You are on page 1of 15

Revistadelaconstruccin

versinOnlineISSN0718915X

RevistadelaConstruccinvol.9no.2Santiagodic.2010
http://dx.doi.org/10.4067/S0718915X2010000200004

RevistadelaConstruccin
Vol.9N2/diciembre2010/pginas:2638

Resistenciassmicadelsuelocementoposttensadoen
construccionesdebajacomplejidadgeomtrica
Earthquakeresistanceofposttensionedsoilcementbuildingswithlow
geometriccomplexity.

Barros,L.P 1,Imhoff,F.A2
1DepartamentodeArquitecturaUTFSM,Valparaso,Chile.Email:luis.barros@usm.cl
2DepartamentodeArquitecturaUTFSM,Valparaso,Chile.Email:felipe.imhoff@usm.cl

Resumen:Esteartculopresentaeldesarrolloyevaluacindeunsistemaconstructivoestructurala
basedetierracruda,queofrecemejorarlasismoresistenciadentrodeunrangoaceptable(0.8g).
Lainvestigacinconsistienanalizaryelaborarenlaboratoriounmaterialllamadosuelocemento.
Luegoseprocedialdesarrollodeunsistemaconstructivoestructuralabasedetapialensuelo
cementoposttensado.Acontinuacinsefabricarondosprototiposfsicosescala1:6quefueron
sometidosaensayosderesistenciaenelLaboratoriodeConstruccinSismorresistentedel
DepartamentodeObrasCivilesUTFSM,paraevaluarsucomportamientofrenteasolicitaciones
ssmicas.
Losresultadosmuestranquelosensayosfueronsatisfactorios,porcuantoambosmodelos
resistieronlassimulacionesdelterremotodeKobe(0.8g)aun100%sinindiciosdecolapso.Se
piensaqueestemodelopodraseraplicadoenlaconstruccindeobranuevadebajacomplejidad
geomtricaalaluzdelterremotodeFebrerode2010enChile.
Palabrasclave:Construccincontierraapisonada,suelocementoposttensado,tierraapisonada
estabilizada.
Abstract:Thisarticlesetsforththeresearchanddevelopmentofastructuralbuildingtechnique
basedonearth,whichofferstheimprovementofearthquakeresistancewithinanacceptablerange
(0.8g).Thesocalledsoilcementmaterialwasinvestigatedanddevelopedinlaboratory.Basedon
theforegoinganalysis,abuildingtechniquebasedonrammedearthonposttensionedsoilcement
wasdeveloped.Twophysicalprototypes,1:6scale,thatweresubjecttostrengthtestsinthe
LaboratoryoftheCivilWorksDepartmentoftheUTFSMwerebuilttoassesstheirperformancein
seismicmovements.Testresultsweresatisfactory,sincebothmodelsresistedKobeearthquake
(0.8g)simulationwithnosignsofcollapse.Itisthoughtthatthismodelcouldbeappliedinthe
constructionofnewbuildingswithlowgeometriccomplexityaftertheearthquakeinFebruary2010
inChile.
Keywords:Rammedearthconstruction,posttensionedsoilcement,stabilizedrammedearth.

