Nieprzystosowanie i niedostosowanie spoeczne - Problemy resocjalizacji i rewalidacji .

M.Grzywak-Kaczyska (1971) , a jeszcze wczeniej K.Dbrowski (1935 , 1965) zwracali

uwag na nasilenie lkw w doznaniach wspczesnego czowieka . Lki powstaj w skutek
zagroenia zewntrznego i wewntrznego . Zagroenie zewntrzne stanowi mog
rnorodne trudnoci , niepowodzenia , klski yciowe i spowodowane tym stany
frustracyjne . Do zagroe wewntrznych zaliczane s le rozwizane konflikty , wywoujce
lki przed wyrzutami sumienia , poczuciem winy , wstydu , poczuciem mniejszej wartoci ,
obaw przed utrat wasnej godnoci (K.Dbrowski , 1979 ; Z.Skorny, 1966).

K.Dbrowski (19694) susznie zwraca uwag , e w yciu psychicznym jednostki ludzkiej

najwiksz rol odgrywa konflikt midzy prymitywnymi biologicznymi potrzebami ,
uzalenionymi od orodkw podkorowych , a potrzebami warunkowanymi spoecznie ,
uzalenionymi od kory mzgowej , tak wyej zorganizowanymi . Dynamizujca aktywno
jednostki w sytuacji takiego konfliktu jest niezbdna dla jej rozwoju . Do najistotniejszych
wspczesnych konfliktw zaliczane s konflikty midzy deniem do :
1) przyjemnoci a lkiem przed kar , przed negatywn ocen opinii publicznej , przed
wyrzutami sumienia ;
2) osignicia czego , do znaczenia , dominowania a lkiem przed niepowodzeniem ,
kompromitacj , omieszeniem si ;
3) niezalenoci , nieobciania si obowizkami a pragnieniem oparcia , potrzeb pomocy i
opieki ze strony otoczenia .
F.Aleksander i T.M.French (1946) utrzymuj , e jest to konflikt midzy pragnieniem
jednostki znalezienia pomocy i oparcia , jej potrzeb zalenoci a pragnieniem
samowystarczajcej rywalizacji .
Z podstawowych tez K.Dbrowskiego (1979) wynika , e konflikty mog odgrywa dwojak
rol : pozytywn i negatywn , w zalenoci od sposobu ich rozwizania . Konflikty mog
by dobrze lub le rozwizywane i to stanowi podstawowe zagadnienie poradzenia sobie
przez jednostk z trudnociami . Od tego zaley jej rozwj , ekspansja yciowa , stopie
osignitej samorealizacji czyli peni rozwoju wrodzonych moliwoci . Sposb
rozwizywania konfliktw zaley od bardzo wielu przyczyn , m.in. od jakoci samego
konfliktu , take do uksztatowania wewntrznego rodowiska psychicznego jednostki , na
ktry skada si : wrodzona konstytucja psychofizyczna , wpywy wychowawcze oraz wasna
wiadoma praca osoby przeywajcej konflikt (K.Dbrowski , 1979) . Przede wszystkim
wane s konflikty okrelane jako znaczce w yciu danej jednostki .
Do dobrze rozwizanych konfliktw zaliczane s te , w ktrych jednostki po duej lub
krcej trwajcej dezintegracji psychicznej spowodowanej cieraniem si antagonistycznych
potrzeb , podporzdkowuje potrzeb niej zorganizowan wyej zorganizowanej . Jednostka
nabiera wprawy w podporzdkowaniu niszych dynamizmw wyszymi w miar wicze i
przez to utrwala te wysze w yciu psychicznym , do czego powinna zaprawia si od
wczesnych lat ycia ( K.Dbrowski 1972 ) .
Przy le rozwizanym konflikcie , gdy jednostka pozwoli sobie na zaspokojenie niszej
potrzeby , pojawia si poczucie niezadowolenia z siebie , winy oraz wstydu i zwizane z tym
lki , bdce wyrazem tumienia w podwiadomoci owej niszej nieaprobowanej przez
otoczenie potrzeby .
W yciu jednostki mog pojawi si konflikty , ktrych ona nie rozwizuje w sposb
zdecydowany , lub te istnie sytuacje konfliktowe bardzo dugo trwajce . S one sytuacjami
nerwicogennymi dla jednostki . K.Dbrowski zwraca uwag , e mog one dotyczy
jednostek wartociowych , wraliwych , lecz o sabej motywacji , sabych dynamizmach .

