Dzieciom, ktre stay si ofiarami przemocy,

szczeglnie tym, o ktrych nie wiemy

PODZIKOWANIA

Ksika ta wyrosa z niezliczonych spotka z Williamem Stanleyem Milliganem, a take

z wywiadw z szedziesicioma dwiema osobami, ktrych yciowe cieki skrzyoway si z drog
jego ycia. Wikszo z tych osb w chwili swego pojawienia si w tej opowieci jest ju w sposb
jednoznaczny zidentyfikowana, a ja chciabym na tym miejscu wyrazi im wdziczno za ich pomoc.
Pragn take podzikowa osobom wymienionym poniej. Wsppraca z nimi okazaa si
niezwykle wana w moich dociekaniach i poszukiwaniach, a take miaa wpyw na podjcie pracy
nad t ksik, na jej powstanie oraz na jej publikacj.
Osoby te, to: doktor David Caul, dyrektor Atheskiego Orodka Zdrowia Psychicznego; doktor
George Harding Junior, dyrektor Szpitala Hardinga; doktor Cornelia Wilbur; Gary Schweickart
i Judy Stevenson obrocy publiczni; L. Alan Goldsberry i Steve Thompson adwokaci; Dorothy
Moore i Del Moore matka Milligana i jego obecny ojczym; Kathy Morrison siostra Milligana,
oraz bliska przyjacika Milligana, Mary.
Jestem wdziczny za wspprac personelowi nastpujcych instytucji: Atheskiego Orodka
Zdrowia Psychicznego, Szpitala Hardinga (zwaszcza Ellie Jones, specjalistce od public relations),
komisariatu policji na Uniwersytecie Stanowym Ohio, biura prokuratora stanowego stanu Ohio,
komendy policji w Columbus oraz komendy policji w Lancasterze.
Pragn zoy wyrazy podzikowania i szacunku dwm ofiarom gwatu z Uniwersytetu
Stanowego Ohio (wystpujcym pod pseudonimami Carrie Dryer i Donna West), ktre zgodziy si
przedstawi szczegowo punkt widzenia ofiary.
Dzikuj mojemu agentowi i prawnikowi, Donaldowi Engelowi, za jego stanowczo
w prowadzeniu spraw i poparcie, jakiego mi udzieli przy realizacji caego projektu, a take mojemu
wydawcy, Peterowi Gethersowi, ktrego niesabncy entuzjazm i krytyczne spojrzenie pomogy mi
utrzyma materia pod kontrol.
Cho wikszo osb bardzo chtnie ze mn wsppracowaa, to jednak niektrzy woleli ze mn
nie rozmawia. Chc wic wyjani, jakie byo rdo przedstawionych przeze mnie materiaw
dotyczcych tych wanie osb.
Komentarz, myli i wgldy doktora Harolda T. Browna z Kliniki Zdrowia Psychicznego
w Fairfield, ktry leczy Milligana, gdy ten mia pitnacie lat, stanowi cytaty i parafrazy jego

notatek dotyczcych przypadku Milligana. Dorothy Turner i doktor Stella Karolin z Orodka
Zdrowia Psychicznego Gminy Poudniowo-Zachodniej, ktre pierwsze zdiagnozoway Milligana jako
cierpicego na osobowo wielorak, zostay przedstawione na podstawie jego dokadnych
wspomnie dotyczcych spotka z nimi, a potwierdzone w ich pisemnych sprawozdaniach i w ich
skadanych pod przysig zeznaniach przed sdem oraz na podstawie opisw innych psychiatrw
i adwokatw, ktrzy je znali i rozmawiali z nimi w tym okresie.
Chalmer Milligan, przybrany ojciec Billyego Milligana (okrelany podczas procesu i przez media
jako jego ojczym), nie chcia rozmawia na temat skierowanych przeciwko sobie oskare, nie
chcia take przedstawi swojej wersji caej historii. W owiadczeniach, ktre wysya do gazet
i czasopism oraz w szeroko reklamowanych wywiadach, zaprzecza oskareniom Williama o to, e
mu grozi, maltretowa go i dopuszcza si w stosunku do niego sodomii. Tak wic wiedza na
temat domniemanych czynw Chalmera Milligana pochodzi z protokow z rozpraw sdowych,
popartych zeznaniami krewnych i ssiadw oraz potwierdzonych w moich nagranych na tam
magnetofonow wywiadach z jego crk, Chall, jego przybran crk, Kathy, jego przybranym
synem, Jimem, jego by on, Dorothy, oraz oczywicie z Williamem Milliganem.
Chciabym wyrazi szczeglne uznanie dla moich crek, Hillary oraz Leslie, i podzikowa im za
ich pomoc i zrozumienie, okazane mi w trudnym okresie zbierania materiaw. Podobne wyrazy
uznania i podzikowania nale si mojej onie, Aurei, ktra nie tylko jak zwykle poczynia cenne
uwagi o charakterze redakcyjnym, lecz take przesuchaa setki godzin nagra i zarejestrowaa je
w systemie odzyskiwania, dziki czemu mogem z atwoci dociera do rozmw i informacji. Bez
zachty i pomocy z jej strony pisabym t ksik kilka lat duej.

Wicej na: www.ebook4all.pl

SOWO WSTPNE

Ksika ta jest opart na faktach relacj dotyczc dotychczasowego ycia Williama Stanleya
Milligana, pierwszego czowieka w historii Stanw Zjednoczonych, ktry zosta uznany za
niewinnego popenienia powanych przestpstw, a przyczyn uniewinnienia bya niemono
przypisania mu winy z powodu choroby umysowej, polegajcej na osobowoci wielorakiej.
W odrnieniu od innych ludzi cierpicych na osobowo wielorak, opisywanych w literaturze
psychiatrycznej i popularnej, ktrzy pocztkowo zachowywali anonimowo dziki zastosowaniu
fikcyjnych nazwisk, Milligan sta si kontrowersyjn osob publiczn ju od chwili, gdy zosta
aresztowany i oskarony. Jego twarz pojawiaa si na pierwszych stronach gazet i na okadkach
czasopism. Wyniki jego bada, przeprowadzanych przez psychiatrw, omawiano w wieczornych
programach informacyjnych, pojawiay si te one w tytuach publikacji prasowych na caym
wiecie. Milligan jest ponadto pierwszym pacjentem cierpicym na osobowo wielorak, ktrego
poddano caodobowej obserwacji w warunkach szpitalnych, a dotyczc go diagnoz, ktra
brzmiaa: osobowo wieloraka, potwierdzio w zeznaniach pod przysig czworo psychiatrw oraz
psycholog.
Po raz pierwszy spotkaem tego dwudziestotrzyletniego mczyzn w Atheskim Orodku
Zdrowia Psychicznego w miecie Athens w stanie Ohio, wkrtce po tym, jak go tam umieszczono na
polecenie sdu. Gdy poprosi mnie, ebym napisa histori jego ycia, powiedziaem mu, e moj
zgod uzaleniam od tego, czy dowiem si o nim wicej, ni opublikowano w mediach. Zapewni
mnie, e gbsze tajemnice, dotyczce poszczeglnych jego osobowoci, nigdy nie zostay nikomu
wyjawione, nawet adwokatom i psychiatrom, ktrzy go badali. Pragn on teraz, eby wiat
zrozumia jego chorob. Co do mnie, to przyjem postaw sceptyczn, cho byem t spraw
zainteresowany.
W kilka dni pniej moja ciekawo wzrosa po przeczytaniu ostatniego akapitu artykuu
zatytuowanego DZIESI TWARZY BILLYEGO, ktry ukaza si w Newsweeku. Akapit ten
brzmia nastpujco:
Pozostaj jednak pytania bez odpowiedzi: Skd Milligan zna technik ucieczki w stylu

Houdiniego, zademonstrowan przez Tommyego (jedn z jego osobowoci)? Co sdzi o jego

rozmowach z ofiarami gwatw, w ktrych utrzymywa, e jest partyzantem i patnym
morderc? Lekarze uwaaj, e Milligan moe mie jeszcze inne, niezbadane dotd
osobowoci, i e niektre z nich mogy popeni nieodkryte dotd przestpstwa.
Kiedy rozmawiaem z nim na osobnoci, podczas wizyt w szpitalu psychiatrycznym, odkryem, e
Billy, jak go zaczto nazywa, bardzo si rni od opanowanego modego czowieka, ktrego
poznaem podczas pierwszego naszego spotkania. Mwi teraz z wahaniem, kolana mu nerwowo
dray. Pami mia sab, nie pamita dugich okresw ze swojego ycia. Potrafi wypowiada si
jedynie oglnie na temat tych okresw, ktre mglicie sobie przypomina, gos czsto mu dra pod
wpywem bolesnych wspomnie, ale wielu szczegw nie by w stanie przytoczy. Po daremnych
prbach wydobycia z niego informacji na temat przeszych dowiadcze byem gotw zrezygnowa.
Wtedy, pewnego dnia, stao si co zaskakujcego.
W Billym Milliganie po raz pierwszy dokonaa si cakowita integracja, ujawnia si nowa osoba,
amalgamat wszystkich jego osobowoci. Zintegrowany Milligan w sposb jasny i niemal doskonay
przypomina sobie wszystkie swoje osobowoci od chwili ich powstania. Przypomina sobie wszystkie
ich myli, czyny, zwizki z innymi ludmi, tragiczne dowiadczenia i komiczne przygody.
Mwi o tym na samym pocztku po to, by czytelnik zrozumia, w jaki sposb byem w stanie
zarejestrowa wydarzenia z przeszoci Milligana, jego skrywane uczucia oraz samotne rozmowy.
Cay materia, zawarty w tej ksice, zosta mi dostarczony przez zintegrowanego Milligana, przez
jego inne osobowoci oraz przez szedziesit dwie osoby, ktrych yciowe cieki skrzyoway si
z drog jego ycia w rnych tego ycia fazach. Sceny i dialogi s odtworzone ze wspomnie
Milligana. Sesje terapeutyczne s odtworzone bezporednio z nagra wideo. Ja sam nie
wymyliem niczego.
Powanym problemem, przed ktrym stanlimy, kiedy zaczem pisa, bya chronologia.
Poniewa Milliganowi czsto od wczesnego dziecistwa wymyka si czas, rzadko zwraca on
uwag na zegary czy kalendarze i czsto czu si zaenowany, gdy musia przyzna, e nie wie, jaki
jest dzie i miesic. W kocu jednak zdoaem uporzdkowa wydarzenia w sposb chronologiczny
dziki temu, e posuyem si rachunkami, pokwitowaniami, sprawozdaniami dotyczcymi
ubezpieczenia, dokumentami szkolnymi, dokumentami dotyczcymi zatrudnienia oraz licznymi
innymi dokumentami, ktre dostaem od jego matki, siostry, pracodawcw, adwokatw i lekarzy.
Cho Milligan rzadko datowa swoj korespondencj, jego bya dziewczyna przechowaa setki
listw, ktre do niej napisa podczas dwuletniego pobytu w wizieniu, a ja zdoaem odtworzy daty
z pieczci pocztowych na kopertach.
Pracujc wsplnie, ustalilimy z Milliganem dwie zasadnicze reguy:
Po pierwsze, wszystkie miejsca i wszystkie instytucje miay by identyfikowane za pomoc ich

prawdziwych nazw. To samo dotyczyo ludzi, miaem posugiwa si prawdziwymi nazwiskami

wszystkich, z wyjtkiem trzech grup osb, ktrych prywatno miaa by chroniona poprzez
pseudonimy. Te grupy, to: inni pacjenci psychiatryczni; nieoskareni o nic przestpcy, z ktrymi
Milligan mia styczno i z ktrymi nie mogem przeprowadzi rozmw bezporednio zarwno
modociani, jak i doroli; oraz trzy ofiary gwatu z Uniwersytetu Stanowego Ohio, w tym dwie,
ktre zgodziy si ze mn rozmawia.
Po drugie, w celu zapewnienia Milliganowi tego, e nie obwini sam siebie w przypadku, gdy
niektre z jego osobowoci ujawni przestpstwa, o ktre mona by go oskary, zgodzilimy si, e
przedstawiajc te sceny bd si posugiwa licencj poetyck. A z drugiej strony te
przestpstwa, za ktre Milligan ju by sdzony, s przedstawione z nieznanymi dotd szczegami.
Spord tych, ktrzy si z Billym Milliganem spotkali, pracowali z nim, czy te byli jego ofiarami,
wikszo zaakceptowaa diagnoz, ktra orzekaa, e cierpi on na osobowo wielorak. Wiele
z tych osb pamitao co, co Milligan zrobi lub powiedzia i co przekonao ich ostatecznie, e to
niemoliwe, eby udawa. Inni wci maj wraenie, e jest on oszustem, byskotliwym kamc,
wykorzystujcym wyrok uniewinniajcy z powodu choroby umysowej, by unikn kary wizienia.
Odszukaem tyle osb, chccych ze mn rozmawia i reprezentujcych obie te grupy, ile mogem.
Przedstawiy mi one swoje reakcje i powody, dla ktrych myl tak, a nie inaczej.
Ja take byem sceptyczny. Prawie codziennie wahaem si midzy jedn postaw, a drug.
Jednak w cigu tych dwch lat, podczas ktrych pracowaem z Milliganem nad t ksik,
wtpliwoci, ktre miaem, gdy czyny i dowiadczenia, o jakich wspomina, wydaway si
niewiarygodne, zamieniay si w wiar w jego sowa, gdy moje ledztwo udowadniao, e jego
opowieci s zgodne z prawd.
O fakcie, e w gazetach stanu Ohio wci trwa spr, wiadczy artyku zamieszczony w Dayton
Daily News z 2 stycznia 1981 roku w trzy lata i dwa miesice po popenieniu przez Milligana
ostatniego przestpstwa. Tytu tego artykuu, napisanego przez Joe Fenleya, brzmi:
OSZUST CZY OFIARA?
PRZYPADEK MILLIGANA JEST POUCZAJCY
William Stanley Milligan jest udrczonym czowiekiem, wiodcym ycie pene problemw.
Jest albo oszustem, ktry okpi spoeczestwo i unikn kary za przestpstwa popenione
z uyciem przemocy, albo autentyczn ofiar choroby psychicznej zwanej osobowoci
wielorak. Jakkolwiek jest, jest niedobrze...
Tylko czas moe pokaza, czy Milligan oszuka wiat, czy jest on jedn z najtragiczniejszych
ofiar tego wiata...

By moe ten czas wanie nadszed.

D.K.
Athens, Ohio
3 stycznia 1981

OSOBOWOCI BILLYEGO

Dziesicioro pierwszych

Jedyne osobowoci znane psychiatrom, adwokatom, policji i mediom podczas procesu.

1. William Stanley Milligan (Billy), lat 26. Oryginalna, podstawowa osobowo, ktr pniej
okrelano za pomoc wyraenia Niezintegrowany Billy albo Billy U. Nie ukoczy szkoy redniej.
Wzrost: 6 stp, waga: 190 funtw. Oczy niebieskie, wosy brzowe.
2. Arthur, lat 22. Anglik. Rozumny, niewzruszony, mwi z brytyjskim akcentem. Samouk
w zakresie fizyki i chemii, studiuje ksiki medyczne. Dobrze czyta i pisze po arabsku. Cho jest
zdecydowanym konserwatyst i uwaa si za zwolennika kapitalizmu, jest te zdeklarowanym
ateist. Pierwszy odkry, e istniej wszystkie inne osobowoci. Odgrywa rol dominujc
w miejscach bezpiecznych, decyduje wtedy, kto z rodziny si ujawni i zawadnie wiadomoci.
Nosi okulary.
3. Ragen Vadascovinich, lat 23. Stranik nienawici. Jego imi pochodzi od wyraenia rageagain, znowu wcieko. Jugosowianin, mwi po angielsku z wyranym akcentem sowiaskim,
a take czyta, pisze i mwi po serbochorwacku. Autorytet w sprawach broni i amunicji, a take
specjalista od karate. Cechuje go niezwyka sia, wynikajca z tego, e potrafi kontrolowa
przepyw adrenaliny we wasnym organizmie. Jest komunist i ateist. Jego zadaniem jest chroni
rodzin, a take kobiety i dzieci w ogle. Gra rol dominujc w miejscach niebezpiecznych.
Stowarzysza si z przestpcami i narkomanami i przyznaje si do czynw przestpczych, czasami
z uyciem przemocy. Way 210 funtw, ma due donie, czarne wosy i dugie opadajce wsy. Robi
czarno-biae szkice, bo nie rozrnia kolorw.
4. Allen, lat 18. Oszust. Manipulator. To on jest tym, ktry najczciej ma do czynienia z ludmi
z zewntrz. Jest agnostykiem i hoduje postawie wykorzystaj jak najlepiej ycie na ziemi. Gra na
bbnach, maluje portrety i jest jedyn osobowoci, ktra pali papierosy. czy go bliski zwizek
z matk Billyego. Wzrostu jest takiego samego jak William, cho way mniej od niego (165).

Czesze si z przedziakiem po prawej stronie, jest jedyn osobowoci praworczn.

5. Tommy, lat 16. Spec od ucieczek. Czsto mylony z Allenem, czsto nastawiony wojowniczo
i antyspoecznie. Gra na saksofonie i jest specjalist w dziedzinie elektroniki oraz malarzem
pejzay. Wosy ciemnoblond i bursztynowobrzowe oczy.
6. Danny, lat 14. Przestraszony. Boi si ludzi, zwaszcza mczyzn. Zosta zmuszony do
wykopania wasnego grobu i zakopany ywcem. Dlatego maluje tylko martwe natury. Blond wosy
do ramion, niebieskie oczy, jest niski i szczupy.
7. David, lat 8. Stranik blu, czyli wczuwajcy si. Wchania wszystkie zranienia i cierpienia
pozostaych osobowoci. Bardzo wraliwy i spostrzegawczy, ale potrafi skupi uwag jedynie na
krtki czas. Przez wikszo czasu zmieszany. Ciemne rudobrzowe wosy, niebieskie oczy, fizycznie
drobnej budowy.
8. Christene, lat 3. Dziecko z kta, nazywana tak, gdy w przedszkolu staa w kcie. Bystra maa
Angielka, potrafi czyta i pisa drukowanymi literami, ale cierpi na dysleksj. Lubi rysowa
i kolorowa obrazki przedstawiajce kwiaty i motyle. Wosy blond sigajce ramion.
9. Christopher, lat 13. Brat Christene. Mwi z brytyjskim akcentem. Posuszny, lecz udrczony.
Gra na harmonijce ustnej. Wosy blond z odcieniem brzowawym, jak wosy Christene, ale krtsze.
10. Adalana, lat 19. Lesbijka. Niemiaa, samotna introwertyczka. Pisze poezje, gotuje
i prowadzi dom dla innych. Adalana ma dugie, zaniedbane czarne wosy, a poniewa jej brzowe
oczy od czasu do czasu wdruj z boku na bok wskutek oczoplsu, mwi si o niej, e ma taczce
oczy.

Niepodani
Stumieni przez Arthura, poniewa posiadali niepodane cechy. Ujawnieni po raz pierwszy przez
doktora Davida Caula w Atheskim Orodku Zdrowia Psychicznego.
11. Philip, lat 20. Zbir. Nowojorczyk, ma silny akcent brooklyski, posuguje si wulgarnym
jzykiem. Wzmianki o Philu naprowadziy policj i media na myl, e istnieje wicej osobowoci
ni dziesi ju znanych. Philip popeni drobne przestpstwa. Wosy kdzierzawe, brzowe, oczy
orzechowe, nos przypominajcy dzib.
12. Kevin, lat 20. Planista. Drobny przestpca, zaplanowa napad na aptek Graya. Lubi pisa.
Wosy blond, oczy zielone.

13. Walter, lat 22. Australijczyk. Wyobraa sobie, e jest myliwym polujcym na grubego
zwierza. Obdarzony doskonaym zmysem orientacji w przestrzeni, czsto wykorzystywany jako
obserwator. Tumione emocje. Dziwak. Ma wsy.
14. April, lat 19. Ladacznica. Akcent bostoski. W jej gowie kbi si myli i plany szataskiej
zemsty na ojczymie Billyego. Inni twierdz, e jest psychicznie chora. Szyje i pomaga prowadzi
dom. Wosy czarne, oczy brzowe.
15. Samuel, lat 18. yd, wieczny tuacz. Ortodoks, jeeli chodzi o religi. Jest jedynym, ktry
wierzy w Boga. Rzebiarz. Wosy czarne, kdzierzawe, broda, oczy brzowe.
16. Mark, lat 16. W roboczy. Bez inicjatywy. Jeeli kto mu nie kae czego robi, to nie robi
nic. Zajmuje si monotonn prac. Jeeli nie ma nic do roboty, to patrzy w cian. Czasami mwi
si o nim zombi.
17. Steve, lat 21. Wieczny oszust. mieje si z ludzi, naladujc ich. Maniak na punkcie wasnego
ego i jedyny spord osobowoci, ktry nie zaakceptowa diagnozy mwicej o osobowoci
wielorakiej. Jego szydercze naladownictwa czsto sprowadzaj na innych kopoty.
18. Lee, lat 20. Komediant. Figlarz, klown, dowcipni, wskutek jego artw inni si kc i s
umieszczani w wiziennych izolatkach. Nie zaley mu na yciu, jest obojtny na konsekwencje
swoich czynw. Wosy ciemnobrzowe, oczy orzechowe.
19. Jason, lat 13. Zawr bezpieczestwa. Za pomoc histerycznych reakcji i napadw zoci,
ktre czsto powoduj ukaranie go, odreagowuje skumulowane napicia. Zabiera ze wspomnienia,
powoduje amnezj. Wosy brzowe, oczy brzowe.
20. Robert (Bobby), lat 17. Marzyciel. Bezustannie fantazjuje na temat podry i przygd. Cho
marzy o tym, by uczyni wiat lepszym, nie ma ambicji ani zainteresowa intelektualnych.
21. Shawn, lat 4. Guchy. Skupia uwag jedynie na krtki czas. Czsto uwaa si go za
opnionego w rozwoju. Bzyczy, eby czu wibracje we wasnej gowie.
22. Martin, lat 19. Snob. Nowojorczyk, lubi si popisywa. Chwali si i zadziera nosa. Chce
dostawa rne rzeczy, nie zasuywszy na nie. Wosy blond, oczy szare.
23. Timothy (Timmy), lat 15. Pracowa w kwiaciarni, gdzie spotka homoseksualist, ktry si do
niego przystawia i przestraszy go. Wycofa si we wasny wiat.

Nauczyciel

24. Nauczyciel, lat 22. Suma wszystkich dwudziestu trzech alter ego zintegrowanych w jedn
osobowo. Nauczy pozostaych wszystkiego, co potrafi. Byskotliwy, wraliwy, obdarzony
poczuciem humoru. Mwi: To ja jestem Billym w jednym kawaku i okrela innych jako androidy,
ktre stworzyem. Nauczyciel pamita prawie wszystko, a to, e si ujawni i wsppracowa ze
mn, umoliwio powstanie tej ksiki.

KSIGA PIERWSZA

CZAS POMIESZANIA

ROZDZIA PIERWSZY

W sobot, 22 padziernika 1977 roku, komendant policji uniwersyteckiej, John Kleberg,

zarzdzi, by Wydzia Medyczny Uniwersytetu Stanowego Ohio znalaz si pod cisym nadzorem
policyjnym. Uzbrojeni policjanci patrolowali kampus, poruszajc si samochodami i pieszo,
a uzbrojeni obserwatorzy czuwali na dachach. Kobiety ostrzeono, by nie chodziy same i by
wsiadajc do swoich samochodw, wystrzegay si mczyzn.
Po raz drugi w cigu omiu dni moda kobieta zostaa uprowadzona z terenu kampusu. Zdarzyo
si to midzy sidm a sm rano, a sprawca grozi ofierze broni. Pierwsz z uprowadzonych bya
dwudziestopicioletnia studentka optometrii, a drug dwudziestoczteroletnia pielgniarka. Jedn
i drug wywieziono za miasto, zgwacono, zmuszono do podjcia pienidzy w banku i obrabowano.
W gazetach opublikowano portrety pamiciowe, na co ludzie zareagowali setkami telefonw,
nazwisk i opisw, z ktrych wszystkie okazay si bezwartociowe. Nie byo istotnych wskazwek,
nie byo podejrzanego. Napicie na uniwersytecie roso. Rosa te presja na Kleberga, gdy
organizacje studenckie i inne grupy domagay si ujcia czowieka, ktrego gazety stanu Ohio
i dziennikarze telewizyjni zaczli nazywa uniwersyteckim gwacicielem.
Kleberg powierzy zadanie ujcia sprawcy modemu inspektorowi, Eliotowi Boxerbaumowi.
Boxerbaum, samozwaczy libera, zacz mie zwizki z policj, gdy jeszcze uczszcza na
Uniwersytet Stanowy Ohio, po zamieszkach studenckich w roku 1970, po ktrych zamknito
kampus. Po ukoczeniu przez niego studiw zaproponowano mu w tyme roku prac w policji
uniwersyteckiej pod warunkiem, e obetnie swoje dugie wosy i zgoli wsy. Obci wosy, ale nie
chcia zgoli wsw. Mimo to zatrudniono go.

W trakcie badania portretw pamiciowych oraz informacji dostarczonych przez dwie ofiary
wszystko wydawao si wskazywa na jednego sprawc: biaego Amerykanina, w wieku midzy
dwudziestym trzecim a dwudziestym sidmym rokiem ycia, wacego od 175 do 185 funtw,
o brzoworudawych wosach. Za kadym razem mczyzna mia na sobie brzow bluz do joggingu,
dinsy oraz biae teniswki.
Carrie Dryer, pierwsza ofiara, pamitaa, e gwaciciel mia rkawiczki na rkach oraz posiada
rewolwer. Od czasu do czasu jego oczy biegay z boku na bok co byo wedug niej objawem
oczoplsu. Przyku j kajdankami do drzwi jej samochodu, od wewntrz, zawiz j w oddalon
wiejsk okolic i tam zgwaci. Po dokonaniu gwatu powiedzia:
Jeeli pjdziesz na policj, nie opisuj im, jak wygldaem. Jeeli znajd cokolwiek na swj
temat w gazecie, to wyl kogo za tob w pogo.
Jakby chcc udowodni, e mwi powanie, wypisa sobie nazwiska paru osb z jej kalendarzyka.
Donna West, niewysoka, pulchna pielgniarka, powiedziaa, e ten, co j zaatakowa, mia przy
sobie pistolet automatyczny. Na rkach co mia nie brud czy tuszcz, ale jakie takie tustawe
plamy. W pewnej chwili powiedzia, e ma na imi Phil. Czsto przeklina. Mia na nosie brzowe
okulary soneczne, wic Donna nie widziaa jego oczu. Zapisa sobie nazwiska jej krewnych
i ostrzeg, e jeeli go zidentyfikuje, to bractwo, ktre speni jego groby, zrobi krzywd jej samej
albo komu z jej rodziny. Donna, podobnie jak policjanci, uwaaa, e on tylko si przechwala,
jakoby nalea do jakiej organizacji terrorystycznej, czy te do mafii.
Kleberg i Boxerbaum nie wiedzieli, co myle tylko o jednej istotnej rnicy istniejcej midzy
tymi dwoma opisami. Pierwszy mczyzna zosta opisany jako majcy do bujne, porzdnie
przystrzyone wsy. A drugi mia, wedug opisu ofiary, trzydniowy zarost, ale nie mia wsw.
Boxerbaum umiechn si.
Myl, e midzy pierwszym a drugim zdarzeniem je zgoli.

W Centralnym Komisariacie Policji w rdmieciu Columbus detektyw Nikki Miller,

przydzielona do oddziau zajmujcego si przestpstwami o charakterze seksualnym, zameldowaa
si na drug zmian o godzinie trzeciej po poudniu. Bya roda, 26 padziernika. Nikki wrcia
wanie z dwutygodniowego urlopu, ktry spdzia w Las Vegas. Czua si wypoczta i na tak
wygldaa. Bya opalona, a opalenizna pasowaa do jej brzowych oczu i rudawych wosw.
Detektyw Gramlich z pierwszej zmiany powiedzia jej, e przewozi mod ofiar gwatu do szpitala
uniwersyteckiego. Poniewa Miller miaa zajmowa si t spraw, Gramlich poda jej te nieliczne
szczegy, ktre byy znane.
Polly Newton, dwudziestojednoletnia studentka Uniwersytetu Stanowego Ohio, tego dnia rano
okoo smej zostaa uprowadzona zza budynku, w ktrym znajdowao si jej mieszkanie, stojcego

w pobliu kampusu uniwersyteckiego. Po zaparkowaniu niebieskiego corvette swojego chopaka

zostaa wepchnita z powrotem do rodka. Napastnik kaza jej jecha w odludn wiejsk okolic
i tam j zgwaci. A potem zmusi j, eby pojechaa do Columbus i zrealizowaa dwa czeki. Po czym
kaza si zawie z powrotem na kampus. Tam zaproponowa, eby zrealizowaa jeszcze jeden czek
i zatrzymaa pienidze dla siebie.
Nikki Miller, poniewa bya na urlopie, nie czytaa nic na temat gwaciciela uniwersyteckiego.
Nie widziaa te jego portretw pamiciowych. Jednak detektywi z pierwszej zmiany poinformowali
j o szczegach.
Fakty zwizane z t spraw napisaa Nikki Miller w swoim sprawozdaniu przypominaj
fakty zwizane z dwoma gwatami (uprowadzeniami), ktrymi zajmuje si policja Uniwersytetu
Stanowego Ohio i ktre wydarzyy si na ich terenie.
Nikki Miller i jej wsppracownik, posterunkowy A.J. Bessell, pojechali do szpitala
uniwersyteckiego, aby przesucha szatynk Polly Newton.
Mczyzna, ktry j uprowadzi powiedziaa Polly zaznaczy, e jest czonkiem radykalnej
organizacji noszcej nazw Weathermen, ale e ma te inn tosamo jest biznesmenem, a poza
tym jedzi maserati. Po koniecznych zabiegach w szpitalu Polly zgodzia si pojecha z Nikki Miller
i Bessellem, aby odnale miejsce, w ktrym zostaa zgwacona. Ale robio si ciemno i zgubia
drog. Obiecaa, e na drugi dzie rano sprbuje jeszcze raz.
Specjalna jednostka zbadaa jej samochd, szukajc odciskw palcw. Znaleli trzy czciowe
odciski z tak liczb linii, ktra pozwalaa dokona porwnania z odciskami przyszych
podejrzanych.
Nikki Miller i Bessell zawieli Polly do biura detektyww, gdzie rysownik sporzdzi portret
pamiciowy. Nastpnie Nikki Miller poprosia Polly o przejrzenie zdj biaych mczyzn, ktrzy
dopucili si przestpstw o charakterze seksualnym. Polly obejrzaa trzysta takich zdj, jednak
bez rezultatu. O dziesitej wieczorem, zmordowana po siedmiu godzinach spdzonych z policj, daa
spokj.

Na drugi dzie rano, o dziesitej pitnacie, detektywi z oddziau zajmujcego si

przestpstwami o charakterze seksualnym przyjechali po Polly Newton i zawieli j do Hrabstwa
Delaware. W wietle dnia Polly bya w stanie zaprowadzi ich na miejsce gwatu, gdzie w pobliu
stawu znaleli uski z dziewiciomilimetrowego pocisku. To wanie w tym miejscu, powiedziaa
Polly jednemu z detektyww, mczyzna wystrzeli do butelek z piwem, ktre cisn do wody.
Gdy wrcili do biura, zastali Nikki Miller, ktra wanie si tam pojawia. Posadzia Polly
w maym pokoiku naprzeciwko stanowiska recepcjonistki i przyniosa nastpn parti zdj
przestpcw seksualnych. Zostawia dziewczyn sam i zamkna drzwi.

W kilka minut pniej do biura detektyww przyjecha Eliot Boxerbaum z Donn West,
pielgniark, ktra bya drug ofiar. Chcia, eby ona take przejrzaa zdjcia. On i Kleberg
postanowili, e studentka optometrii bdzie trzymana w rezerwie i, w wypadku, gdyby sd nie
uzna rozpoznanych zdj za dowd, zidentyfikuje przestpc bezporednio.
Nikki Miller posadzia Donn West przy stole w korytarzu obok szaf z kartotekami i przyniosa
jej trzy partie zdj przestpcw.
O Boe powiedziaa Donna to a tylu przestpcw seksualnych chodzi po ulicach?
Donna ogldaa zdjcia jedno po drugim, a Boxerbaum i Nikki Miller czekali obok.
Zdenerwowana i zniechcona Donna nagle spostrzega znajom twarz nie by to mczyzna, ktry
j zgwaci, tylko jej byy kolega z klasy, kto, kogo par dni wczeniej widziaa na ulicy. Spojrzaa
na odwrotn stron zdjcia i zobaczya, e zosta aresztowany za obnaanie si.
Boe drogi mrukna do siebie czowiek nigdy nie ma pojcia, z kim ma do czynienia.
W poowie materiaw Donna zawahaa si przy zdjciu przystojnego modego czowieka
z bokobrodami la Franciszek Jzef i bezmylnymi oczami. Podskoczya, omal nie przewracajc
krzesa.
To on! To on! Jestem pewna!
Nikki Miller poprosia, by Donna podpisaa si na odwrocie fotografii, nastpnie sprawdzia
numer identyfikacyjny i napisaa: William S. Milligan. Byo to stare zdjcie.
Nastpnie wsuna zidentyfikowan fotografi midzy te, ktrych nie ogldaa jeszcze Polly
Newton. A potem ona, Boxerbaum oraz detektyw Brush i posterunkowy Bessell przeszli do pokoju,
w ktrym siedziaa Polly.
Nikki Miller pomylaa, e Polly musi liczy si z tym, i spodziewaj si, e wybierze jak
fotografi z tego zbioru. Polly ogldaa zdjcia. Gdy bya w poowie zbioru, Nikki Miller owadno
rosnce napicie. Jeeli Polly wybierze to samo zdjcie, bd mieli uniwersyteckiego gwaciciela.
Polly zatrzymaa si przy podobinie Milligana, a potem przegldaa zdjcia dalej. Nikki Miller
czua napicie w ramionach i rkach. Polly wrcia do zdjcia Milligana i przyjrzaa si znowu
modemu czowiekowi z bokobrodami la Franciszek Jzef.
O raju, ten naprawd wyglda tak jak on powiedziaa. Ale nie mam pewnoci.
Boxerbaum waha si, czy zwrci si o nakaz aresztowania Milligana. Co prawda Donna West
zidentyfikowaa go z ca pewnoci, jednak niepokojce byo to, e zdjcie byo sprzed trzech lat.
Boxerbaum chcia poczeka na odciski palcw. Detektyw Brush poszed na pierwsze pitro do biura
identyfikacji przestpcw, by sprawdzi, czy odciski Milligana odpowiadaj odciskom znalezionym
na samochodzie Polly.
Nikki Miller bya za z powodu tej zwoki. Czua, e zrobili dobry pocztek i chciaa aresztowa
Milligana. Poniewa jednak ofiara, Polly Newton, nie zidentyfikowaa go z ca pewnoci, nie byo

wyjcia trzeba byo czeka. Dwie godziny pniej byo ju wiadomo. Odcisk prawego palca
wskazujcego, znaleziony po zewntrznej stronie okna w przednich drzwiach po stronie pasaera
samochodu Polly oraz odcisk prawego palca serdecznego i prawej doni naleay do Milligana.
Wszystkie, z ca pewnoci. To wystarczao, eby skierowa spraw do sdu.
Boxerbaum i Kleberg wci si jednak wahali. Przed ujciem podejrzanego chcieli mie
absolutn pewno. Dlatego te poprosili, by odciski oceni ekspert.
Poniewa odciski Milligana odpowiaday tym znalezionym na samochodzie ofiary, Nikki Miller
postanowia wszcz postpowanie w sprawie o uprowadzenie, rabunek i gwat. Uzyska nakaz
aresztowania, aresztuje go i wtedy Polly bdzie moga go zidentyfikowa w trakcie konfrontacji.
Boxerbaum zgadza si ze swoim zwierzchnikiem Klebergiem, ktry nalega, by policja
uniwersytecka zaczekaa na ekspertyz. To nie powinno zaj wicej ni godzin czy dwie.
Lepiej mie pewno. Bya sma wieczorem, gdy ekspert z zewntrz orzek, e odciski nale do
Milligana.
Dobrze powiedzia Boxerbaum zwrc si o wszczcie postpowania w sprawie
o uprowadzenie. Jest to jedyne przestpstwo popenione na kampusie, czyli na terenie nam
podlegym. Gwat zdarzy si gdzie indziej.
Sprawdzi informacj, ktra nadesza z biura identyfikacji przestpcw: William Stanley Milligan,
dwudziestodwuletni byy skazaniec, zosta sze miesicy wczeniej zwolniony warunkowo
z Lebanoskiego Zakadu Karnego. Jego ostatnim znanym by adres: 933 Spring Street,
Lancaster, Ohio.
Nikki Miller wezwaa oddzia specjalny, ktry zebra si w biurze oddziau zajmujcego si
przestpstwami o charakterze seksualnym, by zaplanowa akcj. Musieli ustali, ile osb znajduje
si wraz z Milliganem w mieszkaniu. Dwie z ofiar gwatw twierdziy, i mwi on, e jest terroryst
i patnym morderc, a poza tym odda strza w obecnoci Polly. Musieli przyj, e jest uzbrojony
i niebezpieczny.
Posterunkowy Craig z oddziau specjalnego zaproponowa, by zastosowa podstp. Chcia
posuy si pudekiem z pizzerii Dominos i udawa, e przynis pizz. Postanowi zajrze do
rodka, gdy Milligan otworzy drzwi. Pozostali zgodzili si na ten plan.
Jednak Boxerbaum, od chwili gdy dowiedzia si, jaki jest adres Milligana, mia wtpliwoci.
Dlaczego, zastanawia si, byy wizie miaby pokonywa odlego czterdziestu piciu mil, jecha
z Lancasteru do Columbus trzy razy w tygodniu po to, by popeni gwat? Co tu si nie zgadzao.
Gdy mieli ju wychodzi, podnis suchawk telefonu, wykrci 411 i zapyta, gdzie obecnie mieszka
niejaki William Milligan. Sucha przez chwil, a potem zapisa adres.
Przeprowadzi si do Reynoldsburga na 5673 Old Livingston Avenue oznajmi. Dziesi
minut drogi samochodem. Po wschodniej stronie. No tak, w tym jest wicej sensu.

Wszyscy, syszc te sowa, odetchnli z ulg.

O dziewitej Boxerbaum, Kleberg, Nikki Miller, Bessell i czterech czonkw oddziau specjalnego
wyruszyli trzema samochodami w drog. Jechali autostrad z prdkoci dwudziestu mil na
godzin, a wiato reflektorw ich samochodw przedzierao si przez najgstsz mg, jak w yciu
widzieli.
Oddzia specjalny dotar na miejsce pierwszy. Pitnastominutowa przejadka okazaa si
w rzeczywistoci jazd trwajc godzin, a nastpne pitnacie minut zajo odnalezienie
waciwego adresu przy krtej nowej uliczce na osiedlu Channingway. Czekajc na przyjazd reszty
ekipy, czonkowie oddziau specjalnego rozmawiali z kilkoma ssiadami. W mieszkaniu Milligana
paliy si wiata.
Gdy przybyli detektywi i policjanci z komisariatu uniwersyteckiego, wszyscy zajli odpowiednie
pozycje. Nikki Miller ukrya si po prawej stronie patia. Bessell poszed za rg budynku. Pozostali
trzej czonkowie oddziau specjalnego zajli pozycje po drugiej stronie. Boxerbaum i Kleberg
podeszli od tyu domu i zbliyli si do podwjnych przesuwanych szklanych drzwi.
Craig wyj z baganika swojego samochodu pudeko z pizzerii Dominos i napisa na nim czarnym
flamastrem: Milligan, 5673 Old Livingston Avenue. Wypuci koszul na dinsy, eby zasoni
rewolwer, i podszed swobodnym krokiem do jedynych z czworga drzwi wychodzcych na patio.
Zadzwoni. adnej reakcji. Zadzwoni ponownie i, syszc haas wewntrz, przyj postaw czowieka
znudzonego. Jedn rk podtrzymywa pudeko od pizzy, a drug pooy na biodrze, tu przy
rewolwerze.
Ze swojego miejsca za domem Boxerbaum widzia modego czowieka siedzcego w brzowym
fotelu przed duym kolorowym telewizorem. Na lewo od drzwi frontowych zobaczy czerwone
krzeso. Salon-jadalnia o planie majcym ksztat litery L. Nikogo wicej w zasigu wzroku.
Ogldajcy telewizj wsta z fotela i poszed do frontowych drzwi.
Kiedy Craig zadzwoni po raz drugi, zauway, e kto na niego patrzy przez szybk znajdujc
si obok drzwi. Drzwi si otworzyy. Przed Craigiem sta przystojny mody czowiek.
Przyniosem pask pizz.
Nie zamawiaem pizzy.
Craig, zagldajc do mieszkania, zobaczy przez niezasonite okno Boxerbauma stojcego przy
tylnych szklanych drzwiach.
Taki mam adres. Dla Williama Milligana. To paskie nazwisko?
Nie.
Kto zamwi telefonicznie powiedzia Craig. Kim pan jest?
To jest mieszkanie mojego kolegi.
A gdzie jest ten kolega?

 Nie ma go tu teraz.
Mczyzna mwi tonem apatycznym, z wahaniem.
A gdzie jest? Kto zamwi t pizz. Bill Milligan. Na ten adres.
Nie wiem. Ssiedzi go znaj. Moe oni mog panu co powiedzie, a moe to oni zamwili t
pizz.
Mgby mnie pan do nich zaprowadzi?
Mody czowiek kiwn gow, podszed do drzwi po przeciwnej stronie, zapuka, odczeka chwil
i zapuka ponownie. Nie byo adnej reakcji.
Craig rzuci pudeko od pizzy, wycign byskawicznie bro i przytkn j do gowy
podejrzanego.
Nie rusza si! Wiem, e to ty jeste Milligan!
Naoy mu kajdanki.
Mody czowiek wyglda na oszoomionego.
Po co to? Ja nic nie zrobiem.
Craig przyoy mu luf midzy opatki i pocign za dugie wosy jak za lejce.
Wejdmy do rodka.
Gdy Craig wpycha podejrzanego do mieszkania, pojawili si inni czonkowie oddziau
specjalnego z broni w pogotowiu. Boxerbaum i Kleberg przyczyli si do nich.
Nikki Miller wyja zdjcie. Na zdjciu na szyi Milligana widnia pieprzyk.
Ma pieprzyk. Ta sama twarz. To on.
Posadzili Milligana na czerwonym krzele. Nikki zauwaya, e patrzy on przed siebie
oszoomionym wzrokiem, jak w transie. Sierant Dempsey schyli si i zajrza pod krzeso.
Jest bro powiedzia. Dziewiciomilimetrowe magnum. Smith & Wesson.
Jeden z czonkw oddziau specjalnego obrci siedzenie brzowego fotela i ju chcia wzi
lecy na nim magazynek i plastikow torebk z amunicj, jednak Dempsey go powstrzyma.
Zostaw. Mamy nakaz aresztowania, a nie przeszukania. Czy pozwoli nam pan dokona
przeszukania? zwrci si do Milligana.
Milligan popatrzy na niego tpym wzrokiem.
Kleberg, ktry wiedzia, e nie potrzebuje nakazu przeszukania, eby sprawdzi, czy
w mieszkaniu jest kto jeszcze, wszed do sypialni i zobaczy na niepocielonym ku strj do
joggingu. W pokoju panowa baagan, na pododze walay si brudne czci garderoby. Kleberg
zajrza do otwartego schowka na ubrania, a tam, na pce, uoone rwniutko, leay karty
kredytowe nalece do Donny West i Carrie Dryer. Byy nawet kawaki papieru, ktre Milligan
wzi od obu kobiet. Natomiast brzowe okulary soneczne i portfel znajdoway si na komodzie
z lustrem.