Introduccin
Elusodelsuelonaturalcomomaterialdeconstruccinhasidousadodesdetiemposinmemoriales.
Lastcnicasdeconstruccincontierradatanhacemsde9000aos.EnTurquestnfueron
descubiertasviviendasentierradelperodo80006000a.C.(Pumpelly,1908).EnAsiriafueron
encontradoscimientosdetierraapisonadaquedatandel5000a.C.Todaslasculturasantiguas
utilizaronlatierranosloenlaconstruccindeviviendassinotambinenfortalezasyobras
religiosas(Minke,2008).
Latierraeselmaterialdeconstruccinconmenorhuellaecolgicaypuedemanipularsesinuna
capacitacinsofisticadademanodeobra,loqueimplicaquepuedeseraplicadabsicamentepara
lasolucindedemandashabitacionales.
Sinembargo,apesardesuscaractersticasaislantes,inercialesyresistentes,latierrapresenta
limitacionesensuaplicacin.Suresistenciamecnicaesreducida,vulnerablealahumedadyse
erosionaporaccindeagentesexternos.Conelpasodeltiempohaperdidocredibilidadyseha
puestoenteladejuiciosuspropiedadesmecnicasanteunsismodegranenvergadura.Las
construccionesdeadobe,aniveldecomponentes,presentanproblemasestructuralesyde
estabilidadaconsecuenciadelafragilidadenlaunindelosbloquesylapocaresistenciaalos
esfuerzosdeflexinenelplanodelmuro.Unclaroejemplodeestosepudoverelpasado27de
Febrerode2010conlasinnumerablesconstruccionesdeadobedelaVIyVIIRegindaadosporel
terremoto8,8Richter.
EnChilelaconsecuenciamsimportanteeslaexclusindeladobecomosistemaconstructivoporla
Ordenanza.Loanteriorhallevadoaqueeladobetengaunusolimitadoenconstrucciones.Talcomo
lomencionaGaete(2010),laausenciadecriteriosonormativasnacionalesqueregulenlas
construccionesqueconsiderenlatierracomomaterialpredominantey/oestructurallimitasuuso
(p.1).
Enlaactualidadseobservancambiosconstructivosimportantesenlaarquitecturaentierra.En
cuantoalmaterialoriginal,latierracruda,hatenidocambiosquealteraronsuspropiedadesysus
posibilidadestantomaterialescomotecnolgicas.Mediantelaestabilizacinconproductosnaturales
oindustriales,ylacompactacin,sealteraronaspectostalescomoladurabilidad,lasresistencias,
lasterminacionesylosmodosconstructivos.
Losavancesseoriginaronapartirdelconocimientoenprofundidaddelmaterialysuspropiedades,
conimportantesaportesdesdelaqumica,comotambinapartirdelestudiodelcomportamiento
fsicomecnico,estructuralydedurabilidaddelasconstruccionesentierra.Unejemplode
innovacintecnolgicaeslaelbloquedetierracomprimida(BTC),convariedaddediseosqueson
empleadosprincipalmenteenlaspropuestasparaelhbitatsocialenlospasesenvasde
desarrollo.Latierraapisonadatambinhatenidointeresantesavancesensusdiseosy
aplicaciones.Principalmente,enlasistematizacindelprocesoconstructivoyeneldiseode
equipamiento.Enelcasodelossistemasmixtos,aparecenprefabricacionesdeentramados,como
laquinchaperuanadelInstitutoININVI,conpaneleslivianosdemaderaycaaentrelazada.En
Chile,Cortsconstruyeconunsistemadequinchaempleandoestructurasmetlicas,tierrasycal.
(Rotandaro,2007,p.350351).
Enestecaso,lapertinenciadelestudiobajolascondicionesactualesdereconstruccindelValle
Centralchileno,sitaelcampooperacionalenlabrechaexistenteentrematerialysistema
constructivo,adoptandounametodologadedesarrollodeprototiposparalaformulacindeun
sistemaquemejoralasismoresistenciabasadoensuelocementoposttensado.
Enlaprimerapartedeesteartculo,seexponeunarevisindeliteraturadelsuelocemento,
posiblesaplicacionesyelestadodelartetantoeneldesarrollodeinvestigacionespertinentes,as
comotambinejemplosdeproyectosdearquitecturayestudiosdecasosdelascondicioneslocales

paraprobarlahiptesisdetrabajo.Serealizunreconocimientoyobtencindemuestrasde
distintossuelosdelaVRegin,loscualesfueronanalizadosenLaboratoriodeMecnicadeSuelos
delaUTFSM.Seeligiuntipodesueloparaelaborarsuelocementoyasdeterminarsu
dosificacinptima.Sefabricaronprobetasdesuelocemento,lascualesfueronensayadasa
compresin.Enlasegundapartedelartculo,sepresentaeldesarrolloydiseodelsistema
constructivo:tapialotierraapisonadaensuelocementoposttensadoylaevaluacinssmicade
prototiposdeviviendasdeunaplanta,construidasbajoestesistema.

Sistemasconstructivos:tapialysuelocemento
EstesistemanormalmentellamadotapiaotapialenLatinoamrica,fueutilizadoantesdelallegada
delosconquistadores.Setienenevidenciasdeconstruccionesdetapiashacemileniosenregiones
tandistantescomoChina,India,Egipto,Siria,Lbano,BoliviayPer.Lamanifestacinmspotente
sematerializendiversostramosdelaGranMurallaChinaqueseedificaronentreelquintoy
tercersigloantesdenuestraera.(Houben,2001).
Latcnicadelatapiaotierraapisonadaconsisteenrellenarunmoldeconcapasdetierrahmeda
de10a15cmcompactandocadaunadeellasconunpisn,eir,deestemodo,formandolas
paredesdelaconstruccin.
Latierraapisonadaseutilizahoyenmuchospases.Sistemasdemoldajesmssofisticadosyuna
compactacindepisonesneumticosreducenloscostosdemanodeobrasignificativamentey
hacendeestatcnicaunaopcinrelevanteenpasesindustrializados.
Estatecnologamecanizadaparaejecutarmurosdetierraapisonada,enrelacinalaconstruccin
convencionalconladrillos,noesslounaalternativaviabledesdeelpuntodevistaecolgicosino
tambineconmico,especialmenteenaquellospasesdondeporrazonesclimticasnohaygrandes
requerimientosdeaislamientotrmico.EnelsudoestedelosEstadosUnidosyenAustraliaexisten
empresasqueejecutanhacevariosaosestatcnicadeconstruccin(fig.12).
Figuras12.CasaeiglesiadesuelocementocompactadoconstruidasporRamtec,MargaretRiver,
Australia.

