Roliny

RosLINY
Zakres:

./
,/
./
./
,/

Tkanki rolinne
0rgany rolinne
Rozwj rolin,fitohormony, ruchy rolin
Roliny zarodnikowe - mszaki i paprotniki
Roliny nasienne - nagonasienne i okrytonasienne
Fizjologia rolin

Zadanie I. (3 pkt)
spord poniszych zda wybierz 3, ktre charakteryzui organizmy nalece
do krlestwa roIin (Plantae).
A. S to wycznie organizmy posiadajce tkanki i organy.
B, Materiaem zapasowym jest wielocukier skrobia,
C. Posiadaj zdolnoasymilacji dwutlenku wgla

D. Maj zdolnodo nieprzerwanego wzrostu

E. Wikszo z nich odywia si saprofi tycznie

F. Ich komrki poczone s midzy sob desmosomami

komentarz
---"-"'*''

Do krlestwa roIin naleq organizmy eukaotyczne ulielokomrkowe, zdolne do procesu

fotosYntezy, Komrki rolinne posiadajq celulozowq cian komrkowq, ktra moe
ulega modYfikacjom chemicznym (adkrustacja i inkrustacja) oraz chloroplasl z granami tylakoidw,
Materiaem zaPasowYm jest skrobia. Do roIin obecnie zIicza si glony - zielnice i ksnorosty _ oraz
tkankowe
rolinY lqdowe: mszaki, paprotniki i roliny nasienne. Cechq wsplnq tych grup glonw i tiankowcw jest
posiadanie chloroPlastw zbudowanych z dwch bon (wewntrzna tworzy qllakoiy, zawierajqce chlorojil
a i'b1,
Wikszo rolin Posiada tkanki (twrcze i stae) oraz organy (wegetatywne i generatywnte),
Wikszojeit
samoYwna - PrzeProwadzafotosyntez. Tylko nieliczne gatunki wtrnie przeszy na oiywianie
iudzoywne

(ro liny b ezi eI en i ow e

).

Zadanie2. t2 nkt)
Do krlestwa rolin naleglony - zielenice, krasnorosty i glaukocysto fity, orazroliny
tkankowe - mszaki, paprotniki i roliny nasienne.

spord przedstawionych poniei organizmw wybierz te dwa, ktre nale do

zielenic.

ZZIT

j. '

Bitogia _ iezeaiaaaralia z o*fiazatni.Pazam rozszerzy

Zadanie3. t2 nkt)

Do rolinza|iczamy zarwno organizmy beztkankowe - glony, oraz posiadajce wyspecjalizowane tkanki,

Na schematach przedstawiono pewn zielenic (A) oraz pewien gatunek mszaka (B).

Mimo, e oba gatunki naledo krlestwa rolin,wska dwie cechy rnice te

organizmy,.

t
b) Podai 2 organ5rn

Zadanie6. {4pk|
Rysunek przedsWt
Rolina ta posiada &
ni wody, Kwiaty ol

a) Wymi 2 plr
liciagrrybien

napowierzchnin

b) Podai

?przyHl

powierzchnimQl
Zadanie 4. f3 okt)

Roliny ldowe rni si od wodnych glonw bardziej zoonbudowmorfologiczn

i anatomiczn, Wraz z wyjciem na ld musia wyksztaci rne tkanki, bowiem
rodowisko ldowe jest mniej przyjazne organizmom,

Wska, ktre 3 tkanki speniai istotn rol w yciu rolinna ldzie. Swiwybr
uzasadnii dla kadei z nich.

komentatz
pwajqca omz

rozwj pleustnnu
wodnego.

komentarz

l
fi

zwiu@
j* l

Zadanie 7. f2 nltl
Schemat przedstah

ycie na Ziemi powstao w wodzie. Pierwsze organizmy - prymitywne jednokomrkowe

bakterie zacz ewoluowa w bardziej zoonewielokomrkowe formy - w glony,
rodowisko wodne jest bardziej przyjazne organizmom, Nie musz one wytwarza tkanek przewodzqcych
wod, gdy majq pod dostatkiemwody wok ciaa dla wasnego metabolizmu. Dla fotosyntezy COz pobierajq
z wody w postaci jonw HCOs,, Woda ma duq si wypory, tote zbdne sq tkanki wzmacniajqce ciao.
Na ldzie jest znacznie mniejsza wilgotno,dlatego roIinymusiay wyksztaci sprawne systemy chroniqce
przed parowaniem. Poza tym istnieje potrzeba wznoszenia wysoko nad ziemi lici (organw asymilacyjnych)
oraz kwi aw /zarodni (org anw g ene ratywnych),

ZadanieS.

(3 pktJ
Na schemacie przedstawiono pewn tkank rolinn,W jej komrkach gromadzone s

a) Okrel rol,ia1

ziarna skrobi.
a) Podai nazw tkanki rolinnei ukazanei na schemacie.

b) Ktry organ u

kC

Rolirry
b) Podai 2 organy rolinne, gdziemoebyiejstosunkowo
duo?

Zadanie 6, (4 pkt)
Rysunek przedstawia przekrj przezblaszk liciowgrzybienia
biaego (lilii wodnejJ.
Rolina ta posiada due kcze,licieo dugictr ogonkait,"t'"*
p"j
na powierzchni wody. Kwiaty s okazae, biae, zapylane-przez owady.

Wymi 2 przystosowania w budowie anatomicznej

liciagrzybienia, dziki ktrym moe on funkcionowa
na powierzchni wody?
a)_

b) Po daj 2 przykady organizmw wykorzystuj

cych
powierzchni wody iako rodowisko ycia.

komentarz

Organizmy yjqce na powierzchni wody nazywamy neustonem.

Wykorzystujqc due
r:
d!
r
-f q k r o c zy u p fu, o t n o 1 p i i ;;; :
":,',?:?

;;;;
i,:,6';";:,';i,,,X?[;'fi
it;;;;;;;1;;;;
zjawiskiem, gayz niie;;,;;;
;;i;r;';;gii;;i:;:.:::#",;;::,"

:: : :,'::
:::' :y:.y." !:
:,:*,:::::.a:! ry.wa1scyc!1,
,n::r"::::,1yj"I,,?;^!!,2.u.::y,.:r:::_,";1j
rozwj Pleustonu jest niekorzystnym
wodnego,

u,,

"1
";;
g,,yUi",i",'g,qzd",Ti;;,;;;;;;;:;;;;;,:

Zadanie7. (2 pkt)
Schemat przedstawia budow komrek mikiszu
u ziemniaka (A) i kaktusa (BJ.

