Redaktor prowadzcy

Justyna Maziarska-Lesisz

Redakcja jzykowa i korekta

Katarzyna Gako

Projekt graficzny
Studio Kreatywne Magorzaty Barskiej

Redakcja techniczna
Barbara Jechalska

Copyright by Orodek Rozwoju Edukacji

Warszawa 2014

ISBN 978-83-62360-69-7
Orodek Rozwoju Edukacji
Aleje Ujazdowskie 28
00-478 Warszawa
www.ore.edu.pl
tel. 22 345 37 00
fax 22 345 37 70

Spis treci
Wprowadzenie ......................................................................................................................... 4
I.

Rozwj dziecka szecioletniego ............................................................................. 5

1.1.

Rozwj umysowy dziecka szecioletniego ............................................................ 5

1.2.

Rozwj fizyczny dziecka szecioletniego ................................................................ 7

1.3.

Rozwj spoeczno-emocjonalny dziecka szecioletniego ...................................... 7

II.

Wskazwki metodyczne dotyczce pracy z dziemi szecioletnimi .................... 9

2.1.

Lekcja jako sytuacja komunikacyjna ....................................................................... 9

2.2.

Zasady nauczania jzykw obcych ....................................................................... 11

III.

Propozycje technik oraz przykady aktywnoci moliwych

do wykorzystania na zajciach jzykowych w klasie I ....................................... 14

3.1.

Techniki przygotowania dzieci do pracy ............................................................... 14

3.2.

Techniki nauczania sownictwa oraz rozwijania rozumienia ze suchu ................ 16

3.3.

Techniki wczania do procesu ksztacenia jzykowego

informacji z innych dziedzin wiedzy (Content and Language
Integrated Learning, CLIL) .................................................................................... 23

3.4.

Ocena postpw ucznia ....................................................................................... 26

Refleksja kocowa ................................................................................................................. 29

Bibliografia i literatura uzupeniajca ................................................................................... 30

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

Wprowadzenie
Od roku szkolnego 2009/2010 wszyscy uczniowie klas IIII polskich szk podstawowych
ucz si obowizkowo jzyka obcego (MEN, 2008, 4, ust. 1). Jest to zgodne z trendem
europejskim, gdy w wikszoci krajw nauk pierwszego jzyka obcego wprowadza si
pomidzy pitym a dziewitym rokiem ycia dziecka (Enever, 2012, s. 4360). We wrzeniu
2009 r. rozpoczto take reform, ktra miaa na celu obnienie wieku rozpoczynania
obowizku szkolnego (por. Sejm, 1991). Tak wic od wrzenia 2009 r. nauk w klasie I za
zgod rodzicw i po pozytywnej odpowiedzi dyrektora szkoy mogy wtedy rozpocz
pierwsze szeciolatki, ktre przynajmniej w poprzednim roku szkolnym byy objte
wychowaniem przedszkolnym. W kolejnych latach decyzj o rozpoczciu edukacji szkolnej
przez dziecko szecioletnie take podejmowali rodzice. Niebawem ulegnie to jednak zmianie:
w roku szkolnym 2014/2015 do klasy pierwszej obowizkowo pjd wszystkie szeciolatki
urodzone w pierwszej poowie 2008 r., za w roku szkolnym 2015/2016 wszystkie dzieci
szecioletnie urodzone w 2009 r.

W zwizku z tym ksztacenie jzykowe dzieci szecioletnich, ktremu jest powicony ten
poradnik, staje si niezwykle aktualnym zagadnieniem. Lektorzy jzykw obcych oswoili si
ju z prac z dziemi w wieku 79 lat, teraz musz dostosowa si do prowadzenia zaj
z dziemi modszymi.

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

I. Rozwj dziecka szecioletniego

W tej czci poradnika pokrtce omawiam najwaniejsze obszary rozwoju dziecka
szecioletniego, do ktrych zalicza si rozwj umysowy, fizyczny oraz spoeczno-emocjonalny. Te psychologiczne uwarunkowania przedstawiam w kontekcie funkcjonowania
szeciolatka na zajciach z jzyka obcego.

1.1. Rozwj umysowy dziecka szecioletniego

Zgodnie z zaoeniami Jeana Piageta dziecko w wieku szeciu lat znajduje si jeszcze na etapie
przedoperacyjnym. W tym czasie zaczynaj si ksztatowa mylenie logiczne i umiejtno
rozwizywania problemw, jednak najwaniejszy jest tu rozwj rnych form reprezentacji
symbolicznych, a przede wszystkim jzyka (Wadsworth, 1998, s. 39). Dziecko szecioletnie
ma bogaty sownik i dlatego moe sprawnie komunikowa si z otoczeniem. Okoo pitego
roku ycia dziecko mwi niemal tak dobrze jak czowiek dorosy, wic szeciolatek bez
problemu bdzie bra udzia w dyskusjach zarwno z rwienikami, jak i z dorosymi. Wane
jest dla niego zainteresowanie otoczenia, lubi wic opowiada o swoich dowiadczeniach
i czsto uywa wyobrani.

Szeciolatek jest zdolny do porwnywania, budowania uoglnie, klasyfikowania czy

wnioskowania, mimo e mylenie dziecka w tym wieku nadal wie si cile z podejmowanymi dziaaniami. Warto pamita, e w tym okresie wzrasta wraliwo suchowa dzieci
(wicej w: Kielar-Turska, 2000, s. 86) dotyczy to suchu muzycznego (rozpoznawanie
melodii) oraz fonematycznego (identyfikowanie dwikw mowy). Dzieci ucz si rytmu
jzyka ojczystego bardzo wczenie: do czasu osignicia przez nie wieku szkolnego jest on ju
gboko uwewntrzniony i naturalnie odtwarzany. W zwizku z tym, uczc si jzyka obcego,
dzieci niewiadomie stosuj znany rytm przy wypowiadaniu sw i zwrotw w poznawanym
jzyku (Gilbert, 2008, s. 78). Istotne jest zatem uwraliwienie uczniw na odmienne brzmienie jzyka obcego.

U dzieci w tym wieku zwikszaj si take moliwoci pamici i koncentracji uwagi,

co pomaga im czynnie uczestniczy nawet w duszych, zorganizowanych zajciach. Warto
jednak podkreli, e szeciolatki nadal potrzebuj zabawy, naley wic zapewnia im
5

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

odpowiednie warunki do tego, aby mogy si bawi. Dziecice zabawy nabieraj stopniowo
uporzdkowanego charakteru, bazujcego na okrelonych reguach, ktre podlegaj negocjacji. Uczestnicy zabawy peni czsto okrelone role, dzieci s w stanie dostosowa wasne
dziaania do aktywnoci partnera. Mona to wykorzysta podczas zaj z jzykw obcych,
organizujc zabawy zarwno w grupach, jak i w parach.

Pojemno pamici (Kielar-Turska, 2000, s. 90)

Im dziecko jest starsze, tym wiksz liczb cyfr czy sw moe zapamita i utrzyma
w umyle. U dziecka szecioletniego powiksza si zakres pamici, powoli wydua si te
moliwo skupienia uwagi wynosi rednio ok. 15 minut. Naley jednak pamita, e takie
dziecko moe mie kopoty z podzielnoci uwagi. Warto wic eliminowa tzw. bodce
rozpraszajce.

Strategie pamiciowe (Kielar-Turska, 2000, s. 9091)

Zanim informacje zostan przetworzone i zapamitane, musz by najpierw zauwaone.
Termin strategia pamiciowa odnosi si do wszelkich zabiegw, dziki ktrym uatwiamy
sobie przyswajanie i zapamitywanie wiadomoci. Dziecko w wieku przedszkolnym
stosunkowo sabo kontroluje wasn uwag, dlatego musimy si liczy z odpowiednio
niewielk sprawnoci zapamitywania. Szecioletni uczniowie s w stanie z powodzeniem
wykorzystywa strategi powtarzania zachowujcego, o ile zostan do tego bezporednio
zachceni. Organizowanie materiau do zapamitania jest trudniejsze, ale w ograniczonym
zakresie ta strategia rwnie jest wykorzystywana przez szeciolatki.