Delossistemasconstructivosentierra(adobe,quincha,tapialyballonframe)seconsiderael
adobeyeltapialcomoestructurales.Haydiversasopinionesrespectodecultcnicaconstructiva
tienemejorcomportamientoestructural.Sinembargo,elIngenieroperuanoJulioVargas(1993),
especialistaenconstruccincontierra,opinaque:valelapenamencionarestudiosderesistencia
dematerialesrealizadosenaosrecientes,quehandemostradoquelosmurosdetapiasoportan
enpromedioun40%msesfuerzosdecompresin,tensinycortequeaquellosedificadoscon
baseenmamposteradeadobe,loscuales,apesardesufrecuenteusoydifusinentodoel
mundo,lleganadesarrollarfallasestructuralesdebidoalafaltadehomogeneidadentrelaspiezas
yelmorteroquelasune(p.507).

Elsuelocementocomoalternativaconstructivaestructural
Enlaactualidad,impulsadasporconstantesinvestigacionesenelmbitomundial,seregistran
interesantesinnovacionestecnolgicasrespectodelastcnicasconstructivasentierra,
caracterizadasporsimplicidad,eficiencia,economaybajoimpactoambiental.Entreellas,elsuelo
cementocomoinsumobsico,destacaunadelasposibilidadesdelusodelatierraparala
construccindeviviendas.Elsuelocementoeselconjuntodesuelootierra,cementoyagua,
debidamentedosificadosycompactados.Suaplicacinsegndiferentestcnicasconstructivas
permitenlaresolucindelaenvolvente(murosypisos)conformandoelementosmonolticos,
mamposteradebloquesodeladrillosprensadosyentramados.
Elsuelonatural,siemprequerenaciertascaractersticasgranulomtricas,puedesersometidoal
tratamientodenominadoestabilizacin.Laadicindeunagenteestabilizante,comoelcemento,
permiteaprovecharmejorsuscualidadesyaadirotrasqueporsislonoposee.Este
procedimientodeestabilizacinconsisteenextraerelsuelonaturaldelterreno,pulverizarlo,
agregarleunacantidaddeterminadayreducidadecemento,adicionarleaguahastael
humedecimientoptimodelamezclaycompactarlorazonablemente,conloqueseobtieneuna
masadegranresistenciaalterminarelendurecimiento.Deestamaneraseconsiguequeel
materialsoportecargasdetrabajomuysuperioresalasquepodraresistirelsuelosincemento,
obtenindoseadems,unabuenadurabilidadantelaaccindeagentesatmosfricos.
EnloslaboratoriosdematerialesdelInstitutodeCienciasdelaConstruccinEduardoTorroja
(ICCET)enMadridydelCentroNavapalos,serealizaronunaseriedeanlisisdelatierraconel
objetivodecomprobarsusposibilidadesylimitacionescomomaterialconstructivo.
Loscientficosespaoles,OlarteyGuzmn(1993),explicanqueelobjetivodeestosensayosestuvo
orientadoaconocerlasrespuestasdealgunasprobetasfabricadascontierrayotrascon
estabilizantes.Lasvariablesdeanlisisestuvieronorientadasaconocerelefectodelaguaenlos
bloquesdetierraascomodeterminarsuresistenciaaesfuerzosmecnicos(compresin).
Elensayoserealizalsptimodadefabricadoslasprobetas.Lasdimensionesdelasprobetas
fueronde10x14x30cmparalosensayosdecompresindirectaycilindrosde15cmdedimetro
paraensayosdeProctor(compactacindetierrasinaditivos,condistintosporcentajesdeagua).
Losvaloresalcanzadosquesemuestranenlatabla.1correspondenalaresistenciaacompresin
decadaunadelasprobetas.
Tabla.1Resistenciaalacompresinalsptimodadecurado.

Conlosdatosdeesteensayoseobtuvieronantecedentesimportantesparasaberelefectode

algunosestabilizantes.Lasprobetasconmenorresistenciaalacompresinfueronlasprobetasde
Suelopaja(adobe:7.25Kg/cm2)ySuelocal(4%expuestoalsol).Porelcontrario,lasprobetas
queresistieronunmayoresfuerzoalacompresinfueronlasdetierracompactada(Proctorcon8%
agua:39.6KgF/cm2)ylasdesuelocemento(10%cemento:74KgF/cm2).Estosensayos
permitieronconcluirqueelcementocomoestabilizanteaumentasobreun50%laresistenciaala
compresin,encomparacinalatierracompactadasinaditivos.ComocomentaOlarteyGuzmn
(1993):Lamayorresistenciaalacompresindeunbloquedesuelocementocorrectamente
curadoalcanz85Kg/cm2.Encambiounbloquesinunbuencuradotansloalcanzlos35Kg/cm2.
Losbloquesdesuelocementoposeenunagranresistenciaaesfuerzosdecompresinyla
degradacinporefectodelaguaesreducida.Laestabilizacinconcementoenconstruccionesde
tapial,puedeserfactiblesiempreycuandoseasegureuncorrectocuradodelmuro(p.23).
Almismotiemposepudoconcluirquetantolapocacantidadcomoelexcesodeaguaincidenenla
variacindelaresistenciadelasprobetasdetierracompactada.Unatierrademasiadohmedano
puedesercompactadaadecuadamenteseadhierealpisnimpidiendoeltrabajoygenera
alteracionesodeformacionesenlosmurosdurantelaetapadelsecado.Sinembargo,unmaterial
demasiadosecotampocovaafuncionaraunquesecompactedemodocorrecto.Senecesitauna
proporcindeaguasuficienteparaactivarlasarcillasypropiciarsuaccinaglutinante.
Encomparacincontcnicasenlasqueelbarroseutilizaenunestadomshmedo,latcnicadel
tapialbrindaunaretraccinmuchomsbajayunamayorresistencia.Laventajaenrelacinalas
tcnicasdeconstruccinconadobe,esquelosmurosdetapialsonmonolticosyporellotienenuna
mayordurabilidad.