-ffitfrL,*
skrob
ffi'.-'".
\F/

lfl,

a) Okrel rol, iak peni w yciu rolinprzedstawione

typy mikiszu.

b) Ktry organ u kaktusa posiada ten typ mikiszu?

il

ZESZW 3

Bioogia - :wiczenia naturalie z kollentarzami. Poziam rozszerzony

ZadanieB. f2 nkt)
Wrd tkanek rolinnych wyrniamy tkanki twrcze i stae,
Dopasui kadtkank do okrelonego typu.
1,. Merystem wstawowy
Tkanki twrcze
2. Kallus
3. Mikisz zasadniczy
4, Korek
5. Sklerenchyma
6. Stoek wzrostu pdu
7, Aerenchyma
B. Epiblema

l
Zadanie

1O. (3

Tkanki stae

SKRKA

(2 nkt)

Rolinywytworzyy wiele rodzajw mikiszu penicego rnorodne funkcje.

W tabeli obok nazw kadego z mikiszw rolin podano krtk jego charakterystyk.

Podkrel tczeopisu (nrot), ktra zawiera zwizekbudowyz funkci danei

tkanki.
Mikisz

Opis

WoDNY

Tworzgo due, cileprzylegajce do siebie, cienkocienne

komrki o duych wodniczkach. Wystpuje u sukulentw
i umoliwia przetrwanie okresu suszy,

Asl,MlLACYJNY

Wystpuje gwnie w liciach,a take w innych zielonych czciach

rolin,Jego komrki zawieraj duo chloroplastw.
Zawiera wyksztacony system przestworw midzykomrkowych.

PAsoWY

Skada si z rnorodnych komrek gromadzcych materiay

zapasowe w leukoplastach, Wystpuje w bulwach, kczach,

nasionach i liciach.

Folt,IETRanY

}1(o

MERYsTn
b) Wymie

Tkanki twrcze, zwane merystemmi, majq zdolnodo nieustannych podziaw komrkowych. Ich funkcja polega zatem na produkowaniu nowych komrek zapewniajqc
wzrost i regeneracj organizmu roliny. Merystemy wierzchokowe (stoki wzrostu) i interkalarne (wstawowe)
umoliwiaj rolinie przyrost na dugo,zamerystemy boczne (miazga) na grubo,Ponadto zabliniajq
zranienia (kallus) oraz produkujq zarodniki (merystem archesporialny), Z kolei komrki tkanek stach wysz
z cyklu komrkowego i osiqgny faz stacjonarn Go, Peniq one okreIone funkcje w orslinie: ol<rywajqcq
(skrka, korek), wzmacniajqcq (sklerenchyma, kolenchyma), przewodzqcq (drewno, fuko), wydzielniczq, wypeniajc (mikisz zasadniczy), odywczq (mikkz asymilacyjny) czy zapasowq (mikisz spichrzowy). Pod wpywem rnych czynnikw mogq wznowi zdolnodo podziaw i sta si merystemami (np.tkanka mikiszowa),

a) Na podstawie am
niei wymienionyd
wioneitkanki rofiir

komentarz

Zadanie9.

pkt)

Niej przedstawiono
rolinn.

Zcy,|

komentarz

fiDli

nm

ktre ciqgle pruecho&i

w penieniu okreIonE fald
jqdra sq mae, a walal wt

Zadanie 11. [2 pktl

Aparaty szparkorve to
U ktrej z wynrienfun
Swi wybrrrznsedr

aJ grzienl
b] moczarta
cJ akacF
d] {to zrrryr

komentarz
pb,wajs na wodzie
cie zanuruonych w

de@

pci?e
a!@s

(grzlt.ia

uo&e

in

Bogatyw przestwory midzykomrkowe, ktre tworz cig system kanaw powietrznych w rolinie,
Dziki tej tkance organy rolin wodnych unosz si.

ZadanieL2, (2 pktJ
Aparaty szparkowe
takie jakwymian gil

tezalene s od stanr

Roliny

Zadanie IO. [3 nkt)

Niej przedstawiono zdjcie spod mikroskopu optycznego ukazujcego pewn tkank

rOlinn.

ffiiffii-=tF:;:...-

ffi

anali zy zdicia zaznaczspord

niei r,vymienionych poprawn nazw przedsta- -:
"r: e
#,""?";KTii?,.,"1T"fi :'rawnnazwPrzedsta-*:*.

;.;;;".rtawie

'KRKA

yKo

MERvsTEM

;'' ,T
a _* i

-F- _ -**:!
G=_

b) Wymie 2 cechy, ktre

AsyMILAcylNY

wskazuinawybrany przez Ciebie typ tkanki.

komentarz

komrki tkanek twrczych majq zdolno do cigch podziaw, zatem ich ciany
komrkowe sq cienkie (pierwotne), majq gstq cytoplazm, due jqdro komrkowe,
ktre ciqgle przechodzi podziay mitotyczne oraz mae wakuole, Z kolei komrki tkanek stah specjalizujq si
w Penieniu okrelonej funkcji. Ich cianykomrkowe ulegajq inkrustacji lub adkrustacji (budowa.tjiroj,
jdra sq mae, a wakuole gromadzq due ilocirnych substancji i wody,

Zadanie II. (2 pkt|

Apara szparkowe to twory umoliwiajce wymian gazowrolinie naldzie.
U ktrei z wymienionych rolin wystpui one tylko na wierzchniei stronie lici?
Swi wybr uzasadnii iednym argumentem.

aJ
b]

c)

d)

komentarz

il

:- * : j
Fta_ p ":; -'*,.E
wIERzcHoKowy ]
*" * _ *'i
MlsKIsz

grzybie biay
moczarka kanadyjska
akacja afrykaska
yto zwyczajne

Aparaty szparkowe najczciej umieszczone sq na spodniej stronie lici, aby ograniczy

parowanie wody, U traw (perz, zboa), ktre majq wqskq blaszk liciowq, paraty
znajdujq si zarwno w skrce grnej jak i dolnej lici.z kolei u rolin, ktrych licie

PYwajq na wodzie (grzybienie, rzsa), aparaty szparkowe zlokalizowane sq na grnej stronie. I] rolincakowicie zanurzonych w wodzie (moczarka) aparaty si nie wyksztacaj,

Zadanie 12, t2 nkt)

Aparaty szparkowe to ywe wytwory skrki. Reguluj wane dla rolinyczynnoci
takie jak wymian gazow czy transpiracj. Potrafi otwiera si i zamyka, a zjawiska
te zalene s od stanw, w jakich znajdujsi komrki budujce aparaty.

