Mularz - 1997b Fotografia Spektralna Archeo

Land Information System
PL. 9206-02-04/II
KOMPLEKSOWE WYKORZYSTANIE
INFORMACJI ZE ZDJ LOTNICZYCH
Cz I
Wprowadzenie do zdj lotniczych i ich wykorzystania
Skrypt zosta przygotowany na zamwienie Gwnego Geodety Kraju, w ramach projektu PHARE
PL. 9206-02-04/II, przez:
Zakad Fotogrametrii i Informatyki Teledetekcyjnej AGH w Krakowie;
Wojewdzki Orodek Dokumentacji Geodezyjno-Kartograficznej w Sieradzu
wchodzce w skad Konsorcjum AEROFOTO 97.
Krakw - Sieradz, luty 1998
Spis treci
SPIS TRECI:
Cz I
1. Realizacja programu PHARE dotyczcego wykonania zdj lotniczych dla terenu caej Polski ........... 1-1
1.1 Wstp......................................................................................................................................................... 1-1
1.2 Oglnopolski Program Szkole z zakresu wykorzystania informacji
zawartych w zdjciach lotniczych.............................................................................................................. 1-1
1.3 Zdjcia lotnicze terenu Polski w barwach naturalnych ............................................................................. 1-3
1.4 rda wykorzystane ................................................................................................................................. 1-7
2. Przegld rodzajw zdj lotniczych i satelitarnych..................................................................................... 2-1
2.1 Wstp......................................................................................................................................................... 2-1
2.2 Zdjcie fotograficzne - uwagi oglne........................................................................................................ 2-4
2.3 Spektralna wiatoczuo i rodzaje emulsji .............................................................................................. 2-5
2.4 Fotograficzne zdjcia lotnicze ................................................................................................................... 2-8
2.5 Fotograficzne zdjcia metryczne i niemetryczne....................................................................................... 2-9
2.6 Fotograficzne zdjcia satelitarne ............................................................................................................. 2-10
2.7 Literatura ................................................................................................................................................. 2-11
3. Obrazy cyfrowe i produkty ich przetwarzania............................................................................................ 3-1
3.1 Wprowadzenie........................................................................................................................................... 3-1
3.2 Definicja obrazu cyfrowego ...................................................................................................................... 3-1
3.3 Pozyskiwanie obrazw cyfrowych ze zdj fotograficznych .................................................................... 3-3
3.4 Rejestracja bezporednia ........................................................................................................................... 3-3
3.5 Obrazy telewizyjne .................................................................................................................................... 3-4
3.6 Obrazy radarowe ....................................................................................................................................... 3-4
3.7 Przeksztacenie obrazw cyfrowych w zestawy informacji i produkty kserograficzne ............................ 3-6
3.8 wiczenie ................................................................................................................................................ 3-10
4. Przegld produktw przetwarzania zdj lotniczych Polski wykonanych w ramach
programu PHARE i innych, przydatnych do celw fotointerpretacji dla potrzeb
administracji, organw samorzdowych i poszczeglnych dziedzin gospodarki narodowej................... 4-1
4.1 Wprowadzenie........................................................................................................................................... 4-1
4.2 Potrzeba przetwarzania zdj lotniczych.................................................................................................. 4-1
4.3 Najprostsze produkty uzyskiwane ze zdj lotniczych.............................................................................. 4-2
4.3.1 Odbitki stykowe................................................................................................................................. 4-2
4.3.2 Fotoszkice .......................................................................................................................................... 4-2
4.3.3 Fotoszkice ulepszone ......................................................................................................................... 4-2
4.3.4 Powikszenia zdj lotniczych .......................................................................................................... 4-4
4.4 Rezultaty zaawansowanych technik przetwarzania ................................................................................... 4-4
4.4.1 Fotomapy (fotoplany) ........................................................................................................................ 4-4
4.4.2 Ortofotomapa ..................................................................................................................................... 4-4
4.4.3 Mapy kreskowe.................................................................................................................................. 4-6
4.4.4 Numeryczny model terenu................................................................................................................. 4-6
4.5 wiczenia .................................................................................................................................................. 4-7
5. Potencjalne moliwoci wykorzystania zdj lotniczych i satelitarnych ................................................... 5-1
5.1 O metodach nowoczesnego uczenia si..................................................................................................... 5-1
5.2 Skala zdj lotniczych i satelitarnych........................................................................................................ 5-5
5.2.1 Zdjcia pionowe, teren paski i poziomy (H = 0) ............................................................................ 5-5
5.2.2 Zdjcie nachylone, teren paski ......................................................................................................... 5-5
5.2.3 Teren niepaski................................................................................................................................... 5-6
5.3 Podziaka zdjcia ....................................................................................................................................... 5-6
5.4 Zudzenia optyczne.................................................................................................................................... 5-6
5.5 Leitz Elcovision 10.................................................................................................................................... 5-8
5.6 Wideo fotogrametria................................................................................................................................ 5-10
5.7 Zdjcia i zobrazowania Ziemi z przestrzeni kosmicznej ......................................................................... 5-10
Integrated Use of Aerial Photography Based Information - PHARE PL. 9206-02-04/II
Spis treci
5.8 Rosyjskie zdjcia satelitarne ....................................................................................................................5-16

5.9 Numeryczny model terenu (NMT) ..........................................................................................................5-18
5.10 Holografia, hologrametria, automatyczna interpretacja.........................................................................5-19
5.10.1 Waciwoci hologramu .................................................................................................................5-19
5.10.2 Zastosowanie fotogrametryczne.....................................................................................................5-19
5.10.3 Wykorzystanie wiata spjnego i filtrw dopasowanych w fotointerpretacji...............................5-20
5.11 Zakoczenie ...........................................................................................................................................5-21
5.12 wiczenie I: graficzne przenoszenie sytuacji ze zdj na map
metod siatek perspektywicznych ........................................................................................................5-22
5.12.1 Wprowadzenie ...............................................................................................................................5-22
5.12.2 Cel wiczenia .................................................................................................................................5-22
5.12.3 Konstrukcja siatek perspektywicznych .........................................................................................5-22
5.12.4 Kolejno czynnoci ......................................................................................................................5-22
5.12.5 Zalety i wady metody siatek perspektywicznych...........................................................................5-22
5.12.5.1 Kryterium terenu paskiego ....................................................................................................5-23
5.13 wiczenie II: automatyczna interpretacja zdj lotniczych i zobrazowa satelitarnych .......................5-26
5.13.1 Wprowadzenie ...............................................................................................................................5-26
5.13.2 Cel wiczenia .................................................................................................................................5-26
5.14 wiczenie III: obserwacje stereoskopowe okiem nieuzbrojonym.........................................................5-27
5.14.1 Wprowadzenie ...............................................................................................................................5-27
5.14.2 Cel wiczenia .................................................................................................................................5-28
5.14.3 Wzory do wykorzystania ...............................................................................................................5-28
5.14.4 Przykady .......................................................................................................................................5-28
6. Wykonywanie zdj lotniczych, podstawy fotografii i fotogrametrii.........................................................6-1
6.1 Elementy fotografii i fotochemii, materiay wiatoczue, reprodukcja fotograficzna...............................6-1
6.1.1 Zasada powstawania obrazu w kamerze fotograficznej .....................................................................6-1
6.1.2 Rejestracja fotograficzna....................................................................................................................6-4
6.1.3 Reprodukcja fotograficzna.................................................................................................................6-8
6.2 Podstawy fotogrametrii lotniczej ...............................................................................................................6-9
6.2.1 Zdjcie fotograficzne jako rzut rodkowy..........................................................................................6-9
6.2.2 Elementy orientacji zdjcia lotniczego ............................................................................................6-10
6.2.3 Znieksztacenia na zdjciach spowodowane deniwelacj terenu i nachyleniem zdjcia .................6-13
6.2.4 Opracowanie mapy metodami fotogrametrii lotniczej .....................................................................6-14
6.3 Wykonywanie zdj lotniczych ...............................................................................................................6-16
6.3.1 Fotogrametryczne kamery lotnicze ..................................................................................................6-16
6.3.2 Zasady wykonywania fotogrametrycznych zdj lotniczych...........................................................6-19
6.3.3 Projekt lotu fotogrametrycznego......................................................................................................6-20
6.3.4 wiczenia z opracowania planu lotu i analizy wykonanych zdj ..................................................6-23
6.3.4.1 wiczenie 1 - Opracowanie planu lotu ....................................................................................6-23
6.3.4.2 wiczenie 2 - Sprawdzenie realizacji parametrw lotu fotogrametrycznego
na podstawie wykonanych zdj .............................................................................................6-27
6.4 Stereoskopia.............................................................................................................................................6-28
6.4.1 Widzenie przestrzenne naturalne .....................................................................................................6-28
6.4.2 Sztuczny efekt stereoskopowy .........................................................................................................6-28
6.4.3 Stereogram .......................................................................................................................................6-28
6.4.4 Sposoby obserwacji stereoskopowej................................................................................................6-29
6.4.5 Rodzaje sztucznego efektu stereoskopowego ..................................................................................6-32
6.4.6 Przestrzenny znaczek pomiarowy ....................................................................................................6-33
6.4.7 wiczenia ze stereoskopii ................................................................................................................6-33
6.5 Literatura..................................................................................................................................................6-34
7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem
ich treci informacyjnej oraz ich charakterystyka kartometryczna ........................................................7-1
7.1 Oglny model zdalnej rejestracji powierzchni Ziemi ................................................................................7-1
7.2 Przegld zdalnych metod w aspekcie pozyskiwania informacji tematycznej o powierzchni Ziemi..........7-4
7.2.1 Rejestracja fotograficzna....................................................................................................................7-4
7.2.2 Rejestracja niefotograficzna...............................................................................................................7-5
7.3 Cechy charakterystyczne obrazu z punktu widzenia potrzeb interpretacji ................................................7-8
II
Kompleksowe wykorzystanie informacji ze zdj lotniczych
Spis treci
7.4 Podstawy odczytywania treci topograficznej i tematycznej zdalnych zobrazowa ............................... 7-12
7.4.1 Struktura procesu interpretacji obrazw .......................................................................................... 7-12
7.4.2 Oglny schemat postpowania interpretacyjnego............................................................................ 7-15
7.4.3 Rola cech rozpoznawczych, dziaki kluczowe i jednostki fotomorficzne ....................................... 7-16
7.4.4 Charakterystyka spektralna gwnych komponentw naturalnych
i antropogenicznych tworzcych obraz terenu oraz jej wykorzystanie
w praktyce interpretacji zdalnych zobrazowa............................................................................... 7-21
7.5 Zasady rozpoznawania gwnych elementw rodowiska geograficznego
na zdjciach lotniczych i obrazach satelitarnych .................................................................................... 7-23
7.5.1 Uksztatowanie powierzchni terenu................................................................................................. 7-23
7.5.2 Wody powierzchniowe (cieki, kanay, jeziora, zbiorniki naturalne i sztuczne,
strefy przybrzene akwenw morskich) ......................................................................................... 7-25
7.5.3 Szata rolinna (kompleksy upraw rolnych i lenych, zbiorowiska naturalne) ................................ 7-26
7.5.4 Elementy infrastruktury komunikacyjnej, zabudowa, jej rodzaje i funkcje..................................... 7-27
7.6 Kartometryczno zdj lotniczych i zobrazowa satelitarnych ............................................................. 7-28
7.6.1 Kryteria kartometrycznoci w aspekcie tematycznej interpretacji zdalnych zobrazowa ............... 7-28
7.6.2 Znieksztacenia geometryczne zdj lotniczych i satelitarnych....................................................... 7-29
7.7 Bibliografia.............................................................................................................................................. 7-30
7.8 Konspekt.................................................................................................................................................. 7-31
8. Proste metody odczytywania i pomiaru na zdjciach lotniczych
z wykorzystaniem stereoskopii oraz na ortofotomapie .............................................................................. 8-1
8.1 Okrelanie elementw geometrii zdjcia lotniczego ................................................................................. 8-1
8.1.1 Wykorzystanie informacji z ramki zdjcia lotniczego....................................................................... 8-1
8.1.2 Wyznaczanie punktw i linii charakterystycznych zdjcia lotniczego
w aspekcie ich wykorzystania w prostych pomiarach na zdjciu..................................................... 8-4
8.1.3 Wyznaczenie kta nachylenia zdjcia w przypadku braku obrazu libeli na ramce towej................. 8-4
8.1.4 Okrelanie wielkoci znieksztace geometrycznych obrazu na zdjciu lotniczym .......................... 8-5
8.1.5 Okrelanie skali zdjcia ..................................................................................................................... 8-7
8.1.5.1 Skala zdjcia pionowego, = 0 ................................................................................................. 8-7
8.1.5.2 Okrelanie zmiennoci skali dla zdjcia nachylonego ............................................................... 8-7
8.2 wiczenie I - Ocena geometrii zdjcia ...................................................................................................... 8-9
8.3 Proste, przyblione pomiary na pojedynczym zdjciu lotniczym............................................................ 8-13
8.4 wiczenie II - Proste pomiary na pojedynczym zdjciu lotniczym......................................................... 8-16
8.5 Proste pomiary z wykorzystaniem stereogramu ...................................................................................... 8-17
8.5.1 Pomiar rnic wysokoci ................................................................................................................. 8-17
8.5.2 Pomiar kta nachylenia terenu ......................................................................................................... 8-18
8.5.3 Wykonywanie profilu terenu ........................................................................................................... 8-19
8.6 wiczenie III - Proste pomiary przy uyciu stereogramu ....................................................................... 8-20
8.7 Przenoszenie elementw treci zdjcia na map, przetwarzanie zdj lotniczych .................................. 8-21
8.7.1 Metoda graficzna ............................................................................................................................. 8-21
8.7.2 Metoda analityczna .......................................................................................................................... 8-21
8.8 wiczenie IV - Wnoszenie treci zdjcia na map.................................................................................. 8-22
8.9 Bibliografia.............................................................................................................................................. 8-22
III
Mularz S.: 7. Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ...
7. CHARAKTERYSTYKA ZDJ LOTNICZYCH I OBRAZW

TARNYCH POD WZGLDEM ICH TRECI INFORMACYJNEJ
CHARAKTERYSTYKA KARTOMETRYCZNA
SATELIORAZ ICH
Stanisaw Mularz
7.1 OGLNY MODEL ZDALNEJ REJESTRACJI POWIERZCHNI ZIEMI

