Prekarianizm w Polsce - skala zjawiska, skutki i perspektywy

Autor: Wojciech Jarecki

Artyku opublikowany w Annales. Etyka w yciu gospodarczym 2014, vol. 17, nr 3, s. 53-64
Wydawnictwo Uniwersytetu dzkiego
Stable URL: http://www.annalesonline.uni.lodz.pl/archiwum/2014/2014_3_jarecki_53_64.pdf

The Precariat in Poland - Reasons, Consequences and Potential Improvement of the Situation on the Labour
Market
Author: Wojciech Jarecki
Source: Annales. Ethics in Economic Life 2014, vol. 17, no. 3, pp. 53-64
Published by Lodz University Press
Stable URL: http://www.annalesonline.uni.lodz.pl/archiwum/2014/2014_3_jarecki_53_64.pdf

Copyright by Uniwersytet dzki, d 2014

Annales. Etyka w yciu gospodarczym / Annales. Ethics in Economic Life 2014

Vol. 17, No. 3, September 2014, 5364

Wojciech Jarecki

Uniwersytet Szczeciski, Katedra Zarzdzania Kapitaem Ludzkim

e-mail: wojciech.jarecki@wneiz.pl

Prekarianizm w Polsce skala zjawiska,

skutki i perspektywy

The Precariat in Poland Reasons, Consequences and Potential Improvement of the Situation on the Labour Market
The precariat is a notion and a phenomenon that has drawn special attention of
economists since the turn of 20th and 21st centuries. The article is based on the assumption that the precariat involves unwanted and long-term insecurity and uncertainty, a highly changeable situation on the labour market and many other negative
consequences.
The paper advances the thesis according to which the phenomenon in question
will escalate and be experienced by a growing number of people who have reached
pre-retirement age and are no longer mobile in occupational terms. The article is
aimed at presenting reasons of possible growth of the problem under discussion, as
well as the consequences faced by people who deal with it. Last but not least, potential ways of fighting precarity will be discussed.
The analysis will be based on the literature on the subject, data derived from
Central Statistical Office of Poland (GUS) and Eurostat, as well as research conducted by the author.
Keywords: precariat, labour market
JEL Classification: J21, J28

54

Wojciech Jarecki

1. Wprowadzenie
Pojciem, ktre od przeomu XX i XXI wieku zyskuje na popularnoci jest prekarianizm. Termin ten nawizuje do dwch sw: proletariat, majcego konotacje z czasw PRL czy te konotacje marksistowskie1 i oznaczajce wwczas ludzi pracujcych,
ale nieposiadajcych rodkw produkcji i wyzyskiwanych, oraz ang. precarious, czyli
niepewny. W artykule przyjto, e oznacza on zjawisko przymusowej, dugoterminowej niepewnoci i niestabilnoci funkcjonowania na rynku pracy2, bliskie spotykanemu
wJaponii okreleniu pracujcy biedni3, a take uzyskiwanie niskich wynagrodze.
Analiz podjto w kilku aspektach, odnoszc j do niestabilnoci i niepewnoci
pracy oraz stosunkowo niskich wynagrodze. Objto ni Polsk w odniesieniu do
rednich dla caej Unii Europejskiej (EU 28). Wykorzystano dane GUS, Eurostatu
iMinisterstwa Pracy i Polityki Spoecznej.
Celem artykuu jest zarysowanie skali zjawiska i przedstawienie perspektyw
jego zmian. Postawiono przy tym tez, e prekarianizm bdzie si pogbia i coraz
czciej dotyka osb po 50. roku ycia.

