Jerzy Antoni

URASKI*

Mariusz
GACZEK**

OBCIENIA NIEGIEM I WIATREM

KONSTRUKCJI STALOWYCH

1. Wstp. Stan normalizacji obcienia niegiem i wiatrem w Polsce

Przez ponad 30 lat byy stosowane, a do roku 2002 obowizyway, Polskie Normy
obcienia niegiem [N4] i wiatrem [N5]. Z dniem 31 marca 2010 roku zostay one
oficjalnie wycofane, a zamiast nich maj by stosowane wczeniej opublikowane Eurokody:
obcienie niegiem [N7] i oddziaywania wiatru [N8]. Wraz z nimi zostay rwnie
wycofane zmiany do dotychczasowych norm [N17] i [N18]. Wartoci wspczynnikw
czciowych (czciowych wspczynnikw bezpieczestwa) i wspczynnikw do
kombinacji obcie s zawarte w Eurokodzie podstawowym [N6]. Oddziaywanie wiatru
jest take podane w innych Eurokodach np.: projektowania wie i masztw stalowych [N10]
oraz supw owietleniowych [N11]. Znajdujce si tam postanowienia s czsto odmienne
od podanych w Eurokodzie 1 [N8]. Inne s take postanowienia sformuowane w normie
CENELEC projektowania napowietrznych linii energetycznych [6] [N12], aczkolwiek
w pewnym stopniu oparte na postanowieniach Eurokodu 1 [N8].
Wszystkie Eurokody zostay przywoane w Rozporzdzeniu Ministra Infrastruktury
[N14], s zatem uwaane za obowizujce. Jednake, wedug tego Rozporzdzenia mog
by stosowane wwczas, gdy cay projekt jest wedug nich wykonany.
W marcu 2010 roku odbyo si spotkanie w Polskim Komitecie Normalizacyjnym na

Dr hab. in., Instytut Techniki Budowlanej, Warszawa

Dr in., Politechnika Poznaska, Instytut Konstrukcji Budowlanych

**

569

temat stosowania Eurokodw. W Notatce [N16] z tego spotkania napisano, e mimo

wycofania dotychczasowych Polskich Norm znajduj si one w Archiwum PKN do
ewentualnego wykorzystania.
Zarwno w trakcie przygotowywania Eurokodw w trzech jzykach CEN, jak i w czasie
tumaczenia na jzyk polski, wystpiy niekiedy bdne sformuowania lub bdy we
wzorach. Niektre z nich, jak np. bdny zapis wzoru (E.17) w [N8], zostay poprawione
w tumaczeniu, jako bd w oryginale, inne byy przedmiotem publikacji CEN i PKN. Te
ostatnie znajduj si na stronie internetowej www.pkn.pl. Poprawki do Eurokodw [N7]
i [N8] s omwione w [13].

2. Probabilistyczne ujcie obcienia niegiem i wiatrem

rdem oddziaywa klimatycznych s zjawiska meteorologiczne: opad niegu, wiatr,
zawarto wody w powietrzu, temperatura powietrza, promieniowanie soneczne. Aby
wyznaczy ostateczny efekt ich oddziaywania konieczne jest uwzgldnienie wpywu samej
konstrukcji, jej ksztatu i odpowiedzi dynamicznej, jeeli taka powstaje, np. pod wpywem
wiatru. Na oddziaywania klimatyczne wpywa take otoczenie konstrukcji. W zwizku
z tym ich modele obliczeniowe skadaj si z gwnej wielkoci odniesienia, zmierzonej
w standardowych warunkach, jak ciar pokrywy nienej na gruncie lub prdko wiatru,
i z kilku wspczynnikw. Wszystkie te wielkoci maj charakter losowy, ich zmienno
jest rna, zalena od rodzaju oddziaywania i konstrukcji, take ich dotychczasowe
rozpoznanie jest rne. Przykadem tego zrnicowania moe by oddziaywanie wiatru
i obcienie niegiem. Dziki rozwojowi dowiadczalnej aerodynamiki lotniczej moliwe
byo stosunkowo wczesne rozpoczcie bada modelowych waciwoci aerodynamicznych
konstrukcji budowlanych, natomiast znacznie pniej poddano analizie statystycznej
i probabilistycznej lokalne prdkoci wiatru. W przypadku obcienia niegiem byo
odwrotnie. Dziki pomiarom ciaru pokrywy nienej, wykonywanym rutynowo przez
wiele lat na stacjach meteorologicznych, atwiejsze byo wykorzystanie statystyki
matematycznej i rachunku prawdopodobiestwa do analizy ciaru pokrywy nienej na
gruncie, ni badanie, jaka ilo opadu niegu lub niegu z deszczem, gromadzi si na
dachach [14].
W obydwu Eurokodach, obcienia niegiem [N7] i oddziaywania wiatru [N8],
przyjmuje si, e prawdopodobiestwo przewyszenia wartoci charakterystycznej,
odpowiednio, obcienia niegiem gruntu i bazowej prdkoci wiatru, ma w poszczeglnym
roku wynosi 0,02. Oznacza to, e ich okres powrotu ma wynosi 50 lat. Przez okres
powrotu rozumie si redni przedzia czasu Tr midzy kolejnymi przewyszeniami wybranej
wartoci.
Zakadajc, e warto charakterystyczna obcienia niegiem gruntu sk bdzie tylko raz
przewyszona w czasie Tr lat prawdopodobiestwo jej przewyszenia w dowolnym,
pojedynczym roku mona wyrazi jako

P1 (s > s k ) =

1
Tr

(1)

Poniewa

P1 (s > s k ) = 1 P1 (s s k ) .

570

(2)

zatem prawdopodobiestwo, e warto sk nie bdzie przekroczona w poszczeglnym roku

jest wyraone w postaci

P1 (s s k ) = 1

1
.
Tr

(3)

Jeeli Tr = 50 lat to prawdopodobiestwo nie przekroczenia wartoci charakterystycznej

w poszczeglnym roku wynosi 0,98.
W duszym przedziale czasu, np. To lat, prawdopodobiestwo nie przekroczenia
wartoci sk wynosi

1
p = PN (s s k ) = 1
T
r

W przyblieniu mona napisa

o
.

T
p = PN (s s k ) exp o
Tr

(4)

(5)

Rnice midzy wynikami oblicze z wzorw (4) i (5) s tym mniejsze im wiksza jest
warto Tr i mniejsza To. Dla Tr > 50 lat i To < 50 lat rnice te s mniejsze ni 1%.
Z ostatniego wzoru wynika, e jeeli Tr = To to prawdopodobiestwo nie przekroczenia
wartoci sk majcej okres powrotu 50 lat w caym okresie 50 lat uytkowania budowli
wynosi tylko 0,368. Prawdopodobiestwo jednokrotnego przekroczenia wynosi zatem
0,632, jest wic bardzo due.
Ze wzoru (5) mona obliczy Tr przy zadanych p i To:

Tr =

To
.
1
ln
p

(6)

Przyjmujc To = 50 lat oraz p = 0,95, jak do obliczania wartoci charakterystycznej

innych obcie zmiennych, nie klimatycznych, otrzymuje si Tr = 975 lat.
Przedzia czasu To jest nazywany okresem odniesienia. Jest to okres, dla ktrego
wyznacza si obcienie. Moe to by czas uytkowania budowli, czas jej wznoszenia lub
inny przyjty do rozwaa, np. jeden rok.
Z powyszych rozwaa wynika, e akceptowane powszechnie prawdopodobiestwo
przekroczenia wartoci charakterystycznych oddziaywa klimatycznych, o okresie powrotu
Tr = 50 lat, jest bardzo due. Zmniejsza je stosunkowo dua warto czciowego
wspczynnika bezpieczestwa f = 1,5 [N6].
Do ustalenia wartoci charakterystycznej kadej z podstawowych wielkoci odniesienia
oddziaywa klimatycznych naley jej rozkad empiryczny aproksymowa odpowiednim
rozkadem prawdopodobiestwa. Rozkad empiryczny wyznacza si wykorzystujc do tego
celu zbir maksymalnych rocznych wartoci obcienia niegiem gruntu (wartoci
maksymalnych zimowych) i prdkoci wiatru. Do aproksymacji wykorzystuje si
najczciej rozkad wartoci skrajnych Gumbela. Przykad zastosowania jest podany niej.

571

3. Obcienie niegiem
3.1. Modele obcienia niegiem dachw
W obecnych modelach obliczeniowych obcienie niegiem dachu jest traktowane jako
funkcja ciaru pokrywy nienej na gruncie, nazywanego obcieniem niegiem gruntu,
ktry jest gwn wielkoci odniesienia, i kilku parametrw w postaci bezwymiarowych
wspczynnikw. Ich liczba zaley od szczegowoci podejcia autorw modeli obcienia
lub norm oraz od zakresu dostpnych danych pomiarowych. Niekiedy dodaje si do tak
okrelonego obcienia dodatkowe obcienie od deszczu, ktry mgby spa na nieg.
Najczciej stosowanym modelem obcienia niegiem dachu jest model
multiplikatywny, przyjty w normie europejskiej [N7]. Warto charakterystyczna
obcienia niegiem dachu s jest w nim przedstawiona w zalenoci od sytuacji
obliczeniowej, w postaci wzorw:
w trwaej i przejciowej sytuacji obliczeniowej
PN-EN 1991-1-3
2005

s = i C e Ct s k

(7)

w wyjtkowej sytuacji obliczeniowej, w ktrej obcienie niegiem gruntu jest

traktowane jako oddziaywanie wyjtkowe
PN-EN 1991-1-3
s = i C e Ct s Ad
(8)
2005
w wyjtkowej sytuacji obliczeniowej, w ktrej wyjtkowe zaspy niene traktuje si jako
oddziaywanie wyjtkowe i stosuje si zacznik B
PN-EN 1991-1-3
2005

s = i sk

(9)

gdzie:

Ce
Ct
sk
sAd

wspczynnik ksztatu dachu,

wspczynnik ekspozycji,
wspczynnik termiczny,
warto charakterystyczna obcienia niegiem gruntu, kN/m2,
warto obliczeniowa wyjtkowego obcienia niegiem gruntu, kN/m2.

Sytuacje wyjtkowe, wprowadzone gwnie na wniosek Francji, gdzie zdarzay si

w przeszoci nadzwyczaj obfite, wyjtkowe opady niegu, podzielono na trzy przypadki:
1) wyjtkowe opady, przy braku wyjtkowych zamieci, 2) wyjtkowe zamiecie przy braku
wyjtkowych opadw, 3) wyjtkowe zamiecie przy wyjtkowych opadach.
Warto obliczeniow wyjtkowego obcienia niegiem gruntu uzyskuje si mnoc
warto charakterystyczn przez wspczynnik wyjtkowego obcienia niegiem. Podano
zalecan warto tego wspczynnika Cesl = 2,0.
Jeeli przyj Ce = 1,0 oraz Ct = 1,0 to wzr (7) staje si tosamy ze wzorem podanym
w dotychczasowej normie polskiej [N4], inne s tylko oznaczenia.

572

Trzy podstawowe cechy charakteryzuj norm europejsk:

przyjto wspczynniki ksztatu dachu wywodzce si z postanowie pierwszej normy
ISO (w wersji ostatniej [N1] norma ISO rni si bardzo od poprzedniej),
wprowadzono wyjtkowe obcienie niegiem gruntu oraz obcienie wyjtkowymi
zaspami nienymi na dachach,
opracowano mapy stref obcienia niegiem; terytorium 18 pastw czonkowskich CEN
podzielono na 9 regionw klimatycznych (niekiedy jeden region obejmuje czci
terytoriw kilku pastw); warto charakterystyczna obcienia niegiem gruntu ma
okres powrotu 50 lat.

3.2. Obcienie niegiem gruntu. Zacznik krajowy

Podstawowym tematem zacznika krajowego jest obcienie niegiem gruntu. Podano
wartoci charakterystyczne i podzia kraju na strefy obcienia niegiem.
W polskim zaczniku krajowym do normy europejskiej podano nowe wartoci
charakterystyczne obcienia niegiem gruntu. Zostay one wyznaczone w wyniku analizy
danych pomiarowych ciaru pokrywy nienej, wartoci maksymalnych rocznych
(zimowych) ze 115 stacji i posterunkw meteorologicznych w Polsce z lat 1950/51
1999/2000 [10]. Do obliczania wartoci charakterystycznych zastosowano rozkad
prawdopodobiestwa wartoci ekstremalnych Gumbela [10]. Przykad zastosowania
pokazano na rys. 1. Parametry rozkadu oszacowano metod najwikszej wiarogodnoci.
Okres powrotu, lata

10

20

50

1.50

S, kN/m2

1.25

KATOWICE

1.00

1,02

MNW

0.75
0.50
0.25
0.00
-2

-1

-ln[-lnF(S)]
Rys. 1. Rozkad empiryczny wartoci maksymalnych rocznych (zimowych) obcienia
niegiem gruntu i prosta aproksymujca rozkadu Gumbela [10].
Warto charakterystyczna sk = 1,02 kN/m2
Wyznaczajc wartoci charakterystyczne i dokonujc podziau Polski na strefy
obcienia niegiem przyjto niej podane zasady postpowania [10].
Wartoci charakterystyczne musz mie okres powrotu 50 lat, zgodnie z wymaganiami
normy europejskiej.
Jeeli bdzie to moliwe to przynajmniej na pewnych obszarach Polski naley pozostawi
dotychczasowe wartoci charakterystyczne obcienia niegiem gruntu.

573

 W strefach nizinnych przyjto rednie wartoci niegiem obcienia w strefie. Wartoci

z poszczeglnych stacji nie powinny si rni od wartoci redniej wicej ni
w granicach 15 % (w nielicznych przypadkach rni si nieco wicej). W grach
przyjto rwnania regresji liniowej w strefach 1 i 3, a wykadniczej w strefie 5.
Na terenach nizinnych, poniej 300 m npm, przyjto nastpujce wartoci strefowe: 0,7;
0,9; 1,2 i 1,6 kN/m2. Dwie pierwsze s takie jak w dotychczasowej normie. Zasig
terytorialny nowej strefy 1 (Dolny lsk, Ziemia Lubuska) obejmuje cz dawnej strefy 1.
Ta sama warto charakterystyczna to skutek niedokadnej oceny obcienia niegiem
dokonanej poprzednio z uyciem wysokoci pokrywy nienej. Zasig terytorialny obecnej
strefy 2 jest inny ni dotychczasowej.
Strefy 1 i 3 obejmuj zarwno tereny pooone poniej jak i powyej 300 m nad
poziomem morza. W strefie 1 powyej 300 m npm le Sudety, w strefie 3 Karpaty
(z wyjtkiem Tatr, ktre nale do strefy 5), a take Jura Krakowsko Czstochowska
i Gry witokrzyskie.
Now map stref przedstawiono na rys. 2, a wartoci charakterystyczne w tabl. 1.
Z wyjtkiem strefy 1 i niewielkiego obszaru strefy 2 nowe wartoci charakterystyczne s
wiksze od poprzednich o ok. 30 do ok. 70 %. Mog si jednak znale niewielkie obszary,
pooone na Przedgrzu Sudeckim, w dotychczasowej strefie IV, na ktrych nowe wartoci
obcienia niegiem gruntu s mniejsze ni dotychczasowe. Wynika to z rnicy midzy
poprzedni a obecn metod wyznaczania granic wartoci obcienia niegiem na terenach
grskich i podgrskich. Poprzednio podano granic, wyznaczon w sposb przybliony lini
ukow, na poudnie od ktrej, niezalenie od wysokoci nad poziomem morza, powinno
by Qk 0,9 kN/m2. Wewntrz tej strefy znajduj si miejscowoci pooone na wysokoci
A < 300 m npm, a zatem w tych miejscowociach jest obecnie sk = 0,7 kN/m2 (tablica 1)
albowiem wartoci sk = 0,7 kN/m2 i sk > 0,7 kN/m2 oddziela obecnie nie granica stref I i IV
lecz warstwica 300 m npm, ktra nie pokrywa si z t dotychczasow granic.
Niektre stacje meteorologiczne zarejestroway znacznie wiksze wartoci obcienia
ni stacje ssiednie, wartoci prognozowane s wic te wiksze ni wartoci przypisane
strefie, w ktrej dana stacja ley. S to przede wszystkim stacje peryferyjne, w pobliu
granic pastwa, jak Dynw, Midzylesie, Suwaki, Tomaszw Lubelski i Zgorzelec, trudno
dla nich wydziela oddzielne strefy. Wartoci charakterystyczne z tych stacji s podane
w monografii [10].
Due wartoci charakterystyczne, przekraczajce warto strefow, oszacowano take na
stacjach Gdask - Rbiechowo i w Supsku, natomiast prawdopodobnie zbyt du warto
podano dla Powila, tam jednak brak stacji. Najblisze znajduj si w Elblgu
i w Prabutach.
W przypadku konstrukcji projektowanych na granicach stref dopuszczono moliwo
przyjmowania wartoci rednich obcienia niegiem gruntu z obu stref ssiadujcych ze
sob. Mona tak postpowa w przypadku lokalizacji projektowanego obiektu w pasach
o szerokoci 10 km po obu stronach granicy.

574

Rysunek NA.1- Podzia Polski na strefy obcienia niegiem gruntu [N7]

Tablica NA.1- Wartoci charakterystyczne obcienia niegiem gruntu w Polsce [N7]
Strefa
sk, kN/m2
1
1
2
3
4
5

2
0,007A 1,4;
0,9
0,006A 0,6;
1,6

sk 0,70
sk 1,2

0,93exp(0,00134A); sk 2,0

UWAGA: A = Wysoko nad poziomem morza (m)

W zaczniku krajowym podano wzr na wspczynnik zmiennoci wartoci
maksymalnych rocznych obcienia niegiem gruntu, pozwalajcy na przeliczenie, wedug
normowego wzoru (D.1), wartoci charakterystycznych z okresu powrotu 50 lat na inny.

