Spis treci

Wstp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
I. Okolicznoci powstania i rozwj systemw walki wrcz . . . . . . .

II. Przegld podstawowych stylw walki iich charakterystyka. . . . . . 11

2.1. Karate shtkan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. Karate kyokushin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3. Aikid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.4. Ju-jitsu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.5. Judo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.6. Taekwon-do . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.7. Sambo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12
14
14
16
18
19
21

III. Oglna metodyka nauczania czynnoci ruchowych. . . . . . . . . 23

3.1. Systematyka zachowa ruchowych czowieka
3.2. Metody nauczania czynnoci ruchowych . .
3.3. Metody treningu sportowego . . . . . . .
3.4. Organizacja zaj ruchowych formy . . .

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
. .

23
24
25
26

IV.Systematyka nauczania technik walki

na przykadzie wybranych stylw . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
V. Wybrane rodzaje ataku iobrony. . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
VI. Pierwsza pomoc wprzypadku urazw. . . . . . . . . . . . . . . 69
VII. Uwarunkowania prawne obrony koniecznej. . . . . . . . . . . . 75
VIII. Przykadowe konspekty zaj. . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

Wstp
Praca ta kierowana jest do osb zainteresowanych walk wrcz zzamiarem
wykorzystania zawartych treci do samoobrony, czyli dziaa majcych na celu
obron przed fizycznym atakiem napastnika (Dobrzyjaowski 2001). W naszym
kraju rne szkoy walki prowadz kursy samoobrony, uczce zachowa umoliwiajcych odparcie ataku napastnika. Coraz czciej pojawiaj si kursy samoobrony dla kobiet, naley do nich jednak podchodzi zdu ostronoci (jak ido
wszystkich krtkich kursw). Nie jest bowiem moliwe szybkie opanowanie przez
kogo, kto nie mia nigdy do czynienia ze sportem, technik walki wrcz, zwaszcza
wobec ataku zzaskoczenia, przez liczniejszego, silniejszego lub uzbrojonego przeciwnika. Dobrze poprowadzony kurs samoobrony powinien wswoich treciach
zawiera informacj otym, jak unika zagroenia, jak si zachowa wsytuacjach
podwyszonego ryzyka, jak opanowa wasne emocje inie dopuci do utraty
kontroli wasnej sytuacji. W zwizku ztym kurs taki nie powinien koncentrowa
si jedynie na wiczeniach fizycznych.
Mimo mnogoci publikacji dotyczcych samoobrony wzamyle autora powstaa ch zwrcenia uwagi na konieczno przedstawiania treci wicze ruchowych wraz zpodbudow zzakresu metodyki nauczania czynnoci ruchowych.
Wikszo dostpnych na rynku opracowa sprowadza si do prezentacji zdj
przedstawiajcych rne techniki suce obronie bez szczegowego opisu etapw
oraz sposobw nauczania. Osoby posiadajce niewielkie dowiadczenia zzakresu
sportw czy sztuk walki nie s wstanie na podstawie fotografii nauczy si prawidowo technik, szczeglnie tych zaawansowanych lub mog opanowa je wsposb
bdny, co powodowa bdzie ich ma skuteczno wpraktyce. Niezwykle istotne
jest rwnie dostosowanie metod pracy do grupy wiekowej, do poziomu sprawnoci fizycznej iosobistych predyspozycji.
Grupy osb uczestniczce wkursach samoobrony po zakoczeniu zaj, nie
majc opracowa teoretycznych zawierajcych zbir praktykowanych wicze,
zczasem bd stopniowo traci nabyte, czsto sabo utrwalone, schematy obrony.
Dlatego zasadnym wydaje si by opracowanie zestawu podstawowych technik
stosunkowo atwych wopanowaniu wraz zopisem metodyki nauczania. Prezentowane techniki obrony oparte s na stylu karate kyokushinkai. Jest to wynikiem
ponaddwudziestopicioletnich dowiadcze autora wtej dyscyplinie. Zaprezen 

towane zostay rwnie techniki jujitsu jako wynik wsppracy zprzyjacielem,

zarazem mistrzem izaoycielem szkoy Shinyo Shinden Erykiem Murlowskim,
za co serdecznie pragn podzikowa. Dzikuj rwnie Robertowi Boberowi za
wykonanie zdj.

I. Okolicznoci powstania i rozwj systemw walki wrcz

Historia ludzkoci zwizana jest z cigymi wojnami, walka jako nieodzowny
element towarzyszya ludziom od zarania dziejw. Przyjmowaa ona bardzo rne formy. Byy to nie tylko zmagania zsiami przyrody, dzikimi zwierztami, ale
rwnie pomidzy grupami plemiennymi. Sia, zrczno, inteligencja stanowiy
oumiejtnoci walki bdcej niejednokrotnie jedynym warunkiem przetrwania. Wraz ze stosowaniem rnorodnych typw broni icoraz wiksz potrzeb
sprawnego jej uywania, dostrzeono konieczno uprawiania iupowszechniania
rnych metod walki, ktrych celem nadrzdnym bya wojna. Pocztkowo wiczenia walki wrcz traktowano jako uzupenienie szkolenia bojowego, zauwaono
bowiem, e wwalce znaczenie ma nie tylko dobra bro isia fizyczna, ale rwnie
wczeniej opanowane zasony, bloki iuderzenia. Wojownik, ktry podczas bitwy
straci bro stawa si bezbronny, opanowanie technik walki wrcz stawao si
sposobem uniknicia szybkiej mierci, anawet umoliwiao kontynuowanie walki
po utracie ora (Fechner, Ruciski 1985, Ambroy 2001). Poprzez praktyk izapoyczenia, rne odmiany walki bez broni systematycznie rozwijane idoskonalone, trafiy za porednictwem wojownikw do spoeczestwa, ulegajc licznym
przeobraeniom.
Analiza rozwoju sztuk walki wymaga kilku wzmianek dotyczcych wpywu
kultury rdziemnomorskiej na rozwj poszczeglnych systemw walki. Najstarsze
zachowane relikty kultury materialnej wiadczce ouprawianiu walki wrcz odkryto na staroegipskich rysunkach ciennych grobowcw zIV tysiclecia p.n.e. Wrd
przernych scen zycia faraona ijego otoczenia znalazy si treci przedstawiajce
walki zapanicze ipiciarskie, sceny batalistyczne przedstawiajce walczcych
wojownikw po utracie ora, prbujcych przy pomocy znanych chwytw iuderze obezwadni uzbrojonego przeciwnika. Znad Nilu piciarstwo iprymitywna
forma zapasw rozprzestrzeniy si, trafiajc m.in. na Kret, ktra dziki swemu
pooeniu geograficznemu penia rol porednika wmaterialnej iduchowej wymianie midzy narodami Staroytnego Wschodu. Wtym okresie (IXw. p.n.e.)
walki bez broni zaczy rozwija si rwnie wwiecie hellenistycznym, wczono je wsurowy model wychowania wojskowego Sparty, anastpnie Macedonii.
Wedug opisw suyy one rozwojowi tyzny fizycznej, zwinnoci iwyrabiay
nieustpliwo wboju (Fechner, Ruciski 1985). W Grecji najpopularniejszymi


formami walki byy zapasy, boks oraz pankration jedna zbrutalniejszych form
walki, ktra dopuszczaa niemale wszystkie techniki suce pokonaniu przeciwnika. W przekazach znamienitych filozofw owych czasw jak Platon, Nikiasz czy
Sokrates zapasy byy traktowane jako dominujca forma wicze wprzygotowaniu
do walki realnej (Godlewski 1997). wiczenia fizyczne nie tylko sprowadzay si
do nauki technik walki, byy rwnie postrzegane jako systemy wychowawcze
modziey isuyy rozwijaniu dzielnoci iwalecznoci. W Sparcie wychowanie
chopcw wprzygotowaniu do dziesicioletniej suby wojskowej rozpoczynao
si wwieku 7 lat, obejmowao liczne wiczenia fizyczne, dyscyplinujce imusztr.
WAttyce system wychowania podporzdkowany by zasadzie wszechstronnego
rozwoju, gdzie zwano go kalokagati (kalos pikny, agatos dobry). Pikno
czono ze sprawnoci fizyczn oraz harmonijn budow ciaa, dobro natomiast
wizano zmoralnoci izaletami umysu (Kalina 1997, 2000).
Dokonujc nieatwego zadania, jakim jest analiza rozwoju sztuk walki oraz
opis krajw, ktre wniosy istotny wkad wrozwj opisywanego zagadnienia,
naley zwrci szczegln uwag na pastwa Dalekiego Wschodu (Indie, Chiny,
Japoni). Powszechnie przyjmuje si, e wkrajach tych nastpia inicjacja, anastpnie znaczcy rozwj sztuk walki (Raczkowski 2008). O niewtpliwym wpywie
filozofii hinduskiej (jogi imetod regulacji oddechu) na buddyzm irozwijajce si
sztuki walki wiadcz metody ksztatowania duszy przez ksztatowanie ciaa. Praktykowane przez buddystw wiczenia zawieray midzy innymi chwyty obronne,
rnorodne metody obrony ielementy realnej walki (Floquet 1984, Fechner, Ruciski 1985). czenie wicze fizycznych zmetodami oddychania iwiczeniami
koncentracji umysu zfilozofi buddyjsk stworzyo podstawy systemu treningowego, zktrego czerpay pniejsze systemy walki. Spord wszystkich krajw
Dalekiego Wschodu najwyszy poziom rozwoju sztuk walki nastpi wChinach,
gdzie specyfik sztuk walki byo czerpanie natchnienia zobserwacji przyrody
(zachowania zwierzt), filozofii ireligii.
Znaczcy rozwj sztuk walki wie si zosob 28. patriarchy buddyzmu Bodhidharmy, ktry przyby ok. 525r. n.e. zIndii do Chin, by naucza buddyzmu.
Osiad on wklasztorze Shaolin, gdzie stworzy zestaw wicze fizycznych czcy
wsobie wiczenia oddechowe pochodzce zjogi oraz elementy walki wrcz oparte
na chiskiej tradycji. Codzienny trening, na ktry mogli pozwoli sobie majcy
duo czasu mnisi, a take surowe reguy ycia klasztornego przyczyniy si do
osignicia mistrzostwa wwalce, ktre przeszo do legendy. Przez wiele lat przewaga szkoy walki zShaolin bya niepodwaalna, jednak systemy walki rozwijay
si rwnie winnych orodkach, a do najsawniejszych nalea klasztor na grze
Wudang ina grze Emei. Kada ztych szk rozwijaa odmienny sposb walki.
System Shaolin preferowa si fizyczn, gwatowne idugie ruchy, system Wudang
opiera si na technikach wolnych imikkich, delikatnych ipynnych. System trze

ciej szkoy Emei poczy zalety obu stylw, tworzc kombinacj ruchu ibezruchu,
wicze zewntrznych iwewntrznych (Szymankiewicz, niegowski 1987).
Z czasem chiska sztuka walki dotara do Okinawy, ktra po okresie chiskich wpyww znalaza si pod panowaniem Japonii. Przeom XV iXVI wieku to
okres licznych wojen domowych irepresji, ktre wznaczcy sposb ograniczyy
swobody mieszkacw Okinawy, gdzie po konfiskacie wszelkiej broni bdcej
wposiadaniu ludu wcelach obronnych zaczto praktykowa walk wrcz. Pocztkowo korzystano zchiskich metod walki, wykorzystywano rwnie narzdzia
rolnicze, doprowadzajc do perfekcji umiejtnoci wadania nimi, co stanowio
niezwykle skuteczn bro, jednak zczasem zaczto tworzy wasne style walki
wrcz, wrd ktrych dominowa Okinawa-te, styl polegajcy na zadawaniu uderze rkami inogami. W kolejnych stuleciach nastpi znaczny rozwj ipodzia
stylw pochodzcych zOkinawy. Stanowiy one pierwowzr powszechnie uprawianego dzi karate.

II. Przegld podstawowych stylw walki

iich charakterystyka
Klasyfikacja rodzajw walk do konkretnych kategorii staa si punktem
spornym wrd zainteresowanych ze wzgldu na pynn granic pomidzy tymi
kategoriami. Gwn cech rozgraniczajc kategorie jest cel trenowania danego
rodzaju walki. Teoretycznym priorytetem wsztukach walki jest rozwj osobowociowo-duchowy. Sporty walki charakteryzuj si chci zdobycia tytuu mistrza
wturniejach sportowych. Istnieje bardzo wiele szk sztuk walki, rnicych si
od siebie, jednak generalnie nauczaj one sposobw fizycznego pokonania przeciwnika wbezporednim starciu (bez uycia broni dalekiego zasigu). Wikszo
wschodnich szk stawia sobie za zadanie nie tylko fizyczne przygotowanie czowieka do walki, ale rwnie rozwj psychiczny iduchowy. Internalizacja wartoci
budo zawartych wtradycji sztuk walki rozwija wosobie wiele cech zwizanych
zpoziomem zadowolenia zycia. Elementy medytacji zapewne rozwijaj sfer
duchow, jednak obecny stan wiedzy nie pozwala na efektywne zweryfikowanie
rozwoju sfery duchowej wjakimkolwiek zakresie ycia (Cynarski 2000, 2004, 2006,
2009). Oczywicie podzia nie zawsze jest cisy, wiele szk posiada elementy
mieszane, adodatkowo kada szkoa, kady trener moe uczy na swj sposb.
Wspczenie istniej dwa kierunki rozwoju szk walki. Pierwszy to utrzymanie
tradycyjnych wartoci irozwj duchowy. W t stron kieruje si aikido, karate
shtkan, kung-fu iinne tradycyjne szkoy, ktrych proces treningowy wznacznej
mierze nastawiony jest na rozwj duchowy, spokj, umiejtno kontroli umysu,
medytacj, a wmniejszym na brutaln walk. Inne szkoy, takie jak wikszo szk
Kyokushin czy Taekwondo, zostay zmuszone do rozbudowy procesu treningowego, aby byy konkurencyjne wobec nowych stylw walki oraz zmieniajcych si
wymaga. Pojawienie si wczasie II wojny wiatowej wojskowych systemw walki,
takich jak izraelska krav maga czy rosyjskie sambo, ktre ucz samoobrony bez
adnych zasad (z przeznaczeniem do walki realnej) oraz sportw walki tzw. midzydyscyplinarnych jak K-1 czy MMA bardzo szybko wykazao nisk praktyczn
skuteczno niektrych szk sztuk walki. Bardzo szybko przestay si tak bardzo
liczy wszystkie szkoy walki, ktre na treningach nie stawiay na praktyczn,
urozmaicon samoobron iwalk uliczn. Popularne zaczy si stawa systemy

11

kompleksowe, uczce walki zarwno wstjce, jak i wparterze, uczce uderze

(take okciami), kopni (take kolanami), chwytw, dwigni (na stawy), kluczy,
dusze ioczywicie wzakresie full-contact. W tych wspczesnych szkoach byo
mniej miejsca na wartoci budo (Kernspecht 1988, Cynarski, Obodyski 2003,
Cynarski 2009).
Analizujc rozwj ipodzia stylw walki Raczkowski (2008) zwraca uwag na
dwie koncepcje zwizane zokolicznociami tworzenia si rnych stylw walki.
Autor ten zakada tworzenie si irozwijanie stylw wzalenoci od miejscowych
warunkw terenowych oraz od sprawnoci fizycznej twrcw stylw. Pierwsza
koncepcja zakada, e teren na jakim uprawiano dan form walki determinowa
jej elementy skadowe. W przypadku terenu bagnistego ibotnistego kadziono
nacisk na techniki rczne. W terenie skalistym, pofadowanym stosowano walk
poczon ze skokami, biegiem, zmian kierunku ipostaw. Teren paski umoliwia rozwj technik zawierajcych wyskoki, podcicia, techniki none, natomiast
wzatoczonych, miejskich aglomeracjach stosowano trzymania iwalk wzwarciu.
Druga koncepcja eksponuje rnorodno stylw tworzonych woparciu oindywidualne predyspozycje si isprawno fizyczn zaoycieli danej szkoy walka
rozstrzygana bya za pomoc uderze ikopni, dusze, dwigni irzutw (Bujak
2004, Harasymowicz, Kalina 2007).

2.1. Karate shtkan

Nazwa shtkan oznacza Szkoa Shoto lub Szkoa, wktrej uczy Shoto. Wyraz sht oznacza falowanie sosen (w znaczeniu: szumu wiatru wrd
sosen) iby to pseudonim Gichina Funakoshi. Twrca stylu Gichin Funakoshi
okrela swj styl do koca ycia jedynie jako karate, natomiast nazwa shtkan,
zostaa nadana stylowi dopiero przez jego syna iuczniw. Pocztkowo nazw t
okrelane byo jedynie dj, wktrym naucza Funakoshi.
Istnieje wiele legend dotyczcych daty, wktrej zacza si rodzi sztuka walki
nazwana wpniejszych latach karate. Wiele wskazuje na to, i pomimo istnienia
ipraktykowania pewnych form walki wrcz wdalekiej przeszoci, nie mona si
zgodzi, i byo to karate. Literatura dotyczca sztuk walki wymienia nazw pewnej
sztuki samoobrony te (rce), atake to-te. Sztuka ta zostaa stworzona na Okinawie, awczesne pocztki mog przypada na XV wiek, kiedy wyspy archipelagu
Ryukyu, awrd nich Okinawa, przeyway intensywn wymian kulturowo-handlow zpastwami azjatyckimi.
Znaczcym wydarzeniem historycznym dla rozwoju sztuk walki na Okinawie
by podbj wysp Ryukyu w1609 roku: japoski klan Shimizu zSatsuma dokona
napaci na wysp, a zchwil przejcia kontroli zakaza praktykowania sztuk walki
oraz uywania broni. Mieszkacy Okinawy przeciwstawiali si tym restrykcjom,
12

wiczc wodosobnionych miejscach. Nie doszo jednak do cakowitego wymarcia

sztuk walki, by to okres jeszcze dynamiczniejszego rozwoju. Naley podkreli
znaczcy wpyw chiskich sztuk walki na rozwj pniejszego karate, a wiadcz
otym zapiski ipierwotna nazwa stylu tang-te, co wdosownym tumaczeniu oznacza chiskie rce (Raczkowski 2008).
Okoo roku 1790 nowej sztuce nadano nazw Okinawa-te, co wdosownym
tumaczeniu oznacza rce Okinawy. Jednym zmistrzw Okinawy wnoszcym
duy wkad wrozwj tego stylu by Sokon Matsumura. Opracowa on wasny
sposb nauczania, ktry przez wiele lat stanowi standard okinawskiego karate.
Wrd jego uczniw wymienia si midzy innymi Gishina Funakoshi, ojca wspczesnego karate. W tym miejscu warto zaznaczy, i wraz zzakoczeniem okupacji
wyspy w1875 roku, staa si ona czci Japonii. Od tego czasu karate zaczo si
gwatownie rozwija, zaczo powstawa duo szk karate okinawskiego, wrd
ktrych wyrniay si szczeglnie shuri-te inaha-te. Byy to style rnice si
midzy sob, wymagajce posiadania innego stopnia sprawnoci fizycznej. Styl
pierwszy shuri-te preferowa szybkie, adziki temu silne techniki dogodne
dla niskich adeptw, owtej budowie ciaa. Inne wymagania trenujcemu stawia zkolei styl naha-te wktrym duo zaleao od walorw fizycznych adepta
(wysoko imasa ciaa). Rnica tkwia take woddychaniu: naturalny oddech
wystpowa wshuri-te, natomiast niejako wymuszony wnaha-te (Raczkowski
2008/ za Funakoshi 1973).
Pocztek XX wieku to okres dalszego rozwoju karate. Dziaalno Funakoshi
sprowadza si do podejmowania rnorodnych dziaa promujcych karate, organizowania szeregu pokazw na wyspach Ryukyu, wCentrum Sztuk Wojennych
oraz przed cesarzem Hirohito. Po drugiej wojnie wiatowej styl shtkan osiga
ksztat zbliony do dzisiejszego, cechuj go niskie, szerokie, twarde postawy.
Przejcia pomidzy nimi s dynamiczne isilne. Rce spoczywaj zazwyczaj nisko na biodrach, ataki wyprowadza si po liniach bliskich rodkowej linii ciaa.
Bloki s twarde, niezbyt obszerne, oszczdne wruchach. Techniki none, nawet
wykonywane wysoko, musz opiera si na wzgldnie niskich, stabilnych postawach. Kata wywodz si ze szk shorei-ryu ishorin-ryu s lekkie imanewrowe wjednej grupie, cikie itwarde winnej. Kady zawodnik, niezalenie od
typu budowy, powinien znale co dla siebie. Wzgldnie lekkie iszybkie kata
to Heian, Bassai, Kanku, Empi, Gankaku. Cisze to Tekki, Jitte, Hangetsu, Jion
wywodzce si zshorei-ryu. W technikach shotokanu jest wiele elementw walki zwieloma przeciwnikami i zprzeciwnikami uzbrojonymi wmiecz lub pak.
W kumite sportowym zezwala si na kontakt na poziomie chudan, jak igedan,
lecz wymagana jest precyzyjna kontrola psychiczna nad wasnym zachowaniem
wwalce.