2. Prekarianizm jako zjawisko spoeczno-ekonomiczne

Prekarianizm jest terminem stosunkowo nowym. Najpierw, i to jeszcze w latach 80.
XX wieku, pojawi si termin prekaria. Uywany by przez socjologw (m.in.
P.Bourdieu) i odnosi si do sytuacji osb pracujcych przy winobraniu, a zatem
pracujcych sezonowo. Z czasem prekariatem, czy te prekarianizmem, zaczy interesowa si inne nauki, m.in. ekonomia4. Naley jednak doda, e chocia samo
zjawisko nie byo wczeniej okrelane wspomnianym terminem, to bez wtpienia istniao od dawna, a by moe najwicej osb byo nim dotknitych w XVIII
iXIXwieku. Dlatego naleaoby raczej mwi o wspczesnym prekarianizmie.
Badaczem, ktry najszerzej opisa zjawisko prekariatu, jest Guy Standing.
Zwrci on szczegln uwag na socjoekonomiczny aspekt, charakteryzujc prekariat jako ludzi pozbawionych siedmiu gwarancji zatrudnienia5:
(1) gwarancji rynku pracy, czyli odpowiednich moliwoci pracy;
(2) gwarancji zatrudnienia odpowiedniej ochrony pracownika przed zwolnieniem i stosownego dostosowania w tym wzgldzie przepisw prawnych;
W zasadzie pojcie to kojarzy si z okresem PRL, a nie pochodzi z tego okresu, bo korzenie sowa
proletariat sigaj staroytnego Rzymu.
2
J. Sowa, Prekariat proletariat epoki globalizacji [w:] Robotnicy opuszczaj miejsca pracy, http://
dl.dropboxusercontent.com/u/1781042/sowa_prekariat.pdf, s. 108109.
3
Szerzej opisywali ten problem: J. Obinger, Working on the Margins: Japans Precariat and Working
Poor, Electronic Journal of Contemporary Japanese Studies, 25th February 2009; T. Ueno, Precariat
Workers Are Starting to Fight for a Little Stability, Japan Times Online, 21st June 2007.
4
Warto tu zauway, e do rozumienia pojcia prekarianizmu nawizyway te teorie segmentacji.
5
G. Standing, Prekariat. Nowa niebezpieczna klasa, http://www.praktykateoretyczna.pl/prekariat/01
_Prekariat_Rozdz.1.pdf, s. 14.
1

Prekarianizm w Polsce skala zjawiska, skutkiiperspektywy

55

(3) gwarancji pracy, czyli gwarancji zwizanej z wykonywaniem danej pracy,

z pewnoci wykonywania takich, a nie innych obowizkw;
(4) gwarancji bezpieczestwa w pracy, czyli szeroko pojtej ochrony zdrowia
pracownika;
(5) gwarancji reprodukcji umiejtnoci, czyli zapewnienia nauki zawodu,
szkole, jak i waciwego wykorzystania nabytych umiejtnoci w pracy;
(6) gwarancji dochodu, czyli dopasowanej do wykonywanej pracy staej pensji;
(7) gwarancji reprezentacji, czyli gwarancji przedstawicielstwa interesw
pracownika, na przykad bycia czonkiem niezalenego zwizku zawodowego.
Prekarianizm dotyczy zatem ludzi pracujcych, ale czsto dorywczo, zatrudnianych na krtkoterminowe umowy, migrujcych w poszukiwaniu zarobku, pracujcych na czciowe etaty. Prekarianie, poza tym, e pracuj tymczasowo i za
niewielkie pienidze, charakteryzuj si te pewnym brakiem tosamoci opartej na
pracy (nie maj poczucia przynalenoci do grupy zawodowej, maj ograniczone
moliwoci rozwoju) i niezadowoleniem z miejsca zajmowanego na rynku pracy.
Czuj si przez to wyalienowani i traktowani instrumentalnie s zatem grup, ktra niejako ssiaduje z bezrobotnymi.
Charakterystyczny dla prekarian jest przymus wykonywania okrelonej pracy
i miejsca jej wykonywania, przedsibiorstwa, zawodu itd. Mona powiedzie, e
poniekd stracili oni kontrol nad wykonywan prac. Powoduje to wiele dodatkowych trudnoci dla tych osb, np.: ograniczone moliwoci rozwoju i brak reprodukcji umiejtnoci, gdy zmienia si pracodawc i nie nabiera si odpowiedniej
wprawy, nie podejmuje si szkole; niewielki wzrost kwalifikacji, jaki si spotyka,
ma tylko czciowe zastosowanie w kolejnej pracy6. Dotkliwe dla samopoczucia czy
nawet godnoci prekarianina s: brak wpywu na decyzje podejmowane w przedsibiorstwie, ograniczone moliwoci zarzdzania wasnym czasem oraz dua intensywno wykonywanej pracy.
Prekarianizm odnosi si gwnie do osb sabiej wyksztaconych, ale zapewne
i do czci tych lepiej wyksztaconych (w tym przypadku byby zwizany z wykonywaniem rodzaju pracy poniej oczekiwa i moliwoci w zakresie statusu i/lub
wynagrodze).
Niekorzystna sytuacja prekarian na rynku pracy rzutuje te na inne dziedziny
ich ycia. Odzwyczajaj si oni od mylenia dugoterminowego, od planowania irealizowania planw dugookresowych, w tym wasnego rozwoju. Prekarianin zaczyna dziaa instynktownie i nieracjonalnie. Takie podejcie do ycia wzmacniaj tak
silnie wspczenie rozwinite media spoecznociowe, z ktrych korzystaj szczeglnie mode osoby, dotknite w wikszym stopniu trudn sytuacja na rynku pracy7. W efekcie coraz bardziej brakuje czasu na refleksj i racjonalne mylenie. Jak
Ibidem, s. 12.
N. Carr, The Shallows: What the Internet Is Doing to Our Brains, The Wall Street Journal, New York
2010, s. 1.
6
7