Naley pamita, e dzieci, porzdkujc materia, kieruj si z reguy skojarzeniami

sytuacyjnymi, a rzadziej kategoriami znaczeniowymi (zabawki, owoce, meble). Planujc
zajcia dla dzieci w wieku szeciu lat, warto wic stawia sobie za cel tworzenie
wartociowych sytuacji edukacyjnych, osadza jzyk w szerszym kontekcie, a nie prezentowa poszczeglne sowa w podziale na okrelone kategorie.

Cenne pod wzgldem dydaktycznym bdzie wic zorganizowanie zabaw z ca opraw

dwikow, muzyczn, plastyczn, ruchow, np. Mistrz kuchni przygotowuje saatk
jarzynow/owocow. Nauczyciel w przebraniu kucharza moe wwczas rozoy na stole
6

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

chociaby plastikowe warzywa czy owoce, opowiada, jakie ma skadniki, co z nimi robi.
Warto ilustrowa czynnoci ruchem, powtarza je w zabawny sposb, co moe spa na
podog, co nieoczekiwanie podskoczy. Wszystko komentujemy w jzyku angielskim,
pytamy uczniw, czy widz poszczeglne skadniki saatki, opowiadamy, jakie one s
(wielko, kolor, zapach). Upewniamy si, e dzieci dostrzegaj waciwoci poszczeglnych
warzyw czy owocw, nazywaj je. Zachcamy uczniw do wczenia si w nazywanie
i okrelanie cech. Nastpnie dzieci mog wcieli si w rol kucharzy, dobrze, jeli towarzysz
temu zabawy ruchowe, plastyczne, dwikonaladowcze. W dalszej kolejnoci moemy
wykorzysta do zaj piosenki, utwory wierszowane czy dusze opowiadania zawierajce
poznane sownictwo. Inne sytuacje edukacyjne, ktre mona zaaranowa podczas zaj:
Wyprawa na basen, Opieka nad chorym pieskiem, Odwiedziny dobrej czarownicy, ktra
czstuje sodyczami, Wyprawa na wie, czyli winka Chrumcia pokazuje nam swoich
przyjaci itd. Moliwoci kreowania ciekawych kontekstw do prezentowania sownictwa
s nieograniczone. Wszystko zaley od inwencji nauczyciela. Takie sytuacje edukacyjne
stwarzaj moliwo do nauczania sownictwa w szerszym, atrakcyjnym dla dzieci kontekcie,
a nie tylko wiczenie nawet w rnych wariantach poszczeglnych sw i zwrotw.

1.2. Rozwj fizyczny dziecka szecioletniego

Planujc zajcia z jzyka obcego dla szeciolatkw, naley pamita, e takie dzieci nadal
maj du potrzeb ruchu. W tym wieku do znaczco doskonali si zarwno dua,
jak i maa motoryka dziecko potrafi wykonywa coraz bardziej skomplikowane i precyzyjne
manipulacje na przedmiotach, jest zdolne do sprawniejszego wykonywania rnorodnych
aktywnoci ruchowych, m.in. tych zwizanych z rysowaniem, malowaniem, wycinaniem,
wyklejaniem itd.

1.3. Rozwj spoeczno-emocjonalny dziecka szecioletniego

Dziecko w tym wieku rozumie ju emocje, ktre przeywa i ktre przeywaj inni. Jest te
w stanie w ograniczonym zakresie panowa nad wasnymi reakcjami, czyli regulowa
ekspresj wasnych emocji. Podstaw uczenia si regu spoecznych stanowi w tym wieku
zabawy, dlatego ich rola w prowadzeniu procesu ksztacenia jest tak znaczca. Szeciolatek
chtnie podejmuje aktywnoci spoeczne, due znaczenie maj dla niego akceptacja i uznanie otoczenia. Dziecko dziaa intencjonalnie, czyli podejmuje czynnoci celowo i stara si
7

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

wykonywa je do koca. Nastpuje powolne przeksztacanie dotychczasowej aktywnoci
dziecka z gwnie spontanicznej w system dziaa sterowanych przez zadania, obowizki
i normy spoeczne. Dalszy rozwj funkcji psychicznych i ich integracja umoliwiaj dostosowanie si do nowych sytuacji i zwizanych z nimi wymaga. Warto jednak pamita, e wraz
z postpujcym rozwojem spoecznym u dzieci pojawia si skonno do rywalizacji, ch
bycia najlepszym, co moe przekada si na trudnoci zwizane ze wspdziaaniem
w grupie. Szeciolatki uwielbiaj by doceniane i nagradzane za swoj prac. Naley wic
bra to pod uwag, poniewa buduje to ich motywacj do aktywnego uczestnictwa
w zajciach.

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

II. Wskazwki metodyczne dotyczce pracy z dziemi szecioletnimi

Wedug zalece Europejskiego systemu opisu ksztacenia jzykowego: uczenie si, nauczanie
i ocenianie (2003) podczas prowadzenia zaj jzykowych istotne jest ksztatowanie jzykowych kompetencji uczniw, do ktrych zalicza si gwnie kompetencje lingwistyczne oraz
komunikacyjne (socjolingwistyczne).

Poziom kompetencji lingwistycznej wpywa na ogln sprawno komunikacyjn, chocia

sama znajomo poszczeglnych sw nie jest rwnoznaczna z umiejtnoci ich zastosowania. Sprawno mwienia zaley zatem nie tylko od kompetencji lingwistycznej (Bachman,
Palmer, 1996, s. 6069). Dlatego te rwnolegle do ksztacenia na poziomie sownikowym
naley rozwija umiejtnoci komunikacyjne uczniw, ktre niestety na etapie wczesnej
edukacji czsto ksztatuje si jedynie na poziomie wyrazu i prostego zdania. Warto
wprowadza rne sytuacje uycia jzyka, gdy okazja do penego ksztatowania kompetencji
komunikacyjnej podczas zaj z jzykw obcych jest nie do przecenienia. Zwraca na to
uwag ju Lew Wygotski, twierdzc, e jzyk obcy pozwala pojmowa dziecku jzyk ojczysty
(Wygotski, 1971, s. 379). Ucze powinien wic stawa si penowartociowym uczestnikiem
interakcji jest to wane od samego pocztku procesu ksztacenia jzykowego.

2.1. Lekcja jako sytuacja komunikacyjna

Sama znajomo reprezentacji dwikowej czy graficznej jzyka to nie wszystko. Jzyk jest
przecie narzdziem komunikacji. Rozwj terminu kompetencja komunikacyjna doprowadzi
do powstania podkategorii, ktre akcentuj socjolingwistyczne oraz psychologiczne aspekty
komunikacji. Wyrnia si zatem m.in.: kompetencj socjolingwistyczn, ktra dotyczy
znajomoci skryptw interakcji, czy kompetencj strategiczn, zwizan np. z umiejtnoci
dziaania pomimo brakw jzykowych i podejmowaniem dziaa naprawczych czy pomocniczych przy niedostatkach kompetencji gramatycznej, np. stosowanie opowiedze, emfazy,
gestykulacji itd. (por. Canale, Swain, 1983). Naley wic oprcz ksztatowania kompetencji
jzykowych wspiera rozwijanie kompetencji komunikacyjnej, tak aby uytkownik jzyka
mg wchodzi w interakcje z innymi osobami, a take umiejtnie nawizywa, prowadzi
i koczy rozmow, dostosowujc swoje wypowiedzi do osoby, tematu i miejsca. Hanna

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

Komorowska zwraca uwag, e jednym z podstawowych kryteriw selekcji materiau jzykowego powinna by jego warto komunikacyjna (Komorowska, 2005, s. 20).

