Zjawisko wadzy i jej rodzaje.

Wadza- sowo wieloznaczne; potocznie: rzdzenie pastwem, organ pastwowy, system org.
pastwowych, osoba, moc, sia- Rozumiane abstrakcyjnie, dookrelony przedmiotowo
Szczeglny rodzaj stosunku spoecznego, umiejtno panowania nad sob, bd brak takiej
umiejtnoci
Etymologicznie: od instytucji wasnoci, moc wadania rzecz, wadanie rzeczami wraz
z powstaniem rozwinitych stos spo opartych na prawnym upodmiotowieniu ludzi na
wadaniem osobami, na pocztku zw ze sfera stos prywatnych, i potem dla stosunkw
publiczno-prawnych;
W lit. naukowa: wadza jako stos spoeczny, jest rodzajem zalenoci pomidzy ludmi,
Wadza- szerokie znaczenie stos spo polegajcy na tym, ze jeden podmiot wpywa na
zachowanie drugiego podmiotu; to stosunek spoeczny polegajcy na tym, e jedna ze
stron moe, w sposb trway, wymusza na drugiej okrelone postpowanie, jeden
podmiot moe decydowa o zachowaniu drugiego podmiotu, a podmiot podporzdkowany
gotowy jest podda si temu kierownictwu, rodzaj relacji midzy podmiotami,
Wadza moe by oparta na:
akceptacji
przymusie, sile
Szeroko legitymowana gdy jest wsparta na autorytecie, gdy poddany podporzdkowuje si
dobrowolnie, uznajc, e wadajcy jest naleycie upowaniony do wydawani nakazw lub
zakazw,
Zjawisko wadzy wystpuje w duych i maych spoecznociach
W duych: wizy maja charakter bezosobowy, a w maych: stos osobiste, w duych gr
wszyscy podlegaj tym samym obowizujcym grup normom postpowania
w dziaaniach pojawiaj si fakty publiczne i zwizane z tym zjawisko polityki
Wadza pastwowa- odzaj wadzy zinstytucjonalizowanej, najsilniejszy rodzaj wadzy
wytworzonej przez dzieje spoeczestw, rodzaj w. Uniwersalnej, powszechnej,
oglnospoecznej, obejmujcej wszystkich ludzi zamieszkaych na danym terytorium;
odmiana wadzy publicznej, funkcjonujcej w wielkiej gr spo jak jest pastwo,
Wadza niepubliczna przeciwiestwo w. publicznej- np. wadza wyksztatowana dla potrzeb
maej gr spoecznej; Odmiana oglnego zjawiska wadzy, wadza jest zjawiskiem
niezbdnym dla funkcjonowania wszelkich zbiorowoci; jest to jeden z el. koniecznych
by w ogle mwi o pastwie twrca trjelementowej definicji pastwa Jelinek; wadza
jest niezbdna dla zachowania elementarnego adu, porzdku, np. z sferze podziau dbr,
Jako w publiczna, zinstytucjonalizowana dotyczca wielkiej gr spoecznych gdzie obok
interesw prywatnych wystpuj interesy publiczne; jest przede wszystkim stosunkiem
spoecznym, w ktrym wystpuj 2 rodzaje podmiotw: jednostkowych i grupowych, jeden
jako nadrzdny podporzdkowuje drugi i majcy moliwo zastosowania sankcji w razie
nieposuszestwa.
Podstawowe stosunki wadzy, stosunki podporzdkowania, regulowane s prawem
stanowionym, s to stos. tetyczne, stanowione regulowane prawem,
Podmiotowo wadzy pastwowej jest te podmiotowoci uczestnikw tej wadzy;

Stosunek wadzy jako stosunek spo, ma charakter co najmniej dwustronny, wyraajcy si