56

Wojciech Jarecki

podkrela Standing8, ludzie maj coraz czciej pogldy skonstruowane spoecznie,

powierzchowne i podporzdkowane zdobyciu akceptacji innych9.
Rozwojowi prekarianizmu sprzyja te natok informacji, z jakim spotyka si
wspczesne spoeczestwo. Szczeglnie mode osoby nie potrafi ich waciwie
segregowa, nie maj czasu na oddzielenie informacji wanych od niewanych10.
By moe grozi to te kolejnym pokoleniom na rynku pracy.
Zarys aspektw dotyczcych prekarianizmu, szczeglnie w zakresie bezrobocia, umw o prac i wynagrodze, zostanie przedstawiony w kolejnej czci.

3. Skala zjawiska prekarianizmu i perspektywy zmian

Sytuacja pracownikw bdcych w najtrudniejszym pooeniu na rynku pracy (gdy
przyjmie si, e tym kryterium jest wanie posiadanie teje pracy) pogorszya si na
skutek kryzysu gospodarczego lat 20082009. Najwikszymi ofiarami tego kryzysu
s osoby mode. Bez pracy w 2013 roku byo ponad 23% osb poniej 25. roku ycia
w UE 28, a ponad 27% w Polsce, czyli o okoo 50% wicej ni w 2008 r. Pomimo
oywienia gospodarczego trwajcego czwarty rok stopa bezrobocia wzrastaa (tabela 1).
Tabela 1. rednioroczna stopa bezrobocia w UE i Polsce w latach 20042013 ogem i osb
poniej 25. roku ycia
2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

UE 28

9,3

9,0

8,2

7,2

7,0

9,0

9,6

9,6

10,4

10,8

Polska

19,1

17,9

13,9

9,6

7,1

8,1

9,7

9,7

10,1

10,3

19,1

18,9

17,6

15,7

15,8

20,1

21,1

21,4

23,0

23,4

39,6

36,9

29,8

21,6

17,2

20,6

23,7

25,8

26,5

27,3

UE 28
poniej
25 lat
Polska
poniej
25 lat

rdo: Eurostat, http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/submitViewTableAction.do.

Stopa bezrobocia w UE 28 obniya si do poziomu 7,0% w 2008 roku, a nastpnie zacza rosn, osigajc prawie 11% w 2013 roku (tabela 1). W Polsce
zmiany byy korzystniejsze. Stopa bezrobocia spada z ponad 19% w 2004 roku do
prawie 7% w roku 2008, po czym wzrosa do nieco ponad 10% w 2013 roku. Znacznie gorsza bya sytuacja osb majcych poniej 25 lat. W tej grupie wiekowej stopa
bezrobocia w UE 28 spada z ponad 19% w 2004 roku do niecaych 16% w 2008
G. Standing, op. cit., s. 25.
Zob. poziomy rozwoju moralnego Kohlberga opisane w: B. Klimczak, Etyka gospodarcza, UE Wrocaw, Wrocaw 2011.
10
M. Richtel, Hooked on Gadgets, and Paying a Mentalrice, The New York Times, 7th June 2010, s. 1.
8
9