3.4. Wspczynniki ksztatu dachu, ekspozycji i termiczny

Wspczynnik ksztatu dachu i jest gwnym wspczynnikiem przejcia midzy
obcieniem niegiem gruntu, a obcieniem dachu. Wartoci wspczynnika ksztatu
okrelaj wpyw ksztatu dachu, rnych jego form, na rozkad niegu na nim.
Za pomoc wspczynnika ekspozycji Ce uwzgldnia si oglny wpyw wiatru na
gromadzenie si niegu na dachu. W normie europejskiej podano trzy wartoci
wspczynnika ekspozycji: Ce = 1,0 w przypadku budynkw znajdujcych si
w normalnych warunkach wiatrowych, Ce = 0,8 w przypadku budynkw znajdujcych si
na terenie wystawionym na dziaanie stosunkowo silnego wiatru, Ce = 1,2 za w przypadku
budynkw osonitych przed dziaaniem wiatru.
Za pomoc wspczynnika termicznego o wartociach Ct < 1,0 mona uwzgldnia
wpyw przenikania ciepa przez dach na zmniejszenie obcienia niegiem. Zakada si, e
przy stosowanej obecnie izolacji cieplnej dachw wspczynnik Ct jest rwny jednoci; jego

575

zmniejszenie dotyczy przede wszystkim szklarni. W normie europejskiej nie podano jak
okreli wartoci Ct, odpowiednie wzory s jednak podane w normie ISO [N1] i z niej
skorzystano przygotowujc zacznik krajowy do PN-EN [N7].
Podstawowe ukady obcienia niegiem dachw i wartoci wspczynnika ksztatu
w normie europejskiej zostay wzite z pierwszej normy ISO z 1980 roku. Schematy
i wartoci zaczerpnite z tej normy byy podane w dotychczasowej normie polskiej [N4].
W normie europejskiej zostay one nieco zmienione i wzbogacone.
W przypadku sytuacji, w ktrej wystpuj wyjtkowe opady warto obliczeniow
obcienia dachu oblicza si z wzoru (7) mnoc sk przez wspczynnik wyjtkowego
obcienia niegiem Cesl.
W normie zaleca si przyjmowanie Cesl = 2,0. Warto ta wynika std, i w niektrych
krajach o klimacie morskim (Francja, Wochy, Niemcy) wyjtkowo due obcienie
niegiem gruntu, wystpujce co jaki czas, przewysza nawet dwukrotnie prognozowane
wartoci sk. W polskim zaczniku krajowym Eurokodu nie podano wyjtkowego obcienia
niegiem, bowiem maksymalne wartoci zmierzone w latach 1951 2000 nie przekraczaj
dwukrotnie wartoci prognozowanych (z wyjtkiem trzech stacji) [10].
Sytuacje, w ktrych wystpuj wyjtkowe zaspy przyjto w normie polskiej aby
wzbogaci informacje o ukadach obcienia niegiem.
Przyjmuje si zwykle kilka ukadw obcienia niegiem, jakie mog wystpi.
Pierwszym jest zawsze obcienie rwnomierne, jeeli 1 = 2 to na caym dachu jest taka
sama warto obcienia. Ukady dodatkowe wynikaj z rozwaanego wpywu wiatru, ktry
moe zmniejszy o poow obcienie jednej poaci. Poniewa wiatr moe wia z dwch
przeciwnych kierunkw to zmniejszenie to moe wystpi przemiennie na obu poaciach.
W poprzedniej normie podano zwikszenie obcienia na jednej poaci, w obecnej takiej
moliwoci si nie rozpatruje.
We wszystkich normach przyjmuje si paskie ukady obcienia, to znaczy nie
rozpatruje si zmiennoci obcienia niegiem wzdu poaci dachowych, a jedynie
w przekrojach prostopadych do krawdzi dachu i kalenicy. Jest to znaczne uproszczenie,
wiatr moe bowiem powodowa rny rozkad niegu na dachu. Nie dotyczy to oczywicie
kopu, na ktrych z natury rzeczy rozkad niegu nie moe by traktowany jako paski.
W normie podano ukady obcienia i wartoci wspczynnika dla kilku
podstawowych ksztatw dachu. S to dachy jedno i dwuspadowe, dachy wielospadowe
(pilaste) i walcowe; podano ukady obcienia dla dachw przylegajcych do wyszych
budynkw, a take dla dachw z attykami i przeszkodami innymi ni attyki. Podano take
sposb obliczania obcienia dachu od nawisw nienych i obcienia barierek
przeciwnienych (przeciw zelizgowych).
Mona wyrni dwa gwne przypadki obcienia: obcienie rwnomiernie
rozoone, o staej wartoci wspczynnika ksztatu dachu i obcienie nierwnomiernie
rozoone, przede wszystkim pod wpywem wiatru. Do oblicze dachu jednospadowego
(jednopoaciowego) oraz dachw dwuspadowych o nachyleniu poaci do 15 przyjmuje si
obcienie rwnomiernie rozoone, o jednej wartoci wspczynnika ksztatu dachu =
0,8. Pomiary wykonane po katastrofie hali MTK w Chorzowie wykazay, e w pewnych
sytuacjach moe by > 1,0 [10]. Poniewa w normie europejskiej nie przewidziano
dotychczas takich wartoci w Zmianie do polskiej normy [N17] wprowadzono warto Ce =
1,2 dla dachw osonitych od wiatru przez ssiadujce z nimi wysze budynki lub wysokie
drzewa.
W wikszoci przypadkw podane ukady obcienia s takie same jak
w dotychczasowej normie polskiej [N4], poniewa wykorzystano to samo rdo, norm
ISO [N1].

576

Przykad P1
Wyznaczenie obcienia niegiem dachu budynku halowego

8,7 m

0,5 m

Rozpatruje si budynek halowy (rys. P1.1). z dachem dwupoaciowym z attyk na caym

obwodzie [13].
Wymiary rzutu budynku 30 90 m, wysoko do okapu 8,7 m, wysoko attyki przy
okapie 0,5 m, wysoko attyki przy kalenicy 0,2 m, pochylenie poaci dachowych 2%
(1,15). Wspczynnik przenikania ciepa dachu U = 0,25 W/(m2 K).
Budynek jest zlokalizowany w strefie 2 obcienia niegiem, w terenie normalnym, tj.
takim, gdzie nie wystpuje znaczce przenoszenie niegu przez wiatr na budowle z powodu
uksztatowania terenu, innych budowli lub drzew.
Nie przewiduje si pniejszych zmian otoczenia budynku mogcych wpyn na
zwikszenie obcienia niegiem dachu (znaczce przenoszenie niegu z nasypw,
wyszych budowli lub drzew).
Nie przewiduje si sztucznego przemieszczania niegu na dachu przyjmujc, e ukady
obcie wywodz si tylko z naturalnego rozkadu niegu na dachu.

2%

90 m

2%

30 m

Rys. P1.1. Budynek halowy z Przykadu P.1

Wyznaczenie obcienia niegiem dachu budynku halowego
PN-EN
1991-1-3
3.2
Tabl.A.1

Sytuacje obliczeniowe
Rozpatruje si warunki normalne, przyjmowane w trwaej
i przejciowej sytuacji obliczeniowej

577

Obcienie niegiem dachu zaleno oglna

Obcienie niegiem dachu w trwaej i przejciowej sytuacji
obliczeniowej ustala si z zalenoci:
(5.1)
s = i Ce Ct sk
Warto charakterystyczna obcienia niegiem gruntu
Dla przyjtej lokalizacji oglnej odczytuje si:
Tabl.NA.1
sk = 0,90 kN/m2
Wspczynnik ekspozycji
Dla zaoonych normalnych warunkw terenowych
Tabl.5.1
Ce = 1,0
Wspczynnik termiczny
Z uwagi na przyjte waciwoci cieplne dachu
5.2(8)
Ct = 1,0
Ukady obcienia i wspczynniki ksztatu dachu
Podstawowe ukady obcienia
3.2(1)
W trwaej i przejciowej sytuacji obliczeniowej naley przyj
5.2(1)
zarwno rwnomierne (uformowane przez ksztat dachu), jak
Tabl. A.1 i nierwnomierne (wynikajce z przemieszczenia niegu, np. przez
wiatr) obcienie niegiem dachu.
Wspczynnik ksztatu dachu w przypadku rwnomiernego
obcienia niegiem dachu (przypadek (i)), jak i nierwnomiernego
obcienia niegiem dachu (przypadki (ii) i (iii)) wynosi:
Rys.5.3
1(1,15) = 0,8
Tabl.5.2
Jeeli dolna krawd dachu jest zakoczona attyk, wspczynnik
ksztatu dachu nie powinien by mniejszy ni 0,8. Przyjta warto
wspczynnika spenia to wymaganie.
Rys.5.3 Przypadki obcienia dachu pokazano na rys. P1.2
5.2(3)P

przypadek

wspczynniki ksztatu dachu

(i)

0,8

(ii)

0,4

(iii)

0,8

0,8
0,8

0,4

Rys. P1.2. Przypadki obcienia niegiem dachu rozpatrywanego budynku halowego

Obcienie miejscowe
Oprcz wyej przedstawionego, rwnomiernego i nierwnomiernego obcienia niegiem dachu, na podstawie punktu 6.2(1) normy

578

przyjmuje si take obcienie miejscowe zasp niegu mogc

tworzy si przy attyce, bowiem stanowi ona przeszkod tworzc
obszar cienia aerodynamicznego, na ktrym gromadzi si nieg. Na
podstawie punktu 3.1(2) w normie, obcienie miejscowe naley
uwzgldni w trwaej i przejciowej sytuacji obliczeniowej.
Wspczynnik ksztatu dachu przy attyce pokazano na rys. P1.3

ls

Rys. P1.3. Wspczynnik ksztatu dachu przy attyce budynku halowego

B4(4)

B4(4)
Rys.B4

Wspczynniki ksztatu dachu i dugoci zasp przy wystpach

i przeszkodach na dachach quasi-poziomych przedstawione s
w punkcie 6.2(2) normy. Jednak zgodnie z postanowieniem
krajowym NA1.11, przy okrelaniu obcienia zasp przy attyce
dopuszcza si zastosowanie zapisw zawartych w rozdziale B4
normy. W dalszych obliczeniach stosuje si zatem postanowienia
tego rozdziau.
Dugo zaspy
ls = min {5h; b1; 15}
Traktujc dach jako paski oraz przyjmujc: h = 0,5 m, b = b1 =
30 m otrzymuje si
ls = min {2,5; 30; 15} = 2,5 m
Jest to dugo dwukrotnie mniejsza od minimalnej dugoci zaspy
okrelonej w punkcie 6.2(2) normy.
Wspczynniki ksztatu dachu
2 = min {2h/sk; 2b/ls; 8}
2 = min {20,5/0,90; 230/2,5; 8} = min {1,11; 24; 8} = 1,11
1 = 0,8
Obcienie zasp przy wystpie i przeszkodzie (tu przy attyce)
wynika z przemieszczania niegu przez wiatr, a zatem jest
traktowane jako nierwnomierne obcienie niegiem dachu.
Wyznaczone wartoci wspczynnikw ksztatu dachu i dugo
zasp przy attyce pokazano na rysunku P1.4

579

2,5 m

1,11

0,8

1,11

Rys. P1.4. Wartoci wspczynnikw ksztatu dachu i dugo zasp przy attyce
Rysunek nie w skali
Obcienie niegiem dachu
Warto charakterystyczna obcienia niegiem dachu w rozpatrywanych ukadach obcienia, na podstawie zalenoci (7) wynosi:
przypadek (i)
s = i 1,0 1,0 sk = 0,8 0,9 = 0,72 kN/m2
przypadek (ii), strona lewa
s = i 1,0 1,0 sk = 0,4 0,9 = 0,36 kN/m2
przypadek (ii), strona prawa
s = i 1,0 1,0 sk = 0,8 0,9 = 0,72 kN/m2
przypadek (iii), strona lewa
s = i 1,0 1,0 sk = 0,8 0,9 = 0,72 kN/m2
przypadek (iii), strona prawa
s = i 1,0 1,0 sk = 0,4 0,9 = 0,36 kN/m2
przypadek obcienia miejscowego, obcienie przy attyce
s = i 1,0 1,0 sk = 1,11 0,9 = 0,999 kN/m2
przypadek obcienia miejscowego, obcienie w rodkowej czci
dachu (na odcinku 25 m)
s = i 1,0 1,0 sk = 0,8 0,9 = 0,72 kN/m2

4. Oddziaywanie wiatru
4.1. Oglny model obcienia wiatrem
Oddziaywania wiatru na konstrukcje budowlane mona podzieli na takie, ktre
konstrukcja powinna przenie w przewidywanym czasie uytkowania, i takie, ktrym
mona zapobiega przez jej odpowiednie uksztatowanie. Do pierwszej grupy naley
obcienie wiatrem porywistym, ktrego nie da si unikn, do drugiej wszystkie zjawiska
niestatecznoci aeroelastycznej, ktrym mona zapobiega, lub ktrych intensywno
mona ograniczy do akceptowanego poziomu. Su do tego rne zabiegi konstrukcyjne,
poczynajc od zmiany ksztatu lub wprowadzenie elementw wpywajcych na przepyw
powietrza, aktywne lub pasywne sterowanie albo zwikszenie tumienia drga.
W pewnym stopniu mona take ograniczy skutki oddziaywania wiatru porywistego,
przede wszystkim zwikszajc tumienie drga.
Projektujc konstrukcj naley wyznaczy obliczeniowe obcienie wiatrem, ktre
powinna ona przenie w caym, przewidywanym czasie uytkowania. Warto tego

580

obcienia zaley od czynnikw fizycznych, ktre przedstawiono powyej, a take od

decyzji co do poziomu niezawodnoci konstrukcji. Wymienione czynniki fizyczne, prdko
wiatru, jej profil, intensywno turbulencji i jej skale, a take waciwoci aerodynamiczne,
dynamiczne i aeroelastyczne konstrukcji s albo losowymi funkcjami czasu i przestrzeni
albo przynajmniej zmiennymi losowymi. Obcienie wiatrem jest wic wielowymiarowym
procesem stochastycznym.
Podstawowym modelem oddziaywania wiatru na konstrukcje - obcienia konstrukcji
wiatrem jest acuch obcienia wiatrem Davenporta [4], pi grup czynnikw
powizanych ze sob jak ogniwa acucha (rys. 2). S to: a) warunki klimatyczne,
b) warunki terenowe, c) odpowied aerodynamiczna, d) odpowied mechaniczna
i e) kryteria projektowania.
Warunki
terenowe

Warunki
klimatyczne

Odpowied
mechaniczna

Odpowied
aerodynamiczna

Kryteria
projektowania

Rys. 2. acuch wyznaczania obcienia konstrukcji wiatrem wedug Davenporta

Zgodnie z acuchem Davenporta warto obliczeniow obcienia wiatrem mona
przedstawi w postaci:

w=

1
Vk2 Cexp C p C dyn
2

gdzie:

Vk

Cexp

(10)

gsto powietrza, kg/m3,

warto charakterystyczna prdkoci wiatru, m/s, rednia 10-minutowa,
wspczynnik ekspozycji (wspczynnik wpywu terenu i wysokoci nad nim
na cinienie prdkoci wiatru),
Cp
wspczynnik aerodynamiczny (tu wspczynnik cinienia),
Cdyn wspczynnik dynamiczny (wspczynnik dziaania poryww wiatru),
wspczynnik czciowy (czciowy wspczynnik bezpieczestwa).
f
W takiej postaci, chocia w nieco innym zapisie symboli, jest przedstawione obcienie
wiatrem w dotychczasowej normie polskiej [N5].
Konstrukcje budowlane cechuje dua rnorodno ksztatw, rozwiza
konstrukcyjnych i materiaowych [1], a take lokalizacji i wynikajcego std rodzaju terenu,
na ktrym si znajduj lub maj si znajdowa. Z tym wie si rozmaito stosowanych
wspczynnikw: ekspozycji, aerodynamicznych (cinienia i si) oraz dynamicznych.
Znajduje to odzwierciedlenie w zapisie obcienia konstrukcji, w zalenoci od jej
wysokoci i proporcji wymiarw: wysokich budynkw albo niskich i rozlegych hal,
konstrukcji wysokich i smukych, jak penocienne kominy i kratowe wiee i maszty.
Ta rnorodno znajduje odzwierciedlenie nie tylko w Eurokodzie oddziaywania
wiatru [N8] ale take w Eurokodzie projektowania stalowych wie i masztw [N10],
i rwnie, chocia w mniejszym stopniu, w normie projektowania supw owietleniowych

581

[N11]. S w nich przywoane liczne postanowienia normy oglnej [N8], dotyczce

prdkoci wiatru i cinienia prdkoci, ale s take postanowienia odmienne, dotyczce
wspczynnikw oporu aerodynamicznego konstrukcji kratowych i walcowych oraz
wspczynnika dynamicznego i rozkadu obcienia w funkcji ich wysokoci.