13

2.2. Karate kyokushin

Karate, ktre stworzy irozwin Masutatsu Oyama, bazuje na technice ikata
stylw shotokan igoju-ryu. Twrca zaadaptowa kopnicia niskie wywodzce si
zboksu tajskiego iwysokie wykonane zobrotu czy wyskoku charakterystyczne
dla taekwon-do. Cech charakterystyczn kyokushin jest otwarto na nowe trendy wsztukach walki, co jest wynikiem poszukiwa nowych drg wdeniu do
perfekcji iskutecznoci, pozostajc jednoczenie wkrgu tradycyjnych wartoci
karate (Szeligowski 2009). Oyama we wczesnych latach modoci podejmowa
treningi rnych dyscyplin, judo, goju-ryu, uzyskujc w1946 roku 4 dan (karate).
Chcc wciszy isamotnoci doskonali wasne umiejtnoci, ponad rok przebywa
wgrach, trenujc. W 1957 roku Oyama zakada wasn szko karate onazwie
Kyokushinkai, naucza technik zblionych do goju-ryu, zmodyfikowanych zgodnie
zwasn koncepcj, podkrelajcych wiksz rol technik nonych. Gwny nacisk
twrca kadzie na umiejtno walki, twardo, zdolno przyjmowania uderze,
przygotowanie fizyczne. Rozwijajc koncepcj walki penokontaktowej Oyama
uwaa, e mimo swych walorw walka bezkontaktowa nie odpowiada warunkom prawdziwego zagroenia iwymaganiom realnej walki. Przyjcie formuy
penego kontaktu zdaniem Oyamy odpowiadao fundamentalnym zaoeniom
budo karate (Szeligowski 2009). Trening wtym stylu prowadzony jest wsurowej
irygorystycznej dyscyplinie opartej na wzorach klasztornych. Przepisy walki
sportowej dopuszczaj peny kontakt technik nonych na korpus, nogi igow,
technik rcznych jedynie na korpus. W stylu tym nie tylko kadzie si nacisk na
trening techniczny, lecz rwnie na zdolno udowodnienia siy iskutecznoci
swoich ciosw testem tameshiwari amania desek, cegie, dachwek (Witkowski
1993). Oyama doskonalc techniki kad duy nacisk na trening kata. Hanshi Steve
Arneil, wspominajc podejcie Oyamy do tego elementu treningu, okrela je jako
fanatyczne, bardzo surowe, wymagajce absolutnej perfekcji ikoncentracji. ycie
twrcy stylu jest wiadectwem jego oddania sprawie karate, ktre przez cae ycie
niestrudzenie propagowa irozwija. Zachca swoich uczniw do powicenia
si reimowi treningowemu ido wyrzecze oraz do tego, by nada gbszy sens
ludzkiemu yciu. Idea walczcego karate, osiganie granic poznania samego siebie
woparciu otrening izasady bushid, codzienne powicenie, nieustanna praca to
cechy godne czowieka, ktry poda drog sztuk walki.

2.3. Aikid
Nazwa pochodzi od sw (ai harmonia dziaania, pynno ruchw, ki
wewntrzna energia czowieka, do droga) oznacza sposb jednoczenia ciaa
iumysu wintegraln cao. Mimo i jest sztuk walki wybitnie ukierunkowan
14

filozoficznie na rozwj wewntrzny czowieka, nioscy przesanie pokoju izrozumienia, to wswych korzeniach siga ono do bitewnych sztuk walki, takich jak
kumi-uchi (tzw. bitewne sumo) ijujitsu. S to dwa podstawowe kierunki walki
wrcz, ktre na przestrzeni dziejw rozwijay si wJaponii, wzajemnie uzupeniay
iprzeksztacay, zyskujc take wymiar filozoficzny ireligijny majcy swoje odbicie
wkulturze iobyczajowoci. W czasie bitwy bardzo czsto dochodzio do gwatownego zderzenia ciaem wciao uzbrojonych wmiecz lub dug lanc przeciwnikw.
Starcie to wygrywa ten, ktry zdoa po uprzednim wytrceniu przeciwnika
zrwnowagi zada decydujcy cios. Kumi-uchi bitewne sum pozwalao dobrze
wyszkolonemu samurajowi rozstrzygn na swoj korzy wynik gwatownego,
dynamicznego starcia. Poniewa walka toczya si owytrcenie przeciwnika
zrwnowagi, wsumo znacznie wczeniej ni winnych sztukach walki pojawiy
si elementy zrcznociowe, takie jak zejcia zlinii, podcicia, gwatowne uniki,
rzuty zobrotem. W odrnieniu od dzisiejszego sportowego sum wkumi-uchi
stosowano ciosy pici ikrawdzi doni, kopnicia wkrocze istaw kolanowy.
Zamiast bezpiecznych dwigni, takich jak np. waikido, amano okcie, krgosupy,
wywoywano zwichnicia staww. Zarwno wspczesne judo jak iszereg odmian
jujitsu zaczerpny wanie zsumo wiele fundamentalnych technik. W bitewnym
zamieszaniu czsto dochodzio do utraty lancy, rzadziej miecza. Lance amano
wciaach przeciwnikw, po chybionych pchniciach wlecego, po upadku.
Zdarzao si te odcicie szczytowej czci drzewca iosadzonego na nim ostrza.
Wtakiej sytuacji umiejtno kontynuowania walki bez broni bya jedyn drog do
ocalenia ycia. Nie mona jej byo rozstrzygn tak jak wsumo poprzez gwatowne
starcie zuzbrojonym przeciwnikiem. Konieczna bya odmienna strategia, ktrej
sednem byo umiejtne wykorzystanie siy atakujcego przeciwnika dla wasnych
potrzeb (Mikowski, Makuch, Mikowska 1989).
Za najbardziej zwizan ze wspczesnym aikido uznaje si szko Dait Aikijitsu
stworzon wIX wieku n.e. przez ksicia Teijun, syna cesarza Seiwa. Szkoa ta wodrnieniu od plebejskiego jujitsu, miaa charakter elitarny itajny, nauczana bya tylko
wrd najznaczniejszych samurajw. Za kontynuatorw tej szkoy uwaa si Yoshiie
Minamoto oraz jego brata Shinra Saburo Yoshimitsu. Zgodnie zlegend Yoshimitsu
zainspirowany widokiem pajka zrcznie zapdzajcego duego owada wswoj sie,
udoskonali wiele technik, wykorzystujc przy tym swoj wiedz medyczn iznajomo anatomii. Drugi syn Yoshimitsu przenis si do Takeda, da pocztek klanu
otym nazwisku. Aikijitsu byo nauczane tylko wrd czonkw rodziny Takeda. Zklanu Takeda sztuka zostaa przekazana wXVI wieku wpodobny sposb do klanu Aizu,
gdzie zostaa nazwana Aizu Todome. Rwnolegy rozwj jednej sztuki wizolowanych
orodkach doprowadzi do przeksztacenia Aikijitsu wkilka odmian.
Teoretyczne poczenie nastpio za spraw doktryny aiki in y h, ktra
sprawia, e rne style zaczto okrela wspln nazw Oshikiushi. Po upadku

15

szogunatu Japonia zredniowiecza dokonuje wielkiego skoku cywilizacyjno-kulturowego, wchodzc w1868 roku na drog przypieszonej rewolucji buruazyjnej.
W okresie restauracji zwanym er Meiji tradycyjne sztuki walki nie znajduj si
wcentrum zainteresowania, traktowane s raczej jako nieprzydatne wnowoczesnym wiecie relikty przeszoci. Wanie wtym czasie sekretne techniki walki,
kultywowane przez rody Takeda iAizu wychodz na wiato dzienne. Nieatwo
jest okreli, co waikido jest osobistym wkadem mistrzw rozwijajcych ten styl,
jednak osobisty udzia Morihei Ueshiby wopracowaniu wielu nowych technik
irozwoju ju istniejcych, aprzede wszystkim stworzeniu znich spjnego, skodyfikowanego ioryginalnego systemu, pozwalaj okrela go mianem twrcy aikido
wtakiej postaci, wjakiej ta wyrafinowana sztuka walki uprawiana jest wspczenie
(Mikowski 1987).
Aikid nie przeciwstawia sile atakujcego siy bronicego si. Bronicy si
aikidoka wykorzystuje si napastnika, kontrolujc kierunek jej dziaania i wodpowiednim momencie dokada swoj. Podstaw obrony jest unik zejcie zlinii
ataku przez zwrot lub cakowity obrt ciaa. Analizujc techniki aikido mona
wbardzo uproszczony sposb sprbowa przedstawi jak realizowana jest zasada
wirujcej kuli. Aikidoka rozprasza atak przeciwnika, wykorzystujc jego si do
wprowadzenia go wruch po okrgu, wktrego centrum znajduje si bronicy.
Zostaje zmieniony kierunek oddziaywania siy, ajednoczenie wczasie ruchu
obrotowego powstaje sia odrodkowa umoliwiajca wytrcenie przeciwnika
zrwnowagi. W efekcie przeciwnik pokonuje si prawie sam wasn si przy
niewielkim udziale aikidoki kontrolujcego jego dziaania. W filozoficznym ujciu aikidoka poprzez zjednoczenie umysu zciaem wdziaaniu kontroluje swoje
centrum seika tanden pokrywajce si ze rodkiem cikoci, otwiera si na
otaczajcy go wszechwiat iosigajc jako jego czstka pen znim harmoni, staje
si niejako sam wszechwiatem, awic centrum, wok ktrego, amoe raczej
wktrym porusza si przeciwnik. Dziki temu aikidoka zjednoczony zwszechwiatem jest wstanie kontrolowa dziaania przeciwnika, ktry take jest przecie
jego czstk.

2.4. Ju-jitsu
Pierwsze wzmianki wliteraturze japoskiej owalce yawara (pierwotna nazwa pniejszego ju-jitsu) pochodz zXI wieku. Zapiski wiadcz otym, e bya
to bojowa sztuka walki wrcz zaliczana do sztuk wojennych Japonii zwanych
bugei lub bu-jitsu. W cigu dugiego okresu historycznego Japonii ju-jitsu jako
sztuka walki wrcz bya traktowana jako uzupenienie technik wojennych walki
zuyciem broni. Dua skuteczno ipraktyczne zastosowanie technik tego stylu
spowodoway, e techniki te znalazy swe miejsce wrnych dalekowschodnich
16

systemach walki wrcz. W literaturze przedmiotu spotka mona kilka koncepcji

opisujcych powstanie tego stylu. Zwolennicy chiskiego rodowodu za ojca tej
sztuki uwaaj Chiczyka Chin Gempin, naturalizowanego wJaponii wroku 1659.
Osiad on wwityni Kakushoji wAzabu itam naucza wasnego systemu walki
(Mikowski 1987).
Przeciwnicy chiskiego rodowodu twierdz, e podwaliny ju-jitsu stworzy
Hisamori Takenouchi okoo 1560 roku. Kolejna powszechnie znana hipoteza za
twrc ju-jitsu uznaje lekarza Akyama Shirobei Yoshitoki (1680 utworzenie
wasnej szkoy), ktry wtworzeniu tej sztuki walki wykorzysta wasn wiedz
oanatomicznej budowie ifunkcjonowaniu organizmu ludzkiego. Jest on te twrc
pierwszej zasady walki ustpowa albo nagina si, aby zwyciy. Poniewa
zdobycie umiejtnoci iwiedzy zzakresu walki obarczone byo licznymi zakazami,
aklanowe szkoy czsto rozwijay si odrbnie, ju-jitsu byo zarezerwowane dla elit
spoecznych. Nauczanie wdawnych szkoach skadao si zdwch faz: wpierwszej
(trwajcej kilka lat) rozpoznawano moralne walory ucznia ijego zdolnoci, atake
lojalno, uczono tylko podstawowych technik walki. W drugiej fazie dopuszczano do tajemnic szkoy, uczc technik zaawansowanych. Od wczesnych lat ycia
wiczono wojownikw wtechnikach zakadania dwigni na rce, amania koci,
rzutw, uczono rwnie kopni, uderze we wraliwe punkty ciaa, dusze, trzyma unieruchomie przeciwnika.
Naley podkreli, e ju-jitsu odziedziczyo po sztuce wojennej bugei (bujitsu) zarwno elementy mikkie, takie jak zwinne manewry przystosowawcze
do akcji przeciwnika wcelu wykorzystania jego siy, zejcia zlinii ataku, jak te
twarde akcje wramach dalszej kontroli nad przeciwnikiem, awic ciosy czy
duszenia. Niektrzy teoretycy dalekowschodnich sztuk walki dowodz, e techniki atemi-waza (uderzanie we wraliwe miejsca) iosae-waza (uciskanie punktw
wraliwych na ciele) pochodz ze sztuki starodawnych masaystw hinduskich
ichiskich, ktrzy znali okoo stu wraliwych punktw na ciele czowieka iza
pomoc masau lub akupresury potrafili usuwa bl. Umiejtnoci te mogy stanowi rwnie bro, wywoujc uprzeciwnika przenikliwy bl, zmuszajc go do
poddania si izaniechania ataku (Kondratowicz 1991).
Sytuacja polityczna wJaponii pomidzy XVII aXIX wiekiem zacza si stabilizowa, coraz mniej byo konfliktw zbrojnych. W1876 roku samurajom zabroniono nosi miecze i wzwizku ztym wzrosa ranga posiadania umiejtnoci walki
wrcz, ktra bya zasadnicz form rozwizywania konfliktw midzyludzkich.
Ju-jitsu rozwino si rwnie jako dyscyplina sportowa, zktrej wyeliminowano
niebezpieczne techniki, zagraajce yciu zawodnikw. Wielu tradycjonalistw
podchodzi sceptycznie do takiej formy owej dyscypliny uwaajc, e wten sposb
zatraca klasyczn ide dawnej walki (Lewis 1998).

17

2.5. Judo
Twrc judo by Japoczyk Jigor Kan (18601938). W wieku 18 lat, wbrew
zaleceniom lekarzy, zacz trenowa ju-jitsu. Dwa lata pniej, bazujc na wiedzy
swojej iswoich nauczycieli, zacz opracowywa wasny system walki. Usun
zju-jitsu midzy innymi wszystkie elementy niebezpieczne, nadajc nowemu stylowi sportowy charakter. W 1892 roku po raz pierwszy uy terminu judo, zaoy
pierwsz szko Kodokan, zwan take Instytutem Poszukiwania Drogi. W judo
obowizuj trzy podstawowe zasady: pierwsz zasad JU najlepiej charakteryzuj sowa samego Kano: Przypumy, e si czowieka oceniamy wjednostkach
od 1 do 10. Np. sia mojego przeciwnika rwna si 10 jednostkom, moja sia 7
jednostkom. Z tego wynika, e gdybym nawet uy caej swojej siy przeciwko sile
przeciwnika, to mierzc si przeciwko sile, musiabym przegra. Jednak, gdy zamiast przeciwdziaa mu swoj si, ustpi mu na tyle, by nie straci rwnowagi,
wwczas przeciwnik nie przygotowany na taki manewr, pochyli si wprzd istraci
rwnowag. W tym pooeniu jest on zdecydowanie sabszy (nie ze wzgldu na
swoj si fizyczn, lecz niedogodn pozycj) ijego sia przeciwko mojej wynosi
dajmy na to 3 jednostki, zamiast normalnych 10. Ja natomiast utrzymuj rwnowag iposiadam si 7 jednostek. W tym momencie mog pokona przeciwnika,
uywajc do tego poowy swojej siy, tj. 3,5 jednostki. Sytuacja ta pozwoli mi na
zachowanie drugiej poowy siy do innych celw. Druga zasada seyroku zeny
(maksimum efektu przy minimum wysiku) polega na stosowaniu racjonalnych
iodpowiednich do zaistniaej sytuacji rzutw ichwytw. Trzecia zasada to jita
kyoei (trenowanie dla wsplnego dobra ikorzyci). Kierujc si ni powinnimy
dy do cigego doskonalenia samego siebie idba odobro innych (Pawluk
1988). Pierwsza siedziba Kodokanu miecia si wtokijskiej dzielnicy Shimotani
wmaej wityni buddyjskiej Eisho-ji. W Eishioji-dj byo zaledwie 12 tatami
iuczyo si wniej 9 uczniw. Jednak judo szybko zdobywao nowych zwolennikw
iszkoa przenosia si do coraz wikszych dojo, by w1958 roku osi na stae
wKasugacho-dj zponad 1000 tatami. W 1887 roku Kano ustali zasady techniki
Kodokan Judo, a w1899 przepisy sdziowskie sportowej walki judo. Od 1900 roku
Kano ijego uczniowie zaczli jedzi po wiecie, dajc dziesitki pokazw iwygaszajc wiele odczytw propagujcych judo. By to pierwszy krok do uczynienia
zjudo midzynarodowego sportu (Ruszniak, Zieniawa 2003). W 1909 roku Kano
zosta pierwszym azjat przyjtym wpoczet czonkw Midzynarodowego Komitetu Olimpijskiego (IOC). W 1922 powstao Kulturalne Stowarzyszenie Kodokanu
iostatecznie zostay ustalone techniki judo, ktre przetrway wniezmienionej
formie przez 60 lat. Kano aktywnie dziaa wMidzynarodowym Komitecie Olimpijskim, jako pierwszy zaproponowa wlatach 30. i utworzenie Midzynarodowej
Federacji Judo (IJF) oraz zabiega oprzyznanie Japonii organizacji igrzysk olimpij18

skich. Udao mu si dopi swego, igrzyska w1940 roku zostay przyznane Tokio,
ajudo miao zosta wczone do programu jako dyscyplina pokazowa. Niestety
Kano umar w1938, areszt planw pokrzyowaa IIWojna wiatowa.
W 1951 roku powstaa Midzynarodowa Federacja Judo, zrzeszajc pocztkowo 13 czonkw (obecnie liczy ich 180), ajej pierwszym prezydentem zosta
syn prof. Jigoro Kano dr Risei Kano. Pierwsze Mistrzostwa wiata odbyy si
w1956 roku wTokio iwzio wnich udzia 31 judokw z21 krajw. W 1964 judo
byo pokazow dyscyplin na igrzyskach w1964 roku wTokio (na stae weszo do
programu od 1972). Kobiece judo zaczo rozwija si bardzo szybko po pierwszych Mistrzostwach wiata w1980 roku wNowym Jorku (od 1986 odbywaj
si razem zzawodami mskimi), ado programu olimpijskiego zostao wpisane
w1992 roku.