Prekarianizm w Polsce skala zjawiska, skutkiiperspektywy

57

roku, po czym wzrosa do ponad 23% w 2013 roku. Z kolei w Polsce stopa bezrobocia najmodszych uczestnikw rynku pracy spada z prawie 40% w 2004 roku do
17% w 2008 roku i wzrosa do ponad 27% w 2013 roku. Naley doda, e zapewne
stopa bezrobocia tych osb w Polsce byaby wysza, jednak s to ju w wikszoci
osoby z niu demograficznego.
Warto zauway, e bezrobotni w UE, w tym i w Polsce, s w niemale poowie
bezrobotnymi przez ponad rok11 (tabela 2).
Tabela 2. Dugotrwale bezrobotni w UE 28 i Polsce jako procent bezrobotnych ogem
2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

UE 28

46,2

46,0

45,5

42,9

37,2

33,4

40,1

43,1

44,6

47,5

Polska

54,0

57,7

56,1

51,3

33,5

30,3

31,1

37,2

40,3

42,5

rdo: Eurostat, http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/submitViewTableAction.do.

Dane w tabeli 2 pokazuj, e w UE 28 prawie poowa bezrobotnych bya bezrobotna duej ni rok. W Polsce odsetek ten wynis w latach 20122013 ponad 40%
i, podobnie jak w caej UE 28, ma tendencj wzrostow.
Kolejnym, bardzo wanym problemem odnoszcym si do wykonywanej pracy, szczeglnie przez osoby modsze, jest jej ograniczono czasowa (tabela 3).
Tabela 3. Pracownicy majcy umow na czas okrelony w procencie wszystkich pracujcych
w okrelonym wieku (20042013)
Kraj
UE 28
Polska
UE 28
Polska
UE 28
Polska

Wiek
1564

1524

5059

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

2011

2012 2013

13,2

14,0

14,5

14,6

14,1

13,5

13,9

14,0

13,7

13,8

22,5

25,6

27,3

28,2

26,9

26,4

27,2

26,8

26,8

26,8

37,6

40,0

40,9

41,3

40,2

40,4

42,1

42,4

42,2

42,7

60,6

65,1

67,3

65,7

62,8

62,0

64,5

65,6

66,4

68,6

5,8

6,1

6,5

6,6

6,5

6,4

6,6

6,5

6,5

6,5

11,7

14,6

16,5

17,9

17,4

17,3

17,1

16,7

16,2

15,8

rdo: Eurostat, Arbeitsnehmer mit befristetem Arbeitsvertrag in Prozent der Gesamtzahl Arbeitsnehmer, nach Geschlecht und Alter (%).

Wrd osb majcych 1564 lat i pracujcyc w UE 28 okoo 14% miao

wlatach 20042013 umow na czas okrelony (tabela 3). W tym samym okresie
wPolsce taki rodzaj umowy miao ponad 25% pracownikw, przy czym w latach
11

W cigu ostatnich dwch lat.

58

Wojciech Jarecki

20102013 nastpia stabilizacja na poziomie 27%. Znacznie mniej korzystna sytuacja wtym aspekcie dotyczy osb w wieku 1524 lat. W UE 28 byo to okoo
40%, a w Polsce ponad 60%, z tendencj zwykow od 2010 roku w 2013 roku
osignito poziom prawie 70%.
Praca w oparciu o umow na czas okrelony jest atwiej akceptowalna na pocztku kariery zawodowej, ale ta forma zatrudnienia, jak wida w danych zawartych
w tabeli 3, staje si norm dla modych. Po upywie jednej umowy pracodawca by
moe oferuje kolejn, wymuszajc te przyjcie niskiej pensji w zamian za niepewn obietnic staego zatrudnienia, albo zwalnia pracownika.
W zwizku z tym, e spotyka si opinie, i trudna sytuacja na rynku pracy dotyczy te osb po 50. roku ycia, w omawianej tabeli umieszczono odpowiednie dane.
Z danych tych wynika, e stosunkowo niewiele osb w wieku 5059 lat pracuje na
umowy na czas okrelony (w UE 28 niecae 7%, w Polsce niecae 16%).
Dla czci osb kolejnym problemem na rynku pracy moe by zatrudnienie na
niepeny etat. Pod tym wzgldem sytuacja w Polsce wyglda lepiej ni we wszystkich krajach unijnych (tabela 4).
Tabela 4. Praca w niepenym wymiarze czasu pracy w Polsce i UE w latach 20042013
2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