Lekcja jzyka obcego to z reguy pierwsza sytuacja komunikacyjna, podczas ktrej dziecko
posuguje si jzykiem innym ni ojczysty. W celu efektywnego prowadzenia procesu
wczesnego nauczania jzyka obcego naley wic da uczniowi czas i zapewni odpowiednie
warunki do tworzenia wasnych hipotez o jzyku, aby aktywizacja jzykowa przebiegaa
stosownie do indywidualnych moliwoci dziecka. W zwizku z tym tradycyjnie stosowany
model presentation, practice, production (prezentacja, wiczenie, zastosowanie)
powinien zawiera take zadania, w ktrych ucze odgaduje znaczenie nowych sw, stawia
hipotezy, manipuluje now wiedz oraz stosuje j w odniesieniu do wasnych potrzeb
i w rnych kontekstach sytuacyjnych (por. zalecenia w: Williams, Burden, 2005).
Naley pamita, e wypowiedzi s czci wikszej caoci1. Komunikacja podczas zaj
z jzykw obcych dla dzieci odbywa si w okrelonych warunkach, w okrelonym czasie
i zaley od rl spoecznych penionych przez jednostki. Terenem komunikacji jest zazwyczaj
szkoa, a wymiana informacji midzy nauczycielem i uczniem zachodzi podczas zaj
lekcyjnych. Uczestnikw interakcji w komunikacji czy formalny typ kontaktw spoecznych,
a dominujc rol w procesie porozumiewania peni nauczyciel. Kontekst sytuacyjny, ktrego
gwnymi czciami skadowymi s kontekst fizyczny (np. miejsce) i kontekst spoeczny
(np. normy spoeczne lub kulturowe), jest istotn pomoc w zrozumieniu wypowiedzi.
W wielu przypadkach chwilowy kontekst moe nawet istotnie zmieni znaczenia uywanych

sw.

Podczas autentycznej komunikacji jej uczestnicy znajduj si w sytuacji, ktra jest dla nich
okrelona i definiowalna. Obie strony maj potrzeb wejcia w interakcje. Naturalne
uywanie jzyka cechuje te to, e ilo informacji przekracza minimum wymagane do
rozwizania problemu (redundacja). Mowa zawiera nadmiarowe informacje, ktre uatwiaj
nam zrozumienie wypowiedzi np. czciowo znieksztaconych czy niepenych. W warunkach

Wypowiedzi s zwykle czci wikszej caoci, ktr okrelamy mianem dyskursu. Rozumiemy go jako uycie
jzyka w jakiej sytuacji spoecznej. Tworzy ono pewn zorganizowan cao, a wic ma koniec i pocztek oraz
wewntrzn struktur; por. Kurcz, 1987, s. 265.

10

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

ksztacenia zinstytucjonalizowanego wypowiedzi s czsto przewidywalne, widoczny jest
brak redundancji, a nauczyciel zadaje pytania, na ktre zna odpowied. Niejednokrotnie
wystpuje realny brak potrzeby komunikowania si, a sytuacje uycia jzyka s dla uczcych si sztuczne. Co wicej, posugujc si jzykiem w autentycznej komunikacji,
wspomagamy si gestem, mimik. Podczas sytuacji komunikacyjnych na zajciach z jzykw
obcych czasami brakuje niewerbalnych rodkw wyrazu. Nauczyciel i uczniowie koncentruj si na powtarzaniu poszczeglnych sw oraz na wypowiedziach tworzonych wedug
wzorca. Wskanikiem efektywnoci wczesnego nauczania jzykw obcych nie moe by
jedynie liczba sw, ktre dziecko wymienia z pamici, lub zapamitane teksty piosenek,
ktre ucze odtwarza czsto bez zrozumienia poszczeglnych sw czy zwrotw i tym samym
nie jest w stanie posuy si nimi w innym kontekcie. Podstawow zasad wczesnego
nauczania jzykw obcych jest nadrzdno sprawnoci rozumienia ze suchu i mwienia, ze
szczeglnym zwrceniem uwagi na rozwj sprawnoci prowadzenia rozmowy i uczestniczenia w niej.

Podczas rozwijania sprawnoci mwienia we wczesnej edukacji jzykowej nie mona

zatrzyma si tylko na okresie imitacji. Mechanizm powtarzania przez dzieci okrelonych fraz
jzykowych nie suy przyswajaniu jzyka. Podczas wczesnego nauczania jzykw obcych
niezwykle wane jest zatem wspieranie gotowoci do mwienia. Kluczowe s wic:

konsekwentne uywanie jzyka obcego przez nauczyciela,

wspieranie spontanicznych wypowiedzi uczniw i dziaa jzykowych (dziaanie

sowami),

prowokowanie interakcji w grupie w jzyku obcym,

wykorzystywanie naturalnych zdolnoci aktorskich dzieci oraz ich brak zahamowa

w mwieniu (por. Komorowska, 1996b, s. 316322; 2005, s. 213220).

2.2. Zasady nauczania jzykw obcych (por. Kotarba, 2007, s. 3036)

Zasady nauczania zostay okrelone w oglnych normach, ktrych warto przestrzega
podczas procesu ksztacenia. Do najwaniejszych zasad zalicza si: zasad pogldowoci
nauczania, zasad dostosowania materiau nauczania do poziomu suchaczy (przystpno),
zasad stopniowania trudnoci oraz zasad trwaego przyswojenia wiedzy przez uczniw.
Poniej znajduje si ich krtka charakterystyka.
11

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

Zasada pogldowoci nauczania
W pracy dydaktycznej sowo nie powinno zastpowa rzeczywistoci. Zaleca si wic
osadzanie edukacji w moliwie autentycznych kontekstach. Podczas zaj warto o ile to
moliwe wykorzystywa realne przedmioty zamiast ich graficznej reprezentacji. A jeli ju
musimy posikowa si kartami obrazkowymi, wwczas istotne jest, aby oprcz atrakcyjnoci
wizualnej cechowaa je realno przedstawianych obiektw.

Zasada dostosowania materiau nauczania do poziomu suchaczy

W procesie ksztacenia naley uwzgldnia moliwoci psychofizyczne uczniw, dlatego te
w pierwszej czci poradnika zostay omwione najwaniejsze obszary rozwoju dziecka
szecioletniego. Przy doborze materiau nauczania czy nawet okrelonych metod oraz
technik pracy naley bra pod uwag ich przystpno dla uczniw. Wybrany do realizacji
materia nauczania powinien by bliski dzieciom. Dobrze te, jeli jest on zharmonizowany
chociaby w pewnym stopniu z programem dydaktyczno-wychowawczym realizowanym
w ramach ksztacenia zintegrowanego.

Zasada stopniowania trudnoci

Ksztacenie naley rozpoczyna od nieskomplikowanych sytuacji komunikacyjnych, atwych
do zidentyfikowania przez dzieci. Z czasem mona rozbudowywa je i poszerza, przy
jednoczesnym spiralnym powracaniu do znanego ju dzieciom sownictwa.

Zasada trwaego przyswojenia wiedzy przez uczniw

Proces uczenia si jest zoony, jednake rol nauczyciela jest organizowanie takich sytuacji
edukacyjnych, w ktrych uczniowie bd w stanie przyswoi sobie okrelony materia
nauczania i osign cele ksztacenia przyjte do realizacji. Naley pamita o zmiennoci
rytmu zaj, tak aby przeplata aktywnoci dynamiczne, angaujce ruch z aktywnociami
statycznymi. Jeden rodzaj wiczenia nie powinien trwa zbyt dugo, gdy dzieci mog straci
motywacj, a nawet zniechci si do podobnych zada w przyszoci. Dzieci w wieku szeciu
lat coraz sprawniej kontroluj swoj uwag, jednake musimy si liczy z jeszcze niewielk
sprawnoci zapamitywania duych porcji materiau. Czstotliwo powtrze uznaje si
za optymaln, jeeli pokrywa si z tzw. krzyw zapominania Hermanna Ebbinghausa.
Najwyszy stopie zapominania wystpuje w pierwszych dwch dobach po ekspozycji
12

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

na nowy materia, po drugim dniu proces zapominania wyranie spowalnia. Korzystne jest
wic o ile to moliwe zwikszenie liczy powtrze w pierwszych dwch dobach
po wprowadzeniu nowego materiau.