2.6. Taekwon-do
Powstanie i rozwj taekwon-do s cile zwizane z yciem i dziaalnoci
jednej osoby Choi Hong Hi. Urodzi si on 9 listopada 1918 r. w Ha Dae w Korei. W wieku 12 lat rozpocz nauk koreaskiej sztuki walki tae kyon u jednego
z najznamienitszych mistrzw Han Il Dong i kontynuowa j przez 7 lat. Jako
dziewitnastolatek wyjecha do Kyoto w Japonii w celu kontynuowania nauki
pocztkowo w szkole redniej, a nastpnie na uniwersytecie. Rwnoczenie rozpocz studiowanie japoskiego karate. Wraz z wybuchem II Wojny wiatowej
zosta wcielony do armii japoskiej i wysany na placwk do Korei. Po przyjedzie zorganizowa ruch niepodlegociowy, za co zosta skazany na 7 lat wizienia.
Wwizieniu dla utrzymania sprawnoci fizycznej samotnie wiczy w celi. W tym
czasie, a do momentu odzyskania niepodlegoci doskonali swe umiejtnoci
wsztuce walki wrcz. Po wyzwoleniu w sierpniu 1945 r. zosta wcielony do armii
koreaskiej, gdzie zacz robi karier wojskow i jednoczenie naucza sztuki walki. Ju w1951 roku zosta generaem brygady, a rok pniej szefem sztabu. W1953
roku wyda swoj pierwsz ksik na temat suby wywiadowczej. W 1954 roku
po raz pierwszy techniki tae kyon i japoskiego karate przeksztaci w nowy styl
walki oparty na zupenie innych zaoeniach. Wykorzystujc pozycj spoeczn,
powoa zesp ekspertw, z pomoc ktrych sprawdza suszno zaoe pod
wzgldem skutecznoci, biomechaniki, anatomii i fizjologii. W 1955 r. opracowan
przez siebie sztuk walki nazwa taekwon-do (Lee, Nowacki 1988). Doprowadzi
do wcielenia taekwon-do jako obowizkowego szkolenia w armii koreaskiej,
szkoach rednich i wyszych, a najlepszych instruktorw wysa do zaprzyjanionych pastw. Przemylana polityka rozwoju dyscypliny oraz uznanie jej za sport
narodowy Korei przez wadze pastwa i co za tym idzie, znaczne nakady finansowe na jej rozwj i promocj spowodoway, e w krtkim czasie taekwon-do byo

19

uprawiane przez kilka milionw adeptw. W 1959 roku zorganizowa specjaln

grup pokazow skadajc si z najlepszych posiadaczy czarnych pasw (stopni
mistrzowskich), zktrymi odby podr po krajach Dalekiego Wschodu. W odwiedzonych krajach powstay szkoy ikluby taekwon-do, a instruktorami zostali
Koreaczycy z tak zwanej pierwszej linii. W tym samym roku powsta Koreaski
Zwizek Taekwon-do, a jego pierwszym prezydentem zosta gen. Choi Hong Hi.
Ju 22 marca 1966 r. dziki przemylanej ikonstruktywnej polityce generaa zostaa
utworzona Midzynarodowa Federacja Taekwon-do (International Taekwon-do
Federation), a jej czonkamizaoycielami byy zwizki narodowe nastpujcych
pastw: Wietnamu, Malezji, Singapuru, Federalnej Republiki Niemiec, Stanw
Zjednoczonych, Turcji, Woch, Egiptu iKorei. W 1972 r. siedziba Midzynarodowej Federacji Taekwon-do zostaa przeniesiona do Toronto w Kanadzie za
jednomyln zgod zwizkw czonkowskich, tym samym ITF straci poparcie
rzdu koreaskiego iwzbudzi jego niezadowolenie. Wwyniku utraty kontroli
przez Kore nad ITF-em zosta zreorganizowany Koreaski Zwizek Taekwondo i przemianowany na wiatow Federacj Taekwon-do (World Taekwon-do
Federation). Opierajc si w pracy szkoleniowej na egzystujcych dotd w cieniu
taekwon-do przedstawicielach odmian karate, zmieniono regulaminy sportowe,
nazewnictwo, ukady formalne, powracajc do odrzuconych przez ITF wzorcw.
Prezydentem nowej organizacji zostaa osobisto zwizana zkolejnymi rzdami
Korei Poudniowej, multimilioner Un Yong Kim. Mimo wszystkich przeciwnoci
genera Choi organizowa kolejne grupy pokazowe, propagujc idee oryginalnego
taekwon-do. Swoj dziaalno koncentrowa na Europie (rwnie Wschodniej:
Polska, Wgry, Jugosawia) ipastwach Trzeciego wiata. Ju dwa lata pniej
doprowadzi do zorganizowania IMistrzostw wiata Seniorw w Montrealu
wKanadzie. W czerwcu 1979 r. WOslo w Norwegii zostaa zaoona Europejska
Federacja Taekwon-do. W 1980 r. ITF podpisa umow owsppracy z KRL-D.
Nawizanie kontaktw zKore Pnocn otworzyo przed organizacj nowe
moliwoci. Gen. Choi Hong Hi pozyska nowe zastpy instruktorw obardzo
wysokim poziomie technicznym. Organizacja otrzymaa take pomoc finansow.
Dziaania takie spowodoway dynamiczny rozwj taekwon-do wpozostaych
pastwach Bloku Wschodniego iTrzeciego wiata. W grudniu 1985r. z przyczyn
organizacyjnych siedziba zostaa ponownie przeniesiona, tym razem do Wiednia
w Austrii. Przeniesienie jej do Europy zdecydowanie przyczynio si do lepszego
zarzdzania, a take wsppracy z poszczeglnymi zwizkami narodowymi. Obecnie Midzynarodowa Federacja Taekwon-do zrzesza 112 zwizkw narodowych
istale wzmacnia swoje struktury organizacyjne i szkoleniowe (Bujak 1999). Cech
odrniajc taekwon-do od innych sztuk walki s charakterystyczne kopnicia w
wyskoku, w obrocie, w obrocie w wyskoku, wielokrotne kopnicia na ziemi (Racz20

kowski 2008). Ogln liczb trenujcych taekwon-do na caym wiecie szacuje si

na ok. 20 milionw osb.

2.7. Sambo
Sambo jest skrtem od wyraenia am . Obecnie jest
ona sztuk isportem walki oraz form samoobrony. Dyscyplina ta dzieli si na
dwa odamy: sambo sportowe isambo bojowe. Sambo za oficjalny sport Zwizku
Radzieckiego zostao uznane w1938 roku, za twrc tego systemu powszechnie
uwaany jest Anatoly Kharlampiev. Styl ten jest mieszanin wielu sztuk walki:
zapasw, judo, gruziskiej chidaoba, modawskiej trnt, uzbeckiej kurash oraz
mongolskiej khapsagay. Zawiera rwnie elementy ju-jitsu. Jednak korzenie sambo sigaj znacznie gbiej. Prawdziwym twrc podwalin sambo by Rosjanin
Vasili Oshchepkov, ktry w1891 roku jako dziewitnastolatek zosta przyjty do
akademii Jigiro Kano, twrcy judo. Po dwch latach treningw Oshchepkov zosta
pierwszym Rosjaninem iczwartym Europejczykiem, ktry mg si pochwali
czarnym pasem wjudo. W 1917 roku Rosjanin otrzyma drugi stopie mistrzowski, co wdawnych czasach byo znacznym osigniciem. Rozpoczcie suby wojskowej byo wyjtkowo dobrym okresem dla prekursora tworzonego stylu, w1921
roku rozpocz sub wjednostce, ktra stacjonowaa wChinach. Oshchepkov
wPastwie rodka zgbia tajniki wushu, starajc si wyodrbni najlepsze elementy izaadaptowa je do sambo. Po powrocie do Rosji Vasil rozpocz szkolenie
onierzy Armii Czerwonej wCentrum Wojska Rosyjskiego, gdzie dotychczas
dominowao judo. Rozwj nowo tworzonego stylu sambo wspiera swoimi dziaaniami rwnie Viktor Spiridonov, wzbogacajc je oelementy jiu-jitsu izapasw.
W 1918 roku Wodzimierz Lenin stworzy wsjeobuch, ktry mia by podstaw
wszkoleniu onierzy Armii Czerwonej. W nieco pniejszym czasie K. Voroshilov stworzy centrum szkolenia fizycznego NKWD onazwie Dinamo. Spiridonov
by jednym zpierwszych instruktorw grapplingu isamoobrony wDinamie.
Jako agent wywiadu Dinama pozna tajniki judo, ju-jitsu, zapasw klasycznych,
catch wrestlingu, brytyjskiego puglismu, holenderskiej silat iwielu innych stylw
zapasw. Oshchepkov iSpiridonov wierzyli, e wykorzystujc to co najlepsze zjiujitsu i znauk Kano, stworz nowy rodzaj grapplingu, podobny do judo. Wkrtce
do obu twrcw doczyli Anatoly Kharlampiev iIvan Vasiliev, ktrzy rwnie
wnieli istotny wkad wrozwj stylu, wzbogacajc go owasne dowiadczenia
wyniesione zzagranicznych analiz systemw walki. Tak powstae w1938 roku
sambo byo usystematyzowanym poczeniem technik japoskiego ju jitsu, judo,
amerykaskich zapasw, francuskiego savate, angielskiego boksu oraz technik dzi
mao znanych stylw walki ludw zamieszkujcych tereny Rosji, awic np.: gruziskiego czidaoba, stylw armeskich, azerskich, uzbeckich (kurasz), tatarskich

21

(kuresz), kazachskich (kures), tuwaskich (lamakjuresz), buriackich (buhe barildaan) oraz stylw czysto sowiaskich kultywowanych przez stulecia, adajcych
zacztek pniejszym specyficznym odmianom rosyjskich militarnych systemw
walki, ktre to odmiany utworzyy militarne sambo. W 1968 roku sambo zostao
uznane przez FILA czwartym sportem zapaniczym. Do momentu powstania
Midzynarodowej Federacji Amatorskiego Sambo, FILA sprawowaa piecz nad
rosyjskim sportem. W1980 roku sambo zostaje zaprezentowane podczas Igrzysk
Olimpijskich wMoskwie, jednak prba wczenia tej formy walki do dyscyplin
olimpijskich nie powioda si.
Odmiany dyscypliny
Sambo bojowe jest rozszerzon formu walki wstosunku do sambo sportowego, gdy oprcz barby/grapplingu (a wic chwytw), obejmuje take uderzenia
wstjce i wparterze oraz niewystpujce wformule zawodw sambo sportowego
duszenia. W sambo bojowym dozwolone s rzuty iobalenia, dwignie na rce, nogi
ikrgosup, duszenia, uderzenia wstjce i wparterze, wtym uderzenia okciem
ikolanem.
Strj zawodnikw jest taki sam jak wbarbie, lecz zawodnicy wyposaeni s
ponadto wkaski iniewielkie rkawiczki (pieciatki) chronice palce przed uszkodzeniem przy zadawaniu ciosw. Reguy sambo bojowego s bardzo wszechstronne, dziki czemu daj moliwo startw rwnie zawodnikom/przedstawicielom
innych stylw, ajednoczenie naturalnie przygotowuj sambistw do walk midzystylowych (MMA).
W zawodach sambo sportowego:
1. Zawodnicy walcz w specjalnych strojach (w kolorach niebieskim i czerwonym),
to jest w: charakterystycznej kurtce ikrtkich spodenkach oraz butach na mikkiej podeszwie (tzw. sambowkach). Walka odbywa si na macie.
2. Czas trwania walki wynosi: seniorzy (doroli) 5 minut mczyni, 4 minuty
kobiety; juniorzy (dzieci, modzie) 4 minuty chopcy idziewczta; weterani
(osoby starsze) 4 minuty mczyni, 3 minuty kobiety.
3. W stjce (pozycji stojcej obu zawodnikw) stosuje si rzuty iobalenia, dc
do sprowadzenia przeciwnika na ziemi (do parteru). Za okrelone rodzaje
sprowadze otrzymuje si odpowiedni liczb punktw.
4. W parterze walka moe by kontynuowana przy pomocy dwigni na rce, nogi
ikrgosup oraz utrzyma.
5. W walce dy si do uzyskania jak najwikszej przewagi punktowej nad przeciwnikiem lub do zwycistwa wwalce poprzez poddanie si oponenta (http://www.
sambo.tiu.pl).

22

III. Oglna metodyka nauczania czynnoci ruchowych

3.1. Systematyka zachowa ruchowych czowieka
Dla wyjanienia zmian wzachowaniu psychomotorycznym niezbdne jest
przyjcie kilku podstawowych poj, odnoszcych si do systematyki zachowa
ruchowych, od bardzo prostych do bardziej zoonych. Systematyka ta ukazuje
istotne rnice pomidzy zachowaniami ruchowymi wynikajcymi znatury biologicznej (ruchy elementarne, akty ruchowe) apojciem czynnoci ruchowych
nawizujcym do typowo ludzkich zachowa celowych, wiadomych iukierunkowanych na realizacj zadania (Czabaski 2000).
Ruchy elementarne s to ruchy wykonywane wjednym stawie, czsto na
zasadzie odruchw. Wyrnia si wrd nich: zginanie, prostowanie, przywodzenie, odwodzenie, nawracanie, odwracanie. Z umiejtnociami wykonania ruchw
elementarnych przychodzimy na wiat, mog by one rwnie rezultatem prostego
uczenia si na zasadzie bodziecreakcja (SR).
Akty ruchowe to zbir poczonych ruchw elementarnych, rni si jednak nieco od siebie, akty ruchowe s bogatsze ilociowo.
Czynnoci ruchowe to zbir aktw ruchowych rnicych si jakociowo, to
nie s ju mimowolne ruchy, lecz czynnoci ukierunkowane na realizacj bardziej
lub mniej skomplikowanego zadania. Cech charakterystyczn jest zastanowienie
si nad celem inad drog do celu.
Czynnoci sportowe s to czynnoci ruchowe, ktre s niezbdne do uprawiania sportu. O ile ruchy elementarne iakty ruchowe s zwizane znasz natur
ibiologiczn cech naszej ruchliwoci, to czynnoci ruchowe, a wszczeglnoci
czynnoci sportowe s zjawiskiem kulturowym i wynikiem dowiadcze czo
wieka.
Umiejtnoci s to doskonalone czynnoci ruchowe, ktre wskutek wicze wykonywane s bardzo ekonomicznie, pynnie, harmonijnie, rytmicznie
iskutecznie.
Czynnoci nawykowe s to umiejtnoci nadal wiczone idoskonalone, ktre po pewnym czasie wykonywane s automatycznie. S one cech charakterystyczn sportowcw uprawiajcych wyczynowo okrelone dyscypliny, gdzie czynnoci
sportowe wykonywane s bez penego udziau wiadomoci (Czabaski 2000).

23

3.2. Metody nauczania czynnoci ruchowych

Nauczanie czynnoci ruchowych spenia istotn rol wksztaceniu zawodowym, wktrym wyrabia si okrelone umiejtnoci posugiwania si narzdziami
do pracy produkcyjnej, atake wrnych przejawach motorycznoci sportowej
opartych na technikach zwizanych ze specyfikacj dyscyplin sportowych lub
rekreacyjnych. T dziedzin ksztacenia nazywa si ksztaceniem psychomotorycznym. Teoretycznymi aspektami tego ksztacenia zajmowao si wielu uczonych,
wrd ktrych znaczce miejsce zajmuje m.in. Czabaski (1982, 1986, 1998, 2000)
iCzajkowski (1983, 1984, 1991). Wrd procedur nauczania ruchu wane miejsce
zajmuj trzy podstawowe metody: metoda analityczna, metoda syntetyczna imetoda mieszana.
Metoda syntetyczna:

polega na nauczaniu wcaoci czynnoci ruchowej; uczniom przedstawia si oglny obraz ruchu, apo zrozumieniu przez nich jego istoty istruktury, poleca si jego
wykonanie. Czabaski (2000, s. 117) ostrzega jednak, aby ta czynno nie przekraczaa moliwoci wykonawczych ucznia. Wiadomo zpsychologii, i przyswajanie
naraz zbyt wielu elementw ruchu jest raczej niemoliwe. Zdaniem psychologw,
tak graniczn liczebnoci elementw, ktre naraz moe poj uczcy si jest
72, czyli sekwencj od piciu do dziesiciu krokw (Maruszewski 1999, s.136).
W nauczaniu caociowym najpierw dy si do uproszenia czynnoci, by nastpnie wkolejnych zajciach uzupenia j ododatkowe szczegy techniki. Stosujc
metod syntetyczn dosy szybko opanowuje si ogln struktur ruchu, ale jej
jako jest czsto niedobra; wystpuj bdy, ktre naley eliminowa. Metod
nauczania caoci stosuje si do ruchw, technik nieskomplikowanych.
Metoda analityczna:

polega na nauczaniu czynnoci ruchowych czciami; uczy si oddzielnie dowolnych elementw danej sekwencji ruchw, dopiero po ich opanowaniu czy
si je wjedn strukturaln cao. Stosujc t metod, zwraca si szczegln
uwag na dokadno nauczanych elementw. Metoda ta pozwala szybciej eliminowa bdy. Stosuje si j wodniesieniu do ruchw bardziej skomplikowanych,
takich ktrych nie da si opanowa wsposb caociowy.
Metoda mieszana:

czy poprzednie sposoby nauczania. Jak ju byo powiedziane, metod syntetyczn uczy si ruchw szybciej, ale mniej dokadnie, dlatego naley doskonali
wybirczo te elementy, wktrych wystpiy bdy lub niedoskonaoci, czyli
korzysta ze specyfiki metody analitycznej. Za wprzypadku nauczania analitycznego zachodzi potrzeba czenia nauczonych elementw, jeden do drugiego
24

wdwuelementow cao, do ktrej dodaje si kolejny element ipowstaje nastpna cao itak dalej, a opanuje si ca sekwencj ruchow. Takie mieszane
stopniowane postpowanie Czabaski nazywa metod progresywn, czc
pozytywne elementy obu poprzednich metod.
Przy nauczaniu nowych czynnoci ruchowych naley wiedzie, e proces ten
przebiega wsposb fazowy. Wyrnia si nastpujce fazy ksztatowania nawyku
ruchowego:
I.Faza generalizacji prb ibdw obejmuje okres wstpny nauczania ruchu
izrozumienia oglnej jego struktury, anastpnie podejmowania prb jego
wykonania, zgodnie zustalonym wzorcem. Jest to wstpne poznanie obrazu
ruchu oraz wstpne dowiadczenie jego przebiegu. Trwa do momentu wmiar
penego wykonania caej sekwencji ruchu. Wystpujce wtym czasie liczne bdy s zjawiskiem naturalnym, aich czas trwania zaley od poziomu uzdolnie
ruchowych wiczcych; wtym szybkoci itrwaoci uczenia si.
II.Faza koncentracji doskonalenia skupienia si na coraz lepszym, dokadniejszym ipynnym wykonaniu danej techniki ruchowej. Przez wielokrotne
wykonanie eliminuje si bdy, ruch staje si zbliony do wzorca, ale nie posiada
jeszcze wartoci uytkowej.
III.Faza automatyzacji nastpuje po wyeliminowaniu bdw iwykonaniu ruchu
na zasadzie stereotypu; bez koncentrowania si na jego przebiegu, askupieniu
uwagi na jego uytecznoci wsytuacjach typowych.
IV.Faza uplastycznienia to uzyskanie penej harmonii ruchu iwykorzystanie go
skutecznie wnietypowych sytuacjach uytkowych.

3.3. Metody treningu sportowego

W ramach procesu ksztacenia psychomotorycznego dziaania pedagogiczne
s ukierunkowane szczeglnie na rozwijanie dyspozycji motorycznych, umiejtnoci ruchowych itaktycznych sucych celom sportowym. Trening sportowy lub
zdrowotny obejmuje ksztatowanie zdolnoci motorycznych, techniki ruchu, taktyki, atake ksztatowanie odpowiednich walorw osobowociowych. W realizacji
tych zada korzysta si zrnych metod oglnych nauczania, metod wychowania
fizycznego, metod oddziaywa wychowawczych oraz specyficznych treningowych
metod sucych ksztatowaniu motorycznoci. Specyficzne metody treningowe
dotyczce ksztatowania wysiku fizycznego dzieli si na metody cige, zmienne
iinterwaowe (Szczepaski 2008).
Metody cige:
polegaj na stosowaniu dugotrwaego wysiku przy stosunkowo maym obcieniu. Stosuje si je do ksztatowania wytrzymaoci, zwaszcza umodszych

25

lub pocztkujcych zawodnikw. Metod t doskonali si procesy tlenowe (aerobowe).Wrd metod wyrnia si metod cig jednostajn imetod cig
ozmiennej intensywnoci.
Metody zmienne przerywane:
polegaj na powtarzaniu wicze ornej intensywnoci zpenymi przerwami wypoczynkowymi. Czas pracy jest stosunkowo krtki oduej intensywnoci itrwa do penego wypoczynku. Praca miniowa przebiega
wwarunkach beztlenowych (anaerobowych). W metodzie powtrzeniowej,
np. przy ksztatowaniu szybkoci czas wiczenia trwa 20 sekund, aczas przerwy okoo 810 minut. Wmetodzie interwaowej przydatnej do wyrabiania
wytrzymaoci szybkociowej lub samej wytrzymaoci, czas wiczenia jest
duszy iwynosi okoo minuty wysiku na poziomie submaksymalnym,
aczas przerwy okoo 23 minuty. Cykle te s powtarzane wzalenoci od
zaoe treningowych. Wmetodzie maksymalnych powtrze intensywno
wiczenia, zodpowiednio dobranym obcieniem, jest zbliona do maksymalnego itrwa bardzo krtko, kilka sekund. wiczenia s wykonywane
wseriach, po kilka powtrze. Bierny czas odpoczynku midzy seriami jest
rwnie krtki, okoo 5 sekund. Metoda ta nadaje si tylko do wyrabiania
siy. Ze wzgldu na due obcienia imoe powodowa deformacj ciaa
umodszych uczniw.
Przeciwiestwem tej metody jest metoda minimalnych obcie. Istot jej
jest stosowanie jak najmniejszych obcie iwykonanie ich zjak najwiksz si.
Wykonuje si je rwnie wseriach. Czas wicze wserii nie powinien by wikszy
jak 15 sekund, aczas odpoczynku 8 sekund. Metoda ta nie obci zbytnio ukadu
ruchu, przez to nadaje si do ksztatowania siy iszybkoci udzieci imodziey
wwieku szkolnym. Pewn odmian tej metody jest metoda maksymalnych powtrze, wktrej stosuje si rednie obcienie irednie tempo wykonania wicze,
co pozwala na du liczb ich powtrze. Czas trwania wicze wjednej serii wynosi okoo jednej minuty, natomiast czas przerwy do penego odpoczynku okoo
8 minut (Szczepaski 2008).