UE 28

17,2

17,8

18,0

18,1

18,2

18,7

19,2

19,5

19,9

20,3

Polska

10,8

10,8

9,8

9,2

8,5

8,4

8,4

8,0

7,9

7,8

rdo: Eurostat, http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/submitViewTableAction.do.

W UE 28 nastpuje lekka tendencja wzrostowa odsetka osb zatrudnionych

na niepeny etat. W 2013 roku przekroczy on 20% (tabela 4). W Polsce wystpuje
tendencja malejca i odsetek ten wynis w 2013 roku niecae 8%. Korzystniejsza
sytuacja w Polsce wynika zapewne z niskiej siy nabywczej uzyskiwanego wynagrodzenia12.
Nastpnym wanym zagadnieniem jest kwestia wynagrodze. Z uwagi na trudnoci z uzyskaniem stosunkowo nowych danych dotyczcych wynagrodze wedug
grup wiekowych w caej Unii Europejskiej analiz ograniczono do Polski. Grupy
zawodowe uzyskujce najnisze wynagrodzenia w Polsce zostay przedstawione
wtabelach 5 i 6, zamieszczonych na kolejnych stronach.

Na przykad w UE 27 wynagrodzenia s obcione w okoo 37% kosztami mieszkaniowymi, podczas

gdy w Polsce w 63%.
12

Prekarianizm w Polsce skala zjawiska, skutkiiperspektywy

59

Tabela 5. Udzia 10 grup pracownikw o wynagrodzeniach w wysokoci co najwyej rwnej

50% wynagrodzenia przecitnego (1947,9 z) wedug grup zawodw
Odsetek
uzyskujcych
wynagrodzenie
do 1947,9 z

Liczba
pracujcych
(tys.)

Liczba pracownikw uzyskujcych wynagrodzenie do

1947,9 z (tys.)

514. Fryzjerzy, kosmetyczki,

pokrewni

69%

6,7

4,6

621. Robotnicy leni, pokrewni

64%

2,0

1,3

941. Pracownicy pomocniczy

przygotowujcy posiki

62%

39,7

24,6

541. Pracownicy usug

ochrony

62%

114,5

71,0

911. Pomoce i sprztaczki

domowe, biurowe, hotelowe

61%

264,0

161,0

513. Kelnerzy i barmani

60%

29,2

17,5

912. Myjcy pojazdy, szyby,

praczki i inni sprztacze

56%

10,3

5,8

753. Robotnicy produkcji

odziey i pokrewni

54%

107,4

58,0

622. Rybacy

52%

1,9

1,0

522. Pracownicy sprzeday

w sklepach

50%

421,3

210,1

612,9

Numer i nazwa grupy

zawodw

Ogem

rdo: Zatrudnienie i wynagrodzenie wedug grup zawodw w padzierniku 2012, GUS, Warszawa
2014, s. 30, 7882.

Z danych zawartych w tabeli 5 mona wycign kilka wanych wnioskw.

Po pierwsze ponad poowa osb w wymienionych grupach zawodowych nie osiga poowy przecitnego wynagrodzenia brutto w Polsce. Tylko w wymienionych
10grupach jest to ponad 600 tys. osb. Po drugie s to osoby, ktre w zdecydowanej wikszoci maj okrelony zawd. Z powyszych danych wynika, e jednak
ukoczenie zasadniczej szkoy zawodowej czy technikum nie daje duych szans na
godziwe wynagrodzenie.
Uzupenieniem tabeli 5 mog by dane zawarte w tabeli 6. Pokazuj one midzy innymi, e w trudnej sytuacji na rynku pracy mog by te osoby majce skoczone studia wysze i w miar stabilne zatrudnienie, ale uzyskujce wynagrodzenie
trudne do zaakceptowania (np. pielgniarki).

