rolnej cechuje dua niejednorodno odbicia spektralnego, w zalenoci od rodzaju gleb, ich wilgotnoci oraz struktury i stanu upraw. Oglnie biorc dla rozpoznawania elementw antropogenicznych nie mona skonstruowa uniwersalnego klucza wzorcowego opierajc si na charakterystyce spektralnej
obiektw lub ich zespow.
Warto podkreli, i w procesie rozpoznawania i interpretacji zdalnych zobrazowa
zasadnicze znaczenie ma nie tyle poziom jasnoci spektralnej obiektw, ile wzajemny kontrast midzy nimi. Dwa obiekty, ktrych rnica jasnoci spektralnej jest niewielka bd
trudne do wydzielenia na zdjciu, chocia obydwa bd posiaday wysoki wspczynnik odbicia promieniowania.
7.5 ZASADY ROZPOZNAWANIA GWNYCH ELEMENTW RODOWISKA GEOGRAFICZNEGO NA ZDJCIACH LOTNICZYCH I OBRAZACH SATELITARNYCH
7-23
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
7-24
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
7-25
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
ciach czarno-biaych a kolor wody wykorzystywany jest jako podstawowa cecha rozpoznawcza.
7.5.3 Szata rolinna (kompleksy upraw rolnych i lenych, zbiorowiska
naturalne)
Szata rolinna - rozumiana jest tutaj jako uprawy rolne i lene oraz enklawy zbiorowisk naturalnych lub quasi naturalnych. Zdrowa, zielona rolinno jest na og atwo rozpoznawana na zdjciach lotniczych (panchromatycznych, barwnych, spektrostrefowych, wielospektralnych), podobnie jak i na multispeektralnych zobrazowaniach satelitarnych, ze wzgldu na relacje odbijalnoci w poszczeglnych zakresach spektrum widzialnego i bliskiej podczerwieni, niezalenie od rnic gatunkowych (rys.14).
Rys. 14. Przykad odwzorowania si kompleksu lenego na zdjciu panchromatycznym i zdjciu w bliskiej
podczerwieni
Podstawowymi cechami rozpoznawczymi dla kompleksw lenych s barwa lub fototon (w zalenoci od techniki rejestracji), struktura i tekstura obrazu, pokrj korony, ksztat
cienia rzucanego a take zwizki (asocjacje) z okrelonym rodowiskiem determinujcym
warunki siedliskowe. Obraz lasu na zdjciach lotniczych charakteryzuje si struktur drobno-,
rednio- lub gruboziarnist, w zalenoci od skali zdjcia oraz tekstur bezadn lub uporzdkowan (pasmow, kratow) dla upraw lenych. Ksztat korony drzew wpywa na struktur
fotograficznego obrazu lasu, gdy znaczna rnica w odwzorowaniu owietlonej czci korony i czci zacienionej podkrelaj ziarnisto w odwzorowaniu grnej powierzchni lasu.
7-26
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
Cie rzucany umoliwia interpretacj skadu gatunkowego kompleksu lenego a take daje
podstaw do szacowania drzew.
Obszary o rolniczym zagospodarowaniu charakteryzuje mozaikowa (szachownicowa) tekstura obrazu fotograficznego, podkrelajca - zazwyczaj swoj geometri uksztatowanie morfologiczne powierzchni terenu. Interpretacja rolinnoci uprawowej oraz okrelenie
jej struktury jest zagadnieniem do zoonym, zalenym od rodzaju i skali zdj, fazy fenologicznej, a przede wszystkim od dowiadczenia interpretatora. Stosunkowo najatwiej rozpozna obszary zatrawione (ki i trwae uytki zielone). Charakteryzuj si one zazwyczaj jednolitym fototonem (lub barw) i amorficzn struktur obrazu. Wan cech s rwnie
zwizki k z trwaymi elementami krajobrazu, takimi jak doliny rzek, polany rdlene, lokalne obnienia morfologiczne itp. Specyficzna tekstura pasiasta charakteryzuje obraz ki w
czasie sianokosw.
Zboa, w zalenoci od fazy fenologicznej, charakteryzuje zmienny fototon (lub barwa), z reguy amorficzna struktura obrazu oraz plamista tekstura, pojawiajca si zwaszcza w
pniejszej fazie wzrostu na skutek wylegania dojrzewajcych zb.
Uprawy rolin okopowych a take plantacje rolin przemysowych, np. tytoniu, cechuje rzdowa (pasmowa) tekstura obrazu oraz ziarnista struktura obrazu. W zalenoci od charakteru uprawy oraz fazy fenologicznej uporzdkowana tekstura obrazu bywa mniej lub bardziej wyrazista, bd staje si nawet bezadn.