ZESZYT

3 Biologia-

wiczenia maturalne z komenlarzami. Poziom rozszerzony

Uzupenij tabelk obrazuic fiziologi aparatw szparkowych.

NoC

Pora dnia
Stzenie COz w komrce

szoarkowei
pH w komrce
szoarkowei
Przemiany cukrw

DZIEN

wysokie

niskie

glukoza,------ skrobi

skrobia -------- glukoza

a)
b]
c)
d]

odyga mocza:,
owocu grusziskrce trarr-r,

odygabzucza:

b) Wyianij, w jaki spr

Cinienie turgorowe
komentarz

Aparat szparkowy zbudowany jest z dwch komrek szparkowych, w ktrych znajdujq

si chloroplas, Podczas dnia komrki uzyskujq jdrnopoprzez wysokie cinienie

slotvczne fturgor) warunkowane obecnociq cukrw prosch. Aparat pozostaje wwczas otwarty i moliwa
:::,,,,l.,rniana gazowa i transpiracja, Nocq komrki wiotczejq, wskutek utraty wody, i szparka zamyka si,
I:,,.:.ro CO: wpywa na pH wewntrz komrek szparkowych. Jego due stenie powoduje, e cytoplazma
.

,.:,:

s,e bardziej kwasowa (COz+HzO daje saby kwas wglowy, ktry dysocjuje na jony wodorowglanowe

,.::,J1\,

peni funkcje wzmacniG

roliny(przez wi atr, zgr

:::
:., : -

i owocach, Kolenychym: :,",

pektynami, Zgrubienia m: : :
Iub tworzy pasma mieaz_. .
rzona jest przez mornl ::,
sklereidy (owoc gruszy,, ":.-:
,

t,,,odoru),

Zadanie
Zadanie 1.3, (3 nkt)
\a rysunkach przedstawiono fragmen trzechtkanek rolinnych.
Nazwii kad tkank oraz wska przykad rolinyi organu, w ktrym iest ona

1.5.

f3 nkt)

Skrka pdu (epiderr:- =

woski, W zalenos:

Dla kadego przedsta\

u ktrei on wystpuje.

obecna,

I Komentarz ,.

..

wody z rolinyi u n,',r- . - _, _-,

cja wody oraz v,.\,.-,: ::.
rami skrki sq wo: -: - _,. :

Zadanie t4. (2 pkt)

Budowa komrek tworzcych dan tkank wynika z funkcji

jak peni.
a) Przedstawion obok tkank spotkasz w:

Zadanie 16,2 n,,:

Skrka pokryrva

.,..

=.,:-_

Podai 2 cechy rniact

1o

Roliny

a)
b]
cJ
d)

odyga moczarki kanadyjskiej

owocu gruszy
skrce trawy

odygabzuczarnego

b) Wyianii, wiaki sposb powstaie przedstawiona tkanka.

komentarz

Wrd tknek wzmacniajqcych wyrniamy kolenchym (zwarcic) i sklerenchym

(twardzic), kre dziki pogrubiaym cianom komrkowym swoich komrek mogq
peni funkcje wzmacniajce. Wystpujq one wszdzie tam, gdzie istnieje ryzyko mechanicznego uszkodzenia
roliny (przez wiat zgniecenie, rozerwanie) - w odydze, ogonkach i nerwach lici,szypukach kwiatw
i owocach, Kolenychym tworzq ywe komrki z chloroplastami, ktrych cinakomrkowa jest wysycona
pektynami, Zgrubienia mogq Wstpowa w kqtach komrek (kolenchyma kqtowa) jak w odydze ziemniaka,
lub tworzy pasma midzy komrkami (kolenchyma patowa) np. w odydze bzu, Z kolei sklerenchyma utworzona jest przez martwe, zdrewniae komrki tworzce dugie wkna (jak u Inu) Iub komrki kamienne sklereidy (owoc gruszy, upina orzecha, pestki owocw),

Zadanie I5. t3 oktl

Skrka pdu (epidermal wytwarzawiele rnorodnych tworw, do ktrych m.in. nale-

woski, W zalenociod penionychprzez nie funkcji wyrniamy kilka ich typw.

Dla kadego przedstawionego typu woska podai iego nazw i przykad roliny,

u ktrei on wystpuie.

1-

komentarz

Skrka pdu (epiderma) jest ywq tkankq okrywajqcq mode organy rolinne,Zwar
ukad komrek sprawia, e jest dobrq barierq ochronnq - chroni przed parowaniem
wody z roliny i wnikaniem patogenw, Nie jest jednak szczelnym tworem, gdy odbywa si przez niq transpiracja wody oraz wymiana gazowa. Miejscem zachodzenia tych procesw s aparaty szparkowe, lnnymi wytworami skrki sq woski i kolce (przeksztacone komrki) oraz kukula,

Zadanie 16. f2 nkt)

Skrka pokrywa wszystkie organy rolinne - zarwno te nadziemne jak i podziemne.

Podai2 cechy rnice skrk pdu (epiderm) od skrki korzenia (epiblem).

ZESZYT

3 Biologia,

wiczenia maturalne z komentarzmi. Poziom rozszerzony

I(omentarz

substancji jest silnie tr;. :.

wasnych organw (g..,. -,

Zadanie \7. (2 nkt)

Wiele rolingromadzi w wakuolach barwniki zwane antocyjanami. Swj kolor od
czerwonego po fioletowy zmieniaj pod wpywem rnego pH rodowiska. Rolinami
bogatymi w antocyjany s buraki czerwone, liwki, bakaany,jeyny, kapusta czerwona czy borwki.