Testeoderesistenciasdelsuelocementoenlaboratoriochileno
LaelaboracindelsuelocementoserealizenelLaboratoriodeMecnicadeSuelosdela
UniversidadTcnicaFedericoSantaMara,yconstdelassiguientesetapas:seleccindelsuelo,
extraccindemuestraseindividualizacin,anlisisdesuelosenlaboratorioparadeterminarsu
humedadptimaydosificacin,y,finalmente,laconfeccindeprobetasparacomprobarla
resistenciarequerida.
Conelobjetivodeelaborarsuelocemento,yconsiderandoquenotodoslossuelossonapropiados
paraello,seprocediarecorrerdistintaszonasdelareginobservandosuelosdisponibles.Se
realizunapreviaseleccinvisualyseextrajerondistintasmuestras,descartandoaquellascon
excesodematerialorgnico,consideradascomoinadecuadas.Seextrajeron6distintostiposde
suelos,loscualesseanalizaronenlaboratorio.
Elsueloadecuadoparaserestabilizadoconcementoeselquedaunaresistenciaelevadayse
contraepocoalsecarse.Unsueloidealdebeestarcompuestoporarena,limoyarcillaestosdos
ltimosenproporcintal,quedensuficientecohesinalamezclasinqueseproduzcan
contraccionesperjudiciales.Existendiversasopinionesydistintasrecomendacionesrespectodela
granulometraptimasinembargo,todasestascoincidenenquelossuelosidealessonlos
arenosos,porserlosqueproducenmejoresresultadosalserestabilizados(tabla.2).
Tabla.2Cuadrorecopilatoriodegranulometrasrecomendadasparasuelocemento


Latabla.2muestraunarecopilacindedatosdedistintosautoresquerecomiendangranulometras
ptimasdesuelosparaserestabilizados.Lamayorarecomiendaunmayorporcentajeenarenas
(4580%),luegolimo(1530%)yporltimoarcilla(1020%).Aunquecadacomponentejuegaun
rolimportantedentrodelconjuntodelsuelo,laarcillaesclaveportratarsedeunmaterial
aglomerante,mientrasquelaarenayellimodanestructurayestabilidadalsistema.
Lasingularidaddelaarcilla,explicaWarren(1999,p.4041),radicaenelhechodeestarformada
porslicoaluminatoshidratadosqueprovienendelamilenariadesintegracingeolgicaderocas.
Estconstituidaporcristales(micelas)que,debidoasuformaplanaylisa,presentanlacualidad
dedesplazarsefcilmenteentreelrestodelaspartculasyestablecerrelacioneselectrostticasque
lasliganenconjunto.Estedesplazamientodependedesucontactoconelaguay,anivel
macroscpico,seevidenciaenlatransformacindelsueloenunmaterialplstico,coloidalohasta
lquido,querecuperasuestadooriginalalsecar.
Elresultadodelosanlisisdegranulometrapermitielegirelsuelomsadecuadoaemplear,
siguiendolasrecomendacionesexpuestaenelcuadrocomparativo(tabla.2).Elanlisis
granulomtricoconsistibsicamenteenladeterminacincuantitativadeladistribucindeltamao
delaspartculasdelsuelo.SeeligilamuestradesuelocorrespondientealsectorLasPalmas,cuya
distribucingranulomtricafuede70%arena,12%limoy18%arcilla.Elrestodelossuelos
analizadoscontenanunmenorporcentajedearenayunescasoporcentajedearcilla,porlocual,
fuerondescartados.
Unavezseleccionadalamuestradesuelo,seprocediarealizarunensayodecompactacin.El
objetivodeesteensayofueeldeaislaryestudiarenlaboratoriolainfluenciadedosfactores:la
humedaddelsueloylaenergadecompactacin.Sedebideterminarlacorrectacantidaddeagua
deamasadoausarenterrenoyelgastodecompacidadquepuedeesperarsealcompactarelsuelo
aesahumedadptima.Serealizaron5muestrascondistintosporcentajesdeagua.Estas
humedadesdebierondiferirenaproximadamente2%unadeotra,esdecir,8%,10%,12%,14%y
16%deaguaparaencontrarelporcentajedehumedadptimo.
Luego,secalcularonlasrespectivasdensidadessecasparacadaunadelasmuestrascompactadas.
Elgrfico(fig.3)muestralasdistintasdensidadesobtenidasenrelacinalporcentajedehumedad
empleado.