13

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

III. Propozycje technik oraz przykady aktywnoci moliwych do wykorzystania na zajciach jzykowych w klasie I
Opracowujc t cz poradnika, miaam wiadomo, e nauczyciele jzykw obcych
dysponuj ju pewn wiedz z zakresu metodyki wczesnego nauczania tych jzykw,
zwracam wic tu uwag na mniej popularne techniki nauczania.

3.1. Techniki przygotowania dzieci do pracy

Dzieci przez cay dzie w szkole pozostaj pod opiek nauczyciela wychowawcy i realizuj
przewidziany materia w ramach ksztacenia zintegrowanego. Bywa wic, e godziny zaj
z jzyka obcego s wydzielone jako odrbne, dlatego wane jest przygotowanie dzieci
do pracy w ramach tych lekcji. Uczniowie musz by gotowi do uczestniczenia w zajciach,
warto wic rozpoczyna je staym elementem.

Przykadowe sposoby przygotowania dzieci do pracy:

Powitalna piosenka lub rymowanka. W cigu roku szkolnego mona oczywicie

stosowa rne piosenki i rymowanki, ale wane jest, aby dzieci poprawnie odczytyway
sytuacj oto zaczynaj si zajcia z jzyka obcego i teraz mwimy ju po angielsku.
Sygnay do rozpoczcia zaj mog by rne: nauczyciel piewa piosenk lub recytuje
wiersz sam albo z dziemi, dzieci piewaj czy recytuj do siebie nawzajem lub
odpowiadaj nauczycielowi. W cigu roku szkolnego warto zaplanowa rne warianty.
Przykadowy wierszyk:
Good morning! Good morning!
Do you want to play with me?
So, lets play in English.
Its easy, you will see!

Mona te wykorzysta proste piosenki/rymowanki (nawet ukadane na bieco)

choby piosenk na melodi Panie Janie. Nauczyciel, piewajc, chodzi od dziecka
do dziecka i podaje im rk, zachca je do wczania si w piewanie:

14

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

Hello, hello, hello, hello,
Hello to you!
Hello to you!
Hello, hello, to you!
Hello, hello, to you!
Hello to you!
Hello to you!

Zaczarowanie dzieci. Wystarczy proste zaklcie: Hokus-pokus, teraz wszyscy mwimy

po angielsku, wic powiedzcie cze! (Hocus pocus, now we all speak English, so say
hello!). Czarowanie mona powtarza np. w stosunku do poszczeglnych dzieci, ktre
cay czas mwi w jzyku polskim i maj trudno w skupieniu si.

Pacynka. Pacynka wita dzieci i przypomina im o tym, e mwimy ju po angielsku.

Nauczyciel, modelujc gos w zabawny sposb, wita dzieci, za Pacynka moe przybija
z nimi pitki czy rozdawa buziaki.

Jazz. To ciekawa forma rozpoczcia zaj i jednoczenie sprawdzenia obecnoci. Caa

grupa ustawia si w kole. Przeprowadzamy krtk rozgrzewk, podczas ktrej kady
moe si rytmicznie porusza (zabaw mona take przeprowadzi przy muzyce).
Rozpoczynamy od taktu na cztery, np. cztery razy klaszczc w donie (clap), cztery razy
tupic nogami o podog (stamp), cztery razy przytakujc gow (yes), cztery razy
zaprzeczajc gow (no) itp. Cae ciao powinno si przy tym rwnie rytmicznie porusza.
Wszyscy czonkowie grupy synchronicznie naladuj prowadzcego. Po pewnym czasie
przekazujemy prowadzenie zabawy kilku uczestnikom.
Prowadzcy rozpoczyna od wasnego imienia. Wypowiada je gono i wyranie, a kadej
sylabie towarzyszy rytmiczny gest, np. I am Marta mona tupn dwa razy nog
o podog, mwic I am, i klasn dwa razy w donie, mwic Mar-ta. Prowadzcy prosi
grup, aby dwukrotnie powtrzya: She is Marta, w tym samym czasie naladujc ruch.
Kiedy grupa zrozumie podstawow regu tej zabawy, ssiad po lewej stronie
prowadzcego moe przedstawi si w ten sam sposb, wypowiedzie swoje imi
i do kadej sylaby wymyli rytmiczny ruch. Caa grupa powtarza to samo zawsze
dwa razy.

15

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

Zabaw mona poprowadzi dalej, zgodnie z ruchem wskazwek zegara. Rozpoczyna
ssiad stojcy po prawej stronie prowadzcego, ale tym razem powtarza on tylko swoje
rytmiczne ruchy, podczas gdy caa grupa wypowiada moliwie synchronicznie jak chr
jego imi (por. Kotarba-Kaczugowska, 2012, s. 52).

3.2. Techniki nauczania sownictwa oraz rozwijania rozumienia ze suchu

W tej czci poradnika zaprezentuj wybrane techniki nauczania sownictwa oraz rozwijania
sprawnoci rozumienia ze suchu w okresie beztekstowym, kiedy dzieci w nauce jzyka
obcego nie posuguj si jeszcze umiejtnoci czytania oraz pisania.

TPR total physical response

Istot tego podejcia pedagogicznego jest czenie mowy z ruchem. Dzieci suchaj i reaguj,
wykonujc okrelone ruchy czy czynnoci, czyli angaujc swoje ciao. Uczniowie nie s
zmuszani do mwienia, a nawet powtarzania. Suchanie i fizyczne reakcje su dwm celom:
uatwiaj kojarzenie danego sowa czy zwrotu z czynnoci oraz sprzyjaj tzw. pasywnemu
uczeniu si jzyka i jego struktury. Zgodnie z tym podejciem nie naucza si gramatyki, a
intuicyjne formowanie regu przez dzieci (ang. codebreaking) nastpuje poprzez dostarczenie
im okrelonego materiau jzykowego. Nauczyciel niejako czeka, a ucze spontanicznie
wczy si do mwienia w obcym jzyku, aranuje przy tym rnorodne sytuacje zadaniowe,
ktre mona odegra na poziomie fizycznym moe to dotyczy prostych komend (wstacie,
usidcie), ale take caociowych sytuacji komunikacyjnych. Nie naley zmusza dzieci do
mwienia w jzyku obcym, warto jednak podkreli, e respektowanie okresu ciszy nie
wyklucza dziaa zmierzajcych do rozwijania jzykowej kompetencji komunikacyjnej.

Twrc TPR jest James Asher, ktry opracowa to podejcie, bazujc na trzech zaoeniach:
1. Jzyka ojczystego dzieci ucz si gwnie poprzez suchanie, dlatego nauczajc jzyka
obcego, naley dostarcza im tzw. bogatego jzyka, aby mogy poznawa jzyk obcy,
suchajc okrelonych wyrae.
2. Nauka jzyka powinna angaowa praw pkul mzgu, ktra jest odpowiedzialna za
wyobrani i kreatywno, kiedy pojawiaj si kolor, muzyka, ruch.
3. Nauka jzyka nie powinna wiza si ze stresem i lkiem przed popenieniem bdu.

16

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

Zabawy sensoryczne
Dzieci od urodzenia poznaj wiat angaujc w to jak najwicej zmysw dotykaj, wchaj,
smakuj, ogldaj, suchaj. Jest to ich naturalny sposb kontaktu ze wiatem zewntrznym.
Wedug J. Ashera nauka jzyka obcego powinna wiza si z kolorem, muzyk oraz ruchem,
warto wic wykorzysta zabawy sensoryczne podczas zaj z jzykw obcych.

Poniej opisuj krtko typy aktywnoci preferowane przez uczniw reprezentujcych

poszczeglne typy sensoryczne, a nastpnie podaj propozycje zabaw rozwijajcych
sensoryczno, ktre mona wykorzysta na zajciach z jzyka obcego.

Wzrokowcy

Lubi si uczy, patrzc i obserwujc.

Ceni porzdek wok siebie, drani ich baagan, np. w pirniku, d do adu.

Opowiadaj obrazowo i maj trudnoci z odtworzeniem z pamici rzeczy, ktre tylko

syszeli.