4.2. Modele obcienia wiatrem w Eurokodzie 1

W normie europejskiej wyrniono obcienia dziaajce na przegrody budynkw oraz
na konstrukcj non jako cao. Rozrnia si ponadto obcienie powierzchni
zewntrznych i wewntrznych. Wzr (10) sucy do obliczania cinienia dziaajcego na
przegrody budynkw zosta tu sprowadzony do iloczynu dwch wielkoci jednak jedna z
nich jest przedstawiona za pomoc rozbudowanego wyraenia, ktre musi zawiera
wszystko to, co zostao przeniesione ze wzoru (10).
Cinienie wiatru dziaajce na powierzchnie zewntrzne przedstawia wzr (5.1)
w normie PN-EN 1991-1-4:2008
PN-EN 1991-1-4
2008
(5.1)

we = q p (z e ) c pe

(11)

wi = q p (zi ) c pi

(12)

a na powierzchnie wewntrzne wzr (5.2)

PN-EN 1991-1-4
2008
(5.2)

Obcienie si skupion jest przedstawione za pomoc wzoru (5.3)

PN-EN 1991-1-4
2008
(5.3)

Fw = c s cd c f q p (z e ) Aref

(13)

We wzorach tych:
qp(ze)
warto szczytowa cinienia prdkoci wiatru do oblicze cinienia
zewntrznego i obcienia skupionego,
qp(zi)
warto szczytowa cinienia prdkoci wiatru do oblicze cinienia
wewntrznego,
cpe
wspczynnik cinienia zewntrznego,
cpi
wspczynnik cinienia wewntrznego,
cf
wspczynnik siy aerodynamicznej, np. oporu aerodynamicznego,
c sc d
wspczynnik konstrukcyjny,
ze
wysoko odniesienia do oblicze cinienia zewntrznego,
zi
wysoko odniesienia do oblicze cinienia wewntrznego,
Aref
powierzchnia odniesienia do oblicze siy skupionej.
Ustalajc wysoko odniesienia ze do oblicze cinienia zewntrznego i si skupionych
naley stosowa zalecenia podane w punkcie 7.2.2 normy [N8], rysunek 7.4.

582

nawietrzna
ciana
budynku

wysoko
odniesienia

profil cinienia
prdkoci

b
ze=h

h b

qp(z)=qp(ze)

b
ze=h

h-b

b < h 2b

ze=b

qp(z)=qp(h)
qp(z)=qp(b)

h
b
z

b
ze=h

qp(z)=qp(h)

h > 2b

hstrip

ze=zstrip
ze=b

qp(z)=qp(zstrip)
qp(z)=qp(b)

b
z

Rys. 7.4. Wysokoci odniesienia, ze, zalene od h i b, oraz odpowiadajce im rozkady

cinienia prdkoci [N8]
Zalecenia te odnosz si nie tylko do obcienia powierzchni zewntrznych cian lecz
take do obcienia si skupion. Wysoko odniesienia ze naley ustala jako wysoko
grnej krawdzi pola Aref. Dotyczy to take wysokich konstrukcji smukych, jak kominy
oraz konstrukcji kratowych o pasach rwnolegych.

583

Model obliczeniowy obcienia wiatrem w normie europejskiej charakteryzuje si niej

podanym ujciem.
Podstawow wartoci prognozowan, zalen od warunkw klimatycznych, jest rednia
10. minutowa prdko wiatru, nazywana wartoci podstawow bazowej prdkoci
wiatru.
Obcienie wiatrem konstrukcji w miejscu jej lokalizacji wyznacza si przeliczajc
podstawow warto bazow cinienia prdkoci na warto szczytow (chwilow)
w funkcji wysokoci nad poziomem gruntu. Dokonuje si tego uwzgldniajc
intensywno turbulencji, zalen od rodzaju terenu i wysokoci nad nim.
Podano 5 kategorii terenu. Kategorie II, II i IV odpowiadaj opisowo rodzajom terenu A,
B i C w normie polskiej [N5]. Kategoria 0 charakteryzuje otwarte morze, kategoria I za
rozlegy teren cakowicie otwarty.
Zaleno prdkoci od wysokoci nad terenem podano w postaci wzoru
logarytmicznego.
Obcienie wiatrem oblicza si przyjmujc warto chwilow cinienia prdkoci,
zwan wartoci szczytow.
Warto szczytow cinienia prdkoci stosuje si zarwno do oblicze cinienia
wywieranego na element ciany osonowej jak i na ca konstrukcj non budowli.
W tym drugim przypadku jednak, redukuje si warto szczytow uwzgldniajc brak
korelacji wartoci chwilowych na obszarze caej budowli, za pomoc wspczynnika
rozmiarw cs, a take zwiksza, uwzgldniajc waciwoci dynamiczne budowli za
pomoc wspczynnika dynamicznego cd. Iloczyn obydwu wspczynnikw, cscd,
nazwany wspczynnikiem konstrukcyjnym, zawiera si zwykle w do wskim zakresie
od 0,85 do 1,10. W zaczniku D do normy podano wykresy wspczynnika cscd dla
kilku typw budowli w zalenoci od ich rozwizania konstrukcyjnego i gwnych
wymiarw. Obliczenia wykonano jednak dla prdkoci bazowej vb = 28 m/s, ktra
w naszych warunkach klimatycznych praktycznie nie wystpuje.
Podano obszerne zestawienia wspczynnikw cinienia zewntrznego dla rnych
budowli, wzite z wielu norm, przede wszystkim z normy brytyjskiej i niemieckiej oraz
z normy Europejskiej Konwencji Konstrukcji Metalowych, a take z wielu publikacji.
Byy one uzyskane z bada, w ktrych w rny sposb odwzorowano struktur wiatru.
Podano 5 zacznikw dotyczcych:
o Zacznik A: wpyw terenu ilustracje kategorii terenu, zasady kwalifikacji terenu
wok rozpatrywanej budowli (rozbieg), wpyw rzeby terenu (pojedynczych wzgrz
i skarp).
o Zaczniki B i C: dwie procedury obliczania wspczynnika konstrukcyjnego.
o Zacznik D: wykresy wspczynnika konstrukcyjnego dla kilku rodzajw
konstrukcji.
o Zacznik E: formy niestatecznoci aeroelastycznej, w tym drgania wywoane
wzbudzaniem wirowym.
o Zacznik F: uproszczone metody wyznaczania charakterystyk dynamicznych
konstrukcji.

4.3. Modele obcienia wiatrem wie i masztw

Obcienie wiatrem wie
Obcienie wiatrem wie, dziaajce zgodnie ze rednim kierunkiem wiatru, jest
okrelone jako obcienie rednie 10. minutowe, przedstawione w postaci [N10]

584

PN-EN 1993-3-4
2008

Fm,W ( z ) =

q p (z )
1 + 7 I v ( ze )

c f Arcf

(14)

oraz obcienie cakowite, rwnowane (zastpcze) obcieniu porywami wiatru, bdce

sum obcienia redniego i przyrostu obcienia (nazwanego odcinkowym) wynikajcego
z odpowiedzi konstrukcji na porywy wiatru, wyznaczane wedug wzoru
PN-EN 1993-3-4
2008
gdzie:
Iv(ze)
c sc d
zm
h
co(zm)

[1 + 7 I v ( z e )]c s cd 1
FT,W(z) = Fm,W(z) 1 + 1 + 0.2(z m / h )2

co ( z m )

(15)

intensywno turbulencji wg PN- EN 1991-1-4:2008,

wspczynnik konstrukcyjny wg PN- EN 1991-1-4:2008,
wysoko nad podstaw, dla ktrej oblicza si efekt obcienia,
cakowita wysoko wiey,
wspczynnik orografii wg PN- EN 1991-1-4:2008

Indeks m oznacza obcienie rednie, T oznacza obcienie cakowite, a indeks

W obcienie dziaajce zgodnie z kierunkiem wiatru.
Rozrnia si kilka przypadkw obcienia wiatrem wie, w zalenoci od ich
uksztatowania [N10]:
(2) W wieach w ktrych osie pochylonych krawnikw przecinaj si powyej
wierzchoka (patrz Rysunek B.3.1(a)), najwiksz si w prcie skratowania, lub si
cinajc na danym poziomie, wyznacza si wg B.3.2.2.2.
(3) W wieach w ktrych osie pochylonych krawnikw w segmentach przecinaj si
poniej wierzchoka wiey (patrz Rysunek B.3.1(b)), rozpatruje si dwa ukady obcie
odcinkowych:
a) rednie obcienie wiatrem, Fm,W(z), poniej punktu przecicia osi krawnikw
i zastpcze obcienie porywami wiatru FT,W(z) powyej tego punktu.
b) rednie obcienie wiatrem, Fm,W(z), powyej punktu przecicia osi krawnikw
i zastpcze obcienie porywami wiatru FT,W(z) poniej tego punktu.
(4) W przypadku wicej ni jednego zaamania osi krawnikw, wykonuje si po dwie
analizy obcie odcinkowych dla kadego segmentu, patrz Rysunek B.3.1(c)N10).
Wymienione przypadki obcienia s przedstawione na rysunku B.3.1.

N10)

Odsyacz krajowy: Kademu punktowi przecicia osi krawnikw (wewntrz obrysu

konstrukcji) odpowiadaj dwa schematy obcienia uwzgldniajce porywy wiatru powyej lub
poniej punktu przecicia tych osi.

585

(a) Przypadek 1

(b) Przypadek 2

Obcienie cakowite wyznaczone wspczynnikiem obcienia

redniego i odpowiedzi na porywy

Obcienie odcinkowe segmentu "A"

Obcienie odcinkowe Obcienie odcinkowe

segmentu "A":
segmentu "B":
odcinek 1
odcinek 1
odcinek 2
odcinek 2
(c) Przypadek 3
Oznaczenia: 1 Segment "A", 2 Przeduenie krawnikw segmentu "A", 3 Obcienie
rednie; 4 Segment "B" jak przypadek 1, z segmentami powyej; 5 Obcienie
uwzgldniajce "porywy"; 6 Segment "B"; 7 Segment "B"N11) jak przypadek 1, z segmentami
powyej; 8 Przeduenie krawnikw segmentu "B".
Rysunek B.3.1 Schematy obcie odcinkowych wie [N10]

N11)

Odsyacz krajowy: Bd w oryginale zamiast "B" powinno by "C".

586

Obcienie wiatrem masztw

Obcienie wiatrem masztw jest okrelone w normie [N10] jako czne dziaanie
zastpczego obcienia statycznego wiatrem o prdkoci rwnej 10 - minutowej wartoci
redniej, tylko w kierunku wiatru oraz obcienia pulsujcego z wiatrem i ewentualnie
poprzecznego wywoanego porywistoci wiatru.
Zgodnie z norm [N10] w celu wyznaczenia dynamicznej odpowiedzi masztu na
obcienie wiatrem uwzgldnia si szereg ukadw statycznych obcie odcinkowych, w
kombinacji z obcieniem rednim. Procedura ta wymaga wykonania szeregu oblicze przy
kadym kierunku wiatru oraz odpowiedniego sumowania wynikw dla uzyskania
maksymalnych wartoci odpowiedzi.
Wartoci obcienia zale take od wyposaenia i jego rozkadu na maszcie,
symetrycznego albo niesymetrycznego.
rednie obcienie wiatrem dziaajce na trzon masztu w kierunku wiatru jest okrelone
wzorem (B.22) [N10]:
PN-EN 1993-3-1
2008
(B.22)

Fm,W =

q p ( z)
1 + 7I v ( z)

cW ( z) A

(16)

gdzie:
cW(z)

wspczynnik siy od wiatru, dziaajcej na konstrukcj (z ewentualnym

wyposaeniem) odpowiadajcy rozpatrywanej sekcji masztu, na wysokoci
z metrw ponad poziomem gruntu, wyznaczony zgodnie z B.4.2
Schematy obcie odcinkowych pokazano na Rysunku B.4.1.

rednie obcienie
wiatrem

i=1

Rysunek B.4.1 Schematy obcie odcinkowych masztu [N10]

Dodatkowo do obcienia redniego stosuje si kolejno nastpujce schematy obcie
odcinkowych:

na kadym przle tronu masztu pomidzy poziomami ssiadujcych odcigw (i na

przle pomidzy podstaw, a pierwszym poziomem odcigw);

na wysokoci ewentualnej czci wspornikowej masztu;

pomidzy rodkami ssiednich przse;

pomidzy podstaw, a poow rozpitoci pierwszego przsa;

pomidzy poow rozpitoci ostatniego przsa i wierzchokiem masztu.

587

Obcienie odcinkowe jest okrelone wzorem (B.24):

PN-EN 1993-3-1
2008
(B.24)
gdzie:
Iv(ze)
ks
cW(z)
co(zm)

FPW = 2k s

q p (z)

I v ( z)
1 + 7 I v ( z ) c0 ( z )

cW ( z ) A

(17)

intensywno turbulencji wg PN- EN 1991-1-4:2008, jak wyej,

wspczynnik skali; warto zalecana ks = 3,5,
wspczynnik siy, jak wyej,
wspczynnik orografii wg PN- EN 1991-1-4:2008, jak wyej.

Stosujc dla uproszczenia rwnomierne obcienia odcinkowe przy obliczaniu Iv(z)

i qp(z), przyjmuje si wsprzdn z grnego koca odcinka (analogicznie jak ze
w Eurokodzie 1 [N8]).
W masztach o wysokoci do 50 m rozpatruje si tylko jeden przypadek z obcieniem
rednim i odcinkowym obejmujcym ca wysoko masztu.
W przypadku masztu ze wspornikiem rozpatruje si dwa schematy (i) obcienie
rednie i dodatkowe obcienie odcinkowe na wsporniku oraz obcienie rednie na
maszcie; (ii) obcienie rednie na wsporniku oraz obcienie rednie i dodatkowe
obcienie odcinkowe na maszcie.
Obcienie wiatrem wie i masztw obejmuje take ich wyposaenie, a w przypadku
masztw wanym elementem s odcigi. Wicej informacji znajduje si w pracy [7].
Obcienie wiatrem supw owietleniowych
Obcienie wiatrem supw owietleniowych, jako cakowit si dziaajc na odcinek
supa, w rodku pola Ac rzutu tego odcinka, oblicza si z wzoru [N10]
PN-EN 1993-3-1
Fc (z ) = Ac c q(z )
(18)
2008
gdzie:
AC
pole rzutu odcinka trzonu na paszczyzn pionow prostopad do
kierunku wiatru,
c
wspczynnik ksztatu rozwaanego odcinka trzonu supa (wspczynnik
oporu aerodynamicznego wedug [N5]),
q(z)
cinienie prdkoci wiatru odniesione do wysokoci z w rodku pola rzutu
odcinka trzonu.
Odpowied dynamiczn supa uwzgldnia si we wzorze na cinienie prdkoci
PN-EN 1993-3-1
2008

q(z ) = f C e (z ) q(10)

gdzie:

f
q(10)

wspczynnik efektu skali,

wspczynnik dynamiczny supa,
wspczynnik topograficzny,
referencyjne cinienie prdkoci wiatru, rednie 10.minutowe, na
wysokoci 10 w terenie kategorii II wg {N5], o okresie powrotu 50 lat.

588

(19)

Norma [N11] ma zastosowanie w projektowaniu supw z latarniami wierzchokowymi

nie wyszych ni 20 m oraz do supw z latarniami wspornikowymi nie wyszych ni 18 m.
Niektre postanowienia, dotyczce prdkoci wiatru i kategorii terenu s zgodne
z Eurokodem 1 [N8].

4.4. Prdko wiatru i cinienie prdkoci

Warto szczytowa cinienia prdkoci jest wyraona w Eurokodzie 1 [N8] wzorem
(4.8)

( )

PN-EN1991-1-4
2
q p (z ) = [1 + 7 I v ( z )] 1 vm
(z )
2008
2
(4.8)
gdzie:
vm(z)
warto rednia prdkoci wiatru,
gsto powietrza,

Iv(z)
intensywno turbulencji,
z
wysoko nad poziomem terenu.

(20)

Warto rednia prdkoci wiatru jest przedstawiona w postaci

PN-EN1991-1-4
2008
gdzie:
vb
cr(z)
co(z)
z

vm (z ) = c r ( z ) co ( z ) vb

(21)

warto bazowa prdkoci wiatru (rednia 10. minutowa),

wspczynnik chropowatoci terenu,
wspczynnik rzeby terenu (orografii),
jak wyej.

Za pomoc wspczynnika chropowatoci uwzgldnia si zaleno prdkoci wiatru od

rodzaju terenu i wysokoci nad nim; za pomoc wspczynnika rzeby terenu uwzgldnia
si wpyw skarp lub pojedynczych wzniesie na prdko wiatru.
Bazowa prdko wiatru jest wyraona wzorem
PN-EN1991-1-4
2008
gdzie:
vb,0
cdir
cseason

vb = cdir c season vb ,0

(22)

warto podstawowa bazowej prdkoci wiatru (rednia 10. minutowa),

wspczynnik kierunkowy,
wspczynnik pory roku (sezonowy).

Za pomoc wspczynnika kierunkowego uwzgldnia si zaleno bazowej prdkoci

wiatru od jego kierunku, wspczynnik sezonowy stosuje si do oblicze konstrukcji
tymczasowych albo znajdujcych si w stadium budowy, jeeli w obliczeniach mona

589

uwzgldni por roku (miesic). Zaleca si stosowanie wartoci cseason = 1,0; warto ta
moe by zmieniona w zaczniku krajowym.
Warto podstawowa bazowej prdkoci wiatru, vb,0, jest wartoci charakterystyczn,
redni 10 minutow, niezalen od kierunku wiatru i pory roku, na wysokoci 10 m nad
poziomem gruntu, w otwartym terenie wiejskim o niskiej rolinnoci, jak trawa,
i o pojedynczych przeszkodach oddalonych od siebie przynajmniej na odlego ich 20
wysokoci. Jest to teren oznaczony w normie europejskiej jako teren kategorii II, okrelany
w skrcie jako otwarty, rolniczy; wedug dotychczasowej normy polskiej jest to teren A,
a warto podstawowa bazowej prdkoci wiatru ma cechy wartoci charakterystycznej wg
normy polskiej [N5]. Teren kategorii II jest podstawowym terenem odniesienia.
Poniewa we wzorze na cinienie prdkoci suma redniej prdko wiatru i wartoci
fluktuacyjnej jest podniesiona do kwadratu, to po przeniesieniu kwadratu wartoci redniej
przed nawias i pominiciu trzeciego czonu w nawiasie jako maego pozostaje wspczynnik
2kp. Przeliczajc redni 10 minutow warto prdkoci wiatru na warto szczytow,
ktra jest wartoci chwilow (z zaoenia redni z 1 3 sekund), przyjmuje si kp = 3,5,
co oznacza bardzo mae prawdopodobiestwo przewyszenia wartoci szczytowej w jednej,
dziesiciominutowej realizacji prdkoci wiatru. Std wynika wspczynnik liczbowy 7 we
wzorach (14) oraz (21) (23). Warto ponadto zwrci uwag, e wyznaczajc odpowied
dynamiczn oblicza si wspczynnik wartoci szczytowej kp z tego samego wzoru,
z ktrego oblicza si wspczynnik wedug normy polskiej [N5]. Zwykle uzyskuje si
3,2 < 4.
Intensywno turbulencji jest stosunkiem redniego odchylenia standardowego
skadowych fluktuacyjnych prdkoci wiatru v do wartoci redniej 10 minutowej vm(z)

I v (z ) =

vm ( z )

kl
co (z ) ln (z / z 0 )

(23)

Jeeli co(z) = 1,0, jak dla terenu paskiego, oraz kl = 1,0 zgodnie z zaleceniem normy, to
intensywno turbulencji przedstawia wzr

I v (z ) =

1
,
ln(z / z 0 )

(24)

w ktrym z0 jest wysokoci chropowatoci.