Zdalne metody (teledetekcj) mona w szerokim pojciu zdefiniowa jako gromadzenie informacji o obiekcie bez fizycznego kontaktu z badanym obiektem.
W tym ujciu teledetekcja jest ograniczona do metod, ktre wykorzystuj spektrum
elektromagnetyczne dla wykrywania, pomiaru i charakterystyki badanych obiektw. Wyklucza si tym samym metody elektryczne, grawimetryczne, magnetyczne bazujce na pomiarach pola si, tradycyjnie zaliczane do metod geofizycznych.
Dla optymalnego wykorzystania materiaw teledetekcyjnych konieczna jest:
znajomo technik zdalnej rejestracji obrazw,
wiadomo, czym rni si te obrazy w stosunku do odwzorowania terenu jakie daje
mapa topograficzna,
umiejtno ich interpretacji, to znaczy waciwego kojarzenia obrazu zarejestrowanego na
zdjciach lotniczych i satelitarnych z obiektami znajdujcymi si w terenie oraz odczytania
treci tematycznej zdalnych zobrazowa.
Soce jest podstawowym rdem energii dochodzcej do powierzchni Ziemi w postaci promieniowania elektromagnetycznego jako jedynej formy przepywu energii poprzez
prni. Koncepcja falowej natury energii elektromagnetycznej wyjania sposb propagacji
tej energii, ale staje si ona wykrywalna jedynie poprzez interakcj z materi. Zdalna rejestracja odbicia, emisji bd efektu rozpraszania fal elektromagnetycznych poprzez rne obiekty
terenowe staje si rdem informacji o tych obiektach w postaci obrazu.
Rozkad energii
Soce, o temperaturze na powierzchni
rzdu 60000K, promieniuje niezwykle du porcj energii elektromagnetycznej we wszystkich
dugociach fali wykorzystywanych w tzw. pasywnych technikach rejestracji od ultrafioletu
poprzez zakres widzialny do regionu podczerwieni. Maksymalna koncentracja energii nastpuje przy dugoci fali 0,5 m odpowiadajcej
zielonej czci regionu widzialnego. Std te, w
cigu dnia maximum promieniowania padajcego na powierzchni Ziemi i odbitego od niej
przypada na zakres widzialny a pik energetyczny przypada na dugo fali 0,5 m (rys. 1).
Pik energetyczny powierzchni Ziemi,
ktrej temperatura wynosi rednio 2900K (170C)
przypada na region podczerwieni o dugoci fali Rys. 1. Rozkad spektralny energii emitowanej
przez obiekty dla rnych poziomw
9,7 m. Ten poziom energii promienistej jest
temperatury
znikomo may w porwnaniu z odbit energi
Soca ale dominuje w nocy umoliwiajc obserwacje powierzchni Ziemi w pamie podczerwieni termalnej (TIR, ang. Thermal Infrared) (rys. 1).
7-1
Mechanizmy interakcyjne
Wiele rodzajw interakcji jest moliwych, gdy energia elektromagnetyczna dociera do
materii bdcej zarwno w stanie staym jak i ciekym czy gazowym.
Interakcje zachodzce na powierzchni substancji s nazywane zjawiskami powierzchniowymi.
Penetracja energii elektromagnetycznej w gb ciaa wywouje interakcje nazwane
zjawiskami objtociowymi.
Mechanizmy interakcyjne powierzchniowe i objtociowe energii z materi wywouj
wiele zmian w padajcym promieniowaniu elektromagnetycznym, przede wszystkim zmiany
w nateniu, kierunku, dugoci fali, polaryzacji i fazie. Teledetekcyjnie wykrywa si i rejestruje te zmiany w postaci obrazw lub zespou danych nieobrazowych, ktre nastpnie poddawane s interpretacji celem dokonania zdalnej identyfikacji i charakterystyki materii, ktra
wywouje zmiany padajcego na promieniowania.
Podczas interakcji promieniowania elektromagnetycznego z materi masa i energia s
zachowane zgodnie z podstawowymi prawami fizyki. Mog pojawi si nastpujce mechanizmy interakcyjne:
1. Transmisja promieniowania polegajca na przejciu promieniowania przez dan substancj.
Prdko i kierunek promieniowania zmienia si podczas jego transmisji z powietrza lub
prni do wntrza innych substancji.
2. Absorpcja promieniowania wywouje z reguy zamian energii promienistej na ciepo powodujc tym samym podwyszenie temperatury ciaa absorbujcego energi elektromagnetyczn.
3. Emisja promieniowania jest funkcj struktury danego ciaa i jego temperatury. Wszystkie
ciaa, ktrych temperatura jest wysza od zera absolutnego (00K) emituj energi promienist.
4. Rozpraszanie promieniowania nastpuje we wszystkich kierunkach i powoduje straty energii padajcej w rezultacie absorpcji lub dalszego rozproszenia. Przykadem moe by rozpraszanie wiata w atmosferze ziemskiej.
5. Odbicie promieniowania, ktre jest zmian kierunku promieniowania w tej samej postaci
od danego ciaa pod ktem odbicia rwnym, ale przeciwnym ktowi padania.
Wymienione rodzaje interakcji energii elektromagnetycznej z jak szczegln form
materii przebiegaj selektywnie, zwaszcza w odniesieniu do dugoci fali padajcego promieniowania i s specyficzne dla tej postaci materii. Zalene jest to w pierwszym rzdzie od
wasnoci powierzchni oraz struktury atomowej i molekularnej badanego obiektu. Mechanizmy interakcyjne energii z materi stanowi baz metod teledetekcyjnych.
Spektrum elektromagnetyczne - jest continuum energii o zakresie dugoci fali od kilometrw do nanometrw, biegncej w przestrzeni z prdkoci 3 108 m sec-1. Spektrum
elektromagnetyczne zostao podzielone na szereg przedziaw, ktrych granice s umowne,
przechodzc stopniowo jedne w drugie (rys.2).
Z punktu widzenia stosowanych sensorw czyli urzdze do zdalnej rejestracji obrazw powierzchni Ziemi (np. kamery, skanery) wyrnia si nastpujce zakresy spektralne:
a) spektrum fotograficzne - obejmujce dugofalowe promieniowanie ultrafioletowe (UV)
region widzialny (VIS) i krtkofalowe promieniowanie podczerwone, tzw. blisk podczerwie (IR). Zakres fotograficzny jest rejestrowany na materiaach fotograficznych i
skanerami multispektralnymi.
7-2
b) spektrum termalne - obejmujce dwa okna atmosferyczne regionu dugofalowej podczerwieni - blisze
(3-5 m) i dalsze (8-14
m). Rejestracja skanerami
termalnymi i skanerami
multispektralnymi.
c) spektrum mikrofalowe obejmujcy aktywne systemy radarowe z podziaem
na kanay K, X, L oraz pasywne systemy mikrofalowe.
Rys. 2.
Spektrum elektromagnetyczne i jego zakresy wykorzystywane

w teledetekcji [wg Sabinsa F.F., 1978]
Efekty atmosferyczne
Gazy stanowice gwne i drugorzdne skadniki atmosfery ziemskiej
oraz zawarta w niej para wodna powoduj selektywne rozpraszanie a take absorpcj przechodzcego przeze promieniowania elektromagnetycznego (rys.3).
Promieniowanie krtsze ni 0,3
m jest kompletnie absorbowane przez
warstw ozonu (O3) znajdujc si w
grnej czci atmosfery. Absorpcja tej
czci promieniowania jest niezwykle
istotna dla rozwoju ycia na Ziemi, gdy
ekspozycja ywych organizmw na te
zakresy promieniowania jest dla nich
zabjcza.
Chmury, ktre skadaj si z aerozolowych czsteczek wody w wikszej Rys. 3. Rozpraszanie selektywne Rayleigha i Miego,
rozpraszanie nieselektywne oraz rozpraszanie
czci, ni pary wodnej lub krysztakw
promieniowania przez czyst atmosfer (obszar
lodu, s nieprzenikliwe dla promieniozakreskowany) [wg Sabinsa F.F., 1978]
wania o dugoci fali krtszej ni 0,3 cm.
Jedynie mikrofale i fale dusze mog penetrowa tego rodzaju przeszkody nie podlegajc
rozproszeniu, odbiciu lub absorpcji.
7-3
Tabela 1
Zakres
Promienie
Gamma
Dugo fali
< 0,03 nm
Promienie X
(Roentgena)
Ultrafiolet
(UV)
0,03 - 3,0 nm
3 nm - 0,4 m
Fotograficzny
ultrafiolet
0,3 m - 0,4 m
Widzialne
(VIS)
0,4 m - 0,7 m
Podczerwie
(IR)
0,7 m - 300 m
Odbijalna
podczerwie
bliska (IR) i
rednia (MIR)
Termalna podczerwie (TIR)
Mikrofale
0,7 m - 3 m
3 - 5 m
8 - 14 m
0,3 cm - 300 cm
Charakterystyka
Ten zakres pochodzcy od Soca nie jest wykorzystywany w teledetekcji, gdy jest cakowicie
absorbowany przez grne warstwy atmosfery.
Promieniowanie gamma pochodzce od mineraw radioaktywnych jest wykrywane z niskich
puapw lotniczych
Promieniowanie soneczne tego zakresu podlega
cakowitej absorpcji w atmosferze ziemskiej
Promieniowanie przychodzce o dugoci fali
<0,3 m jest cakowicie absorbowane przez
warstw ozonu
Transmitowane przez atmosfer. Rejestrowalne
na filmie i przez fotodetektory, chocia rozpraszanie jest znaczne
Transmitowane z niewielkimi stratami przez
atmosfer. Rejestrowane technikami fotograficznymi i przez fotodetektory
Interakcja z materi zalena od dugoci fali.
Okna atmosferyczne przedzielone zakresami
absorpcji
Ten zakres ulega przede wszystkim odbiciu i nie
zawiera informacji o waciwociach termalnych
materiaw. Zakres 0,7-0,9 m wykrywalny fotograficznie (podczerwie fotograficzna)
Gwne okna atmosferyczne w regionie podczerwonym. Zobrazowania przy uyciu kamer
termalnych i skanerw termalnych
Dusze promieniowanie tego zakresu przechodzi poprzez gste pokrywy chmur, rolinnoci a
take warstwy gleby i rumoszu, zwietrzeliny.
Mog by dokonywane zobrazowania systemem
aktywnym (Radar) i pasywnie.
7.2 PRZEGLD ZDALNYCH METOD W ASPEKCIE POZYSKIWANIA INFORMACJI

MATYCZNEJ O POWIERZCHNI ZIEMI
TE-
7.2.1 Rejestracja fotograficzna

Fotografie czarno-biae s w teledetekcji najczciej stosowanym materiaem. S to
zdjcia panchromatyczne, wykonywane przede wszystkim w widzialnym zakresie widma
elektromagnetycznego. Stanowi one podstawowy materia wykorzystywany w analizie rodowiska, geologii, planowaniu przestrzennym itp. W Polsce z istniejcych negatyww mona
uzyska zdjcia wykonane po 1945 r., w rnych latach i skalach.
W przypadku fotografii lotniczej film panchromatyczny uywa si najczciej w kombinacji z tym filtrem, ktry nie przepuszcza promieni ultrafioletowych oraz znaczn cz
promieni niebieskich rozproszonych w atmosferze ziemskiej. Ten fakt wpywa wybitnie ko-
7-4
rzystnie na fotograficzn jako panchromatycznych zdj lotniczych. Film panchromatyczny

rejestruje stosunkowo szeroki zakres widma i z tego wzgldu, dla pewnych celw, jest zbyt
mao selektywny. Znaczna ilo rnych obiektw wychodzi na zdjciach panchromatycznych w podobnym odcieniu szaroci, zwanym fototonem. Std te niekiedy w fotografii lotniczej mona si spotka z zastosowaniem filmu czarno-biaego ale uczulonego na wszy zakres widma, a wic np. film ortochromatyczny.
Manier czarno-bia maj te zdjcia wykonywane w zakresie bliskiej (fotograficznej) podczerwieni. W technice tej, wody odfotografowuj si jako czarne, lasy szpilkowe jako
ciemne, a lasy liciaste i inna ywa rolinno jako bardzo jasne. Zdjcia podczerwone s
pozbawione w pewnym stopniu tzw. mgieki atmosferycznej.
Wykonuje si rwnie czarno-biae zdjcia wielospektralne. Polega to na fotografowaniu specjaln kamer lub rwnoczenie kilkoma sprzonymi aparatami, z ktrych kady
pracuje w innym zakresie widma (kanale). Zwykle jeden z nich fotografuje w zakresie bliskiej podczerwieni. Ze zdj wielospektralnych, za pomoc odpowiedniego rzutnika (przegldarki addytywnej), poprzez projekcj kilku (zazwyczaj trzech) wycigw spektralnych
przez barwne filtry, mona otrzyma zdjcia kolorowe, tzw. kompozycje barwne, bardzo
przydatne w interpretacji.
Fotografie kolorowe wykonuje si w barwach rzeczywistych, analogicznie jak w fotografii amatorskiej lub w kolorach faszywych. Te ostatnie zwane s niekiedy spektrostrefowymi. W materiaach tego typu jedna warstwa jest uczulona na podczerwie. Przykadowo
film Kodak Infrared 2443 jest trjwarstwowy. Warstwa czua na wiato zielone zabarwia si
na kolor niebieski, czua na czerwie na kolor zielony, a uczulona na podczerwie na kolor
czerwony. Fotografie te s szczeglnie cenne dla analizy zdrowotnoci lasw, stanu rodowiska, stanu i struktury zasieww itp.
Naley doda, e zdjcia fotograficzne wszystkich typw mog by, przy uyciu skanera, zamienione na posta cyfrow, a nastpnie analizowane komputerowo, podobnie jak to
si czyni z obrazami rejestrowanymi drog niefotograficzn.
7.2.2 Rejestracja niefotograficzna
Obrazy skanerowe uzyskuje si rejestrujc energi elektromagnetyczn odbit lub
emitowan z powierzchni terenu w nastpujcych po sobie liniach. Kada linia dzielona jest
na pola pomiarowe zwane pikselami (ang. picture element), ktrych wielko wyraa naziemn rozdzielczo systemu, w skali obrazu. Ich wymiary terenowe, w zalenoci od stosowanego skanera i wysokoci obrazowania wynosz od 10 metrw (satelita SPOT) do kilkuset metrw, a nawet kilku kilometrw (tab. 2). W przyszoci wielkoci te bd znacznie
mniejsze.
Dla kadego piksela skaner rejestruje ilo energii w umownej skali o wielu poziomach, (w przypadku satelity LANDSAT TM jest to 256 poziomw), i w kilku zakresach
widma, poczwszy od wiata widzialnego, a do dugofalowej podczerwieni. Wyniki, przekazywane w formie cyfrowej do naziemnej stacji odbioru, mog by zamieniane na obrazy
fotograficzne (wizualizowane) lub analizowane komputerowo. Skanery stanowi podstawowe
wyposaenie sztucznych satelitw (tab. 2). Mog one by take umieszczane na samolotach.
Na og, przy wizualizacji (fotograficznej lub komputerowej) obrazw skanerowych
nie stosuje si powiksze, przy ktrych ujawnia si ju pikselowa struktura obrazu. W przypadku LANDSATA MSS jest to skala okoo 1 : 500 000, za dla SPOTa PAN - 1 : 50 000.
Obrazy termalne przedstawiaj rozkad temperatury radiacyjnej [Trad] powierzchni
terenu, a cilej iloczyn temperatury [Tkin] i zdolnoci emisyjnej [] tworzcych j materiaw
[ Trad = 4 Tkin ]. S one szczeglnie przydatne przy analizie skae termalnych terenu,
7-5
rozprzestrzeniania si ogrzanych wd, izolacji termalnej budynkw i rurocigw, w hydrogeologii itp.