Charakteryzuje ich dua ilo ruchw mimicznych wok oczu: mruganie, mruenie oczu,
unoszenie brwi itp.

Chtnie korzystaj z kolorowych plansz, wykresw, obrazkw, zdj itd.; lubi obcowa
z kolorem i ksztatem.

Dekoncentruj si w nieadzie oraz gdy co przyciga ich wzrok (np. ruch).

Suchowcy

Lubi si uczy, suchajc historyjek, bajek, dialogw.

Powtarzaj na gos to, co usysz, lubi duo mwi, opowiadaj z atwoci.

Czsto mwi do siebie albo opowiadaj sobie, co kolejno trzeba wykona.

Lubi pracowa w grupach czy w parach, kiedy mona wsplnie piewa, rozmawia.

Nie lubi kolorowa, wypenia zeszytw wicze, robi dopiskw w podrcznikach itd.

Lubi piosenki, rymowanki, teksty rytmizowane.

Dekoncentruj si w haasie.

17

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

Kinestetycy2

Lubi si uczy, wykonujc rne ruchy i reagujc caym ciaem.

Lubi zadania wymagajce poruszania si, taczenia.

Zapamitanie nowego materiau uatwia im czenie sowa z ruchem.

Cechuje ich wysoka ywioowo i emocjonalno.

Chc bezzwocznie przystpowa do realizacji polecenia.

Lubi bezporednie zaangaowanie, gry, symulacje itp.

Dekoncentruj si w wymuszonych pozycjach statycznych.

Dotykowcy3

Lubi si uczy, angaujc donie i palce, odbierajc dowiadczenia dotykowe na skrze.

Lubi zadania wymagajce manipulowania przedmiotami.

Duo i ywo gestykuluj.

Najlepiej ucz si w spokojnym otoczeniu, wane s dla nich pozytywne emocje osb,
z ktrymi pracuj.

Dekoncentruj si, gdy nie mog uywa doni i palcw.

Przykadowe zabawy do wykorzystania:

Poamace. Na polecenie nauczyciela (lub innego dziecka) dzieci dotykaj okciem do

kolana, rk do ucha, palcem do nosa, gow do kolan itd. Zabaw mona skomplikowa,
wprowadzajc polecenia typu: dotknij praw rk do... oraz dotknij lew rk do....
Aby uatwi dzieciom orientacj w stronach ciaa, mona obwiza ich nadgarstki lewej
rki wstk lub bibuk.

Worek skarbw. Umieszczamy w worku rne przedmioty. Dziecko wkada rk do

worka i prbuje odgadn co jest w rodku.

Kinestezja to odczuwanie pozycji i ruchu poszczeglnych czci ciaa; kinestezja umoliwia rozpoznanie pozycji
ciaa i wyobraenie sobie wykonywanego ruchu bez pomocy wzroku. Jest to moliwe dziki proprioreceptorom,
ktre mieszcz si m.in. w skrze, miniach, cignach czy stawach.
3
artobliwie mona powiedzie, e to mniej ruchliwi kinestetycy. Jednak w zwizku z tym, e potrzebuj oni
angaowania w proces uczenia si gwnie motoryki maej a nie duej, jak kinestetycy waciwi wydzielenie
tej grupy wydaje mi si suszne.

18

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

Dotknij mnie! Przygotowujemy patchwork z rnych materiaw mikkich, liskich,

gadkich, twardych, szorstkich itd. Dzieci dotykaj poszczeglnych faktur i z pomoc
nauczyciela nazywaj je.

Co to, kto to? Dzieci odgaduj odtwarzane im dwiki. Warto si postara i wyszuka
rnorodne nagrania z dwikami, ktre mona potem wykorzysta podczas zaj
z jzykw obcych.

Latajce figury. Dzieci z wykorzystaniem wstek krel w powietrzu figury

geometryczne.

Gra w kolory. Uczestnicy zabawy rzucaj do siebie pik, wymieniajc nazw koloru.
Ustalamy kolor, ktrego nie apiemy, w trakcie zabawy mona zmieni kolor zakazany.

Muzyka w tle. Wprowadzanie do zaj podkadw muzycznych: np. do zaj Pory roku
koncertw skrzypcowych Cztery pory roku Antonia Vivaldiego, do zaj Indianie
muzyki ludowej z Ameryki aciskiej, do zaj W ogrodzie uwertury koncertowej
Felixa Mendelssohna-Bartholdyego do Snu nocy letniej Szekspira, do zaj Wyprawa
do lasu Marszu tureckiego Wolfganga Amadeusza Mozarta itd.

Symboliczne odgrywanie
Istot tej techniki jest improwizacja angaujca ruch i gest, mow, mylenie i emocje.
Podczas jzykowego ksztacenia dzieci warto zachca je do odgrywania scenek, podejmowania prb opowiadania wysuchanych historyjek, reagowania w sposb niewerbalny, tzn.
pokazywania, co oznacza dane sowo czy czynno (wedug zalece TPR total physical
response, patrz wyej). Zamiast po prostu wprowadza poszczeglne sowa, warto
organizowa sytuacje znaczce, ktre nios okrelon tre i wspomagaj uywanie jzyka.
Przykady takich sytuacji edukacyjnych zostay zasygnalizowane wczeniej, podczas
omawiania strategii pamiciowych wykorzystywanych przez dzieci. Istotna jest zatem
ekspozycja na okrelony materia jzykowy, przy ktrej wane jest uwzgldnienie trzech
warunkw (zob. Bandura, 2007, s. 3844).

Po pierwsze, uczniowie musz zwrci uwag na modelowane zachowanie. Nauczyciel

przyciga wic uwag dzieci bodcami, ktre s ciekawe oraz wyraziste. Po drugie,
modelowane zachowanie powinno by dla dzieci czytelne, co wie si z tym, e uczniowie
powinni powiza okrelone zachowanie z odpowiadajcym mu skryptem spoecznym.
19

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

Skrypt jest umysow reprezentacj zdarze, dziaa lub ich cigw, obejmujc typowe,
powtarzajce si elementy i okolicznoci danego zdarzenia. Skrypty charakteryzuj si
przypisan im organizacj, np. inny zasb informacji uzyskamy o zdarzeniu zakupy, a inny
o zdarzeniu wizyta u lekarza. Po trzecie, nauczyciel powinien wyrazicie podkrela istotne
waciwoci danego skryptu, czyli przeksztaci dany skrypt na wyobraenia i atwe
do wykorzystania symbole werbalne.

Naley zaplanowa takie sytuacje edukacyjne, w ktrych dzieci mog w bezpiecznych

wiczeniowych warunkach symbolicznie odegra dan czynno czy zesp czynnoci.
Nauczyciel musi te pamita, e uczniowie chtniej realizuj zadania, ktre wi si
z nagrod. W trakcie procesu ksztacenia naley unika na ile to moliwe tzw. nastpstw
karzcych, czyli poprawiania, korygowania, upominania. Aby nowe jednostki informacji
mogy na stae pozosta w pamici dziecka i by mogo ono nabra biegoci w nowo
wyuczonych zachowaniach, na kolejnych etapach nauczania naley stwarza atrakcyjne
sytuacje powtrze i wicze.

Przykadowa zabawa do wykorzystania: Zap to!

Uczestnicy ustawiaj si w kole, a prowadzcy pokazuje grupie, jak bdzie przebiega

zabawa. Rozpoczynamy np. od wyimaginowanej piki (jeeli bawimy si po raz pierwszy,
mona na pocztku wykorzysta rzeczywisty obiekt, aby unaoczni charakter zabawy).
Ukadamy rce tak, jakbymy trzymali w doniach pik.

Podrzucamy j kilka razy do gry, obijamy o podog, aby kady mg zobaczy jej
wielko i ciar. Mwimy: Oh! Its a ball. What a nice ball!, moemy te nazywa
poszczeglne czynnoci (podrzucanie, kozowanie, kopanie). Potem podajemy t wyimaginowan pik z rk do rk, aby kady uczestnik mg jej dotkn.