Wspczynnik chropowatoci terenu jest wyraony wzorem

z
cr (z ) = k r ln
z0

z
k r = 0,19 0
z 0, II

(25)

w ktrym
0,07

gdzie:
z 0, II parametr (wysoko) chropowatoci terenu kategorii II.

590

(26)

Zastosowanie terenw kategorii III i IV jest ograniczone przez wymagany promie

zabudowy lub zadrzewienia, pod wiatr, w kierunku, z ktrego prdko wiatru ma by brana
pod uwag. W Zaczniku A do normy [N8] podano w tablicach odpowiednie warunki.

4.5. Prdko wiatru i cinienie prdkoci w zaczniku krajowym [N8]

Zacznik krajowy zawiera inne ni dotychczas wartoci charakterystyczne prdkoci
wiatru (tablica 2) i cinienia prdkoci (tablica 3) [N8]. Zostay one wyznaczone w wyniku
analizy danych pomiarowych z ostatnich 40 lat z zastosowaniem rozkadu Gumbela [11].
Podzia Polski na strefy obcienia wiatrem pozostaje prawie cakowicie dotychczasowy,
lecz z nieco inn jego interpretacj. Zalenoci prdkoci wiatru od wysokoci nad
poziomem gruntu podano w postaci wzorw potgowych zamiast logarytmicznych.
W strefie I zwikszono warto charakterystyczn prdkoci wiatru z 20 do 22 m/s,
oszacowanej na stacjach meteorologicznych lecych na paskim, rwnym terenie, jak
Warszawa, Pozna i Sulejw z kierunku zachodniego [11].
Tablica NA.1 Wartoci podstawowe bazowej prdkoci wiatru
i cinienia prdkoci wiatru w strefach. A wysoko nad poziomem morza
vb,o , m/s

vb,o , m/s

A 300 m

A> 300 m

22

22[1 + 0,0006 (A - 300)]

II

26

26

III

22

22[1 + 0,0006 (A - 300)]

Strefa

Tablica NA.1 Wartoci podstawowe bazowej prdkoci wiatru

i cinienia prdkoci wiatru w strefach (cd). A wysoko nad poziomem morza [N8]
qb,o
qb,o
(kN/m2)
(kN/m2)
Strefa
A 300 m
A> 300 m
1

0,30

0,30 [1 + 0,0006( A 300)]

II

0,42

0,42

III

0,30

2 20000 A
0,30 [1 + 0,0006( A 300)]

20000 + A

W strefie II zwikszono warto prdkoci wiatru do 26 m/s w wyniku ostatnich bada i

analiz [11]. Nie wprowadzono dwch podstref nad samym morzem, gdy zwikszenie
prdkoci w tych miejscach jest wynikiem zastosowania kategorii terenu 0 oraz I.
W strefie III prdko wiatru jest podana w postaci liniowej zalenoci od wysokoci
nad poziomem morza. W obliczeniach, przyjmujc podstawow warto bazow cinienia
prdkoci naley uwzgldni spadek gstoci powietrza wraz ze wzrostem wysokoci nad
poziomem morza, podany w postaci dodatkowego czonu w tablicy NA.1.

591

Ze wzgldu na to, e w strefie I wzniesienia ponad 300 m s stosunkowo niewysokie

w obliczeniach mona nie uwzgldnia spadku gstoci powietrza z wysokoci nad
poziomem morza.

Rysunek NA.1 Podzia Polski na strefy obcienia wiatrem [N8]

W strefach I i III, do wysokoci 300 m npm wartoci charakterystyczne podstawowej
prdkoci bazowej s takie same, rni si jednak wartoci wspczynnika kierunkowego
(tablica NA.2). Na tym polega wspomniana wyej nieco inna interpretacja dotychczasowego
podziau kraju na strefy.
We wzorze na obcienie wiatrem wspczynnik kierunkowy jest podniesiony do
kwadratu, zatem w zalenoci od strefy obcienia wiatrem obcienie z niektrych
kierunkw, gwnie wschodnich, moe by zmniejszone nawet dwukrotnie.

Strefa
I
II
III

0
1
0,8
1,0
0,8

Tablica NA.2 Wartoci wspczynnika kierunkowego [N8]

Kierunek wiatru (sektor)
30 60 90 120 150 180 210 240 270 300
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
0,7
0,8
0,9
1,0
0,9 0,8
0,7
0,8
0,9
1,0
0,7
0,9
1,0

330
12
0,9

W zaczniku krajowym dopuszczono stosowanie potgowego wzoru na wspczynnik

chropowatoci i wspczynnik ekspozycji wedug tablicy NA.3.
Warunki stosowania wybranych kategorii terenu podane w Zaczniku A Eurokodu 1
[N8] s bardzo ostre. Na przykad, aby budynek o wysokoci 15 m, zlokalizowany na
terenie kategorii IV, mg by rozpatrywany jako znajdujcy si na takim terenie, musi by
otoczony przez zabudow miejsk w promieniu 20 km. Dopuszczono jednake podanie
innych warunkw w zaczniku krajowym. W polskim zaczniku podano, e promie

592

zabudowy otaczajcej budynek musi by nie mniejszy ni 30h, gdzie h wysoko

budynku, aby warunki odpowiadajce tej zabudowie mogy by brane do oblicze.
Tablica NA.3 Wspczynnik chropowatoci i wspczynnik ekspozycji oraz zmin i zmax
Kategoria
cr(z)
ce(z)
zmin, m
zmax, m
terenu
1
2
3
4
5
z
1,3
10

0 ,11

z
1,2
10

0 ,13

z
1,0
10

0 ,17

II
III

z
0,8
10

IV

z
0,6
10

0 ,19

0 , 24

z
3,0
10

0 ,17

z
2,8
10

0 ,19

z
2,3
10

0 , 24

z
1,9
10

0 , 26

z
1,5
10

0, 29

200

200

300

400

10

500

UWAGA : cr(z) i ce(z) dla wysokoci z >zmax naley przyjmowa jak dla zmax.

4.6. Dynamiczne oddziaywanie poryww wiatru

W przypadku konstrukcji smukych, zwaszcza o sabym tumieniu drga, konieczne jest
uwzgldnienie dynamicznego oddziaywania poryww wiatru. Czyni si to za pomoc
wspczynnika dynamicznego, uwzgldniajcego dynamiczn odpowied konstrukcji albo
zastpczego, dodatkowego obcienia odcinkowego jak w przypadku masztw.
Wspczynnik konstrukcyjny
Dynamiczne oddziaywanie poryww wiatru jest uwzgldniane w Eurokodzie za
pomoc wspczynnika, nazwanego wspczynnikiem konstrukcyjnym, wystpujcego we
wzorze (13). Jest on iloczynem wspczynnika rozmiarw konstrukcji, wyraonego wzorem
(6.2) w normie [N8]
PN-EN1991-1-4
2008
(6.2)

cs =

1 + 7 I v (z s ) B 2
1 + 7 I v (z s )

(27)

oraz wspczynnika dynamicznego, wyraonego wzorem (6.3)

PN-EN1991-1-4
2008
(6.3)

cd =

1 + 2 k p I v (z s ) B 2 + R 2
1 + 7 I v (z s ) B 2

Zatem wspczynnik konstrukcyjny jest wyraony wzorem

593

(28)

PN-EN1991-1-4
2008
gdzie:
kp

B2

R2

c s cd =

1 + 2 k p I v (z s ) B 2 + R 2
1 + 7 I v (z s )

(29)

wspczynnik wartoci szczytowej ,

poza rezonansowa cz odpowiedzi konstrukcji,
rezonansowa cz odpowiedzi konstrukcji,

Wspczynnik odpowiedzi poza rezonansowej B2 uwzgldnia brak penej korelacji

cinienia na powierzchniach konstrukcji, natomiast wspczynnik odpowiedzi rezonansowej
uwzgldnia efekt odpowiedzi konstrukcji na turbulentne wzbudzanie drga
zsynchronizowane z czstotliwoci jej pierwszej postaci drga.
We wzorach (27), (28) i (29) wysokoci odniesienia jest zs. W przypadku konstrukcji
pionowych o wysokoci h, jak np. budynki, wiee lub kominy, naley przyjmowa zs = 0,6h,
w przypadku konstrukcji poziomych, jak czniki lub tablice naley przyjmowa zs jako
odlego poowy ich wysokoci od poziomu terenu.
Wartoci wspczynnika konstrukcyjnego oblicza si wedug jednej z dwch procedur,
podanych w normie [N8], w zacznikach B i C. Wyniki rni si niewiele, napisano w
normie, e w granicach 5%. W normie zezwolono na wybr jednej z procedur, zatem w
zaczniku krajowym zalecono obliczenia wedug procedury 1.
W normie [N8] podano take warunki, przy ktrych mona bez oblicze przyjmowa
warto cscd = 1. Tak warto mona przyjmowa w obliczeniach:
a) budynkw o wysokoci mniejszej ni 15 m,
b) fragmentw cian osonowych i dachw o czstotliwoci drga wasnych powyej 5 Hz,
c) budynkw ramowych ze cianami konstrukcyjnymi, o wysokoci niszej ni 100 m i
niszej ni 4krotny wymiar budynku mierzony w kierunku dziaania wiatru,
d) kominw o przekroju koowym, o wysokoci mniejszej ni 60 m i mniejszej ni 6,5 ich
rednic,
Alternatywnie, dla powyej podanych przypadkw a), b), c) i d) wartoci cscd mona
wyznacza wg procedury szczegowej.
Wykresy otrzymane z oblicze za pomoc procedury 1 zalecanej w zaczniku
krajowym przedstawiono na rys. 3 6 dla budynkw i kominw stalowych [13]. Linie
cigle oznaczaj wartoci cscd obliczone dla strefy 1, o prdkoci bazowej vb = 22 m/s, linie
przerywane oznaczaj cscd obliczone dla strefy 2, o prdkoci bazowej vb = 26 m/s. Wykresy
normowe wykonano dla prdkoci 28 m/s, w Polsce praktycznie nie wystpujcej.
Obliczenia wykonano dla dwch kategorii terenu, otwartego kategorii II i
podmiejskiego, kategorii III.
Jeeli wartoci przewyszaj 1,1, to zgodnie z norm mona zastosowa procedur
szczegow podan w normie [N8] w punkcie 6.3.
Wartoci cscd dla wielokondygnacyjnych budynkw stalowych
Wykresy na rysunkach 3 i 4 wykonano przyjmujc:
- czstotliwo drga wasnych obliczon wedug wzoru F.2 w normie [N4],
- logarytmiczny dekrement tumienia konstrukcyjnego s = 0,05,
- logarytmiczny dekrement tumienia aerodynamicznego a = 0,
Wykresy odnosz si do wielokondygnacyjnych budynkw stalowych, na rzucie
prostokta, o pionowych cianach zewntrznych i regularnym rozkadzie sztywnoci i masy.
Zgodnie z podpunktem a) punktu 6.2 (1), dla budynkw o wysokoci mniejszej ni 15 m,
mona przyjmowa warto cscd = 1. Zaznaczono obszar speniajcy ten warunek.

594

Wartoci cscd dla kominw stalowych bez wykadziny

Wykresy na rysunkach 5 i 6 wykonano przyjmujc:
- czstotliwo drga wasnych obliczon wedug wzoru F.3 w normie [N4] oraz 1 = 1000
i Ws/Wt = 1,0,
- logarytmiczny dekrement tumienia konstrukcyjnego s = 0,012,
- logarytmiczny dekrement tumienia aerodynamicznego a = 0.

Wysoko [m]

1,05
1,00

1,00
0,95

0,95

0,90
0,90

100
90
80
70
0,85
60
50

0,85

40
30
h < 15 m

20

cscd = 1

10
10

20

30

40

50

60

70

80

90
100
Szeroko [m]

Rys. 3. Wartoci wspczynnika cscd dla wielokondygnacyjnych budynkw stalowych

i terenu kategorii II
Wysoko [m]

1,00
0,95

0,95
0,90

0,90

0,85
0,85

100
90
80
70
60
50
40
30
h < 15 m

20

cscd = 1

10
10

20

30

40

50

60

70

80

90
100
Szeroko [m]

Rys. 4. Wartoci wspczynnika cscd dla wielokondygnacyjnych budynkw stalowych

i terenu kategorii III

595

Zgodnie z podpunktem d) punktu 6.2 (1), dla kominw o przekroju koowym,

o wysokoci mniejszej ni 60 m i mniejszej ni 6,5 ich rednic, mona przyjmowa warto
cscd = 1. Odpowiedni obszar speniajcy powysze warunki zaznaczono na rysunkach.
Wysoko [m]

1,10

1,05

100

1,10

90

1,00

1,05

80
1,00
70

0,95

60
50
40
h < 60 m
h < 6,5b

30

cscd = 1

20
10
1

9
10
rednica [m]

Rys. 5. Wspczynnik cscd dla kominw stalowych bez wykadziny i terenu kategorii II

Wysoko [m]

1,10

1,10
1,05

100

1,00 1,05

90
1,00
0,95
80
0,95

70
60
50
40
h < 60 m
h < 6,5b

30

cscd = 1

20
10
1

9
10
rednica [m]

Rys. 6. Wspczynnik cscd dla kominw stalowych bez wykadziny i terenu kategorii III

596

Wspczynnik dynamiczny w projektowaniu wie i masztw

Inaczej jest uwzgldniane oddziaywanie poryww wiatru w Eurokodzie projektowania
wie i masztw [N9]. Wykorzystuje si tu metody podane w Eurokodzie 1 lecz z pewnymi
modyfikacjami i specjalnym podejciem w przypadku masztw. Wprowadza si zastpcze,
statyczne obcienie odcinkowe, za pomoc ktrego uwzgldnia si dynamiczne efekty
poryww wiatru.
Wspczynnik dynamiczny w projektowaniu supw owietleniowych
W normie projektowania supw owietleniowych [N11] podano inn metod
uwzgldniania dynamicznego dziaania poryww wiatru.
Dokonuje si tego za pomoc wspczynnika dynamicznego uzalenionego od
podstawowego okresu drga wasnych T (rys. 6). Waciwoci tumice s brane pod uwag
poprzez uzalenienie wartoci wspczynnika od materiau konstrukcji: w normie podano
wykresy dla supw metalowych, z betonu spronego i betonu zbrojonego.

2.2
2.0
1.8
1.6
1.4
1.2
1.0
0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

3.5

T, s
Rys. 6. Wspczynnik dynamiczny dla supw metalowych wedug [N11]
Zaleno wspczynnika od okresu drga wasnych supa jest podobna do podanej w
normie francuskiej z 1965 roku [N13], (bez zmian w pniejszych edycjach), do ktrej
zostaa wzita z normy radzieckiej z 1962 roku [N15], jednake wartoci s mniejsze. Przez
wspczynnik mnoy si warto redni 10. minutow obcienia wiatrem, inaczej ni w
PN-EN 1991-1-3:2008 [N8]. Pierwotnie, w normie radzieckiej, by on dostosowany do
wartoci redniej 2. minutowej obcienia wiatrem.

4.7. Wspczynniki cinienia i si aerodynamicznych

Wspczynniki cinienia w Eurokodzie 1 [N8]
W normie podano wartoci wspczynnikw cinienia zewntrznego i wewntrznego,
dla budynkw, w tym dla zewntrznych cian dwupowokowych, wypadkowego cinienia
netto dziaajcego na wiaty (rnicy algebraicznej wspczynnikw cinienia na grnej i
dolnej powierzchni wiaty) oraz dla konstrukcji kulistych i walcowych. Podano take
wspczynniki si aerodynamicznych dziaajcych na konstrukcje kratowe, konstrukcje
smuke i na elementy konstrukcyjne (ksztatowniki) oraz na mosty.

