ANNA CZECH 1, 2, JAN TATO 1, 2, MAGORZATA BERNAS 1, 2, 3, EWA BIERNACKA 4

Pilny postulat!
SOCJOTERAPIA
W PRAKTYCE POLEPSZANIA JAKOCI LECZENIA I YCIA
OSB Z CUKRZYC W WARUNKACH WSPCZESNEGO
POSTMODERNISTYCZNEGO SPOECZESTWA
(SOCJOTERAPIA SKUPIONA NA OSOBIE PACJENTA)
Urgent!
SOCIOTHERAPY
IN PRACTICE OF THERAPY AND LIFE OPTIMALIZATION OF PERSONS WITH
DIABETES MELLITUS IN THE CONTEMPORARY POSTMODERNISTIC SOCIETY.
(PATIENT-CENTRED SOCIAL CARE)
Sekcja Diabetologii Spoecznej Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego
2
Warszawski Uniwersytet Medyczny
3
Klinika Chorb Wewntrznych, Diabetologii i Endokrynologii, II Wydz. Lekarski WUM
4
Redakcja Suba Zdrowia
1

Social Diabetology Section of the Polish Diabetes Association

2
Warsaw Medical Uniwersity
3
Department of Internal Diseases, Diabetology and Endocrinology, II Med. Faculty Warsaw Medical Uniwersity
4
Editing Team Suba Zdrowia.
1

STRESZCZENIE. Wsplnym mianem cukrzyca okrelono wiele rnych pod wzgldem etiologicznym chorb, ktrych wsplnym objawem
jest hiperglikemia. Wszystkie zmieniaj wbardzo istotny sposb moliwoci yciowe pacjentw. Objawy odmiennych typw cukrzycy s
rnie nasilone ale zawsze trwaj do koca ycia.
Ich pierwotny mechanizm etiologiczny nie jest, przy obecnym stanie wiedzy, poznany wstopniu umoliwiajcym definitywne wyleczenie.
Postpy wskutecznoci leczenia cukrzycy maj cigle charakter objawowy moliwa jest ich eliminacja, osignicie stanu zblionego do
zdrowia ale uwarunkowanego cigym intensywnym leczeniem.
Wynikaj std due wpywy cukrzycy na wszystkie aspekty ycia pacjentw. Tworzy si szczeglna konieczno stosowania odpowiednich
metod psychologicznych isocjologicznych wpraktyce opieki diabetologicznej.
Autorzy przedstawiaj propozycje dziaa medycznych, ktre mogyby stanowi sposb lepszej diagnostyki ileczenia psychospoecznych
zaburze wystpujcych wcukrzycy, czyli socjoterapi wdiabetologii. Proponuj uzna j za dziaanie rwnorzdne wswoim znaczeniu
zinnymi klinicznymi metodami.

Medycyna Metaboliczna, 2016, tom XX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl

15

Sowa kluczowe Opieka diabetologiczna, skadnik spoeczny ipsychologiczny, zasada patient-centred care, socjoterapia.
SUMMARY. Increasing number of diabetes mellitus clinical types with different patterns of etiology and clinical course, imposing very differentiated life changes, enforces the adaptive, social approach in therapeutics. Diabetes mellitus care, has to be patient-centred and
therefore adapted to the individual, also social life conditions, to the chronicity of diabetes mellitus and to specific, psychosocial disturbances
related to disease and life-long therapy.
Post-modernistic character of the contemporary structure and functions of the society has to be regarded also as the medical challenge
for diabetological care. Social conditions of the individual patient have therefore to be routinely diagnosed and approached as therapeutic
obligations. In this way the new diabetological care component the sociotherapy arises.
Authors present their proposals serving these new therapeutical challenges.
Key words Diabetological care, social and psychological component in diabetes mellitus therapy, principle patient centred care,
sociotherapy.

WPROWADZENIE
Motywacj, ktra zainspirowaa autorw do opracowania problemu socjoterapii cukrzycy jest propagacja inspirujcej kreatywn praktyk zasady patient centred care
opieki skupionej na osobie pacjenta.
Istnieje wtym wzgldzie ciekawy precedens.
Historia polskiej diabetologii - szczeglnie dziaalno
Jakuba Wgierki, Jzefa Wacawa Grotta, Artura Czyyka oraz ich zespow - odznaczaa si holistycznym oraz
indywidualistycznym ujciem diabetologii, odpowiadajcym zasadzie patient centred care na dugie lata przed
jej sformuowaniem przez American Diabetes Association
iEuropean Association for the Study of Diabetes (1, 2, 3, 4).
Obecnie pojawia si moliwo poczenia tej tradycji
polskiej diabetologii zaktualnym, bardzo jej odpowiadajcym, stanowiskiem wielu midzynarodowych rodowisk
iinstytucji ksztatujcych indywidualizacj ipersonalizacj opieki diabetologicznej. Obejmuje ona potrzeb pilnej
ibezporedniej translacji postpw naukowych, od genetyki do socjologii ipersonalnie ukierunkowanej praktyki
medycznej.
Wniniejszym opracowaniu przedstawiono takie problemy opieki diabetologicznej zzakresu socjologii cukrzycy
okrelajc je mianem socjoterapii.

ZASADA PATIENT CENTRED CARE

OPIEKI HOLISTYCZNIE SKUPIONEJ
NA OSOBIE PACJENTA
Cele, moliwoci ispoeczno-ekonomiczne uwarunkowania opieki medycznej ispoecznej dla osb zcukrzyc zmieniaj si wlad za postpami badawczymi
wsposb zasadniczy iszybki. Polepsza si zakres, opieka
staje si bardziej intensywna, integruje metody biologiczne
ikliniczne zpsychologicznymi isocjologicznymi zgodnie
znaczeln zasad patient centred care (ADA, EASD,
WHO) (5, 6, 7).

16

Istnieje potrzeba upowszechniania takich reform

wpraktyce medycznej ispoecznej, poniewa umoliwiaj one osiganie nie tylko lepszej jakoci wynikw leczenia ale take lepszego poziomu codziennego ycia osb
zcukrzyc.
Ocena skutecznoci realizacji tego postulatu wPolsce jest
tylko czciowo iporednio moliwa wsumie wnioski
wskazuj na istotn potrzeb poprawy wtym zakresie (8).
Zasada patient centred care wymaga, aby wpraktyce opieki medycznej integrowa postpy nauk biologicznych ifizjologicznych zdziaalnoci kliniczn oraz take
zuwarunkowaniami ocharakterze spoecznym.
Ztych wzgldw naley postulowa systemowe wprowadzenie do praktycznej opieki diabetologicznej zasad
socjologicznej diagnostyki iterapii. Problematyk wtym
zakresie przedstawiono wpostaci nastpujcych dziaw:
1) Socjoterapia jako skadnik opieki diabetologicznej;
2) Pacjent zcukrzyc jako odzwierciedlenie wpyww
iwarunkw spoecznych;
3) Socjologicznie uwarunkowane zespoy zaburze
upoledzajce jako wynikw leczenia iycia pacjentw zcukrzyc.
Tego rodzaju ujcie problematyki socjologicznej wleczeniu cukrzycy okrelono mianem socjoterapii.
Pojcie socjoterapii moe uatwi wpraktyce diabetologicznej bardziej skuteczne wykorzystywanie metod
ipostpw bada medyczno-socjologicznych.

POSTMODERNISTYCZNE PRZEMIANY
SPOECZNE IWARUNKI YCIA WPYW
NA OPIEK DIABETOLOGICZN
Pierwsze, udokumentowane opisy objaww choroby
odpowiadajce cukrzycy znajduj si wmajcym ju ponad 3 000 lat rkopisie znalezionym wTebach (1). Do
momentu zastosowania wleczeniu insuliny w1922 roku
cukrzyca typu 1 bya chorob mierteln. Dalsze postpy wielu rodzajw bada dotyczcych powstawania, klinicznego przebiegu ileczenia cukrzycy spowodoway, e

Medycyna Metaboliczna, 2016, tom XX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl

obecnie redni okres przeycia osb zcukrzyc przy

zastosowaniu intensywnego sposobu leczenia zblia si
do redniej charakteryzujcej populacj ogln.
Oglnie mona obecnie stwierdzi, e cukrzyca
wokoo 50% powodowana jest przez ukady genetyczne,
wpozostaym jednak tak znaczcym odsetku, przyczyny
objaww cukrzycy maj charakter rodowiskowy. Okazuje si, e znaczna liczba odmiennych patogenetycznie
rodzajw cukrzycy wymaga profilaktyki iterapeutycznej korekty czynnikw rodowiskowych w tym take
spoecznych.
Z. Bauman iwielu polskich socjologw, atake tacy
badacze ycia spoecznego w skali wiatowej, jak np.
Richard Sennett (London School of Economy, New York
University ksika Together. The Rituals, Pleasures and
Politics of Cooperation), wskazuj na gbokie, patogennie
dziaajce przemiany wspoecznych warunkach stylu ycia wspczesnych ludzi. Obrazuj bezporednie medyczne
znaczenie postpujcych rozwarstwie ekonomicznych,

cywilizacyjnych, technologicznych, izolacji spoecznej

jednostki, nasilenia agresywnoci wyciu spoecznym.
Takie zmiany wfunkcjonowaniu spoeczestw XXI wieku
stay si szczeglnie znaczce dla caoksztatu problemw
leczenia cukrzycy.
Socjologia zesza ztych powodw do gabinetu diabetologa (9, 10).
Do tego rodzaju spoecznych uwarunkowa opieki diabetologicznej nale szczeglnie (11, 12, 13):
a. Uwarunkowania zalene od szybko nastpujcych patogennych, cywilizacyjnych ispoecznych zmian wpywajcych na styl ycia osb zcukrzyc.
Przedstawiaj te zalenoci tabele 1 i2.
b. Spoeczne okolicznoci przyczyniaj si do epidemicznego narastania liczby osb zcukrzyc na wiecie, Europie iwPolsce. Pojawia si konieczno ich diagnostyki, profilaktyki oraz spoecznych przystosowa do
cigle nowopowstajcych, masowych potrzeb osb
zcukrzyc (15, 16).

Tab 1. Transformacje stylu ycia w Polsce a osoba chora na cukrzyc.

Intensywna dynamika zmian w wartociach i uwarunkowaniach yciowych, spoecznych, ekonomicznych, tu i teraz
Nowa cywilizacja:
liberalizm spoeczny i ekonomiczny
wiat wirtualny
internet, media komunikacyjne, globalizm
wartoci public relations, relacje oparte na pozorach
wiat realny
korporacyjny styl ycia priorytet pienidza, konkurencja, indywidualizm
rozwarstwienie spoeczne zalene od kryteriw ekonomicznych, ubstwo, osamotnienie spoeczne jednostki i grup ludnociowych
Tab 2. Patient-centred care z wbudowaniem socjologii do opieki diabetologicznej.
Socjologiczne czynniki w powstawaniu
relacji lekarz-pacjent uksztatowane
pozytywnie lub negatywnie
Charakter reakcji poznawczych
iemocjonalnych pacjenta, moliwo
uzyskania aktywnej wsppracy wleczeniu
Uzyskanie zaufania pacjenta, zbudowanie
nadziei na dobr jako ycia mimo cukrzycy
Poziom edukacji oglnej iszczeglnie
edukacji wzakresie samoobserwacji
isamokontroli cukrzycy
Moliwo uzyskania wsparcia dla
pacjenta ze strony rodziny, rodowiska oraz
instytucji spoecznych, dostpno rodkw
finansowych na leczenie
Oczekiwana dugo ycia, samotno,
nawyki niekorzystne dla wynikw leczenia

negatywna

socjoterapeutyczne dziaania lekarza

ulepszajce skuteczno leczenia
- uksztatowane pozytywnie lub
negatywnie
odpowiednie porady socjoterapeutyczne
ipsychologiczne

negatywna

wykazanie zaangaowania lekarza wbadaniu

planw yciowych pacjenta

Przewidywana adherencja do zalece

zmian w stylu ycia, stosowaniu
farmakoterapii i samokontroli
ocena
pozytywna
ocena
pozytywna
ocena
pozytywna

negatywna
ocena

pozytywna

planowa organizacja wsparcia

negatywna

ocena
pozytywna

edukacja terapeutyczna, budowanie

motywacji do leczenia i dziaa yciowych
pacjenta

negatywna

Medycyna Metaboliczna, 2016, tom XX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl

zwikszanie siy (przekona i dziaa)

yciowych pacjenta

17

Problem ten przedstawiono wtab. 3.

c. Wzrost we wspczesnych spoeczestwach proporcji
osb wwieku podeszym szczeglnie zwiksza subpopulacj osb zcukrzyc. Co 5-ta osoba wwieku powyej 65 lat wykazuje zaburzenia odpowiadajce definicji
cukrzycy.
Przewiduje si, e wEuropie ludno powyej 65 r ycia wroku 2014 liczca 87 milionw, osignie poziom 152
milionw wr. 2060. Wtym liczba osb wymagajcych
cigej medyczno-spoecznej opieki zwikszy si z 20
do 39 milionw. Jednoczenie zwiksz si koszty takiej
opieki rednio z6,9% do 8,3% PKB krajw europejskich.
Ok. 30% tych kwot zuywane jest na opiek medyczno-spoeczn chorb przewlekych, wrd ktrych znajduje
si cukrzyca.