Kleberg poszed poszuka Boxerbauma, eby mu powiedzie, co zobaczy. Znalaz go w maej

jadalni, ktra zostaa zamieniona na pracowni malarsk.
Spjrz na to.
Boxerbaum wskaza duy obraz przedstawiajcy chyba jak krlow czy osiemnastowieczn
arystokratk ubran w niebiesk sukni ozdobion koronkami, siedzc przy fortepianie, z nutami
w doni. Zadziwiajco dobrze oddane byy szczegy. Obraz nosi podpis: Milligan.
No no, to jest pikne powiedzia Kleberg.
Spojrza na inne ptna oparte o cian, na pdzle i tuby z farbami.
Boxerbaum pacn si otwart doni w czoo.
Plamy, ktre Donna West widziaa na jego rce. To std. On przed wyjciem malowa.
Nikki Miller, ktra take widziaa obraz, podesza do podejrzanego siedzcego na krzele.
Pan jest Milligan, prawda?
Podnis na ni wzrok, oszoomiony.
Nie wymamrota.
To pikny obraz. Czy to pan go namalowa?
Kiwn gow.
No wic powiedziaa z umiechem jest podpisany Milligan.
Do Milligana podszed Boxerbaum.
Prosz posucha, Bill, ja jestem Eliot Boxerbaum z policji Uniwersytetu Stanowego Ohio.
Porozmawia pan ze mn?
adnej reakcji. Nie byo te ladu oczoplsu, ktry zauwaya Carrie Dryer.
Czy kto odczyta mu, jakie mu przysuguj prawa? Nikt nie odpowiedzia, wic Boxerbaum
wycign kart praw i odczyta j gono. Chcia mie pewno.
Jest pan oskarony o uprowadzenie tych dziewczt z kampusu, Bill. Chce pan o tym
porozmawia?
Milligan, zszokowany, podnis na niego wzrok.
Co si dzieje? Czy ja kogo skrzywdziem?
Powiedzia im pan, e bd je ciga inni ludzie. Kim oni s?
Mam nadziej, e nikogo nie skrzywdziem.
Gdy jeden z policjantw skierowa si do sypialni, Milligan podnis gow i powiedzia:
Prosz nie kopn tamtego puda. Bo wybuchnie.
Bomba? zapyta pospiesznie Kleberg.
Jest tam...
Pokae mi pan, gdzie? zapyta Boxerbaum.
Milligan wsta powoli i wszed do sypialni. Zatrzyma si przy drzwiach i wskaza gow may

karton stojcy na pododze obok komody. Kleberg zosta z Milliganem, a Boxerbaum podszed
bliej do kartonu, eby zobaczy. Pozostali policjanci stoczyli si w drzwiach za Milliganem.
Boxerbaum uklk obok puda. Byo otwarte. Boxerbaum zobaczy w rodku druty i co, co
wygldao jak zegar.
Wycofa si z pokoju i powiedzia do sieranta Dempseya:
Prosz wezwa oddzia stray poarnej rozbrajajcy bomby. Kleberg i ja wracamy do
komisariatu. Zabieramy Milligana.
Kleberg prowadzi samochd policyjny. Rockwell z oddziau specjalnego siedzia obok niego.
Boxerbaum siedzia z tyu z Milliganem, ktry nie odpowiada na pytania dotyczce gwatw.
Pochyli si w przd niezdarnym ruchem, bo przeszkadzay mu kajdanki, ktrymi mia skute z tyu
rce, i mamrota jakie niepowizane ze sob uwagi.
Mj brat Stuart nie yje... Czy ja zrobiem komu krzywd?
Czy zna pan ktr z dziewczt? zapyta go Boxerbaum. Czy zna pan pielgniark?
Moja matka jest pielgniark wymamrota Milligan.
Dlaczego pojecha pan szuka ofiar na kampusie uniwersyteckim?
Niemcy bd mnie ciga...
Pomwmy o tym, co si wydarzyo, Bill. Czy przywabiy pana dugie czarne wosy pielgniarki?
Milligan spojrza na niego.
Jeste dziwny powiedzia, a potem, wpatrujc si w Boxerbauma, doda: Moja siostra mnie
znienawidzi, kiedy si dowie.
Boxerbaum da spokj.
Przyjechali do Gwnego Komisariatu Policji, wprowadzili winia tylnym wejciem i zaprowadzili
na trzecie pitro do pomieszczenia, w ktrym poddano go formalnociom. Boxerbaum i Kleberg
poszli do innego pokoju pomc Nikki Miller przygotowa owiadczenia potrzebne do uzyskania
nakazu przeszukania.
O wp do dwunastej Bessell ponownie odczyta Milliganowi, jakie prawa mu przysuguj,
i zapyta, czy podpisze zrzeczenie si. Milligan wpatrywa si w niego, milczc.
Nikki Miller usyszaa, jak Bessell mwi:
Prosz posucha, Bill, zgwaci pan trzy kobiety, a my chcemy si czego na ten temat
dowiedzie.
Naprawd to zrobiem? zapyta Milligan. Skrzywdziem kogo? Jeeli zrobiem komu
krzywd, to przepraszam.
Potem zamilk i siedzia bez sowa.
Bessel zaprowadzi go na czwarte pitro, eby zdj jego odciski palcw i sfotografowa go.
Policjantka w mundurze podniosa na nich wzrok, gdy weszli. Bessell chwyci Milligana za rk,

chcc zdj odciski, ale wizie szarpn si nagle, jakby przeraony tym, e Bessel go dotyka,
i schowa si za policjantk, jakby szukajc ochrony.
On si czego boi powiedziaa policjantka.
A potem, zwracajc si do bladego jak ciana, rozdygotanego modego czowieka, powiedziaa
agodnie jak do dziecka:
Musimy zdj paskie odciski palcw. Rozumie pan, co mwi?
Ja... ja nie chc, eby on mnie dotyka.
W porzdku odrzeka. Ja to zrobi. Dobrze?
Milligan kiwn gow i pozwoli jej zdj odciski. Po sfotografowaniu go policjant zaprowadzi
Milligana do celi.
Wypeniwszy formularze dotyczce nakazu przeszukania, Nikki Miller zadzwonia do sdziego
Westa. Sdzia, po usyszeniu, jakie s dowody, i biorc pod uwag pilny charakter sprawy, kaza jej
przyjecha do siebie do domu i o pierwszej pitnacie po pnocy podpisa nakaz. Nikki Miller
pojechaa na osiedle Channingway poprzez mg, ktra teraz bya jeszcze gstsza.
Nastpnie zadzwonia po jednostk przeprowadzajc przeszukanie. O drugiej pitnacie, gdy
jednostka przybya na miejsce, przedstawia jej czonkom nakaz przeszukania i policjanci
przeszukali mieszkanie. Zrobili spis przedmiotw wyniesionych z mieszkania podejrzanego:
KOMODA Z LUSTREM 343 dolary gotwk, okulary soneczne, kajdanki i kluczyk, portfel,
dowody tosamoci na nazwiska Williama Simmsa i Williama Milligana, potwierdzenie podjcia
pienidzy za pomoc karty kredytowej Donny West.
SCHOWEK karty kredytowe Master Charge Donny West i Carrie Dryer, karta z kliniki
naleca do Donny West, zdjcie Polly Newton, pistolet automatyczny kalibru 25 [Tanfoglio
Giuseppe] A.R.M.I. oraz pi niezuytych nabojw.
TOALETKA kartka o wymiarach 3,5 na 11 cali z adresem Polly Newton. Kartka z jej
kalendarzyka.
RAMA W GOWACH KA n sprynowy, dwie paczki prochu.
KOMODA rachunek za telefon na nazwisko Milligana, olstro na pistolet Smith & Wesson.
POD KRZESEM dziewiciomilimetrowy pistolet Smith & Wesson z magazynkiem oraz sze
niezuytych nabojw.
POD SIEDZENIEM BRZOWEGO FOTELA magazynek z pitnastoma niezuytymi nabojami
oraz plastikowa torebka zawierajca pitnacie niezuytych nabojw.
Wrciwszy do Gwnego Komisariatu, Nikki Miller zaniosa dowody rzeczowe do sekretarza
sdu, uzyskaa powiadczenie i oddaa je do przechowalni.
Jest tego dosy, eby rozpocz postpowanie powiedziaa.

Milligan kuli si w kcie maej celi, trzsc si cay. Nagle, po wydaniu takiego dwiku, jakby
si krztusi, zemdla. W chwil pniej otworzy oczy i popatrzy ze zdumieniem na ciany, kibel
i prycz.
O Boe, nie! krzykn. Znowu! Nie!
Usiad na pododze, wbijajc wzrok tpo w przestrze. A potem zobaczy w kcie karaluchy
i wyraz jego twarzy si zmieni. Skrzyowa nogi, zgarbi si, podpar brod domi i, umiechajc
si dziecinnie, zacz si przyglda karaluchom biegajcym wkoo.

W kilka godzin pniej, kiedy przyszli, eby go przenie, Milligan nie spa. Zosta skuty
z potnym czarnoskrym mczyzn i wraz z grup winiw wyprowadzony na d, a potem przez
tylne drzwi na parking, gdzie sta furgon, ktry mia ich zawie do wizienia hrabstwa Franklin.
Furgon dojecha do centrum Columbus, do futurystycznej fortecy, stojcej w samym sercu
miasta. Jej betonowe ciany sterczay na wysoko dwch piter, masywne i pozbawione okien.
W swych wyszych partiach budowla ta przypominaa nowoczesny biurowiec. A nad dziedzicem
wizienia hrabstwa Franklin growa posg Benjamina Franklina.
Furgon skrci w boczn uliczk za wizieniem i zatrzyma si przed drzwiami garaowymi
z falistej stalowej blachy. Z tego miejsca byo wida, e wizienie stoi w cieniu wyszego budynku,
z ktrym jest poczone budynku Paacu Sprawiedliwoci hrabstwa Franklin.
Stalowe drzwi podjechay do gry, furgon wjecha do rodka i drzwi zamkny si za nim. Skuci
kajdankami winiowie zostali wyprowadzeni z furgonu i znaleli si w przestrzeni znajdujcej si
pomidzy dwiema parami otwierajcych si pionowo stalowych drzwi. To znaczy wszyscy winiowie
oprcz jednego Milligana, gdy ten wylizn si z kajdankw i znajdowa si jeszcze w furgonie.
Wychodcie, Milligan! krzykn na niego policjant. Ty cholerny gwacicielu. Co ty sobie
wyobraasz?
Czarnoskry mczyzna, z ktrym Milligan by skuty, powiedzia:
Ja nie miaem z tym nic wsplnego. Przysigam na Boga, e on po prostu si z nich

wyszarpn.
Brama wizienia otworzya si z sykiem i szeciu winiw zostao wpdzonych pomidzy bram
zewntrzn a przestrze oddzielon kratami. Przez kraty widzieli centrum kontroli monitory
telewizyjne, terminale komputerowe i cae tuziny funkcjonariuszy mczyzn i kobiet ubranych
w szare spodnie lub spdnice i czarne koszule. Gdy zewntrzna brama zamkna si za winiami,
otworzya si wewntrzna, okratowana, i zostali wprowadzeni do rodka.
W hallu byo peno poruszajcych si czarnych koszul i dawa si sysze cichy stukot klawiatur
komputerowych. Przy wejciu staa funkcjonariuszka z podniesion w gr kopert z szarego
papieru.
Rzeczy wartociowe powiedziaa. Obrczki, zegarki, biuteria, portfele.
Kiedy Milligan oprni kieszenie, wzia jego kurtk i sprawdzia podszewk, a potem oddaa
kurtk funkcjonariuszowi z przechowalni.
Milligan zosta poddany rewizji ponownie, i jeszcze dokadniej, przez modego funkcjonariusza,
a potem umieszczony w celi wraz z innymi winiami, oczekujcymi na wcignicie do rejestru.
Przez mae kwadratowe okienko patrzyy na nich czyje oczy. Czarnoskry mczyzna trci
Milligana okciem i powiedzia:
Domylam si, e to ty jeste ten sawny. Uwolnie si z kajdankw. A teraz musisz nas
wszystkich std uwolni.
Milligan spojrza na niego oczami bez wyrazu.
Jeeli bdziesz sprzeciwia si policji oznajmi czarnoskry mczyzna to zatuk ci na
mier. Moesz mi wierzy, bo nie raz siedziaem. A ty siedziae kiedy?
Milligan kiwn gow.
I dlatego mi si to nie podoba. Dlatego chc wyj powiedzia.

Kiedy w biurze obrocy publicznego, znajdujcym si o jedn przecznic od wizienia, zadzwoni

telefon, Gary Schweickart, wysoki, brodaty, trzydziestotrzyletni kierownik zespou adwokatw,

prbowa wanie zapali fajk. Telefonowa jeden z adwokatw, Ron Redmond.

Dowiedziaem si o czym ciekawym, kiedy byem w sdzie miejskim powiedzia. Wczoraj
wieczorem policja zarejestrowaa gwaciciela uniwersyteckiego. Przewieli go do wizienia
hrabstwa Franklin. Bd go trzyma, chyba e wpaci kaucj w wysokoci p miliona dolarw.
Powiniene tu kogo przysa.
Nie mam tu teraz nikogo. Sam pilnuj interesu.
No wiesz, wiadomoci si rozeszy i wkrtce bdzie tu peno dziennikarzy z Citizen-Journal
i z Dispatch. Mam wraenie, e policja chce wywrze na faceta presj.
W wypadku spraw, w ktrych chodzio o powane przestpstwa, kiedy byo moliwe, e policja
moe kontynuowa dochodzenie po aresztowaniu, Gary Schweickart rutynowo wybiera
ktregokolwiek adwokata i posya go do wizienia hrabstwa. Jednak to nie byo rutynowe
zatrzymanie. Szeroki rozgos, jaki tej sprawie naday media, czyni z niej akomy ksek dla policji,
i Schweickart przypuszcza, e bdzie ona naciskaa na winia, eby zoy owiadczenie lub si
przyzna. Ochrona jego praw miaa kosztowa wiele wysiku.
Schweickart postanowi sam uda si do wizienia hrabstwa Franklin. Pogada sobie z facetem.
Przedstawi mu si jako obroca publiczny i ostrzee go, eby rozmawia tylko z adwokatem i nikim
poza nim.
Schweickart przyby do wizienia w odpowiedniej chwili, bo wanie dwaj policjanci wprowadzili
Milligana przez bram i oddawali go w rce dyurujcego sieranta. Schweickart poprosi, eby mu
pozwolono na krtk rozmow z winiem.
Nie wiem nic o tym, co rzekomo zrobiem zawodzi paczliwym gosem Milligan. Nie
pamitam. Oni po prostu przyszli i...
Niech pan posucha. Ja chciaem tylko si przedstawi powiedzia Schweickart. Zatoczony
hall to nie miejsce, w ktrym mona mwi o faktach zwizanych ze spraw. Jutro albo pojutrze
porozmawiamy na osobnoci.
Ale ja nie pamitam. Znaleli te rzeczy w moim mieszkaniu i...
Zaraz, zaraz, niech pan o tym nie mwi. ciany maj tutaj uszy. I niech pan bdzie ostrony,
kiedy zaprowadz pana na gr. Policja zna mnstwo sztuczek. Niech pan z nikim nie rozmawia.
Nawet z innymi winiami. Niektrzy z nich mog by podstawieni. Zawsze znajd si faceci, ktrzy
tylko czekaj na informacje, ktre mog komu sprzeda. Jeeli chce pan mie sprawiedliwy proces,
to niech pan trzyma jzyk za zbami.
Milligan wci krci gow i pociera sobie policzek, prbujc mwi o faktach zwizanych ze
spraw. A potem wymamrota:
Starajcie si o uniewinnienie. Ja chyba jestem wariatem.
Zobaczymy powiedzia Schweickart ale nie moemy o tym mwi tutaj.

 Czy jest kobieta prawnik, ktra mogaby si zaj moj spraw?

Mamy kobiet prawnika. Zobacz, co si da zrobi.
Schweickart patrzy, jak funkcjonariusz zabiera Milligana, ktry mia si teraz przebra
zmieni wasne ubranie na niebieski kombinezon, jaki tutaj nosili wszyscy winiowie. Trudno
bdzie pracowa z kbkiem nerww, jakim jest ten spanikowany facet, pomyla Schweickart. On
waciwie nie zaprzecza, e popeni przestpstwa. Powtarza tylko w kko, e nie pamita. To jest
niezwyke. Gwaciciel uniwersytecki, proszcy o uniewinnienie z powodu choroby umysowej.
Schweickart mg sobie wyobrazi, jaka to byaby gratka dla gazet.
Po wyjciu z gmachu wizienia kupi Columbus Dispatch. W gazecie, na pierwszej stronie,
widnia tytu:
POLICJA ARESZTOWAA PODEJRZANEGO
O GWATY NA KAMPUSIE
W artykule pisano, e jedna z ofiar, dwudziestoszecioletnia studentka ostatniego roku,
zgwacona przed prawie dwoma tygodniami, bdzie proszona o zidentyfikowanie gwaciciela
podczas konfrontacji. Do artykuu doczono zdjcie z podpisem Milligan.
Powrciwszy do biura, Schweickart zatelefonowa do innych miejscowych gazet i poprosi, eby
nie zamieszczay zdjcia, bo moe to wpyn na wynik konfrontacji majcej si odby
w poniedziaek. Ale dziennikarze odrzucili jego prob. Powiedzieli mu, e jeeli dostan zdjcie, to
je opublikuj. Schweickart podrapa si w brod kocem fajki, a potem zacz wykrca wasny,
domowy numer telefonu, bo chcia powiedzie onie, e spni si na obiad.
Hej odezwa si gos od drzwi wygldasz jak niedwied przyapany z nosem w ulu.
Podnis wzrok i zobaczy umiechnit twarz Judy Stevenson.
Tak? zapyta, odkadajc suchawk i odpowiadajc umiechem na jej umiech. Zgadnij, kto
o ciebie pyta.
Odgarna dugie czarne wosy z twarzy, odsaniajc pieprzyk na lewym policzku. Jej orzechowe
oczy patrzyy pytajco.
Podsun jej gazet, wskazujc zdjcie i tytu, a jego gardowy miech wypeni mae
pomieszczenie biura.
Konfrontacja jest w poniedziaek. Milligan prosi o adwokata kobiet. Gwaciciel uniwersytecki
jest twj.

Judy Stevenson przyjechaa na konfrontacj w poniedziaek rano, 31 padziernika, za kwadrans

dziesita i, kiedy przyprowadzono Milligana, zobaczya, jaki jest przeraony i zrozpaczony.
Jestem z biura obrocy publicznego powiedziaa. Gary Schweickart mwi, e chcia pan
mie adwokata-kobiet, wic on i ja bdziemy pracowali razem. A teraz prosz si uspokoi.
Wyglda pan, jakby pan mia si cakowicie zaama.
Milligan wrczy jej jaki zoony papier.
Dostaem to w pitek.
Judy rozoya papier i przekonaa si, e jest to dokument z wydziau penitencjarnego,
nakazujcy zatrzymanie Milligana w wizieniu i poinformowanie go, e wstpne przesuchanie na
temat pogwacenia warunkw zwolnienia warunkowego odbdzie si w wizieniu hrabstwa
Franklin. Poniewa policja, aresztujc go, znalaza u niego w domu bro uwiadomia sobie Judy
jego zwolnienie warunkowe moe by cofnite, a on natychmiast moe by wysany do wizienia
w Lebanon w pobliu Cincinnati, gdzie bdzie oczekiwa na proces.
Przesuchanie jest za tydzie od najbliszej rody. Zobaczymy, co mona zrobi, eby zatrzyma
pana tutaj. Wolaabym, eby pan przebywa w Columbus, gdzie moemy si z panem atwo
kontaktowa.
Nie chc wraca do Lebanon.
Prosz si uspokoi.
Nie pamitam, czy zrobiem co, co oni mi zarzucaj.
Porozmawiamy o tym pniej. Teraz musi pan wej na to podwyszenie i sta tam. Myli pan,
e da pan rad?
Chyba tak.
Prosz odgarn wosy z twarzy, eby mogli dobrze pana widzie.
Policjant poprowadzi go po stopniach i ustawi wraz z innymi w szeregu, na pozycji numer dwa.
Identyfikacji dokonyway cztery osoby. Donnie West, pielgniarce, ktra zidentyfikowaa go na
zdjciu, powiedziano, e nie jest potrzebna, pojechaa wic z narzeczonym do Cleveland. Cynthia
Mendoza, ktra wpacia gotwk na jeden z czekw, nie rozpoznaa Milligana. Wybraa zamiast

niego numer trzy. Kobieta, ktr zgwacono w sierpniu w zupenie innych okolicznociach,
powiedziaa, e mgby to by numer dwa, ale nie bya tego cakiem pewna. Carrie Dryer
stwierdzia, e bez wsw nie ma pewnoci, ale numer dwa wydaje jej si znajomy. Polly Newton
dokonaa identyfikacji z ca pewnoci.
Trzeciego listopada wielka awa przysigych, rozpoznajca zasadno oskarenia przed
waciwym procesem, sformuowaa oskarenie. Milligan zosta oskarony o trzy przypadki
uprowadzenia, trzy przypadki rabunku z broni w rku i cztery przypadki gwatu. Wszystko to byy
przestpstwa pierwszego stopnia, podlegajce karze od czterech do dwudziestu piciu lat wizienia
kade.
Urzd prokuratorski rzadko miesza si do sprawy przydzielenia oskarycieli nawet
w powanych sprawach dotyczcych morderstwa. Normalnym trybem postpowania byo
wyznaczenie jednego z prokuratorw przez przewodniczcego wydziau do spraw przestpstw na
dwa lub trzy tygodnie przed procesem na chybi trafi. Jednak prokurator hrabstwa, George
Smith, wezwa dwch ze swych najlepszych prokuratorw i powiedzia im, e rozgos towarzyszcy
sprawie gwaciciela uniwersyteckiego spowodowa oburzenie opinii publicznej. Chcia, eby obaj
zajli si spraw i eby uczynili to z du energi.
Terry Sherman, trzydziestodwuletni mczyzna o kdzierzawych czarnych wosach i z
zawadiackim wsem, by znany z tego, e nie zna litoci dla przestpcw seksualnych i chwali si,
e nigdy nie przegra sprawy o gwat. Zajrzawszy do akt, rozemia si.
To przesdzona sprawa. Nakazy byy suszne. Mamy tego typa. Obrona bdzie bezradna.
Trzydziestopicioletni Bernard Zalig Yavitch by podczas studiw o dwa lata wyej ni Judy
Stevenson i Gary Schweickart i zna ich dobrze. Gary by u niego praktykantem, gdy Yavitch,
zanim zosta prokuratorem, wystpowa przez cztery lata jako obroca publiczny. Zgodzi si
z Shermanem, e jest niemal przesdzone, e wygraj t spraw.
Niemal? zapyta Sherman. Majc wszystkie dowody rzeczowe, odciski palcw, wyniki
konfrontacji, mamy wszystko, czego nam potrzeba. A oni nie maj nic.
Kilka dni pniej, rozmawiajc z Judy, Sherman postanowi bez ogrdek powiedzie jej, co myli.
W sprawie Milligana nie bdzie adnego ubijania interesw. Mamy faceta i zadamy wyroku
skazujcego, i to najwyszego wymiaru kary. Wy nie macie niczego.
Ale Bernie Yavitch nie by tak pewny siebie. Jako byy obroca publiczny wiedzia, co by zrobi
na miejscu Judy i Garyego.
Maj jedn rzecz. Mog stara si o uznanie go za chorego umysowo.
Sherman rozemia si.

Na drugi dzie William Milligan prbowa popeni samobjstwo, rozbijajc sobie gow o cian

celi.
On nie doyje do procesu powiedzia, dowiedziawszy si o tym, Gary Schweickart do Judy.
Mnie si wydaje, e on nie ma predyspozycji i do przesucha sdowych odrzeka Judy.
Uwaam, e powinnimy powiedzie sdziemu, e naszym zdaniem on nie jest zdolny do
podejmowania skutecznych dziaa prawnych.
Chcesz, eby go zbada psychiatra?
Musimy zgosi taki wniosek.
O Boe powiedzia Gary. Ju widz te tytuy.
Do diaba z tytuami. Z tym chopakiem co jest nie tak. Nie wiem, co to jest, ale widziae,
jaki on wydaje si rny przy rnych okazjach. A kiedy mwi, e nie pamita gwatw, ja mu
wierz. Powinien zosta zbadany.
A kto za to zapaci?
Mamy fundusze stwierdzia.
Tak, miliony dolarw.
No przecie moemy sobie pozwoli na to, eby go podda testom psychologicznym.
Powiedz to sdziemu.
Gdy sd zgodzi si na zwok i na to, by William Milligan zosta przebadany przez psychologa,
Gary Schweickart zaj si spraw przesuchania Milligana przez przedstawicieli wydziau
penitencjarnego, ktre miao si odby o smej trzydzieci rano w rod.
Odel mnie na pewno do Lebanon powiedzia Milligan.
Postaramy si, eby tego nie zrobili odrzek Gary.
Znaleli w moim mieszkaniu bro. A to byo zamanie jednego z warunkw mojego zwolnienia
warunkowego. Warunek ten brzmia: Nigdy nie kupi ani nie bd posiada, uywa czy mia pod
kontrol morderczej broni lub broni palnej.
By moe powiedzia Gary. Ale my, jeeli mamy pana broni, chcemy, eby pan by tutaj,
w Columbus, gdzie moemy z panem pracowa, a nie w wizieniu w Lebanon.
Wic co zrobicie?
Prosz to zostawi mnie.
Gary zauway, e Milligan si umiecha i e w jego oczach pojawio si podniecenie, jakiego nie
widzia u niego przedtem. Milligan by teraz odprony, niefrasobliwy i artowa. By innym
czowiekiem, nie przypomina tego kbka nerww, z ktrym Gary spotka si pierwszego dnia.
Moe si okaza, e bdzie go atwiej broni, ni si z pocztku spodziewali.
To tyle powiedzia mu Gary. Prosz si trzyma.
Zaprowadzi Milligana do sali konferencyjnej, gdzie przedstawiciele wydziau penitencjarnego
dostali ju kopie sprawozdania kuratora sdowego Milligana oraz zeznanie sieranta Dempseya

mwice, e znalaz w mieszkaniu Milligana, podczas aresztowania go, dziewiciomilimetrowego

Smith & Wessona i pautomatyczn bro kalibru 25 wraz z magazynkiem zawierajcym pi
naboi.
Prosz mi powiedzie, panowie zapyta Schweickart, pocierajc sobie brod czy z tej broni
wystrzelono? Dla sprawdzenia, czy nie jest atrap.
Nie odrzek przewodniczcy skadu ale to prawdziwa bro, z magazynkami.
Jeeli nie udowodniono, e mona z niej wystrzeli naboje, to jak mona twierdzi, e to bro?
Prbne strzelanie odbdzie si dopiero w przyszym tygodniu.
Gary uderzy otwart doni w st.
Ale ja nalegam, ebycie, panowie, podjli decyzj w sprawie cofnicia zwolnienia
warunkowego dzisiaj albo zaczekali i uczynili to po przesuchaniu przed sdem. A teraz powiedzcie,
czy to prawdziwa bro czy zabawka? Nie udowodnilicie, panowie, e to bro powiedzia
i popatrzy na kadego z obecnych po kolei.
Przewodniczcy kiwn gow.
Panowie, sdz, e nie mamy wyjcia. Musimy przesun termin decyzji do chwili, gdy
bdziemy w stanie orzec, czy jest to bro.
Na drugi dzie, o dziesitej pidziesit rano, kurator sdowy Milligana wysa zawiadomienie
mwice, e rozprawa dotyczca uchylenia warunkowego zwolnienia odbdzie si 12 grudnia 1977
roku w Zakadzie Karnym w Lebanon. Obecno Milligana nie bya wymagana.
Judy pojechaa, eby porozmawia z Milliganem na temat dowodw rzeczowych znalezionych
przez policj w jego mieszkaniu.
Kiedy powiedzia:
Uwaa pani, e ja to zrobiem, prawda? zobaczya rozpacz w jego oczach.
Nie liczy si to, co ja uwaam. Licz si te wszystkie dowody, z ktrymi musimy mie do
czynienia. Musimy przeanalizowa jeszcze raz paskie wyjanienia mwice, dlaczego mia pan to
wszystko u siebie.
Dostrzega jego szklane spojrzenie. Wyglda tak, jakby si od niej oddala. Wycofywa w gb
siebie.
To nie ma znaczenia powiedzia. Ju nic nie ma znaczenia.
Na drugi dzie otrzymaa list pisany na liniowanym tym papierze:
Droga Panno Judy,
pisz ten list, bo czasami w rozmowie nie potrafi wyrazi tego, co czuj, a bardzo chc, eby Pani
mnie zrozumiaa.
Przede wszystkim chc Pani podzikowa za wszystko, co Pani dla mnie zrobia. Jest Pani mi,
urocz osob i zrobia Pani, co w Pani mocy. To wszystko, czego mona oczekiwa.

Teraz bdzie Pani moga z czystym sumieniem zapomnie o mnie. Prosz powiedzie swoim
zwierzchnikom, e nie chc adnych prawnikw. Prawnik nie bdzie mi potrzebny.
Teraz, kiedy Pani jest przekonana, e jestem winien, musz by winien. Pragnem jedynie mie
pewno, nic wicej. Przez cae swoje ycie nie robiem nic innego, tylko przysparzaem blu tym,
ktrych kocham, i krzywdziem ich. Najgorsze jest to, e nie mog przesta tego robi, bo nie mog nic
na to poradzi. Gdy mnie zamkn w wizieniu, stan si jeszcze gorszy, tak jak to byo ostatnim razem.
Psychiatrzy nie wiedz, co zrobi, bo nie s w stanie zorientowa si, co jest ze mn nie tak.
Teraz sam bd musia si powstrzyma. Rezygnuj. Ju mi nie zaley. Czy zrobi Pani dla mnie
jeszcze jedn, ostatni rzecz? Prosz zadzwoni do Mamy albo do Kathy i powiedzie im, eby tu wicej
nie przyjeday. Nie chc ju wicej nikogo widzie, wic niech nie marnuj benzyny. Ale kocham je
i przepraszam. Jest Pani najlepszym prawnikiem, jakiego znam, i zawsze bd pamita, jaka Pani
bya dla mnie mia. Do widzenia
Billy
Tego dnia wieczorem sierant dyurny zadzwoni do Schweickarta do domu.
Paski klient znowu prbowa odebra sobie ycie.
O Boe! Co sobie zrobi?
Nie uwierzy pan, ale bdzie oskarony o zniszczenie mienia hrabstwa. Rozbi kibel w swojej celi
i pochlasta sobie przeguby ostrym kawakiem porcelany.
O, do diaba!
Powiem panu co jeszcze, panie mecenasie. Ten pana klient to naprawd dziwny facet.
Rozwali kibel go pici.

Gary Schweickart i Judy Stevenson zignorowali list Milligana, w ktrym ten odbiera im
penomocnictwa i odwiedzali go codziennie w wizieniu. Biuro obrocy publicznego wyasygnowao
fundusze na badania psychologiczne i w dniach 8 oraz 13 stycznia 1978 roku, psycholog kliniczny,

doktor Willis C. Driscoll, podda Milligana serii testw.

Test na inteligencj wykaza, e Milligan ma iloraz 68, ale Driscoll stwierdzi, e wystpujca
u badanego depresja wpyna na obnienie wyniku. Orzek te, e Milligan cierpi na ostr
schizofreni.
Cierpi na znaczn utrat tosamoci, wskutek ktrej granice jego Ja s bardzo sabo
okrelone. Dowiadcza schizofrenicznej utraty dystansu i ma bardzo ograniczon zdolno do
dokonywania rozrnienia midzy wasnym ja a otoczeniem... Syszy gosy, ktre ka mu
robi rne rzeczy i ktre wrzeszcz na niego, kiedy si im nie podporzdkowuje. Milligan
wyraa przekonanie, e gosy te pochodz od ludzi, ktrzy przyszli z pieka, eby go drczy.
Mwi take o dobrych ludziach, ktrzy okresowo wstpuj w jego ciao, by walczy ze zymi
ludmi... Moim zdaniem pan Milligan jest obecnie pozbawiony zdolnoci do czynnoci
prawnych. Nie jest on w stanie ustanowi adekwatnego kontaktu z rzeczywistoci w celu
zrozumienia zdarze, ktre wychodz na jaw. Zalecam usilnie hospitalizacj badanego w celu
przeprowadzenia dalszych bada i kuracji.
Pierwsza potyczka prawna nastpia 19 stycznia, kiedy Judy Stevenson i Gary Schweickart
przedstawili orzeczenie sdziemu Jayowi Flowersowi jako dowd na to, e ich klienta cechuje brak
zdolnoci do podejmowania skutecznych dziaa prawnych. Flowers owiadczy, e wyda polecenie
dla Orodka Zdrowia Psychicznego Gminy Poudniowo-Zachodniej w Columbus, aby tam, na
oddziale psychiatrii sdowej, przebadano oskaronego. Gary i Judy zmartwili si tym, bo
psychiatrzy z tego orodka bywali zwykle po stronie oskarycieli.
Gary nalega, by wszystko, co si okae podczas bada, zakwalifikowa jako informacj poufn,
ktrej nie bdzie mona w adnych okolicznociach uy przeciwko ich klientowi. Sherman i Yavitch
nie zgodzili si. Na to obrocy publiczni zagrozili, e powiedz Milliganowi, eby nie rozmawia
z psychologami i psychiatrami z Orodka. Sdzia Flowers omal nie ukara ich za obraz sdu.
Osignli kompromis, kiedy oskaryciele zgodzili si pyta Milligana o cokolwiek, co powiedzia
powoanym przez sd psychologom, a co mogoby wiadczy na jego niekorzy, tylko wtedy, gdy
bdzie wystpowa we wasnej obronie. Czciowe zwycistwo byo lepsze ni nic. Obrocy publiczni
postanowili podj ryzyko i zgodzi si, na tych warunkach, na badania Williama Milligana
w Orodku Zdrowia Psychicznego Gminy Poudniowo-Zachodniej.
To dobry znak powiedzia ze miechem Sherman, kiedy wychodzili od sdziego. Dowodzi, e
ogarnia was desperacja. Ale na nic si to wam nie zda. Ta sprawa to nasza wygrana.

eby zapobiec kolejnym prbom samobjczym, biuro szeryfa przenioso Milligana do pojedynczej

celi, znajdujcej si w czci wizienia przeznaczonej dla chorych i Milliganowi naoono kaftan
bezpieczestwa. Pniej tego samego popoudnia Russ Hill, sanitariusz, sprawdzajc, co si dzieje
z pacjentem, nie mg uwierzy wasnym oczom. Zawoa sieranta Willisa nadzorujcego zmian od
godziny trzeciej po poudniu do jedenastej, i wskaza Milligana przez kratki. Willis otworzy usta ze
zdumienia. Milligan zdj kaftan bezpieczestwa i, podoywszy go sobie pod gow jak poduszk,
spa gbokim snem.

Wicej na: www.ebook4all.pl

ROZDZIA DRUGI

Pierwsza rozmowa z psychologiem bya wyznaczona na 31 stycznia 1978 roku. Dorothy Turner,
drobna pani psycholog o macierzyskim wygldzie i niemiaym, prawie przestraszonym wyrazie
twarzy, podniosa wzrok, kiedy sierant Willis wprowadzi Milligana do pokoju bada.
Zobaczya przystojnego modego czowieka, majcego sze stp wzrostu i ubranego w niebieski
kombinezon. Mia wsy i dugie bokobrody, a w jego oczach czai si dziecinny lk. Wyglda na
zdziwionego widokiem nieznajomej kobiety, ale gdy usadowi si na krzele naprzeciwko niej, na
jego twarzy pojawi si umiech. Rce trzyma zoone na kolanach.
Panie Milligan odezwaa si. Nazywam si Dorothy Turner, pracuj w Orodku Zdrowia
Psychicznego Gminy Poudniowo-Zachodniej i jestem tutaj, eby zada panu pewne pytania. Gdzie
pan obecnie mieszka?
Milligan rozejrza si naokoo.
Tutaj powiedzia.
Jaki jest paski numer ubezpieczenia spoecznego? Zmarszczy brwi i zastanawia si przez
dusz chwil, wpatrujc si w podog, w te ciany, w blaszan popielniczk stojc na stole
i we wasne paznokcie.
Prosz pana powiedziaa Dorothy jeeli mam panu pomc, to musi pan ze mn
wsppracowa. Musi pan odpowiada na moje pytania tak, aebym wszystko rozumiaa. No wic,
jaki jest numer paskiego ubezpieczenia spoecznego?

Wzruszy ramionami.
Nie wiem.
Spojrzaa w notatki i odczytaa numer.
Pokrci gow.
To nie jest mj numer. To musi by numer Billyego.
Popatrzya na niego badawczo.
A pan nie jest Billym?
Nie odpar.
Zmarszczya brwi.
Chwileczk. Jeeli pan nie jest Billym, to kim pan jest?
Ja jestem David.
A gdzie jest Billy?
Billy pi.
pi? Gdzie?
Wskaza na wasn pier.
Tutaj, wewntrz. pi.
Dorothy Turner westchna i postanowia uzbroi si w cierpliwo.
Musz porozmawia z Billym oznajmia.
Arthur pani nie pozwoli. Billy pi. Arthur go nie obudzi, bo jeeli to zrobi, to Billy odbierze
sobie ycie.
Dorothy przez dusz chwil przygldaa si modemu czowiekowi, nie majc pewnoci, jak
postpi dalej. Jego gos i wyraz twarzy, gdy mwi, byy dziecinne.
Chwileczk. Chc, eby mi pan to wyjani.
Nie mog. Popeniem bd. Miaem o tym nie mwi.
Dlaczego?
Bo bd mia kopoty z innymi.
W jego gosie brzmiaa panika.
I masz na imi David?
Kiwn gow.
A kim s inni?
Nie mog pani powiedzie.
Postukaa lekko palcami w st.
Suchaj, Davidzie, musisz mi o tym opowiedzie. Wtedy bd moga ci pomc.
Nie mog odrzek. Oni si na mnie wciekn i nie pozwol mi wicej wyj na wiat.
Ale musisz komu powiedzie. Bo bardzo si boisz, prawda?

 Tak odrzek, a do oczu napyny mu zy.

To wane, eby mia do mnie zaufanie. Musisz mi powiedzie, co si dzieje. A wtedy bd
moga ci pomc.
Zastanowi si nad tym. Myla dugo i intensywnie. I w kocu wzruszy ramionami.
Powiem pani, ale pod jednym warunkiem. Musi pani przyrzec, e nie wyjawi pani tego sekretu
nigdy i nikomu na wiecie. Nikomu. Nigdy! Nigdy! Nigdy!
Dobrze zgodzia si. Przyrzekam.
Nigdy w yciu?
Kiwna gow.
Niech pani powie, e pani przyrzeka.
Przyrzekam.
Dobrze powiedzia. Powiem pani. Ja nie wiem wszystkiego. Tylko Arthur wie wszystko.
Tak jak pani powiedziaa, boj si, bo czsto nie wiem, co si dzieje.
Ile masz lat, Davidzie?
Osiem. Niedugo bd mia dziewi.
A dlaczego to wanie ty przyszede ze mn porozmawia?
Nawet nie wiedziaem, e si pojawi na wiecie. Kto dozna krzywdy w wizieniu i ja
znalazem si w krgu, i wyszedem na wiat, eby wzi na siebie bl.
Czy mgby to wyjani?
Arthur mwi, e ja jestem stranikiem blu. Kiedy kto doznaje krzywdy, pojawiam si
i odczuwam jego cierpienie.
To musi by okropne.
Kiwn gow, a w jego oczach pojawiy si zy.
To jest niesprawiedliwe.
Co to jest krg, Davidzie?
Arthur to tak nazywa. Wyjani nam, jak to wszystko si dzieje, kiedy kto z nas ma wyj na
wiat. Krg to duo biaego wiata z reflektora. Wszyscy stoj naokoo niego i patrz albo pi
w kach. I ten kto wejdzie w krg wiata, wychodzi na wiat. Arthur mwi: Ten, kto jest
w krgu, ma w swoim posiadaniu wiadomo.
A kim s ci inni?
Jest ich wielu. Nie znam ich wszystkich. Znam teraz niektrych, ale nie wszystkich. Ojej...
zajkn si.
Co si stao?
Wyjawiem pani imi Arthura. Teraz na pewno bd mia kopoty. Za to, e wygadaem
sekret.

 W porzdku, Davidzie. Ja przyrzekam, e nikomu nie powiem.

Skuli si na krzele.
Nie mog wicej mwi. Boj si.
Ju dobrze, Davidzie. Wystarczy na dzisiaj. Ale przyjd jutro i jeszcze porozmawiamy.
Gdy wysza z gmachu wizienia, przystana i otulia si paszczem. Wia zimny wiatr. Przysza tu
przygotowana na to, e spotka modego przestpc, udajcego chorob psychiczn w celu
uniknicia odpowiedzialnoci, lecz nigdy nie spodziewaaby si czego takiego.

Na drugi dzie Dorothy Turner, wchodzc do pokoju bada, zauwaya w wyrazie twarzy
Milligana co nowego. Unika jej wzroku, siedzia na krzele z kolanami podcignitymi w gr
i bawi si wasnymi butami. Dorothy spytaa go, jak si czuje.
Z pocztku nie odpowiedzia. Rozglda si tylko i spoglda na ni od czasu do czasu, nie dajc
znaku, e j poznaje. Potem pokrci gow, a kiedy si odezwa, mwi gosem chopca
z cockneyowskim akcentem.
Wszystko jest takie gone powiedzia. Pani. I wszystkie dwiki. Nie wiem, co si dzieje.
Masz dziwny gos, Davidzie. Czy to jaki akcent?
Spojrza na ni szelmowsko.
Ja nie jestem Davidem. Ja jestem Christopher.
A gdzie jest David?
David by niegrzeczny.
Co to znaczy?
Inni si na niego wciekli, bo wygada.
Czy moesz mi to wyjani?
Nie mog. Nie chc mie kopotw jak David.
A dlaczego on ma kopoty? zapytaa, marszczc brwi.
Bo wygada.

 Co wygada?
Pani wie, co. Wygada sekret.
No to moe powiesz mi co o sobie, Christopherze? Ile masz lat?
Trzynacie.
A co lubisz robi?
Gram troch na bbnach. Ale lepiej gram na harmonijce ustnej.
A skd pochodzisz?
Z Anglii.
Masz braci albo siostry?
Tylko Christene. Ona ma trzy lata.
Gdy mwi ze swoim cockneyowskim akcentem, obserwowaa bacznie jego twarz. By szczery,
powany, zadowolony, cakiem inny ni chopiec, z ktrym rozmawiaa poprzedniego dnia. Milligan
musi by niewiarygodnie dobrym aktorem, pomylaa.

Dnia 4 lutego, podczas trzeciej wizyty, Dorothy Turner zauwaya, e mody czowiek, ktry
wszed do pokoju bada, zachowuje si inaczej ni dwaj pozostali, ktrych widziaa poprzednio.
Usiad na krzele niedbale, garbic si i patrzc na ni arogancko.
Jak si dzisiaj czujesz? zapytaa, bojc si usysze jego odpowied.
Wzruszy ramionami.
Dobrze.
Czy mgby mi powiedzie, jak si maj David i Christopher?
Zmarszczy brwi i spojrza na ni gniewnie.
Zaraz, paniusiu, ja pani nawet nie znam.
Jestem tutaj, eby ci pomc. Musimy porozmawia o tym, co si dzieje.
Cholera, ja nie mam pojcia, co si dzieje.
Czy nie pamitasz, e rozmawiae ze mn przedwczoraj?

 Do diaba, nie. Nigdy w yciu pani nie widziaem.

Moesz mi powiedzie, jak si nazywasz?
Tommy.
Tommy? A nazwisko?
Nazywam si tylko Tommy.
A w jakim jeste wieku?
Mam szesnacie lat.
A mgby mi troch powiedzie o sobie?
Paniusiu, ja nie rozmawiam z obcymi. Wic niech mi pani da spokj.
Przez nastpny kwadrans Dorothy usiowaa co z niego wydoby, ale Tommy by zamknity
w sobie. Po wyjciu z gmachu wizienia Dorothy przystana na chwil na Front Street. Bya
oszoomiona. Mylaa o Christopherze i o obietnicy, jak daa Davidowi, obietnicy, e nie
wyjawi sekretu. Teraz bya rozdarta, bo z jednej strony obiecaa, a z drugiej zdawaa sobie spraw,
e trzeba o wszystkim powiedzie obrocom Milligana. Pniej tego samego dnia zatelefonowaa
do biura obrocy publicznego i poprosia do telefonu Judy Stevenson.
Prosz posucha powiedziaa, gdy odezwaa si Judy nie mog w tej chwili z pani o tym
mwi, ale jeeli nie czytaa pani ksiki pod tytuem Sybil, to niech j pani przeczyta.

Judy Stevenson, zaskoczona telefonem Dorothy Turner, jeszcze tego samego wieczoru kupia
broszurowe wydanie Sybil i zacza t ksik czyta. Gdy zrozumiaa, do czego to prowadzi,
pooya si do ka i patrzc w sufit, powiedziaa do siebie: Zaraz. Osobowo wieloraka? Czy to
wanie usiuje mi zasugerowa Dorothy Turner? Sprbowaa sobie przypomnie Milligana
trzscego si podczas konfrontacji, a potem innego Milligana, przy innych okazjach gadatliwego
manipulatora, opowiadajcego dowcipy, bystrego. Przypisywaa te zmiany w jego zachowaniu
depresji. A potem pomylaa o opowieciach sieranta Willisa o tym zrcznym typku, ktry potrafi
uwolni si z kaftana bezpieczestwa i o uwagach sanitariusza Russa Hilla na temat nadludzkiej
siy, jak nieraz demonstrowa Milligan. Syszaa w wyobrani sowa Milligana: Nie pamitam, czy
zrobiem co, co oni mi zarzucaj. Nic nie wiem.
Zastanowia si, czy nie obudzi ma, Ala, i nie porozmawia z nim o tym, ale wiedziaa, co on
by powiedzia. Wiedziaa, co powiedziaby kady, kogo poinformowaaby, o czym teraz myli.
W cigu trzech lat pracy w biurze obrocy publicznego nie spotkaa nigdy nikogo takiego jak
Milligan. Postanowia nie mwi jeszcze nic Garyemu. Musi najpierw sama to sprawdzi.
Nastpnego dnia rano zadzwonia do Dorothy Turner.
Prosz posucha powiedziaa Milligan, z ktrym spotykaam si i rozmawiaam w cigu
kilku ostatnich tygodni, czasami zachowywa si dziwnie. Zmienia mu si nastrj. On ulega

nastrojom. Ale nie widziaam istotnych rnic, ktre skoniyby mnie do przypuszczenia, e
przypadek Milligana przypomina przypadek z powieci.
To jest co, z czym si zmagam od wielu dni odrzeka Dorothy Turner. Obiecaam nie
mwi nikomu i dotrzymaam obietnicy. Powiedziaam pani tylko, eby przeczytaa pani ksik.
Ale mam zamiar skoni go, eby mi pozwoli wyjawi swj sekret.
Przypominajc sobie, e Dorothy Turner jest psychologiem stojcym prawdopodobnie po stronie
oskarycieli, Judy powiedziaa:
Oddaj inicjatyw w pani rce. Prosz mnie zawiadomi, czego oczekuje pani ode mnie.
Kiedy Dorothy Turner przysza na czwarte spotkanie z Milliganem, zastaa przestraszonego
chopca, tego samego, ktry za pierwszym razem nazywa siebie Davidem.
Wiem, e obiecaam nigdy nie wyjawi sekretu powiedziaa ale musz powiedzie o nim
Judy Stevenson.
Nie! krzykn i skoczy na rwne nogi. Przyrzeka pani! Panna Judy przestanie mnie lubi,
jeeli pani jej powie.
Nie przestanie. Jest twoim adwokatem i musi o tym wiedzie, eby ci pomc.
Pani przyrzeka. Jeeli zamie pani obietnic, to bdzie tak, jakby pani skamaa. Nie moe
pani tego wygada. Ja mam kopoty. Arthur i Ragen s na mnie wciekli za to, e si wygadaem
i...
Kto to jest Ragen?
Obiecaa pani. A obietnica to najwaniejsza rzecz na wiecie.
Czy ty nie rozumiesz, Davidzie? Jeeli nie powiem Judy, to ona nie bdzie moga ci uratowa.
I by moe zamkn ci w wizieniu, i to na dugo.
Nie obchodzi mnie to. Obiecaa pani.
Ale...
Zauwaya, e jego oczy robi si szklane i e Milligan zaczyna porusza ustami, jakby mwic do
siebie. Potem usiad prosto, zczy koniuszki palcw obu doni i spojrza na ni gniewnie.
Prosz pani, pani nie ma prawa powiedzia z brytyjskim akcentem, charakterystycznym dla
ludzi z klas wyszych, ledwo otwierajc usta zama obietnicy danej chopcu.
Chyba si jeszcze nie spotkalimy powiedziaa, ciskajc porcze krzesa i rozpaczliwie
usiujc ukry zaskoczenie.
On pani mwi o mnie.
Pan jest Arthurem?
Potwierdzi skinieniem gowy.
Dorothy zaczerpna powietrza.
A wic, panie Arthurze, jest rzecz zasadniczej wagi, ebym powiedziaa adwokatom, co si

dzieje.
Nie odrzek. Oni pani nie uwierz.
Dlaczego nie mieliby si o tym przekona? Przyprowadz Judy Stevenson na spotkanie
z panem i...
Nie.
To mogoby uratowa pana przed wizieniem. Ja musz...
Pochyli si w przd i popatrzy na ni z wyrazem wyszoci.
Panno Turner, jeeli przyprowadzi pani tutaj kogokolwiek, inni bd milczeli, i wyjdzie pani na
idiotk.
Po pitnastu minutach, w cigu ktrych spieraa si z Arthurem, zauwaya, e znowu ma
szklane oczy. Opad na oparcie krzesa. A potem, gdy ponownie pochyli si do przodu, jego gos
sta si inny, a wyraz twarzy odprony i przyjazny.
Nie moe pani nic powiedzie oznajmi. Obiecaa pani, a obietnica to rzecz wita.
Z kim teraz rozmawiam? wyszeptaa.
Z Allenem. To ja przewanie rozmawiam z Judy i Garym.
Ale oni znaj tylko Billyego Milligana.
My wszyscy reagujemy na imi Billy, tak eby sekret nie wyszed na jaw. Ale Billy pi. pi od
dawna. Wic, panno Turner... Czy mog si do pani zwraca po imieniu? Matka Billyego ma na
imi Dorothy.
Mwi pan, e to pan rozmawia przewanie z Judy i Garym. A kogo jeszcze oni poznali?
Tommyego. Nie wiedz o tym, bo Tommy mwi bardzo podobnie do mnie. Poznaa
Tommyego. To on potrafi si wyzwoli z kaftana bezpieczestwa i z kajdankw. Jestemy bardzo
podobni, ale przewanie to ja mwi. On bywa nieprzyjemny i sarkastyczny. Nie potrafi by
w takich dobrych stosunkach z ludmi jak ja.
Kogo jeszcze poznali Judy i Gary?
Wzruszy ramionami.
Pierwszym, ktrego widzia Gary, by Danny. Danny by przestraszony i zmieszany. Nie wie
zbyt wiele o tym, co si dzieje. Ma dopiero czternacie lat.
A pan w jakim jest wieku?
Ja mam osiemnacie lat.
Dorothy westchna i pokrcia gow.
W porzdku... Allenie. Wydajesz si inteligentnym modym czowiekiem. Rozumiesz, e musz
zosta zwolniona z obowizku dotrzymania obietnicy. Judy i Gary musz si dowiedzie, co si
dzieje, po to, eby mc ci dobrze broni.
Arthur i Ragen nie zgadzaj si na to powiedzia Allen. Mwi, e ludzie bd uwaali, e

jestemy wariatami.
Ale czy to si nie opaci? Przecie dziki temu nie pjdziesz z powrotem do wizienia.
Pokrci gow.
To nie ode mnie zaley. Trzymalimy to w tajemnicy przez cae ycie.
A od kogo to zaley?
No, od wszystkich. Arthur nas pilnuje, ale sekret naley do nas wszystkich. David ci troch
powiedzia, ale to nie powinno posun si dalej.
Usiowaa mu wyjani, e jest jej obowizkiem jako psychologa opowiedzie o tych rzeczach jego
adwokatowi, jednak Allen stwierdzi, e nie ma gwarancji, e to by pomogo. A gdyby si wydao
i zrobia si wrzawa w prasie, jego ycie w wizieniu staoby si nie do wytrzymania.
Nastpnie pojawi si David, ktrego poznaa po dziecinnym gosie i zachowaniu, i baga j,
eby dotrzymaa sowa.
Powiedziaa, e chce rozmawia z Arthurem i pojawi si Arthur.
Jest pani uparta oznajmi, marszczc brwi.
Spieraa si z nim przez duszy czas, a w kocu miaa wraenie, e on jest ju tym zmczony.
Nie lubi spiera si z dam powiedzia, opadajc na oparcie. Jeeli pani uwaa, e jest to
absolutnie konieczne i jeeli inni si zgodz, to ja daj pozwolenie. Ale musi pani uzyska zgod
wszystkich.
Spr trwa bardzo dugo. Dorothy wyjaniaa sytuacj kademu, kto si pojawi, z osobna. Przy
tym za kadym razem, kiedy nastpowaa transformacja, bya tak zdumiona jak na samym
pocztku. Pitego dnia stana twarz w twarz z Tommym, ktry duba w nosie.
Wic zdajesz sobie spraw, e musz powiedzie pannie Judy.
Paniusiu, nie obchodzi mnie, co zrobisz odrzek. Zejd ze mnie.
A Allen powiedzia:
Prosz obieca, e nie powie pani nikomu oprcz Judy. I musi pani zmusi j, eby obiecaa, e
nie powie nikomu innemu.
Zgadzam si odpowiedziaa. I nie poaujesz tego.
Tego dnia po poudniu Dorothy Turner posza z wizienia prosto do biura obrocy publicznego,
gdzie rozmawiaa z Judy Stevenson. Wyjania, jakie Milligan postawi warunki.
To znaczy, e nie mog powiedzie Garyemu Schweickartowi? zapytaa Judy.
Musiaam da sowo. Miaam szczcie, e zgodzi si dopuci pani do sekretu.
Jestem nastawiona sceptycznie powiedziaa Judy.
Dorothy Turner kiwna gow.
Dobrze. Ja te tak sdziam. Ale obiecuj pani, e gdy si spotkamy z pani klientem, czeka
pani niespodzianka.