597

W normie podano szczegowo potraktowane wspczynniki cinienia zewntrznego dla

dachw paskich, jedno i dwuspadowych, wielospadowych, ukowych i dla kopu. Podano
wartoci wspczynnika cinienia wewntrznego oraz sposoby wyznaczania obcienia
wiatrem cian i dachw dwupowokowych. Podano wspczynniki cinienia dla wiat, cian
wolnostojcych, ogrodze i tablic. Podano take wspczynniki obcienia stycznego.
Tytuem przykadw na Rysunku 7.5 przedstawiono podzia cian pionowych na pola o
rnych wartociach wspczynnika cinienia zewntrznego, a w tablicy 7.1 podano
zalecane wartoci tego wspczynnika. Oznaczenia pl na dachach dwuspadkowych
przedstawiono na rysunku 7.8, a wartoci wspczynnika cinienia zewntrznego dachw
pilastych pokazano na Rysunku 7.10.
Plan
mniejszy z dwch
e=b albo 2h,

b: wymiar poprzeczny
do kierunku wiatru
Elewacja przy e < d

wiatr

wiatr
D

e
4/5 e

d-e

e/5

h
wiatr

Elewacja przy e d

wiatr

Elewacja przy e 5d

wiatr

d
e/5

d
d-e/5

h
wiatr

h
wiatr

Rysunek 7.5 Oznaczenia cian pionowych [N8]

598

Wspczynniki cinienia zewntrznego cpe budynkw i ich czci zale od rozmiarw

obcionej powierzchni o polu A, ktre jest obszarem konstrukcji zbierajcym obcienie
wiatrem z obliczanej sekcji. Wspczynniki cinienia zewntrznego s podane w tablicach
dla A = 1 m2 i 10 m2, stosownie do konfiguracji budynkw, odpowiednio jako
wspczynniki lokalne cpe,1 i globalne cpe,10.
wiatr

poa nawietrzna
poa zawietrzna

= 0

poa nawietrzna

wiatr

poa zawietrzna

= 0

>0

<0
h

Dach dwuspadowy

Dach zagbiony

(a) widok z boku

wiatr

e/4

= 0

e/4

kalenica albo niecka

poa nawietrzna

poa zawietrzna

e/10

(b) kierunek wiatru

e/10

mniejszy z dwch
e = b albo 2h

= 0
b: wymiar poprzeczny
do kierunku wiatru

e/4

F
H

wiatr

kalenica
albo niecka

= 90

G
I

H
e/4

e/10
e/2

(c) kierunek wiatru

= 90

Rysunek 7.8 Oznaczenia dachw dwuspadowych [N8]

599

cpe

0,6 cpe

0,6 cpe

-0,4

-0,4

-0,4

b)

0,8 cpe

cpe

cpe

0,6 cpe

ciana

c)

cpe

ciana

0,8 cpe

ciana

d)

ciana

cpe

0,6 cpe

ciana

cpe < 0

ciana

cpe

ciana

cpe > 0

ciana

a)

ciana

ciana

0,8 cpe

Rysunek 7.10 Oznaczenia dachw wielospadowych [N8]

Tablica 7.1 Zalecane wartoci wspczynnika cinienia zewntrznego dla cian pionowych
budynkw na rzucie prostokta [N8]
Pole

h/d

cpe,10

cpe,1

cpe,10

cpe,1

cpe,10
6

5
1
0,25

-1,2
-1,2
-1,2

-1,4
-1,4
-1,4

-0,8
-0,8
-0,8

-1,1
-1,1
-1,1

cpe,1
7

-0,5
-0,5
-0,5

600

cpe,10

cpe,1

cpe,10; cpe,1

10

+0,8
+0,8
+0,7

+1,0
+1,0
+1,0

-0,7
-0,5
-0,3

Wspczynniki oporu aerodynamicznego (si aerodynamicznych)

We wszystkich normach szczegowo zostay przedstawione wspczynniki oporu
aerodynamicznego elementw konstrukcyjnych. W Eurokodzie 1 podano zasady
uwzgldniania ich smukoci aerodynamicznej (wpywu swobodnego koca.
Na szczegln uwag zasuguje wspczynnik oporu aerodynamicznego walca
koowego, ze wzgldu na jego zastosowanie w obliczeniach kominw, zwaszcza stalowych.
Podano jego szczegowe zalenoci od chropowatoci powierzchni walca, przedstawionej
w postaci stosunku wysokoci chropowatoci k do rednicy walca D, oraz od liczby
Reynoldsa. W zalenoci od przyjcia przez projektanta stanu powierzchni zewntrznej
komina jego wspczynnik oporu aerodynamicznego moe si znacznie zmienia.
1.4
1 PN-EN 1991-1-4:2008

1.3

2 PN-77/B-02011

1.2

3 PN-EN 40-3-1:2004

1.1

-2

k/D = 10

cf,0

1.0
2

0.9

-3

k/D = 10

0.8
2

0.7

-4

k/D = 10

0.6
3

0.5

k/D = 10

-5

0.4
0.3
0

5 56
7
8
9 10
Re/10
Rys. 7. Wspczynnik oporu aerodynamicznego walca koowego o nieskoczonej
smukoci. Oznaczenia: 1 wedug EC 1 [N8], 2 wedug dotychczasowej normy polskiej
[N5], 3 wedug normy projektowania supw owietleniowych [N11]

Ponadto, wystpuj due rnice pomidzy wartociami podawanymi przez rne

normy. W dotychczasowej normie polskiej podano dwie wartoci dla zakresu
nadkrytycznego liczby Reynoldsa (Re/105 > 4): Cx = 0,7 dla powierzchni gadkiej i Cx = 0,9
dla powierzchni chropowatej. W normie projektowania supw owietleniowych, dla Re/105
> 4 wartoci cf,0 zawieraj si midzy 0,5 a 0,6. Mona sdzi, e autorzy normy podali t
zaleno jak dla walca o powierzchni gadkiej.
W dwch Eurokodach, EC 1 [N8] i EC 3 [N10] inaczej s podane wartoci
wspczynnika oporu aerodynamicznego konstrukcji kratowych z prtw o przekroju
okrgym. W Eurokodzie 1 [N8] podano wartoci wspczynnika oporu aerodynamicznego
w funkcji liczby Reynoldsa dla kilku wartoci wspczynnika wypenienia (Rysunek 7.35),
natomiast w Eurokodzie 3 [N10] w funkcji wspczynnika wypenienia, dla zakresu
podkrytycznego i nadkrytycznego liczby Reynoldsa (Rysunek B./2.3).

601

cf0

cf0

1,2

1,2

1,0

1,0

0,8
0,6
0,4
0,2

= 0,2
0,3

0,4
0,3

0,5

0,2

0,6
10 5

0,6

0,6
0,4

0,6

0,4

10 4 2 3 4 5

0,2

0,8

10 6

2 3 45

0,2

10 4 2 3 4 5

10 5

Re

cf0

cf0

1,8

1,8

1,6
1,4

1,6
0,2

0,6

1,4

1,2

1,2

1,0

1,0

0,8

10 4 2 3 4 5

10 5

10 6

2 3 45

0,8

v
0,2

0,6
d

10 4 2 3 4 5

10 5

Re

cf0

1,8

cf0 2,0
0,2

0,3

0,4

0,6

0,6
0,4

1,4

1,0

10 5

0,2
2 3 45

0,3

0,4

0,5

0,6

1,6
1,4

Re

10 6

1,0
0,8

4
0,

1,2
0,3

v
10 4 2 3 4 5

= 0,2

1,8

1,6

1,2

10 6

2 3 45

Re

2,0

10 6

2 3 45

Re

2
0,

0,6

0,5

10 4 2 3 4 5

10 5

2 3 45

Re

Wspczynnik siy cf,S,0,j

Rysunek 7.35 Wspczynnik oporu aerodynamicznego, cf,0, kratownic paskich i

przestrzennych z prtw o koowym przekroju poprzecznym [N8]

Wspczynnik wypenienia
Rysunek B.2.3 Wspczynniki siy od wiatru cf,S,0, dla konstrukcji o przekroju kwadratowym.
1 Elementy paskocienne; 2 Elementy okrge (opyw podkrytyczny); 3 Elementy okrge
(opyw nadkrytyczny) [N10]

602

W Eurokodzie 3 wspczynniki oporu aerodynamicznego s podane w specyficznej

formie wynikajcej ze zoonoci konstrukcji kratowej z dodatkowymi akcesoriami.
Wprowadzono wspczynnik natarcia wiatru (wind incidence factor), za pomoc ktrego
uwzgldnia si zaleno wspczynnika siy aerodynamicznej od kierunku wiatru

4.8. Dynamiczne oddziaywanie wirowego wzbudzania drga

W Zaczniku E do normy [N8] przedstawiono rne formy niestatecznoci
aeroelastycznej, w tym drgania wywoane wzbudzaniem wirowym, galopowanie,
galopowanie interferencyjne, flatter i rozbieno (dywergencj) skrtn. Jedynie wirowe
wzbudzanie drga kominw stalowych naley do zjawisk czstszych [3] [8], pozostae to
zjawiska dotyczce przede wszystkim lekkich konstrukcji mostowych i wystpujce niezbyt
czsto.
W normie podano dwa sposoby obliczania amplitudy drga wierzchoka komina wolno
stojcego. Napisano, e sposb 1 mona stosowa do rnych rodzajw konstrukcji i postaci
drga w normalnych warunkach klimatycznych. Sposb 2 mona stosowa w przypadku
konstrukcji zlokalizowanych w regionach, w ktrych prawdopodobne jest wystpowanie
bardzo zimnych warunkw klimatycznych i warunkw przepywu stratyfikowanego (tj. na
obszarach brzegowych pnocnej Europy). W Uwadze napisano ponadto, e w zaczniku
krajowym mona poda regiony, w ktrych mog wystpi bardzo zimne warunki
klimatyczne i warunki przepywu stratyfikowanego. W tych regionach sposb 2 ma by
bardziej odpowiedni.
Przykad zastosowania obu sposobw podano na rys. 8 w odniesieniu do komina o
wysokoci 100 m, ktry uleg awarii w wyniku wirowego wzbudzania drga [5].
0.6

Amplituda wzgldna, y/D

0.5

Obliczenia wedug:
1 - sposobu 1
2 - sposobu 2

0.4

2
0.3

1
0.2

0.1

0.0
0

10
15
20
Liczba Scrutona

25

30

Rys. 8. Amplituda wzgldna wierzchoka komina w funkcji liczby Scrutona, obliczana

dwoma sposobami wedug [N8]

603

Liczba Scrutona jest bezwymiarowym parametrem tumienia drga konstrukcji

walcowych, wyraonym wzorem

Sc =

2 s mi , e

b2

(30)

gdzie :

tumienie konstrukcyjne, wyraone logarytmicznym dekrementem,

gsto powietrza w warunkach wzbudzania wirowego,
mi,e
masa rwnowana konstrukcji me na jednostk dugoci itej postaci drga,
z
szeroko odniesienia (rednica) przekroju poprzecznego, przy ktrej
zachodzi wzbudzanie wirowe.
Jeeli liczba Scrutona jest maa, Sc < 10, to rnice midzy wynikami oblicze
amplitudy drga wierzchoka komina, wykonanymi dwoma sposobami, s bardzo due.
Przy Sc = 5 amplituda drga obliczona sposobem 2 jest czterokrotnie wiksza ni obliczona
sposobem 1.
We wczeniejszej normie polskiej projektowania kominw stalowych [N9], podobnie
jak w normie niemieckiej [N2] podano tylko sposb 1. W zwizku z tym w projekcie
opisanego komina [5] obliczono stosunkowo ma amplitud drga wierzchoka, nie byo
zatem koniecznoci zastosowania urzdze ograniczajcych wzbudzanie wirowe lub
tumicych drgania. Dowiadczenia wynikajce z dwch awarii tego komina [5] wskazay
na konieczno zalecenia w zaczniku krajowym sposobu 2 jako bezpiecznego. Uwaga w
Eurokodzie [N8], e sposb 2 jest zalecany w regionach, w ktrych mog wystpi bardzo
zimne warunki klimatyczne i warunki przepywu stratyfikowanego nie znajduje
potwierdzenia gdy drgania komina nie wystpiy w warunkach zimowych lecz wiosn i
latem.
W licznych przypadkach kominw stalowych jest Sc < 10, np. [2] [3] [8] [9], zatem
konieczne jest stosowanie rodkw likwidujcych wzbudzanie wirowe lub ograniczajcych
jego skutki [5] [8] [N8].

4.9. Przykady wyznaczania obcienia wiatrem konstrukcji

Podano dwa przykady ustalania obcienia wiatrem: obliczenia wspczynnika
konstrukcyjnego budynku wysokiego oraz obliczenia obcienia wiatrem komina
stalowego.

Przykad P2
Wyznaczenie wspczynnika konstrukcyjnego cscd dla budynku wielokondygnacyjnego
Rozpatruje si budynek wielokondygnacyjny o konstrukcji stalowej [13]. Wymiary rzutu
budynku 15 30 m, wysoko cakowita 76 m (rys. P2.1).
Budynek jest zlokalizowany w strefie 1 obcienia wiatrem, na wysokoci mniejszej ni
300 m nad poziomem morza, w paskim terenie kategorii IV (miejskim).

604

b = 30 m

h = 76 m

Wiatr

d = 15 m

Rys. P2.1. Budynek wielokondygnacyjny z Przykadu P.2

Obliczenia wykonano wedug obu procedur podanych w normie [N4], przyjmujc
zachodni kierunek wiatru, prostopady do duszej osi rzutu budynku.
Obliczenia wielkoci wsplnych dla obu procedur wyznaczania wspczynnika
konstrukcyjnego

PN-EN
1991-1-4
Tabl.4.1
Tabl.4.1
Tabl.4.1

6.3.2(P)
Rys. 6.1

(4.5)

Chropowato terenu
Dla przyjtej IV kategorii terenu odczytuje si:
wymiar chropowatoci terenu
z 0 = 1,0 m
wysoko minimalna
z min = 10 m
Wymiar chropowatoci terenu odniesienia kategorii II
z 0,II = 0,05 m
Wysoko odniesienia do oblicze wspczynnika
konstrukcyjnego
Dla konstrukcji pionowych, takich jak budynki, przyjmuje si
z s = 0,6 h z min

z s = 0,6 76 = 45,6 m z min

Wspczynnik chropowatoci
Wspczynnik terenu

1,0
k r = 0,19

0,05

605

0,07

= 0,234

Wspczynnik chropowatoci na wysokoci odniesienia zs

45,6
= 0,894
c r ( z s ) = 0,234 ln
1,0
Wspczynnik rzeby terenu (orografii)
Dla przyjtego terenu paskiego
4.3.1(1)
co = 1,0
rednia prdko wiatru
Warto podstawowa bazowej prdkoci wiatru w strefie 1
Tabl.NA.1
vb,0 = 22 m/s
(4.4)

Tabl.NA.2
4.2(2)P
(4.1)
(4.3)

4.4(1)
(4.7)

B.1(1)

B.1(1)
(B.1)

(F.2)

(B.2)

Wspczynnik kierunkowy dla zachodniego kierunku wiatru (270)

cdir = 1,0
Wspczynnik sezonowy
cseason = 1,0
Bazowa prdko wiatru
v b = 1,0 1,0 22 = 22 m/s
rednia prdko wiatru na wysokoci odniesienia zs
v m ( z s ) = 0,894 1,0 22 = 19,7 m/s
Intensywno turbulencji
Wspczynnik turbulencji
k l = 1,0
Intensywno turbulencji na wysokoci odniesienia zs
1
I v ( zs ) =
= 0,262
45,6
1 ln

1,0
Liniowa skala turbulencji
Wysoko odniesienia i skala odniesienia
z t = 200 m , Lt = 300 m
Wykadnik
= 0,67 + 0,05 ln(1,0) = 0,67
Liniowa skala turbulencji na wysokoci odniesienia zs
0,67

45,6
L( z s ) = 300
= 111,4

200
Czstotliwo drga wasnych
Podstawowa czstotliwo gitnych drga budynkw wielokondygnacyjnych o wysokoci powyej 50 m
46
n1 =
= 0,61 Hz
76
Czstotliwo bezwymiarowa
0,61 111,4
f L ( z s , n) =
= 3,45
19,7

606

(B.2)

Tabl.F.2

7.2.2(2)
Rys.7.5
Tabl.7.1

Tabl.7.1

Rys.7.23

Bezwymiarowa funkcja gstoci spektralnej mocy

6,8 3,45
S L (z s , n ) =
= 0,059
(1 + 10,2 3,45)5 / 3
Logarytmiczny dekrement tumienia
Logarytmiczny dekrement tumienia konstrukcyjnego
Dla budynkw o konstrukcji stalowej przyjto
s = 0,05
Logarytmiczny dekrement tumienia aerodynamicznego
Wspczynnik siy cf (oporu aerodynamicznego)
Wspczynnik siy mona wyznaczy dwoma sposobami:
- z rnicy wspczynnikw cinienia zewntrznego na cianach
nawietrznej i zawietrznej,
- traktujc budynek jak element konstrukcyjny o przekroju
prostoktnym.
Sposb pierwszy moe by bardziej waciwy w przypadku
budynkw o h/d 5.
Sposb drugi moe by bardziej waciwy w przypadku budynkw
o h/d > 5.
W prezentowanym przykadzie jest h/d = 76/15 5 i w celu
porwnania wynikw przedstawiono oba sposoby wyznaczenia
wspczynnika oporu aerodynamicznego.
a) Wyznaczenie wspczynnika siy z rnicy wspczynnikw
cinienia zewntrznego.
Wspczynnik cinienia zewntrznego dla ciany nawietrznej
(pole D)
cpe,10 = +0,8
Wspczynnik cinienia zewntrznego dla ciany zawietrznej
(pole E)
cpe,10 = -0,7
Wspczynnik siy
cf = 0,8 (-0,7) = 1,5
b) Wyznaczenie wspczynnika siy traktujc budynek jak element
konstrukcyjny o przekroju prostoktnym.
Dla d/b = 15/30 = 0,5 odczytano
cf,0 = 2,0

Wspczynnik r przyjto rwny 1,0.