Obrazy mikrofalowe uzyskuje si
wykorzystujc promieniowanie o dugoci
fali od 3 mm do 30 cm emitowane przez powierzchni terenu. Ze wzgldu na nisk rozdzielczo (puap lotniczy 20-50 m puap
satelitarny 15-50 km) i ma wraliwo na
warunki pogodowe s one stosowane w meteorologii i badaniach mrz (gwnie zjawisk
lodowych). Technika ta jest przydatna do
wykrywania obiektw o zblionej temperaturze i stref o zrnicowanej wilgotnoci gruntw.
Obrazy radarowe uzyskuje si wykorzystujc mikrofale i fale radiowe o dugoci 0,75-100 cm. Rejestracja obrazu powierzchni Ziemi jest niezalena od pory dnia
i nocy i prawie niezalena od warunkw
atmosferycznych. Wykonuje si je zarwno
z samolotw, jak i satelitw (tab. 2). Intensywno odbitej od powierzchni terenu
wizki radarowej (echo radarowe) zaley od
cech systemu (polaryzacja, kt depresji, rodzaj pasma), oraz od cech powierzchni terenu (staa dielektryczna, szorstko) (rys. 4).
Uksztatowanie powierzchni terenu, przy
okrelonym kierunku "iluminacji" wizk
promieniowania powoduje powstanie stref
tzw. cienia radarowego (rys. 5), ktry stwarza wraenie plastyki w odwzorowaniu rze- Rys. 4. Echo radarowe jako funkcja kta depresji dla
by. Szorstko powierzchni wynikajca z
powierzchni gadkich i szorstkich [wg Sabinsa
F.F., 1978]
cech strukturalno-teksturalnych (rolinno,
ziarnista budowa itp.) powoduje rny stopie rozpraszania sygnau powrotnego. Przykadowo, dla pasma X ( = 3 cm), powierzchnie
gadkie o nierwnociach poniej 0,17 cm nie daj tzw. echa powrotnego. Silne echo daj
dopiero powierzchnie o nierwnociach powyej 0,96 cm.
Czytelno obiektw zaley midzy innymi od ich staej dielektrycznej. Radary wykorzystujce dugie fale maj zdolno czciowej penetracji w podoe. Jest ona odwrotnie
proporcjonalna do wielkoci staych dielektrycznych, a wprost proporcjonalna do dugoci
pasma radarowego. Dla fal radarowych stae dielektryczne suchych ska i gleb wahaj si od
3-8, za woda ma warto 80. Wzrost staej dielektrycznej powoduje zwikszenie odbijalnoci
fal radarowych, std te wilgotne podoe odbija bardziej czytelnie wizk padajcego promieniowania, ni podoe suche.
Obrazy sonarowe stosuje si w badaniach podwodnych. Przypominaj wygldem
obrazy radarowe. Wykorzystuje si tu fale spryste o czstotliwoci 6,5-30,0 kHz emitowane
przez urzdzenie nadawcze i nastpnie odbite od dna. Obraz zaley od cech sprystych materiaw budujcych dno. Pozwala to na rozpoznanie jego morfologii i litologii oraz lokaliza-
7-6
cj wrakw, podmorskich rurocigw itp. Urzdzenie jest niewraliwe na zmcenie wody.

Zakcenia powoduj np. awice ryb czy delfiny.
Rys. 5. Efekt cienia radarowego dla identycznych obiektw przy rnych ktach depresji [wg Sabinsa F.F.,
1978]
Tabela 1
Satelitarne systemy teledetekcyjne
Nazwa satelity
(waciciel)
LANDSAT 1 i 2
(USA - NASA)
Nazwa sensora
(rodzaj)
RBV
(kamery TV)
MSS
(skaner multispektralny)
LANDSAT 3
(USA - NASA)
RBV
MSS
LANDSAT 4 i 5
(USA - EOSAT)
MSS
TM
(skaner multispektralny kartograf tematyczny)
Kod kanaw
1
2
3
4
5
6
7
1
Zakres
spektralny [m]
0,475-0,575
0,580-0,680
0,690-0,830
0,50-0,60
0,60-0,70
0,70-0,80
0,80-1,10
0,505-0,750
Rozdzielczo
terenowa [m]
80 80
Rozmiar sceny
[km]
185 185
Charakterystyka
systemu
Orbita: koowa, okoobiegunowa (99),
heliosynchroniczna
Wysoko: 918 km
Czas obiegu: 103 min.
Cykl powrotu: 18 dni
79 79
185 185
(2 90)
185 185

heliosynchroniczna
Wysoko: 918 km
4
5
6
7
8
1
2
3
4
0,50-0,60
0,60-0,70
0,70-0,80
0,80-1,10
10,40-12,60
0,50-0,60
0,60-0,70
0,70-0,80
0,80-1,10
240 240
79 79
185 185
30 30
185 185

heliosynchroniczna
Wysoko: 705 km
1
2
3
4
5
7
6
0,45-0,52
0,52-0,60
0,63-0,69
0,76-0,90
1,55-1,75
2,80/2,35
10,4-12,5
79 79
40 40
120 120
7-7
Tabela 1 - c. d.
Nazwa satelity
(waciciel)
SPOT 1 i 2
(FRANCJA)
ERS-1, 2
(ESA)
SEASAT 1
(USA)
JERS-1, 2
(JAPONIA)
Nazwa sensora
(rodzaj)
HRV
(skaner wysokiej
rozdzielczoci)
AMI SAR
(system radarowy)
(IM)
(WM)
(WSM)
(ASTR)
VIRR
SAR
(system radarowy)
OPS
VNIR
SWIR
SAR
(system radarowy)
Kod kanaw
Zakres
spektralny [m]
0,50-0,59
0,61-0,68
0,79-0,89
0,51-0,73
Rozdzielczo
terenowa [m]
20 20
5,3 Ghz (56,6 cm)
30 30
50 km
1000 m
100 100
500
500
0,49-0,94
10,5-12,5
23,5 cm
2000
4000
25
2200
1
2
3
4
5
0,52-0,60
0,63-0,69
0,76-0,86
0,76-0,86
1,60-1,71
18,3 24,2
75
6
7
8
2,01-2,12
1,13-2,25
2,27-2,40
1275 MHz
18 18
75
XS1
XS2
XS3
PAN
1,6; 3,7
11,0; 12,0
1
2
10 10
Rozmiar sceny
[km]
117 117
(60 60 do
80 80)
100
Charakterystyka
systemu
Orbita: koowa, okoobiegunowa (98,7),
heliosynchroniczna
Wysoko: 832 km
Orbita: koowa, okoobiegunowa, heliosynchroniczna
Wysoko: 785 km
(od 3 do 176)
Orbita: koowa (108),
Wysoko: 800 km
Orbita: okoobiegunowa (98), heliosynchroniczna
Wysoko: 570 km
4 kana do rejestracji
stereoskopowej
7.3 CECHY CHARAKTERYSTYCZNE OBRAZU Z PUNKTU WIDZENIA POTRZEB
IN-
TERPRETACJI
Charakterystyka obrazu
Obraz - jest oglnym terminem dotyczcym wizualnego odwzorowania rzeczywistych
obiektw a take zjawisk i procesw, niezalenie od pasma spektrum elektromagnetycznego
jak te urzdzenia wykorzystanego do wytworzenia obrazu.
Chocia obraz jest pojciem szerszym, zwyczajowo uywa si go dla okrelenia niefotograficznych rejestracji. Wikszo obrazw posiada fotograficzn posta, chocia pierwotna
posta zapisu dokonana zostaa przy uyciu systemw niefotograficznych, np. skanerami multispektralnymi, radarem itp.
Zdjcie (fotografia) - jest obrazem formowanym przy pomocy odbitego promieniowania elektromagnetycznego uzyskanym w wyniku obrbki fotochemicznej materiaw uczulonych na odpowiednie pasmo spektrum fotograficznego od 0,3 do 0,9 m.
Wszystkie typy obrazw mog by scharakteryzowane przez zesp cech niezalenych
od zakresu spektrum wykorzystanego do ich formowania. Te fundamentalne cechy to: skala,
jasno (ton), kontrastowo, rozdzielczo.
Ton i tekstura obrazu to pochodne tych waciwoci.
Skala - jest to stosunek odlegoci pomidzy dwoma punktami na obrazie lub mapie
do odpowiadajcego dystansu w terenie. Skala obrazu determinowana jest przez:
ktowe pole widzenia urzdzenia obrazujcego,
wysoko, z ktrej obraz zosta zarejestrowany,
wskanik powikszenia zastosowany przy reprodukcji obrazu.
7-8
Zakres skal uleg przesuniciu po uzyskaniu pierwszych obrazw satelitarnych. Niegdy (35
lat temu) skala 1 : 60 000 uwaana bya za bardzo drobn skal dla zdj wykonywanych z
wysokiego puapu lotniczego. Obecnie przyjmuje si nastpujc gradacj skal, wspln do
zobrazowa lotniczych i satelitarnych.
skala maa
< 1 : 500000 (1 cm = 5 km lub wicej)
skala rednia 1 : 500000 1 : 50000 ( 1 cm = 5 km - 0,5 km)
skala dua
> 1 : 50000 (1 cm = 0,5 km lub mniej)
Optymalna skala obrazw jest determinowana przez charakter i cel interpretacji. Przykadowo, obrazy i zdjcia satelitarne charakteryzuje olbrzymia pojemno informacyjna, mimo relatywnie maych skal rejestracji.
Jasno obrazu i ton
Promieniowanie elektromagnetyczne odbite, emitowane lub rozpraszane przez obiekt
jest rejestrowane przez systemy teledetekcyjne w stosowanych zakresach spektralnych (zakres fotograficzny, termalny, mikrofalowy). Zrnicowanie natenia promieniowania rejestrowane jest zazwyczaj jako zmiany jasnoci czarno-biaych obrazw. Na obrazach pozytywowych jasno obiektw jest proporcjonalna do natenia promieniowania, ktre zdalnie
rejestruje sensor obrazujcy (rys.6).
Rys. 6. Odbita porcja spektrum elekromagnetycznego jako rdo informacji o obiektach terenowych na zdjciach lotniczych i obrazach satelitarnych
Jasno jest sposobem reakcji ludzkiego oka na wiato. Jest wraeniem subiektywnym i moe by okrelone tylko w przyblieniu. Zrnicowanie jasnoci moe by skalibrowane w postaci skali szaroci.
Ton obrazu (fototon) - jest terminem uywanym w odniesieniu do kadego moliwego
do wyrnienia odcienia szaroci od bieli do czerni. W praktyce interpretacyjnej dla scharakteryzowania tonu obrazu uywa si poj: jasny, redni, ciemny.
Na zdjciach lotniczych ton obiektu jest w pierwszym rzdzie determinowany zdolnoci odbijajc padajcego na promieniowania, chocia naleaoby uwzgldni rwnie takie czynniki jak czuo spektralna filmu i efekty atmosferyczne.
Na innych zdalnie otrzymywanych obrazach znaczenie tonu jest inne. Na obrazach
termalnych jasno obiektu jest proporcjonalna do ciepa emitowanego przez obiekt natomiast
jasno obrazw radarowych jest determinowana przez wielko echa radarowego odbieranego przez anten systemu.
7-9
Kontrast obrazu
Jedna z moliwych definicji stanowi, i kontrast jest to stosunek pomidzy najjaniejszymi i najciemniejszymi partiami obrazu (rys. 7).
Dla wyraenia stopnia kontrastu uywanych jest wiele formu. Szeroko uywany jest
termin - stopie kontrastu (Cr)
B
Cr = max
(wzr 1)
Bmin
gdzie:
Bmax - maksimum jasnoci
Bmin - minimum jasnoci
Gdy: Bmin = 0
Bmin = Bmax
Cr =
Cr = 1
Termin - kontrast obrazu moe rwnie dotyczy stosunku jasnoci obiektu do jasnoci ta (rys. 7).
Rys. 7. Schemat obrazu o rnym stopniu kontrastu [wg Sabinsa F.F., 1978]
Stopie kontrastu jest znaczcym czynnikiem dla wydziele interpretacyjnych oraz w

ogle stwierdzenia istnienia obiektu. Obrazy o maym stopniu kontrastowoci okrelane s
jako rozmyte o monotonnym, niemal jednakowym stopniu szaroci.
Niski kontrast moe by rezultatem nastpujcych czynnikw:
1. Indywidualne obiekty i to tworzce powierzchni terenu mog posiada zblion odpowied spektraln w zakresie, ktry zosta wykorzystany do zdalnej rejestracji. Innymi sowy, scena sama w sobie charakteryzuje si niskim stosunkiem kontrastowoci.
2. Rozproszenie energii elektromagnetycznej przez atmosfer moe zredukowa kontrast danej sceny. Efekt ten jest bardziej znaczcy dla krtszych zakresw spektrum fotograficznego.
3. Niewaciwy dobr teledetekcyjnej metody rejestracji, ze wzgldu na niewystarczajc
czuo systemu, pozwalajc na wykrycie i zarejestrowanie obrazu terenu z waciwym
7-10
stopniem skontrastowania. Taka niewaciwa metoda rejestracji moe da wynik zobrazowania o niskim kontracie chocia scena ma wystarczajco wysoki kontrast.
Obrazy o niskim stopniu kontrastu, niezalenie od powodu, mona poprawi drog
fotograficzn lub sposobem numerycznym.
Rozdzielczo i zdolno rozdzielcza
Termin zdolno rozdzielcza stosuje si do systemu obrazujcego lub jego czci skadowej, podczas gdy rozdzielczo odnosi si do obrazu, ktry ten system wytworzy.
I tak np. obiektyw i film w kamerze fotograficznej, kade oddzielnie cechuje odpowiednia zdolno rozdzielcza, ktra (cznie z innymi czynnikami) decyduje o rozdzielczoci
zdjcia.
Rozdzielczo, tak jak jest rozumiana w teledetekcji, jest to zdolno rozrnienia
dwch blisko siebie lecych elementw obrazu, jako dwch oddzielnych obiektw, czyli
inaczej jest to minimum rozdzielenia (separacji) niezbdnego do oddzielnego odwzorowania
si tych obiektw. Obiekty, ktre s odlege od siebie o mniejszy dystans ni rozdzielczo
zostan zarejestrowane jako jeden obiekt.
W fotografii rozdzielczo i zdolno rozdzielcza s uytkowo definiowane jako rozrnialna wizualnie liczba par linii na jednostk dugoci, zdjcia planszy testowej, przy odpowiednio normowanym owietleniu i powikszeniu.
Wizualna charakterystyka rozdzielczoci jest subiektywna i mao dokadna, a co najwaniejsze w maym stopniu powtarzalna. Rozdzielczo jest rna dla obiektw o zrnicowanym ksztacie, wielkoci, przestrzennym usytuowaniu oraz stopniu kontrastu. Dlatego bardziej kompletn standaryzacj mona otrzyma stosujc MTF (Modulation Transfer Function).
Zdolno rozdzielcza moe by take zdefiniowana jako kt wyraony w mierze ukowej okrelajcy moliwo zarejestrowania danym systemem dwch obiektw lecych w
minimalnej, dla ich rozrnienia, odlegoci. Nosi ona nazw ktowej zdolnoci rozdzielczej.
W odniesieniu do zdj oraz cyfrowych zobrazowa pozyskiwanych zwaszcza za
pomoc systemw satelitarnych, stosuje si rwnie nastpujce pojcia:
rozdzielczo przestrzenna, wyraajca rzeczywist wielko elementu obrazowego (piksela) na powierzchni terenu (np. 30 30 m w systemie LANDSAT TM w pamie odbijalnym lub 120 120 m w pamie termalnym);
rozdzielczo spektralna, odpowiadajca liczbie i zakresowi kanaw spektralnych (np. w
systemie LANDSAT TM: 3 kanay w zakresie widzialnym, 3 kanay w bliskiej i rodkowej podczerwieni, 1 kana w pamie termalnym);
rozdzielczo radiometryczna, ktra charakteryzuje skal zapisu obrazu cyfrowego (np. 8bitowa skala oznacza 256 poziomw szaroci od 0 do 255).
Efekt stereoskopowy
Niezwykle cennym walorem materiaw fotolotniczych, a obecnie take niektrych
zobrazowa satelitarnych (np. systemy SPOT, IRS-1,2), jest moliwo uzyskiwania modelu
stereoskopowego terenu. Wykorzystanie efektu stereoskopowego pozwala bowiem obserwatorowi na rekonstrukcj relacji przestrzennych odfotografowanego na zdjciach terenu, a dodatkowo wystpujce przewyszenie skali pionowej modelu, umoliwia uchwycenie niewielkich nawet rnic wysokoci i ich pomiar. Dotyczy to zarwno uksztatowania powierzchni
terenu jak te elementw pokrycia topograficznego, takich jak obiekty budowlane, szata rolinna (pitrowo), linie napowietrzne itp. Stereoskopia w znaczcy sposb wspomaga percepcj treci zdj lotniczych. Umoliwia m.in. prowadzenie kompleksowych studiw fotointerpretacyjnych, w tym przede wszystkim szeroko pojtych studiw przyrodniczych oraz proIntegrated Use of Aerial Photography Based Information - PHARE PL. 9206-02-04/II
7-11
jektowo-planistycznych. Efekt stereoskopowy ma kapitalne znaczenie dla interpretacji zdj