Gdy sierant Willis wprowadzi Milligana, Judy Stevenson zauwaya, e jej klient jest jak
niemiay nastolatek. Wydawao si, e boi si Willisa, tak jak gdyby go nie poznawa. Podbieg
szybko do stou i usiad obok Dorothy Turner. Nie chcia mwi, dopki Willis nie wyszed. Pociera
sobie przeguby.
Czy mgby powiedzie pani Judy Stevenson, kim jeste?
Opad na oparcie i pokrci gow. Patrzy przy tym na drzwi, jakby chcia si przekona, e
sierant wyszed.
Prosz pani powiedziaa w kocu Dorothy Turner to jest Danny. Poznaam go cakiem
dobrze.
Cze, Danny.
Judy Stevenson usiowaa ukry swoje zakopotanie na widok jego zmienionego wyrazu twarzy
i na dwik jego zmienionego gosu.
A on podnis wzrok na Dorothy Turner i wyszepta:
Widzi pani? Patrzy na mnie tak, jakby mylaa, e jestem wariatem.
Wcale nie powiedziaa Judy. Ja po prostu jestem zdezorientowana. Jest to bardzo
niecodzienna sytuacja. Ile masz lat, Danny?
Potar sobie przeguby, jakby go przed chwil rozwizano, a on usiowa przywrci krenie krwi,
ale nie odpowiedzia.
Danny ma czternacie lat powiedziaa Dorothy Turner. Doskonale maluje.
A co malujesz? zapytaa Judy Stevenson.
Przewanie martwe natury powiedzia Danny.
Czy to ty namalowae te pejzae, ktre policja znalaza w twoim mieszkaniu?
Ja nie maluj pejzay. Nie lubi ziemi.
Dlaczego?
Nie mog powiedzie. Bo on mnie zabije.
Kto ci zabije?
Bya zaskoczona wasnym postpowaniem tym, e poddaje go krzyowemu ogniowi pyta.

Wiedziaa przy tym, e nie wierzy w to wszystko, bya zdecydowana nie da si oszuka, ale
zdumiewao j to, co wydawao si mistrzowskim aktorstwem.
Zamkn oczy, a po jego policzkach popyny zy.
Coraz bardziej zbita z tropu tym, co si dzieje, Judy przygldaa mu si uwanie, gdy zdawa si
wycofywa w gb siebie. Jego wargi poruszay si w milczeniu, jego oczy stay si szklane, a potem
ucieky w bok. Rozglda si naokoo, zaskoczony, dopki nie rozpozna obu kobiet i nie uwiadomi
sobie, gdzie jest. Poprawi si na krzele, skrzyowa nogi i wyj z prawej skarpetki papierosa, nie
wycigajc paczki.
Czy kto ma ogie?
Judy zapalia mu papierosa. Zacign si i wydmuchn dym w gr.
No wic, co nowego? zapyta.
Czy mgby powiedzie pani Judy Stevenson, kim jeste?
Kiwn gow, robic kko z dymu.
Jestem Allen.
Czy my si ju spotkalimy? zapytaa Judy, majc nadziej, e drenie w jej gosie jest
niedosyszalne.
Byem tu kilka razy, kiedy pani i Gary przychodzilicie pomwi o sprawie.
Ale rozmawialimy zawsze z tob jako Billym Milliganem.
Wzruszy ramionami.
Wszyscy reagujemy na imi Billy. To oszczdza nam mnstwa wyjanie. Ale nigdy nie
mwiem, e jestem Billym. Wy przyjmowalicie, e tak jest, a ja uwaaem, e wyjanianie wam, e
jest inaczej, nie doprowadzi do niczego dobrego.
Czy mog rozmawia z Billym? zapytaa Judy.
O, nie. Oni trzymaj go w upieniu. Gdyby mu pozwolili wyj na wiat, odebraby sobie ycie.
Dlaczego?
On wci si boi, e kto go skrzywdzi. I nie wie o naszym istnieniu. Wie tylko, e czas mu si
wymyka.
Co to znaczy? zapytaa Judy.
To si zdarza nam wszystkim. Czowiek jest gdzie i co robi. I nagle jest gdzie indziej i widzi,
e upyn jaki czas, ale nie wie, co si w tym czasie wydarzyo.
Judy pokrcia gow.
To musi by okropne.
Do tego nie mona si przyzwyczai powiedzia Allen.
Kiedy wszed sierant Willis, eby go odprowadzi do celi, Allen podnis wzrok i umiechn si
do niego.

 To jest sierant Willis powiedzia do obu kobiet. Ja go lubi.

Obie kobiety wyszy z gmachu wizienia razem.
Rozumie pani teraz, dlaczego do pani zadzwoniam powiedziaa Dorothy.
Judy Stevenson westchna.
Przyszam tutaj z przekonaniem, e bdzie dla mnie oczywiste, kiedy on udaje. Ale teraz
jestem pewna, e rozmawiaam z dwiema rnymi osobami. Rozumiem ju, dlaczego przedtem on
czasami wydawa si taki inny. Przypisywaam to zmianom nastroju. Musimy powiedzie
o wszystkim Garyemu.
Byo mi bardzo trudno uzyska jego zgod na powiedzenie pani. Sdz, e Milligan na to nie
pozwoli.
Musi powiedziaa Judy. Nie mog sama dwiga ciaru tej wiedzy.
Judy Stevenson po wyjciu z gmachu wizienia poczua przeraenie, zo, bya zmieszana.
Wszystko to wydawao si nie do wiary. Byo wprost nieprawdopodobne. Rwnoczenie jednak,
gdzie w podwiadomoci, zaczynao jej wita, e moe w to wierzy.
Tego samego dnia, troch pniej, zatelefonowa do niej do domu Gary. Powiedzia jej, e
dzwoniono z biura szeryfa z informacj, e Milligan ponownie usiowa popeni samobjstwo, walc
gow w cian celi.
Dziwne powiedzia Gary przegldajc akta, uwiadomiem sobie, e dzisiaj, czternastego
lutego, s jego dwudzieste trzecie urodziny. I wiesz co... s te Walentynki.

Na drugi dzie Dorothy i Judy powiedziay Allenowi, e trzeba dopuci do tajemnicy Garyego
Schweickarta.
To absolutnie wykluczone.
Ale musisz na to pozwoli upieraa si Judy. O tym musz wiedzie inni ludzie. Po to, eby
ci uchroni przed wizieniem.
Obiecaycie. Taka bya umowa.

 Wiem powiedziaa Judy. Ale to jest sprawa o zasadniczym znaczeniu.

Arthur mwi nie.
Pozwl mi porozmawia z Arthurem poprosia Dorothy.
Zjawi si Arthur i popatrzy na nie gniewnie.
To si robi bardzo mczce. Musz wiele myle i uczy si, i mam dosy tego drczenia.
Musi nam pan pozwoli wtajemniczy Garyego powiedziaa Judy.
To absolutnie wykluczone. Ju o tym wiedz o dwie osoby za duo.
To konieczne, jeeli mamy panu pomc odezwaa si Dorothy Turner.
Ja nie potrzebuj pomocy, prosz pani. By moe potrzebuj jej Danny i David, ale to
naprawd nie moja sprawa.
Czy nie obchodzi pana, co si stanie z Billym? zapytaa Judy rozwcieczona pogardliw
postaw Arthura.
Obchodzi mnie odrzek ale obchodz mnie te koszty. Ludzie powiedz, e jestemy
wariatami. To wszystko wymyka si spod kontroli. Strzeemy ycia Billyego, utrzymujemy go przy
yciu od chwili, gdy prbowa skoczy z dachu szkoy.
Co pan chce przez to powiedzie? zapytaa Dorothy Turner. W jaki sposb utrzymujecie go
przy yciu?
Sprawiajc, e przez cay ten czas pi.
Czy nie rozumie pan, jak to moe wpyn na nasz spraw? powiedziaa Judy. To moe
by decydujce: wizienie czy wolno. Czy nie chciaby pan by wolny i mie czas na nauk poza
murami wizienia? Czy chce pan wrci do Lebanon?
Arthur zaoy nog na nog. Spoglda to na Judy, to na Dorothy.
Nie lubi si spiera z damami. Zgodz si jedynie pod tym samym warunkiem, co przedtem.
Pod warunkiem, e wszyscy inni take wyra zgod.
W trzy dni pniej Judy Stevenson uzyskaa pozwolenie na wtajemniczenie Garyego
Schweickarta.
W zimny lutowy poranek przesza z gmachu wizienia hrabstwa Franklin do biura obrocy
publicznego. Gdy si tam znalaza, nalaa sobie filiank kawy, wesza do zagraconego pokoju
Garyego, usiada i zebraa siy.
OK zwrcia si do Garyego. Powiedz, eby nie czyli adnych rozmw. Mam ci co do
powiedzenia na temat Billyego.
Kiedy ju mu opowiedziaa o swoich spotkaniach z Dorothy Turner i Milliganem, Gary popatrzy
na ni jak na wariatk.
Widziaam to na wasne oczy zapewnia. Rozmawiaam z nimi.
Gary wsta i zacz si przechadza w t i z powrotem. Nieuczesane wosy opady mu na konierz,

a luna koszula wychodzia ze spodni.

Daj spokj zaprotestowa. To niemoliwe. To znaczy, wiem, e on ma jakie zaburzenia
psychiczne i jestem po twojej stronie. Ale to si nie uda.
Musisz przyj i sam zobaczy. Nie masz pojcia... Ja jestem cakowicie przekonana.
W porzdku. Ale co ci powiem. Ja w to nie wierz. I prokurator w to nie uwierzy. Ani sdzia.
Ja mam do ciebie wielkie zaufanie, Judy. Jeste wietnym prawnikiem i znasz si dobrze na
ludziach. Ale to jest oszustwo. Wydaje mi si, e daa si nabra.
Nastpnego dnia, o trzeciej, Gary poszed z Judy do wizienia hrabstwa Franklin. Spodziewa
si, e spdzi tam p godziny. Odrzuca cakowicie myl o osobowoci wielorakiej. To byo
niemoliwe. Ale w miar konfrontowania si z kolejnymi osobowociami jego sceptycyzm zamieni
si w ciekawo. Zobaczy, jak przestraszony David zmienia si w niemiaego Dannyego, ktry
pamita go z pierwszego okropnego dnia w wizieniu.
Kiedy wpadli do mieszkania i aresztowali mnie, nie miaem pojcia, co si dzieje powiedzia
Danny.
A dlaczego powiedziae, e jest tam bomba?
Ja tego nie powiedziaem.
Powiedziae do policjanta bo wybuchnie.
Tommy zawsze mwi: Trzymajcie si z daleka od tego, co moje, bo wybuchnie.
Dlaczego tak mwi?
Prosz jego zapyta. On jest specem od elektroniki. Zawsze co majstruje przy drutach,
kablach i podobnych rzeczach.
Schweickart kilka razy zmierzwi sobie brod.
Spec od ucieczek i spec od elektroniki. No dobrze, czy moemy porozmawia z Tommym?
Nie wiem. Tommy rozmawia tylko z ludmi, z ktrymi chce rozmawia.
Nie moesz go sprowadzi? zapytaa Judy.
Ja nie mog tego tak po prostu zrobi. To musi si wydarzy. Myl, e mgbym go poprosi,
eby z wami porozmawia.
Sprbuj powiedzia Schweickart, powstrzymujc umiech. Postaraj si.
Ciao Milligana zdawao si cofa w siebie. Twarz mu poblada, oczy stay si szklane, jakby
zwracay si do rodka. Jego wargi poruszay si mwi do siebie. W caym pokoju zapanowaa
atmosfera intensywnego skupienia. Z twarzy Schweickarta ktry wstrzyma oddech znikn
kpicy umieszek. Oczy Milligana wdroway z boku na bok. Rozejrza si wok, jak kto obudzony
z gbokiego snu, i pooy sobie do na prawym policzku, jakby sprawdzajc, czy jest realny.
A potem rozpar si arogancko na krzele i spojrza wciekle na oboje adwokatw.
Gary odetchn gboko. Wszystko to zrobio na nim wraenie.

 Czy ty jeste Tommy? zapyta.

A kto chce wiedzie?
Jestem twoim prawnikiem.
Nie moim.
Ja jestem tym, kto pomoe pani Judy Stevenson utrzyma to ciao, ktre nosisz, poza murami
wizienia kimkolwiek jeste.
Gwno. Nie jest mi nikt potrzebny, kto mnie utrzyma poza czymkolwiek. adne wizienie na
wiecie mnie nie uwizi. Mog si wydosta, kiedy zechc.
Wic to ty jeste tym, co si wyzwala z kaftana bezpieczestwa? Ty musisz by Tommym.
Wyglda na znudzonego.
Tak... tak przyzna.
Danny powiedzia nam o pudle z urzdzeniami elektronicznymi, ktre policja znalaza
w mieszkaniu. Twierdzi, e naleao do ciebie.
Danny zawsze mia za dugi jzyk.
Dlaczego zrobie faszyw bomb?
Gwno. To nie bya faszywa bomba. Co ja na to poradz, e ci cholerni policjanci s zbyt gupi
na to, eby rozpozna czarn skrzynk?
Co chcesz przez to powiedzie?
To, co powiedziaem. To bya czarna skrzynka, pozwalajca na zastpienie publicznego
systemu telefonicznego. Ja po prostu eksperymentowaem z nowym telefonem samochodowym.
Przylepiem cylindry czerwon tam, a te gupie gliny mylay, e to bomba.
Powiedziae Dannyemu, e to moe wybuchn.
O rany! Zawsze tak mwi gwniarzom, eby nie dotykali moich rzeczy.
Gdzie si nauczye tyle na temat elektroniki, Tommy? zapytaa Judy.
Wzruszy ramionami.
Wszystkiego nauczyem si sam. Z ksiek. Odkd pamitam, zawsze chciaem wiedzie, jak
dziaaj rne rzeczy.
A umiejtnoci uciekania? zapytaa Judy.
Do tego zachci mnie Arthur. Potrzebny by kto, kto wyplcze si z wizw, gdy kto z nas
by zwizany w szopie. Nauczyem si kontrolowa minie i koci rk. A potem zainteresowaem
si wszelkiego rodzaju zamkami.
Schweickart zastanawia si przez chwil, a potem zapyta:
Czy bro te bya twoja?
Tommy pokrci gow.
Tylko Ragenowi wolno posugiwa si broni.

 Wolno mu? A kto mu daje pozwolenie? zapytaa Judy.

To zaley od tego, gdzie si znajdujemy... Suchajcie, jestem zmczony tym wypytywaniem.
Dostarczanie informacji to zadanie Arthura albo Allena. Zapytajcie ktrego z nich, dobra? Ja
odchodz.
Zaczekaj... powiedziaa Judy.
Ale byo ju za pno. Jego oczy stay si bez wyrazu, a on zmieni pozycj. Zrobi z doni
piramidk, dotykajc koniuszkami palcw jednej doni koniuszkw drugiej. Podnis gow, a wtedy
twarz mu si zmienia. Judy rozpoznaa wyraz twarzy Arthura. Przedstawia go Garyemu.
Musicie wybaczy Tommyemu powiedzia Arthur chodno. On jest typem raczej
aspoecznym. Gdyby nie mia takiej smykaki do elektroniki i zamkw, usunbym go pewnie ju
dawno. Ale te jego talenty si przydaj.
A jakie pan ma talenty? zapyta Gary.
Arthur machn lekcewaco rk.
Ja jestem amatorem. Param si biologi i medycyn.
Gary pyta Tommyego o bro powiedziaa Judy. Jej posiadanie to pogwacenie zasad
zwolnienia warunkowego.
Arthur kiwn gow.
Tylko Ragenowi, stranikowi gniewu, wolno mie do czynienia z broni. To jest jego
specjalno. Ale moe jej uywa tylko po to, by nas chroni i umoliwia nam przetrwanie.
Podobnie wolno mu si posugiwa swoj wielk si tylko dla dobra wsplnego, a nigdy po to, by
krzywdzi innych ludzi. On ma zdolno kontrolowania i koncentrowania wasnej adrenaliny.
Posuy si broni, uprowadzajc i gwacc te cztery kobiety powiedzia Gary.
Ton Arthura sta si lodowaty.
Ragen nigdy nikogo nie zgwaci. Rozmawiaem z nim o tej sprawie. Zacz dokonywa
rozbojw, bo martwi si o niezapacone rachunki. Przyznaje si do napadw rabunkowych na trzy
kobiety, dokonanych w padzierniku, ale stanowczo zaprzecza, e mia co wsplnego z napadem na
t kobiet w sierpniu, czy te z przestpstwami o charakterze seksualnym.
Gary pochyli si w przd, obserwujc bacznie twarz Arthura i uwiadamiajc sobie, e opuszcza
go dotychczasowy sceptycyzm.
Ale dowody...
Do cholery z dowodami! Jeeli Ragen mwi, e tego nie zrobi, to kwestionowanie jego sw na
nic si nie zda. On nie kamie. Ragen jest zodziejem, ale nie gwacicielem.
Mwi pan, e rozmawia pan z Ragenem odezwaa si Judy. Jak to si dzieje? Czy
rozmawiacie ze sob gono, czy w mylach?
Arthur splt palce.

 To si odbywa i tak, i tak. Czasami to jest wewntrzne i najprawdopodobniej nikt inny nie wie,
e to si dzieje. Czasami znowu, zwykle gdy jestemy sami, odbywa si to gono. Sdz, e gdyby
kto z zewntrz nas wtedy widzia, pomylaby, e jestemy szaleni.
Gary opad na oparcie, wyj chusteczk i otar pot z czoa.
Kto w to uwierzy?
Arthur umiechn si z wyszoci.
Jak mwiem, Ragen, podobnie jak pozostali, nie kamie. Przez cae nasze ycie ludzie
oskarali nas o kamstwa. Wzilimy sobie za punkt honoru nigdy nie kama. Wic tak naprawd
nic nas nie obchodzi, kto w to uwierzy.
Ale nie zawsze udzielacie dobrowolnie prawdziwych informacji zauwaya Judy.
A to jest kamstwo przez pominicie doda Gary.
Och, niech pan da spokj powiedzia Arthur, nie wysilajc si, eby ukry swoje lekcewaenie.
Jako adwokat wie pan bardzo dobrze, e wiadek nie musi udziela dobrowolnie informacji,
o ktr go nie proszono. Byby pan pierwszym, ktry doradziby klientowi, eby odpowiada tak
lub nie i nie rozwija wypowiedzi, chyba e byoby to w jego interesie. Jeeli zada nam pan
bezporednie pytanie, usyszy pan zgodn z prawd odpowied albo spotka si pan z milczeniem.
Jest oczywiste, e czasami prawda moe by odczytana na rne sposoby. Jzyk angielski jest
z natury wieloznaczny.
Gary pokiwa gow w zamyleniu.
Bd o tym pamita. Ale sdz, e zboczylimy z toru. Co do tej broni...
Ragen wie, lepiej ni ktokolwiek inny, co si zdarzyo tego ranka, ktrego popeniono trzy
przestpstwa. Dlaczego nie porozmawia pan z nim?
Nie teraz powiedzia Gary. Jeszcze nie.
Czuj, e pan si boi z nim spotka.
Gary spojrza na niego bystro.
A pan, moe pan nie chce, ebymy si z nim spotkali? Czy nie dlatego powiedzia nam pan, e
jest taki zy i niebezpieczny?
Nie powiedziaem, e jest zy.
Ale taki jest wydwik paskich sw powiedzia Gary.
Sdz, e dla pana wane jest, by spotka si pan z Ragenem stwierdzi Arthur. Otworzy
pan zamek puszki Pandory. Sdz, e powinien pan odkry wieko. Ale Ragen nie pojawi si, jeeli
pan nie bdzie tego chcia.
Czy on chce z nami rozmawia? zapytaa Judy.
Pytanie brzmi: czy wy chcecie rozmawia z nim.
Gary uwiadomi sobie, e myl o ujawnieniu si Ragena rzeczywicie go przeraa.

 Sdz, e powinnimy powiedziaa Judy, patrzc na Garyego.

On nie zrobi wam krzywdy oznajmi Arthur, umiechajc si pgbkiem. Wie, e jestecie
tu oboje po to, eby pomc Billyemu. Rozmawialimy o tym, i teraz, gdy tajemnica si wydaa,
zdajemy sobie spraw, e powinnimy by z wami szczerzy. Jest to ostatnia nadzieja, jak
powiedziaa pani Stevenson, na to, by nie zamknito go w wizieniu.
Gary westchn i odchyli gow do tyu.
W porzdku, Arthurze, chciabym spotka si z Ragenem.
Arthur przenis swoje krzeso w drugi koniec maego pomieszczenia, chcc odsun si od nich
na jak najwiksz odlego. Po czym ponownie usiad, a jego oczy stay si jakby nieobecne.
Wyglda tak, jak gdyby patrzy w gb siebie. Jego wargi poruszyy si, do powdrowaa nagym
ruchem w stron policzka. Szczka zacisna si. A potem zmieni pozycj ciaa: nie siedzia ju
wyprostowany, ale lekko pochylony, w agresywnej postawie przyczajonego, walczcego czowieka.
To nie jest w porzdku. le si stao, e sekret zosta zdradzony.
Suchali ze zdumieniem niskiego, ochrypego gosu czowieka pewnego swej siy i nastawionego
wrogo. Ten gos rozlega si w maej salce, pobrzmiewajc wyranym sowiaskim akcentem.
Mwi wam powiedzia Ragen, patrzc z wciekoci. Napite minie twarzy sprawiy, e
zmieni si jego wygld, mia przeszywajcy wzrok, a brwi nastroszone. Chocia David przez
pomyk odkry sekret, ja jestem przeciwko temu.
To nie byo naladowanie sowiaskiego akcentu. On naprawd mwi jak kto, kto zosta
wychowany w Europie Wschodniej, a potem nauczy si angielskiego, ale nigdy nie pozby si
dawnego akcentu.
Dlaczego by pan przeciwko temu, eby prawda wysza na jaw? zapytaa Judy.
Kto w to uwierzy? powiedzia, zaciskajc pi. Wszyscy powiedz, e jestemy wariatami.
To na nic.
To moe sprawi, e nie pjdzie pan do wizienia zauway Gary.
Jak to moliwe? warkn Ragen. Ja nie jestem gupcem, panie Schweickart. Policja ma
dowody na to, e dokonuj rozbojw. Przyznaj si do trzech rozbojw w pobliu uniwersytetu.
Tylko do trzech. Ale inne rzeczy, ktre mi przypisuj, to kamstwo. Nie jestem gwacicielem.
W sdzie przyznam si do rozbojw. Ale jeeli pjdziemy do wizienia, to zabij dzieci. To
eutanazja. Wizienie to nie miejsce dla maluchw.
Ale jeeli pan zabije... maluchy... to czy to nie bdzie oznaczao paskiej wasnej mierci?
zapytaa Judy.
Niekoniecznie powiedzia Ragen. My wszyscy jestemy rnymi osobami.
Gary niecierpliwie przeczesa sobie palcami wosy.
Niech pan posucha. Kiedy Billy, czy kto to by, rozbi sobie w zeszym tygodniu gow o cian

celi, to czy pan nie mia rozbitej gowy?

Ragen dotkn swego czoa.
To prawda. Ale to nie mnie bolao.
A kto czu bl? zapytaa Judy.
David jest stranikiem blu. To on bierze na siebie cae cierpienie.
Gary zerwa si nagle z krzesa, kiedy jednak zauway, jak Ragen jest spity, uzna, e lepiej
usi.
Czy to David prbowa rozwali sobie gow?
Ragen pokrci gow.
Nie, to Billy.
Aha powiedzia Gary. A ja mylaem, e Billy przez cay ten czas spa.
To prawda. Ale tego dnia byy jego urodziny. Maa Christene przygotowuje mu na ten dzie
pocztwk z yczeniami, aby mu j podarowa. Arthur pozwala Billyemu obudzi si na urodziny
i wyj na wiat. Ja byem temu przeciwny. Ja jestem opiekunem. Opiekowanie si to mj
obowizek. By moe to prawda, e Arthur jest inteligentniejszy ode mnie, ale on, jak kady, jest
tylko czowiekiem i popenia bdy.
Co si stao, gdy Billy si obudzi? zapyta Gary.
Zacz si rozglda. Kiedy spostrzeg, e jest w celi wiziennej, pomyla, e zrobi co zego.
Wic wali gow w cian.
Judy wzdrygna si.
Billy nic o nas nie wie powiedzia Ragen. On ma, jak to si nazywa... on ma amnezj.
Powiem to tak. Kiedy by w szkole i wymyka mu si czas, poszed na dach. Ju mia skoczy. Ale ja
go wycofaem ze wiata, eby go powstrzyma. Od tego dnia pi. Arthur i ja pilnujemy, eby spa.
Po to, eby go ochroni.
Kiedy to byo? zapytaa Judy.
Zaraz po jego szesnastych urodzinach. Pamitam, e by przygnbiony, bo ojciec kaza mu
w dzie urodzin pracowa.
Mj Boe szepn Gary. Spa przez siedem lat?
I dalej pi. Obudzi si tylko na par minut. Wypuszczenie go na wiat byo bdem.
A kto y i dziaa? zapyta Gary. Kto pracowa? Kto rozmawia od tego czasu z ludmi?
Nikt, z kim rozmawialimy, nie wspomina o brytyjskim czy rosyjskim akcencie.
Nie rosyjskim, prosz pana. Tylko jugosowiaskim.
Przepraszam.
Nie szkodzi. Powiedziaem to, eby wszystko byo zgodne z prawd. A odpowiadajc na
pytanie: z ludmi z zewntrz przewanie maj do czynienia Allen i Tommy.

 Tak po prostu przychodz i odchodz, kiedy chc? zapytaa Judy.

Powiem to tak. W rnych okolicznociach, zalenie od sytuacji, rzdz tym albo ja albo
Arthur. W wizieniu to ja kontroluj wyjcia decyduj, kto si pojawi na wiecie, a kto zostaje, bo
wizienie to niebezpieczne miejsce. Jako opiekun mam pen wadz. W sytuacjach, w ktrych nie
ma niebezpieczestwa i w ktrych waniejsza jest inteligencja i logiczne mylenie, rzdzi Arthur.
A w tej chwili? zapyta Gary, zdajc sobie spraw, e utraci cay swj profesjonalny dystans
i ogarna go niepohamowana ciekawo, e cakowicie wcigno go to niewiarygodne zjawisko.
Ragen wzruszy ramionami i rozejrza si.
To jest wizienie.
Drzwi do sali otworzyy si niespodziewanie. Ragen podskoczy, a potem kocim ruchem, bardzo
czujny, przyj postaw obronn, z rkami w pozycji karateki. Kiedy przekona si, e to tylko jaki
adwokat sprawdza, czy sala jest zajta, wrci do poprzedniej pozycji.
Gary spodziewa si, e spdzi z klientem jak zwykle pitnacie minut czy p godziny i po
upywie tego czasu cakowicie zdemaskuje oszusta. A tymczasem opuci sal po piciu godzinach
cakowicie przekonany, e Billy Milligan cierpi na osobowo wielorak. Gdy wyszed wraz z Judy
z gmachu wizienia, panowaa ju ciemna noc, a on apa si na tym, e w jego gowie kbi si
absurdalne pomysy podry do Anglii czy Jugosawii w poszukiwaniu ladw istnienia Arthura
czy Ragena. Nie chodzio o to, e wierzy w istnienie czego takiego jak reinkarnacja czy
nawiedzenia przez diaba, ale idc tak i zdumiewajc si, musia przyzna, e dzisiaj, w tej maej
salce, mia do czynienia z rnymi ludmi.
Spojrza na Judy, ktra take sza oszoomiona i w milczeniu.
No dobrze powiedzia. Musz przyzna, e znajduj si w stanie intelektualnego
i emocjonalnego szoku. Wierz. I sdz, e bd mg przekona Jo Ann, kiedy zapyta, dlaczego
znowu spniem si na obiad. Ale jak u diaba przekonamy prokuratora i sdziego?

Dnia 21 lutego doktor Stella Karolin, psychiatra z Orodka Zdrowia Psychicznego Gminy

Poudniowo-Zachodniej i koleanka Dorothy Turner, poinformowaa obrocw publicznych, e

doktor Cornelia Wilbur, ktra zyskaa wiatow saw dziki temu, e leczya Sybil, kobiet
o szesnastu osobowociach, zgodzia si 10 marca przyjecha z Kentucky i zbada Milligana.
Przygotowujc si do wizyty doktor Cornelia Wilbur, Dorothy Turner i Judy Stevenson
postanowiy przekona Arthura, Ragena i innych, eby pozwolili na zdradzenie sekretu jeszcze
jednej osobie. Ponownie byy zmuszone spdzi dugie godziny na przekonywaniu wszystkich
osobowoci po kolei. Znay ju dziewi imion, ale spotkay dotychczas Arthura, Allena,
Tommyego, Ragena, Davida, Dannyego i Christophera, natomiast nie poznay jeszcze trzyletniej
siostry Christophera, Christene, ani oryginalnej osobowoci podstawowej, czyli Billyego, ktrego
inni utrzymywali w stanie upienia. Kiedy w kocu otrzymay pozwolenie na dopuszczenie innych
ludzi z zewntrz do sekretu, zorganizoway spotkanie caej grupy osb, w tym prokuratora,
majcych obserwowa rozmow doktor Wilbur z Milliganem w wizieniu hrabstwa Franklin.
Judy i Gary przeprowadzili rozmowy z matk Milligana, Dorothy, z jego modsz siostr, Kathy,
oraz z jego starszym bratem, Jimem. Chocia adne z nich nie byo w stanie dostarczy informacji
z pierwszej rki, dotyczcej przestpstw popenionych przez Billyego, matka opowiedziaa, jak bi
j Chalmer Milligan. Nauczyciele, przyjaciele i krewni opisywali dziwne zachowanie Billyego
Milligana, jego prby samobjcze i stany podobne do transu, w ktre wpada.
Judy i Gary mieli pewno, e buduj oskaronemu przekonujc obron. Billy Milligan po
przeprowadzeniu wszelkich zgodnych z prawem stanu Ohio testw powinien by uznany za
niezdolnego do skadania zezna. Judy i Gary uwiadomili sobie jednak, e stoj przed kolejn
przeszkod: jeeli sdzia Flowers zaakceptuje ekspertyz orodka zdrowia psychicznego, Billy
Milligan bdzie prawdopodobnie musia by skierowany do jakiego szpitala psychiatrycznego na
badania i leczenie. Nie chcieli, eby go skierowano do Stanowego Szpitala dla Chorych Psychicznie
Przestpcw w Limie. Wiedzieli, jaki jest ten szpital, od wielu swoich byych klientw i byli pewni,
e Billy nie przeyje pobytu w tym szpitalu.

Doktor Wilbur miaa zbada Milligana w pitek. Jednak jej plany, ze wzgldw osobistych,
ulegy zmianie. Judy zatelefonowaa do Garyego, eby mu o tym powiedzie.
Bdziesz w biurze dzi po poudniu? zapyta j Gary.
Nie miaam tego w planie odrzeka.
Musimy przyjrze si tej sprawie powiedzia. W orodku zdrowia psychicznego upieraj si,
e to musi by szpital w Limie, a mnie co mwi, e musi by jaka alternatywa.
Suchaj, Gary, w biurze jest okropnie zimno, bo wyczono ogrzewanie odrzeka Judy. A tu
u mnie Ala nie ma w domu i ponie ogie na kominku. Przyjed do mnie. Zrobi ci irlandzk kaw
i zastanowimy si nad spraw.

Gary rozemia si.

Nie mog si oprze takiej propozycji.
W p godziny pniej siedzieli oboje przy kominku.
Gary grza sobie donie nad parujcym kubkiem.
Powiem ci, e kiedy ujawni si Ragen, byem naprawd zaskoczony powiedzia. To
zdumiewajce, jaki jest sympatyczny.
Ja myl dokadnie tak samo stwierdzia Judy.
Arthur nazywa go stranikiem nienawici. Spodziewaam si kogo z rogami. Ale on jest
naprawd czarujcym i interesujcym facetem. Wierz mu bez zastrzee, kiedy mwi, e nie
zgwaci tej kobiety zaatakowanej w sierpniu na Nationwide Plaza. No i teraz zastanawiam si, czy
to prawda, e nie zgwaci i pozostaych trzech.
Co do pierwszej, to si zgadzam. Jest oczywiste, e oskara si go o ten gwat na zasadzie
analogii. Zreszt zdarzenie to przebiegao zupenie inaczej ni pozostae. Ale te ostatnie trzy
kobiety zostay z ca pewnoci uprowadzone, obrabowane i zgwacone powiedziaa Judy.
Wszystko, co mamy, to fragmenty tego, co on pamita na temat przestpstw. To bardzo
dziwne, e Ragen mwi, i rozpozna drug ofiar i e jest pewny, e jeden z nich spotka j ju
przedtem.
A teraz dowiadujemy si, e Tommy pamita, i ujawni si i wyszed na wiat w restauracji
Wendy, e jad hamburgera z trzeci ofiar i domyla si, e jeden z pozostaych by z ni na
randce.
Polly Newton zeznaa, e zatrzymali si w jakiej restauracji z hamburgerami. Poza tym Polly
twierdzi, e on wyglda dziwnie, e przesta j gwaci po paru chwilach i e stwierdzi, i nie moe
tego zrobi. A potem powiedzia do siebie: Co z tob, Billy. We si w gar. I w kocu owiadczy
jej, e musi wzi zimny prysznic, eby ochon.
A cae to wariackie gadanie o tym, e jest czonkiem organizacji o nazwie Weathermen i jedzi
maserati...
Jeden z nich lubi si przechwala.
No dobrze, przyznajmy, e nie wiemy, co zaszo, i e nie wie tego adna z osobowoci,
z ktrymi rozmawialimy.
Ragen przyznaje si do rabunkw powiedziaa Judy.
Tak, ale wypiera si gwatw. Wszystko to jest dziwne. Czy moesz sobie wyobrazi, e przy
trzech rnych okazjach w cigu dwch tygodni Ragen pije, bierze amfetamin i potem, wczesnym
rankiem biegnie jedenacie mil przez miasto na kampus Uniwersytetu Stanowego? A nastpnie, po
upatrzeniu ofiary, doznaje zamroczenia...
Znika ze wiata poprawia Judy.

 To wanie mam na myli. Wycign filiank, proszc tym gestem o wicej kawy. No
wic, za kadym razem znika ze wiata, a potem uwiadamia sobie, e jest w rdmieciu Columbus
z pienidzmi w kieszeni, i domyla si, e dokona rabunkw, z myl o ktrych wyszed z domu. Ale
nie pamita, e je popeni. Nie pamita ani jednego z trzech rabunkw. Jak powiada, kto ukrad
czas, ktry upyn midzy jego znikniciem ze wiata a chwil obecn.
Brakuje tu pewnych fragmentw powiedziaa Judy. Kto rzuca butelki do stawu i wiczy
strzelanie do celu.
Gary kiwn gow.
To dowodzi, e to nie by Ragen. Zgodnie z tym, co zeznaa kobieta, on przez kilka sekund nie
mg sobie poradzi z broni. To znaczy dopiero po kilku sekundach j odbezpieczy. A potem nie
trafi w kilka butelek. Taki spec jak Ragen nie mg chybi.
Ale Arthur twierdzi, e innym nie wolno mie do czynienia z broni Ragena.
Ju widz, jak to wyjaniamy sdziemu Flowersowi.
A mamy zamiar mu to wyjani?
Nie wiem odrzek. Niemdrze jest prowadzi obron zdajc do stwierdzenia choroby
umysowej, powoujc si na osobowo wielorak. Bo ta choroba jest oficjalnie sklasyfikowana jako
nerwica, a nie psychoza. To znaczy: sami psychiatrzy twierdz, e ludzie z osobowoci wielorak
nie s psychicznie chorzy.
W porzdku powiedziaa Judy. Dlaczego wic nie stara si po prostu o uniewinnienie bez
stwierdzenia choroby umysowej? Zaatakujmy pojcie celowoci czynw, jak to byo w sprawie
kalifornijskiej, w ktrej oskarony mia osobowo wielorak.
Tam chodzio o drobne przestpstwo odrzek Gary. W sprawie tak znanej jak nasza, obrona
oparta na twierdzeniu, e oskarony cierpi na osobowo wielorak, po prostu si nie powiedzie.
Taka jest prawda.
Judy westchna i zapatrzya si w ogie.
I powiem ci co jeszcze doda Gary, gaszczc brod. Jeeli nawet sdzia Flowers bdzie na
to wszystko patrzy tak jak my, to skieruje go do szpitala w Limie. Billy sysza, jaki jest ten
szpital, kiedy by w wizieniu. Pamitasz, co Ragen mwi o eutanazji? O tym, e jeeli tam go
zamkn, to zabije dzieci? Wierz, e zrobiby to.
No to spowodujemy, eby go skierowali gdzie indziej! powiedziaa Judy.
W orodku mwi, e przed procesem leczy si tylko w szpitalu w Limie.
On tam pjdzie po moim trupie oznajmia Judy.
Poprawka. Gary podnis filiank. Po naszych trupach.
Stuknli si filiankami, a Judy dolaa do obu kawy.
Nie mog si pogodzi z tym, e nie mamy wyboru.

 To znajdmy jaki wybr zaproponowa Gary.

Masz racj przyznaa. Znajdziemy go.
Nikt przedtem go nie znalaz powiedzia Gary, wycierajc serwetk brod, na ktrej osiada
mietanka.
No to co? W Ohio nigdy przedtem nie byo adnego Billyego Milligana.
Judy zdja z pki zaczytany Podrcznik prawa karnego stanu Ohio i oboje zaczli go przeglda,
odczytujc gono fragmenty.
Jeszcze kawy po irlandzku? zapytaa Judy.
Gary pokrci gow.
Nie, czarnej bez niczego, ale mocnej.
Dwie godziny pniej Gary podsun Judy podrcznik. Jej palec powdrowa w d po stronie
podrcznika, a natrafi na paragraf 2945.38.
[...] jeeli sd stwierdzi, e osoba ta nie jest psychicznie zdrowa, to zostanie ona niezwocznie
skierowana przez sd do szpitala dla psychicznie chorych albo umysowo opnionych,
znajdujcego si na obszarze podlegajcym kompetencji sdu. Jeeli sd uzna to za celowe,
skieruje tak osob do Szpitala Stanowego w Limie, a osoba ta pozostanie tam do chwili
odzyskania poczytalnoci; po czym, po odzyskaniu przez ni poczytalnoci, przeciwko osobie
oskaronej zostanie wszczte postpowanie zgodnie z tym, co nakazuje prawo.
Tak! zawoa Gary, zrywajc si z miejsca. Szpitala znajdujcego si na obszarze
podlegajcym kompetencji sdu. Tu nie ma mowy o tym, e to musi by jedynie szpital w Limie.
No to znalelimy, czego szukalimy!
Boe powiedzia Gary a wszyscy mwili, e w stosunku do tego szpitala nie ma
alternatywy.
Teraz musimy tylko znale inny szpital psychiatryczny znajdujcy si na obszarze
podlegajcym kompetencji tego sdu.
Gary pacn si otwart doni w czoo.
O mj Boe. To niewiarygodne. Znam taki szpital. Pracowaem tam jako sanitariusz, po
wyjciu z wojska. To szpital Hardinga.
Szpital Hardinga? Czy on si znajduje na obszarze podlegajcym kompetencji tego sdu?
Oczywicie. Znajduje si w Worthington w stanie Ohio. I posuchaj, to jeden z najbardziej
konserwatywnych, szanowanych szpitali psychiatrycznych w kraju. Jest afiliowany przy kociele
Adwentystw Dnia Sidmego. Zdarzao mi si sysze od bardzo twardych prokuratorw takie
sowa: Jeeli doktor George Harding Junior, mwi, e ten czowiek jest psychicznie chory, to ja to
kupuj. On nie postpuje jak inni lekarze, ktrzy po pgodzinnym badaniu orzekaj, e badany

jest niespena rozumu.

Tak mwi prokuratorzy?
Gary podnis praw do w gecie przysigi.
Syszaem na wasne uszy, przysigam. Chyba nawet powiedzia tak kiedy Terry Sherman. I,
zaraz, zaraz, chyba Dorothy Turner mwia, e czsto przeprowadza testy dla szpitala Hardinga.
To zapakujemy Milligana do tego szpitala powiedziaa Judy.
Nagle Gary achn si, zdeprymowany.
Jest tylko jeden szkopu. Szpital Hardinga to ekskluzywny, drogi szpital prywatny, a Billy nie
ma pienidzy.
To nas nie powstrzyma owiadczya Judy.
A jak go tam zapakujemy?
Zmusimy ich, eby zechcieli go przyj.
A jak to zrobimy? zapyta.

P godziny pniej Gary star nieg z kaloszy i zadzwoni do drzwi doktora Hardinga. Poczu si
nagle bardzo oniemielony, bo oto on, brodaty, szalony obroca publiczny, mia stan twarz
w twarz z konserwatywnym psychiatr wnukiem brata samego prezydenta Warrena G. Hardinga
w jego luksusowym domu. Powinna bya przyj z nim Judy. Zrobiaby lepsze wraenie. Gary
poprawia swj luno zawizany krawat, gdy drzwi frontowe si otworzyy.
George Harding, mczyzna czterdziestodziewicioletni, by czowiekiem nienagannie ubranym,
szczupym, o gadko wygolonej twarzy, agodnych oczach i agodnym gosie. Garyemu wyda si
cakiem przystojny.
Prosz wej powiedzia.
Gary z trudem cign z butw kalosze i zostawi je w kauy w przedpokoju. Nastpnie,
wyuskawszy si z paszcza i powiesiwszy go na wieszaku, poszed za doktorem Hardingiem do
salonu.
Paskie nazwisko wydao mi si znajome powiedzia Harding. Potem, po naszej rozmowie
telefonicznej, sprawdziem w gazetach i znalazem: to pan broni Milligana, modego czowieka,
ktry napad na cztery kobiety na kampusie Uniwersytetu Stanowego.
Gary pokrci gow.
Na trzy kobiety. Przypadek sierpniowego gwatu na Nationwide Plaza mia zupenie inny
charakter i z pewnoci nie bdzie wczony do sprawy. A sprawa przybraa bardzo niecodzienny
obrt. Mam nadziej uzyska pask opini na temat tego przypadku.
Harding wskaza Garyemu mikk sof, ale sam usiad na krzele z twardym oparciem. Zetkn
donie koniuszkami palcw i sucha uwanie. Gary wyjani mu szczegowo, czego dowiedzieli si

z Judy o Milliganie. Powiedzia mu te o planowanym na niedziel spotkaniu w wizieniu hrabstwa

Franklin.
Harding kiwa gow w zamyleniu, a kiedy zacz mwi, bardzo starannie dobiera sowa.
Ja oczywicie szanuj Stell Karolin i Dorothy Turner. Tu zastanowi si, spogldajc w sufit.
Dorothy Turner pracuje dla nas na p etatu i ju ze mn rozmawiaa o tym przypadku. Poniewa
bdzie tam doktor Wilbur... popatrzy przez zczone palce na podog ...to nie widz powodu,
dla ktrego nie miabym i ja wzi w tym udziau. Mwi pan: w niedziel?
Gary kiwn gow, nie majc odwagi wypowiedzie sowa.
Musz panu powiedzie, panie mecenasie, e mam powane zastrzeenia co do syndromu
znanego pod nazw osobowoci wielorakiej. Cho doktor Cornelia Wilbur latem roku 1975
wygosia w naszym szpitalu wykad na temat Sybil, nie jestem pewien, czy naprawd w to wierz.
Oczywicie z caym szacunkiem dla pani doktor Wilbur i dla innych psychiatrw, ktrzy pracowali
z takimi ludmi... C, w przypadku takim jak ten jest zbyt oczywiste, e pacjent prawdopodobnie
udaje amnezj. Jeeli jednak bd tam Dorothy Turner i Stella Karolin... i skoro pani doktor
Wilbur przyjeda z tak daleka...
Wsta.
Nie podejmuj adnego zobowizania osobicie, ani te w imieniu szpitala nie zobowizuj si
do niczego. Ale bdzie mi mio wzi udzia w tym spotkaniu.
Zaraz po powrocie do domu Gary zadzwoni do Judy.
Hej, pani mecenas powiedzia ze miechem. Harding si zaangaowa.