Opieka medyczna ispoeczna, wtym take diabetologiczna, wymaga przystosowa do takich nowych potrzeb
spoecznych icywilizacyjnych (15, 16, 17, 18).
Systemy opieki medycznej zawiera musz coraz wicej dziaa spoecznych umoliwiajcych propagacj profilaktyki oraz take osiganie lepszej jakoci ycia mimo
przewlekej choroby.
We wspczesnej opiece diabetologicznej koniecznym
wic si staje:
1. Okrelanie wpraktyce opieki diabetologicznej personalnych potrzeb spoecznych w celu wprowadzania
socjoterapeutycznych zachowa istylu ycia, ograniczajcych negatywne wpywy cukrzycy na rokowanie
wjej przebiegu.

Tab 3. Rozmiary epidemii cukrzycy na wiecie i w Polsce wedug Diabetes Atlas, wyd. V, IDF Bruksela, 2011.
wiat (populacja 20-79 lat)
Ludno
Populacja cakowita, w mld
Populacja w wieku 20-79 lat, w mld
Cukrzyca (20-79 lat)
Chorobowo globalna (rednia), %
Liczba osb z cukrzyc, w mln
Umieralno, % wszystkich zgonw, liczba zgonw
Upoledzenie tolerancji glukozy
Chorobowo globalna (rednia), %
Liczba osb z upoledzeniem tolerancji glukozy, w mln
Europa (20-79 lat)
Ludno
Populacja cakowita, w mln
Populacja w wieku 20-79 lat, w mln
Cukrzyca (20-79 lat)
Chorobowo regionalna, %
Liczba osb z cukrzyc, w mln
IGT
Chorobowo regionalna, %
Liczba osb z IGT, w mln
Typ 1 cukrzycy
Liczba dzieci z cukrzyc t. 1, w tys.
Liczba noworozpoznanych przypadkw rocznie
Umieralno (20-79 lat)
mczyni, tysice
kobiety, tysice

2011
7,0
4,4

2030
8,3
5,6

8,5
366
8,2
4,6 milionw

8,9
552

6,5
280

6,7
398

2011
891
653

2030
897
673

6,7
52,8

6,9
64,2

10,2
66,0

11,0
72,2

112
17,1

297,6
336,5

Polska (populacja 20-79 lat)

Cukrzyca (20-79 lat)
Chorobowo %
10,6
12,2
Liczba osb z cukrzyc, w tys
3050
3410
80% wiatowych nakadw finansowych na opiek diabetologiczn wydatkuje si w krajach ekonomicznie rozwinitych na potrzeby 25%
wiatowej populacji osb z cukrzyc.

18

Medycyna Metaboliczna, 2016, tom XX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl

2. Wytwarzanie pozytywnej, indywidualnej motywacji,

ulepszanie zrozumienia siebie ipotrzeb leczenia, denie do wykreowania aktywnej postawy wobec zmian
wartoci yciowych powodowanych przez obecno
cukrzycy.
3. Zwikszenie psychospoecznej odpornoci izdolnoci
ograniczania wpywu cukrzycy na karier spoeczn
osb zcukrzyc.
4. Przeciwdziaanie lkowi, depresji, zmczeniu, frustracji
spowodowanych cukrzyc upoledzajc pozycj spoeczn chorych.
5. Nabycie penej sprawnoci wsamokontroli cukrzycy
iregulacji dawek lekw iterapeutycznych zachowa
wrnych spoecznie warunkach.
6. Uksztatowanie osobowoci zdolnej do speniania satysfakcjonujcych rl spoecznych, do osignicia dobrej
jakoci ycia iemancypacji, do zwalczania spoecznej
dyskryminacji zpowodu cukrzycy.

PACJENT ZCUKRZYC JAKO

ODZWIERCIEDLENIE WPYWW
IWARUNKW SPOECZNYCH
Wspczesne yciorysy pacjentw zcukrzyc ukadaj
si nie tylko wedug biologicznej charakterystyki ich choroby. S take ksztatowane wcoraz wikszej mierze
przez spoeczne okolicznoci ycia (18, 19, 20).
Powysz tez ilustruje kazuistyczny opis.
Choruj na cukrzyc 61 lat jak organizowaam cae
moje ycie?
Pani E.M., lat 71 - na wzku, ma amputowane powyej kolan obie nogi. Cierpienie zpowodu niedokrwiennej
choroby koczyn dolnych towarzyszyo pani Elbiecie od
wielu lat.
Relacja pacjentki
Skoczyam bibliotekarstwo wWarszawie ipracowaam wbibliotece naukowej Instytutu Hematologii. Bardzo
sobie chwal czas pracy zawodowej. Dobry bibliotekarz,
aja takie miano sobie przypisuj, by ceniony. Pracowaam
wInstytucie ponad 40 lat (do 1990 r.), potem jako sekretarka medyczna wszpitalu na Niekaskiej.
Cukrzyca utrudniaa mi ycie od pocztku. Kiedy zachorowaam, od pocztku otrzymaam insulin. Mieszkalimy wWarszawie. Hipoglikemie iwysokie poziomy
cukru na zmian si przeplatay. Zdawaam sobie spraw,
e naleaoby to jako wyrwna, ale nawet przy duych
staraniach to si nie udawao. Przez wikszo czasu dominoway wysokie poziomy cukru, ana skutek tego pojawiy
si problemy naczyniowe.
Problemy tego rodzaju zaczy si od pobolewania
w czasie chodzenia. Zawsze chtnie gimnastykowaam
si, troch biegaam, cukrzyca uniemoliwia mi jednak
czynne uprawianie sportu. Tymczasem - ju nie byam taka
moda - 20 lat temu, wpewnym momencie nawet zwyke

chodzenie zaczo mi sprawia problemy. Pierwsze badanie

dopplerowskie w1995 r. wykazao niepokojce zmiany,
bardzo zy stan naczy. Od czasu do czasu wInstytucie
Hematologii chirurg robi kolejne badania - pokazyway
progresj choroby. Ale nikt mi nie zaproponowa radykalnego leczenia - operacji.
Po pierwszym dopplerze wwarunkach szpitalnych zastosowano prostawazyn we wlewach doylnych. Rozszerzaa naczynia na tyle, e mi to umoliwiao, ju nie dobre
chodzenie, ale funkcjonowanie.
Zdawaam sobie spraw, e wiele zaley od wyrwnania
cukrzycy, ale teoria to jedno, aycie to drugie. Czasem na
krtko przychodzia taka refleksja, e naleaoby zadba
odiet oraz insulinoterapi. Ale - mae usprawiedliwienie
- jak si pracuje zawodowo, to nie zupenie jest si panem
swojego czasu.
Kiedy sytuacja z naczyniami staa si dramatyczna?
Bardzo powane problemy byy ju pi lat temu. Zaczy si robi nieciekawe rzeczy na stopach - stopa cukrzycowa. Ostatni rok by szczeglnie trudny - prbowano
ratowa jedn idrug nog. Operowano je po kawaku,
przechodziam kolejne operacje wszpitalu na chirurgii.
Wcigu roku straciam obie nogi: wstyczniu lew, po
dziewiciu miesicach praw. Miaam odleyny izaniky
mi wszystkie minie.
Po powrocie do domu miaam rehabilitacj. Przychodzia do mnie pani wramach NFZ, ktra niezwykle sprawnie
uoya wiczenia. Chtnie wiczyam. Wtej chwili bez
problemu przechodz zwzka na ko, oile jest to na
poziomie mojego siedziska, nie mam problemu zprzemieszczaniem si, bo mam bardzo siln obrcz barkow
isprawne rce. Ale do niedawna miaam olbrzymie problemy, nie potrafiam si sama dwign.
Amputacje byy trudne do przyjcia, ale musz powiedzie, e kiedy pozbyam si drugiej nogi - odyam. Ustpi bl fizyczny. Bl naczyniowy jest bardzo trudny do
zniesienia, nie do opisania silny, nawet narkotyki go nie
znosz. Stopa cukrzycowa iniesprawne ttnice, moe to
zabrzmi paradoksalnie, ale ja si ciesz, e nie mam ng,
bo nie czuj blu.
Inne komplikacje zdrowotne? Co zoczami - nie bardzo
wiem co, bo lekarz poskpi mi informacji na temat aktualnego stanu mojej retinopatii cukrzycowej. Jaki czas temu
chciano zastosowa laser, ale poniewa zjakiego powodu
nie mona mi poda kontrastu - zrezygnowano. Apotem zajam si wycznie nogami, awszystko inne zeszo na plan
dalszy. By moe co si dzieje znerkami, mam nadziej,
e to zostanie wyjanione. Std ten pobyt tutaj.
Czy moje ycie prywatne to jest jaka tajemnica? To
nie jest tajemnica, ale ja niechtnie mwi osobie. Tak
mam natur, e trudno ze mn rozmawia omnie. Jestem
troch schowana, to pewien rys charakteru iprzykad na
to, jak mona si zamkn. Amoe cukrzyca - choroba
psychosomatyczna - te ina tym polega, e czowiek nie

Medycyna Metaboliczna, 2016, tom XX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl

19

cakiem moe, nie umie, nie potrafi si otworzy? Broni

si przed pokazywaniem siebie od rodka. To ma zwizek
zmoj cech, akurat niezwykle mocn - nie mam silnego
charakteru. Tam gboko nie ma adu specjalnie mocnego.
Staram si panowa nad swoim wiatem emocji, nie okazywa tego, moe dlatego sprawiam wraenie spokojnej
- ale tak nie jest.
Jak kady czowiek miaam wyciu zawirowania. Zburz
yciowych wychodzi si ztrudem. Dwa razy byam matk, oba maestwa si rozpady. Ale to nie jest dla mnie
dziwne - bo, jakby to powiedzie, jestem znatury samotnikiem - zgbi serca iod zawsze. Tak jestem skonstruowana. By moe wogle si nie nadaj do ycia wsplnego.
Przy cukrzycy imacierzystwo si nie udao. Bya cia,
donoszona, ale dziecko zmaro po porodzie. 1964 rok. Tyle
tego mojego rozwalonego ycia.
S kobiety, ktre tskni za domem, za dziemi. Mnie
tak si ycie poukadao, e mam grono przyjaci, jestem
otoczona ludzk yczliwoci.
Prawdziwy problem to zaleno od innych osb. Myl,
e kady czowiek go ma, ale jak usidzie na wzku, to ma
go bardziej. Takie codzienne ycie - wyj na spacer. Trzeba mie kogo obok, kto przeprowadzi przez te krawniki,
ktre podobno s przystosowane do jazdy wzkiem, co nie
jest prawd. Mj wzek nie pokonuje rnicy poziomw
midzy chodnikiem ajezdni.
Wpowyszej relacji pacjentki ospoecznych aspektach
jej indywidualnego chorowania na cukrzyc znajduje
si wiele odniesie do negatywnych zmian wjej spoecznym stanie. Stanowi one przyczyn bardziej systemowego przedstawienia spoecznych uwarunkowa opieki
diabetologicznej.