lotniczych. W wielu przypadkach, zaledwie pobiena analiza modelu stereoskopowego moe
zastpi mudne i mao efektywne procedury dedukcji dla odczytania np. morfologii powierzchni terenu na podstawie obserwacji pojedynczych zdj. Czsto natomiast poprawna
interpretacja treci zdj lotniczych jest bardzo trudna lub wrcz nie jest moliwa do przeprowadzenia, bez wykorzystania efektu stereoskopowego. Dotyczy to zwaszcza zobrazowa
obszarw grskich, gdzie urozmaicona rzeba generuje zazwyczaj zbyt duy kontrast tonalny
pomidzy bezporednio owietlonymi i zacienionymi partiami terenu, dajc niekiedy wraenie inwersji morfologii tego rodzaju powierzchni (rys.8). Oprcz aspektw pomiarowych model stereoskopowy terenu odgrywa kluczow rol zarwno przy prostym odczytywaniu treci
topograficznej jak i podczas prowadzenia tematycznej interpretacji zdj lotniczych.
Rys. 8. Cie jako indykator rzeby powierzchni terenu
7.4 PODSTAWY ODCZYTYWANIA TRECI TOPOGRAFICZNEJ I TEMATYCZNEJ

ZDALNYCH ZOBRAZOWA
7.4.1 Struktura procesu interpretacji obrazw

Pozyskiwanie przez czowieka informacji o Ziemi, przede wszystkim o obiektach tworzcych jej powierzchni oraz o zjawiskach i procesach, ktre j przeobraaj, odbywa si za
pomoc zmysw.
7-12
Obraz tworzony za pomoc zdalnych technik stanowi mniej lub bardziej doskonay
zbir informacji o powierzchni Ziemi, ktre odpowiednio odczytane mog by przydatne dla
rnych celw. U podstaw interpretacji obrazw teledetekcyjnych ley postrzeganie - percepcja wzrokowa, polegajca na odbiciu w wiadomoci obserwatora obiektw i zjawisk wiata
zewntrznego. Bodce wzrokowe odbierane s bowiem za pomoc blisko 140 milionw receptorw oka ludzkiego, podczas gdy, np. wraenia suchowe odbierane s tylko za pomoc
okoo 24 tysicy receptorw ucha. Percepcja i notacja informacji za pomoc wzroku dokonuje
si jednake tylko w relatywnie wskim pamie widzialnego promieniowania elektromagnetycznego (380-760 nm). Ilo informacji dostarczana przez wiato jest jednak znacznie ograniczona, gdy nie wszystkie obiekty i zjawiska daj si zarejestrowa w tym zakresie spektrum. W wielu przypadkach znaczniejsze rnice odbicia, pochaniania bd emisji fal elektromagnetycznych zachodz w pozawidzialnym zakresie promieniowania. Wspczesne techniki teledetekcyjne pozwalaj na znaczne rozszerzenie, upoledzonej w pewnym sensie, percepcji wzrokowej czowieka, poprzez wizualizacj efektw odbicia, bd emisji promieniowania elektromagnetycznego take w podfiolecie, bliskiej, rodkowej i dalekiej podczerwieni
a take w regionie mikrofal.
Wraenie sztucznej plastycznoci (efekt stereoskopowy) wywouj te same mechanizmy co przy trjwymiarowym postrzeganiu otaczajcej nas przestrzeni a mianowicie rnice
obrazw rzeczywistych ogldanego obiektu powstajce na siatkwce lewego i prawego oka
obserwatora.
Z formalnego punktu widzenia, w sensie psychologiczno-fizjologicznym w procesie
interpretacji obrazw mona wyrni nastpujce etapy:
wykrywanie obiektw (zjawisk, procesw), ktre w najbardziej oglnym sensie sprowadza
si do stwierdzenia przez obserwatora istnienia, obecnoci czego, czyli spostrzeenia
cech zewntrznych odwzorowanych obiektw, najczciej poprzez rnice fototonu, barwy, ksztatu, struktury itp.;
rozpoznawanie obiektw czyli utwierdzenie si w przekonaniu o prawdziwoci wstpnych
spostrzee i sdw prowadzce do zakwalifikowania obiektw do okrelonej kategorii
poprzez nadanie im odpowiedniej nazwy. Rozpoznawania obiektw interpretator dokonuje
na podstawie zespou tzw. cech rozpoznawczych (bezporednich, porednich i kompleksowych);
identyfikacja obiektw polega z reguy na okreleniu znaczenia danego obiektu, jego funkcji lub genezy, czyli opatrzenia analizowanego obiektu swoistym identyfikatorem, jakby
metryk, ktra wyrnia dany obiekt pord innych i stanowi o jego odrbnoci, indywidualnym pitnie.
Struktur procesu interpretacji mona zilustrowa nastpujcym, prostym przykadem.
Na zdjciu lotniczym (rys. 9) obserwator wykrywa istnienie obiektu o ciemnym jednolitym
fototonie i regularnym wyduonym, linijnym ksztacie. Nastpnie interpretator rozpoznaje,
e obiekt ten to dua rzeka o regularnym nurcie i zagospodarowanych brzegach, w postaci
bulwarw. Fakty znane obserwatorowi takie jak obecno przeprawy mostowej oraz charakterystyczna monumentalna budowla przylegajca do zakola cieku, pozwalaj dokona identyfikacji analizowanego obiektu jako rzek Wis, przepywajc przez rdmiecie Krakowa, w
rejonie Wawelu.
W identyfikacji obiektw du rol odgrywaj wywoane w wiadomoci obserwatora
stereotypy mylowe i wyobraeniowe, czyli obrazy obiektw, zjawisk i procesw oparte na
wczeniejszych spostrzeeniach, dowiadczeniach, wiedzy i wyobrani. Jednake w wielu
przypadkach proces interpretacji musi by zakoczony na etapie rozpoznania obiektw bez
ich szczegowej identyfikacji. Ma to miejsce zwaszcza wwczas, gdy rezultaty interpretacji
nie mog by zweryfikowane bd bezporednio w terenie, bd przynajmniej w oparciu o
7-13
informacje dostpne z innych rde ni analizowane dane teledetekcyjne (materiay kartograficzne, raporty, publikacje itp.). W toku analizy etapy wykrycia i rozpoznawania obiektw
przebiegaj niemal rwnoczenie, gdy obserwator prawie natychmiast po zobaczeniu obrazu
stara si odczyta jego tre, czyli odpowiedzie na pytanie co jest czym ? Natomiast identyfikacja obiektu wymaga od obserwatora zazwyczaj wikszego zaangaowania mylowego,
rozpatrzenia istnienia obiektu w szerszym kontekcie, odkrycia wzajemnych powiza midzy rnymi grupami obiektw, czy wreszcie signicia do innych, ni teledetekcyjne, zasobw informacji o rozpatrywanym obszarze. Etap odczytywania szczegowego wystpuje na
przemian z kontrol, podczas ktrej interpretator sprawdza rezultaty odczytywania, ucila i
weryfikuje tre rozpoznanych obiektw i uzupenia faktami pominitymi wczeniej. Identyfikacja obiektw stanowi zakoczenie etapu odczytywania treci obrazu i pozwala przej do
interpretacji waciwej.
Rys. 9. Zdjcie panchromatyczne rdmiecia miasta Krakowa
Wypracowane w procesie mylowym wyobraenia o obiektach (zjawiskach i procesach) stanowi przesank dalszego rozumowania, kojarzenia kompleksu informacji zaczerpnitych z treci obrazu oraz ich konfrontacji z wiedz ogln i tematyczn interpretatora. W
konsekwencji po wczeniu take wnioskowania dedukcyjnego staje si moliwym uzyskanie
porednio informacji o obiektach i faktach, ktre nie odwzoroway si bezporednio na zdjciu czy obrazie. Na tym etapie interpretacji mona nawet odstpi od obserwacji materiaw
teledetekcyjnych, gdy sam obraz rozpoznanych wczeniej obiektw nie wnosi ju nic nowego, nie dostarcza nowej informacji istotnej dla logicznego wnioskowania (dedukcyjnego, indukcyjnego) a take moliwoci zastosowania metody analogii.
Zoony charakter procesu interpretacji danych obrazowych, z duym udziaem czynnika fizjologiczno-psychologicznego, utrudnia jego automatyzacj oraz wymaga odpowiedniego przygotowania w zakresie metodyki postpowania interpretacyjnego. Interpretator bo-
7-14
wiem formuuje hipotezy interpretacyjne, nastpnie ucila je i weryfikuje, aby w kocu podj decyzj co do ostatecznych wynikw wnioskowania.
Zdalne zobrazowania pozwalaj na zarejestrowanie w cile okrelonym czasie relacji
przestrzennych poszczeglnych elementw rodowiska geograficznego. W zalenoci od stosowanych technik i skali zobrazowa mona uzyska odwzorowanie powierzchni terenu wraz
z wszystkimi obiektami na niej si znajdujcymi lub zarejestrowa tylko niektre elementy
(grupy obiektw) charakteryzujce si okrelonymi waciwociami fizycznymi. Kade zdjcie/obraz wykonane z puapu lotniczego bd satelitarnego zawiera pewien zasb informacji
o odwzorowanym obszarze. Wydobycie tych informacji jest gwnym celem procesu interpretacji.
Z formalnego punktu widzenia obraz zarejestrowany zdalnie mona traktowa jako
zbir oderwanych znaczeniowo elementw bez wnikania w ich sens i przydatno dla okrelonego celu. Podstaw formalnej oceny jest sposb i doskonao zapisu informacji jako takiej a wic zwizku z rozdzielczoci i skal obrazu. Analiza formalna zobrazowa stanowi
podstaw wyboru najodpowiedniejszego sposobu rejestracji (dobr najwaciwszych materiaw, parametrw i pory zobrazowania) w zalenoci od celu, jakiemu maj suy zobrazowania.
Analiza merytoryczna (znaczeniowa) skupia si na treci zdjcia/obrazu i jest ona prowadzona w celu wyodrbnienia obiektw, zjawisk i procesw bdcych przedmiotem interpretacji.
7.4.2 Oglny schemat postpowania interpretacyjnego
Uoglniona metodyk postpowania interpretacyjnego mona zilustrowa w postaci
schematu (tab. 2).
Rzeczywisto (orygina), czyli przestrze oglnogeograficzna moe by za pomoc
rnych technik teledetekcyjnych odwzorowana w postaci obrazu, ktry stanowi model tej
rzeczywistoci o okrelonych waciwociach geometrycznych. Interpretator dokonuje najpierw prostego odczytania treci obrazu czyli rozpoznania obiektw w oparciu o zesp bezporednich cech rozpoznawczych. Wynik pracy na tym etapie zaley od predyspozycji psychofizjoligicznych i dowiadczenia intrerpretatora oraz wyposaenia instrumentalnego jego
stanowiska pracy. Nastpuje teraz waciwa interpretacja obrazu, polegajca na analizie, a
nastpnie uoglnianie uzyskanych poprzednio informacji o obiektach, zjawiskach i procesach,
ktre stanowi przedmiot interpretacji. Interpretator wykorzystuje tutaj swoj wiedz teoretyczn, umiejtnoci praktyczne oraz znajomo dziedziny, ktrej dotyczy interpretacja. Pozwala to nastpnie, poprzez proces wnioskowania na postawienie wstpnych hipotez interpretacyjnych, ktre po odpowiednim sprawdzeniu i weryfikacji pozwalaj na stworzenie modelu
skorygowanego. Weryfikacj hipotez interpretacyjnych przeprowadza si w oparciu o informacje z dodatkowych rde takich jak: bezporednia obserwacja terenowa (interpretacja polowa), dostpne materiay kartograficzne i tekstowe, oraz inne dane teledetekcyjne np. zdjcia
archiwalne, zobrazowania badanego obszaru innymi technikami. Kocowy etap postpowania
interpretacyjnego to wnioskowanie praktyczne, formuowanie dyrektyw i wytycznych oraz
postpowanie decyzyjne.
Realizacja decyzji w rodowisku geograficznym stanowi bowiem klamr spinajc
modelowanie interpretacyjne z rzeczywistoci. Jest to wiadome oddziaywanie na rzeczywisto poprzez decyzje inicjujce odpowiednie zabiegi techniczne, planowanie, wdraanie
projektw itp.
Interpretacja jest zatem procesem modelowania rzeczywistoci, przy czym model rzeczywistoci przechodzi przez kolejne stadia: obraz terenu, model w wiadomoci interpretatora, model uoglniony - abstrakcyjny (na wyszym poziomie wiadomoci), model hipotetyczny, nastpnie zweryfikowany (skorygowany) i wreszcie model pragmatyczny (decyzyjny).
7-15
Peny cykl modelowania interpretacyjnego nie zawsze jest konieczny a nawet moliwy do
realizacji. W wielu przypadkach (np. szacowanie rozmiaru klsk ywioowych, szybka ocena
chwilowego natenia ruchu drogowego itp.) moemy ograniczy si do cyklu zredukowanego np. (1-2-3-9) lub (1-2-3-8-9). Przedstawiona metodyka postpowania interpretacyjnego nie
jest uniwersaln formu, uwypukla jedynie najistotniejsze stadia i wyniki wpywajce na
przebieg i rezultaty interpretacji zdalnych zobrazowa.
7.4.3 Rola cech rozpoznawczych, dziaki kluczowe i jednostki fotomorficzne
Proste odczytywanie treci zdalnych zobrazowa sprowadza si do rozpoznania obiektw w oparciu o tzw. bezporednie cechy rozpoznawcze ktre s nieodzown waciwoci
danego obiektu i charakteryzuj go pod wzgldem geometrii, struktury, waciwoci optycznych i spektralnych, a wic: ksztat, wielko obiektu, ton lub barwa, jego struktura i tekstura.
Natomiast interpretacja obrazu, chocia bazuje na procesie odczytywania wykorzystujcym oznaki bezporednie, posuguje si rwnie cechami porednimi, takimi jak: cie wasny i cie rzucany, lokalizacja danego obiektu i jego powizanie z innymi elementami terenowymi czyli tzw. asocjacje. Cechy porednie s oznakami logicznymi, wymagajcymi od
interpretatora odpowiedniej wiedzy oraz znajomoci zjawisk i procesw, ktre na podstawie
zdalnych zobrazowa chce si wykry, zbada, a wynik interpretacji wykorzysta w praktyce.
Ksztat jest jedn z najwaniejszych cech rozpoznawczych wykorzystywanych przy
identyfikacji obiektw, gdy oprcz prostych skojarze geometrycznych wskazuje na ich pochodzenie. Oglnie mona powiedzie, i obiekty o regularnej geometrii np. w postaci kwadratw, prostoktw, trjktw itp. powstay z reguy w wyniku dziaalnoci czowieka. Regularny ksztat budynkw i budowli, sieci ulic i drg, kanaw, mostw, pl uprawnych itp.
wskazuje na antropogeniczn genez tych obiektw. Natomiast obiekty naturalne charakteryzuj si zazwyczaj nieregularnym ksztatem np. rzeki, jeziora, elementy rzeby terenu. Naley
jednak pamita, i takie obiekty jak drogi polne, cieki a niekiedy take uprawy maj rwnie nieregularny ksztat, a z kolei pord tworw naturalnych zdarzaj si niekiedy obiekty o
regularnych, geometrycznych zarysach, np. kolisty lub rynnowy ksztat niektrych jezior polodowcowych, trjktny ksztat stokw napywowych, delt itp. Ksztat obiektw stanowi nie
tylko bezporedni cech rozpoznawcz ale take w sposb poredni pozwala zinterpretowa
szereg zjawisk i waciwoci obiektw, ktre nie znalazy bezporedniego odwzorowania na
zdjciach. Np. kierunek biegu rzeki, widoczny na pionowym zdjciu lotniczym (rys.10) moe
by okrelony na podstawie ksztatu ach piaszczysto-wirowych, stanowicych efekt osadzania materiau skalnego transportowanego przez rzek poza jej gwnym nurtem. Wykorzystujc ksztat jako cech rozpoznawcz naley bra pod uwag fakt, i rne obiekty mog mie
jednakowy ksztat i odwrotnie, jednorodne obiekty, pod wzgldem genezy, mog mie rne
ksztaty. Std te nie we wszystkich przypadkach mona ustali istot i pochodzenie obiektu
na podstawie jego ksztatu.
Wielko obrazu badanego obiektu zaley od jego rzeczywistych rozmiarw, skali a
take rozdzielczoci zobrazowania. W wielu przypadkach rozdzielczo, zwaszcza obrazw
cyfrowych, jest zbyt maa aby dany obiekt, np. budynek, mg si w caoci odwzorowa.
Wwczas wielko obiektu, jako cecha rozpoznawcza traci swj walor interpretacyjny. Wymiary obiektw okrela si zazwyczaj wizualnie, przez porwnanie atwo rozpoznawalnych
elementw obrazu, o znanej w przyblieniu wielkoci z obiektami o nieznanej wielkoci. W
przypadku gdy okrelenie wzgldnej wielkoci obiektu jest niewystarczajce, rozmiary analizowanych obiektw uzyskuje si drog prostych pomiarw, zwykle z wykorzystaniem modelu stereoskopowego terenu.
7-16
Tabela 3
Schemat postpowania (foto) interpretacyjnego [rdo: Ciokosz A., Miszalski J., Oldzki J.R., 1978]
7-17
Ton (fototon) obrazu rozpatrywanego obiektu stanowi bardzo wan cech rozpoznawcz. Zrnicowanie tonalne czarno-biaego obrazu jest funkcj odbijalnoci obiektw w
okrelonym przedziale spektrum elektromagnetycznego. Zdjcia czarno-biae (panchromatyczne i podczerwone) zawieraj bogat gam tonw szarych od bieli do czerni i w zalenoci
od stopnia kontrastu midzy danym obiektem a tem umoliwiaj odwzorowanie si obiektw
o zblionej jasnoci. Jasno obiektu zaley w znacznym stopniu od kta padania promieni
sonecznych. Przy zrnicowanym nachyleniu np. powierzchni terenu, najjaniejszy ton bd
miay zazwyczaj te jego partie, ktre s eksponowane prostopadle do padajcego na promieniowania. Na ton obrazu wpywa rwnie charakter samej powierzchni obiektu, im bardziej
gadka jest ta powierzchnia, tym janiejszy jest zazwyczaj jej fototon. Znaczcy wpyw na
rnice tonu w odwzorowaniu tych samych obiektw terenowych maj warunki rejestracji
determinowane por dnia, por roku oraz chwilowym stanem pogody, zmian wilgotnoci,
np. powierzchni gleb, obecnoci zawiesiny lub rolinnoci w wodach powierzchniowych itp.
Naley rwnie pamita, i gradacja tonw obrazw cyfrowych zaley od zastosowanej skali zapisu. Np. 4-bitowa skala pozwala uzyska dla okrelonego zakresu odbijalnoci tylko 16
tonw, podczas, gdy skala 8-bitowa ten sam zakres rejestruje w 256 poziomach szaroci.
Rys. 10. Obraz rzeki i jej otoczenia na pionowym zdjciu lotniczym
Barwa niepomiernie uatwia proces rozpoznawania obiektw i take wykrywania niekiedy subtelnych rnic midzy podobnymi elementami obrazu. Std te jej znaczenie jako
7-18
cechy rozpoznawczej w procesie interpretacji zdalnych zobrazowa, jest daleko wiksze ni