W sobot, 11 marca, Judy udaa si do wizienia hrabstwa Franklin, eby powiedzie

Milliganowi, e plany si zmieniy i doktor Cornelia Wilbur przyjedzie dopiero na drugi dzie.
Powinnam bya powiedzie panu o tym wczoraj stwierdzia. Przepraszam.
Milligan zacz gwatownie dre na caym ciele. Judy uwiadomia sobie, e, sdzc po wyrazie
twarzy, rozmawia z Dannym.
Dorothy Turner ju nie przyjdzie, tak?
Ale przyjdzie, Danny. Dlaczego tak mylisz?
Ludzie obiecuj rne rzeczy, a potem zapominaj o swoich obietnicach. Niech mnie pani nie
zostawia samego.
Nie zostawi ci. Ale musisz si wzi w gar. Jutro bdzie tutaj doktor Wilbur, a take Stella
Karolin i Dorothy Turner. Bd te ja... i kilka innych osb.
Otworzy szeroko oczy.
Innych osb?
Bdzie jeszcze jeden lekarz, doktor George Harding ze szpitala Hardinga. I prokurator Bernie

Yavitch.
Mczyni? szepn Danny, drc i szczkajc zbami.
To jest konieczne dla twojej obrony powiedziaa. Ale bdzie te Gary i ja. Sdz, e
potrzebne ci lekarstwa, po ktrych si uspokoisz.
Danny kiwn gow.
Judy wezwaa stranika i poprosia, eby popilnowa jej klienta, po czym posza po sanitariusza.
Kiedy wrcia wraz z nim po kilku minutach, zastaa Milligana skulonego na pododze w kcie
pomieszczenia. Twarz mia zakrwawion. Krew pyna mu z nosa. Okazao si, e waln gow
o cian.
Spojrza na ni pustymi oczami, a ona zdaa sobie spraw, e to ju nie jest Danny. By to
stranik blu.
Davidzie? powiedziaa.
Kiwn gow.
To boli, panno Judy. To bardzo boli. Nie chc ju duej y.
Przycigna go do siebie i obja.
Nie wolno ci tak mwi, Davidzie. Masz po co y. Mnstwo ludzi w ciebie wierzy i ludzie ci
pomog.
Boj si wizienia.
Nie zamkn ci do wizienia. My bdziemy o ciebie walczy. I wygramy.
Ja nie zrobiem nic zego.
Wiem, Davidzie. Ja ci wierz.
Kiedy przyjdzie do mnie Dorothy Turner?
Powiedziaam... Tu uwiadomia sobie, e powiedziaa to Dannyemu. Jutro, Davidzie.
Z inn pani, ktra nazywa si doktor Wilbur i jest lekarzem psychiatr.
Nie wyjawicie jej mojego sekretu, prawda?
Pokrcia gow.
Nie, Davidzie. Jestem pewna, e pani doktor Wilbur nie bdziemy musieli go wyjawia.

Niedzielny poranek, 12 marca, by soneczny, ale chodny. Bernie Yavitch wysiad z samochodu
i wszed do wizienia z bardzo dziwnym uczuciem. Po raz pierwszy w yciu jako prokurator mia by
obecny przy badaniu psychiatrycznym oskaronego. Przeczyta wiele razy sprawozdanie Orodka
Zdrowia Psychicznego Gminy Poudniowo-Zachodniej i sprawozdania policyjne, ale nie mia pojcia,
czego si ma spodziewa.
Po prostu nie mg uwierzy, e wszyscy ci wybitni lekarze traktuj powanie hipotez
o osobowoci wielorakiej. To, e Cornelia Wilbur miaa zbada Milligana, nie robio na nim
wraenia. Ona w to wierzy i bdzie tego szukaa. A on, Bernie Yavitch, bdzie musia obserwowa
twarz doktora Georgea Hardinga. Jego zdaniem w caym stanie Ohio nie ma lepszego psychiatry.
Yavitch wiedzia, e doktora Hardinga nikt nie oszuka. Wielu czoowych prokuratorw, ktrzy
darzyli biegych psychiatrw niewielkim szacunkiem albo nie szanowali ich wcale, twierdzio, e
jedynym wyjtkiem mgby by George Harding Junior.
Po chwili przybyli pozostali. Badanie miao si odby w pomieszczeniu, w ktrym funkcjonariusze
wizienni gromadzili si przed kolejn zmian duej sali, w ktrej znajdoway si skadane
krzesa, tablica oraz biurko.
Yavitch przywita si z doktor Stell Karolin i Sheil Porter, pracownikiem socjalnym z orodka
zdrowia psychicznego i zosta przedstawiony doktor Wilbur oraz doktorowi Hardingowi.
Wtedy drzwi si otworzyy i Yavitch po raz pierwszy zobaczy Billyego Milligana. Obok Billyego
sza Judy Stevenson, trzymajc go za rk. Dorothy Turner sza przodem, a Gary na kocu. Weszli
do sali, a wtedy Milligan, widzc tum ludzi, zawaha si.
Dorothy Turner przedstawia wszystkich po kolei, a potem poprowadzia Milligana do miejsca,
ktre znajdowao si najbliej Cornelii Wilbur.
Pani doktor powiedziaa Dorothy cicho to jest Danny.
Witaj, Danny odezwaa si doktor Wilbur. Mio mi ci pozna. Jak si czujesz?
Dobrze powiedzia, czepiajc si ramienia Dorothy.
Wiem, e si denerwujesz, widzc tu tyle obcych osb, ale jestemy tutaj, eby ci pomc
oznajmia doktor Wilbur.
Zajli miejsca, a Gary Schweickart pochyli si w stron Yavitcha i powiedzia szeptem: Jeeli
po zobaczeniu tego, co tu si bdzie dziao, nie uwierzysz, to rzucam praktyk.
Gdy doktor Wilbur zacza zadawa pytania Milliganowi, Yavitch odpry si. Lekarka
o jasnorudych wosach, umalowana jasnoczerwon szmink, przypominaa atrakcyjn, energiczn
matk. Danny odpowiada na jej pytania. Opowiedzia jej o Arthurze, Ragenie i Allenie.
Widzi pan? zwrcia si do Yavitcha. To typowe dla osobowoci wielorakiej, e chce mwi
o tym, co si zdarzyo innym, ale nie o tym, co si przytrafio jemu samemu.
Po kilku kolejnych pytaniach i odpowiedziach zwrcia si do doktora Georgea Hardinga:

 Jest to oczywisty przykad objaww dysocjacyjnych i pacjenta z nerwic histeryczn.

Danny spojrza na Judy i powiedzia:
Ona znikna ze wiata.
Judy umiechna si i odrzeka szeptem:
Nie, Danny. U niej si to nie zdarza.
Ona musi mie w rodku mnstwo ludzi upiera si Danny. Ze mn rozmawia w jeden
sposb, a potem zmienia si i zaczyna uywa tych wielkich sw. Zupenie jak Arthur.
Szkoda, e nie ma tu sdziego Flowersa powiedziaa doktor Wilbur. Wiem, co si dzieje
w tym modym czowieku. Wiem, czego mu naprawd potrzeba.
Danny odwrci gwatownie gow, patrzc oskarycielsko na Dorothy Turner.
Powiedziaa jej pani! Obiecaa pani, e pani nie powie, ale pani powiedziaa.
Nie, Danny odrzeka Dorothy Turner. Nie powiedziaam. Pani doktor Wilbur wie, co jest
z tob nie w porzdku, bo zna innych ludzi, ktrzy s tacy jak ty.
Cichym gosem, ale stanowczo Cornelia Wilbur uspokoia Dannyego. Spojrzaa mu w oczy
i kazaa mu si odpry. Podniosa lew do do czoa, a brylant w jej piercionku zamigota i odbi
si w jego oczach.
Jeste cakowicie odprony i czujesz si dobrze, Danny. Nic ci nie dolega. Odpr si. Moesz
zrobi lub powiedzie to, co chcesz. Cokolwiek to bdzie.
Chc odej powiedzia Danny. Chc znikn ze wiata.
Cokolwiek chcesz zrobi, my nie mamy nic przeciwko temu. Powiem ci co. Kiedy odejdziesz,
chciaabym pomwi z Billym. Tym Billym, ktry urodzi si z imieniem Billy.
Wzruszy ramionami.
Nie mog zmusi Billyego, eby przyszed. On pi. Tylko Arthur i Ragen mog go obudzi.
Wic powiedz Arthurowi i Ragenowi, e ja musz pomwi z Billym. To bardzo wane.
Yavitch z rosncym zdumieniem patrzy, jak oczy Dannyego staj si bez wyrazu. Jego wargi
poruszyy si, jego ciao wyprostowao si gwatownym ruchem, a potem Danny rozejrza si
oszoomiony. Z pocztku milcza, a po chwili poprosi o papierosa.
Doktor Wilbur daa mu papierosa, a kiedy on usiad wygodnie, Judy Stevenson szepna do
Yavitcha, e jedynym palcym jest Allen.
Doktor Wilbur ponownie przedstawia siebie i te osoby spord obecnych, ktre nie poznay
dotychczas Allena. Yavitch ze zdumieniem obserwowa zmian, jaka zasza w Milliganie. A Milligan
by teraz odprony i otwarty na ludzi. Umiecha si i mwi z przekonaniem i pynnie, zupenie
inaczej ni niemiay, chopicy Danny. Allen odpowiada na pytania doktor Wilbur dotyczce jego
zainteresowa. Gra na fortepianie i na perkusji, powiedzia, i maluje, gwnie portrety. Ma
osiemnacie lat i uwielbia baseball, chocia Tommy nie znosi tej gry.

 W porzdku, Allenie powiedziaa doktor Wilbur. Chciaabym teraz porozmawia

z Arthurem.
Dobrze odrzek Allen. Prosz poczeka, ja...
Yavitch wpatrywa si w Allena, ktry, przed odejciem, zacign si szybko kilka razy dymem
z papierosa. Ten may szczeg, to zaciganie si wydawao si tak spontaniczne przed ujawnieniem
si Arthura, ktry nie pali.
I znowu jego oczy stay si puste, a powieki zatrzepotay. Opad na oparcie, otworzy oczy,
rozejrza si naokoo z wyrazem wyszoci na twarzy i dotykajc koniuszkami palcw jednej doni
koniuszkw palcw drugiej, utworzy z doni piramidk. Kiedy si odezwa, okazao si, e mwi
z akcentem charakterystycznym dla brytyjskich klas wyszych.
Yavitch sucha ze zmarszczonymi brwiami. Uwiadomi sobie, e naprawd widzi i syszy now
osob, ktra rozmawia z doktor Corneli Wilbur. Kontakt wzrokowy, jaki mia Arthur
z rozmwczyni, i jzyk, jakim mwi, rniy si zdecydowanie od kontaktu wzrokowego i jzyka
Allena. Yavitch mia znajomego, ksigowego w Cleveland, ktry by Brytyjczykiem, i teraz
uderzyo go podobiestwo autentyczno sposobu ich mwienia.
Nie sdz, ebym zna te osoby oznajmi Arthur.
Dokonano prezentacji, a Yavitch poczu si gupio, witajc si z Arthurem, tak jakby dopiero co
wszed do sali. Kiedy doktor Wilbur zapytaa Arthura o innych, ten opisa ich role i wyjani, kto
mgby uzyska pozwolenie na wyjcie na wiat, a kto nie. W kocu doktor Wilbur powiedziaa:
Musimy pomwi z Billym.
Obudzenie go jest rzecz bardzo niebezpieczn powiedzia Arthur. On ma skonnoci
samobjcze.
To bardzo wane, eby pan doktor Harding go pozna. Od tego moe zalee wynik procesu.
Wolno i leczenie albo wizienie.
Arthur zastanowi si, po czym, sznurujc usta, powiedzia:
Waciwie to nie ja decyduj. Poniewa jestemy w wizieniu, w otoczeniu wrogim, dominujc
rol gra Ragen, i tylko on moe podj ostateczn decyzj dotyczc tego, komu nie wolno wyj
na wiat.
Jak rol w waszym yciu odgrywa Ragen? zapytaa doktor Wilbur.
Ragen jest opiekunem i stranikiem nienawici.
Wic dobrze powiedziaa ostro doktor Wilbur. Musz porozmawia z Ragenem.
Prosz pani, proponuj, eby...
Arthurze, nie mamy zbyt duo czasu. Wiele bardzo zajtych osb powicio niedzielne
przedpoudnie, eby tu przyjecha i panu pomc. Ragen musi si zgodzi, musi pozwoli Billyemu
porozmawia z nami.

Twarz Arthura zrobia si bez wyrazu, a oczy puste, jak w transie. Wargi poruszyy si, jakby
Arthur prowadzi wewntrzn, niedosyszaln rozmow. A potem zacisn szczk i zmarszczy brwi.
To niemoliwe warkn ze sowiaskim akcentem.
Co pan chce przez to powiedzie? zapytaa doktor Wilbur.
Rozmowa z Billym nie jest moliwa.
Kim pan jest?
Jestem Ragen Vadascovinich. A kim s ci ludzie?
Doktor Wilbur przedstawia wszystkich po kolei. Yavitch ponownie przyj przemian Milligana
ze zdumieniem. Zastanowi go te jego sowiaski akcent. aowa, e nie umie powiedzie nic po
serbochorwacku i sprawdzi, czy to tylko akcent, czy moe Ragen rozumie ten jzyk. Chcia, eby
doktor Wilbur to zbadaa. Pragn o tym powiedzie, ale proszono ich wszystkich, eby si jedynie
przedstawili, a poza tym nic nie mwili.
Doktor Wilbur zapytaa Ragena:
Skd pan wiedzia, e chc rozmawia z Billym?
Ragen kiwn gow z lekka ubawiony.
Arthur pyta mnie o zdanie. A ja jestem przeciwny. Jako opiekun i obroca mam prawo
decydowa, kto wyjdzie na wiat. To niemoliwe, eby wyszed Billy.
A dlaczego?
Pani jest lekarzem, nie? Powiem to tak. To niemoliwe, bo kiedy Billy si obudzi, odbierze
sobie ycie.
Skd taka pewno?
Wzruszy ramionami.
Za kadym razem, kiedy wychodzi na wiat, Billy uwaa, e zrobi co zego, i prbuje odebra
sobie ycie. Moim obowizkiem jest temu zapobiec. Mwi: nie.
Jakie s paskie obowizki?
Mam chroni wszystkich, zwaszcza maluchy.
Rozumiem. I nigdy nie zaniedba pan swoich obowizkw? Maluchy nigdy nie zostay
skrzywdzone i nigdy nie cierpiay, bo pan je przed tym chroni?
To nie do koca prawda. David czuje bl.
A pan na to pozwala?
Takie jest jego zadanie.
Pan, rosy i silny mczyzna, pozwala dziecku odczuwa cay ten bl i cae to cierpienie?
Pani doktor, ja nie jestem tym, ktry...
Powinien si pan wstydzi, Ragenie. Uwaam, e nie powinien pan podawa si za autorytet.
Jestem lekarzem i leczyam wczeniej takich pacjentw. Jestem zdania, e to ja powinnam

zadecydowa, czy Billy moe wyj na wiat, a nie kto, kto pozwala bezbronnemu dziecku cierpie
bl, zamiast wzi cz tego blu na siebie.
Ragen poruszy si na krzele, wyglda jak kto, kto jest zawstydzony i ma poczucie winy.
Wymamrota, e doktor Wilbur wcale nie rozumie sytuacji, ale ona mwia dalej gosem cichym,
lecz z du si perswazji.
Dobrze! powiedzia w kocu Ragen. Na pani odpowiedzialno. Ale najpierw z sali musz
wyj wszyscy mczyni. Billy boi si mczyzn z powodu tego, co zrobi mu jego ojciec.
Gary, Bernie Yavitch i doktor Harding wstali, eby wyj, ale wtedy odezwaa si Judy.
Ragenie, jest bardzo wane, eby doktor Harding zosta i pozna Billyego. Musi mu pan
zaufa. Doktora Hardinga bardzo interesuj medyczne aspekty tego przypadku, wic musi mu pan
pozwoli zosta.
My wychodzimy powiedzia Gary, wskazujc na siebie i Yavitcha.
Ragen rozejrza si po pokoju, oceniajc sytuacj.
Pozwalam powiedzia, wskazujc krzeso stojce w odlegym kcie duej sali. Ale musi
usi tam. I tam pozosta.
George Harding, zmieszany, umiechn si niewyranie. Kiwn gow i usiad w kcie.
I nie rusza si! powiedzia Ragen.
Nie rusz si.
Gary i Bernie Yavitch wyszli na korytarz.
Nigdy nie spotkaem osobowoci podstawowej, czyli Billyego powiedzia Gary. Nie wiem,
czy on si ujawni. Ale co powiesz na to, co dotychczas widziae i syszae?
Yavitch westchn.
Przyszedem nastawiony bardzo sceptycznie. A teraz nie wiem, co myle. Nie sdz jednak,
aby on gra.
Ci, ktrzy zostali w sali, patrzyli w skupieniu na Milligana. Twarz mu zblada. Jego wzrok
wydawa si zwraca do wntrza. Wargi mu dray, tak jakby mwi do siebie we nie.
Nagle Milligan otworzy szeroko oczy.
O mj Boe! zawoa. Mylaem, e nie yj!
Podskoczy na krzele, odwracajc si. A potem, widzc tyle osb patrzcych na niego, zeskoczy
z krzesa, rzucajc si na czworaki. Nastpnie, na czworakach, wycofa si, jak krab, pod
przeciwleg cian, jak najdalej od nich. Wcisn si midzy porcze dwch krzese i, skulony,
zacz szlocha.
Co ja mam teraz robi?
Cornelia Wilbur powiedziaa tonem agodnym, lecz stanowczym:
Nie zrobi pan nic zego, mody czowieku. Nie ma pan adnego powodu, by si denerwowa.

Dra na caym ciele, wciskajc si w cian tak, jakby chcia przez ni przej. Wosy opady mu
na oczy, a on, nie prbujc ich odgarn, patrzy poprzez nie.
Billy, zdaj sobie spraw, e pan o tym nie wie, jednak zapewniam pana, e wszyscy obecni
w tej sali s tutaj po to, eby panu pomc. Myl, e powinien pan wsta z podogi i usi na
krzele, ebymy mogli z panem porozmawia.
Wszyscy obecni uwiadomili sobie, e doktor Wilbur panuje nad sytuacj i dokadnie wie, co robi,
e naciska waciwe psychiczne guziki, by skoni Billyego do waciwych reakcji.
Milligan wsta i usiad na krzele. Kolana trzsy mu si gwatownie, dra na caym ciele.
Ja nie jestem martwy?
Jest pan jak najbardziej ywy, Billy, a my wiemy, e ma pan problemy i potrzebuje pomocy.
Potrzebuje pan pomocy, prawda?
Kiwn gow, patrzc na nich szeroko otwartymi oczami.
Prosz mi powiedzie, Billy, dlaczego par dni temu rozbi pan sobie gow o cian?
Mylaem, e nie yj powiedzia a potem si obudziem i przekonaem si, e jestem
w wizieniu.
A co byo bezporednio przed tym? Prosz sobie przypomnie.
Wchodziem na dach szkoy. Nie chciaem ju chodzi do adnych lekarzy. Doktor Brown
z Lancasterskiego Orodka Zdrowia Psychicznego nie mg mnie wyleczy. Mylaem, e skacz.
Dlaczego si nie zabiem? Kim wy jestecie? Dlaczego tak na mnie patrzycie?
Jestemy lekarzami i prawnikami. Jestemy tutaj, eby panu pomc.
Lekarzami? Tata Chal mnie zabije, jeeli bd z wami rozmawia.
Dlaczego?
Bo nie chce, ebym powiedzia, co on mi zrobi.
Doktor Wilbur spojrzaa pytajco na Judy Stevenson.
To jego przybrany ojciec wyjania Judy. Jego matka rozwioda si z Chalmerem
Milliganem sze lat temu.
Billy rozejrza si wkoo zdumiony.
Rozwioda si? Sze lat temu? Dotkn wasnej twarzy, jak gdyby chcia si przekona, e
jest prawdziwa. Czy to moliwe?
Jest wiele rzeczy, o ktrych musimy pomwi, Billy powiedziaa doktor Wilbur. Jest wiele
brakujcych fragmentw, ktre musimy zoy w jedn cao.
Rozejrza si, patrzc dzikim wzrokiem.
Jak ja si tu dostaem? Co si dzieje?
Zacz szlocha i koysa si w ty i w przd.
Wiem, Billy, e jest pan teraz zmczony powiedziaa doktor Wilbur. Moe pan wrci do

siebie i odpocz.
Nagle Milligan przesta paka. Wyraz twarzy zmieni mu si w jednej chwili. By teraz czujny,
ale zmieszany. Dotkn swojej twarzy, po ktrej pyny zy, i zmarszczy brwi.
Co tu si dzieje? Kto to by? Syszaem, e kto pacze. Ale nie wiem, skd dobiega pacz. Jezu,
ten kto, kimkolwiek by, mia zamiar rozbi si o cian. Kim on jest?
To by Billy odrzeka doktor Wilbur. Oryginalny Billy, czasami okrelany mianem
osobowoci-gospodarza czy osobowoci podstawowej. A kim ty jeste?
Nie wiedziaem, e Billyemu pozwolono wyj na wiat. Nikt mi o tym nie powiedzia. Ja
jestem Tommy.
Garyemu i Berniemu Yavitchowi pozwolono wej, po czym Tommy zosta przedstawiony
wszystkim obecnym. Nastpnie zadano mu kilka pyta i odprowadzono z powrotem do celi. Kiedy
Yavitch usysza, co si stao pod ich nieobecno, pokrci gow. Wszystko to wydawao mu si
nierzeczywiste przypominao nawiedzenie przez duchy i demony.
Nic wiem, co to znaczy powiedzia do Garyego i Judy ale zgadzam si z wami wszystkimi.
On nie udaje.
Tylko doktor Harding nie zdeklarowa si.
Wstrzymuj si z osdem powiedzia. Musz pomyle o tym, co usyszaem i zobaczyem.
Napisz jutro opini dla sdziego Flowersa.

Russ Hill, sanitariusz, ktry odprowadzi Tommyego na gr, nie mia pojcia, co dolega
Milliganowi. Wiedzia tylko, e wielu lekarzy i prawnikw przychodzi, eby si spotka z jego
pacjentem, oraz e pacjent ten jest zmiennym modym czowiekiem, ktry dobrze rysuje. Kilka dni
po niedzielnym wielkim spotkaniu, przechodzc obok celi Milligana, zauway, e Milligan rysuje.
Zajrza przez kraty i zobaczy bardzo dziecinny rysunek z jakim napisem wykonanym drukowanymi
literami. Za nim stan jeden ze stranikw i zacz si mia.
Do diaba, moje dwuletnie dziecko rysuje lepiej ni ten cholerny gwaciciel.

 Odczep si od niego powiedzia Hill.

Stranik trzyma w rce szklank wody. Wrzuci j do celi. Woda zalaa rysunek.
Po co to zrobie? zapyta Hill. Co ci si, u diaba, stao?
Ale stranik cofn si, widzc wyraz twarzy Milligana. Nie mia wtpliwoci, e Milligan jest
wcieky. Wygldao na to, e si rozglda za czym, czym mgby cisn. Nagle chwyci muszl
klozetow, wyrwa j ze ciany i cisn ni o kraty, rozbijajc porcelan na drobne kawaki.
Stranik pobieg nacisn guzik alarmowy.
Jezu, Milligan! powiedzia Hill.
On zachlapa rysunek Christene. Nie wolno niszczy prac dzieci.
Na korytarz wpado szeciu stranikw, ale nim dobiegli do celi, Milligan siedzia ju na pododze
z wyrazem oszoomienia w oczach.
Zapacisz za to, sukinsynu! krzykn jeden ze stranikw. To jest mienie hrabstwa.
Tommy opar si o cian, zaoy arogancko rce za gow i powiedzia:
Pieprz mienie hrabstwa.
W licie datowanym z 13 marca 1978 roku doktor George Harding Junior pisa do sdziego
Flowersa:
Na podstawie bada wyraam opini, e William S. Milligan jest niezdolny do przesucha
sdowych. Wyraam te opini, e Williamowi S. Milliganowi brak emocjonalnej integracji,
koniecznej do zeznawania we wasnej obronie, do skonfrontowania si ze wiadkami oraz do
obecnoci w sdzie w sensie psychicznym, a nie jedynie fizycznym.
Teraz doktor Harding musia podj inn decyzj. Zarwno Schweickart, jak i Yavitch prosili go,
eby wyszed poza powysz opini i zwrci si z prob o hospitalizowanie Milligana w szpitalu
Hardinga w celu przeprowadzenia bada i leczenia go.
George Harding bi si z mylami. Fakt, e prokurator Yavitch by obecny podczas badania,
zrobi na nim due wraenie. To niezwyke, prokuratorzy na og tego nie robi, pomyla.
Schweickart i Yavitch zapewnili go, e nie zostanie postawiony w sytuacji, w ktrej bdzie musia
opowiedzie si po jednej ze stron obrony lub oskarenia. Obie strony umwi si natomiast
zawczasu, e jego opinia i proba znajdzie si w aktach sprawy. Jak tu odmwi, kiedy prosz obie
strony?
Jako dyrektor szpitala Hardinga do spraw medycznych przedstawi prob dyrektorowi
administracyjnemu i finansowemu.
Nigdy nie uchylalimy si przed trudnymi problemami powiedzia. Szpital Hardinga nie
zajmuje si tylko przypadkami atwymi.
Na podstawie opinii Georgea Hardinga mwicej, e bdzie to dla personelu okazja do

nauczenia si czego nowego, a dla szpitala do wasnego wkadu w rozwj wiedzy w dziedzinie
psychiatrii, zarzd szpitala zgodzi si przyj Williama Milligana na okres trzech miesicy, tak jak
zaleca sd.

Dnia 14 marca po Milligana przyszed Hill z jeszcze jednym funkcjonariuszem.

Chc, eby pan zeszed na d powiedzia stranik. Ale szeryf da, aby pan by w kaftanie.
Milligan nie stawia oporu, gdy zakadali mu kaftan i prowadzili do windy.
Na dole w korytarzu czekali na niego Gary i Judy. Chcieli jak najszybciej przekaza mu dobr
wiadomo. Kiedy otworzyy si drzwi windy, ujrzeli Russa Hilla i stranika patrzcych z otwartymi
ustami na Milligana, ktry ju prawie cakowicie wyzwoli si z kaftana.
To niemoliwe powiedzia stranik.
Mwiem wam, e on mnie nie utrzyma. I tak samo nie utrzyma mnie w swoich murach adne
wizienie ani szpital.
Tommy? zagadna Judy.
Tak, do diaba, to ja! prychn.
Wejd tutaj powiedzia Gary, wcigajc go do sali konferencyjnej. Musimy porozmawia.
Mamy dobre wiadomoci zakomunikowaa Judy.
A Gary cign:
Doktor George Harding postanowi przyj ci do szpitala Hardinga na obserwacj i leczenie
przed procesem.
Co to znaczy?
To znaczy, e moe zdarzy si jedna z dwch rzeczy odrzeka Judy. Albo w przyszoci
zostanie stwierdzone, e jeste zdolny do przesucha sdowych i zostanie wyznaczony termin
procesu, albo po upywie pewnego czasu zostaniesz uznany za niezdolnego do przesucha sdowych
i zarzuty upadn. Prokurator si zgodzi, a sdzia Flowers poleci umieci ci w przyszym tygodniu
w szpitalu Hardinga. Pod jednym warunkiem.
Zawsze jest jaki warunek zauway Tommy.
Gary pochyli si w przd i zastuka palcem w st.
Doktor Wilbur zapewnia sdziego, e ludzie z osobowoci wielorak dotrzymuj obietnic.
Wie, jak wane dla was wszystkich s obietnice.
Wic?
Sdzia Flowers mwi, e jeeli obiecasz nie prbowa uciec ze szpitala Hardinga, to moesz by
zwolniony z wizienia i natychmiast przeniesiony do tego szpitala.
Tommy skrzyowa rce na piersi.
Gwno. Nie obiecuj tego.

 Musisz! zawoa Gary. Boe drogi, robilimy wszystko, eby ci nie posali do Limy, a ty tak
si odwdziczasz.
Bo to nie jest w porzdku powiedzia Tommy. Uciekanie to rzecz, ktr robi najlepiej. To
jeden z gwnych powodw, dla ktrych istniej. Odmawiacie mi pozwolenia na wykorzystywanie
mojego talentu.
Gary przeczesa sobie wosy palcami tak gwatownie, jakby chcia je wyrwa z gowy.
Judy pooya do na ramieniu Tommyego.
Tommy, musisz nam to obieca. Jeeli nie chcesz zrobi tego dla siebie, to musisz to zrobi dla
dzieci. Dla maluchw. Wiesz, e wizienie to nie jest miejsce dla nich. W szpitalu Hardinga bd
miay opiek.
Tommy rozplt rce i wbi wzrok w blat stou. Judy wiedziaa ju, e dotkna waciwej struny.
Rozumiaa, e starsze osobowoci bardzo kochaj dzieci i czuj si za nie odpowiedzialne.
W porzdku powiedzia Tommy z ociganiem. Obiecuj.
Nie powiedzia jej natomiast, e kiedy po raz pierwszy usysza o przeniesieniu do Limy, kupi od
pewnego sprawujcego si nienagannie winia yletk. Mia j przyklejon do podeszwy buta. Nie
wspomina o tym, bo nikt go o to nie pyta. Ju dawno dowiedzia si, e kiedy czowieka przenosz
z jednego zakadu do drugiego, powinien mie przy sobie jak bro. By moe nie bdzie mg
zama obietnicy i uciec, ale bdzie mg si broni, jeeli kto zechciaby go zgwaci. Albo da
yletk Billyemu, eby ten mg podern sobie gardo.

Cztery dni przed przeniesieniem Milligana do szpitala Hardinga odwiedzi go w celi sierant
Willis. Chcia, eby Tommy mu pokaza, w jaki sposb wyzwoli si z kaftana bezpieczestwa.
Tommy popatrzy na chudego, ysiejcego sieranta, ktrego ogorza czaszk okalay resztki
siwych wosw, i zapyta, marszczc brwi:
Dlaczego miabym to zrobi?
Przecie std i tak wychodzisz powiedzia Willis. A ja mam nadziej, e nie jestem za stary
na to, eby si nauczy czego nowego.
By pan w porzdku wobec mnie, panie sierancie odrzek Tommy ale ja nie wyjawiam tak
atwo swoich tajemnic.
Spjrz na to w ten sposb: mgby pomc uratowa komu ycie.
Tommy, ktry ju si odwrci, spojrza na niego zaciekawiony.
W jaki sposb?
Nie jeste chory, ja to wiem. Ale mamy tu innych ludzi, ktrzy s chorzy. Wkadamy im kaftan,
eby ich ochroni. Jeeli si z niego wydostan, mog si zabi. Jeeli pokaesz mi, jak to robisz, ja
bd mg nie dopuci do wydostania si takiego czowieka z kaftana. W ten sposb uratujesz

ludzkie ycie.
Tommy wzruszy ramionami na znak, e go to nie obchodzi.
Ale na drugi dzie pokaza sierantowi Willisowi, za pomoc jakiej sztuczki wyzwala si
z kaftana. A potem nauczy go zakada kaftan tak, eby pacjent nie mg si wydosta.

Pnym wieczorem Dorothy Turner zadzwonia do Judy.

Jest jeszcze jedna.
Jeszcze jedna co?
Jeszcze jedna osobowo, o ktrej nie wiedzielimy. Dziewitnastoletnia dziewczyna o imieniu
Adalana.
O mj Boe szepna Judy. To razem jest ich dziesi.
Dorothy opowiedziaa jej o swojej wieczornej wizycie w wizieniu i o tym, jak zastaa Milligana
siedzcego na pododze i mwicego cichym gosem o potrzebie mioci i czuoci. Dorothy usiada
obok niego, eby go pocieszy i otrze mu zy. I wtedy Adalana zacza mwi o tym, e
potajemnie pisze wiersze. Wyznaa przez zy, e tylko ona ma zdolno do tego, by yczy sobie,
eby inni zniknli z realnego wiata. Jak dotd o jej istnieniu wiedzieli tylko Arthur i Christene.
Judy prbowaa sobie wyobrazi t scen siedzc na pododze Dorothy tulc Milligana.
Dlaczego postanowia teraz si ujawni? zapytaa.
Adalana obwinia si o to, co si przydarzyo chopcom odrzeka Dorothy. To ona krada
czas Ragenowi podczas gwatw.
Co pani mwi?
Adalana powiedziaa, e to zrobia, bo rozpaczliwie pragna pieszczot i mioci.
Adalana dokonaa...
Adalana jest lesbijk.
Odoywszy suchawk, Judy dugo wpatrywaa si w telefon. M zapyta j, kto dzwoni i co
chcia. Ju otworzya usta, eby powiedzie, jednak si rozmylia. Pokrcia tylko gow i zgasia
wiato.

ROZDZIA TRZECI

Billy Milligan zosta przeniesiony z wizienia hrabstwa Franklin do szpitala Hardinga rankiem
dnia 16 marca, na dwa dni przed wyznaczonym terminem. Doktor George Harding skompletowa
i odpowiednio poinstruowa zesp terapeutyczny, majcy si nim zajmowa, kiedy jednak Milligan
niespodziewanie przyby do szpitala, doktor by daleko, na zjedzie psychiatrw w Chicago.
Judy Stevenson i Dorothy Turner, ktre jechay za samochodem policyjnym wiozcym Milligana
do szpitala, wiedziay, jakim okropnym ciosem dla Dannyego byoby ponowne zabranie go do
wizienia. Doktor Shoemaker, lekarz dyurny, zgodzi si osobicie zaopiekowa pacjentem do
chwili powrotu doktora Hardinga, zastpca szeryfa przekaza mu wic Milligana.
Judy i Dorothy uday si z Dannym do Wakefield Cottage, zamknitego oddziau dla czternastu
trudnych pacjentw wymagajcych bezustannej obserwacji i szczeglnej uwagi. Byo tam ju
przygotowane ko i Dannyego umieszczono w jednym z dwch pokoi obserwacyjnych.
W cikich dbowych drzwiach obu tych pokoi znajdoway si otwory do podgldania, umoliwiajce
obserwacj przez dwadziecia cztery godziny na dob. Sanitariusz przynis Milliganowi tac
z lunchem. Obie kobiety siedziay przy nim, gdy jad.
Po lunchu przyczy si do nich doktor Shoemaker wraz z trzema pielgniarkami. Dorothy
Turner, ktra uwaaa, e wane jest, by personel zorientowa si, na czym polega zesp
osobowoci wielorakiej, zaproponowaa Dannyemu, eby na wiat wyszed Arthur i pozna osoby,
ktre bd z nim pracoway.
Pielgniarka nazwiskiem Adrienne McCann, siostra oddziaowa, zostaa ju poinformowana
o przypadku Milligana, gdy naleaa do zespou terapeutycznego, ale pozostae dwie pielgniarki

byy zaskoczone.
Donna Egar, matka piciu crek, trudno radzia sobie z emocjami, ktre j ogarny na widok
uniwersyteckiego gwaciciela. Patrzya uwanie, jak najpierw mwi may chopiec i jak pniej oczy
tego chopca patrz w jeden punkt, niby w transie, jak jego wargi poruszaj si w milczeniu,
prowadzc wewntrzn rozmow. Kiedy podnis wzrok, wyraz jego twarzy by surowy i wyniosy,
a on sam mwi z akcentem brytyjskim.
Siostra Egar z trudem powstrzymywaa si od miechu, nie przekonana ani przez Dannyego, ani
przez Arthura o istnieniu ktregokolwiek z nich. Uwaaa, e moe to by gra doskonaego aktora
dla uniknicia wizienia. Ale bya ciekawa, jaki jest Billy Milligan. Chciaa wiedzie, jaki czowiek
by zdolny zrobi to, co zrobi Milligan.
Dorothy i Judy rozmawiay z Arthurem, uspokajajc go i zapewniajc, e znajduje si
w bezpiecznym miejscu. Dorothy powiedziaa mu, e wrci za kilka dni, eby przeprowadzi testy
psychologiczne. Judy dodaa, e ona i Gary bd przyjedali od czasu do czasu, eby pracowa
z nim nad spraw.
Terapeuta Tim obserwowa nowego pacjenta co pitnacie minut przez otwr i poczyni na jego
temat nastpujce zapiski:
godz. 5.00 siedzi po turecku na ku, spokojny,
godz. 5.15 siedzi po turecku na ku, patrzy przed siebie,
godz. 5.32 stoi, wyglda przez okno,
godz. 5.45 podano kolacj,
godz. 6.02 siedzi na krawdzi ka, patrzy przed siebie,
godz. 6.07 zabrano tac, wszystko zjad.
O sidmej pitnacie Milligan zacz chodzi w t i z powrotem po pokoju.
O smej do jego pokoju wesza pielgniarka, Helen Yaeger, i zostaa z nim przez czterdzieci
minut. Pierwszy zapis w jej zeszycie by krtki:
16.03.1978. Pan Milligan pozostaje pod specjaln kontrol obserwowany jest uwanie ze
wzgldw bezpieczestwa. Opowiada o swoich rnych osobowociach. Przewanie rozmawia
ze mn Arthur mwi on z angielskim akcentem. Stwierdzi, e jedna z osb, mianowicie
Billy, ma skonnoci samobjcze. Billy od szesnastego roku ycia pi, by innym nie staa si
krzywda. Przyjmuje posiki normalnie. Wyprnia si i oddaje mocz prawidowo. Je wszystko,
nie grymasi. Miy i wspczujcy.
Gdy siostra Yaeger wysza, Arthur milczco poinformowa pozostae osobowoci, e szpital

Hardinga daje otoczenie bezpieczne i wspierajce. Poniewa pomaganie lekarzom w terapii

wymaga gbi spojrzenia i logicznego mylenia, wobec tego on, Arthur, i tylko on, bdzie od tej
chwili decydowa, kto pojawi si na wiecie.
O drugiej dwadziecia pi nad ranem sanitariusz Chris Cann usysza gony haas dobiegajcy
z pokoju Milligana. Poszed sprawdzi, co si dzieje, i zasta pacjenta siedzcego na pododze.
Tommy by zdenerwowany tym, e wypad z ka. W chwil pniej usysza kroki i zobaczy oko
w otworze do podgldania. Gdy kroki oddaliy si, odklei yletk od podeszwy buta i ukry j,
przyklejajc tam do dolnej czci jednej z listew ka. Bdzie wiedzia, gdzie j znale, kiedy
nadejdzie czas.

Po powrocie z Chicago, 19 marca, doktor George Harding Junior zdenerwowa si tym, e jego
staranne przygotowania zostay zniweczone wskutek tego, e Milligana przeniesiono wczeniej.
Doktor Harding mia zamiar osobicie przywita Milligana. Woy wiele wysiku w skompletowanie
zespou terapeutycznego, zoonego z psychologa, specjalisty od terapii zajciowej, asystenta
terapeuty, pracownika socjalnego, lekarzy, pielgniarek, sanitariuszy oraz siostry oddziaowej
z Wakefield Cottage. Omwi z czonkami tego zespou, na czym polega zoony charakter
osobowoci wielorakiej. Kiedy niektrzy z czonkw otwarcie stwierdzali, e nie wierz w trafno
diagnozy, wysuchiwa ich cierpliwie, wspomina o wasnym sceptycznym nastawieniu i prosi ich, by
pomogli mu wypeni zalecenia sdu. Wszyscy bd musieli mie napit uwag i pracowa razem,
by zyska naleyty wgld w stan Williama Stanleya Milligana.
Doktor Perry Ayers zbada fizyczny stan Milligana na drugi dzie po powrocie doktora
Hardinga. Ayers zapisa w historii choroby, e wargi Milligana czsto si poruszay, a jego oczy
byy skierowane na prawo zwykle przed udzieleniem odpowiedzi na jakie pytanie. Ayers
zanotowa, e na jego pytanie o powd takiego zachowania pacjent odrzek, e rozmawia z ktrym
z innych, zwaszcza z Arthurem, eby si dowiedzie, jak ma da odpowied.
Ale powinien pan si do nas zwraca jako do Billyego powiedzia Milligan eby nikt nie

pomyla, e jestemy wariatami. Ja jestem Danny. A ten formularz wypeni Allen. Ale nie wolno
mi mwi o innych.
Doktor Ayers zacytowa te sowa w swoich zapiskach, dodajc:
Na samym pocztku zgodzilimy si, e bdziemy prbowali mwi tylko o Billym,
przyjmujc, e Danny dostarczy nam informacji na temat zdrowia wszystkich. Jednak to, e
Danny nie potrafi trzyma si tej umowy, doprowadzio do ujawnienia innych imion. Jedyn
chorob, jak pamita, bya przepuklina, zoperowana, gdy Billy mia dziewi lat. David
zawsze mia dziewi lat i to on mia t operacj. Allen ma widzenie lunetowe, ale wszyscy inni
widz normalnie...
Uwaga: Przed wejciem do gabinetu omwiem z nim charakter zamierzonego badania,
opisujc je szczegowo. Podkreliem, e wane bdzie, bymy sprawdzili stan przepukliny
i prostaty za pomoc badania przez odbytnic. Stan prostaty naleao zbada z powodu
ropomoczu. Pacjent sta si bardzo podniecony, jego oczy i wargi poruszay si szybko.
Najwyraniej rozmawia z innymi. Nerwowym tonem, ale uprzejmie, powiedzia mi: To moe
zaszkodzi Billyemu i Davidowi, bo w ten wanie sposb Chalmers zgwaci ich cztery razy na
farmie. Chalmers by naszym ojczymem. Doda te gdzie w tym miejscu, e matka, o ktrej
mowa w historii rodziny, jest matk Billyego, ale nie jest moj matk... ja nie znam swojej
matki.
Rosalie Drake i Nick Cicco terapeuci zajmujcy si minigrup z Wakefield Cottage,
pracowali z Milliganem codziennie. Co rano o dziesitej i o trzeciej kadego popoudnia siedmiu lub
omiu pacjentw z Wakefield Cottage brao udzia w zajciach grupowych.
Dnia 21 marca Nick przyprowadzi Milligana do sali zajciowej z pokoju, w ktrym Milligan
przebywa pod obserwacj i ktry teraz by zamykany na klucz jedynie w nocy. Szczupy
dwudziestosiedmioletni terapeuta, ktry mia brod i dwa kolczyki w lewym uchu delikatn zot
ptelk i koralik z jadeitu sysza o tym, e Milligan jest wrogo nastawiony do mczyzn, bo jako
dziecko zosta zgwacony. Terapeuta by zainteresowany przypadkiem osobowoci wielorakiej,
chocia zachowywa postaw sceptyczn.
Rosalie, niebieskooka blondynka okoo trzydziestoletnia, bya terapeutk zajciow, ale nigdy
dotd nie miaa do czynienia z osobowoci wielorak. Po wyjanieniach, jakich udzieli zespoowi
terapeutycznemu doktor Harding, zauwaya, e zesp szybko podzieli si na dwa obozy na
tych, ktrzy wierz, e Milligan cierpi na osobowo wielorak, oraz na tych, ktrzy s zdania, e
jest on oszustem, udajcym t niezwyk chorob, aeby zyska rozgos i unikn kary wizienia za
gwat. Sama Rosalie bardzo si staraa podej do sprawy z rezerw i uwag.
Kiedy Milligan usiad na kocu stou, z dala od innych, Rosalie Drake powiedziaa mu, e

pacjenci z minigrupy poprzedniego dnia postanowili robi kolae, ktre powiedz co o nich samych
komu kochanemu.
Ja nie mam nikogo, kogo bym kocha. Wic nie mam dla kogo tego zrobi odrzek Milligan.
Wic prosz to zrobi dla nas powiedziaa Rosalie. Wszyscy to robi. Podniosa arkusz
papieru. Nick i ja te.
Rosalie obserwowaa, jak Milligan bierze arkusz i zaczyna wycina zdjcia z jakiego czasopisma.
Syszaa o zdolnociach plastycznych Milligana i teraz, patrzc na tego niemiaego, spokojnego
pacjenta, bya ciekawa, co wykona. A on pracowa w milczeniu, spokojnie. Kiedy skoczy, podesza,
eby zobaczy.
Jego kola zaskoczy j. Na rodku arkusza byo przestraszone, paczce dziecko, a pod spodem
napis: MORRISON. Nad dzieckiem growa gniewny mczyzna, a nad nim znajdowa si czerwony
napis: NIEBEZPIECZESTWO. W prawym dolnym rogu widniaa czaszka.
Wzruszya j prostota tego przekazu i gbia wyraonych w nim uczu. Nie prosia o nic i nie
spodziewaa si czego takiego. Praca ta, jej zdaniem, wiadczya o jakich bolesnych przeyciach.
Rosalie wzdrygna si, gdy na ni spojrzaa, i natychmiast uwiadomia sobie, e sprawa j wciga.
Bez wzgldu na wtpliwoci, jakie zgaszaj na ten temat inni, praca ta bya pewna nie jest
wytworem pozbawionego uczu socjopaty. Nick Cicco zgodzi si z ni.

Doktor George (nazywany tak przez personel i pacjentw dla odrnienia od ojca, doktora
Georgea Hardinga Seniora), czytajc czasopisma naukowe powicone psychiatrii, zorientowa si,
e liczba przypadkw choroby znanej pod nazw osobowoci wielorakiej wzrasta. Telefonowa do
rnych psychiatrw, a wszyscy oni mwili mniej wicej to samo: Podzielimy si z panem nasz
szczup wiedz, ale jest to obszar, ktrego nie rozumiemy. Bdzie pan musia wyznaczy wasny
trop.
Wygldao na to, e wszystko bdzie wymagao duo wicej czasu i wysiku, ni doktor George
z pocztku sobie wyobraa. Doktor George zacz si zastanawia, czy dobrze zrobi, przyjmujc
tego pacjenta w samym rodku kampanii na rzecz zdobywania funduszy i programu rozbudowy
szpitala. Uspokaja si jednak, e poszerzanie granic wiedzy o ludzkiej psychice jest wane zarwno
dla Billyego Milligana, jak i dla psychiatrii.
Zanim przedstawi sdowi swoj opini, musi pozna histori ycia Billyego Milligana. Ze wzgldu
na znaczn amnezj, wystpujc u pacjenta, stanowio to powany problem.