SYSTEMOWY PRZEGLD SPOECZNYCH

WPYWW NA SKUTECZNO OPIEKI
DIABETOLOGICZNEJ KONIECZNO
WPROWADZENIA METODY SOCJOTERAPII
Jak wskazuje powyej przedstawiona relacja pacjentki
spoecznych uwarunkowa jakoci leczenia cukrzycy iycia jest bardzo wiele. Ukadego pacjenta maj one rny
charakter inasilenie. Rozpoznaje te potrzeby ikonsultuje
lekarz powinien ujmowa te dziaania jako rutynowy
skadnik opieki diabetologicznej (22, 23).
Wymiemy dalsze praktyczne przykady takich spoecznych uwarunkowa (24, 25, 26):
presja ofert patogennej ywnoci powszechnie dostpnej w rnych formach (bardzo liczne produkty
zgrupy fast food gotowe do spoycia wkadych
warunkach ulica, kino, niektre soft drinks Coca-Cola, OAS, Fanta iinne). S one jedn zprzyczyn
trudnoci wkontroli masy ciaa icukrzycy;

20

nie-kontrolowana urbanizacja miast iosiedli oraz upowszechnienie osobistego, mechanicznego transportu

eliminujce moliwoci potrzebnych terapeutycznie
wysikw fizycznych;
korporacyjny styl pracy (zmienne, przekraczajce kryteria zdrowia, stresujce wykonywanie zlece formowanych wycznie na zasadzie kryterium biecego
biznesu);
nadmiernie pozbawiony pracy miniowej styl pracy,
np. wielogodzinna praca siedzca przed komputerem;
bezrobocie iprekariatyzacja modziey upoledzajce
styl ycia;
wynikajce zchorowania upoledzenie zdolnoci do
pracy znastpow depresj;
niska efektywno profilaktyki spoecznej, np. wodniesieniu do takich problemw jak:
--niepalenie tytoniu angiotoksyczny wpyw palenia
tytoniu jest uosb zcukrzyc wielokrotnie wikszy
ni uosb bez cukrzycy iniweczy wyniki caoksztatu
leczenia,
--eliminacja picia alkoholu,
--rozpatrywanie racjonalnoci stosowania jakichkolwiek lekw poza lekami zwizanymi z leczeniem
cukrzycy, uwzgldnienie ich potencjalnego wpywu
diabetologicznego,
--pene stosowanie potrzebnych szczepie, preferowanie efektywnych planowych operacji dokonywanych
po wnikliwym przygotowaniu.
powodowane przez cukrzyc zaburzenia ycia rodzinnego: wynikajce zobecnoci cukrzycy typu 1 ujednego zpartnerw maestwa spoeczne utrudnienia
oceniane wankiecie (182 par maeskich, bad. wasne)
byy nastpujce:
--mniejsza sprawno yciowa ikoncentracja jednego
zpartnerw maestwa na codziennej realizacji zalece leczniczych, przeksztacanie domu wjednostk
lecznicz mniejsza warto partnerstwa 41%,
--upoledzenie funkcji rodzinnych rozrodczych, seksualnych, genetycznych (lk przed przekazaniem choroby potomstwu) 38%,
--mao przewidywalne pojawianie si ostrych powika
hipoglikemii, niewyrwnania cukrzycy, dodatkowych chorb 28%,
--zbyt wysokie koszty leczenia 28%,
--zwikszenie ryzyka niepowodze wpracy, bezrobocie,
niepewno ekonomiczna 26%,
--poczucie winy osoby chorujcej lub egocentryzm, nekrotyzacja, labilno emocjonalna, depresja 12%,
--spoeczny ostracyzm idyskryminacja 11%,
--brak kulturowych mechanizmw akceptowania przewlekej choroby (innoci) partnera 8%.
szczeglny wpyw podeszego wieku na spoeczne
uwarunkowania opieki diabetologicznej jest bardzo

Medycyna Metaboliczna, 2016, tom XX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl

znaczny. Problem ten przedstawia ponisze zestawienie (bad. wasne):

Sytuacja spoeczna wgrupie osb zcukrzyc > 65 lat:
Badania wasne dokonane za pomoc kwestionariusza
wypenionego przez badanego lub przez jego najblisz
osob przy pomocy ankietera, dotyczyy 240 osb.
Okoliczno spoeczna
Niewystarczajce rodki na utrzymanie

Odsetek
49

Samotno

42

Bezradno

20

Trudnoci wocenie swojej sytuacji

24

Ograniczenia sprawnoci umysowej

22

Pena zaleno od osb drugich

22

SOCJOTERAPIA JAKO SKADNIK OPIEKI

DIABETOLOGICZNEJ
Przedstawione powyej przykady spoecznych uwarunkowa jakoci wynikw leczenia iycia osb zcukrzyc
wymagaj planowej interwencji lekarza wramach opieki
diabetologicznej.
S dziaem tej opieki, ktry naley wyodrbni jako
szczegowy kierunek umoliwiajcy realizacj holistycznego ujcia leczenia osb zcukrzyc.
Mona go okreli mianem socjoterapii.
Zakres tych dziaa jest znaczny i stale ulega
zwikszaniu.
Odniesienie problematyki socjoterapii do szczeglnych
grup pacjentw wykazuje due rnice demograficzne
ikliniczne.
Przedstawiono je poniej.
I. Cykl yciowy:
Dzieci zespolona specjalistyczna opieka, wsppraca
rodzicw, szkoy. Prewencja ryzyka powika (27).
Modzie wyksztacenie, zawd, praca, specjalistyczna opieka przejciowa do opieki dorosych.
Modzie/doroli zakadajcy rodziny
Kobiety/planowanie ciy zmiana wleczeniu, samotne matki przystosowanie opieki, leczenia, ubstwo.
Osoby wpodeszym wieku zrent lub emerytur nisz
od minimalnej pacy, inwalidztwo, niedostateczna komunikacja, deprywacja (18).
II. Szczeglne problemy kliniczne o indywidualnym
charakterze:
-- upoledzenie wzroku, niewidomi zpowodu cukrzycy
-- upoledzenie czynnoci nerek,
-- powikania kardiologiczne, szczeglnie po interwencjach kardiochirurgicznych
-- powikania neurologiczne zespoem niedokrwienia
mzgu, po udarze mzgu

-- zesp stopy cukrzycowej, stan po amputacji koczyn

dolnych
-- obecno przewlekych chorb skojarzonych zcukrzyc nadcinienie ttnicze, choroba wtroby, upoledzenie odpornoci, choroby psychiczne, narkotyki.
Poszukiwanie moliwoci rozwizywania problemw
socjoterapeutycznych ma rne kierunki.
Gdzie ijak szuka spoecznego wsparcia dla pacjenta,
jak realizowa socjoterapi?
Diagnozujc spoeczne zaburzenia wpywajce na skuteczno opieki diabetologicznej wskazane jest uzyskanie
odpowiedzi na nastpujce pytania (28, 29, 30):
Czy pacjent ma jakiekolwiek rodzinne, kulturowe lub
religijne przekonania, pogldy lub praktyki, ktre mog
wpyn na opiek isamoopiek wcukrzycy?
Kto lub co najbardziej pomaga pacjentowi wopiece
isamoopiece nad cukrzyc?
Kto lub co najbardziej przeszkadza pacjentowi wopiece
isamoopiece nad cukrzyc?
Do kogo pacjent si zwraca, kiedy ma problem zdrowotny lub niepokj?
Co pacjent czyni, aby zrekompensowa swoje
rozczarowanie?
III. Wsparcia socjoterapeutycznego mona poszukiwa
wkilku krgach spoecznych jak:
1. Krg maestwa:
wsplnota losu chorowanie ileczenie, opiekuczo,
pomoc,
wsplne planowanie rodziny, wychowywanie dzieci
2. Krg rodzinny:
poza wspmaonkiem, dzieci, dalsi krewni udzielajcy naturalnej opieki ograniczajcej izolacj chorego
3. Krg przyjaci:
kluby chorych na cukrzyc, zesp leczcy,
pomoc stowarzyszenia pacjentw
4. Krg przyjaznego rodowiska pracy irekreacji.
5. Krg ustawowej pomocy spoecznej.
Skuteczne wykorzystywanie organizowanej przez administracj pastwow pomocy spoecznej, starania ojej
przyjazne ikompetentne dziaania s zazwyczaj kocowym sposobem wdeniu do utrzymania spoecznej jakoci ycia pacjentw. Wtym zakresie socjoterapia cukrzycy
czsto napotyka na zy menederyzm.
6. Krg samopomocowy.
Dla zwikszenia moliwoci realizacji dziaa socjoterapeutycznych pacjenci niemal we wszystkich krajach
wiata tworz aktywne grupy samopomocowe. Przybieraj one take form oglnokrajowych lub regionalnych
stowarzysze. Ich dziaalno ma coraz wiksze znaczenie
wrozwizywaniu spoecznych zaburze powodowanych
przez chorowanie na cukrzyc. Midzy innymi wniektrych krajach np. Wochy stowarzyszenie osb zcukrzyc spowodowao uchwalenie przez parlament specjalnej
przeciwcukrzycowej ustawy.

Medycyna Metaboliczna, 2016, tom XX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl

21

SOCJOLOGICZNIE UWARUNKOWANE
UPOLEDZENIE JAKOCI YCIA PACJENTW
ZCUKRZYC
Zaburzenia o socjologicznym charakterze zmieniaj
bieg ycia pacjentw wrny sposb. Czsto ukadaj si
windywidualne, odrbne zespoy wpyww iobjaww.
Przykadem wtym zakresie jest kolejna autentyczna relacja chorowania na cukrzyce podana poniej.
Straciam wzrok mimo to wyciu zwyciyam.
J.W., lat 50, pielgniarka dyplomowana, od 1986 r. na
rencie, mieszka wSzydowcu. Starannie zadbana, wrku
druty zrobtk. Czsto si umiecha.
Od dziecka ma cukrzyc. Nigdy nie widziaa swojego
drugiego dziecka - syna, poniewa od czasu drugiej ciy
jest niewidoma.
Relacja pacjentki
Wmiasteczku niektrzy mwi, e to nieprawda, e
ja nie widz, bo si staram prowadzi czynny tryb ycia.
Robi zakupy, zaatwiam sprawy wurzdach. Staram si
wyglda pozytywnie przy swoich 50 latach. Na co dzie
chodz umalowana, systematycznie odwiedzam kosmetyczk, wosy mam malowane. Nie obnosz si ze swoim
nieszczciem, bo prcz wzroku mam tak duo - doskonay such, wch, intuicj, aprzede wszystkim ludzi wok.
Chocia s chwile, kiedy jestem nieszczliwa.
Trudnoci yciowe
Teraz na oddzia przyszam zaamana. Proza yciowa mnie dopada: m straci prac, syn straci prac, na
utrzymanie 3-osobowej rodziny zostao 700 z, iwszystko
to spowodowao, e poczuam si bardzo chora, zmczona, mam neuropati, ktra przy stresie si nasila. Profesor
pyta - co sycha pani Jolanto? Ja mwi - jestem bardzo
chora. Ale dzi ju profil mam ksikowy. Bior insulin Lantus, do tego Humalog, leki na serce. To wszystko
okoo 200 z miesicznie kosztuje. Zdziedziny ekonomii
stosowanej mog mie doktorat, bo utrzyma 3-osobow
rodzin za takie pienidze ... Szydowiec jest pikny, ale
pracy nie ma.
ycie jest tak kruche, wkadej chwili moe nas zabrakn, apozostanie po nas pami. Prawda? Wic staram si
zostawi po sobie - bliskim inie tylko - dobre wspomnienia. Wychodz ztakiego zaoenia, e trzeba si cieszy
tym, co czowiek ma. Wmoim Szydowcu spotykam dobrych ludzi. Wsierpniu dostaam zmiejskiego orodka
pomocy od dyrektora 700 z iod burmistrza miasta 1000
z ikupiono mi za te pienidze urzdzenie Millestone, na
ktrym nagranych jest pi ksiek.
Na tamtym fotelu sobie siadam - stoi tam fotel? robi na drutach i przez kilkadziesit minut oddaj
si temu, co lubi najbardziej, suchaniu ksiki. Zamawiam nagrania w Bibliotece Centralnej Polskiego
Zwizku Niewidomych. Ksiki to jedna zmoich pasji,
bo ja nadal szalon mam gow. Prbowaam si uczy