ton obrazu. Dotyczy to nie tylko rejestracji obiektw w barwach zblionych do rzeczywistych
ale rwnie ich odwzorowania w barwach umownych, tak jak to ma miejsce np. przy zastosowaniu filmw spektrostrefowych lub addytywnej projekcji obrazw wielospektralnych.
Zdjcia kolorowe charakteryzuj si wiksz iloci barw w przypadku zmiany owietlenia,
ni zdjcia panchromatyczne. Dla przykadu, obraz lasu porastajcego poudniowe i pnocne
stoki wzgrza bdzie mia na zdjciu panchromatycznym znacznie mniejsz rozpito tonw, ni zmiana w nasyceniu barwy zielonej dla tej samej sytuacji na zdjciu barwnym. Barwy obrazu nie mona jednak traktowa jako uniwersalnej cechy rozpoznawczej, gdy obiekty
o rnym charakterze mog mie w rzeczywistoci podobne zabarwienie, np. poke licie
drzew, dojrzae any zb, dachwka i blaszany dach pomalowany na czerwono itp.
Struktura i tekstura s pojciami cile ze sob powizanymi i trudno scharakteryzowa obraz za pomoc jednego z tych terminw. Struktura (pokrj) jest odzwierciedleniem
charakteru powierzchni i reprezentuje sposb wyksztacenia rnych elementw tworzcych
obraz. Jest ona jedn z najbardziej staych cech rozpoznawczych. Najczciej struktur obrazu okrela si jako gadk (amorficzn), gruboziarnist, drobnoziarnist itp. Tekstura, okrela
przestrzenne uoenie poszczeglnych elementw obrazu, tworzcych okrelony rysunek,
odcie czy wzr. Przykadowo, tekstur plamist moe mie obraz odkrytych gleb o zrnicowanej lokalnie zawartoci humusu i zmiennej wilgotnoci, tekstura mozaikowa (szachownicowa) charakteryzuje kompleksy uprawowe, tekstura lasw liciastych okrelana bywa jako
barankowa, za obraz niektrych upraw okopowych ma tekstur rowkow lub kratow. Z
kolei obszary osuwiskowe demaskuje tekstura girlandowo-wachlarzowa lub tekstura bezadna.
Zazwyczaj struktur i tekstur okrela si mianem cech strukturalno-teksturalnych
obrazu. Mona powiedzie, e np. obraz upraw sadowniczych na zdjciach lotniczych ma
struktur ziarnist, gdy okrgy pokrj drzew lub krzeww odwzorowuje si w postaci ciemniejszych, regularnych ziaren na amorficznym tle, za tekstur rzdow lub kratow ze
wzgldu na przestrzenny rozkad tych obiektw i znaczny zwykle stopie generalizacji.
Cie rzucany jest wan cech rozpoznawcz, gdy umoliwia odwzorowanie bryy
obiektu jakby z profilu, przez co nasuwa obserwatorowi skojarzenia z jego wygldem w terenie. Cie wasny, to nieowietlona bezporednio cz obrazu danego obiektu charakteryzujca si zazwyczaj ciemniejszym tonem ni cie rzucany.
Ksztat i dugo cienia rzucanego zaley od wysokoci soca nad horyzontem i jego
azymutu, a take od morfologii powierzchni terenu i pooenia obiektu w stosunku do punktu
gwnego zdjcia. Std te, te same obiekty mog mie rny cie. Cie wzmacnia wraenie
plastycznoci w odwzorowaniu form terenowych, a take umoliwia okrelenie wysokoci
drzew, budynkw itp. oraz wykrycie i rozpoznawanie obiektw sabo widocznych na zdjciu.
Interpretowane obrazy naley zorientowa w taki sposb, aby cienie obiektw terenowych biegy ku obserwatorowi. W przeciwnym razie, przy obserwacji pojedynczych zdj
nastpuje zafaszowanie odwzorowanych relacji przestrzennych (pseudoskopia). Natomiast
negatywn funkcja cienia jest czciowe lub cakowite maskowanie zacienionych powierzchni, a tym samym ograniczenie w pewnym sensie pojemnoci informacyjnej danego zobrazowania.
Lokalizacja czyli usytuowanie (rozmieszczenie) topograficzne obiektw oraz ich wzajemne powizanie w poczeniu z innymi elementami terenu, czyli tzw. asocjacje nie charakteryzuj bezporednio sposobu odwzorowania si danego obiektu ale okrelaj jego relacje
przestrzenne z otoczeniem. Stwarza to moliwo dokonania interpretacji treci tematycznej
obrazu, czyli rozszyfrowania cech obiektu, ktre nie mog odwzorowa si bezporednio np.
jego funkcji. Cechy porednie, a zwaszcza asocjacje, pozwalaj na ustalenie np., zalenoci
pomidzy budow geologiczn a uksztatowaniem powierzchni terenu, pomidzy glebami a
7-19
rolinnoci, zbiorowiskami rolinnymi a warunkami gruntowo-wodnymi, np. w dolinie rzeki

i poza jej konturem. Ten rodzaj interpretacji bywa nazywany wnioskowaniem. Wykorzystanie
pewnych prawidowoci przyrodniczych i sposobw uytkowania terenu jako porednich
cech rozpoznawczych ley u podstaw interpretacji zdalnych zobrazowa. Uwzgldniajc
wzajemne powizania (asocjacje) midzy elementami krajobrazu i charakter rozmieszczenia
obiektw (lokalizacja) interpretator tworzy logiczny acuch rozumowania (dedukcja), prowadzcy do identyfikacji (interpretacja) okrelonego procesu lub obiektu. Tak wic, interpretator wykorzystujc bezporednio cechy rozpoznawcze rozpoznaje jaki obiekt, czy zjawisko
powstajce w cisym zwizku z elementem poszukiwanym. Element ten nazywa si indykatorem. Wykorzystanie indykatorw stwarza szerokie moliwoci w interpretacji zdalnych
zobrazowa. Moemy bowiem zdefiniowa jaki wskanik za pomoc bezporednich cech
rozpoznawczych, a nastpnie wykorzystujc go okreli inny obiekt, bezporednio niewidoczny, a ten z kolei moe sta si wskanikiem do identyfikacji kolejnego obiektu, zjawiska
lub procesu. Dziki temu indykatory mog by wielostopniowe, zalenie od tego czy oczywiste bd cise zwizki s miedzy nimi a odczytywanymi obiektami.
Rys. 11.
Rolinno jako indykator anomalii geochemicznych podoa, ktry jest wykorzystywany w poszukiwaniach z kopalin uytecznych
Jednym z najbardziej uniwersalnych indykatorw jest rolinno. Przypumy, e