Teraz prowadzcy rzuca pik do dowolnego czonka grupy i woa przy tym: Kasia, catch
the ball! Kasia chwyta wyimaginowan pik, a nastpnie rzuca j do kolejnej osoby (jeli
chce, moe zawoa: Piotrek, catch the ball!, a jeli nie wwczas ponownie woa
nauczyciel).

Podawa mona sobie rne przedmioty lub nawet stworzenia chorego ptaszka,
szczeniaka, jajko, lepki cukierek, pomidor, kawaek czekolady itp., fantazja nie ma tutaj
adnych granic. Naley zwrci uwag, aby ruchy przy podawaniu i odbieraniu byy
20

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

moliwie najdokadniej dopasowane do podawanego przedmiotu. Ca zabaw
przeprowadzamy w jzyku angielskim.

Mapa mentalna
Tworzenie map mentalnych to technika nauczania oparta na lunych skojarzeniach, ktre
maj potem pomc przy wywoywaniu okrelonych schematw poznawczych. Mapa
mentalna wspiera proces zapamitywania i warto j przygotowywa wsplnie z uczniami
zarwno przed realizacj okrelonej partii materiau, podczas jej trwania, jak i po
zakoczeniu nauki. Na mapie mentalnej mog si znale rysunki wykonane przez dzieci,
kojarzce im si z danym tematem, mona te skorzysta z gotowych obrazkw, zdj czy
naklejek przygotowanych przez nauczyciela.

Przykadowe propozycje do wykorzystania podczas zaj:

Dom. Naley przygotowa makiet domu i poprosi dzieci, aby zapeniy go meblami,
przyrzdami czy osobami. Nastpnie trzeba nazywa je wsplnie z uczniami, opowiada,
gdzie co lub kto si znajduje, co si mieci w poszczeglnych pomieszczeniach itd. Przy
powtarzaniu materiau mona zamiast makiety narysowa porodku tablicy dom
i tworzy dookoa odpowiednie zbiory np. pomieszczenia, meble, przedmioty.

Las. Naley przygotowa makiet lasu i poprosi dzieci, aby zapeniy go zwierztami,
owadami, kwiatami czy osobami. Nastpnie trzeba nazywa je wsplnie z uczniami,
opowiada, gdzie co lub kto si znajduje, co si znajduje w poszczeglnych miejscach lasu
itd. Przy powtarzaniu materiau mona jak wyej narysowa symboliczny las i tworzy
zbiory wedug uznania.

Inne: ka, klasa szkolna, podwrko, plac zabaw, sklep, gabinet lekarski, gabinet
stomatologiczny, zoo, sklep zoologiczny, warsztat samochodowy, salon fryzjerski itd.

Ciekawym pomysem moe by te przygotowanie map mentalnych, ktre dotycz

poszczeglnych pastw, np. Polski, Woch, Francji itd.

Mona te przygotowywa mapy wykorzystujce technik acucha przyczynowo-skutkowego. Takie mapy mona tworzy do realizowanych historyjek czy bajek lub bani
czytanych dzieciom w jzyku obcym. Naley wwczas zaadoptowa tre bajki
do wykorzystania uproci sownictwo, przeoy je na czytelne symbole graficzne, aby

21

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

w dalszej kolejnoci wsplnie z dziemi ustala kolejno poszczeglnych elementw
historii oraz identyfikowa, co jest przyczyn, a co skutkiem okrelonych zdarze.

Diagram Venna
Tworzenie diagramw to technika, ktra wykorzystuje naturalne tendencje kadego
czowieka do porzdkowania sw oraz ustalania powiza midzy nimi. Dlatego te diagram
Venna wspiera proces budowania jzykowego obrazu rzeczywistoci. Koncentrujmy si tu
nie tylko na przeciwiestwach i rnicach, lecz take ustalamy to, co podobne, wsplne,
identyfikujemy powizania pomidzy poszczeglnymi kategoriami tematycznymi. Podobnie
jak w przypadku mapy mentalnej, na diagramie mog pojawi si rysunki wykonane przez
dzieci, zdjcia czy naklejki.

Diagram Venna pomaga zilustrowa zalenoci pomidzy okrelonymi zbiorami. Zbiory

reprezentowane s na og na paszczynie elipsy, mog mie rne kolory. Tworzymy zbir A
oraz zbir B i ustalamy ich cz wspln, np. A: zbir mebli kuchennych oraz B: zbir mebli
pokojowych i szukamy czci wsplnej, czyli mebli, ktre mog znajdowa si zarwno
w kuchni, jak i w pokoju. Proces tworzenia poszczeglnych zbiorw wspomagamy ilustracjami lub np. odgosami dwikonaladowczymi.

Inne pomysy do wykorzystania:

A: zwierzta w lesie B: zwierzta na ce;

A: rodki transportu w miecie B: rodki transportu na wsi;

A: ubrania na soneczn pogod B: ubrania na deszczow pogod;

A: wakacje nad morzem B: wakacje w grach;

A: zwierzta gospodarskie B: zwierzta domowe itp.

22

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

Wspomaganie procesu ksztacenia materiaem wizualnym (ang. flashcards)
Praca z kartami obrazkowymi powinna stanowi dodatek do rnorodnych sytuacji komunikacyjnych, a nie podstaw zaj. Czsto na wstpnym etapie wicze sownikowych
wprowadza si zbiory monotematyczne. Demonstruje si wwczas dzieciom kart z interesujcym, kolorowym rysunkiem i piewnym gosem podaje si nazw danego przedmiotu,
zwierzcia, koloru itd., nastpnie dzieci powtarzaj dane sowo. W pniejszym etapie
wicze zbiory mona miesza, czy. Przy uyciu kart tematycznych mona bawi si
z dziemi w zgadywanki (zgadnij, co mam) czy np. w zaginione obrazki (czego brakuje?).
Mona rwnie organizowa zabawy typu memory lub domino. Naley jednak pamita,
aby nie ogranicza procesu ksztacenia do uczenia pojedynczych sw i zwrotw.

Warto te pamita, e dzieci mog samodzielnie tworzy karty obrazkowe. Uczniowie s

niezmiernie zadowoleni, jeli zrobi co, z czego potem korzysta nauczyciel. Mona wic
od czasu do czasu powica chwil na produkcj kart tematycznych jest to te dobry
moment na powtrzenie sownictwa, kolorw oraz ksztatw.

Wspomaganie procesu ksztacenia materiaem audialnym (piosenki, wiersze, rymowanki)

Zawsze przy wspomaganiu procesu ksztacenia tekstami piosenek, rymowanek czy wierszykw naley si upewni, e dzieci rozpoznaj poszczeglne sowa i s w stanie odnie je
do konkretnych przedmiotw, zjawisk lub czynnoci. Wykorzystywanie materiau audialnego
wie si z ryzykiem, e uczniowie zapamitaj zestaw sw tylko w danym kontekcie
(ruchowym, melodycznym), nie bd za w stanie odtworzy poznanego sownictwa poza
tym mnemotechnicznym kontekstem. Aby unikn tych problemw, naley wizualizowa
teksty piosenek, a take uywa sownictwa zawartego w piosenkach w innym kontekcie.

3.3. Techniki wczania do procesu ksztacenia jzykowego informacji z innych dziedzin

wiedzy (Content and Language Integrated Learning, CLIL)
CLIL jest podejciem pedagogicznym, ktre zakada takie prowadzenie procesu ksztacenia,
gdzie jzyka obcego uywa si jako narzdzia do rozwijania wiedzy dziecka w okrelonych
obszarach, np. przyrodniczym, matematycznym, historycznym, geograficznym itd. Aby stosowa to podejcie, naley nieco inaczej spojrze na nauczanie jzyka obcego dzieci, gdy ten
etap edukacyjny czsto kojarzy si z nauczaniem podstawowych sw czy zwrotw.
23

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

Zwolennicy tego podejcia podkrelaj, e naley zachca uczniw do bycia swoistymi
detektywami jzykowym i pracowa z wykorzystaniem rnych technik, ktre pomog
szeciolatkom zobaczy jzyk jako uyteczne narzdzie. Naley dba o to, aby rozwija
pewno siebie dzieci w zakresie uywania jzyka, pamitajc przy tym, e mae dzieci czsto
bez problemu rozumiej znaczenie wypowiedzi bez koniecznoci rozumienia poszczeglnych
sw.