3.4. Organizacja zaj ruchowych formy

Formy podziau wiczcych do zaj ruchowych obejmowa mog tworzenie
nastpujcych formacji:
zastpy (grupy) stae; ustalane na duszy okres czasu, przy doborze osb winny
by brane pod uwag wizi midzy poszczeglnymi uczniami. Wskazane jest
wczeniejsze badanie socjometryczne ukazujce poziom wzajemnej akceptacji
ichci pracy wjednym zespole. Liczebno takiego zespou winna wynosi od
26

czterech do szeciu osb. W takim zespole atwiej czu si podmiotem imie

wpyw na jego dziaanie. Wraz ze wzrostem liczebnoci zespou maleje podmiotowo jego czonkw, awzrasta ich anonimowo, trudniej jest te wykaza si
aktywnoci.
zastpy (grupy) sprawnociowe; tworzone s na podstawie poziomu sprawnoci
ruchowej, umoliwiaj dobr stopnia trudnoci zada ruchowych do moliwoci wiczcych. Sprzyja to realizacji celw treningowych na okrelonych
poziomach zaawansowania.
zastpy (grupy) sprawnociowe zmienne; tworzy si je doranie lub okresowo do
realizacji okrelonych zada. Zdarza si, e zwarty pod wzgldem osobowociowym zastp stay jest zrnicowany pod wzgldem sprawnociowym, dlatego
niekiedy podczas zaj dobiera si wiczcych pod ktem poziomu sprawnoci
motorycznej lub zaawansowania technicznego, anawet upodobania, po to, by
ujednolici dobr obcie wysikowych, poziom techniki ruchu.
pary/dwjki; stosuje si przewanie jako wiczenia zpartnerem, wykonuje si
wnich wiczenia ksztatujce, wiczenia techniczne itaktyczne lub wiczenia
sparingowe (w sportach walki). Dobiera si wwczas partnerw pod wzgldem
podobiestwa cech somatycznych, poziomu umiejtnoci ruchowych lub innych potrzeb (Szczepaski 2008).
Formy organizacji zaj
Kady trening lub zajcia sportowe posiadaj swoj organizacj jakie rozplanowanie wczasie ina danym terenie; sali gimnastycznej, boisku, wsiowni. Dla
potrzeb niniejszego opracowania zostan one uproszczone do kilku zasadniczych,
niezbdnych wtreningu sportowym.
Forma frontalna:
stosowana jest wtedy, kiedy zajcia prowadzone s jednoczenie ze wszystkimi
uczniami, ktrzy wykonuj wtym samym czasie takie same zadania. Ustawienie
wiczcych jest dobierane stosownie do potrzeb icharakteru zaj; np. podczas
rozgrzewki oglnorozwojowej wiczcy mog znajdowa si wrozsypce,
apodczas wicze techniki wszeregu. Zajcia prowadzone wformie frontalnej
(caoci), sterowane s przez prowadzcego imog by prowadzone rnymi
metodami, atwo jest utrzyma odpowiednie obcienia ikontrolowa wykonanie wicze. Zalet tej formy organizacyjnej jest atwo przeprowadzenia zaj,
dua efektywno wicze, mono sprawowania kontroli istaego wpywania
na jej przebieg. Natomiast jej wad jest niemono realizacji zada dotyczcych
nauczania bardziej zoonych czynnoci ruchowych lub wymagajcych uycia
specjalistycznych przyrzdw lub urzdze.

27

Formy zaj wzespoach (podzia na grupy, zastpy)

polega na podzieleniu wiczcych na kilka 46-osobowych zespow, zorganizacji takiej korzysta si przewanie wgwnej czci zaj treningowych, wktrej realizuje si gwne zadania. Czas wiczenia na jednym stanowisku wynosi
5 minut, przerwa midzy wiczeniami wynosi 1 minut. Wszystkie zastpy
rozpoczynaj wiczenia jednoczenie, ana sygna prowadzcego zmieniaj
stanowiska zgodnie zruchem wskazwek zegara. Przewanie stanowiska rozmieszczone s wksztacie zamknitego obwodu istd mona tak organizacj
nazwa obwodow wzastpach. Forma ta daje moliwo nauczania ruchu,
pod warunkiem i bdzie odpowiednia dostpno do wielokrotnego ich wykonywania. Trzeba przy tym mie na uwadze, i efekty wnauczaniu czynnoci
ruchowych zale od liczby ich powtrze nie tylko podczas jednych zaj, ale
wcaym cyklu nauczania. Niedostatkiem tej organizacji s wystpujce przy
nauczaniu bardziej skomplikowanych czynnoci ruchowych tzw. przestoje,
martwe momenty, podczas ktrych wiczcy oczekuj bezczynnie na swoj
kolejk np. do przyrzdu treningowego.
Forma obwodowo-stacyjna
Bardzo dobre efekty wintensyfikowaniu zaj ruchowych daje zastosowanie
obwodowo-stacyjnej ich organizacji. Prowadzenie zaj przy uyciu tej formy organizacji znacznie uatrakcyjnia zajcia iwzbogaca ich treci poprzez umoliwienie
wiczcym kontaktu zwieloma przyrzdami lub przyborami oraz przez zwikszenie moliwoci indywidualnych rozwiza wich przebiegu. Istota formy obwodowo-stacyjnej tkwi wsposobie organizacji zaj ruchowych. Polega to na tym, e na
pewnej przestrzeni otwartej (boisko, ka, las) lub zamknitej (sala gimnastyczna)
wyznacza si miejsca do wicze. Na tych miejscach znajduj si przyrzdy iprzybory. Moe by rwnie ustalone miejsce przeznaczone tylko do wykonywania
zada ruchowych bez uycia przyrzdw lub przyborw. Tak utworzone stacje
(nazwane zmiennie stanowiskami) tworz obwd zamknity wksztacie koa,
elipsy lub winnym ksztacie stosownie do potrzeb organizacyjnych lub terenowych. Na kadej stacji s do wykonania zadania ruchowe, ktre wiczcy wykonuj
wokrelonym czasie lub co jest stosowanie rzadziej wokrelonej iloci powtrze. Czas wykonywania zada jest wzasadzie krtki inajczciej wynosi od 30 do
120 sekund. Natomiast przerwa midzy wiczeniami wynosi przewanie poow
czasu wicze, ale podobnie jak czas trwania moe by ona dusza lub krtsza.
Czas trwania wiczenia na stacji iprzerwy midzy wiczeniami zalene s od celw
zaj, do ktrych stosuje si m.in. stopie trudnoci iintensywnoci.
Dozowanie obcie mona regulowa poprzez:
1 czas trwania wiczenia;
2 czas trwania przerwy;
28

3 czstotliwo wykonywanych ruchw;

4 stopie trudnoci wykonywanych zada ruchowych.
Dozowanie obcie odnosi si do ogu wiczcych, jak rwnie do poszczeglnych osb. Zawsze powinno ono by oparte na rozpoznaniu moliwoci wiczcych. Dopiero na tej podstawie prowadzcy moe okreli optymalne obcienie
dla caej grupy iposzczeglnych uczniw (zwaszcza tych oniszej wydolnoci).
Celem stosowanych wtej formie zada ruchowych jest gwnie ksztatowanie
takich zdolnoci motoryki jak wytrzymao, zwinno isia oraz rozwijanie
podanych grup miniowych bd to ze specjalnym uwzgldnieniem aspektw
sportowych. Ze wzgldu na do krtki czas wykonania okrelonego zadania taka
organizacja nie nadaje si do nauczania zoonych zada ruchowych, mona jednak doskonali wczeniej poznane elementy treningowe (techniczne).
Zasadniczym warunkiem dobrego obwodu jest odpowiedni dobr zada
na poszczeglnych stanowiskach. Dobierajc zadania, naley przestrzega kilku
podstawowych zasad, amianowicie:
przestrzega zasady zmiennoci pracy miniowej, tzn., e po kadym wiczeniu
ostatycznym charakterze pracy miniowej powinno nastpi wiczenie dynamiczne (wiczenia dynamiczne mog nastpowa po sobie; kolejno po sobie nie
powinny nastpowa ruchy obciajce te same grupy miniowe);
pod wzgldem struktury ruchu zadania winny by proste, onieskomplikowanej
formie, dostosowane do moliwoci rozwojowych wiczcych;
wiksz cz wicze powinny stanowi elementy wczeniej znane (ok. 70%).
W trakcie wicze prowadzcy powinien si znajdowa wrodku obwodu,
aby mg obserwowa wiczcych, korygujc wmiar potrzeby wykonywane
zadania (Szczepaski 2008).

29

IV.Systematyka nauczania technik walki

na przykadzie wybranych stylw
Przez pojcie techniki rozumie si zbir struktur ruchowych sucych pokonaniu przeciwnika zgodnie zustalonymi przepisami wjak najbardziej ekonomiczny sposb (K. Witkowski, J. Maliski, R. Kubacki 2009). Skuteczno nauczania
technik walki wduej mierze uwarunkowana jest porzdkiem organizacyjnym
treningw. Zgodnie zzasad stopniowania trudnoci naley techniki usystematyzowa od najatwiejszych do bardziej skomplikowanych oraz podzieli na skadowe
(np. poruszanie si, techniki rczne, none, walka wparterze). Nauczanie techniki
powinno by poprzedzone wiczeniami przygotowawczymi ocharakterze oglnorozwojowym igibkociowym, poniewa bez naleytego poziomu sprawnoci
oglnej nie bdzie moliwe skuteczne nauczanie techniki. Niezwykle istotne
s rwnie uwarunkowania morfofunkcjonalne, ktre decyduj oskutecznoci
wwalce (Z. Borysiuk 2005). W niniejszym podrczniku przedstawione zostan
systematyki dwch wybranych stylw walki. Mog stanowi one wzr do tworzenia wasnych systematyk wnauczaniu samoobrony, ktra jest czsto poczeniem
kilku systemw walki.
Systematyka nauczania techniki boksu:
1.Pozycja bokserska: ustawienie ng, pozycja cakowita wmiejscu i wruchu.
2.Podstawowe elementy pracy ng: kroki wprzd, wty, wlewo, wprawo, skonie.
3.Cios lewy prosty: wgow, wkorpus w miejscu, zkrokiem wprzd, zkrokiem
wty, wruchu wrnych kierunkach.
4.Obrony bierne przed ciosem lewym prostym: zbicie, uniki (w d, wprawo).
5.Cios prawy prosty: wgow, korpus wmiejscu, po odejciu, po odskoku.
6.Obrony bierne przed ciosem prawym prostym: blokowanie, uniki (w d i wlewo), zakroki.
7.Krtkie serie ciosw prostych wataku: lewy-prawy, podwjny.
8.Obrony czynne przed ciosami prostymi; lewy stoping (w gow, korpus), zbicie
lewego ikontratak, blokowanie prawego ikontratak, zakrok ikontratak.
9.Zwody poprzedzajce atak ciosami prostymi: wzrokiem, ciosem, zoone.
10.Serie ciosw prostych wkontrataku.

31

11.Praca ng wataku, kroki szachujce wringu.

12.Obrony bierne iczynne przed seriami ciosw prostych: zejcie zlinii walki
(uskoki: wprawo obun inoycowy, zejcie wlewo obrotem na nodze wykrocznej) kontratak; ukad blokw iunikw kontratak ciosami prostymi.
13.Ciosy zdou wtuw; prawy, lewy; wkontrataku po obronach przez uniki,
zbicie, zakroki.
14.Cios lewy sierpowy: krtki, wgow, korpus wmiejscu, zdoskokiem, wkontrataku, wataku; lewy sierpowy dugi.
15.Obrony bierne iczynne przed ciosem lewym sierpowym, blokowanie, unik
rotacyjny, zakrok, odskok, odchylenie kontratak.
16.Ciosy zdou na podbrdkowe: prawy, lewy wkontrataku, wseriach ciosw
wataku.
17.Obrony przed zoonymi seriami ciosw zdystansu; praca ng (czenie odskokw izej zlinii walki), ukady blokw iunikw, odchylenie kontratak.
18.Ciosy kontrujce po przepuszczeniu ataku, wtempo ataku, cios prawy krzyowy.
19.Walka zbliska; wejcie do walki wpdystansie po obronie, wataku; zoone
serie ciosw wpdystansie, wyjcie zciosem.
20.Wznawianie ataku: ciosem pojedyczym, krtkimi iduszymi seriami ciosw.
21.Prowadzenie walki wrnym dystansie i wrnych miejscach ringu, wykorzystywanie momentw przewagi, walka wchwilach zagroenia.
22.Prowadzenie walki z przeciwnikami o rnej budowie fizycznej isprawnoci
(T. Nowak 2004).
Systematyka nauczania technik ju-jitsu
Techniki wewntrzne
techniki oddechowe
relaksacja
medytacja
ruchowe techniki relaksacyjno-medytacyjne
Techniki zewntrzne techniki walki
1. Postawy
Shi-hontai porzdkowa (frontalna)
Shizentai zaczepna (frontalna, prawa, lewa)
Jigotai obronna (frontalna, prawa, lewa)
Kamae trjktna postawa do walki
Zen-kutsu-dachi wykroczno-zakroczna postawa do walki
W czasie zaj treningowych zpartnerem wyrnia si pozycje ai-hanmi (tak
jak partner) igyaku-hanmi (pozycj odwrotn od tej jak ma partner).

32

2. Poruszanie si
tsugi-ashi krok dostawny
ayumi-ashi krok przestawny (chodzony)
tobi konde odskoki idoskoki
tai-sabaki obroty tuowia
uniki zejcia zlinii ataku
tenkany zwroty tuowia
3. Pady iprzewroty
koho-ukemi pad wty, pad wty na opatki
yoko-ukemi pad wbok
zenpo-ukemi pad wprzd prosty, koyskowy
zenpo-kaiten-ukemi przewrt wprzd, zprzeszkody, przez przeszkod
koho-kaiten-ukemi przewrt wty, zprzeszkody, przez przeszkod, przez bark
do leenia przodem, mikki przewrt wty
renzoku-ukemi-chugaeri pady iprzewroty kombinowane
4. Rzuty
sutemi-waza rzuty powicenia (z upadkiem)
kaeshi-waza kontrrzuty
koshi-waza rzuty biodrowe
te-waza rzuty rczne
ashi-waza rzuty none
5. Dwignie
gyaku-te-yubi-waza dwignie na palce
gyaku-te-kubi-waza dwignie na nadgarstki
dojime-waza dwignie (ciskania) noycowe
ashi-kansetsu-waza dwignie na nogi
gyaku-kubi-waza dwignie na szyj
6. Duszenia
shime-ai za pomoc ubrania (kimona)
hadaka-jime goe duszenia bez pomocy ubrania
ashi-jime duszenia nogami
7. Trzymania ograniczajce ruchy.
8. Techniki uderzania.
9. Techniki kopni.
10. Techniki blokowania.
11. Techniki naciskowe.
12. Techniki obronne ju-jitsu uwolnienia rk
uwolnienia tuowia zobchwytu
uwolnienie gowy zuchwytu pod pach
uwolnienie si zchwytu za wosy

33

 uwolnienie si zchwytu za ubranie

obrona przed duszeniem
obrona przed uderzeniem pici
obrona przed kopniciem
obrona przed atakiem kijem
obrona przed atakiem noem
obrona przed zagroeniem broni paln
obrona wpozycji siedzcej
obrona wpozycji lecej
obrona przed kilkoma napastnikami
13. Chwyty transportowe (www.jiu-jitsu.com.pl/techniki.html).
Systematyka nauczania technik muay thai
Nauczanie techniki walki tak jak wkadym sporcie powinno by poprzedzone wiczeniami przygotowawczymi ipomocniczymi, ktre uatwi waciwe
opanowanie nowo poznanych elementw. wiczenia wprowadzajce maj na celu
przygotowanie organizmu do nowo powstaych warunkw pracy, za ich pomoc
przypieszy si okres adaptacji ustroju do zadanych obcie inowo postawionych
mu zada. W pocztkowym etapie nauczania technik muay thai naley przedstawi
pokaz iobjanienie ruchu, demonstrujc go wcaoci, anastpnie wzwolnionym
tempie objani wszystkie jego skadowe. Naley zwrci uwag na najtrudniejsze
elementy (punkty kluczowe) oraz szczegowo wyjani sposb zastosowania
wwalce. Demonstracja wiczenia powinna by wykonana zdwch lub trzech
stron, stojc przodem, bokiem, tyem wstosunku do grupy. Wielokrotne powtarzanie nauczanego elementu wsposb wiadomy umoliwi opanowanie czynnoci
iwytworzenie nawyku ruchowego.
1. Nauczanie techniki naley rozpocz od ustawienia ng wpozycji tajskiej
(pozycja walki) oraz wykonywania krokw wprzd, wty, lew ipraw stron.
Nastpnie przystpujemy do nauki pozycji tuowia, rk wgardzie oraz cech
charakterystycznych, identyfikowalnych dla tego stylu. Warto podkreli rnice
midzy pozycj boksersk ikickboksersk. wiczcy wtej pozycji doskonal
poruszanie si.
2. Po przyswojeniu przez wiczcych pozycji walki przystpuje si do nauczania
ciosw prostych okciem (wizytwka muay-thai). Ksztatujemy przede wszystkim umiejtno pracy tuowia. Jest to konieczne przy zadawaniu ciosw na
pen dugo. Ciosy proste wiczcy wykonuj pocztkowo w miejscu wpozycji
walki, kolejnym elementem jest technika po kroku wprzd. Kolejn technik s
uderzenia okrne okciem.
3. Nauczanie ciosw prostych. Ciosy te zawodnicy wykonuj pocztkowo zpozycji
walki bez rkawic. Nastpnie zadaj te same ciosy na tarcz utworzon zrk
34

partnera. Kolejne techniki s wykonywane ju wrkawicach. Dodajemy technik zrwnoczesnym chodzeniem wpozycji walki. Nastpnym krokiem bdzie
nauczanie obron przed ciosami prostymi.
4. Nauczanie ciosw okrnych naley rozpocz od wicze lewej rki. Cios ten
czymy nastpnie zprawym prostym. Uczymy obrony przed lewym sierpowym
poprzez blok praw rk iunik wd. Uczymy rwnie blokowania przedramieniem lewego sierpowego skierowanego na tuw. Wprowadzamy wiczenia
techniki wformie tzw. fragmentw walki, czyli wyprowadzania okrelonych
ciosw istosowania obron wedug wczeniej opracowanego planu. Przyjcia
ciosw na gard, uniki, bloki plus kontra. Doczamy technik prawy sierpowy
iciosy zdou. Nastpnie przystpujemy do nauczania dugich serii ciosw prostych poczonych zciosami sierpowymi iciosami zdou. W momencie kiedy
zawodnicy potrafi ju zadawa ciosy proste, ciosy sierpowe iciosy zdou,
zaczynamy prac nad zoonoci akcji.
5. Nastpnym elementem szkoleniowym bdzie nauczanie zadawania ciosw kolanem. Zaczynamy od pojedynczych kopni kolanem zpozycji walki. Pierwsz
technik jest kopnicie proste kolanem. W dalszym etapie nauczamy technik
kolanem okrnym. Kad technik poprzedzamy wiczeniami przygotowawczymi.
6. Po opanowaniu kopni kolanem itechnik rcznych zaczynamy naucza podstaw klinczu. Poznajemy szczegy oraz charakterystyk pracy wklinczu. Zwracamy uwag na prac ng wklinczu iprac bioder (biodra sklejone blisko przeciwnika). Klincz zaczynamy od swobodnych zabaw typu uchwyt wuchwyt.
Stopniowo nauczamy technik wyjcia zklinczu ikontrataku.
7. Chcc wprowadza techniki none na inne strefy, tj. kopnicia frontalne, kopnicia okrne, musimy poprzedza je odpowiednio wczeniej seri wicze przygotowawczych. Chodzi tu gwnie oodpowiedni stopie elastycznoci cigien.
Wszystkie wiczenia rozcigajce usprawniaj proces nauczania, pozwalaj na
dynamiczniejsz technik oraz atwo atakowania na strefy wysokie. Nauczajc
technik nonych zwracamy uwag na odmienno stylu ina charakterystyczne
elementy poszczeglnych technik.
8. Najtrudniejszymi technikami wetapie nauczania, jednake najbardziej spektakularnymi odnonie (muay-thai) s techniki kopni okrnych. Kopnicia
te moemy zadawa na rne strefy. Kopnicia okrne na korpus ikopnicie
wysokie na gow. Aby rozpocz nauk tych technik nasi zawodnicy powinni
by odpowiednio przygotowani. Wymaga to odpowiedniego poziomu gibkoci,
ktry umoliwi swobodne wykonanie kopni na wysokie strefy. Kopnicia
okrne na korpus rni si od technik kickbokserskich, wykonuje si je
zwikszym skrtem ciaa, co powoduje wiksz dynamik iskuteczno technik
(Maciej Walczykiewicz, http://muaythai.lublin.pl)