Wspczynnik , efektu koca, wyznacza si okrelajc kolejno:
7.13
- wymiar l
l = h = 76 m
- smuko efektywn
Tabl.7.16
= min{1,476/30; 70} = 3,55
Na podstawie rys.7.36 mona ustali, e dla 1 < 10 jest
= 0,1 log + 0,6

607

(24)

Zatem

(7.9)

4.5(1)

(F.18)

(F.15)

= 0,1 log 3,55 + 0,6 = 0,655

Wspczynnik siy
cf = 2,0 1,0 0,655 = 1,31
Warto t przyjmuje si do dalszych oblicze.
Masa rwnowana na jednostk dugoci
Przyjto, e masa poszczeglnych kondygnacji budynku jest
w przyblieniu taka sama. Ponadto zaoono, e rednia masa
budynkw o konstrukcji stalowej wynosi 125 kg/m3. Zatem:
me = 125 15 30 = 56250 kg/m
Gsto powietrza.
= 1,25 kg/m3
Logarytmiczny dekrement tumienia aerodynamicznego dla drga
w kierunku wiatru
1,31 1,25 30 19,7
a =
= 0,014
2 0,61 56250
Logarytmiczny dekrement tumienia od urzdze specjalnych
d = 0 (brak specjalnych urzdze)
Logarytmiczny dekrement tumienia
= s + a + d = 0,05 + 0,014 + 0 = 0,064
Obliczenia wspczynnika konstrukcyjnego wedug Procedury 1

(B.3)

B.2(6)
(B.7)
B.2(6)
(B.8)

(B.6)

(B.5)

Wspczynnik odpowiedzi pozarezonansowej

1
B2 =
= 0,534
0,63
30 + 76
1 + 0,9

111,4
Funkcje admitancji aerodynamicznej
4,6 76
h =
3,45 = 10,83
111,4
1
1
Rh =

1 e 210,83 = 0,088
10,83 2 10,832

4,6 30
3,45 = 4,27
111,4
1
1
Rb =

1 e 24,27 = 0,207
4,27 2 4,27 2
Wspczynnik odpowiedzi rezonansowej

b =

R2 =

0,059 0,088 0,207 = 0,083

2 0,064
Czstotliwo przewyszania

= 0,61

0,083
= 0,224
0,534 + 0,083

608

Wspczynnik wartoci szczytowej

(B.4)

(6.2)

(6.3)

k p = 2 ln (0,224 600) +

0,6

2 ln (0,224 600)

= 3,32

Wspczynnik rozmiarw
1 + 7 0,262 0,534
cs =
= 0,826
1 + 7 0,262
Wspczynnik dynamiczny
1 + 2 3,32 0,262 0,534 + 0,083
cd =
= 1,011
1 + 7 0,262 0,534
Wspczynnik konstrukcyjny

(6.1)

cs c d =

1 + 2 3,32 0,262 0,534 + 0,083

= 0,835
1 + 7 0,262

Obliczenia wspczynnika konstrukcyjnego wedug Procedury 2

(C.1)

Wspczynnik odpowiedzi pozarezonansowej

1
B2 =
= 0,469
2
2
2
3 30
76
30
76
1 +

+
+

2 111,4
111,4
111,4 111,4
Wspczynnik redukcyjny ze wzgldu na rozmiary
c y b n 11,5 30 0,61
y =
=
= 10,68
v m (z s )
19,7

C.2(5)
(C.3)

z =

c z h n 11,5 76 0,61
=
= 27,06
v m (z s )
19,7
1

K s ( n) =
1+

((1 / 2) 10,68)2 + ((3 / 8) 27,06)2 + 2 (1 / 2) 10,68 (3 / 8) 27,06

K s (n) = 0,0268

Wspczynnik odpowiedzi rezonansowej

(C.2)

R2 =

2 0,064
Czstotliwo przewyszania
(B.5)

(B.4)

0,059 0,0268 = 0,122

0,122
= 0,277
0,469 + 0,122
Wspczynnik wartoci szczytowej
0,6
k p = 2 ln (0,277 600) +
= 3,39
2 ln (0,277 600)

= 0,61

609

(6.2)

(6.3)

(6.1)

Wspczynnik rozmiarw
1 + 7 0,262 0,469
cs =
= 0,796
1 + 7 0,262
Wspczynnik dynamiczny
1 + 2 3,39 0,262 0,469 + 0,122
cd =
= 1,049
1 + 7 0,262 0,469
Wspczynnik konstrukcyjny
cs c d =

1 + 2 3,39 0,262 0,469 + 0,122

= 0,835
1 + 7 0,262

Przykad P3
Wyznaczenie obcienia wiatrem komina stalowego
Rozpatruje si komin stalowy spawany [13]. Wysoko komina h = 60 m. rednica
zewntrzna b = 1,6 m od wysokoci 18 m do wierzchoka; u podstawy rednica 2,4 m (rys.
P3.1).
Rozpatruje si obcienie porywami wiatru dziaajcymi zgodnie z kierunkiem redniej
prdkoci wiatru (w linii wiatru) oraz wzbudzenie wirowe.
Komin jest zlokalizowany w strefie 1 obcienia wiatrem, na wysokoci mniejszej ni
300 m nad poziomem morza, w paskim terenie otwartym kategorii II.

h = 60 m

h1 = 42 m

b = 1,6 m

h2 = 18 m

b = 1,6 m

b = 2,4 m

Rys. P3.1. Komin stalowy z Przykadu P3

Jako sytuacj obliczeniow przyjto komin po zakoczonym montau, o ustalonych
waciwociach dynamicznych. W obliczeniach nie uwzgldniono oporu aerodynamicznego
drabiny wazowej i pomostu.

610

Obcienie porywami wiatru dziaajcymi zgodnie z kierunkiem

redniej prdkoci wiatru
PN-EN
1991-1-4
Tabl.NA.1

Prdko wiatru
Warto podstawowa bazowej prdkoci wiatru w strefie 1
vb,0 = 22 m/s
Wspczynnik kierunkowy

cdir = 1,0

Tabl.NA.2
Wspczynnik sezonowy

cseason = 1,0

4.2(2)P
(4.1)
(4.10)

Tabl.4.1
Tabl.4.1
Tabl.4.1

Bazowa prdko wiatru

v b = 1,0 1,0 22 = 22 m/s
Bazowe cinienie prdkoci wiatru
q b = 0,5 1,25 222 300 N/m2
Chropowato terenu
Dla przyjtej II kategorii terenu odczytuje si:
wymiar chropowatoci terenu
z 0 = 0,05 m
wysoko minimalna
z min = 2 m
Wymiar chropowatoci terenu odniesienia kategorii II
z 0,II = 0,05 m
Wspczynnik terenu

(4.5)

Tabl.5.1
(5.3)

0,07

0,05

kr = 0,19
= 0,19
0,05
Obcienie wiatrem zaleno oglna
Obcienie komina przyjmuje si w postaci si Fw wywieranych
przez wiatr na element konstrukcji, a wyznaczanych z wyraenia
Fw(ze) = cscd cf qp(ze) Aref
Pole powierzchni odniesienia
Powierzchni odniesienia ustala si jako
Aref = b hstrip
gdzie: b rednica zewntrzna komina, hstrip dugo (wysoko)
rozpatrywanego odcinka komina
Przyjto podzia komina na odcinki o wysokoci 2,0 m.
Powierzchnia odniesienia okrelona w m2 wynosi zatem:
Aref = b 2,0
W zakresie 18 z 60 m powierzchnia odniesienia wszystkich
odcinkw jest jednakowa i wynosi:
Aref = 1,6 2,0 = 3,2 m2
W zakresie 0 z 18 m powierzchni odniesienia oblicza si
przyjmujc:
b = 2,4 (0,8/18) z
przy czym wysoko z jest przyjmowana do rodka wysokoci hstrip

611

(25)

(26)

NA

(4.8)
Tabl.NA.3

(4.8)
(4.3)
(4.4)

(4.7)

rozpatrywanego odcinka komina. Powierzchnia odniesienia wynosi

zatem:
Aref = [2,4 (0,8/18) z] 2,0
Warto szczytowa cinienia prdkoci wiatru
Warto szczytowa cinienia prdkoci wiatru, w przypadku
lokalizacji obiektu w terenie paskim (wspczynnik rzeby terenu co
= 1,0), moe by obliczona na podstawie zacznika krajowego NA
lub wedug postanowie zasadniczej czci normy. W celu
porwnania wynikw przedstawiono obie metody.
Warto szczytowa cinienia prdkoci wiatru wedug
zacznika krajowego
Wykorzystuje si zaleno
qp(ze) = ce(ze) qb
Wspczynnik ekspozycji dla terenu kategorii II

(27)

0, 24

z
c e (z e ) = 2,3 e
10
gdzie wysoko odniesienia ze jest przyjmowana dla grnej
krawdzi rozpatrywanego odcinka komina.
Warto szczytowa cinienia prdkoci wiatru wedug
zasadniczej czci normy
Wykorzystuje si zaleno
1
q p (z e ) = [1 + 7 I v ( z e )] [c r (z e ) v b ]2
2
Wspczynnik chropowatoci na wysokoci odniesienia ze
z
c r (z e ) = 0,19 ln e
z0
Intensywno turbulencji na wysokoci odniesienia ze
1
I v (z e ) =
z
ln e
z0
W powyszych zalenociach wysoko odniesienia ze take jest
przyjmowana jako wysoko grnej krawdzi rozpatrywanego
odcinka komina.
Wyniki oblicze wartoci szczytowej cinienia prdkoci wiatru
wedug obu przedstawionych powyej metod podano w tablicy P3.1.
Wartoci otrzymane wg arkusza krajowego (z wyjtkiem dwch
dolnych wysokoci) s nieco mniejsze od wartoci otrzymanych
z zalenoci podanych w zasadniczej czci normy. Rnice nie
przekraczaj 4%.

612

(28)

(29)

(30)

(31)

Tablica P3.1. Wyniki oblicze wartoci szczytowej cinienia prdkoci wiatru

ze
m
1
60
58
56
54
52
50
48
46
44
42
40
38
36
34
32
30
28
26
24
22
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2

Wyniki oblicze wg
zacznika krajowego
ce
qp
Pa
2
3
3,536
1061
3,507
1052
3,478
1043
3,447
1034
3,416
1025
3,384
1015
3,351
1005
3,317
995
3,282
985
3,246
974
3,208
962
3,169
951
3,128
938
3,085
926
3,041
912
2,994
898
2,945
883
2,893
868
2,838
851
2,779
834
2,716
815
2,648
795
2,575
772
2,493
748
2,403
721
2,300
690
2,180
654
2,035
610
1,846
554
1,563
469

Wyniki oblicze wg zasadniczej treci

normy
Iv
cr
qp
Pa
4
5
6
0,141
1,347
1091
0,142
1,341
1083
0,142
1,334
1075
0,143
1,327
1067
0,144
1,320
1058
0,145
1,312
1049
0,146
1,305
1040
0,147
1,297
1030
0,147
1,288
1020
0,149
1,279
1010
0,150
1,270
999
0,151
1,260
988
0,152
1,250
976
0,153
1,239
963
0,155
1,228
950
0,156
1,215
936
0,158
1,202
921
0,160
1,188
905
0,162
1,173
888
0,164
1,156
870
0,167
1,138
850
0,170
1,118
828
0,173
1,096
804
0,177
1,071
777
0,182
1,041
747
0,189
1,007
712
0,197
0,964
669
0,209
0,910
616
0,228
0,833
545
0,271
0,701
431

Wspczynnik oporu aerodynamicznego

Prdko wiatru na wysokoci ze
7.9.2(1)
Uwaga 2

v(z e ) =
Liczba Reynoldsa

(7.15)

Re =

2 q p (z e )

b v( z e )

613

b v( z e )

15 10 6

(32)

(33)

Rys.7.28

(7.19)
7.13

Wspczynnik oporu aerodynamicznego walca koowego

nieskoczenie dugiego
Jak wynika z zestawienia podanego w tablicy P3.2, warto liczby
Reynoldsa wynosi ok. 4.106. W zwizku z tym wspczynnik oporu
aerodynamicznego walca koowego bez wpywu swobodnych
kocw (nieskoczenie dugiego) oblicza si z zalenoci:
k

0,18 log10
b

cf,0 = 1,2 +
Re

1 + 0,4 log
10 6
w ktrej k jest chropowatoci powierzchni trzonu komina.
W poprawce EN 1991-1-4:2005/A1:2010 z kwietnia 2010 roku
dopuszcza si podanie w zaczniku krajowym wysokoci
chropowatoci powierzchni starej. Dotychczas nie podano takich
wartoci w zaczniku krajowym do normy polskiej [N4].
W zwizku z tym, biorc pod uwag wpyw czynnikw erozyjnych
i korozyjnych w czasie eksploatacji komina na zmian
chropowatoci powierzchni trzonu, na podstawie normy DIN 4133
[N2] przyjmuje si k = 1,0 mm. Wwczas w przedziale wysokoci
18 z 60 m otrzymuje si:
0,397
cf,0 = 1,2
b v( z e )
1 + 0,4 log

15
Uwaga. Przyjcie zwikszonej chropowatoci powierzchni starej
w stosunku do powierzchni nowej (np. malowanej natryskowo, dla
ktrej k = 0,02 mm), powoduje z jednej strony wzrost wartoci
wspczynnika siy aerodynamicznej, z drugiej za spadek
wartoci wspczynnika konstrukcyjnego (ze wzgldu na
zwikszenie tumienia aerodynamicznego). Jak wykazano w pracy
[13], dla rozwaanego komina wpyw na obcienie wiatrem
zwikszenia wspczynnika oporu aerodynamicznego jest znacznie
wikszy ni wpyw zmniejszenia wspczynnika konstrukcyjnego.
Wspczynnik oporu aerodynamicznego walca koowego
o skoczonej dugoci
Wspczynnik ten oblicza si z wyraenia:
cf = cf,0
gdzie jest wspczynnikiem wpywu swobodnego koca.
Wspczynnik wpywu swobodnego koca wyznacza si w funkcji
smukoci efektywnej . Wartoci midzy innymi dla walcw
podane s w normie w tablicy 7.16. Niestety, w tablicy tej nie ma
informacji jak okrela konstrukcji o zmiennym wymiarze
przekroju poprzecznego. Dla walca koowego o h 50 m naley
przyjmowa warto mniejsz z dwch: = 0,7h/b albo = 70.
W przypadku konstrukcji z podstaw stokow mona obliczy
efektywn warto l/b ze wzoru

614

(34)

(35)

h2
l
=
S
b eff
w ktrym S jest polem rzutu komina na paszczyzn pionow
1,6 + 2,4
2
S = 1,6 42 +
18 = 67,2 + 36 = 103,2 m
2

Wwczas

(36)

60 2
l
= 34,88
=
b eff 103,2
Smuko efektywna
= 0,734,88 = 24,4
Na podstawie rys.7.36 mona ustali, e dla konstrukcji
penociennych, w przedziale 10 100 jest
= 0,25 log + 0,45
Zatem
= 0,25 log 24,4 + 0,45 = 0,8
Wspczynnik oporu aerodynamicznego
cf = 0,8 cf,0
Wyniki oblicze wspczynnika oporu aerodynamicznego na
poszczeglnych wysokociach przedstawiono w tablicy P.3.2

(37)

Tablica P3.2. Wyniki oblicze wspczynnika oporu aerodynamicznego przy k = 1 mm

ze

m
1
60
58
56
54
52
50
48
46
44
42
40
38
36
34
32
30
28

m
2
1,6
1,6
1,6
1,6
1,6
1,6
1,6
1,6
1,6
1,6
1,6
1,6
1,6
1,6
1,6
1,6
1,6

Wyniki oblicze na podstawie

wartoci qp wyznaczonych wg
zacznika krajowego
v
Re/106
cf,0
cf
m/s
3
4
5
6
41,20
4,39
0,884
0,708
41,03
4,38
0,884
0,707
40,86
4,36
0,884
0,707
40,68
4,34
0,884
0,707
40,50
4,32
0,884
0,707
40,31
4,30
0,883
0,707
40,11
4,28
0,883
0,707
39,90
4,26
0,883
0,706
39,69
4,23
0,883
0,706
39,47
4,21
0,883
0,706
39,24
4,19
0,882
0,706
39,00
4,16
0,882
0,706
38,75
4,13
0,882
0,705
38,48
4,10
0,881
0,705
38,20
4,08
0,881
0,705
37,91
4,04
0,881
0,705
37,60
4,01
0,880
0,704

615

Wyniki oblicze na podstawie

wartoci qp wyznaczonych wg
zasadniczej treci normy
v
Re/106
cf,0
cf
m/s
7
8
9
10
41,78
4,46
0,885
0,708
41,63
4,44
0,885
0,708
41,47
4,42
0,885
0,708
41,31
4,41
0,885
0,708
41,14
4,39
0,884
0,707
40,97
4,37
0,884
0,707
40,79
4,35
0,884
0,707
40,60
4,33
0,884
0,707
40,40
4,31
0,884
0,707
40,20
4,29
0,883
0,707
39,98
4,26
0,883
0,706
39,75
4,24
0,883
0,706
39,51
4,21
0,883
0,706
39,25
4,19
0,882
0,706
38,98
4,16
0,882
0,706
38,70
4,13
0,882
0,705
38,39
4,09
0,881
0,705

cd. tablicy P3.2. Wyniki oblicze wspczynnika oporu aerodynamicznego przy k = 1 mm

1
26
24
22
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2

6.3

6.3.2(P)
Rys. 6.1

(4.4)

4.3.1(1)

(4.3)

(4.7)