w relacji dwch grup uczestnikw, relacja rzdzcy- rzdzeni, ten kto jest uczestnikiem jest
podmiotem stosunku wadzy; jeden rodzaj podmiotw wadzy to rzdzcy, drugi rodzaj to
rzdzeni.
Jeeli wadze pastwow traktuje jako stos spo dwustronny, to we wspczesnym modelu
demokratycznym naley przyj e, zarwno rzdzcy jak i rzdzeni s podmiotami wadzyw przeciwiestwie do pastw niedemokratycznych. W pastwie demokratycznym wystpuje
rodzaj przemiennoci grup sprawujcych wadz, co zwizane jest z wolnymi wyborami.
Gdzie demokracja- obywatele mog powiedzie: pastwo to my- podmiotami wadzy s
rzdzcy i rzdzeni
Wadza moe te przybiera rodzaj w. spolaryzowanej, rola wadcy i poddanego nie s
wzajemne, wadza sprzyja umacnianiu si poczucia nieomylnoci i wyjtkowoci
sprawujcych wadz i sprzyja tendencji do zanikania osobowoci publicznej poddanych, np.
za PRL, dokonuje si proces uprzedmiotowienia jednego z podmiotw- rzdzonych, nie
ma przemiennoci grup sprawujcych wadz; taka wadza dba o zachowanie swojej
wadzy, to daje jej uprzywilejowanie
Przedmiot stosunku wadzy:
podany przez rzdzcych sposb zachowania si rzdzonych, np. pacenie
podatkw;
Wadza publiczna to wadza oparta na normach prawnych, ale nie musi by realizowania
przez pastwo i jego organy, moe by sprawowana przez instytucje samorzdu, np.
terytorialnego
Wadza polityczna- realizowana w wielkich grupach spoecznych lecz niekoniecznie
w oparciu o normy prawne, moe przybiera posta wadztwa, sprawowanego na podstawie
norm pozaprawnych, np. norm statutowych
Wadza pastwowa- odmiana wadzy publicznej, realizowana w specjalnej strukturze
organizacyjnej jak jest pastwo, kada wadza pastwowa jest wadza w ogle, wadz
publiczn i polityczn, ale nie odwrotnie!!; wadza pastwowa ze wzgldu na wieloci
podmiotw stanowi zoony kompleks stosunkw, opartych na nadrzdnoci
i podporzdkowaniu, stosunki te regulowane s prawem
Legitymizacja wadzy.
Wie si z prawowitoci wadzy
Legitymizacja- proces uprawomocniania, ktrego rezultatem jest wadza legitymowana,
prawowita;
lex, legis- prawo, std mwimy o uprawomocnieniu zgodnie z obowizujcym porzdkiem
normatywnym, w oparciu o normy prawne, zgodn z prawem,
Ten element prawny odgrywa znaczn rol w procesie legitymizacji, mona uzna, e wadza
jest legitymowana jeeli opiera si na normach okrelajcych kto moe wadz sprawowa
legitymizacja sukcesji wadzy, wadze mona uzna za legaln, gdy opera si na normach
2

ktre okrelaj jak ta wadza ma by sprawowana, jakimi rodkami, metodami, przy uyciu
jakich procedur(musz one opiera si na normach) legitymizacja sposobu sprawowania
wadzy
Legitymizacja normatywna, wie si z etymologia, z acinskim lex legis i wie si
z formalistycznym potraktowaniem zagadnienia legitymizacji (legitymizacja sukcesji wadzy
i legitymizacja sposobu sprawowania wadzy)
Proces legitymizacji ma przede wszystkim wymiar pozaprawny, wie si z przekonaniem
spoeczestwa, z uznaniem ze strony spo, z przekonaniem, e ta wadza jest upowaniona do
rzdzenia i wtedy podporzdkowanie si jej wynika z akceptacji, nie jest oparta na normach
legitymizacja spoeczna- czsto ma te legitymizacj normatywn, ktra wzmacnia w.
legitymowan spoecznie.
Akceptacja nie jest konieczna dla zaistnienia stosunku wadzy, istnieje take wadza
siowa, ale jest konieczna dla jej trwania.
Nie istnieje takie spoeczestwo, w ktrym istnieje cakowite przekonanie o prawowitoci
wadzy, nigdy wszyscy obywatele nie bd akceptowa wadzy.
Spoeczestwo czasem w swojej wikszoci podporzdkowuje si wadzy, ale jej nie
akceptuje. Wynika to std, ze motywami podporzdkowania, poza wiadomym uznaniem,
moe by konformizm, strach, czy apatia spoeczna.
Problem prawowitoci wadzy, ma dug tradycje, siga staroytnoci. Sofici problem
trwania okrelonego ustroju pastwa wizali z akceptacj wadzy. Platon realizacja idei
sprawiedliwoci, leg. racjonalna, Cycero wsplny poytek i przestrzeganie tego samego
prawa.
redniowiecze poszukiwanie wadzy spr, wywoywao problem leg w kategoriach legalnej i
moralnej, boska wadza musi by leg jeeli narusza boski porzdek naturalny; w. Augustyn
za konieczne uwaa porzdek spoeczny, w. Tomasz z Akwinu za konieczna cech
pastwa uwaa sprawiedliwo, wprowadzi pojcie wadzy sprawiedliwej i
niesprawiedliwej, Jan z Salisbury wizja ksicia sprawiedliwego- szczeglna rola prawa i
doktryn praworzdnych,
Wadza in abstracto bya legitymizowana w Bogu, prawo pozytywne peni rol pomocnicz
w stos do norm prawa naturalnego.
redniowiecze zacztek ksztatowania si idei legalistycznej koncepcji prawomocnoci
wadzy, pocztki idei praworzdnoci.
Max Weber zagadnienia legitymizacji wadzy.
Trzy rodzaje uzasadnienia podporzdkowania wadzy:
1. charyzmatyczna- podporzdkowanie czy si z wizi uczuciow pomidzy
dominujcym a podporzdkowanym, przypisuje on mu cechy szczeglne cechy,
ponad przecitne i zarazem podane; wystarczy, e cechy s przypisywane wadzy,
nie musz one wcale wystpowa, przywizanie nie musi mie racjonalnego
charakteru, panowanie to nie moe polega na sukcesji, bo wizana jest z jedn osob,
np. prorocy, demagodzy, bohaterowie wojenni
2. tradycjonalistyczna- znajduje uzasadnienie w przekonaniu o sile i zasadnoci
tradycji, podporzdkowanie posiada subiektywne uzasadnienie przeszoci,
naruszenie norm tradycji uwaa si za szkodliwe, wane s prawo zwyczajowe i
zwyczaje polityczne; podstaw relacji podporzdkowania jest istniejca obiektywnie z