W czwartek, 23 marca, Gary Schweickart i Judy Stevenson spotkali si na godzin ze swoim

klientem. Przypomnieli sobie jeszcze raz jego mgliste wspomnienia zwizane z interesujcymi ich
wydarzeniami, porwnywali jego opowie z relacjami trzech ofiar, planowali alternatywne

strategie prawne zalene od tego, co doktor Harding przedstawi sdowi.

Obydwoje byli zdania, e Milligan jest spokojniejszy, cho on sam narzeka na to, e jest
zamykany na klucz i musi nosi specjalne ubranie ze wzgldu na bezpieczestwo.
Doktor George mwi, e mog by traktowany jak inni pacjenci, ale nikt nie ma tutaj do mnie
zaufania. Innym pacjentom wolno wyjeda mikrobusem na wycieczki poza teren szpitala, a mnie
nie. Ja musz tu siedzie. I wciekam si, kiedy oni si upieraj, eby do mnie mwi Billy.
Gary i Judy prbowali go uspokoi, wyjani, e doktor George wiele dla niego ryzykowa i e
on, Billy, musi si stara nie naduywa cierpliwoci doktora. Judy wyczuwaa, e rozmawiaj
z Allenem, ale nie zapytaa, czy tak jest, bo zawsze baa si, e on si obrazi za to, e go nie
poznaje.
Uwaam, e powinien pan prbowa wsppracowa z personelem powiedzia Gary. To
jedyna szansa dla pana, by nie pj do wizienia.
Wyszedszy stamtd, stwierdzili zgodnie, e doznali ulgi, widzc, e Milligan jest bezpieczny i e
ciar codziennej odpowiedzialnoci za niego zosta na jaki czas zdjty z ich barkw.
Pidziesiciominutowa sesja terapeutyczna, ktra odbya si tego dnia, bya dla doktora
Hardinga czasem penym napicia. Milligan siedzia na krzele twarz do okna i z pocztku doktor
nie mia z nim kontaktu wzrokowego. Wygldao na to, e Milligan mao pamita z wasnej
przeszoci, chocia swobodnie mwi o gwatach, jakich si na nim dopuci przybrany ojciec.
Doktor Harding wiedzia, e jest zbyt ostrony w swoim podejciu do pacjenta. Doktor Wilbur
powiedziaa mu, eby jak najszybciej dowiedzia si, ile jest osobowoci i ustali ich tosamo.
Poszczeglne osobowoci naleao zachci, eby powiedziay, dlaczego istniej. Naleao te
pozwoli im przey na nowo sytuacje, ktre spowodoway ich powstanie.
Nastpnie wszystkie osobowoci naleao zachci, by si nawzajem poznay i porozumiay, i by
pomogy sobie nawzajem radzi sobie z wasnymi rnorodnymi problemami, by nie byy
oddzielone, tylko wsplnie przeyway rne sprawy. Wedug doktor Wilbur strategia polegaa na
tym, eby alternatywne osobowoci skupi razem i wprowadzi Billyego osobowo podstawow
do wspomnie na temat istotnych wydarze. Wtedy, w kocu, bdzie mona podj prb
integracji. Cho silna bya pokusa, by posuy si metod doktor Wilbur zrcznym
sprowadzaniem poszczeglnych osobowoci, zademonstrowanym przez ni w wizieniu George
Harding wiedzia, e nie jest to proste. To, co udao si komu innemu, nie musiao uda si jemu.
Uwaa siebie za czowieka ogromnie konserwatywnego, ktry musi we wasny sposb i we
waciwym dla siebie czasie dowiedzie si, z kim i z czym ma tutaj do czynienia.

Z biegiem dni siostra Donna Egar przekonaa si, e musi spdza duo czasu sam na sam
z Milliganem. Milligan spa bardzo mao, o wiele mniej ni wikszo pozostaych pacjentw, i budzi

si wczenie, tak e musiaa duo z nim rozmawia. Milligan mwi o innych ludziach, ktrzy
mieszkali razem z nim w jego ciele.
Pewnego dnia wrczy jej arkusz zapisanego papieru z podpisem: Arthur. Wyglda na porzdnie
wystraszonego, gdy mwi:
Nie znam nikogo o imieniu Arthur i nie rozumiem, co tu jest napisane.
Wkrtce personel zacz skary si doktorowi Georgeowi, e coraz mu trudniej zajmowa si
kim, kto cigle powtarza: ja tego nie zrobiem, to kto inny, podczas gdy wszyscy na wasne oczy
widzieli, e wanie on to zrobi. Twierdzono, e Milligan uniemoliwia proces leczenia innych
pacjentw i manipuluje personelem, chodzc od jednej osoby do drugiej, eby dosta to, czego chce.
Bezustannie napomyka, e Ragen moe si ujawni i wzi sprawy w swoje rce, co personel
odczuwa jako zawoalowan grob.
Doktor George zaproponowa, e to on bdzie zajmowa si dodatkowymi osobowociami
Milligana, i to tylko podczas sesji terapeutycznych. Pozostay personel nie powinien wymienia
innych imion ni Billy ani o nich nie mwi na oddziale, zwaszcza w obecnoci innych pacjentw.
Helen Yaeger, pielgniarka, ktra rozmawiaa z Arthurem pierwszego dnia, tak uja, pod dat
28 marca, zaoenia tego planu kuracji:
Pan Milligan przez okres jednego miesica bdzie przyjmowa na siebie odpowiedzialno za
czynnoci, ktrych si wypiera.
Plan: 1. Kiedy zaprzecza, jakoby potrafi gra na fortepianie personel, zachowujc trzew
postaw, odpowiada, e widzia lub sysza, jak gra.
2. Kiedy personel zaobserwuje, e robi notatki, a potem twierdzi, e nic o nich nie wie, kto
powinien mu powiedzie, e widziano, jak je robi.
3. Kiedy pacjent mwi o sobie jako o innej osobowoci personel powinien mu przypomnie,
e ma na imi Billy.
Doktor George wyjani swoje podejcie Allenowi podczas sesji terapeutycznej, zwracajc jego
uwag na to, e inni pacjenci oddziau s zdezorientowani, gdy sysz imiona poszczeglnych
osobowoci.
S ludzie, ktrzy nazywaj siebie Napoleonem albo Jezusem Chrystusem zauway Allen.
Istnieje rnica midzy nazywaniem tak siebie przez nich samych, a nazywaniem przeze mnie
lub przez personel, gdybymy przykadowo zwracali si do ciebie jednego dnia per Danny, a kiedy
indziej per Arthur, Ragen, Tommy czy Allen. Proponuj, eby w rozmowach z personelem i innymi
pacjentami wszystkie twoje osobowoci reagoway na imi Billy.
To nie s osobowoci, panie doktorze. To s osoby.
Dlaczego czynisz takie rozrnienie?

 Bo kiedy nazywa ich pan osobowociami, to jest tak, jak gdyby pan nie wierzy, e s
prawdziwi.

Dnia 8 kwietnia, w kilka dni po tym, jak Dorothy Turner zacza przeprowadza testy
psychologiczne, Donna Egar zauwaya, e Milligan gniewnie chodzi w t i z powrotem po pokoju.
Kiedy go spytaa, co go gnbi, odpowiedzia swoim brytyjskim akcentem:
Nikt nic nie rozumie.
Potem Donna zaobserwowaa, jak ponownie zmienia mu si twarz, postawa, sposb chodzenia
i mwienia. Wiedziaa, e ma teraz przed sob Dannyego. W tym momencie, widzc, jak jest
konsekwentny i jak rzeczywiste s te jego rne osobowoci, przestaa uwaa, e Milligan udaje.
Musiaa przy tym przyzna, e ona jedyna spord personelu pielgniarskiego przesza od niewiary
do wiary.
Kilka dni pniej Milligan przyszed do niej bardzo zdenerwowany. Szybko zorientowaa si, e
to Danny. Wpatrujc si w ni, zapyta aonie:
Dlaczego tutaj jestem?
To znaczy gdzie? zapytaa. Tutaj, w tym pokoju, czy w tym budynku?
Pokrci gow.
Niektrzy pacjenci pytali mnie, dlaczego jestem w tym szpitalu.
Moe pani Dorothy Turner bdzie moga ci to wyjani, kiedy przyjdzie robi testy
powiedziaa Donna.
Tego wieczoru, po sesji, podczas ktrej Dorothy poddawaa go testom, nie chcia z nikim
rozmawia. Pobieg do swojego pokoju, a tam wszed do azienki, eby umy twarz. W chwil
pniej usysza, e otwieraj si i zamykaj drzwi pokoju. Wyjrza i zobaczy mod pacjentk
noszc imi Dorine. Cho czsto ze wspczuciem wysuchiwa, jakie ma problemy, i opowiada jej
o swoich, nie interesowa si ni pod adnym innym wzgldem.
Co tu robisz? zapyta.

 Chciaam z tob porozmawia. Dlaczego dzisiaj tak si zdenerwowae?

Wiesz, e nie wolno ci tutaj wchodzi. To wbrew przepisom.
Ale ty wygldasz na bardzo przygnbionego.
Dowiedziaem si o czym, co kto zrobi. To jest straszne. Ja nie powinienem y.
W tej chwili usyszeli zbliajce si kroki. Kto zapuka do drzwi. Dorine wpada do azienki wraz
z nim i zamkna za sob drzwi.
Po co to robisz? zapyta ochrypym szeptem. Bd mia jeszcze wiksze kopoty. Bdzie
chryja.
Zachichotaa.
W porzdku, Billy i Dorine! zawoaa siostra Yaeger. Kiedy bdziecie gotowi, moecie
wyj.
W swoich notatkach z 9 kwietnia 1979 roku siostra Yaeger zapisaa:
Zastaam pana Milligana w azience z pacjentk bdc jego rwienic. wiato zgaszone.
Indagowany przeze mnie na ten temat stwierdzi, e musia by z ni sam na sam, eby
porozmawia o czym, co zrobi. Wskutek dalszych indagacji okazao si, e podczas testw
psychologicznych, przeprowadzanych tego samego wieczoru przez pani Turner, dowiedzia
si, e zgwaci trzy kobiety. Zacz paka i mwi, e chce, eby Ragen i Adalana umarli.
Przyszed doktor George incydent wyjaniony. Pan Milligan umieszczony w pokoju
obserwacyjnym, powzito te specjalne rodki ostronoci dla bezpieczestwa. Kilka minut
pniej pacjent siedzia na ku z paskiem od szlafroka w rce. Paczliwym gosem mwi, e
chcia ich zabi. Po krtkiej rozmowie odda pasek. Zanim jednak to zrobi, naoy go sobie na
szyj.
Testy wykazay zrnicowanie, istniejce pomidzy rnymi osobowociami, w kwestii ilorazu
inteligencji:

dla testw
sownych

dla testw
bezsownych

globalny

Allen

105

130

120

Ragen

114

120

119

David

68

72

69

Danny

69

75

71

Tommy

81

96

87

Christopher

98

108

102

Christene bya za maa, eby jej robi testy, Adalana nie chciaa wyj na wiat, a Arthur nie
chcia si podda testom na inteligencj, twierdzc, e to poniej jego godnoci.
Dorothy Turner odkrya, e reakcje Dannyego Rorschacha ujawniy le skrywan wrogo oraz
potrzeb wsparcia z zewntrz dla zrwnowaenia poczucia niszoci oraz poczucia niedorastania do
rnych sytuacji. Tommy wykazywa wicej dojrzaoci ni Danny i mia wikszy potencja
ujawniania uczu. Mia najsilniejsze cechy schizoidalne i najmniej wzgldw dla innych. Ragen
zademonstrowa najwikszy potencja ujawniania uczu.
Co do Arthura, to Dorothy przekonaa si, e jest on inteligentny i miaa wraenie, e polega na
swoim intelekcie. Posuguje si nim w celu utrzymania swojej pozycji tego, ktry kieruje innymi.
Wydawao jej si take, e cechuje go kompensacyjne poczucie wyszoci wobec caego wiata,
rwnoczenie jednak miaa wraenie, e czuje si on niepewnie, a sytuacje emocjonalnie
stymulujce stanowi dla niego zagroenie. Natomiast Allen pod wzgldem emocjonalnym zdawa
si osobowoci prawie wyizolowan.
Ponadto Dorothy znalaza pewne rzeczy wsplne: oznaki istnienia cech eskich oraz silnego
superego, ktre byo zagroone zdominowaniem przez zo. Nie znalaza zaburze psychotycznych
ani zaburze mylenia, charakterystycznych dla schizofrenii.
Kiedy Rosalie Drake i Nick Cicco zapowiedzieli, e minigrupa bdzie 19 kwietnia odbywa
wiczenia zaufania, Arthur pozwoli Dannyemu wyj na wiat. Personel przygotowa sal.
Ustawiono stoy, krzesa, kanapy i tablice, zamieniajc pomieszczenie w tor przeszkd.
Wiedzc o tym, e Milligan boi si mczyzn, Nick zaproponowa, eby to Rosalie zasonia mu
oczy i przeprowadzia go przez tor.
Musisz ze mn wspdziaa, Billy powiedziaa Rosalie. To jedyny sposb na zbudowanie
w tobie takiego zaufania do innych, eby mg y w realnym wiecie.
Milligan w kocu pozwoli zasoni sobie oczy.
Teraz trzymaj mnie za rk powiedziaa Rosalie, wprowadzajc go do sali. Przeprowadz
ci przez tor przeszkd i nie dopuszcz do tego, eby co ci si stao.
Prowadzc go, widziaa i czua jego niekontrolowane przeraenie tym, e nie wie, dokd idzie i z
czym moe si zderzy. Najpierw poruszali si powoli, a pniej szybciej. Omijali krzesa,
przechodzili pod stoami, wchodzili na drabiny i schodzili z nich. Nick i Rosalie podziwiali Milligana
za to, e przeszed przez tor pomimo stanu paniki, w jakim si znajdowa.
No i co, Billy, nie dopuciam, eby co ci si stao, prawda?
Danny pokrci gow.

 Musisz si nauczy, e s ludzie, ktrym moesz zaufa. Nie wszystkim, oczywicie, ale
niektrym.
Rosalie zauwaya, e Milligan w jej obecnoci coraz czciej gra rol maego chopca, ktrego
znaa pod imieniem Danny. Martwio j, e na tak wielu z jego rysunkw w ten czy inny sposb
przedstawiona bya mier.

W nastpny wtorek Allenowi po raz pierwszy pozwolono przej do innego budynku na zajcia
plastyczne, podczas ktrych mia robi szkice i malowa.
Don Jones, terapeuta o agodnym sposobie bycia, by pod wraeniem samorodnego talentu
Milligana, zauway jednak, e Milligan, znalazszy si w nowej grupie, jest zaniepokojony
i nerwowy. Uwiadomi sobie, e dziwaczne rysunki Billyego s sposobem na zwrcenie na siebie
uwagi i wyrazem denia do uzyskania aprobaty ze strony otoczenia.
Jones wskaza szkic przedstawiajcy nagrobek z napisem: NIE R.I.P.
Billy, moesz nam co o tym powiedzie? Co czue, kiedy to rysowae?
To ojciec Billyego odrzek Allen. By komikiem i konferansjerem w Miami na Florydzie,
zanim popeni samobjstwo.
Ale powiedz nam, co czue, dobrze? W tej chwili chodzi nam o to, eby skontaktowa si
z uczuciami, a nie o poznawanie szczegw.
Allen rzuci owek. By oburzony, e to Billyemu przypisuje si autorstwo rysunku. Spojrza na
zegar.
Musz wrci do swojego pokoju i pocieli ko.
Na drugi dzie rozmawia o swoim leczeniu z siostr Yaeger. Narzeka, e jest ono prowadzone
niewaciwie. Kiedy siostra powiedziaa mu, e przeszkadza personelowi i innym pacjentom, wpad
w zo.
Nie jestem odpowiedzialny za to, co robi inni mieszkajcy we mnie ludzie powiedzia.
Ale my nie moemy bra pod uwag tych innych ludzi odrzeka siostra Yaeger. My
bierzemy pod uwag tylko Billyego.
Doktor Harding nie leczy mnie tak, jak kazaa doktor Wilbur zawoa. Jego leczenie jest do
niczego.
Zada swojej karty choroby, a kiedy siostra Yaeger nie chciaa mu jej da, powiedzia, e wie,
i moe zmusi szpital do udostpnienia mu wszystkich dotyczcych go zapiskw. Stwierdzi, e
personel nie notuje zmian w jego zachowaniu i e on sam nie byby w stanie powiedzie, co si z nim
dziao w czasie, ktry mu si wymkn.
Tego dnia wieczorem, po wizycie doktora Georgea, Tommy oznajmi personelowi, e zwalnia
swego lekarza. A pniej Allen wyszed z pokoju i stwierdzi, e przyjmuje go z powrotem do pracy.

Po uzyskaniu zezwolenia na wizyty, matka Milligana, Dorothy Moore, przyjedaa prawie co

tydzie, czsto z crk Kathy. Reakcje jej syna byy nieprzewidywalne. Czasami po jej wizycie by
zadowolony i odnosi si do ludzi z du otwartoci. A kiedy indziej bywa przygnbiony.
Joan Winslow, pracownik socjalny, oznajmia podczas zebrania zespou terapeutycznego, e
rozmawiaa z Dorothy po kadej z jej wizyt. Uwaaa Dorothy za osob serdeczn i otwart.
Rwnoczenie jednak Joan domylaa si, e niemiao Dorothy i jej skonno do uzaleniania si
od innych doprowadziy do tego, e nie potrafia przeszkodzi naduyciom seksualnym wobec
Billyego. Dorothy powiedziaa Joan Winslow, e zawsze czua, i jest dwch Billych jeden miy
i kochajcy oraz drugi nieprzejmujcy si tym, e rani uczucia innych ludzi.
Nick Cicco zapisa, e po wizycie pani Moore 18 kwietnia Milligan wydawa si bardzo
wzburzony, schowa si w swoim pokoju i przykry sobie gow poduszk.

Pod koniec kwietnia, po upywie szeciu z dwunastu przydzielonych przez sd tygodni, doktor
George doszed do wniosku, e sprawy posuwaj si zbyt wolno. Chcia ustali jaki sposb
komunikacji midzy poszczeglnymi osobowociami a osobowoci podstawow, czyli Billym.
Najpierw musia jednak dotrze do Billyego, z ktrym nie widzia si od owego niedzielnego
spotkania z udziaem doktor Wilbur, ktra przekonaa Ragena, eby pozwoli Billyemu wyj na
wiat.
Doktor George wpad na pomys, e ciekawy wynik moe da skonfrontowanie osobowoci
podstawowej z poszczeglnymi alter ego za porednictwem nagra wideo, przedstawiajcych ich
sposb mwienia i zachowanie. Powiedzia o tym Allenowi. Nadmieni te, e bardzo wane jest, by
poszczeglne osobowoci porozumieway si midzy sob, a take z Billym. Allen zgodzi si z tym.
Pniej Allen oznajmi Rosalie, e jest bardzo zadowolony z propozycji filmu wideo. Troch si
tym denerwowa, ale doktor George przekona go, e dziki temu wiele si dowie o sobie.
Pierwsza sesja z filmowaniem odbya si 1 maja. Obecna na niej bya Dorothy Turner, bo doktor
George wiedzia, e w jej obecnoci Billy czuje si dobrze, a take dlatego, e doktor zamierza
sprowadzi na wiat Adalan. Z pocztku co prawda nie chcia sprowadza nowych osobowoci,
pniej jednak doszed do wniosku, e ujawnienie Adalany jest konieczne, jeeli chce si zrozumie
znaczenie kobiecego aspektu osobowoci Milligana.
Kilka razy powtarza, e zjawienie si Adalany i rozmowa z ni bd bardzo potrzebne. W kocu,
po pojawieniu si i znikniciu kilku innych osobowoci, twarz Milligana zmienia si i przybraa
wyraz agodny i paczliwy. Jego gos sta si stumiony i nosowy. Twarz przybraa cechy niemal
kobiece. Oczy poruszay si.
Mwienie to rzecz bolesna powiedziaa Adalana.
Doktor George prbowa ukry podniecenie, ktre go ogarno na widok tej zmiany. Chcia,

eby Adalana wysza na wiat, spodziewa si jej wyjcia. Ale kiedy to si stao, by zaskoczony.
Dlaczego? zapyta.
Z powodu chopcw. Wpakowaam ich w kopoty.
A co takiego zrobia? zapyta doktor George.
Dorothy Turner, ktra spotkaa Adalan w wizieniu, w wieczr poprzedzajcy przeniesienie
Milligana do szpitala, w milczeniu obserwowaa to, co si dziao.
Oni nie rozumiej, czym jest mio powiedziaa Adalana. Nie rozumiej, co to znaczy,
kiedy kto ci obejmuje i troszczy si o ciebie. To ja ukradam ten czas. Czuam alkohol i lekarstwa,
ktre zay Ragen. Mwienie o tym jest bardzo bolesne...
Tak, ale musimy o tym mwi stwierdzi doktor George. To nam pomoe odkry prawd.
Ja to zrobiam. Jest troch za pno na to, eby mwi, i jest mi przykro, prawda?
Zrujnowaam chopcom ycie... Ale oni po prostu nie rozumieli...
Czego nie rozumieli? zapytaa Dorothy Turner.
Czym jest mio. Czym jest potrzeba mioci. Tsknota za tym, eby kto nas obejmowa.
Tsknota za ciepem i trosk. Nie wiem, co mnie skonio do zrobienia tego.
A wtedy zapytaa Dorothy Turner wtedy czua ciepo i trosk?
Adalana zamilka na chwil, a potem wyszeptaa:
Tylko przez kilka chwil... Ja ukradam ten czas. Arthur nie wywoa mnie na wiat. Chciaam,
eby Ragen znikn ze wiata...
Rozejrzaa si ze zami w oczach.
Nie chc przez to przechodzi. Nie mog pojawi si na sali sdowej. Nie chc nic powiedzie
Ragenowi... Chc znikn z ycia chopcw. Nie chc ju wicej pakowa ich w kopoty... Czuj si
winna... Dlaczego to zrobiam?
A kiedy zacza si pojawia na wiecie? zapyta doktor George.
W zeszym roku w lecie zaczam kra czas. A kiedy chopcy siedzieli w wiziennej izolatce
w Lebanon, ukradam troch czasu, eby pisa wiersze. Uwielbiam pisa wiersze... Rozpakaa si.
Co oni zrobi chopcom?
Nie wiemy powiedzia agodnie doktor George. Prbujemy jak najwicej zrozumie.
Nie rbcie im krzywdy poprosia Adalana.
Czy wtedy, kiedy to si zdarzyo, w padzierniku zeszego roku, bya wiadoma, na co si
zanosi? zapyta doktor George.
Tak. Wiem wszystko. Wiem o rzeczach, o ktrych nie wie nawet Arthur... Ale nie mogam
temu zapobiec. Czuam dziaanie lekarstw i alkoholu. Nie wiem, dlaczego to zrobiam. Byam taka
samotna.
Pocigna nosem i poprosia o chusteczk.

Doktor George obserwowa uwanie twarz Adalany, wypytujc j bardzo ostronie, bo nie chcia
jej sposzy.
Czy miaa przyjaci... z ktrymi ci byo dobrze? I ktrzy mogliby uly ci w twojej samotnoci?
Ja nigdy z nikim nie rozmawiam. Nawet z chopcami... Rozmawiam tylko z Christene.
Powiedziaa, e w lecie przez pewien czas bya na wiecie, a take w wizieniu w Lebanon.
A przedtem, czy przedtem wychodzia na wiat?
Nie wychodziam. Ale istniaam. Istniej od bardzo dawna.
A wtedy, kiedy Chalmer...
Tak! powiedziaa ostro. Prosz o nim nie mwi!
Czy masz jaki kontakt z matk Billyego?
Nie! Ona nie ma kontaktu nawet z chopcami.
A z siostr Billyego, Kathy?
Tak, rozmawiaam z Kathy. Ale przypuszczam, e ona o tym nie wiedziaa. Poszymy razem po
zakupy.
A z bratem Billyego, Jamesem?
Nie... Ja waciwie go nie lubi.
Adalana otara zy i opada na oparcie krzesa, patrzc na aparatur do filmowania. Bya
zaskoczona i pocigaa nosem. A potem przez dugi czas milczaa i doktor George zorientowa si,
e odesza. Obserwowa szklane oczy Milligana i zastanawia si, kto teraz si pojawi.
Bardzo by nam pomogo powiedzia agodnie gdybymy mogli porozmawia z Billym.
Twarz Milligana nabraa wyrazu zdumienia i przeraenia. Milligan rozejrza si wkoo. Doktor
George rozpozna ten wyraz twarzy. Mia go Billy, osobowo podstawowa, przywoana przez
doktor Wilbur w wizieniu hrabstwa Franklin.
Doktor George zacz mwi agodnie, bo ba si, e Billy zniknie, zanim uda si nawiza z nim
kontakt. Kolana Billyego dygotay nerwowo, a oczy patrzyy trwonie.
Czy pan wie, gdzie pan jest? zapyta doktor George.
Nie? odpowiedzia Billy tonem ucznia niepewnego odpowiedzi na pytanie ze szkolnego testu.
Jest pan w szpitalu, a ja jestem paskim lekarzem.
Jezu, on mnie zabije, jeeli bd rozmawia z lekarzem.
Kto pana zabije?
Billy rozejrza si i zauway wycelowan w siebie kamer wideo.
Co to jest?
To aparatura rejestrujca t sesj. Kamera wideo. Uwaalimy, e zarejestrowanie tej sesji
moe si przyda. Bdzie pan dziki temu wiedzia, co si dziao.
Ale wtedy Billy odszed.

 Przestraszy si tej maszyny powiedzia Tommy tonem oburzenia.

Wyjaniem, c to kamera wideo i e...
Tommy prychn.
On prawdopodobnie nie mia pojcia, o czym pan mwi.
Po zakoczeniu sesji i po odejciu Tommyego do Wakefield Cottage doktor George dugo
siedzia w swoim gabinecie, zastanawiajc si gboko. Wiedzia, co bdzie musia powiedzie
sdowi. Bdzie musia powiedzie, e cho William S. Milligan nie jest obkany w zwykym sensie
tego sowa, to znaczy nie cierpi na psychoz (gdy dysocjacja jest uwaana za nerwic), to zgodnie
z jego osdem jako lekarza nie jest odpowiedzialny za popenione przestpstwa, gdy jest tak
odlegy od rzeczywistoci, e nie potrafi dostosowa swego postpowania do wymaga prawa.
Co wic pozostawao do zrobienia? Naleao kontynuowa leczenie tego pacjenta i w jaki
sposb doprowadzi go do stanu, w ktrym bdzie zdolny do odpowiedzi sdowych.
Ale jak mona wyleczy chorob, ktrej leczenie, w przypadku Sybil, zajo takiej specjalistce od
psychoanalizy jak Cornelia Wilbur ponad dziesi lat, majc do dyspozycji mniej ni sze tygodni
pozostaych z trzymiesicznego okresu zaleconego przez sd?

Nastpnego dnia rano Arthur doszed do wniosku, e musi poinformowa Ragena o tym, czego
dowiedzia si o Adalanie podczas sesji z doktorem Georgeem. Chodzc w t i z powrotem po
swoim pokoju, mwi do Ragena.
Tajemnica gwatw wysza na jaw. Wiem teraz, kto je popeni.
Jego gos zmieni si szybko w gos Ragena.
Skd wiesz?
Dowiedziaem si o paru nowych faktach i skojarzyem je sobie.
Kto to by?
Sdz, e masz prawo wiedzie, skoro oskaraj ci o przestpstwa, ktrych nie popenie.
Gosy zmieniay si byskawicznie, rozmowa toczya si dalej czasami na gos, a czasami bez
sw, we wntrzu.
Suchaj, Ragenie, czy przypominasz sobie, e w przeszoci niekiedy syszae kobiece gosy?
Tak, syszaem Christene. I... tak, take inne gosy kobiet.
No wic, w padzierniku, kiedy wychodzie kra, wmieszaa si jedna z naszych kobiet.
Jak to?
Istnieje moda kobieta, ktrej nigdy nie spotkae. Ma na imi Adalana.
Nigdy o niej nie syszaem.
Jest bardzo mia i agodna. To ona zawsze gotowaa dla nas i sprztaa. To ona ukadaa
kwiaty, kiedy Allen dosta prac w kwiaciarni. A mnie nigdy nie przyszo do gowy, e...

 Co ona ma z tym wsplnego? Czy to ona wzia pienidze?

Nie. To ona zgwacia twoje ofiary.
Ona zgwacia dziewczyny? A jak ona, kobieta, gwaci dziewczyny?
Czy syszae kiedy o lesbijkach?
No dobra powiedzia Ragen ale jak lesbijka gwaci inn dziewczyn?
No wanie dlatego oskaryli ciebie. Kiedy jeden z mczyzn jest na wiecie, to zdarza si, e
ma fizyczn zdolno do uprawiania seksu, chocia obaj wiemy, e ustanowiem regu, zgodnie
z ktr mamy y z celibacie. Ona posuya si twoim ciaem.
Chcesz powiedzie, e przez cay czas oskara si mnie o gwat, ktry popenia ta suka?
Tak, ale chc, eby z ni porozmawia i pozwoli jej si wytumaczy.
Wic to o to chodzi. Ja j zabij.
Suchaj, Ragen, bd rozsdny.
Rozsdny?
Adalano, chc, eby poznaa Ragena. Poniewa Ragen jest naszym obroc, ma prawo
wiedzie, co si zdarzyo. Bdziesz musiaa si przed nim wytumaczy i usprawiedliwi swoje czyny.
W jego wyobrani rozleg si agodny, delikatny gos dobiegajcy jakby z zawiatw. By jak
halucynacja albo gos syszany we nie.
Suchaj, Ragen, przykro mi z powodu tych kopotw...
Jej jest przykro! warkn Ragen, chodzc w t i z powrotem po pokoju. Ty cholerna dziwko.
Dlaczego gwacisz kobiety? Zdajesz sobie spraw, w co nas wpakowaa?
Odwrci si gwatownie i wycofa ze wiata, a wtedy, nagle, w pokoju rozleg si pacz kobiety.
W otworze do podgldania ukazaa si twarz siostry Yaeger.
Czy mog panu w czym pomc, Billy?
Do diaba! powiedzia Arthur. Niech nas pani zostawi w spokoju.
Siostra Yaeger wycofaa si, zdenerwowana tym, e Arthur odezwa si do niej tak ostro. Kiedy
jej twarz znikna, Adalana zacza si tumaczy:
Suchaj, Ragen, musisz to zrozumie. Moje potrzeby s inne ni potrzeby reszty z was.
Dlaczego, u diaba, uprawiasz seks z innymi kobietami? Przecie sama jeste kobiet.
Wy, mczyni, nie rozumiecie. Dzieci przynajmniej wiedz, czym jest mio, czym jest
wspczucie, co znaczy mc obj kogo i powiedzie: Kocham ci, troszcz si o ciebie, darz ci
uczuciem.
Musz przerwa powiedzia Arthur. Zawsze uwaaem, e mio fizyczna jest czym
nielogicznym i anachronicznym. W wietle ostatnich bada naukowych...
Jeste obkany! krzykna Adalana. Obaj jestecie obkani! Tu jej gos zagodnia.
Gdybycie mogli dowiadczy, jak to jest, kiedy kto was obejmuje i troszczy si o was, gdybycie

mogli tego dowiadczy, to moe bycie zrozumieli.

Suchaj, suko! warkn Ragen. Nie obchodzi mnie, kim czy czym jeste. Jeeli odezwiesz si
jeszcze raz do kogo na tym oddziale lub w ogle kogokolwiek, to dopilnuj, eby umara.
Chwileczk odezwa si Arthur. Nie ty podejmujesz tutaj decyzje, w tym szpitalu. Tutaj ja
rzdz, a ty masz mnie sucha.
Masz zamiar pozwoli jej usprawiedliwia si za pomoc takich bredni?
W adnym wypadku. Zajm si t spraw. Ale ty nie moesz jej zabroni wychodzi na wiat.
Nie masz w tej sprawie nic do powiedzenia. Bye idiot, pozwalajc jej ukra sobie ten czas. Nie
miae wystarczajcej kontroli. Twoja gupia wdka, marihuana i amfetamina spowodoway, e
jeste taki saby, e naraasz na niebezpieczestwo ycie Billyego i wszystkich innych. Tak,
Adalana to zrobia. Ale odpowiedzialno spoczywa na tobie, bo ty jeste obroc. A kiedy stae
si saby, narazie na niebezpieczestwo nie tylko siebie, ale wszystkich innych.
Ragen chcia si odezwa, ale nie powiedzia nic. Dostrzeg stojc na parapecie doniczk
z kwiatem, wycign rk i zrzuci j na podog.
Powiedziawszy to, co powiedziaem cign Arthur owiadczam, e zgadzam si, by Adalana
bya od tej chwili zaklasyfikowana jako niepodana. Adalano, nigdy wicej nie wyjdziesz na
wiat. Nie bdziesz miaa wicej czasu do dyspozycji.
Adalana stana w kcie, twarz do ciany, i zawodzia, dopki nie opucia wiata.
Nastpia duga cisza, po czym wyszed na wiat David i otar sobie zy z oczu. Popatrzy na
kwiat w rozbitej doniczce i pomyla, e rolina ginie. Jej widok sprawi mu bl. David odczuwa jej
umieranie.
Do drzwi podesza siostra Yaeger z tac z jedzeniem.
Czy jest pan pewien, e nie mog panu pomc?
David skuli si.
Czy wsadzicie mnie do wizienia za to, e zamordowaem rolin?
Siostra odstawia tac i pooya mu uspokajajco do na ramieniu.
Nie, Billy. Nikt pana nie wsadzi do wizienia. Zaopiekujemy si panem i sprawimy, e poczuje
si pan lepiej.

Doktor George, mimo nawau zaj, pojecha do Atlanty na zjazd Amerykaskiego Towarzystwa
Psychiatrycznego, ktry zacz si w poniedziaek, 8 maja. W pitek poprzedniego tygodnia odby
sesj z Milliganem i zarzdzi, eby podczas jego nieobecnoci rozpocz jego intensywn kuracj.
Ustali szczegy z doktor Marlene Kocan, naczelnym psychologiem szpitala.
Pochodzca z Nowego Jorku Marlene Kocan naleaa do tych czonkw personelu szpitala
Hardinga, ktrzy od pocztku wtpili w trafno diagnozy mwicej o osobowoci wielorakiej, cho

nigdy otwarcie nie ujawnia swoich wtpliwoci. A pewnego popoudnia, gdy rozmawiaa w swoim
gabinecie z Allenem, wesza Donna Egar i powiedziaa:
Cze, Marlene. Jak si masz?
Wtedy Allen, odwracajc si gwatownie, wygada si:
Marlene to imi dziewczyny Tommyego.
W teje chwili, dostrzegajc jego spontaniczno oraz fakt, e wypowiedzia te sowa bez chwili
zastanowienia, doktor Kocan uwierzya, e Milligan nie udaje.
Ja te mam tak na imi powiedziaa. Wic mwisz, e ona jest dziewczyn Tommyego?
No, ona nie wie, e to jest Tommy. Ona nazywa nas wszystkich imieniem Billy. Ale to
Tommy da jej piercionek zarczynowy. Ona nie zna naszej tajemnicy.
No to bdzie wstrznita, kiedy j odkryje powiedziaa doktor Kocan w zamyleniu.
Na zjedzie Amerykaskiego Towarzystwa Psychiatrycznego doktor Harding spotka doktor
Wilbur i poinformowa j dokadnie, co dzieje si z Milliganem. Powiedzia jej, e teraz wierzy, i
Milligan cierpi na osobowo wielorak. Opisa jej te, jak Milligan reaguje na to, e personel nie
uznaje innych imion ni Billy i opowiedzia o problemach, jakie to powoduje.
Podczas terapii grupowej spowodowao to kopoty z innymi pacjentami. Na prob, by
podzieli si swoimi problemami, odpowiada: Mj lekarz zabroni mi o tym mwi. Moe pani
sobie wyobrazi, jakie to pociga skutki. Zosta wykluczony z grupy.
Trzeba rozumie powiedziaa doktor Wilbur co dla dodatkowych osobowoci oznacza fakt,
e nie s uznawane. Oczywicie, s przyzwyczajone do reagowania na oryginalne imi, jednak gdy
sekret si wyda, czuj si w takim wypadku niechciane.
Doktor George zastanowi si nad tym, a potem zapyta doktor Wilbur, co sdzi o jego zamiarze
leczenia Milligana w tym krtkim okresie, ktry mu pozosta.
Sdz, e powinien pan poprosi sd o co najmniej dziewidziesit dodatkowych dni
odrzeka. I e w tym czasie powinien pan sprbowa doprowadzi do integracji jego osobowoci,
tak eby mg wspdziaa z adwokatami i by zdolnym do przesucha sdowych.
Za jakie dwa tygodnie, 26 maja, ma przyjecha i zbada go psychiatra sdowy stanu Ohio.
Zastanawiaem si, czy pani nie mogaby zjawi si wtedy na konsultacj. Przydaoby mi si
wsparcie z pani strony.
Doktor Wilbur zgodzia si przyjecha.
Cho zjazd mia trwa a do pitku, doktor George wyjecha z Atlanty w rod. Zapowiedzia
spotkanie zespou w Wakefield Cottage na nastpny dzie i poinformowa personel, e po
omwieniu przypadku z doktor Wilbur doszed do wniosku, i nieuznawanie alternatywnych
osobowoci jest antyterapeutyczne.
Mylelimy, e ignorujc te liczne osobowoci, doprowadzimy do ich zintegrowania. Ale

w rzeczywistoci to zepchno je do podziemia. Musimy nadal podkrela potrzeb

odpowiedzialnoci za czyny, ale rwnoczenie musimy unika tumienia poszczeglnych osobowoci.
Stwierdzi, e jakakolwiek nadzieja na to, e dojdzie do integracji osobowoci, a co za tym idzie,
na to, e Milligan stanie si zdolny do przesucha sdowych, moe istnie tylko pod warunkiem, e
wszystkie osobowoci zostan uznane i e bdzie si je traktowao jak odrbne osoby.
Rosalie Drake poczua ulg. Ona sama, potajemnie, przez cay czas reagowaa na wszystkich,
zwaszcza na Dannyego. Teraz, gdy otwarcie uzna si istnienie ich wszystkich, zamiast udawa, e
nie istniej ze wzgldu na tych nielicznych, ktrzy w nie nie wierz, wszystkim bdzie atwiej.
Dnia 12 maja 1978 roku Donna Egar umiechaa si, wypisujc nowy plan:
Pan Milligan bdzie mg swobodnie mwi o innych osobowociach po to, by mc wyrazi
uczucia, z ktrych wyraeniem w inny sposb ma trudnoci. Bdzie mg szczerze omawia ich
istnienie z personelem.
Plan:
(A) Nie zaprzecza, e dowiadcza objaww dysocjacyjnych.
(B) Kiedy jest przekonany, e jest inn osob, dowiedzie si, co w tej sytuacji czuje.

Kiedy w poowie maja minigrupa zacza pracowa w ogrodzie, Rosalie Drake i Nick Cicco
odkryli, e Danny bardzo si boi rcznej maszyny orzcej marki Rototiller. Rozpoczli program
odwarunkowywania, zachcajc Dannyego, eby podchodzi coraz bliej do maszyny. Kiedy Nick
powiedzia, e pewnego dnia Danny przestanie si ba i bdzie mg nawet obsugiwa t maszyn,
Danny omal nie zemdla.
Kilka dni pniej jeden z innych pacjentw Rosalie nie chcia pracowa w ogrodzie. Allen
zauway, e pacjent ten od czasu do czasu lubi dokucza Rosalie.
Co za idiotyzm! krzycza pacjent. To oczywiste, e nie ma pani pojcia o ogrodnictwie.
Ale moemy sprbowa perswadowaa Rosalie.

 Jest pani pieprzonym gupim babskiem powiedzia pacjent ktre o ogrodnictwie ma takie
samo zerowe pojcie jak o terapii grupowej.
Allen widzia, e Rosalie jest bliska ez, ale nie powiedzia nic. Wypuci na chwil Dannyego,
eby ten popracowa z Nickiem. Pniej, ju w pokoju, Allen zacz wychodzi na wiat, lecz poczu,
e co nim szarpie i wali o cian. Tak rzecz mg zrobi tylko Ragen i tylko w czasie
przechodzenia jednej osobowoci w drug.
Jezu, po co to robisz? szepn Allen.
Dzi rano w ogrodzie pozwolie tamtemu krzykaczowi obrazi dam.
To nie ja.
Znasz zasady. Nie wolno sta i bezczynnie patrze, jak obraana jest kobieta czy dziecko.
Wic dlaczego ty nic nie zrobie?
Ja nie byem wtedy na wiecie. To by twj obowizek. Pamitaj o tym albo nastpnym
razem, kiedy wyjdziesz na wiat, rozwal ci gow.
Na drugi dzie, kiedy agresywny pacjent obrazi Rosalie, Allen zapa go za konierz i, ypic
wciekle, zawoa:
Uwaaj, do cholery, co mwisz!
Mia nadziej, e pacjent nie zacznie si broni. Gdyby zacz, pomyla, odejd i niech Ragen si
z nim bije. By pewien, e tak zrobi.

Rosalie Drake przekonaa si, e musi bezustannie broni Milligana przed tymi osobami
w szpitalu, ktre twierdz, e jest on oszustem udajcym chorob, eby wymiga si od wizienia
oraz przed tymi, ktrych denerwuje to, e Allen domaga si specjalnych przywilejw, nastawiajc
przeciwko sobie czonkw personelu i tymi, ktrych wyprowadza z rwnowagi arogancja Arthura,
a take aspoeczna postawa Tommyego. Bya wcieka, syszc, jak niektre pielgniarki
narzekaj, e ulubiony pacjent doktora Georgea zbytnio absorbuje wszystkich swoj osob. I kulia
si po prostu, gdy syszaa wci, e oni martwi si bardziej o tego gwaciciela ni o jego ofiary.
Sama bya zdania, e prbujc pomc czowiekowi z zaburzeniami psychicznymi, trzeba odoy na
bok uczucia skaniajce do zemsty, a zaj si tym czowiekiem jako pacjentem.
Pewnego ranka Rosalie obserwowaa Billyego Milligana, siedzcego na schodkach przed
Wakefield Cottage. Billy porusza ustami, mwi do siebie. Potem nastpia w nim zmiana.
Podnis wzrok, zaskoczony, pokrci gow, dotkn policzka.
A nastpnie zauway motyla, wycign rk i go zapa. Kiedy zajrza do wntrza zoonych
doni, skoczy na rwne nogi z bolesnym okrzykiem. Rozoy rce, podnoszc je do gry, jakby
chcia pomc motylowi odlecie. Motyl upad na ziemi i lea nieruchomo. Billy patrzy na niego
z wyrazem udrki na twarzy.

Gdy Rosalie do niego podesza, odwrci si, przestraszony. W oczach mia zy. Rosalie, sama nie
wiedzc dlaczego, miaa wraenie, e jest to kto inny ni ci wszyscy, ktrych dotychczas poznaa.
Podnis motyla z ziemi.
On ju nie lata.
Rosalie umiechna si do niego serdecznie, zastanawiajc si, czy powinna zaryzykowa
i zwrci si do niego, uywajc waciwego imienia. W kocu wyszeptaa:
Witaj, Billy. Od dawna chc ci pozna.
Usiada obok niego na schodkach, a on, obejmujc ramionami kolana, patrzy przeraony na
traw, na drzewa i na niebo.

Kilka dni pniej, podczas zaj minigrupy, Arthur pozwoli Billyemu wyj ponownie na wiat
i pracowa w glinie. Nick zachci go, eby uformowa gow i Billy mczy si nad tym przez blisko
godzin. Uksztatowa kul, doda kawaki gliny na oczy i nos, a potem przylepi dwie kulki, ktre
miay udawa tczwki.
Zrobiem gow powiedzia z dum.
Bardzo dobrze pochwali go Nick. Kto to jest?
A to musi by kto?
Nie, po prostu mylaem, e ta rzeba kogo przedstawia.
Gdy Billy odwrci si, na wiat wyszed Allen i spojrza na glinian gow z obrzydzeniem.
Wedug niego by to po prostu szary gniot. Allen wzi narzdzie do modelowania, eby go
przerobi. Zrobi z tego popiersie Abrahama Lincolna albo doktora Georgea i pokae Nickowi, jak
wyglda prawdziwa rzeba.
Ju mia zacz modelowa twarz, kiedy narzdzie wylizno mu si i skaleczyo go w rk, tak
e popyna krew.
Allen otworzy usta. Wiedzia, e to nie on by a tak niezdarny. Nagle poczu, e kto go
popycha na cian. Cholera. Znowu Ragen.
Co znowu zrobiem? zapyta szeptem.
Odpowied usysza w gowie.
Nigdy nie dotykaj tego, co zrobi Billy.
Do diaba, ja chciaem tylko...
Chciae si popisa. Pokaza, e masz talent plastyczny. Ale teraz jest waniejsze, eby Billy
odby terapi.
Tego wieczoru, ju w pokoju, Allen skary si Arthurowi, e ma mdoci po uderzeniu o cian
i e ma dosy atakw Ragena.
Jeeli tak mu wszystko przeszkadza, to niech si tym zajmie on sam albo kto inny.

 Spowodowae kopoty odpowiedzia mu Arthur. Spowodowae niezgod. Z twojego

powodu zostalimy wykluczeni z terapii grupowej. Twoje bezustanne manipulacje byy przyczyn
wrogoci wielu czonkw personelu Wakefield Cottage.
No to niech kto inny to wszystko zaatwia. Wyznacz kogo, kto niewiele mwi. Billy i dzieci
potrzebuj leczenia. Niech oni maj do czynienia z tymi ludmi.
Miaem zamiar czciej pozwala Billyemu na wychodzenie na wiat powiedzia Arthur. Po
spotkaniu z doktorem Georgem nadejdzie czas na to, by Billy spotka si z nami wszystkimi.