Korzyci ze stosowania podejcia CLIL przedstawia si czsto technik 4Cs (cztery C),
skupiajc si na zaletach zwizanych z materiaem nauczania (ang. content), ze wspieraniem
procesw poznawczych (ang. cognition), a take ze wspieraniem ksztatowania kompetencji
komunikacyjnej (ang. communication) oraz kulturowej (ang. culture). Poniej syntetycznie
prezentuj najczciej wskazywane korzyci.

Materia nauczania (content)

CLIL pomaga integrowa materia realizowany podczas innych zaj z tym, co dzieje si
na lekcjach jzyka obcego.

CLIL wspiera proces uywania jzyka obcego do okrelonych celw.

Procesy poznawcze (cognition)

CLIL nie skupia si jedynie na postpach dziecka w zakresie liczby zapamitanych sw

czy zwrotw, ale pomaga rozwija zarwno kompetencje jzykowe, jak i wiedz ogln.

CLIL sprzyja wspieraniu rozwoju poznawczego dziecka podczas zaj z jzykw obcych.

CLIL wspiera kreatywno dzieci w zakresie uywania jzyka do okrelonych celw.

CLIL wspiera intuicyjne tworzenie regu przez dzieci oraz daje dzieciom moliwo
dowiadczenia jzyka w okrelonym kontekcie, a nie tylko poznania poszczeglnych
sw.

Komunikacja (communication)

CLIL angauje dziecko w konstruowanie nowej wiedzy i umiejtnoci za porednictwem

jzyka.

CLIL stwarza liczne moliwoci interakcji pomidzy nauczycielem i dziemi, a take

pomidzy samymi uczniami.

24

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

Kultura (culture)

CLIL stanowi doskonae narzdzie do pokazywania zwizkw pomidzy jzykiem a kultur, pomaga w ksztatowaniu waciwych podstaw do poznawania obcych jzykw i kultur.

W podejciu CLIL wany jest bogaty i starannie dobrany materia jzykowy (ang. rich input),
ktry bdzie stymulowa intuicyjne tworzenie regu przez uczcych si. Aby tak si stao,
naley zostawi dzieciom czas na oswojenie si z nowym sownictwem, a take akceptowa
niepene czy nawet bdne wypowiedzi przy jednoczesnym dostarczaniu wielu poprawnych
wzorcw jzykowych. Istotne znaczenie ma ilo i jako wprowadzanego materiau
jzykowego. Warto pamita, e chralne powtarzanie i budowanie wypowiedzi wedug
wzorca tylko pozornie przyspieszaj proces uczenia si jzyka obcego. Powtarzanie jest
nieodzowne, ale warto organizowa takie sytuacje, w ktrych uczcy si mog stosowa
nowe sowa i zwroty w wielu rnych kontekstach jzykowych.

Propozycje wykorzystania podejcia CLIL na zajciach z jzykw obcych:

Prowadzenie rnego rodzaju eksperymentw w jzyku obcym, np. rozpuszczanie cukru

w gorcej wodzie; grawitacja co i jak spada oraz dlaczego; zabawy ze spadochronami
skonstruowanymi przez dzieci sia i kierunek wiatru itp.

Prowadzenie obserwacji przyrodniczych w jzyku obcym, np. z wykorzystaniem

kalendarza pogody.

Gotowanie z dziemi przygotowywanie choby kanapek czy saatek i komentowanie

wykonywanych czynnoci w jzyku obcym; klasyfikowanie poywienia na zdrowe i niezdrowe.

Porwnywanie krajobrazw w jzyku obcym, np. grskiego z nadmorskim, czy porwnywanie uksztatowania terenu oraz flory i fauny, np. w Polsce oraz w Afryce.

Tworzenie z dziemi zbiorw, np. klasyfikowanie obiektw wedug koloru, ksztatu,

wielkoci albo przeznaczenia okrelonych przedmiotw.

Wczanie do zaj obrazw znanych malarzy, np. obrazw owocw tropikalnych Fridy
Kahlo do wprowadzania nowego sownictwa. Dzieci mog potem tworzy wasne obrazy
rnymi technikami plastycznymi, a podczas caych zaj mona z powodzeniem
posugiwa si jzykiem obcym.

25

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

Eksperymenty z kolorami mieszanie kolorw.

Projektowanie ubra, np. z bibuy czy cinkw materiau, i organizowanie pokazu mody.

Opowiadanie dzieciom legend czy bani, ktre znaj po polsku, w jzyku obcym. Mona
przy tym posikowa si materiaem wizualnym lub kukiekami, uproszczone historie
dzieci mog potem odgrywa same.

Prowadzenie zaj ruchowych w jzyku obcym.

Wprowadzanie do zaj elementw rnych kultur i zagranicznych zwyczajw mona

np. uczy dzieci tacw z rnych stron wiata, uywajc przy tym jzyka obcego.

3.4. Ocena postpw ucznia

Ocena postpw uczniw jest jednym z najtrudniejszych aspektw nauczania. Ocena pracy
maych suchaczy bywa stresujcym i obciajcym zadaniem. Naley jednak pamita, e
ocenianie wspiera ich osignicia i koryguje niedocignicia, jest wic fundamentem
efektywnego nauczania. Oceny zawsze dokonuje si ze wzgldu na okrelony cel: moe ona
suy np. do diagnozy trudnoci, ktre napotyka dziecko. Ocenianie uczniw powinno te
wpywa na modyfikowanie procesu ksztacenia tak, aby usprawni nabywanie wiedzy przez
dzieci (ocenianie ksztatujce).

Ocena nie stanowi jedynie informacji dla dziecka oraz jego rodzica o postpach w opanowywaniu materiau nauczania. Nauczyciel powinien uywa pomiaru postpw ucznia, aby
zdobywa informacje przydatne do dostosowywania wasnych dziaa pedagogicznych
do faktycznych potrzeb oraz moliwoci uczniw.

Szeciolatki s bardzo wraliwe na krytyk, wic nie naley przesadnie poprawia ich
wypowiedzi, a raczej docenia nawet drobne postpy, gotowo do mwienia i uczestniczenia w sytuacjach zadaniowych. Wane jest wic, aby podczas procesu oceniania zwraca
uwag nie tylko na postpy w wiedzy i umiejtnociach, lecz take zaangaowanie ucznia
w zajcia.

Istotne jest te wdraanie dzieci do samooceny wasnej pracy. Mona np. przygotowa
obrazkowe listy kontrolne lub te zachca dzieci do prowadzenia swojego portfolio, ktre
moe zawiera zbir prac, zdjcia z uczestnictwa w projektach (np. z wykorzystaniem CLIL)
26

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

czy pracy w grupach, notatk o postpach w nauce przygotowywan przez nauczyciela.
Ucze powinien rozumie, e proces oceniania suy temu, aby nastpnym razem mg co
zrobi lepiej. Czstym bdem nauczycieli jest nawet niewiadome oczekiwanie, e
dziecko odpowie w konkretny sposb. Nauczyciel poszukuje konkretnej odpowiedzi, nie jest
wic elastyczny nie potrafi zaakceptowa innego rozwizania ni to przyjte w modelu.
Wwczas stara si skierowa ucznia na oczekiwan odpowied i moe hamowa w ten
sposb proces uczenia si dziecka.