60

Wojciech Jarecki

Tabela 6. Pracownicy zarabiajcy poniej przecitnego wynagrodzenia w Polsce w wybranych grupach zawodw w padzierniku 2012 roku
Odsetek
wynagrodzenia
przecitnego

Liczba
pracujcych
(tys.)

Odsetek
pracujcych

Specjalici

122,5

2100,0

26,0

Pielgniarki

84,1

242,4

3,0

Poone

83,0

26,2

0,2

Specjalici ratownictwa
medycznego

76,0

1,1

0,0

Technicy i inny redni

personel

99,8

935,5

11,6

redni personel ds. zdrowia

74,6

114,0

1,4

redni personel z dziedziny

prawa, spraw politycznych,
kultury

76,2

65,7

0,8

Pracownicy usug osobistych

i sprzedawcy

58,2

852,4

10,6

Kucharze

53,9

54,9

0,6

Kelnerzy i barmani

51,3

29,2

0,4

Fryzjerzy, kosmetyczki,
pokrewni

54,7

6,7

0,1

Pracownicy sprzeday
w sklepach

56,5

421,3

5,3

Kasjerzy

59,0

44,5

0,6

Pracownicy opieki osobistej

i pokrewni

54,4

33,0

0,4

Pracownicy usug ochrony

55,7

114,5

1,4

Pracownicy przy pracach

prostych

57,5

701,2

8,7

Pomoce domowe i sprztaczki

49,5

274,3

3,4

Pracownicy pomocniczy
przygotowujcy posiki

49,2

39,7

0,5

Numer i nazwa grupy

zawodw

rdo: Zatrudnienie i wynagrodzenie wedug grup zawodw w padzierniku 2012, GUS, Warszawa
2014, s. 7589.

Prekarianizm w Polsce skala zjawiska, skutkiiperspektywy

61

W tabeli 6 pokazano dane dotyczce wynagrodze osb w niektrych grupach

zawodowych. Mona zauway, e nawet wrd specjalistw, majcych w zdecydowanej wikszoci wysze wyksztacenie, jest dua grupa (pielgniarki i poone), bo
okoo 250 tys., majca wynagrodzenie wynoszce okoo 8384% przecitnego wynagrodzenia w Polsce, a okoo 1/3 nisze od wynagrodzenia przecitnego dla specjalistw. Pielgniarki, majc nawet w miar stabiln prac i wykonujc konkretny zawd, na skutek niskiego wynagrodzenia s wypychane z tego rynku wanie ze
wzgldu na niskie wynagrodzenia w stosunku do posiadanych kwalifikacji. Wefekcie z jednej strony zapewne dla czci niezadowalajce wynagrodzenie, a z drugiej
stosunkowo duy popyt na tych specjalistw za granic spowoduje, e mimo e na
polskim rynku pracy s oni prekarianami, to np. w Niemczech ju nimi nie bd.
Trudna jest te sytuacja redniego personelu ds. zdrowia oraz redniego personelu z dziedziny prawa, spraw politycznych, kultury (w sumie okoo 180 tys. osb).
Majc przynajmniej wyksztacenie rednie, uzyskuj oni wynagrodzenie o nisze
od przecitnego.
Zdecydowanie najtrudniejsza pod tym wzgldem jest sytuacja osb pracujcych w zawodach: pracownicy usug osobistych i sprzedawcy oraz pracownicy
przy pracach prostych. Zapewne wyksztacenie tych osb jest stosunkowo niskie,
ale zarobki ponad 1,5 mln osb na poziomie 0,6 wynagrodzenia przecitnego nie
s zapewne motywujce i pozwalaj na zaspokajanie tylko absolutnie minimalnych
potrzeb, w zasadzie jedynie mieszkaniowych (zob. przypis 4).
Zjawisko prekarianizmu opisuje si najczciej w kontekcie ludzi modych.
W Polsce, jak pokazuje chociaby tabela 3, w znacznie mniejszym stopniu dotyczy
ono osb, ktre s w wieku przedemerytalnym. Jednake zmiany demograficzne
spowoduj zapewne, e w najbliszych kilku latach zjawisko zacznie w znacznie
wikszym stopniu dotyczy osb w wieku okooemerytalnym, to znaczy majcych
5565 lat (tabela 7).
Tabela 7. Stan i struktura ludnoci w czerwcu 2014 roku13
Wiek

Liczba osb (w tys.)