22

Brailla, ale na tyle go nie opanowaam, eby czyta

szybko, aczytanie powolne mnie mczy. Wprzyszym
roku zamierzam wystpi oprogram udwikowiony do
komputera, imusz si zmusi, eby si tego nauczy,
myl, e chyba dam rad. Nastpn moj wielk pasj
jest muzyka powana. Uwielbiam Straussa, Mozarta,
Czajkowskiego. Prosz sobie wyobrazi, e mnie czasu
brakuje, tyle mam zaj.
Urodziam si iwychowaam wmaej wioseczce niedaleko Szydowca, wtrudnych warunkach.
Zachorowaam na cukrzyc w wieku szeciu lat, no
ibyy to dziecistwo imodo zt cukrzyc okrutnie
cikie. Cukry byy zpewnoci bardzo wysokie, oczym
ja nie wiedziaam, zreszt nawet gdybym wiedziaa, to nie
umiaabym temu zaradzi. Rodzice niewiele mi pomagali,
byli starzy iwiedzy rwnie nie mieli. Zperspektywy czasu wiem, e leczenie byo cakiem nieprawidowe.
Bya te bieda. Na niadanie bya zupa. Co byo najtasze, to byo jedzone. Brakowao pienidzy na leki.
Cie.
Wszpitalu pooniczym wKielcach w1984 r. dostaam
pierwszy raz insuliny monokomponentne, sprowadzane
przez Ministerstwo Zdrowia na specjalne wnioski, wyniki glikemii byy lepsze. Nawet wtedy dostaam, tylko nie
wiem skd, paski do pomiaru cukru, na skal barw. Kuam
palce, przykadaam do paseczka ipo 30 sekundach pasek
zmienia kolor. To bya rewelacja, bo na wynik zlaboratorium trzeba byo poczeka, aja po minucie miaam wynik.
T insulin ju mi zostawiono. W1988 r. bya druga cia,
drugi pord.
Przebiegay prawidowo, trafiam na mdrych lekarzy
wszpitalu pooniczym wKielcach. Praktycznie przebywaam wtedy wicej wszpitalu ni wdomu, poniewa ja
ilekarze uwaalimy, e bezpieczniej dla mnie jest wszpitalu. Dzieci urodziy si zdrowe: pierwsze urodziam w19
roku trwania cukrzycy, drugie w23.
Oddzia Diabetologii wSzpitalu Brdnowskim powikana cukrzyca
W1985 r., po raz pierwszy przyjechaam do Szpitala
Brdnowskiego.
Zakochaam si wtym oddziale. Od tamtego czasu co
dwa - trzy lata tu przebywam.
Pierwsze problemy wdnie oka pojawiy si wlatach
1978-1979. Zroku na rok wzrok si pogarsza - w1990 r.
widziaam tylko cienie, pniej zostao samo poczucie
wiata iprzestaam widzie cakowicie. Miaam 30 lat.
Wtym pierwszym najciszym okresie, kiedy ze wiata
wchodziam wciemno, m mi bardzo pomaga.
Dziki samoobserwacji i wiedzy, ktr zdobyam
wszpitalach, dobrej samokontroli, zatrzymaam dalsze
powikania nerek. Nerki s wgranicach wydolnoci. 15 lat
temu miaam problem zpraw stop, mieli si ni ju zaj
chirurdzy, ale zaczam stosowa rne metody iopanowaam stop cukrzycow.

Medycyna Metaboliczna, 2016, tom XX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl

Komentarz medyczny
Whistorii p. Jolanty wyrni mona 2 okresy. Pierwszy to nage zachorowanie na cik cukrzyc 6-letniego
dziecka wwarunkach spoecznych iyciowych maej wsi
pod Szydowcem, wwoj. mazowieckim. Leczenie cukrzycy wtym okresie, awic kilkadziesit lat temu byo bardzo
trudne, mao skuteczne - zapewni mogo ycie, ale nie
zdrowie. Mimo to P. Jolanta zdobya zawd pielgniarki
dyplomowanej, wysza za m, urodzia dwoje piknych
dzieci. By to jednak okres przewlekego niewyrwnania
cukrzycy, ktre spowodowao powstanie cikiego powikania, amianowicie cakowit utrat wzroku zpowodu proliferacyjnej, krwotocznej retinopatii cukrzycowej
wokresie 2-giej ciy, wr. 1988.
To tak cikie powikanie nie zaamao jednak P. Jolanty.
Odwrotnie - rozpocza wtedy coraz bardziej skuteczne
leczenie cukrzycy ze starann samokontrol - mimo utraty
wzroku. Jest to drugi okres chorowania poczony ju - take dziki postpom diabetologii - zosiganiem wzgldnie
dobrych wskanikw wyrwnania cukrzycy.
Cukrzyca ma co najmniej 2 oblicza. Jedno to zaburzenia
przemiany materii, wskaniki wyrwnania glikemii, objawy powika. Jest to metaboliczne oblicze choroby. Ale
jest jeszcze inne, amianowicie yciowe losy osb zcukrzyc, wpyw chorowania itrudnego leczenia na osiganie
celw yciowych lub po prostu rodkw utrzymania. Jest
to oblicze spoeczne iekonomiczne. Jake czsto wida
sposb, e cukrzyca odsania wczeniej niewidoczny potencja
nowych
wartoci yciowych, jak osoby zcukrzyc
Ryc
1.

wniezwykle dzielny sposb zwyciaj przeciwnoci, pokazuj swoje niezwyke ludzkie wartoci iwartoci spoeczne. Whistorii P. Jolanty chorowanie na cik cukrzyc
typu 1 wtrudnych warunkach, powysze okolicznoci s
niezwykle widoczne. Zwyciaa wksztatowaniu swojego
iswoich bliskich ycia (30, 31, 32).
Psychospoeczne wnioski zbadania Diabetes,
Attitudes, Wishes, Needs 2
Dugotrwae zaburzenia psychologiczne powodowane
przez fakt zachorowania itake przewlekego leczenia inegatywne wpywy spoeczne s rne; mog si zmienia
wczasie. Dzieje si tak wzalenoci od wielu okolicznoci
medycznych oraz take spoecznych. Takie zaburzenie psychologiczne, emocjonalne ksztatuj czsto nieprawidowe
zachowania pacjentw. S one zalene od wielu psychospoecznych okolicznoci, klinicznych objaww irodzaju
leczenia cukrzycy, wspistnienia innych chorb (ryc. 1).
Badanie DAWN2 objo 8.596 osb zcukrzyc, 2.057
czonkw ich rodzin oraz 4.785 medykw sprawujcych
nad badanym pacjentem opiek diabetologiczn razem
15.438 uczestnikw (33).
Wopiniach wyraonych przez opiekunw diabetologicznych (lekarze, pielgniarki) 79% wskazao na bezwzgldn potrzeb skuteczniejszej profilaktyki cukrzycy
typu 2, 68% na konieczno wczeniejszego rozpoznawania cukrzycy (szczeglnie wprzypadkach utajonych),
63% domagaa si zwikszenia rodkw idziaa odnoszcych si do aspektw psychologicznych ispoecznych

ycia
Ryc 1.Oceny
Ocenywpywu
wpywuobecnoci
obecnocicukrzycy
cukrzycynanawarunki
warunki
yciadokonane
dokonaneprzez
przezosoby
osobyzzcukrzyc
cukrzycoraz
orazczonkw
czonkwich
ichrodzin
rodzin w badaniu
w badaniu
DAWN2
(33). DAWN2 (33).
dyskryminacja
zaburzenia emocjonalne
Utrudnienia w pracy/studiach

Osoby z cukrzyc
Czonkowie rodzin

utrudnienia w wypoczynku
pogorszenie relacji spoecznych
trudnoci finansowe
gorsza kondycja fizyczna
pozytywne wpywy cukrzycy
obawa hipoglikemii
stres obecnoci cukrzycy
dopresja
dobra jako ycia
0

10

20

30

40

50

60

70

Odsetek odpowiedzi (%)

Medycyna Metaboliczna, 2016, tom XX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl

23

Ryc 2.
Proporcje nasilenia dyskryminacji spoecznej osb z cukrzyc w rnych krajach 2013. Bad. DAWN2 (33).

Ryc 2. Proporcje nasilenia dyskryminacji spoecznej osb z cukrzyc w rnych krajach 2013. Bad. DAWN2 (33).
Rnice w nasileniu dyskryminacji spoecznej w stosunku do osb z cukrzyc w rnych krajach.
50%
40%
30%
20%
10%
0%

interwencji wleczeniu cukrzycy. Stwierdzono, e 39%

osb zcukrzyc ma przekonanie, e zpowodu cukrzycy
nie s zdolni do normalnego ycia, 19% odczuwa znaczn
dyskryminacj zpowodu cukrzycy, 39% czonkw rodziny
osb zcukrzyc oferuje swoj pomoc wkontroli choroby, 70% opiekunw medycznych stwierdzia, e pomoc
rodziny ma due znaczenie wosiganiu lepszej jakoci
wynikw leczenia, jednoczenie 63% personelu opiekujcego si badanymi chorymi na cukrzyc przedstawio
postulaty dotyczce zwikszania wiadcze psychospoecznych wopiece diabetologicznej.

WYBRANE ZESPOY ZABURZE

PSYCHOSPOECZNYCH WPRZEBIEGU
CUKRZYCY WYMAGAJCE SOCJOTERAPII
1. Zesp spoecznej dyskryminacji osb zcukrzyc.
Rozwj diabetologii iprawie normalizacja moliwoci yciowych osb zcukrzyc powinny wyeliminowa
spoeczn iekonomiczn dyskryminacj osb zcukrzyc
(9, 18).
Tak si jednak nie dzieje. Wbadaniu DAWN2 11-28%
(rnice wodrbnych krajach) osb zcukrzyc podaje,
e s dyskryminowani (33). Pod pojciem dyskryminacji
osb przewlekle chorych, jak cukrzyca, naley rozumie
praktyk amania praw spoecznych, kulturowych icywilizacyjnych. S to prawo do uzyskiwania optymalnego leczenia cukrzycy na zasadzie ubezpiecze ipomocy pastwa, prawo do pracy, do nauki, do wsparcia spoecznego,
do uczestnictwa wyciu kulturalnym (ryc. 2).
Do czynnikw nasilajcych dyskryminowanie
(p < 0,0005) badani zaliczyli charakter relacji wrodzinie, wgrupie przyjaci iwgrupie spoecznej do ktrej

24

przynale, brak moliwoci ksztacenia ipracy wybranej odpowiednio do zawodu, upoledzenie jakoci ycia,
ubstwo, zaburzenia emocjonalne wynikajce zpotrzeby
codziennego leczenia, lk przed powikaniami cukrzycy.
W wielu przypadkach dyskryminacja moe by odniesiona do spraw yciowych indywidualnej osoby, mie
personalistyczny charakter (rodzina, szkoa, instytucje
administracyjne itp.). Konieczne s wtedy bardziej pogbione analizy medyczne ispoeczne (21, 27, 31).
Ich celem jest diagnostyka rodzaju i natenia dyskryminacji, ocena jej wpywu na jako ycia pacjentw
oraz zaplanowanie jej usuwania. Pojcie cukrzycy nie
moe wtych warunkach by rozumiane jako przewlekle
inwalidztwo stwarzajce cikie obcienie dla pacjenta
ispoeczestwa. Wspczenie upowszechnia si wiedza
idziaania wzakresie nowych technik leczenia, profilaktyki powika, monitorowania zaburze metabolicznych.
Medycy powinni przedstawia czynnikom spoecznym
konieczno wprowadzenia intensywnego programu leczenia, ktry daje osobom zcukrzyc stan prawie normalnego
zdrowia uwarunkowanego leczeniem.
Tego rodzaju ujecie moe by podstaw do zmniejszenia spoecznej dyskryminacji, do peniejszej integracji
osb zcukrzyc ze spoeczestwem. Dziaania tego rodzaju przynale do socjoterapii dyskryminacji zpowodu
cukrzycy.
2. Zesp bezrobocia zpowodu cukrzycy, przynalenoci osb zcukrzyc do upoledzonej spoecznie grupy
dyskryminowanej przez pracodawcw.
Socjomedyczne aspekty rodzaju zawodu ipracy uosb
zcukrzyc
Praca zawodowa jest czynnikiem organizujcym tryb
ycia, niesie za sob wartoci satysfakcji z osigni