Zadanie 19. [5 nkt

Tkanki rolinne orga,

ne funkcje dla ro]in-.

a) Podpisz na schen

a) Co powinna zrobi dobra gospodyni, aby uzyska pikny czerwony kolor

barszczyku z burakw?

b) Jaki kolor przyimui patki kriatw wrzosu i owoce ieyny rosnce w lesie
iglasm?

b) Wymie 2 organt

c) Wska znaczenie

nych dla roliny.

Antocyjany to grupa barwnikw gromadzonych przez wiele rolin w wakuolach komrek. Przyjmujq one barw w zalenociod pH rodowiska zewntrznego - w lanym
stajq si czerwono-rowo-bordowe, zaw pH zasadowym przyjmuj odcie siny lub
niebieski. Czsto stosowanym w szkole odczynnikiem chemicznym jest wyciqg z czerwonej kapusty, Komrki
tego warzywa sq bogate w antocyjany. Po kolorze kwiatw wielu ralin mona wywnioskowa o pH gleby na

komentarz

ktrej rosnq,

Zadanie 18. t4 nkt)

Uzupenii tabelk w oparciu o poniszy tekst i swoi wiedz.

odpowiedzialne zc .,:,. :.,

rozmnaa si pcio,,,, : - :: -

Alkaloidy to azotowe auiqzki organiczne wytwrzane przez komrki rolinne. Na organizm ludzki
czsto majq dzianie trujqce i miertelne,jednak w mach dawkach mogq by stosowane jako leki
czy rodki pobudzajqce, stajqc si przez to pospolimi uywkami.

Zadanie 2O, [2 :::-:

Organy suce c; r_:

Nazwa alkaloidu

Wystpowanie

Dziaanie

drzewo cola, kawowiec

pobudza serce i ukad nerwowy

kora drzewa chinowego

lek prze ci,,rm a|ary czny

rzaopciorva,
a) Ktry ze schematl

Nikona

b) Wska zesta\, k-tl

1.

Morfina

12

mak

rvierz::

2. mecL pl::":

3. kukur,,;_.
',
4,brzoza

Roliny

komentarz

*
w wkuoli, gromadzq wiele substancji, Naleq

I:r||yy,:"!,
do
nich alkaloidy,!o-.O.:Uo.!^,zaw:tym
glikozydy, garbniki, kwasy organiczne, antocyiany
wasnych organw (gwnie Iici)przez rolinoercw

inne,

ir'"

"'irl

Zadanie 19. (5 pktJ

Tkanki rolinne organizuj si w wiksze zespo organy.
kadyz nich peni okrelone funkcje dla rolinytworzc integraln caosi z pozstym;iraa^i.
a) Podpisz na schemacie tylko organy wegetatywne
roliny.
b) Wymie 2 organy generatywne rolin.

c) Wska znaczenie wegetatywnych i generatywnych dla roliny.

O":::

- koye - oraz nadziemne, czyli pd, W skad

.r__:":]::: !::_''y| :r,r"lriemne
,,*.,:.,.i.:!::!:?!::}:,::::,*,a
lub zarodnieJ owoce, ,;;l";;:;;;;; ;,;;;,;;;

".ty:!:::j::,:.:.:,:y:::::rosti
rozmnaa
si pciowo - generaq/wnymi,
Zadanie?O.

{2

rowj roiny,,,,y'i,y;;;;;,;;;;:;';;:;;;;,';i;;;;;'X;!iii

pkt)

organy suce do rozmnaania pojawiaj si w momencie,

kiedy rolina osignie dojrzaopciow.

a) Ktry ze schematw obrazuje rolin

iednopienn?

ip
|d
y'+
cV'
*\\

q,

ll

AB

1,
l,/

q.r
f\i
^

b) Wska zestaw, ktry zawiera wycznie roliny dwupienne,

1,. wierzba, cis pospolity
2. mech ponni sosna
3. kukurydza, modrzew
4. brzoza,leszczvna

T3,,
,:.l.

l.

ZESZYT

Biologia - cluiczenia mturlne z komentarzami. Poziom rozszerzony

Zadanie24.

komentarz

(kwia_
Jednopienno oznacza wystpowania mskich i eskich organw rozrodczych

tw, gametangiw) na jednym osobniku (jednej rolinie), zjawisko jednopiennoci

sprzyja samozapodnieniu, ktre jest niekorzystne, Odpowiednikiem jednopiennoci u rolin jest obojnactwo
jeden rodzaj organw rozrod,
u zwierzqt. Z kolei roliny dwupienne to takie, ktre majq na jednym osobniku
czych, wystpujq zatem osobniki mskie i eskie, podobnie jak zwierzta rozdzielnopciowe,

ZadanieZl.

(3 pkt

U wielu gatunkrr.rc

nw, w ktrych zmal

ne obumieraj, orle

W nowym sezonie lr,,

Na przedstawion1:,n
mnaajsi one bezp

Przykadei z rolin

(2 okt)

Przyporzdkujrodzaj modyfikacji pdu do nazwy roliny,u ktrej on vvystpuje:

1.
2.
3.
4.

rozogi
l<,cza

bulwy
cebule

1 - ............,......

A. hiacynt
B. ziemniak
C. rabarbar
D. poziomka
3 _ .,.........,.,.....

^-

|ak nazywa si spos

komentarz

Typowy pd to nadziemna czroIiny zoona z odygi, bdqcej osiq pdu, oraz osadzonych na niej organw bocznych _ tici.Licieosadzone sq na odydze w regularnych
odstpach, Miejsca, z ktrych Wrastajq, s czsto wlasto zgrubiae (np. u traw) i nazywaj si wzami,
Dzieiq one odyg na odcinki _ midzywla. W fazie rozmnaania roliny pd wytwarza rwnie kwiatY
i owoce. Pd moe ulega licznym modyfikacjom i przeksztaca si w organy rozmnani wegetatywnego:
bulwy, cebule, kqczo, rozogi.