2
1,6
1,6
1,6
1,6
1,6
1,69
1,78
1,87
1,96
2,04
2,13
2,22
2,31

3
37,26
36,91
36,52
36,11
35,65
35,15
34,60
33,96
33,23
32,35
31,25
29,77
27,39

4
3,97
3,94
3,90
3,85
3,80
3,96
4,10
4,23
4,33
4,41
4,44
4,41
4,22

5
0,880
0,880
0,879
0,879
0,878
0,876
0,875
0,873
0,871
0,869
0,867
0,864
0,860

6
0,704
0,704
0,703
0,703
0,702
0,701
0,700
0,698
0,697
0,695
0,694
0,691
0,688

7
38,06
37,70
37,31
36,88
36,40
35,87
35,27
34,57
33,74
32,72
31,40
29,52
26,25

8
4,06
4,02
3,98
3,93
3,88
4,04
4,18
4,30
4,40
4,46
4,47
4,37
4,04

9
0,881
0,880
0,880
0,880
0,879
0,877
0,876
0,874
0,872
0,870
0,867
0,864
0,858

Wyniki oblicze wspczynnika oporu aerodynamicznego na

podstawie wartoci qp wyznaczonych wg zacznika krajowego NA
niewiele rni si od wynikw otrzymanych wg zalenoci
zawartych w zasadniczej treci normy.
Wspczynnik konstrukcyjny
Zastosowano szczegow Procedur 1.
Wysoko odniesienia do oblicze wspczynnika
konstrukcyjnego
Dla konstrukcji pionowych przyjmuje si
z s = 0,6 h z min

z s = 0,6 60 = 36 m z min
Wspczynnik chropowatoci
Na wysokoci odniesienia zs otrzymuje si
36
= 1,25
c r (z s ) = 0,19 ln
0,05
Wspczynnik rzeby terenu (orografii)
Dla przyjtego terenu paskiego
co = 1,0
rednia prdko wiatru
Na wysokoci odniesienia zs otrzymuje si
v m (z s ) = 1,25 1,0 22 = 27,5 m/s
Intensywno turbulencji
Na wysokoci odniesienia zs otrzymuje si
1
I v (z s ) =
= 0,152
36
1,0 ln

0,05

616

10
0,705
0,704
0,704
0,704
0,703
0,702
0,700
0,699
0,698
0,696
0,694
0,691
0,686

B.1(1)

B.1(1)
(B.1)

(F.4)
Rys.F.1
(F.3)

(B.2)

(B.2)

Tabl.F.2

F.4(2)

Liniowa skala turbulencji

Wysoko odniesienia i skala odniesienia
z t = 200 m , Lt = 300 m
Wykadnik
= 0,67 + 0,05 ln(0,05) = 0,5202
Liniowa skala turbulencji na wysokoci odniesienia zs
0,5202

36
L(z s ) = 300
= 122,9

200
Czstotliwo drga wasnych
Efektywna wysoko komina
18
heff = 42 +
= 48 m
3
Podstawowa czstotliwo drga gitnych
1000 1,6
n1 =
= 0,694 Hz
48 2
Czstotliwo bezwymiarowa
0,694 122,9
f L (z s , n ) =
= 3,10
27,5
Bezwymiarowa funkcja gstoci spektralnej mocy
6,8 3,10
S L (z s , n ) =
= 0,0633
(1 + 10,2 3,10)5 / 3
Logarytmiczny dekrement tumienia konstrukcyjnego
Dla stalowych kominw spawanych bez wykadziny i bez
zewntrznej izolacji cieplnej przyjto
s = 0,012
Logarytmiczny dekrement tumienia aerodynamicznego
Wspczynnik oporu aerodynamicznego
rednia warto wspczynnika oporu aerodynamicznego
w kierunku wiatru, z grnej jednej trzeciej wysokoci walcowej
czci komina, na podstawie tablicy P3.2 wynosi:
cf = 0,707 przy obliczeniach prowadzonych wg zacznika
krajowego, oraz
cf = 0,708 przy obliczeniach prowadzonych wg zasadniczej treci
normy.
Rnice s pomijalnie mae, a do dalszych oblicze przyjto warto
0,708.
Masa rwnowana na jednostk dugoci
Mas rwnowan me przyjto jako redni warto masy na
jednostk dugoci z grnej jednej trzeciej wysokoci walcowej
czci komina (h1/3).
W przypadku komina o rozpatrywanych wymiarach, parametr masy
me/( . b2) przyjmuje najczciej warto z przedziau 75 145.
Wybierajc warto redni rwn 110, otrzymuje si mas
rwnowan

617

(F.18)

(F.15)
(B.3)

B.2(6)
(B.7)
B.2(6)
(B.8)

(B.6)

(B.5)

(B.4)

(6.2)

(6.3)

me = 110 1,25 1,62 = 352 kg/m

co w przeliczeniu wycznie na grubo blachy trzonu odpowiada
ok. 9 mm i stanowi 0,56% rednicy.
Logarytmiczny dekrement tumienia aerodynamicznego dla drga
w kierunku wiatru
0,708 1,25 1,6 27,5
a =
= 0,080
2 0,694 352
Logarytmiczny dekrement tumienia od urzdze specjalnych
d = 0 (brak specjalnych urzdze)
Logarytmiczny dekrement tumienia
= s + a + d = 0,012 + 0,080 + 0 = 0,092
Wspczynnik odpowiedzi pozarezonansowej
1
B2 =
= 0,632
0,63
1,6 + 60
1 + 0,9

122,9
Funkcje admitancji aerodynamicznej
4,6 60
h =
3,10 = 6,96
122,9
1
1
Rh =

1 e 26,96 = 0,133
6,96 2 6,96 2

4,6 1,6
3,10 = 0,186
122,9
1
1
Rb =

1 e 20,186 = 0,887
0,186 2 0,186 2
Wspczynnik odpowiedzi rezonansowej

b =

R2 =

0,0633 0,133 0,887 = 0,401

2 0,092
Czstotliwo przewyszania
0,401
= 0,432
0,632 + 0,401
Wspczynnik wartoci szczytowej
0,6
k p = 2 ln (0,432 600) +
= 3,514
2 ln(0,432 600)

= 0,694

Wspczynnik rozmiarw
1 + 7 0,152 0,632
cs =
= 0,894
1 + 7 0,152
Wspczynnik dynamiczny
1 + 2 3,514 0,152 0,632 + 0,401
cd =
= 1,130
1 + 7 0,152 0,632

618

(6.1)

Wspczynnik konstrukcyjny
1 + 2 3,514 0,152 0,632 + 0,401
cs cd =
= 1,011
1 + 7 0,152
Siy wiatru
Wartoci charakterystyczne si wywieranych przez wiatr na trzon
komina, wyliczone z zalenoci (25), podano w tablicy P3.3.
Tablica P3.3. Siy Fw wywierane przez wiatr na trzon komina.

Wysoko
przyoenia
siy, z
m
1
59
57
55
53
51
49
47
45
43
41
39
37
35
33
31
29
27
25
23
21
19
17
15
13
11
9
7
5
3
1

Aref

qp

cf

c sc d

Fw

m2
2
3,2
3,2
3,2
3,2
3,2
3,2
3,2
3,2
3,2
3,2
3,2
3,2
3,2
3,2
3,2
3,2
3,2
3,2
3,2
3,2
3,2
3,29
3,47
3,64
3,82
4,00
4,18
4,36
4,53
4,71

N/m2
3
1091
1083
1075
1067
1058
1049
1040
1030
1020
1010
999
988
976
963
950
936
921
905
888
870
850
828
804
777
747
712
669
616
545
431

4
0,708
0,708
0,708
0,708
0,707
0,707
0,707
0,707
0,707
0,707
0,706
0,706
0,706
0,706
0,706
0,705
0,705
0,705
0,704
0,704
0,704
0,703
0,702
0,700
0,699
0,698
0,696
0,694
0,691
0,686

kN
6
2,499
2,480
2,462
2,442
2,422
2,401
2,379
2,357
2,333
2,309
2,283
2,257
2,229
2,199
2,168
2,136
2,101
2,064
2,024
1,981
1,935
1,937
1,978
2,007
2,018
2,007
1,967
1,883
1,725
1,407

619

1,011

Obcienie wynikajce ze wzbudzenia wirowego

PN-EN
1991-1-4

Krytyczna prdko wiatru

Lliczba Strouhala

Tabl.E.1

(E.2)

St = 0,18
Krytyczna prdko wiatru podstawowej postaci gitnych drga
komina
b n1 1,6 0,694
vcrit,1 =
=
= 6,17 m/s
St
0,18
Czstotliwo drga wasnych odpowiadajca drugiej postaci drga
gitnych

n 2 = n1

22
12

gdzie 1, 2 to kolejne pierwiastki rwnania czstotliwoci.

Przyjmujc, jak dla belki wspornikowej o staym przekroju 1 =
1,8751 oraz 2 = 4,6941, otrzymuje si:

n 2 = 0,694

E.1.2(1)

E.1.2(2)

4.3.1(1)

4,69412

= 0,694 6,267 = 4,35 Hz

1,87512
Krytyczna prdko wiatru drugiej postaci gitnych drga komina
b n2 1,6 4,35
vcrit,2 =
=
= 38,67 m/s
St
0,18
Sprawdzenie koniecznoci rozpatrywania wzbudzania wirowego
Kryterium wymiarw konstrukcji w paszczynie prostopadej
do kierunku wiatru
h 60
=
= 37,5 > 6
b 1,6
Naley rozpatrywa wzbudzanie wirowe.
Kryterium prdkoci wiatru
a) Drgania z pierwsz postaci
redni poziom pooenia przekroju, gdzie wystpuje wzbudzenie
wirowe
h 6 b = 60 6 1,6 = 50,4 m
rednia prdko wiatru
50,4
v m (50,4) = 0,19 ln
1,0 22,0 = 28,9 m/s
0,05
Warunek normowy
vcrit,1 = 6,17 m/s < 1,25 v m (50,4) = 36,1 m/s
Krytyczna prdko wiatru wzbudzania wirowego jest mniejsza ni
1,25 prdkoci redniej, zatem zachodzi konieczno rozpatrywania
wzbudzania wirowego drga pierwszej postaci analizowanego
komina.
a) Drgania z drug postaci

620

(38)

redni poziom pooenia przekroju, gdzie wystpuje wzbudzenie

wirowe
h 12 b = 60 12 1,6 = 40,8 m
rednia prdko wiatru
40,8
v m (40,8) = 0,19 ln
1,0 22,0 = 28,0 m/s
0,05
Warunek normowy
vcrit,2 = 38,67 m/s > 1,25 v m (40,8) = 35,0 m/s

(E.5)

(E.4)

E.1.4

(E.6)

jest speniony, zatem nie zachodzi konieczno rozpatrywania

wirowego wzbudzania drga drugiej postaci.
Liczba Reynoldsa
Liczba Reynoldsa odpowiadajca krytycznej prdkoci wiatru vcrit,1
1,6 6,17
Re(v crit,1 ) =
= 6,58 10 5
15 10 6
Liczba Scrutona
2 0,012 352
Sc =
= 2,64
1,25 1,6 2
Oddziaywanie wzbudzania wirowego zaleno oglna
Efekt drga wywoanych wzbudzeniem wirowym naley obliczy
z si bezwadnoci na jednostk dugoci Fw(s) [N/m], dziaajcych
w paszczynie prostopadej do kierunku wiatru w miejscu (na
wysokoci) s, jak to przedstawia wyraenie:

Fw (s ) = m(s ) 2 ni, y

)2 i,y (s ) y F,max

gdzie: m(s) drgajca masa konstrukcji na jednostk dugoci, ni,y

czstotliwo drga wasnych konstrukcji, i,y(s) posta drga
wasnych konstrukcji unormowana do 1 w punkcie najwikszego
przemieszczenia, yF,max najwiksze przemieszczenie (w czasie)
punktu, w ktrym i,y(s) jest rwne 1.
Podstawowa posta drga wasnych
Podstawow posta drga gitnych komina mona oszacowa za
pomoc wyraenia
(F.13)

E.1.5.1

s
1 (s ) =
h
Amplituda drga w paszczynie prostopadej do kierunku
wiatru
Mog by stosowane dwa sposoby obliczania amplitudy
przemieszczenia w paszczynie prostopadej do redniego kierunku
wiatru. Sposb pierwszy, przedstawiony w punkcie E.1.5.2 normy,
moe by stosowany do rnych rodzajw konstrukcji i rnych
postaci drga. Sposb drugi, podany w punkcie E.1.5.3, moe by
stosowany w przypadku pierwszej postaci drga konstrukcji
wspornikowych o regularnym rozkadzie wymiarw poprzecznych
wzdu gwnej osi konstrukcji. Typowymi konstrukcjami tego typu
s kominy i maszty.

621

NA.17

W Zaczniku krajowym podano, e w przypadku konstrukcji

wspornikowych naley stosowa sposb 2.
W celu zobrazowania rnic, obliczenia amplitudy przemieszczenia
w wyniku wzbudzenia wirowego wykonano stosujc oba sposoby.
Sposb 1 obliczania amplitudy drga

(E.7)

Rys.E.2

Tabl.E.4

Tabl.E.5
Tabl.E.5

Najwiksze przemieszczenie wierzchoka komina oblicza si

z zalenoci
y F,max
1 1
=
K K w c lat
b
St 2 Sc
gdzie: St liczba Strouhala, Sc liczba Scrutona, K wspczynnik
postaci drga, Kw wspczynnik efektywnej dugoci korelacyjnej,
clat wspczynnik siy bocznej.
Podstawowa warto wspczynnika aerodynamicznej siy bocznej
Podstawow warto wspczynnika aerodynamicznej siy bocznej
clat,0 wyznacza si w funkcji liczby Reynoldsa Re(vcrit,1) z rys. E.2
w normie. Dla wyliczonej wczeniej wartoci Re(vcrit,1) = 6,58105
(zakres nadkrytyczny) odczytano:
clat,0 = 0,2
Warto wspczynnika siy bocznej clat uzaleniona jest od
stosunku vcrit,1/vm,L1 czyli krytycznej prdkoci wiatru do redniej
prdkoci wiatru w rodku efektywnej dugoci korelacyjnej.
Efektywna dugo korelacyjna zaley jednak od amplitudy drga
(przemieszczenia), ktra jest wielkoci poszukiwan. Dlatego te
obliczenia naley prowadzi drog kilku kolejnych iteracji.
Najmniejsz wartoci efektywnej dugoci korelacyjnej jest L1/b =
6, natomiast wartoci najwiksz L1/b = 12.
Wspczynnik postaci drga
K = 0,13
Smuko
= 60/1,6 = 37,5

1. krok obliczeniowy
Efektywna dugo korelacyjna
Tabl.E.4
L1/b = 6
Wspczynnik dugoci korelacyjnej
Tabl.E.5
2
6
6
1 6
Kw = 3
1
+
= 0,407
37,5 37,5 3 37,5

Wysoko pooenia rodka efektywnej dugoci korelacyjnej

Rys.E.3 a)
zL = 60 0,5 6 1,6 = 55,2 m
Wspczynnik terenu
0,07
(4.5)
0,05
k r = 0,19

= 0,19
0,05

622

Wspczynnik chropowatoci
(4.4)

(4.3)
Tabl.E.3

55,2
= 1,33
c r (55,2) = 0,19 ln
0,05
rednia prdko wiatru w rodku efektywnej dugoci korelacyjnej
v m,L1 (55,2) = 1,33 1,0 22 = 29,3 m/s
Stosunek prdkoci vcrit,1/vm,L1
vcrit,1 6,17
=
= 0,21 < 0,83
v m,L1 29,3
Wspczynnik siy bocznej

Tabl.E.3
(E.7)

clat = clat,0 = 0,2

Wzgldne przemieszczenie wierzchoka komina
y F,max
1
1
=

0,13 0,407 0,2 = 0,124 > 0,1

2
b
0,18 2,64

2. krok obliczeniowy
Efektywna dugo korelacyjna
Tabl.E.4
L1 / b = 4,8 + 12 0,124 = 6,3
Wspczynnik dugoci korelacyjnej
Tabl.E.5
2
6,3
6,3 1 6,3
Kw = 3
1
+
= 0,424
37,5 37,5 3 37,5

Wysoko pooenia rodka efektywnej dugoci korelacyjnej

Rys.E.3 a)
zL = 60 0,5 6,3 1,6 = 55,0 m
Wspczynnik chropowatoci
(4.4)
55
c r (55) = 0,19 ln
= 1,33
0,05
rednia prdko wiatru w rodku efektywnej dugoci korelacyjnej
(4.3)
v m,L1 (55) = 1,33 1,0 22 = 29,3 m/s
Tabl.E.3

Stosunek prdkoci vcrit,1/vm,L1

vcrit,1 6,17
=
= 0,21 < 0,83
v m,L1 29,3
Wspczynnik siy bocznej

Tabl.E.3
(E.7)

Tabl.E.4

clat = clat,0 = 0,2

Wzgldne przemieszczenie wierzchoka komina
y F,max
1
1
=

0,13 0,424 0,2 = 0,129

2
b
0,18 2,64
3. krok obliczeniowy
Efektywna dugo korelacyjna
L1 / b = 4,8 + 12 0,129 = 6,35

623

Wspczynnik dugoci korelacyjnej

2
6,35 6,35 1 6,35
Kw = 3
1
+
= 0,427
37,5 37,5 3 37,5

Wysoko pooenia rodka efektywnej dugoci korelacyjnej

Rys.E.3 a)
zL = 60 0,5 6,35 1,6 = 54,9 m
Wspczynnik chropowatoci
(4.4)
54,9
c r (54,9 ) = 0,19 ln
= 1,33
0,05
rednia prdko wiatru w rodku efektywnej dugoci korelacyjnej
(4.3)
v m,L1 (55,2) = 1,33 1,0 22 = 29,3 m/s
Tabl.E.5

Tabl.E.3

Stosunek prdkoci vcrit,1/vm,L1

vcrit,1 6,17
=
= 0,21 < 0,83
v m,L1 29,3
Wspczynnik siy bocznej

Tabl.E.3
(E.7)

clat = clat,0 = 0,2

Wzgldne przemieszczenie wierzchoka komina
y F,max
1
1
=

0,13 0,427 0,2 = 0,130

2 2,64
b
0,18
Przemieszczenie wyznaczone w trzecim kroku obliczeniowym jest
w przyblieniu rwne przemieszczeniu wyznaczonemu w drugim
kroku obliczeniowym, zatem obliczenia mona uzna za
zakoczone.
Warto charakterystyczna maksymalnego przemieszczenia
wierzchoka komina
yF,max = 0,130 1,6 = 0,208 m
Sposb 2 obliczania amplitudy drga