Gdy w rod, 24 maja, Milligan wszed do pokoju bada, doktor George zauway w jego oczach
wyraz przeraenia i rozpaczy. Milligan wyglda tak, jak gdyby mia za chwil uciec lub upa.
Wpatrywa si w podog, a doktor George odnis wraenie, e z otaczajc rzeczywistoci czy
go tylko saba ni. Przez chwil siedzieli w milczeniu, przy czym Billyemu trzsy si kolana.
Nastpnie doktor George powiedzia agodnie:
Moe opowie mi pan, jakie s pana wraenia po pojawieniu si na wiecie i co pan czuje przed
rozmow ze mn.
Nic na ten temat nie wiem powiedzia Billy przez nos.
Nie wiedzia pan o naszym spotkaniu? A kiedy pojawi si pan na wiecie?
Billy wyglda na zmieszanego.
Jak to pojawiem si na wiecie?
Kiedy uwiadomi pan sobie, e pan i ja bdziemy rozmawia?
Wtedy, kiedy przyszed ten facet i powiedzia, e mam z nim pj.
Co pan sobie wtedy pomyla? Co paskim zdaniem miao si zdarzy?
Ten facet powiedzia mi, e id do lekarza. Nie miaem pojcia dlaczego. Kolana Billyego
nadal dray, a on nie mg tego opanowa.
Rozmowa przebiegaa powoli, przerywana chwilami mczcej ciszy. Doktor George stara si
uzyska kontakt z tym, co by tego pewien stanowio osobowo podstawow. Postpowa jak

rybak manewrujcy delikatnie wdk tak, eby si za bardzo nie napia i nie pka.
Jak si pan czuje? zapyta.
Chyba dobrze.
Jakie ma pan problemy?
No wic... robi rne rzeczy, a potem tego nie pamitam... Zasypiam... i ludzie mi mwi, co
zrobiem.
A jakie rzeczy wedug nich pan robi?
Ze rzeczy... popeniam przestpstwa.
Czy s to rzeczy, o ktrych zrobieniu pan myla? Wikszo z nas myli czasami o zrobieniu
mnstwa rnych rzeczy.
Za kadym razem, kiedy si budz, kto mi mwi, e zrobiem co zego.
A co pan o tym sdzi? Co pan myli, kiedy kto panu mwi, e zrobi pan co zego?
Chc wtedy po prostu umrze... bo nie chc nikogo krzywdzi.
Dra tak bardzo, e doktor George szybko zmieni temat.
Mwi pan, e pan pi. Jak duo pan pi?
Mnie si wydaje, e nie pi dugo, ale okazuje si, e pi przez dugi czas. A poza tym, cigle
co sysz... Kto prbuje do mnie mwi.
A co ten kto prbuje powiedzie?
Ja waciwie tego nie rozumiem.
Czy dlatego, e ten kto mwi szeptem? A moe mwi niewyranie albo przekrca wyrazy tak,
e nie moe ich pan rozrni?
To jest ciche... i brzmi, jakby dobiegao z daleka.
Tak jakby dobiegao z innego pomieszczenia czy innego kraju?
Tak powiedzia Billy z innego kraju.
Z jakiego okrelonego kraju?
Po duszym poszukiwaniu w pamici Billy powiedzia:
To brzmi tak jak w filmie z Jamesem Bondem. A inny mwi tak, jakby by Rosjaninem. Czy to
s ci ludzie, o ktrych ta pani mwia, e s we mnie, wewntrz?
Moliwe szepn doktor George, prawie niedosyszalnie, widzc popoch w oczach Billygo.
Gos Billyego przeszed w krzyk.
Co oni tam robi?!
Co oni do pana mwi? Prosz powiedzie, bo to moe nam pomc zrozumie. Czy daj panu
wskazwki, czy co panu radz?
To brzmi tak, jak gdyby mwili: Suchaj, co on mwi. Suchaj, co on mwi.
On, to znaczy kto? Ja?

 Chyba tak.
A kiedy nie jestem z panem, kiedy jest pan sam, czy wtedy te pan syszy, e do pana mwi?
Billy westchn.
Wtedy to brzmi jak rozmowa o mnie. Z innymi ludmi.
Czy oni si zachowuj tak, jakby musieli pana broni? Czy rozmawiaj o panu z innymi ludmi,
ale pragnc pana osania?
Wydaje mi si, e zmuszaj mnie, ebym zasn.
Kiedy pana do tego zmuszaj?
Wtedy, kiedy robi si za bardzo zdenerwowany.
Czy ma pan wraenie, e to jest wtedy, kiedy nie moe pan poradzi sobie ze
zdenerwowaniem? To jest jeden z powodw, dla ktrych ludzie zasypiaj. Zasypiaj, eby oddali
si od tego, co ich denerwuje. Czy ma pan wraenie, e teraz robi si pan wystarczajco silny? Tak
silny, e oni nie musz ju pana chroni?
Kto to s oni? zawoa Milligan, a w jego gosie zabrzmiao znowu przeraenie. Kim s ci
ludzie? Dlaczego nie pozwalaj mi czuwa?
Doktor George uwiadomi sobie, e musi pj w inn stron.
Z czym jest panu najtrudniej sobie poradzi?
Kto ma zamiar mnie skrzywdzi.
Czy to pana przeraa?
To spowodowaoby moje zanicie.
Ale mimo to mgby pan zosta skrzywdzony upiera si doktor George. Nawet o tym nie
wiedzc.
Billy pooy sobie donie na drcych kolanach.
Ale jeeli zasn, to nic mi si nie stanie.
Co si wtedy dzieje? Wtedy, kiedy pan pi?
Nie wiem... Za kadym razem, kiedy si budz, okazuje si, e nic mi si nie stao. Po
duszym milczeniu Billy podnis znowu wzrok. Nikt mi nie powiedzia, dlaczego ci ludzie istniej.
Ci, ktrzy do pana mwili?
Tak.
Moe to z tego powodu, o ktrym przed chwil pan mwi. To znaczy: e kiedy pan nie wie, jak
siebie ochroni przed jakim niebezpieczestwem, paska druga strona potrafi zorientowa si,
w jaki sposb si ochroni, tak eby nic si panu nie stao.
Moja druga strona?
Doktor George umiechn si i kiwn gow, czekajc na reakcj Billyego. Gos Billyego
zadra:

 A jak to si dzieje, e nie znam tej drugiej strony?

Bo najprawdopodobniej ma pan w sobie wielki lk powiedzia doktor George. Lk
powstrzymujcy pana od czynw, ktre s konieczne dla paskiej ochrony. To jest tak, jakby pan
bardzo si ba ich dokonywa. Poniewa tak bardzo si pan boi, musi pan zasypia. Musi pan
zasypia po to, by podczas snu ta paska druga strona moga uczyni to, co pana ochroni.
Billy zdawa si zastanawia nad tym przez chwil. A potem podnis wzrok, usilnie starajc si
to wszystko zrozumie.
Dlaczego ja jestem taki?
Musiay zaistnie fakty, ktre pana okropnie przestraszyy, kiedy by pan bardzo may.
Po duszym milczeniu Billy zacz szlocha.
Nie chc o tym myle. To boli.
Ale pyta mnie pan, dlaczego musi pan zasypia wtedy, kiedy boi si pan, e nastpi sytuacja,
w ktrej zostanie pan skrzywdzony.
Billy rozejrza si i zapyta stumionym gosem:
Jak ja si tu dostaem? Jak si dostaem do tego szpitala?
Pani Turner, doktor Karolin i doktor Wilbur uwaay, e by moe dostawszy si do szpitala,
nie bdzie pan musia zasypia. e w szpitalu bdzie si pan mg nauczy, jak sobie radzi
z problemami i przeraajcymi dowiadczeniami.
To znaczy, e wy moecie do tego doprowadzi? zaszlocha Billy.
My oczywicie chcielibymy sprbowa panu pomc. A pan, czy pan chciaby, abymy
sprbowali?
Gos Billyego znowu przeszed w krzyk.
To znaczy, e wypdzicie tych ludzi ze mnie?
Doktor George cofn si na krzele. Musia zachowa ostrono, nie mg obiecywa zbyt wiele.
Chcielibymy panu pomc. Chcielibymy doprowadzi do tego, eby pan nie musia zasypia.
I eby te paskie inne strony pomogy panu sta si czowiekiem silnym i zdrowym.
I ju ich nie bd sysza? I oni nie bd mogli zmusi mnie do spania?
Doktor George ostronie dobiera sowa:
Jeeli stanie si pan wystarczajco silny, nie bdzie powodu, eby pana zmusza do spania.
Mylaem, e nikt mi nie bdzie mg pomc. Ja... ja nie wiedziaem... Za kadym razem, kiedy
si odwracaem, budziem si... Byem zamknity na klucz w pokoju... w izolatce...
Zajkn si, oczy mu latay z przeraenia.
To mogo pana bardzo przestraszy powiedzia doktor George, starajc si go uspokoi.
Bardzo.
Ja byem zawsze zamykany w izolatce powiedzia Billy, podnoszc gos. Czy on wie, e ja

jestem tutaj?
Kto?
Mj tata.
Nie kontaktowaem si z nim. Nie wiem, czy wie, e pan tu jest.
Ja... Mnie nie wolno mwi. Gdyby on wiedzia, e pan ze mn rozmawia, to... to by mnie
zabi... i zakopa w szopie.
A strach byo patrze na cierpienie malujce si na twarzy Billyego. Billy skuli si i opuci
wzrok. Nitka zerwaa si. Doktor George wiedzia, e go straci.
Rozleg si cichy gos Allena.
Billy pi. Arthur nawet go nie upi. Billy zasn, bo zacz sobie znw przypomina.
Mwienie o tym byo dla niego za trudne, czy tak?
A o czym mwilicie?
O Chalmerze.
No tak, to mogoby... Allen podnis wzrok i zobaczy kamer wideo. Po co jest ta kamera?
Powiedziaem Billyemu, e chciabym zarejestrowa sesj na filmie wideo. Wyjaniem mu, po
co. A on si zgodzi. Co spowodowao, e to ty teraz wyszede na wiat?
Arthur kaza mi wyj. Chyba dlatego, e Billy przestraszy si tych wspomnie. Czu si niby
w puapce.
Doktor George zacz wyjania, o czym rozmawiali z Billym i nagle przyszed mu do gowy
pewien pomys.
Powiedz mi, czy byoby moliwe, ebym porozmawia rwnoczenie z tob i z Arthurem?
ebymy we trzech porozmawiali o tym, co si przed chwil zdarzyo?
Mog zapyta Arthura.
Chc uzyska twoj, a take Arthura opini w takiej sprawie: by moe Billy jest teraz
silniejszy, moe nie ma skonnoci samobjczych i moe mgby radzi sobie z wiksz iloci
spraw...
On nie ma skonnoci samobjczych.
Gos by dystyngowany i zdradza akcent charakterystyczny dla brytyjskich klas wyszych.
Doktor George zorientowa si, e Arthur postanowi wyj na wiat i mwi we wasnym imieniu.
Nie widzia Arthura od dnia, w ktrym w wizieniu badanie przeprowadzaa doktor Wilbur. Usiujc
zachowa spokj i nie okazywa zdziwienia, kontynuowa rozmow:
Ale czy z nim wci trzeba si obchodzi jak z jajkiem? Czy cigle jest taki podatny na ciosy?
Tak odrzek Arthur, stykajc palce obu doni koniuszkami. Bardzo atwo go przestraszy.
Ma silne cechy paranoidalne.
Doktor George oznajmi, e waciwie nie mia zamiaru w tej fazie terapii rozmawia z Billym

o Chalmerze, ale wydawao mu si, e Billy potrzebuje rozmowy na ten temat.

Dotkn pan wspomnie przeszoci powiedzia Arthur, starannie dobierajc sowa i to jest
pierwsza rzecz, jaka do niego dotara. Zatryumfowa te zwyky strach. A to w zupenoci
wystarczyo, eby go upi. Nie mogem nic zrobi, eby nad tym zapanowa. Pozwoliem mu si
obudzi, zanim...
Czy jest pan wiadomy wszystkiego, co on mwi, kiedy nie pi?
Jestem tego wiadomy tylko czciowo, a i to nie zawsze. Nie zawsze mog dokadnie
wiedzie, co on myli. Ale kiedy myli, wyczuwam lk. Nie wiem, dlaczego, ale on waciwie niezbyt
wyranie syszy, co si do niego mwi. Jednak wyglda na to, e orientuje si, i czasami go
usypiamy i e sam te moe zasn.
Doktor George i Arthur zaczli mwi na temat niektrych z alternatywnych osobowoci, ale
Arthur, w chwili gdy zacz przywoywa wspomnienia, przerwa nagle, podnis gow i zakoczy
rozmow.
Kto jest przy drzwiach powiedzia, i ju go nie byo.
Przy drzwiach znajdowa si sanitariusz Jeff Janata, ktry obieca, e przyjdzie za pitnacie
dwunasta.
Arthur pozwoli Tommyemu wrci z Jeffem do Wakefield Cottage.

Na drugi dzie, dwa dni przed wizyt doktor Wilbur, doktor George, widzc drce kolana,
uwiadomi sobie, e na sesj terapeutyczn znw przyszed Billy. Sysza on przedtem o Arthurze
i Ragenie i teraz chcia si dowiedzie, kim oni s.
Jak mu to powiedzie? zastanawia si Harding. Wyobrazi sobie rzecz przeraajc: e Billy
odbierze sobie ycie, kiedy dowie si prawdy. Pacjent jego kolegi z Baltimore powiesi si
w wizieniu, kiedy dowiedzia si, e cierpi na osobowo wielorak. Doktor George odetchn
gboko i powiedzia:
Ten gos, ktry mwi tak jak w filmie o Jamesie Bondzie, to Arthur. Arthur to jedno
z paskich imion.
Kolana przestay dre. Billy patrzy na lekarza szeroko otwartymi oczami.
Arthur jest czci pana. Chciaby pan go pozna?
Billy zacz dygota. Kolana dray mu tak gwatownie, e zauway to i prbowa je
unieruchomi, przyciskajc rkami.
Nie. Myl o tym powoduje, e chc spa.
Prosz posucha, Billy, sdz, e gdyby bardzo si pan postara, mgby pan nie zasn
i czuwa, gdy Arthur wyjdzie na wiat i zacznie mwi. Mgby pan usysze, co on mwi. A wtedy
zrozumiaby pan, na czym polega paski problem.

 Ale ja si boj.
Zaufa mi pan?
Billy kiwn gow.
Wic dobrze. Pan bdzie tu siedzia, a Arthur wyjdzie na wiat i porozmawia ze mn. Nie
zanie pan. Usyszy pan i zapamita wszystko, co on powie. Tak jak czyni to niektrzy inni. Nie
bdzie pan na miejscu, ale bdzie pan wiadomy.
Co to znaczy na miejscu?
Tak to okrela Arthur, kiedy chce wytumaczy, co si dzieje, kiedy jedna z osb mieszkajcych
w panu wychodzi na wiat i przejmuje dziaanie. Miejsce to jest co takiego jak duy krg wiata
reflektora. Ten, kto w ten krg wchodzi, jest panem wiadomoci. Prosz zamkn oczy, a zobaczy
pan.
Harding wstrzyma oddech, gdy Billy zamkn oczy.
Widz! Jest tak, jakbym si znajdowa na ciemnej scenie, a reflektor mnie owietla.
W porzdku, Billy. Jeeli usunie si pan na bok i wyjdzie z krgu wiata, to Arthur wyjdzie i z
nami porozmawia. Jestem tego pewien.
Nie stoj ju w wietle powiedzia Billy, a kolana przestay mu dre.
Prosz posucha, Arthurze, Billy musi z panem porozmawia powiedzia Harding.
Przepraszam, e panu przeszkadzam i pana wywouj, ale dla terapii Billyego rzecz o zasadniczym
znaczeniu jest to, eby Billy wiedzia o panu i o innych.
Harding poczu, e donie mu wilgotniej. Gdy jego pacjent otworzy oczy, wyraz jego twarzy by
zmieniony. Znikno zmarszczenie brwi, tak charakterystyczne dla Billyego, a pojawio si wyniose
spojrzenie spod opuszczonych powiek, znamionujce Arthura. I rozleg si gos, ktry Harding
sysza poprzedniego dnia. Popyny sowa wypowiadane ze cinit szczk i ledwie
poruszajcymi si ustami, z akcentem charakterystycznym dla brytyjskich klas wyszych.
Williamie, mwi Arthur. Chc, eby wiedzia, e znajdujesz si w bezpiecznym miejscu i e
pracujcy tutaj ludzie prbuj ci pomc.
Wyraz twarzy Billyego zmieni si natychmiast. Jego oczy otworzyy si szeroko. Billy rozejrza
si wkoo, zaskoczony, i zapyta:
Dlaczego przedtem o tobie nie wiedziaem?
Po czym ponownie zamieni si w Arthura.
Byem zdania, e nie bdzie z korzyci dla ciebie, jeeli si dowiesz, zanim bdziesz gotowy.
Miae silne skonnoci samobjcze. Musielimy czeka z wyjawieniem ci sekretu, a przyjdzie
waciwa pora.
Doktor George patrzy i sucha, przeraony, ale i zadowolony. Arthur mwi do Billyego przez
blisko dziesi minut. Opowiedzia mu o Ragenie i o omiu innych osobach i wyjani, e zadaniem

doktora Georgea jest scali umysy wszystkich tych osb w jeden.

Czy pan potrafi to zrobi? zapyta Billy, zwracajc si do doktora Georgea.
Nazywamy to integracj. Zrobimy to powoli. Najpierw poczymy Allena i Tommyego, bo oni
dwaj maj bardzo wiele cech wsplnych. Nastpnie Dannyego i Davida, ktrym potrzebna jest
solidna terapia. A pniej poczymy innych, jednego po drugim, a stanie si pan ponownie jedn
osob.
Dlaczego musi ich pan zintegrowa ze mn? Dlaczego nie moe si pan ich pozby?
Doktor George zrobi piramidk z doni.
Bo inni terapeuci prbowali to zrobi w wypadku ludzi bdcych w takim stanie jak pan. I to
si im raczej nie udao. Paska najwiksza nadzieja na wyleczenie zaley od tego, czy scali pan
wszystkie te aspekty, najpierw dziki faktowi, e one porozumiej si midzy sob, a nastpnie
dziki temu, e bdzie pan pamita, co kady z nich robi, e pozbdzie si pan amnezji. Nazywamy
to wspwiadomoci. W kocowej fazie bdzie pan pracowa nad scaleniem wszystkich tych ludzi
w jedn osobowo. To si nazywa integracja.
Kiedy pan ma zamiar to zrobi?
Pojutrze przyjedzie do pana pani doktor Wilbur. Bdziemy mieli prezentacj i dyskusj
z udziaem wikszoci pracujcego z panem personelu szpitalnego. Pokaemy filmy wideo, eby
umoliwi czonkom personelu, ktrzy nigdy przecie nie dowiadczyli takiego stanu umysu jak
paski, lepsze zrozumienie pana, po to, eby mogli panu pomc.
Billy kiwn gow. A potem jego oczy otworzyy si szeroko, a jego uwaga skierowaa si do
wewntrz. Kiwn gow kilka razy, po czym zdumiony podnis wzrok na doktora Georgea.
O co chodzi, Billy?
Arthur mwi, e mam panu powiedzie, e on chce zadecydowa, kto ma przyj na to
spotkanie i udzieli tym osobom pozwolenia.

W szpitalu Hardinga panowao wielkie podniecenie. Doktor Cornelia Wilbur wygosia tu wykad

latem 1975 roku, ale obecna wizyta to byo cakiem co innego. Teraz mieli synnego pacjenta,
pierwszego pacjenta z osobowoci wielorak, ktry by poddany obserwacji w szpitalu
psychiatrycznym przez dwadziecia cztery godziny na dob. Personel by wci podzielony cz
wierzya w suszno diagnozy, a cz nie ale wszyscy jego czonkowie chcieli by wiadkami
rozmowy doktor Wilbur z Milliganem.
Cho personel Wakefield Cottage sdzi, e na sali bdzie dziesi lub pitnacie osb, okazao
si, e sala bya nabita.
Obecnych byo prawie sto osb. Lekarze i pracownicy administracji szpitala przyprowadzili swoje
ony, czonkowie personelu innych oddziaw, nie majcy nic wsplnego z leczeniem Milligana,
toczyli si w tylnej czci sali. Siedzieli na pododze, opierali si o ciany i stali pod drzwiami.
Doktor George pokaza publicznoci nakrcone niedawno filmy wideo. Przedstawiay one jego
samego oraz Dorothy Turner pracujcych z poszczeglnymi osobowociami. Arthur i Ragen
wzbudzili zainteresowanie, bo nikt z personelu, poza jego czonkami pracujcymi w Wakefield
Cottage, nigdy ich nie widzia. Adalana, ktr dotychczas poznaa tylko Dorothy Turner, wywoaa
przeraenie jednych, a kpiny drugich. Kiedy jednak na filmie pojawia si osobowo podstawowa,
czyli Billy, zalega cisza. A kiedy Billy zawoa: Kim s ci ludzie? Dlaczego nie pozwalaj mi
czuwa?, Rosalie Drake, a take inne osoby musiay powstrzyma zy, cisnce si do oczu.
Po filmie doktor Wilbur wprowadzia do sali Billyego i przeprowadzia z nim krtk rozmow.
Rozmawiaa z Arthurem, Ragenem, Dannym i Davidem. Odpowiadali oni na pytania, ale Rosalie
widziaa, jacy s zdenerwowani. Gdy sesja si skoczya, Rosalie uwiadomia sobie, e cay
personel Wakefield Cottage jest zirytowany. Siostra Adrienne McCann i siostra Laura Fisher
narzekay, e oto po raz kolejny Milliganowi dano moliwo poczucia si wyjtkowym oraz szans
znalezienia si w centrum uwagi. Natomiast Rosalie, Nick Cicco i Donna Egar byli li, e z Billyego
zrobiono widowisko.

Po wizycie doktor Wilbur zmienia si ponownie strategia terapii. Doktor George skupi si na
integrowaniu poszczeglnych osobowoci.
Doktor Marlene Kocan odbywaa z Milliganem regularne sesje i poszczeglne osobowoci
zaczy przypomina sobie popenione wobec nich naduycia seksualne oraz doznane tortury,
przepracowywa je i przeywa na nowo cierpienia, ktre doprowadziy do objaww dysocjacyjnych,
gdy Billy mia osiem lat.
Doktor Kocan nie zgadzaa si na plan integrowania. Wiedziaa, e jest to metoda, ktr
posuya si doktor Wilbur w przypadku Sybil i twierdzia, e w innych okolicznociach byaby to
metoda suszna. Ale w przypadku Milligana naleao wzi pod uwag, co si stanie, jeeli Ragen
zostanie poczony z innymi, a Milligan wsadzony do wizienia. W wizieniu, we wrogim otoczeniu,

nie bdzie si umia w aden sposb broni i utraciwszy jedyny sposb obrony moe zosta
zabity.
Ale przecie przedtem przey w wizieniu zauway kto.
Tak, jednak wtedy Ragen by w pobliu i mg go broni. Jeeli Milligan ponownie zostanie
zgwacony przez wrogo nastawionego mczyzn, a wiecie, e takie rzeczy czsto zdarzaj si
w wizieniach, to prawdopodobnie popeni samobjstwo.
Naszym zadaniem jest doprowadzi do integracji jego osobowoci oznajmi Harding. Tak
nam zaleci sd.
Osobowo podstawowa, czyli Billy, bya zachcana do suchania innych osobowoci i do
odpowiadania na ich pytania, do potwierdzania ich istnienia i poznawania ich. Dziki nieustannemu
sugerowaniu mu tego, Billy mg pozostawa na wiecie coraz duej. Integrowanie miao zachodzi
stopniowo. Te osoby, ktre byy do siebie podobne, miay zosta zintegrowane najpierw, parami,
a potem miano integrowa to, co byo rezultatem czenia tych par. Odbywa si to miao metod
intensywnej sugestii do chwili, gdy wszystkie osobowoci poczyyby si w osobowo podstawow,
oryginalnego Billyego.
Poniewa Allen i Tommy byli najbardziej do siebie podobni, mieli zosta poczeni jako pierwsi.
Allen opowiada, e po wielogodzinnych sporach z doktorem Georgeem i analizach, dokonywanych
wsplnie z nim, nastpiy jeszcze dusze wewntrzne dyskusje z Arthurem i Ragenem. Allen
i Tommy wraz z doktorem Georgeem pracowali ciko nad integracj, ale szo to z oporami, bo
Tommy mia lki, ktrych Allen by pozbawiony. Allen na przykad uwielbia baseball, a Tommy ba
si gra w t gr, bo kiedy, grajc na drugiej bazie, popeni bdy i zosta za to pobity. Doktor
George zasugerowa, by Nick Cicco, Allen oraz inne osoby pomogy Tommyemu. Miay rozmawia
z nim o tym lku i zachca go do gry w baseball. Terapia zajciowa przez sztuk miaa trwa
nadal, a w jej zakres wczono malowanie farbami olejnymi.
Modsze osobowoci, twierdzi Allen, nie byy w stanie zrozumie pojcia integracji, dopki
Arthur nie wyjani im go, posugujc si analogi. Arthur porwna integracj do czego, co dzieci
znay, a mianowicie do proszku Kool-Aid. Proszek ten skada si z pojedynczych krysztakw,
z oddzielnych ziarenek. Kiedy doda si do niego wody, krysztaki rozpuszczaj si. Ale jeeli ta
mieszanka postoi przez pewien czas, woda wyparuje i pozostanie staa masa. Nic nie zostao
dodane ani utracone. Zaszy tylko zmiany.
Teraz wszyscy to rozumiej powiedzia Allen. Integracja to takie zmieszanie proszku.

Dnia 5 czerwca siostra Nan Graves zanotowaa: Pan Milligan stwierdzi, e na godzin
zintegrowa si jako Tommy i Allen i e czu si wtedy dziwnie.
Donna Egar zameldowaa, e Milligan powiedzia jej, i martwi si z powodu integracji, bo nie

chce, eby ktrakolwiek z alternatywnych osobowoci zmara lub eby zostay uszczuplone jej
talenty lub osabione mocne strony.
Dlatego pracujemy nad tym zapewni j Allen.
Na drugi dzie przyjechali Gary Schweickart i Judy Stevenson, przywoc dobre wieci. Sd
zgodzi si przeduy pobyt Milligana w szpitalu Hardinga, dajc mu co najmniej dalsze trzy
miesice na dokonanie integracji.
W rodowy wieczr, 14 czerwca, w budynku, w ktrym pacjenci odbywali muzykoterapi, Rosalie
patrzya i suchaa, jak Tommy gra na bbnach. Wiedziaa, e przedtem gra na nich tylko Allen.
W tym zintegrowanym stanie nie by oczywicie tak dobrym perkusist jak Allen w stanie
niezintegrowanym, samodzielnie.
Czuj, e kradn Allenowi talent powiedzia.
Czy jeste wci Tommym?
Jestem kombinacj i waciwie nie mam teraz imienia. To mnie niepokoi.
Ale reagujesz, kiedy kto mwi do ciebie Billy.
Zawsze tak czyniem odrzek, wystukujc powolny rytm.
Czy jest jaki powd, dla ktrego miaby tego zaniecha?
Wzruszy ramionami.
Sdz, e byoby to mniej skomplikowane dla wszystkich. Wystuka rytm jeszcze raz.
Dobrze. Moecie dalej mwi do mnie Billy.

Integracja nie nastpia od razu. Byway okresy o rnej dugoci, podczas ktrych siedem
alternatywnych osobowoci wszystkie z wyjtkiem Arthura, Ragena i Billyego czyy si
w jedn. eby unikn zamieszania, Arthur nada im nowe imi Kenny. Ale ono si nie przyjo
i wszyscy wrcili do imienia Billy.
Wieczorem pewna pacjentka przyniosa siostrze Yaeger notatk, ktr znalaza w koszu na
mieci u Billyego. Notatka wygldaa na list samobjcy. Wobec Milligana natychmiast
zastosowano specjalne rodki ostronoci. Przez reszt tygodnia siostra Yaeger meldowaa, e cho
Milligan integrowa si i dezintegrowa, pozostawa zintegrowany przez coraz dusze okresy. Dnia
14 lipca doszed do stanu, w ktrym by zintegrowany przez wiksz cz dnia i robi wraenie
spokojnego.
Czas pyn, a stany czciowej integracji nadal utrzymyway si przez wikszo czasu, ale byy
te krtkie okresy, w ktrych Milligan mia luki i w ogle traci kontrol nad wszystkim.
Judy i Gary ponownie odwiedzili swego klienta dnia 28 sierpnia. Powiedzieli mu, e
sprawozdanie doktora Georgea dla sdu ma by gotowe za jakie trzy tygodnie. Jeeli doktor

George orzeknie, e Milligan jest zintegrowany i zdolny do przesucha sdowych, to od sdziego

Flowersa bdzie zaleao, na kiedy zostanie wyznaczona data procesu.
Uwaam, e powinnimy omwi strategi procesow odezwa si Arthur. Chcemy zmieni
zeznania. Ragen chce przyzna si do winy i zaakceptowa kar za trzy rabunki, ale nie ma zamiaru
przyzna si do popenienia gwatw.
Jednak cztery z dziesiciu zarzutw to zarzuty popenienia gwatu.
Zgodnie z tym, co mwi Adalana, wszystkie trzy kobiety wspdziaay powiedzia Arthur.
Ani jedna z nich nie odniosa obrae. Kada miaa szans ucieczki. Poza tym Adalana mwi, e
kadej z nich oddaa cz pienidzy, eby miay wicej, kiedy firmy ubezpieczeniowe wypac im
odszkodowania.
Te kobiety mwi co innego powiedziaa Judy.
Komu ma pani zamiar wierzy? prychn Arthur. Im czy mnie?
Moglibymy to zakwestionowa, gdyby cho jedna z nich mwia co innego ni Adalana. Ale
wszystkie mwi to samo, a przecie zdaje pan sobie spraw, e te trzy kobiety nie znaj si ani nie
kontaktoway si ze sob.
Ale przecie wszystkie trzy mog nie chcie przyzna, jak byo naprawd.
Skd pan wie, co si naprawd zdarzyo? zapytaa Judy. Przecie pan tam nie by.
Ale bya tam Adalana powiedzia Arthur.
Ani Judy, ani Gary nie zaakceptowali pomysu zasugerowania, e ofiary wspdziaay.
Uwiadomili jednak sobie, e Arthur mwi o wersji zdarze zgodnej z postrzeganiem Adalany.
Czy moemy z ni porozmawia? zapyta Gary.
Arthur pokrci gow.
Zostaa wygnana z miejsca na zawsze. Za to, co zrobia. Nie moe by dalszych wyjtkw.
W takim razie obawiam si, e pozostaniemy przy tym, co postanowilimy przedtem
powiedzia Gary. Uniewinnienie. I to z powodu choroby umysowej.
Arthur popatrzy na niego chodno. Jego wargi prawie si nie poruszay, gdy wycedzi:
Nie bdziecie stara si o uznanie mnie za chorego umysowo.
To jest nasza jedyna nadzieja powiedziaa Judy.
Ja nie jestem umysowo chory upiera si Arthur i to koniec dyskusji.
Nastpnego dnia Judy i Gary otrzymali kolejny list pisany na tym liniowanym papierze. List
zawiera stwierdzenie, e William S. Milligan nie chce ju by przez nich reprezentowany i zamierza
broni si sam.
Znowu pozbawi nas penomocnictwa powiedzia Gary. Co ty na to?
Sdz, e tego listu te nie widziaam odrzeka Judy, chowajc list do teczki. Papiery gin
i zapodziewaj si. Przy naszym wspaniaym systemie archiwizacji znalezienie go zajmie pewnie

sze czy siedem miesicy.

W cigu nastpnych dni zawieruszyy si kolejne cztery listy odbierajce penomocnictwa,
a kiedy Judy i Gary pozostawili je bez odpowiedzi, Arthur przesta prbowa si ich pozby.
Czy moemy wygra, starajc si o uznanie go za chorego umysowo? zapytaa Judy.
Gary zapali fajk.
Jeeli Karolin, Turner, Kocan, Harding i Wilbur zeznaj, e Billy jest niezdolny do
odpowiadania za wasne czyny, zgodnie z definicj kodeksu stanu Ohio, to myl, e wygramy.
Ale sam mwie, e dotychczas aden oskarony o powane przestpstwo, cierpicy na
osobowo wielorak, nie zosta uniewinniony z powodu choroby umysowej.
No to w takim razie William Stanley Milligan bdzie pierwszy powiedzia Gary z umiechem.

Doktor George Harding walczy teraz z wasnym sumieniem. Nie mia cienia wtpliwoci, e Billy
znajduje si obecnie w stanie zintegrowania lub jest tego stanu bliski i prawdopodobnie zostanie
w wystarczajcym stopniu zintegrowany, by sta si zdolnym do zezna sdowych. Nie to stanowio
problem. W czasie dugich nocy pod koniec sierpnia, kiedy przeglda materiay do swego
sprawozdania dla sdziego Flowersa, nie dawao mu spokoju pytanie, czy rzecz moralnie suszn
bdzie potraktowanie diagnozy, stwierdzajcej istnienie stanu osobowoci wielorakiej, jako
argumentu dla obrony w sprawie o cikie przestpstwa, jakie popeni Billy.
Bardzo poruszao go zagadnienie odpowiedzialnoci karnej. Obawia si, e kto moe w sposb
bdny posuy si jego sowami, dyskredytujc diagnoz, mwic o istnieniu stanu osobowoci
wielorakiej, innych pacjentw cierpicych na t chorob, rodowisko lekarzy psychiatrw oraz
instytucj biegego psychiatry. Doktor George wiedzia, e jeeli sdzia Flowers zaakceptuje jego
opini mwic, i takie zaburzenie dysocjacyjne, zaklasyfikowane dotychczas jako nerwica, jest
podstaw do uznania pacjenta za niewinnego z powodu choroby umysowej, bdzie to stanowio
precedens prawny w stanie Ohio, a moe nawet na skal caego kraju.
Doktor George by przekonany, e wtedy, w cigu owych feralnych padziernikowych dni, Billy

Milligan nie kontrolowa swoich dziaa. Jego, lekarza, zadaniem byo dowiedzie si wicej
i wkroczy na nowe obszary. Jego obowizkiem byo zrozumie ten przypadek, zrozumie Billyego
i opisa ca rzecz w sposb, ktry okae si uyteczny dla spoeczestwa za kadym razem, gdy
bdzie ono miao do czynienia z podobnymi problemami. Dzwoni ponownie do rnych kolegw
psychiatrw, proszc o rady i wskazwki, rozmawia z wasnym personelem, a wreszcie, dnia 12
wrzenia 1978 roku, usiad i napisa swj dziewiciostronicowy raport dla sdziego Flowersa,
opisujc w nim histori Billyego Milligana z punktu widzenia medycznego, spoecznego
i psychiatrycznego.
Pacjent twierdzi napisa e w jego rodzinie matka i dzieci byy maltretowane fizycznie
i e on sam by ofiar sadystycznych w swym charakterze naduy seksualnych cznie ze
stosunkiem analnym ze strony pana Milligana. Wedug pacjenta praktyki te powtarzay si
przez rok, gdy pacjent mia osiem czy dziewi lat, a odbyway si na farmie, gdzie by sam
z ojczymem. Mwi, i ba si, e ojczym go zabije, bo ojczym grozi mu, e zakopie go w szopie
i powie matce, e uciek.
Analizujc psychodynamik tego przypadku, Harding stwierdza, e samobjstwo biologicznego
ojca Milligana spowodowao, i chopiec zosta pozbawiony ojcowskiej uwagi i ojcowskiego
zaangaowania w jego sprawy i wytworzyo w nim przekonanie o istnieniu jakiej nieracjonalnej
siy oraz ogromne poczucie winy prowadzce do lku, wewntrznych konfliktw i intensywnego
fantazjowania. Pacjent by wskutek tego podatny na wykorzystywanie przez ojczyma, Chalmera
Milligana, ktry erowa na jego potrzebie bliskoci i troski ze strony otoczenia w celu zaegnania
wasnych frustracji za porednictwem seksualnego i sadystycznego wykorzystywania...
Mody Milligan identyfikowa si z matk, kiedy ta bya bita przez ma, co powodowao, e
dowiadcza jej przeraenia i cierpienia.... Doprowadzio to take do pewnego rodzaju lku przed
rozdzieleniem, ktry sprawi, e chopiec przebywa w niepewnym wyimaginowanym wiecie,
majcym wszelkie nieprzewidywalne i niezrozumiae cechy snu. To, jak rwnie upokarzanie,
sadystyczne maltretowanie i seksualne wykorzystywanie przez ojczyma, doprowadzio do
powtarzajcych si objaww dysocjacyjnych.
Doktor George Harding zakoczy konkluzj:
Obecnie jestem zdania, e pacjent po dokonaniu integracji jego licznych osobowoci jest
zdolny do zezna sdowych... Jestem rwnie zdania, e pacjent jest chory psychicznie i e
wskutek swojej choroby psychicznej nie odpowiada za swoje przestpcze zachowania w czasie,
gdy zachowania te wystpoway, to jest w drugiej poowie padziernika 1977 roku.

Dnia 19 wrzenia Judy Stevenson zgosia wniosek o uznanie oskaronego niewinnym

zarzucanych mu czynw z powodu choroby umysowej.

Do tego momentu diagnoza stwierdzajca u Billyego Milligana osobowo wielorak nie zostaa
podana do wiadomoci publicznej. Znana bya jedynie tym, ktrzy go leczyli, obrocom,
prokuratorom i sdziemu. Obrocy publiczni w dalszym cigu obstawali przy tym, by diagnoz
zachowa w tajemnicy, gdy w wypadku, gdyby wiadomo o jej treci przedostaa si do mediw
i spowodowaa sensacj, trudno by byo Milligana leczy, a potem sdzi.
Bernie Yavitch zgodzi si z tym, uwaa bowiem za rzecz etyczn, w wypadku prokuratora, nie
ujawnia tego, co dzieje si z oskaronym, poniewa nie zeznawano na ten temat w sdzie.
Jednak rankiem dnia 27 wrzenia w Columbus Citizen-Journal pojawi si ogromny tytu:
OSOBOWO ZINTEGROWANA PRZED PROCESEM.
DZIESI OSB ISTNIEJE W PODEJRZANYM
O GWATY
Kiedy wie o tym dotara do szpitala Hardinga, personel zachci Billyego, eby opowiedzia
o sobie pozostaym pacjentom, zanim ci dowiedz si o wszystkim ze rde zewntrznych. Billy
poinformowa minigrup, e zosta oskarony o gwaty i rabunki, ale nie jest pewien, czy je
popeni, gdy w czasie, gdy zostay popenione, jego osobowoci byy rozszczepione.
W wieczornych wiadomociach powtrzono informacje na jego temat i Billy poszed spa
z paczem.
Kilka dni pniej Billy namalowa pikn mod kobiet majc w oczach wyraz cierpienia,
a siostra Nan Graves zameldowaa, e stwierdzi, i jest to Adalana.
Gary Schweickart przyjecha do szpitala Hardinga dnia 3 padziernika samochodem typu
combi bo chcia zabra ze sob kilka obrazw Billyego. Wyjani, e Judy Stevenson pojechaa

z mem na urlop do Woch. Miaa wic nie by obecna na rozprawie, w ktrej bdzie rozstrzygana
kwestia zdolnoci Billyego do zezna sdowych, natomiast chciaa wrci przed rozpoczciem
waciwego procesu. Spacerowali i rozmawiali. Gary usiowa przygotowa Billyego na to, e
zostanie przeniesiony do wizienia hrabstwa Franklin i tam bdzie czeka na rozpraw.
Doktor George mia pewno, e Billy jest zintegrowany. Dowodzi tego fakt braku epizodw
o charakterze dysocjacyjnym oraz sposb traktowania przez niego cech poszczeglnych osobowoci.
Stopniowo dochodzio do poczenia poszczeglnych osobowoci, do ich homogenizacji. Personel te
to dostrzega. Wszystkie aspekty poszczeglnych osobowoci byy teraz widoczne w jednej
w osobowoci Billyego Milligana.

Dnia 4 padziernika, dwa dni przed powrotem Billyego do wizienia, Harry Franken z CitizenJournal opublikowa drugi duy materia na jego temat. Z niewiadomych rde uzyska kopi
sprawozdania doktora Hardinga i przyszed do Garyego i Judy, proszc ich o komentarz
i oznajmiajc, e opublikuje materia. Judy i Gary poinformowali o tym sdziego Flowersa, ktry
postanowi, e materia ma by udostpniony take gazecie Columbus Dispatch. Obrocy
publiczni zgodzili si skomentowa sprawozdanie, skoro i tak zaistnia przeciek. Pozwolili
fotoreporterom sfotografowa obrazy, ktre Gary przywiz ze szpitala. Jeden przedstawia
Mojesza na chwil przed roztrzaskaniem kamiennych tablic z dziesiciorgiem przykaza, drugi
yda dmcego w rg, trzeci pejza, a czwarty Adalan.
Artykuy zamieszczone w gazetach zdenerwoway Billyego, ktry podczas ostatniej sesji
z doktor Kocan by przygnbiony. Ba si innych winiw, zastanawia si, co mu zrobi, kiedy si
dowiedz, e ma osobowo lesbijki.
Jeeli zostan uznany za winnego powiedzia i wsadzony do wizienia w Lebanon, to wiem,
e bd musia umrze.
Jeeli tak si stanie, to Chalmer zwyciy.
A co ja mam robi? Mam w sobie ca t skumulowan nienawi. Nie mog sobie z ni
poradzi.
Doktor Kocan rzadko udzielaa pacjentom rad i instrukcji. Wolaa pozwala im dochodzi do
wasnych wnioskw. Wiedziaa jednak, e tym razem nie ma czasu na tak terapi.
Mgby pan spoytkowa nienawi w sposb pozytywny zasugerowaa. By pan jako
dziecko maltretowany. Mgby pan pokona te okropne wspomnienia, a take czowieka, ktry jest
ich przyczyn, powicajc ycie walce przeciwko maltretowaniu dzieci. yjc, bdzie pan mg
pracowa dla tej sprawy i wygra. A jeeli pan umrze, to wygra czowiek, ktry pana maltretowa,
natomiast pan sam przegra.
Tego samego dnia po poudniu, rozmawiajc w swoim pokoju z Donn Egar, Billy sign pod

ko i oderwa od listwy yletk, ktr przyklei tam prawie siedem miesicy wczeniej.
Prosz powiedzia, wrczajc j Donnie. To ju mi nie jest potrzebne. Chc y.
Donnie napyny zy do oczu. Uciskaa Billyego.
Billy powiedzia do Rosalie:
Nie chc si ju spotyka z minigrup. Musz si przygotowa do samotnoci. Musz si
wzmocni. adnych poegna.
Ale pacjenci z minigrupy przygotowali dla niego kartki poegnalne. Kiedy Rosalie mu je
przyniosa, nie mg powstrzyma si od paczu.
Po raz pierwszy w yciu powiedzia reaguj jak normalny czowiek. Dowiadczam czego, co
ludzie nazywaj mieszanymi uczuciami. Przedtem nigdy nie byem w stanie tak odczuwa.

Billy mia by odwieziony do wizienia w pitek, 6 padziernika. Rosalie miaa wanie dzie
wolny, ale przysza do szpitala, eby z nim poby. Wiedziaa, e niektrzy czonkowie personelu
bd patrze na ten jej gest z ironi i czyni sarkastyczne komentarze, ale nie przejmowaa si
tym. Wesza do wietlicy i zobaczya Billyego. Ubrany w swj niebieski garnitur z kamizelk,
chodzi w t i z powrotem. Czeka, spokojny i opanowany.
Rosalie i Donna Egar poszy z nim do budynku administracji, gdzie zastpca szeryfa w ciemnych
okularach czeka przy recepcji.
Kiedy zastpca szeryfa wyj kajdanki, Rosalie zasonia sob Billyego i zapytaa, czy
rzeczywicie zakuwanie go jak zwierzcia jest rzecz konieczn.
Tak, prosz pani odpowiedzia. Takie s przepisy.
Ale, na mio bosk, kiedy go tu przywieziono, eskortoway go dwie kobiety, a pan teraz
chce go zaku?
Tak musi by, prosz pani. Przykro mi.
Billy wycign rce. Kajdanki zatrzasny si, Rosalie zauwaya jego grymas. Wsiad do
karetki wiziennej, a Rosalie i Donna szy za ni, gdy jechaa powoli w stron kamiennego mostu.
Pomachay Billyemu na poegnanie, wrciy na oddzia i tam dugo pakay.