Rok osignicia 65 lat

70

258

2008

69

268

2009

68

327

2010

67

404

2012

66

444

2013

65

472

2014

13
Dane dotycz w zasadzie czerwca 2013 roku, ale dla atwiejszej analizy dodano rok, czyli przyjto, e
w kadej z analizowanych grup wiekowych wszyscy y bd w 2014 roku. Warto te doda, e dla osb
majcych 45 lat rednie trwanie ycia wynosi 30 lat dla mczyzn i 37 dla kobiet, a w wieku 60 lat 19lat
dla mczyzn i 24 lata dla kobiet (Trwanie ycia, GUS, Warszawa 2013, s. 1920).

62

Wojciech Jarecki
Wiek

Liczba osb (w tys.)

Rok osignicia 65 lat

64

495

2015

63

522

2016

62

543

2017

61

556

2018

60

566

2019

59

583

2020

58

594

2021

57

596

2022

56

596

2023

55

583

2024

54

557

2025

53

526

2026

52

502

2027

51

491

2028

50

484

2029

49

474

2030

48

466

2031

47

462

2032

46

463

2033

45

470

2034

rdo: Ludno. Stan i struktura w przekroju terytorialnym, GUS, Warszawa 2013, s. 16.

Dane zawarte w tabeli 7 przedstawiaj kilka istotnych informacji. Po pierwsze,

e przynajmniej od 2010 roku nastpuje dynamiczny wzrost liczby osb majcych
65 lat. Po drugie, e w czerwcu 2014 roku bdzie okoo 470 tys. 65-latkw (wiek
przechodzenia mczyzn na emerytur) i 566 tys. 60-latkw (wiek przechodzenia
kobiet na emerytur), ale najwicej osb bdzie w wieku 5658 lat. Szczyt osigania
wieku emerytalnego w Polsce nastpi zatem dopiero za kilka lat, ale liczba emerytw
bdzie rosa zapewne kilkanacie lat. Te informacje pozwalaj wysun wniosek, e
liczba osb w wieku przed-, okoo- i emerytalnym bdzie na tyle dua, e wpynie
to istotnie na wydatki budetowe: na wysoko uzyskiwanych emerytur irent oraz
na wydatki na opiek zdrowotn, a w efekcie spowoduje wzrost koniecznoci pracy
osb w wieku emerytalnym i okooemerytalnym. Moe to by o tyle trudne dla

Prekarianizm w Polsce skala zjawiska, skutkiiperspektywy

63

tych osb, e, jak podaje Eurostat, zaledwie 7% Polakw w wieku 5069 lat chce
pracowa, przy redniej unijnej 28%. Polacy zajmuj pod tym wzgldem ostatnie
miejsce w UE (interesujca byaby informacja o przyczynach takiego zjawiska).
Mona zatem przypuszcza, e znaczna cz osb w wieku okooemerytalnym bdzie wykonywaa prace dorywcze, niezgodne z kwalifikacjami itd. starzenie si
spoeczestwa polskiego spowoduje wic zapewne wzrost prekariatu w starszych
grupach wiekowych.