Jednostki takie nie mog , bez odpowiedniego ukierunkowania i pobudzenia ich , zdoby si
na jasne , konkretne decyzje . Przeywaj one stay konflikt i staj si niezdolne do
aktywnego ycia , jeli nie uzyskaj pomocy ze strony otoczenia , s skonne do ulegania
sytuacjom , w ktrych pojawiaj si czynniki nerwicogenne , czynniki dezintegrujce .
Jednostki te wymagaj pomocy w zrozumieniu rda ich przey , reakcji , pomocy w
zrozumieniu rda ich konfliktw i nabraniu umiejtnoci ich rozwizywania
( K.Dbrowski , 1979 ) .
Do najczstszych i najsilniej przeywanych frustracji zaliczane s powstajce na skutek
zahamowania zaspokojenia potrzeb :
a) kochania , denia do mioci ,
b) uznania , szacunku ze strony otoczenia .
Szkodliwe skutki frustracji ujawniaj si wwczas , gdy napicie emocjonalne uaktywnionej
potrzeby , nie znajdujc ujcia , rozadowania przez zaspokojenie , zahamowuje procesy
mylowe , ktre umoliwiyby jednostce szukanie jakiego wyjcia z sytuacji trudnej , gdy
zawa pole wiadomoci i koncentruje si na zablokowanej potrzebie , tzn. wwczas gdy nie
jest zdolna do , gdy nie jest w stanie myle o czym innym , co nie wie si z przeywan
trudnoci . Przy dugotrwaym stanie tego rodzaju frustracja moe spowodowa obnienie
innego rodzaju aktywnoci , jak praca szkolna , zawodowa , kontrakty z innymi .
Pozytywne skutki frustracji mog wynika z odpowiedniego wykorzystania wzmoonego
napicia emocjonalnego uaktywnionej potrzeby . M.Grzywak-Kaczyska zwraca uwag na
sposoby wykorzystania przeytego niepowodzenia dla rozwoju psychicznego . Przeyte
niepowodzenie moe przyczyni si do kompensacji brakw istniejcych w charakterze , w
postpowaniu jednostki , ktre przyczyniy si do poraki , do przeycia niepowodzenia .
Warto kompensacji polega na tym , e zamiast demobilizowa aktywno jednostki ,
wzmaga si jej wysiki do skutecznego osignicia celw . Drugim sposobem jest skierowanie
wzmoonej energii na wyszukanie innej drogi dojcia do celu , do ktrego nie doprowadzia
tymczasowa . Stanowi go obmylanie lepszego sposobu zaspokojenia tej potrzeby . Trzecim
sposobem jest znalezienie innego celu zaspokojenia tej samej potrzeby . Przykadem mog
suy wybitne osignicia zawodowe , spoeczne , artystyczne jednostek , ktre doznay
niepowodzenia w yciu osobistym . ( F.L. Leniak , J.L. Vallee, 1976 ) .
Zwraca si uwag na pewien charakterystyczny dla danej jednostki poziom napicia , ktry
umie ona znosi , wyej ktrego za nie wytrzymuje stanw frustracyjnych . Zosta on
okrelony jako prg tolerancji na frustracj .Do okrelonego poziomu jednostka znosi ten
stan , toleruje go bez szkody , a nawet z korzyci dla swego rozwoju . Poza t granic dalsze
napicia powoduj dezorganizacj bardziej lub mniej zorganizowanej struktury psychicznej i
przez to staj si dal danej jednostki niebezpieczne . Gdy napicie przekroczy prg tolerancji ,
jednostka moe utraci pen kontrol nad sob i reaguje najczciej agresj , gniewem .
Gniew jest reakcj na zahamowanie zaspokojenia potrzeby . Jeli jest atakiem na przeszkod
z wykorzystaniem sprawnoci umysowej i uwzgldnieniem korekty postpowania , to jest
zachowaniem normalnym ( przystosowawczym ) . Jednake agresja jest czsto
niekontrolowana , zbyt silna , skierowana na wszystkich i na wszystko . Zachodzi wwczas
przemieszczanie agresji na innych ludzi , a nawet na przedmioty martwe i mamy do czynienia
z osob spoecznie dostosowan ( Mocicka 1970,1973,1979,1984, Rycka ,1976,
Rosenzweig, 1949 ) .
S.Rosenzweig (1949) mwi rwnie o wpywie frustracji na ycie psychiczne jednostki ,
kiedy wypowiada pogld , e frustracja obejmuje poziom ego , poziom budzcego si ja ,
poziom jani , ktra na pewnym etapie rozwoju psychicznego jednostki zaczyna
wspdziaa w jej rozwoju z siami biologicznymi i oddziaywujcymi na ni wpywami