ROZDZIA CZWARTY

Po zapoznaniu si ze sprawozdaniem doktora Hardinga Bernie Yavitch i Terry Sherman doszli

do zgodnego wniosku, e relacjonuje ono najdokadniejsze z bada psychiatrycznych, z jakimi si
w yciu spotkali. Wszystko, co jako prokuratorzy mogliby zaatakowa w orzeczeniu biegego
psychiatry, wszelkie opinie, w stosunku do ktrych mogliby mie obiekcje, byy w sprawozdaniu
Hardinga nie do podwaenia. Nie opierao si ono bowiem na badaniach trwajcych trzy czy cztery
godziny. Byo wynikiem bada przeprowadzonych w szpitalu w cigu siedmiu miesicy. Zawierao
te nie tylko opinie Hardinga, lecz rwnie wyniki konsultacji z wieloma psychiatrami oraz
psychologami.
Dnia 6 padziernika 1978 roku, po krtkiej rozprawie dotyczcej zdolnoci Milligana do
rozumienia swojego postpowania i monoci kierowania nim, sdzia Flowers orzek na podstawie
sprawozdania Hardinga, e Milligan jest teraz zdolny do przesucha sdowych. Wyznaczy dat
rozpoczcia procesu na 4 grudnia.
Schweickart owiadczy, e jest to zadowalajce pod jednym warunkiem: e proces bdzie si
toczy zgodnie z przepisami obowizujcymi w czasie popenienia przestpstw. (Prawo stanu Ohio
miao ulec zmianie od 1 listopada, skadajc ciar udowodnienia niepoczytalnoci bardziej na
obron ni ciar udowodnienia poczytalnoci na stron skarc).
Yavitch zgosi sprzeciw.
Wezm ten wniosek pod uwag stwierdzi sdzia Flowers. Znam podobne sytuacje,
w ktrych zachodziy zmiany przepisw, zwaszcza gdy na przykad wchodzi w ycie nowy kodeks
karny. Wiem, e w wikszoci przypadkw stwierdzano, prawie bez wyjtku, e oskarony ma

prawo do korzystania z dobrodziejstwa korzystniejszych dla niego przepisw. Ale nie znam adnego
postanowienia ani przykadu sprawy podobnej do tej.
Wychodzc z sali sdowej, Schweickart poinformowa Yavitcha i Shermana, e zamierza
zrezygnowa w imieniu swego klienta z udziau przysigych i poprosi sdziego Flowersa
o rozpoznanie sprawy.
Gdy Schweickart si oddali, Yavitch powiedzia:
No to si zaczyna.
Wyglda na to, e sprawa nie jest tak bardzo przesdzona, jak si nam zdawao zauway
Sherman.
Pniej sdzia Flowers stwierdzi, e prokuratorzy, zgadzajc si przyj sprawozdanie doktora
Hardinga, ale nie zgadzajc si z orzeczeniem mwicym, e Milligan jest psychicznie chory, zwalili
problem na niego.
Odwiedziwszy Billyego w wizieniu, Judy i Gary stwierdzili, e popad on w depresj i wikszo
czasu spdza na rysowaniu i rozmylaniu. Rosncy rozgos wyprowadza go z rwnowagi. Billy coraz
wicej spa, odcinajc si od nieprzyjaznego otoczenia nagich cian.
Dlaczego nie mog by w szpitalu do czasu procesu? zapyta Judy.
To niemoliwe odrzeka. Mielimy i tak szczcie, e sd pozwoli panu przebywa
w szpitalu przez siedem miesicy. Musi si pan trzyma. Proces zacznie si za niecae dwa miesice.
Musi si pan wzi w gar doda Gary. Czuj, e jeeli stanie pan przed sdem, zostanie
pan uniewinniony. A jeeli si pan zaamie i nie bdzie mg stan przed sdem, to skieruj pana
do szpitala w Limie.
Pewnego popoudnia jeden ze stranikw obserwowa Milligana lecego na pryczy. Milligan
rysowa co owkiem. Stranik popatrzy przez kraty i dojrza rysunek. Przedstawia szmacian
lalk. Lalka miaa ptl na szyi i wisiaa przed rozbitym lustrem.
Dlaczego rysujecie takie rzeczy, Milligan?
Bo jestem zy odrzek wizie z akcentem sowiaskim. Czas, eby kto umar.
Stranik, usyszawszy ten akcent, natychmiast nacisn dzwonek alarmowy. Ragen przyglda
mu si lekko rozbawiony.
Kimkolwiek jeste, cofnij si powiedzia stranik. Zostaw rysunek na pryczy i sta pod
cian!
Ragen usucha. Zorientowa si, e za kratami celi tocz si teraz inni stranicy. Stranicy
otworzyli drzwi, wkroczyli do rodka, zapali rysunek i ponownie je zatrzasnli.
Jezu powiedzia jeden z nich. To rysunek chorego.
Trzeba wezwa jego adwokata powiedzia kto. Jemu znowu odbio.
Gary i Judy, po przyjedzie, zastali Arthura, ktry im wyjani, e Billy nigdy nie by cakowicie

zintegrowany.
Ale jest w dostatecznym stopniu zintegrowany, aby by zdolnym do zezna sdowych
zapewni ich. Billy rozumie teraz charakter zarzutw i jest w stanie wsppracowa z obrocami.
Jednak Ragen i ja pozostalimy poza nim. Jak pastwo widzicie, wizienie jest miejscem wrogim
i dlatego Ragen ma pozycj dominujc. Jeeli Billy nie zostanie przeniesiony std do szpitala, to
nie gwarantuj, e bdzie nadal w stanie nawet czciowego zintegrowania.
Harry Berkemer, szeryf hrabstwa Franklin, powiedzia dziennikarzowi Columbus Dispatch, e
jego zastpcy byli wiadkami pokazu niespotykanej siy i wytrzymaoci, kiedy Milligan przyj
osobowo Ragena. Na sali gimnastycznej Ragen boksowa si z ogromnym workiem treningowym.
Wali w niego przez dziewitnacie i p minuty bez przerwy powiedzia Berkemer.
Przecitny czowiek nie robi tego duej ni trzy minuty, zanim si zmczy. Milligan wali w worek
tak mocno, e mylelimy, e zama rk. Zaprowadzilimy go nawet do lekarza na badanie.
Ale Ragenowi nic si nie stao.
Dnia 24 padziernika sdzia Flowers ponownie poleci, by Milligana zbadano w Orodku Zdrowia
Psychicznego Gminy Poudniowo-Zachodniej i orzeczono, czy jest zdolny do zezna. Zezwoli te, by
doktor George Harding Junior zajmowa si oskaronym. Zarzdzi ponadto natychmiastowe
przeniesienie Milligana z wizienia do Centralnego Szpitala Psychiatrycznego Stanu Ohio.
Dnia 15 listopada Marion J. Koloski, kierujca Programem Pomocniczym PoudniowoZachodniego Orodka Psychiatrii Sdowej stwierdzia w swoim sprawozdaniu, e doktor Stella
Karolin oraz Dorothy Turner, po swojej ostatniej wizycie u Milligana, orzeky, e Milligan jest
zdolny do podejmowania skutecznych dziaa prawnych i czynnoci sdowych. Jednake, dodaway,
jego stan psychiczny jest postrzegany jako taki, w ktrym w kadej chwili moe nastpi
dezintegracja obecnej zintegrowanej osobowoci na oddzielne osobowoci, z ktrymi miano do
czynienia poprzednio.

Dnia 29 listopada gazety Dayton Daily News oraz Columbus Dispatch zamieciy
owiadczenie Chalmera Milligana, w ktrym zaprzecza on rozpowszechnianym szeroko
informacjom, jakoby dopuszcza si w przeszoci naduy seksualnych w stosunku do swego
pasierba. W Columbus Dispatch pojawi si nastpujcy tekst:
OJCZYM STWIERDZA, E NIE DOPUSZCZA SI NADUY SEKSUALNYCH
W STOSUNKU DO MAEGO MILLIGANA. Chalmers [sic] Milligan twierdzi, e jest bardzo
zdenerwowany publikacjami mwicymi, e dopuszcza si maltretowania fizycznego i naduy
seksualnych wobec swego pasierba Williama S. Milligana, ktry zgodnie z orzeczeniem lekarzy
ma dziesi osobowoci. Nikt ze mn nie rozmawia skary si Milligan i twierdzi, e

oskarenia o maltretowanie i naduycia seksualne, wysuwane przez jego pasierba, s

cakowicie faszywe....
Wedug raportu, podpisanego przez doktora Georgea T. Hardinga, psychiatrzy stwierdzili, e
Milligan przejawia zachowania typowe dla osobowoci wielorakiej i e jego poszczeglne
osobowoci nie s wiadome czynw jego innych osobowoci. Orzekli te, e zaburzenia te s
czciowo spowodowane maltretowaniem i naduyciami seksualnymi, ktrych by ofiar
w dziecistwie...
Chalmer Milligan twierdzi, e wskutek publikacji na ten temat dozna wielu przykroci. To
bardzo denerwujce powiedzia.
Szczeglnie zdenerwoway go publikacje, w ktrych nie mwi si, e to William i psychiatrzy
oskaraj go o maltretowanie i naduycia seksualne. rdem tego wszystkiego jest gadanina
chopaka powiedzia. A w tych publikacjach powtarza si bezkrytycznie to, co oni (to znaczy
psychiatrzy i mody Milligan) twierdz doda.
Nie chcia powiedzie, czy zamierza odda spraw oskare do sdu.
Judy i Gary, ktrzy mieli coraz wiksz pewno, e Billy bdzie uniewinniony, a przyczyn
uniewinnienia bdzie niemono przypisania mu winy z powodu choroby umysowej, zdali sobie
spraw, e istnieje kolejna przeszkoda do pokonania. Dotychczas w wyniku wszystkich tego rodzaju
wyrokw oskarony ldowa w szpitalu w Limie. Jednak za trzy dni, 1 grudnia, miay w Ohio wej
w ycie nowe przepisy dotyczce pacjentw chorych psychicznie. Zgodnie z nimi kto, kto zosta
uniewinniony z powodu choroby umysowej, mia by traktowany jako pacjent chory psychicznie,
a nie jako przestpca. Wedug nowych przepisw naleao go umieci w otoczeniu jak najmniej
restrykcyjnym, zapewniajcym bezpieczestwo i jemu, i innym, a ponadto sprawa jego skierowania
do okrelonego zakadu psychiatrycznej opieki zdrowotnej leaa w kompetencji sdu do spraw
spadkowych i opiekuczych.
Poniewa data pierwszej rozprawy bya ustalona na 4 grudnia i poniewa Billy mia by
pierwszym sdzonym na podstawie nowych przepisw, istniaa dua szansa na to, e po procesie sd
do spraw spadkowych i opiekuczych zgodzi si skierowa go do innego szpitala ni w Limie, jeeli
obrocy przekonaj go, e w tym innym szpitalu bdzie waciwie leczony.
Szpital Hardinga nie wchodzi w gr z powodu kosztw. Musia to by szpital stanowy, w ktrym
byliby specjalici od leczenia osobowoci wielorakiej.
Doktor Cornelia Wilbur poinformowaa, e w szpitalu psychiatrycznym, oddalonym o niecae
siedemdziesit mil od Columbus, jest lekarz, ktry leczy kilkoro pacjentw cierpicych na
osobowo wielorak. By to doktor David Caul, dyrektor do spraw medycznych Atheskiego

Orodka Zdrowia Psychicznego w Athens w stanie Ohio.

Biuro prokuratora zwrcio si z prob o przedprocesowe spotkanie z sdzi rozpoznajcym
sprawy spadkowe i opiekucze, Richardem B. Metcalfem, w celu ustalenia trybu postpowania
zgodnego z nowymi przepisami. Sdzia Jay Flowers zgodzi si i ustali termin spotkania. Jednak
Judy i Gary wiedzieli, e podczas spotkania bdzie mowa nie tylko o sprawach proceduralnych.
Sdzia Flowers postanowi wzi udzia w spotkaniu, na ktrym miano zadecydowa, jakie dowody
zostan dopuszczone w poniedziaek i dokd Milligan bdzie skierowany na leczenie, jeeli zostanie
uniewinniony z powodu choroby umysowej.
Gary i Judy doszli do wniosku, e trzeba si dowiedzie, czy doktor Caul przyjmie Billyego na
pacjenta Atheskiego Orodka Zdrowia Psychicznego. Cho Judy syszaa o nim przedtem i cho
pisaa do niego w lipcu z prob o informacje na temat osobowoci wielorakiej, nie wymienia
w licie nazwiska Billyego. Teraz zatelefonowaa z pytaniem, czy doktor Caul przyjmie Billyego
Milligana na swojego pacjenta i czy moe przyjecha do Columbus w pitek, by wzi udzia
w spotkaniu.
Doktor Caul odpowiedzia, e bdzie musia porozmawia z dyrektorem szpitala, Sue Foster,
ktra omwi spraw ze zwierzchnikami ze stanowego Departamentu Zdrowia Psychicznego.
Obieca, e rozway moliwo przyjcia Milligana na swojego pacjenta i przyjedzie w pitek do
Columbus na spotkanie.
Dnia 1 grudnia Judy czekaa niecierpliwie na doktora Caula. W poczekalni przed gabinetem
sdziego Metcalfa zebrao si ju sporo osb. Byli: doktor George Harding, doktor Stella Karolin
i Dorothy Turner, by te Bernie Yavitch. Zaraz po dziesitej Judy zauwaya, e recepcjonistka
wskazuje j niskiemu grubemu mczynie w rednim wieku. Jego misist twarz o oliwkowej cerze
okalay siwe wosy, a jego bystro patrzce oczy byy oczami ora.
Przedstawia go Garyemu i pozostaym, a potem wprowadzia do gabinetu sdziego Metcalfa.
Doktor David Caul usadowi si w drugim rzdzie i sucha dyskusji prawnikw dotyczcej
zastosowania nowych przepisw do sprawy Milligana. W chwil pniej do gabinetu wszed sdzia
Flowers. Wraz z sdzi Metcalfem przedstawi krtko spraw i podsumowa dotychczasowy tryb
postpowania. Bernie Yavitch mwi o zgromadzonej informacji o charakterze profesjonalnym
i zgodzi si, e byoby trudno podway opinie biegych dotyczce stanu Milligana podczas
popeniania przestpstw. Stwierdzi, e nie zgosi wniosku o odrzucenie sprawozda i opinii orodka
zdrowia psychicznego i doktora Hardinga. Gary oznajmi, e obrona nie ma zamiaru zgosi wniosku
o odrzucenie dowodw oskarenia na to, e Milligan rzeczywicie popeni zarzucane mu
przestpstwa.
David Caul pomyla, e mwi oni o tym, co ma si zdarzy na rozprawie w poniedziaek.
Odnis wraenie, e jest to spotkanie dla ustalenia scenariusza tej rozprawy. Gary i Judy zgodzili

si na usunicie z akt nazwisk ofiar. Pozostawao tylko zadecydowa, co stanie si z Billym, jeeli
sdzia Flowers uniewinni go z powodu choroby umysowej.
Gary wsta i powiedzia:
Jest midzy nami pan doktor Caul z Athens. Pan doktor leczy pacjentw cierpicych na
osobowo wielorak w Atheskim Orodku Zdrowia Psychicznego, ktry jest instytucj stanow.
Pan doktor zosta nam polecony zarwno przez doktora Ralpha Allisona z Kalifornii, jak i przez
doktor Corneli Wilbur z Kentucky ekspertw w tej dziedzinie psychiatrii.
Doktor Caul uwiadomi sobie nagle, e wszystkie oczy skieroway si na niego. Sdzia Flowers
zapyta:
Panie doktorze, czy przyjmie pan Williama Stanleya Milligana na swojego pacjenta, na
leczenie?
Doktor Caul usysza nagle w wyobrani dzwonek ostrzegawczy. Pomyla, e wszyscy ci ludzie
przekazuj sobie nawzajem problem i e lepiej bdzie, jeeli on jasno przedstawi swoje warunki.
Tak, przyjm go powiedzia. Jednak jeeli to zrobi, chc mc go leczy tak, jak leczyem
innych pacjentw chorych na t chorob w rodowisku otwartym i najbardziej terapeutycznym,
jakie mamy.
Rozejrza si, popatrzy na wszystkich obecnych, nastpnie na obu sdziw, po czym doda
z naciskiem:
Bo jeeli nie, to prosz go do mnie nie kierowa.
Znowu si rozejrza i zobaczy, e wszyscy kiwaj gowami.
W drodze powrotnej do Athens doktor Caul rozmyla nad tym, co zobaczy i usysza na
spotkaniu, i uwiadomi sobie, e wszyscy tam obecni, nawet prokurator Yavitch, przyjmowali do
wiadomoci fakt, e Milligan cierpi na osobowo wielorak. Wiedzia, e jeeli sprawy pjd tak,
jak zarysowao si podczas spotkania, Milligan bdzie pierwszym czowiekiem z osobowoci
wielorak oskaronym o powane przestpstwa i uniewinnionym z powodu choroby umysowej. Zda
sobie spraw, e spotkanie, ktrego by wanie wiadkiem, zapowiadao poniedziakow rozpraw
jako historyczn z punktu widzenia prawnego i medycznego.

Gdy Billy Milligan obudzi si rankiem 4 grudnia, w dzie, w ktrym miano go przewie ze
Szpitala Psychiatrycznego Stanu Ohio w Columbus do sdu hrabstwa Franklin, i spojrza w lustro,
zdziwi si, widzc, e nie ma wsw. Nie pamita jednak, aby je zgoli, i zastanawia si, kto to
zrobi. Wsy zostay zgolone midzy pierwszym a drugim gwatem, a potem je znowu wyhodowa.
Teraz ponownie wymkn mu si czas. Mia uczucie, ktre przeladowao go w ostatnich dniach
pobytu w szpitalu Hardinga, a take w wizieniu hrabstwa Franklin, uczucie, e Ragen i Arthur
oddzielili si i nie mog lub nie chc si zintegrowa, dopki nie bd mieli pewnoci, e Billy nie
pjdzie do wizienia. Natomiast Billy by zintegrowany czciowo, jednak w wystarczajcym
stopniu, by by zdolnym do zezna sdowych.
Bdzie nadal reagowa na imi Billy, cho wie, e nie jest ani Billym-osobowoci podstawow,
ani Billym cakowicie zintegrowanym.
Gdy wsiad do karetki policyjnej przed wejciem do szpitala, zauway, e zastpcy szeryfa patrz
na niego jako dziwnie. Karetka pojechaa dalsz o pi mil drog, eby unikn spotkania
z dziennikarzami. Jednak gdy podjedaa do wejcia do wizienia, pojawio si dwoje modych ludzi
z kamer telewizyjn.
W porzdku, Milligan powiedzia kierowca, otwierajc drzwi karetki.
Nie wysid oznajmi Billy dopki ci dwoje z kamer nie odejd. Jeeli mnie nie ochronicie
tutaj, w wizieniu, to poskar si swoim adwokatom.
Kierowca odwrci si i zobaczy tych dwoje.
Kim pastwo jestecie?
Wiadomoci Kanau Czwartego. Mamy pozwolenie.
Kierowca spojrza na Billyego, ktry uparcie krci gow.
Adwokaci powiedzieli, ebym si trzyma z daleka od dziennikarzy. Nie wysid.
On nie wysidzie, dopki pastwo nie odejdziecie powiedzia zastpca szeryfa do
dziennikarzy.
My mamy prawo... zacza kobieta.
To pogwacenie moich praw zawoa Billy z karetki.
Co tam si dzieje? odezwa si inny funkcjonariusz zza bramy.
Milligan nie chce wysi, dopki ci pastwo nie odejd.
Prosz pastwa zwrci si do nich sierant Willis obawiam si, e musicie odej.
Gdy dziennikarze odeszli i stalowe wrota si zamkny, Willis poprowadzi Billyego do wntrza.
Tam czekali ju zastpcy szeryfa w czarnych koszulach. Zgromadzili si tutaj, eby pogapi si na
Billyego. Sierant Willis musia utorowa sobie i Billyemu drog midzy nimi.
Pojechali wind na trzecie pitro.
Pamitasz mnie, synu? zapyta sierant w windzie.

Billy kiwn gow. Wychodzili ju z windy.

Odnosi si pan do mnie cakiem przyzwoicie.
Nigdy nie sprawiae mi adnych kopotw. Z wyjtkiem tej historii z kiblem. Willis wrczy
mu papierosa. Jeste sawnym facetem.
Nie czuj si sawny powiedzia Billy. Czuj si znienawidzony.
Widziaem przed wizieniem dziennikarzy z Kanau Czwartego i Dziesitego, i z ABC, i z
NBC, i z CBS. Jest wicej kamer ni bywao w zwizku z wielkimi procesami mordercw.
Zatrzymali si przed zakratowanym wejciem do maego hallu, za ktrym byo przejcie do
gmachu sdu hrabstwa Franklin.
Stranik siedzcy przy biurku kiwn Billyemu gow.
Z trudem pana poznaem teraz, kiedy nie ma pan wsw zauway.
Nastpnie nacisn brzczyk, eby zawiadomi centrum kontroli, e trzeba otworzy przejcie dla
Milligana.
Drzwi prowadzce do gmachu sdu otworzyy si. Stranicy sdowi postawili Milligana pod
cian i dokadnie go przeszukali.
W porzdku powiedzia jeden z nich prosz i przede mn.
Gdy dotarli na sidme pitro gmachu sdu, przyczyli si do nich Judy i Gary. Oboje zauwayli,
e Billy nie ma wsw.
Bez nich wyglda pan lepiej powiedziaa Judy. Schludniej.
Billy dotkn palcami wargi, a Gary mia niejasne wraenie, e co jest nie w porzdku. Ju mia
si odezwa, kiedy podszed do nich funkcjonariusz z walkie-talkie i przenonym telefonem.
Funkcjonariusz uj Billyego za rami i powiedzia, e szeryf chce, eby go zaprowadzi na drugie
pitro.
Ale przecie zaoponowa Gary rozprawa jest tutaj, na tym pitrze.
Nie wiem, o co chodzi, panie mecenasie odrzek zastpca szeryfa ale szeryf chce, eby go
sprowadzi natychmiast.
Poczekaj tutaj powiedzia Gary do Judy. Pjd z nim na d i zobacz, o co chodzi.
Wszed do windy razem z Billym i zastpc szeryfa, a kiedy drzwi windy otworzyy si na drugim
pitrze, przekona si, o co chodzi. Bysn flesz. Czekali na nich fotograf i dziennikarz z Columbus
Dispatch.
Co to jest, do diaba?! zawoa Gary. Czy ja wygldam na idiot? Nie zgadzam si na to!
Dziennikarz wyjani, e chcieli zrobi kilka zdj, i to takich, na ktrych nie bdzie wida
kajdankw. Doda, e szeryf si na to zgodzi.
Do diaba z tym warkn Gary. Nie macie prawa tak traktowa mojego klienta.
Wzi Billyego za ramiona, obrci go i wprowadzi z powrotem do windy.

Zastpca szeryfa zawiz ich na gr i wprowadzi do pokoju przeznaczonego wycznie na

chwilowy pobyt oskaronego w izolacji przed zetkniciem si z publicznoci i pras.
Po chwili weszy tam Dorothy Turner i Stella Karolin. Uciskay Billyego i uspokoiy go. Ale
kiedy obie weszy do sali, a Billy zosta sam z zastpc szeryfa, zacz dygota i chwyci si krawdzi
krzesa.
W porzdku, Milligan powiedzia zastpca. Moe pan ju wej do sali.
Gary zauway, e rysownicy wpatrywali si w Billyego, kiedy ten zosta wprowadzony do sali.
Nastpnie, jeden po drugim, chwycili gumki i zaczli co wyciera. Umiechn si. Wycierali wsy.
Wysoki Sdzie powiedzia Gary Schweickart, zbliajc si do stou sdziowskiego zarwno
oskaryciele, jak i obrocy s zgodni co do tego, e nie ma potrzeby powoywania wiadkw ani
przesuchiwania Milligana na tej sali. Fakty dotyczce sprawy zostan podane do protokou jako
ustalone i zaakceptowane przez obie strony.
Sdzia Flowers zajrza do swoich notatek.
Nie kwestionuje pan zarzutw ani nie zaprzecza temu, e paski klient popeni zarzucane mu
przestpstwa, z wyjtkiem pierwszego gwatu?
Zgadza si, Wysoki Sdzie, ale wnosimy o uniewinnienie oskaronego z powodu choroby
umysowej.
A pan, panie prokuratorze, czy zamierza pan zakwestionowa orzeczenia psychiatrw
z Orodka Zdrowia Psychicznego Gminy Poudniowo-Zachodniej oraz ze szpitala Hardinga?
Yavitch wsta.
Nie, Wysoki Sdzie. Strona skarca przyjmuje do wiadomoci opinie przedstawione przez
doktora Hardinga, doktor Turner, doktor Karolin i doktor Wilbur dotyczce stanu psychicznego
oskaronego w momencie popeniania przestpstw.
Judy Stevenson przedstawia zeznania wiadkw obrony uwierzytelnione na pimie. Jej sowa
rozlegay si w pogronej w absolutnej ciszy sali. Wypowiadajc je, Judy spogldaa od czasu do
czasu na Billyego i widziaa, jak bardzo jest blady. Miaa nadziej, e cierpienie zwizane
z wysuchiwaniem tego wszystkiego nie spowoduje jego dezintegracji:
Pani Margaret Changett moe zezna, e kilkakrotnie widywaa matk Billyego po
pobiciu jej przez pana Milligana. Zezna, e pewnego razu Bill zadzwoni do niej i powiedzia, e
matka jest ciko pobita. Pani Changett posza wtedy do Milliganw i zastaa pani Moore
w ku. Wedug pani Changett pani Moore leaa w ku, pobita i roztrzsiona. Pani
Changett twierdzi, e wezwaa lekarza i duchownego i pozostaa z pani Moore przez cay
dzie.
Dorothy Moore, matka oskaronego, jeeli zostanie powoana, zezna, e jej byy m,
Chalmer Milligan, stosowa wobec niej przemoc i czsto bi j, kiedy by pijany. Dzieci zamyka

wtedy przewanie w ich sypialni. Pani Moore zezna, e po pobiciu jej Chalmer by czsto
seksualnie podniecony. Pani Moore stwierdzia, e pan Milligan by zazdrosny o Billa i czsto
go bi za kar. Pewnego razu przywiza go do puga, a innym razem do drzwi szopy, eby
si naleycie zachowywa. Pani Moore zezna, e nie zdawaa sobie sprawy ze stopnia, do
jakiego pan Milligan maltretowa Billa ani z sodomii popenianej na Billu a do chwili, gdy
przestpstwa, o ktre jej syn jest obecnie oskarony, wyszy na jaw...
Gary zauway, e Billy, syszc te sowa, zasoni sobie oczy domi.
Czy kto ma chusteczk? zapyta Billy.
Gary odwrci si i zobaczy, e kilkanacie osb wyjmuje chusteczki i usiuje mu je wrczy.
Pani Moore cigna Judy zezna take, e pewnego razu ujawnia si zniewieciao
Billyego, kiedy ten przygotowa dla niej niadanie. Stwierdzia wtedy, e Bill chodzi jak
dziewczynka, a nawet mwi jak kto zniewieciay. Pani Moore zezna, e pewnego razu zastaa
Billyego na drabince przeciwpoarowej jakiego budynku w rdmieciu Lancasteru. Billy by
jak w transie. Wyszed ze szkoy bez pozwolenia, a dyrektor zadzwoni do niej, eby j o tym
poinformowa. Pani Moore powiedziaa, e czsto zastawaa Billa w transie. Zezna, e kiedy
Bill wychodzi z transu, nie pamita niczego, co si podczas tego transu wydarzyo.
Pani Moore zezna rwnie, e nie robia nic w sprawie sytuacji, jaka panowaa w jej
maestwie z panem Milliganem, bo chciaa utrzyma rodzin. Rozwioda si z panem
Milliganem dopiero wtedy, kiedy dzieci postawiy jej ultimatum.
Nastpnie odczytane zostao sprawozdanie doktor Karolin i Dorothy Turner z Orodka Zdrowia
Psychicznego.
A potem przytoczono zeznanie Jima, brata Billyego.
Gdyby James Milligan zosta powoany na wiadka, stwierdziby, e Chalmers [sic] Milligan
zabiera jego, Jamesa, i Billyego do posiadoci rodzinnej, na terenie ktrej znajdowaa si
szopa. e on, James, by wtedy wysyany na pola, gdzie mia polowa na krliki, a Bill
otrzymywa zawsze polecenie, eby zosta z ojczymem Chalmersem. Za kadym razem on,
James, po powrocie w poblie szopy zastawa Billa paczcego. Wiele razy Bill mwi
Jamesowi, e ojczym go skrzywdzi. Za kadym razem, gdy Chalmers widzia, e Bill opowiada
Jamesowi o tych incydentach, mwi do niego: Nic si nie stao w szopie, prawda?. A potem,
przed powrotem do domu, zabiera Jamesa i Billa na lody.
James Milligan, jeeli zostanie powoany na wiadka, potwierdzi rwnie zaistnienie w yciu
rodzinnym wszystkich dziaa w stosunku do Billa, ktre miay na niego wpyw traumatyczny.

O dwunastej trzydzieci sdzia Flowers zapyta, czy ktra ze stron chce przedstawi jakie
kocowe argumenty. adna ze stron nie skorzystaa z tego prawa.
Sdzia uwolni Milligana od zarzutu pierwszego gwatu, wskazujc na brak potwierdzajcych
dowodw oraz brak podobnego modus operandi.
A teraz, przechodzc do kwestii choroby umysowej powiedzia sdzia Flowers posiadamy
wymagane dowody o charakterze medycznym. Na ich podstawie wszyscy lekarze, bez wtpliwoci,
stwierdzaj, e za kadym razem w chwili popenienia czynu oskarony by psychicznie chory, co
oznacza, e oskarony by psychicznie chory podczas popeniania zarzucanych mu przestpstw,
a z powodu swej choroby psychicznej nie by zdolny do dokonywania rozrnienia midzy dobrem
a zem i nie by w stanie powstrzyma si od popenienia tych czynw.
Gary wstrzyma oddech.
Przy braku dowodw wiadczcych o czym przeciwnym kontynuowa sdzia sd nie moe
zrobi nic innego, jak tylko orzec na podstawie przytoczonych dowodw, e jeeli chodzi o zarzuty
od drugiego do dziesitego wcznie, oskarony zostaje uniewinniony, a przyczyn uniewinnienia
jest niemono przypisania mu winy z powodu choroby umysowej.
Nastpnie sdzia Flowers stwierdzi, e Billy Milligan podlega teraz sdowi do spraw
spadkowych i opiekuczych hrabstwa Franklin, uderzy trzykrotnie motkiem w pulpit i zamkn
posiedzenie.
Judy omal si nie rozpakaa. Zdoaa si jednak powstrzyma. Pocigna Billyego do
ssiedniego pokoju przeznaczonego wycznie dla pobytu oskaronego przed wejciem na sal
rozpraw. Po chwili wesza tam te Dorothy Turner, eby pogratulowa Billyemu. To samo zrobia
Stella Karolin, a take inni. Wszyscy pakali.
Tylko Gary sta z boku, oparty o cian, zamylony, z zaoonymi na piersi rkami. Bya to duga
bitwa. Spowodowaa bezsenne noce i doprowadzia nieomal do rozpadu jego maestwa. Bya
duga, ale zbliaa si ku kocowi.
W porzdku, Billy powiedzia Gary. Musimy teraz pj do sdu do spraw spadkowych
i opiekuczych i stan przed sdzi Metcalfem. Ale przedtem trzeba bdzie wyj do hallu i stan
przed tumem reporterw i dziesitkami kamer telewizyjnych.
Czy nie moemy przej od tyu?
Gary pokrci gow.
Wygralimy. Nie chc, eby pan mia ze stosunki z pras. Dziennikarze czekaj od kilku
godzin. Bdzie pan musia stan przed kamerami i odpowiedzie na kilka pyta. Nie chcemy
przecie, eby powiedziano, e wymknlimy si tylnym wyjciem.
Gdy Gary wyprowadzi Billyego do hallu, natychmiast opadli ich dziennikarze i kamerzyci. Szli
za nimi, filmujc.

 Panie Milligan, jak pan si czuje?

Dobrze.
Czy teraz, po procesie, jest pan nastawiony optymistycznie?
Nie.
Co pan chce przez to powiedzie?
C powiedzia Billy jeszcze duo przede mn.
Jakie s teraz paskie cele?
Chc by znowu obywatelem. Chciabym si od nowa nauczy ycia.
Gary pchn go lekko i Billy ruszy naprzd. Poszli na sme pitro, do gabinetu sdziego
Metcalfa, ale okazao si, e sdzia poszed na lunch. Trzeba tu byo wrci o pierwszej.
Bernie Yavitch, zgodnie z dan uprzednio obietnic, zadzwoni do wszystkich ofiar
i poinformowa je o tym, co zaszo w sdzie.
Biorc pod uwag dowody i przepisy prawa stwierdzi nie ma moim zdaniem adnych
wtpliwoci, e sdzia Flowers podj suszn decyzj.
Terry Sherman zgodzi si z nim.
Po lunchu sdzia Metcalf przejrza jeszcze zalecenia psychiatrw i skierowa Milligana do
Atheskiego Orodka Zdrowia Psychicznego, pod opiek doktora Caula.
Billyego ponownie zaprowadzono do sali konferencyjnej, gdzie Jan Ryan z Kanau Szstego
przygotowujcy dla Fundacji na rzecz Maltretowanych Dzieci program dokumentalny na temat
ycia Billyego, zada mu kilka pyta i nakrci jeszcze troch zdj. Judy i Garyego kto odwoa,
a przed ich powrotem zapuka do sali zastpca szeryfa i oznajmi, e Billy musi ju jecha do Athens.
Billy czu si nieswojo, nie mogc poegna si z Judy i Garym, ale funkcjonariusz naoy mu
kajdanki, ktre byy bardzo ciasne, i poprowadzi go na d do karetki policyjnej. Drugi
funkcjonariusz wcisn mu do rki kubek z gorc kaw i zatrzasn drzwi.
Gdy karetka wyjedaa za rg, kawa rozlaa si na nowy garnitur Billyego. Billy cisn kubek za
siedzenie. Czu si fatalnie i jego samopoczucie bezustannie si pogarszao.
Nie mia pojcia, jaki bdzie ten Atheski Orodek Zdrowia Psychicznego. Mg si okaza
drugim wizieniem. Billy musia pamita, e jego udrka si jeszcze nie skoczya, e wiele osb
wci chce go wpakowa za kratki. Wiedzia, e wydzia penitencjarny powiadomi Garyego, i Billy,
posiadajc bro, nie dotrzyma warunkw zwolnienia warunkowego i dlatego z chwil gdy
zostanie wyleczony wrci do wizienia. Ale nie do wizienia w Lebanon, pomyla. Tylko
prawdopodobnie w zwizku z tym, e dopuci si przemocy do innego, do pieka zwanego
Lucasville. Gdzie jest Arthur? A Ragen? Czy oni kiedykolwiek dadz si zintegrowa?
Jechali pokryt niegiem tras 33, przejechali przez Lancaster, gdzie Billy si wychowa, gdzie
chodzi do szkoy i gdzie prbowa odebra sobie ycie. Okazao si to ponad jego siy. By bardzo

zmczony, nie mg ju nad tym zapanowa. Zamkn oczy i wszystko wymkno mu si spod
kontroli.
W chwil pniej Danny rozejrza si naokoo i zacz si zastanawia, dokd go wioz. Byo mu
zimno, czu si samotny i ba si.

Wicej na: www.ebook4all.pl

ROZDZIA PITY

Byo ju prawie ciemno, kiedy przybyli do Athens i zjechali z autostrady. Szpital psychiatryczny
mieci si w kompleksie budynkw zbudowanych w stylu wiktoriaskim. Stay one na onieonym
wzgrzu, grujcym nad kampusem Uniwersytetu Stanu Ohio. Kiedy przecili szerok alej
i skrcili w wsk, krt drog, Danny zacz dygota. Dwaj funkcjonariusze wyprowadzili go
z karetki i wiedli po schodach prowadzcych do starego budynku z czerwonej cegy i z biaymi
kolumnami.
Wprowadzili go przez stary korytarz wejciowy prosto do windy i podjechali na trzecie pitro.
Gdy drzwi windy si otworzyy, policjant powiedzia:
Macie cholerne szczcie, Milligan.
Danny zacz si ociga, ale policjant popchn go lekko. Przeszli przez cikie metalowe drzwi
z napisem: ODDZIA PRZYJ I INTENSYWNEGO LECZENIA.
Oddzia nie przypomina wizienia ani szpitala, tylko dugi hall maego hotelu. Byy tu dywany
i yrandole, zasony i obite skr fotele. Po obu stronach hallu znajdowao si po kilkoro drzwi.
Stanowisko pielgniarskie wygldao jak recepcja.
Boe drogi powiedzia policjant prawdziwy luksusowy hotel.
W drzwiach prowadzcych do biura i znajdujcych si po prawej stronie staa tga starsza dama.
Jej szerok twarz okalay czarne loki. Wygldaa tak, jakby przed chwil wysza od fryzjera, ktry
ufarbowa jej wosy i zrobi trwa ondulacj. Gdy weszli do maego biura, umiechna si

i powiedziaa agodnie do policjanta:

Pana godno?
To nie ja mam by tu przyjty, prosz pani.
Ale obstawaa przy swoim odbieram pacjenta od pana i potrzebne mi paskie nazwisko.
Musz zapisa, kto przywiz pacjenta.
Policjant niechtnie poda swoje nazwisko. Danny sta z boku. Rozprostowa palce zdrtwiae od
kajdanek.
Doktor David Caul, ktry widzia, jak policjant wpycha Milligana do biura, spojrza gniewnie
i powiedzia ostro:
Prosz mu zdj te cholerne kajdanki!
Policjant wzi kluczyk i usun kajdanki. Danny zacz rozciera sobie przeguby. Patrzy na
gbokie prgi na skrze.
Co si ze mn stanie? zapyta paczliwie.
Jak masz na imi, mody czowieku? odpowiedzia pytaniem doktor Caul.
Danny.
Policjant, ktry zdj mu kajdanki, rozemia si i powiedzia:
Jezu Chryste!
Doktor Caul zatrzasn mu drzwi przed nosem. Nie by zdziwiony faktem, e nastpia
dysocjacja. Doktor Harding uprzedza go, e integracja jest w najlepszym razie krucha. A z
wasnego dowiadczenia z cierpicymi na osobowo wielorak wiedzia, e sytuacja stresowa, taka
jak na przykad proces, moe spowodowa dezintegracj. W tej chwili stao przed nim wane
zadanie: musia zdoby zaufanie Dannyego.
Mio mi ci pozna, Danny powiedzia. Ile masz lat?
Czternacie.
Gdzie si urodzie?
Danny wzruszy ramionami.
Nie pamitam. Chyba w Lancasterze.
Doktor Caul zastanowi si przez chwil, a potem, widzc, jak wyczerpany jest Milligan, odoy
piro.
Sdz, e moemy odoy te pytania na pniej. Dzisiaj odpocznij. To jest pani Katherine
Gillott, jedna z naszych terapeutek. Zaprowadzi ci do twojego pokoju. Tam bdziesz mg si
rozpakowa i rozebra.
Kiedy doktor Caul wyszed, pani Gillott zaprowadzia Dannyego przez hall do pierwszego pokoju
po lewej. Drzwi byy otwarte.
To mj pokj? Ale to niemoliwe.

 Prosz wej, modziecze powiedziaa pani Gillott, wchodzc i otwierajc okno. Bdzie pan
mia adny widok. Na Athens i uniwersytet. Zobaczy pan rano, bo teraz jest ciemno. Prosz si
rozgoci.
Jednak gdy zostawia go samego, Danny usiad na krzele pod drzwiami pokoju i siedzia tam,
bojc si poruszy, dopki inna terapeutka nie zacza gasi wiate w korytarzu.
Wtedy wszed do pokoju i usiad na ku. Dygota na caym ciele, a w oczach mia zy. Wiedzia
jedno: gdy ludzie s dla czowieka mili, to czowiek bdzie musia za to zapaci. Bo zawsze jest
jaka puapka.
Pooy si na ku i zacz si zastanawia, co si z nim stanie. Prbowa nie zasn, ale mia za
sob ciki dzie, wic w kocu zapad w sen.

Rankiem 5 grudnia 1978 roku Danny otworzy oczy i zobaczy wiato wpadajce przez okno.
Wyjrza. Za oknem bya rzeka, a na jej przeciwlegym brzegu budynki uniwersyteckie. Gdy tak sta
przy oknie, kto zapuka do drzwi. Bya to do przystojna dojrzaa kobieta o krtko obcitych
wosach i szeroko osadzonych oczach.
Jestem Norma Dishong, pana opiekunka, mam poranny dyur na oddziale. Oprowadz pana
i poka, gdzie moe pan zje niadanie.
Poszed za ni. Zaprowadzia go do pokoju telewizyjnego, sali do gry w bilard, miejsca, gdzie
mona byo dosta co do zjedzenia. Przez podwjne drzwi weszli do maej kafeterii. Tutaj, na
rodku, sta dugi st, a pod cianami cztery kwadratowe stoliki wielkoci stow do gry w karty.
W drugim kocu znajdowaa si lada samoobsugowa.
Prosz wzi tac i sztuce, a potem posiek.
Danny wzi tac i sign do pojemnika po widelec, ale zaraz zorientowa si, e wzi n.
Odrzuci go gwatownie. N uderzy o cian i spad z brzkiem na podog. Wszyscy popatrzyli
w t stron.
O co chodzi? zapytaa Norma Dishong.

 Ja... ja si boj noy. Nie lubi ich.

Norma podniosa n, a potem wzia widelec i pooya na jego tacy.
Prosz wzi sobie co do jedzenia powiedziaa.
Po niadaniu pozdrowia go umiechem, kiedy przechodzi obok stanowiska pielgniarskiego.
Jeeli chce pan si przej po budynku, to prosz si wpisa na t list wiszc na cianie,
ebymy wiedzieli, e wyszed pan z oddziau.
Popatrzy na ni ze zdumieniem.
Chce pani powiedzie, e mog std wyj?
To jest oddzia otwarty. Tak dugo, jak bdzie pan w szpitalu, moe pan wychodzi i wraca,
kiedy pan chce. Pniej, kiedy doktor Caul uzna, e ju mona, bdzie pan mg wyj z budynku
i chodzi po terenie.
Znw spojrza na ni zdziwiony.
Po terenie? Ale przecie tam nie ma murw ani potw.
Umiechna si.
To prawda. To jest szpital, a nie wizienie.
Tego samego dnia po poudniu doktor Caul wpad na oddzia, eby odwiedzi Billyego w jego
pokoju.
Jak si pan czuje?
Dobrze. Nie wiedziaem, e pozwalacie ludziom takim jak ja wychodzi i wraca bez dozoru. e
nie pilnujecie tu tak, jak mnie pilnowali w szpitalu Hardinga.
To byo przed procesem powiedzia doktor Caul. Chc, eby pan pamita o jednej rzeczy.
By pan sdzony i zapad wyrok: jest pan niewinny. Dla nas nie jest pan przestpc. Bez wzgldu na
to, co pan zrobi w przeszoci, czy te co zrobi kto, kto istnieje w pana wntrzu, jest to ju za
panem. Teraz zaczyna pan nowe ycie. O tym, czy pan wyzdrowieje, zadecyduje wszystko, co pan
bdzie robi tutaj, pana postpy, sposb, w jaki pan rne rzeczy przyjmie, sposb, w jaki pan
bdzie obchodzi si z Billym i w jaki dojdzie pan do zgody z samym sob. Musi pan chcie
wyzdrowie. Nikt tu nie bdzie panem gardzi.
Tego samego dnia w Columbus Dispatch, wraz z informacj o przeniesieniu Milligana do
szpitala w Athens, ukazao si omwienie procesu, zawierajce informacje o zeznaniach
informujcych o tym, e Chalmer Milligan maltretowa on i dzieci. A rwnoczenie opublikowano
zoone pod przysig owiadczenie Chalmera Milligana nastpujcej treci:
Ja, Chalmer J. Milligan, oeniem si z matk Williama Stanleya Milligana w padzierniku
1963 roku. Wkrtce potem adoptowaem Williama, a take jego brata i siostr.
William oskary mnie o to, e mu groziem, maltretowaem go i dopuszczaem si wobec
niego sodomii, zwaszcza w okresie, gdy by dzieckiem omio- czy dziewicioletnim. To

oskarenie mija si cakowicie z prawd. Ponadto nikt z psychiatrw czy psychologw, ktrzy
badali Williama, przygotowujc sprawozdanie dla sdziego Flowersa, nie rozmawia ze mn
przed przygotowaniem i przekazaniem tego dokumentu.
Nie mam adnych wtpliwoci, e William wielokrotnie i obszernie kama, rozmawiajc
z tymi, ktrzy go badali. Podczas mojego dziesicioletniego maestwa z jego matk William
by nawykowym kamc. Uwaam, e William nadal kamie, zgodnie z wzorcem, ktry
ustanowi wiele lat temu.
Oskarenia Williama oraz ich publikacja w licznych gazetach i czasopismach przyniosy mi
ogromnie wiele wstydu i psychicznych cierpie. Skadam to owiadczenie w celu ujawnienia
prawdy i oczyszczenia swojego dobrego imienia.
Pewnego ranka, w tydzie po przybyciu Milligana, doktor Caul odwiedzi go ponownie.
Sdz, e powinnimy dzisiaj rozpocz pask terapi. Chodmy do mojego gabinetu.
Danny poszed za nim przestraszony. Doktor Caul wskaza mu wygodny fotel, a sam usiad
naprzeciwko niego, skadajc rce na wydatnym brzuchu.
Chc, eby pan rozumia, e wiem o panu duo z historii paskiej choroby. Jest piekielnie
gruba. Teraz zrobimy co podobnego do tego, co robia doktor Wilbur. Rozmawiaem z ni i wiem,
e doprowadzaa do tego, e pan si odpra, a potem rozmawiaa z Arthurem, Ragenem oraz
z innymi. My te to zrobimy.
Jak? Ja nie mog ich przywoa.
Prosz usi wygodnie i po prostu sucha mojego gosu. Jestem pewien, e Arthur zrozumie,
e doktor Wilbur i ja jestemy paskimi przyjacimi. Doktor Wilbur zasugerowaa, eby skierowa
pana tutaj, bo mi ufa. Mam nadziej, e pan take mi zaufa.
Danny krci si przez chwil, a potem opar si wygodnie i odpry si. Jego oczy patrzyy
najpierw w jedn stron, a potem w drug. W chwil pniej podnis wzrok, nagle sta si czujny.
Tak, panie doktorze powiedzia, robic z doni piramidk doceniam fakt, e doktor Wilbur
pana rekomendowaa. Moe pan liczy na moj wspprac.
Doktor Caul spodziewa si tego Anglika, wic nie by zdziwiony, obserwujc t przemian.
Widzia tylu chorych na osobowo wielorak, e pojawienie si alter ego nie mogo go zaskoczy.
No c... yy... tak. Czy mgby mi pan poda swoje imi? Tak dla porzdku.
Jestem Arthur. Chcia pan ze mn mwi.
Tak, panie Arthurze. Domylaem si oczywicie, kim pan jest. Poznaem po brytyjskim
akcencie. Ale jestem pewien, e pan zdaje sobie spraw, i nie mog opiera si na domysach...
Ja nie mam adnego akcentu, panie doktorze. To pan go ma.
Doktor Caul patrzy na niego przez chwil zaskoczony.
A tak powiedzia. Przepraszam. Mam nadziej, e nie bdzie pan mia nic przeciwko temu,

eby odpowiedzie na kilka pyta.

Nie bd mia nic przeciwko temu. Po to tu jestem. eby pomc w miar moich najlepszych
moliwoci.
Chciabym wrci z panem do istotnych faktw dotyczcych rnych osobowoci...
Osb, panie doktorze, nie osobowoci. Jak wyjani to Allen w rozmowie z doktorem
Hardingiem, wtedy kiedy nazywa nas pan osobowociami, mamy wraenie, e nie akceptuje pan
faktu, e jestemy rzeczywici. A to moe utrudni terapi.
Doktor Caul przyjrza si Arthurowi i doszed do wniosku, e ten arogancki snob zbytnio go nie
obchodzi.
Ma pan racj powiedzia. Chciabym porozmawia o poszczeglnych osobach.
Dostarcz panu tyle informacji, ile bd mg.
Caul zadawa pytania, a Arthur podawa wiek, opisywa wygld, cechy szczeglne i talenty
dziewiciu osb, o ktrych pisa w swym raporcie doktor Harding. Mwi te o przyczynach ich
pojawienia si.
Dlaczego zacza istnie ta maa Christene? Jaka bya jej rola?
Miaa stanowi towarzystwo dla samotnego dziecka.
A jej temperament?
Jest niemiaa, ale wpada w zo ze strachu, e Ragen postpi podle albo uyje przemocy.
Ragen j uwielbia i ona zwykle potrafi go powstrzyma od uycia przemocy, zoszczc si i tupic
nogami.
Dlaczego wci ma trzy lata?
Arthur umiechn si z wyszoci.
Stao si wane, eby mie kogo, kto wie mao albo nie wie nic o tym, co si wydarza. Jej
niewiedza bya wanym mechanizmem obronnym. Gdy William musia co ukry, pojawiaa si ona
i zaczynaa rysowa albo gra w klasy, albo tuli szmacian lalk, ktr zrobia dla niej Adalana.
Christene to rozkoszne dziecko. Ogromnie j lubi. Jest Brytyjk.
Nie wiedziaem o tym.
Tak. Jest siostr Christophera.
Caul przyglda si Arthurowi przez chwil.
Arthurze, czy pan zna wszystkich pozostaych?
Tak.
Czy zawsze ich pan zna?
Nie.
W jaki sposb dowiedzia si pan o ich istnieniu?
Za pomoc dedukcji. Kiedy uwiadomiem sobie, e wymyka mi si czas, zaczem uwanie

obserwowa innych ludzi. Odkryem, e z nimi jest inaczej i zaczem si nad tym zastanawia.
A potem, zadajc pewne pytania, zarwno w gowie, jak i w rzeczywistoci, odkryem prawd.
Powoli, w cigu wielu lat, wszedem w kontakt ze wszystkimi pozostaymi.
No to jestem rad, e si spotkalimy. Ale jeeli mam pomc Billyemu, pomc wam wszystkim,
to bd potrzebowa paskiej pomocy.
Moe mnie pan wzywa w kadej chwili.
Jest jedno wane pytanie, ktre chc zada, zanim pan odejdzie.
Tak?
Gary Schweickart wspomnia o czym, o czym pniej pisaa prasa. Powiedzia, e sdzc po
rnicach, istniejcych midzy tym, co mwiy poszczeglne wewntrzne osoby oraz komentarzach
ofiar na temat wulgarnego jzyka, na temat czynw przestpczych oraz na temat imienia Phil,
ma prawo sdzi, e istniej jeszcze inne osoby oprcz tych dziesiciu dotychczas ujawnionych. Czy
wie pan co na ten temat?
Arthur nie odpowiedzia. Jego oczy zrobiy si szklane, a wargi zaczy si porusza. Powoli,
niepostrzeenie, wycofa si. Po kilku sekundach mody czowiek zamruga oczami i rozejrza si.
O Boe! Nie! Znowu!
Witam powiedzia lekarz. Jestem doktor Caul. Czy mgby mi pan powiedzie, jak pan ma
na imi?
Billy.
Rozumiem. No c, dzie dobry. Jestem paskim lekarzem. Umieszczono pana tutaj pod moj
opiek.
Billy pooy sobie do na gowie, wci z lekka oszoomiony.
Wychodziem z sali sdowej. Poszedem do karetki...
Spojrza na swoje przeguby, a potem na swoje ubranie.
Co pan pamita?
Glina zaoy mi bardzo ciasne kajdanki. A potem da mi kubek z gorc kaw i zatrzasn
drzwi karetki. Kiedy ruszylimy, wylaem sobie kaw na nowy garnitur. To ostatnia rzecz, ktr...
Gdzie jest mj garnitur?
Jest w schowku. Moemy go odda do pralni chemicznej. Plamy powinny zej.
Czuj si bardzo dziwnie powiedzia Billy.
Prosz opisa, jak si pan czuje?
Czuj si tak, jak gdyby w gowie byo mi czego brak.
Jakiego wspomnienia?
Nie. Jest tak, jakbym przed procesem by bardziej zespolony ze wszystkimi innymi. A teraz
brakuje mi tutaj paru kawakw.