35

V. Wybrane rodzaje ataku iobrony

Ciosy wyprowadzane przy uyciu technik rcznych s jedn znajczciej
stosowanych form ataku, wysoka sprawno koczyn grnych wynikajca zcodziennych funkcji yciowych pozwala bez wikszego przygotowania treningowego wykonywa rnorodne, obszerne ruchy wwielu paszczyznach, dlatego te
wsytuacjach konfliktowych wikszo atakw odbywa si przy ich uyciu. Celem
ataku najczciej jest gowa (cz twarzowa) atakowana frontalnie przy uyciu
technik prostych lub okrnych oraz korpus (splot soneczny, wtroba) jako najbardziej wraliwe miejsca tej czci ciaa. Skuteczne odparcie takiego ataku wymaga
szybkiej reakcji na ruch przeciwnika, jak idobrego przygotowania treningowego,
szczeglnie gdy atak odbywa si przy uyciu serii (kombinacji) ciosw.
Nauk obrony naley rozpocz od prawidowego przyjcia pozycji ciaa,
ustawienia ng wszerokoci barkw zlekkim wykrokiem jednej wprzd przy
nieznacznym ugiciu kolan. Pozycja taka (z reguy lewa pozycja walki) gwarantuje
stabilno osoby bronicej si, moliwo poruszania, jak ibalans ciaem. Niezwykle wane jest uoenie rk blisko gowy (zasona gowy) zlekkim wysuniciem
wprzd, co utrudnia zadanie ciosu. Prezentowany sposb obrony (fot. 1.) przed
atakiem grnych czci ciaa sprowadza si do wykonania mikkiego bloku polegajcego na zmianie toru atakujcej rki izbiciu wbok poza obrb twarzy. Nauk
bloku mona rozpocz od wicze wparach, wykonujc atak bardzo wolno zzachowaniem bezpiecznej odlegoci na wypadek nietrafienia (blokiem) watakujc
rk, po wielokrotnym powtrzeniu wiczenia naley zmieni pozycj walki na
praw (prawa rka i noga w przd) i powtrzy ukad symetrycznie wiczc obron
przed atakiem lewej rki. Proponowany ukad wicze jest schematem treningowym majcym na celu opanowanie techniki blokowania uderzenia, wsamoobronie
decyduj zachowania sytuacyjne, blok mona wykona dowoln rk tak, aby by
skuteczny ipowstrzyma uderzenie.
Po opanowaniu obrony wzwolnionym tempie naley nieznacznie zwiksza
szybko ciosu, anastpnie rozpocz wiczenie obrony przed podwjnym uderzeniem prawa, lewa rka na wprost (fot. 1.) W prezentowanej rycinie ujcie drugie
sfotografowano wwikszym dystansie, ktry wrzeczywistoci nie wymagaby
blokowania. Powodem tego jest dokadne zaprezentowanie bloku, uoenia doni

37

Fot. 1. Obrona przed atakiem frontalnym wtwarz

na atakujcej rce przeciwnika. Ponadto wykonanie bloku jak najdalej od wasnej

twarzy daje wiksz gwarancj skutecznej obrony.
Ze wzgldu na bardzo czsto stosowane uderzenia wtwarz zbliskiego
dystansu prezentowana jest kolejna forma obrony polegajca na nieznacznym
zejciu zlinii ciosu krokiem wprzd zjednoczesnym zablokowaniem stopy nogi
wykrocznej atakujcego. Bronicy si wykonuje blok, wznoszc rami wgr,
anastpnie uderza (lub naciska) okolic szyi, wytrcajc przeciwnika zrwnowagi. Zablokowana stopa napastnika uniemoliwi wykonanie cofnicia si oraz
ruchw caego ciaa. Spowoduje utrat jego rwnowagi pod wpywem uderzenia
(fot. 2).
38

Fot. 2. Obrona przed ciosem prostym wtwarz

Powszechnie stosowan form ataku jest rwnie uderzenie okrne wtwarz,

rka atakujcego prowadzona jest po lekkim uku ijej celem s boczne czci
twarzy. Prezentowana forma obrony (fot. 3.) sprowadza si do zastosowania tego
samego bloku, jednak naley zwrci uwag na zason twarzy rk po stronie
ataku (rk blisz od przeciwnika) wcelu podwjnej asekuracji. Inna moliwo
obrony polega na zastosowaniu typowego bloku twardego zapoyczonego zkarate
(jodan uke), wznos rki ugitej wokciu uniemoliwia napastnikowi wyprowadzenie skutecznego ataku. W nauczaniu tej techniki naley zwrci uwag na waciwe
uoenie bloku, blokujca rka powinna by zgita wstawie okciowym do kta
prostego, unoszc przedrami ku grze. Ze wzgldu na to, e w prezentowanym

39

Fot. 3. Obrona przed atakiem okrnym wtwarz

wariancie obrony stosuje si twardy blok, pocztkowo wiczenia naley wykonywa

powoli, by unikn stucze rki blokujcej, wnastpnym etapie przy wiczeniu
naley zwikszy szybko isi, wiczenie to bdzie zblione do realnego ataku.
Dla bezpieczestwa mona zastosowa ochraniacz na przedrami, umoliwi on
wielokrotne powtarzanie wiczenia bez powodowania urazw.
Kolejna forma ataku stosowana moe by frontalnie na korpus. Celem jest
zreguy splot soneczny jako najbardziej wraliwa cz tej okolicy ciaa. Opisywany wczeniej sposb blokowania ciosu prostego na twarz znajdzie i wtym
przypadku zastosowanie. Nauczanie obrony naley rozpocz od nabycia umiejtnoci blokowania pojedynczych ciosw, osoba bronica si musi precyzyjnie trafi
krawdzi doni wpi lub przedrami napastnika. Ruch bloku wyprowadzanego
wbok zmieni tor lotu atakujcej rki, cios zostanie skierowany poza obrb ciaa. Po
opanowaniu obrony pojedynczych technik mona przystpi do wyprowadzania
podwjnego ataku (np. lewa, prawa), bronicy wyprowadza bdzie nadal mikkie
bloki (prawa, lewa rka). wiczc t form obrony naley zwrci uwag na ruch
skrtny (rotacja) tuowia wraz zblokiem, jeeli blok wykonuje prawa rka, naley
wykona skrt tuowia wlewo. Stanowi to dodatkow obron przed bezporednim
trafieniem (przyjciem ciosu) wprzypadku nieskutecznie wykonanego bloku atakujca rka minie cel lub trafi czciowo nie wyrzdzajc krzywdy (fot. 4).
Czsto stosowanym atakiem wbliskim kontakcie jest uderzenie kolanem.
Moe by wykonane na wprost wkrocze, korpus lub okrnie webra bd wtrob. Technika ta jest niezwykle niebezpieczna, moe spowodowa liczne obraenia
wewntrzne. Atak kolanem oparty jest na naturalnym ruchu (wznos kolana) inie
wymaga dugiego okresu nauki. Moe by powszechnie stosowany przez napast40

Fot. 4. Obrona przed atakiem frontalnym wkorpus (splot soneczny)

nikw. Tak form ataku czsto preferuj osoby wysokie, szczupej lub redniej
budowy ciaa, wich zasigu moe rwnie znale si twarz. Atak kolanem na
wprost najatwiej jest powstrzyma, wykonujc ruch zablokowania rk zgry
wd (fot. 5a), do blokujca powinna by ustawiona pod ktem 45 stopni do
wewntrz zwiksza to paszczyzn obrony iuatwia zatrzymanie atakujcej nogi.
Przy ataku prawym kolanem blok wykonuje prawa rka, lewa stanowi zason gowy (schemat treningowy). wiczc t technik obrony naley pamita, e nie powinno si wykonywa bloku oburcz, angaowanie obu rk (ruch wd) powoduje
odsonicie gowy i wprzypadku markowania kopnicia osoba atakowana odsania
gow, naraajc j na przyjcie ciosu. Drugim wariantem ataku zwykorzystaniem
kolana jest uderzenie okrne wboczne czci tuowia. Skuteczne wykonanie tej
techniki wymaga duej ruchomoci wstawie biodrowym istosowane jest zreguy
przez osoby wytrenowane. Obrona polega na zablokowaniu uderzenia rk wyprowadzon po przektnej wkierunku atakujcej nogi (fot. 5b).
W walce realnej czsto stosowane s kopnicia na wprost. Istnieje kilka sposobw zablokowania tej techniki, najprostsza sprowadza si do wykonania bloku
mikkiego doni ruchem zgry wd. wiczc t technik naley zwrci uwag
na uoenie doni wykonujcej blok, wcelu uniknicia urazu (zwichnicia palcw),
palce powinny by zczone, do lekko napita iustawiona nieznacznie wbok (do
wewntrz), co zwiksza powierzchni bloku (doni). Ustawienie to daje wiksz
moliwo wykonania precyzyjnego bloku ipowstrzymania uderzenia. Przy blokowaniu technik nonych obowizuje zasada wykonania bloku jedn rk, druga
natomiast asekuruje pozostae czci ciaa, ktre mog by zagroone atakiem. Tak
wic wprezentowanym ukadzie, stojc wlewej pozycji walki, prawa do blokuje

41

Fot. 5a,b. Obrona przed atakiem kolanem na wprost iokrnie

atak prawej nogi, lewa rka asekuruje lew stron, chronic gwnie gow (fot. 6a).
Bardziej zaawansowany blok mona wykona nieco inaczej, wmomencie ataku
bronicy si wykonuje zejcie zlinii ataku ku przodowi wbok (wlewo), wykonujc
blok okrny praw rk zgry na zewntrz (w praw stron). Taki sposb obrony
powoduje dodatkowo wychylenie zrwnowagi napastnika poprzez skierowanie
atakujcej nogi ruchem okrnym wbok, daje to moliwo przejcia inicjatywy
wwalce. Prawidowo wykonany blok spowoduje obrt napastnika iustawienie
bokiem lub tyem do osoby bronicej si (fot. 6b).

Fot. 6 a,b. Obrona przed atakiem techniki nonej na wprost

42

Kolejny sposb obrony przedstawia fotografia 6c. Bronicy si przed kopniciem wpierwszej fazie obrony postpuje podobnie jak wpoprzednim opisie, jednak po zmianie toru atakujcej nogi wykonuje krok wprzd, chwytajc napastnika
przejmuje nad nim kontrol, wykonujc trzymanie lub obalenie.

Fot. 6c. Obrona przed atakiem techniki nonej na wprost

Nieco inna forma obrony przed atakiem na wprost moe sprowadza si do

wykonania zejcia z linii kopnicia i przechwytu atakujcej nogi. Kolejn faz
obrony jest wykonanie ruchu w przd z jednoczesnym wyprowadzeniem uderzenia
wtwarz lub pchnicia w celu obalenia napastnika (fot. 6d).

43

Fot. 6d. Obrona przed atakiem techniki nonej na wprost

Kolejna fotografia przedstawia podobn form obrony przed kopniciem na

wprost. Rnica w obronie polega jedynie na zastosowaniu innego rozwizania
wczci kocowej. Po przechwyceniu nogi osoby atakujcej bronicy si wycofuje si nieznacznie, pocigajc w swoim kierunku nog napastnika. Ruch ten ma
na celu wytrcenie z rwnowagi osob atakujc, nastpnie bronicy si zmienia
gwatownie kierunek poruszania si, wykonujc ruch w przd (wznos nogi) do
momentu utraty rwnowagi i upadku napastnika (fot. 6e).
Obok czsto stosowanych kopni na wprost istnieje rwnie moliwo
ataku przy pomocy technik okrnych, wrealnej walce (nie sportowej) technika
taka moe by wykonana na korpus lub nogi, poniewa bez rozgrzewki iwicze
rozcigajcych wubraniu raczej niemoliwy jest skuteczny atak gowy. Naley
nadmieni, e prawidowe wykonanie techniki okrnej wymaga umiejtnoci
ipewnego stopnia wytrenowania inie bdzie raczej stosowane przez osoby nie
dowiadczone, niemniej jednak warto zna podstawowe techniki blokw, poniewa po wygldzie zewntrznym nie zawsze mona oceni moliwoci napastnika.
Najprostszym izarazem najskuteczniejszym sposobem obrony jest blok mikki
doni sprowadzajcy si do ruchu doni po przektnej (atak prawej nogi, blok
praw rk) tak, aby zatrzyma atakujc nog (fot. 7a,b). Nauczajc tej techniki
obrony naley zwrci uwag na uoenie drugiej rki. Stanowi ona dodatkowe
zabezpieczenie, chroni drug stron ciaa inie powinna znajdowa si wniskim
pooeniu. Osoby uczce si, koncentruj si zreguy na rce blokujcej, zapominajc (opuszczajc) odrugiej lub staraj si blokowa oburcz. Prowadzenie
wicze treningowych powinno wyrabia nawyk wysokiego uoenia rk wcelu
obrony gowy, najwaniejszej czci ciaa. Uwzgldniajc zachowania sytuacyjne
44

Fot. 6e. Obrona przed atakiem techniki nonej na wprost

czsto wystpujce wwalce atak ten mona zablokowa, zasaniajc si okciem

(atak prawej nogi lewa rka wd, okie do eber), jednak wie si to zprzyjciem
uderzenia imoliwoci urazu.
W przypadku ataku technik okrn (non) skierowan wnog (najczciej wykroczn) naley unika bardzo czsto spotykanej reakcji obrony rk
lub prby chwytu nogi atakujcej. Zachowanie takie jest mao skuteczne ipowoduje odsonicie czci ciaa znajdujcych si po stronie atakowanej. Najbardziej skuteczn form obrony jest wykonanie bloku nog, ktra jest atakowana.
Blok sprowadza si do uniesienia nogi ku grze pod ktem 45 stopni wbok (na
zewntrz) inieznacznym cigniciu stopy do wewntrz, co uniemoliwi atak

45

nogi zakrocznej (uderzenie przyjmuje piszczel). Nauk tego bloku naley rozpocz od waciwego ustawienia nogi, tzn. ustalenia wysokoci wznosu nogi
ikta odchylenia wbok tak, aby atakowany misie czworogowy by chroniony.
Wielokrotne pocztkowo wolne powtarzanie tego ruchu spowoduje zapamitanie
uoenia nogi do bloku, nastpnie naley rozpocz wiczenia wparach, zwikszajc stopniowo szybko ataku. W celu uniknicia stucze czci blokujcej
(piszczel) obie osoby (atakujca ibronica si) powinny stosowa ochraniacze.
Dobrze opanowany blok powinien by wykonany odruchowo zzachowaniem
postawy walki iuoeniem rk umoliwiajcym blokowanie innych technik
(fot.7c).

Fot. 7a,b,c. Obrona przed kopniciem okrnym

46

Fotografia 8 prezentuje sposb uwolnienia si zduszenia oburcz zprzodu, osoba

atakujca wykonuje chwyt za szyje, bronicy si dy do uwolnienia poprzez zerwanie
chwytu. W pierwszej fazie rk dominujc apie do napastnika zgry, druga rka
wykonuje chwyt zdou, ruchem obrotowym zrywa uchwyt. Trzymajc oburcz do
napastnika naley ustawi j tak, by wewntrzna jej cz bya skierowana prostopadle
ku grze. Przyoona wtej pozycji sia (zgicie doni wd) spowoduje dwigni na nadgarstek dajc kontrol nad napastnikiem. Przy nauczaniu tej techniki naley zwrci
uwag na prawidowy chwyt jednej zdoni napastnika tak, by zerwanie nastpio wsposb pewny poprzez jeden ruch. W drugiej fazie naley prawidowo ustawi trzyman
do, poniewa ustawienie to bdzie warunkowao skuteczne wykonanie dwigni.

Fot. 8. Uwolnienie zduszenia oburcz

47

Przed takim atakiem mona obroni si wnieco inny sposb bronicy si stara si
nie dopuci do chwytu za szyj. Praw rk, ruchem na zewntrz zbija donie napastnika, wykonujc jednoczenie skrt bioder ibarkw wpraw stron. Kontratak polega na
wyprowadzeniu techniki praw rk, moliwe jest tu wykonanie uderzenia wtwarz lub
ruchu cigajcego przedramieniem przeciwnika wd (fot. 9a,b). W przypadku, gdy
napastnik zdoa wykona chwyt za szyj, mona zastosowa inne rozwizanie. Lew rk
chwytamy przedrami przeciwnika, anastpnie cigamy skracajc dystans. Praw doni wyprowadzamy pchnicie (lub uderzenie) wbrod, obalajc napastnika (fot. 9c).
Kolejne techniki prezentowane wniniejszym opracowaniu bd dotyczyy uwolnie zrnorodnych chwytw. Jako pierwsze zostan przedstawione iopisane rne

Fot. 9a,b,c. Obrona przed duszeniem oburcz zprzodu

48

warianty uwolnie zchwytu za rk. W pierwszym rozwizaniu obrona sprowadza

si do wykonania przechwytu poprzez ruch okrny doni trzymanej, anastpnie wykonaniu chwytu oburcz (rka prawa za nadgarstek, lewa za rami) ze cigniciem
przeciwnika wkierunku do siebie, obrona koczy si wyprowadzeniem kopnicia
prostego wkorpus. Opanowujc prezentowan technik, naley rozoy j na sekwencje ruchw iwiczy poszczeglne elementy: przechwyt, chwyt ze cigniciem
do siebie (ruch ten zwikszy si iskuteczno kontrataku), kopnicie (fot. 10).
Uwolnienie si ztego samego chwytu moliwe jest przy zastosowaniu kopnicia okrnego. Aby taki kontratak by moliwy, pocztkowo naley wykona
przechwyt tak jak wpoprzednim opisie ruchem doni okrnym do wewntrz.

Fot. 10. Uwolnienie zchwytu za rk zwyprowadzeniem kopnicia prostego

49

Wkolejnej fazie, kiedy bronicy si trzymajc przedrami napastnika, docza lew

rk, chwytajc rami iwykonuje cignicie przeciwnika wbok (w kierunku nogi
kontratakujcej), ruch ten wymusi obrt ciaa napastnika ispowoduje korzystne
ustawienie do wyprowadzenia kopnicia okrnego (fot. 11).
Przy tym rodzaju ataku (chwyt za rk) mona zastosowa rwnie rozwizanie sprowadzajce si do wyprowadzenia kontrataku kolanem. Pocztkowa cz
uwolnienia jest podobna do opisywanych wczeniej, jednak po przechwycie konieczne jest cignicie przeciwnika do siebie wcelu zmniejszenia dystansu. Ruch
ten umoliwi skuteczne wykonanie uderzenia kolanem, ktre ze wzgldu na zasig
moliwe jest tylko wbliskiej odlegoci (fot. 12).