Oprcz okresowej oceny postpw ucznia naley pamita o tzw. ocenie cigej analizie
rnych aspektw uywania jzyka, prowadzonej w trakcie procesu ksztacenia. Ciga ocena
czsto zapewnia dokadniejsze i peniejsze poznanie poziomu ucznia. Przez to ma pozytywny
wpyw na proces uczenia si dzieci, gdy umoliwia biece korygowanie nieprawidowoci.
Nie mona zapomina, e czas, w jakim uczniowie przyswajaj sobie nowy materia
dydaktyczny jest bardzo zrnicowany. Tak naprawd wsplny dla uczniw jest jedynie
moment startu. Natomiast rezultaty etapowe i kocowe bd zrnicowane ze wzgldu
na waciwoci uczniw, ich wczeniejsze dowiadczenia edukacyjne oraz motywacj
(Kotarba, 2007, s. 32). Poniej przedstawiam wybrane techniki, ktre mona wykorzysta
do oceny postpw dzieci w okresie beztekstowym, kiedy nie s one jeszcze w stanie pisa
i czyta w jzyku obcym.

Wybrane techniki kontroli osigni uczniw w okresie beztekstowym:

1. Przykadowe typy wicze stosowane przy kontroli rozumienia tekstu suchanego:

czenie poszczeglnych elementw, np. zwierzcia z kolorem, zgodnie z usyszanym

tekstem;

umieszczanie osb (zwierzt, mebli, owocw, warzyw itd.) we waciwych miejscach,

zgodnie z usyszanym tekstem;

dopasowanie ilustracji do usyszanego tekstu;

szeregowanie ilustracji zgodnie z treci wysuchanego tekstu;

rysowanie, dorysowanie szczegw na ilustracji;

odpowiedzi ustne na pytania.

27

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

2. Przykadowe typy wicze do oceny sprawnoci mwienia:

uczestniczenie w rozmowie;

werbalne reagowanie na okrelon sytuacj jzykow;

formuowanie pyta do obrazka, zdjcia;

odpowiadanie na pytania do obrazka, zdjcia;

odgadywanie treci ilustracji na podstawie zadawanych pyta;

wyszukiwanie i nazywanie rnic na obrazkach.

Oceniajc osignicia dzieci, zwracamy uwag na liczb prawidowych reakcji, szybko

wykonywania polece i wczania si do zada, liczb prb podejmowanych przez dzieci itd.
Ze wzgldu na specyfik okresu beztekstowego kontrola osigni edukacyjnych powinna
by dokonywana konsekwentnie przez duszy czas. Istotne jest, aby nauczyciel opracowa
form zapisu uwag dotyczcych wypowiedzi ustnych dzieci, aby dawaa ona obiektywny
i przejrzysty obraz postpw ucznia.

28

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

Refleksja kocowa
Aby dobrze naucza, nie wystarcz atrakcyjne materiay, multimedia czy inne
oprzyrzdowanie. Nauczyciel musi by dla dziecka atrakcyjn osob, ktra wcza si do
wsplnych zabaw i proponuje ciekawe, a czasem zaskakujce zadania. Nauczyciel jzyka
obcego wprowadza dziecko nie tylko w tajniki uywania jzyka, lecz take w kultur,
ksztatuje poniekd jego otwarto wobec innych jzykw oraz kultur. Co wicej, oprcz
nauczania jzyka ma wpyw na poszerzanie wiedzy oglnej dziecka. Jest to niezwykle
odpowiedzialne, ale take pasjonujce zadanie!

29

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

Bibliografia i literatura uzupeniajca

Anderson J.R., (1998), Uczenie si i pami. Integracja zagadnie, Warszawa: WSiP.
Bachman L., Palmer A., (1996), Language Testing in Practice: Designing and Developing
Useful Language Tests, Londyn: Oxford Applied Linguistics.
Bandura A., (2007), Teoria spoecznego uczenia si, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
PWN.
Canale M., Swain M.M., (1980), Theoretical bases of communicative approaches to second
language teaching and testing, Applied Linguistics, nr 1, s. 147.
Dunn K., Dunn R., (1992), Teaching Young Children Through Their Individual Learning Style,
Boston: Allyn & Bacon.
Enever J. (red.), (2012), ELLiE Early Language Learning in Europe, Londyn: British Council.
Europejski System Opisu Ksztacenia Jzykowego: uczenie si, nauczanie, ocenianie, (2003),
Warszawa: CODN.
Gilbert J.B., (2008), Teaching Pronunciation. Using the Prosody Pyramid, Cambridge:
Cambridge University Press.
Hadfield

J.,

(1984),

Elementary

Communicative

Games,

Edynburg:

Nelson

(http://pl.scribd.com/doc/31873367/Elementary-Communication-Games, dostp dn.

12.08.2014).
Harmer J., (2001), The Practice of English Language Teaching, Londyn: Longman.
Harwas-Napieraa B., Trempaa J., (2000), Psychologia rozwoju czowieka, t. 2, Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kielar-Turska M., (2000), rednie dziecistwo. Wiek przedszkolny, [w:] Harwas-Napieraa B.,
Trempaa J., Psychologia rozwoju czowieka. Charakterystyka okresw ycia czowieka,
t. 2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Komorowska H., (1996a), Nauczanie jzyka obcego w wietle rekomendacji Rady Europy,
Jzyki Obce w Szkole, nr 2, s. 213220.
Komorowska H., (1996b) Sytuacja polska a rekomendacje Rady Europy w zakresie nauczania
jzyka obcego, Jzyki Obce w Szkole, nr 4, s. 316322.
Komorowska H., (1999), Metodyka nauczania jzyka angielskiego, Warszawa: WSiP.
Komorowska H., (2005), Metodyka nauczania jzykw obcych, Warszawa: Fraszka
Edukacyjna.
30

Marta Kotarba-Kaczugowska Szeciolatek na zajciach z jzyka obcego

Kotarba M., (2007), Przedszkolak, jzyk obcy i... ty. Metodyka nauczania jzykw obcych
w przedszkolach, Putusk: Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora.
Kotarba-Kaczugowska M., (2012), O rnojzycznych kompetencjach nauczycieli, TRENDY,
nr 4, s. 4854.
Kurcz I., (1987), Jzyk a reprezentacja wiata w umyle, Warszawa: Pastwowe Wydawnictwo Naukowe.
Lewis G., Bedson G., (1999), Games for children, Oksford: Oxford University Press.
Mgrier D., (2000), Zabawy teatralne w przedszkolu, Warszawa: Wydawnictwo Cyklady.
Minister Edukacji Narodowej, (2008), Rozporzdzenie MEN z dnia 23 grudnia 2008 r.
w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia
oglnego w poszczeglnych typach szk (Dz.U. 2009 nr 4, poz. 17).
Pamua M., (2004), Metodyka nauczania jzykw obcych w ksztaceniu zintegrowanym,
Warszawa: Fraszka Edukacyjna.
Phillips S., (1999a), Drama with Children, Oksford: Oxford University Press.
Phillips S., (1999b), Young Learners, Oksford: Oxford University Press.
Reilly V., Ward S.M., (1999), Very Young Learners, Oksford: Oxford University Press.
Savignon S., (1983), Communicative competence: theory and classroom practice; texts and
contexts in second language learning, Boston: Addison-Wesley Publishing Company.
Sejm, (1991), Ustawa o systemie owiaty (Dz.U. 1991 nr 95, poz. 425).
Taraszkiewicz M., (2000), Jak uczy lepiej? Czyli refleksyjny praktyk w dziaaniu, Warszawa:
Muza S.A.
Vopel K.W., (2001), Zabawy, ktre cz. Otwarto i zaufanie w pocztkowej fazie istnienia
grupy, t. III, Kielce: Jedno.
Wadsworth B.J., (1998), Teoria Piageta. Poznawczy i emocjonalny rozwj dziecka, Warszawa:
WSiP.
Way B, (1995), Drama w wychowaniu dzieci i modziey, Warszawa: WSiP.
Williams M., Burden R., Psychology for language teachers: a social constructivist approach,
Londyn: Cambridge University Press.
Wright A., (1995), Storytelling with Children, Oksford: Oxford University Press.
Wygotski L., (1971), Mylenie i mowa, [w:] tego, Wybrane prace psychologiczne, Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN.

31

Aleje Ujazdowskie 28, 00-478 Warszawa, tel. 22 345 37 00, fax 22 345 37 70, www.ore.edu.pl