rodowiskowymi . Siy te stanowi czynniki hierarchiczne nisze ni ja . Rola jani ,

okrelona przez K.Dbrowskiego (1972) jako trzeci czynnik rozwojowy , polega na
wiadomym wartociowaniu swego wntrza , na akceptowaniu bd odrzucaniu i
ograniczaniu waciwoci , skonnoci , zainteresowa , upodoba stanowicych wyposaenie
dziedziczne lub wpyw rodowiska zewntrznego nawet wynik dotychczasowej pracy . Ja ,
czy inaczej trzeci czynnik rozwoju , stanowi o selektywnym ustosunkowaniu si do wpyww
otoczenia , o krytycznej ocenie posiadanych waciwoci , co sprzyja moe w pracy nad sob
, przezwycieniu nieaprobowanych cech , przekraczaniu determinant , jakimi s wrodzone i
powstae pod wpywem oddziaywujcego rodowiska zewntrznego czy mniej wiadomej
wasnej aktywnoci . Czynnik trzeci stanowi podstaw zwikszajcej si autonomii
psychicznej .
S.Rosenzweig (1949) sdzi , e wpyw procesu frustracji moe siga nawet poziomu super
ego , stanowicego sumienie , si tumic to wszystko , co w jednostce budzi jej
dezaprobat . W ujciu K.Dbrowskiego (1975) super ego stanowi orodek dyspozycyjnokierowniczy , okrelajcy kad wiadom czynno jednostki i jej zachowanie , jej plany i
aspiracje . Wpywa na konkretne i oglne decyzje , obmylone i organizowane dziaania z
chwila uniezalenienia si od prymitywnych popdw , zwaszcza typu zachowawczego i
seksualnego . Jest on wyszym poziomem rozwijajcego si ja , rozwijajcej si jani ,
tzn. jest zdolnoci , umiejtnoci wiadomego denia , wiadomego chcenia, dziaania ,
wiadomego decydowania , okrelanego jako wola . S.Rosenzweig nie wyklucza wpywu
frustracji na mechanizmy autonomii psychicznej , ktr Dbrowski okrela jako czynnik
trzeci , na mechanizmy samokontroli nazywanej sumieniem , orodkiem dyspozycyjnokierowniczym czy super ego . Dbrowski utrzymuje , e mona niekiedy obserwowa
frustracj takich mechanizmw ycia psychicznego , jak samopoznanie , zdolno przerbki
wewntrzpsychicznej wskutek niekorzystnych warunkw ycia , zwaszcza wzrastania .
Niekorzystne warunki , zwaszcza jeli s dugotrwae , mog bardzo zuboa jednostki do
wewntrznego przeksztacania swego indywidualnego wzorca wedug ktrego jednostka
ocenia swoje waciwoci psychiczne i swoje postpowanie .
A.Fraczek (1963) zwraca uwag , i ze przystosowanie jest konsekwencj frustracji .
Objawami za zego przystosowania s :poczucie niszoci , regresja , poczucie
niesprawiedliwoci , przewraliwienie , niezwyka zaleno w stosunkach przyjacielskich ,
nieumiejtno dostosowania si do okolicznoci stwarzanych przez ycie spoeczne ,
nadmierna obawa przed niepowodzeniem , nieokrelony lk w nowych sytuacjach ,
nadmierne zmczenie , poczucie winy , nadmierna wraliwo na pochwa i nagan ,
jednoczenie za arogancja , nieliczenie si z przepisami czy wymogami ycia spoecznego .
Jak stwierdza dalej autor , wymienione symptomy wystpuj te z innych przyczyn ni
frustracja . Dugotrwaa frustracja moe prowadzi take do jeszcze innych zmian , jak na
przykad :
1) powstanie pewnego rodzaju motywacji ,
2) wytworzenie pewnego rodzaju sposobw obrony przed frustracj lub likwidowania ju
istniejcej frustracji ,
3) powstanie nieprzystosowania .
A.Fraczek utrzymuje za innymi autorami ( J.Dollard , N.K.Miller i inni 1939 ) , Ze w wyniku
frustracji mog utrwali si tzw. mechanizmy obronne jak : agresja , regresja , racjonalizacja ,
projekcja , stumienie , przeniesienia , fantazjowanie , identyfikacja .
Frustracja obejmujca sfer samopoznania utrudnia adekwatn obserwacj wasnego ycia
psychicznego , dziki ktrej jednostka dy do zrozumienia siebie i krytycznego
ustosunkowania si do siebie .