Zadanie22. (Ipkt)

Oznaczone cyfr 3 podziemne organy ziemniaka zwyczainego to:

a]
b)
c]
d]
eJ

przeksztacone korzenie penice funkcje spichrzowe

przeksztacone odygi penice funkcje spichrzowe
bulwy sucedo rozmnaania wegetatywnego
prawidowe odpowiedzi A i C
prawidowe odpowiedzi B i C

cebule pozostajq v- z.:tatywnym, Podzierr,r..,, -, : -

sa, rzodkiewki), ka:z: :,:

korze (u dalii, jas!.:r: ::::

Zadanie 25, (2 r:i:

Na schemacie przeis,

Okrel 2 rnice (v
glnych k]as rolin
systemW korzenio,

Zadanie 23. [1 pkt)

Bulwy ziemniaka to przeksztacone pdy penice funkcje spichrzowe. Zachoway

iednak typowy plan budowy charakterystyczny d|a odygi,

Zadanie26, (2

pl.:

Korze, oprcz s,,\,.,

soli minera]nr.ch r =
zastpujc inne orga:

Podai, czym iest wskazany na schemacie element bulwy ziemniaka,

t4
iilili

l"
i

Schemat obok prz;s,

kukurydzy.

Roliny

Zadanie24. (3 pkt)

U wielu gatunkW rolinsposobem rozmnaaniabezpciowego jest wytwarzanie orga_

nw, w ktrych Zmagazynowane s substancje zapasowe. Podczas gdy czcinadzine obumieraj, owe organy, czsto skryte pod ziemi, umoliwiaj odtworzenie roliny
w nowym sezonie wegetacyjnym.

Na przedstawionym schemacie zilustrowano roliny i ich organy, dziki ktrym rozmnaaj si one bezpciowo.

Przykadei z rolinpodai nazw charakterystycznego dla niei organu,

}ak nazywa si sposb rozmnaania bezpciowego o ktryrm mowa w tekcie?

komentarz

Wiele rolin wytwarza podziemne organy spichrzowe, w ktrych gromadzi materiay

Zapasowe, Podczas, gdy cz nadziemn (pd) obumiera na zim, bulwy, kqcza czy
cebule Pozostajq w ziemi i wiosnq wyrastajq z nich nowe osobniki. Taki sposb rozmnaani ,ory.o^y ."gfuq)wnYm, Podziemnym organem moe by przeksztacony pd w postaci bulwy (u ziemniaka, kaktusa, krokusa, rzodkiewki), kcza (perz, konwalia, rabarbar) czy cebuli (cebula, czosnek) atbo zmodyfikowany w bulw
korze (u dalii, jaskra, batata, manioku).

Zadanie?S. t2 nkt}
Na schemacie przedstawiono systemy korzeniowe: A - palowy, B - wizkowy.

Okrel 2 rnice (w budowie i wystpowaniu u poszczeglnych klas rolinokrytonasiennych) przedstawionych

systemw korzeniowych.

Zadanie26.

[2 nkt)

Korze, oprcz swej zasadniczej funkcji, jak jest pobieranie wody i

soli mineralnych z gleby, moe peni dodatkowe funkcje, czsto
zastpujc inne organy.

Schemat obok przedstawia korzenie podporowe wystpujce u

kukurydzy.

.][5

ZESZYT

3 Biologia,

wiczenia maturalne z komentarzami. Poziom rozszerzony

|akie dwa czynniki (rolinny i zewntrzny} decydui o /m, e niektre gatunki

rolinwytwarzai korzenie podporowe?

b) Podai nazw zja,

Zadanie27, t3 nkt)

Na schematach przedstawiono rne typy modyfikacji korzeniowych wystpujcych

u rolin.

Przy kadym rysunku napisz nazw rodzaiu korzenia oraz podai ieden przykad
roliny, u ktrei on wystpuie.

Zadanie29, f4 nkt
Schemat przedsta\1,1
tej fnalecej do suk
a) Wymie, na pods

boszowach w barl

b) Podai

2przykad

komentarz

Podstawowq funkcjq korzenia jest utrzymywanie rolinyw podou oraz pobieranie

wody i soli mineralnych Z otoczenia. PoZa tym wyrniamy wiele metamorfoz (przeksztace) korzeniowych. Korze moe by miejscem gromadzenia materiaw zapasowych u roliny, Wwczs
grubieje i wysyca si mikiszem spichrzowym (korze marchwi, bulwy korzeniowe dalii). U storczykw rosnqcych wysoko na gaziach drzew korze posiada chloroplasty, jest zielony i tak jak licie fotosyntetyzuje (korze,
nie asymilacyjne). Poza tym wod czerpie z pary wodnej w powietrzu (korzenie powietrzne). U rolin yjqrych
na mokradach wystpujq korzenie powietrzne pobierajqce tlen Z atmosfery, Korzenie podporowe wspierajq
wiotkq lecz dugq odyg traw czy drzew, U rolinpasoytniczych specjalne ssawki wrastajq w tkanki ywiciela
i pobierajq potrzebne skadniki odywcze,

Zadanie28. (3 okt)
Na schemacie przedstawiono strzak wodn,
ktrej cech charakterystyczn jest wyksztacanie
3 rodzajw liciw za\enociod rodowiska.
a) Wyianii zwizek ksztatu kadego z trzech
rodzajw licistrzaki wodnei z ich umieiscowieniem na rolinie.

16

Zadanie 30. f4 nl:

Licieto organv o.::

mog jednak peni: ,:
a)Dla kadego z3 ra

stuakowate
licie nadwodne

]lscle pywa]ce

licie podwodne

Roliny

b) podaj nazw ziawiska wyksztaca nia przezrolin rnychrodzai

w lici?

Zadanie?9,

(4 nktJ

schem_at przedstawia

przekj przezblaszk liciowoleandra - roliny gruboszowa-

tej (nalecej do sukulentw) rosncej na ppustyniach.

a) WYmie, na podstawie budowy licia, 2 cechy przystosowaw
cze do ycia gru-

boszowach w bardzo suchym klimacie.

b) Podai 2 przykady innych roIinnalecycltdo sukulentw.

k]WarstwoWa

epiderma

aparat szparkowy

epiderma
woski kutnerowate

Zadanie3O. (4 pkt)

Licieto organy odpowiedzialne w gwnie mierze za fotosyntez. u pewnych

rolin
mog jednak peni dodatkowe funkcje. Na schemacie ukazao p.r"k.oJ
cebuli.
a)Dla kadego z3 rodzajw ticicebuli okrelfunkci, jak peni,

17

zEszyT 3

poziom rozszerzony
Biologia _ wiczenia maturalne z komentarzamL

b) Wska na schemacie odyg,

komentarz
Wiqzki zamknite ta ta!:.