7.5.4 Elementy infrastruktury komunikacyjnej, zabudowa, jej rodzaje i funkcje
Szlaki komunikacyjne (sie drogowa i kolejowa) demaskuje na zdjciach lotniczych, a
take zobrazowaniach satelitarnych, charakterystyczny linijny ksztat oraz powizanie i
wspistnienie z sieci osiedlecz. Elementy infrastruktury komunikacyjnej kontrastuj z
reguy z otoczeniem barw lub fototonem w zalenoci od charakteru nawierzchni i kategorii
danej drogi. Bardzo czsto drogi o znaczeniu lokalnym maskowane s przez szpalery drzew
przydronych, ktre tym samym stanowi cech rozpoznawcz dla przebiegu drogi, niezwykle cenn, zwaszcza przy interpretacji zdj zimowych. Krty przebieg, na og jasny ton
(barwa) oraz maa szeroko - te cechy deszyfruj drogi gruntowe lub polne. Autostrady, bd
drogi szybkiego ruchu charakteryzuje z reguy dwupasmowy ukad, agodne uki, odpowiednie do skali zdjcia wielko, obecno rozjazdw, bezkolizyjne skrzyowania itp.
Linie kolejowe mona rozpozna na podstawie prostolinijnego przebiegu, agodnych
ukw, zazwyczaj obecnoci nasypw oraz odfotografowania si torowiska na zdjciach w
wikszych skalach. Stacje kolejowe, dworce, ktre towarzysz tym szlakom charakteryzuje
obecno bocznic, rozjazdw powizanych z lokalizacj charakterystycznych kolejowych
obiektw budowlanych.
Sie osiedlecza doskonale geometryzuje si na zdalnych zobrazowaniach, praktycznie niezalenie od metody rejestracji. W zalenoci od skali zdj lotniczych mona rozpoznawa ukad urbanistyczny miast rnej wielkoci osiedli, obiektw przemysowych czy
nawet dokonywa identyfikacji pojedynczych budynkw i budowli cznie z ich funkcj.
Podstawowymi cechami rozpoznawczymi s tutaj ksztat i wielko obiektw ich lokalizacja i
wzajemne zwizki z otaczajc przestrzeni, cie rzucany oraz moliwo obserwacji stereoskopowej.
Osadnictwo wiejskie moe by bez trudu rozpoznawane, zwaszcza na zdjciach lotniczych w wikszych skalach, ktre umoliwiaj nie tylko okrelenie cech typologicznych wsi,
takich jak ksztat osiedli, jego usytuowanie wzgldem cigw komunikacyjnych, stopie skupienia gospodarstw ale take identyfikacj zabudowa gospodarczych, budynkw mieszkalnych wraz z ocen zamonoci jego wacicieli.
Osiedla typu miejskiego cechuje wiksza koncentracja zabudowy oraz mniej lub bardziej czytelne zaoenia urbanistyczne, zwaszcza jego czci centralnej. Rozmiary budynkw
Integrated Use of Aerial Photography Based Information - PHARE PL. 9206-02-04/II
7-27
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
Kartometryczno mapy - waciwo mapy umoliwiajca mierzenie na niej dugoci, ktw lub pl.
7-28
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
7-29
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
Rys. 15.
Schemat odwzorowania elementw morfologicznych na mapie i pionowym zdjciu lotniczym [rdo: Manual of Photographic Interpretation, 1960]
7.7 BIBLIOGRAFIA
1. Ciokosz A., Miszalski J., Oldzki J.R., 1978: Interpretacja zdj lotniczych, PWN, Warszawa.
2. Ciokosz A., Trafas K., 1971: Przewodnik do wicze z geograficznej interpretacji zdj
lotniczych, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
3. Furmaczyk K., 1972: Zarys fotointerpretacji z elementami fotogrametrii, Wyd. Ucz.
Uniw. Gdaskiego, Gdask.
4. Gospodinow G.W.: Odczytywanie zdj lotniczych, Warszawa.
5. Manual of Photographic Interpretation, 1960, American Society of Photogrammetry.
6. Ostaficzuk S., 1978: Fotogeologia, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
7. Sabins F.F, JR., 1978: Remote Sensing, Principles and Interpretation, W.H. Freeman
Company, San Francisco.
8. Smirnow L.J., 1970: Teoretyczne podstawy fotointerpretacji, Warszawa (przekad z j. ros.
A. Ciokosz, A. Ksik.
9. witkiewicz A., 1979: Fotogrametria, PWN, Warszawa.
7-30
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
7.8 K O N S P E K T
Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ich charakterystyka kartometryczna
Wykad [WY] (3g)
1.Oglny model zdalnej rejestracji powierzchni Ziemi:
promieniowanie elekromagnetyczne (natura, waciwoci, rozkad energii, mechanizmy interakcyjne);
spektrum elekromagnetyczne (pasma fal, efekt atmosferyczny).