obiektem interpretacji jest gleba. Ten utwr pozostaje w cisym zwizku z pokryw rolinn
i rzeb terenu. Rolinno oraz rzeba, ktr mona zobaczy w modelu przestrzennym s
indykatorem sucym do wnioskowania o typie gleby. Z drugiej strony rzeba jest wskanikiem dla pokrywy rolinnej, ktra moe by zidentyfikowana dziki charakterystycznym
miejscom wystpowania a te z kolei mog stanowi podstaw okrelenia warunkw gruntowo-wodnych badanego obszaru, np. hydrofity dla detekcji obszarw podmokych, za kserofity dla wykrywania stref suchych. Charakterystyczne zespoy rolinne towarzysz take obszarom wystpowania z kopalin wskazujc na zwikszon koncentracj okrelonych skadnikw mineralnych, ponad tzw. to geochemiczne (rys. 11). W zwizku z tym wyrnia si np.
roliny sololubne (halofity), oowiolubne itd. Rozpoznanie i rejonizacja tego typu zbiorowisk
rolinnych na zdjciach lotniczych bd zobrazowaniach satelitarnych stanowi podstawow
przesank w metodyce poszukiwa z surowcw mineralnych. Moe si to wiza zarwno z warunkami geochemicznymi, jak i szybko przebiegajcymi procesami erozji. Np. w re-
7-20
jonach wystpowania z miedzi i elaza rolinno albo uboeje albo cakowicie zanika,
uatwiajc tym samym rozwj procesw niszczcych.
W interpretacji zdalnych zobrazowa czsto posugujemy si metod analogii. Odpowiednio dobrane zdjcie lub jego fragment uzupenione syntetycznym opisem moe bowiem
stanowi rodzaj wzorca, nazywanego kluczem fotointerpretacyjnym, a w przypadku wikszych elementw, oddajcych wzajemne zwizki i struktur rodowiska geograficznego danego obszaru - wzorcem porwnawczym. Klucz fotointerpretacyjny czy wzorzec porwnawczy uatwiaj rozpoznanie i ocen podobnych (analogicznych) obiektw lub faktw zarejestrowanych na innych zdjciach. Z jednej strony przyspiesza to proces interpretacji zdj, z
drugiej za prowadzi czsto do zbytniego sformalizowania odczytywania ich treci, zmniejszajc tym samym wiarygodno interpretacji. adna bowiem, nawet najwiksza kolekcja
kluczy i wzorcw nie jest w stanie odda bogactwa i zmiennoci zarejestrowanego zdalnie
obrazu oraz zastpi wiedzy i procesu mylowego interpretatora. Std te idea dziaki kluczowej (wzorca) moe by z powodzeniem stosowana do prostego odczytywania, zwaszcza
treci topograficznej obrazu, natomiast wykorzystanie jej w procesie interpretacji waciwej
jest raczej marginalne.
W ostatnich latach wraz z rozwojem teledetekcji satelitarnej oraz metodyki interpretacji tych zobrazowa upowszechnia si pojcie jednostki fotomorficznej, jako swoistego wzorca interpretacyjnego stanowicego scalenie trzech elementw: fototonu lub barwy, fotostruktury i fototekstury. Zgodnie z tymi pojciami wszystkie inne cechy interpretacyjne s pochodn zapisu tych trzech elementw. Zgodnie z t definicj, zdjcia a zwaszcza obrazy satelitarne przedstawiaj kompozycje geometryczne dziaek, pl uprawnych, sieci hydrograficznej, wychodni skalnych, rnych rodzajw gleb, wilgotnoci gruntu i szaty rolinnej. Obiekty
te tworz, take dziki pewnej generalizacji obrazw satelitarnych, okrelone, przestrzennie
zrnicowane terytorialne jednostki fototonalno-teksturalne, nazwane wanie jednostkami
fotomorficznymi. Charakteryzuj si one okrelonymi cechami obrazu rnicymi dan jednostk od powierzchni ssiednich. Dla obszaru Polski, J.R.Oldzki w oparciu o analiz zobrazowa systemu LANDSAT-1, 2, 3, w skali 1 : 250 000 zaproponowa podzia na jednostki
fotomorficzne (I, II i III-rzdu). Na tle innych podziaw, jednostki fotomorficzne charakteryzuje znaczna jednorodno, a wic bardziej precyzyjnie odzwierciedlaj struktur przestrzenn rodowiska geograficznego Polski i mog by traktowane jako jednostki przestrzenne o
charakterze geosystemw bd regionw. Wiksze jest przy tym podobiestwo do podziaw
przyrodniczych ni do podziaw spoeczno-ekonomicznych. Moe to wiadczy o stosunkowo dobrym dostosowaniu, zagospodarowania powierzchni w skali kraju na przestrzeni
wiekw, do warunkw rodowiska przyrodniczego.
7.4.4 Charakterystyka spektralna gwnych komponentw naturalnych i antropogenicznych tworzcych obraz terenu oraz jej wykorzystanie
w
praktyce interpretacji zdalnych zobrazowa
Rne elementy tworzce powierzchni terenu odbijaj selektywnie padajce na promieniowanie elektromagnetyczne. Wielko odbicia (odpowied spektralna) danego materiau, dla okrelonego zakresu spektrum, zaley od jego cech fizycznych, chemicznych, stanu
skupienia oraz charakteru powierzchni. Krzywe charakterystyki spektralnej reprezentuj stosunek promieniowania odbitego od powierzchni obiektu do promieniowania na padajcego,
jako funkcji dugoci fali.
Rys. 12 ilustruje uoglnione krzywe charakterystyki spektralnej dla gwnych komponentw naturalnych skadajcych si na obraz powierzchni terenu, a mianowicie gleby, rolinnoci i wody w dwch stanach skupienia.
7-21
Gleba charakteryzuje si rednim poziomem odbicia wzrastajcym systematycznie, z

niewielkimi ondulacjami, przez cay region widzialny do bliskiej podczerwieni, przy czym
wielko odbicia w wietle widzialnym zaley wyranie od wilgotnoci danej gleby.
Rys. 12.
Krzywe spektralne rnych elementw powierzchni i pokrycia topograficznego terenu
Gleb such cechuje niekiedy wielokrotnie wysza odpowied spektralna ni gleb

zawodnion. W tym przypadku zwikszaj si rwnie rnice odbijalnoci wraz ze wzrostem dugoci fali, co oznacza i skontrastowanie gleby suchej i wilgotnej jest najwiksze w
czerwonym zakresie widma widzialnego oraz w bliskiej podczerwieni (rys. 13).
Rys. 13.
Charakterystyka spektralna suchych i wilgotnych powierzchni rnych rodzajw

gleb
Charakterystyka spektralna szaty rolinnej ujawnia maksimum odbicia w zielonym

zakresie widma widzialnego na poziomie 10-15% oraz gwatowny wzrost odpowiedzi spektralnej w bliskiej podczerwieni, gdzie w zalenoci od rnic gatunkowych, waha si od 30%
do ponad 70%, a w przypadku niektrych gatunkw traw przekracza 95%. Natomiast w niebieskiej i czerwonej czci spektrum widzialnego poziom odbicia jest zbliony i wynosi przecitnie 5-8%. Poziom odbicia spektralnego zielonej szaty rolinnej zmienia si rwnie w
zalenoci od fazy fenologicznej. Oglnie biorc w pierwszej fazie wzrostu rolinno charakteryzuje si najwyszym wspczynnikiem odbicia, ktry znaczco maleje w kolejnych
okresach fenologicznych, a do stadium dojrzaego.
Z powyszych ustale wynika, i najlepszym materiaem dla interpretacji szaty rolinnej, a zwaszcza wydziele gatunkowych, s zobrazowania wielospektralne z pasmem bliskiej
podczerwieni wykonywane wiosn na przeomie maja i czerwca. Waciwoci spektralne zie-
7-22
lonej szaty rolinnej, wyraajce si niezmienn relacj odbicia promieniowania w poszczeglnych zakresach spektrum, powoduj, i rolinno wykorzystywana jest w procesie interpretacji jako indykator wielu cech powierzchni terenu oraz zachodzcych na niej zjawisk i
procesw.
Woda stanowi medium, ktre w znacznym stopniu pochania padajce na jej powierzchni promieniowanie elektromagnetyczne. Std, rodowisko wd pwierzchniowych
charakteryzuje relatywnie niski poziom odbicia spektralnego, sukcesywnie malejcy od ultrafioletu przez cay region widzialny spektrum a do bliskiej podczerwieni. Promieniowanie
podczerwone jest niemal w caoci pochaniane przez powierzchni wd otwartych, o ile nie
ma refleksu dna, obecnoci w wodzie zawiesiny oraz rolinnoci nawodnej lub podwodnej.
Dziki tej waciwoci na zdjciach w podczerwieni moe ujawni si rwnie obecno
zwierciada wd gruntowych blisko powierzchni terenu, co w konsekwencji pozwala na detekcj obszarw o podwyszonej wilgotnoci gruntw, stref podmokoci, podtopie itp.
Woda w staym stanie skupienia, w postaci pokryw niegowo-lodowych, charakteryzuje si, oglnie biorc wysokim wspczynnikiem odbicia spektralnego. Najwysz warto
wspczynnik ten osiga w pamie ultrafioletu, by sukcesywnie malejc poprzez cay region
widzialny osign, w pamie bliskiej podczerwieni, warto nisz ni np. niektre odmiany
drzew liciastych.
Elementy antropogeniczne cechuje dua rnorodno pod wzgldem waciwoci
spektralnych. Obok nawierzchni asfaltowych drg i ulic, ktre charakteryzuje niski poziom
odbicia w caym zakresie spektrum widzialnego i bliskiej podczerwieni, mamy do czynienia z
mozaik spektraln rnych materiaw tworzcych na zdjciu obraz stref zubranizowanych,
a w nich poszczeglne budynki i budowle, rnorodne konstrukcje, obiekty przemysowe itp.
Odrbn grup elementw antropogenicznych stanowi obszary eksploatacji, z kopal
uytecznych. Przeksztacenia geomechaniczne pierwotnej powierzchni terenu, powstajce
zwaszcza w trakcie eksploatacji odkrywkowej, powoduj du zmienno odpowiedzi spektralnej tego rodzaju rejonw. Rwnie obszary kultywacji rolnej cechuje dua niejednorodno odbicia spektralnego, w zalenoci od rodzaju gleb, ich wilgotnoci oraz struktury i stanu upraw. Oglnie biorc dla rozpoznawania elementw antropogenicznych nie mona skonstruowa uniwersalnego klucza wzorcowego opierajc si na charakterystyce spektralnej
obiektw lub ich zespow.
Warto podkreli, i w procesie rozpoznawania i interpretacji zdalnych zobrazowa
zasadnicze znaczenie ma nie tyle poziom jasnoci spektralnej obiektw, ile wzajemny kontrast midzy nimi. Dwa obiekty, ktrych rnica jasnoci spektralnej jest niewielka bd
trudne do wydzielenia na zdjciu, chocia obydwa bd posiaday wysoki wspczynnik odbicia promieniowania.
7.5 ZASADY ROZPOZNAWANIA GWNYCH ELEMENTW RODOWISKA GEOGRAFICZNEGO NA ZDJCIACH LOTNICZYCH I OBRAZACH SATELITARNYCH
7.5.1 Uksztatowanie powierzchni terenu

Na pojedynczych zdjciach lotniczych i obrazach satelitarnych charakter rzeby terenu jest najczciej rozpoznawany na podstawie nastpujcych cech:
zmienno fototonu lub barwy,
cie rzucany przez formy wyniesione,
zmienno szaty rolinnej,
zmiany wilgotnoci podoa gruntowego,
charakter sieci hydrograficznej oraz rodzaj wzorca sieci erozyjno-drenaowej
(ang. drainage pattern),
7-23
rodzaj uytkowania terenu,

struktura i geometria upraw,
charakter i przebieg sieci komunikacyjnej.
Tego rodzaju interpretacja moe dotyczy zarwno wydzielania w obrbie zdjcia
(obrazu) duych jednostek morfologicznych, jak te poszczeglnych form terenowych, takich
jak stoki, linie krawdziowe, zaomy, progi terenowe itp. Wykorzystanie obserwacji stereoskopowej niepomiernie zwiksza moliwo prawidowego rozpoznania cech morfologicznych analizowanego obszaru. Stereoskopowy model terenu pozwala na jednoznaczne zdefiniowanie nie tylko oglnych cech rzeby ale rwnie, w zalenoci od skali zobrazowania,
pozwala na rozpoznanie elementw mezo- i mikroreliefu powierzchni. Dodatkow zalet analizy stereoskopowej jest moliwo prowadzenia pomiarw, a wic w konsekwencji charakterystyka ilociowa form terenowych, jak na przykad okrelania wysokoci wzgldnej poszczeglnych elementw rzeby, nachylenia zboczy itp. Na zdjciach lotniczych dobrze czytelne s na og rnego rodzaju formy erozyjne i akumulacyjne, takie jak doliny, wwozy,
erozyjne formy skalne, tarasy, stoki napywowe, piargi itp.
W krajobrazie wysokogrskim bez wikszych trudnoci mona rozpoznawa formy
zwizane z dziaalnoci lodowcw jak np. cyrki i rynny lodowcowe, ciany skalne oraz moreny czoowe, rodkowe i boczne. Na przewaajcym obszarze Polski mamy do czynienia z
rzeb terenu zwizan z akumulacj rzeczno-lodowcow. Spord rnorodnych form tej
rzeby na uwag zasuguj wzgrza morenowe tworzce wyduone way o wysokoci dochodzcej do kilkudziesiciu metrw, czsto o przebiegu ukowatym, zbudowane w przewadze z glin zwaowych z gazami i otoczakami. Czsto powierzchnia tych form jest poronita
lasami. Na obszarach wysoczyzn morenowych wystpuj niekiedy drumliny tworzce podune, koliste lub eliptyczne wzgrza o opywowym ksztacie i dugoci do 1,5 km. Na zdjciach lotniczych maj wygld rwnolegle biegncych prg.
Ozy na zdjciach lotniczych maj posta wyduonych waw o szerokoci okoo 60
m, stromych stokach i falistej linii grzbietowej. Przecitna dugo tych form wynosi od kilkuset metrw do ptora kilometra. Ozy ze wzgldu na znaczne spadki i piaszczysty materia
poronite s zazwyczaj lasami lub sucholubnymi trawami.
Rwniny sandrowe s to rozlege powierzchnie, prawie zupenie paskie lub nieznacznie nachylone, zbudowane z materiau piaszczysto wirowego. Maja one jasny, do jednolity
fototon z ciemniejszymi smugami w miejscach, gdzie podoe jest silniej nawodnione i gdzie
wystpuje wiksze nagromadzenie materii organicznej. Sandry s, bd terenami rolnymi,
bd te poronite s lasem.
Interpretacja uksztatowania powierzchni terenu, a zwaszcza czwartorzdowej rzeby
glacjalnej obszarw nizinnych obok wykorzystania bezporednich cech rozpoznawczych
winna wykorzystywa rwnie analiz krajobrazow uwzgldniajc wszystkie komponenty
rodowiska geograficznego. Naley rwnie uwzgldni zwizki jakie zachodz midzy
rzeb, rolinnoci, glebami oraz rnymi elementami antropogenicznymi. Odwzorowane na
zdjciach kompleksy lene maskuj w znacznym stopniu powierzchni terenu. O jej uksztatowaniu moemy wnioskowa na podstawie morfologii grnej powierzchni lasu. Interpretator musi wwczas oceni stopie jednorodnoci drzewostanu oraz zmiany wysokoci wynikajce z rnic wiekowych i gatunkowych okrelonych partii lasu. Wanym elementem dla
prowadzenia tego rodzaju oceny jest wyznaczanie wysokoci drzew na podstawie pomiaru
paralaks podunych lub cienia rzucanego.
7-24
7.5.2 Wody powierzchniowe (cieki, kanay, jeziora, zbiorniki naturalne i