Medycyna Metaboliczna, 2016, tom XX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl

Tab 4. Znaczenie pracy zawodowej dla osb z cukrzyc w ich wasnej ocenie (bad. wasne).
Opinia pacjentw

Praca:
daje lepsze samopoczucie
daje uczucie uytecznoci
daje szans na kontakty z ludmi
polepsza sytuacj ekonomiczn
daje moliwo dalszej kariery

40
35
30
40
15

iuznanie spoeczne, jest rdem utrzymania. Wykonywanie odpowiednio dobranej pracy zawodowej jest korzystne
zmedycznego punktu widzenia (tab. 4).
Liczne obserwacje wykazuj, e chorzy na cukrzyc
w wielu zawodach nie s gorszymi pracownikami ni
osoby zdrowe. Czsto s oni bardziej zdyscyplinowani
iwydajni. Mimo tego, moliwoci ksztacenia zawodowego, zatrudnienia iawansu maj niekiedy mniejsze - s
dyskryminowani (2, 3, 9, 18).
Dzieje si tak bez racjonalnej analizy stanu ich zdrowia
oraz obiektywnej oceny zawodowej przydatnoci. Bardzo
potrzebne jest tworzenie chorym na cukrzyc moliwo
nabywania takich kwalifikacji zawodowych, aby mogli
bezpiecznie czy cele lecznicze iyciowe. Istniej zawody lub stanowiska pracy, ktre mog szkodliwie oddziaywa na przebieg cukrzycy iwarunki jej leczenia. Ztego
wzgldu naley je odradza (2, 3).
Niekiedy celowe jest ograniczenie godzin pracy, stworzenie lepiej przystosowanych do potrzeb leczenia warunkw pracy, podjcie pracy wdomu, anieli nage izupene
przerwanie pracy.
Wybr zawodu jako problem opieki diabetologicznej.
Lekarz doradzajc wybr zawodu ocenia zazwyczaj
nastpujce okolicznoci (9):
A. Uwarunkowania oglne:
1. Zawd powinien by zgodny zfizyczn ipsychiczna
sprawnoci chorego.
2. Chory na cukrzyc powinien uzyska pene wyksztacenie potrzebne do wykonywania zawodu, tak aby
podnosio to jego spoeczn rang.
3. Wykonywanie zawodu nie moe utrudnia uzyskiwania dobrych wynikw leczenia cukrzycy.
4. Kontynuowanie zawodu musi by moliwe take
wprzypadku pojawienia si przewlekych powika
cukrzycy.
B. Uwarunkowania zwizane zwykonywaniem pracy:
1. Praca musi odbywa si wstaych godzinach, wycznie na rannej zmianie.
2. Obcienie wysikiem wczasie pracy ma by umiarkowane irwnomiernie rozoone wczasie.
3. Wczasie pracy mona bdzie znale przerwy na
dodatkowe posiki.
4. Praca nie utrudni kontroli metabolizmu.

5. Niebezpieczestwo dla chorego lub zakadu pracy zwizane zhipoglikemi musi by minimalne.
Wramach dziaa socjoterapeutycznych konieczne jest
take eliminowanie wramach opieki diabetologicznej zawodw, ktre przynosz yciowe ryzyko.
Zawody przeciwwskazane:
1. Zawody, ktre naraaj na niebezpieczestwo chorych lub ich wsppracownikw: dekarze, stranicy,
budowniczowie, maszynici pocigw, lotnicy, zawodowi kierowcy ciarwek, operatorzy dwigw,
kierowcy pojazdw publicznego transportu itp.;
2. Zawody wymagajce bardzo dobrego wzroku jak:
zegarmistrz, precyzyjny monter rnych zespow,
hafciarka, krawiec;
3. Zawody zwizane z przygotowaniem i sprzeda
ywnoci jak: cukiernik, kucharz, piekarz (pokusy
bdw dietetycznych) itd.;
4. Zawody wymagajce duego wysiku fizycznego,
zwaszcza ostatycznym charakterze (bez ruchu), jak
np. grnik, hutnik, drwal;
5. Zawody wymagajce prowadzenia zmiennego stylu
odywiania, jak np. zaopatrzeniowiec, geolog, podrujcy kupiec, meneder, czasem aktor.
Zawody zabronione
Wszystkie zawody, ktre mog chorego lub otoczenie
narazi na szkody zpowodu wystpienia hipoglikemii, jak
np. kierowca, pilot s zabronione. Osoby chore na cukrzyc nie mog uzyska zawodowego prawa jazdy. Dekarz
ikominiarz to zawody niebezpieczne dla ycia chorego
na cukrzyc.
Zmiana zawodu jest zazwyczaj trudnym ale koniecznym
zadaniem socjoterapeutycznym.
Zachorowanie na cukrzyc moe zmusi do zmiany
zawodu. Konieczne jest wtedy odpowiednio wczesne
ipene przekwalifikowanie. Konieczno tego rodzaju czy si czsto zproblemami natury psychicznej, atake
zobnieniem zarobkw, zpowstawaniem nerwicowych
napi, awszczeglnoci lku przed przedwczesn rent
inwalidzk.
Renta zpowodu cukrzycy jako pomoc socjoterapeutyczna.
Po wielu latach trwania cukrzycy mog pojawi si rne powikania, dotyczce zwaszcza naczy krwiononych
iukadu nerwowego. Powsta moe problem przejcia na
rent.

Medycyna Metaboliczna, 2016, tom XX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl

25

Zgodnie zokreleniem ustawy opowszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracownikw iich rodzin, inwalid
jest osoba czciowo lub cakowicie niezdolna do wykonywania zatrudnienia zpowodu staego lub dugotrwaego
naruszania sprawnoci organizmu. Osobie, ktr uznano
za inwalid, przysuguje prawo do renty pieninej ido
wiadcze, w zakres ktrych wchodz opieka lekarska
irehabilitacyjna, zaopatrzenie wleki, sprzt ortopedyczny
imono pobytu wdomu opieki spoecznej.
Lekarz kieruje odpowiedni wniosek do komisji lekarskiej do spraw inwalidztwa izatrudnienia oprzyznanie
renty inwalidzkiej. Do zada takiej komisji powoywanej
przy Zakadach Ubezpiecze Spoecznych naley ustalenie wskaza iprzeciwwskaza do zatrudnienia, do zmiany
zawodu lub rekwalifikacji oraz zaliczenie do grupy otrzymujcej rent. Praktyka tych dziaa nie zawsze jest odpowiednio sprawna iwystarczajca.
Czy niektre cechy wykonywanej pracy zawodowej
mog mie wpyw diabetogenny?
Wiele bada iobserwacji wskazuje, e praca zawodowa,
ktra:
a. narzuca patologiczny sedentaryzm - uniemoliwia wykonywanie wysikw fizycznych (np. komputer wiele
godzin codziennie);
b. utrudnia planowe spoywanie posikw oprozdrowotnym ilociowo lub jakociowo skadzie oraz prowadzenie systemu leczenia np. zmianowo pracy, nieregularno zaj, delegacje itp.;
c. poczona jest zduymi stresami, emocjami, nieregularnoci, take zmianami (noce), nie oparta na dugoterminowej umowie oprac korporacyjny styl pracy;
d. czy si znadmiarem zada zawodowych,
e. uniemoliwia realizowanie zasad prozdrowotnego stylu
ycia, moe mie wpyw diabetogenny.
Negatywne, spoeczne icywilizacyjne cechy zatrudnienia mog przyczyni si do powstania cukrzycy typu 2
uosb ze stanem przedcukrzycowym (np. badanie Toshiro
N. iwsp.), Social factors such as Night Duty and Administrative Position are Independent Risks for Development
of Type 2 Diabetes in Japanese Workers with IFG and/or
IGT, abstrakt, ADA Annual Meeting 2010).
Problem rwnania szans spoecznych dla osb zcukrzyc, wtym take dostp do pracy podejmuje wiele programw midzynarodowych. Nale do nich: Ruch Wdraania
Deklaracji zSt. Vicent pod auspicjami WHO, Midzynarodowa Federacja Cukrzycy oraz 172 krajowych stowarzysze ze 134 krajw wiata zajmujcych si cukrzyc
iopiek diabetologiczn, pisz onim deklaracje dotyczce
cukrzycy zrnych regionw Midzynarodowej Federacji
Cukrzycowej.
3. Prekariat icukrzyca?
We wspczesnych spoeczestwach zaobserwowa mona wiele szybko postpujcych przeobrae

26

strukturalnych. Naley do nich powstawanie szczeglnej

grupy spoecznej, okrelanej mianem prekariatu. Okrelenie prekariat pochodzi od nazwy precarium nadawanej
dziakom ziemi, ktre wredniowieczu waciciele caych
wsi dawali do przejciowego uytku biednym na kilka sezonw bez umw iodbierali wkadej sytuacji zgodnie ze
swoim interesem (9).
Przynaleno do prekariatu wynika z niemonoci
osignicia zabezpiecze przez wielu ludzi potrzebnych
do zaspokojenia ich terapeutycznych iyciowych potrzeb.
Maj one charakter zabezpiecze ekonomicznych, spoecznych, psychologicznych itake zdrowotnych.
Grupa spoeczna prekariatu jest dyskryminowana wdostpie do opieki medycznej. Staje si to przyczyn wielu
specyficznych problemw medycznych. Ujawniaj si one
wpostaci wikszej zapadalnoci ichorobowoci zpowodu
cukrzycy typu 2 oraz zwikszeniem ryzyka powstawania
powika cukrzycy we wszystkich jej typach.
Prekariatyzacja pacjentw obejmujca tak wiele yciowych determinant powinna stanowi rutynowy przedmiot
dziaa socjoterapeutycznych.
Diagnostyka prekariatyzacji wopiece diabetologicznej
Do rozpoznania stanu prekariatyzacji mona zastosowa
rne testy. Interesujcy wtym zakresie jest test zocen
punktow, podany wtab. 5.
4. Zesp psychologicznego, socjologicznego, edukacyjnego iekonomicznego ubstwa (deprywacji) wcukrzycy.
Wedug definicji Rady Ministrw Wsplnoty Europejskiej pojcie ubstwa odnosi si do osb, rodzin lub grup
osb, ktrych rodki materialne, kulturowe isocjalne s
ograniczone wtakim stopniu, e poziom ich ycia obnia si poza akceptowane minimum w kraju, w ktrym
mieszkaj.
Istniej liczne wymiary ubstwa: ekonomiczne, spoeczne, polityczne i medyczne. Element spoeczny jest
zwizany zniedostatecznym dostpem do podstawowych
udogodnie niezbdnych do godziwej egzystencji. Niemono realizacji standardowych zalece leczniczych
jest ubstwem medycznym. Te elementy s wzajemnie
powizane ipodlegaj kumulacji.
Wasne badania wpywu ubstwa na jako wynikw
leczenia cukrzycy.
Cige i dynamiczne zmiany w ukadzie ycia spoecznego oraz ekonomii odnoszcej si bezporednio do
warunkw ycia wszczeglny sposb zmieniaj warunki prewencji ileczenia osb zchorobami przewlekymi,
wtym osb zcukrzyc. Maj due praktyczne znaczenie
wcodziennej opiece lekarskiej.
Problem powyszy sta si przedmiotem wasnych bada (46 Annual Meeting, European Association for the
Study of Diabetes (Sztokholm 2010).
Definicja, ktr posugiwano si wbadaniu zawieraa
4 skadowe (9):
Socjologiczn styl ycia, stosunki spoeczne;

Medycyna Metaboliczna, 2016, tom XX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl

Tab 5. Test punktowej oceny stopnia osobniczej prekariatyzacji do celw medycznych.