Fig.3Grficorelacinhumedaddensidad(Proctor)Nch15341y2.


Esteensayopermitiencontrarelporcentajedehumedadptimodelamuestradetierrautilizada.
Lasprobetasconun8%deaguaalcanzaronunadensidadcompactadasecade1867(Kg/m3),luego
lasprobetasconun10%deaguaalcanzaronunvalorde1957(Kg/m3).Lamximadensidad
compactadaseca(1979Kg/m3)selogrconun12%deagua.Estevaloresfundamental,puesto
queelgradodehumedaddeunsueloesunavariablecrticaenelprocesodecompactacinenun
murodetapial.Porltimolasprobetasconun14%y16%deagua,alcanzarondensidadesde1924
(Kg/m3)y1820(Kg/m3).
Sepuedeconcluirqueelaguaconstituyeotroelementofundamentaldentrodelproceso
constructivo,puestoquecumpledosfuncionessustantivas.Enprimerlugar,permiteelmovimiento
delaspartculasslidasdelamezclaaltransportaralasmspequeasentrelasdemayor
tamao.Ensegundolugar,activalaspropiedadesadhesivasdelaarcilla.
Unavezdeterminadalahumedadptimadelsuelo,seprosiguiaelaborarsuelocemento.Parasu
elaboracinseconfeccionaronprobetasvariandoelporcentajedecementoymanteniendola
humedadptimadelatierrasiempreconstante.Entotalsefabricaron9muestrascon3diferentes
porcentajes:6%,8%y10%enpeso.
Cadamuestrasemezclensecoconlosdistintosporcentajesdecementohastaobtenerun
materialdecolorhomogneoysingrumosdecemento.Luego,cadaunadelasmuestrassemezcl
conlacantidaddeaguaconsideradasuficienteparaalcanzarelporcentajedehumedadptimo,en
estecaso360cc,quecorrespondiaun12%.Unavezterminadoelprocesodemezclado,el
materialfuecompactadoenmoldesde4dedimetro.
Losmoldespermanecieronsietedasenlacmarahmeda.Posteriormentefueronensayadosa
compresinsimplehastalarotura,paradeterminarlaresistenciamximaconrespectoal
porcentajedecementoempleado(tabla.3).
Tabla3.Grficoresistenciaalacompresinporcentajedecemento.


Conlosvaloresobtenidosdeesteensayoseconcluyequelaresistenciaalacompresindelas
probetasaumentproporcionalmenteenrelacinalporcentajedecementoempleado.Latabla.3
muestralaresistenciapromediodelasprobetasensayadasacompresin.Lasprobetasconun6%
decemento,resistieronenpromedio40.94kgf/cm2.Lasprobetasconun8%decemento,
resistieronenpromedio48.11kgf/cm2.Porltimolasprobetasconun10%decemento,resistieron
enpromedio56.33kgf/cm2.Serecomiendanoutilizarsobreun12%decementoenladosificacin
porefectoseconmicos.

Desarrolloydiseodelsistemaconstructivo
Laideadedisearunsistemaconstructivoposttensadonaceapartirdelestudiodeviviendas
antissmicasdetierrapropuestasporMinke(2008)queexplicaunasolucinparaestabilizarlos
murosdetierracontralosimpactoshorizontalesdelsismoesutilizarelementosverticalesde
fierro,maderaobambdentrodelmuro,ancladosalsobrecimientoyfijadosalencadenado.Los
elementosderefuerzohorizontalsonpocoefectivoseinclusopuedenserpeligrosos,debidoaque
nosepuedeapisonarbienlatierradebajodelosmismoscomoelelementoderefuerzonotiene
unanclajeconlatierra,sedebilitalaseccindeestospuntosypuedenaparecerquiebres
horizontalesduranteelsismo(p132).
En1998elInstitutodeInvestigacindeConstruccionesExperimentales(FEB)delaUniversidadde
Kassel,Alemania,ycientficosdelaUniversidaddeChile,elaboraronenunproyectode
investigacinundiseoparaunaviviendaantissmicadetapialreforzado.Laviviendade55m2se
construyelao2001enAlhu,Chile.
Lafigura4muestralaplantadelavivienda,encolornegroseidentificanlosmuros(40cmde
espesor)detapialreforzadoenformadeLyU.Elngulorectoqueseformaenestoselementosse
sustituyeporunngulode45gradospararigidizarlasesquinas.Asaumentaelespesordelmuro
debidoaquelasfuerzasmayoresactanenlasesquinasduranteelsismo.Lafigura5muestraun
escantillndelsistemaconstructivo.Losrefuerzosverticalesdetapiallosconstituyencaasde
coligede2.5a5cmdeespesor,fijadosalencadenadosuperioryancladosenelcimiento.
Fig.45.Plantayescantillndeviviendaantissmicadetapialreforzado.