sztuczne, strefy przybrzene akwenw morskich)
Poszczeglne elementy sieci hydrograficznej s na og atwe do rozpoznania na zdjciach lotniczych i obrazach satelitarnych, dziki kontrastowi spektralnemu jaki tworzy powierzchnia wody z otaczajcym terenem.
Cieki powierzchniowe (rzeki, potoki, strumienie itp.), maj wyduony liniowy ksztat
oraz charakterystyczny meandrujcy przebieg. System waw przeciwpowodziowych stanowi, zwaszcza dla wikszych rzek, dodatkow cech rozpoznawcz. Mniejsze rzeki, kanay,
rowy melioracyjne demaskuj zazwyczaj strefy zadrzewie lub zakrzewie o wyduonym,
linijnym ksztacie doskonale widoczne na zdjciach lotniczych. Analiza obrazu fotograficznego wd pyncych pozwala na okrelenie kierunku pynicia wd, przebiegu gwnego nurtu, okrelenia gbokoci a take na ledzenie form akumulacji rzecznej w postaci awic podwodnych, ach oraz utworw deltowych.
Zbiorniki wodne, naturalne (jeziora) oraz sztuczne (zbiorniki retencyjne, hydroenergetyczne, stawy hodowlane itp.) s z reguy dobrze odwzorowane na zdjciach lotniczych i obrazach satelitarnych. O jakoci wody w zbiornikach oraz warunkach przyrodniczych mona
wnioskowa na podstawie przezroczystoci wody, jej barwy oraz obecnoci rolinnoci wodnej. Zbiorniki wodne s bardzo zrnicowane pod wzgldem wielkoci i ksztatu. Charakteryzuje je mniej lub bardziej urozmaicona linia brzegowa w zalenoci od morfologii otaczajcego zbiornik terenu.
Wody zbiornikw morskich stanowi rwnie przedmiot interpretacji materiaw fotolotniczych a zwaszcza zobrazowa satelitarnych. Zasadniczym celem tego rodzaju interpretacji jest preparowanie map morfologicznych dna w strefie przybrzenej i badania dynamiki,
a w szczeglnoci zjawisk interakcji ldu i morza oraz monitorowania rodowiska wd morskich. Zdalne zobrazowania okazay si szczeglnie przydatne do okrelania zasigu, sposobu
i charakteru rozpywu zanieczyszcze transportowanych przez uchodzce do morza rzeki,
bd te zrzuty ciekw z nadmorskich aglomeracji miejsko-przemysowych. Woda zanieczyszczona zawiesin mineraln bd zrzutami komunalno-przemysowymi charakteryzuje
si o wiele wysz odbijalnoci ni woda klarowna pozbawiona zawiesiny. Std te, nawet
na zdjciach w podczerwieni mona ledzi charakterystyczne strefy propagacji zanieczyszcze wok miejsc ich zrzutu. Najbardziej przydatne dla potrzeb monitoringu morskich wd
przybrzenych okazay si zobrazowania wielospektralne systemu LANDSAT MSS przetworzone w postaci standardowej kompozycji barwnej FCC (False Color Composite). Obraz wody zanieczyszczonej na tego rodzaju materiaach ma barw od jasnobkitnej do szafirowej, w
zalenoci od stopnia stenia zawiesiny i jej skadu.
Na zdjciach lotniczych obraz wody umoliwia w wielu przypadkach pomiar gbokoci czci przybrzenej akwenu morskiego i konstruowanie na tej podstawie map batymetrycznych. Podobnie jak w przypadku okrelenia rnic wysokoci powierzchni terenu, gboko zbiornika i konfiguracj dna mona uzyska za pomoc pomiarw stereofotogrametrycznych.
Inny sposb polega na wykorzystaniu zalenoci pomidzy gstoci optyczn zdjcia
panchromatycznego a gbokoci zbiornika. Zmiany fototonu mona powiza z gruboci
warstwy wody, przy zaoeniu jednorodnoci dna. Przy sprzyjajcych warunkach fotografowania mona w ten sposb okrela pooenia dna do gbokoci okoo 20 m.
Zdjcia barwne a take wielospektralne i spektrostrefowe pozwalaj na okrelenie
przeroczystoci wody za pomoc biaego krka Secchiego, zanurzanego na rn gboko. Obraz wody morskiej na barwnych zdjciach lotniczych moe by przedmiotem interpretacji zarwno dla potrzeb kartografii podwodnej dna jak i monitorowania rodowiska
wodnego. Wwczas zrnicowanie barwy staje si ekwiwalentem zmian fototonu na zdjIntegrated Use of Aerial Photography Based Information - PHARE PL. 9206-02-04/II
7-25
ciach czarno-biaych a kolor wody wykorzystywany jest jako podstawowa cecha rozpoznawcza.
7.5.3 Szata rolinna (kompleksy upraw rolnych i lenych, zbiorowiska
naturalne)
Szata rolinna - rozumiana jest tutaj jako uprawy rolne i lene oraz enklawy zbiorowisk naturalnych lub quasi naturalnych. Zdrowa, zielona rolinno jest na og atwo rozpoznawana na zdjciach lotniczych (panchromatycznych, barwnych, spektrostrefowych, wielospektralnych), podobnie jak i na multispeektralnych zobrazowaniach satelitarnych, ze wzgldu na relacje odbijalnoci w poszczeglnych zakresach spektrum widzialnego i bliskiej podczerwieni, niezalenie od rnic gatunkowych (rys.14).
Rys. 14. Przykad odwzorowania si kompleksu lenego na zdjciu panchromatycznym i zdjciu w bliskiej
podczerwieni
Podstawowymi cechami rozpoznawczymi dla kompleksw lenych s barwa lub fototon (w zalenoci od techniki rejestracji), struktura i tekstura obrazu, pokrj korony, ksztat
cienia rzucanego a take zwizki (asocjacje) z okrelonym rodowiskiem determinujcym
warunki siedliskowe. Obraz lasu na zdjciach lotniczych charakteryzuje si struktur drobno-,
rednio- lub gruboziarnist, w zalenoci od skali zdjcia oraz tekstur bezadn lub uporzdkowan (pasmow, kratow) dla upraw lenych. Ksztat korony drzew wpywa na struktur
fotograficznego obrazu lasu, gdy znaczna rnica w odwzorowaniu owietlonej czci korony i czci zacienionej podkrelaj ziarnisto w odwzorowaniu grnej powierzchni lasu.
7-26
Cie rzucany umoliwia interpretacj skadu gatunkowego kompleksu lenego a take daje
podstaw do szacowania drzew.
Obszary o rolniczym zagospodarowaniu charakteryzuje mozaikowa (szachownicowa) tekstura obrazu fotograficznego, podkrelajca - zazwyczaj swoj geometri uksztatowanie morfologiczne powierzchni terenu. Interpretacja rolinnoci uprawowej oraz okrelenie
jej struktury jest zagadnieniem do zoonym, zalenym od rodzaju i skali zdj, fazy fenologicznej, a przede wszystkim od dowiadczenia interpretatora. Stosunkowo najatwiej rozpozna obszary zatrawione (ki i trwae uytki zielone). Charakteryzuj si one zazwyczaj jednolitym fototonem (lub barw) i amorficzn struktur obrazu. Wan cech s rwnie
zwizki k z trwaymi elementami krajobrazu, takimi jak doliny rzek, polany rdlene, lokalne obnienia morfologiczne itp. Specyficzna tekstura pasiasta charakteryzuje obraz ki w
czasie sianokosw.
Zboa, w zalenoci od fazy fenologicznej, charakteryzuje zmienny fototon (lub barwa), z reguy amorficzna struktura obrazu oraz plamista tekstura, pojawiajca si zwaszcza w
pniejszej fazie wzrostu na skutek wylegania dojrzewajcych zb.
Uprawy rolin okopowych a take plantacje rolin przemysowych, np. tytoniu, cechuje rzdowa (pasmowa) tekstura obrazu oraz ziarnista struktura obrazu. W zalenoci od charakteru uprawy oraz fazy fenologicznej uporzdkowana tekstura obrazu bywa mniej lub bardziej wyrazista, bd staje si nawet bezadn.
7.5.4 Elementy infrastruktury komunikacyjnej, zabudowa, jej rodzaje i funkcje
Szlaki komunikacyjne (sie drogowa i kolejowa) demaskuje na zdjciach lotniczych, a
take zobrazowaniach satelitarnych, charakterystyczny linijny ksztat oraz powizanie i
wspistnienie z sieci osiedlecz. Elementy infrastruktury komunikacyjnej kontrastuj z
reguy z otoczeniem barw lub fototonem w zalenoci od charakteru nawierzchni i kategorii
danej drogi. Bardzo czsto drogi o znaczeniu lokalnym maskowane s przez szpalery drzew
przydronych, ktre tym samym stanowi cech rozpoznawcz dla przebiegu drogi, niezwykle cenn, zwaszcza przy interpretacji zdj zimowych. Krty przebieg, na og jasny ton
(barwa) oraz maa szeroko - te cechy deszyfruj drogi gruntowe lub polne. Autostrady, bd
drogi szybkiego ruchu charakteryzuje z reguy dwupasmowy ukad, agodne uki, odpowiednie do skali zdjcia wielko, obecno rozjazdw, bezkolizyjne skrzyowania itp.
Linie kolejowe mona rozpozna na podstawie prostolinijnego przebiegu, agodnych
ukw, zazwyczaj obecnoci nasypw oraz odfotografowania si torowiska na zdjciach w
wikszych skalach. Stacje kolejowe, dworce, ktre towarzysz tym szlakom charakteryzuje
obecno bocznic, rozjazdw powizanych z lokalizacj charakterystycznych kolejowych
obiektw budowlanych.
Sie osiedlecza doskonale geometryzuje si na zdalnych zobrazowaniach, praktycznie niezalenie od metody rejestracji. W zalenoci od skali zdj lotniczych mona rozpoznawa ukad urbanistyczny miast rnej wielkoci osiedli, obiektw przemysowych czy
nawet dokonywa identyfikacji pojedynczych budynkw i budowli cznie z ich funkcj.
Podstawowymi cechami rozpoznawczymi s tutaj ksztat i wielko obiektw ich lokalizacja i
wzajemne zwizki z otaczajc przestrzeni, cie rzucany oraz moliwo obserwacji stereoskopowej.
Osadnictwo wiejskie moe by bez trudu rozpoznawane, zwaszcza na zdjciach lotniczych w wikszych skalach, ktre umoliwiaj nie tylko okrelenie cech typologicznych wsi,
takich jak ksztat osiedli, jego usytuowanie wzgldem cigw komunikacyjnych, stopie skupienia gospodarstw ale take identyfikacj zabudowa gospodarczych, budynkw mieszkalnych wraz z ocen zamonoci jego wacicieli.
Osiedla typu miejskiego cechuje wiksza koncentracja zabudowy oraz mniej lub bardziej czytelne zaoenia urbanistyczne, zwaszcza jego czci centralnej. Rozmiary budynkw
7-27
i budowli, obecno zabudowy wielopitrowej wiadcz o znaczeniu i funkcji danego osiedla

miejskiego. ledzenie tego zrnicowania pozwala czsto zrekonstruowa kolejno rozwoju
miasta i jego przebudowy. Stereoskopowa analiza zdj lotniczych pozwala na jakociowe
rozpoznanie stanu zabudowy, ukadu ulic, sieci komunikacyjnej, zespow zabytkowych,
obiektw handlowych, usugowych, dzielnic mieszkalnych oraz obszarw i obiektw rekreacyjno-sportowych (parki, skwery, zielece, boiska sportowe itp.).
Analiza zdj lotniczych umoliwia dokonanie strefowego podziau aglomeracji miejskiej wraz z obszarami podmiejskimi. Ze zdj wielkoskalowych mona uzyska informacje o
poszczeglnych obiektach, ich wysokoci, ksztacie, rodzaju pokryciu dachw, o stanie nawierzchni ulic oraz infrastrukturze nadziemnej i podziemnej miasta. Zdjcia w skalach rednich i maych stwarzaj moliwo oglnego spojrzenia na organizm miejski, zgeneralizowan struktur jego czci skadowych, powizanie z bliszym i dalszym otoczeniem wraz z
ocen walorw krajobrazowych (morfologia powierzchni, rzeki, jeziora, kompleksy lene
itp.).
Obiekty przemysowe oraz niekiedy cae sektory przemysowe posiadaj swoj specyfik interpretacyjn. Charakterystyczne cechy tych obiektw to ksztat, wielko i z reguy
szeregowy ukad zabudowa i urzdze przemysowych, niekiedy obecno kominw i wie
chodniczych atwych do zidentyfikowania w modelu stereoskopowym. Wikszym zakadom
przetwrczym, zwaszcza przemysu cikiego towarzysz hady surowca i zwaowiska odpadw przemysowych.
7.6 KARTOMETRYCZNO ZDJ LOTNICZYCH I ZOBRAZOWA SATELITARNYCH

7.6.1 Kryteria kartometrycznoci w aspekcie tematycznej interpretacji
zdalnych zobrazowa
Rezultaty interpretacji treci tematycznej zdalnych zobrazowa, o ile zachodzi taka
konieczno, mog by wniesione na podkad mapowy, ktrym jest zwykle mapa topograficzna, w odpowiedniej skali. Przy tego rodzaju podejciu kartometryczno samego nonika
informacji, jakim jest zdjcie lub obraz niefotograficzny, nie ma praktycznie znaczenia, gdy
wydzielenia interpretacyjne s z uyciem ronych metod, transformowane do ukadu wsprzdnych mapy podkadowej.
Podobne kryteria kartometrycznoci obowizuj przy opracowaniu tzw. map fotograficznych czyli fotomap, ortofotomap (stereoortofotomap), w ktrych kanw mapy stanowi
odpowiednio przetworzone zdjcie lub obraz. W wielu zastosowaniach tematycznych zdjcie/obraz jest traktowane jako mapa, nazywana niekiedy map fotointerpretacyjn.
Dla wielu aplikacji, zwaszcza przyrodniczych, waniejsza jest przybliona lokalizacja
oraz relacje przestrzenne interpretowanych obiektw, zjawisk czy procesw, ni zachowanie
instrukcyjnych kryteriw kartometrycznoci, tak jak w przypadku opracowywania map topograficznych 1 .
Interpretator powinien jednake mie wiadomo jakie s konsekwencje tego rodzaju
podejcia, tzn. powinien umie oszacowa wielkoci popenionych bdw czy niecisoci.
Wwczas moe si okaza, i zdjcie/obraz w wersji oryginalnej (surowej) s produktami
w peni kartometrycznymi, z interpretacyjnego punktu widzenia. Uzyskanie bezporednio ze
zdj/obrazw penowartociowej informacji ilociowej jest niejednokrotnie moliwe po dokonaniu prostego przetworzenia (np. wyprostowania zdjcia nachylonego), bd te przy
wykorzystaniu prostych metod pomiarowych.
Kartometryczno mapy - waciwo mapy umoliwiajca mierzenie na niej dugoci, ktw lub pl.
7-28
7.6.2 Znieksztacenia geometryczne zdj lotniczych i satelitarnych