Odpowied
Pytanie

Tak

Nie
liczby punktw

Czy pacjent?
1. mia kontakty z pracownikami pomocy spoecznej
2. korzysta ze wsparcia spoecznego do potrzeb medycznych
3. yje w penej rodzinie
4. jest wacicielem mieszkania
5. ma czciej ni 1 raz na tydzie realne trudnoci finansowe przy zakupie ywnoci,
lekw, ubrania lub innych rzeczy potrzebnych do codziennego ycia?
6. czy w cigu ostatnich 12 miesicy uprawia sportowe zajcia
7. czy wcigu ostatnich 12 miesicy by wteatrze lub na koncercie, uczestniczy
wwydarzeniu kulturalnym
8. czy w cigu ostatnich 12 miesicy mia okres wakacyjny (urlop i rekreacja)
9. czy w cigu ostatnich 6 miesicy mia kontakt z czonkami swojej rodziny innymi
anieli rodzice lub wasne dzieci
10. czy w przypadku szczeglnych trudnoci yciowych ma osob w swoim otoczeniu,
u ktrej moe przez kilka dni zamieszka
11. czy w przypadku trudnoci ma w swoim otoczeniu osob, ktra udzieli mu pomocy
finansowej
Wspczynnik prekariatyzacji

10,6
-11,83
-8,28
-8,28
14,80

0
0
0
0
0

-6,51
-7,10

0
0

-7,10
-9,47

0
0

-9,47

-7,10

75,14

Tab 6. Metody oceny poszczeglnych skadowych zespou deprywacji.

Skadowa zespou deprywacji
1. Socjologiczna:
wywiad, ankieta
(izolacja, pomoc rodziny, warunki domowe)
2. Ekonomiczna:
wywiad, ankieta
(wydatki na utrzymanie i leczenie)
3. Psychologiczna:
wywiad, ankieta
(emocje poziom leku, obecno depresji, radzenie sobie ze stresem, motywacja do leczenia)
4. Edukacyjna:
wywiad, ankieta
(ocena wiedzy, umiejtnoci samoopieki)

Ekonomiczn minimalne dochody okrelone na podstawie bada medycznych iprzez instytucje pastwowe.
Psychologiczn emocje, poziom lku, obecno
depresji;
Edukacyjn oglna, terapeutyczna;
Ujcie diagnostyczne wtym zakresie przedstawia tab. 6.
Powysze badania wpywu zespou ubstwa ideprywacji na wyniki leczenia cukrzycy oraz jako ycia stanowiy podstaw do nastpujcych wnioskw:
a. Zesp deprywacji spoeczno-ekonomicznej definiowany jako wspistnienie 4 komponent okrelajcych sfery
ycia pacjenta:
--Socjologicznej
--Ekonomicznej

--Psychologicznej
--Edukacyjnej
zosta rozpoznany u288 z1050 chorych zcukrzyc typu
2 to jest u27,4% osb zbadanej kohorty.
b. Obecno zespou deprywacji bya istotnie zwizana
zzaburzeniami dotyczcymi niektrych klinicznych parametrw takich jak: styl ycia, wsppraca pacjenta,
HbA1C, HDL-chol, cinienie ttnicze krwi.
c. Zesp deprywacji spoeczno-ekonomicznej jest niezalenym czynnikiem ryzyka niedostatecznego wyrwnania cukrzycy typu 2.
d. Przejawia si wiksz chorobowoci zpowodu pnych powika iwspistnieniem innych przewlekych
chorb.

Medycyna Metaboliczna, 2016, tom XX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl

27

e. Rozpoznawanie zespou deprywacji oparte na 4 komponentach ekonomicznej, socjologicznej, psychologicznej i edukacyjnej powinno by wprowadzone
do praktyki w celu podjcia odpowiednich dziaa
medyczno-spoecznych.
Wpyw zespou ubstwa ideprywacji na jako leczenia iycia, na rokowanie wcukrzycy jest bardzo istotny. Powstaje wic zapotrzebowanie na nowoczesnego
diabetologa-spoecznika.
Diabetolog-spoecznik w2 dekadzie XXI wieku ma
zadanie zrealizowa wiele zada osocjologicznym charakterze. Dotycz one midzy innymi zakresw dziaa
jak to wyliczono poniej.
Realizacja socjo-medycznych standardw opieki
diabetologicznej,
Wprowadzenie zasad opieki diabetologicznej skupionej na jakoci ycia pacjentw (patient-centered care
(ADA, EASD, PTD) do rutynowej praktyki medycznej,
Zmiany wstatucie Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego iStowarzyszenia Chorych na Cukrzyc
zwikszenie zada iaktywnoci spoecznej,
Mobilizacja wszystkich orodkw diabetologicznych do
bada wpyww spoecznych na jako leczenia cukrzycy wujciu regionalnym ikrajowym.
5. Wybrane zespoy naogowych uzalenie jako socjologiczne zaburzenia uniemoliwiajce uzyskanie dostatecznej kontroli cukrzycy
A. Spoeczne aspekty ryzyka choroby alkoholowej
uosb zcukrzyc (9, 25, 26).
Identyfikacja osb z cukrzyc i problemem
alkoholowym.
Wskaniki kliniczne:
a. wywiady rozdranienie, postawa obronna lub bagatelizowanie podczas rozmowy dotyczcej picia alkoholu;
czste urazy, czsta zmiana pracy, konflikty zprawem,
powtarzajca si nieobecno wpracy, leczenie zpowodu choroby wenerycznej, objawy ze strony przewodu
pokarmowego (biegunka, ble brzucha, bdce przejawem przewlekego zapalenia trzustki)
b. badanie fizykalne cechy niedoywienia, zy stan higieniczny jamy ustnej, rozpulchnione dzisa, wilgotna
skra, wylewy podskrne, blizny, powikszona wtroba, zaburzenia rytmu serca (kardiomiopatia rozstrzeniowa), objawy polineuropatii, podwyszone cinienie
ttnicze, ble brzucha.
Rozpoznawanie choroby alkoholowej.
Testy: AUDIT The Alcohol Use Disorders Identification
Test umoliwia rozpoznanie osb pijcych w sposb
ryzykowny iszkodliwy. Jest testem przeznaczonym do
wykorzystania wplacwkach podstawowej opieki zdrowotnej. Skojarzenie uzalenienia od alkoholu iprzewlekej choroby stwarza konieczno dokonania radykalnych
zmian w dotychczasowym yciu i przewartociowania

28

stawianych sobie celw. Wykrycie cukrzycy moe by

wykorzystane przez zesp leczcy do zachcenia chorego do podjcia dziaa prozdrowotnych, przede wszystkim
do abstynencji.
Hospitalizacja osb zcukrzyc ichorob alkoholow.
Najczstszym powodem hospitalizacji chorych na cukrzyc uzalenionych od alkoholu jest cika icechujca si
wysok miertelnoci kwasica metaboliczna. Wmomencie przyjmowania pacjenta do szpitala zazwyczaj stwierdza si nasilone zaburzenia wodno-elektrolitowe igbok kwasic (czsto omieszanym charakterze - ketonow
imleczanow). Ich powodem jest niedobr insuliny skojarzonej zdziaaniem etanolu atake zwlekanie chorego
zszukaniem pomocy lekarskiej.
Okres rekonwalescencji naley wykorzysta do objcia
pacjenta opiek specjalisty terapii uzalenie. Ma on za
zadanie rozpoznanie intensywnoci uzalenienia iniekorzystnych czynnikw osobowoci chorego, atake dokonanie analizy jego sytuacji rodzinnej isocjalnej (wkontekcie jej wpywu na trwanie wnaogu); specjalista ten
powinien rwnie zachci chorego do podjcia leczenia
odwykowego, uwiadamiajc mu zwizek uzalenienia
zprzebytym stanem zagroenia ycia. Jeli podejrzewa si
istnienie zaburze psychicznych, azwaszcza gdy pacjent
przejawia zamiary autodestrukcyjne, konieczna staje si
konsultacja psychiatry.
B. Choroba palenia tytoniu uosb zcukrzyc.
Kolejnym, socjologicznie uwarunkowanym, problemem jest utrzymywanie si epidemii palenia tytoniu wpopulacji osb zcukrzyc mimo wyranie zwikszonej unich
szkodliwoci tego naogu (9).
Mona stwierdzi, e:
nag palenia tytoniu dotyczy ok. 20% osb zcukrzyc,
chorzy na cukrzyc pal tak samo czsto jak osoby bez
cukrzycy,
zaledwie poowie osb zcukrzyc pracownicy opieki
medycznej zalecali przerwanie palenia,
palenie tytoniu zwiksza insulinooporno, interferuje
wrny sposb zdziaaniem insuliny, powodujc gorsz kontrol metaboliczn,
palenie istotnie zwiksza ryzyko neuropatii inefropatii
cukrzycowej,
palenie tytoniu znacznie zwiksza ryzyko nadcinienia ttniczego, choroby sercowo-naczyniowej, niedokrwienia koczyn dolnych powodujc przedwczesn
miertelno.
Uchorych na cukrzyc dziaanie naogu palenia tytoniu
jest wielokrotnie silniejsze anieli uosb bez cukrzycy.
Palenie tytoniu przypiesza unich uszkodzenie wzroku
inerek, 3- do 5-krotnie zwiksza ryzyko zachorowania
na choroby ttnic, szczeglnie serca, mzgu, koczyn
dolnych.

Medycyna Metaboliczna, 2016, tom XX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl

Niepalenie tytoniu przez osoby zcukrzyc jest miernikiem rzetelnego partnerstwa midzy lekarzem ipacjentem
wdeniu do ulepszania jakoci leczenia iycia.
C. Ryzyko narkomanii uosb zcukrzyc.
Przyjmowanie rnych rodkw narkotycznych moe
by form iluzorycznej negacji choroby ilku przed ograniczeniem konkurencyjnoci spoecznej, potrzeba uzyskiwania szybkich osigni iprzyjemnoci. Zaznacza si
wtym zakresie dziaanie rnych subkultur ifaszywych
wzorcw ksztatowania ycia ijego wartoci. Zjawiska te
mog by akcentowane obecnoci ogranicze zalenych
od chorowania na cukrzyc. Ryzyko narkomanii wtych
warunkach zwiksza si. Konieczna jest odpowiednia czujno iprzeciwdziaanie ze strony rodziny, szkoy, spoeczestwa iopiekunw medycznych modziey zcukrzyc.
Problem ten ilustruje poniej przedstawiony przypadek
cukrzycy typu l, powikany narkomani.
K.S. - 22 letnia pacjentka, zpenoobjawow cukrzyc
typu 1 zostaa po raz 9-ty przyjta do Kliniki zpowodu
bardzo znacznego niewyrwnania metabolicznego, blw
prawej koczyny grnej, upoledzenia apetytu iskonnoci
do nudnoci iwymiotw po jedzeniu oraz zmniejszenia
si masy ciaa, stanw lkowych atake trudnoci materialnych wzapewnieniu minimalnych potrzeb yciowych.
Narkomania. Od okoo 16 roku ycia pacjentka zacza stosowa rodki odurzajce, pocztkowo ocharakterze
wziewnym. Wostatnim czasie wstrzykiwaa sobie heroin,
zczym wi si rozlege blizny wokolicach pachwinowych. Zpowodu narkomanii przebywaa worodku terapeutycznym, kilkakrotnie wczona bya do programu
leczenia metadonem. rodek ten nie pozwala na wyjcie
znaogu, ma poprawi funkcjonowanie osoby uzalenionej od opiatw. Obecnie pozostaje wkolejnym programie,
zgasza si codziennie do Poradni Profilaktyczno-Rehabilitacyjnej celem otrzymania dawki metadonu, jednak stosowanie si jej do zalece leczcego j zespou jest niepene.
6. Spoecznie uwarunkowany zesp osamotnienia
izaburze psychoemocjonalnych uosb zcukrzyc (9,
10, 21, 23).
Wbadaniach wasnych wliczcej 1108 osb kohorcie
zcukrzyc typu 2 stwierdzono wystpowanie warunkw
leczenia iycia, ktre mona okreli mianem zespou