(E.13)

Warto charakterystyczna przemieszczenia w punkcie najwikszego

wychylenia podaje wyraenie
y max = y k p
gdzie: y odchylenie standardowe przemieszczenia, kp wspczynnik wartoci szczytowej.
Odchylenie standardowe y przemieszczenia odniesione do rednicy
komina w punkcie najwikszego ugicia (na wierzchoku) mona
obliczy za pomoc wyraenia

(E.15)

(E.16)

y
2

b = c1 + c1 + c 2

w ktrym stae c1 i c2 wynosz:

c1 =

a L2
2

Sc
1
4

Ka

624

(E.16)

c2 =

b 2 a L2 C c2 b

me
K a St 4 h
Staa aerodynamiczna Cc zaley od liczby Reynoldsa i na podstawie
tablicy E.6 w zakresie 5105 < Re < 106, moe by wyznaczona
z zalenoci:
C c = 0,005 +

log( Re) log(5 10 5 )

(0,01 0,005)
log(1 10 6 ) log(5 10 5 )
Przyjmujc wyliczon wczeniej warto Re(vcrit,1) = 6,58105
otrzymuje si:

log(6,58 10 5 ) log(5 105 )

C c = 0,005 +

(0,01 0,005) = 0,007

log(1 10 6 ) log(5 10 5 )
E.1.5.3(4) Staa tumienia aerodynamicznego Ka przyjta zostaa jak dla
intensywnoci turbulencji 0%, tj. Ka = Ka,max. Staa Ka,max zaley od
liczby Reynoldsa i na podstawie tablicy E.6 w zakresie 5105 < Re <
106, moe by wyznaczona z zalenoci:
K a,max = 0,5 +

log( Re) log(5 10 5 )

log(1 10 6 ) log(5 10 5 )
Przyjmujc Re(vcrit,1) = 6,58105 otrzymuje si:
K a,max = 0,5 +

Tabl.E.6

(1 0,5)

log(6,58 10 5 ) log(5 10 5 )

(1 0,5) = 0,698
log(1 10 6 ) log(5 10 5 )
Uwaga. W normie podano, e stosowanie Ka,max w przypadku
intensywnoci turbulencji powyej 0% daje zachowawcze
(ostroniejsze) oceny przemieszcze. Bardziej szczegowe
informacje o wpywie intensywnoci turbulencji na warto Ka mog
by podane w Zaczniku krajowym. Z uwagi na brak danych,
dotychczas nie podano takich informacji w Zaczniku krajowym do
normy polskiej [N8].
Staa aL
aL = 0,4
Staa c1 wynosi zatem:

(E.16)

c1 =

0,4 2
2

2,64
1
= 0,0559
4 0,698

a staa c2:
(E.16)

c2 =

1,25 1,62 0,42 0,007 2 1,6

= 0,00000259
352
0,698 0,184 60

Na tej podstawie otrzymuje si:

(E.15)

= 0,0559 + 0,0559 2 + 0,00000259 = 0,112

oraz

y
b

= 0,334

625

Odchylenie standardowe y przemieszczenia

y = 0,334 1,6 = 0,534 m
Wspczynnik wartoci szczytowej wyznacza si z zalenoci
E.1.5.3(6)
4

Sc

N5

k p = 2 1 + 1,2 arctan 0,75

4 K a

Zatem:
4

2,64

k p = 2 1 + 1,2 arctan 0,75

= 1,425

4 0,698

Warto charakterystyczna maksymalnego przemieszczenia

wierzchoka komina
(E.13)
ymax = 0,534 1,425 = 0,761 m
Maksymalne przemieszczenie wierzchoka komina w wyniku
wzbudzenia wirowego (amplituda drga poprzecznych) odniesione
do rednicy, wyznaczone sposobem 2
ymax = 0,475 b
jest znaczco wiksze od wartoci granicznej dla wszystkich klas
niezawodnoci, okrelonych w normie PN-EN 1993-3-2. W zwizku
z tym naley zastosowa odpowiednie urzdzenie redukujce
drgania wywoywane wzbudzaniem wirowym.
Siy bezwadnoci dziaajce w paszczynie prostopadej do
kierunku wiatru w efekcie drga wywoanych wzbudzaniem
wirowym
Przyjto stay rozkad masy na wysokoci komina, ze wzgldu na
niewielki wpyw zmian masy stokowej czci dolnej.
Warto charakterystyczna siy w przypadku przemieszczenia
wyznaczonego sposobem 1
(E.6)

s
s
Fw (s ) = 352 (2 0,694)2 0,208 = 1,392 kN/m
60
60
Warto charakterystyczna siy w przypadku przemieszczenia
wyznaczonego sposobem 2

(E.6)

s
s
Fw (s ) = 352 (2 0,694)2 0,761 = 5,093 kN/m
60
60
W przypadku przemieszczenia wyznaczonego sposobem 2,
oddziaywanie wzbudzania wirowego jest ponad 3,5 razy silniejsze
ni wyznaczone sposobem 1.

626

5. Uwagi kocowe. Dalsze prace

Obcienie niegiem i oddziaywanie wiatru s najwaniejszymi oddziaywaniami
klimatycznymi, ktre naley uwzgldnia w obliczeniach projektowych konstrukcji
budowlanych. Dotyczy to zwaszcza konstrukcji stalowych, lekkich, czsto smukych, o
sabym tumieniu drga. Lekkie dachy s wraliwe na przecienie niegiem, wysokie i
smuke kominy stalowe s podatne na dwa rodzaje oddziaywania wiatru: obcienie
porywami wiatru, skierowanym zgodnie z jego rednim kierunkiem i drgania w poprzek
kierunku wiatru, wywoywane odrywaniem si wirw powietrza wirowym wzbudzaniem
drga.
Dua rnorodno ksztatw i rozwiza konstrukcyjnych sprawia, e obcienie
niegiem, a zwaszcza oddziaywanie wiatru wystpuje w postaci rnych zjawisk.
Powoduje to, e normy oddziaywa klimatycznych stosowane w projektowaniu konstrukcji
musz zawiera duo rnych informacji. Z biegiem lat, w miar uzupeniania informacji,
objto norm ronie.
Podstawowym zadaniem norm oddziaywa jest podanie takich wartoci obcienia, co
do ktrych mona oczekiwa, e w przewidywanym czasie uytkowania konstrukcji nie
zostan przewyszone z przyjtym z gry prawdopodobiestwem. Jednake, zwaszcza
w przypadku oddziaywa klimatycznych, s to czsto wartoci odziedziczone z dawnych
zalece, tradycyjne, ktre byy przyjmowane intuicyjnie lub wynikay z prostych
obserwacji. S to najczciej wartoci bezpieczne, pozytywnie sprawdzone przez wiele lat
stosowania. Wraz z rozwojem teoretycznych metod oceny bezpieczestwa konstrukcji
wartoci te s identyfikowane statystycznie i probabilistycznie, weryfikowane i ewentualnie
korygowane, zgodnie z aktualnymi pogldami na bezpieczestwo i niezawodno
konstrukcji. Jednake z biegiem lat zmieniaj si take rozwizania konstrukcyjne
i stosowane materiay, powstaj konstrukcje bardziej ni poprzednio podatne na rne
rodzaje oddziaywania wiatru lub na przecienie niegiem.
Mimo wieloletniego rozwoju norm oddziaywa klimatycznych nie zosta jeszcze
osignity taki poziom wiedzy, aby wszystkie wielkoci ksztatujce oddziaywania
klimatyczne, ktre z natury rzeczy s zmiennymi losowym, mogy by analizowane
i ustalane w kategoriach statystyki matematycznej i rachunku prawdopodobiestwa. Mona
jednak oczekiwa, e normy bd cigle udoskonalane i wzbogacane o nowe wyniki bada
i dowiadcze.
Po okoo dwudziestu latach od powstania pierwszych wersji Eurokodw nastpuje ich
wdraanie do praktyki projektowej krajw czonkowskich Europejskiego Komitetu
Normalizacyjnego. Z dniem 31 marca 2010 roku zostay wycofane Polskie Normy,
sprzeczne z Eurokodami. Jednoczenie, na mocy mandatu CEN rozpoczto prace, ktrych
celem jest usprawnienie norm obecnych. W ramach Komitetu Technicznego TC250,
Podkomitetu SC1, zostay powoane dwie nowe grupy robocze: Oddziaywania
klimatyczne oraz Oblodzenie atmosferyczne konstrukcji. Zakres prac pierwszej z nich
obejmuje trzy dotychczasowe normy: obcienie niegiem, oddziaywania wiatru i
oddziaywania termiczne, z rozszerzeniem na takie tematy jak konstrukcje szklane, wiee i
maszty, linie energetyczne oraz kominy, a take interakcje oddziaywa klimatycznych.
Celem prac drugiej grupy ma by przeksztacenie istniejcej normy ISO w norm CEN, z
uwzgldnieniem uwag narodowych organizacji czonkowskich CEN. W efekcie, po 30
miesicach ma powsta nowy Eurokod EN 1991-1-9 Oblodzenie atmosferyczne konstrukcji.
Grupa robocza CEN/TC250/SC1 Oddziaywania klimatyczne ma pracowa przez 4
lata. Zakres jej dziaalnoci jest bardzo szeroki, obejmuje trzy rodzaje oddziaywa, zostaa

627

zatem podzielona na trzy podgrupy. Stwarza to trudnoci organizacyjne, czonkowie grupy,

ktrych jest obecnie 16, maj rne obszary zainteresowa i dziaalnoci.
Przewiduje si, e w zakres prac nowej grupy roboczej bdzie wchodzi systematyczny
przegld i wczenie do norm nowych danych z aktualnego stanu wiedzy, usunicie
niezgodnoci wystpujcych midzy poszczeglnymi czciami Eurokodw, analiza uwag
krajw czonkowskich CEN i zacznikw krajowych.
W przypadku oddziaywania wiatru ma to obejmowa m.in. wspczynniki cinienia i si
aerodynamicznych, dodatkowe metody obliczania wirowego wzbudzania drga,
uzgodnienia z CENELEC dotyczce obcienia wiatrem linii energetycznych.
Tematy dotyczce obcienia niegiem maj obejmowa wspczynniki ksztatu dachu,
wpyw wielkoci dachu na jego obcienie niegiem, a take wyjtkowe obcienia
niegiem.
Postawiony pierwotnie cel opracowania europejskich map obcienia niegiem oraz
prdkoci wiatru i temperatury powietrza zosta tymczasem ograniczony do zebrania danych
o wartociach krajowych i przedstawienia ich w postaci map z uwypukleniem rnic na
granicach. Przewiduje si take opracowanie europejskich map kombinacji obcie
klimatycznych i wspczynnikw kombinacyjnych. Warto zauway, e podane w
zaczniku C do Eurokodu 1 [N7] mapy obcienia niegiem w Europie nie s stosowane w
normach przynajmniej kilku krajw (Dania, Francja, Niemcy, Wochy).
Poniewa celem prac CEN jest ujednolicenie norm to powinno si dy do
zmniejszenia liczby postanowie w zacznikach krajowych. Ostatnio jednak rozszerzono
moliwoci odstpstw w zakresie wspczynnikw cinienia wiatru dla dachw. Ma to
istotne znaczenie w przypadku polskiego zacznika krajowego, bo wedug Eurokodu 1
[N8] obcienie dachw o ktach spadku midzy 10o a 30o jest nawet dwukrotnie mniejsze
ni byo wedug dotychczasowej normy polskiej [N5]. By moe w wyniku prac nowej
grupy roboczej dojdzie do zmian w tym zakresie.
W najbliszych latach bdzie wic nastpowao doskonalenie norm oddziaywa
klimatycznych, uzgodnienie postanowie, ktre znalazy si w zacznikach krajowych i
wyjanienie istniejcych rnic i niespjnoci.
W skali krajowej moliwe bdzie udoskonalenie map oddziaywa klimatycznych w
Polsce. Jednym z celw prac moe by harmonizacja metod strefowania i wartoci
oddziaywa w skali europejskiej.
Mona oczekiwa, e normy bd cigle udoskonalane i wzbogacane o nowe wyniki
bada i dowiadcze.

Bibliografia
[1]

[2]

[3]

[4]

Budownictwo oglne. Tom 5. Stalowe konstrukcje budynkw. Projektowanie wedug

Eurokodw z przykadami oblicze. Praca zbiorowa pod redakcj M.Giejowskiego
i J.Ziki. Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2011.
Gaczek M.: Okrelanie skutkw wzbudzenia wirowego kominw stalowych w wietle
polskich i europejskich przepisw normalizacyjnych. XLV Konferencja Naukowa
KILiW PAN i KN PZITB, Wrocaw-Krynica 1999, t. 1, s. 47-54.
Gaczek M.: A modified method for prediction of steel chimneys response to vortex
shedding. Proceedings of the 4th Symposium: Environmental Effects on Buildings
and People - Actions, influences, interactions, discomfort. Susiec 2004, s.23-26.
Isyumov N.: Alan G. Davenports mark on wind engineering. 13 International
Conference on Wind Engineering, Amsterdam 2011.

628

[5]

[6]

[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]

[13]

[14]

Kawecki J., uraski J.A.: Wirowe wzbudzenie drga komina stalowego nowe
dowiadczenia. L Konferencja Naukowa KILiW PAN i KN PZITB, WarszawaKrynica 2004, tom II, s. 237-244.
Mendera Z.: Zmiana zasad projektowania napowietrznych linii energetycznych
wedug wymaga oglnych EN 50341-1. Inynieria i Budownictwo, nr 3/2007,
s. 138-143.
Rykaluk K.: Obcienie wiatrem wie stalowych w ujciu norm polskich
i europejskich. Inynieria i Budownictwo, nr 7/2009, s. 367-374.
Wichtowski B., uraski J.A.: Pewne przypadki rezonansu wiatrowego kominw
stalowych. Inynieria i Budownictwo, nr 3/2011, s. 154-156.
Wodarczyk W.: Wzbudzanie wirowe drga wedug Eurokodu 1 jako oddziaywanie
wiatru na kominy stalowe. Inynieria i Budownictwo, nr 10/2006, s. 530-533.
uraski J.A., Sobolewski A.: Obcienie niegiem w Polsce. Prace Naukowe
Instytutu Techniki Budowlanej, Monografie, Wydawnictwa ITB, Warszawa 2009.
uraski J.A.: Oddziaywanie wiatru na konstrukcje budowlane w ujciu nowej
normy PN-EN 1991-1-4:2008. Inynieria i Budownictwo, nr 7/2010, s. 360-367.
uraski J.A., Gaczek M.: Obcienia rodowiskowe wedug Eurokodw. XXVI
OWPPK, Szczyrk 2011. Nowoczesne rozwizania konstrukcyjno-materiaowotechnologiczne, Budownictwo oglne, t.II, s. 487-515.
uraski J.A., Gaczek M.: Oddziaywania klimatyczne na konstrukcje budowlane
wedug Eurokodu 1. Komentarze z przykadami oblicze. Projektowanie wedug
Eurokodw, Instytut Techniki Budowlanej, Warszawa 2011.
uraski J.A.: Oddziaywania klimatyczne w normach projektowania konstrukcji.
57 Konferencja Naukowa KILiW PAN i KN PZITB, Rzeszw Krynica 2011.

629

Normy, instrukcje i wytyczne

[N1]
[N2]
[N3]
[N4]
[N5]
[N6]
[N7]
[N8]
[N9]
[N10]
[N11]
[N12]
[N13]
[N14]

[N15]
[N16]

[N17]
[N18]

ISO 4355:1998 Bases for design of structures Determination of snow loads on

roofs
DIN 4133 Schornsteine aus Stahl. November 1991
EN 1991-1-4:2005/A1:2010 Eurocode 1 Actions on structures - Part 1-4:
General actions Wind actions
PN-80/B-02010 Obcienia w obliczeniach statycznych. Obcienie niegiem
PN-77/B-02011 Obcienia w obliczeniach statycznych. Obcienie wiatrem
PN-EN1990:2002 Eurokod Podstawy projektowania konstrukcji
PN-EN1991-1-3:2005 Eurokod 1 Oddziaywania na konstrukcje. Cz 1-3:
Oddziaywania oglne Obcienie niegiem
PN-EN1991-1-4:2008 Eurokod 1 Oddziaywania na konstrukcje. Cz 1-4:
Oddziaywania oglne Oddziaywania wiatru
PN-93/B-03201 Konstrukcje stalowe. Kominy. Obliczenia i projektowanie
PN-EN 1993-3-1:2008 Eurokod 3 Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz
3-1: Wiee, maszty i kominy Wiee i maszty
PN-EN 40-3-1:2004 Supy owietleniowe. Cz 3-1: Projektowanie
i weryfikacja. Specyfikacja obcie charakterystycznych
PN-EN 50341-1:2005 Elektroenergetyczne linie napowietrzne prdu
przemiennego 45 kV. Cz 1 : Wymagania oglne. Specyfikacje wsplne
Rgles dfinissant les effets de la neige et du vent sur les construction et annexes
(Rgles NV 65 rvises 1967 et annexes), Paris 1968
Rozporzdzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 marca 2009 r. zmieniajce
rozporzdzenie w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada
budynki i ich usytuowanie. Dz. U. nr 56, 2009, poz. 461
Stroitielnyje Normy i Prawia SNiP II-6-62, Nagruzki i wozdiejstwia. Normy
projektirowanja
W sprawie stosowania Eurokodw w polskiej praktyce projektowej oraz
wycofania dotychczasowych norm projektowania konstrukcji budowlanych.Inynieria i Budownictwo, nr 4/2010
Zmiana do PN-80/B-02010/Az1 Obcienia w obliczeniach statycznych.
Obcienie niegiem
Zmiana do PN-77/B-02011/Az1 Obcienia w obliczeniach statycznych.
Obcienie wiatrem

630