d czasie zasada ustalajca hierarchi spo. i polit., zakres w panujcego jest

wyznaczony przez tradycj,
3. legalna- panowanie legalne; opiera si na bezosobowym autorytecie norm
(prawnych) i zracjonalizowanych struktur i procesw decyzyjnych; w tej sytuacji nie
tyle rzdz ludzie, co prawo;
decyduje wiara w powszechne dla nich poszanowanie i posuszestwo wobec organw
stanowicych i stosujcych prawo, opiera si na przewiadczeniu, e posuszestwo
wynika z faktu istnienia prawa stanowionego i przestrzegania go przez reprezentantw
wadzy.
Weber traktowa 3 rodzaje legitymizacji jako typy idealne, w wiecie realiw wadza
posiada elementy, ktre odpowiadaj zarwno typowi wadzy charyzmatycznej,
tradycjonalistycznej i legalnej.
Dziki kontynuatorom myli Webera powstaa koncepcja, zgodnie z ktr odrnia si wadz
spersonalizowan i zinstytucjonalizowan.
Wadza spersonalizowana- licz si zdolnoci, osobowo, talenty przywdcy, one maj
duy wpyw na styl sprawowania wadzy w ramach struktur sformalizowanych;
charyzmatyczne
Wadza zinstytucjonalizowana- jest w duym stopniu uwolniona od wpywu osb
zajmujcych urzdy publiczne; legalne
Koncepcje legitymizacji wadzy: wadza legitymowana normatywnie (legitymizacja
sukcesji wadzy i legitymizacja sposobu sprawowanie wadzy) i spoecznie. (patrz
wczeniej).
Wadza polityczna, wadza jakiej organizacji- tam te pojawia si proces legitymizacji
wadzy.
Socjologowie maj na myli legitymizacj spoeczn, a prawnicy posuguj si pojciem
legitymacji normatywnej.
Wadza legitymowana w ujciu socjologicznym to wadza spoeczne akceptowana, uznawana.
Jeli wadza jest legitymowana normatywnie, ale nie miaabym uznania spoecznego to taka
sytuacja prowadzi do erozji norm, do upadku prestiu prawa. Rzdzcy zawsze staraj si
przedstawi wadz w jaki sposb uprawomocnion i posuguj si wtedy wieloma
argumentami legitymizujcymi, np.: ta wadza pochodzi od wyszego autorytetu (Bg,
suweren- nard), wadza istniaa zawsze i inaczej by nie moe, ta wadza jest lepsza od
innych, punktem odniesienia moe by przeszo lub sytuacja panujca gdzie indziej, ta
wadza jest skuteczna, ta wadza jest kompetentna, ta wadza miaa sukcesy, ta wadza kieruje
si wzniosymi, szlachetnymi, moralnymi, ekonomicznymi ideaami, ta wadza jest legalna, ta
wadza jest-odwouje si do ludzkich obaw, gdy wadzy zabraknie to bdzie gorzej (ale
wymyli :D).