Licie,podobniejakkorzenieczyodygi,takeulegajqp:wnymmodyfikacjom'Urolin

rolinchwyta zdobycz i trawi jq,

owadoernych (rosiczka, dzbanecznik) tworzq przemylanepuapki, w ktre
w cienkie wqsy (u fasoli, groszku),
si
przeksztaci
mog
ticie
pdpr
rnycn
wok
si
u rolinw1qcyih
(kaktus), wiele rolin
Dla ochrony przed rolinoercami'niektre rolinyprzeksztacajq swe liciew kolce
zapasowe (cebula, kapusta),
suchych ridowiskgromadzi w Iiciachwod (atoes) lub substancje

Zadanie31.

(3 pkt)

I\a schemacie przedstawiono fragment pewne, tkanki rolinnej.

Oce prawdziwoponiszych stwierdze wpisuic obok nich

one wystpujq, nie

pr4,r::

Zadanie33, tl

pkt,
U wikszocirolinI
tiach roIiny umo]i,
goodbywa si tl ki

Wyjanii, dlaczego
wstawowy w kolan]

PRAWDA lFASZ,

Przedstawiona obok tkanka jest martwa, gdy komrka nie

zawiera jdra komrkowego

2.

Tkanka ta przew o dzi zw izki o rganiczne w

J.

Tkanka ta wystpuje u rolin jednoliciennych

ro lini e

komentarz

yka. Drewno
Tkanka przewodzqca u rolinskada si z martwego drewna oraz ywego
Komr-.
(ksylemj przewod)i wod i sole mineralne w gr roliny,'j .od.k.o7T! d,o .li,ci,
ssiednich, Z kolei yko (floem)
ki jego (cewki lub naczynii) poiiaolq otwory, przez kt,re woda przelewa si do
przez protoplast asymilaty
poprzez sita do
,iuowane iest z ywych l<omrei iub ,rrbk ,ito*yrh,
.wdrujq
(PaProtniki
i nagonarolin
ewolunie
lJ
starych
rolinie.
sqsiednich io^r"i, we wszystkich kierunkach w
naczynia i rurki sitowe,
sienne) wystpulq cewki i komrki sitowe, zau okrytonasiennych

Zadanie32, [3 pkt)
S.t ..*t iturle dwa

Zadanie 34. (2

ol

W toku ewolucji ro

zacji,przez

Co Sta 5]i

a) Na wykresie pod

wpisuic naztl1,1

typy wizek przewodzcych w rolinach,

b) Wyianij znaczel
Wizka przewodzca otwana

Wizka pzewodzca zamknita

a) |akie znaczenie dla roliny ma posiadanie w wizce miazgi?

przewodzc,
b) Podkrel dwa gatunki rolin, ktre posiadai zamknit wizk
SOSNA KUKURYDZA MECH
DB
yto

18

Z punktu widzenia e,,n,: , -,

Z kolei sporofit to pc ":c .:,

na szybkie Wdanie

nych nastqpia

]:-:,:
-::

nQ|,,+,:=

chroniony w obreb;e s:,: -:

Roliny

komentarz
Wiqzki zamknite

Miazga

to

.tkanko

twrcz (merys_tem boczny), ktrej

funkcjq w rolinie jest produkowai yanz.iklii akrywoci ,itiropruyrirta'n; gr;;o.
pomiary yt i". i'drewnem, )aLteL'r{,',i,"ir:rX;:;

:':,:?.y!:!
r:.yk,d,rewlta
to takie,
ktre nie
posiadaj miazgi

one Wstpujq, nie przyrastajq na grubo.

Zadanie33. (1pkt)

u wikszocirolinmerystemy wierzchokowe zlokaljzowane

s na szczytowych partiach roliny umoliwiajc im elongacj (wzrost na dugoJ.
u iraw przyrostna du-

goodbywa si w kolankach.

wyianii, dlaczego trawy posiadaj zamiast stoka wzrostu pdu,

merystem
wstawowy w kolankach?

Zadanie 34. (2 pkt)

W toku ewoIucji rolinY zredukoway pokolenie gametofitu,
sporofit zauleg specjali_
zacji, przez co sta si dominujcym pokoleniem.
a) Na wykresie podpis_z, klr_a
czprzedstawia gametofity,
ieg

tywpisuic nazw ch pokole w ramki.

ktra sporofi-

b) Wyianii znaczenie redukcji gametofitu w ewolucii

rolin.

komentarz
Gametofit to pokolenie haploidalne (n), ktre rozmnaa si pciowo
(przez game).
wazne, giyz zapewnia ziienoii'g","ry,,,q u potomstwa,
Z kolei sPorofrt to pokolenie diploidalne (2n), kir" ,or^r,oti{"ii,|".Z
i';;;;;;,X7;,"';::;r|,:iz'"'*',
na szYbkie wYdanie licznego potomstwa i rozprzestrzenieniu
si gatunk

,ri:r::::k::::::?l\"!?!,,,,:,",i:i?y!e

,i dry. obrrou",

nYch nastqPia najwiksza redukcja gametofitu (do kilkukomikowego

auorui,
chroniony w obrbie sporofttu.

IJ rolin nsien_

kry dodatkowo pozostaje

t9

' '' ZEZIT

.Btbloia,wieetianalaritzImeni.zami,.Pbmrpzszerzerr;,,,

,.

:.:

Zadanie 35. f2 nktl

Zadanie3B, (2 pk
Mszaki i porosty

W cyklu rozwojowym mchu wystpuje pocysi po podou spltek. Spltki rozwijaj si w liczne ulistnione gametofity, dziki czemu tworzsi zwarte skupiska mchw.

budowy mog zzsia

Wyianii, iakie znaczenie ma wystpowanie mchw w

Wymie 2 cechyn

zwarch skupiskach dlal

aJ pobierania i utrzymywania wody przezte roliny

komentarz
b) procesu pciowego rozmnaania si mchw

Zadanie36. (1okt\
Wyianii,dlaczego mszaki nie s powymi organowcami.

1g

pa*

dzqce wod (hydroi)

(peniq funkcj fotosyt

Pokoleniem dominujqqn
i wyrasta na gametofuic1
tworzy si zarodni w b

forma gametofial

-sfua

Zadanie39.