Lointeresantedeestaviviendaesquenosloincorporaunrefuerzointeriorenlosmuros,sino
tambinproponeunasolucinsimpledeestabilizacinmediantelaformaangularesdecir,
elementosdemurosenformadeLyU(autosoportantes),quesloporsuformaproveen
resistenciaalvolcamientoyalcolapso.
Unavezanalizadoelcasodeestudio,sepropusoeldiseodeunsistemaconstructivoabasede
suelocementoposttensado.Lahiptesisdetrabajoconsistieninsertarenelalmadelmurounos
tubosdeplsticocomnycorriente,porloscualescorrenhilosdeacero.Luego,secoronconun
tablnquecumplelafuncindeunacadenaperimetral,elhilopasaatravsdeltablnconuna
golillayunavezqueelmuroestterminadoseledatensinatravsdeestavarilladeacero.
Lafigura6muestralasecuenciaconstructivadelsistemaposttensado.

Fig6.Secuenciaconstructivadelsistemaposttensado.


Deestamanera,labarraotensorverticaltrabajaatraccinyelmurodetierrasecomprime,
aumentandoassuresistenciayrigidez.Elpropsitodeltensorestambineldeanclarlacadenao
viguetaalapartesuperiordelmuro,conelfindetenerunaestructuraunitaria.
Distintosautoresrecomiendanlapresenciadeunacadenasuperior.Elprincipalpropsitodeestas
vigas,esconformaruncollardeamarreenlapartesuperiordelmuro,quenoslolimiteel
movimientodelosmuroshaciaelexterior,sinotambinhaciaelinterior.Estoprovocaquelas
construccionessecomportenunitariamenteancuandolosmuros,seanmonolticosydiscontinuos
losunosdelosotros.Adems,lavigacumplelafuncindesoportarelpesodelatechumbrey
distribuirlouniformementealolargodelmuro.
Paracomprobarlaefectividaddelsistemaconstructivoanteunsismo,sefabricarondosprototipos
aescalareducida(1:6)desuelocementoposttensado.Ambosprototiposseconstruyeronidnticos
enrelacinasuconfiguracingeomtricaydimensiones.Sinembargo,cadaunoproponadetalles
constructivosdistintosparamejorarlasismoresistencia.
EnelprototipoAsepropusounaumentodelespesordelasesquinasparamejorarsuestabilidady
rigidez(fig.7).Estasolucinnaceapartirdelestudiodelaviviendaexperimentalconstruidapor
Minke(2005)quienpostulaqueduranteunsismo,lasfuerzasperpendicularesalmurose
transfierenalaseccindelmuroparalelalasmismas.Debidoaquelasfuerzasseconcentranenla
esquinadelngulo,estetiendeaabrirse,porelloesrecomendabledisearlasconunespesor
mayoraladelrestodelelementoevitandoelngulorecto(p.17).
EnelprototipoBsepropusoundiafragmargidoenelplanosuperior,sujetofuertementealos
murosenlasdosdirecciones.Laideafuequelascargaslateralessetrasmitanaloselementos
arriostrantesyelmodelocompletofuncionecomounasolaunidadalmomentoderecibir
movimientostelricos(fig.8).
Fig7.PrototipoA(esquinas45).

Fig8.PrototipoB(diafragmargido).

Esnecesariohacermencinalestadodelarterespectoapatentesrelacionadasconsistemas
constructivosestructuralesenbaseatierra.ElDepartamentodeObrasCivilesdelaUniversidadde
Wyoming,EstadosUnidos,patentelao2006unsistemaconstructivodetapialposttensado.Cabe
destacarqueelsistemapatentadoproponetierracrudacomomaterialdeconstruccinenvezde
suelocemento.Porotraparte,lainnovacindelacadenasuperiordemaderaylaesquina
reforzadasoncaractersticaspropiasdelsistemaconstructivodesarrolladoenlapresente
investigacin.