Fot. 11. Uwolnienie zchwytu za rk zwyprowadzeniem kopnicia okrnego

50

Fot. 12. Uwolnienie zchwytu za rk zwyprowadzeniem kopnicia kolanem

Jednym zatwiejszych sposobw uwolnienia si zchwytu za rk jest zastosowanie typowej techniki karate (blok gedan barai), ktra wtym przypadku peni
nieco inn funkcj ni blokowanie ciosu. Osoba chcca si uwolni, wykonuje
krtki zamach rk wkierunku wasnej gowy, nastpnie rk (t sam) naley ruchem posuwistym poprowadzi po wasnym przedramieniu przykadajc
maksymaln si nacisku wmiejscu chwytu (nie naley uderza). Jednoczenie
rka trzymana musi wykona dynamiczny ruch wty. Naoenie si dwch si
(ruch lewej rki wd iprawej wty) spowoduje uwolnienie si oraz jednoczesne
przyjcie pozycji gotowoci do kontrataku uwolniona rka moe wykona cios
wprzd (fot. 13).

51

Fot. 13. Uwolnienie zchwytu za rk zkontratakiem

52

Kolejna fotografia przedstawia obron przed chwytem za rk poczonym

zprb uderzenia wtwarz. W momencie chwytu bronicy si wykonuje zejcie
po skosie wty, wyprowadzajc przeciwnika zrwnowagi. Jednoczenie drug
rk chwyta napastnika za nadgarstek, a bronicy si wykonuje wznos rk po
uku ku grze. W grnym pooeniu prawa rka bronicego si trzyma nadgarstek atakujcego, jednoczenie uwolniona lewa rka przesuwa si na okie
zjednoczesnym wykonaniem kroku wprzd. W kolejnej fazie nastpuje szybki
obrt bioder wprawo zjednoczesnym cigniciem rki przeciwnika (prawa
ciga nadgarstek, lewa naciska na okie), kierunki dziaania si s skierowane
wd wkierunku biodra osoby bronicej si. Ostatnie ujcie prezentuje kontrol przeciwnika za pomoc dwigni oddziaujcych na nadgarstek, okie ibark
(fot.14).
W przypadku chwytu za rk bronicy si moe wykona inny sposb obrony cofnicie si po skosie wty zjednoczesnym uniesieniem atakowanej rki
na wysoko twarzy, co wymusza wyprostowanie rki przeciwnika. Bronicy si
kontynuujc ruch wsteczny, chwyta praw rk do napastnika i zjednoczesnym
skrtem bioder ciga przeciwnika wd (w lew stron) do obalenia na plecy.
Kontrolujc obalonego poprzez dwignie na nadgarstek, okie ibark bronicy si
wykonuje przekrok obok jego gowy (nie nad nim) i obracajc si dookoa wasnej
osi wymusza zmian pooenia napastnika zplecw na brzuch. Ostatnim etapem
obrony jest pene zablokowanie rki poprzez nacisk na rami lecego. Ruch ten
uniemoliwia uwolnienie si (fot. 15).
Ze wzgldu na brak uniwersalnych technik obrony oraz zwikszenie zasobu posiadanych umiejtnoci walki wrcz prezentowany jest kolejny sposb
uwolnienia zchwytu za rk. W przypadku chwytu za praw rk zjednoczesn
prb uderzenia wtwarz bronicy si pocztkowo postpuje podobnie jak wtechnice wczeniej opisanej, wykonuje cofnicie si po skosie wty wlew stron
zjednoczesnym uniesieniem atakowanej rki na wysoko twarzy, co wymusza
wyprostowanie rki przeciwnika. Kontynuujc ruch wsteczny, chwyta lew rk
do napastnika zjednoczesnym skrtem bioder ciga przeciwnika wd (w
lew stron), obalajc go na lewy bok. Wsunicie lewej stopy pod praw opatk
lecego napastnika tworzy podpor do wykonania dwigni, ktr inicjuje ruch
obrotowy bioder przy jednoczesnym przytrzymaniu wyprostowanej rki opartej
pod kolanem. Poprzez dwigni okciowo-barkow wymuszamy zmian pooenia
przeciwnika do leenia przodem, co jednoczenie pozwala wpeni go kontrolowa
(fot. 16).
Inny sposb uwolnienia zchwytu za rk polega na wychyleniu przeciwnika
poprzez cignicie go ruchem wlew stron. Nastpnie bronicy si zmienia
kierunek ruchu, wykonujc krok wprzd lew nog zjednoczesnym naciskiem
okciem na wyprostowany okie przeciwnika. Ruchem okrnym wgr uno

53

Fot. 14. Obrona przed chwytem za rk zjednoczesnym zamiarem uderzenia wtwarz

54

Fot. 15. Obrona przed chwytem za lew rk

55

Fot. 16. Obrona przed atakiem (chwytem) prawej rki

56

simy rk przeciwnika zjednoczesnym obrotem wasnych bioder o180 stopni

wykonuje si cignicie przeciwnika za nadgarstek wty na plecy. Po obaleniu
przeciwnika kontrolujemy go poprzez zastosowanie dwigni na nadgarstek, okie
ibark (fot.17).
Bardzo czsto atak poprzedzany jest chwytem za ubranie, ktry uniemoliwia osobie atakowanej odejcie od napastnika, utrzymanie bezpiecznego
dystansu, uniknicie uderzenia lub kopnicia. Zaprezentowane zostan dwa
sposoby uwolnienia si zchwytu jednorcz. W sytuacji, kiedy napastnik trzyma
atakowan osob lew rk, bronicy si wykonuje ruch ramienia do wewntrz,
wywierajc pocztkowo nacisk na okie napastnika, nastpnie przekada ca
rk pod pach tak, aby do znajdowaa si ztyu za ramieniem skierowana
ku grze. Lew doni wykonuje si chwyt prawej, cigajc przeciwnika wd.
Pozycja ta daje moliwo kontroli przeciwnika oraz wyprowadzenie kopnicia
kolanem (fot. 18).
W przypadku chwytu praw rk mona zastosowa odmienne rozwizanie,
praw rk, pynnym ruchem naley wykona nacisk na staw okciowy przeciwnika
(nie uderzenie). W momencie, kiedy rka wokciu pod wpywem dziaajcej siy
zacznie si zgina, zmienia si kierunek nacisku siy wbok do wewntrz. Ruch ten
spowoduje obrt ciaa napastnika, ustawiajc go bokiem do osoby bronicej si.
Lew rk naley wykona chwyt za brod (kontrola siy) lub dla bezpieczestwa
klatk piersiow, cigajc przeciwnika do obalenia, pozycja leca umoliwia
wykonanie techniki koczcej walk (fot. 19).
Inne rozwizanie dotyczce uwolnienia si zchwytu za ubranie polega
na chwycie napastnika za nadgarstek lub przedrami zjednoczesnym skrtem
ciaa wlew stron. Mimo utraty rwnowagi przeciwnik ponownie wykonuje
prb ataku ciosem okrnym wtwarz. Bronicy si wykonuje blok grny
poprzez wznos prawej rki zgitej wokciu pod ktem prostym. Ruch ten jest
jednoczesnym przejciem do kontrataku iumoliwia wyprowadzenie uderzenia
wtwarz przeciwnika. Technik t mona rwnie zakoczy wnieco agodniejszy sposb, zamiast wyprowadzenia uderzenia wostatniej fazie mona doni
wykona kontrolowany nacisk na twarz, sprowadzajc przeciwnika do parteru
(fot. 20).
Kolejna fotografia prezentuje inne rozwizanie uwolnienia si z chwytu jednorcz za ubranie. Polega ono na uderzeniu napastnika otwart doni w twarz z
jednoczesn kontynuacj ruchu prawej rki w d. Krawd prawej doni naciska
na staw okciowy napastnika, powodujc przycignicie go do siebie. Bronicy si
ruchem odpychajcym lewej rki naciska na twarz napastnika w okolicy uchwy,
przytrzymujc jednoczenie praw rk przedrami osoby atakujcej. Obron
mona zakoczy obaleniem napastnika, zwikszajc si pchnicia lewej rki
(fot.20a).

57

Fot. 17. Uwolnienie zchwytu za rk

58

Fot. 18. Uwolnienie zchwytu jednorcz za ubranie

W przypadku chwytu za rami ztyu mona zastosowa nastpujcy sposb

uwolnienia. Osoba bronica si wykonuje obrt ciaa o180 stopni zjednoczesnym
krokiem wprzd (prawa noga). Obrona polega na cigniciu rki atakujcej
zramienia ruchem okrnym (prawej rki) zjednoczesnym atakiem na twarz
wkocowej fazie. Druga rka bronicego si wtym czasie wykonuje uderzenie na
korpus (fot. 21).
Uwolnienie zchwytu tuowia ztyu oburcz sprowadza si do zerwania chwytu poprzez wykonanie dwigni na jedn zrk napastnika. Wykonanie dwigni
moliwe jest tylko na rk, ktra jest wysunita wprzd (rka trzymana przez
napastnika, wprezentowanej rycinie jest to prawa) i polega na zgiciu nadgarstka

59

Fot. 19. Uwolnienie zchwytu jednorcz za ubranie

60

Fot. 20. Uwolnienie zchwytu za ubranie jednorcz

do wewntrz zjednoczesnym zablokowaniem okcia uniemoliwiajcym wyrwanie

rki napastnikowi. Poprzez dwigni nadgarstkow nastpuje zerwanie chwytu.
Trzymajc rk napastnika pod praw pach zjednoczesn dwigni nadgarstkow dymy do wyprostu rki wgr. Trzymajc wten sposb rk napastnika,
bronicy si wykonuje obrt bioder o180 stopni, zakadajc rk przeciwnika na
jego plecy. Ostatnim elementem jest chwyt za brod napastnika, umoliwiajcy
kontrol jego zachowania (fot. 22).
Najniebezpieczniejsze formy ataku sprowadzaj si do uycia niebezpiecznych przedmiotw np. noa lub paki. Istnieje tu due ryzyko utraty zdrowia,
anawet ycia, dlatego naley mie wiadomo niebezpieczestwa wynikajcego zkontaktu zuzbrojonym napastnikiem. W przypadku noa czsto atak
sprowadza si do wykonania pchnicia wprzd. Jednym ze sposobw obrony
jest wykonanie bloku polegajcego na zbiciu rki napastnika wbok, anastpnie

61

Fot. 20a. Uwolnienie z chwytu za ubranie jednorcz

wyprowadzeniu kontrataku poprzez kopnicie (zastosowanie techniki nonej

pozwala zachowa dystans od napastnika). Czynno ta wymaga duego refleksu, dowiadczenia iopanowania emocji wynikajcych zzagroenia. Jeeli
istnieje czas na przygotowanie si do obrony, mona zdj zsiebie wierzchni
cz garderoby iowin rk blokujc i wten sposb zabezpieczy j przed
skaleczeniem. W przypadku, gdy nie ma czasu na przygotowanie si do obrony,
naley precyzyjnie wykona zbicie, trafiajc krawdzi wasnej doni wprzedrami przeciwnika (unikajc trafienia wn). W momencie blokowania naley
stara si zachowa dystans od napastnika, cofajc si wty (prac ng lub przy
zaskoczeniu cofniciem bioder). Ruch ten moe spowodowa nieskuteczno
62

Fot. 21. Uwolnienie zchwytu za rami ztyu

ataku, da czas do przygotowania si do obrony lub unikn bezporedniego

zranienia. Fotografie 23 i24 prezentuj dwa warianty zastosowania bloku rk
praw ilew.
Wariant III prezentuje nieco inne rozwizanie wpierwszej fazie bronicy si
wykonuje zejcie zlinii ciosu poprzez skrt bioder, obniajc jednoczenie pozycj. Faza ta koczy si wysuniciem lewej nogi wprzd zjednoczesnym blokiem.
Blokowanie doni przeciwnika wykonane jest krawdzi lewej rki. W drugiej fazie
wraz zruchem blokowania prawa rka wykonuje uderzenie nasad doni wczoo
odchylajc gow przeciwnika wty. Kontynuacj moe by obalenie przeciwnika
oraz rozbrojenie ikontrola.

63

Fot. 22. Uwolnienie zchwytu za tuw ztyu

64

Fotografia 26 prezentuje obron przed atakiem krtkim kijem lub pak.

Atakujcy wykonuje cios zzamiarem uderzenia wgow lub grn cz tuowia.
Bronicy si wmomencie rozpoczcia ataku wykonuje szybki krok wprzd blokujc, anastpnie przechwytujc rk trzymajc bro. Lewa rka osoby bronicej
si chwyta przedrami napastnika, prawa trzyma rami rki atakujcej. W celu
zwikszenia skutecznoci obrony okie prawej rki osoby bronicej si uciska lub
uderza szyj napastnika, ktrego nastpnie cigamy zgodnie zkierunkiem jego
ataku do obalenia.
Prezentowane sposoby obrony stanowi tylko cz technik, ktre mona
zaadaptowa zposzczeglnych sportw isztuk walki. Kada osoba wzalenoci od

Fot. 23. Obrona przed atakiem noem wariant I

65

Fot. 24. Obrona przed atakiem noem wariant II

Fot. 25. Obrona przed atakiem noem wariant III

66

Fot. 26. Obrona przed atakiem kijem, pak

posiadanych umiejtnoci oraz dowiadcze zwizanych zwalk stosowa bdzie

wasne rozwizania suce obronie. Niniejsze opracowanie zawiera zestaw proponowanych technik obrony, zktrego kady sprawny fizycznie czowiek bdzie
wstanie opanowa kilka niezbdnych umiejtnoci, ktre mog si przyda wrnych sytuacjach yciowych. Prezentowane techniki posiadaj zrnicowany stopie trudnoci, od najprostszych technik karate do nieco trudniejszych elementw
ju-jitsu. Bez wzgldu na wybr stylu wiodcego, osoba chcca naby umiejtnoci
samoobrony powinna mie wiadomo, e jedynie pod kontrol instruktora czy
trenera mona si nauczy wsposb waciwy iskuteczny okrelonych sposobw
obrony. Ponadto sama znajomo wykonania techniki (wiem jak si uwolni) nie

67

gwarantuje skutecznoci jej wykonania wsytuacji zagroenia. Osoby, ktre trenoway sporty czy sztuki walki lub ukoczyy kurs samoobrony, musz mie wiadomo tego, e zczasem nastpuje zapominanie wczeniej opanowanych czynnoci
ruchowych. Zatraca si sprawno, szybko reakcji, po pewnym czasie obnia
si rwnie poziom umiejtnoci technicznych. Jedynym gwarantem posiadania
umiejtnoci sucych samoobronie jest stay systematyczny trening.

68

VI. Pierwsza pomoc wprzypadku urazw

Kada forma walki bez wzgldu na jej odmian niesie ze sob ryzyko wypadku, szczeglnie wsztukach isportach walki, gdzie wystpuje peny kontakt,
prawdopodobiestwo urazu jest due. W przygotowaniu treningowym naley
zwrci uwag na pierwsz cz zaj rozgrzewk, ktra ma na celu przygotowanie caego aparatu ruchu do wzmoonego wysiku. Powinna by przeprowadzona
starannie ze szczeglnym uwzgldnieniem tych czci ciaa, ktre bd najbardziej
angaowane podczas wicze. W przypadku pominicia jej lub tylko czciowego
przeprowadzenia istnieje ryzyko kontuzji. Porednim etapem do powstawania
kontuzji s mikrourazy, czyli nawarstwiajce si drobne urazy, ktre wprzypadku nieleczenia mog doprowadzi do rnych konsekwencji np. naderwania
lub zerwania minia lub nawet zamania koci. Poniej przedstawione zostan
najczciej spotykane urazy mogce powsta wwalce, jak isposoby udzielania
pierwszej pomocy.

Urazy koci istaww

Zamania koci
Zamanie koci to kade przerwanie cigoci tkanki kostnej przeamanie,
pknicie lub odprynicie. Przerwaniu ulega rwnie okostna, otaczajca ko
oraz ssiednie tkanki mikkie. Z naczy krwiononych, ktre ulegaj przerwaniu
razem zokostn itkankami, nastpuje krwawienie. Do zamania koci dochodzi
zwykle wwyniku silnych urazw mechanicznych, ale np. uludzi starszych moe
dochodzi do samoistnych zama wwyniku osabienia tkanki kostnej, jakie nastpuje wraz zwiekiem.
Wyrnia si zamania:
otwarte zamana ko przebija skr lub co zzewntrz przebija skr iamie ko; zamknite skra pozostaje nienaruszona, mimo zamanej koci
wewntrz;
pojedyncze ko jest uszkodzona wjednym miejscu;
mnogie ko jest uszkodzona wkilku miejscach;
proste uszkodzeniu ulega tylko tkanka kostna;

69

 skomplikowane oprcz tkanki kostnej uszkodzona zostaje rwnie tkanka

nerwowa.
Objawy zamania koczyny: odgos lub widok amanej koci, chroboczcy
dwik przy prbach poruszania koczyn, czciowa lub cakowita utrata ruchomoci koczyny izamiast tego nienaturalna ruchomo wmiejscu zamania, bl,
obrzk isinienie skry oraz skurcz miniowy wokolicach zamania.
Postpowanie wprzypadku osoby ze zaman koczyn:
sprawdzenie ttna ioddechu, jeli osoba jest nieprzytomna wrazie potrzeby
naley przeprowadzi reanimacj
opanowa krwotok wprzypadku zamania otwartego
dowiedzie si od rannego oinnych urazach, jakich dozna
usun zmiejsca zamania wszystkie przedmioty, ktre mogyby uciska ran
(ubranie, biuteri itp.)
tymczasowo unieruchomi dwa najblisze stawy tak aby ruchy koczyn byy
niemoliwe
Nie mona samodzielnie nastawia zamanych koczyn ani przenosi poszkodowanego, jeli nie ma takiej koniecznoci. Nie wolno rwnie zostawia go
samego ani podawa jedzenia ipicia.
Zaman koczyn naley unieruchomi rodzaj unieruchomienia zaley
od miejsca zamania. Stosowa do tego mona drewniane ubki, szyny, bandae
iplastry, trjktne chusty iinne przedmioty, mogce spenia wymagan funkcj.
Naley dobrze dopasowa przedmioty-usztywniacze, owin je bandaem lub chust iprzytwierdzi wodpowiednie miejsce, pamitajc, by nie utrudnia dopywu
krwi zbyt mocnym przewizaniem lub le umieszczonym przedmiotem.
Zamania eber
W przypadku zamania eber naley unieruchomi cay uszkodzony obszar.
Jeli zamaniu ulegy ebra grne, naley unieruchomi cz klatki piersiowej
wraz zramieniem: podczas wstrzymanego wdechu poszkodowanego naklei na
rami od strony zamania dugie odcinki plastra, sigajce eber. Jeli zamanie
dotyczy eber dolnych, naley (rwnie na wstrzymanym wdechu) oklei plastrem
ca cz klatki piersiowej, po ktrej jest zamanie. Alternatyw wprzypadkach
pierwszej pomocy przy poamanych ebrach jest zabandaowanie klatki piersiowej
na caym jej obwodzie od eber dolnych do wysokoci sutkw.
Pknicia czaszki
W przypadku pknicia czaszki, znosa lub uszu wycieka pyn osomkowej
barwie. Naley uoy poszkodowanego miejscem wycieku do dou, agdy pyn
skoczy wycieka, zaoy opatrunek iunieruchomi rannego.
70

Uszkodzenie krgosupa
Uszkodzenia krgosupa s bardzo grone, mog prowadzi do paraliu
lub nawet mierci. Objawami s: bl wplecach odczuwany przy braku ruchw,
odksztacenie krgosupa, wraliwo na dotyk, utrata kontroli nad pcherzem
moczowym. Poszkodowanego naley uoy tak, aby odamki kostne nie naciskay
na rdze krgowy jeli ley na plecach, to podoy np. zwinity koc pod ldwie;
jeli ley twarz wd, to podoy koc pod klatk piersiow. Transportowa go
naley na sztywnych noszach lub desce.
Skrcenia
Skrcenie to nacignicie lub czciowe przerwanie torebki stawowej lub
wizade stawowych. Koci po skrceniu wracaj do normalnej pozycji. Objawami
skrcenia s obrzk, wylewy podskrne, bl itrudnoci podczas wykonywania
ruchw. Uszkodzon koczyn naley unieruchomi.
Zwichnicia
Zwichnicie stawu polega na przemieszczeniu si wzgldem siebie koci
tworzcych staw. Dochodzi do niego przy zadziaaniu gwatownej siy na staw. Widoczne jest znieksztacenie stawu, obrzk, ponadto wystpuje silny bl itrudnoci
wwykonywaniu ruchw. Koczyn ze zwichnitym stawem naley podnie do
gry, astaw zabandaowa, ale tak, by nie utrudnia przepywu krwi. Mona te
moczy go wzimnej wodzie, aby zmniejszy opuchlizn.
Stuczenia
Stuczenie moe dotyczy tkanki podskrnej, torebki stawowej, okostnej,
drobnych naczy krwiononych lub mini. Sia powodujca stuczenie jest duo
sabsza ni wprzypadku zwichnicia. Wystpuje obrzk tkanek, przez co ruchy
s utrudnione, ale nie niemoliwe. Uszkodzone miejsce naley schodzi zimn
wod lub lodem, co powoduje obkurczenie naczy krwiononych izmniejszenie
krwawienia. Unieruchomienie koczyny rwnie zmniejszy bl.