{3

pH

Schemat przedstawi
a) Podai

nazw;

Zadanie37. t3 nkt)

Mszaki to pierwotne roliny ldowe, u ktrych w cyklu rozwojorryrm dominuje gameto-

fit, Schemat ilustruje cykl rozwojowy mchu ponnika.

a) Zaznacz na schemacie liter A mieisce, w ktrym zachodzi meioza. Okrel

funkci tego procesuw yciu mszaka.

b) Dlaczego plemniki u mszakw posiadai wici?

b) Wymie

?plzle

roliny, umo:liwii

komentarz
szajqcy

si

ponadwzyln

boczne - liciom

ff*

'ooo'o

\-

*-Kwp

,ffi

\T

Zadanie

4O. [3

&

Na schemacie ukazra

ktrego filartwe

vrz

p
ro

a) Podai iedno
wiadczce o

Roliny

Zadanie 38, 2 nkt)

Mszaki i porosty s uwaane za organizmv pionierskie, Dziki specyficznym cechom

budowy mog zasiedla dziewicze tereny, dajc pokady gleby.

wymie 2 cechy mszakw, dziki ktrym mog by organizmami pionierskimi,

Mszaki, mimo , e yj na lqdzie i wyksztaciy tkanki, nie naleq do organowcw. Nie

posiadajq bowiem tkanki przewodzqcej (ka ani drewna), lecz proste komrki przewodzqce wod (hydroidy) i asymilaqt (Ieptoidy), Dlatego te w ich budowie morfologicznej wyrniamy listki
(Peniq funkcj fotosyntetyczna i chonq wod z powietrza), odyki chwytniki (przytwierdzaj do podoa).
PokoIeniem dominujqcym jest gametofrt, bdqcy samoywnq ulistnionq rolin. Sporofit jest cudzowny
i wyrasta na gametoficie po procesie zapodnienia, zalenego od wody, Na szczycie odyki nieulistnionej (sety)
tworzy Si zarodnia, w ktrej na drodze mejozy powstajq zarodniki. Po wykiekowaniu wyrasta z nich moda
forma gametofitu - splqtek, na ktrymformujq si dojrzae gametofity,

Zadanie39.

nkt)

Schemat przedstawia przedstawiciela pierwszych rolin ldowych.

a) Podai nazw tei gromady roIin.

b) Wymie 2 przystosowania w budowie morfologicznei tei

roliny, umoliwiaice iei ycie na ldzie

komentarz

Pojedyncze rozgazienie pdu u pierwszych rolinldowych nosi nazw telomu. Teoria

telomow wyjania powstawanie organw nadziemnych u roIin ldowych, Przewy-

szajcY si Ponad wszystkie telom gwny da pocztek odydze, natomiast spaszczajqce si i zrastaj qce telomy
boczne - liciom.

Zadanie 4O, l'3 okt)

Na schemacie ukazano litorfowca - rodzaju mszaka,

ktrego martwe szcztki tworz pokady torfu,

a) Podai iedno przystosowanie w jego budowie,

wiadczce o rodowisku w iakim y1eta rolina.

,|

ZESZYT

3 Biologia,

cwiczenia maturalne z komentafzami. Poziom rozszerzony

b) Podai 2 przykady wykorzystywania torfu przez czowieka,

Zadanie 43. (2

pkt."

Rolinynasienne r,,-n,
elementy sporofiru r
rolin nasiennych,

Utwrz pary elemer

1,, MIKROSPoR

Zadanie 41. (2 pkt)

jego
Na rysunku przedstawiono lipaproci z widocznymi elementami na
spodniej jego stronie.

2.
3,
4.

MAKROSP0;
MIKROSPoR
PRZEDRoL]

a) Podai nazw rodzaiu liciapaprotnikw, zdolnego do rozmnaania,

komentarz
b) podai nazw charakteryscznych elementw na spodniei stronie

licipaproci.

\.:

(hi at eski), z an-ti k,,,.

jq si zarodnie: makrcsr: "

i woreczki pykowe. Ii- :: spora, zau nasienn;;c: -:

fit), Gametofitem es,--. (u okrytonasienn;,ch, : ::

komentarz

nikowymi.

W cyklu rozwojowym paprotnikw pokoleniem dominujqcym jest sporofit, Ma on

pos[a typowej rolinyzbudowanej z organw: korzeni, odygi i lici, Licie u paprotnt

sq za odywianie, za sporofile
kw s dwojakiego rodzaju - triJo1ite i'sporofile, Zielone trofofile odpowiedzialne
Iosy zarodnionone na
zawieralq arodie, suq zate iozmnaaiir, lJ skrzypw i widakw sporofile tvvorz
szczyci iporofitu, u paproci zatrofofile i sporofile to te same licie,

Zadanie 42. (3 pkt)

Wrd paprotnikw wyrniamy 2 grupy: paprotniki

rnozarodni-

kowe i jednozarodnikowe,
Schemat przedstawia zarodnie u pewnego paprotnika - salwinii pywa-

Zadanie 44, Q nix

RoIiny nasienne 1.\ :

a} |aki element u r0

b) |ak korzyn-sl

icej.

a) okrel, czy salwinia na|ey do paprotnikw iedno_ czy r6noza_

rodnikowych? Odpowied uzasadnii.

plemnikowych

poll,:-

u nasiennych nastei:^.

b) |akiego rodzaiu przedrole [iednopienne czy dwupienne)

Wytwarza ta rolina?
komentarz

Paprotnikijednozarodnikowewswoichzarodniachprodukujqjedenrodzajspor(zarod.

jednopiennego przedro,
niiw1, po wyrzuceniu ich z zrodni wyrasta gametofit w postaci
przy udziale wody,
Ia_ awier zarwno plemnie jak i rodnie, Do zapodnienia dochodzi
w dwch rnych
produkowanych
zarodnikw
rodzaje
dwa
wyksztaci
Z kolei paprotniki rnozarodnikowe
s makrospory, ktre dadz poczqtek
typach zarodni. W makrosporangiach (duych ziro|nilch) produkowane
z ktrych rozwija si
pizedrotu eskiego, zaw mikiospoiangiacn fuach zarodniach) powstaj mikrospory,
przedrolemskie. Paprotniki te day poczqtek rolinam nasiennym,

22

Zadanie 45. ft ll:

Wyianii,czym

zapodnienie - po,i.q,,-

-:

Roliny

Zadanie 43.1'2 nkt)

Roliny nasienne wyodrbniy si z paprotnikw rnozarodnikowych. odpowiednie
elementy sporofitu tych ostatnich maj swe homologiczne odpowiedniki w organach
rolin nasiennych.

utwrz pary elementw homologicznych paprotnikw i rolinnasiennych.