osamotnienia. Stan ten mona zdefiniowa jako dugotrway brak zainteresowania losem chorego, jego potrzebami
leczniczymi iyciowymi ze strony rnych typowych krgw wsparcia rodziny, grup przyjacielskich iorganizacji
spoecznych.
Szczeglnie dyskryminujca sytuacja spoeczna dotyczya 340 osb ztej kohorty, ktre ukoczyy 65 r ycia.
Spoeczne okolicznoci, ktre skaday si na zesp osamotnienia wtej subpopulacji podaje tab. 7.
Osamotnienie wsposb istotny czyo si zbrakiem
wystarczajcych rodkw ekonomicznych iorganizacyjnych do prowadzenia zgodnego zzaleceniami medycznymi
stylu ycia ileczenia cukrzycy atake innych przewlekych chorb.
Cukrzyca uosb osamotnionych kojarzya si czsto
zinnymi przewlekymi chorobami.
Najczciej byy to stany powodowanego przez podeszy wiek, zniedonienie, upoledzenie ruchliwoci
fizycznej atake sprawnoci umysowej po udarach mzgu, wprzebiegu przewlekych niewydolnoci narzdw
serca, puc, nerek, zaniedbania higieniczne ornym
charakterze atake upoledzenie stanu odywienia. Tego
rodzaju upoledzenia zdrowotne dotyczyy osb zcukrzyc mieszkajcych samotnie jak iczsto przebywajcych
wdomach opieki spoecznej.
Uosb zcukrzyc izespoem osamotnienia wistotny
sposb czciej wystpoway:
-- zaniedbanie wywieniu,
-- niedostateczny poziom higieny oglnej,
-- bdy wleczeniu obardzo duym znaczeniu medycznym,
-- wystpowanie uczucia bezradnoci, depresja, czsto
tajone odczuwanie krzywdy, ponienia idyskryminacji,
-- zespoy lkowe, odczuwanie blw ooglnym, emocjonalnym charakterze,
-- brak waciwego dostpu do opieki medycznej,
-- niemono zaopatrzenia wleki.
Socjologiczne imedyczne upoledzenie powodowane
przez zesp osamotnienia wkadym przypadku wywieray znaczcy negatywny wpyw na rokowanie.
Zesp osamotnienia osb zcukrzyc wdomach opieki
spoecznej.
Organizowanie warunkw ycia ileczenia osb zcukrzyc w warunkach domw opieki spoecznej staje si

Tab. 7. Skadniki socjologicznego zespou osamotnienia w ocenie pacjentw.

Rodzaj socjopatii

Odsetek
100
62
36
28
23
22

Samotno
Niewystarczajce rodki na utrzymanie
Bezradno
Trudnoci w ocenie swojej sytuacji
Ograniczenia sprawnoci umysowej
Pena zaleno od osb drugich
Medycyna Metaboliczna, 2016, tom XX, nr 3
www.medycyna-metaboliczna.pl

29

coraz czstsz praktyk. Jest to spowodowane rnymi

okolicznociami osocjologicznym charakterze jak:
Zanik wizi midzypokoleniowych
Zwikszenie si odsetka osb wznacznie zaawansowanym wieku (powyej 75 lat)
Niewystarczajca organizacja ambulatoryjnej opieki
spoecznej
Zwikszenie si liczby osb przewlekle chorych, wielochorobowo, wymagajcych staej opieki medycznej
Zwikszenie si rozwarstwienia spoecznego ubstwo,
bezdomno, bezrobocie, alkoholizm.
Liczb osb zcukrzyc przebywajcych wdomach pomocy spoecznej wPolsce mona oszacowa na ok. 30
tys., wtym cukrzyca typu 2 stanowi 90%. Wprzewaajcej
liczbie s to osoby samotne. Do realnie dotyczcych ich
trudnoci wdomach pomocy spoecznej nale:
Brak dostpu do nowoczesnej informacji ocukrzycy
Ubstwo
Niewaciwe pory wydawania iskad posikw
Brak dostatecznego zaangaowania personelu wdoskonaleniu iedukacji pacjentw
Wysoki wskanik rotacji personelu
Wizyty lekarskie tylko wprzypadku ostrych problemw
brak systematycznej kontroli.
Powysza lista powanych niedomaga opieki diabetologicznej wdomach pomocy spoecznej powinna sta si
przedmiotem wnikliwych analiz.
7. Cukrzyca ireakcje depresyjne
Mianem depresji okrela si pesymistycznie ukierunkowane psychoemocjonalne ipsychosomatyczne zaburzenia
oraz odpowiednio upoledzenie zich powodu yciowej
aktywnoci izachowa.
Mog one mie rny charakter iznaczenie.
Ztego wzgldu konieczne jest przypomnienie, e naley
wyranie odrni 2 rodzaje depresji, amianowicie:
1) depresj reaktywn, wynikajc z sytuacji o widocznych przyczynach, ktra ma charakter epizodyczny
ipoddaje si psychoterapii oraz wpywom pozytywnych
zmian wuwarunkowaniach zewntrznych ycia chorych,
wpywom organizacji terapeutycznej ipsychospoecznej.
2) Drugim typem depresji s przewleke igbsze zaburzenia psychoemocjonalne oprzewlekym, nawracajcym
charakterze.
Depresja reaktywna wprzebiegu cukrzycy
Kada forma patogenetyczna cukrzycy ale szczeglnie
te jej postacie, ktre spowodoway wystpienie powika
oraz inwalidztwa stawiaj przed kadym pacjentem szczeglne wymagania: rezygnacji zwielu dziaa i planw
yciowych, przeobrae wsystemie wartoci yciowych.
Dotycz one osb, ktre ze wzgldu na cukrzyc s mniej
konkurencyjne na rynku pracy izarobkw, czsto dowiadczaj, e zpowodu braku rodkw nie mog uzyska

30

stabilnej ibezpiecznej pomocy. Powoduje to uwielu znich

reakcje depresyjne lub wzmaga przewlek depresj ostaym charakterze. Dlatego te stany depresyjne wystpuj
czciej uosb chorych na cukrzyc ni wpopulacji oglnej. Czsto przewlekej depresji wpopulacji osb zcukrzyc ocenia si na 15-40%. Jest to wyranie wicej ni
np. czsto depresji uosb po zawale serca ikilkakrotnie
wicej anieli woglnej populacji (23, 34).
Czy niewystarczajce wyniki leczenia cukrzycy mog
by przyczyn depresji? Zdecydowanie tak nieosiganie
podanych celw leczenia, zagroenie hipoglikemi lub
znaczn hiperglikemi powoduje przewleky lk istres oraz
poczucie bezradnoci co za tym idzie reakcj depresyjn.
Odwrotnie, dobre jakociowo leczenie cukrzycy moe usuwa depresj. Nie dotyczy to jednak wszystkich sytuacji
np. depresji urodzicw dzieci chorych na cukrzyc.
8. Zesp wypalenia motywacji terapeutycznej.
Intensywne leczenie isamokontrola atake ograniczenia wstylu ycia wymagaj umiejtnoci iwysikw. Wiele
osb zcukrzyc realizuje te zadania zwytrwaoci idobr
dokumentacj. Okazuje si jednak, e najwiksze starania
nie przynosz podanych wynikw. Moe wtedy przyj
rozczarowanie, okresowe zaniechania wrealizacji zalece
medycznych. Czsto na ten stan rzeczy maj wpyw dodatkowe okolicznoci psychologiczne ispoeczne niepowodzenia rodzinne, pracownicze ispoeczne. Pacjenci trac
wtedy motywacj do intensywnego leczenia. Nie kontroluj
skutecznoci leczenia, mog podawa lekarzowi faszywe
zapisy samokontroli glikemii, unikaj innych bada, czciej
podlegaj hospitalizacjom. Powstaje zesp wypalenia motywacyjnego, ktry stanowi osobny problem do terapii (35).
9. Zespoy lkowe
Przebieg cukrzycy, uboczne dziaania lekw, ryzyko
powodujcych inwalidztwo powika powoduje uwielu
osb zcukrzyc objawy ilki. Dotyczy to zwaszcza osb
zawodowo ispoecznie aktywnych. Mog one przybra
form zespow psychospoecznych (36).
S to stany lekowe szczeglnie powodowane ryzykiem:
-- hipoglikemii polekowej, zwaszcza poza domem, wrd
obcych ludzi;
-- hiperglikemii podr, szczeglnie obcienia prac;
-- obawa wypadku podczas podry samochodem;
-- pojawienie si samotnoci iutraty wsparcia spoecznego;
-- utraty wzroku, choroby serca, nerek, stp, niepowodzenie ciy.
Zadaniem lekarza jest wczesne rozpoznanie ograniczenie tego rodzaju lkw.

WNIOSKI - PODSUMOWANIE
Cige i dynamiczne zmiany w ukadzie ycia spoecznego odnoszce si bezporednio do warunkw

Medycyna Metaboliczna, 2016, tom XX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl

Tab. 8. Opinie o czstoci dyskryminacji osb z cukrzyc przedstawione przez rodziny pacjentw oraz przez opiekunw medycznych
pacjentw (DAWN2).
Obecno spoecznej dyskryminacji wedug opinii osb z cukrzyc 20% przypadkw badanych osb
Obecno spoecznej dyskryminacji wedug opinii czonkw rodzin osb z cukrzyc 22% badanych osb
Obecno spoecznej dyskryminacji wedug opinii lekarzy 33% badanych osb
www.dawnstudy.com

Tab. 9. Wybrane psychospoleczne uwarunkowania leczenia cukrzycy wynik bada DAWN2.

Odsetek osb wskazujcych na obecno
poszczeglnych uwarunkowa

Opinia
Leki stosowane wleczeniu cukrzycy wpywaj negatywnie na styl ycia

39

Czonkowie rodziny osb zcukrzyc pragn bardziej aktywnie pomaga swoim

krewnym zcukrzyc

39

Zesp medyczny wiadczcy opiek diabetologiczn sdzi e:

a) udzia rodziny worganizacji leczenia ma zasadnicze znaczenie
b) istnieje potrzeba udoskonalenia wiadcze psychospoecznych osobom
zcukrzyc

70
63

Osoby zcukrzyc czuj si spoecznie dyskryminowane

19

ycia tworzce tzw. postmoderniostyczne spoeczestwo wszczeglny sposb zmieniaj warunki leczenia
osb zchorobami przewlekymi, wtym osb zcukrzyc.
Maj due praktyczne znaczenie wcodziennej opiece lekarskiej, atake wpracy innych osb sprawujcych opiek medyczn ispoeczn nad pacjentami zcukrzyc oraz
rodzinami chorych. Problemw zwizanych ztak opiek
stale przybywa. Wymaga ona ztych powodw nowego ujcia badawczego ipraktycznego (tab. 8, tab. 9).
Powstaje wten sposb nowy kierunek opieki nad osobami zcukrzyc socjoterapia.
Przeobraenia tego rodzaju eksponuj socjoterapeutyczne aspekty opieki diabetologicznej wsposb nie tylko wyrazisty ale ibolesny. Odpowiedzi rodowiska medycznego
wtej sytuacji musi by odpowiednio znaczcy rozwj bada idziaa omedyczno-socjologicznym charakterze, ktry bdzie wstanie ogranicza wynikajce ze spoecznych
presji zagroenia wuzyskiwaniu optymalnych wynikw
prewencji ileczeniu cukrzycy, czyli rozwj socjoterapii.
Wznaczcej mierze ukierunkowana socjoterapeutycznie
opieka diabetologiczna polega na samoopiece isamokontroli oraz decyzjach samego pacjenta zcukrzyc opartych
na terapeutycznej edukacji, indywidualnym stylu jego ycia iwspycia zinnymi, zrodzin, lekarzem izespoem
medycznym. Zale one take od zdolnoci pacjenta do
radzenia sobie ztrudnociami yciowymi, od inteligencji
poznawczej iemocjonalnej. Wszystkie powysze okolicznoci maj uwarunkowania spoeczne.
Wybory i decyzje lecznicze pacjentw zale take od celw zewntrznych i potrzeb rodzinnych oraz

spoeczno-kulturowych - zalenoci te maja take charakter spoeczny.