Krwotoki
Krwotok to wydostawanie si krwi znaczynia krwiononego wskutek przerwania jego cigoci. Jeli wypyw krwi nastpuje zmaych naczy, powoli, wwczas nazywa si to krwawieniem.
W zalenoci od rodzaju uszkodzonego naczynia, wyrnia si krwotoki:
Ttnicze krew zttnicy, jest jasnoczerwona (zawiera tlen), wypywa pulsacyjnie
wrytm ttna.

71

ylne krew zyy, ciemnoczerwona, wypywa powoli wsposb cigy.

Miszowe krew zdrobnych naczy wosowatych wtkankach mikkich.
Krwotok (lub krwawienie) moe by zewntrzny, jeli krew wydostaje si
na zewntrz, lub wewntrzny, jeli gromadzi si wjamach ciaa poza naczyniami
krwiononymi.
Krwotoki zewntrzne
Objawami krwotoku zewntrznego oprcz pojawienia si krwi po przerwaniu cigoci skry s: blade luzwki wokolicach rany; osabienie, a wprzypadku duej utraty krwi utrata przytomnoci, przyspieszone isabe ttno.
Ttno to rytmiczne odksztacanie si cian ttnic pod wpywem cinienia
krwi pompowanej przez serce. Najlepiej wyczuwalne przez skr jest wokolicach
nadgarstka iszyi.
U zdrowego czowieka ttno wynosi 6080 uderze na minut. Z ttnem zwizane jest cinienie krwi, ktre rwnie naley zbada uosoby rannej. Uzdrowego
czowieka cinienie wynosi ok. 120 mmHg (skurczowe) / 80 mmHg (rozkurczowe).
Postpowanie wprzypadku krwotoku:
zdezynfekowa ran, jeli jest niewielka
zaoy opatrunek, uywajc jednorazowych rkawiczek
naoy dodatkowy opatrunek uciskajcy ran
zranion koczyn unie powyej wysokoci serca.
Szczeglnie wane jest ucinicie rany wprzypadku krwotoku zttnicy, gdy
utrata krwi jest wtym przypadku dua iszybka. Naley wtym celu odszuka
odpowiedni dla miejsca zranienia punkt uciskowy, czyli ttnic biegnc blisko
powierzchni skry:
skro przed uchem
twarz pod oczami (po bokach szczki)
rami nad obojczykiem
przedrami wzgiciu okcia
do przed nadgarstkiem
udo wpoowie pachwiny oraz grna cz uda
grna cz kolana
przednia cz stawu skokowego.
Uciskanie ttnicy naley zastosowa rwnie wprzypadku krwotoku ylnego,
ktry po 15 minutach tamowania wci jest obfity.
Jeli rana jest duga igboka, konieczne moe by zaoenie szww przez
lekarza.
Pierwsza pomoc przeprowadzona waciwie moe uratowa komu ycie, ale
niewaciwa moe tylko zaszkodzi. Dlatego nie naley:
zdejmowa zaoonego opatrunku, aby sprawdzi czy krwawienie ustao
72

 usuwa zran cia obcych, poniewa moe to spowodowa nasilenie krwotoku

nie uciska rany, wktrej znajduje si ciao obce oraz krwawicej gaki ocznej
lub gowy zpkniciem czaszki
czyci ran oduych powierzchniach
stosowa do ucisku wskich materiaw (tasiemek, sznurkw itp.).
Krwotoki wewntrzne
Krwawienie wewntrzne, wprzeciwiestwie do zewntrznego, czsto jest
trudno zauwaalne. wiadczy onim mog m.in. bl przy lekkim ucisku, blado
skry iluzwek, szybkie isabe ttno, osabienie lub utrata przytomnoci, pojawienie si krwi wmoczu lub wymiocinach. W tym przypadku nie mona udzieli
pierwszej pomocy rannemu. Naley jedynie uoy go wpozycji lecej, zlekko
uniesionymi nogami iobserwowa. Jeli nastpi zatrzymanie akcji serca lub oddechu naley rozpocz reanimacj. Nie wolno osoby poszkodowanej przenosi,
jeli nie ma takiej potrzeby, ani podawa mu adnych pokarmw inapojw. Do
urazu gowy najczciej dochodzi wskutek uderzenia lub upadku. Obraenia mog
wystpi wewntrzne jak izewntrzne. Objawy jakie wystpuj przy urazie gowy
to: uszkodzenie skry gowy ikoci czaszki, krwawa wydzielina znosa, wymioty,
nudnoci, zaburzenia wiadomoci, drgawki, zaburzenia widzenia, nierwne renice. Po takim urazie nie mona pozostawi poszkodowanego samego, nie naley
lekceway nawet lekkiego urazu gowy. Nie wolno wyjmowa adnych cia obcych
tkwicych wranie gowy, nie mona podawa napojw ani jedzenia. Postpowanie
wczasie wystpienia urazu gowy:
Naley oceni stan poszkodowanego iustali przyczyn urazu.
Jeeli uraz jest duy, nie ruszamy poszkodowanego, jeeli natomiast jest may,
ukadamy poszkodowanego wjak najlepszej dla niego pozycji.
Sprawdzamy take czy poszkodowany nie ma innych urazw oprcz gowy.
Sprawdzamy czy poszkodowany oddycha, jeeli nie, rozpoczynamy sztuczne
oddychanie.
Sprawdzamy ttno czy jest wyczuwalne na duych ttnicach, jeeli nie, rozpoczynamy reanimacj.
Jeeli poszkodowany jest nieprzytomny, ale ma wyczuwalne ttno ioddech,
naley go uoy na boku wpozycji bocznej ustalonej.
Jeeli poszkodowany ma uraz zewntrzny, zakadamy opatrunek.
Wzywamy pogotowie ratunkowe, od razu gdy po urazie wystpiy nudnoci
iwymioty, pojawia si wydzielina krwista, jeeli ratowany ma zaburzenia wiadomoci, widzenia, oddychania, atake drgawki.
Uwaga: We wszystkich przypadkach zagroenia zdrowia iycia ludzkiego
naley niezwocznie wezwa pogotowie ratunkowe, a wmiar moliwoci samemu
udzieli niezbdnej pierwszej pomocy inigdy nie zostawia osoby rannej samej!

73

VII. Uwarunkowania prawne obrony koniecznej

Samoobrona wchwili realnego zagroenia jest to obrona samego siebie,
wasnego zdrowia iycia. W takiej chwili, wedug prawa jest to obrona konieczna imoemy uy wszelkich koniecznych rodkw do odparcia ataku, majc
na wzgldzie to, e napastnikowi nic powanego nie powinno si sta. Naley
unika wszelkiego rodzaju dziaa, ktre mog doprowadzi do uszczerbku na
zdrowiu napastnika lub jego mierci. Przepisy pozwalaj na wykorzystanie zasad
obrony koniecznej osobom, ktre przyznaj, e wmomencie obrony koniecznej
byy wstanie zdenerwowania, strachu itp. Warto wiedzie, e osoba znajca jak
sztuk walki, wmomencie oskarenia oprzekroczenie granic obrony koniecznej,
jest traktowana niemal jak osoba, ktra posuya si broni. Dlatego te kady, kto
trenuje dan sztuk walki, powinien zaznajomi si zzasadami obrony koniecznej,
ktre zamieciem poniej.
Art. 25 Kodeksu karnego
1. Nie popenia przestpstwa kto wobronie koniecznej odpiera bezporedni,
bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.
2. W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, wszczeglnoci, gdy
sprawca zastosowa sposb obrony niewspmierny do niebezpieczestwa zamachu, sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary, anawet odstpi od jej
wymierzenia.
3. Sd odstpuje od wymierzenia kary, jeeli przekroczenie granic obrony
koniecznej byo wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznociami zamachu.

Dziaanie wobronie koniecznej

1. Obrona konieczna polega na odpieraniu bezporedniego, bezprawnego irzeczywistego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem. Przez zamach naley rozumie zachowanie si czowieka, godzce wdobro pozostajce pod ochron prawa.
Zamach polega zreguy na dziaaniu, moe on jednak wyraa si rwnie wzaniechaniu, jeeli na podmiocie zamachu ciy obowizek podjcia okrelonego dziaania. Zamach godzi wdobro pozostajce pod ochron prawa nie tylko wtedy, kiedy

75

dobro to narusza, lecz rwnie wtedy, kiedy mu bezporednio zagraa. Podmiotem

zamachu, ojakim mowa wart. 25 Kodeksu karnego, moe by tylko czowiek. Odwracanie niebezpieczestwa, grocego dobru chronionemu prawem od zwierzcia
lub rzeczy, naley ocenia wramach przepisw ostanie wyszej koniecznoci (art.26
kodeksu karnego). Dziaanie podjte wramach obrony koniecznej jest dziaaniem
zgodnym zprawem, wobec czego nie stanowi ono ani przestpstwa, ani czynu niedozwolonego wrozumieniu prawa cywilnego (art. 423 kodeksu cywilnego).
2. Napastnik, ktry podejmuje dziaanie stanowice bezporedni, bezprawny
zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem, musi sobie samemu przypisa
win za szkody, jakie poniesie zrk osb dziaajcych wobronie koniecznej.
3. Tylko bezprawny zamach uzasadnia obron konieczn. Zamachem bezprawnym
jest nie tylko czyn zabroniony przez ustaw karn, lecz rwnie zachowanie si
naruszajce przepisy innych gazi prawa. Nie stanowi bezprawnego zamachu
czynnoci podejmowane wgranicach uprawnie lub obowizkw okrelonych
wustawie lub przepisach wydanych na podstawie ustawy. W szczeglnoci nie
stanowi bezprawnego zamachu czynno subowa funkcjonariusza publicznego,
jeeli ley ona wzakresie kompetencji danego funkcjonariusza ijest zgodna zustalonym przez prawo trybem postpowania, chociaby nie bya ona merytorycznie
prawidowa. Obywatel, uznajc, e zachowanie si wzgldem niego funkcjonariusza publicznego jest nieprawidowe, nie moe stosowa obrony koniecznej,
lecz tylko przewidziane prawem rodki, takie jak skarga czy zaalenie, chyba,
e czynno funkcjonariusza ma charakter wyranie przestpny lub oczywicie
bezprawny wskutek jawnego przekroczenia kompetencji. Nie jest bezprawnym
zamachem wypadek, gdy funkcjonariusz Policji, majc uzasadnione podstawy do
przypuszczenia, e chodzi oosob podejrzan opopenienie przestpstwa, zatrzymuje osob wrzeczywistoci niewinn. Jeeli kto rozmylnie prowokuje innego
wtym celu, aby sprowokowanego napastnika mc pod pozorem wykonywania
obrony nastpnie godzi, ten jest wistocie sam napastnikiem inie moe si usprawiedliwia dziaaniem wobronie koniecznej.
4. Obron konieczn uzasadnia tylko zamach bezporedni. Zamach trwa, awic
jest bezporedni, a do chwili jego zakoczenia, ktre nastpuje dopiero zustaniem niebezpieczestwa zwizanego zzamachem. Bezporednio zamachu dotyczy stosunku czasowego, jaki zachodzi midzy zamachem aobron. Zamach jest
bezporedni nie tylko wtedy, gdy jego sprawca rozpocz ju realizacj znamion
czynu zabronionego przez ustaw karn (np. zagrozi uyciem przemocy na osobie
wzamiarze dokonania rozboju), lecz take wtedy, gdy obiektywna sytuacja prowadzi do niewtpliwego wniosku, e napastnik niezwocznie przystpi do ataku
na dobro chronione prawem. W takiej oczywistej sytuacji wystpujcy wobronie
nie musi czeka, a napastnik wyrzdzi szkod imoe podj bez zwoki dziaania
obronne (np. napastnik zamierzy si na pokrzywdzonego, aby go uderzy lub
76

wydoby bro albo podj czynnoci przygotowawcze, wiadczce niedwuznacznie

ozamiarze natychmiastowego przystpienia do ataku).
5. Przepis art. 25 upowania do odparcia zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem, azatem zarwno na dobro wasne jak ina dobro innej osoby (tzw.
pomoc konieczna). Nie mona jednak podj obrony koniecznej dobra innej
osoby, wtedy, gdy zgoda tej osoby na naruszenie tego dobra wycza bezprawno
zamachu. Dziaania obronne mog godzi jedynie wnapastnika ijego dobra. Jeeli
naruszaj one sfer praw osoby trzeciej, to przepisy art. 25 Kodeksu karnego nie
maj do nich zastosowania.
6. Obrona konieczna mieci si wramach koniecznoci wtedy, gdy osoba zaatakowana, zmoliwych wdanej sytuacji rodkw isposobw obrony przeciw zamachowi, wybraa najagodniejszy spord skutecznych. Oczywista dysproporcja
pomidzy stopniem niebezpieczestwa zamachu aintensywnoci obrony stanowi
przekroczenie jej granic itym samym, czyn bezprawny, a wrazie wypenienia
zespou znamion czyn przestpny. Obrona konieczna jest prawem napadnitego.
Jednake wmyl art. 5 Kodeksu cywilnego, nie mona czyni ze swego prawa
uytku, ktry by by sprzeczny zzasadami wspycia spoecznego wRP. Dlatego
raca intensywno obrony, zwaszcza wwypadkach, gdy podmiotem zamachu
jest dziecko, osoba stara lub uomna, atake, gdy zaatakowane dobro zajmuje
niski szczebel whierarchii dbr chronionych prawem, powinna kwalifikowa si
jako przekroczenie obrony koniecznej. Zarwno bowiem nadmiar intensywnoci
obrony, jak iraca dysproporcja midzy niewielk wartoci dobra ratowanego
aszczeglnie znaczn wartoci dobra powiconego odbiera obronie charakter
dziaania koniecznego do odparcia zamachu.
7. Fakt bezprawnego posiadania przez oskaronego broni palnej nie wycza monoci posuenia si t broni wobronie koniecznej.
8. Zamach uzasadniajcy korzystanie zprawa obrony koniecznej musi by rzeczywisty, tzn. musi przedstawia aktualne iobiektywne zagroenie dla chronionego
prawem dobra. Bdce wynikiem tylko subiektywne wraenie, e ma miejsce
zamach, nie daje podstawy do kwalifikowania czynu jako podjtego wobronie
koniecznej, jednake moe mie okrelony wpyw na odpowiedzialno karn
bronicego si przed urojonym zamachem.
9. Dziaajcemu wobronie koniecznej wolno uy takich rodkw, ktre s niezbdne dla odparcia zamachu. Uycie zwaszcza zumiarem niebezpiecznego narzdzia
nie moe by uznane za przekroczenie granic obrony koniecznej, jeeli odpierajcy
zamach nie rozporzdza wwczas innym, mniej niebezpiecznym, ale rwnie skutecznym rodkiem obrony, aokolicznoci zajcia, azwaszcza zprzewagi po stronie
atakujcych isposobu ich dziaania wynika, e zamach ten zagraa yciu lub zdrowiu napadnitego. W takiej sytuacji nie zachodzi przewidziana wart. 25 2 kodeksu
karnego niewspmierno rodka obrony do niebezpieczestwa zamachu.

77

10. Art. 25 3 Kodeksu karnego (Sd odstpuje od wymierzenia kary, jeli

przekroczenie granic obrony koniecznej byo wynikiem strachu lub wzburzenia
usprawiedliwionego okolicznociami zamachu) regulacja ta zmierza do rozwizania takich sytuacji konfliktowych, wktrych wwietle prawa nastpio
przekroczenie granicy obrony koniecznej, ale wodczuciu spoecznym sprawca
ekscesu jest usprawiedliwiony inie zasuguje na ukaranie. Dotyczy to wszczeglnoci przypadkw, gdy zamach nastpi wwarunkach usprawiedliwiajcych silne
wzburzenie odpierajcego, po czym okazao si, i zamach ten nie by bezporednio
wymierzony wycie lub zdrowie jednostki (np. nocne wamanie do mieszkania
wcelach rabunkowych ipodjcie przez przeraonego mieszkaca drastycznych
rodkw skutkujcych mierci napastnika). Reguy obrony koniecznej wocenie
sdu najwyszego /zeszyt nr 13 Ministerstwa Sprawiedliwoci dla sdziw iprokuratorw/. Osoba zaatakowana nie ma obowizku ratowania si ucieczk ani ukrywania przed napastnikiem. Nie musi ostrzega go, e zamierza si broni. Musi to
by obrona konieczna; nie naley napastnika atakowa, gdy wystarczy np. zej
zdrogi chwiejcemu si na nogach pijakowi, ktrego zaczepki nie stanowi realnego zagroenia. O bezporednioci zamachu decyduje caoksztat zachowania si
atakujcego, np. gdy po krtkiej przerwie ponawia atak. Nie jest obron konieczn
szykowanie si do przyszych zamachw, np. gdy podczymy siatk ogrodzenia
do prdu dla zapewnienia bezpieczestwa. Nie ma mowy oobronie koniecznej
przed legalnym dziaaniem policjanta. Celowe sprowokowanie zamachu po to, by
zaatakowa przeciwnika, nie mieci si wgranicach obrony koniecznej. Podobnie
jak wpunkcie powyej rzecz ma si zuczestnikami bjki s oni wszyscy zarazem napastnikami inapadnitymi. Jeli jednak uczestnik bjki wycofa si zniej
(wsposb rzeczywisty ijednoznaczny, anie taktyczny), to atak na niego daje prawo
do obrony koniecznej. Interweniujcy, ktry chce rozdzieli bijcych si, odebra
im niebezpieczne narzdzia, dziaa wobronie koniecznej. Obrona konieczna nie
jest rycerskim pojedynkiem. Odpierajcemu zamach wolno uy wszelkich
dostpnych rodkw, ktre s potrzebne do jego odparcia. Cho istnieje regua
umiarkowania obrony, jej skutki nie przesdzaj oceny prawnej. To napastnik
musi sobie przypisa win za szkody czy uszczerbek, jaki ponis zrk odpierajcego zamach. Za przekroczenie granic obrony koniecznej mona uzna zarwno
nieuzasadnione uycie broni palnej, jak isposb jej uycia (np. strza wgow
zamiast wnogi). wiadome (umylne) godzenie wycie napastnika, gdy zamach
nie stanowi gwatu na osobie, askierowany by np. przeciw mieniu (zastrzelenie
zodzieja kradncego deski zposesji), stanowi przekroczenie prawa do obrony
koniecznej. Jest przekroczeniem granicy obrony koniecznej umylne pozbawienie
ycia napastnika, gdy zamach nie stanowi bezporedniego zagroenia ycia, zdrowia lub wolnoci jednostki. Uycie broni palnej jest zawsze niewspmierne, gdy
przedmiotem zamachu jest dobro oniewielkiej (wobec ycia) wartoci.
78

VIII. Przykadowe konspekty zaj

KONSPEKT ZAJ SAMOOBRONY (1)
Temat zadanie gwne: Nauka obrony przed atakiem kolanem

Cele operacyjne wzakresie:

umiejtnoci ucze potrafi obroni si przed atakiem kolanem
wiadomoci ucze zna prawidow technik obrony
motorycznoci ucze rozwija sprawno ogln, gibko, koordynacj
wiadomoci ucze potrafi wsppracowa zpartnerem, ksztatuje samodyscyplin