1.
2.
3.
4.

MIKRoSPORA

A. ZIARNO PYKU
B. BIELMO PIERWOTNE

MAKROSPORANGiUM

MIKRosPoRoFIL

C,ZALEK

PRZEDROLE ZESKIE

D. PRCIK

komentarz

kos zarodnionony paprotnikw przeksztaci si u rolinnasiennych z biegiem ewolucji w kwiat. Makrosporoftle (due liciekosa) to owocolistki szyszki eskiej lub supek
(kwiat eski), za mikrosporofile to prciki kwiatw /szyszek mskich, Na liciach tych u paprotnikw znajdujq si zarodnie: makrosporangia i mikrosporangia, IJ nasiennych na liciachznajdujq si homotogicznie zalqki
i woreczki pykowe, W obu tych organach dochodzi do mejozy i powstajq - u paprotnikw markospora i mirosPora, za u nasiennych makrospora i ziarna pyku, Z zrodnikw kiekuje przedrole mskie i eskie (gametofit). Gametofitem eskim u nasiennych jest bielmo pierwotne (u nagonasiennych) Iub woreczek zalkowy
(u okrytonasiennych), za gametofitem mskim jest ziarno pyku z agiewkq pykowq z dwoma jqdrami plemnikowymi.

Zadanie 44. t2 nkt)

Roliny nasienne w peni uniezaleniyrozmnaanie od wody.
a) |aki element u rolinnasiennych uniezaleni ich zapodnienie od wody?

b) |ak korzyzyskay roliny nasienne, uniezaleniaic swi

roz-1^l,

od wody,

U rolinzarodnikowych - mszakw i paprotnikw, plemniki opatrzone wiciami, aby

dosta si do rodni zawierajqcej komrk jajowq, muszq przepynq w kropi wody
(deszcz, rosa). lJ nasiennych plemniki nie maj wici - majq one posta jedynie jqder
Plemnikowych powstajqcych w ziarnach pyku (z komrki generatywnej). Przed procesem zapodnienia
u nasiennych nastpuje zjawisko zapylenia,

komentarz

Zadanie 4.fl nkt)

wyianii, czymrni si zapylenie u rolinnagonasiennych

komentarz

okrytonasiennych.

Zapylenie ma na celu dostanie si ziaren pyku zawierajqcych komrki plemnikowe

w okolice zalqka zawierajqcego komrki jajowe, Po procesie zapylenia nastpuie

zapodnienie - pojedyncze u nagonasiennych,

i podwjne

u okrytonasiennych.

3 Biologia,

ZESZYT

wiczenia maturalne z komentarzami. Poziom rozszerzony

Zadanie 46. l'2 nkt)

Rysunek przedstawia budow zalka sosny,

Zaznacz ten zestaw, ktry prawidowo opisuje zaznaczone elemen zalka

sosny,
1

,fAl1

l,jt"Ti.

-+,

l,,l l
\i,li

okienko

osonka

plemnia

okienko

orodek

osonka

plemnia

okienko

osonka

orodek

rodnie

okienko

hielmo
wtrne

orodek

plemnia

4
komrki
iaiowe

Zadanie48, (1 p,
Wyjaniisusznos
Najwiksza redu{:

orodek

bielmo

Zadanie 49.

pierWotne

(4 p;;

Nasiona rolinsi.:
upiny nasienne, :

bielmo
oierwotne

zalka,

bielmo
pierwotne

a) Dla kadego ele

UPINA NASIEN\.].

\_l

BIELMo
ZARoDEK

b) Ktra struktura reprezentuica gametofit eski sosny

b) Na schemacie ze
powstai po zapor

komentarz
U sosny i innych rolin nagozalqkowych zalek osadzony jest na usce nasiennej
szyszki eskiej, M kontakt ze rodowiskiem zewntrznym (stqd nazwa nagozalkowe) i ulega zapyleniu
przez wiatr. Zbudowany jest z diploidalnego wielokomrkowego orodka, w ktrym rozwija si gametofit
eski. Jest nim haploidalne wielokomrkowe bielmo pielwotne, w ktrym wyodrbniaj si dwie rodnie zawierajqce komrki jajowe. Ca zalek osonity jest pojedynczq osonkq, ktra na szczycie nie zrasta si i tworzy
okienko zalqka, Po procesie zapylenia nastpuje zapodnienie, agiewka pykowa wrasta w orodek i dociera
do rodni, uwalniajqc dwa jqdra plemnikowe, ktre zapadniaj komrki jajowe znajdujqce si w rodniach.
Z obu zygot przezywa jedna, z ktrej powstanie nowy sporofit. Ca zalqek po zapodnieniu przeksztaca si
w nasienie, Osonki twardniejq i zrastajq si tworzqc upin nasiennq, bielmo pietwotne zarozrasta si i magazynuje matea|l zapasowe. Zygota przeksztaca si w zarodek rolinyzbudowany z kilku-kilkunstu licieni,
zawiqzka pdy i korzenia.

Zadanie 47. (3 pkt)

Podwjne zapodnienie jest procesem wystpujcym wycznie u ro]inokrytonasiennych. Schemat ilustruje budow zalkaz dojrzaym woreczkiem zalkowym,

a) Wska dwa elementy woreczka zalkowego,

ktre uczestnicz w procesie podwjnego za-

korzenic z:
pierwotne u nogona:- |az zawiqzka

Zadanie5O.

osonki

za|ka

komrka jaioWa

podnienia u rolinokrytonasiennych.

Mrne jdro
Woreczka

zalkoWego

.,.

-,.

{3 u,::

oto kilka stwiercz=:

A - maj due, ba:-,,,-:

B - wytwarzaj i:.;;
C - zazwyczaj nie ,,,,-,
D - pylniki i supe.. .

E-wpylnikachsa-,,,b) Podaj 2 rnice pomidzy doirzaym zalkiem rolinokrytonasiennych,

a

zalkiem nagonasiennych?

F - znamiona sup.l:
G - dugie, wiotk:e l

a) Wymie po 2 strt
kwiatw:
o

wiatropyln},c:.

. owadopyln},Ci. 24