Pionowe lub prawie pionowe (odchylenie osi kamery od pionu < 2-30) zdjcie lotnicze
terenu paskiego mona traktowa jak fotomap o jednorodnej skali, rwn skali zdjcia. Na
takim zdjciu lub jego powikszeniu mona zatem dokonywa niezbdnych pomiarw dugoci ktw i powierzchni z dokadnoci, ktr determinuje skala i rozdzielczo zdjcia i
moliwo identyfikacji mierzonych szczegw terenowych.
Przy analizie zdj nachylonych terenw paskich naley pamita o znieksztaceniach
perspektywicznych, powodujcych zmian skali, odwzorowanej powierzchni terenu. Np.,
prostoktny w rzeczywistoci ukad pl uprawnych rwninnego obszaru odwzorowuje si na
zdjciu nachylonym w postaci trapezw. Ksztat trapezu bdzie mia rwnie odfotografowany wycinek terenu, ktrego powierzchnia bdzie wzrastaa w miar zwikszenia kta nachylenia zdjcia, o ile wysoko fotografowania bdzie identyczna. Obraz terenu o zrnicowanej morfologii na pionowym zdjciu lotniczym bdzie znieksztacony, gdy obszary wyniesione, znajdujce si bliej kamery, odwzoruj si w wikszej skali ni obnienia terenowe,
ktre byy pooone w wikszej odlegoci od kamery w chwili fotografowania. Dokonywanie
pomiarw na takich zdjciach moe by obarczone znacznymi bdami, ktrych wielko
uzaleniona jest od deniwelacji terenu (h), odlegoci mierzonych elementw od punktu
gwnego zdjcia (r) i wysokoci fotografowania (H), zgodnie z zalenoci okrelajc tzw.
przesunicie radialne (r):
r h
r =
(wzr 2)
H
Z powyszej zalenoci wynika, i deniwelacje terenu powoduj radialne przesunicia
obrazu punktw, pooonych powyej lub poniej paszczyzny odniesienia, odpowiadajcej
zazwyczaj redniej wysokoci terenu (rys. 15).
Oglnie mona powiedzie, e znieksztacenia w odwzorowaniu powierzchni terenu o
podobnych deniwelacjach s mniejsze w czci rodkowej zdjcia ni w czciach brzenych
kadru. Std te, w wielu przypadkach mona zaniedba wpyw deniwelacji terenu, jeli pomiar ograniczamy do czci rodkowej zdjcia, w promieniu, dla ktrego obliczone przesunicia radialne interpretator uznaje za dopuszczalne.
W sytuacji, gdy znieksztacenia te s zbyt due naley skorygowa pooenie mierzonych elementw o wielko poprawki (r), skracajcej dugo promienia radialnego (r) dla
punktw pooonych powyej paszczyzny odniesienia i wyduajcej jego dugo, dla punktw lecych poniej tej paszczyzny. Warto rwnie zwrci uwag na fakt, i wielko
przesuni radialnych jest odwrotnie proporcjonalna do wysokoci fotografowania. Oznacza
to, i dla danego obszaru, znieksztacenia w odwzorowaniu, zrnicowanej morfologicznie,
powierzchni terenu bd malay dla zdj wykonywanych t sam kamer, ale z wyszej wysokoci. Std te na pionowych zdjciach fotograficznych wykonywanych z puapu satelitarnego, wpyw deniwelacji na odwzorowanie powierzchni terenu jest niewielki. Z wyjtkiem
obszarw grzystych, zdjcia takie mona traktowa jako materia w peni kartometryczny
dla uzyskania ilociowej informacji tematycznej.
Pomiar rnic paralaks podunych dla okrelenia wysokoci obiektu (np. drzewa,
budynki itp.), ktrego podstawa i wierzchoek znajduj si mniej wicej w tym samym miejscu, jest w znacznym stopniu wolny od bdw nachylenia zdjcia gdy dugo promienia
radialnego (r) jest podobna. W takim przypadku, wysoko obiektu moe by okrelona z
wiksz dokadnoci.
7-29
Rys. 15.
Schemat odwzorowania elementw morfologicznych na mapie i pionowym zdjciu lotniczym [rdo: Manual of Photographic Interpretation, 1960]
7.7 BIBLIOGRAFIA
1. Ciokosz A., Miszalski J., Oldzki J.R., 1978: Interpretacja zdj lotniczych, PWN, Warszawa.
2. Ciokosz A., Trafas K., 1971: Przewodnik do wicze z geograficznej interpretacji zdj
lotniczych, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
3. Furmaczyk K., 1972: Zarys fotointerpretacji z elementami fotogrametrii, Wyd. Ucz.
Uniw. Gdaskiego, Gdask.
4. Gospodinow G.W.: Odczytywanie zdj lotniczych, Warszawa.
5. Manual of Photographic Interpretation, 1960, American Society of Photogrammetry.
6. Ostaficzuk S., 1978: Fotogeologia, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
7. Sabins F.F, JR., 1978: Remote Sensing, Principles and Interpretation, W.H. Freeman
Company, San Francisco.
8. Smirnow L.J., 1970: Teoretyczne podstawy fotointerpretacji, Warszawa (przekad z j. ros.
A. Ciokosz, A. Ksik.
9. witkiewicz A., 1979: Fotogrametria, PWN, Warszawa.
7-30
7.8 K O N S P E K T
Charakterystyka zdj lotniczych i obrazw satelitarnych pod wzgldem ich treci informacyjnej oraz ich charakterystyka kartometryczna
Wykad [WY] (3g)
1.Oglny model zdalnej rejestracji powierzchni Ziemi:
promieniowanie elekromagnetyczne (natura, waciwoci, rozkad energii, mechanizmy interakcyjne);
spektrum elekromagnetyczne (pasma fal, efekt atmosferyczny).
2. Przegld zdalnych metod w aspekcie pozyskiwania informacji tematycznej o powierzchni
Ziemi.
3. Cechy charakterystyczne obrazu z punktu widzenia potrzeb interpretacji;
funkcja skali, problem generalizacji treci zdj lotniczych i satelitarnych;
kontrast i jego rola w sposobie odwzorowania obiektw i powierzchni terenu;
rozdzielczo zdj i zobrazowa skanerowych (przestrzenna, spektralna, radiometryczna);
wykorzystanie efektu stereoskopowego w procesie interpretacji.
4. Podstawy odczytywania treci topograficznej i tematycznej zdalnych zobrazowa.
4.1. Podstawowe definicje i struktura procesu interpretacji obrazw.
4.2. Rola cech rozpoznawczych, dziaki kluczowe, jednostki fotomorficzne.
4.3. Oglny schemat postpowania interpretacyjnego (metody i przebieg interpretacji).
4.4. Charakterystyka spektralna gwnych komponentw naturalnych i antropogenicznych tworzcych obraz terenu oraz jej wykorzystanie w praktyce interpretacji
zdalnych zobrazowa.
5. Zasady rozpoznawania gwnych elementw rodowiska geograficznego na zdjciach lotniczych i obrazach satelitarnych.
5.1. Uksztatowanie powierzchni terenu [formy terenowe, linie szkieletowe, niecigoci,
problem maskowania (rolinno, strefy zabudowy, obiekty inynierskie, zacienienie)].
5.2. Wody powierzchniowe (cieki, kanay, jeziora, zbiorniki naturalne i sztuczne, strefy przybrzene akwenw morskich.
5.3. Szata rolinna (zbiorowiska naturalne, kompleksy upraw rolnych i lenych).
5.4. Elementy infrastruktury komunikacyjnej, zabudowa, jej rodzaje i funkcje.
6. Kartometryczno zdj lotniczych i zobrazowa satelitarnych.
6.1. Kryteria kartometrycznoci w aspekcie tematycznej interpretacji zdalnych zobrazowa.
6.2. Podstawowe znieksztacenia geometryczne zdj lotniczych i satelitarnych
wiczenia [W] (3g)
7-31
Temat 1 (1g)
Definiowanie interpretacyjnych cech rozpoznawczych
Cel wiczenia: zrozumienie istoty cech rozpoznawczych i ich praktyczne wykorzystanie w procesie interpretacji materiaw fotolotniczych. Walor dydaktyczny rozwizania tematu polega na odwrceniu procedury postpowania interpretacyjnego
Temat 2 (1g)
Rekonstrukcja barw rzeczywistych pola testowego na podstawie fotografii wielospektralnej
Cel wiczenia: praktyczne zaznajomienie si z pojciem kontrastu spektralnego obiektw. Wprowadzenie do interpretacji zdj wielospektralnych poprzez wizualn analiz czarno-biaych wycigw kanaowych [kanay: N (niebieski), Z (zielony), C (czerwony), IR (podczerwony)]
Temat 3 (1g)
Analiza modelu stereoskopowego terenu
Cel wiczenia: praktyczne sprawdzenie roli efektu hiperstereoskopowego w procesie
odczytywania treci zdj lotniczych; prba okrelenia przyblionych relacji przestrzennych,
(wysoko, nachylenie), wybranych obiektw terenowych na podstawie oceny wizualnej oraz
po uwzgldnieniu przewyszenia jego skali pionowej modelu.
Warsztaty [WA] (2g)

Analiza porwnawcza wybranego zakresu treci tematycznej zdjcia lotniczego
(lub/i ortofotomapy z map topograficzn
Przewiduje si prac w zespoach 4-5-osobowych. Analiza bdzie dotyczy cile
okrelonego zakresu treci mapy, odrbnego dla kadego zespou a nastpnie dyskusj panelow z udziaem prowadzcego zajcia. Przewiduje si sformalizowanie wynikw analizy w
postaci arkusza testowego, ktry po wypenieniu bdzie stanowi rodzaj raportu.
I. Pomoce dydaktyczne
7-32
1. Wybrane stereogramy oraz ewentualnie dodatkowo ortofotomapy z materiaw szkoleniowych Zleceniodawcy (zdjcia PHARE z woj. sieradzkiego):
strefa zapory zbiornika Jeziorsko -1 stereogram (15 kompletw);
miasto Sieradz i okolice (?) lub Jura (?) - 1 stereogram lub ortofotomapa
(5 kompletw);
2. Fragment mapy topograficznej w skali 1 : 25 000 pokrywajcy obszar zdj (vide punkt 1).
3. Zdjcie mutispektralne pola testowego (wykonanie okoo 30 kopii formatu maej pocztwki
z gotowego negatywu).
4. Arkusze wiczeniowe (wykonanie kserokopii z dostarczonych matryc - okoo 35 sztuk dla
kadego kursu).
II. Materiay szkoleniowe
1. Wykonanie okoo 15 foliogramw z dostarczonych ilustracji i zdj.
7-33

Mularz - 1997b Fotografia Spektralna Archeo

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mularz - 1997b Fotografia Spektralna Archeo

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Land Information System

Krakw - Sieradz, luty 1998

Integrated Use of Aerial Photography Based Information - PHARE PL. 9206-02-04/II

5.8 Rosyjskie zdjcia satelitarne ....................................................................................................................5-16

Kompleksowe wykorzystanie informacji ze zdj lotniczych

Integrated Use of Aerial Photography Based Information - PHARE PL. 9206-02-04/II

7. CHARAKTERYSTYKA ZDJ LOTNICZYCH I OBRAZW

7.1 OGLNY MODEL ZDALNEJ REJESTRACJI POWIERZCHNI ZIEMI

Integrated Use of Aerial Photography Based Information - PHARE PL. 9206-02-04/II

Kompleksowe wykorzystanie informacji ze zdj lotniczych

Spektrum elektromagnetyczne i jego zakresy wykorzystywane

Integrated Use of Aerial Photography Based Information - PHARE PL. 9206-02-04/II

7.2 PRZEGLD ZDALNYCH METOD W ASPEKCIE POZYSKIWANIA INFORMACJI

7.2.1 Rejestracja fotograficzna

Kompleksowe wykorzystanie informacji ze zdj lotniczych

rzystnie na fotograficzn jako panchromatycznych zdj lotniczych. Film panchromatyczny

Integrated Use of Aerial Photography Based Information - PHARE PL. 9206-02-04/II

rozprzestrzeniania si ogrzanych wd, izolacji termalnej budynkw i rurocigw, w hydrogeologii itp.

Kompleksowe wykorzystanie informacji ze zdj lotniczych

cj wrakw, podmorskich rurocigw itp. Urzdzenie jest niewraliwe na zmcenie wody.

Orbita: koowa, okoobiegunowa (99),

Orbita: koowa, okoobiegunowa (99),

Integrated Use of Aerial Photography Based Information - PHARE PL. 9206-02-04/II

5,3 Ghz (56,6 cm)

7.3 CECHY CHARAKTERYSTYCZNE OBRAZU Z PUNKTU WIDZENIA POTRZEB

Kompleksowe wykorzystanie informacji ze zdj lotniczych

Integrated Use of Aerial Photography Based Information - PHARE PL. 9206-02-04/II

Stopie kontrastu jest znaczcym czynnikiem dla wydziele interpretacyjnych oraz w

Kompleksowe wykorzystanie informacji ze zdj lotniczych

jektowo-planistycznych. Efekt stereoskopowy ma kapitalne znaczenie dla interpretacji zdj

Rys. 8. Cie jako indykator rzeby powierzchni terenu

7.4 PODSTAWY ODCZYTYWANIA TRECI TOPOGRAFICZNEJ I TEMATYCZNEJ

7.4.1 Struktura procesu interpretacji obrazw

Kompleksowe wykorzystanie informacji ze zdj lotniczych

Integrated Use of Aerial Photography Based Information - PHARE PL. 9206-02-04/II

Rys. 9. Zdjcie panchromatyczne rdmiecia miasta Krakowa

Kompleksowe wykorzystanie informacji ze zdj lotniczych

Kompleksowe wykorzystanie informacji ze zdj lotniczych

Integrated Use of Aerial Photography Based Information - PHARE PL. 9206-02-04/II

Rys. 10. Obraz rzeki i jej otoczenia na pionowym zdjciu lotniczym

Kompleksowe wykorzystanie informacji ze zdj lotniczych

cechy rozpoznawczej w procesie interpretacji zdalnych zobrazowa, jest daleko wiksze ni

rolinnoci, zbiorowiskami rolinnymi a warunkami gruntowo-wodnymi, np. w dolinie rzeki

Jednym z najbardziej uniwersalnych indykatorw jest rolinno. Przypumy, e

Kompleksowe wykorzystanie informacji ze zdj lotniczych

Integrated Use of Aerial Photography Based Information - PHARE PL. 9206-02-04/II

Gleba charakteryzuje si rednim poziomem odbicia wzrastajcym systematycznie, z

Krzywe spektralne rnych elementw powierzchni i pokrycia topograficznego terenu

Gleb such cechuje niekiedy wielokrotnie wysza odpowied spektralna ni gleb

Charakterystyka spektralna suchych i wilgotnych powierzchni rnych rodzajw

Charakterystyka spektralna szaty rolinnej ujawnia maksimum odbicia w zielonym

Kompleksowe wykorzystanie informacji ze zdj lotniczych

7.5.1 Uksztatowanie powierzchni terenu

Integrated Use of Aerial Photography Based Information - PHARE PL. 9206-02-04/II

rodzaj uytkowania terenu,

Kompleksowe wykorzystanie informacji ze zdj lotniczych

7.5.2 Wody powierzchniowe (cieki, kanay, jeziora, zbiorniki naturalne i

Kompleksowe wykorzystanie informacji ze zdj lotniczych

i budowli, obecno zabudowy wielopitrowej wiadcz o znaczeniu i funkcji danego osiedla

7.6 KARTOMETRYCZNO ZDJ LOTNICZYCH I ZOBRAZOWA SATELITARNYCH

Kompleksowe wykorzystanie informacji ze zdj lotniczych

7.6.2 Znieksztacenia geometryczne zdj lotniczych i satelitarnych

Integrated Use of Aerial Photography Based Information - PHARE PL. 9206-02-04/II