Modelosaescalareducidayensayosssmicos
Losmodelosaescalareducidadesuelocementocompactadosesometieronaensayosssmicosen
lamesadesimulacindeterremotospertenecientealLaboratoriodeIngenieraSismorresistente
delDepartamentodeObrasCivilesdelaUTFSM.
Pormediodeensayosdemodelosaescalareducidasepuedeestudiarelcomportamientodinmico
deestructurasconstruidascondistintosmateriales.Paralograrreproduciradecuadamenteel
comportamientodelaestructurareal,sedebetenerencuentalasrelacionesdesimilitudentreel
modeloaescalaylaestructurarealdeterminadasporanlisisdimensional.
LadefinicindelassolicitacionestomcomoparmetroelterremotodeKobe,Japn,ocurridoen
1995.Estetuvounamagnitudentre6.9y7.3enlaescaladeRichterycausmuchodao,sobre
todoalasconstruccionesdetierra,debidoasurpidayfuerteaceleracin(0.8g).Aslosmodelos
fueronensayadosconelregistrodeesteexentosismoal100%parapoderanalizarsureal
comportamientofrenteaunsismo.
Parapoderrealizarunacomparacindelcomportamientossmicodelosprototiposdesuelo
cementocompactadoenrelacinaladobe,setomcomoreferenciaunatesisdeinvestigacindel
ConstructorCivilCarlosBerros,cuyotemafueModelacinaescalareducidadeviviendasde
adobesometidasasismo.Porlotanto,loprototiposdesuelocementoseensayaronbajolos
mismoparmetrosdeestatesisdeinvestigacin.
Lassecuenciasfotogrficas(fig.910)muestranelaspectoexteriordelosprototiposamedidaque
fueprogresandoelterremotodeKobeaun100%.

Fig9.Prototipodeadobeduranteelensayoenlamesadesimulacindeterremotos.

Fig10.PrototipoAyBduranteelensayoenlamesadesimulacindeterremotos.

Resultados
Comoprimeraconclusin,sedemuestraclaramentequelosprototiposdesuelocemento
compactadonosufrieronindiciosdecolapso,encomparacinalamaquetadeadobequescolaps
conelregistrodeKobeaun100%.
Estetipodeensayosirviparaevaluarlossistemasdeconstruccincontierraysabercmoy
porqufallanyademsdevercomoempiezalafalla.Conrespectoalacasadeadobecomenta
Berros(2007)entodaslasobservacionesdegrietassobrelaestructuradeadobeseconstatque
stasseprodujeronatravsdelmorteroynoporlosadobes,exceptouncasoparticularenquela
grietacortunadobecercadelborde.Estotuvoqueverconlabuenacalidaddelasunidades
fabricadas.Elcolapsodelprototipodeadobeseiniciyprogresporlasesquinasdelosvanos.El
terremotodeKobeapenascomenz,daogravementelosmuros.Alfinaldelterremotolacasa
apenassemantuvoenpieysedesplom.Estecolapsoseprodujoprincipalmenteporel
volcamientodealgunodelosmurosfueradelplano.
Conrespectoalosensayosdelosprototiposensuelocementocompactado,seconcluyqueal
aplicarelregistrodeKobeal100%segeneraronslogrietasverticales(fig.11).Escomnque
aparezcanfisurasverticalesenlasesquinasdurantelainteraccindemurosperpendiculares,
debidoalaflexindelosmovimientosfueradelplano.Estetipodedaopuedeserparticularmente
severocuandosepresentangrietasverticalesenambascaras,loquepermiteelcolapsodetodala
esquina.Enelcasodelosmodelosensayadosestagrietaaparecesloenunacaradelosmuroy
conespesorde1mm.Elcomportamientodeestosmodelosfuedistintoaldeunacasadeadobe.La
resistenciademurosfuemuchoalaltaynohubotendenciaavaciarselosmuros.
ElengrosamientodelasesquinasayudalaestabilidaddelmodeloAdemejormaneraquelos
tensoresenelplanosuperiorpropuestoenelmodeloB.Lostensorestrabajarondemaneraeficaz
sloatraccin,puestoqueacompresinsedeformaronperdiendosurigidez.SibienelprototipoB
nocolaps,registrunamayorcantidaddegrietasverticalesencomparacinalmodeloA,porlo
tantoseconcluyequesufrimasdao.

Ambosmodelostuvieronuncomportamientoaceptablefrentealsismo,productodelaancha
cadenasuperior.Lacadenaalestarbiensujetaycomprimidaporelsistemadebarrastensadas,se
mantuvoindeformableduranteelterremoto,evitandocualquiertipodegiroovolcamientodelos
muros.
Fig11.Catastrodeagrietamientosdemuros:prototipoAyB.

DiscusinyConclusiones
Elobjetivoprincipaldeestainvestigacinconsistienanalizarelmaterial:suelocementoy
desarrollarunsistemaconstructivoestructuraldebajocosto,quepongaelvalorlasventajas
ecolgicoambientalesdelaconstruccincontierrayquemejorelaresistenciaalsismo.
Seapostpordisearunsistemaconstructivoestructuralabasedesuelocementocompactadocon
unrefuerzoposttensado.Lahiptesisdetrabajoplantedosposiblessolucionespararesolverel
efectodelsismo.Paraestoseconstruyerondosprototiposescala1:6,enloscualessemediel
comportamientofrentealsismoyserealizunacomparacinrespectodeladobe.
Desdeelpuntodevistademejorarlaresistenciaalmismo,secumpleengranmedidaelobjetivo
principaldelainvestigacin,puestoqueambosmodelosensayadosnocolapsaron,resistiendoel
terremotodeKobeal100%(0.8g).
Conrespectoalcostodelsistemaconstructivo,seconcluyequestenoesdetanbajocosto
econmicocomoeladobe,debidoalosrefuerzosinteriores(barrasdeacero)yalosherrajes,pero
sresultaun20%mseconmicoqueunmurodealbailerareforzadadeladrillo.Cabedestacar
queunmurodesuelocementonorequieredeunaaislacintermoacsticaadicional.
Esunsistemaquequedaterminadosinnecesidaddeestuco,ytieneunmenorndicede
conductividadtrmica(=0.30W/Cm)sisecomparaconunmurodealbailera(=0.85W/C
m).stassonvariablesqueinfluyenpositivamenteenelcostototalafavordeunmurodesuelo
cementocompactado.
Sucampodeaplicacinseorientaprincipalmentealaconstruccindeviviendaseconmicasde
geometrassimples(formascompactas)deunsolonivel.Seconsideraunsistemaapropiadoporsu
simplicidad,posibilidaddeutilizacindemanodeobramasiva,terminacionessuperficiales
adecuadassinnecesidadderevoquesyporserunatcnicaconstructivafcildetransferiragrupos
deautoconstruccin,conmanodeobradebajacalificacin.
Sepiensaqueestesistemaconstructivoestructuralpodraseraplicadoenlaconstruccindeobra
nuevaenreemplazodelasedificacionesdeadobetradicionaldestruidasarazdelsismodeFebrero
de2010enChile,conservndoseengranpartelascaractersticasdellenguajearquitectnicodelas

mismassinalterarelsentidooriginal.
Finalmente,sepuedeconcluirqueelsistemadetapialensuelocementoposttensadomejorala
resistenciaalsismorespectodelatcnicadelatradicionalalbaileradeadobe.
Comoposibilidadesdecontinuareldesarrollodefuturasinvestigaciones,sevisualizannuevos
objetivosporcumplir.Porunlado,seriadeseablelaconstruccindeunprototipoescala1:1ouna
parcialidaddelmismoparaensayarloenunamesassmica.Eldiseoydesarrollodeunnuevo
sistemademoldajemseconmico,demximareutilizacinydefcilinstalacin.Finalmente
explorarlaprefabricacindelsistema.
Porltimo,unaevaluacindedesempeobajootrosparmetros,comolaresistenciaalahumedad,
lacapacidaddesoportarunsegundonivelenestructuraslivianasylaexploracinencapacidades
morfolgicasdelsistema,abriendouncampodeintersqueinducealdesarrollodefuturas
investigacionestecnolgicasrespectodelaconstruccinentierra.

Referencias
1.Berros,C.(2007).Modelacinaescalareducidadeviviendasdeadobesometidasasismos.
MemoriaparaoptaralttulodeConstructorCivil.UniversidadTcnicaFedericoSantaMara,
Valparaso.[Links]
2.DelaFuente,E.(1995).SueloCemento,Sususos,propiedadesyaplicaciones(1Ed.).Mxico:
EditorialFlorida.[Links]
3.DeOlarte,J.,Guzmn,E.(1993).ManualdeEdificacinconTierraArmada(1Ed.).Madrid:
EditorialIDComunidad.[Links]
4.Enteiche,A.(1963).SueloCementosuaplicacinenlaedificacin(1Ed.).Bogot:Editorial
CentroInteramericanodeViviendayPlaneamiento.[Links]
5.Gaete,M.(2010).Estrategiasmorfolgicasdediseosismoresistenteparalaconstruccin
contemporneaentierraportante.ConsultadoAbril17,2010,
enhttp://www.plataformaarquitectura.cl/2010/04/17/estrategiasmorfologicasdedisenosismo
resistenteparalaconstruccioncontemporaneaentierraportante[Links]
6.Houben,H.Guillaud,H.(2001).Earthconstruction.Acomprehensiveguide.London:ITDG
Publishing.[Links]
7.Minke,G.(2008).ManualdeConstruccinconTierra(3Ed.).Montevideo:EditorialFindeSiglo.
[Links]
8.Minke,G.(2005).ManualdeConstruccinparaviviendasantissmicasdetierra(3Ed.).Kassel:
EditorialForschungslaborfrExperimentellesBauen.[Links]
9.Rotandaro,R.(2007)Arquitecturadetierracontempornea:tendenciasydesafos,Apuntes,20,
350351.[Links]
10.Tolles,L.,Kimbro,E.(2005).Guasdeplaneamientoeingenieraparalaestabilizacin
sismorresistentedeestructurashistricasdeadobe.California:GettyPublications.[Links]
11.Vargas,J.(1993).Earthquakeresistantrammedearthbuildings.Memoriasdela7Conferncia
InternacionalSobreoEstudoeConservaodaArquitecturadeTerra.Lisboa:DGEMN.
[Links]
12.Ward,T.,Grill,J.(2006).Posttensionedrammedearthconstruction.U.S.PantentN:
7,033,116.[Links]

Fechaderecepcin:27/08/2010
Fechadeaceptacin:01/12/2010

You might also like