Frustracja hamuje rozwj zdolnoci reflekcji , do wgldu w samego siebie , do adekwatnej

samokontroli , jest zatem czynnikiem utrudniajcym prawidowy rozwj osobowoci
jednostki przeywajcej permanentne stany frustracyjne .
S.Rosenzweig (1949) sdzi , e podstawowymi mechanizmami , ujawnianymi przez osoby
przeywajce stany frustracji , s : projekcja , identyfikacja i agresja .
Projekcja ujmowana jest przez tego autora jako rzutowanie na kogo innego swoich przey i
dozna nie przyjtych przez super ego oraz jako pewna forma spostrzegania , w ktrej
zawarte jest cae dowiadczenie okrelane terminem masa apercepcyjna .
Identyfikacja rozumiana jest przez S.Rosenzweiga jako upodobnienie do bohatera
doznajcego lub powodujcego frustracj u kogo innego .
Agresja w ujciu S.Rosenzweiga posiada trzy kierunki i przejawia si w trzech typach :
1. Kierunki : 1) na zewntrz ukierunkowana na otoczenie ,
2) do siebie
- ukierunkowana na siebie ,
3) unik
- zostaje zwalczona przez zaprzeczenie sytuacji frustracyjnej .
2. Typy :1) dominowanie przeszkd , w ktrych bariera powoduj frustracj jest w
wypowiedziach podkrelona .
2) obrona ego , w ktrym dominuje obrona .
3) potrzeba rozwizania podkrelona zostaje potrzeba usunicia sytuacji
frustracyjnej .
Podsumowanie
Przeprowadzona analiza psychologicznych konsekwencji frustracji do nieprzystosowania
spoecznego prowadzi do stwierdzenia , e frustracja stanowic niezawinione pozbawienie
zaspokojenia istotnych potrzeb , moe spowodowa zagroenie wewntrznego ycia
psychicznego jednostki . ycie wewntrzne jednostki ulega wwczas otamowaniu , przestaje
si rozwija , uboeje i zamiast rozwija pojawiajce si problemy , poddaje si ona lkom ,
nie w peni panuje nad swoimi napiciami , co sprawia , e wczaj si automatyzmy
niszego poziomu w postaci reakcji obronnych takich , jak :unikanie , projekcja ,
fantazjowanie , negatywizm , regresja , represja , racjonalizacja , reakcja przeciwna ,
identyfikacja i inne .
rdem tego zagroenia s le rozwizane bd nie rozwizane przez jednostk konflikty ,
pojawiajc si w przebiegu ycia kadej jednostki . Nasila to lki , wyrzuty sumienia ,
poczucie winy i wstydu , poczucie mniejszej wartoci , obaw przed utrat szacunku , wasnej
godnoci .
Pojawiajce si sytuacje trudne , frustracyjne mog jednak sprzyja wzmoeniu pracy
jednostki nad sob i umoliwia rozwj zdolnoci poznawczych i emocjonalnomotywacyjnych oraz waciwoci charakterologicznych . Umiejtno poradzenia sobie z
sytuacjami trudnymi zaley w duej mierze od przygotowania jednostki do rozwizywania
pojawiajcych si w jej yciu problemw , od jej umiejtnoci pracy nad sob . Umiejtno
pracy nad sob powinna jednostka wynosi z domu rodzinnego i rozwija nadal w rnych
systemach edukacyjnych , takich jak obek ,przedszkole , szkoy rnego typu , zakad pracy
, rne struktury organizacyjne spoeczestwa i samo spoeczestwo wychowujce .