Miejsce wicze: sala gimnastyczna

Czas trwania: 45

Cz
Formy,
Ukad
Dozozaj
Tre zada
metody,
Uwagi
dziaa
wanie
Czas
rodki
Cz
Czynnoci Zbirka, powitanie, zapoznanie z tematem
Przekaz Ustawienie
wstpna organiza- zaj
2
sowny wszeregu
15
cyjno-po- Sprawdzenie gotowoci uczniw do
rzdkowe wicze
1
Przekazanie wiadomo na temat wiczonej formy ataku i obrony
Umotywiczenia w biegu:
wowanie bieg przodem, tyem, krokiem odstawdozaj
no-dostawnym, bieg zakroczny
3
wiczenia skocznociowe:
2
Metoda
podskoki jednon w przd, ty
zadanio podskoki obun w przd i ty
wa cisa
Uginanie ramion w podporze
20
Siady z leenia tyem
20
RozDoskonalenie poruszania si w lewej
Forma
grzewka iprawej pozycji walki w przd i ty
2
rwnym
frontem
Poruszanie si w pozycji walki z wyprowadzaniem technik rcznych (atak lewy
prosty, prawy prosty
2

79

Cz
zaj
Czas
Cz
wstpna
15

Cz
gwna
30

Ukad
dziaa

Tre zada
wiczenia rozcigajce:
skony z pogbianiem w rozkroku
(prawa, rodek, lewa)
z przysiadu podpartego wyprost ng
zprzytrzymaniem rk przy parkiecie
w siadzie potkarskim skony z pogbianiem (ze zmian nogi)
w siadzie rozkrocznym skony z pogbianiem

Formy,
Dozometody,
wanie
rodki

10
10
10

Swobodne podskoki, krenia bioder, tuowia, ramion, przedramion, nagdarstkw

10

W pozycji walki wymachy ng na wprost,

krenia ng do wewntrz i na zewntrz

Realizacja Doskonalenie techniki ataku kolanem:

tematu
z lewej pozycji walki atak praw nog
wmiejscu
zaj
z prawej pozycji walki atak lew nog
wmiejscu

Uwagi

Metoda Korygowanie
zadanio- pozycji iustawa cisa wiania rk

10
10

Doskonalenie techniki ataku kolanem

wruchu ze zmian pozycji (przejcia
prawa, lewa pozycja walki)

Doskonalenie ataku kolanem wiczenia

ztarczami w miejscu i w ruchu

Forma
rwnym
frontem

Nauka blokowania uderzenia kolanem na

wprost w splot soneczny
Pokaz i objanienie techniki bloku,
wiczenia w parach jeden z wiczcych
wykonuje atak kolanem na wprost z lewej
pozycji walki (praw nog atakuje), partner wyprowadza blok praw rk ruchem
z gry w d (blok mikki)

80

Druga seria wicze wykonanie analogiczne, z prawej pozycji walki (atak

lewym kolanem obrona praw rk)

Atak czony (prawa, lewa) w ruchu,

obrona w lewej pozycji walki, blokowanie
uderze zwycofaniem si

Ustawienie
wparach

Cz
zaj
Czas
Cz
gwna
30

Cz
kocowa
5

Ukad
dziaa

Tre zada

Formy,
Dozometody,
wanie
rodki

Uproszczona forma walki, jeden z wiczcych wykonuje serie atakw kolanami,

poruszajc si, bronicy blokuje kopnicia, starajc si wykona zejcia z linii
ataku wbok (zmiana rl po 1)

Powtrzenie formy ataku i obrony wmiejscu, atakujcy wykonuje chwyt (przytrzymanie) zaszyj, rami, jednorcz,
anastpnie oburcz

Uspokoje- wiczenia uspokajajce i oddechowe wg

nie orga- inwencji prowadzcego
nizmu

Podsumowanie zaj i omwienie wykonywanych form ataku i obrony

Uporzdkowanie obiektu

Uwagi
Naley zwrci uwag na
ustawienie
doni do
bloku (palce
zczone,
do ustawiona skonie
do atakujcej
nogi)

Metoda
naladowcza
cisa
frontem
Forma
Bronicy si
rwnym kontroluje
frontem pozycj ciaa,
unika pochylenia gowy
w d

Czynnoci Mycie lub kpiel

higieniczne

81

KONSPEKT ZAJ SAMOOBRONY (2)

Temat zadanie gwne: Nauka obrony przed atakiem technik rcznych
(prostych) na korpus
Cele operacyjne wzakresie:
umiejtnoci ucze potrafi obroni si przed atakiem na korpus
wiadomoci ucze zna prawidow technik obrony
motorycznoci ucze rozwija szybko, zrczno, koordynacj ruchow
wiadomoci ucze potrafi wsppracowa zpartnerem, stosuje si do polece
prowadzcego

Miejsce wicze: sala gimnastyczna

Cz
zaj
Czas

Ukad
dziaa

Tre zada

Cz
Czynnoci Zbirka, powitanie, zapoznanie ztematem
wstpna organiza- zaj
15
cyjno-po- Sprawdzenie gotowoci uczniw do
rzdkowe wicze

Czas trwania: 45
Formy,
Dozometody,
wanie
rodki
2

Umotywo- Przekazanie wiadomo na temat wiczowanie do nej formy ataku iobrony oraz rnorodzaj
nych wariantw obrony

Rozgrzew- wiczenia wbiegu:

ka
bieg przodem, tyem, krokiem odstawno-dostawnym, bieg zakroczny, skipy
a, b, c

wiczenia wparach:
Jeden zwiczcych porusza si wpozycji
walki, partner odwzorowuje jego ruchy
(po 30 zamiana rl)
Poruszajc si wpozycji walki jeden
zpary wykonuje atak (dotknicie otwart
doni) wykrocznej nogi przeciwnika oraz
stara si dotkn splot soneczny, partner
wykonuje zejcia zlinii ciosu, stara si
blokowa rkoma ciosy (po 1 zamiana
rl)

Ustawienie
wszeregu

Metoda
zadaniowa cisa
Metoda
zabawowa
naladowcza

Uginanie ramion wpodporze

82

Przekaz
sowny

Uwagi

Forma
rwnym
frontem

Siady zleenia tyem

20

W leeniu przodem wznosy tuowia ku

grze

20

Korygowanie
pozycji iustawiania rk

Cz
zaj
Czas
Cz
wstpna
15

Ukad
dziaa

Tre zada
Doskonalenie poruszania si wlewej
pozycji walki wprzd zwyprowadzeniem
ciosu (lewy prosty)

W ruchu dowolna kombinacja ciosw

(prawy, lewy prosty)

Swobodne podskoki, krenia bioder, tuowia, ramion, przedramion, nagdarstkw

Realizacja Pokaz oobjanienie obrony przed ciosem
tematu
prostym na korpus
zaj
W lewej pozycji walki jeden zwiczcych
wyprowadza atak (lewy prosty) wsplot
soneczny, partner wykonuje blok mikki
ruchem doni do wewntrz blokuje cios,
zmieniajc tor atakujcej rki (skierowanie uderzenia wbok)

10
10
10
1
3

Metoda Ustawienie
zadanio- wparach
wa cisa
Ustalenie
bezpiecznej
odlegoci
midzy wiczcymi

Powtrzenie wiczenia zamiana rl

wiczcych

Wyprowadzenie ataku wruchu poruszajc

si wlinii prostej, lewy prosty, nastpnie
atak podwjny (lewa, prawa rka) bronicy si wykonuje bloki poczone zprac
ng (krok wty)

Kontrola
ustawienia
ng

10

Wyprowadzenie ataku podwjnego lewa,

prawa obrona blokiem (lewa, prawa
rka)

Osoba bronica si docza zejcia zlinii

ciosu irotacj tuowia podczas blokowania wcelu uniknicia bezporedniego
trafienia

Uwagi

10

Doskonalenie poruszania si wprawej

pozycji walki zwyprowadzaniem ciosu
(prawy prosty)

wiczenia rozcigajce:
skony zpogbianiem wrozkroku
(prawa, rodek, lewa)
zprzysiadu podpartego wyprost ng
zprzytrzymaniem rk przy parkiecie
wsiadzie potkarskim skony zpogbianiem (ze zmian nogi)
wsiadzie rozkrocznym skony zpogbianiem

Cz
gwna
30

Formy,
Dozometody,
wanie
rodki

Naley zwrci uwag na

ustawienie
doni do
bloku (palce
zczone,
do ustawiona palcami
ku grze)

Forma
rwnym
frontem

83

Cz
zaj
Czas
Cz
gwna
30

Cz
kocowa
5

Ukad
dziaa

Tre zada
Uproszczona forma walki, jeden zwiczcych wykonuje serie atakw wruchu
wg wasnej inwencji, bronicy si blokuje
ciosy (zamiana rl po 1)

Walka zograniczonym kontaktem, obaj

wiczcy wykonuj rne formy atakw
(zastosowanie wiczonych blokw)

Uspokoje- wiczenia uspokajajce ioddechowe wg

nie orga- inwencji prowadzcego
nizmu

Podsumowanie zaj iomwienie wykonywanych form ataku iobrony

Uporzdkowanie obiektu

Czynnoci Mycie lub kpiel

higieniczne

84

Formy,
Dozometody,
wanie
rodki

Uwagi
Kontrola
poruszania
si wpozycji walki,
utrzymanie
dystansu

Metoda
naladowcza
cisa
Forma
rwnym
frontem

KONSPEKT ZAJ SAMOOBRONY (3)

Temat zadanie gwne: Doskonalenie obrony przed kopniciem prostym
Cele operacyjne wzakresie:
umiejtnoci ucze potrafi obroni si przed atakiem technik nonych na
wprost
wiadomoci ucze zna prawidow technik obrony
motorycznoci ucze rozwija szybko, zrczno, koordynacj
wiadomoci ucze potrafi wsppracowa zpartnerem, przestrzega zasad
treningu
Miejsce wicze: sala gimnastyczna
Cz
zaj
Czas

Ukad
dziaa

Tre zada

Cz
Czynnoci Zbirka, powitanie, zapoznanie ztematem
wstpna organiza- zaj
15
cyjno-po- Sprawdzenie gotowoci uczniw do
rzdkowe wicze

Czas trwania: 45
Dozo- Formy,
wanie metody,
rodki
2

Umotywowanie
do zaj

Przekazanie wiadomo na temat wiczonej formy obrony, sposobw jej zastosowania

Rozgrzewka

wiczenia wbiegu:
bieg przodem, tyem, krokiem odstawno-dostawnym, wlinii prostej bieg
zakroczny

Poruszanie si krokiem odstawno-dostawnym, (zygzakiem) co dwa kroki zmiana

nogi prowadzcej, rce wpozycji do bloku

Podskoki jednon iobun na wyznaczonym odcinku

Wyrzuty ng wty zprzysiadu
Z uniku podpartego podskokiem zmiana
ng

Siady zleenia tyem wdwjkach (partner

przytrzymuje nogi)

20

Metoda
zadaniowa cisa

10 Forma
rwnym
10 frontem
2

W pozycji rozkrocznej stojc tyem do

siebie chwyt za donie, skrty tuowia
wprawo, lewo

Ustawienie
wszeregu

wiczenia siowe wg inwencji wiczcych

wiczenia ksztatujce wparach, wopadzie tuowia rce zaoone na ramionach

partnera skony zpogbianiem, skrty
tuowia wprawo ilewo

Przekaz
sowny

Uwagi

10

85

Cz
zaj
Czas
Cz
wstpna
15

Ukad
dziaa

Tre zada

wiczenia rozcigajce:
w pozycji stojcej skony zpogbianiem wrozkroku (prawa, rodek, lewa)
zprzysiadu podpartego wyprost ng
zprzytrzymaniem rk przy parkiecie
wsiadzie potkarskim skony zpogbianiem (ze zmian nogi)
wsiadzie rozkrocznym skony zpogbianiem (prawa, rodek, lewa wytrzymanie po 3 sek.)
Swobodne podskoki, krenia bioder, tuowia, ramion, przedramion, nadgarstkw,
skony gowy wprzd, ty, bok

Cz
gwna
30

Realizacja wiczenia wprowadzajce do treningu

tematu
technik nonych
zaj
W pozycji walki wymachy ng na wprost
bok, krenia ng do wewntrz ina
zewntrz
Doskonalenie technik nonych atak na
wprost:
zlewej pozycji walki atak praw nog
wprzd (w miejscu)
zprawej pozycji walki atak lew nog
wmiejscu

86

Dozo- Formy,
wanie metody,
rodki

Uwagi

10
10
10

1
2

10

Korygowanie pozycji
iustawiania
(nie naley
opuszcza
rk wtrakcie
kopni)

1
1

Doskonalenie techniki ataku nog na

wprost wruchu ze zmian pozycji (przejcia prawa, lewa pozycja walki)

Ksztatowanie siy kopnicia wiczenia

ztarczami wmiejscu i wruchu

Przypomnienie prawidowej techniki

blokowania kopnicia na wprost (w splot
soneczny)

wiczenia wparach jeden zwiczcych

wykonuje atak nog na wprost zlewej
pozycji walki (praw nog atakuje), partner wyprowadza blok praw rk ruchem
zgry wd (blok mikki)

Druga seria wicze wykonanie analogiczne, zprawej pozycji walki (atak lew
nog obrona praw rk)

Atak czony (prawa, lewa) wruchu,

obrona wlewej pozycji walki, blokowanie
uderze zwykonaniem kroku wty

Naley zwrci uwag na

cignicie
nogi po kopniciu
Naley zwrci uwag na
ustawienie
doni do
bloku (palce
zczone do
ustawiona
skonie do
atakujcej
nogi)

Cz
zaj
Czas
Cz
gwna
30

Cz
kocowa
5

Ukad
dziaa

Tre zada

Dozo- Formy,
wanie metody,
rodki

Uproszczona forma walki, jeden zwiczcych wykonuje serie atakw nogami

na wprost poruszajc si wzmiennym
rytmie, bronicy si blokuje kopnicia
starajc si wykona zejcia zlinii ataku
wbok (zmiana rl po 1)

Atak czony techniki rczne inone

na korpus, kombinacje ciosw (jeden
zwiczcych atakuje partner broni si,
zmiana po 1)

Uspokoje- wiczenia uspokajajce ioddechowe wg

nie orga- inwencji prowadzcego
nizmu

Podsumowanie zaj iomwienie wykonywanych form ataku iobrony

Uporzdkowanie obiektu

Uwagi

Metoda
naladowcza
cisa

Forma
rwnym
frontem

Czynnoci Mycie lub kpiel

higieniczne

87

Literatura
[1] AMBROY T.: Samoobrona, ZG TKKF, Warszawa 2001.
[2] ARNEIL S.: Kyokushinkai kata and selfdefence application. Moscow 2003.
[3] BORYSIUK Z.: Wspczesna szermierka na szable. Warszawa 2005.
[4] BUJAK Z.: ABC taekwon-do dla pocztkujcych. OZTKD, Biaa Podlaska 1999.
[5] BUJAK Z.: Wybrane aspekty treningu teakwon-do. ZWWF, Biaa Podlaska 2004.
[6] BUJAK Z., WALCZAK J.: Podstawy taekwon-do dla studentw wyszych uczelni. WSZiA,
Zamo 2007.
[7] CYNARSKI W. J.: Sztuki walki budo wkulturze Zachodu. WSP, Rzeszw 2000.
[8] CYNARSKI W.J., OBODYSKI K.: Ethos of chivalary and contemporary sport [in:]
A.Pawucki [ed.], Postmodernity and Olympism, AWF Gdaski 2003, pp.173179.
[9] CYNARSKI W.J.: Teoria ipraktyka dalekowschodnich sztuk walki wperspektywie europejskiej. WUR, Rzeszw, 2004.
[10] CYNARSKI W.J.: Recepcja iinternalizacja etosu dalekowschodnich sztuk walki poprzez
osoby wiczce. WUR, Rzeszw 2006.
[11] CYNARSKI W.J.: Sztuki walki Ido iIdokan, SIP, Rzeszw 2009.
[12] CYNARSKI W.J.: W kierunku oglnej teorii samoobrony. Ido Ruch dla kultury/ Movement for Culture, 2009, t. IX, s.240245.
[13] CZABASKI B.: Nauczanie czynnoci sportowych jako system komunikacji nauczyciela
zuczniami. Zeszyty Naukowe AWF we Wrocawiu, 29, 1982.
[14] CZABASKI B.: Optymalizacja uczenia si inauczania czynnoci sportowych. Studia
iMonografie AWF we Wrocawiu, 14, 1986.
[15] CZABASKI B.: Wybrane zagadnienia uczenia si inauczania techniki sportowej. AWF
we Wrocawiu 1998.
[16] CZABASKI B.: Ksztacenie psychomotoryczne. AWF we Wrocawiu 2000.
[17] CZAJKOWSKI Z.: Nauczanie idoskonalenie techniki sportowej. Zeszyty Naukowe AWF
we Wrocawiu, 34, 1983.
[18] CZAJKOWSKI Z.: Nowe koncepcje nauczania idoskonalenia techniki sportowej. Sport
Wyczynowy, 11/12, 1984.
[19] CZAJKOWSKI Z.: Nauczanie techniki sportowej. Biblioteka Trenera, Warszawa 1991.
[20] DOBRZYJAOWSKI J.: Maa encyklopedia samoobrony, czyli jak y bezpiecznie, Roster
Legionowo 2001.
[21] FECHNER P., RUCISKI M.: Karate-do pokona samego siebie. Sport iTurystyka, Warszawa 1985.
[22] FLOQUET A.: La defence individuelle de soi-meme ou d`autrui, Sedirep, Bologne 1984.
[23] GODLEWSKI P.: Olimpijskie turnieje zapanicze 18961996, Pozna 1997.
[24] HARASYMOWICZ J., KALINA R.M.: Godziwa samoobrona. Teoretyczne imetodyczne
podstawy treningu, Novum, Fundacja PMP, Pock 2007 (CD-Rom).
[25] KALINA R.M.: Sporty walki itrening samoobrony wedukacji obronnej modziey, PTNKF
Warszawa 1997.

89

[26] KALINA R.M.: Teoria sportw walki. COS Warszawa 2000.

[27] KERNSPECHT K.R.: Vom Zweikampf. Strategie, Taktik, Physiologie, Psychologie und
Geschichte der wafenlosen Selbstverteidigung, Burg-Fehmarn 1988.
[28] KONDRATOWICZ K.: Ju-jitsu. Sztuka walki obronnej, Warszawa 1991.
[29] LEE K.M., NOWICKI D.: Taekwondo. ZSP, Warszawa 1988.
[30] LEWIS P.: Sztuki walki Wschodu. Rebis, Pozna 1998.
[31] MIKOWSKI J.: Sporty isztuki Dalekiego Wschodu, Warszawa 1987.
[32] MIKOWSKI J., MAKUCH S., MIKOWSKA E.: Aikido sztuka walki dla dentelmenw.
Sport iTurystyka, Warszawa 1989.
[33] NOWAK T.: Boks, technika, metody nauczania, AWF Warszawa 2004.
[34] PAWLUK J.: Judo sportowe. Sport iTurystyka, Warszawa 1988.
[35] RACZKOWSKI K.: Sztuka walki isamoobrony waspekcie historycznym, prawnym, psychologicznym. Difin, Warszawa 2008.
[36] RUSZNIAK R., ZIENIAWA R.: Judo. Pomost pomidzy tradycj iwspczesnoci, AWFiS
Gdask 2003.
[37] SZCZEPASKI S.: Kluczowe zagadnienia dydaktyki wychowania fizycznego. Politechnika
Opolska, 2008.
[38] SZELIGOWSKI P.: Tradycyjne karate Kyokushin, budo iwalka sportowa. d 2009.
[39] SZYMANKIEWICZ J., NIEGOWSKI J.: Kung Fu, Wu Shu. Chiska sztuka walki. Glob,
Szczecin 1987.
[40] WITKOWSKI K.: Z historii systemw walki Dalekiego Wschodu, AWF Wrocaw 1993.
[41] WITKOWSKI K., MALISKI J., KUBACKI R.: Kompendium judo. Tom 1, Podstawy
Tachi-Waza, AWF Wrocaw 2009.

Strony internetowe:
www.grapplerinfo.pl pierwsza pomoc przy kontuzjach wsportach walki
www.bryk.pl Biologia
www.ultrasport.pl/uraz_glowy
ipsc.org.pl/ftp/przepisy/obrona_konieczna
www.jiu-jitsu.com.pl/techniki.html)
http://muaythai.lublin.pl
http://www.sambo.tiu.pl.

90