2. Przegld zdalnych metod w aspekcie pozyskiwania informacji tematycznej o powierzchni
Ziemi.
3. Cechy charakterystyczne obrazu z punktu widzenia potrzeb interpretacji;
funkcja skali, problem generalizacji treci zdj lotniczych i satelitarnych;
kontrast i jego rola w sposobie odwzorowania obiektw i powierzchni terenu;
rozdzielczo zdj i zobrazowa skanerowych (przestrzenna, spektralna, radiometryczna);
wykorzystanie efektu stereoskopowego w procesie interpretacji.
4. Podstawy odczytywania treci topograficznej i tematycznej zdalnych zobrazowa.
4.1. Podstawowe definicje i struktura procesu interpretacji obrazw.
4.2. Rola cech rozpoznawczych, dziaki kluczowe, jednostki fotomorficzne.
4.3. Oglny schemat postpowania interpretacyjnego (metody i przebieg interpretacji).
4.4. Charakterystyka spektralna gwnych komponentw naturalnych i antropogenicznych tworzcych obraz terenu oraz jej wykorzystanie w praktyce interpretacji
zdalnych zobrazowa.
5. Zasady rozpoznawania gwnych elementw rodowiska geograficznego na zdjciach lotniczych i obrazach satelitarnych.
5.1. Uksztatowanie powierzchni terenu [formy terenowe, linie szkieletowe, niecigoci,
problem maskowania (rolinno, strefy zabudowy, obiekty inynierskie, zacienienie)].
5.2. Wody powierzchniowe (cieki, kanay, jeziora, zbiorniki naturalne i sztuczne, strefy przybrzene akwenw morskich.
5.3. Szata rolinna (zbiorowiska naturalne, kompleksy upraw rolnych i lenych).
5.4. Elementy infrastruktury komunikacyjnej, zabudowa, jej rodzaje i funkcje.
6. Kartometryczno zdj lotniczych i zobrazowa satelitarnych.
6.1. Kryteria kartometrycznoci w aspekcie tematycznej interpretacji zdalnych zobrazowa.
6.2. Podstawowe znieksztacenia geometryczne zdj lotniczych i satelitarnych
wiczenia [W] (3g)
Integrated Use of Aerial Photography Based Information - PHARE PL. 9206-02-04/II
7-31
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
Temat 1 (1g)
Definiowanie interpretacyjnych cech rozpoznawczych
Cel wiczenia: zrozumienie istoty cech rozpoznawczych i ich praktyczne wykorzystanie w procesie interpretacji materiaw fotolotniczych. Walor dydaktyczny rozwizania tematu polega na odwrceniu procedury postpowania interpretacyjnego
Temat 2 (1g)
Rekonstrukcja barw rzeczywistych pola testowego na podstawie fotografii wielospektralnej
Cel wiczenia: praktyczne zaznajomienie si z pojciem kontrastu spektralnego obiektw. Wprowadzenie do interpretacji zdj wielospektralnych poprzez wizualn analiz czarno-biaych wycigw kanaowych [kanay: N (niebieski), Z (zielony), C (czerwony), IR (podczerwony)]
Temat 3 (1g)
Analiza modelu stereoskopowego terenu
Cel wiczenia: praktyczne sprawdzenie roli efektu hiperstereoskopowego w procesie
odczytywania treci zdj lotniczych; prba okrelenia przyblionych relacji przestrzennych,
(wysoko, nachylenie), wybranych obiektw terenowych na podstawie oceny wizualnej oraz
po uwzgldnieniu przewyszenia jego skali pionowej modelu.
I. Pomoce dydaktyczne
7-32
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
1. Wybrane stereogramy oraz ewentualnie dodatkowo ortofotomapy z materiaw szkoleniowych Zleceniodawcy (zdjcia PHARE z woj. sieradzkiego):
strefa zapory zbiornika Jeziorsko -1 stereogram (15 kompletw);
miasto Sieradz i okolice (?) lub Jura (?) - 1 stereogram lub ortofotomapa
(5 kompletw);
2. Fragment mapy topograficznej w skali 1 : 25 000 pokrywajcy obszar zdj (vide punkt 1).
3. Zdjcie mutispektralne pola testowego (wykonanie okoo 30 kopii formatu maej pocztwki
z gotowego negatywu).
4. Arkusze wiczeniowe (wykonanie kserokopii z dostarczonych matryc - okoo 35 sztuk dla
kadego kursu).
II. Materiay szkoleniowe
1. Wykonanie okoo 15 foliogramw z dostarczonych ilustracji i zdj.
7-33