Zaburzenia relacji spoecznych mog podkopa aktywno wsamoopiece. Ich leczenie iusuwanie poprawia
wyniki kontroli metabolicznej - istnieje ciga potrzeba
psychospoecznego wsparcia ikonsultacji.
W ksztatowaniu kompleksowego - metabolicznego
ipsychospoecznego - ujcia pomocy medycznej powinni
angaowa si wszyscy czonkowie zespow leczniczych
- lekarze, inny personel medyczny, edukatorzy ipacjenci.
Dziaania tego rodzaju czyli socjoterapia powinna stanowi stay skadnik indywidualnie planowanej opieki
medycznej.
Socjoterapia umoliwia:
przeciwdziaanie lkowi, znueniu, depresji, frustracji,
zagubieniu sensu leczenia, zdrowia iycia przez wyksztacenie twrczego podejcia do problemw zwizanych zcukrzyc;
zwikszenie psychicznej odpornoci pacjenta przez
uwiadomienie mu mechanizmw zjawisk zwizanych
zchorob, przysposobieniem do roli pacjenta, wyzwolenie kreatywnoci wstosunku do swojej osoby;
zbudowanie iwzmocnienie kontaktu chorego zsob
samym izotoczeniem, nastawienia altruistycznego zamiast egoistycznego;
umoliwienie podejmowania take zada wanych
zpunktu widzenia spoecznej roli pacjenta, osiganie
poczucia dobrej jakoci ycia, godnoci iautonomii, eliminacja dyskryminacji spoecznej iautodyskryminacji.

Medycyna Metaboliczna, 2016, tom XX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl

31

Istnieje wiele sposobw praktycznego stosowania

socjoterapii:
Moe to by:
Przekazanie chorym konstruktywnych schematw poznawczych, umiejtnoci i motywacji do dziaa na
rzecz celw leczniczych. S to programy edukacji terapeutycznej, samokontroli, rehabilitacyjne, samopomocowe iinne. Mog one pomc choremu wwytworzeniu
nowych wartoci icelw yciowych.
Wytwarzanie wmyleniu chorego idei dominujcych,
zwizanych zgwnymi, czsto nowymi zpowodu choroby, celami iwartociami yciowymi ileczniczymi.
Skierowanie osobowoci wstron prospoeczn, wytworzenie gotowoci do dodawania odwagi innym.
Wytworzenie zadaniowej motywacji wzakresie dziaa
poznawczych - naley dy aby chory ijego rodzina
mieli odpowiedni plan socjoterapeutyczny.
Wmyleniu lekarza - praktyka zajmujcego si takimi
zadaniami - wan rol odgrywa holistyczne ujcie problematyki cukrzycy zarwno od strony biologii molekularnej, jak ipsychospoecznej, kulturowej, edukacyjnej czyli
socjoterapeutycznej.
Wyniki badania DAWN2 przyniosy wnioski dotyczce
spoecznych uwarunkowa leczenia cukrzycy, ktre stay
si przedmiotem interwencji omidzynarodowym charakterze, jak Organizacja Narodw Zjednoczonych, wiatowa
Organizacja Zdrowia, Komisja Unii Europejskiej, atake
organizacje pacjentw wcukrzycy jak International Alliance of Patient`s Organizations.
Zainteresowania te s kapitaem spoecznym, ktry powinno si lepiej wykorzystywa.

PIMIENNICTWO
1. Tato J, Czech A: Historia bada ileczenia cukrzycy,
Wyd. Medyczne Termedia, Pozna 2011.
2. Tato J, Czech A, Bernas M, Szczeklik-Kumala Z:
Cukrzyca wPolsce mona lepiej, Wyd. Tow. Edukacji Terapeutycznej, Warszawa, Egraf, d, 2009.
3. Zalecenia kliniczne dotyczce postpowania u chorych na cukrzyc 2016, Diabetologia kliniczna, 2016,
5, Supl. A.
4. American Diabetes Association: Clinical Practice Recommendations 2009, Diabetes Care, Suppl 1. 2009.
5. Stewart M, Brown JB, Weston WW i wsp.: Patient-Centred Medicine. Transforming the Clinical
Method, Thousand Oaks Sage, 1995.
6. Little P, Everitt H, Williamson Iiwsp.: Observationbal study of effect of patient centredness and positive
approach on outcomes of general practice consultations, BMJ, 2001, 323, 908.
7. Washington AE, Lipstein SH: The Patient-Centred
Outcomes Research Institute-promoting better information, decisions, and health, NEJM, 2011, 365, e31.

32

8. Kinmouth AL, Woodcok A, Griffin S, Spiegal N,

Campbell MJ: Randomised controlled trial of patient
cent red care of diabetes in general practice: impact on
current well-being and future disease risk. Brit. Med.
J. 1998, 317, 1202-1208.
9. Tato J, Czech A, Bernas M, Szczeklik-Kumala Z,
Biernacka E: Socjologia cukrzycy, d, 2013.
10. Giddens A: Socjologia, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2006, (Sociology, 2001 Polity Press).
11. Steciwko A, Baraski J: Relacja lekarz-pacjent, Elsevier, Urban and Partner, Wrocaw, 2013.
12. Sk H.: Rola wsparcia spoecznego wsytuacjach stresu yciowego. Odopasowaniu wsparcia do wydarze
stresowych, wWsparcie spoeczne, stres izdrowie,
red. Sk H., Cielak R., Warszawa, 2004.
13. IDF: Global Guideline for type 2 Diabetes, IDF 2005.
14. Tato J.: Zwyciy cukrzyc: wizja koniecznych
ipilnych przeksztace inowych wartoci dla bardziej
skutecznej diabetologii, Towarzystwo Edukacji Terapeutycznej (Warszawa), Med. Metab., 2007.
15. Cukrzyca spoeczny problem XXI wieku, red. Anna
Abramczyk, Zaklad Pielgniarstwa Spoecznego,
Wrocawski Uniwersytet Medyczny, Argi, Wrocaw
2003.
16. Kultura opieki medycznej - wykady, streszczenia doniesie oryginalnych w programie II Oglnopolskiej
Konferencji Towarzystwa Edukacji terapeutycznej
Onow jako, warto istyl opieki medycznej dla
osb zcukrzyc, Warszawa, 2-3.06.2006, Med. Metab. 2006, 2-3.
17. Baker SK: Thirty ways to make your practice more
friendly, wD. Woods (red.), Communication for doctors: How to improve patient care and minimize legal
risk, Radcliffe, Oxford, 2004.
18. Gowania I: Badanie jakoci leczenia cukrzycy wrnych rodzajach opieki diabetologicznej i w rnych
regionach Polski, praca doktorska, WUM, Warszawa,
2006.
19. Diabetes State of the Nations 2005. Areport from Diabetes UK in partnership with AM-Party Parliamentary
Group for Diabetes, Hansard Society, Diabetes UK,
2005.
20. Colvell JA: Cukrzyca nowe ujecie diagnostyki ileczenia. Urban and Partner, Wrocaw, 2004.
21. Glazier R.H., Bajcar J., Kenne N.R., Willson K.: Asystematic review of interventions to improve diabetes
care in socially disadvantaged populations. Diabetes
Care 2006, 29, 1675.
22. Tato J, Czech A, Bernas M: Diabetologia kliniczna,
Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa, 2008.
23. Heszen I., Sk H.: Psychologia zdrowia, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 2007.
24. Ghitza U, Wu L, Ta B: Integrating substancje abuse
care with community diabetes care: implications for

Medycyna Metaboliczna, 2016, tom XX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl

research and clinical practice, Substance Abuse and

Rehabilitation 2013, 4, 3-10.
25. Engler P, Ramsey S: Diabetes and alcohol use: detecting at-risk drinking, J Fam Pract 2011, 60, e1-e6.
26. Ahmed A, Karter A, Liu J: Alcohol consumption is inversely associated with adherence to diabetes self-care
behaviours. J Diabet Med 2006, 23, 795-802.
27. Anderson BJ, Schwartz D: Psychosocial and Family
Issues in Children with Type 1 Diabetes, wUnger GE
(red.), Therapy for Diabetes Mellitus and Related Disorders, American Diabetes Association, Alexandria,
Virginia, 2014, 134.
28. Szustrowa: Wywiad iobserwacja. Swobodne techniki
diagnostyczne (w:): Wywiad psychologiczny, red. K.
Stemplewska-akowicz, warszawa, 2005.
29. Polonsky WH, Belton A, Down S iwsp.: Physician-patient communication at type 2 diabetes diagnosis and its links to physician empathy and patient
outcomes: new results from the global IntroDia TM
Study. 51 Annual Meeting, EASD, Sztokholm, 1418.09.2015, poster nr 893.
30. Grigsby Aiwsp.: Prevalence of anxiety in adults with
diabetes: a systematic review, J Psychosomatic Res
2002, 53, 1053-1060.
31. Mayberry L, Osborn C: Family support, medication
adherence, and glycemic control among adults with
type 2 diabetes, Diabetes Care 2012, 35, 1239-1245.

32. Adler RB, Rosenfeld LB, Proctor II RF: Relacje interpersonalne. Procesy porozumiewania si. Pozna
2007.
33. Peyrot M, Kovacs Burton K, Davies M iwsp.: Diabetes Attitudes, Wishes and Needs 2 (DAWN2): AMultinational Multi-Stakeholder Study of Psychosocial
Issues in Diabetes and Person-centred Diabetes Care,
Diabetes Res Clin Pract 2013, 99, 174.
34. Gonzales J iwsp.: Symptoms of depression prospectively predict poorer sulf-care in patients with type 2
diabetes, Diab Med 2008, 25, 1-10.
35. Johnson S: Adherence to medical regimens, w Psychosocial Care for People with Diabetes, Young-Hyman D, Peyrot M, red., American Diabetes Association, Alexandria, Virginia 2012.
36. Young-Hyman D: Psychosocial Issues Related to Type
2 Diabetes w Unger GE, red., Therapy for Diabetes
Mellitus, American Diabetes Association, Alexandria,
Virginia, 2014, 284.
Adres do korespondencji:
A. Czech
ul. Pocka 15C/40
01-231 Warszawa
a.czech@interia.pl

Medycyna Metaboliczna, 2016, tom XX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl

33

KIERUNKI BADA SPOECZNYCH WDIABETOLOGII

Nowe przesanki iproblemy diabetologii, obok wpyww na zakres irodzaj bada podstawowych iklinicznych, wywieraj szczeglnie silny wpyw na sfer bada idziaa osocjologicznym
charakterze.
Wymieni wtym zakresie naley wyniki bada irozwj:
1. epidemiologii opisowej ianalitycznej,
2. bada organizacji isystemw leczenia cukrzycy,
3. ekonomiki opieki diabetologicznej,
4. populacyjnej farmakoterapii ioceny jakoci wynikw leczenia,
5. metodologii iupowszechniania prewencji,
6. oceny wpywu rodowiska spoecznego, awic poziomu zatrudnienia, dochodw iklasy (warstwy) spoecznej na wyniki leczenia idugo ycia.
7. zmian wroli lekarza iorganizatorw oraz roli samych pacjentw wprocesie prewencji ileczenia, uznanie partnerskiej, opartej na profesjonalnej edukacji terapeutycznej roli osb zcukrzyc
iich rodzin.
Powysze rodzaje badania dotycz wduej mierze stosunkw pomidzy osobami chorymi na
cukrzyc aspoeczestwem, dziaajcych wobydwch kierunkach. Opieraj si one na metodologii
epidemiologicznej, socjologicznej istatystyce zpenym wykorzystaniem informatyki, odnosz si do
wszystkich faz ycia czowieka inaturalnej historii cukrzycy oraz do spoecznych regulacji pozycji
spoecznej, wyksztacenia, zawodowej pracy ibezrobocia, poziomu dochodw, zakresu pomocy
spoecznej ipraw spoecznych przewlekle chorych wtym osb zcukrzyc, gwarancji iregulacji
prawnych zdrowia, ycia rodzinnego, moliwoci integracji osoby zcukrzyc ze spoeczestwem,
atake do ogranicze dyskryminacji ideprywacji spoecznej osb zcukrzyc.

34

Medycyna Metaboliczna, 2016, tom XX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl