You are on page 1of 140

1.

Jakie zmiany spoeczne na wielk skal dokonay/dokonuj si w cigu ostatnich dwchtrzech stuleci i jaki by/jest ich wpyw na zmiany w skali mikro

WARIANT 1
W cigu ostatnich 2-3 stuleci nastpio bardzo wiele zmian spoecznych na wielk skal.
Miedzy innymi byy to: ogromne zatrucie rodowiska, rwnouprawnienie kobiet,
uprzemysowienie, urbanizacja, wojny (wzrost ich skali, nowa bro, wzrost eksterminacji),
masowe przemieszczanie si ludnoci (migracje), rewolucja informatyczna i
telekomunikacyjna, wzrost dobrobytu i powszechna dostpno elitarnych dawniej dbr,
liberalizacja obyczajw, demokratyzacja w polityce, uchodstwo polityczne, feminizm,
poprawno polityczna, rewolucja naukowo techniczna.
Wpyw niektrych w skali mikro:
Uprzemysowienie spoeczestwa tradycyjne przeksztaciy si w spo ecze stwa przemys owe,
produkcja i rolnictwo stay si zmechanizowane, zwikszya si liczba osb zatrudnionych w
przemyle, nastpia standaryzacja czasu pracy. Ponadto w XIX wieku zbudowany zosta
pierwszy statek parowy, powstaa kolej elazna, skonstruowano telegraf elektromagnetyczny.
Przeom XIX i XX wieku to stworzenie silnika gazowego, dynamitu, karabinu maszynowego,
telefonu, arwki, odkurzacza elektrycznego. Nastpi take postp wiedzy medycznej i
higieny, wprowadzono prawo pracy, powstay zwizki zawodowe, zwi kszy o si
zapotrzebowanie i denie do pozyskania tanich surowcw, rozwin a si komunikacja
miejska, rodowisko zostao zanieczyszczone.
Rwnouprawnienie kobiet (emancypacja kobiet) udzia kobiet w yciu publicznym si
zwikszy, zapewniono im dostp do szk rednich i wyszych, poszerzya si ich aktywno
zawodowa, zdobyy prawa wyborcze (w Polsce od 1918 r).
Rewolucja naukowo - techniczna jej elementami s komputeryzacja, nowe rd a energii,
automatyzacja procesw pracy, udoskonalenie rodkw telekomunikacji i transportu, rozwj
produkcji materiaw syntetycznych.
Rewolucja informatyczna spowodowaa obnik cen mikroelektroniki, usprawnienie
wszystkich rodkw komunikowania, zapewnia szybszy rozwj cywilizacyjny, gospodarczy,
naukowy, uatwia proces edukacji i pracy, dua dostpno do informacji bardzo szybko
przekazywanych rnymi rodkami.

USZCZEGOWIENIE - JAK DEFINIOWANA JEST SKALA MIKRO:


Powszechnie odrnia si w socjologii tzw. mikrostruktury (mae struktury spo eczne) i
makrostruktury (wielkie struktury spoeczne). Niektrzy socjologowie stosuj te kategorie w
sensie bliskim myleniu potocznemu, tak jakby chodzio tu o rozmiar, wielko pewnych
obiektw spoecznych (np. rodzina czy krg przyjaci to dla nich mikrostruktury, a klasa
spoeczna czy nard to makrostruktury). Moe warto by mwi tutaj po prostu o ma ych i
wielkich zbiorowociach (grupach), a pojcie struktur zachowa w jego specyficznym,
atrybutywnym sensie czystej formy. Tak czyni wanie nowoczesna socjologia. W jej uj ciu
mikrostruktura to sie powiza midzy elementarnymi skadnikami ycia spoecznego, czyli
takimi, ktre z punktu widzenia socjologii s traktowane jako ostateczne i dalej
nierozkadalne {np. struktura grupowa jako sie powiza midzy jednostkami - cz onkami
grupy; struktura organizacji jako sie powiza midzy pozycjami czy rolami spo ecznymi).
[Sztompka, s.137]
WARIANT 2
Rozwj socjologii i jej aktualna problematyka powinny by rozpatrywane w kontek cie zmian,
ktre stworzyy nowoczesny wiat. yjemy w epoce ogromnych przeobrae spo ecznych. Na
przestrzeni zaledwie dwch stuleci nastpio wiele zmian spoecznych, ktre obecnie raczej
przyspieszyy, ni zwolniy tempo. Zmiany te, ktrych kolebk jest Europa Zachodnia, maj
dzisiaj zasig globalny. Spowodoway cakowity rozkad form organizacji spo ecznej, w jakiej
rodzaj ludzki y przez tysice lat dotychczasowej historii.
Ich korzeni naley szuka w wydarzeniach, nazywanych dwiema wielkimi rewolucjami"
osiemnasto- i dziewitnastowiecznej Europy. Pierwsz jest rewolucja francuska 1789 roku,
szczeglny cig wydarze oraz symbol politycznych przemian naszej ery. Rewolucja 1789 roku
bya bowiem zupenie inna ni wczeniejsze rebelie. Ju przedtem chopi buntowali si
niekiedy przeciwko panom feudalnym, ich celem byo jednak w zasadzie odsuni cie od w adzy
okrelonych jednostek bd obnienie cen lub podatkw. Podczas rewolucji francuskiej (do
ktrej z pewnymi zastrzeeniami moemy doczy anty-kolonialn rewolucj 1776 roku w
Ameryce Pnocnej) po raz pierwszy w historii zosta cakowicie zburzony porz dek spo eczny
przez ruch kierujcy si wycznie wieckimi hasami powszechnej wolnoci i rwnoci. Cho
idee rewolucjonistw jeszcze dzisiaj trudno uzna za zrealizowane, stworzy y jednak klimat
zmiany politycznej i okazay si jedn z si napdowych wspczesnej historii. Niewiele
znalazoby si obecnie pastw na wiecie, ktrych przywdcy nie nazywali demokracjami",
niezalenie od rzeczywistego ustroju
politycznego. Jest to co zupenie nowego w historii ludzkoci. To prawda, e ju wcze niej
istniay republiki, przede wszystkim w staroytnej Grecji i Rzymie. S to jednak rzadkie
2

wyjtki, zreszt w kadym przypadku obywatele" stanowili mniejszo ludnoci, wi kszo ci


byli niewolnicy i obcy, pozbawieni przywilejw nielicznych grup obywateli.

2.

Dlaczego historia, cz psychologii, cz antropologii, ekonomia, nauki polityczne, cz


geografii zaliczane s do nauk spoecznych? Jakie s ich podobiestwa? Czym rni si
od siebie?

WARIANT 1
Historia, psychologia spoeczna, antropologia kulturowa, ekonomia, polityka spo eczna oraz
geografia spoeczno-ekonomiczna zaliczane s do nauk spoecznych, poniewa kada z nich bada
jaki aspekt spoeczestwa (jego dzieje, kultur czy rozwj).
Podobiestwa:
czy je to, e kada z tych nauk odnosi si do postrzegania czowieka; jego interakcji z
otoczeniem; tumaczy otaczajcy go wiat i relacje z nim.
Rnice:
Rni si przede wszystkim perspektyw z jak podchodz do spoeczestwa. Historia bada
przeszo, psychologia spoeczna zachowania ludzkie w sytuacjach spoecznych, antropologia
kulturowa organizacj kultury spoeczestwa, ekonomia zarzdzanie dobrami przez
spoeczestwo, polityka spoeczna zaspokajanie potrzeb i rozwizywanie problemw
spoecznych, geografia spoeczno-ekonomincza strukturami ycia spoecznego i gospodarczego.
USZCZEGOWIENIE:
Nauki spoeczne nauki badajce struktur i funkcje dziejw spoeczestwa, jego kultur ,
prawa i prawidowoci jego rozwoju. Obok nauk przyrodniczych i nauk humanistycznych
zaliczaj si do nauk empirycznych. Nauki spoeczne odrniaj si od nauk humanistycznych
naukowymi metodami poznania oraz tym, e stosuj cise kryteria.
Historia - zajmuje si badaniem przeszoci, a w znaczeniu cisym badaniem dziaa i
wytworw ludzkich, a do najstarszych powiadczonych pismem wiadectw. Wynikiem bada
historycznych jest opis dziejw.
Psychologia spoeczna zajmuje si postrzeganiem osb i psychicznymi aspektami interakcji
midzy ludmi. Jest to nauka badajca procesy psychiczne i zachowanie si ludzi znajduj cych
si w sytuacjach spoecznych takich, w ktrych wystpuj inni ludzie.
3

Antropologia kulturowa (spoeczna) badajca organizacj kultury, rzdzce ni prawa,


historyczn zmienno i etniczn rnorodno kultur w celu skonstruowania oglnej teorii
kultury. Jest to jeden z gwnych dziaw szeroko rozumianej antropologii, zajmuje si
badaniem kultury we wszystkich jej przejawach. Antropologia kulturowa to dziedzina
antropologii zajmujca si czowiekiem traktowanym jako indywiduum, jednostka
uksztatowana przez spoeczestwo i twrca kultury. Zajmuje si zatem ludzkimi kulturami,
wierzeniami, praktykami, wartociami, ideami, technologiami, ekonomiami, yciem spoecznym
i organizacj poznania.
Ekonomia - jest nauk o tym, jak jednostka i spoeczestwo decyduj o wykorzystaniu zasobw
(wszystkich, gdy wszystkie zasoby maj alternatywne zastosowanie i z definicji s w
niedoborze) ktre mog mie take inne, alternatywne zastosowania w celu wytwarzania
rnych dbr i rozdzielania ich na konsumpcj obecn lub przysz pomidzy rne osoby i
rne grupy w spoeczestwie.
Polityka spoeczna - przyjty i realizowany przez wadz publiczn i organizacje pozarzdowe
zesp dugofalowych dziaa na rzecz zaspokajania potrzeb i rozwizywania problemw
spoecznych. Polityka spoeczna to rwnie dziedzina nauk spoecznych zajmujca si teori
polityki spoecznej. Nauka o polityce spoecznej znajduje zastosowanie przy konstruowaniu
programw gospodarczych i spoecznych partii politycznych a wyborcy oczekuj ich realizacji w
zgodzie z deklaracjami przedwyborczymi.
Geografia spoeczno ekonomiczna (geografia czowieka, antropogeografia) zajmuj ca si
wszelkimi aspektami dziaalnoci czowieka, przestrzennymi strukturami ycia spoecznego i
gospodarczego oraz poszczeglnych dziaw gospodarki. Zajmuje si te powi zaniami pomi dzy
rodowiskiem przyrodniczym, a dziaalnoci spoeczestw ludzkich.

Nie wszystkie nauki s uwaane za spoeczne. Np.:

historia moe by uwaana za humanistyczn ze wzgldu na miejscowy charakter


kulturowy.

niektre dyscypliny maj charakter poznania podobny do nauk przyrodniczych np.


antropologia czy archeologia.

pewne spoeczne dyscypliny s interdyscyplinarne np. socjologia, ktra obejmuje


socjobiologi odwoujc si do pewnych praw biologii (m.in. dobr krewniaczy) czy

nauki ekonomiczne, odwoujce si m.in. do modelowania matematycznego ( ekonomia


matematyczna, ekonometria).

geografia obejmuje zarwno geografi fizyczn, zaliczan do nauk przyrodniczych, jak


i geografi spoeczno-ekonomiczn, zaliczan do nauk spoecznych.

WARIANT 2
Na nauki spoeczne skada si caoksztat dyscyplin, ktre zajmuj si systematycznym
badaniem zjawisk spoecznych. Do nich zaliczamy filozofi spoeczn, nauki polityczne,
ekonomi i prawo, antropologi, etnografi, demografi, psychologi, socjologi .
Stanisaw Kosiski wyrni dwa etapy ksztatowania si socjologii jak i innych nauk
spoecznych:
1. przednaukowy czyli inkubacyjny - obejmujcy prapocztki i formowanie si podstaw
socjologii a do uzyskania statusu dyscypliny naukowej;
2. naukowy - rozpoczty formalnymi narodzinami socjologii - obejmuje jej rozwj, cechuj cy
si postpujc instytucjonalizacj i specjalizacj oraz kumulowaniem wiedzy teoretycznometodologicznej i empirycznej, dotyczcej rnych segmentw rzeczywistoci spo ecznej.
Profesor Neil J. Smelser podzieli wiat na trzy grupy czynnikw:
- biologiczne - oddech, odywianie si, sen;
- psychologiczne - mio, nienawi;
- socjologiczne - zwizane s ze stosunkami spoecznymi i spoeczestwem.
Najcilejsze powizania uksztatoway si pomidzy FILOZOFI I SOCJOLOGI. Wspln
cech socjologii i filozofii spoecznej jest to, e obie nauki rozpatruj spo ecze stwo jako ca o ,
jako system. Zbieno podej warunkuje szczeglnie cise powizanie socjologii i filozofii
spoeczne.
SOCJOLOGI I NAUKI POLITYCZNE nazywane politologi czy:
- po pierwsze, to, i badane przez nie przedmioty s cile powizane i zale od siebie,
dlatego, e polityka jest organizacyjn i regulacyjno-kontroln sfer dziaania spo ecznego.
Znajduje si ona w szeregu takich samych podstawowych sfer: gospodarczej, ideologicznej,
prawnej, kulturalnej, religijnej.
Pomidzy socjologi i politologi istniej pewne rnice, ktre s uwarunkowane tym, e
kada z tych nauk ma wasny przedmiot bada. Socjologia bada rzeczywisto spo eczn .
Politologia - ycie polityczne spoeczestwa, tzn. jak ludzie dochodz do w adzy i pos uguj si
ni oraz jaki podzia wadzy w spoeczestwie. Ponadto kada z tych nauk, zgodnie z w asnym
przedmiotem i metod bada, ma swoiste podejcie do tych samych zjawisk spo ecznych.
SOCJOLOGIA I PSYCHOLOGIA:
Socjologia skupia si na poznaniu spoeczestwa w caoci i caoksztacie stosunkw spo ecznych
istniejcych w nim, psychologia za zajmuje si badaniem wewntrznych subiektywnych
przey jednostki pobudzajcych j do tego czy innego zachowania. Pitrima Sorokina
powiedzia, e jeeli zachowania ludzkie analizowane s na podstawie bada jego instynktw,
5

pragnie, woli, temperamentu, to mamy do czynienia z badaniem psychologicznym, natomiast,


gdy badacz bierze pod uwag parametry spoeczne czowieka, jego status, tradycje, obyczaje,
przeprowadza on badania socjologiczne. EKONOMIA A SOCJOLOGIA:
Ekonomia skupia si na poznaniu sfery produkcji materialnej, rynku, dzia alno ci organizacji
finansowych, dziaalnoci organizacji finansowych, dziaalnoci gospodarczej ludzi. Ekonomia
bada wewntrzne specyficzne prawa sfery ekonomicznej. Ekonomi interesuj w pierwszej
kolejnoci relacje midzy woonymi rodkami w produkcj a zyskiem, midzy kosztami
produkcji i efektywnoci dziaalnoci czowieka. W stosunku do nauk ekonomicznych socjologia
jest bardziej ogln nauk rozpatrujc t sfer jako jeden z podsystemw na rwni z
politycznym, kulturowym, edukacyjnym i innymi podsystemami spoecznymi.
Podsumowanie:
- gwnym zagadnieniem s nie rnice czy podobiestwa lecz wzajemne powi zania i
czciowe wzajemne przenikanie si socjologii i innych nauk spoecznych przy zachowaniu
granic przedmiotw bada tych nauk;
- socjologia jest ogln teori spoeczestwa. Bada prawidowoci i tendencje funkcjonowania
spoeczestwa w jego podsystemach. Socjologia pozwala lepiej zrozumie badane zjawiska.
- wsplne zainteresowania socjologii i innych nauk spoecznych znajduj potwierdzenie w
powstaniu nauk midzydyscyplinarnych - psychologii spoecznej, socjologii ekonomicznej,
socjologii polityki, itd.;

3.

Na podstawie zalecanych lektur sformuuj socjologiczne okrelenia adu spo ecznego


(porzdku spoecznego). Czy (i, ewentualnie czym) rni si od potocznego uycia tych
terminw?

WARIANT 2
ad spoeczny porzdek, system midzygrupowych i jednostkowych porozumie , sposb
podejmowania decyzji, ktre dotycz jednostek i zbiorowoci. Gwn rol odgrywaj spo eczne
normy i wartoci, tj. normatywny porzdek stosunkw midzyludzkich integracji. Porz dek,
ktry chroni przed nadmiern iloci konfliktw, uniemoliwiajcych koordynacj zaspokojenia
potrzeb indywidualnych i spoecznych utrudniajcych komunikacj i wi spoeczn.
ad spoeczny moemy zdefiniowa po prostu spokj w stosunkach pomidzy grupami
spoecznymi. Bez adu spoecznego nie mona mwi o stabilizacji spoecznej, to podstawowy jej
komponent.
ad spoeczny - oznacza porzdek wynikajcy z organizacji spoeczestwa zgodnie z
wartociami, normami i zasadami przyjtymi przez og obywateli. Do czynnikw
ksztatujcych ad spoeczny nale prawo, moralno, religia, tradycja.
Porzdek spoeczny (ad spoeczny) stan funkcjonowania i przebiegu zachowa jednostek
zapewniajcy istnienie, trwanie i rozwj zbiorowoci jako caoci. Opiera si na wsp pracy i
konsensusie.
6

Porzdek spoeczny to konstytutywny element stabilizacji spoecznej. Bez niego nast puje
dezintegracja zbiorowoci, mogca doprowadzi do rozpadu wizi pomidzy cz onkami i
rozpadu grupy.
Funkcjonalizm jest socjologi adu spoecznego. Przedstawia spoeczestwo w stanie adu,
rwnowagi, homeostazy.
Porzdek spoeczny opiera si na komunikacji midzyludzkiej. W zalenoci od charakteru
komunikacji wyrni mona cztery typy adu spoecznego": (a) ad przedstawie
zbiorowych" oparty na wsplnych tradycjach i rutynach zachowania, (b) ad policentryczny,
typowy dla ustroju demokratycznego, (c) ad monocentryczny, wystpujcy w systemach
autokratycznych, totalitarnych, czy dyktaturach, oraz (d) ad oparty na systemie
wielostopniowych porozumie.
Wysza forma porzdku spoecznego to ad moralny, oparty na takich reguach, ktre
podporzdkowane s wartociom wyszym; dobru i prawdzie.
WARIANT 1
Porzdek spoeczny opiera si na komunikacji midzyludzkiej. W zalenoci od charakteru
komunikacji wyrni mona cztery typy adu spoecznego":
(a) ad przedstawie zbiorowych" oparty na wsplnych tradycjach i rutynach zachowania,
(b) ad policentryczny, typowy dla ustroju demokratycznego,
(c) ad monocentryczny, wystpujcy w systemach autokratycznych, totalitarnych, czy
dyktaturach,
(d) ad oparty na systemie wielostopniowych porozumie. Tutaj zamiast przymusu pojawia si
dialog, dyskurs, uzgadnianie pogldw i decyzji politycznych pomidzy wolnymi jednostkami,
co nie przeradza si w anarchi dziki koordynujcej i mediujcej roli politycznego centrum,
Ten najbardziej podany typ adu spoecznego wymaga wiadomych, zaangaowanych i
wyksztaconych obywateli. Drog do niego musi by edukacyjny awans caego spo ecze stwa.
Porzdek spoeczny - T. Hobbes stara si odpowiedzie na pytanieskd bierze si porz dek
spoeczny. Przyjmowa, e z natury jest zy. Pytanie to pozostao w klasycznym nurcie
socjologii. Porzdek spoeczny jest moliwy dziki temu, e ludzie przestrzegaj pewnych
norm, regu, podstawowych wartoci. Jest to proces socjalizacji, proces transmisji warto ci z
pokolenia na pokolenie. Wg W. Thomasa porzdek powstaje w wyniku interakcji, w momencie,
kiedy spoeczestwo stosuje te same metody interpretacji.
Porzdek spoeczny (ad spoeczny) stan funkcjonowania i przebiegu zachowa jednostek
zapewniajcy istnienie, trwanie i rozwj zbiorowoci jako caoci. Opiera si na wsp pracy i
konsensusie. Z adem spoecznym zwizane jest pojcie rwnowagi spo ecznej.
W funkcjonalizmie kade spoeczestwo dy do osignicia wewntrznej rwnowagi. Taki
samoregulujcy si system dcy do rwnowagi i harmonii spoecznej nazywa si wanie
7

adem (porzdkiem) spoecznym. Kada zmiana jest przejciem z jednego adu spo ecznego do
drugiego. Zwolennikami tej teorii byli midzy innymi Talcott Parsons i Robert Merton.
Moim zdaniem nie ma wikszej rnicy w rozumieniu potocznym a naukowym tego poj cia,
poniewa ad czy te porzdek kojarzy si wszystkim z czym dobrze i sprawnie
funkcjonujcym, spjnym, z przestrzeganiem praw i norm.
WARIANT 3
ad spoeczny- to stan charakterystyczny dla ukadu spoecznego, w ktrym wikszo lub
wszystkie dziaajce wewntrz niego siy s zbalansowane, znajduj cego si zatem w stanie
rwnowagi. Wedug funkcjonalizmu, spoeczestwa zawsze zmierzaj do owego equilibrium, a
zmiana spoeczna jest jedynie ruchem od jednego adu do drugiego ( K. Olechnicki, P. Zacki,
Sownik socjologiczny)
S. Ossowski wymienia cztery typy adu spoecznego:

ad przedstawie zbiorowych" oparty na wsplnych tradycjach i rutynach zachowania,

ad policentryczny, typowy dla ustroju demokratycznego,

ad monocentryczny, wystpujcy w systemach autokratycznych, totalitarnych, czy


dyktaturach,

ad oparty na systemie wielostopniowych porozumie (P. Sztompka, Sojologia. Analiza


spoeczestwa)

Czy socjologiczne okrelenia adu spoecznego rni si od naszego, potocznego ich rozumienia?
Wedug mnie, nasze potoczne rozumienie tego terminu jest podobne do socjologicznych
okrele. Majc na myli ad spoeczny, chodzi nam o stan funkcjonowania i przebiegu
zachowa jednostek zapewniajcy istnienie, trwanie i rozwj zbiorowo ci jako ca o ci, ktry
opiera si na rwnowadze i konsensusie.

4.

Wykorzystujc podane na wykadzie definicje systemu spoecznego omw przyk ady


systemw spoecznych o rnej skali wielkoci: bardzo maych, rednich, bardzo duych,
wielkich.

WARIANT 2
System spoeczny jest caoksztatem zwizkw midzy ludmi, ktrzy wzajemnie na siebie
oddziauj. Zwizki te - interakcje - zachodz zawsze wedug pewnych wzgl dnie sta ych
wzorw. Mona zatem powiedzie, e system spoeczny jest to stay wzr interakcji mi dzy
dwoma lub wiksz liczb ludzi.
8

System spoeczny to odgrywane role i faktyczne sposoby realizacji wzajemnych stosunkw


funkcjonujce wrd czonkw danej grupy spoecznej.
W XX wieku wprowadzono w miejsce organizmu pojcie systemu spo ecznego, w ktrym
uczestnicz nie tyle konkretne jednostki, osoby, ile raczej pewne wyrnialne pozycje spo eczne
lub zwizane z tymi pozycjami role.
System spoeczny jest w nieustannym ruchu; stanowi pynny proces przechodzenia od
rwnowagi poprzez destabilizacj, do zaamania si rwnowagi i ponownie do nowego stanu
rwnowagi. Jest otwarty.
Wg. Sztompki system spoeczny to zoona cao, skadajca si z wielu elementw poczonych
wzajemnymi relacjami oddzielonych od rodowiska zewntrznego wyran granic.
System spoeczny wielki to np. suba zdrowia - szpital, a wic powizany zesp pozycji
takich, jak ordynator, lekarze, pielgniarki, rehabilitanci, technicy rentgenowscy, pacjenci,
gdzie wszyscy wykonuj jakie przypisane do ich pozycji i wzajemnie si uzupe niaj ce role.
System spoeczny redni to np. rodzina lub druyna pikarska. To te pewna liczba osb
(jedenastu zawodnikw plus kilku rezerwowych, trenerw, masaystw, lekarzy), w pewnym
przedziale wiekowym, na og mczyzn czsto rnej narodowoci, nawet odmiennych ras, a
wic pewna niewielka populacja. Tworz oni swoisty system spoeczny zrnicowanych pozycji
i rl. Nie tylko rni si role zawodnikw, trenera, masaysty, ale wrd zawodnikw jest
bramkarz, obrocy, cznicy, pomocnicy, napastnicy.
System spoeczny bardzo duy to np. partia polityczna czy kolektyw pracowniczy.
System spoeczny bardzo may to np. para zakochanych.
WARIANT 1
System spoeczny odgrywane role i faktyczne sposoby realizacji wzajemnych stosunkw
funkcjonujce wrd czonkw danej grupy spoecznej.
Wedug Piotra Sztompki system spoeczny jest to zoona cao, skadajca si z wielu
elementw poczonych wzajemnymi relacjami oddzielonych od rodowiska zewn trznego
wyran granic
System spoeczny to np. szpital, a wic powizany zesp pozycji (statusw) takich, jak
ordynator, lekarze, pielgniarki, rehabilitanci, technicy rentgenowscy, pacjenci, gdzie wszyscy
wykonuj jakie przypisane do ich pozycji i wzajemnie si uzupeniajce role.
System spoeczny jest w nieustannym ruchu; stanowi pynny proces przechodzenia od
rwnowagi (aequilibrium), poprzez destabilizacj, do zaamania si rwnowagi
(disaequilibrium) i ponownie do nowego stanu rwnowagi (nowego aequilibrium). W kadej
fazie o stanie systemu decyduje charakter dominujcych elit, a zwaszcza elity rz dz cej
(klasy politycznej), czyli tych wszystkich, ktrych decyzje s wice dla innych, tych, w
czyich rkach znajduje si wadza. Waciwoci elit wynikaj z tego, jakie fundamentalne
9

skonnoci, motywacje, predyspozycje psychologiczne (residua") dominuj wrd ich cz onkw.


Residua s dwch przeciwstawnych typw: pierwszy typ wyraa si w innowacyjno ci,
przemylnoci, przedsibiorczoci, ekspansywnoci, gotowoci podejmowania ryzyka, pasji
dziaania, oportunizmie; typ drugi wyraa si w konserwatyzmie, ostronoci,
tradycjonalizmie, pryncypialnoci, kulcie stabilnoci i cigoci. Strategia dziaania lisw",
czyli reprezentantw pierwszego typu, opiera si na chytroci; strategia dzia ania lww" - na
przemocy (ta analogia ze wiatem zwierzt zapoyczona jest od Niccolo Machiavellego).
Przykady:
Bardzo may system spoeczny np. rodzina, grupa rwnienicza. Skada si najcz ciej z
rodzicw, dzieci, dziadkw, liczy niewielk ilo osb.
redni system spoeczny klasa szkolna, pracownicy maej firmy. Zawiera w sobie od kilku do
kilkudziesiciu osb.
Bardzo duy system spoeczny grupa zawodowa, partia polityczna, zbiorowoci etniczne.
Wielkie systemy spoeczne obywatele kraju, kontynentu.
WARIANT 3
Definicja systemu spoecznego:
T. Parsons okrela system spoeczny jako teori koncentrujc si gwnie na strukturze
spoecznej jako na systemie oraz na wyjanianiu funkcji poszczeglnych elementw spo ecznych
w utrzymaniu caego globalnego adu w stanie rwnowagi i zapewnieniu mu ci g o ci. To
teoria czynnikw i elementw rzeczywistoci spoecznych stanowicy podstaw wszelkich
dziaa i czynw jednostek lub zbiorowoci w znacznej mierze uwikanych w spo eczne
rodowisko. P. Sztompka uwaa, e system spoeczny to system, w ktrym uczestnicz nie tyle
konkretne osoby, ile raczej pewne wyrnialne pozycje spoeczne lub zwi zane z tymi
pozycjami role.

Przykady systemw spoecznych:

Bardzo may:

RODZINA
* Rodzina jest dla czowieka tzw. grup podstawow, to znaczy grup, z ktr on jest bardzo
cile zwizany znaczn czci swej osobowoci i wanymi penionymi przez siebie rolami
spoecznymi (rola ma, ojca, ony, matki, ywiciela rodziny itp.).
10

Rodzina jest systemem z powodu:


-unormowanych i usankcjonowanych relacji midzy jej czonkami. W wietle prawa,
maonkowie maj rwne prawa i obowizki. Zobowizani s do wsplnego po ycia,
wiernoci, niesienia sobie pomocy, wspdziaania dla dobra rodziny.
- Mwic o rodzinie jako systemie spoecznym, mylimy przede wszystkim o procesach
w nim zachodzcych: komunikowaniu si, dziaaniu i wspdziaaniu poszczeglnych
elementw. Rodzina w ujciu systemowym, to grupa wspzalenych od siebie
jednostek, ktrych czy poczucie historii, wizi emocjonalne oraz strategie dzia ania w
celu zaspokojenia potrzeb zarwno caej rodziny jak i jej czonkw.

redni:

SZPITAL
*Z socjologicznego punktu widzenia szpital to grupa wtrna. Jest ona powo ywana do
realizacji okrelonego celu.
*Szpital naley do podsystemu zamknitej opieki zdrowotnej, stanowi jedno z wielu ogniw
systemu spoecznego ochrony zdrowia w naszym kraju, a zatem zajmuje w nim okre lon
pozycj i ma do spenienia specyficzne zadania.
*Funkcje szpitala: diagnostyczno-terapeutyczna, opiekucza sprawowana w rodowisku
oraz profilaktyczna indywidualna i rodowiskowa.
* Za realizacj wymienionych zada odpowiadaj: lekarze, pielgniarki, psychologowie,
socjologowie, magistrowie wychowania fizycznego, masayci, dietetyczki, pracownicy
techniczni, salowe, administracja. Wymaga to odpowiedniej organizacji, podzia u
kompetencji i zada.

Bardzo duy:

SUBA ZDROWIA
*Do instytucji funkcjonujcych w systemie spoecznym suby zdrowia zaliczamy:
przychodnie oglne, przychodnie przy zakadach pracy, spdzielcze, uzdrowiskowe.
* elementy systemu spoecznego suby zdrowia: pracownicy, czyli lekarze, pielgniarki,
salowe, pracownicy specjalistyczni, administracja, pacjenci. rodkami materialnymi s
lokale szpitali, sanatoriw, przychodni, urzdzenia znajdujce si w nich, wyposa enie. Do
podsystemw mona zaliczy otwart opiek zdrowotn, opiek spoeczn, szkolnictwo
medyczne.
11

*Ukad stosunkw wewntrznych, to np. organizacja formalna wymienionych grup, sposb


przyjmowania pacjentw, sposb komunikowania si. Ukad stosunkw zewn trznych
stanowi zagadnienie wsppracy z instytucjami owiaty, przemysem farmaceutycznym itp.
* suba zdrowia powoana jest do realizacji zada pastwa w zakresie opieki
profilaktyczno-leczniczej.

Wielki:

SPOECZESTWO GLOBALNE
* historycznie uksztatowany kompleks rnych zbiorowoci i grup spoecznych, w ktrych
tworz si wizi spoeczne oparte na wsplnym dorobku kulturowym, na funkcjonowaniu
instytucji nieformalnych i wzorw zachowania.
* globalizacja polega na intensyfikacji stosunkw spoecznych o wiatowym zasigu, ktra
czy rne lokalnoci w taki sposb, e lokalne wydarzenia ksztatowane s przez
zdarzenia zachodzce w odlegoci wielu tysicy mil i same na nie zwrotnie oddzia uj
* efekt motyla, tzn. lokalne, mikroskopijne wydarzenie czy zachowanie jakiego
czowieka moe wywoa makroskopowe zmiany ekonomiczne, polityczne bd
wiatopogldowe w zupenie innych rejonach wiata lub zdarzenia w jednej cz ci wiata
natychmiast wywieraj wpyw na to co si dzieje w krajach najbardziej odlegych.

5.

Czy, Twoim zdaniem, kto reyseruje role spoeczne? Jeli tak, to kto? Je li nie, to
dlaczego nie ma chaosu w odgrywaniu tych rl?

WARIANT 2
Moim zdaniem tak, jest kto kto reyseruje role spoeczne. Wany wedug mnie jest tutaj
aspekt oczekiwa wobec osoby zajmujcej okrelon pozycj spoeczn. Rola spoeczna to
zachowania, ktre wynikaj z oczekiwa formuowanych pod adresem takiej jednostki a tak e
zbir praw i obowizkw wicych kadego, kto zajmuje dan pozycj spo eczn . Od
urodzenia ogrywamy rol dziecka i na pocztku ycia to rodzice kieruj naszym losem,
podejmuj decyzje do jakiej szkoy pjdziemy, na jakie dodatkowe zaj cia. To od nich na
pocztku zaley kim bdziemy. Pniej decydujemy o sobie sami ale to jak b dziemy
odgrywa rol zaley rwnie od innych osb. Czowiek na raz moe peni wiele rl. Moe by
jednoczenie pracownikiem, szefem, bratem, synem. To jak rol penimy zale y od drugiego
czowieka. Gdyby poda to na przykadzie. Mona by zilustrowa to w nast puj cy sposb.
Penic rol matki, wypeniamy j rnie w zalenoci od potrzeb dziecka, dostosowujemy si
12

do jego oczekiwa, zachcianek i to ono jest reyserem naszej roli, bo to od niego zale y jak si
zachowamy. I odwrotnie penic rol czyjego dziecka swoim zachowaniem determinujemy
zachowanie rodzica. To od zachowa, decyzji, wyborw zale y jak rodzic zareaguje i czy np.
wzgldem nas nie zmieni swojej roli, stajc si np. sdzi (osdzajc nasz wybr). To inni
ludzie decyduj o naszej roli spoecznej. Bez drugiej osoby jak pe nilibymy rol ? Do
penienia roli spoecznej bez wtpienia potrzebne s osoby trzecie, ktre kieruj nami w
yciu, sprawiaj, e podejmujemy takie a nie inne decyzje. Ponadto kada rola ma inn wag
i w rnym stopniu wpywa na tosamo czowieka. Rola jest wyznacznikiem sposobu
zachowania si osoby zajmujcej okrelon pozycj, zmienia si take z biegiem lat.
WARIANT 2*
Rola spoeczna to zbir praw i obowizkw jakie wi si z wykonywaniem jej przez osob o
okrelonej pozycji spoecznej. Zadania obejmujce dan rol spoeczn jednostka poznaje w
procesie socjalizacji. Zna waciwy scenariusz dziaa jaki narzuca spo ecze stwo przy
odgrywaniu tej roli. To spoeczestwo wychowane w danej kulturze jest re yserem tej roli.
ycie codzienne pokazuje, e realizacja tych rl jest bardziej lub mniej prawid owa. Na
przykad nauczyciel przy penieniu swojej funkcji powinien odrzuci osobiste przekonania i
pogldy i wykonywa j w pewien zbliony do ideau, okrelony sposb. Jednak podczas
odgrywania roli nauczyciela, jednostka moe j interpretowa w sposb nieco odmienny, mo e
j modyfikowa, dodawa pozytywne, lub negatywne treci. Wane jest, aby podczas
modyfikacji nie przekracza pewnych, oglnie wyznaczonych granic. Na stray tych norm stoi
spoeczestwo, ktre pilnuje , by nie dopuci do chaosu i nie zatraci przyj tego przez ni
charakteru tej roli. Zmiany w charakterze rl nie s zazwyczaj gwatowne, nast puj bardzo
powoli, poprzez niewielkie rnice.

6.

Na podstawie lektur i przemyle wasnych podaj definicje tosamoci spoecznej i


tosamoci jednostkowej oraz tosamoci zbiorowej. Dlaczego tosamoci (rnego
rodzaju) s wane w yciu spoecznym?

WARIANT 2
Tosamo jednostkowa jest to swoista odpowied na pytanie: kim
jestem? Tak wic dotyczy ona relacji z samym sob, ale te relacji ze wiatem
zewntrznym: innymi ludmi i kultur. Jest to wic swoiste samookre lenie si
czyli poczucie bycia podmiotem. Czowiek okrela samego siebie poprzez przynaleno do
okrelonej grupy, posiadajcej okrelone cechy odrniajce j od innych.

13

Tosamo spoeczna to okazywanie innym jednostkom i samemu sobie identyfikacji


(utosamiania si) z jakimi elementami rzeczywistoci spoecznej. Jest to tosamo
jednostki, grupy spoecznej lub zbiorowoci, dziki ktrej i poprzez ktr umiejscawia ona
sam siebie w jakim obszarze rzeczywistoci spoecznej bd te sama jest osadzana w tej
rzeczywistoci przez zewntrznego obserwatora (inn jednostk, grup zbiorowo ci). obejmuje
cechy, jakie jednostce przypisuj inni ludzie to znaczy te waciwoci, ktre w z o onym
kontekcie ycia spoecznego inni chc dostrzega w danej osobie. Ten konstrukt inni tworz ,
przeksztacaj i narzucaj w toku interakcji oraz w rny sposb go propaguj albo
przynajmniej przywouj w rnych okolicznociach take i na rne sposoby wmawiaj
jednostce.
Tosamo zbiorowa to z kolei poczucie tosamoci rnych zbiorowoci poczucie, ktre
skdind dokonuje si zawsze za pomoc odczu jednostkowych. Ta to samo dotyczy
rodzin, plemion, narodw wszelkich caoci spoecznych, ktre tak czy inaczej maj poczucie
odrbnoci od innych. Pojcie tosamoci zbiorowych (kolektywnych, grupowych) umoliwia
uchwycenie pewnych istotnych socjologicznych cech zbiorowoci i ich funkcjonowania. to
wiadomo, poczucie odmiennoci danej grupy, wasnych szczeglnych cech. Odr bno wobec
innych spoecznych ugrupowa. Takie poczucie tosamoci wzmacnia grup, stanowi zasad jej
stabilizacji, sprzyja zatem wewntrznej organizacji. U Giddensa tosamo zbiorowa to:
poczucie wsplnoty i identyfikacja z czonkami pewnej zbiorowoci wyraane subiektywnie
sformuowaniem my", ktremu towarzyszy wiadomo odrbnoci od osb z zewn trz,
okrelanych jako oni".
Tosamo wskazuje na szczeglny typ zwizku, jaki czy podmiot z nim samym - z jednej
strony, z jego wasn psychofizyczn i moraln kondycj z drugiej za - na zwizek z innymi.
Zwizek ten opiera si na mniej lub bardziej wiadomych postawach wobec wyr nionych
wartoci, ktrych nosicielem jest zarwno sam podmiot, jak i inni ludzie, kultura. Oprcz
odnalezienia swojej wasnej tosamoci, wana jest take umiejtno odnajdowania si w
wiecie w ktrym przecie yj inni ludzie. Tosamo jest przekonaniem o tym, kim jestem,
co robi, myl, czuj, do czego d, na ktrym budowana jest tosamo osobista.
Uwiadomienie sobie wizi czcych jednostk z innymi osobami, dostrzeenie poczucia
przynalenoci do grupy (np. rodziny, grupy uczniowskiej, grupy zawodowej, narodu) i jej

14

odrbnoci od innych grup stanowi podstaw formowania tosamoci spoecznej. Zatem bez
tosamoci osobistej nie moglibymy w peni uczestniczy w yciu spoecznym.
WARIANT 1
Tosamo jednostkowa jest to swoista odpowied na pytanie: kim jestem? Tak wic dotyczy
ona relacji z samym sob, ale te relacji ze wiatem zewntrznym: innymi ludmi i kultur .
Jest to wic swoiste samookrelenie si czyli poczucie bycia podmiotem wraz z
okreleniem cech swej
podmiotowoci oraz przedmiotowoci.
Tosamo spoeczna obejmuje cechy, jakie jednostce przypisuj inni ludzie to znaczy te
waciwoci, ktre w zoonym kontekcie ycia spoecznego inni chc dostrzega w danej
osobie. Ten konstrukt inni tworz, przeksztacaj i narzucaj w toku interakcji oraz w r ny
sposb go propaguj albo przynajmniej przywouj w rnych okolicznociach take i na
rne sposoby wmawiaj jednostce. Obejmuje wszystkie sprawy, ktre mieszcz si w optyce
spoecznej, a wic dotycz spraw uznawanych za istotne w jakim stopniu istotne dla ycia
spoecznego (uroda, zainteresowania, postawy itp.).
Tosamo zbiorowa (grupowa, kolektywna) to z kolei poczucie tosamoci rnych
zbiorowoci poczucie, ktre skdind dokonuje si zawsze za pomoc odczu jednostkowych.
Ta tosamo dotyczy rodzin, plemion, narodw wszelkich caoci spoecznych, ktre tak czy
inaczej maj poczucie odrbnoci od innych. Pojcie tosamoci zbiorowych (kolektywnych,
grupowych) umoliwia uchwycenie pewnych istotnych socjologicznych cech zbiorowo ci i ich
funkcjonowania.
Tak tosamoci jednostkowe, jak i spoeczne oraz grupowe nie musz by jednorodne,
jednoznaczne i wyranie okrelone.

7.

Na podstawie lektur sformuuj rne definicje spoeczestwa. W czym s podobne do


podanej na wykadzie, a w czym rni si od niej?

WARIANT 1
Spoeczestwo (def. z wykadu) zbiorowo wzajemnie na siebie oddzia uj cych osobnikw,;
zajmujce okrelone terytorium; na og liczne; dzielce si na rne czci;
samowystarczalne; posiadajce kultur.
Spoeczestwo s to pewne zespoy grup spoecznych podporzdkowane grupie nadrz dnej.
Spoeczestwo jest mechanizmem umoliwiajcym adaptacj do warunkw rodowiska. Dla
socjologa jest to niezalena zbiorowo, zajmujca wyodrbnione terytorium i uczestnicz ca we
wsplnej kulturze. Spoeczestwo jest inkluzywne. Czonkowie spo ecze stwa maj wsplne
interesy, cele i przestrzegaj pewnych zasad, ktre wyraa kultura danego spo ecze stwa.
Najwaniejsze podsystemy spoeczestwa to gospodarka, polityka i kultura. Form
organizacyjn wspczesnych spoeczestw s pastwa narodowe.

15

Spoeczestwo jest kompleksem grup wspistniejcych i krzyujcych si, podporzdkowanych


jednej grupie dominujcej (ktr moe by nard, pastwo, organizacja religijna). Jest wielk
zbiorowoci terytorialn, stanowic ukad zamknity, posiadajc wasne, charakterystyczne
cechy odrbnoci. Kade spoeczestwo jest wewntrznie zrnicowane pod wzgl dem
ekonomicznym, politycznym, kulturowym, demokratycznym, zawodowym i in. Zatem ka de
spoeczestwo stanowi specyficzn struktur spoeczn. (wg. F. Znaniecki)
WARIANT 2
Wedug Szczepaskiego Spoeczestwo to wszystkie formy ycia zbiorowego wsp istniej ce,
krzyujce si tzn. majce cz wsplnych czonkw, uzupeniajce si w ramach jednego
narodu, pastwa czy konfiguracji kulturowej, majce okrelon zasad odr bnoci,
utrzymujce swj byt przez duszy okres, co najmniej kilku pokole, maj ce swoje odr bno ci
kulturowe, strukturalne i swoje osobliwoci rozwoju dziejw. S pogldy, ktre upatruj
istot spoeczestwa w fakcie istnienia organizacji spoecznej, w zwizku z czym spo ecze stwo
definiowane jest jako og instytucji i urzdze zapewniajcych ludziom wsplne zaspokajanie
potrzeb, zorganizowane wspycie i rozwj. Spoeczestwo uwaane jest tak e za system grup
spoecznych wzajemnie zalenych, podlegajcych przeobraeniom. Podstawowym czynnikiem
konstytuujcym spoeczestwo jest wi spoeczna. Jest to oglne okrelenie dla ca o ci
stosunkw spoecznych i wspzalenoci czcych jednostki ludzkie w zespoy. Na
przeksztacenie struktury spoeczestwa maja wpyw przemiany gospodarcze, kulturowe,
polityczne. Spoeczestwo jest odzwierciedleniem wszelkich zmian w pastwie.
Spoeczestwo s to pewne zespoy grup spoecznych podporzdkowane grupie nadrz dnej.
Spoeczestwo jest mechanizmem umoliwiajcym adaptacj do warunkw rodowiska. Dla
socjologa jest to niezalena zbiorowo, zajmujca wyodrbnione terytorium i uczestnicz ca we
wsplnej kulturze. Spoeczestwo jest inkluzywne. Czonkowie spoeczestwa maj wsplne
interesy, cele i przestrzegaj pewnych zasad, ktre wyraa kultura danego spo ecze stwa.
Najwaniejsze podsystemy spoeczestwa to gospodarka, polityka i kultura. Form
organizacyjn wspczesnych spoeczestw s pastwa narodowe.
To pewna samowystarczalna forma ycia zbiorowego ludzi, bdc historycznie
uksztatowanym kompleksem zbiorowoci i grup spoecznych, poczonych przez wsplne
terytorium, instytucje, formy dziaania i wartoci kulturowe. Charakterystyczne dla cz onkw
takiego spoeczestwa jest poczucie odrbnoci w stosunku do innych zbiorowoci.
Spoeczestwo nie musi mie fizycznej lokacji, moe to by grupa ludzi z czona wsplnymi
interesami. Wszake w materiaach tu si znajdujcych, spoeczestwo oznacza grup ludzi
zamieszkujcych dany obszar geograficzny.
Spoeczestwo jest konceptem socjologicznym:
Koncept spoeczestwa nie jest tylko konceptem, jest konceptem socjologicznym. Jest to zbir
stosunkw pomidzy czonkami sposoby zachowania si ktre maj znaczenie dla czonkw i
16

ktre s przez nich oczekiwane. Nie s to tylko czynnoci, s to czynnoci oparte na


wsplnych wartociach i wierzeniach pomidzy czonkami.
Aby zrozumie jak spoeczestwo dziaa i jak si zmienia trzeba pozna socjologi jako nauk.
Mobilizator jest naukowcem praktycznym i spoecznym. Typowy naukowiec interesuje si w
jaki sposb co dziaa. Naukowiec praktyczny interesuje si t wiedz aby otrzyma
pozytywne rezultaty.
Spoeczestwo ma niejasne granice:
Jeli danym spoeczestwem jest maa wioska oddzielona od innych wiosek, to, na pierwszy
rzut oka, ustalenie jej granic wydaje si bardzo proste. Na pocztku wydaje si e stosunki
pomidzy ludmi s ograniczone do mieszkacw wioski.
Ale ci mieszkacy take stykaj si z ludmi z innych wiosek. Mog eni si z mieszkacami
innych wiosek i sprowadza maonki do siebie. Czasami, mieszkacy wioski mog mie
siostry, braci, kuzynw albo rodzicw zamieszkujcych gdzie indziej. Wi c granice danego
spoeczestwa nie s jasno sprecyzowane.
Spoeczestwa w spoeczestwach:
Spoeczestwa mog istnie w wikszych spoeczestwach, na przykad w powiacie, rejonie,
grupie etnicznej albo w narodowoci. Stosunki takie jak luby mog czy wioski po obu
stronach granicy krajowej.
Spoeczestwa Mog By Ruchome:
Ponadto, tam gdzie technologia nie jest oparta o miejscowe ogrodnictwo, cz onkowie
spoeczestwa mog si przemieszcza z miejsca na miejsce.
Mog to by koczownicy szukajcy pastwisk dla swoich krw. Mog to by rybacy, zale ni od
duych awic ryb. Albo mog to by grupy myliwskie chodzce za zwierzyn .
Miejskie spoeczestwa s wyjtkowe:
W rejonach miejskich, dane spoeczestwo moe skada si z kilku domostw ludzi ktrzy
pochodz z tej samej grupy etnicznej. To mae spoeczestwo moe nalee do wikszego
spoeczestwa dzielnicy albo rejonu miejskiego.
m bardziej granice spoeczestwa si rozszerzaj, tym wicej jest rnorodnoci (opartej na
pochodzeniu, jzyku, religii i innych cechach ktre tworz ludzk tosamo). Mo e nalee do
wikszego magistratu miejskiego albo duego miasta.
W wikszoci przypadkw (z wyjtkami), spoeczestwo miejskie ma bardziej niewyra ne i
trudniejsze do wytyczenia granice, jest bardziej rnorodne i skomplikowane, jest trudniej je
zorganizowa uywajc typowe metody na rozwj spoeczestwa, i ma bardziej skomplikowane
i wyrafinowane cele ni spoeczestwo wiejskie.
"Spoeczestwo to dua, wyranie wyodrbniona spoeczno, ktra stanowi pewien zamknity
ukad, majcy wyspecjalizowane instytucje rnego typu (ekonomiczne, polityczne, kulturowe
itp.) integrujce mniejsze spoecznoci i zbiorowoci wchodzce w jej skad." (K.A.
Wojtaszczyk, Wiedza o spoeczestwie, Warszawa 1997).
Wszystkich rl i postaw, zwizanych z yciem w spoeczestwie, czowiek uczy si w czasie
tzw. procesu socjalizacji. Skada si on z dwch etapw: tzw. socjalizacji pierwotnej, majcej
17

miejsce w okresie dziecistwa, oraz socjalizacji wtrnej, ktra ma miejsce w dorosym yciu
czowieka.
Spoeczestwo to grupa ludzi (zbiorowo), ktra ma przede wszystkim poczucie odr bno ci od
innych zbiorowoci, czyli wiadomo tego, co rni j od podobnych grup. wynika to np. z
odmiennoci jzyka, jakim posuguj si mieszkacy rnych krajw, innych obyczajw i
tradycji. Czonkowie spoeczestwa poczeni s ze sob najrnorodniejszymi zwi zkami (np.
rodzinnymi), podobiestwem warunkw, w jakich yj, tworz i akceptuj wsplne normy
postpowania. Okrelenia spoeczestwo uywamy wic, kiedy mwimy o duych
spoecznociach, obejmujcych tysice ludzi.
Wykad:
Co to jest spoeczestwo?
Zbiorowo wzajemnie na siebie oddziaujcych osobnikw
o Zajmujca okrelone terytorium
o Na og liczna, dzielca si na rne czci (grupy, kategorie itp.)
o Staa, wieczna
o Samowystarczalna
o Samo odnawiajca si
o Posiadajca kultur
8.

Wska przykady zbiorowoci, w ktrych wystpuj nie wszystkie podane na wykadzie


elementy definicyjne spoeczestwa. Jakie nazwy mona stosowa dla okre lenia takich
zbiorowoci?

WARIANT 2
Dla przypomnienia- elementy definicyjne podane na wykadzie
Spoeczestwo to zbiorowo:
- osobnikw wzajemnie na siebie oddziaywujcych
- zajmujca okrelone terytorium
- na og liczna (grupy, kategorie itp. nie ma spoeczestw nie dzielcych si na grupy)
- staa, wieczna
- samowystarczalna (potrafi przetrwa)
- samo odnawialna
- posiadajca kultur
zbiorowo terytorialna- ludzie w tramwaju nie wchodzcy w interakcj , pasa erowie
samolotu, przechodnie na ulicy, nie posiadaj wasnej kultury ;P
18

tum przypadkowy charakteryzuje si sab interakcj pomidzy uczestnikami lub wrcz jej
brakiem. S to jednostki, ktre przycigno jakie (czsto przypadkowe) wydarzenie.
Przykadem takiego tumu s osoby przygldajce si wypadkom czy te osoby zgromadzone
wok stoiska w hipermarkecie.
rodzina- nie jest samo odnawialna, samowystarczalna, nie musi by liczna
krg przyjaci i klub towarzyski
grupa zawodowa- nie jest samowystarczalna, nie musi zajmowa okre lonego terytorium, np.
stroiciele pianin, nie musi by wieczna- zawd moe zanikn
grupy religijne, wsplnoty wyznaniowe
stowarzyszenie i partia polityczna
wsplnota lokalna i ssiedzi
Zbiorowoci takie mona nazwa grupami spoecznymi, zbiorowociami terytorialnymi (?)

WARIANT 1
Na wykadzie - SPOECZESTWO:
- zbiorowo wzajemnie na siebie oddziaujcych osobnikw;
- zajmuj okrelone terytorium;
- na og liczna, dzielca si na rne czci;
- samowystarczalna;
- samoodnawiajca si;
- posiadajca kultur;
- staa, wieczna
z ksiki Sztompki
Jestemy gatunkiem stadnym, yjemy w zbiorowociach od rodziny, przez rd, plemi ,
wsplnot lokaln, ssiadw, przyjaci, wsppracownikw, po nard, czy wreszcie to, co dzi
objawia si coraz wyranej dziki rozszerzajcym si powizaniom komunikacyjnym,
ekonomicznym, kulturalnym, a take celowej polityce integracyjnej spoeczestwo
kontynentalne lub globalne, np. europejskie czy wiatowe.
Spoeczestwo kiedy zbiorowo ludzi w ramach pewnego pastwa; teraz swoisty
rodzaj rzeczywistoci, ktra manifestuje si w najrozmaitszy sposb w zbiorowociach
najrozmaitszej skali;
pastwowe czy narodowe,

19

zbiorowoci mniejsze od pastwa: rodzina i krewni, wsplnota lokalna i s siedzi, kr g


przyjaci i klub towarzyski, sekta i parafia, stowarzyszenie i partia polityczna, klasa i
warstwa spoeczna, grupa etniczna i mniejszo narodowa, szkoa i uniwersytet;
zbiorowoci wiksze od pastwa: korporacje midzynarodowe, wielkie Ko cio y, cywilizacje,
federacje, wsplnoty regionalne, kontynentalne czy wreszcie spoeczestwo globalne
Formy zbiorowoci:
Cecha
Podstawy integracji
definicyjn Wielko Podobie Podobiest
a

wo cechy
jednoste stwo spoecznie
Pojcie k
cechy istotnej
socjologicz
ne
Populacja

wiadomo

wsplnoty
i
odrbnoci

Kontakty
i
interakcj
ez
podobnym
i do
siebie

Stosun przykad
ki
spoecz
ne

Sarny w lesie agienickim

Rolnicy woj. dzkiego

Zbir
+
statystycz
ny

Kategoria +
socjologicz
na

Kategoria
spoeczna

Grupa
spoeczna

Organizacj +
a spoeczna

Zbir jednostek
zamieszkujcych
blokowisko przy ulicy
Traktorowej w odzi
robotnicy
Rodzina Kowalskich;
szkoa Podstawowa nr 6 w
odzi
+

Fundacja Gajusz

PRZYKAD ZBIOROWOCI

ubry w

Zbiorowo
wzajemnie
na siebie
oddziaujc
ych
osobnikw

Zajmuj
okrelon
e
terytoriu
m

Na og Samowyst Samoodna Posiadaj Staa,


Nazwa
liczna, arczalna wiajca ca
wieczna zbiorowo
dzielca
si
kultur
ci
si na
rne
czci
populacja
20

Puszczy
Biaowiesk
iej
Rodzina

Kowalskic
h

Robotnicy
pracujcy
przy
budowie
trasy W-Z
w odzi

Fundacja
Gajusz

9.

Grupa
spoeczna
Organizac
ja
spoeczna
Kategoria
spoeczna

Na podstawie odpowiednich fragmentw podrcznika P. Sztompki Socjologia. Analiza


spoeczestwa scharakteryzuj (posugujc si wasnymi przykadami) rnice midzy
orientacjami socjologicznymi: (1) grupow i systemow, (2) systemow i strukturaln ,
(3) aktywistyczn i kulturow

WARIANT 2
Na wykadzie profesor poda:
Rne aspekty rne punkty widzenia spoeczestwa:
1. demograficzny populacja - na og wielki zbir jednostek ludzkich o okrelonej
charakterystyce
2. grupowy skada si z jednostek, jest zintegrowany w pewn ca o , nie jest
zbiorowoci lun; wi spoeczna- przyjaciele, rodzina
3. systemowy powizany ukad pozycji (statusw i typowych dla niego rl)
4. strukturalny sie relacji midzy pozycjami
5. aktywistyczny (interakcjonistyczny)
Konglomerat zintegrowanych dziaa
6. kulturalistyczny matryca podzielonych przez zbiorowo znacze , symboli i regu
oddziaywujcych na ludzk dziaalno (?)
7. aspekt zdarzeniowy nieustajco zmienne, spoeczestwo w Tm uj ciu nie tyle istnieje
co nieustannie si staje
1. grupowy skada si z jednostek, jest zintegrowany w pewn cao , nie jest
zbiorowoci lun; wi spoeczna- przyjaciele, rodzina

21

P. Sztompka Analiza spoeczestwa


Socjologia zauwaa wic po drugie, e aby mc mwi o spoeczestwie, pomidzy
poszczeglnymi jednostkami wystpowa musz jakie powizania, zalenoci, relacje czce
pojedynczych ludzi w pewn cao. Twrcy socjologii - Auguste Comte, Herbert Spencer posugiwali si tutaj analogi do organizmu. Tak jak organizm biologiczny to nie prosta suma
komrek, tkanek, organw, lecz spoista i wsplnie funkcjonujca cao , tak samo
spoeczestwo to nie prosta suma ludzi, lecz zintegrowany i funkcjonuj cy organizm spo eczny.
W dzisiejszej socjologii echem tej perspektywy jest kategoria grup spo ecznych, od
najmniejszych, np. rodziny, do najwikszych, np. narodu.

systemowy powizany ukad pozycji (statusw i typowych dla niego rl)


P. Sztompka Analiza spoeczestwa
W XX wieku dokonano kolejnej abstrakcji, wprowadzajc w miejsce organizmu poj cie
systemu spoecznego, w ktrym uczestnicz nie tyle konkretne jednostki, osoby, ile raczej
pewne wyrnialne pozycje spoeczne lub zwizane z tymi pozycjami role (np. w koncepcji
Talcotta Parsonsa czy Niklasa Luhman-na). System spoeczny to np. szpital, a wic powizany
zesp pozycji (statusw) takich, jak ordynator, lekarze, pielgniarki, rehabilitanci, technicy
rentgenowscy, pacjenci, gdzie wszyscy wykonuj jakie przypisane do ich pozycji i wzajemnie
si uzupeniajce role.
2. systemowy powizany ukad pozycji (statusw i typowych dla niego rl)
strukturalny sie relacji midzy pozycjami; o rozmaitych koncepcjach ujmowania i
opisu s t r u k t u r y s p o e c z n e j (stratyfikacyjno-warstwowej, stanowej,
klasowej, kastowej)
P. Sztompka Analiza spoeczestwa
Dalszy krok na drodze abstrakcji polega na wyodrbnieniu samej sieci relacji, powi za
midzyludzkich z caoci systemu. Zauwaono, e mona szuka prawidowoci powiza
i relacji niezalenie od tego, kogo one wi, jakie osoby czy jakie pozycje, i niezale nie od
tego, w jakich zbiorowociach si przejawiaj. Tak jak w geometrii badamy punkty, linie,
trjkty, wieloboki, niezalenie od konkretnych obiektw o takich kszta tach, tak w
proponowanej przez jednego z twrcw socjologii niemieckiej Georga Simmla geometrii
spoecznej" socjolog ma skupia uwag na czystych formach spoecznych". W nowoczesnej
socjologii uywamy w tym sensie pojcia struktury (np. w koncepcji Claude Levi-Straussa czy
nieco inaczej u Roberta Mertona). Na przykad struktura konfliktu ma swoje prawid owo ci
niezalenie od tego, czy wystpuje w sprzeczce rodzinnej, bjce ulicznej, meczu bokserskim czy
na wojnie. Struktura dominacji, albo inaczej wadzy, moe by badana niezale nie od tego, czy
przejawia si w relacji ojca do syna, dyrektora do pracownika, biskupa do ksi dza, czy
trenera do zawodnika. P. Sztompka
22

3. aktywistyczny (interakcjonistyczny) Konglomerat zintegrowanych dziaa


P. Sztompka Analiza spoeczestwa
Ludzie nale do zbiorowoci, uczestnicz w systemach spoecznych, wchodz w strukturalne
zalenoci i relacje z innymi ludmi przez aktywno, przez to co robi i to co mwi.
Naleymy do grupy przyjaci tylko o tyle, o ile si spotykamy, odnosimy do siebie yczliwie i
z zaufaniem, jestemy lojalni i mwimy dobrze o przyjacioach wobec osb trzecich. Nale ymy
do druyny pikarskiej tylko o tyle, o ile gramy w pik, przychodzimy na treningi, bierzemy
udzia w meczach.
kulturowy gdy w analizie socjologicznej dominuje zainteresowanie regu ami ycia
spoecznego, jego symbolik, wzorami i znaczeniami
P. Sztompka Analiza spoeczestwa
Szste, ogromnie istotne spostrzeenie zawdziczamy rwnie Maxowi Weberowi, ale tak e
jego francuskiemu rwienikowi Emile'owi Durkheimo-wi. Wskazuj oni, e w ka dym
ludzkim dziaaniu zawarty jest pewien sens, znaczenie, a co wicej znaczenie to ma charakter
faktu spoecznego" narzucanego ludziom z zewntrz jako co obowizujcego, wi cego,
przez rodowisko, w ktrym si urodzili, wychowali i w ktrym yj. Umiemy gra w futbol,
ale nie w krykieta, bo urodzilimy si nad Wis, a nie nad Tamiz. Witamy si, podaj c
rk, a nie pocierajc nosami, nie jestemy bowiem Eskimosami. Jemy widelcem i noem, a
nie paeczkami, bo nie yjemy w Chinach. Dbamy o konto bankowe i mark nowego samochodu
bardziej niestety ni o zbawienie, bo nie urodzilimy si w redniowieczu, lecz w
spoeczestwie konsumpcyjnym. Dzisiaj do opisania tego zbioru znacze, symboli, wzorw,
regu, norm, wartoci itp., ktre kieruj ludzkimi dziaaniami, decyduj o ich indywidualnej
tosamoci, okrelaj ich uczestnictwo w zbiorowociach, wyznaczaj relacje, jakie nawizuj
z innymi ludmi - uywamy pojcia kultury. Najnowsza socjologia przywizuje do
kulturowych aspektw spoeczestwa ogromn wag (celuj tu socjologowie francuscy, np.
Pierre Bourdieu, Michel Foucault, Jean Baudrillard).

WARIANT 1
z internetu - Siedem komplementarnych perspektyw czym jest spoeczestwo:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

demograficzna populacja
grupowa wsplnota
systemowa zesp pozycji i zwizanych z nimi rl
strukturalna sie relacji (form odnoszenia si do siebie)
aktywistyczna sie interakcji
kulturalistyczna matryca znacze
23

7.
polowa pole zdarze spoecznych
np. rodzina, klasa szkolna (zanalizuj)
z ksiki Sztompki Komponenty perspektyw na to czym jest spoeczestwo na podstawie
rodziny:
demograficzna liczebno; rozkad cech, takich jak wiek i pe, wzrost, waga, kolor w osw,
wyksztacenie
grupowa swoiste wizi: wsplne zamieszkanie, wsplnota majtkowa, mio, lojalno
wzajemna, gotowo do pomocy, troska o dzieci, silna tosamo wyraana zwrotem my i
odrniajca nasz rodzin od innych rodzin;
systemowa powizany ukad pozycji i rl, niezalenych od penicych je konkretnych
osb(ojciec, matka, m, ona, dziadek, babcia, syn, crka, wnuczek, wnuczka, te, te ciowa,
zi, szwagier, wujek, ciotka, itp.)
strukturalnej swoista sie pomidzy rozmaitymi pozycjami i rolami rodzinnymi:
maestwo, ojcostwo, braterstwo, pokrewiestwo, wadza rodzicielska, spadkobranie; ogromne
rnice dzielce struktury pokrewiestwa w rnych spoecznociach;
aktywistycznej - ycie rodzinne, to co si dzieje w rodzinie(zbir swoistych dzia a
podejmowanych przez czonkw rodziny: wspycie seksualne, wsplne gospodarowanie,
wychowanie dzieci, wsplne posiki, spory rodzinne, konflikty mae skie, itp.)
kulturalistycznej swoisty zbir regu -norm i wartoci dotyczcych np. zalotw i
zawierania maestw, przedmaeskich stosunkw seksualnych, dopuszczalno ci rozwodw,
odnoszenia si do siebie maonkw, autorytetu ojca lub matki, powinno ci dzieci,
odpowiedzialnoci za starzejcych si rodzicw, regulacji urodzin, aborcji, itp.;
zdarzeniowa(polowa) pynn i zmienn przestrze dziaa i interakcji, w ktrej zmiany
dokonuj si nieustannie w skali codziennego krtkiego trwania(rozchodzeni si rano do
swoich zaj: do szkoy, do pracy, na zakupy ulega rozproszeniu, istnieje tylko w stanie
wirtualnym i tylko w sensie materialnym[pusty dom], aby znw odzyska realno
socjologiczn wieczorem, gdy wszyscy spotkaj si przy kolacji i telewizorze), ale tak e w
skali redniego trwania, np. w cigu roku(zmienia si intensywno i formy ycia
rodzinnego znaczone s takimi datami jak tradycyjne wita, ferie szkolne, urlopy, wyjazdy
subowe rodzicw, itp.), i wreszcie w skali dugiego trwania, z roku na rok(zmienia si
zasadniczo wraz z narodzinami dzieci, ich dorastaniem, starzeniem si rodzicw, chorob ,
mierci, czasami rozwodem, ponownym zwizkiem maeskim, rozpadem rodziny, itp.);
cigle ta sama rodzina, ale nie taka sama

PRZYKAD demograficzna

grupow systemowa
a

struktural aktywistycz kulturow polowa


na
na
a
24

Druyna
pikarska

Pewna liczba
osb, w pewnym
przedziale
wiekowym

Swoisty
Okrelona
system
struktura
spoeczny
zrnicowanyc
h pozycji i rl

Mecz to
suma
dziaa i
interakcji
zawodnikw

Czyni to
w
ramach
regu

Pynna
zmienno
sytuacji
na boisku

RNICE
1) grupow i systemow,
grupowa dot. wizi jakie cz czonkw rodziny, natomiast systemowa dot. pozycji i rl
czonkw
2) systemow i strukturaln,
systemowa dot. powizania ukadu rl i pozycji(np. ojciec, brat), natomiast strukturalna dot.
sieci powiza pomidzy pozycjami i rolami(np. ojcostwo, braterstwo)
3) aktywistyczn i kulturow
aktywistyczna dot. dziaa podejmowanych przez czonkw rodziny, natomiast kulturowa dot.
regu - wartoci i norm dot. rnych sfer ycia rodzinnego

10. Na podstawie odpowiednich fragmentw podrcznika P. Sztompki Socjologia. Analiza


spoeczestwa scharakteryzuj (posugujc si wasnymi przykadami) rnice midzy
aspektami spoeczestwa: (1) populacj i wsplnot, (2) relacjami i dziaaniami.
WARIANT 2
1. populacja i wsplnota
populacja jest to aspekt odnoszcy si do wielkoci, zbioru jednostek, np.: rodzina
(ojciec, matka i dziecko).
wsplnota zbir ludzi podobnych pod wzgldem cech spoecznie donios ych w danym
miejscu i w danym czasie stanowi ju co wicej ni zbir statyczny. Wsplnota wynika z
realnego podobiestwa sytuacji yciowej, interesw, szans. Jest take postrzegana jako istotne
podobiestwo. Studenci, robotnicy, modzie, krakowianie, Polacy w przynale no ci do
takich zbiorowoci jest co bardzo istotnego dla ich czonkw wynika i powszechnie
dostrzegamy, e maj co wsplnego; spontanicznie klasyfikujemy ich razem.

25

*populacja w spoeczestwie wystpuj rozmaite zbiorowoci jednostek. Wielo ci


jednostek jest, np.: rodzina, nard, druyna pikarska, oddzia wojskowy, klasa szkolna i grono
przyjaci, mieszkacy Krakowa i czonkowie mafii, klub rotariaski i parlament, partia
polityczna i gang modzieowy.
2. relacje i dziaaniami
relacje to pewne powizania, zalenoci, ktre cz pojedynczych ludzi w
pewn cao
dziaanie spoeczestwo to zoony konglomerat (cao, ktra jest zlepkiem
rnych, czsto niepasujcych czci lub elementw) ludzkich dziaa i ich
konsekwencji.
* relacje August Comte oraz Herbert Spencer, aby scharakteryzowa zale noci czce
poszczeglne jednostki w ca zbiorowo odnieli si w swoim porwnaniu do organizmu
biologicznego. Bowiem podobnie jak organizm biologiczny, ktry nie jest prosta sum komrek,
tkanek, organw lecz spoist oraz wsplnie funkcjonujc zbiorowoci, funkcjonuje
spoeczestwo, a mianowicie to nie prosta suma ludzi, ale zintegrowany oraz funkcjonuj cy
wsplnie organizm spoeczny.
*dziaanie ludzkie Wg Maxa Webera dziaanie ludzkie okrelane jest jako podstawowe
tworzywo, z ktrego powstaj wszelkie zjawiska spoeczne oraz wszelkie ca o ci spo eczne.
Jako przykad m. Weber podaje kapitalizm, jako zoony efekt masowych dziaa ludzi:
kupujcych, sprzedajcych, inwestujcych, organizujcych produkcje, oszczdzajcych, a wic
realizujcych to co nazywaduchem kapitalizmu
*aktywno? czyli to co ludzie robi i to co mwi, a wic dana jednostka uczestniczy
w danym spoeczestwie poprzez wchodzenie w strukturalne zale no ci oraz relacje z innymi
ludmi. Np. druyna sportowa dana jednostka naley do niej, o ile gra w pi k, przychodzi
na treningi, bierze udzia w meczach dana osoba naley do przyjaci, tylko o tyle ile si
spotykamy, odnosimy do siebie yczliwie i z zaufaniem, jestemy lojalni i mwimy dobrze o
przyjacioach osb trzecich. Przykad wasny do aktywnoci: klub turystw kolarzy dana
jednostka naley do tego grona, jeli bierze udzia we wsplnych wycieczkach, wyprawach,
przychodzi na spotkania.
WARIANT 1
26

Aspekty spoeczestwa to akcenty rnych orientacji socjologicznych, s one punktem widzenia


na to, czym jest spoeczestwo. Wsplnota to grupy spoeczne wyr nione ze wzgl du na
zalenoci czce jednostki w dan funkcjonujc cao np.: rodzina, szkoa, pastwo
Chiny, Brazylia; sekta, mniejszo narodowa. Populacja to wielo konkretnych jednostek,
zbir osb o danej cesze, np.: czonkowie rodziny matka, ojciec i dzieci; uczniowie i
nauczyciele; obywatele Polacy, Kanadyjczycy; ssiedzi; przyjaciele. Rnice mi dzy tymi
aspektami to:
- populacja odpowiada na pytanie ,,z jakich ludzi skada si dana zbiorowo , kim s ci
ludzie?, a wsplnota na - ,,co to za zbiorowo?;
- populacja zwraca uwag e spoeczestwo to ludzie, poszczeglne jednostki, prosta suma osb
(m, ona), a wsplnota: spoeczestwo= > jaka grupa, zintegrowany organizm spoeczny
(np. rodzin cz wizi maeskie, rodzicielskie, a nard wizi narowowe);
- populacja blisza jest myleniu potocznemu, konkretnemu, a wsplnota naukowemu,
abstrakcyjnemu;
- w populacji konkretne osoby nie musz czy cise powizania (np. Kowalskiego z Sieradza
z Nowakiem z Ujazdu), a w wsplnocie relacje te s warunkiem jej istnienia (obaj s Polsce,
pacc podatki tworz j).
Relacje to prawidowoci powiza niezalene od tego, w jakiej zbiorowo ci si przejawiaj ;
wg Levi-Straussa to pewne struktury, ktre wystpuj w kadym systemie spo ecznym; np.:
relacje pokrewiestwa, podzia pracy, hierarchia kocielna, wadzy, koleestwo. Dzia ania to
aktywno ludzi- to co czyni i mwi, np.: prokreacja, wychowanie, czynnoci robocze,
modlitwa, rzdzenie, gosowanie; poyczenie czego. Rnice:
- relacja jest pojciem szerszym zawiera w sobie dziaania (kole e stwo to spotykanie si i
mwienie do siebie yczliwie);
- relacja ma zawsze kierunek dwustronny, a dziaanie moe by jednostronne (ma e stwo to
struktur czca i ma i on, a prowadzi dom tylko ona);
- relacje to struktury bardziej trwae, dusze pod wzgldem czasu, a dzia ania mog by
chwilowe (struktura dominacji dziekan-student trwa dot d a student uko czy studia, a
suchanie wykadu godzin).

11.

W nawizaniu do omawianych na wykadzie praktycznych implikacji socjologii zaproponuj


i omw przynajmniej dwa przykady praktycznego zastosowania wiedzy socjologicznej.

WARIANT 3
Z wiedzy socjologicznej mog korzysta politycy. Aby zbada opinie konkretnych grup
spoecznych dotyczc konkretnych dziaa, reform, ktre mog by wprowadzone np. reforma
suby zdrowia, prorodzinna czy emerytalna. Niestety politycy korzystaj z wiedzy
27

socjologicznej raczej w zakresie bada sondaowych przed wyborami. Co skutkuje


populistycznymi dziaaniami z ich strony.
Wiedza socjologiczna suy rwnie pracownikom socjalnym, dziaaczom. Pomaga spojrze
na wiat z innego ni nasz punktu widzenia. Wane jest to szczeglnie np. w rejonach
zrnicowanych kulturowo, religijnie na przykad na wschodzie kraju. Rozwi zania
podejmowane w tych rejonach powinny by oparte na rzetelnie ugruntowanej wiedzy, opartej
o badania dotyczce kultury, potrzeb ludnoci tych rejonw (pogranicza), ktre mog by i s
inne w porwnaniu z potrzebami ludnoci w centrum. To samo dotyczy rnic kulturowych
dotyczcych ludzi innego koloru skry lub wyzna religijnych.
WARIANT 1
- Wywieranie wpywu na ludzi manipulacje: oddziaywanie majce na celu nak onienie drugiego cz owieka do zmiany
sposobu postpowania, do podjcia lub zmiany decyzji.
- wiadomo rnic kulturowych - spojrzenie na wiat spoeczny z innych ni nasz w asny punktw widzenia.
Zrozumienie, jak yj inni, ich problemw. Rozwizania praktyczne, musz opiera si na rzetelnej wiedzy o yciu
ludzi, by przyniosy pozytywne skutki.
- Ocena skutkw dziaania - ocena efektw praktycznych inicjatyw spoecznych.
- Samopoznanie - lepsze zrozumienie siebie. Im lepiej wiemy, dlaczego wybieramy sposb dzia ania, ktry wybieramy, im
wicej wiemy o funkcjonowaniu spoeczestwa w ogle, tym wikszy mamy wpyw na nasz w asn przysz o .
- Techniki i strategie rozwizywania konfliktw Negocjacje, mediacje. Konflikty powstaj w wyniku s abej
komunikacji midzy ludmi, rywalizacji, przyjciem nieodpowiednich wartoci czy celw, s one nieuchronne i nie mo na
ich unikn, mona jedynie je kontrolowa i rozwizywa. Ze wzgldu na rodzaj konfliktw wyr niamy: konflikt
midzy grupami, konflikt midzy organizacjami, konflikt midzy jednostk a grup , konflikt mi dzy osobami, konflikt
wewntrzny. Natomiast najczstszymi przyczynami konfliktw s m.in. rnice ekonomiczne, sprzeczno celw,
sprzeczno wartoci, rnice kulturowe, le funkcjonujcy system komunikacji, nieprawid ow struktur grupy, r nice
religijne itd.
- Komunikacja spoeczna - proces tworzenia, przeksztacania i przekazywania informacji mi dzy jednostkami, grupami i
organizacjami spoecznymi. Celem komunikacji spoecznej jest ksztatowanie, modyfikacja lub zmiana wiedzy, postaw i
zachowa zgodnie z interesami i wartociami oddziaujcych na siebie nadawcw i odbiorcw. Nadawca moe posugiwa
si rwnie metodami manipulacji i perswazji.
-Komunikacja interpersonalna - zachowania werbalne jak i niewerbalne, zachodzi nieustannie - ka da sytuacja spo eczna
implikuje proces nadawania i odbierania rnych informacji. Nie wypowiadaj c ani s owa, moje cia o nieustannie emituje
sygnay, ktre wyraaj moje samopoczucie, nastawienia, postawy itp.
WARIANT 2
Socjologia jest dziedzin refleksji o wanych implikacjach praktycznych. Moe
przyczynia si do wzrostu spoecznego krytycyzmu i praktycznych reform
spoecznych poprzez:
-> lepsze zrozumienie okrelonego zestawu okolicznoci spoecznych, co daje
wiksz szans na kontrolowanie tych okolicznoci;
-> powikszenie wraliwoci kulturowej, co umoliwia oparcie dziaa o
charakterze politycznym na uwiadomieniu sobie istnienia rnych (czsto
28

rozbienych) wartoci kulturowych;


-> badanie zamiennych i niezamiennych konsekwencji przyjcia okrelonych
programw politycznych;
-> funkcj ,,owiatow (czy ,,owieceniow) oferujc grupie i jednostkom coraz
wicej moliwoci zmiany warunkw ycia.
Poniej kilka z wielu opcji zastosowania socjologii w codzienno ci.
Wywieranie wpywu na ludzi manipulacje:
W kadej chwili, gdy komunikujemy si z ludmi wywieramy na nich wpyw i
sami podlegamy wpywom innych. Moe by to oddziaywanie majce na celu
nakonienie drugiego czowieka do zmiany sposobu postpowania, do podj cia lub
zmiany decyzji. Czasem dochodzimy do niemiych wnioskw, e kto
manipulujc nami, naszymi odczuciami nakoni nas do czego, na co zupenie, nie
mielimy ochoty. Czujemy si wykorzystani.
wiadomo rnic kulturowych:
Socjologia pozwala nam patrze na wiat spoeczny z innych ni nasz wasny
punktw widzenia. Bardzo czsto, kiedy potrafimy zrozumie , jak yj inni,
moemy te poj ich problemy. Rozwizania praktyczne, ktre nie opieraj si na
rzetelnej wiedzy o yciu ludzi, ktrych bd dotyczy, maja mae szanse na
powodzenie. Zatem biay pracownik spoeczny dziaajcy w spoecznoci, w
ktrej przewaaj czarni, nie zdobdzie ich zaufania, jeeli nie wypracuje
wraliwoci na specyficzny typ dowiadczenia spoecznego, jakie rni czarnych i
biaych ludzi.
Ocena skutkw dziaania
Badania socjologiczne pomagaj w ocenie efektw praktycznych inicjatyw
spoecznych. Kady program reformy spoecznej moe si nie powie lub
wywoa zgoa niepodane skutki. Na przykad w wielu krajach wybudowano po
drugiej wojnie wiatowej wielkie bloki mieszkalne w centrach miast. Celem tej
inicjatywy byo zapewnienie mieszkacom tzw. Slumsw godnych warunkw
mieszkaniowych oraz zapewnienie im atwego dostpu do zlokalizowanych w
pobliu sklepw i innych punktw usugowych. Jak jednak pokazay badania,
mieszkacy tych wysokich wieowcw, ktrzy przenieli si do nich ze swoich
dotychczasowych lokali, czsto czuli si odizolowani i nieszczliwi. Ubosze
dzielnice wielopitrowych budynkw i centrw handlowych zacz y podupada;
napady rabunkowe i inne powane przestpstwa stay si tam codzienno ci.
Samopoznanie:
Socjologia moe nam pod wieloma wzgldami pomc w samopoznaniu lepszym
zrozumieniu siebie. Im lepiej wiemy, dlaczego wybieramy sposb dziaania, ktry
wybieramy, im wicej wiemy o funkcjonowaniu spoeczestwa w ogle, tym
wikszy mamy wpyw na nasz wasn przyszo. Nie powinnimy rozumie
socjologii jedynie jako dziedziny wspomagajcej instytucje polityki spo ecznej
czyli organizacje majce wadz w podejmowaniu mdrych decyzji. Wadza nie
zawsze idzie w parze z dbaoci o interesy grup pozbawionych do niej dost pu i
nieuprzywilejowanych. Samopoznanie pozwala robi uytek z bada
socjologicznych i skutecznie przeciwstawia si polityce rzdowej lub wdr a
wasne inicjatywy polityczne. Grupy samopomocy, jak Anonimowi Alkoholicy,
lub ruchy spoeczne, jak na przykad ruch ochrony rodowiska, stanowi
przykady ugrupowa dcych i to z bardzo dobrymi rezultatami do
praktycznych reform.
Techniki i strategie rozwizywania konfliktw
29

Konflikty s nieodcznym elementem ycia spoecznego, zapewne


zaprowadziyby w kocu do cakowitej destrukcji zbiorowoci spoecznych gdyby
nie wypracowane procedury ich rozwizania. Dziaania podejmowane przez ludzi
w sytuacji konfliktu zale od cech ich osobowoci, temperamentu oraz tego, jak
wany jest dla nich przedmiot konfliktu i jakie sposoby radzenia sobie z nimi
znaj i preferuj. Konflikty powstaj w wyniku sabej komunikacji midzy lud mi,
rywalizacji, przyjciem nieodpowiednich wartoci czy celw, s one nieuchronne i
nie mona ich unikn, mona jedynie je kontrolowa i rozwizywa. Ze wzgldu
na rodzaj konfliktw wyrniamy: konflikt midzy grupami, konflikt midzy
organizacjami, konflikt midzy jednostk a grup, konflikt midzy osobami,
konflikt wewntrzny. Natomiast najczstszymi przyczynami konfliktw s m.in.
rnice ekonomiczne, sprzeczno celw, sprzeczno wartoci, rnice
kulturowe, le funkcjonujcy system komunikacji, nieprawidow struktur grupy,
rnice religijne itd. Istniej dwie techniki rozwizywania konfliktw. S nimi
negocjacje oraz mediacje.
Komunikacja spoeczna
Komunikacja spoeczna to proces tworzenia, przeksztacania i przekazywania
informacji midzy jednostkami, grupami i organizacjami spoecznymi. Celem
komunikacji spoecznej jest ksztatowanie, modyfikacja lub zmiana wiedzy,
postaw i zachowa zgodnie z interesami i wartociami oddziaujcych na siebie
nadawcw i odbiorcw. Efektywno komunikacji spoecznej zaley od
obiektywizmu, kompetencji (wiarygodnoci) nadawcy oraz od atrakcyjno ci
przekazu, ktry powinien cechowa si trafnoci argumentacji (jednostronnej lub
dwustronnej), odpowiednim doborem metod przekazywania (odwo ywania si do
emocji, intelektu lub emocji i intelektu), a take uwzgldnia nastawienie
odbiorcw (pozytywne, negatywne, obojtne) w stosunku do przekazywanych
informacji oraz ich wiek, wyksztacenie, pe, otwarto na innowacje itp.
Nadawca moe posugiwa si rwnie metodami manipulacji i perswazji
Komunikacja interpersonalna
Zrozumiana zarwno jako zachowania werbalne jak i niewerbalne, zachodzi
nieustannie - kada sytuacja spoeczna implikuje proces nadawania i odbierania
rnych informacji. Nie wypowiadajc ani sowa, moje ciao nieustannie emituje
sygnay, ktre wyraaj moje samopoczucie, nastawienia, postawy etc.
Komunikacja niewerbalna jest wielokanaowym procesem przebiegajcym
spontanicznie, obejmujcym subtelne nielingwistyczne zachowania, dokonuj cym
si w sposb cigy i, w duej mierze, bez udziau mojej wiadomoci. Nawet,
jeeli zdaj sobie spraw z emitowania poprzez wasne ciao okrelonych
sygnaw niewerbalnych, to w niewielkim jedynie stopniu potrafi sprawowa
kontrol nad tym procesem. Oto przykad: uczuciu silnego niepokoju,
zdenerwowania czsto towarzyszy drenie rk. Pomimo usilnych stara , nie mog
tego powstrzyma, dokonuje si ono wbrew mojej woli. Innym przykadem jest
zmiana wielkoci renic - dokonuje si bez udziau mojej wiadomoci i nie
sprawuj nad ni adnej kontroli. Podobnie jest w przypadku gosu - pomimo
zaangaowania caej siy woli, moja ekspresja wokalna wci pozostaje poza moj
kontrol. Gos najwierniej wyraa stany emocjonalne, najszybciej zdradza smutek
czy przygnbienie, uznaje si go za najbardziej "dziurawy" kana. Ale na przyk ad
twarz - "najwikszy niewerbalny kamca" - w duej mierze podlega wolicjonalnej
kontroli. Potrafi sprawi, by moja twarz wyraaa umiech, zdziwienie czy
oburzenie.
30

12. Auguste Comte (1798-1857), Herbert Spencer (1820-1903), Karol Marks (1818-1883),
Emil Durkheim (1858-1917), Max Weber (1864-1920). Dlaczego kada z wymienionych
postaci jest wana dla rozwoju socjologii?
WARIANT 1
August Comte(1798-1857) - twrca socjologii. Opracowa teori rozwoju spoecznego , wedug ktrej nastpowa on w
trzech fazach: - teologicznej (czowiek to, czego nie rozumia tumaczy sobie odwo uj c si do istot nadprzyrodzonych,
bstw, duchw), - metafizycznej (czowiek to, czego nie rozumia t umaczy sobie odwo uj c si do abstrakcyjnych poj i
spekulacji), - pozytywnej , naukowej (czowiek tumaczy wiat poprzez fakty i zalenoci mi dzy faktami, porzucenie
metafizyki). Ostatnia faza uznawana bya przez Comte za najdoskonalsz . Comte koncentrowa si na 2 aspektach
wspycia spoecznego: na porzdku spoecznym, na stabilizacji spoecznej. Sformuowa 2 zakresy badawcze socjologii:
statyka spoeczna badajca jakie spoeczestwo jest, jak je opisywa i dynamika spoeczna badajca jak si spoeczestwo
zmienia, dlaczego si zmienia.
Herbert Spencer (1820-1903). Porwnanie spoeczestwa do ywego organizmu. By przetrwa mu : si reprodukowa ,
wytwarza okrelon liczb dbr, aby utrzyma swoich czonkw, rozdziela pomidzy nich owe produkty, koordynowa i
regulowa dziaalno swoich czonkw. Pojcie przetrwania najlepiej przystosowanych tzn. w spo ecze stwie wolnym
od jakiejkolwiek interwencji pastwa/rzdu, nieprzystosowani musz znikn .
Karol Marks (1818-1883) Podstawowe prawa dotyczce ycia spoecznego mona odnale w strukturze ekonomicznej
spoeczestwa. Materializm sprzeczny - Wg niego spoeczestwo dzieli si na 2klasy:tych, ktrzy s w a cicielami rodkw
produkcji i tych ktrzy tych rodkw nie posiadaj. Konflikt klasowy wywo uje kryzys ekonomiczny, ktry daje pocz tek
nowym strukturom spoecznym. .
Emil Durkheim (1858-1917) Podejcie funkcjonalistyczne. Spoeczestwo scalaj przekonania, podobie stwa i
wartoci(solidarno mechaniczna), Porzdek spoeczny - wraz z rozwojem i rnicowaniem si spo ecze stwa, ludzie
zaczli wykonywa wyspecjalizowane zadania i stali si sobie nawzajem niezbdni(solidarno organiczna).
Max Weber (1864-1920). Dziaania spoeczne. Szczeglnie interesoway go wartoci, przekonania, zamiary, postawy, ktre
kieruj zachowaniami ludzkimi. eby wyjani czyje zachowanie, powinnimy go zrozumie . Weber postulowa
socjologi woln od wartociowania. Domaga si wyeliminowania z procesu badawczego za o e wst pnych i wszelkich
uprzedze. By twrc tzw. typw idealnych, czyli takiej konstrukcji poj ciowej dowolnego zjawiska, ktra wyra a a
najistotniejsze jego elementy i z ktr mona by byo porwnywa rozmaite zjawiska ycia spo ecznego.
WARIANT 2
AUGUSTE COMTE (1798-1857)
Filozof francuski, nazywany "ojcem sojologii", ktry w swoim g wnym,
szekiotomowym dziele Cours de philosophie positive [Kurs filozofii pozytywnej]
wydanym w latach 1830-1842 podj syntez caej dotychczasowej wiedzy naukowej,
postulujc jej rozszerzenie na obszar zjawisk zwizanych z yciem spo ecznym i
inicjujc now dyscyplin nauki - socjologi.
Mylenie naukowe albo inaczej pozytywne" byo w jego ujciu ukoronowaniem
ewolucji myli ludzkiej przechodzcej trzy stadia:
-> teologiczne (gdy w wyjanieniach zjawisk ludzie odwouj si do si
nadprzyrodzonych czy istoty boskiej),
-> metafizyczne (gdy wyjaniaj przez abstrakcyjne pojcia i rozumow kontemplacj ) i
31

wreszcie
-> pozytywne (gdy formuuj twierdzenia oparte na faktach i zalenociach
wspistnienia lub nastpstwa
midzy faktami).
Z kolei socjologia bya dla Comte'a ukoronowaniem hierarchii nauk, moga powsta
dopiero na bazie nauk wczeniejszych: matematyki, astronomii, chemii, fizyki, biologii.
Zajmuje si bowiem przedmiotem o najwyszym stopniu zoonoci.
wiat przyrody i spoeczestwa stanowi jedno i dlatego take metoda socjologii musi
opiera si na tych samych zasadach co metody nauk przyrodniczych. Socjologia musi
naladowa wzorce metodologiczne nauk przyrodniczych, w szczeglno ci musi opiera
si na faktach i poza zaobserwowane fakty nie wychodzi. Gwnym podejciem
badawczym socjologii jest metoda porwnawcza. A celem - rozumienieprzewidywaniezapobieganie",
czyli formuowanie wyjanie, z ktrych wyprowadzi mona predykcje i
zalecenia praktyczne. Szczegln racj istnienia socjologii jest dokonujcy si w wyniku
XVIII-wiecznych rewolucji, a zwaszcza Wielkiej Rewolucji Francuskiej, fundamentalny
przeom spoeczny: zastpienie spoeczestwa tradycyjnego - nowoczesnym, opartym na
przemyle, zurbanizowanym i republikaskim. Nowy system nie rozwinie si
spontanicznie, wymaga racjonalnego
kierowania, ktrego podstaw dostarczy winna wanie socjologia.
Comte postrzega spoeczestwo na podobiestwo skomplikowanego organizmu, czyli
stosowa analogi organiczn. Budow spoeczestwa albo inaczej - anatomi bada
winna statyka spoeczna", a jego funkcjonowanie i zmienno, czyli fizjologi dynamika spoeczna".
Podstawowym skadnikiem spoeczestwa s grupy spoeczne, a wrd nich najwiksz
rol odgrywa rodzina. Od Comte'a pochodzi znane powiedzenie, e rodzina jest
podstawow komrk spoeczn. Spoeczestwo ulega nieustannemu procesowi rozwoju,
a jego kierunek i etapy wskazuje wspomniane wczeniej prawo trzech stadiw".
HERBERT SPENCER (1820 - 1903)
Angielski filozof i socjolog, by przedstawicielem organicyzmu oraz ewolucjonizmu w
naukach spoecznych. Jego koncepcja ewolucji spoecznej jako procesu wzrastaj cej
zoonoci poczonej z integracj stanowi punkt wyjcia wikszoci teorii
neoewolucyjnych w socjologii. Wprowadzi do socjologii takie terminy jak : funkcja,
system, instytucja, spopularyzowa inne terminy jak: spoeczestwo przemysowe,
struktura spoeczna, organizacja.
Spencer sformuowa jeszcze przed Darwinem filozoficzn teori ewolucji. Cho uzna ,
e odkrycia Karola Darwina w peni potwierdzaj jego koncepcje, nie zdecydowa si na
przejcie sformuowa brytyjskiego biologa. Sam Darwin uznawa Spencera za
najwybitniejszego filozofa angielskiego tej epoki. Jego zdaniem ewolucja przebiega na
wszystkich poziomach rzeczywistoci: nieorganicznym, organicznym i nadorganicznym
(spoeczestwo), oraz wytworw ycia nadorganicznego (kultura), przy czym zakada ,
e zjawisk jednego poziomu nie da si zredukowa do poziomu niszego, chocia prawa
w kadym z wymienionych rodzajw ewolucji s takie same. Uwaa, e prawo ewolucji
rzdzi nie tylko w wiecie przyrody ywej, ale jest prawem powszechnym: wyja nia
ksztatowanie si planet, umysw, spoeczestw:
- Rzeczywisto spoeczna wywodzi si z przyrodniczej zachodzi midzy nimi jedynie
rnica stopnia zoonoci;
- Instytucje spoeczne s tym, dziki czemu dokonuje si przystosowanie niespo ecznego
z natury czowieka do naturalnego stanu wsppracy ze spoeczestwem.
32

Ewolucja wedug Spencera polega na trzech zachodzcych rwnoczenie procesach:


integracji, dyferencjacji i wzrostu okrelonoci. Przebiega ona w rozmaitych kierunkach,
gdy kade spoeczestwo usiuje lepiej lub gorzej dostosowa si do odmiennych
warunkw (przyrodniczych i spoecznych). Dopiero walka midzy spoeczestwami
(militarna lub gospodarcza) prowadzi do wyselekcjonowania typw najsprawniejszych.
Sama ewolucja nastpuje jednak naprzemiennie z dysolucj.
Wyrni 3 rodzaje prawa: powszechne, oglne, szczegowe. Uwaa , e wojna to
agresja, obrona i rozkazy. Podstaw prawa natury byo prawo rwnej wolno ci, ustrj
liberalny, bo to on wyzwala peni aktywnoci jednostki. Pastwo to organizacja
stabilna, pastwo w przyszoci ma by przemysowe, wolne i sprawiedliwe. Zakada , e
kade spoeczestwo i spoeczestwo globalne bdzie ewoluowa od militaryzmu do
industrializmu. Ewolucja zdaniem Spencera polega na stopniowym, post powym
rnicowaniu si czci. Spencer wywodzi ewolucjonistyczn etyk z teorii "walki o
byt": dobre jest to, co suy przystosowaniu i rozwojowi. Naley w tym celu wspiera
silnych, a nie sabych i upoledzonych przez natur.
Spencer take zaj si badaniami nad rozwojem religii. Podobnie jak Edward Tylor
uznawa jej stadialny rozwj. Uwaa za pierwotn form religii manizm, czyli wiar w
dusze przodkw. Poszukiwa rde religii u ludzi pierwotnych. Twierdzi , e cz owiek
pierwotny zauwaajc dualizm wielu zjawisk wystpujcych w naturze (np. wschody,
zachody soca, ksiyca itp.) przenis w dualizm na swoje ycie (sen, marzenia
senne). W ten sposb zdaniem Spencera wyksztacia si wiara w istnienie
ponadnaturalnej sfery, rzdzonej siami. Jest to nawizanie do animizmu i animatyzmu
Tylora. Spencer jest te nowoytnym odnowicielem euhemeryzmu, zgodnie z ktrym
bogowie powstali w rezultacie apoteozy wybitnych jednostek, ktra zwykle rozpoczyna a
si jeszcze za ich ycia, a nasilaa si po mierci.
KAROL MARKS (1818 - 1883)
Niemiecki filozof, ekonomista i dziaacz rewolucyjny. Twrca socjalizmu naukowego,
wspzaoyciel I Midzynarodwki ( midzynarodowa organizacja robotnicza zaoona
28 wrzenia 1864 roku w Londynie). Marks uwaa, e podstawowe "prawa" historii
mona odnale w strukturze ekonomicznej spoeczestwa. Wedug niego spo ecze stwo
dzieli si na dwie klasy: tych, ktrzy s wacicielami rodkw produkcji, i tych, ktrzy
tych rodkw nie posiadaj, czyli tych, ktrzy "maj", i tych, ktrzy "nie maj ". Podzia
ten nieuchronnie prowadzi, zdaniem Marksa, do "konfliktu klasowego". Marks ujmowa
histori wiata w kategoriach historii walki klas: ziemian przeciwko chopom, wacicieli
niewolnikw przeciwko niewolnikom, kapitalistw przeciwko proletariatowi. Wedlug
Marksa sprzecznoci immanentnie tkwice w kapitalizmie wywouj kryzysy
ekonomiczne, ktre, z kolei, daj pocztek nowym strukturom spo ecznym. Pogl d ten,
nazywany materializmem dialektycznym, zakada, e nowo powstae struktury bd
doskonalsze od starszych, bardziej represyjnych. Z tej przyczyny Marks nie widzia w
konflikcie za, lecz raczej motor postpu. Wpyw Marksa na socjologi jest odczuwalny
do tej pory. Chocia jego pogld o dominujcym wpywie czynnikw ekonomicznych, na
spoeczestwo nie cieszy si powszechn akceptacj, wikszo socjologw przypisuje
owym czynnikom istotn rol w yciu spoecznym.
EMIL DURKHEIM (1858 - 1917)
Francuski filozof, socjolog i pedagog. By profesorem w Bordeaux, gdzie w 1895 roku
obj pierwsz w Europie katedr socjologii, od 1902 roku wykada na Sorbonie.
Przedstawiciel socjologizmu. W jego dorobku na szczegln uwag zasuguje socjologia
jako nauka o faktach spoecznych.
Socjologia w ujciu Durkheima to najwaniejsza i najbardziej podstawowa spo rd nauk
33

spoecznych. Rzeczywisto spoeczna jest rzeczywistoci sui generis (swoist ). Jest ona
zewntrzna w stosunku do jednostki. Jest zawsze przez jednostk zastana, a jednostka
przyswaja j w procesie socjalizacji. Spoeczestwa nie naley traktowa jako sumy
jednostek (realizm socjologiczny).
Kluczowym elementem bada socjologicznych s fakty spoeczne. Socjolog powinien
traktowa je "jak rzeczy", czyli odrzuci wszelkie zaoenia i uprzedzenia na ich temat,
stan "na zewntrz" badanych zjawisk. Fakty spoeczne stanowi odrbn klas zjawisk,
ktra w tylko niewielkim stopniu moe by wyjaniana przez odwoanie si do innych,
pozaspoecznych klas zjawisk. W spoeczestwie zachodz bowiem zjawiska jakociowo
odrbne od tych, ktre charakteryzuj wiadomoci indywidualne; nie mog by zatem z
nich wywodzone ani do nich redukowane.
Fakty spoeczne wg Emile Durkheima:
Fakty spoeczne wszelki sposb robienia, utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na
jednostk zewntrznego przymusu.
> Materialne fakty spoeczne
- Spoeczestwo;
- Strukturalne skadniki spoeczestwa np. koci, instytucje itd.;
- Morfologiczne skadniki spoeczestwa np. rozmieszczenie ludnoci, kanay
informacyjne itd.
> Niematerialne fakty spoeczne
- Moralno;
- wiadomo zbiorowa;
- Wyobraenie zbiorowe;
- Prdy spoeczne.
Durkheim swoj teori faktw spoecznych w duym stopniu okreli zadania
socjologw. By zdania, i socjologia tudzie socjolodzy winni zajmowa si
studiowaniem faktw spoecznych.
Zdaniem Durkheima, socjolog zbliajc si do faktw spoecznych winien zachowywa
si tak jakby wszed w obcy mu wiat, tj. wyzby si wszelkich uprzedze . Powinien
wprawi si w stan ducha, w jakim znajduj si np.: fizycy czy chemicy wtedy gdy
zapuszczaj si w niezbadane jeszcze regiony swej dziaalnoci naukowej. Jego postulat
metodologiczny zbliony by do metodycznego wtpienia Kartezjusza bya to inaczej
mwic prba odnalezienia socjologicznego COGITO punktu, od ktrego mo na
byoby zacz budow gmachu rzeczywicie pewnej wiedzy. Tym punktem dla Emile
Durkheima bya EMPIRIA.
Utopia epistemologiczna nakazywaa badaczowi zachowywa si w duchu zasady
relatywizmu kulturowego wchodzc w obcy wiat, badacz zmuszony jest wyzby si
wczeniej wiedzy, poznanych praw moralnych, zasad postpowania etc. jego zadaniem
jednak jest poznawanie nowego wiata, w ktry wkroczy takim jaki faktycznie jest, nie
za taki jaki powinien by.
Nauka winna czerpa elementy swych wstpnych definicji z danych zmysowych to nie
wiedza przednaukowa jest drogowskazem ale wraenia czy zmysowe do wiadczenia.
Fakty spoeczne traktowane jako rzeczy moliwe s do poznania jedynie drog
obserwacji i eksperymentw, stopniowo przechodzc od cech najbardziej zewn trznych
do cech mniej widocznych i gbszych. Tylko zewntrzne poznanie jest mo liwe, gdy
fakty spoeczne, tj. rzeczy s:
> sprzeczne z ide ktr poznaje si od wewntrz;
> zewntrzne wobec jednostki.
Filozofia czowieka Homo duplex
34

Pomimo wielokrotnie deklarowanej niechci Durkheima do filozofii, niemo liwe by oby


mwienie o postulatach tego autora bez nuty teje nauki. Chociaby dziki jego
wyksztaceniu oraz licznych nawiza do wielu zaoe filozoficznych.
Jednym z takich postulatw, w ktrych filozofia odegraa wielk role jest wyobra enie o
istocie czowieka i jego czowieczestwu. Od zawsze badacze/filozofowie zmagali si z
problematyk czowieka skadajcego si z ciaa i duszy (dwch sprzecznych biegunw).
Problematyka HOMO DUPLEX na przestrzeni wiekw bya tumaczona r nie, jednak
nigdy nie mona byo znale konsensusu pomidzy przyziemnoci zwierz c i
wyniosoci ludzk.
Biegunowy podzia czowieka na istot biologiczn jej wraenia, zmysy, instynkty,
popdy z drugiej za strony dusza, mylenie. W oczach Durkheima te dwa bieguny w
czowieku s od zawsze w konflikcie. w konflikt polega na grze opieraj cej si na
zasadzie 0-1 jeeli czowiek chce postpowa jak zwierz, wwczas przegrywa jego
natura wyniosa jego czowieczestwo i na odwrt. Te dwa bieguny prowadz ci g
bitw, w ktrej wygra moe tylko jeden z nich.
Takim punktem przejcia z natury zwierzcej w pene czowieczestwo jest rzecz,
tudzie fakt spoeczny, bliej nazywany religi. Dziki religii tj. przejciu z czasu
profanum w czas sacrum, ktry wywiera zewntrzny wpyw na jednostk w postaci np.:
lku, szacunku prowadzi jednostk do pohamowania zwierzcych instynktw, pop dw i
wwczas uwalnia si spod hamulcw czowieczestwo. W zwizku z tym, religia staje
si jednym z filarw spoeczestwa, jego gwn osi - to wyrnienie nazywane jest
zasad totemiczn.
Czas sacrum i profanum rnicuje to co jest jednostkowe (zwierz ce, egoistyczne) od
tego co jest zbiorowe tudzie spoeczne (ludzkie, moralne, altruistyczne). Spo ecze stwo
(ktre jest ponad jednostk) wywiera zewntrzny wpyw na jednostki, ktry sprowadza je
do zachowa odpowiednich tylko naturze ludzkiej, tj. zbiorowe, moralne, altruistyczne
postpowanie ludzi.
MAX WEBER (1864 - 1920)
By niemieckim socjologiem, historykiem, ekonomist, prawnikiem, religioznawc i
teoretykiem polityki.
Jedn z podstawowych zasug Webera jest umocowanie metodologii nauk spo ecznych.
Weber odrzuca pozytywistyczn koncepcj nauk spoecznych jako nauk przyrodniczych,
(ktrej przedstawicielem by np. Auguste Comte). Weber postulowa, aby nada naukom
spoecznym cisy i obiektywny charakter, poprzez opracowywanie specyficznej dla
metodologii i filozofii nauki (np. koncepcja typw idealnych), opisywanie ich jak
najbardziej precyzyjnym jzykiem (wprowadzi wiele do dzi u ytecznych poj ) oraz
prowadzenie zakrojonych na szerok skal bada historyczno-porwnawczych.
Swoj teori socjologiczn Weber buduje na pojciu dziaania spoecznego. Od innych
zachowa ludzkich odrnia je to, e dziaajcy podmiot wie z nim subiektywny sens.
Operacja rozumienia (Verstehen) jest moliwa, poniewa wikszo dziaa ludzkich to
dziaania racjonalne. Wystarczy wtedy odtworzy subiektywn kalkulacj rodkw i
celw, kosztw i zyskw, jaka ley u podoa dziaa. W odniesieniu do dzia a
afektywnych, opierajcych si na stanach uczuciowych, pomocna jest empatia, do
tradycjonalnych za - pami historyczna.
Pojcie dziaania racjonalnego jest kluczem do zrozumienia procesu racjonalizacji
zachodzcego w wiecie zachodnim. Nastawienie na racjonalno jest tym, co wyrnia
etyk protestanck rozwijan przez kalwinizm. Weber stawia tez, e kierunkiem
rozwoju spoeczestw jest odchodzenie od tradycji i rozszerzenie obszarw, w ktrych
dominuje mylenie i dziaanie o charakterze racjonalnym. Proces ten Weber okrela jako
35

odczarowywanie wiata - niszczenie wiata opartego na magii. Wyrazem tych przekona


s zwaszcza analizy Webera dotyczce biurokracji
13.

Okrel w kilku zdaniach czym rni si potoczna wiedza o spoeczestwie od wiedzy


naukowej. Podaj przykad(y) potocznego i socjologicznego opisu rzeczywistoci spo ecznej.

WARIANT 1
Chodzi o to co myslimy o otaczajcym nas wiecie - jest to myslenie potoczne.
Np.uwaam, ze ludze bdc w grupie podejmuj decyzje pod jej wpywem, ulegaj presji
grupy.
Socjologiczny opis rzeczywistoci odnosi si do faktw lub eksperymentw naukowych. I tak w
tym przypadku, dostosowanie swojego zachowania do zachowan innych okre la si mianem
konformizmu.
Np. Jeli kto spyta ciebie ile osb w Polsce ma wyksztacenei wysze, to moesz
odpowiedzie, e bardzo duo, wasciwie wikszo. Natomiast socjolog odniesie sie do danych
stastycznych.
*potoczna wiedza o spoeczestwie Potoczna wiedza o spoeczestwie to wiedza, ktra nie jest
naukowa, a jedynie wyprowadzona przez nas, wynikajca z opisu zjawisk z jakimi si
spotykamy i prbie ich wyjanie w sposb dogodny dla nas. Jest niespjna i
fragmentaryczna, czyli taka ktra cz prawdy bierze za ca prawd-bd pars pro totocz bierzemy za cao, tzn. e kiedy do czego dojdzie i nie umiemy wytumaczy sobie jak
to si stao, to dochodzimy do wnioskw, ktre s dla nas najwygodniejsze, naj atwiej i
najszybciej przychodz nam do gowy i te wnioski przyjmujemy za prawd , bo nie umiemy i
nie znamy metod naukowoci do wyjanienia tych zjawisk metod empiryczn
(dowiadczeniem, zaobserwowanym zdarzeniem i wreszcie popartym, szczeg ami wnioskiem,
potwierdzonym badaniami = jest na nosa, moja wiedza, pochopna, warto ciuj ca(oceniaj ca
szybko co, przylepiajca etykietki))
Przykad: mamo: czemu pomidor jest czerwony? Mama: wiesz co, nie wiem, no tak ju jest od
dawna. Pomidor to pomidor. Skd o tym wiesz? Bo mi babcia powiedziaa. A sk d babcia to
wie? Bo jej mama tak powiedziaa. A skd jej mama to wiedziaa? A id si jej zapytaj, to ci
powie.
Przykad 2: idzie parkiem moda dziewczyna, a za ni mczyzna. Wie, e przed ni, w
nastpnej alejce stoi gromada zbirw. Wic rzuca si na ni i chwyta j i wciga w krzaki.
(po to, by uratowa j przed napaci), ale inne osoby, obserwujce, nie znajce kontekstu, e
tam s zbiry, zaraz stwierdz, e to gwaciciel i wcign j w krzaki! To na nosa, moja
interpretacja tego jak widz to zdarzenie, a nie wiem co kierowa o tym ch opakiem, co chcia
zrobi. On wiedzia, a my subiektywnie i pod siebie zgeneralizowalimy i przypilimy mu
etykietk, e gwaciciel.

36

od
*wiedzy naukowej. Ktra jest: naukowa czyli empirycznie i eksperymentalnie opisujca fakty
spoeczne. Jest cisa, precyzyjna i obiektywna. Ma uzasadnione uoglnione prawa spo eczne,
powstrzymuje si od ocen i wartociowania(doklejania etykietki). Ma jasne i mierzalne
pojcia stosowane w twierdzeniach o zalenociach pomidzy rozmaitymi faktami czy
zjawiskami. W sposb ugruntowany i uzasadniony odpowiada na wszelkie pytania. Weryfikuje
fakty i odkrywa niezamierzone i nieuwiadomione konsekwencje spo eczne dzia a cz onkw
spoeczestwa. Musi mie przedmiot bada, narzdzia bada i okrelon nazw.
WARIANT 2
a ) Wiedza potoczna
- pochodzi z dowiadczenia innych, narasta przez wymian dowiadcze
- zbiorowa wiedza spoeczna czonkw danej zbiorowoci, bdca rezultatem ich wsplnych
dowiadcze
- czsto przybiera posta przysw
- nabywamy j w cigu caego ycia spontanicznie od najwczeniejszych lat dziecistwa
- zwizana z wartociowaniem
- operuje podziaami dychotomicznymi: my-oni
- traktuje nastpstwa w czasie jako zwizek przyczynowy
- upatruje przyczyny w celowych dziaaniach ludzi
- przeniknita stereotypami: maj charakter upraszczajcy, nadmiernie generalizuje,
sztywno i odporno na zmiany, zabarwione emocjonalnie
- odrnianie grup wasnych od obcych, przyjaznych od wrogich
- podporzdkowana celom praktycznym

b ) Wiedza naukowa
- prbuje wyjani, a nie tylko opisa, ma dostarczy wyjanienia dostpnej wiedzy opisowej
na jej temat i ukierunkowa dalsze badania
- uczonych obowizuje przestrzeganie regu postpowania badawczego- okre lenie badanego
problemu, staranne zbieranie danych i umoliwienie innym kontroli ich rzetelnoci, odr nienie
twierdze na faktach od domysw
- neutralno i powstrzymywanie si od wartociowania
37

- polega na poszukiwaniu regularnoci, prawidowoci formuowania oglnych praw


rzdzcych yciem spoecznym
- konstruowane s twierdzenia o zalenociach midzy zjawiskami
Pytania socjologii jako nauki: Jak jest?, Dlaczego tak jest? Jak bdzie?, Jak ulepszy ycie
spoeczne?
Przykad potoczny:
Na podstawie dowiadcze Kazimierza Kowalskiego mona okreli nard Niemiecki jako
pracowity.
Przykad naukowy:
Analizujc zachowanie danej grupy spoecznej mona okreli j jako wykolejon spo ecznie, a
zatem grup wymagajc dodatkowego wsparcia, ktre moe pomc w powrocie do normalnego
ycia spoecznego badanych jednostek.

14. Wedug niektrych autorw socjologia ma trzy funkcje: opisow, wyjaniaj c i


krytyczn. Jakie pytania zadawane s w ramach tych funkcji? W jaki sposb szuka na
nie odpowiedzi? Uzupenij swoje odpowiedzi szerszym komentarzem.
WARIANT 2
W ramach tych trzech funkcji podstawowe pytania jakie zadaje socjologii jako nauka
to:
1. Jak jest?
2. Dlaczego tak jest?
3. Jak bdzie?
4. Jak ulepszy ycie spoeczne?

Powyszym pytaniom mona dopasowa 3 funkcje: opisow, wyjaniaj oraz


krytyczn.
Funkcja opisowa odpowiada na pytania: jak jest? Jest to pytanie opisowe, ktre
okrela jak jest naprawd. Rola socjologii polega zatem na podwaaniu oraz obalaniu
rnorodnych mitw oraz zudze typowych dla perspektywy potocznej bd przerysowa i
idealizacji wystpujcych w sztuce. Jej zadanie polega zatem na weryfikowaniu faktw, a
take poszukiwa zjawisk naocznie postrzegalnych, szukajcych gbszych, ukrytych warstw

38

rzeczywistoci spoecznej. Miaa take odkrywa niezamierzone i nieuwiadamiane


konsekwencje spoeczne dziaa podejmowanych przez czonkw spoeczestwa.
Funkcja wyjaniajca, jak ju wyej wspomniaam odpowiada na pytanie dlaczego tak
jest? Socjologia pragna szuka bardziej przyczyn fundamentalnych , ni opiera si na
wiedzy narzucanej przez zdrowy rozsdek oraz odkrywa gbokie mechanizmy zjawisk,
uzyskiwa ich powizania z kontekstem innych zjawisk rwnoczesnych, a ponad to z
sekwencj zjawisk wczeniejszych. Pragna odrni przyczyny rzeczywiste oraz pozorne
lepiej ni filozofia.
Funkcja krytyczna- odpowiada na pytanie jak bdzie? oraz jak ulepszy ycie
spoeczne? Socjologia pragna zatem przewidywa przyszy bieg zdarze, odpowiadaj c wobec
tego na pytanie jak bdzie? Odpowiedzi , spodziewane tendencje oraz uzasadnione prognozy
spoeczne miay by formuowane na podstawie praw naukowych.

WARIANT 1
Socjologia zajmuje si badaniem spoeczestwa. Podstawowe pytania socjologii jako nauki to:
jak jest? Dlaczego tak jest? Jak bdzie? Jak ulepszy ycie spoeczne?
W ramach jej funkcji zadawane s nastpujce pytania:
a)
Funkcja opisowa- empiryczna, diagnostyczna, socjograficzna,
deskryptywna.Odpowiada na pytanie: jak jest? Socjolog zastanawia si
jaka jest rzeczywisto spoeczna, bd jej okrelony aspekt.
Socjologowie w tym celu posuguj si okrelonymi wzorami
postpowania.
b)
Funkcja wyjaniajca- zwana rwnie teoretyczn. Odpowiada
na pytanie: dlaczego tak jest?- Badacz zadaje sobie pytanie dlaczego tak jest, jako
zostao opisane wczeniej. (np. dlaczego mamy konflikty, dlaczego przyczyny itp.
Tylko rzetelny i wiarygodny opis rzeczywistoci spoecznej jest warunkiem
sensownych wyjanie.
c)
c)
Funkcja krytyczna- socjologowie najpierw chc
spoeczestwo dokadnie pozna, by je lepiej zrozumie. Socjologowie krytyczni maj
wiadomo wasnej odrbnoci i nawizuj do prac Roberta S. Lyndla oraz do
ojca socjologii krytycznej i radykalnej C.W. Millsa. Socjologia kryt.
zainteresowana jest uksztatowaniem spoeczestwa, ktre mo e maksymalizowa
wolno ludzk. Chodzi jej o spoeczestwo rwnoci wadzy, zasobw
ekonomicznych, szans yciowych, wiedzy.
15. Na podstawie wykadu i lektur objanij wasnymi sowami na czym polega procedura
rozumienia zaproponowana przez M. Webera?
WARIANT 1
39

Metoda rozumienia zjawisk spoecznych wywara bardzo duy wpyw na socjologi , szczeglnie
na jej nurt hermeneutyczny. Wedug Maxa Webera metod zrozumienia zjawisk spo ecznych
jest ich interpretacja. Jego zdaniem socjologia opiera si na rozumieniu i interpretacji dzia a
spoecznych w ich wzajemnych relacjach. Aby zrozumie ycie spoeczne, naley przede
wszystkim obserwowa i interpretowa zachowania spoeczne. Weber-uznawany za jednego z
twrcw socjologii rozumiejcej, gdy mwi o konkretnej grupie spo ecznej, np. narodzie,
rodzinie, ma na myli jedynie przebieg faktycznego dziaania spoecznego jednostek, nie
uznaje natomiast adnych dziaajcych osb zbiorowych. Wszystkie socjologiczne wyjanienia
pozostaj wyjanieniami pozornymi tak dugo, jak dugo nie potrafimy powiedzie/
zinterpretowa, dlaczego jednostki dziaaj tak jak dziaaj. W ujciu Webera nie ma nic
waniejszego ni zasada, ktra mwi o tym, i interpretator musi przynajmniej na pocz tku
zaoy, e dziaania i wierzenia, ktre stara si zrozumie s racjonalne, gdyby jednak
okazao si e nie s racjonalne, wwczas powinien odwoa si do wyjanie zwizanych z
tradycja czy emocjami. Zastosowanie procedury rozumienia umoliwia poznanie sensu i
znaczenia rnych zjawisk i procesw spoecznych przez zaangaowane jednostki. Oglnie
mwic, oznacza wiec prb poznania motyww, celw, postaw czy wartoci, ktrymi kieruje
si czowiek. Tylko w taki sposb badacz moe zrozumie czyje dziaania. Podsumowuj c, w
stosunku do dziaa ludzkich naley stosowa operacj, ktr jest rozumienie, aby zrozumie
rodki, cele, koszty, zyski i inne motywy, jakie le u podoa tych dziaa.
WARIANT 2
Zdaniem Webera socjologowie maj znaczn przewag nad przedstawicielami nauk
przyrodniczych bowiem socjologowie potrafi zrozumie zjawiska spoeczne natomiast
przyrodnicy nie s w stanie poj w podobny sposb zachowania atomu lub zwizku
chemicznego. Weber posugiwa si terminem Rozumie co na niemiecki tumaczymy jako
verstehen. Termin ten wykorzystywa w swych pracach historycznych , ktry uznawany by za
najbardziej kontrowersyjny wkad do metodologii wspczesnej socjologii.

Najistotniejszym narzdziem badania realizacji celw poznawczych nauk spoecznych


byy typy idealne, ktre Weber udoskonali. Typ idealny pokazuje jaka rzeczywisto
mogaby by a nie jaka jest. Najwaniejszy by typ idealny dziaania racjonalnego.
Dziki niemu bya moliwa caa procedura idealno-typologiczna. M. Weber podkre la
take fakt i wszystkie konstrukcje typw idealnych ulegaj przemijaniu i tworz si
coraz to nowe typy, a to, czy ich tworzenie nie jest tylko intelektualn zabaw , lecz
rzeczywicie posuwa naprzd proces poznania, zaley od ich uytecznoci w praktyce
badawczej.

40

Gwnym jednak przedmiotem zainteresowania Webera byy jednostki i ich dzia ania. By
przeciwny wyjanianiu faktw spoecznych przez przywoywanie bytw zbiorowych w postaci
spoeczestwa. Weber twierdzi, e nie jestemy w stanie okreli dlaczego dane jednostki
akurat dziaaj w taki sposb w jaki dziaaj. Dziaanie jednostek jest zdeterminowane i
zorientowane na innych ludzi.
W socjologii rozumiejcej wyrniamy dwa rodzaje rozumienia. Pierwsze z nich to rozumienie
bezporednie, ktre mwi nam, e potrafimy poj znaczenie dziaa innych jednostek na mocy
swego rodzaju oczywistoci, np. mimika ludzka. Drugie to rozumienie wyjaniaj ce. Ma na
celu poznanie znaczenia i przyczyn ludzkiego dziaania.
Formalizm wg Webera mia oddzieli nauki spoeczne od potocznego jzyka i stworzy poj cia
teoretyczne o szerokim zastosowaniu. Weber zaprojektowa wasny sownik poj , w ktrym
czyste typy oznaczay skatalogowane przez niego formy spoeczne.
Dziaanie spoeczne, jest zachowaniem zalenym od zachowania innych jednostek w r nych
ramach czasowych. Zachowanie musi by wyposaone w subiektywne znaczenie przy minimum
wiadomoci spoecznej.
Weber opisa cztery rodzaje dziaa spoecznych, rnicych si stopniem odmiennoci od
czynnoci czysto odruchowych.
Tradycjonalne- pod wpywem utrwalonych nawykw, ze wiadomo ci, e takie post powanie
jest nadal podane.
16. Na podstawie wykadu i lektur objanij wasnymi sowami na czym polega stosowanie
wspczynnika humanistycznego w socjologii. Podaj przykady takiego stosowania.
WARIANT 3
Twrcami koncepcji wspczynnika humanistycznego byli Florian Znaniecki i William
Thomas. Powstaa ona w opozycji do pozytywistycznego spojrzenia na wiat i podkre la a
znaczenie dziaalnoci ludzkiej. Dziaalno ludzka zawsze jest czyja, s to fakty pozostaj ce
w obrbie yciowych dowiadcze jednostek lub zbiorowoci, a wic dotycz czyich przey,
dozna, spostrzee, ocen. Wspczynnik humanistyczny naley rozpatrywa z perspektywy
tych ludzi, ktrzy dowiadczaj, przeywaj. Jest to patrzenie na wiat ich oczami, branie
pod uwag ich systemu wartoci, regu jakimi si kieruj w yciu, a nie obserwowanie ich z
boku w oderwaniu od ich wewntrznej rzeczywistoci. To samo zdarzenie moe by r nie
oceniane przez rnych ludzi, a poniewa nie ma obiektywnej rzeczywistoci, nale y bra pod
uwag kontekst w jakim jaka sytuacja zaistniaa. Kade spoeczestwo powinno by badane z
uwzgldnieniem wspczynnika humanistycznego.
Przykad: wydarzenia na Ukrainie, na Krymie. Z naszego punktu widzenia mog by
oceniane inaczej, moemy si dziwi dlaczego mieszkacy Krymu chcieli by obywatelami Rosji.
Ich spojrzenie na problem jest inny - s to przesiedlecy, potomkowie obywateli pochodzenia
rosyjskiego, radzieckich onierzy, ktrzy czuli si bezpiecznie pod rz dami w adz radzieckich a
potem rosyjskich. Ich poczucie stabilizacji, bezpieczestwa, ktre daje im w adza rosyjska jest
wiksze i waniejsze ni wejcie do demokratycznych struktur Unii Europejskiej.
41

WARIANT 2
Socjologia zajmuje si badaniem zmian zachodzcych w spoeczestwie. W odr nieniu od
faktw przyrodniczych, fakty spoeczne s zawsze czyje, nale do kogo, s dowiadczeniem
jaki zbiorowoci czy jednostek. Bada je wic mona tylko z perspektywy tych osb, nie w
oderwanej obserwacji. Stosujemy wtedy tzw. wspczynnik humanistyczny. Przyk adem
zastosowania tego wspczynnika jest np. badanie problemw grupy imigrantw poprzez
dotarcie do danej zbiorowoci, nawizanie bliskich relacji, przeamanie oporw, poznanie ich
religii i obyczajw. Moemy wtedy z wikszym prawdopodobiestwem przyj , e poznali my
ich problemy od rodka i s one wyraone z ich perspektywy.
WARIANT 1
Koncepcja wspczynnika humanistycznego ley u podstaw teorii socjologicznych Floriana
Znanieckiego. Opiera si na kategorii wartoci. Ma charakter uniwersalny. Koncepcja ta mwi,
e
rzeczywisto kulturowa i spoeczna jest wytworem praktycznej dziaalnoci czowieka i
istnieje
tylko w dowiadczeniu i dziaaniu ludzi. Innymi sowy znaczy to, e wsp czynnik
humanistyczny
jest cech przedmiotw i faktw badanych przez humanistyk i mwi o tym, e s one
czyje
czyli, e istniej one wanie w dziaaniu i dowiadczeniu pewnych ludzi i posiadaj te
waciwoci,
ktre im owi ludzie nadaj w swoich dziaaniach i dowiadczeniach. Przykadem mo e by tu
jzyk
francuski, ktry istnieje w dziaaniu i dowiadczeniu tych ludzi, ktrzy si nim pos uguj .
Wspczynnik humanistyczny uwzgldnia perspektyw badacza oraz przedmiotu bada . Poj cie
wspczynnika humanistycznego moe by odniesione do sytuacji wprowadzania zmian
spoecznych zwaszcza gwatownych i na szerok skal. Trzeba zachowa ostrono przy
wprowadzaniu takich zmian poniewa mog one nie ze sob nieodwracalne konsekwencje.
Wspczynnik humanistyczny odnosi si rwnie do rozpatrywania zjawisk spoecznych,
kulturalnych jako aktualnego lub potencjalnego przedmiotu czyich czynnoci domagaj cy si
od
socjologa patrzenia na rzeczywisto oczami jej uczestnikw, nie obserwatora. Cechy danych
kulturowych jako przedmioty refleksji teoretycznej badacza, nale ju do czynnego
dowiadczania
kogo innego i s takie jakimi to czynne dowiadczenie je uczynio. Mo na tu mwi , ze
wspczynnik humanistyczny w badaniach socjologicznych oznacza postulat traktowania
rzeczywistoci spoecznej w wymiarze subiektywnych odczu jednostek.
17. Jakie cechy specyficzne maj nauki spoeczne w porwnaniu z naukami przyrodniczymi?
Objanij wasnymi sowami tezy Stanisawa Ossowskiego.
WARIANT 1
Pytanie to odnosi si do idei naukowoci socjologii. Nauki spoeczne nauki badajce
struktur i funkcje dziejw spoeczestwa, jego kultur, prawa i prawid owo ci jego rozwoju,
42

np. psychologia, pedagogika, socjologia, politologia, nauki o bezpieczestwie, nauki o obronnoci,


nauki o polityce, nauki o polityce publicznej, nauki o mediach, nauki o poznaniu i komunikacji
spoecznej. Mamy w nich do czynienia z wolnym wyborem konkretnego czowieka. To cz owiek
indywidualnie podejmuje decyzje, kierujc si wasnymi osobistymi motywami. W skali
spoecznej te indywidualne decyzje mog upodabnia si do efektw dzia ania praw
deterministycznych, ze wzgldu na konieczno zastosowania metod statystycznych.
Indywidualno czowieka zanika czciowo gdy badana jest liczna spoeczno. Nauki
przyrodnicze to mao precyzyjne okrelenie dziedzin nauki, ktre zajmuj si badaniem
rnych aspektw wiata materialnego, oywionego i nieoywionego, zazwyczaj z
zastosowaniem aparatu matematycznego, jak rwnie waciwej sobie metodologii, np.
astronomia biologia chemia fizyka nauki o Ziemi. Przyrodoznawstwo opiera si na zasadach
niezmiennych i deterministycznych. W okrelonych warunkach zawsze musz pojawi si
okrelone skutki. Kade znane nam prawo przyrody ma taki wanie charakter. Jedynie
zoony charakter caoci przyrody wprowadza w nasz jej obraz indeterminizm. Przyroda jako
cao podlega prawom jasnym i cisym, kade zachodzce zjawisko jest zdeterminowane
przez wystpienie jego przyczyn i determinuje okrelone skutki. Cechy specyficzne nauk
spoecznych w odrnieniu do nauk przyrodniczych:

nauki spoeczne, jako te ktre zajmuj si spoecznociami, a wic ludmi, nie


zwierztami, badaj rzeczy niespotykane w przyrodzie przedmiocie zainteresowa nauk
przyrodniczych, np. symbole, zasady, wartoci czyli kultur; rnica ontologiczna odno nie
bytu.

nauki spo. sigaj gbiej do nieobserwowalnych sensw, czy wartoci a nauki


przyrod. ograniczaj si do powierzchownych faktw np. trzsienia ziemi, zamienie ksi yca,
grawitacja na Ziemi;

N. spo. maj ,,wspczynnik humanistyczny bo badaj fakty spoeczne, a nie


przyrodnicze, dziaalno jakich osb ywych, a nie niczyich, czyli yciowe dowiadczenia
ludzi, ktrzy przeywaj mier, oceniaj kochanka, interpretuj siebie. Bada mo na je
wycznie patrzc na wiat ich oczami, stawiajc si w ich pooeniu, poszukujc ich
hierarchi wartoci, np. metod interpretowania osobistych pamitnikw, a nie poprzez
oderwan od kontekstu, zewntrzn obserwacj tj. w przypadku topnienia lodowcw,
gatunkw zwierzt. Rnica epistemologiczna- o poznaniu.

N. spo. na podstawie swoich praw nie potrafi przewidzie przyszej wiedzy, a od niej
zaley obraz spoeczestwa w przyszoci, np. wiek temu nie przewidzielimy e Internet
zmieni wiat, przyczyni si do globalnej rewolucji komunikacji, za n. przyrodnicze bli sze s
pewnoci, maj dane, szukane i d do rozwizania, znaj ksztat odpowiedzi na pytanie
ktre chc udowodni, np. w astronomii ruchy planet, fizyce najmniejsze struktury atomu
f. kwantowa, w medycynie pami komrkowa, geny modoci, przeszczepy narzdw.

n. spo. maja charakter ideologiczny, s refleksyjne, bowiem wpywaj na spoeczn


praxis - czyli teoria zmienia mylenie, a mylenie wpywa na dziaania ludzi, czyli praktyk
i przeksztaca otoczenie spoeczne, a N. przyr. nie pocigaj za sob mas, nie zmieniaj
wiadomoci, intencji, np. teorie astronomii nie zmieniaj biegu planet, odkrycie DNA nie
zmienia procesw dziedziczenia, prawa meteorologii nie ustanowi cigej s onecznej pogody,
koncepcje tektoniki nie powstrzymaj erupcji wulkanw.

43

Stanisaw Ossowski pisa:


Wydaje mi si, e trzeba tu wzi pod uwag zagadnienia nastpujce:
1) Z dawna zaobserwowany wpyw rezultatw bada na rzeczywisto, do ktrej
wnioski z bada maj si odnosi
2) Bezporedni wpyw samych czynnoci badawczych na badan rzeczywisto
3) Konflikt pomidzy postulatem systematycznoci bada i postulatem ubiegania si o
wnioski oglne, nie ograniczone wyznacznikami historycznymi
4) Konflikt pomidzy ograniczeniem si do metod standaryzowanych a miarodajnoci
wskanikw i subtelnoci problematyki
5) Udzia dowiadczenia wewntrznego w praktyce badawczej.
Moim zdaniem Ossowski w I tezie mwi o tym, e wyniki bada nauk spo ecznych wp ywaj
na spoeczestwo, tzn. w efekcie bada zdobywamy wiedz spoeczn, dziki ktrej
refleksyjnie oddziaujemy na otaczajcy nas wiat. Po drugie oddziaywanie ma miejsce ju w
czasie dziania si czynnoci badawczych. Uwaam, e III teza gosi sprzeczno midzy
systematycznoci bada, a wnioskami oglnymi. Pilne zdyscyplinowane przeprowadzanie
bada skutkuje uzyskaniem szczegowych wnioskw, a wymaga si oglnej wiedzy, ktra
kady indywidualnie na swoje potrzeby mgby zdetalizowa. Badania nie powinny by
ograniczane czasowo, np. tylko badanie wspczesnoci, bowiem historia podpowiada czym dane
relacje mog skutkowa. IV teza: gwn metod bada w n. spoecznych jest statystyka,
jednak ma ona swoje wady, niedocignicia. Standaryzacja to normalizacja zmiennej losowej,
w wyniku ktrej zmienna uzyskuje redni warto. Nie jest to jednak zgodnie z
normalnoci, prawdziwym odzwierciedleniem procesw spoecznych. Umoliwia poznanie
prawidowoci, ale tylko w zakresie zjawisk masowych, tabele, procenty nie s
supermiarodajne, i nie prezentuj subtelnoci zjawiska, jego uwarunkowa , odcieni. To tak
jak w przypadku redniej krajowej, mwi si e Polska jest 22 gospodarka wiata, e
zaliczya wzrost gospodarczy, a nie mwi si o przepaci midzy bogatymi bankowcami,
lekarzami, politykami, a biednymi rodzinami wielodzietnymi, bezrobotnymi absolwentami,
schorowanymi emerytami (czy ich dochody sigaj redniej krajowej 2713 z w 2013r).
Przykadem takiego miasta w Polsce jest chociaby Piotrkw Trybunalski miasto biedronek i
emerytw, bo modzi uciekli za granic. Dlatego te jak gosi V teza istotne jest do wiadczenie
wewntrzne w badaniu nauk spoecznych, czyli metoda rozumienia, hermeneutyka
interpretacja zjawisk spoecznych przez ujawnianie znacze, przy otwartej krytyce, ktra
zapewni obiektywno. Podsumowujc Ossowski w tych tezach mwi o osobliwo ciach
epistemologicznych i metodologicznych nauk spoecznych.
WARIANT 1
Nauki przyrodnicze opieraj si na zasadach niezmiennych i deterministycznych. W
okrelonych
warunkach musz pojawi si okrelone skutki. Przyroda podlega jasnym i cisym prawom.
Nauki
przyrodnicze w swoich badaniach opieraj si na dowiadczeniu (dowiadczeniem
przyrodniczym
jest eksperyment). Nauki spoeczne nie mog by oparte na dowiadczeniu rozumianym w
takim
44

sensie jak nauki przyrodnicze. Dowiadczeniem spoecznym jest dowiadczenie historyczne,


ktre
uwzgldnia znaczenie ludzkiego dziaania. Humanistyka opiera si na wolnym wyborze
czowieka,
ktrym kieruj osobiste motywy. Gdy badana jest caa spoeczno i badania maj charakter
statystyczny znika indywidualno. Nauki spoeczne nie s w stanie przewidzie przysz ych
zjawisk
spoecznych, a wynika to z samej istoty zjawisk spoecznych i ludzi. I tak jak pisa am w
przyrodzie
w okrelonych warunkach musi zaistnie okrelony skutek a w spoeczestwie nie jeste my w
stanie przewidzie niektrych konsekwencji.
Z dawna zaobserwowany wpyw rezultatw bada na rzeczywisto , do ktrej wnioski z
bada maj
si odnosi
Bezporedni wpyw samych czynnoci badawczych na badan rzeczywisto
Konflikt pomidzy postulatem systematycznoci bada i postulatem ubiegania si o wnioski
oglne,
nie ograniczone wyznacznikami historycznymi
Konflikt pomidzy ograniczeniem si do metod standaryzowanych a miarodajno ci
wskanikw i
subtelnoci problematyki
Udzia dowiadczenia wewntrznego w praktyce badawczej.
Badania empiryczne w socjologii zwaszcza gdy dotycz spraw zwizanych z udzia em
jednostki w
yciu spoecznym, s rwnoczenie dziaalnoci spoeczn: ukazuj zagadnienia na wielorakie
moliwoci tam, gdzie ich badany nie dostrzega, sugeruj wano pewnych spraw przez to,
e
znalazy si w owych badaniach, uwiadamiaj porednio pewne skale wartoci oraz stawiaj
wobec koniecznoci wyboru.
Charakterystyczne dla nauk spoecznych jest niemono wykorzystywania metod
rozstrzygania
sporw naukowych. Jest to zwizane z kwesti wskazania rodzaju problemu jako
konkretnej
cechy opisywanego przedmiotu, jako przyjmowanego punktu widzenia w analizie, jako
stosowanego oceniajcego standardu. Dlatego wanie rzadko mo na mwi o szansach
naukowego
rozstrzygnicia problemu. Nawet precyzyjniejsze ustalenie aspektu sporu mo e doprowadzi do
zuboenia rozwaa ni osignicie konsensusu. Nastpstwem braku porozumienia jest
wystpowanie wielu rnorodnych nurtw, szk i orientacji w naukach spo ecznych
18.

Na czym polega ideologiczno wiedzy wg K. Marksa?

WARIANT 1
Karol Marks stwierdzi, e wiedza spoeczna w odrnieniu od wiedzy przyrodniczej posiada
wymiar ideologiczny, co miao czyni j inn od naturalistycznej. Uzna, e wiedza spoeczna
"staje si si realn, jeli pociga za sob masy". Zdaniem Marksa ideologiczno wiedzy
zachodzi w sytuacjach, kiedy wiedza obejmujca same koncepcje, doktryny, wizje, teorie,
45

informacje ma w wiecie spoecznym znaczenie praktyczne, poniewa zmienia wtedy mylenie


ludzi, ich motywacje, intencje, racje, a w konsekwencji rwnie ich dzia ania. Ideologiczno
wiedzy jest zatem rozumiana jako takie uycie owej wiedzy w konsekwencji ktrej nast pi
zmiana zachowa ludzkich zgodnych z zaczerpnit przez nich wiedz.
WARIANT 2
Zaczn od definicji sw ideologia i ideologiczno.
Ideologia jest to og pogldw, twierdze, zaoe (idei) uzasadniaj cych dzia anie
podejmowanie przez grup na rzecz jej interesw, charakteryzuje si ona ma podatno ci na
innowacje.
Cechy ideologii:
uporzdkowany obraz wiata istniejcego i podanego w przysz o ci;
duy stopie oglnoci celw i sposobw dziaania;
skada si z sdw prawdziwych;
w mniejszym lub wikszym stopniu upiksza zakadany cel;
najczciej uzasadnia caoksztat dziaa politycznych i okrela cele, ktre maj
zakoczy pewien etap dziaa, np. zdobycie wadzy, i dalej je rozwija;
wystpuj w niej oglne sdy wartociujce ktre okrelaj wartoci przyjmowane w
ramach danej ideologii za punkt wyjcia oceny zjawisk spoecznych.
Natomiast ideologiczno jest to co zwizanego z ideologi, majcego cechy ideologii.
Karol Marks stwierdzi, e wiedza spoeczna, w odrnieniu od wiedzy przyrodniczej, ma walor
ideologiczny, to znaczy - jak pisa - staje si si realn, jeli pociga za sob masy". Inaczej
mwic, same koncepcje, doktryny, wizje, teorie, informacje maj w wiecie spo ecznym
znaczenie praktyczne, poniewa zmieniaj mylenie ludzi, ich motywacje, intencje, racje, a w
konsekwencji ich dziaania. * Pojcie ideologii - w tym wypadku Marks wzorowa si na
pojciu religii Fauerbacha. Twierdzi on mianowicie, e w religii czowiek kompensuje sobie to,
czego nie potrafi osign, religia to projekcja doskonaej wizji cz owieka (Bg to idea
czowieka). Wg Marksa ideologia to wiedza tworzona po to, aby zaspokoi pewne potrzeby,
interesy jakiej grupy (najczciej ekonomiczne). Wszelka ludzka wiedza jest ideologi (czyli
suy czyim konkretnym interesom).
Inna wersj jest to, e pojcie ideologicznoci wiedzy Karol Marks wprowadzi wraz z
Fryderykiem Engelsem w dziele Ideologia niemiecka (1845-48r.) Gosili oni Materialny,
zmysowo postrzegalny wiat, do ktrego sami naleymy, jest jedynym rzeczywistym
wiatem. Rzeczy materialne, mimo e istniej od spostrzee niezalenie, s postrzeeniom
dostpne. Wiedza ludzka oparta jest bowiem na dowiadczeniu i sprawdzona przez praktyk
yciow. Jest wiarygodna i obiektywna. Przemys jest najlepszym dowodem realnoci rzeczy,
gdy sami potrafimy wytworzy przedmiot i uywa go do wasnych celw. Poznanie zakada
u swoich podstaw dialektyk istnienia, poniewa mylenie jest tu tylko podmiotowym
odtworzeniem przedmiotowej rzeczywistoci. Podmiotem poznaj cym jest konkretna osoba, w
46

ktrej wiadomoci ksztatuj si sdy o rzeczywistoci. Podmiot nie jest w poznaniu biernie
kontemplatywny, ale nastawiony rwnoczenie teoretycznie i praktycznie. Dochodzi tu do
starcia dwch przeciwiestw, ktre w rezultacie tworz dialektyczn jako wyra an w
sdach i wiedzy. Przedmiot w poznaniu jest wic tym, czego dotycz zawarte w psychicznych
aktach wiadomoci treci obiektywne. Niezaleno przedmiotu od podmiotu w procesie
poznania oznacza zgodno we wspdziaaniu materialnej i historyczno-spoecznej dzia alnoci
czowieka. Przynale one bowiem wsplnie do konkretnej rzeczywisto ci historycznej, s
historycznie zmienne i uzalenione od form dziaania. Poznanie jest zatem procesem
nieskoczonym ze wzgldu na dialektyczn nieskoczono rzeczywistoci oraz zmienno i
cigo ludzkiego dziaania, co znajduje wyraz w odbiciu rzeczywistoci w wiadomo ci
czowieka. Odbicie to jest procesem ustawicznie powtarzanych odbi-abstrakcji, sformu owa i
tworzenia poj. Powstaje mylenie abstrakcyjne na gruncie uoglnionego dzia ania
praktycznego.

19. Podaj przykad (moe by wymylony) samospeniajcej si prognozy spoecznej.


WARIANT 2

Jeeli ludzie uwierz, e ceny bd rosy, to zaczynaj kupowa na zapas, boj c si ,


e za jaki czas bd musieli zapaci droej. To powoduje wzrost popytu, ktrego efektem
jest wzrost cen, co dla wielu stanowi potwierdzenie przewidywa i sk onno do zwi kszonych
zakupw. W rezultacie im wicej ludzi kupuje na zapas, tym szybszy jest wzrost cen i tym
wicej osb zwiksza dobra konsumenckie minimalizujc przysze wydatki.
Idealnym przykadem obrazujcym dane zjawisko, jest sytuacja sprzed kilkunastu lat, ludzie
masowo wykupywali cukier ze sklepw, obawiajc si wzrostu ceny.
WARIANT 1
Efektem samospeniajcej si prognozy spoecznej jest panika inflacyjna. Jeeli ludzie
uwierz, e ceny bd rosy, to zaczynaj kupowa na zapas, bojc si, e za jaki czas
bd musieli zapaci droej. To powoduje wzrost popytu, ktrego efektem jest wzrost
cen, co dla wielu stanowi potwierdzenie przewidywa i skonno do zwi kszonych
zakupw. W rezultacie im wicej ludzi kupuje na zapas, tym szybszy jest wzrost cen i
tym wicej osb zwiksza swj popyt minimalizujc przysze wydatki.

20. Opatrz wasnym komentarzem tez o refleksyjnoci wiedzy socjologicznej. Podaj


przykady.

47

WARIANT 1
Socjologia wywodzi si z poniszych typw refleksji i wspistnieje z nimi, ma te kilka cech
specyficznych wynikajcych z zastosowania wzoru nowoytnej nauki szczegowej do poznania
specyficznego przedmiotu (ycia spoecznego)
Refleksja nad spoeczestwem stara jak ludzko (wystpowaa w rnych formach)
ycie spoeczne jest rzeczywistoci nieodczn od czowieka (Arystoteles dzoon politicon)
gwne formy przedsocjologicznej wiedzy o spoeczestwie:
wiedza potoczna (jedno z najwaniejszych rde dla socjologii naukowej)

zbir spostrzee przypadkowych i osobistych

wiedza fragmentaryczna i niespjna (np. przysowia i mdroci ludowe:


niedaleko pada jabko od jaboni; z jednego drzewa krzy i opata)

pochopna

apodyktyczna (silnie nasycona wartociowaniem)

twrczo artystyczna i religijna (refleksja nad losem czowieka i jego


dramatyzacja):
-

literatura realistyczna: np. Biblia, Koran, W. Hugo: Ndznicy, B. Prus: Lalka,


Ziemia obiecana, J. Steibeck: Na wschd od Edenu, Grona gniewu itd.

malarstwo, rzeba: F. Goya Rozstrzelanie powstacw madryckich, Picasso:


Guernika, Trzy krzye gdaskie

filozofia spoeczna (polityczna): zapocztkowana jeszcze w okresie przed Platonem i


Arystotelesem (np. Solon) Platon: Pastwo.
-

filozofia dy do prawdy obiektywnej poprzez stosowanie rnorodnego materia u


obserwacyjnego, przestrzegania praw wnioskowania

tworzy systemy normatywne

Z filozofii spoecznej przejto podstawowe zaoenie, e ycie spoeczne nie jest zbiorem
unikalnych wydarze lecz posiada powtarzalne cechy i prawidowoci
WARIANT 2
z tezy wynika, e ycie spoeczne jest nieodczne od czowieka. w yciu bazujemy na wiedzy
potocznej, twrczoci religijnej i artystycznej oraz na filozofii spoecznej. wiedza potoczna jest
uwaana za najwaniejsza rdo wiedzy o spoeczestwie. dziki niej poznajemy co nas otacza
dziki niej potrafimy dostrzec co wicej ni tylko to co jest przed nami. Przykad: potrafimy
widzie drugie dno wypowiedzi/stwierdze(niedaleko pada jab ko od jab oni) Twrczo
religijna i artystyczna-> w tym przypadku dopuszczamy do refleksji nad losem cz owieka.
rozmylamy na przyczyn wzlotw i upadkw. w literaturze owe rozwaania s widoczne np.
w Biblii - Adam i Ewa mimo zakazu kosztuj jabka, ponosz odpowiedzialno co sk ania ich
48

do przemyle. aspekt alu za ze dziaanie jest rwnie ukazany w Zbrodni i Karze, gdzie
Raskolnikow zabija lichwiark, zaczyna aowa w pewnym momencie zaczyna mie omamy
przypominajce mu o tym co zrobi a take skaniajce go do przemyle co czeka go pniej.
w powieci Fiodora Dostojewskiego mimo tragizmu gwnego bohatera pojawia si te w tek
mioci, w ktrym to wanie gwny bohater mimo zego stanu psychicznego zakochuje si w
Sonii. Tym aktem poprawia swj los, ktry sam sobie "zgotowa".
W dzieach artystycznych, ktrych nie zawsze rozumiemy na pierwszy rzut oka rwnie jest
ukazany los ludzi. Chociaby "Rozstrzelanie posacw mandaryskich" czy "Bitwa pod
Grunwaldem". dziea te wyranie ukazuj agresje jak czowiek potrafi przejawi w stosunku
do innego czowieka. S rwnie dziaa np. Narodziny Wenus gdzie ukazany jest idea kobiety,
dobrobyt, narodziny-co nowego.
filozofia spoeczna stara si wydoby ze wiata prawd obiektywn poprzez stosowanie
rnych dowodw, ktre s wynikiem obserwacji. Gwnie skupia si na przestrzeganiu
prawa. Wane jest rwnie to, e filozofia uwypukla to, i ludzie s powtarzalni, nikt nie
jest wyjtkowy. kady czowiek zaspokaja podstawowe potrzeby uwzgl dnione w piramidzie
Maslowa, kady z nas myli, czuje, oddycha.

21. Podaj przykady z ycia codziennego ilustrujce (a) konflikt interesw oraz (b)
wspzawodnictwo w deniu do wyszej pozycji spoecznej.
WARIANT 2
Konflikt intersw
Konflikt interesw to nic innego jak sprzecznoci nie tylko w pobudkach dzia a ale
rwnie w rezultatach jakie pragniemy osign. Powstaje on wwczas gdy strony, jakie si
w nim znajduj maj inn wizj pozytywnych skutkw ktre winny wynika z
prowadzonych przeze czynnoci. Obrazowo widoczne jest to na przykadzie relacji pacjent i
farmaceuta. Ten pierwszy udaje si do apteki po pierwsze na dzie dobry na straconej pozycji.
Czuje si le, potrzebuje porady i pomocy a do tego zaley mu na szybkim i stosunkowo tanim
rozwizaniu. Farmaceuta natomiast jest obwarowany umowami farmaceutycznymi jakimi jest
zewszd otoczony, zobligowaniem do proponowania konkretnej grupy produktw bardziej
efektywnie ni pozostaych, ale z drugiej strony jest przecie cigle czowiekiem, ktry cz sto
widzi niemoc i cierpienie drugiego, pragnie pozosta dla niego wiarygodnym doradc , a poza
tym nierzadko przychodzi mu do gowy myl, e w kadym innym miejscu to on liczyby na
uczciw i najlepsz porad. I co tu zrobi, jak waciwie postpi. Tak wanie wyglda
przykad konfliktu interesw w yciu codziennym
Wspzawodnictwo w deniu do wyszej pozycji spoecznej
Najczstszym przykadem wystepujcym w spoeczestwie, wspzawodnictwa w
deniu do wyszej pozycji spoecznej jest to praca w w wielkich korporacjach, ale coraz
czciej rwnie maych przedsibiorstwach. Wspzawodnictwo jest to jedno z najbardziej
49

popularnych zjawisk we wspczesnym biznesie i polega na rywalizaji midzy osobami


wsppracujcymi po przez zastosowanie rnych metod i rodkw majcych na celu
osignicie wyznaczonego stanowiska.
WARIANT 1
a) Konflikt interesw:
- wykup ziemi (np. pod drog) przez pastwo. Konflikt polega na tym, e w a ciciel
chce droej za ziemi, a pastwo chce da znacznie mniej,
- wykup mieszka ( budynku mieszkalnego) . Nowy waciciel chce usun wszystkich
starych lokatorw i automatycznie sprzeda mieszkania oraz wprowadzi nowych
lokatorw
- ssiad nie chce zgodzi si na wybudowanie budynkw granicy posesji,
-handel midzy krajami objtych Embargiem. ( embargo nakaz np. Polska nie chce
handlowa z Rosj, ale Rosja handluje z Francj),
- waciciel formy ma zrealizowa pewien kontrakt, ale pewna konkurencja chce go
wykupi. Konflikt polega na tym, e waciciel formy nie wie czy zdecydowa si na
samodzieln realizacj kontraktu, czy da si wykupi konkurencji.
b) Wspzawodnictwo w deniu do wyszej pozycji spoecznej
-zatrudnianie si na kilku etatach w celu osignicia wyszego statusu maj tkowego,
- osignicie przez studentw kilku fakultetw oraz dodatkowych studiw MBA
- angaowanie si w liczne dziaalnoci gospodarcze, aby osign wiksze korzyci
majtkowe,
- narzucanie si pracodawcy ( podlizywanie si w celu zdobycia wyszego
stanowiska).
- zbyt wielkie manifestowanie swoim majtkiem,
- angaowanie si licznych organizacjach partyjnych i spoecznych ( np. z partii do
partii),
22. Podaj przykady struktur organizmu i struktur spoecznych majcych analogiczne
funkcje.
WARIANT 1
Do lat 70-tych XX wieku dominujc perspektyw w socjologii wiatowej pozostawa
strukturalny funkcjonalizm, opierajcy si na wizji spoeczestwa jako organizmu
skadajcego si z wzajemnie od siebie uzalenionych elementw, ktry wypar z tej
dominujcej pozycji perspektyw ewolucjonistyczn.
Autorem tej idei jest Angielski uczony Herbert Spencer (1820 - 1903), ktry rozpatrywa
spoeczestwo analogicznie do biologicznego organizmu. Podobnie jak Karol Darwin, Spencer
podtrzymywa teori "naturalnego doboru" w stosunku do ycia spo ecznego, zgodnie z ktr
spord ludzi zostaj przy yciu najbardziej dostosowane jednostki. Niemiecki uczony Karol
Marks (1818 - 1883) jest autorem koncepcji formacji spoecznej na podstawie
materialistycznego ujcia historii. Marks rozpatrywa spoeczestwo jako organizm spo eczny,
jako jednolity system spoeczny, jako obiektywn samorozwijajc si rzeczywisto , uznaj c
oddziaywanie wielu czynnikw na rozwj spoeczestwa.
50

Jednych z pierwszych zastosowa metafory spoeczestwa jako organizmu dokonali Platon oraz
Arystoteles. Odwoyway si do niej take idee wczesnochrzecijaskie, np. wity Pawe.
Organicyzm By to jeden z pierwszych nurtw w socjologii, zastosowany najpierw przez
Herberta Spencera w tomie Indukcje socjologii. uznajc spoeczestwo za organizm,
pierwszy, pierwotny i wyszy w stosunku do czowieka. Spoeczestwo jako ca o
wczeniejsza- organizm- decyduje o naturze, o istocie swej czci, jak jest cz owiek. Osoba
ludzka sama w sobie nie ma adnych celw, spenia jedynie funkcje wzgldem organizmu.
spoeczno tylko jako cao, jako organizm ma swoje cele, istnieje sama przez si. Jednostka
ludzka natomiast sens swego istnienia i dziaania uzyskuje dopiero wtedy, gdy spe nia jakie
funkcje w obrbie spoecznoci, i to tylko w takim stopniu w jakim owe funkcje spe nia.
Czowiek nie ma swych wasnych osobowych praw, a tylko te, ktre mu przyznaje organizm,
cao. Powysze ujcie prowadzio zawsze do totalitarnych teorii w ktrych osoba ludzka
podlegaa cakowicie i pod kadym wzgldem prawom narodu. W caoci oparte na tym
pogldzie byy teorie totalitarne, faszyzm i hitleryzm. Organicyzm to pogld filozoficzny
zakadajcy, i spoeczestwo funkcjonuje i rozwija si jak ywy organizm, a instytucje
spoeczne s ze sob powizane tak, jak czci organizmu (od ich wzajemnej wsp pracy
zaley sprawne funkcjonowanie spoeczestwa). Organicyzm wywar znaczny wpyw na j zyk
socjologii i w oglnoci nauk spoecznych. W szczeglnoci widoczny by w socjologii miasta,
gdzie uywano takich poj jak serce miasta, tkanka miejska, ale take w socjologii oglnej komrka spoeczna, solidarno organiczna, system, funkcja. Moe by stosowany jako analogia,
czyli do objaniania rzeczywistoci mniej znanej przez bardziej znan (tak u w. Pawa), ale
moe te opiera si na faktycznej homologii czy uchwytywaniu izomorfizmu, faktycznej
tosamoci procesw przy odmiennych elementach. W tym drugim ujciu (tak u Spencera)
organicyzm stanowi pierwsze sformuowanie teorii systemw.
PRZYKLADY:
Arteria- w organizmie to ttnica, a za spraw socjologii miasta wany szlak komunikacyjny;
bardzo ruchliwa droga
MIASTO - to organizm miejski zoony z elementw przestrzenno - materialnych oraz ludzi z
ich zoon organizacj i kultur.
Organizm- spoeczestwo Spoeczestwo to system wydzielony z caoci przyrody, posiadaj cy
podsystemy jak: podsystem kulturowy, polityczny, ekonomiczny, ktre utrzymuj ca o w
rwnowadze, zaspokajajc potrzeby systemu.
Centrum miasta- serce jest czci miasta, ktra:
1)
w stosunku do pozostaych czci przestrzeni miejskiej jest obszarem odr bnym pod
wzgldem infrastruktury, kompozycji urbanistycznej i wartoci architektonicznych,
2)

jest obszarem w stosunku do caego miasta nieduym,

3)

jest obszarem w miecie najlepiej usytuowanym dotyczy to np. komunikacji,


51

4)
jest obszarem o kluczowym znaczeniu dla funkcjonowania spoeczno ci miasta lub
obszarem ktry jest przez to miasto zdominowany,
5)
jest identyfikowany przez miejsk spoeczno jako obszar na ktrym przebiegaj
najwaniejsze procesy ycia publicznego.
Podobiestwa midzy spoeczestwami a organizmami ywymi s wedug Spensera
nastpujce:
?zarwno spoeczestwa jak i organizmy cechuje przyrost masy
? zarwno w organizmach ywych jak i spoeczestwach w miar ich wzrostu nastpuje
take rnicowanie si o raz komplikowanie budowy wewntrznej
? w jednych i drugich ma miejsce zrnicowanie funkcji ale poszczeglne cz ci, zarwno
spoeczestwa jak i organizmw, s od siebie wzajemnie zalene i wszystkie funkcjonuj
prawidowo jeli kada z osobna funkcjonuje bez zarzutu
? w przypadku zarwno spoeczestwa jak i organizmw, cao jest trwalsza od
ktrejkolwiek z czci
WARIANT 2
Spencer twierdzi, e "zasady organizacji" czy te "oglne prawa organizacji" organizmw
biologicznych i spoecznych s takie same, - ta analogia odwoywaa si do podstawowych
podobiestw midzy spoeczestwem a organizmami:
- przyrost masy powoduje komplikowanie si struktury i rnicowanie funkcji(wraz ze
wzrostem liczby ludnoci dokonuje si w spoeczestwie coraz wikszy rozwj organizacji
spoecznych),
- w obu organizmach dochodzi do podziau pracy, poszczeglne czci pozostaj wobec siebie
zalene. Spoeczestwo jest zbudowane z poszczeglnych ywych jednostek, tak jak organizm
ywy z komrek, i zarwno spoeczestwo, jak i organizm yj nadal mimo umierania
poszczeglnych czci skadowych,
-w jednych i drugich dokonuje si w miar wzrostu rnicowanie cz ci i komplikowanie
budowy wewntrznej,
-w jednym i drugim poszczeglne czci s od siebie wzajemnie zalene i funkcjonowanie
adnej z nich nie jest moliwe bez funkcjonowania pozostaych,
- wzrastajca zoono struktury. Narzdy mno si i rnicuj spontanicznie w organizmie
ywym, w miar jak wzrasta liczebno danej spoecznoci mno si podziay wewntrzne
i rnice midzy grupami. Rnicowanie trwa a do momentu penej dojrzao ci.
- organizm spoeczny, podobnie jak organizm biologiczny jest pewn caoci, ktr
charakteryzuje cigy rozwj. Uwarunkowany jest on warunkami zewn trznymi, zarwno
naturalnymi (ktre okrelaj moliwoci rozwoju gospodarki), jak i spoecznymi.
52

23. Jakie s, wedug Ciebie, poytki i niedogodnoci (czy kopoty) w porwnywaniu


spoeczestwa z organizmem?
WARIANT 1
Spoeczestwo to organizm. Za podstawow jego cech uwaa si potrzeb lub wol
kontynuacji. Spoeczestwo to take zbiorowoci mniejsze od pastwa: rodzina i krewni,
wsplnota lokalna i ssiedzi, krg przyjaci i klub towarzyski, sekta i parafia,
stowarzyszenie i partia polityczna, klasa i warstwa spoeczna, grupa etniczna i
mniejszo narodowa, szkoa i uniwersytet. Spoeczestwo to rwnie zbiorowo ci
wiksze od pastwa: korporacje midzynarodowe, wielkie Kocioy,
cywilizacje, federacje, wsplnoty regionalne, kontynentalne czy wreszcie spoeczestwo
globalne. Aby mc przetrwa, czyli kontynuowa swj byt, kady organizm, z wyjtkiem
jednokomrkowcw, musi posiada drug cech , ktr nazw wsp dzia aniem.
Spoeczestwo tworz ludzie, analogiczni do komrek tworz cych organy i organizm.
Wszystko to sprawia, e zrozumienie organizmu spoecznego, a take mechanizmu
spoecznego czyli teorie spoeczne, a take potoczne wyobraenia o spo ecze stwie jest
znacznie trudniejsze i przede wszystkim nie prowadzi do jednoznaczno ci i uzgodnienia
wszystkich pogldw. Spoeczestwo jest tworem tak zoonym, i mona na nie patrze z
rnych stron i wtedy widzie je inaczej. Objcie w jednej teorii wszystkiego, co si dzieje w
spoeczestwie.
Niedogodnoci i kopoty:
- podzia spoeczestwa na dobrych i zych ( patriotw i nie patriotw),
- brak wspdziaania przy obchodach rocznic dotyczcych pastwa,
- narastajce rozwarstwienie spoeczne ( podzia na biednych i bogatych)
Poytki:
- jednoczenie si w sytuacjach zagroenia pastwa
- wsppraca spoeczestwa w sytuacji alki z ywioem,
- pozytywna reakcja spoeczna w trudnej sytuacji yciowej ( np. pomoc w walce z chorobom),
- pozytywna akcja spoeczna ( oddawanie krwi, szpiku, organw itd.)
WARIANT 2
Kopoty w porwnywaniu spoeczestwa z organizmem polegaj na tym, i dobro jednostki
stoi ponad dobrem spoecznym i to spoeczestwo istnieje dla obywateli a nie obywatele dla
spoeczestwa. Kolejnym kopotem jest to, i podczas komunikowania droga impulsu w
organizmie ywym jest krtsza, w spoeczestwie musi dziaa jzyk, gesty
i
symbole. Spoeczestwo nie ma okrelonego ksztatu, okrelonej formy zewntrznej, jest
caoci rozproszon w przestrzeni, w zwizku z czym kooperacja pomidzy jego cz ciami
wymaga komunikacji symbolicznej. Czci organizmu ywego tworz cao spjn, a czci
spoeczestwa tworz cao rozdzieln. W organizmie biologicznym wiadomo ze rodkowana
jest w jednym organizmie, podczas gdy w organizmie spoecznym wszystkie jednostki maj
zdolno do odczuwania.

53

Poytki w porwnywaniu spoeczestwa z organizmem s takie, i poprzez porwnywanie


spoeczestwa z organizmem moemy wyjani wszelkie dziaania spoeczne cechami
przysugujcymi jednostkom, z drugiej jednak strony cechy ludzkie, czyli cechy organizmu
powstaj pod wpywem spoeczestwa. Spoeczestwo znajduje si w staym rozwoju, jego
czci rnicuj si midzy sob, prowadzc do coraz wikszej zoonoci struktury, to z kolei
powoduje zrnicowanie funkcji. Funkcje rni si midzy sob, ale te wzajemnie si
warunkuj i tworz skupisko oparte na tych samych zasadach oglnych, co organizm
osobniczy.

24. Zastanw si nad zagadnieniem rekwizytw funkcjonalnych i sformu uj szersz


wypowied na temat: dlaczego ludzie posuguj si tymi rekwizytami (czyli realizuj
warunki konieczne dla istnienia ycia spoecznego) w rny sposb. Podane s
przykady, lecz nie mona si do nich ograniczy.
WARIANT 1
Rekwizyty funkcjonalne - warunki, jakie musi spenia grupa dla podtrzymania ycia
spoecznego. Wyrnia si rekwizyty funkcjonalne zwizane:
- ze rodowiskiem zewntrznym;
- z biospoeczn natur czowieka;
- z yciem zbiorowym.
Rekwizyty funkcjonalne zwizane ze rodowiskiem zewntrznym
- Poywienie, dach nad gow, ubranie
- Opieka nad najmodszymi czonkami grupy
- Ochrona przed wrogami
Rekwizyty funkcjonalne zwizane z biospoeczn natur czowieka (zaspokajanie potrzeb
emocjonalnych, duchowych, kulturalnych)
- Przestrze aktywnoci ekspresyjnej
- Reguy dotyczce zrnicowania pci i wieku oraz wanych wydarze (m.in. narodziny,
osignicie dojrzaoci, mier)
- Struktury / wzory odnoszce si do religii, sztuki, rekreacji
Rekwizyty funkcjonalne zwizane z yciem zbiorowym (uwzgldnianie potrzeb grupy na
rwni z potrzebami wasnymi)
- Reguy i uporzdkowane procedury decydowania o miejscu w strukturze spo ecznej
- Kontrolowanie uycia siy

54

- Zarzdzanie wymian dbr itp.

Ludzie realizuj warunki konieczne dla ycia spoecznego, poniewa jest to dla nich naturalne
czowiek w procesie socjalizacji uczy si funkcjonowa w spoeczestwie, a co za tym idzie
wykorzystywa rekwizyty funkcjonalne dla poprawy tego ycia. Np. Kontrolowanie u ycia si y
pozwala czowiekowi na ycie w spoeczestwie nieobarczone konsekwencjami wynikaj cymi z
nieprzestrzegania zasady nieuywania przemocy wobec innych. Myl, e nie ma sensu dalej o
tym pisa, bo kady sam musi wybra przykady a zarys odpowiedzi ju macie .
WARIANT 2
Rekwizyty funkcjonalne to warunki, jakie musi spenia grupa dla podtrzymania ycia
spoecznego. Wyrniamy 3 typy takich rekwizytw zwizane ze rodowiskiem
zewntrznym, z biospoleczn natur czowieka oraz z yciem zbiorowym. Bior c pod uwag
to, e kady czoenke spoczestwa jest odrbn jednostk, kady warunki te realizuje w
nieco inny sposb. Ludzie maj rne potrzeby w zalenoci od czynnikw psychicznych,
statusu spoecznego, posiadanych dbr, otoczenia. Np., jeli chodzi o warunki zwi zane ze
rodowiskiem zewntrznym kady czonek grupy, dla moliwoci jej zaistnienia, potrzebuje
dachu nad gow, opieki nad najmodzymi czonkami grupy, etc, jednak kady wyraa te
potzreby w inny sposb. Rnorodno jest normalnym, a zarazem koniecznym elementem
istnienia kadej spoecznoci.

25. Na wykadzie bya mowa o rekwizytach funkcjonalnych zwizanych z biospoeczn


natur czowieka. Objanij sformuowanie przestrze aktywnoci ekspresyjnej pos uguj c
si przykadami.
WARIANT 2
Przestrze aktywnoci spoecznej jest jednym z rekwizytw funkcjonalnych zwi zanych z
biospoeczn natur czowieka, czyli takich, ktre dotycz potrzeb emocjonalnych, duchowych i
kulturowych. Aktywno ekspresyjna to uzewntrznianie, wyraanie siebie. Aby jednak by a
moliwa, konieczna jest pewna przestrze (zwykle nieco rna dla kadego cz owieka).
Przestrzeni tak moe by np. rodzina, gdzie ujawniamu swoje emocje. Mo e to by rwnie
przestrze zwizana z grup rwienicz, albo tylko najbliszym krgiem przyjaci.
WARIANT 1
Przestrze aktywnoci ekspresyjnej to formy spotka, dziaa grup wikszych, mniejszych,
ktre cz jakie wsplne cele, bd pogldy. Aktywno ta zaspokaja naturalne potrzeby
emocjonalne, duchowe i kulturalne czowieka. Wyraaj si np. poprzez: -marsze, protesty,
pikiety; -pikniki, koa artystyczne, naukowe; -wsplnoty wyznaniowe, pielgrzymki.

55

26. Na wykadzie bya mowa o rekwizytach funkcjonalnych zwizanych z biospoeczn


natur czowieka. Podaj - i opisz moliwie dokadnie - przykady struktur/wzorw z
obszaru religii, sztuki i rekreacji.
WARIANT 1
Rekwizyty funkcjonalne to warunki jakie musi spenia grupa spoeczna w celu podtrzymania
ycia spoecznego. Jest to umiejtno spoecznego organizowania si ludzi ( jednostek), ktra
bya rwnie wana jak umiejtno wytwarzania narzdzi.
(Znalezione Internecie na temat teorii funkcjonalnej, inaczej mona to okre li jako:
aktywno speniana przez dany element na rzecz okrelonego systemu spoecznego czy tez
rodzaj wkadu danego systemu na rzecz szerszego systemu zewn trznego).
Rekwizyty funkcjonalne zwizane z biospoeczn natur czowieka; przykady
struktur/wzorw z obszaru:

Religii- W kadym kraju istnieje jaka okrelona religia, bd religie, ktre s


zatwierdzone i okrelone przez rzd. W celu podtrzymania ycia spoecznego
zwizanego z religi kade spoeczestwo musi zadba o to, aby dana wiara w
pastwie posiadaa cigo oraz bya w szczeglny sposb pielgnowana przez
wszystkich jej wyznawcw, a wic organizowana przez jednostki yj ce w danym
spoeczestwie. Jedn ze struktur zapewniajcych taki proces jest tworzenie przez
pastwa kociow, wity bd instytucji, czy miejsc ( w zalenoci od moliwoci i
sytuacji finansowej kraju oraz wyzwania). W takich miejscach organizowane s msze,
zebrania, spotkania wszystkich wyznawcw danej religii, ktrzy w sposb jaki
nakazuje religia czcz swojego boga/bogw i m.in. w ten sposb podtrzymuj ycie
spoeczne zwizane z religi. Ponadto celebrowanie dni, w ktrych odbywaj si
wszelkiego rodzaju wita zwizane z dan wiar cz spoeczno, ktra wsplnie
si organizuje. Kolejn struktur dotyczc podtrzymywania ycia spoecznego
zwizan z wiar s lekcje religii/ katechizmy, ktre odbywaj si od najmodszych
lat w szkoach lub innych instytucjach, podczas, ktrych dziki osobie, nazwijmy to
cznika- katechety/ ksidza/ siostry zakonnej nauczana grupa spoeczna podtrzymuje
wizi i od najmodszych lat organizuje si w celu podtrzymywania religii w kolejnych
pokoleniach- uczenia si i nauczania innych na jej temat, a wic podtrzymania ycia
spoecznego zwizanego z wyznawaniem religii. S to przykady wzajemnych relacji
czonkw spoeczestwa dziki ktrym moliwa jest pewna cigo.

Rekreacji- to kolejny aspekt jaki towarzyszy yciu spoecznemu i dla ktrego


bezwzgldnie naley wyznaczy miejsce w yciu. Wspczenie zapewnienie cigoci
obecnoci i rozwoju rekreacji mona zaobserwowa na wielu paszczyznach. W
wikszoci krajw powstaj coraz to nowe miejsca, w ktrych zapewniana jest
spoeczestwu rozrywka i wzajemna interakcja grup spoecznych. S to wszelkiego
rodzaju centra rozrywki czy lunaparki. W okresie letnim coraz cz ciej mona
zaobserwowa organizacje wszelkiego rodzaju eventw, ktre maj na celu nie tylko
rekreacje rozumian jako rozrywk, ale rwnie zdrowy tryb ycia. Bior c pod uwag
miasto w ktrym studiujemy przykadem takich eventw mog by rnego rodzaju
56

biegi na pycie lotniska, czy wszystkim znanym bieg ulic Piotrkowsk organizowane
przez czonkw miasta dla grupy spoecznej zamieszkujcej to miasto, podtrzymuj c
tym samym ycie spoeczne. Z pojciem rekreacji mona rwnie wiza sowo sztuka.
Nie s to pojcia tosame, jednake maj ze sob wiele wsplnego. Przy wyej
omawianych akcjach zwizanych z rekreacj s i takie, ktre reprezentuj sztuk np.
koncerty, pokazy taneczne, czy gry zespoowe, ktre maj w sobie elementy sztuki jak
np. malarstwo czy rzeba.

Jeli chodzi za o sam sztuk, to coraz wicej miast, a wic cz grupy spoecznej
caej populacji organizuje rnego rodzaju darmowe wystawy dla pozosta ej cz ci
spoeczestwa, dziki czemu umoliwia im bezpatny, bezporedni i oglnodost pny
kontakt ze sztuk, a co za tym idzie grupa spoeczna ( organizatorw) przyczynia si
do tego, aby osoby uczestniczce w wydarzeniach czerpay z nich wiedz i
przekazyway j dalej- wzajemnie si organizoway. Prcz takich tymczasowych
(niestaych) ekspozycji, ktre znajduj si m. In. W centrach handlowych czy na ulicy,
organizowane s take instytucje, w ktrych odbywaj si wystawy stae- s to np.
muzea. W takich miejscach najczciej ju obowizuje pewna opata, ale niekiedy
organizatorzy umoliwiaj rwnie bezpatne zwiedzanie/ ogldanie miejsc czy wystaw
okrelajc konkretny dzie tygodnia, w ktrym wstp jest wolny. Dziki dobrej
organizacji grupy spoecznej i organizowania si jej po przez wyej wymienione akcje
zapewniany jest zarwno patny- dla bardziej wymagajcych jaki i bezpatny dost p do
sztuki w celu podtrzymywania ycia spoecznego i kontaktu pomidzy jednostkami
biorcymi w niej udzia.

W kadej z wymienionych struktur z obszarw religii, sztuki i rekreacji zapewniane jest


wzajemna organizacji ycia spoecznego i wzajemna interakcja jednostek. Dotyczy to zarwno
bezporedniego kontaktu czowieka z czowiekiem, jak i rwnie po przez pewien rekwizyt
jakim jest np. obraz (ktry namalowaa pewna osoba), czy miejscem ( ktre zbudowa a,
zaprojektowaa itd. Kto inny). Jest to poredni kontakt, czsto polegaj cy na domyle co
miaa na myli druga osoba, jak ona widzi wiat, czym jej wizja danego elementu czy sytuacji
rni si od mojej, jakie elementy s wsplne, oraz bezporedni w momencie kiedy podczas
rekreacji, czy mszy grupy spoeczne zrzeszaj si w jednym miejscu.
WARIANT 2
Teoria funkcjonalizmu jest inaczej nazywana teori rwnowagi spo ecznej. Wed ug niej
spoeczestwo jest rozumiane, jako system odrbna cao , skadaj ca si z powi zanych
wzajemnie elementw. Spoeczestwo jest caociowym systemem, ktre cechuje si swoistymi
waciwociami, ktrych nie da si zredukowa do waciwoci poszczeglnych elementw
systemu. Twrc teorii funkcjonalizmu by Talcott Parsons. W jego teorii g wne miejsce
zajmuje zorientowane dziaanie jednostkowe. Zorientowane, czyli znacz ce dla aktora;
znaczeniem dziaania jest zwizek, jaki aktor upatruje mi dzy tym, co czyni a stawianym
sobie celem. Dziaania s zawsze zorientowane na system warto ci. W teorii funkcjonalizmu
wyrna si kilka rodzajw rekwizytw funkcjonalnych, czyli warunkw, jakie musi spe nia
grupa dla podtrzymania ycia spoecznego.
Wyrnia si rekwizyty funkcjonalne zwizane:
57

Ze rodowiskiem zewntrznym
Z biospoeczn natur czowieka
Z yciem zbiorowym
Rekwizyty funkcjonalne zwizane z biospoeczn natur czowieka (zaspokajanie potrzeb
emocjonalnych, duchowych, kulturalnych):
Struktury / wzory odnoszce si do:
Religii: Uczestnictwo w yciu religijnym grupy spoecznej, przynale no do grup
wyznaniowych, wyzwalaj w jednostce poczucie przynalenoci, zrozumienia,
wsplnoty i braku odrzucenia. Wspomaga to rozwj i sprzyja tworzeniu si silniejszych
wizi spoecznych.
Sztuki: Uczestnictwo w imprezach promujcych uprawianie wszelkiego rodzaju sztuk ,
takich jak wernisae, koncertu zespow ludowych, a take przynale no do nich i
uprawianie sztuki. Wpywa to na rozwijanie czuoci na pikno sztuki, a tak e
rozwijanie swoich pasji, ktre pozytywnie wpywaj na reszt spoeczestwa.
Rekreacji: Korzystanie z moliwoci odpoczynku, organizowanych przez w adze danej
spoecznoci w gronie znajomych i przyaci. Poprzez aktywny odpoczynek, taki jak
zwiedzanie rodowiska, terytorium, na jakim yje spoeczno, do ktrej przynale y
jednostka, istnieje moliwo poznania zwyczajw i tradycji oraz architektury
zabytkw i poznanie pikna otaczajcej przyrody. Takie moliwoci powoduj ch
dalszego ycia w danej spoecznoci.

Rekwizyty funkcjonalne zwizane z yciem


zbiorowym (uwzgldnianie potrzeb grupy na
rwni z potrzebami wasnymi)

Podaj przykady dla kadego z trzech wymienionych obok


rodzajw rekwizytw funkcjonalnych.
Opisz rol, jak twoim zdaniem - odgrywa w kadym z
tych rodzajw umiejtno spoecznej organizacji.

Reguy i uporzdkowane procedury decydowania


o miejscu w strukturze spoecznej

Kontrolowanie uycia siy

Zarzdzanie wymian dbr

itp.
Umiejtno organizowania si (spoecznej organizacji)
bya dla rozwoju ludzkoci co najmniej rwnie wana
jak umiejtno wytwarzania narzdzi

27.

48

WARIANT 1
Rekwizyty funkcjonalne zwizane z yciem zbiorowym ( uwzgldnianie potrzeb grupy na
rwni z
potrzebami wasnymi):

Reguy i uporzdkowane procedury decydowania o miejscu w strukturze spo ecznej

(z ksiki) (P. Sztompka- Socjologia ) Z kad pozycj wie si swoista pula oczekiwa
normatywnych, regu waciwego dla tej pozycji postpowania. Nazywamy j rol spoeczn.
Jest rola lekarza i policjanta, i oficera, i matki, i biskupa, i trenera, i profesora i jeszcze
tysice innych. Kada jest jakby otoczk powinnociow poszczeglnych wyrnionych w
spoeczestwie pozycji.

58

(wasne- TWOIM zdaniem) Czyli np. Lekarz- ma obowizek dochowania tajemnicy wynikaj cy
nie tylko z etyki zawodowej lekarzy, ale take z przepisw prawa. Istota tajemnicy lekarskiej
sprowadza si zatem do zakazu ujawniania informacji dotyczcych pacjenta osobom trzecim,
tzn. nie tylko obcym, ale take czonkom jego rodziny, krewnym, przyjacioom, personelowi
medycznemu niezaangaowanemu bezporednio w opiek nad pacjentem.
(moja interpretacja w odniesieniu do uwzgldniania potrzeb grupy na rwni z potrzebami
wasnymi Po przez formuowanie praw spoecznie organizowanych i przestrzeganych,
zarwno dotrzymanie tajemnicy lekarskiej dla lekarza jak i pacjentw jest tako samo wana.
Lekarz przestrzega pewnych ustalonych i obowizujcych go praw, tym samym chronic dane
i prawa pacjentw)
Inne co by kady nie napisa teraz lekarza to: Dyrektor- pracownik, wyk adowca- student,
m- ona, ojciec- dziecko.

Kontrolowanie uycia siy

(wasne- TWOIM zdaniem) Czyli np.: Generalnie w pastwie istnieje zakaz uywania si
przez jednostk spoeczn wobec innej jednostki regulowane prawami obowi zuj cymi w
pastwie i zapisanymi w konstytucji. Istniej jednak w pastwie organy w adzy, ktre maj
prawo do uycia siy ( kontrolowane uycie siy), ale okrelaj to rwnie przepisy prawne do
ktrych musza si stosowa. Przykadem takiego organu jest policja. Przykadowo: Policja
paki subowej moe uy lub wykorzysta j w przypadku koniecznoci podjcia co najmniej
jednego z kilkunastu cile okrelonych prawnie dziaa:

(losowo wybrane z nich to:)


wyegzekwowania wymaganego prawem zachowania zgodnie z wydanym przez
policjanta poleceniem;
odparcia bezporedniego, bezprawnego zamachu na ycie, zdrowie lub wolno
policjanta lub innej osoby;
przeciwdziaania czynnociom zmierzajcym bezporednio do zamachu na ycie,
zdrowie lub wolno policjanta lub innej osoby;
przeciwdziaania naruszeniu porzdku lub bezpieczestwa publicznego;
Rola spoecznej organizacji zapewnia spoeczestwu ochron przed niebezpiecze stwem oraz
warunki okrelone prawnie dziki, ktrym policjant moe j spenia.

59

Zarzdzanie wymian dbr

(z ksiki)Produkcja zaley od rachunku zyskw i wydatkw w postaci przeliczania nak adw


surowcw i siy roboczej w stosunku do poziomu uzyskanych dbr. Tak zrutynizowan form
mona osign jedynie, przyjmujc bezosobowe zasady, ktre okrelaj procedury i
umoliwiaj dokadny rachunek ekonomiczny.

(wasne- TWOIM zdaniem) Czyli np. ekonomia poda- popyt (kadego produktu). Na rynku
(jaki) producent oferuje pewn ilo opodatkowanego towaru dost pnego dla klientw,
ktrzy s jednym z czynnikw popytu. W momencie wzrostu popytu na dany produkt,
producent wytwarza go wicej, poniewa jest to dla niego opacalne, a dodatkowo potrzebuje
wikszej liczby pracownikw, poniewa zwiksza si rwnie ilo pracy ( a wiec i
stanowiska pracy) przy danym produkcie. Jest to przykad zaspakajania zarwno potrzeby
producenta ( wasnej) jak i grupy spoecznej klientw- spoeczestwa, ktrzy prcz produktu
otrzymuj rwnie miejsca pracy. Wzajemne organizowanie si spoeczestwa w ten sposb
gwarantuje korzyci obojga z nich. Proces ten warunkuj obowizuj ce w pa stwie zasady
ekonomii.
Biorc jeszcze pod uwag w caym procesie podatek jaki producent musi odprowadzi do
pastwa, jest to kolejny przykad organizacji si spoeczestwa, w ktrej rwnie uwzgl dnia
si potrzeb wasn ( pastwa) na rwni z grup ( spoeczestwem), co uwarunkowane jest
przepisami obowizujcymi w danym kraju.

UWAGA: eby kady nie mia tego samego proponuje poda- popyt opisa na konkretnym
produkcie, chyba, ze kto wpadnie na wasny, oryginalny przykad.
WARIANT 2
Rekwizyty funkcjonalne zwizane z yciem zbiorowym (uwzgldnianie potrzeb grupy na
rwni z potrzebami wasnymi) - Umiejtno organizowania si (spoecznej organizacji) bya
dla rozwoju ludzkoci conajmniej rwnie wana jak umiejtno wytwarzania narz dzi:
Reguy i uporzdkowane procedury decydowania o miejscu w strukturze spo ecznej:
Dziki odgrnie przekazanym zasadom, kady czowek yjcy w danym spo ecze stwie,
zna swoje miejsce, jakie w nim zajmuje, swoje prawa, a tak e obowi zki wzgl dem
spoeczestwa, w ktrym yje.
Kontrolowanie uycia siy:
Pomaga to zapobiega niechcianej agresji midzy czonkami dwch lub wi cej
spoeczestw, a take midzy czonkami jednego spoeczestwa. Dziki temu podczas
sporw midzy ssiadami atwiej jednostkom doj do aproowanego przez og
spoeczestwa kompromisu.
Zarzdzanie wymian dbr

60

Dziki organizacj spoecznej w tym obrzarze ycia spoecznego, wymiana dbr mi dzy
czonkami spoeczestw miczy caymi grupami spoecznymi przebiega sprawniej, bez
niechcianych sporw i niecisoci.
28. Wymie i krtko scharakteryzuj znane ci (na podstawie lektur) teorie socjologiczne
powstae na gruncie podejcia interakcjonistycznego.
WARIANT 1
Interakcjonizm opiera si na zaoeniach indywidualistycznych. Dziaajcy ludzie
dostosowuj nawzajem linie swoich dziaa poprzez odkrywanie i ujawnianie znacze w nich
si zawierajcych. Spoeczestwo jest sieci symbolicznych interakcji nieustannie
zmieniajcych si. Normy nie reguluj ycie jednostek, ale ksztatuj si w toku interakcji.
Interakcja to dziaanie, ktre polega na komunikacji midzy osobami, na skutek ktrego ich
zachowanie zmienia si. Gwnymi teoriami socjologicznymi powstaymi na gruncie podej cia
interakcjonistycznego s:
1.

Ja zdaniem W. Jamesa odczucia, jakie ludzie ywi wobec siebie samych opieraj si
na interakcjach z innymi. Zauway ona, e czowiek ma tak wiele jani spoecznych, jak
wiele jest jednostek, ktre go rozpoznaj. Ch. Cooley traktuje ja , jako proces poprzez,
ktry jednostki postrzegaj siebie, jako obiekty wraz z innymi obiektami w ich
rodowisku spoecznym. Uzna, e ja powstaje w wyniku komunikowania si z innymi
w okrelonych kontekstach grupowych.

2.

Umys rozumiany przez J. Deweya jest, jako proces przystosowania si ni , jako rzecz
czy byt. Dewey wykaza, e umys powstaje i jest dowiadczany dziki interakcji w
wiecie spoecznym. G. H. Mead uzna, i swoist cech umysu ludzkiego jest zdolno do:
Stosowania symboli w celu oznaczenia obiektw w rodowisku.
Analizowania alternatywnych linii dziaa skierowanych na te obiekty.
Powstrzymania niewaciwych linii dziaania i wyboru odpowiedniego kierunku
dziaania.
Mead nazwa ten proces mylowy prb generaln w wyobrani. Jego poj cie umysu
jest raczej procesem ni struktur.

3.

Interakcja spoeczna - to wzajemne oddziaywanie na siebie dwch lub wicej jednostek,


polegajce na obustronnym wpywaniu na swoje zachowania.

4.

Spoeczestwo wg. G. H. Mead to zorganizowana interakcja pomidzy rozmaitymi


jednostkami, ktre tworz samowystarczaln zbiorowo wg. okrelonych wzorw.
Spoeczestwo stanowi skonstruowane wzory uporzdkowanego dzia ania, ktre utrzymuj
si i zmieniaj przez interakcj symboliczn zachodzc pomidzy jednostkami i
wewntrz nich. Zarwno utrzymywanie, jak i zmiana spoeczestwa jest mo liwa dzi ki
procesom umysu i jani.

61

WARIANT 2
Teorie socjologiczne powstae na gruncie podejcia interakcjonistycznego:
- funkcjonalizm zakada, e poszczeglne elementy zoonego systemu jakim jest spoeczestwo
wspdziaaj ze sob tworzc stabiln zgrana cao. Zgodnie z tym zaoeniem uprawianie
socjologii powinno polega na badaniu rnych elementw spoeczestwa w ich stosunku
wzajemnym oraz stosunku do spoeczestwa jako caoci.
-teorie konfliktu podkrelenie znaczenia podziaw politycznych, a tym samym klad nacisk na
zagadnienia zwizane z wadz, nierwnociami i walk. W wietle ich za o e spo ecze stwo
skada si z rnych grup starajcych si realizowa wasne interesy. Odmienno tych
interesw sprawia, e pewne grupy maja wiksze szanse na odniesienie korzyci ni inne.
-teorie dziaania spoecznego kad nacisk na formowanie struktur spoecznych przez dziaania i
interakcje czonkw spoeczestwa. W tym podejciu rola socjologii ma polega na uchwyceniu
sensu dziaania spoecznego i interakcji. Skupiaj si na analizie zachowa poszczeglnych
dziaajcych oraz ich stosunku do innych dziaajcych i do spoeczestwa.
-interakcjonizm symboliczny u jego rde ley zainteresowanie jzykiem i znaczeniem.
Interakcjonizm symboliczny kae skupi uwag na szczegach interakcji midzyludzkich i
zastanowi si jak te szczegy decyduj o sensie tego co mwi i robi inni.
29. Czy i jak mona zachowa neutralno w praktykowaniu socjologii? Sformu uj i
uzasadnij swoj opini w kilku zdaniach.
WARIANT 1
Neutralno - odseparowanie si od potocznych idei dotyczcych ycia spoecznego.
Badacz , ktry chce by neutralny musi stara si zachowa neutralno, ale nie da on rady
oderwa si od swojego bagau dowiadcze pogldy, system warto ci, wra liwo, jaki
sposb postrzegania wiata, obszary swoich zainteresowa. Problem narastajcych w nas
emocji moe by zarzutem przeciwko neutralnoci badawczej. Im duej trwa badania tym
mniej neutralny staje si obserwator. Co wicej jestemy jego uczestnikiem, wiec chc c b d
nie wspkreujemy sytuacje ktra badamy. Wraz z procesem wrastania w kontekst
sytuacyjny badacz bdzie nawizywa coraz bardziej osobiste relacje ze swoim otoczeniem.
Trudno opisywa zjawisko jeli nie odczuwamy w stosunku do niego dystansu, jeste my w nie
zaangaowani emocjonalnie. Wraz z tym badacz zaczyna myle o sobie w kategoriach
sztucznej tosamoci ktr stworzy. Rnica pomidzy obserwatorem a innymi nie polega
raczej na odmiennoci odczuwania stanw emocjonalnych, lecz na kwestii ich wiadomo ci
i sposobu wykorzystania. Dobry obserwator stara si zaprzc je do analizy i interpretacji
zjawisk, wychodzc z zaoenia, ze prawdopodobnie odczuwa to co inni, wi c dzi ki swoim
emocjom moe podj si prby zrozumienia badanych. Emocjonalny charakter naszego
stosunku do zjawiska obserwowanego moe wiec pomoc w interpretacji wynikw oraz w
odpowiednim zachowaniu si w czasie bada empirycznych.
WARIANT 3
Praktykowanie zawodu socjologa wymaga neutralnoci, czyli odseparowania si od potocznych
(przyjmowanych z dobrodziejstwem inwentarza, czsto stereotypowych) idei dotycz cych
ycia spoecznego, pomijajc wasne interesy poznawcze i yciowe.
62

Socjolog musi stara si zachowa neutralno, oderwa si od swojego baga u do wiadcze ,


pogldw, systemu wartoci, wraliwoci, sposobu postrzegania wiata, obszaru swoich
zainteresowa.
Socjolog w procesie bada, czyli osigania wynikw, musi zachowa ca kowit neutralno i
dystans.
Badania spoeczne powinny by prowadzone w sposb obiektywny, neutralny i bezstronny.
Socjolog zobowizany jest do starannego zbierania danych, umo liwiaj cego kontrol ich
rzetelnoci, odrniania twierdze opartych na faktach, od tych, ktre s domys ami.
Wyrnikiem jest neutralno i powstrzymanie si od wartociowania.
Socjolog to osoba, ktra potrafi zobaczy rzeczy w szerszym kontekcie. Wyobra nia
socjologiczna wymaga zdystansowania si od codziennych rutynowych czynno ci i nowego
spojrzenia na nie.
Jeli socjolog przechodzi od emocjonalnego zaangaowania do racjonalnej neutralno ci w swym
podejciu do wiata rozwija si nauka i sztuka.
WARIANT 2
Praktykowanie socjologii wymaga:
Neutralnoci, czyli odseparowania si od potocznych (przyjmowanych z dobrodziejstwem
inwentarza, czsto stereotypowych) idei dotyczcych ycia spoecznego.
Ograniczeniu obiektywnoci bada:
Nazywanie rnych rzeczy (na tym polega myl poznawcza) jest procesem silnym,
naznaczonym kultur.
Wiedza nie rozwija si przez spekulacje, ale przez wielkie projekty ktre wymagaj
wiedzy, potencjau, pienidzy.
Autonomiczne elementy dziaalnoci naukowej s sterowane konkretnymi moliwo ciami,
kierunki s wybierane przez badaczy ktrzy dostosowuj si do danych im mo liwo ci.

30. Z jak ksik wybitnego amerykaskiego socjologa kojarzy si pojcie wyobrani


socjologicznej? Podaj pene dane bibliograficzne polskiego wydania tej ksi ki.
WARIANT 1
Amerykaski socjolog Charles Wright Mills (ur. 28 sierpnia 1916, zm. 20 marca 1962) by
twrc terminu wyobrania socjologiczna, ktry rozwin w ksice z 1959 r. pod tym
samym tytuem (tytu oryginau: The Sociological Imagination), uznawanej za jedn z
najbardziej wpywowych publikacji w socjologii XX wieku. Za pomoc tego poj cia chcia
63

poszerzy spojrzenie jednostek na rzeczywisto, zazwyczaj ograniczone do najbli szego


krgu spoecznego. Twierdzi, e socjologia powinna skoncentrowa si na analizie
zwizkw ludzkich biografii z histori spoeczestw w celu zrozumienia istoty
oddziaujcych na jednostki struktur spoecznych w danym miejscu i czasie. Wyobra nia
socjologiczna to perspektywa poznawcza umoliwiajca przekroczenie ograniczonego,
indywidualnego dowiadczenia biograficznego ("osobiste troski") i uj cie go w kategoriach
procesw spoeczno-historycznych o ponadindywidualnym charakterze ("publiczne
problemy").
Mills W. C., Wyobrania socjologiczna, tum. M. Bucholc, PWN, Warszawa 2007.
WARIANT 2
Jest to ksizka Charlesa Wrighta Milesa The Sociological Imagination.
Polskie wydanie przetumaczone przez Mart Bucholc z serii Biblioteka socjologiczna
Wyobrania socjologiczna PWN, Warszawa 2007

31.

Objanij w kontekcie elementw wyobrani socjologicznej - co kryje si za terminami:


fatalizm, determinizm, prowidencjalizm.

WARIANT 1
W wyobrani socjologicznej zawarta jest wiadomo istnienia pewnych tradycji. Powinien
posugiwa si ni kady, kto ma zamiar poznawa rzeczywisto spoeczn. CH. Mils w
"Wyobrani socjologicznej" zrekonstruowa zasady, ktre stanowi podstaw mylenia o
rzeczywistoci:
- Uwiadomienie, e wszystkie elementy ycia spoecznego wynikaj z dziaa podmiotw
spoecznych
- Wszystko, co nas otacza ma swoje korzenie w przeszoci (historyczno)
- Uwiadomienie, e w dziaaniach wasnych podmioty spoeczne ograniczone s pewnymi
barierami o rnorodnym charakterze, oznacza to, e w swoich dziaaniach nie jestemy wolni
- ycie spoeczne jest zmienne, a wiadomo prawdziwoci tego faktu pozwala na prawid owe
poznanie ycia spoecznego
- nie uda si nam zrozumie wiata jeli nie uwzgldnimy jego rnorodnoci, przyjmuj c
tym samym, e nie jest jednolity
Na tej podstawie mona wic przyj, co kryje si za nastpujcymi terminami

64

Fatalizm jest to pogld, ktry zakada, e przyszo i wydarzenia, ktre jeszcze si maj
wydarzy, s ju z gry ustalone i nie mog by zmienione przez adne dzia ania pojedynczego
czowieka, lub caej ludzkoci. Stoi to w sprzecznoci z zasad wyobrani spoecznej, mwi cej,
e podmioty spoeczne za spraw swoich dziaa stwarzaj elementy ycia spoecznego.
Potwierdza si jednak zasada, e w swoich dziaaniach nie jestemy wolni, gdy ograniczaj
nas pewne bariery.
Determinizm to koncepcja wywodzca si z filozofii, wedug ktrej wszystkie zdarzenia w
ramach przyjtego paradygmatu s poczone zwizkiem przyczynowo-skutkowym, a zatem
kade zdarzenie jest zdeterminowane przez swoje przyczyny. Koncepcja ta jest zgodna z
zasad, mwic o tym, e wszystkie elementy ycia spoecznego wynikaj z dziaa
podmiotw spoecznych oraz z tym, e wszystko co nas otacza ma swoje korzenie w przesz o ci.
Determinizm neguje istnienie wolnej woli, dlatego jest spjny z zasad , e w swoich
dziaaniach nie jestemy wolni .
Prowidencjalizm - jest pogldem uznajcym Opatrzno za si, ktra kieruje losami ludzi i
wiata, czuwajc nad wiatem i dziejami. Przekonanie, e zdarzenia dziejowe mieszcz si
bez reszty w planie Opatrznoci i poprzez nie Bg realizuje wasne zamierzenia i decyzje.
Pogld ten jest zgodny z zasad, e w swoich dziaaniach nie jestemy wolni, jednak pozostaje
w sprzecznoci z stwarzaniem elementw ycia spoecznego przez podmioty.

WARIANT 2
Elementy wyobrani socjologicznej (wg C. Wrighta Millsa i Piotra Sztompki)
1. Wszelkie zjawiska spoeczne s skutkiem (zamierzonym lub nie, natychmiastowym lub
skumulowanym, bezporednim lub porednim) jakich dziaa, decyzji, wyborw podj tych
przez jednostki bd zbiorowoci, czyli podmioty spoeczne
[Wyobrania
socjologiczna
przeciwstawia
si
fatalizmowi,
determinizmowi,
prowidencjalizmowi]
2. wiadomo czynnikw (np. ukrytych zasobw, barier strukturalnych i kulturowych),
ktre wyznaczaj szans i moliwoci dziaania jednostek i grup ludzkich
[Wyobrania socjologiczna zwalcza mit absolutnej wolnoci cz owieka, przeciwstawia si
woluntaryzmowi]
3. Rozpoznawanie we wszelkich zjawiskach spoecznych skumulowanego dziedzictwa przesz o ci
(tradycji spoecznej i kulturowej), ktra wpywa na teraniejsze dzia ania
[Podstaw wyobrani socjologicznej jest historyzm; sprzeciwia si ona prezentyzmowi]
4. Postrzeganie ycia spoecznego (w tym wszystkich pozornie trwa ych instytucji, organizacji,
reimw politycznych czy gospodarczych) w ich cigej zmiennoci, w procesie stawania si ,
zanikania, przeksztacania si
[Wyobrania socjologiczna akcentuje dynamik ycia spoecznego i odrzuca statyczny punkt
widzenia]
5. Akceptacja ogromnej rnorodnoci form, w jakich przejawia si mo e ycie spo eczne
[Wyobrania socjologiczna sprzyja tolerancji i sprzeciwia si dogmatyzmowi czy
etnocentryzmowi]
65

*Znaczenie w poznaniu wiata:


Wyobrania socjologiczna wymaga przede wszystkim zdystansowania si do naszych
codziennych rutynowych czynnoci i nowego spojrzenia na nie. Pozwala nam dostrzec, e wiele
zdarze, na pozr dotyczcych tylko jednostki,
FATALIZM: pogld, e rozwj spoeczny toczy si w sposb konieczny, nieuchronny i
nieodwracalny,
a ludzie swoimi dziaaniami nie mog go ani powstrzyma, ani ukierunkowa.
DETERMINIZM: pogld, e kady stan spoeczestwa jest etapem szerszego procesu,
wynikajcym w sposb konieczny z tego, co byo wcze niej, w pe ni zdeterminowanym
genetycznie przez wczeniejszy przebieg procesu. (determinizm technologiczny: pogl d, e
gwnym czynnikiem napdzajcym postpowy rozwj spo eczny s odkrycia i wynalazki,
dajce podstaw wprowadzania nowych urzdze technicznych)
U podstaw wizji rozwoju (ewolucyjnego) ley kilka wa nych przes anek. Po pierwsze,
zaoenie determinizmu: kady stan spoeczestwa jest etapem szerszego procesu, w pe ni
zdeterminowanym genetycznie przez wczeniejszy przebieg procesu, wynikaj cym w sposb
konieczny z tego, co byo wczeniej.

PROWIDENCJALIZM:

66

Doktryna prowidencjalizmu, spotykana w rnych szko ach filozofii spo ecznej, umieszcza
ostateczn, sprawcz si postpu (jego podmiot) w porz dku nadprzyrodzonym. Odwo uje si
do boskiej woli, opatrznoci, boskiej interwencji.

32. Objanij sens socjologicznego rozumienia pojcia wolnoci. Co to jest woluntaryzm? Opisz
pojcie i termin posugujc si przykadami.
WARIANT 2
Woluntaryzm (z ac. voluntas - wola) - termin wprowadzony przez Ferdinanda Tnniesa,
oznaczajcy zesp pogldw szczeglnie akcentujcych rol woli w etyce i yciu ludzkim. W
woluntaryzmie wola jest najwysz wadz czowieka. Przeciwstawia si socjologicznej
wyobrani, gdy w socjologicznej wyobrani efekty fenomenw spo ecznych s zamierzone lub
niezamierzone, bezporednie bd porednie np. woluntarysta nie potrafi kocha przez co nie
potrafi by szczliwym, lepiej czyni dobro z poczucia obowizku, ni nie czyni go wcale.
W ujciu socjologicznym wolno zwizana jest z wolnoci narodu do samostanowienia, do
wyznawania swojej religii, kultywowania zwyczajw i kultury.
WARIANT 1
Woluntaryzm termin oznaczajcy zesp pogldw wol i to od niego zale jego dzia ania.
To czowiek decyduje o tym co zrobi lub czego nie zrobi, jakiego wyboru dokona, jakie normy i
wartoci przyjmie, co jest dobre lub co jest ze. To wola decyduje o warto ci dobra lub z a
67

popenionego czynu, np. jeli czowiek ukrad jedzenie ze sklepu to jest to z y czyn, jednak jego
wol byo wyywienie godujcej rodziny. W takim wietle woli, pozornie z y czyn mo e zosta
odebrany jako dobry. Normy prawdy i dobra wedug niektrych woluntarystw mog zale e
od woli Boej i Bg moe je dowolnie zmienia. Tworzc prawo prawodawca wyra a w jego
przepisach swoj wol. Wola prawodawcy moe nie by niczym skrpowana, a co ustali
prawodawca musi zosta wykonane. Jeeli nie dziaamy zgodnie z jego wol ponosimy sankcje
prawne.
Wolno to brak przymusu, sytuacja, w ktrej mona dokonywa wyborw spord wszystkich
dostpnych opcji. W socjologii pojcie wolnoci moemy odnale w zagadnieniach takich jak
grupa, zmiana spoeczna, ruchliwo spoeczna, spoeczestwo, interakcja itp. Spoeczestwo
pojmowane jako organizm daje zupenie inny zakres wolnoci ni spo ecze stwo ujmowane jako
koncepcja, zbir osb poczonych wol lub kontraktem. Z jednej strony jednostk powinnimy
traktowa jako indywidualn osob wystpujc w okrelonej roli, ktr on sam wyznacza, z
drugiej jednak traktuje si go jako aktora w wiecie-teatrze, odgrywaj cego ci le okre lon
rol, bez wzgldu na jego wol. Krpuje to wolno wewn trzn cz owieka. Wed ug Riesmana
czowiek zniewolony jest kultur, tradycj, nisk innowacyjno ci, brakiem ruchliwo ci
spoecznej. Jednostka pochania te wszystkie wartoci, ktre staj si dla niej busol i steruj
ni z zewntrz. Czowiek posiada wiadomo istnienia wolnoci negatywnej i pozytywnej i
potrafi rozrni denia wasne od de ogu. Razem z rozwojem tych dwch rodzajw
wolnoci poszerzeniu ulega wewntrzna swoboda. Wszelka tradycja, konwencje spo eczne,
religia trac swoj si i mog wywrze wpyw na jednostk tylko za jej pozwoleniem.
Wolno jednostkowa to inaczej ruchliwo spoeczna. Im wyszy poziom ruchliwoci tym
wysza wolno od ogranicze: Wolno zmiany statusu spoecznego i pracy, przemieszczania
si, podejmowania twrczoci artystycznej, czy przekazywania informacji.

33. Opisz wasnymi sowami opozycj prezentyzm historyzm.


WARIANT 1
Wg C. W. Millsa i P. Sztompki wyobrania socjologiczna preferuje historyzm
i sprzeciwia si prezentyzmowi, dlatego, e dziedzictwo przeszoci, czy inaczej tradycji
spoecznej i kulturowej, w rnorodny sposb wpywa na dziaania wsp czesnych.
Prezentyzm jest sposobem interpretacji historii polegajcym na przenoszeniu problemw i
zjawisk waciwych wspczesnoci na przeszo. Przedstawiciele prezentyzmu gosz , e
poznanie obiektywnej prawdy historycznej nie jest moliwe, poniewa wp ywy, jakim
ulega historyk, przesaniaj mu rzeczywisty przebieg procesu dziejowego. Obraz historii
jest wic zawsze wkomponowany w projekcj teraniejszoci i przyszoci. Peel
wskazuje, e prezentyzm poniekd wie przeszo
z teraniejszoci.

68

Historyzm (kontekstualizm) jest stanowiskiem metodologicznym w naukach


humanistycznych takich jak: literaturoznawstwo, psychologia, filozofia, religioznawstwo,
socjologia itp. Stanowisko to zaleca badanie zjawisk spoecznych,
jak rwnie szeroko rozumianych wytworw kultury pod ktem ich powstawania,
genezy, rozwoju i upadku, na tle oglnego procesu dziejowego. Tak wi c nale y
wnioskowa, e myliciele mieli/maj do powiedzenia jedynie to, na co pozwala im epoka
i kultura. W zwizku z tym zmiana kontekstu jest rozumiana jako zmiana znaczenia
owej idei.
Reasumujc naley wskaza, e prezentyzm jest kierunkiem analizy polegajcym na
ocenie zdarze, faktw, pogldw, czy te ocen z przesz o ci ze wsp czesnej perspektywy.
Natomiast historycyzm ujmuje idee w ich kontekcie historycznym. Odnosi si jedynie do
tego czym byy idee w swoim czasie.
WARIANT 2
Historyzm to rozpoznawanie we wszelkich zjawiskach spoecznych skumulowanego dziedzictwa
przeszoci (tradycji spoecznej i kulturowej), ktra wpywa na teraniejsze dzia ania.
Prezentyzm to kierunek analizy polegajcy na ocenie zdarze, faktw, pogldw i ocen z
przeszoci ze wspczesnej perspektywy.
[Podstaw wyobrani socjologicznej jest historyzm; sprzeciwia si ona prezentyzmowi]
34. Podaj co najmniej dwa przykady zmiennoci pozornie niezmiennych instytucji
spoecznych. Opisz, na czym polega ta zmienno i ta pozorna niezmienno.
WARIANT 1
Rodzina jako pojecie socjologiczne i jako instytucja spoeczna.
Rodzina w ujciu socjologicznym jest definiowana jako zbiorowo o charakterze
podstawowym, obecna we wszystkich znanych kulturach i typach spoeczestw. W jej sk ad
zaliczamy dwoje ludzi zwizanych wzem maeskim oraz ich dzieci (naturalnych lub
przybranych), a take ich krewnych.
Pojcie "rodziny" odnosi si do najmniejszej, co wcale nie znaczy, e prostej grupy
spoecznej. Jest to zbiorowo, w ktr czowiek wchodzi od chwili narodzin i w ktrej trwa
a do mierci, cho oczywicie z chwil zawarcia zwizku maeskiego zakada swoj wasn
rodzin.
Rodzina jest podstawow komrk spoeczn, stanowic niezbdny element w aciwego
funkcjonowania spoeczestwa. Rodzina charakteryzuje si wieloma specyficznymi cechami
wyrniajcymi j na tle innych instytucji spoecznych. Wzajemne relacj midzy jej czonkami
s usankcjonowane prawnie, religij nie i zwyczajowo, a take dodatkowo wzmacniane siln
wizi spoeczn, zaangaowaniem emocjonalnym czonkw oraz sieci wzajemnych
oddziaywa.
Cechuj j silna i zwarta spjno wewntrzna wzmacniana dodatkowo przez rodowisko
zewntrzne oraz oddziaywania wewntrz samej rodziny. Rodzina jako instytucja spo eczna to
69

grupa okrelona przez stosunki seksualne, odpowiednio unormowane i trwa e, tak by mog a
zapewni odnawianie si sfery
reprodukcji.
W przeszoci rodzina bya maym pastwem. Realizujc podstawowe funkcje spo eczne musia a
rzdzi si sformalizowanymi wzorami zachowa. Utrata wielu funkcji rodziny przyczyni a
si do zmian w jej strukturze wew. Do odformalizowania, do nadania stosunkom rodzinnym
charakteru osobowego, zwizku emocjonalnego. Widoczny jest tu kierunek przemian ewolucji
rodziny od instytucji do zwizku towarzyskiego.
Prawie we wszystkich spoeczestwach mona odnale struktur nazywan przez
socjologw i antropologw rodzin nuklearn, skadajc si z dwojga doros ych ludzi
tworzcych wraz z wasnymi lub adoptowanymi dziemi wsplne gospodarstwo domowe. W
wikszoci spoeczestw tradycyjnych rodzina nuklearna jest czci jakiej wikszej
struktury rodzinnej. W XX wieku w krajach uprzemysowionych tradycyjna rodzina nuklearna
systematycznie tracia swoj dominujc pozycj. Obecnie mamy do czynienia z wielk
rnorodnoci wzorw ycia rodzinnego.
Od koca drugiej wojny wiatowej ronie liczba rozwodw, a spada liczba zawieranych po
raz pierwszy maestw. Wskutek tego coraz wicej dzieci yje w rodzinach z tylko jednym
rodzicem. Do duy jest odsetek osb ponownie zawierajcych maestwo. Powtrne
maestwo moe da pocztek rodzinie odbudowanej, tak zwanej wielorodzinnej, w ktrej
przynajmniej jedno
z maonkw ma dzieci z poprzedniego maestwa lub zwizku. Mae stwo przesta o by
podstaw zwizku dwojga ludzi. W wielu krajach uprzemysowionych bardziej
rozpowszechnione staje si mieszkanie razem bez lubu. W efekcie liberalizacji postaw wobec
homoseksualizmu geje i lesbijki coraz czciej mog mieszka razem jako pary. W niektrych
przypadkach pary homoseksualne uzyskay formalny status rodziny - kiedy byo to nie do
pomylenia. Dla kadej z pci maestwo przestao by warunkiem regularnego wsp ycia
seksualnego: nie jest te ju ono podstawowa jednostk gospodarcz . Nie ulega w tpliwo ci, e
bd powstawa coraz to nowe wzory zwizkw spoecznych i seksualnych. Ma e stwo i
rodzina to wci silne instytucje, ale przechodz dzi trudny, niespokojny okres.
35. Czy wszystkie formy ycia spoecznego naley akceptowa? Jeli tak to dlaczego? Jeli
nie to jakie naley, a jakie nie naley?
WARIANT 1
Najbardziej zoonymi formami ycia spoecznego s grupy spoeczne . To wanie w grupie
jednostka podejmuje okrelone zadania, zdobywa dowiadczenia, czy wytwarza wi zi spo eczne
z innymi. Grupy spoeczne s wic najwaniejszym terenem socjalizacji cz owieka. Bardzo
istotne jest to aby socjalizacja jednostki przebiega a w prawid owy sposb,. Uwa am ,i nie
naley akceptowa wszystkich form ycia spoecznego., poniewa nie wszystkie grupy spo eczne
funkcjonuj w prawidowy sposb. Czsto panujce w niej zasady czy obowi zuj cy system
wartoci okazuj si sprzeczne z interesem spoecznym innych grup
co mo e powodowa
zakcenie adu spoecznego. Uwaam , e akceptowane powinny by te formy
funkcjonowania , ktre s aprobowane przez wikszo spo ecze stwa. Rwnie wytwarzane
przez grupy wzory czy schematy dziaa nie powinny zakca ycia innych osb. Dlatego
wane jest to aby nie akceptowa wszelkich form zachowa jednostek, poniewa mog one
mie negatywny wpyw na og spoeczestwa.

70

WARIANT 3
Do najbardziej zoonych i rozwinitych form ycia spoecznego nale grupy spo eczne. W
grupach nawizuj si przyjanie, sympatie, antypatie itp. W ramach grupy jednostka
podejmuje okrelone zadania, zdobywa dowiadczenie yciowe, realizuje swoje pragnienia, uczy
si nawizywania i utrzymywania kontaktw spoecznych.
Grupami spoecznymi wg. definicji J. Turowskiego okrelamy zbiory ludzi, ktrzy w d eniu
do wsplnych wartoci zwizani s wizi spoeczn i wytworzyli wewntrzn organizacj.
Akceptacja wszystkich form ycia spoecznego (od rodziny po spo eczno mi dzynarodow )
zaley od uznanych przez jednostk wartoci (norm spoecznych).
Akceptujemy przynaleno do maych grup spoecznych, takich jak rodzina, grupa
rwienicza, koleeska, kolektyw, opartych na wizi emocjonalnej, w ktrej relacje s
bezporednie i osobiste. Maj one wane znaczenie dla jednostki, poniewa kszta tuj opini ,
postaw, zachowania oraz wartoci, ktrymi kieruje si ona na co dzie . S to grupy
nieformalne, ktre zaspakajaj szereg potrzeb psychicznych i spo ecznych cz onkw grupy.
Przynaleno do grupy oparta jest na naturalnej wi zi i stanowi podstaw rozwoju
spoecznego.
Przynaleno do grup spoecznych takich jak: praca, stowarzyszenie czy partia polityczna to
dobrowolny wybr kadego z nas. Grupy te s tworzone dla osi gni cia okre lonego celu, maj
okresow trwao, nie s to osobiste zwizki midzy ludmi, interakcje dotycz tylko cz ci
aktywnoci.
S rwnie zrzeszenia, do ktrych jednostka nie wst puje dobrowolnie, s narzucone z
zewntrz lub ustalone si czy prawem. Przykadem jest dom poprawczy, internat, pa stwo.
36. Opisz wasnymi sowami, co to jest dogmatyzm i co to jest etnocentryzm. Podaj - i
scharakteryzuj bliej - przykady.
WARIANT 2
Dogmatyzm [gr. dgma przekonanie, zdanie, pogld], waciwo doktryn, w ramach
ktrych s uznawane bd goszone pewne tezy bez odpowiedniego uzasadnienia;
bezkrytyczne przyjmowanie pewnych pogldw i niezdolno do ich modyfikacji; postaw
przeciwstawn dogmatyzmowi jest krytycyzm.

Przykad:
Niewiadomy dogmatyzm moe si przejawia na rne sposoby. Ludzie czyni odruchowe
zaoenia - na przykad, utosamiajc metod z celem.
71

Na przykad wiele osb utosamia bogactwo z pomylnoci, a pomylno ze szczciem. (...)


Kto moe utosamia czysto ze zdrowiem tylko dlatego, e czysto jest jedn z
pomniejszych metod, ktre zdrowiu su. Taki czowiek nie wpadnie nawet na pomys , eby
porwna czyst i chorowit arystokratk z brudnym i zdrowym jak ryba mieciarzem. (...)
Autentycznie nie przychodzi tym ludziom do gowy, e mona by szczliwym, nie b d c
bogatym, lub by bogatym, nie majc pienidzy. Nigdy nawet nie pomyleli, e ktokolwiek
mgby by zdrowy, jeli si nie kpie, albo e mona si kpa, nie majc azienki. (...)
ETNOCENTRYZM:
tendencje do osdzania (oceniania) innych sposobw ycia wg standardw wasnej grupy

etnocentryzm:
postawa czonkw jakiej grupy spoecznej wyraajca si w przekonaniu, e wasna kultura
stanowi punkt odniesienia przy opisie i ocenie kultur innych grup spo ecznych

Etnocentryzm jest wiatopogldem, wedug ktrego ostateczn i fundamentaln podstaw


ycia spoecznego, kryterium oceny otaczajcego wiata jest dychotomiczny podzia na swoich
i obcych. Jest to podzia manichejski swoi s grupa wyidealizowan , lepsz , za obcy
s uosobieniem wszelkiego za, zagroenia. Etnocentryzm zakada z gry agresywno obcych,
nakazuje obron i walk z obcymi, a co najmniej cakowite odrzucenie ich wiata.
Podstawowe relacje grup z perspektywy etnocentrycznej to obronna izolacja i konflikt.
Ksenofobie - Lk, strach, obawa przed innymi.(innym wyznaniem, kultur , kolorem skry)
czsto odnosi si do osb gorzej wyksztaconych, zamknitych przed wiatem prowincjami.
Rasizm - Pogardzenie innymi grupami etnicznymi, rasizm spoeczny - pojawi si wraz z
epok kolonialn.

Czym zajmuje si socjologia? Co to jest wyobrania


socjologiczna? Napisz wasne komentarze do podanych
definicji.

37.
WARIANT 2

72

A) socjologiczna wyobrania: zdolno wizania wszystkiego, co dzieje si w


spoeczestwie, z warunkami strukturalnymi, kulturalnymi i historycznymi oraz z
dziaaniami podejmowanymi w tych warunkach przez podmioty indywidualne i
zbiorowe, ktre w efekcie ksztatuj wiat spoeczny z caej jego zoonoci i
rnorodnoci.
B) Socjologia: nauka o ludziach dziaajcych w polu wzajemnych relacji (w przestrzeni
midzyludzkiej), ktrzy nadaj temu polu nieustann dynamik funkcjonowania i
stawania si (podtrzymuj ycie spoeczne), a utrwalone, czsto niezamierzone
efekty swoich dziaa pozostawiaj jako ramy strukturalne i kulturowe kolejnych
dziaa nastpnym pokoleniom.

Socjologia bada i ludzi i wszystko to co ich otacza (czyli przestrze midzyludzka), a wi c


relacje midzy nimi, grupy spoeczne, instytucje. Czowiek nie jest indywidualno ci . W domu,
w szkole, w pracy wszdzie otaczaj go ludzie, wszdzie zachodz jakie relacje.
Bada si tych co s w przestrzeni midzyludzkiej, a take wszystko to co w niej zachodzi
(ycie spoeczne), poniewa wszystko co zachodzi w przestrzeni midzyludzkiej jest
dynamiczne, zmienia si, przeksztaca.

Czowiek jest istot spoeczn, a wiat ksztatowa si od wielu wiekw. rodowisko


przeksztacao si, przeksztaca i przeksztaca bdzie. Dziki wyobrani socjologicznej cz owiek
potrafi odnale si wrd otaczajcego spoeczestwa, zmieniajcego si wiata. Gdy ju
odnajdziemy swoj rol, moemy wpywa na zachodzce zmiany, moemy w peni by czci
spoeczestwa.

38. Porwnaj podane na wykadzie definicje kultury. Wska ich podobie stwa i rnice oraz
objanij wasnymi sowami wane pojcia wystpujce w tych definicjach.
WARIANT 1
Kultura jako pojcie socjologiczne to system idei, wartoci, przekona i wiedzy, ktry
przechodzi z pokolenia na pokolenie w ramach pewnej grupy spoecznej
Stefan Czarnowski:
S. Czarnowski: Kultura to caoksztat zobiektywizowanych elementw dorobku spo ecznego
wsplny szeregowi grup i z racji swej obiektywnoci, ustalony i zdolny rozszerza si
przestrzennie.
- zobiektywizowane elementy styl i zwyczaj ustalony i wsplny dla danej spo eczno ci

73

- dorobek spoeczny- masa dbr materialnych, ale take obyczaje, praktyki religijne, warto ci,
pojcie o tym co dobre, a co ze; dorobek mniejszej lub wikszej gruby ludzi, ktr mo emy
nazwa spoeczestwem. Jednostka nie moe stworzy kultury.
- Element dorobku spoecznego to tylko taki, ktry jest dobrem dla wielu grup ludzkich
- kultura staje si ; element kultury musi by stworzony na bazie dotychczasowego
dorobku
- kultura jest zjawiskiem geograficznym, w tym rozumieniu rozszerza si na pewnych
obszarach, czc w wyszego rzdu wsplnot zamieszkae tam grupy.
Nie wszystko co wytworzylimy moe sta si elementem kultury, bo czasem nie wchodzi to
do kultury na trwae dzieo musi by przekazywane midzy grupami i pokoleniami. Aby
jaki wynalazek ludzki mg sta si elementem kultury, musi by: zachowany, utrwalony i
przekazany nastpnym pokoleniom. Element dorobku spoecznego to tylko taki, ktry jest
dobrem dla wielu grup ludzkich.

Sir Edward Taylor:


Edward Burnett Taylor w swojej definicji z 1871 roku napisa ,, kultura, czyli cywilizacja jest
to zoona cao, ktra obejmuje wiedz, wierzenia, sztuk, moralno , prawa, obyczaje oraz
inne zdolnoci i nawyki nabyte przez ludzi jako czonkw spoecze stwa.
Jedne z tych faktw odznaczaj si materialnoci (sztuka), inne wiemy z wadzami
poznawczymi intelektem, z psychik i wyobraeniami, z wytworzonymi z biegiem lat
wzorami i normami, ktre wprowadzaj jaki porzdek w ycie spoecznoci (np. wiedza,
prawa, obyczaje, religia).
Kultur mona wic rozpatrywa jako zjawisko wieloskadnikowe przekazywane drog
dziedziczenia tradycji, przypisujce du rol funkcjonujcym w danym rodowisku normom i
wartociom oraz formujce osobowo czowieka.
Z tej definicji wynika, e kultura jest atrybutem czowieka i tylko cz owieka . Nikt inny poza
czowiekiem nie jest twrc kultury.
Podobiestwa i rnice
- Kultura to elementy materialne i niematerialne tak twierdzi Stefan Czarnowski i Sir
Edward Taylor. W przytoczonym na wykadzie pojciu socjologicznym kultura to tylko
elementy niematerialne
- w kadym z przytoczonych poj jest mowa o tym , e kultura wytwarzana jest przez
ludzi i przekazywana z pokolenia na pokolenie.
- kade pojcie mwi o kulturze jako o zobiektywizowanych elementach czyli ustalonych i
wsplnych zwyczajach , ideach
74

- kade przytoczone pojcie mwi o rozprzestrzenianiu si kultury


WARIANT 3
Kultura system idei, wartoci, przekona i wiedzy, ktry przechodzi z pokolenia na
pokolenie w ramach pewnej grupy spoecznej
Sir Edward Taylor: Kultura jest zoon caoci obejmujc wiedz, wierzenia, sztuk ,
moralno, prawo, obyczaje i wszelkie inne zdolnoci i przyzwyczajenia nabywane przez
czowieka jako czonka spoeczestwa
Stefan Czarnowski: Kultura jest to caoksztat zobiektywizowanych (materialnych i
niematerialnych) wytworw ycia spoecznego, wsplnych szeregowi grup i z racji swego
zobiektywizowania zdolnych do rozprzestrzeniania si
Dwie pierwsze definicje kultury odnosz si tylko do niematerialnych skadnikw kultury.
Odnosz si jedynie do pewnego wycinka caoci wymieniaj pewne skadniki kultury jak
wiedza, wierzenia itp. U Czarnowskiego kultur tworz zarwno sk adniki materialne jak i
niematerialne. Pierwsza definicja odnosi si tylko do grup spoecznych (kultura lokalna). U
Czarnowskiego kultura jest kategori niezwykle szerok (tzw. globalne poj cie kultury), aby
dany element dorobku spoecznego mg by zaliczony do kultury musi sta si dobrem
wsplnym szeregu grup ludzkich i rozprzestrzenia si.
Kultura niematerialna to duchowe wytwory spoeczestwa przekazywane przez pokolenia.
Wytwory te stanowi orodek ycia spoecznego. Nale do nich:
-wiedza i przekonania
- wartoci
- normy (zwyczaje, obyczaje, tabu, prawa)
- znaki i symbole
Kultura materialna, to wszystkie istniejce i konkretne wytwory spo ecze stwa. Kady
fizyczny przejaw ycia ludzi jest czci kultury materialnej.
Wiedza to zbir poj opartych na wnioskach pochodzcych z dowiadczenia empirycznego.
Przekonania, to pogldy niepoparte odpowiedni wiedz empiryczn w stopniu
umoliwiajcym uznanie ich za niewtpliwie prawdziwe.
Wartoci, to abstrakcyjne pojcie mwice o tym, co spoeczestwo uwaa za dobre, suszne i
podane .
Obyczaj forma zachowania powszechnie przyjta w danej zbiorowoci spo ecznej.

75

Spoeczestwo (niejednoznaczne definiowane)- dua zbiorowo spoeczna, zamieszkuj ca dane


terytorium, posiadajca wspln kultur, wspln tosamo oraz sie wzajemnych stosunkw
spoecznych.
Zobiektyzowane wytwory Kady wie co to jest. Im bardziej zobiektywizowana rzecz, tym
atwiej si przyjmuje, np. towar do spoycia, a nie technika, czyli duta, no e, oglnie zasady
prawa.

39. Kultur mona rozumie jako: * system normatywny, * system ekspresyjny, * system
idei. Objanij szerzej te rozumienia kultury, podaj i opisz przykady.
WARIANT 1

Kultura jako system normatywny wie si z normami regulujcymi zachowanie


czowieka w spoeczestwie. Poprzez wskazywanie, jakie czynnoci s dozwolone, a jakie
zabronione, organizuje on ycie spoeczne i rozstrzyga ewentualne konflikty w danej
kulturze. Naley zaznaczy, e nieprzestrzeganie sytemu norm grozi sankcja.
Przykadem systemu normatywnego jest zbir norm moralnych. S one czsto zwizane
z normami okrelonej religii, a ich rdem jest Bg lub np. rozum czowieka. System
norm moralnych obrazuje przekonania ludzi na temat tego, co jest dobre, a co z e
dotyczy on okrelonej grupy ludzi (a nie jak w przypadku norm prawnych wszystkich
mieszkacw danego pastwa)

Kultura jako system idei dotyczy zbioru pogldw, ktre s charakterystyczne dla danej
kultury. Dziki nim ludzie, ktrzy yj w danej kulturze lepiej si komunikuj , lepiej j
rozumiej, rozwijaj swoj wiedz o yciu oraz podejcia do ycia.

Np. Polscy pozytywici metod podtrzymania polskiej tosamoci widzieli nie w


powstaniach narodowych, ale pracy i konstruktywnym patriotyzmie. Argumentowano, e
jeli Polska ma odzyska niepodlego, to w sposb stopniowy, poprzez prac u podstaw i
prac organiczn: zbiorowy wysiek caego spoeczestwa na rzecz stworzenia podstawowej
materialnej infrastruktury, edukacji i poprawy sytuacji yciowej mas.

Kultura jako system ekspresyjny dotyczy sposobu wyraania kultury werbalnie lub
niewerbalnie poprzez rnego rodzaju gesty, mimik. Przejawia si w naszym
zachowaniu.
76

Np. Przepuszczanie kobiet w drzwiach czy te pocaunek kobiety w d o na przywitanie. S to


przejawy kulturalnego zachowania niewerbalnego mczyzn, dotyczy zwyczaju, ktry niestety
ju zanika w naszej kulturze. Innym przejawem kultury jako systemu ekspresyjnego mo e by
ustpowanie miejsca starszym osobom w komunikacji miejskiej.
Np. Najprostszym przykadem kultury werbalnej jak i jzykowej s sowa Prosz ,
przepraszam, dzikuje. S to podstawowe zwroty jakimi posuguj si osoby kulturalne na co
dzie.
WARIANT 3
System normatywny to zbir norm regulujcych zachowanie czowieka w spoecze stwie.
Poprzez wskazywanie, jakie czynnoci s dozwolone, a jakie zabronione, organizuje on ycie
spoeczne i rozstrzyga ewentualne konflikty. Naley zaznaczy, e nieprzestrzeganie sytemu
norm grozi sankcj. Ze wzgldu na fakt, e spoeczestwa s bardzo zrnicowane ludzie
zamieszkuj rozmaite kraje, uczestnicz w rnych kulturach i rni si religi mo emy
wyrni kilka rodzajw systemw normatywnych. Ze wzgldu na rd a norm tworz cych
system moemy wyrni normy: prawne, obyczajowe, moralne i religijne. System normatywny
funkcjonujcy na terenie danego kraju to zbir powizanych ze sob norm prawnych. Normy
prawne obowizuj jednakowo wszystkich obywateli danego kraju, a ich nieprzestrzeganie
koczy si zagwarantowan przez pastwo sankcj. rdem norm prawnych s akty prawne,
ktre wspczenie czsto uchwalane s w ramach procedur demokratycznych.
system ekspresyjny- Zalicza si tu przedmioty i urzdzenia wymylone lub skonstruowane
przez czowieka - meble, domy, mosty, maszyny, samochody itp. -a take zmodyfikowane czy
przetworzone obiekty przyrodnicze -pola uprawne, sady, uregulowane rzeki
system idei - Zawiera uznane przekonania, pogldy, idee, standardowe symbole i tym samym
okrela waciwe sposoby mylenia, definiuje znaczenia, ustala obowizujce sensy zdarze czy
zjawisk. Wystpuje te tutaj pewien czynnik powinnoci i zakazu: nale y uznawa to, co
stanowi wspln mdro spoecznoci, panujce w niej wierzenia, dominuj ce przekonania, a
nie godzi si myle odmiennie. Na przykad: naley uznawa wiedz medyczn , a nie wypada
chodzi do znachora.

40. Symbol, to cokolwiek, co zastpuje, oznacza, wyobraa sob co innego (posiada znaczenie
wykraczajce poza wasn definicj). Podaj przykady symboli wanych w yciu
spoecznym. Skd si wziy i dlaczego uwaasz, e s wane?
WARIANT 1
Najwaniejszym systemem symboli jest jzyk. Jest bowiem najwaniejszym aspektem kultury.

77

Kada litera ma swj odpowiednik w postaci znaku, dziki ktremu mo emy zapisywa s owa,
zdania posiadajce odpowiednie znaczenie dla ludzi tej samej zbiorowoci, pos uguj cych si
tym samym jzykiem. Porozumiewa si mona rwnie za pomoc gestw, ktre te maja
ustalone znaczenie. Niektre z nich maja to samo znaczenie na caym wiecie, niektre znacz
zupenie co
innego.
Wanymi symbolami mog by tzw. symbole tosamoci, np. tosamoci narodowej, czyli flaga
niepowtarzalna kompozycja kolorw okrelajca histori narodu w sposb symboliczny. Tak
samo jeli chodzi o godo, czy hymn, ktre s indywidualne i niepowtarzalne dla ka dego
narodu.
Mwic o symbolach tosamoci moemy rwnie powiedzie o symbolach religijnych, np:
Pentagram jest symbolem doskonaoci, znanym ju od neolitu, ktry mia zapewnia
zdrowie i pomylno. Kojarzony jest take z praktykami okultystycznymi i
satanistycznymi. Co ciekawe, pentagram by te symbolem chrzecijaskim w okresie
wczesnego redniowiecza. Wtedy symbolizowa on pi ran Chrystusa konajcego na krzyu dwie na rkach, dwie na nogach i jedn w boku.
Odwrcony krzy dzisiaj kojarzony jest gwnie z satanizmem. Kiedy by to jednak symbol
wiary chrzecijaskiej. Nazywa si go krzyem witego Piotra, poniewa wanie na takim
krzyu zmar Piotr Aposto. Ukrzyowano go gow w d, poniewa wity Piotr twierdzi , e
nie jest godny umrze tak jak Chrystus.
41. Podaj i opisz szerzej przykady dwch podanych na wykadzie aspektw poj cia warto ci.
Co czy te dwie definicje? Co je dzieli?
WARIANT 2
Reguy kulturowe dotycz dziaa ludzkich, dziaanie ludzkie ujmowane jest jako dwucz onowy
kompleks z jednej strony pewnych rodkw, sposobw metod postpowania i z drugiej strony
celw do ktrych te rodki sposoby czy metody maja prowadzi. Dziaania te mo na podzieli
dwa rodzaje regu. Regulacji podlega moe dobr rodkw, sposobw czy metod dzia ania oraz
cele do ktrych dziaanie zmierza. Takie reguy, ktrych przedmiotem s sposoby czy metody
dziaania , rodki stosowane do osignicia celw nazywamy normami kulturowymi. Mwi
one co ludzie powinni robi. Natomiast takie reguy, ktrych przedmiotem s cele nazwiemy
wartociami kulturowymi. Mwi one jakie cele s godne, suszne, waciwe. Warto ci
wskazuj do czego ludzie powinni dy a normy jak powinni do tego d y. Przyk adem
wartoci bdzie: standard ycia, majtek,sawa, wyksztacenie,zdrowie, sprawno fizyczna. A
przykadem norm zalecajcych uznane sposoby osigania tych celw bdzie : ambitna edukacja,
wytona praca, uparty trening,konsekwentna kariera. S inne sposoby rozumienia norm i
wartoci. Przez warto rozumie si czasami reguy nadrzdne, fundamentalne dotycz ce
spraw o najwyszym znaczeniu, ktrych konkretnymi implikacjami s normy regulujce
sprawy bardziej przyziemne.W tym przypadku stosunek pojci jest hierarchiczny natomiast w
wyej podanym jest rwnorzdny, ulokowany na jednym poziomie i znamionuj ce pewn
logiczn sekwencj ludzkich stara i efektw.
42. Norma jest regu nakazujc (zalecajc) okrelone postpowanie w konkretnych
sytuacjach, bd zakazujc (odwodzc od) okrelonego postpowania. Podaj i skomentuj

78

szerzej przykady norm:


(4) odwodzcych od

(1) nakazujcych , (2) zalecajcych , (3) zakazuj cych ,

WARIANT 1
Warto:
- co, co samo w sobie jest powszechnie uwaane za godne podania i warte zachodu
- standard (wzorzec) uywany przez czonkw danego spoeczestwa (danej spo eczno ci) do
oceny
zachowa i do wyboru spord rnych moliwych celw.

Wartoci w oglnym znaczeniu to idee okrelajce to co wane i podane. Warto ci cznie


tworz system aksjologiczny danego spoeczestwa. Wartoci to swoiste drogowskazy, na ktre
orientujemy swoje dziaania (wyksztacenie i orientacja na jego zdobycie), ktre okre laj jak
dziaa i jak postpowa (chcemy odnie sukces, ale wartoci zabraniaj nam dziaa po
trupach).
Definicje o charakterze socjologicznym traktuj warto jako:

przedmioty i przekonania o nienormatywnym charakterze, determinujce wzgldnie


podobne przeycia psychiczne i dziaania jednostek- czonkw grup spoecznych

przekonania rozpowszechnione w grupie spoecznej, okrelajce sdy i zachowania


czonkw tej grupy

przekonania pojedynczych jednostek lub przekonania rozpowszechnione w grupach


spoecznych okrelajc cechy poszczeglnych grup i spoeczestwa
w socjologicznym rozumieniu wartoci jako przedmioty i idee mog by uznawane za podane
przez jednostk lub okrelone grupy spoeczne. Spoeczny charakter wie si z rodowodem
wartoci, gdy powstaj, rozwijaj si i ewoluuj wraz ze zmianami zachodzcymi
w wiecie. Z jednej strony wartoci utrzymuj tosamo narodowa i kulturowa
spoeczestwa z drugiej trwao wartoci moliwa jest dziki cigemu odnawianiu ich tre,
dziki uaktualnieniu ich znaczenia odpowiednio do zmian zachodzcych w spoeczestwie.
Norma jest regu nakazujc (zalecajc) okrelone postpowanie w konkretnych sytuacjach,
bd
zaskakujca (dowodzc od) okrelonego postpowania.
Spoeczestwa prymitywne (przedpimienne) narzucaj swoje normy sposobami
nieformalnymi.
Spoeczestwa nowoczesne wykorzystuj do tego pisane prawo.
79

Normy nakazujce - okrelaj, co ich adresat powinien uczyni, aby postpowa zgodnie z
treci normy prawnej, np. Osoby prawne i pastwowe jednostki organizacyjne nie maj ce
osobowoci prawnej s obowizane obliczy i odprowadzi podatek rolny - bez wezwania - na
rachunek budetu waciwej gminy ze wzgldu na miejsce pooenia gruntw.
Normy zakazujce - okrelaj od jakich dziaa adresat normy prawnej powinien si
powstrzyma, np. Czonek zarzdu nie moe bez zezwolenia spki zajmowa si interesami
konkurencyjnymi (...)
WARIANT 2
Norma nakazujca kierowca musi jecha zgodnie z kierunkiem jazdy stosuj c si do znakw
. Jest to forma czsto zakadajca wyraenie musisz i wie si z oczekiwaniem spo ecznym.
Norma zalecajca Zaleca si, aby segregowa odpady. Chodzi tutaj o dzia ania, ktre s
ukierunkowane na wzorowanie si; s jedynie zaleceniem i spe nienie tych dzia a jest
pozytywnie odbierane spoecznie. Niezastosowanie si do nich nie sankcjonuje kar .
Norma zakazujca Zakaz palenia. wyraa si formami nie mona lub nie wolno.
Niestosowanie si do tego typu norm moe wiza si z sankcjami prawnymi.
Norma odwodzca od Nie powinna usuwa tej ciy. To przykad, kiedy cz owiek maj cy
woln wol staje przed wyborem moralnym. Staje przed oczekiwaniami spoecznymi, ktre s
powszechnie akceptowane i uznawane. Moe to by wybr pomidzy wewn trznymi
przekonaniami, a stanowiskiem zewntrzym

Kultura jako system normatywny

Kontrola spoeczna:
Proces, poprzez ktry czonkowie danej grupy
podtrzymuj (popieraj) podane formy zachowania
si oraz zniechcaj do (odwodz od) form
niepodanych

Dlaczego, twoim zdaniem, kontrol spoeczn


okrela si w socjologii jako proces?

System nakazw, zakazw, sankcji i innych rodkw


oraz metod, ktre su grupie lub spoeczestwu do
utrzymania konformizmu ich czonkw wobec
wartoci, norm i wzorw zachowania przyjtych w
danej zbiorowoci.
Sankcja: dziaanie, ktre nagradza zgodno, a karze
niezgodno z normami.

43.

74

WARIANT 2
Zaczn od wyjanienia , czym jest kontrola spoeczna.To system nakazw, zakazw
i sankcji, ktre su grupie lub spoecznoci do utrzymania konformizmu ich czonkw wobec
przyjtych norm i wartoci.
Zdaniem Jacka Wdza schemat kontroli spoecznej jest do prosty. Na pocztku trzeba
stwierdzi, e pewna zbiorowo ludzka wytwarza, przyjmuje i respektuje normy, w ktrych
zawarte s wzory zachowa uznawane za "swoje" przez czonkw zbiorowo ci. Zatem
80

czonkostwo w tej zbiorowoci wie si z zachowaniem tych wzorw. Gdy dojdzie do


zamania przyjtych norm, wtedy zbiorowo podejmie kroki, aby naprowadzi jednostk na
waciw ciek, przymuszajc do respektowania wzoru. Ponadto zostaje wysany sygna do
pozostaych czonkw zbiorowoci, e zachowanie niezgodne z norm spotka si z reakcj ze
strony zbiorowoci.
Proces oglnie oznacza uporzdkowany w czasie cig zmian i stanw zachodzcych po
sobie. Nonikiem kadego procesu jest zawsze w efekcie
jaki systemhttp://pl.wikipedia.org/wiki/System fizyczny. Kady kolejny stan/zmiana systemu
spowodowana jest przez stan/zmian poprzedni albo przez oddziaywanie zewn trzne na
system. Czyli w przypadku kontroli spoecznej, przytoczonym oddziaywaniem zewn trznym
na system bd czonkowie danej zbiorowoci oddziaujcy na jednostk.
WARIANT 1
Kontrola spoeczna jest okrelana jako proces poniewa jest uporzdkowanym cigiem
czynnoci realizowanych przez spoeczestwo. Najpierw zbiorowo wytwarza pewne normy
zachowa, prawa, obyczaje czy te zwyczaje. Nastpnie gdy ten zbir wartoci zostanie
przyjty za system obowizujcy w tej zbiorowoci, nastpuje proces instytucjonalizacji.
Instytucje maj na celu kontrol zachowa ludzkich, narzuca podane wzory zachowa oraz
kierunek, ktry naley poda. eby spoeczestwo znao wzory zachowa w tym momencie
wcza si proces socjalizacji. Socjalizacja ma na celu przyswojenie przez jednostk
akceptowalnych wzorw zachowa, wartoci i norm w sytuacjach spoecznych. Gdy jednostka
nie postpuje zgodnie ze wzorami akceptowalnymi przez zbiorowo nakada si na ni
sankcje w postaci kar. Jednak przy waciwym zachowaniu nastpuj nagrody.
Z powodu powyszego acucha czynnoci, ktre s uruchamiane jedne po drugich uwaam, e
kontrola spoeczna to proces.

44. Dwie dwudzielne klasyfikacje kontroli spoecznej skrzyowane ze sob daj cztery typy
kontroli spoecznej: (a) formaln zewntrzn, (b) formaln wewntrzn, ( c)
nieformaln zewntrzn i (d) nieformaln wewntrzn. Scharakteryzuj kady z tych
typw.
WARIANT 1
Zdaniem Sztompki (2004: 409) kontrola spoeczna to system spoecznych sankcji, stanowi cy
korekt nie w peni udanej socjalizacji. Do formalnych agend kontroli spo ecznej nale:

81

policja, prokuratura, sdy, wizienia. Natomiast nieformalne agendy kontroli spo ecznej to:
rodzina, grupa rwienicza, ssiedzi, rodowisko zawodowe.
Kontrola spoeczna:
1.

Kontrola nieformalna wszystkie wzory zachowa przekazywane w stosunkach


osobistych i wszystkie reakcje i sankcje stosowane spontanicznie i na zasadzie
zwyczaju. Moe by zarwno zamierzona, jak i niezamierzona.

2.

Kontrola formalna wszystko, co zapisane jest w regulaminach poszczeglnych


organizacji i stowarzysze, a przede wszystkim w pastwowych kodeksach prawnych.
Jest zawsze zamierzona.

Sankcje:

Kontrola wewntrzna negatywna sankcja - wyrzuty sumienia.

Nieformalna kontrola zewntrzna:

Sankcje pozytywne oznaki szacunku, wzrost prestiu.


Sankcje negatywne wymianie, lekcewaenie, pogarda, ostracyzm,
wykluczenie.

Formalna kontrola zewntrzna sankcje negatywne prawo s przewidziane w


kodeksach
karnych, opieraj si na przymusie fizycznym i ich egzekwowaniem zajmuje si
wyspecjalizowany aparat.
Zewntrzna kontrola spoeczna jest tym mniej potrzebna, im bardziej jednolita jest zbiorowo
i im mniej zrnicowana jest jej kultura, a tym samym im bardziej harmonijny i jednolity
system tworz wartoci i wzory zachowaprzekazywane w toku socjalizacji (zarwno
pierwotnej, jak i wtrnej). W zbiorowoci, w ktrej istnieje taka harmonia, niezwykle
skutecznie dziaaj wewntrzne mechanizmy kontroli oraz ywioowa presja opinii otoczenia.
Osabienie kontroli nieformalnej prowadzi moe nie tyle do rozwoju pot nych systemw
kontroli formalnej, ile do oglnego osabienia kontroli.
WARIANT 2
Cztery typy kontroli spoecznej:
Kontrola spoeczna formalna (zewntrzna) sprawowana jest gwnie poprzez u ycie
oficjalnych, zinstytucjonalizowanych sankcji spoecznych: negatywnych (represywnych)
takich jak zwolnienie z pracy, areszt, kara mierci czy mandat, pozostajcych w
gestii uprawnionych instytucji w szczeglnoci policji, sdw bd pozytywnych
(afirmatywnych) rnorodne formy spoecznego nagradzania (awans, medal, dyplom,
przywileje itp.)
82

Kontrola spoeczna formalna (wewntrzna) - polega na internalizacji przez jednostk


norm, wartoci i wzorw zachowania, tak i odczuwa ona wewntrzny nakaz
postpowania zgodnie z nimi i nie ma poczucia bezporedniego zewntrznego przymusu
Kontrola spoeczna nieformalna (wewntrzna) stosowanie nieoficjalnych,
niezinstytucjonalizowanych sankcji spoecznych bdcych reakcjami grup koleeskich,
opinii spoecznej itp., takich jak, z jednej strony lincz, ostracyzm, drwina,
wymianie czy lekcewaenie, z drugiej strony za uznanie, pochwa a, oklaski itp.
Kontrola spoeczna nieformalna (zewnetrzna) - polega na przymusie stosowanym
przez grupy spoeczne, ktre za pomoc systemu sankcji spoecznych czasem rwnie
manipulacji podtrzymuj konformizm jednostek, odczuwajcych swoje posusze stwo
jako wymuszone i czsto niechciane.
45. Podaj co najmniej cztery przykady nieformalnej kontroli spo ecznej: co najmniej dwa
przykady sankcji represywnych i co najmniej dwa przykady sankcji afirmatywnych o
rnej intensywnoci w obu wypadkach.
WARIANT 1
Kontrol spoeczn moemy podzieli na: formaln i nieformaln. Do kontroli nieformalnej
nale wszystkie sankcje stosowane spontanicznie na zasadzie zwyczaju takie jak: pogarda,
ostracyzm, wykluczenie lub dziaajce na zasadzie sankcji pozytywnej oznaki szacunku, wzrost
prestiu. Zdaniem P. Sztompki kontrola spoeczna to system spoecznych sankcji stanowi cy
korekt nie w peni udanej socjalizacji.
Do nieformalnej kontroli spoecznej wedug Sztopmki nale agendy takie jak:

rodzina
grupa rwienicza
ssiedzi
rodowisko zawodowe

Kontrola spoeczna nieformalna stosowanie nieoficjalnych niezinstytucjonalizowanych sankcji


spoecznych bdcych reakcjami grup koleeskich, opinii spoecznej, takich jak z jednej strony
lincz, ostracyzm, drwina, wyjanienie czy lekcewaenie z drugiej strony za uznanie,
pochwaa, oklaski.
Nieformalne obejmuj wszelkie wzory zachowa przekazywane w stosunkach osobistych i
wszystkie reakcje i sankcje stosowane spontanicznie na zasadach zwyczaju. Kontrola
nieformalna moe by zarwno zamierzona jak i niezamierzona.
Nieformalna kontrola spoeczna grupy ustanawiaj normy zachowa, stosuj sankcje wobec
jednostki zarwno pozytywne w postaci pochway, uznania, akceptacji, obrony lub
negatywne omieszenie, przymus fizyczny, krytyka i odrzucenie z grupy.
Sankcja represyjna (karna, penalna) - polega na pozbawieniu podmiotu wanych dla niego
dbr; s zem, dolegliwociami, przykrociami wyrzdzonymi tytuem odpaty za zachowanie
niezgodne z nakazami lub zakazami przepisw prawa.
83

Sankcja represyjna jest sankcj stosowan w przypadku popenienia czynw zabronionych.


Czyny te mog polega na dziaaniu podmiotu. Najczciej wyraana jest w formie kary, kara
natomiast posiada wiele funkcji m in. funkcj odstraszajc, sprawiedliwo ciow czy
resocjalizacyjn.
Przykady sankcji represyjnych:

pozbawienie wolnoci
zajcie majtku za np. dugi
sprawa karna za spowodowanie wypadku pod wpywem alkoholu lub pod wp ywem
innych substancji uzaleniajcych
sprawa karna za nieudzielenie pomocy ofiarom wypadku, ktrego byo si sprawc
sprawa karna za nieudzielenie pomocy osobie znajdujcej si w niebezpiecze stwie.

Sankcje - s jednym z elementw kontroli spoecznej. Sankcje otrzymuje si, gdy zachowanie
danej osoby nie mieci si w ramach wzorw uznawanych i dopuszczanych w danej grupie w
spoeczestwie; to reakcja grupy na zachowanie si czonkw w sytuacjach spoecznie wanych.
Afirmacja potwierdzenie, utwierdzenie, akceptacja, uznanie czego za dobre, s uszne.
Wyczenie spoeczne (ekskluzja). Np.: Jeli jednostka podpadnie grupie moe si narazi na
to, e nikt nie bdzie mia ochoty na to, eby si z nim zadawa. Skrajny przypadek ekskluzji
spoecznej, sprawia, e stajemy si grupowym outsiderem. Sil przymusu nie formalnego jest o
wiele wiksza ni przymusu formalnego. Ludziom o wiele atwiej jest prze kn kar
finansow, ni jak inn kar. ale wymierzon ze strony instytucji kontroli nieformalnej.
Wikszo ludzi stara si by w grupie spoecznej akceptowanym (saba psychika).
Przykady sankcji afirmacyjnych (s to sankcje nieformalne negatywne, reakcje innych osb w
stosunku do osoby amicej normy i zasady w danej grupie):

alienacja
wyraenie zdziwienia
zgorszenia
szyderstwa
odmowa podania rki
opowiadanie nieprzyjemnych plotek

WARIANT 2
Przykady nieformalnej kontroli spoecznej
Sankcje represywne: Wymianie przez koleg. Odrzucenie jednostki przez grup spo eczn
Sankcje afirmatywne: Pochwaa znajomego. Przyczenie jednostki do grupy spo ecznej.

84

Kultura jako system normatywny

Podaj i opisz szerzej przykady kontroli spoecznej


zewntrznej, ktra
(a) jest przez wikszo spoeczestwa polskiego
niechciana i wymuszana przez okrelone grupy czy
instytucje,
(b) jest przez wikszo spoeczestwa akceptowana.

Kontrola spoeczna zewntrzna polega na


przymusie stosowanym przez grupy spoeczne,
ktre za pomoc systemu sankcji spoecznych czasem rwnie manipulacji - podtrzymuj
konformizm jednostek, odczuwajcych swoje
posuszestwo jako wymuszone i czsto niechciane
(std kontrola spoeczna zewntrzna jest czsto
mniej skuteczna ni wewntrzna).

46.

77

WARIANT 1
Definicja: Kontrola spoeczna zewntrzna polega na przymusie stosowanym przez grupy
spoeczne, ktre za pomoc systemu sankcji spoecznych- czasem rwnie manipulacjipodtrzymuj konformizm jednostek, odczuwajcych swoje posusze stwo jako wymuszone i
czsto niechciane. Dlatego te kontrola spoeczna zewntrzna jest czsto mniej skuteczna
ni wewntrzna.
a) Do kontroli spoecznej zewntrznej, ktra jest przez wikszo spoeczestwa polskiego
niechciana i wymuszana przez okrelone grupy czy instytucje nale obyczaje, czyli
odgrnie ustalone wzory postpowania, posiadajce oceny moralne nadane przez grup ,
jakich zakcenie jest powodem powstania negatywnych sankcji. Obyczaj wie si z
przymusowym uznawaniem grupowych wartoci. Inaczej mwic obyczaje to wzory
zachowa powizane z wyznawanymi przez grup wartociami, majce znaczenie dla
biegu jej ycia. Nieprzestrzeganie obyczajw spotyka si z negatywnymi sankcjami,
poniewa zagraa wewntrznej spjnoci grupy.
Przykady obyczajw w Polsce, ktre mog by niechciane, strojenie choinki na Bo e
Narodzenie lub owiadczyny mczyzny.
b) Kontrola spoeczna zewntrzna akceptowana przez wikszo spoeczestwa to zwyczaje,
czyli zinstytucjonalizowane wzory zachowa w sytuacjach nieobojtnych dla grupy jako
cao. Inaczej s to okrelone zachowania w danych sytuacjach, niebudzce sprzeciwu i
niespotykajce si z negatywnymi reakcjami rodowiska. Powstaj one jako indywidualne
nawyki. Tworz si drog tradycji, pocztkowo s tolerowane, pniej staj si szacowne.
Cho w przeciwiestwie do obyczajw, naruszenie przyjtych w grupie zwyczajw, nie
wywouje potpienia to czonkowie grup o silnej wizi odczuwaj obowi zek szanowania
zwyczajw. Jednostkowe, indywidualne zwyczaje s wane dla grupy, poniewa
wpywaj na funkcjonowanie jednostki w spoecznych rolach.
WARIANT 2
a) Obyczaj jest to ustalony sposb postpowania, z ktrym grupa wi e ju pewne oceny
moralne i ktrego naruszenie wywouje ju sankcje negatywne. Obyczaj zak ada ju
wyranie pewien przymus w uznawaniu wartoci grupowych. Obyczaje s , wi c
wzorami zachowa, zwizanych z wartociami uznawanymi przez grup, zachowa

85

majcych znaczenie dla przebiegu ycia grupy. Nierespektowanie obyczajw zagraa


spjnoci wewntrznej grupy, dlatego spotyka si z negatywnymi sankcjami.
b) Zwyczaje to ustalony sposb zachowania w okrelonych sytuacjach, ktry nie budzi
sprzeciwu i nie spotyka si z negatywnymi reakcjami otoczenia. Zwyczaje powstaj
jako nawyki indywidualne, mog si ustala drog tradycji, s najpierw tolerowane, a
potem staj si szacowne. Naruszenie zwyczaju przyjtego w grupie nie spotyka si z
potpieniem, ale czonkowie grup o silnej wizi maj take poczucie obowi zku
szanowania ich. Zwyczaje s, wic elementami systemu kontroli spo ecznej dlatego, e
s zinstytucjonalizowanymi wzorami zachowa w sytuacjach nieoboj tnych dla grupy
jako caoci. Zwyczaje jednostkowe, indywidualne, s te wane dla grupy, poniewa
wpywaj na funkcjonowanie jednostki w jej rolach spoecznych.
ZEWNTRZNA KONTROLA SPOECZNA:

polega na przymusie stosowanym przez grupy

spoeczne, ktre za prawd systemu sankcji spoecznych czasem rwnie manipulacji


podtrzymuj konformizm jednostek, odczuwajcych swoje pos usze stwo jako wymuszone i
czsto niechciane (std kontrola spoeczna zewntrzna jest czsto mniej skuteczna ni
wewntrzna)

Kultura jako system normatywny

Jakie, wedug ciebie, warunki musz (powinny) by


spenione, eby ten rodzaj kontroli rzeczywicie mg by
traktowany jako najskuteczniejszy? Czy moliwe jest
spenienie takich warunkw w skali makrospoecznej?
Dlaczego tak uwaasz?

Kontrola spoeczna wewntrzna polega na


internalizacji przez jednostk norm, wartoci i
wzorw zachowania, tak i odczuwa ona
wewntrzny nakaz postpowania zgodnego z nimi
i nie ma poczucia bezporedniego zewntrznego
przymusu.
Przy spenieniu okrelonych warunkw jest to
najskuteczniejsza odmiana kontroli spoecznej.

47.

78

WARIANT 1
Definicja: Kontrola spoeczna wewntrzna polega na uwewntrznianiu przez jednostk
norm, wartoci i wzorw zachowania, tak, i odczuwa ona wewn trzny nakaz post powania
zgodnego z nimi i nie ma poczucia bezporedniego zewntrznego przymusu.
Aby kontrola spoeczna wewntrzna bya traktowana jako najskuteczniejsza musi doj
do przyswojenia przez jednostk regu zawartych w systemie aksjonormatywnym. Owe
przyswojenie zachodzi podczas procesu socjalizacji, zarwno pierwotnej (pierwsze lata ycia,
najczciej w rodzinie) oraz wtrnej (wszelkie inne grupy wychowuj ce jednostk ). Co
86

wicej u jednostki musz zosta uruchomione psychiczne oddziaywania, blokady,


zahamowania i skrupuy. Ponadto naruszenia wewntrznych zasad kontroli powinny
wywoywa w czowieku niemie stany emocjonalne czyli wyrzuty sumienia.
Wedug mnie spenienie tego warunku nie jest moliwe w skali makrospo ecznej gdy nie
kada jednostka ma moliwo przejcia przez prawidow socjalizacj i tym samym odczucia
powyej wymienionych nieprzyjemnych stanw emocjonalnych, np. gdy jednostka wywodzi si
z rodziny patologicznej.

48. Biorc za podstaw socjologiczn definicj folkloru jako elementu kultury, opisz posikujc si przykadami - jak dzisiaj folklor przejawia si / jak jest traktowany / w
jaki sposb jest obecny w rnych sferach ycia spoecznego.
WARIANT 1
Biorc za podstaw socjologiczn definicj folkloru jako elementu kultury, opisz - posi kuj c
si przykadami - jak dzisiaj folklor przejawia si / jak jest traktowany / w jaki sposb jest
obecny w rnych sferach ycia spoecznego.
- Folklor to symboliczno-artystyczna dziedzina kultury ludowej. Przybiera niejednolite formy
w zalenoci od grupy spoecznej i regionu etnograficznego.
- W dzisiejszych czasach folklor, folklorystyczne akcenty, przede wszystkim, obecne s w
kulturze masowej, mediach. Transmisja treci folkloru nastpuje zarwno w kontaktach
bezporednich, jak i poprzez rnego rodzaju rodki przekazu (sowo drukowane, telewizja,
radio, internet). Ponad to folklor przejawia si poprzez muzyk, sztuk , film. Wsp cze nie
folklor jest mao popularny, nie jest na topie, poniekd nie jest lubiany. W yciu spo ecznym
obecny jest np. podczas rnego rodzaju imprez okolicznociowych, tj. do ynki gminne,
powiatowe, festyny, czy wesela. Tego rodzaju wydarze zawieraj elementy folkloru, tj.
stroje, tace regionalne, piosenki ludowe, dania regionalne. Na weselach, g wnie wiejskich,
maj miejsce obrzdy zwizane z zawarciem zwizku maeskiego, utrat statusu panny,
kawalera, a take przerne przypiewki sytuacyjne. Folklor we wsp czesnej sztuce ujawnia
si na kartkach pocztowych czy np. ozdobach choinkowych.
WARIANT 1*
FOLKLOR mwiona tradycja danego spoeczestwa (danej spoecznoci) zbir mitw,
przesdw, dowcipw, piosenek, koysanek, bani i bajek, sw i zwrotw gwarowych,
opowieci o duchach itp.
elementy folkloru rozprzestrzeniaj si i podlegaj obiektywizacji
warstwa niepisana.
Wspczenie folklor jako element kultury widoczny jest w wielu dziedzinach ycia
spoecznego. Coraz powszechniej elementy folkloru wykorzystywane s do promocji danego
87

regionu. Jest jakby jego mark i znakiem rozpoznawczym, gdy wiele regionw ma swoje
charakterystyczne elementy folkloru. Przykadem s choby stroje ludowe, bd ich elementy,
przypiewki, tace, wyroby rkodziea. W trakcie powitania mistrza olimpijskiego
Zbigniewa Brdki na lotnisku witaa go modzie w strojach ludowych z zespo u pie ni i ta ca
Kalina, ktry dziaa w jego rodzinnej miejscowoci Domaniewice w powiecie owickim.
Oryginalne owickie stroje ludowe przykuway uwag i wiadczyy o tosamo ci regionalnej.
Zesp ten w swoim repertuarze posiada liczne piosenki i tace ludowe (np. oberek) Chtnie
widziany jest na imprezach zarwno gminnych jak i o zasigu oglnopolskim. Elementy
muzyki owickiej np. oberka widoczne s w utworach chopinowskich. Promocja regionu jest to
element polityki lokalnej ,np. starosta owicki na uroczystociach i spotkaniach lokalnych i
wojewdzkich a take o szerszym zasigu wystpuje w owickim stroju ludowym. Folklor
owicki mog stanowi rwnie wytwory bogatej sztuki ludowej owickiej, do ktrej zalicza
si wszelkiego rodzaju ozdoby papierowe np. wycinanki, rzeb, zdobnictwo.
Jeli mowa o regionach to nie sposb pomin spoeczno gralsk. Rwnie pikne jak
owickie stroje grali i s wizytwk , regionu. Specyficzna muzyka gralska inspiruje wielu
wykonawcw a wic jest widoczna w sferze kulturalnej i rozrywkowej, np. utwory zespou
Golec uOrkiestra. Grale posiadaj rwnie charakterystyczne tace (zbjnicki, krzesany),
instrumenty, gwar , architektur. Wszystko to, poza uksztatowaniem i po o eniem
geograficznym, wpywa na atrakcyjno regionu.
Folklor to rwnie przesdy, przysowia, mity, obrzdy i tradycje. Wiele z nich od wiekw
kultywowanych jest do dzi, np. wszystkie waniejsze prace naley rozpoczyna w dzie
maryjny, ( w rod lub w sobot),np. siew, niwa, wykopki, gdy zapewniona jest wtedy
opieka Matki Boej i prace pjd sprawnie i pomylnie. Jedno z wierze mwi take, e w
tygodniu po witach wielkanocnych nie naley wykonywa adnych prac w polu, gdy praca
w te dni spowoduje sabe plony. . Wielu rolnikw wci stosuje si do tego przes du.
Przysowia zawieraj wiele ludowych mdroci. Czsto ich podstaw s wieloletnie
obserwacje pogody: suchy marzec, mokry maj, bdzie ytko jako gaj, deszcz majowy, chleb
gotowy, wita Barbara po lodzie, Boe Narodzenie po wodzie.
Elementy folkloru widoczne s rwnie w sferze religijnej. Z Boym Cia em, ktremu
towarzyszy uroczysta procesja do 4 otarzy, urzdzonych specjalnie na ten dzie czy si
zwyczaj zabierania gazi, ktre dekoroway otarze. Gaziom tym przypisywano cudowne
waciwoci: chroniy budynki przed poarem, wieszano je pod dach w drzwiach wej ciowych i
wkadano w somiane strzechy, chroniy zboe w stodole przed szkodnikami, k adziono je w
88

czterech ktach i dopiero na nie ukadano snopy zboa, zapewniay wysokie plony na polach.
Zbieranie gazi z otarzy przetrwao do dzi.
Kolejnym zachowanym do dzi obrzdem jest tak zwane okrne . Odbywa si ono na
zakoczenie wikszych prac, obecnie nie tylko polowych ale take np. ko cz cych budow
jakiego obiektu. Polega na zorganizowaniu poczstunku i zaproszeniu na niego wszystkich
osb ktre bray udzia w pracy. Inne obrzdy to np. doynki, puszczanie wiankw.
W trakcie wizyt Jana Pawa II witay Go delegacje w regionalnych strojach ludowych a
muzyka gralska uwietniaa kad Jego wizyt w kraju.
Gwara w owickim mwi si np. posa, zrobiea, kum, kuma
W modzie widoczne s elementy folkloru , np. haft owicki na torebkach, bluzkach, koralik,
cekiny i hafty bywaj elementami biuterii.
Folklor to rwnie banie a wic element literatury, nie okrelaj one precyzyjnie czasu
akcji, s ponadczasowe, zawieraj wiele przesa i moraw i przewanie jest w nich element
zwycistwa dobra nad zem.
Folklor wspczenie nabiera duego znaczenia. Dostrzega si w nim potencja zarwno do
promocji regionu jaki do nauki poszanowania dla dorobku i tradycji wielu pokole przodkw.
WARIANT 3*
Folklor: mwiona tradycja danego spoeczestwa ( danej spo eczno ci) zbir mitw,
dowcipw, przesdw, piosenek, koysanek, bani i bajek, s w i zwrotw gwarowych,
opowieci o duchach itp.
Treci folkloru wyraane s zwaszcza w formie sownej, a take w innych formach: jak
muzycznej, choreograficznej, obrzdowej czy wierzeniowej.
Na wsi moemy wyrni wiejskich muzykantw, opowiadane z pokolenia na pokolenie
banie, czy plastyk ludow. Podobnie w miecie moemy wyrni kapele podwrkowe,
legendy miejskie czy graffiti. We wszystkich wymienionych formach folkloru znajduje si
sposb pojmowania wiata oraz stosunek do tego wiata.
Jednym z przykadw jest Zakopane i region Podhala gdzie autentyczny i ywy folklor
gralski, kulturowy moemy spotka na co dzie. Mimo wielu zmian i nieustannego
rozwoju, gwne cechy gralszczyzny trwaj nadal na Podhalu. Do dzi w gralskich
domach mwi si gwar, czsto widzi si strj regionalny. Muzyka i taniec gralski jak
dawniej tak i dzi towarzysz obrzdom ludowym, do dzi istniej stare chaty gralskie,
ciekawe zdobnictwo czy sztuka ludowa- wszystko to ma ogromny wp yw na podtrzymanie
tradycyjnego folkloru.
49. Zwyczaje, to rodowiskowe sposoby zachowania i bytowania; normy lub konwencje
wsplne czonkom danej spoecznoci; obyczaje, to wane zasady (reguy) etyczne danego
spoeczestwa. Zapisz te definicje wasnymi sowami. Podaj i opisz po kilka przykadw

89

zwyczajw i obyczajw. Napisz komentarz dotyczcy (a) trwaoci i zmiennoci obu tych
elementw kultury, (b) wzajemnych relacji zwyczajw i obyczajw.
WARIANT 1
Zwyczaje, to rodowiskowe sposoby zachowania i bytowania; normy lub konwencje wsplne
czonkom danej spoecznoci; obyczaje, to wane zasady (reguy) etyczne danego spoeczestwa.
Zapisz te definicje wasnymi sowami. Podaj i opisz po kilka przykadw zwyczajw i
obyczajw. Napisz komentarz dotyczcy (a) trwaoci i zmiennoci obu tych elementw
kultury, (b) wzajemnych relacji zwyczajw i obyczajw.
- ZWYCZAJ- to ustalony w spoeczestwie/ zbiorowoci sposb zachowania si, jego istnienie
jest oparte na tradycji. NP. poszczenie w pitek, ciganie nakrycia gwy przed wej ciem
do kocioa (mczyni) itd..
- NORMY- to wskazwki waciwego zachowania si w danej sytuacji.
- OBYCZAJ- to przyjty w jakiej zbiorowoci sposb postpowania w danych okoliczno ciach.
NP. ustpowanie miejsca osobom starszym, kiwanie gow na dzie dobry. itd.
B). Zwyczaj i obyczaj maj podobne do siebie znaczenie i wzajemnie na siebie oddzia uj ,
uzupeniaj si.
A). W kulturze wystpuj elementy ktre nie podlegaj zmianie, ale s te takie ktre wraz
ze zmianami spoecznymi zmieniaj si, zmienia si ich warto.
WARIANT 3
Zwyczaje, to rodowiskowe sposoby zachowania i bytowania; normy lub konwencje wsplne
czonkom danej spoecznoci;
obyczaje, to wane zasady (reguy) etyczne danego spoeczestwa. Zapisz te definicje
wasnymi sowami. Podaj i opisz po kilka przykadw zwyczajw i obyczajw. Napisz
komentarz dotyczcy (a) trwaoci
i zmiennoci obu tych elementw
kultury, (b) wzajemnych relacji zwyczajw i obyczajw.
Zwyczaje to przyjte w danej grupie spoecznej sposoby zachowania si jej cz onkw w
okrelonych sytuacjach, od ktrego odchylenia nie budz sprzeciwu i nie spotykaj si z
negatywnymi reakcjami otoczenia. Zasadnicz cech zwyczajw jest to, e nie s
obwarowane sankcjami spoecznymi. Dzieje si tak ze wzgldu na ich mniejsz donios o
spoeczn i sabsz normatywno w porwnaniu z obyczajami.
Przykadami zwyczajw:
Weekend majwkowy (1-3 maja) wielu ludziom kojarzy si z grillowaniem i piciem
piwa.
W dniu witego Walentego istnieje zwyczaj, mwicy e w tym dniu warto wysy a
liciki pene wyzna miosnych.

90

W dzie witego Andrzeja wry si i przewiduje przyszo. W tym celu moemy


przez dziurk od klucza wla troch wosku do zimnej wody.
W dzie Boego Narodzenia zwyczajem jest piewanie kold przy stole wigilijnym.

Obyczaje to formy zachowa powszechnie przyjtych w danej zbiorowoci spoecznej i


popartych uznawan w nich tradycj. Obyczaje s elementami kontroli spoecznej, std ich
naruszenie zazwyczaj powoduje negatywn reakcj ze strony grupy.
Przykadem obyczaju jest nastpujce zachowanie - mczyni bdcy katolikami
zdejmuj nakrycie gowy przed wejciem do kocioa. Niedostosowanie si do tego wymogu
spowodowaoby negatywn reakcj ze strony grupy.
W odrnieniu od zwyczajw obyczaje przekazywane s z pokolenia na pokolenie, a ich
zmienno jest bardzo powolna i dugotrwaa.

50. Wychodzc od przedstawionych na wykadzie definicji podaj i scharakteryzuj szerzej


przykady co najmniej dwch subkultur nie bdcych kontrkulturami oraz co najmniej
dwa przykady kontrkultur. Opisz, na czym polega odmienno przytoczonych subkultur i
opozycyjno kontrkultur.
WARIANT 2
Subkultura: grupa, ktrej czonkw cz wartoci i idee odmienne od wartoci i idei
waciwych szerszemu spoeczestwu.
Kontrkultura: szczeglny rodzaj subkultury pozostajcej w opozycji do kultury
konwencjonalnej szerszego spoeczestwa.
Subkultura gotycka(gohtsi) powstaa w latach 70. Czsto wrd gotw ukazuje si
zainteresowanie okultyzmem, literatur, sztuk, wampiryzmem, mitologi germa sk
czy - zwaszcza w krajach sowiaskich - mitologi sowiask. Jest zwizana z
muzyk gotyck wywodzc si z nurtu cold wave. Gotyk jest do trudny do
scharakteryzowania, czonkw tej subkultury cechuje pewien dystans do wiata,
namitna czasem i romantyczna postawa yciowa. Bardzo dugo wyznacznikiem
wygldu osb z nim zwizanych bya wszechobecna czer w ubiorze i dodatkach,
obecnie mieszana z innymi kolorami takimi jak np. czerwie czy fiolet. Za typowe
stroje gotw mona uzna moliwie szykowne ubrania w stylu retro wzorowane na
XIX-wiecznej arystokracji, czarne paszcze i ciemne okulary, jak i niezwykle krzykliwe
czarno-kolorowe futurystyczne kreacje graniczce z zagranicznymi stylami techno
91

oraz wszelkie ich kombinacje.. Subkultura gotycka jest postrzegana jako mroczna i dla
osb z zewntrz czsto niezrozumiaa.
Metalowcy, heavymetalowcy, metale subkultura powstaa na pocztku lat 70. XX
wieku, zgromadzona wok muzyki heavymetalowej i jej podgatunkw. Subkultura ta
powstaa w Wielkiej Brytanii i USA. Fani muzyki heavymetalowej tworz spo eczno , ktrej
rdzeniem zwaszcza w WB i USA s biali, pochodzcy z niszych i rednich klas spo ecznych
modzi ludzie. Metalowcy potwierdzaj swoj przynaleno do tej subkultury b d sceny
heavymetalowej grajc w zespoach metalowych, uczszczajc na koncerty, kupujc albumy
metalowe, wymieniajc si nagraniami, czy przez aktywno na stronach internetowych o
tematyce heavymetalowej. Wanym elementem jest kupowanie oryginalnych pyt.
Dugie wosy, skrzane kurtki, koszulki typu T-shirt, naszywki z nazwami ulubionych
zespow pomagaj w identyfikowaniu si czonkw tej subkultury. Klasyczny styl
metalowcw spotykany powszechnie w latach 80. to dugie wosy, wskie dinsy, bia e adidasy,
katany (czsto z naszywkami ulubionych zespow), skrzane kurtki, "ramoneski", na ktre
czsto nakada si dinsowe kamizelki.
Wrd metalowcw przewijaj si ludzie o wszelkich moliwych pogl dach. Polityczne
zapatrywania, czy religia jest spraw prywatn. Subkultur spaja jedynie ulubiona muzyka.
Odbija si to na tekstach piosenek. Subkultura metalowa jest "tolerancyjna dla wszystkich jej
fanw ktrzy s spoza jej pierwotnego demograficznego rodowiska je eli tylko post puj
zgodnie z kodeksem metalowym. Dugie wosy, skrzane kurtki i naszywki z nazwami
ulubionych zespow tylko pomagaj i zachcaj do identyfikacji w spoeczestwie i swojej
kulturze.
KONTRKULTURA
hipisi, ktrzy stworzyli alternatywny typ obyczajowoci. Jego najpeniejszym wyrazem
byy synne komuny hipisowskie cakowite odrzucenie instytucji mae stwa i
rodziny. Podstaw ich ideologii stao si odwrcenie od dbr konsumpcyjnych,
deklarowanie pacyfizmu i uprawianie wolnej mioci. Centralne znaczenie mia a tu
idea wolnoci od wszelkich spoecznych czy politycznych ogranicze. Hipisi stworzyli
te rodzaj duchowoci inspirowanej religiami orientalnymi, np. buddyzmem czy
hinduizmem
bitnicy- Beatnicy odrzucali styl ycia amerykaskiego spoeczestwa konsumpcyjnego
lat 50. Wyrniali si niechlujnym ubiorem - przeciwstawienie "buruazyjnej
elegancji". Sensu ycia poszukiwali w podrach (W drodze), zaywaniu narkotykw
(pun Williama S. Burroughsa), rozmowach o filozofii (zwaszcza Wschodu) oraz w
92

jazzie (szczeglnie stylu be-bop). Sami siebie okrelali uciekinierami wewn trz
amerykaskiej kultury. Wystpowali przeciw przyjtemu wzorowi ycia i normom
obyczajowym (Lot nad kukuczym gniazdem Kena Keseya), czym wywoywali szok. Ich
artystyczne i literackie dziea-manifesty mona uwaa za zapowied ruchu
hippisowskiego w latach 60.
Opisz, na czym polega odmienno przytoczonych subkultur i opozycyjno kontrkultur
Odmienno przytoczonych subkultur polega na odmiennoci norm obyczajowych, zasad
postpowania, a przede wszystkim wygldu zewntrznego tj. charakterystyczny ubir, czy
fryzura, a take zainteresowa ( gownie muzyka), ktre odbiegaj od norm reszty
spoeczestwa. Pojcie subkultura w potocznym rozumieniu oznacza nieprzystosowanie
spoeczne i kojarzy si z pen buntu negacj obowizujcych wzorw kulturowych.
Czonkowie subkultur dziaaja w obrbie spoeczestwa, s jedynie s oni wyrazicielami
jakiego pogldu, jakich idei.
Opozycyjno kontrkultur polega na przyjciu odmiennej od obowizuj cej w zastanej
kulturze wizji wiata.. Pojcie kontrkultura ma w pewnym sensie wyd wi k
ideologiczny, oznacza bowiem spontaniczne odrzucenie tego, co w kulturze jest ju
utrwalone, ale przez czonkw uznane za niegodne kontynuowania. Zak ada to, e znaj
oni te wartoci i poddaje je ocenie. Czonkowie danej kontrkultury staj w opozycji wobec
zastanej kultury, jak i wobec tworzenia nowej.
WARIANT 1
Przykady subkultur to:
ROCKERSI grupa motocyklowa, wzili swoj nazw od rock n rolla poczon z mi o ci do
motocykla. W latach 60. rock n roll bya muzyk, ktra nie bya akceptowana przez
spoeczestwo. Ameryka i Wielka Brytania to kraje gdzie rockersi byli najbardziej znani i to
tam powstali. Gardzili kadym kto nie by z nimi.
Mods subkultura modzieowa powstaa w Wielkiej Brytanii z ko cem lat 50. XX wieku.
Modsi wywodzili si gwnie ze rodowisk robotniczych, jednake pocz tki ruchu wywodz si
z londyskiego Soho. Propagowali takie hasa jak rewolucja seksualna i nienawi do edukacji.
Interesowaa ich awangarda w sztuce i muzyka eksperymentalna, chocia s uchali te rocka,
ska, rhytm`n`bluesa, modern jazzu, a nawet popu. Jedzili na skuterach.
Cechy, ktre odrniaj obie subkultury to: . Modsi wyr niali si , schludno ci , elegancj
wygldu, nosili garnitury, krtkie wosy, krawaty. Rockersi epatowali niechlujno ci ,
roboczym strojem. Kolejna rnica pomidzy rockersami i modsami: niekorzystne rodowisko
domowe, rwienice modsi chcieli wyj spoza tych ram, rockersi natomiast manifestowali
swoje pochodzenie, skrajne nieprzystosowanie do regu. Rockersi obstawali przy tradycyjnych,
najprostszych formach rock n rolla. O modsach mwiono: paniczyki, lubowali si w sztuce
awangardowej
93

Rockersi yli z dnia na dzie, nie interesowali si przysz o ci, byli buntownikami bez
powodu, byli outsiderami, nie proponowali nic w zamian.

Przykady kontrkultur
Hipisi- Ruch spoeczny, skonsolidowany wystpowaniem przeciw wsplnemu wrogowi, jakim
bya wojna w Wietnamie. Powsta on w USA w 1968. By a to rewolucja proklamuj ca bunt
modych przeciwko wiatu dorosych (nie wierzcie nikomu po trzydziestce) i jego instytucjom:
rodzinie, Kocioowi, szkole, zakadowi pracy, szefom, rywalizacji, pieni dzowi, wojsku, wojnie,
normom, przymusom, zakazom (zakazuje si zakazywa), domniemanej hipokryzji, konwencji
ubioru, wasnoci prywatnej (ycie w komunach). Przejaw kontrkultury odrzucaj cej normy
spoeczne oparte na konsumpcji, rywalizacji i materializmie. By to ruch pozbawiony agresji,
ruch optymistyczny. Zaproponowali swoje idee: wolno, mio , indywidualizm, autokreacja,
wsplnota.
Punk- ruch pocztkowo mia charakter spoeczno-polityczny, powd: recesja gospodarcza,
powszechne niezadowolenie modziey, frustracja. Dotyczy gwnie rodowisk robotniczych,
bezrobotnych-najwyszy kryzys gospodarczy, ograniczono dostp modzie y do kariery, wi c
pozostaa im tylko muzyka. Ideologia tego ruchu to wywrotno , odrzucanie wszelkich
konwencji, rebelianctwo, skrajny sceptycyzm radykalna niezgoda na istniej c rzeczywisto
noszenie nieakceptowanych spoecznie symboli, np. swastyka, jako sprzeciw przed systemem
zniewolenia.

Opozycyjno obu kontrkultur:


Hipisw charakteryzowaa- inteligencko, osoby wyksztacone, wysze sfery, spora doza
optymizmu. Natomiast Punki wyrniali si plebejskoci w myleniu i postawach, w
eksponowaniu agresji. Ponadto hipisi marzyli o stworzeniu idealnego spo ecze stwa, wierzyli
i chcieli zmienia rzeczywisto, natomiast punki uwaali niemono realizowania
jakichkolwiek pragnie i marze, rzeczywistoci nie da si zmieni lub jest to bardzo
trudne, wrcz niemoliwe. Due rnice wystpoway rwnie w sposobie bycia i
zachowania. Hipisw charakteryzoway yczliwo, tolerancja; styl bardzo kobiecy, mikki,
agodny, wzbudzajcy sympati. Natomiast punkw dystans, nieufno, odstraszanie
wygldem, zachowaniem; styl twardy, rzeczowy, mski. Hipisi kochali natur i jej ochron
natomiast Punki uwielbiali wielkie miasta, z du iloci betonu i asfaltu.
WARIANT 3
Subkultury nie bdce kontrkulturami:
Lekarze, prawnicy to subkultury, ktre wi si z okre lonymi normami oraz
specyficznym jzykiem (tzw. socjolektem) jakim posuguj si ich cz onkowie. Osoby
94

nalece do tych subkultur posiadaj przewanie charakterystyczne atrybuty


wyksztacenie, zainteresowanie medycyn (lekarze) i prawem (prawnicy).
Fani konkretnej muzyki (np. hiphopowcy) - z wasn subkultur utosamiaj si
poprzez obecno na koncertach, suchanie na co dzie ulubionej muzyki, rozmawianie o
niej. Odnoszc si do hiphopowcw moemy mwi o specyficznym ubiorze oraz tak jak w
przypadku lekarzy, o specyficznym jzyku.
Przykady kontrkultur:
Hipisi jedna z najsynniejszych kontrkultur w historii. Utworzyli oni odmienny typ
obyczajowoci czego dobry przykad stanowi zupene odwrcenie si od instytucji
maestwa i rodziny. Wyrniali si deklaracj pacyfizmu i uprawianiem wolnej mi o ci
oraz przede wszystkim odrzuceniem spoecznych i politycznych ogranicze. Dziki
manifestacjom i pokojowym marszom wywarli wpyw na wczesne w adze, ktre dokona y
faktycznych zmian legislacyjnych w zakresie praw obywatelskich i mniejszoci.
Punk to inna subkultura ktra nastawiona bya opozycyjnie wobec dominuj cego
systemu kultury. Powstaa wraz z pojawieniem si muzyki punk rock. Poza
charakterystycznym sposobem ubierania, wydawaniem niezale nych pyt i pism
charakteryzowaa si buntowniczym wiatopogldem. W Polsce w latach 80. odegra a
znaczc rol jako wyraz sprzeciwu wobec ogranicze autorytarnej wadzy
51. Podaj przykady zachowa lub/i przekona etnocentrycznych i zachowa (przekona )
nacechowanych relatywizmem kulturowym. Ktra z tych dwch postaw wobec kultury
jest ci blisza? Uzasadnij swoj opini.
WARIANT 2

etnocentryzm, czyli afirmacja kultury wasnej

relatywizm kulturowy, wszystkie kultury s rwne .Relatywizm kulturowy odrzuca


wic moliwo wartociowania obcej kultury przez pryzmat wasnych wartoci,
prowadzc do wikszego obiektywizmu w postrzeganiu "swojej" i "obcej" kultury.
Przekonania etnocentryczne:

Przejawem etnocentryzmu jest stosowanie okrelania pooenia innych krajw ze


swojego punktu widzenia np. dla Polakw Irak to Bliski Wschd, ale dla Hindusw to
raczej Bliski Zachd.
istniej ludy okrelajce mianem "ludzi" tylko siebie samych
np. Lapoczycy czy Tunguzi
przekonania nacjonalistyczne, np. hitlerowski nazim, wywyszanie narodu niemieckiego
ponad inne nacje
Relatywizm kulturowy:

95

nie postrzeganie, jako ze lub barbarzyskie obcej kultury, ktra jest inna np. od
europejskiej, kanibalizm dzikich ludw nie jest zy , tylko dlatego, e jest niezgodny z
obyczajowoci i prawami wspczesnego cywilizowanego wiata???

Wikipedia: Epoka nowoytnych odkry geograficznych, zapocztkowana przez

Krzysztofa Kolumba, otworzya drog do badania i porwnywania rnych kultur, min y


jednak ponad 4 stulecia zanim badacze pochodzcy z krgu kultury europejskiej odeszli od
wartociowania innych kultur poprzez porwnywanie ich do wasnej, uwaanej przez nich
samych za najwyej rozwinit i wobec tego najlepsz.
UZASADNIENIE WYBORU, np.
Relatywizm kulturowy, bo:
- adna praktyka kulturowa nie jest dobra ani za sama w sobie, ale musi by oceniona w
kontekcie w jakim funkcjonuje- nie mona ocenia innej kultury yjc w zupe nie innej
rzeczywistoci,
Etnocentryzm, bo:
- zdrowy etnocentryzm wynika z powinnoci wobec wasnego narodu i pastwa, moe by
rozumiany jako postawa patriotyczna, jeli oczywicie nie przerodzi si w nacjonalizm. Dbanie
o interesy wasnego narodu moe by korzystne dla obywateli, mog y w bezpiecznym i
stabilnym pastwie.
W SUMIE KADY MOE SOBIE SAM JAK CHCE TO UZASADNI

WARIANT 1
Etnocentryzm:
- grupy osb, ktre krytykuj innych za to, e maj odmienne zdanie w jaki kwestiach
- ludzie, ktrzy narzucaj swj sposb ycia innym
- osoby, ktre uwaaj, e nale do grupy, ktra jest lepsza od innych ludzi
- postawy snobistyczne wobec innych
- postawa ksenofobiczna

Relatywizm kulturowy:
- wyznaj go osoby, ktre s tolerancyjne wobec innych kultur, odmiennoci
96

- ludzie wyznaj, e kady ma prawo do wyznawania swoich wartoci, religii i obyczajw


- brak postaw rasistowskich, szacunek do wszystkich ras ludzkich
- szacunek do orientacji seksualnej odmiennej ni nasza
- osoby, ktre wyjedajc do innego kraju przestrzegaj ich norm zachowa, odpowiedniego
ubioru i zwyczajw, ktre tam panuj
Dla mnie blisz postaw jest relatywizm kulturowy, poniewa sama nie chciaabym, aby
kto narzuca mi swoje wartoci, ocenia mnie przez pryzmat swojej grupy, czy krytykowa
mnie. Ja szanuje ludzi, ktrzy posiadaj odmienn kultur i pogldy, je li one nie
wyrzdzaj drugiemu czowiekowi krzywdy psychicznej, czy fizycznej. Kada kultura jest
wartoci sam w sobie, kady czowiek zasuguje na szacunek.

Kultura jako system normatywny

Podaj przykad znanego ci systemu spoecznego i opisz go


uwzgldniajc elementy uyte w powyszej definicji systemu
spoecznego oraz w definicjach podanych wczeniej.
Na podstawie wasnych obserwacji ycia spoecznego podaj
przykad(y) instytucjonalizacji i scharakteryzuj jej przebieg.

System spoeczny: odgrywane role i faktyczne sposoby


realizacji wzajemnych stosunkw funkcjonujce wrd
czonkw danej grupy spoecznej
Instytucjonalizacja: proces, poprzez ktry kultura
oddziauje na system spoeczny; rozwj struktur
sucych utrzymywaniu (utrwalaniu) wzorw interakcji,
a tym samym realizacji wartoci wsplnych dla danego
spoeczestwa

52.

83

WARIANT 2
Zaczn od opisania postaw:
Sowo etnocentryzm pochodzi od sowa thnos, ktre po grecku oznacza lud, plemi /nard, a
po acinie centrum/rodek.
Postaw etnocentryczn charakteryzuje tendencja do osdzania (oceniania) innych sposobw
ycia wg. standardw wasnej grupy (tendencja do mylenia, e nasze spoecze stwo jest
lepsze.)
Osoby prezentujce t postaw broni przekona waciwych grupom etnicznym, dla ktrych
kultura wasnej grupy spoecznej stanowi punkt odniesienia w opisie i ocenie kultur innych
grup.
Etnocentryzm definiowany jest w naukach spoecznych jako postawa polegaj ca na
traktowaniu wasnej grupy jako najlepszej i posiadajcej waciwe standardy zachowa oraz
ocenianiu, na og negatywnym, innych grup pod ktem podobiestw i rnic midzy nimi a
wzorcow grup wasn. Jest to wic taki sposb widzenia wiata, w ktrym w asna grupa
postrzegana jest jako centralna. W zalenoci od siy oraz charakteru wyr nia si
etnocentryzm:

97

- fundamentalny naturalna, powszechna, psychokulturowa identyfikacja jednostki z


wasn grup i jej wartociami;
- umiarkowany - afirmatywna postawa wobec wasnych wartoci z niewielk deprecjacj
wzorw obcych;
- agresywny - absolutna hegemonia wasnych wartoci przy rwnoczesnej nietolerancji
wobec innych norm.
Etnocentryzm w odniesieniu do zachowa konsumenckich polega na przekonaniu podzielanym
przez nabywcw o powinnoci i moralnoci kupowania artykuw pochodzenia krajowego. Jest
to zjawisko odpowiadajce patriotyzmowi gospodarczemu w sferze konsumpcji. Konsument
prezentuje postaw obywatela danego kraju i poprzez dokonywane wybory podkre la swoj
przynaleno do pewnego obszaru geograficznego. Podoem takich postaw mo e by:
ch wspierania rodzimej produkcji, co ma prowadzi do wzrostu gospodarczego;
przekonanie, e produkty krajowe maj najwysz jako.
Cechy etnocentryzmu w piguce:
*przekonanie o wyszoci wasnej grupy i jej kultury oraz traktowanie grup o kulturze odmiennej jako niszych, niemoralnych i godnych pogardy;
*traktowanie wasnych standardw jako uniwersalnych i jedynie susznych oraz sk onno do
potpiania innych;
*postulowanie wsppracy w obrbie wasnej grupy i braku kooperacji z obcymi;
*danie posuszestwa wobec wasnych autorytetw i nieposusze stwa wobec autoryte-tw
cudzych;
*gotowo do walki i powicenia ycia za wasn grup i odmawianie walki w imi obcych
wartoci, upatrywanie cnoty i bohaterstwa w zabijaniu czonkw obcych grup podczas wojny;
*nieufno i strach przed obcymi, obarczanie ich win za kopoty, posugiwanie si nimi ja-ko
zym przykadem strategia koza ofiarnego.
A wic przykadami zachowa etnocentrycznych mog by:
*skrajne kupowanie wycznie polskich produktw;
*grupy typu white power, zachowania rasistowskie;
*niech do wyjedania poza granice kraju (np. w delegacje do innych Pa stw);
*niech do porozumiewania si w innym jzyku ni ojczysty;
*uwaanie, e polskie produkty/usugi itp. S lepsze ni ich zagraniczne odpowiedniki.
ETNOCENTRYZM MOE PROWADZI DO ETNOFOBII!

98

Postaw, ktr cechuj przekonania nacechowane relatywizmem kulturowym cechuje za o enie


i wszystkie kultury s rwnie wartociowe i tak samo zasuguj na szacunek. Relatywi ci
odrzucaj warto wasnej kultury jako miernika kultury obcej. Uwaaj i adna
praktyka kulturowa nie jest dobra ani za sama w sobie, ale musi by oceniona w kontekcie
w jakim funkcjonuje!! Sprawia to, e powstrzymuj si oni od ocen oraz s dw
wartociujcych obce praktyki z punktu widzenia wasnej kultury. Relatywizm kulturowy
odrzuca wic moliwo wartociowania obcej kultury przez pryzmat wasnych wartoci,
prowadzc do wikszego obiektywizmu w postrzeganiu "swojej" i "obcej" kultury. Moralno
jest wg nich zawsze zwizana z danym wiatopogldem.
Dobry relatywista potrafi zrozumie elementy kultury od dewiacji (np. rytualne zabjstwa w
kulturze Majw; skadanie ofiary caopalnej w plemieniu Israelitas).
Przykady relatywizmu kulturowego:
*wrd menederw i przedsibiorcw, ktrzy zamierzaj wkroczy ze swoim produktem na
zagraniczne rynki krajw o odmiennej kulturze. eby trafi do nowych odbiorcw, konieczne
jest uwzgldnienie specyfiki danego kraju i jego zwyczajw bezporednie prze o enie np.
reklam europejskich na skrajnie odmienny rynek azjatycki z pewnoci nie spowoduje sukcesu
naszej firmy;
* wieloestwo muzumanw mona rozwaa tylko w kontekcie kultury islamu, ocenianie jej
przez pryzmat chrzecijaskiej monogamii jet niezasadne, poniewa za punkt odniesienia
przyjmuje system normatywny inny od islamskiego
Osobicie blisza mi jest koncepcja relatywizmu kulturowego, gdy uwaam, e trzeba
szanowa i prbowa zrozumie inne kultury. Poza tym uwaam, e etnocentryzm podchodzi
pod obsesj na punkcie swojego narodu i zamyka czowieka na wiat. Z drugiej strony
relatywizm kulturowy bywa pitnowany, gdy w opinii tych rodowisk przyczynia si do
zrywania wizw z wasn kultur i zuboeniem moralnym, jednak i tak jest mi bli szy.
WARIANT 1
(s dwie wersje odpowiedzi na to pytanie)

I wersja

System spoeczny w zakadzie pracy obejmuje ukady jednostek i grup, ktre w oparciu o
okrelone rodki i ad organizacyjny d do osignicia wyznaczonych celw ekonomicznospoecznych. Podstaw celw ekonomicznych jest produkcja, sprzeda i zysk. Natomiast
spoecznych zatrudnienie ludzi(wewntrzne cele) i wspieranie elementw
spoecznych(zewntrzne).
W socjologii termin zakadu pracy funkcjonuje jako poczenie instytucji i wsplnoty
99

wytwrczej. Instytucja w tym wypadku to zesp urzdze i techniki, a przede wszystkim


zesp norm i obyczajw, ktre reguluj egzystencj kadego przedsibiorstwa. Wsplnota to z
kolei zbir ludzi zatrudnionych w danym zakadzie pracy, u ktrych wyst puje poczucie
wsplnego losu, mylenia, postaw i zachowa, a take wsplne denie do wype nienia celw
swojego przedsibiorstwa. Dlatego te pracownicy tacy czsto nazywani s za og, ktra ma
znaczcy wpyw na wszystkie systemy wystpujce w zakadzie pracy, poniewa przez jej
cechy obiektywne(np. pe, wiek, klasa) i subiektywne( np. wiadomo, stosunek do pracy)
moemy okreli jako danej zaogi i jej oddziaywanie na dziaalno przedsibiorstwa.
Socjologowie uwaaj, e system spoeczny w danym przedsibiorstwie jest najwaniejszy,
poniewa peni on rol supersystemu, w ktrym odzwierciedlaj si pozosta e systemy. Moemy
rozrni kilka waciwoci charakterystycznych dla kadego systemu. S to:
1. morfologia
2. struktura
3. ukad funkcji i pozycji
4. hierarchia
5. zdolno do adaptacji
6. ukad wartoci
Wszystkie te elementy wsptworzce dany system spoeczny dopeniaj si wzajemnie zarwno
pozytywnie jak i negatywnie.
Pierwsza z tych cech systemu, czyli morfologia, pokazuje nam, e w danym zakadzie pracy
wystpuj dwa elementy: jednostki i ich zbiory jak np. grupy czy kategorie spo eczne. Budowa
takiego systemu jest, zatem bardzo zoona, gdy w skad takiej zaogi pracowniczej wchodz
rne elementy, np. pracownicy penice jakie okrelone funkcje, grupy nieformalne i ich
nieformalni przywdcy, dziaacze bierni i czynni. Zaog moemy take analizowa na
podstawie kategorii spoecznej, takiej jak: wiek, pe, wyksztacenie.
W strukturze sytemu spoecznego zakadu pracy wany jest jego stopie sformalizowania.

Szkoa jest instytucj ksztacc i wychowujc, jest to spoeczno nauczycieli i uczniw i w


kocu jest to system dziaa pedagogicznych. Jest to instytucja wychowawcza (organizacja
zaspakaja potrzeby edukacyjne i wychowawcze np. placwki i stowarzyszenia o wiatowe itp.)
Szkoa jako Instytucja posiada swj status i regulamin, swoje cele ma wyznaczone oraz
posiada ramy.
Jest instytucj, ktra przygotowuje do ycia w spoeczestwie ludzi doros ych, ktra ma
wdraa do kierowania wasnym rozwojem. "szkoa za J. Szczepaskim, jest systemem
spoecznym, ktry funkcjonuje jako cao zoona z przedmiotw i stosunkw mi dzy tymi
przedmiotami oraz midzy ich cechami. Cao ta ma swoje wasnoci, funkcje i cele rne od
wasnoci, funkcji i celw elementw skadniowych. Szkoa jest systemem bardzo z o onym,
otwartym, pozostajcym w staych stosunkach z szerszym rodowiskiem i nie mo e istnie bez
tych kontaktw. One to bowiem - jeli s prawidowe - nadaj kierunek oraz znaczenie
100

szkolnej pracy." Szkoa jako instytucja spoeczna i pastwowa realizujca swoje specyficzne
zadania, jest i powinna by zorganizowana zgodnie z potrzebami, ktre ma zaspakaja i
metodami pracy maksymalnie sprawnymi - ze wzgldu na rozwj osobowoci ucznia, jego - i
nauczyciela, poczucie godnoci oraz spoeczn akceptacj.

II wersja

Zakad pracy jako przykad systemu spoecznego


Firmy, przedsibiorstwa, fabryki posiadaj formalne struktur, ktre reguluj wsp dzia anie
pracownikw. Zakad pracy jest przykadem organizacji, w ktrej spotykaj si zatrudnieni
ludzie, aby osign wsplne zaoenie - zrealizowa odgrnie ustalone cele produkcyjne. Ka dy
z pracownikw posiada rwnie, ustalon pozycj oraz okrelone stosunki subowe z
pozostaymi osobami. Kierownictwo i kadra menederw, czyli osb odpowiedzialnych za
zarzdzanie poszczeglnymi dziaami lub projektami w firmie kreuj pewne schematy
zachowa, obowizujce zasady i sankcje. Organizowanie si ludzi w celu wsp dzia ania ze
sob, staje si przyczyn do utworzenia rnych zorganizowanych struktur. Organizacja jaka,
posuya za przykad to zakad pracy, ktry jest charakterystyczny ze wzgldu na struktur .
Zakad pracy to rwnie, ustalona hierarchia stanowisk, gdzie jedna posada podporz dkowana
jest drugiej a umiejtnoci do wykonywania danej pracy s dokadnie ustalone. Uregulowany
jest rwnie, sposb komunikacji midzy pracownikami, system motywowania i kontroli
zatrudnionych.
Instytucjonalizm wiedzy medycznej w Internecie:
Spoeczna potrzeba usug medycznych oparta jest, jak do tej pory, na wiedzy i autorytecie
medyka, lekarza. Rekomendacja i opinia rodowiska odgrywa oczywicie rol w budowaniu
reputacji lekarza, wzmacniajc jego autorytet. Niemniej z tytu u posiadanej wiedzy
eksperckiej, wynikajcej z ukoczenia odpowiednich studiow podlegaj cych instytucjonalnej
kontroli spoecznej, lekarz posiada autorytet i na nim czsto buduje relacje spo eczne z
pacjentami. Jego terapia, diagnoza i metody rzadko s dyskutowane poza rodowiskiem
samych lekarzy. Media masowe, penic funkcje kontrolne wobec struktur w adzy (a rownie o
takiej moemy mowi w przypadku depozytariuszy wiedzy medycznej), weryfikuj w
pojedynczych przypadkach skuteczno wykorzystywania wiedzy medycznej przez
profesjonalistow. Przecitny czowiek sprzed doby Internetu skazany by na zaufanie
autorytetowi medycznemu. Wspoczenie ju przed wizyt u lekarza mona zdiagnozowa
przypado chorobow wykorzystujc odpowiednie programy w sieci, a podczas wizyty
podj dyskusj merytoryczn. Mona oczywicie rownie w sieci sprawdzi opinie na temat
medyka, u ktorego planowana jest wizyta. Po wizycie natomiast sie jest wietnym miejscem
101

na weryfikacj terapii zaordynowanej przez lekarza. Taka praktyka medycznych konsultacji w


sieci jest coraz czstsza, a jej znaczenie dla dziaa spoecznych w tej dziedzinie coraz
wiksze, zwaszcza dla ludzi modych. Ta grupa wiekowa nie jest sta ym beneficjentem
medycznych porad, dlatego te dynamika procesow instytucjonalizacji nie jest jeszcze du a,
jednak jest to ju tylko kwesti czasu. Dodatkowym efektem powyszej praktyki jest to, e
pacjent majcy tyle narzdzi weryfikacyjnych dziki sieci zmienia instytucjonalnie relacj z
lekarzem w wiecie realnym. Taka interakcja przebiega w oparciu o raczej dialog i perswazj
ni bezkrytyczn akceptacj autorytetu lekarskiego. Jest to kolejna reakcja instytucji wiata
realnego na instytucjonalizacj praktyki spoecznej zwizanej z wiedz medyczn w sieci.
Sami lekarze rownie wykorzystuj zasoby sieci do konsultacji, szczegolnie gdy maj
utrudniony dostp do specjalistycznych orodkow.
53. Kod, to zestaw regu i zasad (np. gramatyka), ktry moe by przekazywany z pokolenia
na pokolenie.
WARIANT 1
Kod stanowi pewna specyficzna odmiana mowy. Jest to pewnego rodzaju szyfr niezrozumia y
dla reszty spoeczestwa. Przykad urzywania takiego kodu moe stanowi kultura elitarna
ktra w tworzy w swoim obrbie okrelone tradycje, posiada wiadomie przyjty kanon
estetyczny tworzony przez przedstawicieli elity intelektualnej. Jej wytwory zarwno
materialne jak i duchowe maj utrwala wartoci idee, ktrymi zajmuj si twrcy i
wykwalifikowani krytycy, gdy kryteria jej oceny s niezalene od gustu odbiorcy. Tre tej
kultury moe by niezrozumiaa dla reszty spoeczestwa jeli nie dysponuje ono odpowiednim
kodem.

54. Publiczno, to grupa ludzi posugujcych si okrelonym wsplnym kodem oraz


posiadajcych wsplne zainteresowanie(a) jak spraw. Scharakteryzuj przynajmniej
dwa kody kulturowe, wedug ktrych funkcjonuj znane ci publiczno ci.
WARIANT 1
KOD to system organizacji znakw, ktre rzdz si pewnymi reguami, ktre mwi jak si
tymi znakami posugiwa.
Niejaki Basil Bernstein podzieli kody na: rozwinite i ograniczone. Rozwini te to takie, ktre
s charakterystyczne dla spoeczestwa ruchomego, czyli takiego, ktre si rozwija, podr uje,
poznaje inne rodowiska. Inne ni to, w ktrym funkcjonuje. Kadzie bardzo du y nacisk na
indywidualizm i przede wszystkim takiego kodu trzeba si nauczy. Natomiast kody
ograniczone s charakterystyczne dla spoeczestwa ograniczonego, ktre nie podr uje, nie
rozwija si. Tym samym sam jzyk rozwija si nie moe. Kod jest uproszczony, kolokwialny
i bardzo redundantny. Buduje on relacje spoeczne i kadzie nacisk na to, co wsplne, co tu i
teraz.
WARIANT 3

102

Praca za granic atwe i due pienidze, beztroskie i spokojne ycie


Wanie tak jak w opisie powyej, wielu z moich znajomych widzi i odbiera wyjazd za
granic w celu zarobkowym. To kod kulturowy, ktry sta si w moim (ale jestem
pewna, e nie tylko moim) przekonaniu bardzo powszechny. Niestety ale du e bezrobocie,
spadek wartoci studiw, czsty brak perspektyw w Polsce sprawi y, e du o osb
decyduje si na wyjazd za granic, jako jedyn szans na godn egzystencj .
Zachynicie si pensj w Euro, ycie na wyszym poziomie sprawia, e komentarze z
zagranicy bardzo czsto dochodz takie same jest lepiej. To w moim otoczeniu
wytworzyo kod kulturowy, ktry pod pojciem pracy za granic, jawi si cz sto jako
idylla dla modych ludzi zarabia mona atwo i szybko a y przyjemnie.
Mieszkanie na swoim

To kod kulturowy, ktry bardzo czsto wykorzystywany jest w marketingu. Wielu


modych ludzi marzy o wasnym mieszkaniu, a do tego namawiaj banki gotowe
zaproponowa korzystny kredyt. Modzi ludzie
uwaaj , e lepiej jest kupi
mieszkanie na kredyt, ni wynajmowa, bo w pierwszym przypadku p aci si na
swoje", a w drugim nabija kabz obcej osobie. Ten kod kulturowy wymarzonego
wasnego mieszkania" zagoci na trwae w umysach ludzi i jest wspierany masow
akcj reklamow bankw i dziaaniami rzdu.

WARIANT 3*
PUBLICZNO: zbiorowo obserwatorw, widzw lub suchaczy, ktrzy rwnocze nie,
cho
w rozproszeniu przestrzennym, skupiaj uwag na tym samym zdarzeniu, programie
telewizyjnym
czy radiowym, i doznaj podobnych wrae i przey.
KOD: zestaw regu i zasad (np. gramatyka), ktry moe by przekazywany z pokolenia
na pokolenie. Najprociej mwic, jest to znaczenie, ktre stoi za przedmiotem i jego nazw .
Jak kultury i jzyki rozwijay si, tak i rodzcy si oraz yjcy w nich ludzie ukadali sobie
wiat na swj wasny sposb. Kody kulturowe to cieki "na skrty", ktre porzdkuj nasz
umys, to nazwy, za ktrymi kryj si znaczenia, dziki ktrym rozumiemy wiat.
Pierwszym przykadem kodu kulturowego moe by posta studenta. Na prze omie lat
w kod na naszych oczach ewoluowa z pojcia o zabarwieniu etymologicznym (ten, co pog bia
wiedz) do popularniejszego dzi znaczenia osoby (stereotypowo) bez pasji, szydz cej z
przyszej pracy, spdzajcego duo czasu na zabawie a znacznie mniej na szukaniu
perspektyw. Publiczno, ktr mona spotka na wydziale a pniej na portalach spoecznych
zwizana jest ze sob charakterystycznym jzykiem (zalenym od wydziaw), wsplnymi
zainteresowaniami.
Innym przykadem kodu kulturowego moe by np.: wizja wspczesnej kobiety. Same
kobiety mona nazwa tutaj przykadem publicznoci, ale jaki jest ich kod kulturowy? Ot w
dzisiejszych czasach jest to sprawa wci dyskusyjna. Kobiety s w rnych kr gach, r nie
spostrzegane. Mona zauway nawet swego rodzaju walk pomidzy wizerunkiem delikatnej
i spokojnej niewiasty, a silnej, pewnej siebie, zdeterminowanej i walecznej osobliwo ci.

103

55. Przytocz co najmniej dwa przykady kultury elitarnej i opisz je szerzej stosuj c podane
na wykadzie kryteria jej wyrniania (elementy definicyjne).
WARIANT 1
Kultura elitarna (wysoka) najwaniejsza cz kultury symbolicznej danego spoeczestwa.
Korzysta z zasobw kultury narodowej i stanowi podstaw przekazu tradycji oraz dorobku
spoeczestwa.
Tworz j nalece do inteligencji elity twrcze, skadajce si z osb, ktre nabywaj
kompetencje zarwno tworzenia, jak i odbioru sztuk drog ksztacenia si . Potencjalnie
adresowana jest do wszystkich. Przekazuj j szkoy, teatry, galerie sztuki, biblioteki, sale
koncertowe i powszechny dostp do informacji.
Skadaj si na ni treci formuowane w rnych kodach i przekazywane za pomoc
rnych mediw wymaga szerokich kompetencji kulturowych odbiorcy. Jedn z jej cech jest
zaangaowanie w problemy natury oglnej oraz niech do kultury masowej. Utosamiana jest
ze sztuk bdc wytworem artysty.
Do elity kulturowej nale osoby tworzce, przechowujce i przekazuj ce wzory kultury
uwaane za najwaniejsze.

Kultura elitarna cechy:


1. Jest tworzona w obrbie okrelonej tradycji i wiadomie przyjtego kanonu estetycznego
poprzez przedstawicieli elity intelektualnej.
2. Jej wytwory (zarwno materialne jak i duchowe) maj utrwala warto ci i idee np.
wolno, prawda, pikno.
3. Ocen wytworw kultury elitarnej maj si zajmowa jedynie inni twrcy i
wykwalifikowani krytycy, gdy kryteria jej oceny s niezalene od gustu odbiorcy.
4. Mimo, e kultura elitarna zawiera treci odczuwane przez og jako ,,trudne, to pewnie jej
elementy przenikaj si do kultury popularnej i w rnym stopniu inspiruj jej rozwj.
- tre jest trudna, gdy nie dysponujemy odpowiednim kodem.
Jeli chodzi o przykady to moe to by prawie wszystko np. Pan Tadeusz Adama
Mickiewicza, Dziady Sowackiego, muzyka Chopina, twrczo Matejki sowem wszystko,
co korzysta z zasobw kultury narodowej i przekazuje tradycje oraz dorobek spo ecze stwa.
WARIANT 2
Kultura elitarna (kultura wysza <nie oznacza wartociowania>)
1. Jest tworzona w obrbie okrelonej tradycji i wiadomie przyjtego kanonu
estetycznego poprzez przedstawicieli elity intelektualnej.
2. Jej wytwory (zarwno materialne jak i duchowe) maj utrwala wartoci i idee np.
wolno, prawda, pikno.
104

3. Ocen wytworw kultury elitarnej maj si zajmowa ni jedynie inni twrcy i


wykwalifikowani krytycy, gdy kryteria jej oceny s niezalene od gustu odbiorcy.
4. Mimo, e kultura elitarna zawiera treci odczuwane przez og jako ,,trudne, to
pewnie jej elementy przenikaj si do kultury popularnej i w r nym stopniu inspiruj
jej rozwj.
tre jest trudna, gdy nie dysponujemy odpowiednim kodem.
Mog to by np.: obrazy Beksiskiego, dramaty psychologiczne albo filmy z kontekstami
filozoficznymi (Samotny mczyzna, Bracia)
(Kultura wysoka charakteryzuje si tym e wszyscy maj do niej dostp ale niewielu j
rozumie i ceni. Wybierz co co nie jest prymitywne, masowe i popularne.)
56. Posugujc si: (a) kategori kodu kulturowego, (b) podanymi na wykadzie kryteriami
(definicjami) oraz (c) znanymi ci przykadami - opisz rnice midzy kultur elitarn ,
kultur masow i kultur popularn.
WARIANT 2
Kod kulturowy jest znaczeniem, jakie niewiadomie przypisujemy danej rzeczy. Inaczej
mwic, jest to oglna definicja tego, jak w danej kulturze jest postrzegane dane zjawisko lub
obiekt.
Kultura elitarna (kultura wysza , high brow culture) np. teatr, muzeum
1. Jest tworzona w obrbie okrelonej tradycji i wiadomie przyjtego kanonu estetycznego
poprzez przedstawicieli elity intelektualnej.
2. Jej wytwory (zarwno materialne jak i duchowe) maj utrwala warto ci i idee np.
wolno, prawda, pikno.
3. Ocen wytworw kultury elitarnej maj si zajmowa ni jedynie inni twrcy
i wykwalifikowani krytycy, gdy kryteria jej oceny s niezalene od gustu odbiorcy.
4. Mimo, e kultura elitarna zawiera treci odczuwane przez og jako ,,trudne, to pewnie jej
elementy przenikaj si do kultury popularnej i w rnym stopniu inspiruj jej rozwj.
5. tre jest trudna, gdy nie dysponujemy odpowiednim kodem.
Kultura masowa
1. Homogeniczna kultura tworzona w nowoczesnych spoeczestwach przemys owych i
postprzemysowych.
2. Jest upowszechniana i/lub popularyzowana przez rodki masowego przekazu.
3. Obejmuje standardowe wartoci, normy, opinie, style ycia, pogldy, sztuk, mod i dobra
materialne.
Kultura popularna- jest dominujc czci kultury masowej. Cieszca si najwiksz
aprobat wrd szerokiego krgu odbiorcw z rnych grup spoecznych, gwnie ze wzgl du
na przestpno finansow i atwo obioru jej przekazw. Kultura popularna, jak sama
nazwa wskazuje, cechuje si szerok dostpnoci (popularnoci) dla odbiorcy. Przyczyn
tego zjawiska jest wysoki stopie standaryzacji kultury, dziki ktremu jej wytwory znajduj
odbiorcw wrd ludzi z caego przekroju klas, statusw spo ecznych, wykszta cenia czy
gustw. Przykadami kultury popularnej mog by hollywoodzkie filmy, muzyka typu pop
(czyli wanie popularna) i inne.
105

WARIANT 1
Rnice midzy wyej wymienionymi kulturami s znaczce, aczkolwiek s rwnie elementy
czce je. Podstawowa rnica polega na tym, i to co uznawane w kulturze popularnej za
modne, oboplnie akceptowane i podane, w kulturze elitarnej nie ma adnego znaczenia. Jest
to kultura, w ktrej wszelkiego rodzaju wytwory maj utrwala warto ci takie jak pi kno,
dobro, prawda. Co co w kulturze elitarnej uznawane jest za warto ciowe i cenne, co do
czego si dy, cenione wytwory i dziea w kulturze popularnej czy masowej mog spotka
si z niezrozumieniem. Myl, e znaczc rol odgrywaj tu odbiorcy, dla ktrych owe kody
kulturowe uznawane w tych kulturach s zupenie inne i mog by niejasne
i dziwne dla przedstawicieli innych. W kulturze elitarnej jedynie inni, wykwalifikowani
znawcy mog wydawa ocen na temat danego dzie a, czy tworu. W kulturze masowej
i popularnej liczy si zdanie ogu, ludu.
Po jej stronie wystpuje odbiorca masowy. Dzie a s tu atwe w odbiorze, o niewyszukanej
formie i treci. Wystpuje take antyintelektualizm, ch zapewnienia rozrywki, nie za
dozna estetycznych i intelektualnych, oglnodostpno, standaryzacja, konsumpcjonizm. S to
normy i wartoci opozycyjne wobec tych, ktre prezentuje kultura wy sza. Tre ci kultury
popularnej zaprezentowane s w taki sposb, by mg je zrozumie ka dy mieszkaniec globu,
wobec czego ich poziom nie moe by za wysoki. Inne jest rwnie podej cie twrcw tych
kultur do swojej dziaalnoci elity artystyczne nie s w tak du ym stopniu nastawione na
zysk, lecz na dostarczenie wartoci artystycznych, w odrnieniu od wytwrcw kultury
materialnej.
57. Ideologi mona rozumie jako og pogldw, twierdze, zaoe itp. (mwic oglnie
idei) uzasadniajcych dziaania podejmowane przez grup na rzecz jej interesw. Podaj
przykady (a) tzw. wielkich ideologii, (b) ideologii o ograniczonym zasi gu. Kogo i czego
dotycz te pierwsze i te drugie?
WARIANT 2
Wielkie ideologie-przykady:
Konserwatyzm- ideologia, ktra bazuje na hasach obrony porzdku spoecznogospodarczego
oraz zachowywania i umacniania tradycyjnych wartoci, takich jak: religia, nard, pa stwo,
rodzina, hierarchia, autorytet, wasno prywatna. Konserwatyci chc obroni stary porz dek
ze wzgldu na przekonanie o ewolucyjnym charakterze zmian spoecznych.
Liberalizm ideologia i kierunek polityczny, wedug ktrego wolno jest nadrz dn
wartoci, ma charakter indywidualistyczny. Innymi wartociami cenionymi przez liberaw

106

s wartoci demokratyczne, wolnoci i prawa obywatelskie czy wasno prywatna i wolny


rynek.
Socjalizm- ideologia spoeczna powstaa na gruncie krytyki kapitalizmu, goszca
pierwotnie zniesienie stosunkw spoecznych opartych na prywatnej w asno ci rodkw
produkcji oraz budow struktur socjalnych w duchu kolektywizmu.
Wielkie Ideologie byy zjawiskami masowymi, w wikszoci z parareligijnym kultem wodza
lub doktryny, obejmoway swoim zasigiem ycie caego pastwa i narodu, odciskaj c na nich
swoje pitno.
Ideologie o ograniczonym zasigu:
Maozim- doktryna spoeczno-polityczna stworzona i realizowana przez Mao Tse-tunga,
przywdc Komunistycznej Partii Chin. Chiska wersja marksizmu-leninizmu. Zasadnicze tezy
maoizmu: absolutyzacja przemocy jako metody dziaania, prymat dziaania nad myleniem,
nadrzdno polityki nad innymi sferami ycia spoeczestwa i jednostki, utrzymywanie
wysokiego poziomu rewolucyjnego napicia
Thatcheryzm- pogldy i bdca ich wynikiem dziaalno Lady Margaret Thatcher. Ktry
czy nowoczesny liberalizm gospodarczy z konserwatywnym systemem wartoci.
Najwaniejszym elementem taczeryzmu byo ograniczenie interwencjonizmu pa stwowego.
Ideologie te dotycz przemian w obrbie pastwa, lub grupy osb. S mniej powszechne ni
tzw. wielkie ideologie.
WARIANT 1
Wielkie ideologie:
Stalinizm
- ideologia rewolucyjna ,walka klas, denie do wiatowej rewolucji, stworzenie wiatowej
republiki radzieckiej jako pastwa doskonaego,
- na czele sta dyktator, ktrego wadza bya nieograniczona, istnia kult wodza
- istniaa jedna partia WKP- Wszechzwizkowa Komunistyczna Partia, likwidowano opozycj ;
- istniaa cisa cenzura, system propagandowy, dziaaa policja polityczna,
- powszechne donosicielstwo, istnienie idei wroga, wpyw wadzy na wychowanie m odzie y,
tworzenie ugrupowa modzieowych bdcych na usugach wadzy, jzyk propagandy,
cakowita bezwzgldno w deniu do zaoonych celw;

Faszyzm
- ideologia- stworzenie silnego i doskonaego pastwa, ktre wrci do tradycji wielkiego
imperium;
- na czele pastwa stoi dyktator (Duce- Mussolini); rozwinity kult wodza;
- istnieje jedna partia- Narodowa Partia Faszystowska;
- likwidacja opozycji
107

- cisa cenzura; rozbudowany system propagandy,


Nazizm (Narodowy socjalizm)
- ideologia: najwysz wartoci jest nard i pastwo, rzdzone przez elit (wy szo rasy
aryjskiej), zdolne do rozszerzenia przestrzeni yciowej dla swoich obywateli;
- na czele pastwa stoi dyktator (fuhrer);
- rozwinity kult wodza;
- jedna partia- NSDAP;
- likwidacja opozycji
- cisa cenzura, propaganda, budowa obozw koncentracyjnych

Ideologie o ograniczonym zasigu:


- ideologia firmy dotyczy ona interesw i rozwoju firmy, obejmuje pracownikw danego
przedsibiorstwa. Ma na celu propagowanie konkretnych produktw, czy te us ug
- ideologia rodziny dotyczy czonkw rodziny, ktrzy maj na celu dzia ania dla rozwoju i
dobra rodziny.
58. Podaj i opisz co najmniej dwa przykady opnienia kulturowego. Sformu uj w asn
opini na temat moliwoci zmniejszania bd powikszania si tego opnienia.
WARIANT 1
Opnienie kulturowe to termin uywany przy wyjanianiu problemw spo ecznych, ktre
pojawiaj si, gdy zmiany spoeczne i kulturowe nie nadaj za zmianami technologicznymi.
Twrc tego pojcia jest William Fielding Ogburn. Wedug niego oznacza to tendencj do
szybszych zmian w kulturze materialnej ni niematerialnej. Jego koncepcja bya wp ywowa w
Stanach Zjednoczonych. Zakadaa ona rwnie prymat rozwoju techniki w dziejach ludzkoci,
do ktrej przystosowuj si z czasem wszystkie inne dziedziny ycia. Szybciej upowszechniaj
si przedmioty, dopiero po pewnym czasie zakorzenia si i daje wykorzysta wiedz ich
dotyczca.
W teoriach opnienia kulturowego najwaniejszym rdem przemian spo ecznych jest
kultura rozumiana jako rnego rodzaju wynalazki, gromadzenie i przekazywanie wiedzy.
Teorie te wskazuj, e przemiany nie musz wcale przebiega rwnomiernie we wszystkich
dziedzinach ycia, wrcz przeciwnie zwykle dochodzi do nierwnego tempa zmian. Dzieje si

108

to ze wzgldu na fakt, e osignicia kultury s przesyane w przestrzeni znacznie wolniej


ni osignicia techniczne.
Przykady opnienia kulturowego:

Wikszo pracownikw biurowych nie wykorzystuje wszystkich mo liwo ci swoich


komputerw, prawdopodobnie z powodu tzw. lku przed technik wywo anego brakiem
odpowiedniego przeszkolenia.
W zakresie ochrony przyrody polega on na nienadaniu zmian w stosunku cz owieka
do przyrody ze zmianami dokonujcymi si pod wpywem dziaalnoci czowieka w
przyrodzie tzn. niszczenie przyrody wyranie wyprzedzio kszta towanie si u ludzi
wiadomoci tego zniszczenia i uwiadomienie sobie sposobu jego ograniczenia.
W szkoach istniej tzw. e-dzienniki, gdzie nauczyciele wstawiaj oceny swoich
uczniw, aby rodzice mieli w nie wgld. Pki ten system nie by obowi zkowy to
stosunkowo maa liczba nauczycieli aktualizowaa oceny swoich podopiecznych w tych e
systemach, ograniczajc si jedynie do tradycyjnych dziennikw ocen.
W przychodniach istnieje moliwo zapisania si na wizyt do lekarza za
porednictwem elektronicznego systemu rejestracji. Mimo takiego udogodnienia
wikszo pacjentw jednak woli przyj osobicie do przychodni i zapisa si na
wizyt u lekarza w rejestracji, poniewa nie s przekonani do tego typu rozwi za
technologicznych.

To opnienie mona zmniejsza przy pomocy uwiadamiania ludzi w zwi zku z


nadchodzcymi zmianami, szkolenia, treningi, kampanie w mediach, kada zmiana musi
odbywa si stopniowo, a nie gwatownie i z dnia na dzie.
Powikszenie si tego zjawiska spowodowane jest niechci, biernoci do wszelkich
nowoczesnych rozwiza technicznych, postaw uprzedzenia, nieufnoci do nowych
rozwiza.
WARIANT 2
Opnienie kulturowe termin uywany przy wyjanianiu problemw spo ecznych, ktre
pojawiaj si, gdy zmiany spoeczne i kulturowe nie nadaj za zmianami technologicznymi.
Rodzi kontrowersje, rodzi konflikty, ktre mona zaobserwowa.

Przykad:
Najprostszym przykadem opnienia kulturowego jest wymagana przez rynek pracy edukacja
permanentna, stojca w opozycji do tradycyjnego wyodrbniania w cyklu ycia fazy pobierania
nauki i fazy aktywnoci zawodowej.
Nowa kultura uczenia to zatem nie adaptacja do istniejcego wiata, lecz uczenie si tego
wiata poprzez aktywne w nim uczestnictwo. W wiecie nieustannych zmian jedyn form
przystosowania si jest umiejtno i gotowo do uczenia si przez ca e ycie, a zadaniem
szkoy jest nie tyle nauczanie, co einsteinowskie stwarzanie ku temu warunkw kreowanie
afordancji, rozumianej jako budowanie takich perspektyw dziaania, ktrych ucz ca si osoba
109

jest wiadoma. Nowe media oferuj w tym zakresie bogate moliwoci, istotnym problemem
jest ich dostrzeenie i wykorzystanie w ramach realizacji prostego hasa: mniej technologii,
wicej czowieka. Czowiek stworzy media, a pniej skomplikowany medialny wiat wymkn
si spod kontroli, co chyba najbardziej widoczne jest w obszarze edukacji. I teraz (s)twrca
musi si zastanawia, jak okiezna narzdzie i zapanowa nad jego rozlegymi, a nie zawsze
pozytywnymi konsekwencjami ich (nad)uycia.

Z punktu widzenia przemian demograficznych najwaniejszymi konsekwencjami modernizacji


byo osignicie wikszej kontroli przez jednostk zarwno nad umieralnoci, jak i
rozrodczoci. Kontrola nad umieralnoci osignita zostaa przede wszystkim wskutek
poprawy iloci i jakoci poywienia, rozwoju profilaktyki zdrowotnej (higiena, szczepienia) i
lecznictwa, a zatem gownie poprzez wpyw czynnikw obiektywnych [Riley, 2001]. W
rezultacie zmieniy si i gwne przyczyny zgonw, zgodnie z modelem przejcia
epidemiologicznego. Z kolei kontrola nad podnoci bya moliwa dziki coraz
powszechniejszemu korzystaniu z metod planowania rodziny, co stao si moliwe po
uprzedniej sekularyzacji, tj. po gbokich przemianach mentalnych i kulturowych a zatem
gownie pod wpywem czynnikw subiektywnych, mentalnych. Wiksza skonno do
poddawania si przemianom technologicznym ni instytucjonalnym (tj. wiksza podatno na
zmiany sfery technologiczno-ekonomicznej w porwnaniu z trzema pozostaymi,
wzmiankowanymi powyej), przypisywana przez badaczy wszystkim spoeczestwom,
spowodowaa opnienie wystpowania przemian rozrodczoci wobec tych odnoszcych si do
umieralnoci, konsekwencj czego by szybki przyrost liczby ludnoci.

Uoglniajc, mamy do czynienia z pojawieniem si staroci jako okresu, ktry ze spoecznego


punktu widzenia usprawiedliwiony jest przede wszystkim rol ludzi starych jako
konsumentw dbr i usug produkowanych przez modszych, bez wikszego pomysu jak
wykorzysta czas, chci i zdolnoci osb starszych, bardziej na poziomie spoecznym ni
rodzinnym. Brak takich pomysw, tj. ograniczanie rl spoecznych ludzi starych, przy
jednoczesnym poddawaniu si dyktatowi przemian technologicznych, prowadzi do pojawiania
si ageismu, dyskryminacji osb starych ze wzgldu na wiek.
59. Na podstawie wykadu, lektur i wasnych przemyle opisz (ilustrujc to przykadami)
co si dzieje, gdy z pewnej zintegrowanej caoci kulturowej usunie si jaki element.
WARIANT 1
-

traci na swojej wartoci


nie potrafi funkcjonowa prawidowo co moe wywoywa konflikty
brak w niej atmosfery wzajemnego wsparcia
brak cakowitej integracji
110

Np. odamy religii chrzecijaskiej


WARIANT 3
Starajc si odpowiedziec na pytanie czym jest sama kultura mona powoa si na
zdanie Roberta Bierstedt: kultura to wszystko co ludzie czyni , myl i posiadaj jako
czonkowie spoecznoci".Dostarcza ona pewnych gotowych scenariuszy, wzorw zachowa , ktre
realizujemy, chcc osign te czy inne cele. Dlatego w obrbie wasnej kultury czujemy si
pewnie, bezpiecznie, jak w domu", a trafiajc do innej kultury, jeste my wyobcowani,
zagroeni, zaskoczeni. Przynajmniej do czasu, kiedy poznamy panujce w niej znaczenia
kulturowe.
Kultur danej zbiorowoci okrela si niekiedy jako jej dziedzictwo. Sugeruje to wa n
waciwo kultury, jak jest jej zakorzenienie w przeszoci. Kultura nie jest wytworem
chwili, lecz skumulowanym produktem ludzkiej aktywnoci trwajcej d u szy czas. Jest
przekazywana z pokolenia na pokolenia, zachowujc znaczn cigo.
Zmiany kulturowe maj charakter egzogenny, wynikaj z kontaktu, zderzenia lub konfliktu z
kulturami odmiennymi. Kultury pierwotne s np. pod przemonym wpywem cywilizacji
europejskiej. Kultura ludzka jest w nieustannym procesie transformacji (nie istnieje", lecz
dzieje si").
Wszystkie systemy w ramach spoeczestwa s ze sob powizane - zmiana
ktregokolwiek z elementw moe prowadzi do dezintegracji. Mimo to ka dy system posiada
wiele podsystemw, ktre s wyspecjalizowane do penienia okre lonych funkcji. Zaburzenie
harmonii i aequilibrium kultury ma charakter przejciowy, kultura bowiem ma tendencj do
odzyskiwania rwnowagi i spjnoci.
Wan kwesti, ktr naley poruszy w tym temacie jest nawizania do
strukturalnego funkcjonalizmu, opierajcego si na wizji spoecze stwa jako organizmu, na
ktry skadaj si wzajemnie od siebie uzalenione elementy (struktury), ktre zawsze s po
co, maj swoje cele (funkcje), przyczyniaj si do sprawnego dziaania caoci. Gwna
teoria funkcjonalna w socjologii, okrelana niekiedy jako teoria rwnowagi spo ecznej,
zwizana jest z osob amerykaskiego socjologa Talcotta Parsonsa.
Przykady: Jako przykad zintegrowanej caoci kulturowej mona poda druyn piki no nej.
To pewna liczba osb w pewnym przedziale wiekowym, na og, czsto r nej narodowo ci,
nawet odmiennych ras, a wic pewna niewielka populacja. Tworz oni, po drugie, swoisty
system spoeczny zrnicowanych pozycji i rl.
Kultura pikarska oznacza, e wie ich regulamin gry, na stray ktrego stoi s dzia i sam
ten regulamin pozwala odrni mecz pikarski od meczu rugby czy baseballu. Pojedynczy
zawodnicy kieruj si te reguami waciwymi dla ich pozycji, zawartymi w ich roli.
Druyna ma te pewne symbole tosamoci: proporczyki, herby, koszulki, wymieniane
rytualnie przed i po meczu. Kada aktualna sytuacja stwarza pewne nowe szans i pewne
ograniczenia dla dalszej aktywnoci. Jeli w tym przykadzie zabierzemy jeden z elementw
ich kultury np.: hymn, charakterystyczne ubranie przypisujce do poszczeglnych druyn, czy
zmienimy zasady gry, osoby wchodzce w skad tej kultury znajd sposb by si przystosowa
do nowej sytuacji w jak najmniej dotkliwy sposb.
Innym przykadem mog by plemienia, ktrych ziemie zostaja zagarnite lub przybysze
staraj si narzuci inny sposb bycia. Staraj si i czasem zabieraj ich czci kultury, ale
111

mimo to czonkowie plemion pozostaj wierni obyczajom i tradycjom. Czasami musz


wprowadza zmiany, jeli zabrana zostaa ich wasno, lecz ich kultura wci trwa.

60. Dlaczego, twoim zdaniem, ludzie w rnych spoeczestwach lub grupach spoeczestw
maj rne kultury? Czy wspomniane na wykadzie rodzaje teoretycznego wyja niania
zrnicowania kulturowego s wystarczajce dla jego zrozumienia? Dlaczego tak
uwaasz? Jakie wedug ciebie s przyczyny takiego zrnicowania kultur?
WARIANT 1
Kultura jest to caoksztat zobiektywizowanych (materialnych i niematerialnych) wytworw
ycia spoecznego, wsplnych szeregowi grup i z racji swego zobiektywizowania zdolnych do
rozprzestrzeniania si.

materialne np. zabytki (s elementami kultury, bo nastpia ich


OBIEKTYWIZACJA);
nie ma elementw kultury samych w sobie;
kultura staje si ; elementy zdolne do rozprzestrzeniania si;

(i zobiektywizowane);
RELATYWIZM KULTUROWY:
zaoenie, i wszystkie kultury s rwnie wartociowe i zasuguj na szacunek.
moralno zawsze zwizane z jakim wiatopogldem;
trzeba potrafi rozumie elementy kultury od dewiacji (np. rytualne zabjstwa w
kulturze Majw; skadanie ofiary caopalnej w plemieniu Israelitas).
Kultura elitarna (kultura wysza <nie oznacza wartociowania>, high brow culture)
1. Jest tworzone w obrbie okrelonej tradycji i wiadomie przyjtego kanonu
estetycznego poprzez przedstawicieli elity intelektualnej.
2. Jej wytwory (zarwno materialne jak i duchowe) maj utrwala warto ci i idee np.
wolno, prawda, pikno.
3. Ocen wytworw kultury elitarnej maj si zajmowa ni jedynie inni twrcy i
wykwalifikowani krytycy, gdy kryteria jej oceny s niezalene od gustu odbiorcy.
4. Mimo, e kultura elitarna zawiera treci odczuwane przez og jako ,,trudne, to
pewnie jej elementy przenikaj si do kultury popularnej i w rnym stopniu
inspiruj jej rozwj.
tre jest trudna, gdy nie dysponujemy odpowiednim kodem.
Kultura masowa
1. Homogeniczna kultura tworzona w nowoczesnych spoeczestwach przemys owych
i postprzemysowych.
2. Jest upowszechniana i/lub popularyzowana przez rodki masowego przekazu.
112

3. Obejmuje standardowe wartoci, normy, opinie, style ycia, pogldy, sztuk , mod
i dobra materialne.
4. Dominujce jej czci jest kultura popularna cieszca si najwiksz aprobat
wrd szerokiego krgu odbiorcw z rnych grup spoecznych, gwnie ze wzgl du
na przestpno finansow i atwo obioru jej przekazw.

Kultura to przede wszystkim waciwy dla czonkw danego spoeczestwa sposb mylenia i
dziaania. Socjologia rozumie kultur jako czynnik regulujcy stosunki mi dzy lud mi w
spoeczestwie. Na kultur skadaj si te czynniki ycia czowieka, ktre w sposb jakociowy
odrniaj czowieka od przyrody. S to zjawiska, ktre s waciwe tylko spo ecze stwu, i nie
ma ich w zewntrznej przyrodzie (jzyk, moralno, nauka, transport, odzie , zwyczaj
obdarowywania si prezentami, produkowanie narzdzi pracy). Do kultury nale te
waciwoci czowieka, ktre nie s dziedziczone genetycznie i nie s regulowane instynktami
biologicznymi.
Badacze odkryli, e kultura rnych spoeczestw zawsze uwzgldnia uniwersaln
psychofizjologiczn natur czowieka, uniwersaln logik istnienia organizmu w danym
rodowisku naturalnym. Fizyczna jedno natury zewntrznej, biologiczna jedno cz owieka
jako gatunku, jedno zasad wspdziaania spoecznego ludzi tworzy wielo uniwersaliw
kulturowych (zakaz zabijania, potpienie zodziejstwa, kamstwa, organizowanie obrony przed
wrogiem).
Socjologia bada kultur pod wasnym ktem - bada jej rol, funkcj w tworzeniu i rozwoju
systemw spoecznych (instytucji spoecznych, zbiorowoci, spoeczestwa jako caoci).
Spoeczna istota kultury polega na tym, e kultura powstaje i jest realizowana w trakcie
wspdziaania spoecznego. Jest ona symbolicznym mechanizmem zabezpieczajcym
wsporganizowanie jednostek.
WARIANT 3
Moim zdaniem na rnorodno kultury gwny wpyw ma historia i powsta e w ci gu
czasu tradycje, sytuacje ekonomiczne mieszkacw, uwarunkowania geograficzne i podzia y
administracyjne nabierajce coraz wikszej odmiennoci.
Wspomniane na wykadzie rodzaje teoretycznego zrnicowania kulturowego rozwijaj
pogldy na uwarunkowania przestpczoci prowadzce do wielkich czynw, a tym samym
sprzeciwiajcych si wadzom. Czynniki te majce wpyw na powstanie zrnicowanych
zachowa przestpczych i mechanizmy ich postpowania.
Przyczynami zrnicowania mog by takie procesy jak niewolnictwo, wojny, kolonializm,
migracje i wspczesna globalizacja, ktre doprowadziy do rozproszenia si ronych grup
ludnoci i osiedlania si na nowych obszarach. Przyczynio si to do pojawienia si
spoeczestw bdcych mieszankami kulturowymi, w ktrych skad wchodzi po kilka grup o
odmiennym kulturowym, etnicznym i jzykowym rodowodzie.

113

61. Na podstawie materiau z wykadw, lektur oraz dowiadcze i obserwacji w asnych


scharakteryzuj rodzin jako szczeglny obszar zainteresowa socjologicznych w dwch
ujciach: (a) populacyjnym [demograficznym], (b) grupowym [wsplnotowym]
WARIANT 1
a)
- aspekt demograficzny populacja na og duy zbir jednostek o okre lonej charakterystyce
=> czonkowie rodziny, dzietno
- rodzina w przeszoci uwana bya za mae pastwo
- realizujc podstawowe funkcje spoeczne musiaa si rzdzi sformalizowanymi wzorami
zachowa okrelajcymi dokadnie interakcje midzy czonkami (rol dzieci, ony, innych
krewnych)
- ograniczenie niektrych funkcji rodziny miao wpyw na jej struktur wewn trzn ,
odformalizowanie funkcji czonkw rodziny => od instytucji do zwi zku towarzyskiego
(b)
- aspekt grupowy skada si z jednostek, jest zintegrowana w pewn ca o , nie stanowi
zbiorowoci lunej, cho zoona jest z rnych elementw => rodzina jako gr. pierwotna (ma
fundamentalne znaczenie w procesie socjalizacji)
- grup osb tworzc rodzin wyrnia: wsplne nazwisko, mieszkanie; wsplnota w asnoci;
cigo biologiczna; wsplna kultura duchowa
- r. maa = rodzice + dzieci (najpowszechniejsza w spo. nowoczesnych)
- r. dua = rodzice + dzieci + inni krewni (rodzice ma/ony, rodze stwo m/ )
WARIANT 3

Z perspektywy demograficznej istotna bdzie przede wszystkim jej liczebno : to, e w


rodzinie jest np. pi osb. Dalej wany bdzie rozkad takich cech jak wiek czy p e ,
a wic, e w rodzinie jest trzech mczyzn (ojciec i dwch synw) i dwie kobiety
(matka i crka), oraz e dwie s dorose, dwoje s nastolatkami, a jedna jeszcze
dzieckiem. Z jakich powodw mog by istotne i inne cechy: wzrost, waga, kolor
wosw, stopie wyksztacenia itp. Ale wszystko to s cechy pojedynczych czonkw
rodziny, ktre jedynie statystycznie sumujemy dla zbioru jednostek.
Z perspektywy grupowej rodzina to co wicej, bo take swoiste wi zi cz ce
czonkw, a wic Wsplne zamieszkanie, wsplnota majtkowa, mio, lojalno
wzajemna, gotowo do pomocy, troska o dzieci, silna tosamo wyraana zwrotem
my" i odrniajca nasz rodzin od tysicy innych rodzin.

62. Na podstawie materiau z wykadw, lektur oraz dowiadcze i obserwacji w asnych


scharakteryzuj rodzin jako szczeglny obszar zainteresowa socjologicznych w dwch
ujciach: (a) systemowym [pozycje, role], (b) strukturalnym [relacje]
WARIANT 1
(a)
- aspekt systemowy powizany ukad pozycji, statusw i typowych dla nich rl =>
organizacja rodzinna
- podstaw wizi w rodzinie s stosunki midzy maonkami / partnerami oraz rodzicami i
114

dziemi
- rodzina matriarchalna/patriarchalna/partnerska
- Systemowe rozumienie rodziny, okrela system rodzinny, jako organizm (systemy
biologiczne) majcy swj wasny wiat, indywidualn i niepowtarzaln organizacj ycia oraz
ukad stosunkw wzajemnych midzy czonkami systemu. (Internet)
- Systemowe ujcie rodziny wskazuje, e jest ona systemem, czyli pewn z oon
rzeczywistoci i zbiorem elementw w dynamicznej interakcji, w ktrej kady element jest
okrelany przez pozostae. Takie rozumienie zakada, e na jako funkcjonowania ca ej
rodziny jako wsplnoty osb, maj wpyw wszyscy jej czonkowie. System rodzinny
charakteryzuje si jeszcze jedn wan cech cyrkularnoci, ktra oznacza, e relacje
midzyludzkie nigdy nie s jednostronne, a zachowanie jednego osoby ma wp yw na ca y
rodzinny ukad. (Internet)
(b)
- aspekt strukturalny sie relacji midzyludzkich nie obiektw, lecz form , schematw
odnoszenia si do siebie => struktura pokrewiestwa
- stosunki w rodzinie maj charakter bezporedni (face to face) z przewag wsp pracy nad
wspzawodnictwie
- tradycyjna rodzina dua skada si z dwch lub wicej rodzin nuklearnych mieszkaj cych w
jednym domu, podporzdkowanych wadzy ojca rodziny (gwnie spo. przednowoczesne)
- wspczesna rodzina rozszerzona jest do lunym zwizkiem rodzin nuklearnych,
pozostajcych ze sob w zrnicowanych relacjach (wymiana usug, ale niezaleno
ekonomiczna, odrbne gospodarstwa domowe)
- Podejcie strukturalne zwraca uwag na skad i czonkostwo w grupie. Mona przyj, e
rodzin tworzy przynajmniej jeden rodzic i jedno dziecko, ktrzy biologicznie s ze sob
spokrewnieni i posiadaj wsplne miejsce zamieszkania. Utworzona jednostka rodzinna z
rodzica i dziecka mieszka razem przynajmniej z dwch powodw: poniewa s biologicznie
spokrewnieni, lub te normy spoeczne, jak na przykad adopcja, pozwalaj na takie
powizania. Strukturalne definicje przyjmuj pewne minimum- jednostk rodzinn tworzy
przynajmniej jeden rodzic i jedno dziecko. (Internet)
WARIANT 3

Z perspektywy systemowej rodzina to swoisty, powizany ukad pozycji i rl,


niezalenych od penicych je konkretnych osb, a wic ojciec, matka, m, ona,
dziadek, babcia, syn, crka, wnuczek, wnuczka, te, teciowa, zi, szwagier, wujek,
ciotka itp.

Z perspektywy strukturalnej rodzina to swoista sie relacji pomidzy rozmaitymi


pozycjami i rolami rodzinnymi: maestwo, ojcostwo, braterstwo, pokrewie stwo,
wadza rodzicielska, spadkobranie. Na tym aspekcie skupiali czsto uwag
antropologowie spoeczni, odkrywajc ogromne rnice dzielce struktury
pokrewiestwa w rnych spoecznociach (np. Claude Levi-Strauss, Edward Leach).

WARIANT 2

115

Rodzina jest podstawow mikrostruktur spoeczn. Wystpowaa i wystpuje we wszystkich


spoecznociach ludzkich, w rnych kulturach od najdawniejszych czasw.
Chocia przybieraa rne formy, zawsze realizowaa funkcj prokreacji i socjalizacji.
We wszelkich definicjach rodziny podkrela si jej dwie podstawowe funkcje
zapewnienie cigoci biologicznej spoeczestwa (prokreacja) oraz przekazywanie
dziedzictwa
kulturowego (socjalizacja)
Waciwoci rodziny jako mikrostruktury spoecznej:
1) Umoliwia trwae obcowanie pciowe w oparciu o spoecznie uznane wzory
2) Tworzy instytucjonaln form maestwa
3) Okrela w oparciu o pewien system nomenklatury stosunki pokrewie stwa i
dziedziczenia
4) Peni funkcje jednostki gospodarujcej, zapewniajcej swym czonkom utrzymanie i
opiek
5) Zaspokaja potrzeby materialne i przygotowuje swych czonkw do samodzielnego ycia
6) Jest grup mieszkajc wsplnie, tworzc jedno gospodarstwo domowe, ktre mo e
obejmowa dwa trzy pokolenia
Rodzina jest grup pierwotn, majc fundamentalne znaczenie w procesie socjalizacji.
Stosunki w rodzinie maj charakter bezporedni (face to face) z przewag wsp pracy nad
wspzawodnictwem, s zabarwione emocjonalnie.
Podstaw wizi spoecznej w rodzinie s stosunki midzy maonkami (partnerami) oraz
midzy rodzicami i dziemi.
Grup osb tworzcych rodzin wyrniaj nastpujce cechy:
Wsplne mieszkanie
Wsplne nazwisko
Wsplna wasno
Cigo biologiczna
Wsplna kultura duchowa
Role w rodzinie:
1) Maeska (m, ona) zaspokajanie potrzeb ycia intymnego maonkw
2) Rodzicielska (matka, ojciec) zaspokajanie potrzeb uczuciowych rodzicw i dzieci
3) Braterska (dzieci, rodzestwo) zaspokajanie potrzeb uczuciowych rodze stwa
Typy rodzin, ze wzgldu na ukad rl poszczeglnych czonkw rodziny;
1. Rodzina typu pozycjonalnego w tzw. pozycjonalnym ukadzie rl przestrzega si w
rodzinie cile zasad wypywajcych ze statusu formalnego jej czonkw, z pozycji,
jak zajmuj (pozycja matki, ojca, babci, dziadka, pozycja dzieci ze wzgldu na
kolejno narodzin i pe). Istnieje wyrany podzia rl. Jest stosunkowo silna
hierarchia rl, praw, obowizkw zakresu odpowiedzialnoci z ni zwi zanej. Rozwj
dziecka w tego typu rodzinie jest ograniczony wskutek konieczno ci dostosowania si
do wymaga i regu roli wynikajcej z jego formalnego statusu rodzinnego. System
komunikacyjny w rodzinie tego typu jest zamknity, co wi si ze swoistymi
cechami kodu ograniczonego, jakim posuguj si jej czonkowie. Najwaniejsze z tych
cech to:
116

a) zaleno mowy od kontekstu, czyli cise powizanie wypowiedzi z konkretn


sytuacj i jej specyficznymi skadnikami;
b) wyraanie znacze implicite, tj. w sposb zrozumiay przez inne osoby na tle
wsplnych przey i dowiadcze.
2. Rodzina, ktra skierowana jest na osobowo rodzina, w ktrej ukad rl uwzgl dnia
osobowo jej czonkw, nie posiada podziau rl. Pozycja i rola spoeczna dziecka nie
zostaje przypisana formalnie, lecz nabywa je ono w sposb spontaniczny. Podejmowanie
decyzji zaley od indywidualnych cech psychicznych czonka rodziny.
Na podstawie Psychologii wychowawczej Marii Przetacznik-Gierowskiej i Ziemowita
Wodarskiego.
Ujcie systemowe traktuje rodzin jako podsystem spoeczny podporz dkowany systemowi
caociowemu. W ramach tego podsystemu analizuje si rol kadego czonka rodziny, ukad
tych rl umoliwiajcy funkcjonowanie rodziny i systemu caociowego. Spo ecze stwo
oczekuje od rodziny zazwyczaj reprodukcji oraz konformizmu wobec norm spo ecznych, tzn.
socjalizacji jej czonkw zgodnie z istniejcymi ustaleniami spoecznymi, czyli systemem norm i
wartoci oraz pracy. Rodzina natomiast ofiarowuje swoim czonkom formowanie osobowoci,
zdobywanie statusu i wsparcie emocjonalne. Teoria systemowa postrzega rodzin jako aktywny
system zdolny do wytwarzania nowego rodowiska poprzez inicjowanie przez swoich cz onkw
nowych zachowa.
W ujciu systemowym naley wyrni:
1. System klienta to osoby czonkowie rodziny lub grupy majace problemy do ktrych jest
adresowana pomoc spoeczna. System ten wymaga szczeglnego monitorowania oraz
wprowadzania zmian poniewa podlega przeobraeniom.
2. System podmiotw to osoby, instytucje, organizacje, ktrych kompetencje wymagaj
modyfikacji szczeglnie w sytuacji niewaciwie prowadzonych dziaa;
3. System dziaania to istniejce lub wykreowane osoby, instytucje, organizacje, ktre w
realizacji celw pomocy spoecznej wsppracuj ze sob;
4. System przeprowadzania zmian to pracownik socjalny i jego instytucja w odniesieniu do
problemw rodziny.
Rol pracownika socjalnego jest zainteresowanie si prawami jednostki oraz sposobami dzi ki,
ktrym wiadczona przez niego pomoc spoeczna przemieszcza si przez granice systemw.
Rodzina w ujciu systemowym moe by postrzegana jako:
Grupa spoeczna, czyli zbir ludzi poczonych ze sob deniem do wsplnego celu, stanowi c
odrbn cao. Analizie podlega wwczas bd: rola spoeczna, pozycja spoeczna, oraz
spjno (interakcja spoeczna). Instytucja spoeczna, czyli kulturowo uwarunkowany
regulator zachowa ludzkich zaspakajajcy istotne potrzeby jednostki i spo ecze stwa przy
wykorzystaniu zintegrowanych wzorw zachowa i dziaa czonkw rodziny realizuj cych
okrelone funkcje.
117

Rodzina w ujciu socjologicznym jest definiowana jako zbiorowo o charakterze


podstawowym, obecna we wszystkich znanych kulturach i typach spoeczestw. W jej sk ad
zaliczamy dwoje ludzi zwizanych wzem maeskim oraz ich dzieci (naturalnych lub
przybranych), a take ich krewnych Pojcie "rodziny" odnosi si do najmniejszej, co wcale nie
znaczy, e prostej grupy spoecznej. Jest to zbiorowo, w ktr czowiek wchodzi od chwili
narodzin i w ktrej trwa a do mierci, cho oczywicie z chwil zawarcia zwizku
maeskiego zakada swoj wasn rodzin. Rodzina jest podstawow komrk spo eczn ,
stanowic niezbdny element waciwego funkcjonowania spoeczestwa. Rodzina
charakteryzuje si wieloma specyficznymi cechami wyrniajcymi j na tle innych instytucji
spoecznych. Wzajemne relacj midzy jej czonkami s usankcjonowane prawnie.

63. Na podstawie materiau z wykadw, lektur oraz dowiadcze i obserwacji w asnych


scharakteryzuj rodzin jako szczeglny obszar zainteresowa socjologicznych w dwch
ujciach: (a) aktywistycznym [interakcyjnym], (b) kulturowym.
WARIANT 1
Pojcie "rodziny" odnosi si do najmniejszej, co wcale nie znaczy, e prostej grupy spoecznej.
Jest to zbiorowo, w ktr czowiek wchodzi od chwili narodzin i w ktrej trwa a do
mierci, cho oczywicie z chwil zawarcia zwizku maeskiego zakada swoj wasn
rodzin. Rodzina jest podstawow komrk spoeczn, stanowic niezbdny element
waciwego funkcjonowania spoeczestwa. Spoeczestwo, aby byo zdrowe musi skada si z
caej rzeszy prawidowo funkcjonujcy rodzin (rodzice i dzieci).
Rodzina charakteryzuje si wieloma specyficznymi cechami wyrniajcymi j na tle innych
instytucji spoecznych. Wzajemne relacj midzy jej czonkami s usankcjonowane prawnie,
religijnie i zwyczajowo, a take dodatkowo wzmacniane siln wizi spoeczn,
zaangaowaniem emocjonalnym czonkw oraz sieci wzajemnych oddziaywa. Cechuj
j silna i zwarta spjno wewntrzna wzmacniana dodatkowo przez rodowisko zewn trzne
oraz oddziaywania wewntrz samej rodziny. Siami wewn trznymi spajaj cymi rodzin
s przede wszystkim uczucia czce rodzicw i ich dzieci, wzajemny szacunek
i odpowiedzialno, poczucie bezpieczestwa, zaufanie, pewna sfera intymno ci, w ktrej
znajduj si czonkowie rodziny. Sia tych oddziaywa wewntrznych jest zdolna
przeciwstawi si skutecznie instytucjom zewntrznym, stawiajcym sobie za cel osabienie
tradycyjnej funkcji rodziny, co jest szczeglnie widoczne w dzisiejszych czasach.
W ujciu interakcyjnym - rodzin pojmuje si jako jedno - cao zoon z osb
wywierajcych na siebie wzajemny wpyw. To wzajemne oddziaywanie dokonuje si poprzez
realizacj rl bazujcych na normach, ktre jednostka identyfikuje z normami swych grup
odniesienia - take z rodzin rozszerzon. Opisuj j pojcia takie jak spjno , stabilno,
solidarno, porzdek i wzgldna stao. Integracja ma podstawowe znaczenie dla egzystencji
118

rodziny. W wikszoci przypadkw pozostaje ona w bezporedniej zale no ci i jest wspierana


przez rodowisko, w ktrym yje rodzina. Czasami jednak systemy zewn trzne wobec rodziny
utrudniaj jej lub wrcz uniemoliwiaj integracj wewntrz-rodzinn. Zachowywanie
wzorcw, podobnie jak wymieniona wyej integracja, dotyczy spraw wewn trzrodzinnych.
Jednak nie dotyczy relacji, ale oczekiwa, ideologii, oglnie mwi c - rodzinnych systemw
wartoci. Mwi si o rodzinie jako o "zwizku osobowoci pozostaj cych w interakcji". I dalej:
"rodzina yje tak dugo, jak dugo maj miejsce w rodzinie, i umiera, kiedy one ustaj ".
Wspczenie takie podejcie jest podstaw bada i koncepcji dotyczcych jednostek w
kontekcie rodziny, relacji: m - ona, rodzice - dzieci (take dziadkowie i cz onkowie rodziny
dalszej) oraz rl penionych przez poszczeglnych czonkw rodziny.
W ujciu kulturowym- wedug socjologw ycie rodzinne powinno umo liwia dziecku
uczestnictwo w wiecie kultury i sztuki pozwalajc na rozwj wasnych predyspozycji oraz
zdolnoci. W rodzinie czowiek uczy si jzyka, obyczajw, postaw oraz waciwych zachowa,
a take tego wszystkiego, co skada si na tradycj czyli istotnych dla danej spoecznoci
z punktu widzenia kultury wartoci, przekazywanych z pokolenia na pokolenie.
Przekazywanie treci kulturowych socjalizowanym dokonuje si wewn trz grupy rodzinnej,
dziki stosunkom midzyosobowym (wiziom emocjonalnym, postawom, osobom znacz cym), co
stanowi przedmiot m.in. analizy psychologii spoecznej i pedagogiki spoecznej oraz teorii
wychowania.
WARIANT 3

Z perspektywy aktywistycznej rodzina to ycie rodzinne", to co si dzieje w rodzinie,


a wic zbir swoistych dziaa podejmowanych przez czonkw rodziny: wsp ycie
seksualne, wsplne gospodarowanie, wychowanie dzieci, wsplne posi ki, kolacja
wigilijna, ale take spory rodzinne, konflikty maeskie i wiele innych.
Z perspektywy kulturalistycznej rodzina to swoisty zbir regu - norm i wartoci dotyczcych np. zalotw i zawierania maestw, przedmaeskich stosunkw
seksualnych, dopuszczalnoci rozwodw, odnoszenia si do siebie maonkw, autorytetu
ojca lub matki, powinnoci dzieci, odpowiedzialnoci za starzejcych si rodzicw,
regulacji urodzin, aborcji itp. I znw antropologia spoeczna, a take porwnawcze
studia nad rodzinami wspczesnymi pokazuj, jak wielkie rnice kultur rodzinnych"
wystpuj pomidzy rozmaitymi spoecznociami.

WARIANT 2
Wrd licznych definicji rodziny, wystpujcych w literaturze socjologicznej, wymogom
odpowiada; definicja J. Szczepaskiego, okrelajca rodzin jako ma grup pierwotn
zoon z osb, ktre czy stosunek maeski i rodzicielski oraz silna wi mi dzyosobnicza.
W tym przypadku chodzi tu o stosunek rodzicielski w szerokim, spo eczno-prawnym rozumieniu
tego terminu, umacniany z reguy prawem naturalnym, obyczajami i kontekstem kulturowym.
119

a) Ujcie aktywistyczne (interakcyjne) - gdzie rodzin pojmuje si jako jedno - cao


zoon z osb wywierajcych na siebie wzajemny wpyw. To wzajemne oddziaywanie
dokonuje si poprzez realizacj rl bazujcych na normach, ktre jednostka identyfikuje z
normami swych grup odniesienia - take z rodzin rozszerzon. Opisuj j poj cia takie jak
spjno, stabilno, solidarno, porzdek i wzgldna stao. Integracja ma podstawowe
znaczenie dla egzystencji rodziny. W wikszoci przypadkw pozostaje ona w bezpo redniej
zalenoci i jest wspierana przez rodowisko, w ktrym yje rodzina. Czasami jednak systemy
zewntrzne wobec rodziny utrudniaj jej lub wrcz uniemoliwiaj integracj wewn trzrodzinn. Zachowywanie wzorcw, podobnie jak wymieniona wyej integracja, dotyczy spraw
wewntrzrodzinnych. Jednak nie, dotyczy relacji, ale oczekiwa, ideologii, oglnie mwi c rodzinnych systemw wartoci. Mwi si o rodzinie jako o "zwizku osobowo ci pozostaj cych
w interakcji".
b) ujcie kulturowe - Instytucja rodziny dysponuje pewnym rodowiskiem kulturowym,
w ramach ktrego ksztaci i wychowuje dzieci. Na ten kod kulturowy skadaj si zwyczaje
maonkw, ich nawyki, jzyk, waciwy konkretnej rodzinie styl ycia zaleny od jej pozycji
spoecznej. Takie rodowisko kulturowe nie istnieje w prni, jest elementem szerszej
zbiorowoci, jednake odciska swoje pitno na osobowoci czowieka wychowywanego
do wypeniania swoich rl w spoeczestwie.

64. Na podstawie materiau z wykadw, lektur oraz dowiadcze i obserwacji w asnych


scharakteryzuj rodzin jako szczeglny obszar zainteresowa socjologicznych w uj ciu
polowym (zdarzeniowym).
WARIANT 1
Rodzina jest podstawow mikrostruktur spoeczn. Wystpowaa i wystpuje we wszystkich
spoecznociach ludzkich, w rnych kulturach, od najdawniejszych czasw.
Aspekt zdarzeniowy (polowy) to nieustajco zmienne, pynne pole, pe ne zdarze spo ecznych;
w polu tym zbiorowoci jednostki podejmuj wobec siebie nawzajem kulturowo wyznaczone i
strukturalnie ukierunkowane dziaania i w toku tego procesu same modyfikuj i wytwarzaj
grupy, systemy spoeczne, struktury spoeczne i kultur, stanowice z kolei kontekst dla
przyszych dziaa. W ujciu zdarzeniowy bada si pynne zmienne konfiguracje ludzkich
dziaa, spoeczestwo w akcie stawania si (historyczna ewolucja rodziny)
W przeszoci rodzina bya maym pastwem. Realizujc podstawowe funkcje spo eczne musia a
rzdzi si sformalizowanymi wzorami zachowa. Okrelay one dokadnie wzajemne
120

interakcje poszczeglnych czonkw rodziny, pozycje ma i ony, dzieci oraz innych krewnych.
Historycznie rzecz ujmujc- ewolucja rodziny polega na ograniczaniu jej instytucjonalnego
charakteru. Zmianom tym towarzyszy proces emancypacji rodziny od spoeczestwa. Na cechy i
sposb funkcjonowania rodziny wpyw wywieraj m.in. zmiany zachodzce w jej otoczeniu
spoecznym, w makrostrukturze. Socjologowie maj tu na myli przemiany rodziny dokonuj ce
si pod wpywem dwch procesw- uprzemysowienia i urbanizacji. Oba procesy s rd em
zmian w rodowisku pracy i zamieszkania. Prowadzi to do rozlu nienia wi zi pokrewie stwa
midzy pokoleniami i rozproszonymi czonkami rodziny szerszej. Zmieniaj si take podstawy
wizi maeskiej- coraz wikszego znaczenia nabieraj cechy osobowe partnerw i uczucia
oraz relacje rodzice-dzieci.
Z bada socjologicznych wynika e polska rodzina ewoluuje w stron nowoczesnego modelu:

Spada skonno do zawierania maestw


Podnosi si przecitny wiek ich zawierania zarwno w przypadku kobiet, jak i
mczyzn
Kobiety rodz pierwsze dziecko coraz pniej
Zmniejsza si dzietno.

Ponadto od pocztku lat 80. wyranie nastpuje obnienie wspczynnika zawierania


maestw. Skadaj si na to dwa trendy:
1. Uwidacznia si tendencja do odraczania maestwa: wiek zawierania pierwszego
maestwa przesuwa si z lat 20-24 na okres pniejszy
2. Nastpuje nieznaczny wzrost niezalegalizowanych zwizkw partnerskich.

WARIANT 2
Rodzina jest podstawow mikrostruktur spoeczn. Wystpowaa i wyst puje we
wszytskich spoecznociach ludzkich w rnych kulturach, od najdawniejszych czasw.
Chocia przybieraa rne formy, zawsze realizowaa funkcji projekcji i socjalizacji.
Jako jedna z gwnych instytucji spoecznych rodzina peni wiele niezbdnych dla
rozwoju spoeczestwa funkcji. Funkcje - to cele, do ktrych zmierza ycie i dzia alno
rodziny oraz zadania, jakie realizuje rodzina zaspokajajc potrzeby swych cz onkw.
Zakres tych funkcji (intensywno ich realizacji) zmienia si zalenie od poziomu
rozwoju spoecznego, poziomu industrializacji i urbanizacji oraz przemian kulturowych.
W przeszoci rodzina bya maym pastwem. Realizujc podstawowe funkcje spo eczne
musiaa rzdzi si sformalizowanymi wzorami zachowa. Okrelay one dokadnie
wzajemne interakcje poszczeglnych czonkw rodziny, pozycje ma i ony, dzieci oraz
innych krewnych. Historycznie rzecz ujmujc - ewolucja rodziny polega na
ograniczaniu jej instytucjonalnego charakteru. Zmianom tym towarzyszy proces
emancypacji rodziny od spoeczestwa. Ograniczanie niektrych funkcji rodziny
121

przyczynio si do zmian w jej strukturze wewntrznej, do odformalizowania, do


nadania stosunkom rodzinnym charakteru osobowego zwizku emocjonalnego. Ten
kierunek przemian wyraa teza o ewolucji rodziny od instytucji do zwi zku
towarzyskiego.
Polska rodzina ewoluuje w stron nowoczesnego modelu reprodukcji:
spada skonno do zawierania maestw
podnosi si przecitny wiek ich zawierania zarwno w przypadku kobiet, jak i
mczyzn
kobiety rodz pierwsze dziecko coraz pniej
zmniejsza si dzietno.
Rodzina jest grup pierwotn majc fundamentalne znaczenie w procesie socjalizacji.
Rodzina pocztkowa tworzya si na rnych terenach, take polowych.Podczas welu
lat rodzina doznaa wielu zmian, wiele zdarze wpyneo na to e zienia sie pod
wieloma wzgldami, np. Pod wzgldem trybu, ycia, pracy, funkcji rodziny, a tak e
jej obowizkw. Rodzina zmienia si przez cae wieki, nawet i teraz.
W przeszoci rodzina bya maym pastwem.
Realizujc podstawowe funkcje spoeczne musiaa rzdzi si sformalizowanymi
wzorami zachowa okrelajcymi dokadnie wzajemne interakcje poszczeglnych
czonkw rodziny, pozycje ma i ony, dzieci oraz innych krewnych.
Ewolucja rodziny ujmowana historycznie polega na ograniczaniu jej
instytucjonalnego charakteru.** Zmianom tym towarzyszy proces emancypacji rodziny
od spoeczestwa.
Ograniczanie niektrych funkcji rodziny przyczynio si do zmian w jej strukturze
wewntrznej, w szczeglnoci do odformalizowania stosunkw rodzinnych, nadania
rodzinie charakteru osobowego zwizku emocjonalnego.
Mwi si o ewolucji rodziny od instytucji do zwizku towarzyskiego.

65. Na podstawie materiau z wykadw, lektur oraz dowiadcze i obserwacji w asnych


scharakteryzuj problematyk pracy jako szczeglny obszar zainteresowa socjologicznych
w dwch ujciach: (a) populacyjnym [demograficznym], (b) grupowym [wsplnotowym]
WARIANT 1
Praca jest podstaw systemu gospodarczego, poprzez instytucj z ktrych si skada, zajmuj
si dystrybucj dbr i usug. Stae doskonalenie techniki oraz rozwj przemys u jak i rwnie
nowy typ spoeczestwa prowadz do zmian w sferze pracy - nowej fazy, gdzie gospodarka
oparta jest na wiedzy. Wikszo osb, nie pracuje przy produkcjach tylko przewa nie
122

zajmuj si sprzeda, projektowaniem oraz przetwarzaniem danych wykorzystuj c przy tym


optymalnie swoj wiedz.
Na rynku pracy najwikszym problemem jest zmienna liczba ludnoci w wieku
produkcyjnym, ktra tworzy zasoby pracy. Niewystarczajce zasoby pracy mog prowadzi do
wzrostu pac powodujcego konieczno poszukiwania rozwiza technologicznych
zmniejszajcych zapotrzebowanie na prac ludzi. Zjawisko starzenia si ludnoci jest
wspczesnym procesem demograficznym, o nie spotykanej wczeniej skali i nat eniu,
obejmujcym spoeczestwa Europy i innych wysokorozwinitych krajw wiata. Jest
procesem, polegajcym na zmianach w strukturze wieku ludnoci powoduj cych zwi kszanie
si liczebnoci i udziau rocznikw starszych, a zmniejszanie si rocznikw m odszych, jest
zjawiskiem nieuchronnym i nieodwracalnym, nioscym ze sob szereg spoeczno-ekonomicznych
konsekwencji.
Na gruncie socjologii wymienia si rnego rodzaju wizi jak: rodzinne, przyjacielskie,
ssiedzkie, pracownicze, etniczne, religijne, narodowe itp. Przejawiaj si one w wiadomo ci,
ale przekadaj na konkretne dziaania. Wspczesne badania identyfikuj wi spoeczn
poprzez poczucie tosamoci grupowej i wskazuj, e znacznie czciej wyraa si ona w
identyfikacji lokalnej, regionalnej a nawet wirtualnej, ni poprzez osobowe relacje pracownik
pracodawca lub wsplnoty obywatelskie. Bez wizi spoecznej nie ma spjno ci w grupie. Wi
spoeczna moe by rozumiana jako organizacja grupy, a moe mie wymiar wiadomociowy.
wiadomo grupowa, wiadomo zbiorowa to przede wszystkim poczucie czno ci i
solidarnoci. Ludzko od bardzo dawna wykorzystuje si wsp pracy i dzia ania w grupie. Na
przestrzeni wiekw powstay niezliczone zespoy, formacje i przedsiwzi cia wykorzystuj ce
synergi wynikajc z pracy grupowej. Standardy pracy oraz moliwoci w zakresie oceny
skutecznoci dziaa w ramach pracy grupowej nie daj decydentom organizacyjnym komfortu
oceny ekonomicznoci tego rodzaju przedsiwzi. Praca grupowa jest traktowana jako
naturalny, podstawowy element budowania kapitau intelektualnego kadej organizacji Jej
konstruowanie, wspieranie i rozwijanie powinno by wpisane w obszar dzia a strategicznych,
a pracownicy potraficy inicjowa i prowadzi tak prac powinni stanowi szczeglnie
istotn grup dla organizacji.
66. Na podstawie materiau z wykadw, lektur oraz dowiadcze i obserwacji w asnych
scharakteryzuj problematyk pracy jako szczeglny obszar zainteresowa socjologicznych
w dwch ujciach: (a) systemowym [pozycje, role], (b) strukturalnym [relacje]
WARIANT 1
Praca zajmuje wicej czasu w yciu wikszoci z nas ni jakakolwiek inna dzia alno.
W nowoczesnych spoeczestwach posiadanie pracy jest wane dla zachowania poczucia w asnej
wartoci. Czsto mylc o pracy kojarzymy j z dziaalnoci zarobkow. Jednak jest to due
uproszczenie. Istnieje wiele aktywnoci, ktre podejmuj ludzie bez wynagrodzenia
pieninego. Dla przykadu prace domowe, wykonywane przez kobiety i mczyzn, nie s
opacane, a rwnie jest to praca, czsto cika i mczca.
123

Dlatego te prac patn lub te niepatn mona zdefiniowa jako zajcia wymagajce
wysiku umysowego i fizycznego, ktrych celem jest wytwarzanie dbr i wiadczenie us ug
sucych zaspokojeniu ludzkich potrzeb.
Praca jest podstaw gospodarki, tj. systemu gospodarczego.
a) aspekt systemowy- odnosi si do ukadu pozycji (statusw) i typowych dla nich rl,
Konkretne stanowisko pracy jak podejmujemy, warunkuje nasz poziom ycia, status
materialny, a co za tym idzie status spoeczny. Podejmowana praca nakada na nas role, jakie
mamy spenia. W konkretnym rodowisku pracy, np. w firmie, kady pracownik podejmuj c
okrelone stanowisko pozostaje w rnym ukadzie pozycji i zalenoci z innymi
wsppracownikami. Taki stan rzeczy niesie ze sob okrelone postawy, zachowania, role wobec
danych osb. Np. szef, ktry ma decydujce zdanie, zarzdzania dzia alnoci ca ej firmy, a
wszyscy pracownicy wykonuj swoje zadania, polecenia swojego szefa. Pracodawca z racji
penionej funkcji ma wadz nad swoimi pracownikami.
b) aspekt strukturalny- to sie relacji midzyludzkich- nie obiektw, lecz form, schematw
odnoszenia si ludzi do siebie,
Kontakty spoeczne. W rodowisku zawodowym czsto zawizuj si przyjanie. Wsplna praca
daje moliwo wsplnego spdzania czasu, dzielenia si swoimi zainteresowaniami
zawodowymi. To take uczestnictwo we wsplnych zajciach. Osoba, ktra traci prac , a wic
kontakt ze rodowiskiem zawodowym, automatycznie traci krg potencjalnych przyjaci i
znajomych.
WARIANT 2
SOCJOLOGIA PRACY jest jednym z dziaw socjologii, specyficznym, zajmuj cym si opisem i
wyjanianiem zachowa spoecznych ludzi w procesie pracy , podczas produkcji dbr i usug.
Socjologia pracy w szerszym tego sowa znaczeniu , zawiera socjologie przemys u i obejmuje
takie zakresy bada jak:
a) spoeczne uwarunkowania , motywy i skutki pracy w ogle
b) zakad pracy jako system spoeczny, tzn. system grup i stosunkw spoecznych
c) konflikty spoeczne i zjawiska dezorganizujce zakad pracy i ich przezwycianie
d) zakad pracy jako zoona cz skadowa ycia oglnospoecznego , bdca systemem na
przykad spoecznoci lokalnej czy badanej brany.
SOCJOLOGIA PRACY w wszym znaczeniu okrelana jest jako dzia socjologii , ktry zajmuje
si praca jako procesem spoecznym , wpywem warunkw spoecznych na motywy , przebieg,
intensywno i wyniki pracy spoeczestwa oraz badaniem skutkw , jakie praca wywo uje w
strukturze , dziaania oraz rozwoju szerszych i wszych zbiorowo ci. Bada przede wszystkim
zakad pracy jako miejsce, w ktrym procesowi pracy towarzysza rozmaite zjawiska spo eczne,
zatem jej znajomo i stosowanie wynikw jej bada moe pozwoli na lepsze rozwi zywanie
problemw zwizanych z gospodarka zasobami ludzkimi ale nie tylko. A_ Mona wyr ni
nastepujce wzory spoeczno zawodowe pracownika : !- wzory przecitnego cz onka za ogi ktre
124

okresla minimum tych wartoci jakie pracownik powinien posiadac. 2- wzory idealnego
pracownika. 3- wzory negatywnego pracownika. Rola zawodowa to zachowanie pracownikw
wynikajce z dziaalnoci zwizanej z pozycj zajmowan w zakadzie i obowizkami z tego
wynikajcymi. W wyniku oddziaywania norm i wzorow powstaje swoisty uk ad hierarchiczny
rol zawodowych realizowanych przez pszczegolnych czonkw zaogi. Wyr niamy nastepuj ce
role w zakadzie pracy 1- kierownicze- ktre dotycza odpowiedzialno ci za sprawne dzialanie
zakadu pracy. 2- dozorujce i kontrolujce wynikajce z nadzoru nad poszczeglnymi
zespoami pracowniczymi. 3- specjalistow- ktrzy wykonuja prace koncepcyjna. 4pracownikow administracyjnych i pomocniczych . 5 pracownikow produkcyjnych czyli
robotnikow
B-w wyniku realizacji okrelonych rl i zajmowanych pozycji zawodowych powstaja
swoiste wiezi spoeczne. Mamy nastpujce wiezi : 1- wiezi zawodowe0 ktra wyraza
czno pracownikow o tym samym fachu majcych wspolne zainteresowania. 2- wiez
roboty wiazaca pracownikow ze wzgldu na wspolne czynnoci robocze. 3- wiez
kolezenska powstaje przy wspolnej pracy. 4- wiez herarchi- czyli zaleno su bowych .
5- wiez zakladowa. 6 wiez instytucjonalna- laczaca poszczeglnych pracownikow z dana
instytucja. Charakter wiezi w pracy wywiera wpyw na cala zaog i funkcjonowanie
pracy

67. Na podstawie materiau z wykadw, lektur oraz dowiadcze i obserwacji w asnych


scharakteryzuj problematyk pracy jako szczeglny obszar zainteresowa socjologicznych
w dwch ujciach: (a) aktywistycznym [interakcyjnym], (b) kulturowym
WARIANT 1
c) aspekt aktywistyczny- zestawienie wzajemnie zorientowanych dzia a jednostek,
Praca ma charakter spoeczny. Uczestnicz w niej grupy ludzi, a wytworzone przez nich dobra
bd usugi s przeznaczone dla wielu ludzi. Pojedyncza jednostka nie wytworzy wszystkich
potrzebnych dbr, dlatego istnieje oglny podzia pracy na zawody, itp. W dzisiejszym wiecie
jest coraz wicej skomplikowanych produktw i aby je wyprodukowa, potrzeba specjalistw.
W ten sposb powstaj nowe zawody i specjalizacje. Suma dbr pozyskanych z pracy jednostek
jest dobrem oglnym spoeczestwa. Podzia pracy oznacza, e praca jest wykonywana na
rnych, wymagajcych odmiennych kwalifikacji stanowiskach. Jednym ze skutkw podziau
pracy jest wspzaleno gospodarcza: wszyscy jestemy we wszystkim uzale nieni od siebie
nawzajem.

d) aspekt kulturowy- matryca podzielanych przez zbiorowo znacze, symboli i regu


oddzielajcych na ludzkie dziaania.

125

W zakres ten wpisuje si zagadnienie pracy a kulturowej nierwno ci pci. W sk ad tej e


nierwnoci wchodz: segregacja zawodowa, praca w niepenym wymiarze, zrnicowanie
zarobkw.
Segregacja zawodowa polega na przekonaniu o zawodach mskich i e skich.
Praca w niepenym wymiarze- podejmuj j kobiety ze wzgldu na pogodzenie pracy
zawodowej z obowizkami prowadzenia gospodarstwa domowego.
Zrnicowanie zarobkw- czyli kobiety otrzymuj nisze wynagrodzenie ni m czyni.
WARIANT 2
Praca w yciu czowieka Jeeli mamy rozpocz rozwaanie na temat roli pracy w yciu i
rozwoju oglnym czowieka musimy podj si zdefiniowania pojcia "praca". Oglnie ujmuj c
"praca" to celowa (wiadoma) dziaalno czowieka, polegajca na przeksztacaniu dbr
przyrody i przystosowaniu ich do zaspokajania potrzeb ludzkich. Mona powiedzie , e praca
wypenia czowiekowi ponad poow ycia jest rdem jego egzystencji, zapewnia materialne
warunki realizacji i decyduje o jego rozwoju i ukierunkowaniu w yciu.
Praca obok nauki i zabawy jest jedn z podstawowych dziaalnoci czowieka, czyli takim
dziaaniem, ktremu nadaje pewien wyszy poziom wartoci i wanoci.
Praca ma wpyw na moralny rozwj czowieka i dziki niej nastpuje wsppraca i
wspdziaanie wzajemne ludzi i grup ludzkich. Prac mona traktowa jako powo anie, rd o
zarobkowania i szans samorealizacji.
Dziki pracy powstaj dobra materialne, tworzone s te wartoci kulturowe i spoecznie
znaczce usugi.
W procesie pracy powstaj wytwory spoeczne uyteczne, warunkujce nieustanny rozwj
spoeczno - ekonomiczny i dobrobyt jednostki. Praca gwarantuje konieczny cz owiekowi kontakt
spoeczny oraz realizacj jego rnorodnych potrzeb.
Praca jest stymulatorem do zaspokajania potrzeb intelektualnych, a take rd em egzystencji
ludzkiej, czyli tworzenia jego wasnego ycia. Jest rwnie warunkiem biologicznej egzystencji
czowieka, poniewa czowiek musi produkowa i tym wanie rni si od zwierz t, ktre
korzystaj z tego co czerpi bezporednio z przyrody.
W wyniku pracy czowiek przeksztaca si i podporzdkowuje sobie przyrod , stwarzaj c
wasne rodowisko spoeczne, wasn kultur, cywilizacj. A wic praca jest podstaw i
swoist form aktywnoci czowieka. Praca jako kategoria spoeczna obejmujca umiej tno ci
pracy, sposoby jej organizowania, narzdzia, urzdzenia techniczne a take wyprodukowane
dobra, stanowi element kultury danego spoeczestwa. Wytwarzanie narz dzi i pos ugiwanie
si nimi wyodrbnio czowieka ze wiata zwierzt. Dziki niej moemy realizowa swoje
plany i zamierzenia. Rewolucja naukowo - techniczna wprowadzia nowe elementy do
wspczesnych przemian w charakterze i treci pracy. Rola pracy w rozwoju spo ecze stwa
ludzkiego moe by rozpatrywana z punktu widzenia rozwoju spo ecznych stosunkw mi dzy
ludmi.
Praca to dziaanie zmieniajce wiat materialny nastawiony na zaspokojenie ludzkich,
podstawowych potrzeb materialnych oraz wyszych, czyli kulturowych i duchowych. Praca
126

wic zaspakaja rnego rodzaju potrzeby np.: biologiczne, ekonomiczne, kulturowe ale s one
okrelane przez struktur i kultur grup, do ktrych jednostka naley. Natomiast struktura i
kultura grup wyznacza rodki realizacji celw pracy oraz metody posugiwania si nimi w
zalenoci od rodzaju potrzeb jakie maj zaspokoi. Praca powinna by uyteczna, poniewa
jest podstaw bogactwa narodu. Jest to warto, dziki ktrej powstaj inne wartoci, take
duchowe. Praca jest podstaw moralnego rozwoju czowieka, poniewa tworzy materialne
warunki rozwoju i realizacji czowieka. Ma materialn moc twrcz, gdy jest sposobem
tworzenia przez czowieka jego wasnego ycia. Wspdziaa rwnie z innymi lud mi i
grupami ludzkimi dlatego ma moc socjotwrcz. (b) kulturowym- Przez prac wychowujemy,
poniewa jest aktualn spraw w kadym okresie ycia czowieka, ktre zaczyna si od
wychowania przez prac w rodzinie a do wychowania przez prac w okresie aktywno ci
zawodowej czowieka. Jego szczegln cech stanowi wykorzystanie pracy w procesach
oddziaywania na jednostk i dokonywania zmian w jego osobowoci. A wi c praca pe ni
wan rol w wychowaniu. Pierwsze rozumowanie czowieka o pracy kszta tuj si w
rodzinie. Przez prac i w toku pracy ksztatuje si w wychowanku postawa szacunku do
pracy, jej wartoci, oraz przekonanie, e jest ona moraln powinnoci kadego czowieka i
stanowi rdo jego spoecznej wartoci.
Do powstawania wytworw i usug spoecznie wartociowych wykonuj cych j jednostek i
czonkw ich rodzin prowadzi praca zawodowa. Przede wszystkim dotyczy to g wnie ludzi
dorosych i zwizana jest z caymi okresami ich aktywnoci zawodowej. Stanowi nie tylko
niezbdny warunek jego egzystencji, ale rwnie form jego aktywnoci. Dzi ki pracy
zawodowej kady pracujcy ma prawo do pozyskiwania minimum rodkw gwarantuj cych
jemu i jego rodzinie utrzymanie.
Prac moemy okreli jako prost i zoon, prace fizyczn i umysow, lekk i cik .
W yciu wspczesnego czowieka praca to bardzo istotny element jego egzystencji. Wed ug
Andrzeja Frycz - Modrzewskiego - cytat "wszystkich tedy przyzwyczai by trzeba do jakiej
pracy" i "kto za nie chce pracowa, ten niech nie je".
Praca jest czynnikiem ksztatujcym osobowo, poniewa wpywa na fizyczny rozwj
czowieka, wyzwala w nim inicjatyw i twrc aktywno mylow. Aby praca czowieka
bya sensowna, a jej trud dawa owoce potrzebna jest motywacja pracy. Osi gni cie satysfakcji
w wykonywanej pracy i pobudzenie motywacji do pracy zapewniaj tylko te czynniki, ktre
wystpuj na odpowiednim poziomie. Efektywna praca czowieka wysoko kwalifikowanego,
ktra zakada wysoki poziom kompetencji i odpowiedzialnoci zawodowej staje si now
jakociowo wartoci. Waciwoci i walory takiej pracy mona wyksztaci i pozyska dopiero
w toku normalnej dziaalnoci zawodowej poszerzonej przez r ne formy dalszego kszta cenia.

68. Na podstawie materiau z wykadw, lektur oraz dowiadcze i obserwacji w asnych


scharakteryzuj problematyk pracy jako szczeglny obszar zainteresowa socjologicznych
w ujciu polowym (zdarzeniowym).
WARIANT 1
127

Spoeczestwo mona rozpatrywa w wielu aspektach: w aspekcie demograficznym, grupowym,


systemowym, strukturalnym, aktywistycznym (interakcjonalistycznym), kulturalistyczny oraz
w aspekcie zdarzeniowym (polowym), Dziki temu ostatniemu zauwaamy, e w
spoeczestwie jest zmienne, pynne pole zdarze spoecznych; kada jednostka podejmuje
swoiste dziaania zmieniajce i tworzce nowe grupy, struktury, warstwy spo eczne i kultury,
co pniej ma wpyw na kolejne dziaania.
Praca miara wysiku woonego przez czowieka w wytworzenie danego dobra; wiadoma
czynno polegajca na wkadanym wysiku (dziaalno lub oddziaywanie) czowieka w celu
osignicia zaoonego przez niego celu; czynnoci umysowe i fizyczne podejmowane dla
realizacji zamierzonego celu.
Poprzez dziaalno pracy czowiek generuje warto ekonomiczn w postaci towarw lub
usug. Praca dotyczy rwnie tego, gdzie dochodzi do zastosowania czynno ci lub w a ciwo ci
zwierzt, maszyn, narzdzi i materiaw.
Socjologia zwraca uwag na spoeczn uyteczno i donioso pracy
spoeczna, bo:

Praca to czynno

[czsto] wymaga wsppracy na etapie planowania, przygotowywania, realizacji


odbywa si w rodowisku spoecznym bd z uwzgldnieniem kontekstu spo ecznego
rodki realizacji jej celw, metody ich wykorzystania s spoecznie wyznaczane
potrzeby, ktrych zaspokojeniu suy, rwnie maj spoeczno-kulturowe umocowanie
praca wsptworzy/rozwija kultur danej zbiorowoci
kultura obejmuje zwizane z prac narzdzia, metody, wzorce zachowa oczywi cie nie
tylko wzorce kojarzone bezporednio z prac, porednio jednak mogce mie z ni zwi zek
Socjologia pracy koncentruje si na dwu kwestiach:
warunkach spoeczno-kulturowych wpywajcych na przebieg procesw pracy
skutkach, jakie praca wywouje w strukturze oraz dziaaniach makro- i mikrozbiorowo ci
Funkcje, jakie peni socjologia pracy, s w wikszoci klasyczne: diagnostyczna
[demaskatorska], prognostyczna, socjotechniczna, humanistyczna
Janusz Sztumski przyjmuje jako umowny rok narodzin socjologii pracy rok ukazania si
I tomu Kapitau Karola Marksa (1867)
Praca - zajcia wymagajce wysiku umysowego i fizycznego, ktrych celem jest wytwarzanie
dbr i wiadczenie usug sucych zaspokojeniu ludzkich potrzeb
pierwotnych i wtrnych
128

fizycznych i umysowych
materialnych i duchowych

Praca jest podstaw gospodarki (systemu gospodarczego).


System gospodarczy skada si z instytucji, ktre zajmuj si produkcj i dystrybucja dbr i
usug.
Instytucja - zesp rl skupionych wok zaspokajania wanej spoecznej potrzeby
Rola spoeczna
wzgldnie stay i wewntrznie spjny system zachowa, bdcych reakcjami na zachowania
innych osb, przebiegajcych wedug mniej lub bardziej wyranie ustalonego wzoru.
Zawd
Oglnie:
praca wykonywana w zamian za stae wynagrodzenie
Socjologicznie:
Zbir umiejtnoci i zwizany z nimi zasb wiedzy oraz kompetencji wykonawczych
- powstay w wyniku spoecznego podziau pracy i specjalizacji
- wykonywany stale, okresowo lub dorywczo jako podstawowe rd o dochodu i utrzymania
Aspekty pracy zawodowej
* Pienidze
* Poziom aktywnoci
* Urozmaicenie
* Struktura czasu
* Kontakty spoeczne
* Poczucie wasnej tosamoci
Praca niepatna
* szara strefa (gospodarka nieformalna)
* samodzielne radzenie sobie

129

prace domowe tradycyjnie wykonywane przez kobiety

Gospodarka nieformalna odnosi si do transakcji dokonywanych poza sfer formalnego


zatrudnienia, najczciej polegajcych na wymianie usug za gotwk, ale obejmuj cych
rwnie wymian dbr i usug.
Technika (w tym techniki informatyczne) wykorzystanie nauki do produkcji maszyn
pozwalajcych zwikszy wydajno pracy.
Zmiany w sferze pracy (w systemie zatrudnienia)
* Niebieskie konierzyki -> biae konierzyki <Tendencje spoeczestw nowoczesnych>
* Mczyni kobiety
Rolnictwo, przemys wytwrczy usugi
Niektre przyczyny zmian
* stae doskonalenie techniki (maszyn zastpujcych prac czowieka), w tym zastosowanie na
szerok skale technik informacyjnych
* rozwj przemysu wytwrczego poza Zachodem, szczeglnie w krajach Dalekiego Wschodu
MOIM ZDANIEM, BO NIE ZNALAZAM TEGO NIGDZIE
Moim zdaniem, prac mona rozpatrywa w aspekcie zdarzeniowym (polowym), poniewa
wpisuje si ona idealnie w opis tego aspektu. Kada jednostka podejmuje prac , co zmienia
grup ju pracujcych w danym i miejscu i tworzy nowe grupy. W kadym zakadzie pracy,
w kadym zawodzie tworz si odpowiednie struktury, co pociga za sob zr nicowanie
warstw spoecznych i kultury. Jako przykad mona poda tu dziaalno szpitala.
Kady nowy pracownik zmienia grup pracownikw szpitala, wzbogaca j o swoje
umiejtnoci i dowiadczenie. Wpywa nie tylko og personelu szpitalnego, ale w g wniej
mierze na grup swoich najbliszych wsppracownikw- czonkw jego oddziau. Ten nowy
pracownik moe tworzy take nowe grupy nieformalne- pracownikw szpitala, z ktrymi si
spotyka w trakcie pracy.
W szpitalu wykreowane zostay rozbudowane struktury, wg ktrych pracuj pracownicy: dzia
administracyjny, dzia medyczny, dzia personelu pomocniczego itd.
W szpitalu mona zauway take wyrany podzia na warstwy spoeczne, poniewa w
jednym budynku pracuj lekarze, pielgniarki i sprztaczki. Kady z wymienionych zawodw
naley do innej warstwy spoecznej. Kada z tych grup zawodowych prezentuje inny rodzaj
kultury.

130

W zalenoci od tego, do ktrej grupy doczy jednostka poprzez podj cie przez ni pracy,
bdzie, wykonywaa okrelone dziaania. Umiejtnoci, stan wiedzy jednostki, kwalifikacje
wpywa te na dziaalno caej grupy.
Ponad to, ujcie zdarzeniowe (polowe), gosi, e spoeczestwo jest pynne, zmienne. Tak samo
jest z prac. Podejcie do pracy te jest zmienne, poniewa praca, zawd nie jest sta a,
jednostka zmienia w cigu ycia miejsce pracy kilkakrotnie.
WARIANT 1
Aspekt zdarzeniowy (polowy) Jest to:
Nieustajco zmiennie, pynne pole, pene zdarze spoecznych;
w polu tym zbiorowoci; jednostki podejmuj wobec siebie nawzajem kulturowo wyznaczone i
strukturalne ukierunkowane dziaania i w toku tego procesu wytwarzaj grupy, systemy
spoeczne, struktur spoeczn i kultur stanowice z kolei kontekst dla przysz ych dzia a .
Spoeczestwo w tym ujciu nie istnieje, lecz cigle na nowo ,,staje si.
- spoeczestwo jako przestrze, w ktrej rne rzeczy cigle dziej si (czasami przez ludzi
nie s dostrzegane, obserwowalne);
- abstrakcyjna przestrze, nieskoczona liczba wymiarw;
- spoeczestwo nie rozwija si linearnie, jest w cigym ruchu; teorie konstruktywizmu
spoecznego;
tworzenie kolejnych wersji ycia spoecznego;
Zgodnie z definicj aspektu zdarzeniowego w ujciu socjologicznym oraz na podstawie ksia ki
Anthony'ego Giddens'a SOCJOLOGIA, zmiany na paszczynie pracy zwizane s z
przejciem od spoeczestw tradycyjnych"
opartych pierwotnie na rolnictwie, do spoeczestw przemysowych" opartych na produkcji
mechanicznej i wymianie towarw.
Przejcie od spoeczestwa tradycyjnego do przemysowego tworzy postp. Nikt oczywicie nie
twierdzi, e w spoeczestwach przemysowych nie ma konfliktw i napi. Panuje jednak
przekonanie, e owe sprzecznoci s rwnowaone przez korzystne cechy ustroju
przemysowego, ktry stwarza dostatek materialny, a zarazem wie si z likwidacj
tradycyjnych rde zniewolenia. W spoeczestwie przemysowym rozpadaj si sztywne formy
131

podziaw spoecznych, np. pomidzy arystokracj i szlacht a zwykymi ludmi". Jest to


spoeczestwo, w ktrym przewaa rwno szans.
Rzecznicy teorii spoeczestwa przemysowego sdz zazwyczaj, e ustrj przemysowy jest w
zasadzie jednolity, niezalenie od tego, gdzie si rozwija. Im wiksze uprzemysowienie, tym
bardziej widoczne wzajemne podobiestwa i zanik tradycji.
Poczenie wasnoci przemysowej i sprawowania wadzy jest jednak zjawiskiem
krtkotrwaym. W zwizku ze wzrostem skali przemysu od czasw Marksa posiadanie
kapitau nie zapewnia ju kontroli nad systemem zarzdzania przedsibiorstwem. Produkcj
przemysow, zwaszcza w duych firmach, ktre coraz bardziej zaczynaj dominowa w
gospodarce, kontroluj dzisiaj specjalici od zarzdzania. Marks twierdzi, e prywatna
wasno kapitau jest podstawow cech kapitalizmu. Spoeczestwo
kapitalistyczne jest tylko jednym z podtypw spoeczestwa przemysowego, zaledwie
przejciow faz w jego rozwoju.
W ksice Piotra Sztompki znajdujemy nastpujce informacje dotyczce pracy:
Szczeble kariery bywaj wyznaczane mniej lub bardziej rygorystycznie. Dla systemw
biurokratycznych charakterystyczny jest znaczny rygoryzm i sformalizowanie nastpstwa
pozycji (urzdw), jakie si zajmuje. Nie mona tu przeskoczy adnego szczebla, a obj cie
kolejnej pozycji jest obwarowane wyranymi i ostrymi kryteriami.
W badaniach nad maymi grupami zauwaono na przykad, e zosta przywdc jest atwiej
komu, kto niezalenie od pozycji w grupie i awansu wewntrznego zajmuje ju wcze niej
poza grup pozycj o wysokim prestiu albo przynoszc wysokie dochody, albo daj c znaczny
stopie wadzy.
Ewolucyjn przewag daje coraz bardziej zoona i coraz lepiej funkcjonuj ca organizacja.
Obok ogromnego pomnoenia i zrnicowania organizacji w toku rozwoju spo ecznego
socjologowie zauwaaj te inn tendencj. Max Weber twierdzi, e organizacje staj si
coraz bardziej racjonalne, to znaczy podporzdkowuj swoj dziaalno instrumentalnej
efektywnoci: deniu do uzyskania jak najwikszych rezultatw w mo liwie najmniej

132

kosztowny sposb. Suy temu odpowiednie konstruowanie pozycji spo ecznych i zwi zanych z
nimi rl, a take odpowiednie ksztatowanie stosunkw spoecznych midzy pozycjami.
Organizacje nieustannie si te reformuj, odchodzc od tradycji, zrywaj c z zakorzenionymi
wzorami czy emocjonalnymi nawykami, ulegaj cigemu - jak powiada Weber odczarowaniu". W spoeczestwie nowoczesnym, gdzie instrumentalna racjonalno staje si ,
zdaniem Webera, dominujcym motywem caego ycia spoecznego, organizacje spoeczne
przybieraj coraz czciej szczegln posta, ktr okreli jako biurokracj. yjemy dzi w
wiecie organizacji biurokratycznych.

69. Na podstawie materiau z wykadw, lektur oraz dowiadcze i obserwacji w asnych


scharakteryzuj problematyk edukacji jako szczeglny obszar zainteresowa
socjologicznych w dwch ujciach: (a) populacyjnym [demograficznym], (b) grupowym
[wsplnotowym].
WARIANT 2
Edukacja bya jednym z pierwszych tematw socjologii. Pionierzy tej nauki uwa ali edukacj
za wany element procesw socjalizacyjnych odpowiadajcych za przekazywanie spo ecznych
wartoci i norm spoecznych.
Edukacja to cz procesu wychowania obejmujca planowe oddziaywanie na kszta towanie
si inteligencji jednostki oraz wpajanie jej pewnych wartoci poznawczych, wiedzy i nawykw
za porednictwem formalnego systemu nauczania.
a)Ujcie populacyjne (demograficzne) to spojrzenie na spoeczestwo jak na wielki zbr
jednostek ludzkich o okrelonej charakterystyce. Edukacja dotyczy caej populacji. Kada
spoeczno edukuje tzn. przeprowadza dziecko ze stadium dziecistwa do stadium doros o ci,
dziki pomocy usystematyzowanych (mniej lub bardziej sformuowanych) procedur.
Problematyka edukacji jest szczeglnym obszarem zainteresowa socjologicznych, poniewa
gdyby wyej wymieniona funkcja nie wystpowaa w danej
spoecznoci musiaaby ona ulec unicestwieniu. A socjologia zajmuje si przecie badaniem
spoeczestw. Socjologia zajmuje si badaniem relacji midzy spoecznoci o dowolnej
charakterystyce formalnej (take spoeczestwa ludzkiego jako caoci) a instytucjami i
dziaaniami wychowawczymi, owiatowymi, edukacyjnymi, poprzez, ktre dokonuje si
usystematyzowana socjalizacja. Instytucje edukacyjne to instrument oddzia ywania spo ecznego
i formuowania spoeczestwa. Emile Durkheim uwaa, e
edukacja odgrywa wan rol w socjalizacji dzieci, poniewa dziki nauce historii danego
spoeczestwa zaczynaj one pojmowa jego wsplne wartoci, czce wielo odr bnych
jednostek.
b) Aspekt grupowy ujmuje spoeczestwo w ten sposb, e skada si ono z jednostek, jest
zintegrowane w pewn cao, nie jest zbiorowoci lun, cho skada si z rnych
133

elementw. Jeli chodzi o socjologi edukacji to w obszarze swoich zainteresowa ma badanie


zjawisk edukacyjnych zwizanych z yciem w grupach. A. Giddens pisze w swojej ksi ce, e
idea podstawowych wartoci, ktrych powinno si uczy wszystkich, moe by nieadekwatna
lub negatywnie odbierana. Ten problem dotyczy samego
pojcia "spoeczestwa", stale towarzyszy teorii funkcjonalistycznej. Wg funkcjonalistw
systemy edukacyjne speniaj kilka funkcji na rzecz spoeczestwa jako caoci, ale zaoenie,
e spoeczestwo jest bytem stosunkowo homogenicznym i e wszystkie grupy spo eczne maj
podobne interesy, okazuje si problematyczne. Krytycy przyjmujcy perspektyw teorii
konfliktu wskazuj, e w spoeczestwie cechujcym si duymi nierwnociami spoeczny
system edukacyjny, ktry podtrzymuje to
spoeczestwo, musi rwnie umacnia owe nierwnoci. W tym sensie edukacja szkolna dzia a
na korzy grup panujcych.
WARIANT 1
Rne punkty widzenia na spoeczestwo (aspekty):
1.
aspekt demograficzny, populacyjny
populacja, na og wielki zbir jednostek ludzkich o okrelonej charakterystyce
edukacja jako szczeglny obszar zainteresowa socjologicznych w uj ciu demograficznym:
Dotyczy gwnie w kontekcie spoecznym - uczniw i nauczycieli
Zmiany demograficzne s identyfikowane jako jedno z gwnych wyzwa dla edukacji w
Europie.
Wyzwania te zwizane s nie tylko
z funkcjonowaniem przedszkoli czy szk na poziomie podstawowym, gimnazjalnym czy
ponadgimnazjalnym
dotycz rwnie caego podejcia do edukacji jako gwnego czynnika wpywaj cego na jako
kapitau ludzkiego. Malejce potencjalne zasoby pracy wymagaj poprawy produktywnoci pracy, co stanowi
wyzwanie dla
szeroko rozumianej edukacji, w tym take dla uczenia si przez cae ycie.
Prognozy demografi czne s podstawowym rdem wiedzy na temat tego, jak z du ym
prawdopodobie-

134

stwem moe ksztatowa si liczebno populacji, w tym w wybranych funkcjonalnych


grupach wieku. Pozwala
to na przygotowanie odpowiedniej strategii zmian systemu edukacji, jak rwnie na
dostosowanie sieci edukacyjnej do pojawiajcych si nowych wyzwa. Zachodzce zmiany demografi czne ju dzisiaj
wpywaj na instytucje edukacyjne. Ostatnie kilkanacie lat stao
dla wikszoci szk w Polsce pod znakiem wyranego niu demografi cznego, co skutkowa o
gwnie zmniejszaniem si redniej liczby uczniw w szkole i klasie, lecz take w mniejszym stopniu
likwidacj czci placwek
edukacyjnych. W ostatnich latach w niektrych wojewdztwach pojawi si jednak dodatkowy,
niezaspokojony
popyt.
2.
aspekt grupowy:
skada si z jednostek, jest zintegrowane w pewn cao, nie jest zbiorowo ci lu n ,
cho skada si z rnych elementw
edukacja jako szczeglny obszar zainteresowa socjologicznych w uj ciu grupowym:
Dotyczy gwnie w kontekcie spoecznym - szkoy
Socjologia mikroedukacji bada gwnie funkcjonowanie grup naturalnych, czyli rodzin, grup
rwieniczych i krgw spoecznych, a take klik, gangw oraz grup nieformalnych.Skupia si
na tym jak poszczeglne jednostki wpywaj na siebie nawzajem, na ich relacje. Jak np.
uczniowie w klasie razem funkcjonuj. Jaki wpyw na uczniw maj nauczyciele oraz ich
rodzina. Mona dziki obserwacjom zauway jakie czynniki wpywaj na rozwj uczniw.
70. Na podstawie materiau z wykadw, lektur oraz dowiadcze i obserwacji w asnych
scharakteryzuj problematyk edukacji jako szczeglny obszar zainteresowa
socjologicznych w dwch ujciach: (a) systemowym [pozycje, role], (b) strukturalnym
[relacje].
WARIANT 2
Edukacja bya jednym z pierwszych tematw socjologii. Pionierzy tej nauki uwa ali edukacj
za wany element procesw socjalizacyjnych odpowiadajcych za przekazywanie spo ecznych
135

wartoci i norm spoecznych.


Edukacja to cz procesu wychowania obejmujca planowe oddziaywanie na kszta towanie
si inteligencji jednostki oraz wpajanie jej pewnych wartoci poznawczych, wiedzy i nawykw
za porednictwem formalnego systemu nauczania.
a) Ujcie systemowe przedstawia spoeczestwo jako powizany ukad pozycji (statusw) i
typowych dla nich rl. Wedug Durkheima w spoeczestwie uprzemysowionym edukacja
spenia tak funkcj socjalizacyjn, e uczy umiejtnoci potrzebnych do wykonywania coraz
bardziej wyspecjalizowanych rl zawodowych. W tradycyjnych spoecznociach fachu mona si
byo nauczy w rodzinie, ale gdy ycie spoeczne stao si bardziej zoone, a w produkcji dbr
doszo do daleko idcego podziau pracy, powsta
system edukacyjny, ktry pozwala przekazywa umiejtnoci konieczne do wykonywania
rnych wyspecjalizowanych rl zawodowych. Instytucje spoeczne mona traktowa jako
czynnik alokacji jednostek w strukturze spoecznej- dyplom wsp decyduje o statusie spo ecznym
jednostki. System edukacyjny to zarwno kana ruchliwoci spoecznej i awansu spo ecznego jak
i system barier utrudniajcych awans jednostkom z niszych klas spoecznych. Socjologia
edukacji ma szczeglne znaczenie dla powszechnie
spotykanych w spoeczestwie rl:
-nauczycieli i innych profesjonalistw
- podatnikw
- rodzicw
-uczniw, studentw.
b) wedug ujcia strukturalnego spoeczestwo to sie relacji midzyludzkich- nie obiektw,
lecz form, schematw odnoszenia si ludzi do siebie. Samuel Bowles i Herbert Gintis
stwierdzili, e szkoy uczestnicz w socjalizacji, ale tylko dlatego, e pomaga to ukszta towa
odpowiednich pracownikw dla firm kapitalistycznych. Autorzy Ci uwaaj , e ameryka ski
system edukacyjny jest w rzeczywistoci narzdziem formowania caej osobowo ci. Wg nich
struktura relacji spoecznych w szkole nie tylko
przyzwyczaja ucznia do dyscypliny w miejscy pracy ale take rozwija sposoby zachowania i
samoprezentacji, wasny wizerunek i identyfikacje klasowe, ktre stanowi istotny sk adnik
predyspozycji do okrelonej pracy. W szczeglnoci relacje spoeczne zwizane z edukacj
odtwarzaj hierarchiczne podziay pracy. Pniejsi badacze pokazali, e w wielu przypadkach
dyrekcja i nauczyciele mog tworzy etos, ktry zachca "uczniw-robotnikw" do
wykazywania si wiksz ambicj ni to przewiduje teoria
136

Bowlesa i Gintisa. Bowles i Gintis pokazali, e w systemach edukacyjnych istnieje ukryty


program nauczania. Do podobnych wnioskw doszed John Taylor Gatto- jego zdaniem ukryty
program nauczania w USA przekazuje 7 lekcji. Tak wic w ujciu strukturalnym edukacja
jest szczeglnym obszarem zainteresowa socjologicznych, poniewa szko a uczy nas pewnych
relacji. W yciu codziennym take atwo jest zauway wpyw edukacji na relacje z innymi.
Nauczyciele swoim zachowaniem, cigymi uwagami
zaszczepiaj w swoich uczniach pewne zachowania, ucz relacji z innymi.
WARIANT 1
3.
aspekt systemowy:
powizany ukad pozycji (statusw) i typowych dla nich rl
edukacja jako szczeglny obszar zainteresowa socjologicznych w uj ciu systemowym:
Dotyczy gwnie w kontekcie spoecznym - owiaty i szkolnictwa
Socjologia mezoedukacji analizuje funkcjonowanie instytucji oraz systemw wychowawczych na
osiedlach, w gminie, czy te spoecznoci wioskowej.
System edukacyjny funkcjonuje w oparciu o zasady dziaania ekonomii, potrzeb gospodarki i
rynku pracy, szkoy su konserwowaniu istniejcego systemu.
MINISTERSTWO
KURATORIUM
DYREKTOR
NAUCZYCIEL
UCZE
Tym, ktrzy przynale do niszych klas spoecznych daje si mniej swobody, otacza si ich
mniejsz kontrol. Im wyej wspina si jednostka w gr systemu szkolnego, tym wi cej daje
si swobody i moliwoci swobodnego dziaania.
Rodzice nie przekazuj ju bezporednio zawodu swoim dzieciom dziki wprowadzeniu
spoeczestwa merytokratycznego.
Merytokratyczna wizja rzeczywistoci i jej krytyka Michael Jung- Narodziny merytokracji

137

Dziedziczenie statusu spoecznego byo dalece niesprawiedliwe, poniewa uzdolnione dziecko z


klasy niszej zostawao listonoszem, podczas gdy mao uzdolnione z bogatej rodziny ko czy o
najlepsze szkoy i otrzymywao dobr posad.
Merytokracja polega na tym, e osignicia jednostek opieraj si na ich wasnych zasugach,
a nie na pochodzeniu spoecznym. Merytokracja opiera si na zaoeniu, e role zawodowe
jednostki powinny opiera si na osigniciach( achievement) a nie na
przypisaniu( discription). Wg tej koncepcji sukces spoeczno-ekonomiczny osiga ta jednostka,
ktra ciko pracuje, posiada i rozwija wasne zdolnoci. Merytokracja istnieje w
spoeczestwach otwartych.
Edukacja uniwersytecka widziana przez pryzmat merytokracji stanowi najszybsz drog do
najlepszych miejsc na rynku pracy, najlepiej patnych i prestiowych stanowisk, jest gwnym
czynnikiem ruchliwoci spoecznej, niekiedy uznaje si j za spoeczn wind Z. Melosik
4.
aspekt strukturalny:
sie relacji midzyludzkich
nie obiektw, lecz form, schematw odnoszenia si ludzi
do siebie
edukacja jako szczeglny obszar zainteresowa socjologicznych w uj ciu strukturalnym:
Dotyczy gwnie w kontekcie spoecznym - hierarchii wysztacenia
Socjologia makroedukacji bada systemy wychowania dotyczcych pastwa, narodu i klas oraz
warstw spoecznych, a take wychowania obywatelskiego w danym kraju.
Strukturalizm w socjologii oraz antropologii to jedna z gwnych orientacji badawczych i
nurtw mylowych, majca znamiona paradygmatu. W swoim najbardziej oglnym znaczeniu
termin ten jest uywany przede wszystkim do okrelenia kadego podej cia, w ktrym uznaje
si, e struktura spoeczna jest istotniejsza ni dziaanie spoeczne.
Waciwym przedmiotem bada strukturalnych s szczeglne modele stosunkw spo ecznych,
zwanych wanie strukturami. Szczegowo ta polega na tym, e speniaj one nast puj ce
kryteria:
1. struktura ma charakter uporzdkowanego systemu, to znaczy, i skada si z takich
elementw, e modyfikacja jednego elementu powoduje modyfikacje pozosta ych;
2. mona przewidzie, w jaki sposb dana struktura bdzie reagowaa w przypadku
modyfikacji ktrego z elementw;
3. dana struktura naley zawsze do pewnej grupy struktur o podobnych zaleno ciach;
4. skonstruowana jest w ten sposb, e jej funkcjonowanie pozwala wyja ni wszystkie
obserwowane fakty zbiorowoci, w ktrej ona wystpuje.
138

71. Na podstawie materiau z wykadw, lektur oraz dowiadcze i obserwacji w asnych


scharakteryzuj problematyk edukacji jako szczeglny obszar zainteresowa
socjologicznych w dwch ujciach: (a) aktywistycznym [interakcyjnym], (b) kulturowym.
WARIANT 1
a) Podstawow cech edukacji jest tzw.interakcyjno. Oznacza to, i proces edukacji
zwykle ma miejsce w sytuacji interakcji, tj. wspdziaania ze sob wychowawcy i
wychowanka. Wspdziaanie to odbywa si na zasadzie wzajemnoci, czyli
oddziaywaniu, co najmniej dwukierunkowym. Bdem jest, zatem jak to
czyniono w pedagogice tradycyjnej upatrywanie w wychowanku jedynie przedmiotu
oddziaywa wychowawcy, a w tym drugim dostrzeganie wycznie podmiotu
wasnych dziaa wychowanka. W procesie wychowawczym kady z partnerw jest
zarwno podmiotem, jak i przedmiotem oddziaywa, a wic take wychowawca
podlega wpywom ze strony wychowanka.
b) Edukacja w najoglniejszym ujciu obejmuje wszystkie procesy spo eczne, ktre
przygotowuj ludzi do uczestnictwa w kulturze. Edukacja jest procesem
akulturacji,w ktrym bierze udzia wielu ludzi, zbiorowoci i instytucji spo ecznych.
Oznaczajc caoksztat wpyww i oddziaywa rodowiska spoecznego oraz
przyrodniczego na czowieka, ksztatujcych jego rozwj i osobowo oraz
przygotowujcych go do ycia w spoeczestwie pozostaje wiodcym czynnikiem
socjalizacji, wprowadzania w kultur i przygotowania do jej wsp tworzenia. Tak
jak kultura pozostaje wyznacznikiem socjalizacji tak pojcie socjalizacji jest
generalnie nadrzdne wzgldem pojcia edukacji. Socjalizacja stanowi praprzyczyn
edukacji i rwnoczenie staje si poprzez edukacj. Socjalizacja i edukacja s
spoecznymi procesami zapewniajcymi trwanie i rozwj kultury, wprowadzaj jej
dorobek i kreuj zdolnoci jego pomnaania w drogach enkulturyzacji, akulturacji,
inkulturacji, a take dyfuzji kulturowej. Edukacja kulturalna naley do warunkw
spenionego ycia w jego osobistym i spoecznym wymiarze. Edukacja kulturalna jest
konstytutywn czci skadow oglnego wyksztacenia.

72. Na podstawie materiau z wykadw, lektur oraz dowiadcze i obserwacji w asnych


scharakteryzuj problematyk edukacji jako szczeglny obszar zainteresowa
socjologicznych w ujciu polowym (zdarzeniowym).
WARIANT 1
Edukacja jest rozpatrywana przez socjologw w dwch ujciach:

139

- edukacja, jako instytucja spoeczna


- edukacja, jako forma spoecznej kontroli
Edukacja, jako instytucja spoeczna ma dwa znaczenia:
- w wszym znaczeniu jest to zorganizowany i ustalony zesp dzia a ludzkich, ktry
wie o istnieniu zasady naczelnej i jest ukierunkowany na to by zaspokoi jakie okre lone
potrzeby.
- w szerszym znaczeniu, to trway i wczeniej ustalony ukad sposobw i regu dzia ania
usankcjonowanych przez normy spoeczne
Edukacja sprowadza si do grup tematycznych, takich jak:
- Globalny problem racjonalizacji Maksa Webera
- zagadnienie miejsca i zakresu uczestnictwa podmiotw racjonalizacji w strukturze
spoecznej
Rozumienie edukacji zostao w ostatnich latach poszerzone. Badacze, praktycy, a
zwaszcza uczestnicy procesw edukacyjnych dostrzegaj coraz czciej jak istotne
znaczenie dla edukacji maj jej wymiary biograficzne, caoyciowe i nieformalne. Edukacja
w czasach wspczesnych staa si trudna do opisania poprzez zrnicowanie i
wychodzenie poza wyznaczone formy. Staa si przestrzeni niezwykle skutecznej
autokreacji dla jej uczestnikw oraz rdem kolejnego zniewolenia dla osb
konsumujcych j jak kady inny produkt.

140

You might also like