4. Wnioski
Przedstawione dane statystyczne pozwoliy zarysowa skal zjawiska prekarianizmu. Zostao pokazane, e dotyczy ono gwnie osb modych, z ktrych wikszo
nie ma staej pracy i jest dugotrwale bezrobotna. Kolejnym problemem jest uzyskiwanie niskich wynagrodze. Okazuje si, e dotyczy to nie tylko osb sabiej
wyksztaconych, ale rwnie tych po studiach. W efekcie moe wystpowa spadek
motywacji i coraz wiksza skonno do emigracji.
Istnieje te powane zagroenie, e na skutek zmian demograficznych prekarianizm rozwinie si wrd osb w wieku okooemerytalnym. W cigu kilkunastu lat
w Polsce znacznie wzronie liczba osb starszych, ktre poprzez niskie wiadczenia
emerytalne zostan zmuszone do wykonywania prac przypadkowych, niezgodnych
z kwalifikacjami, poniej oczekiwa i aspiracji.
Podsumowujc powysze rozwaania, mona stwierdzi, e prekarianizm jest
zwizany z niepewnoci pracy i niskimi wynagrodzeniami, co utrudnia planowanie
przyszoci i godne ycie, a czsto wrcz zmusza do zdania si na ask innych.
Wpywa to negatywnie na ch zakadania rodziny, usamodzielnienia si, posiadania dzieci. Poza tym rozszerzanie si prekarianizmu moe powodowa zanikanie
klasy redniej, ktra jest swego rodzaju wind spoeczn, wcigajc kolejnych ludzi do zamoniejszej warstwy, co wpywa korzystnie na stabilizacj gospodarcz.
Obecnie niestabilno i ciga zmiana to rzeczywisto, ktra dotyka nie tylko
mechanikw, sprzedawcw, kucharzy, lusarzy14 itd., ale i osoby oraz zawody, ktre
wydawayby si stabilne i o zadowalajcych wynagrodzeniach (pielgniarki, poone). Moe wkrtce dotknie pracownikw naukowych?
Chocia nie da si przytoczy dokadnych liczb, mona przypuszcza, e obecnie w wielu krajach okoo dorosej populacji yje w prekariacie. To nie tylko
kwestia niepewnoci zatrudnienia, umw terminowych czy niskich wynagrodze.
Wduej mierze chodzi o nieoferowanie moliwoci rozwoju kariery oraz o niezapewnianie poczucia tosamoci zawodowej.

14
Pracownicy z tych grup zawodowych byli najczciej osobami bezrobotnymi w II poowie 2013 roku
(Zarejestrowani bezrobotni oraz wolne miejsca pracy i miejsca aktywizacji zawodowej wedug zawodw
i specjalnoci w II proczu 2013 roku, MPiPS, Warszawa 2014, s. 7).

64

Wojciech Jarecki

Bibliografia
Bednarski M., Frieske K.W., Zatrudnienie na czas okrelony w polskiej gospodarce. Spoeczne i ekonomiczne konsekwencje zjawiska, IPiSS, Warszawa 2012.
Bourdieu P., Co tworzy klas spoeczn? O teoretycznym i praktycznym istnieniu grup, Recykling idei 2008, nr 11.
Carr N., The Shallows: What the Internet Is Doing to Our Brains, The Wall Street Journal,
New York 2010, s. 1.
Electronic Journal of Contemporary Japanese Studies, 25th February 2009.
Eurostat, http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/submitViewTableAction.do.
Klimczak B., Etyka gospodarcza, UE Wrocaw, Wrocaw 2011.
Ludno. Stan i struktura w przekroju terytorialnym, GUS, Warszawa 2013.
Obinger J., Working on the Margins: Japans Precariat and Working Poor, Electronic Journal of Contemporary Japanese Studies, 25th February 2009.
Richtel M., Hooked on Gadgets, and Paying a Mentalrice, The New York Times, 7th June 2010.
Sowa J., Prekariat proletariat epoki globalizacji [w:] Robotnicy opuszczaj miejsca pracy,
http://dl.dropboxusercontent.com/u/1781042/sowa_prekariat.pdf.
Standing G., Prekariat. Nowa niebezpieczna klasa, http://www.praktykateoretyczna.pl /prekariat/01_Prekariat.
Trwanie ycia, GUS, Warszawa 2013.
Ueno T., Precariat Workers Are Starting to Fight for a Little Stability, Japan Times Online,
21st June 2007.
Zarejestrowani bezrobotni oraz wolne miejsca pracy i miejsca aktywizacji zawodowej wedug
zawodw i specjalnoci w II proczu 2013 roku, MPiPS, Warszawa 2014.
Zatrudnienie i wynagrodzenie wedug grup zawodw w padzierniku 2012, GUS, Warszawa 2014.