Poklepa si po gowie.
No c, by moe w cigu najbliszych dni i tygodni sprbujemy znale te kawaki i zoy je
na powrt razem.
Gdzie ja jestem?
W Atheskim Orodku Zdrowia Psychicznego w Athens w stanie Ohio.
Billy usiad wygodniej.
Wspomina o nim sdzia Metcalf. Pamitam, e mwi, i zostan tutaj skierowany.
Wyczuwajc, e ma teraz do czynienia z czciowo zintegrowanym Billym-osobowoci
podstawow, z osobowoci-gospodarzem, Caul mwi do niego cicho i uwaa, eby zadawa
neutralne pytania. Uderzyo go, e zmiana osobowoci spowodowaa zmiany w wyrazie twarzy.
Zacinita szczka, zasznurowane usta i aroganckie spojrzenie spod cikich powiek,
charakterystyczne dla Arthura, ustpiy szeroko otwartym oczom i penemu wahania wyrazowi
twarzy Billyego. Billy wydawa si saby i podatny na ciosy. W miejsce lku i zych przeczu,
charakterystycznych dla Dannyego, pojawio si u niego zakopotanie. Cho skwapliwie odpowiada
na pytania, usiujc zadowoli lekarza, byo jasne, e nie wie o wielu rzeczach, o ktre jest pytany,
albo tych rzeczy nie pamita.
Przykro mi, panie doktorze, ale czasami, kiedy zadaje mi pan pytanie, myl, e bd zna
odpowied, jednak kiedy po ni sigam, nie znajduj jej. Mj Arthur albo mj Ragen znaliby j. S
inteligentniejsi ode mnie. I maj dobr pami. Ale nie wiem, gdzie si podziali.
W porzdku, Billy. Paska pami si poprawi i przekona si pan, e wie pan wicej, ni si
panu wydaje.
Tak mwi doktor Harding. Mwi, e to si zdarzy, kiedy si zintegruj. I zdarzyo si. Ale
pniej, po procesie, rozpadem si. Dlaczego?
Nie znam odpowiedzi na to pytanie. A pan, jak pan myli, dlaczego?
Billy pokrci gow.
Wiem tylko, e Arthura i Ragena nie ma teraz ze mn. A kiedy ich nie ma, ja nie za dobrze
pamitam rne rzeczy. Wymkna mi si ogromna cz mojego ycia, bo oni upili mnie na dugo.
Powiedzia mi o tym Arthur.
Czy Arthur duo z panem rozmawia?
Billy kiwn gow.
Tak. Duo. Od czasu, gdy doktor Harding przedstawi mu mnie w szpitalu Hardinga. Teraz
Arthur mwi mi, co mam robi.
Uwaam, e powinien pan sucha Arthura. Osoby cierpice na osobowo wielorak maj
zwykle w swoim wntrzu kogo, kto zna wszystkie inne osobowoci i prbuje by pomocny.
Nazywamy go tym wewntrznym ja, ktre pomaga.

 I wanie nim jest Arthur?

Tak sdz. On pasuje do tej roli. Jest inteligentny, wiadomy istnienia innych, wysoce
moralny...
Tak, Arthur jest bardzo moralny. To on ustanowi zasady.
Jakie zasady?
Zasady mwice, jak naley si zachowywa, co robi, a czego nie robi.
No c, sdz, e Arthur bardzo pomoe w leczeniu, jeeli bdzie z nami wsppracowa.
Na pewno bdzie powiedzia Billy bo Arthur zawsze mwi, e rzecz bardzo dla nas wan
jest zjednoczy si i wyzdrowie, tak ebym ja sta si dobrym obywatelem i wartociowym
czonkiem spoeczestwa. Ale nie wiem, gdzie on teraz jest.
W trakcie rozmowy Caul odnis wraenie, e Billy coraz bardziej mu ufa. Zaprowadzi go
z powrotem na oddzia, pokaza mu jego pokj i jeszcze raz przedstawi go personelowi.
Normo, to jest Billy powiedzia. Jest tutaj nowy. Kto musi go oprowadzi po oddziale.
Oczywicie, panie doktorze odrzeka Norma.
Ale idc z nim do jego pokoju, popatrzya na niego uwanie i powiedziaa:
Wie pan ju, jak si tu porusza, wic nie bdziemy robi tego jeszcze raz.
Zaprowadzia go do gwnego wejcia na oddzia, otworzya cikie drzwi i wskazaa napis:
Oddzia Przyj i Intensywnego Leczenia.
W skrcie mwimy na ten oddzia OPIL poinformowaa go, po czym odwrcia si i oddalia.
Billy zastanawia si, co takiego zrobi. Co sprawio, e jest taka lakoniczna. Ale nie mg tego
dociec.
Kiedy si dowiedzia, e tego dnia wieczorem odwiedzi go matka i siostra, zrobi si spity.
Widzia Kathy podczas procesu i, gdy min szok zwizany z tym, e widzi czternastoletni siostr
przemienion w adn dwudziestojednoletni kobiet, poczu si w jej obecnoci dobrze. Ale matki
nie byo na procesie, na jego wasne yczenie. Cho Kathy zapewniaa go, e matka czsto go
odwiedzaa w szpitalu Hardinga, a take wczeniej, kiedy by w wizieniu w Lebanon, on tego nie
pamita.
Po raz ostatni widzia mam, kiedy mia czternacie lat, zanim oni go upili. Ale jej obraz w jego
pamici pochodzi z czasw jeszcze wczeniejszych: pamita jej pikn twarz zalan krwi
i ogromny kb wosw wyrwanych z gowy... Tak matk zapamita.
Kiedy obie kobiety weszy na oddzia, Billy dozna szoku, widzc, jak bardzo postarzaa si
matka. Na jej twarzy widniay zmarszczki. Jej wosy, poskrcane w ciemne loki, wyglday jak
peruka. Ale niebieskie oczy i pene wargi byy wci pikne.
Obie z Kathy wspominay przeszo. Przecigay si w przypominaniu tych chwil z jego
dziecistwa, w ktrych zachowywa si dziwnie. Mogy teraz wyjani te zachowania jako

spowodowane przez te czy inne z jego osobowoci.

Zawsze wiedziaam, e byy dwie powiedziaa matka. Zawsze mwiam, e jest mj Billy
i ten drugi Billy. Prbowaam im powiedzie, e potrzebna ci pomoc, ale nikt mnie nie chcia
sucha. Mwiam lekarzom i temu adwokatowi, ktry ci broni, zanim ci wsadzili do wizienia.
Ale nikt mnie nie chcia sucha.
Kathy spojrzaa gniewnie na matk.
Ale gdyby im powiedziaa o Chalmerze, kto by ci wysucha.
Ja nie wiedziaam tumaczya si Dorothy Moore. Naprawd, Kathy, Bg mi wiadkiem, e
gdybym wiedziaa, co on robi Billyemu, wydarabym mu serce z piersi. I nigdy bym ci nie zabraa
tego noa, Billy.
Billy zmarszczy brwi.
Jakiego noa?
Pamitam, jakby to byo wczoraj powiedziaa jego matka, wygadzajc spdnic na swoich
dugich, opalonych nogach. Miae wtedy jakie czternacie lat. Znalazam u ciebie pod poduszk
n kuchenny i zapytaam ci o niego. I wiesz, co mi odpowiedziae? Przypuszczam, e to mwi ten
drugi. Powiedzia: Twj m mia dzi rano ju nie y. Dosownie. To twoje wasne sowa. Bg mi
wiadkiem.
Jak si ma Challa? zapyta Billy, zmieniajc temat.
Matka wbia wzrok w podog.
Dzieje si z ni co zego powiedzia Billy.
Ma si dobrze stwierdzia matka.
Czuj, e jest z ni co nie tak.
Jest w ciy wczya si Kathy. Rzucia ma i wraca do Ohio. Bdzie mieszkaa z mam a
do porodu.
Billy zrobi rkami taki ruch, jak gdyby chcia przepdzi dym czy mg sprzed oczu.
Wiedziaem, e co jest nie w porzdku. Czuem to.
Matka pokiwaa gow.
Zawsze potrafie wyczu rne rzeczy. Jak to si nazywa?
Postrzeganie pozazmysowe powiedziaa Kathy.
Ty te zwrcia si matka do niej. Wy oboje to mielicie. Wiedzielicie te zawsze, bez sw,
co si dzieje w gowie tego drugiego. Mnie zawsze wtedy skra cierpa.
Byy u niego ponad godzin, a kiedy odjechay, Billy pooy si na ku i wpatrywa si
w wiata miasta widoczne za oknem.

Dni pyny. Billy uprawia jogging na terenach przyszpitalnych, czyta, oglda telewizj
i odbywa sesje terapeutyczne. W gazetach miasta Columbus regularnie ukazyway si artykuy na
jego temat. Czasopismo People opublikowao dugi tekst o jego yciu, a jego zdjcie ukazao si
na okadce Columbus Monthly. Do szpitala dzwonio mnstwo ludzi, ktrzy dowiedzieli si o jego
talencie plastycznym i chcieli kupi jego obrazy. Uzyskawszy pozwolenie od doktora Caula, Billy
sprowadzi sobie materiay do malowania, ustawi w swoim pokoju sztalugi i malowa tuziny
portretw, martwych natur i pejzay.
Billy powiedzia doktorowi Caulowi, e wiele osb zwrcio si do Judy i Garyego w sprawie
praw do historii jego ycia, a inni znowu chcieli, eby wystpi w programach telewizyjnych The
Phil Donahue Show, Dinah! i 60 Minutes.
Czy chce pan, eby kto o panu pisa? zapyta Billyego doktor Caul.
Sdz, e przydayby mi si pienidze. Kiedy wyzdrowiej i wyjd ze szpitala, musz z czego
y. No bo kto mi da prac?
Pomijajc kwesti pienidzy, jak pan myli, jak by si pan poczu, gdyby wszyscy mogli sobie
poczyta o paskim yciu?
Billy zmarszczy brwi.
Uwaam, e ludzie powinni si dowiedzie. Bo wtedy by zrozumieli, do czego moe doprowadzi
maltretowanie dzieci.
No wic, jeeli naprawd dojdzie pan do wniosku, e pan chce, eby kto o panu pisa, to mog
przedstawi panu znajomego pisarza, do ktrego mam zaufanie. Wykada tutaj, w Athens, na
uniwersytecie. Na podstawie jednej z jego ksiek nakrcono film. Mwi o tym po to, eby pan
mg rozway wszystkie moliwoci.
Myli pan, e prawdziwy pisarz mgby chcie napisa ksik o mnie?
Nie zaszkodzioby si z nim spotka i dowiedzie si, co sdzi na ten temat.
Dobrze, to niezy pomys. Chciabym si z nim spotka.
Tej nocy Billy usiowa sobie wyobrazi sytuacj, w ktrej bdzie rozmawia z prawdziwym
pisarzem. Prbowa sobie wyimaginowa tego czowieka. Pewnie bdzie mia na sobie tweedow

marynark i bdzie pali fajk, jak Arthur. Skoro wykada na uniwersytecie, to zapewne jest bardzo
dobrym pisarzem. Ale z drugiej strony pisarz to kto, kto mieszka w Nowym Jorku albo w Beverly
Hills. I dlaczego doktor Caul go poleca? Trzeba by ostronym. Gary mwi, e na ksice mona
duo zarobi. I na filmie. Billy zacz si zastanawia, kto graby jego rol.
Krci si i rzuca przez ca noc, podniecony i przestraszony perspektyw rozmowy
z prawdziwym pisarzem, ktrego ksika zostaa sfilmowana. Kiedy wreszcie zasn, o wicie,
Arthur postanowi, e Billy nie jest w stanie odby tej rozmowy i e trzeba wypuci na wiat
Allena.
Dlaczego mnie? zapyta Allen.
Bo ty umiesz manipulowa ludmi. Kto bdzie zdolny lepiej dopilnowa, eby Billyego nie
oszukano?
Zawsze na linii frontu narzeka Allen.
Bo jeste w tym najlepszy powiedzia Arthur.
Na drugi dzie, kiedy pozna pisarza, Allen by zszokowany i rozczarowany. Zamiast wysokiego,
przystojnego mczyzny zobaczy czowieka niskiego i chudego, z brod i w okularach, ubranego
w rudawobrzow marynark ze sztruksu.
Doktor Caul przedstawi ich sobie, po czym weszli do gabinetu, eby porozmawia. Allen
usadowi si na pokrytej skr kanapie i zapali papierosa. Pisarz usiad naprzeciwko niego i zapali
fajk. Zacz Allen:
Pan doktor Caul powiedzia mi, e by moe bdzie pan zainteresowany prawami do historii
mojego ycia. Jak pan myli, ile ona jest warta?
Pisarz umiechn si i pykn fajk.
To zaley. Musiabym dowiedzie si o panu wicej, eby si upewni, e pask histori
zainteresowaby si wydawca. Musi w niej by co wicej ni tylko to, co ukazao si w gazetach,
w tygodniku Time czy w Newsweeku.
Caul umiechn si i zoy donie na brzuchu.
Moe pan by tego pewien.
Allen pochyli si do przodu, opar okcie na kolanach.
W niej jest co wicej. O wiele wicej. Ale ja tego nie oddam za darmo. Moi prawnicy
z Columbus powiedzieli mi, e wiele osb chce kupi prawa. Pewien facet z Hollywood chcia je dla
telewizji i filmu. A w tym tygodniu przyleci jeszcze jeden pisarz z ofert i umow.
To brzmi obiecujco odrzek pisarz. Przy tej ogromnej reklamie, jak panu zrobiono, na
pewno wiele osb zechce przeczyta histori paskiego ycia.
Allen kiwn gow i umiechn si. Postanowi sprawdza faceta dalej.
Chciabym przeczyta jak pask ksik, eby si zorientowa, jak pan pisze. Pan doktor

mwi, e na podstawie jednej zrobiono film.

Przyl panu egzemplarz tej powieci powiedzia pisarz. Kiedy pan j przeczyta, moemy
jeszcze raz porozmawia. Oczywicie, jeeli bdzie pan zainteresowany.
Kiedy pisarz wyszed, doktor Caul zasugerowa, eby przed podjciem dalszych dziaa Billy
zatrudni jakiego miejscowego adwokata, ktry bdzie pilnowa jego interesw. Bo obrocy
publiczni z Columbus nie mog go ju reprezentowa.

Przez cay nastpny tydzie Allen, Arthur i Billy kolejno czytali powie, ktr przysa pisarz.
Kiedy skoczyli, Billy powiedzia do Arthura:
Myl, e to on powinien napisa t ksik.
Zgadzam si odrzek Arthur. Podoba mi si sposb, w jaki wnika w umys swojego
bohatera. Chciabym, eby w taki sam sposb przedstawi nasz histori. Jeeli si chce, eby
ludzie zrozumieli problem Billyego, musi to by opowiedziane od rodka. Pisarz musi si postawi
na miejscu Billyego.
Wtedy odezwa si Ragen.
Nie zgadzam si powiedzia. Uwaam, e ta ksika nie powinna powsta.
Dlaczego? zapyta Allen.
Powiem to tak. Billy bdzie rozmawia z tym czowiekiem, podobnie ty i inni. Moecie mu
opowiedzie o rzeczach, o ktre ja mog zosta oskarony, o przestpstwach.
Arthur zastanawia si nad tym przez chwil.
Nie musimy mu o tym mwi stwierdzi.
A poza tym doda Allen moemy si wycofa, kiedy tylko zechcemy. Jeeli w tych
rozmowach wyjd rzeczy, ktre mog nam zaszkodzi, Billy moe zawsze zniszczy ksik.
Jak?
Po prostu zaprzeczy wszystkiemu powiedzia Allen. Ja mog powiedzie, e udawaem, e
mam osobowo wielorak. Jeeli powiem, e to wszystko oszustwo, to nikt nie kupi tej ksiki.
Kto ci uwierzy? zapyta Ragen.
Allen wzruszy ramionami.
To nie ma znaczenia. Ktry wydawca zaryzykuje wydanie ksiki, jeeli ten, o ktrym w niej
mowa, stwierdzi, e to wszystko kamstwo?
Allen ma racj powiedzia Arthur.
To samo dotyczy wszelkich umw, ktre podpisze Billy doda Allen.
Chcesz powiedzie, e moe udawa, e jest niezdolny do ich podpisania? zapyta Ragen.
Allen umiechn si.
Niewinny z powodu choroby umysowej, prawda? Rozmawiaem o tym przez telefon z Garym

Schweickartem. Gary mwi, e zawsze mog powiedzie, e byem zbyt chory, eby podpisa
umow, e doktor Caul wywiera na mnie presj. To sprawi, e umowa nie bdzie miaa mocy.
Arthur kiwn gow.
W takim razie uwaam, e moemy powiadomi pisarza, aby szuka wydawcy.
Ja nadal uwaam, e to nie jest mdre odezwa si Ragen.
Ja natomiast jestem zdania powiedzia Arthur e wane jest, aby ta historia zostaa
opowiedziana wiatu. O osobowoci wielorakiej napisano inne ksiki, ale adna nie opowiadaa
historii takiej jak historia Billyego. Jeeli ludzie zrozumiej, jakie s przyczyny tej choroby, to my
przyczynimy si do wzmoenia w spoeczestwie troski o zdrowie psychiczne.
A poza tym wtrci Allen zarobimy mnstwo pienidzy.
To powiedzia Ragen jest najlepszy i najinteligentniejszy argument, jaki dzisiaj usyszaem.
Wiedziaem, e argument mwicy o pienidzach przemwi do ciebie stwierdzi Allen.
Jest to jedna z najbardziej interesujcych sprzecznoci w naturze Ragena powiedzia Arthur.
Jest on zajadym komunist, ktry tak kocha pienidze, e dopuszcza si ich kradziey.
Ale zgodzicie si powiedzia Ragen e to, co nie jest konieczne dla zapacenia naszych
wasnych rachunkw, zawsze oddaj biednym i potrzebujcym.
No to rozemia si Allen moe odliczymy sobie co od podatku?

Dnia 19 grudnia redaktor dziau miejskiego gazety Athens Messenger zadzwoni do szpitala,
eby si umwi na rozmow z Billym Milliganem. Billy i doktor Caul zgodzili si na ni.
Caul zaprowadzi Billyego do sali konferencyjnej, gdzie przedstawi go redaktorowi dziau
miejskiego, Herbowi Ameyowi, reporterowi Bobowi Ekeyowi oraz fotografowi Gailowi Fisherowi.
Potem lekarz pokaza dziennikarzom obrazy Billyego, a Billy odpowiada na ich pytania dotyczce
przeszoci, maltretowania, usiowania samobjstwa i dominacji innych osobowoci w jego wntrzu.
A co z przemoc? zapyta Amey. Czy mona zapewni mieszkacw miasta Athens, e nie
bdzie pan zagroeniem dla nich czy dla ich dzieci, jeeli wyjdzie pan poza teren szpitala, jak to

czyni wielu innych pacjentw?

Uwaam odezwa si doktor Caul e na pytanie o przemoc powinien odpowiedzie nie Billy,
tylko jedna z jego innych osobowoci.
Wyprowadzi Billyego z sali konferencyjnej. Poszli do gabinetu znajdujcego si po drugiej
stronie hallu, gdzie usiedli.
Prosz posucha, Billy, uwaam, e wane jest, eby pan mia dobre stosunki z mediami.
Trzeba pokaza ludziom w miecie Athens, e nie jest pan dla nich zagroeniem. Pewnego dnia
poprosi pan o pozwolenie na wyjcie do miasta bez opieki. Bdzie pan chcia kupi sobie farby albo
pj do kina lub na hamburgera. Ci dziennikarze s najwyraniej dobrze do pana nastawieni.
Sdz, e powinnimy im pozwoli porozmawia z Ragenem.
Billy siedzia w milczeniu i porusza wargami. Po chwili pochyli si do przodu i spojrza gniewnie.
Czy pan zwariowa, panie doktorze?
Caul wstrzyma oddech, syszc jego peen zoci ton.
Dlaczego pan tak mwi, Ragenie?
Nie powinnimy tego robi. Walczylimy o to, eby Billy czuwa.
Nie wywoabym pana, gdybym nie uwaa tego za rzecz wan.
To nie jest adna wana rzecz. To wykorzystywanie mnie. Po to, eby gazety na tym
skorzystay. Jestem przeciw. Jestem zy.
Ma pan racj powiedzia Caul, spogldajc na niego ostronie ale naley uspokoi ludzi.
Powiedzie im, e jest tak, jak orzek sd.
Nie obchodzi mnie, co myl ludzie. Nie chc by wykorzystywany. I nie chc si wstydzi
z powodu tytuw w gazetach.
Ale trzeba mie dobre stosunki z pras miasta Athens. To, co myl ludzie w tym miecie,
bdzie miao wpyw na pask terapi i paskie przywileje.
Ragen zastanowi si na tym. Wyczuwa, e Caul posuguje si nim, by doda wagi wasnym
owiadczeniom dla prasy, ale argumenty Caula byy logiczne.
Uwaa pan, e tak trzeba? zapyta Ragen.
Nie proponowabym tego, gdybym tak nie uwaa.
Dobrze powiedzia Ragen. Porozmawiam z dziennikarzami.
Caul zaprowadzi go do sali konferencyjnej. Dziennikarze spojrzeli na nich z obaw.
Odpowiem na pytania oznajmi Ragen.
Zaskoczony jego akcentem Ekey zawaha si.
Ja... to znaczy my... prosilimy... Chcielimy zapewni mieszkacw, e pan... e Billy nie uyje
przemocy.
Uybym przemocy tylko wtedy, gdyby kto prbowa skrzywdzi Billyego albo skrzywdzi

kobiet lub dziecko w jego obecnoci powiedzia Ragen. Tylko w takim wypadku bym
interweniowa. Powiem to tak. Czy wy pozwolilibycie komu skrzywdzi swoje dziecko? Nie.
Bronilibycie ony, dziecka czy jakiejkolwiek kobiety. Jeeli kto prbowaby skrzywdzi Billyego,
bronibym go. Ale atakowa bez powodu to barbarzystwo. A ja nie jestem barbarzyc.
Po kilku dalszych pytaniach dziennikarze zapragnli si dowiedzie, czy mog porozmawia
z Arthurem. Caul przekaza ich prob i za chwil zobaczyli, jak wrogi wyraz twarzy Ragena zmienia
si, jakby topnia. W sekund pniej Milligan zmarszczy wyniole brwi, po czym Arthur rozejrza
si zaaferowany, wyj z kieszeni fajk, zapali j i wydmuchn kb dymu.
To szalestwo powiedzia.
Co jest szalestwem? zapyta doktor Caul.
Upienie Williama, a przywoanie nas, na pokaz. Robiem, co w mojej mocy, eby William nie
spa. Jest rzecz bardzo wan, eby to on mia kontrol. Jednake tu zwrci si do dziennikarzy
odpowiadajc na panw pytania o przemoc, mog zapewni matki w tym miecie, e nie musz
zaryglowywa drzwi domw. William dochodzi do zdrowia. Uczy si logicznie myle ode mnie, a od
Ragena uczy si wyraa zo. Uczymy go, a on przyswaja sobie nasze nauki. Kiedy si nauczy
wszystkiego, czego moemy go nauczy, my znikniemy.
Dziennikarze robili pospiesznie notatki.
Doktor Caul przywoa Billyego, a Billy, gdy si pojawi, zacz si krztusi dymem z fajki.
Boe, to wistwo jest okropne! powiedzia i rzuci fajk na st. Ja nie pal.
Odpowiadajc na dalsze pytania, Billy stwierdzi, e nie pamita nic z tego, co si wydarzyo po
jego przejciu wraz z doktorem Caulem do innego pokoju. Mwi z wahaniem o swoich aspiracjach.
Mia nadziej sprzeda niektre ze swoich obrazw i przeznaczy cz pienidzy na centrum
zapobiegania maltretowaniu dzieci.
Kiedy dziennikarze Messengera wychodzili z sali, Caul zauway, e wygldaj na
oszoomionych.
Sdz powiedzia do Billyego, kiedy wracali na oddzia e mamy trzy kolejne osoby
wierzce w to, e ma pan osobowo wielorak.

Judy Stevenson bya zajta, wic to Gary Schweickart zawiz do Athens, na wizyt u Billyego,
szefa biura obrocw publicznych. Gary chcia si wicej dowiedzie o autorze, ktry chcia pisa
ksik o Billym, a take o L. Alanie Goldsberrym, adwokacie z Athens, ktry mia si zajmowa
sprawami cywilnymi Billyego. Spotkali si o jedenastej w sali konferencyjnej. Obecny by te
doktor Caul i siostra Billyego oraz jej narzeczony, Rob. Billy upiera si, e podj ju decyzj
w sprawie ksiki. Schweickart przekaza Goldsberryemu list rnych wydawcw i pisarzy, a take
nazwisko pewnego producenta filmowego. Wszyscy oni interesowali si prawami do historii ycia

Billyego.
Po spotkaniu Gary oddali si wraz z Billym.
Prowadz teraz inn spraw, o ktrej wiele pisze prasa powiedzia. Broni faceta, ktry
jest oskarony o to, e zabi z broni kalibru 22.
Billy popatrzy na niego bardzo powanie i powiedzia:
Musi mi pan obieca jedn rzecz.
Co takiego?
e nie bdzie go pan broni, jeeli on to naprawd zrobi.
Gary umiechn si.
Zwaywszy, e to paskie sowa, jest to naprawd istotna rada.
Po opuszczeniu szpitala Gary mia mieszane uczucia w zwizku z tym, e Billy by teraz w innych
rkach. On sam, prowadzc jego spraw, spdzi z nim niewiarygodne czternacie miesicy,
wymagajcych najwyszego wysiku i wyczerpujcych do ostatecznoci.
Jego zaangaowanie w t spraw przyczynio si do rozpadu maestwa z Jo Anne. Powici
sprawie mnstwo czasu, ktry powinien by przeznaczy dla rodziny. To, e historia ta bya tak
gona, e wci jeszcze pn noc dzwonili do niego ludzie majcy pretensj, e wybroni
gwaciciela, stao si ciarem nie do udwignicia. Jedno z jego dzieci zostao pobite w szkole za
to, e jego tato broni Milligana.
Przez cay czas trwania sprawy Gary zastanawia si, ilu pozostaym klientom nie powica
naleytego czasu i wysiku, bo sprawa Milligana jest tak skomplikowana i wymagajca. To samo
dotyczyo Judy, ktra kiedy powiedziaa:
Obawa przed skrzywdzeniem innych klientw zmusza do dziesi razy wikszego wysiku,
a cen za to pac nasze rodziny.
Teraz, wsiadajc do samochodu, Gary popatrzy na wielki, szkaradny budynek w stylu
wiktoriaskim i pokiwa gow. Billy Milligan by obecnie pod opiek kogo innego i kto inny za
niego odpowiada.

Dnia 23 grudnia Billy obudzi si rano zdenerwowany. Niepokoia go myl, e bdzie rozmawia
z pisarzem. Tak mao pamita z dziecistwa tylko jakie fragmenty, rzeczy, ktrych dowiedzia
si od innych. Jak to bdzie, jak on opowie pisarzowi histori swojego ycia?
Po niadaniu nala sobie drug filiank kawy i usiad w fotelu w wietlicy, eby poczeka na
gocia. W zeszym tygodniu jego nowy adwokat, Alan Goldsberry, zaatwi spraw umw z pisarzem
i z wydawc. Billy podpisa obie umowy. Bya to cika decyzja. A teraz ogarniaa go panika.
Billy, ma pan gocia.
Gos Normy Dishong wyrwa go z zamylenia. Billy a podskoczy, rozlewajc sobie kaw na
dinsy. Zobaczy, e pisarz wchodzi na oddzia przeszed przez drzwi, a potem zszed po kilku
stopniach w d i znalaz si w korytarzu. Boe, w co ja si wpakowaem pomyla Billy.
Witam powiedzia pisarz z umiechem. Jest pan gotowy?
Billy poprowadzi go do swojego pokoju, a potem patrzy, jak drobny, brodaty czowiek
odpakowuje magnetofon, notatnik, owki, fajk i tyto i rozsiada si w fotelu.
Umwmy si, e na pocztku kadej sesji poda mi pan swoje imi. ebym wiedzia, z kim
rozmawiam.
Billy.
Dobrze. Kiedy si spotkalimy po raz pierwszy w gabinecie doktora Caula, doktor Caul
powiedzia co o miejscu. A pan stwierdzi, e zbyt mao mnie pan zna, eby ze mn o tym
rozmawia. A czy moemy o tym porozmawia teraz?
Billy spuci wzrok, zawstydzony.
Wtedy to nie byem ja. Ja byem zbyt niemiay, eby z panem rozmawia.
Aha. A kto to by?
Allen.
Pisarz zmarszczy brwi i pykn w zamyleniu fajk.
Dobrze powiedzia, zapisujc co w notesie. Moe mi pan powiedzie, co to jest miejsce?
Dowiedziaem si o nim, podobnie jak o wikszoci innych rzeczy zwizanych z moim yciem,
w szpitalu Hardinga, kiedy byem czciowo zintegrowany. Posugiwa si tym okreleniem Arthur,
kiedy wyjania modszym, jak to si dzieje, e pojawiamy si na wiecie.
Jak wyglda miejsce? Co naprawd widzicie?
Jest to wielka biaa plama wiata na pododze. Wszyscy stoj naokoo niej albo le w ku
w ciemnoci. Niektrzy patrz, inni pi albo zajmuj si swoimi sprawami. I ten, kto wejdzie na
plam, bierze w posiadanie wiadomo.
Czy wszystkie paskie osobowoci reaguj na imi Billy?
Kiedy ja spaem, a ludzie z zewntrz woali Billyego, moje osoby zaczy reagowa na to imi.
Jak wyjania mi kiedy pani doktor Wilbur, osoby robi wszystko, eby ukry fakt, e s

rozszczepion osobowoci. Prawda o mnie wysza na jaw przez pomyk, kiedy David si
przestraszy i wygada si przed pani Dorothy Turner.
Czy wie pan, kiedy te paskie osoby zaczy istnie?
Billy kiwn gow i usiad wygodniej, eby pomyle.
Christene pojawia si, kiedy byem bardzo may. Nie pamitam, kiedy. Wikszo pozostaych
pojawia si, gdy miaem jakie osiem lat. Kiedy Chalmer... kiedy tato Chal...
Zajkn si.
Jeeli jest panu nieprzyjemnie o tym mwi, to prosz tego nie robi.
Bd mwi powiedzia Billy. Lekarze twierdz, e wane jest, ebym to z siebie wyrzuci.
Zamkn oczy.
Pamitam, e to byo w tydzie po prima aprilis. Byem w czwartej klasie. Zawiz mnie na
farm, ebym mu pomg przygotowa ogrd do sadzenia warzyw. Zaprowadzi mnie do szopy
i przywiza do maszyny orzcej, no wie pan, do rototillera. A potem... potem...
W jego oczach pojawiy si zy, jego gos by teraz stumiony, peen wahania, chopicy.
Moe pan nie powinien...
Zbi mnie powiedzia, rozcierajc sobie przeguby. Wczy motor, a ja mylaem, e
maszyna mnie wcignie i potnie na kawaki. Powiedzia, e jeeli pisn sowo matce, to zakopie
mnie w szopie, a jej powie, e uciekem, bo jej nienawidziem.
Po policzkach Billyego pyny zy.
Nastpnym razem kiedy to si powtrzyo, po prostu zamknem oczy i odszedem. Dziki
doktorowi Georgeowi ze szpitala Hardinga, ktry pomg mi przypomnie sobie rne rzeczy, wiem
teraz, e do maszyny zosta przywizany Danny, a potem pojawi si David, eby przyj na siebie
cierpienie.
Pisarz dygota z oburzenia.
Boe, to zdumiewajce, e pan to w ogle przey.
Teraz zdaj sobie spraw szepn Billy e wtedy, kiedy w Channingway przysza po mnie
policja, nie zostaem aresztowany, tylko uratowany. Przykro mi, e przedtem kto zosta
skrzywdzony, ale czuj, e w kocu, po dwudziestu dwch latach, Bg si do mnie umiechn.

ROZDZIA SZSTY

W dzie po Boym Narodzeniu pisarz jecha dug, krt drog do Atheskiego Orodka
Zdrowia Psychicznego na drugie spotkanie z Milliganem. Przypuszcza, e po spdzeniu wit
w szpitalu Billy bdzie przygnbiony.
Pisarz dowiedzia si, e tydzie przed witami Billy zamcza doktora Caula, eby ten pozwoli
mu spdzi je z rodzin u siostry w Logan. Caul powiedzia mu, e jest za wczenie, bo upyno
dopiero troch ponad dwa tygodnie od jego przyjazdu do szpitala. Ale Billy si upiera. Innym
pacjentom z jego oddziau pozwolono na krtko pojecha do domw na przepustki. Jeeli prawd
jest to, co mwi doktor Caul e bdzie traktowany jak inni pacjenci to powinien uzyska dla
niego przepustk.
Wiedzc, e pacjent go sprawdza, a rwnoczenie zdajc sobie spraw, jak wane jest zdobycie
zaufania Billyego, Caul zgodzi si poprosi o zezwolenie dla niego. By jednak pewien, e zostanie
zaatwiony odmownie.
Jego proba wywoaa wcieko w Wydziale Penitencjarnym w Stanowym Departamencie
Zdrowia Psychicznego oraz w biurze prokuratorskim w Columbus. Kiedy Yavitch zatelefonowa do
Garyego z zapytaniem, co u diaba dzieje si w Athens, Gary odrzek, e sprbuje si dowiedzie.
Ale ja ju nie jestem jego adwokatem doda.
Na twoim miejscu zadzwonibym do lekarza prowadzcego go w Athens oznajmi Yavitch
i poradzi mu, eby wzili na wstrzymanie. Bo jeeli podczas pobytu Milligana na przepustce zdarzy
si w Ohio co, co wywoa oburzenie na nowe przepisy dotyczce psychicznie chorych przestpcw,
to Milligan bdzie z pewnoci tego sprawc.

Jak spodziewa si doktor Caul, jego proba zostaa zaatwiona odmownie.

Wchodzc przez cikie metalowe drzwi, a potem idc do pokoju Billyego, pisarz zauway, e
oddzia jest prawie cakowicie opustoszay. Zapuka do drzwi Billyego.
Chwileczk rozleg si zaspany gos.
Gdy drzwi si otworzyy, pisarz zauway, e Billy wyglda tak, jakby przed chwil wsta z ka.
Spojrza ze zdumieniem na elektroniczny zegarek, ktry mia na przegubie.
Nie pamitam tego zegarka powiedzia.
Podszed do biurka i popatrzy na jaki papier. Potem pokaza go pisarzowi. By to kwit
z intendentury szpitala na dwadziecia sze dolarw.
Nie pamitam, ebym pobiera pienidze powiedzia. Kto wydaje moje pienidze.
Pienidze, ktre zarobiem na sprzeday obrazw. Uwaam, e to nie w porzdku.
Przyjrza si kwitowi.
Chyba go zatrzymam. Musz teraz uwaa. To zy art, ale... zobaczymy.
Jeeli pan nie pobra tych pienidzy, to jak pan myli, kto to zrobi?
Billy rozejrza si wokoo, jego niebieskawoszare oczy zlustroway dokadnie pokj tak, jakby
chcia si przekona, czy nie ma w nim kogo jeszcze.
Syszaem obce imiona.
Jakie?
Kevin i Philip.
Pisarz stara si nie okazywa zdziwienia. Czyta o dziesiciu osobowociach, ale nikt nigdy nie
wymieni imion, ktre przed chwil przytoczy Billy. Pisarz upewni si, e magnetofon jest
wczony.
Czy powiedzia pan o tym panu doktorowi Caulowi?
Jeszcze nie odrzek Billy. Ale chyba to zrobi. Jednak nie rozumiem, co to znaczy. Kim oni
s? Dlaczego o nich myl? Gdy Billy mwi, pisarz przypomnia sobie ostatni fragment artykuu
zamieszczonego w Newsweeku z 18 grudnia. Pisano tam:
Pozostaj jednak pewne pytania, na ktre nie ma jeszcze odpowiedzi... co na przykad
sdzi na temat jego rozmw z ofiarami gwatw, w ktrych twierdzi, e jest partyzantem
i patnym morderc. Lekarze sdz, e Milligan moe mie jeszcze inne, dotychczas nie
odkryte osobowoci i e niektre z nich mogy popeni nie odkryte dotychczas przestpstwa.
Sdz, e zanim powie pan co jeszcze, Billy, powinnimy ustali pewne zasady. Chc mie
pewno, e nic z tego, co pan powie, nie zostanie uyte w celu wyrzdzenia panu krzywdy. Jeeli
kiedykolwiek bdzie pan mia mi powiedzie co, co moe by uyte przeciwko panu, prosz
zaznaczy: tego nie rejestrujemy, a ja wycz magnetofon. W moim archiwum nie bdzie niczego,

co moe panu zaszkodzi. Jeeli pan o tym zapomni, to ja przerw rozmow i wycz magnetofon.
Czy to jest jasne?
Billy kiwn gow.
I jeszcze jedno. Jeeli kiedykolwiek bdzie pan mia zamiar w jakikolwiek sposb zama
prawo, niech mi pan o tym nie mwi. Bo jeeli mi pan powie, to bd musia natychmiast pj na
policj. W przeciwnym wypadku bd winny wspudziau.
Billy wyglda na zszokowanego.
Ja nie mam zamiaru popeni ju adnych przestpstw.
Mio mi to sysze. A teraz wrmy do tych imion.
Kevina i Philipa.
Co one dla pana znacz?
Billy popatrzy w lustro wiszce nad biurkiem.
Nic. Ja nie pamitam. Ale przychodzi mi cigle do gowy jedna rzecz: niepodani. To ma co
wsplnego z Arthurem, ale nie wiem, co.
Pisarz pochyli si do przodu.
Prosz mi opowiedzie o Arthurze. Jakim on jest czowiekiem?
Pozbawionym emocji. Przypomina pana Spocka ze Star Treka. Jest typem czowieka, ktry
w restauracji bez oporw skada reklamacj. Nie tumaczy si przed nikim, ale zoci si, kiedy kto
nie rozumie tego, co on mwi. Nie ma czasu na bycie tolerancyjnym. Twierdzi, e jest bardzo
zajty. Musi rne rzeczy zaatwia, planowa, organizowa.
Czy on nigdy nie odpoczywa?
Czasami grywa w szachy, zwykle z Ragenem, a wtedy Allen przesuwa figury na szachownicy, bo
nie znosi marnowania czasu.
Mwi pan tak, jakby go pan nie lubi.
Billy wzruszy ramionami.
Arthur to nie jest kto, kogo si lubi czy nie lubi. To jest kto, kogo si szanuje.
Czy Arthur wyglda inaczej ni pan?
Jest prawie takiego samego wzrostu i tyle samo way, ma sze stp i way sto
dziewidziesit funtw. Ale nosi okulary w drucianej oprawce.
Ta druga rozmowa trwaa trzy godziny. Mwili o niektrych osobowociach wymienianych
w gazetach, o faktach z ycia prawdziwej rodziny Billyego, o jego wspomnieniach z dziecistwa.
Pisarz zapa si na tym, e po omacku poszukuje metody obchodzenia si z uzyskiwanym
materiaem. Najwikszym problemem bdzie amnezja. Przy tylu lukach w pamici Billyego
niemoliwoci bdzie dowiedzie si zbyt wiele o jego dziecistwie czy o tych najwaniejszych
siedmiu latach, w cigu ktrych Billy by upiony, a inne osobowoci przeyway jego ycie. Pisarz

postanowi, e cho niektre dowiadczenia bdzie pewnie dramatyzowa zawsze bdzie si

trzyma faktw relacjonowanych przez Billyego. Z wyjtkiem nieznanych przestpstw, wszystko
bdzie przedstawione zgodnie z relacj Billyego. Problem polega na tym, e pisarz obawia si, i
bdzie to historia zawierajca wiele nie do przyjcia luk. I e w takim wypadku nie powstanie
ksika.

Doktor Caul podnis wzrok znad papierw. Przeszkadzaa mu jaka gona dyskusja toczca si
pod drzwiami gabinetu. Jego sekretarka rozmawiaa z czowiekiem o silnym brooklyskim
akcencie.
Pan doktor jest zajty. Nie moe pana w tej chwili przyj.
Gwno mnie to obchodzi. Musz si z nim zobaczy. Mam tu co, co mu chc da.
Caul zerwa si z krzesa. W teje chwili drzwi gabinetu otworzyy si i stan w nich Billy
Milligan.
To pan jest tym konowaem, ktry leczy Billyego?
Jestem doktor Caul.
Aha. A ja jestem Philip. Niektrzy z nas uwaaj, e powinien pan dosta to.
Rzuci na biurko arkusz tego liniowanego papieru, po czym obrci si na picie i wyszed.
Caul spojrza na arkusz i natychmiast zobaczy, e jest to duga lista imion. Widniay tam imiona
dziesiciu osobowoci Billyego, a take i inne. Na ostatniej pozycji widniao nie imi, ale sowo:
Nauczyciel.
Doktor Caul chcia i za swoim pacjentem, ale si powstrzyma. Podnis suchawk telefonu
i poprosi o poczenie z technikiem.
George powiedzia. Mam na dzisiaj zaplanowan sesj z Billym Milliganem i Davem
Malawist. Chciabym, eby j zarejestrowa na tamie wideo.
Odoy suchawk i wrci do listy. Tak duo nieznanych imion... W sumie imion byo dwadziecia
cztery. Caul nie mia odwagi nawet pomyle o tym, co zaczynao mu wita. Jak sobie radzi
z czym takim? I kim, na mio bosk, by Nauczyciel?
Po lunchu Caul poszed na Oddzia Przyj i Intensywnego Leczenia i zapuka do drzwi
Milligana. Po chwili otworzy mu Billy, zaspany i potargany.
O co chodzi?
Mamy dzi sesj. Prosz si obudzi.
A tak, oczywicie. Dobrze, panie doktorze.
Billy poszed za energicznym czowieczkiem w gr po schodach. Wyszli razem z oddziau.
Poszli korytarzem do nowoczesnego budynku geriatrii, minli automaty z napojami i sodyczami
i przeszli przez drzwi prowadzce do sali konferencyjnej.

George by ju w rodku. Przygotowywa kamer telewizyjn. Kiwn gow wchodzcym. Po

prawej stronie stay krzesa, jakby przygotowane dla nieistniejcej publicznoci. Po lewej, tu za
otwartymi drzwiami harmonijkowymi, znajdowaa si kamera telewizyjna i sprzt do rejestracji.
Billy usiad na wskazanym przez doktora Caula krzele, a George pomg mu umocowa przewd
mikrofonu. W tym momencie do sali wszed mody ciemnowosy mczyzna. By to Dave Malawista,
psycholog. Doktor Caul odwrci si i go pozdrowi.
George da sygna, e kamera telewizyjna jest gotowa i doktor Caul rozpocz sesj.
Czy moe nam pan powiedzie, kim pan jest?
Jestem Billy.
W porzdku. Potrzebna mi paska pomoc. Musz uzyska pewn informacj. Wiemy, e
pojawiaj si nowe imiona. Czy s jakie dodatkowe osobowoci, o ktrych pan wie?
Billy wyglda na zdziwionego. Patrzy to na Caula, to na Malawist.
W Columbus bya pani psycholog, ktra pytaa mnie o Philipa.
Caul zauway, e kolana Billyego dygocz.
Czy imiona Shawn, Mark lub Robert znacz co dla pana?
Billy zastanawia si przez chwil, jakby oderwany od rzeczywistoci. Jego usta poruszay si jak
w milczcej, wewntrznej rozmowie. Po czym wymamrota:
Przed chwil syszaem w gowie rozmow. Arthur spiera si z kim drugim. Pojawiy si
imiona. Nie wiem, co one znacz. Zawaha si. Arthur powiedzia, e Shawn nie jest opniony
w rozwoju. To znaczy umysowo. Urodzi si guchy i rozwija si powoli. Jak na swj wiek, nie jest
normalny... W moim wntrzu trwa wojna od chwili, kiedy doktor Wilbur mnie obudzia. I zanim
zasnem.
Jego wargi znowu si poruszyy, a Caul da znak Georgeowi, eby zrobi zblienie, rejestrujc
wyraz twarzy Billyego.
Czy chce pan, eby kto to wyjani? zapyta Billy nerwowym tonem.
A z kim, pana zdaniem, powinienem porozmawia?
Nie jestem pewien. W cigu ostatnich dni panowao przez duszy czas pomieszanie. Nie
jestem pewien, od kogo moe pan uzyska informacje.
Billy, czy potrafi pan samodzielnie znikn ze wiata?
Billy wyglda na zdziwionego i z lekka dotknitego, tak jakby sdzi, e doktor Caul chce si go
pozby.
Ale Billy, ja nie chciaem...
Oczy Billyego stay si szklane. Przez kilka sekund siedzia sztywno. A potem rozejrza si
z podejrzliw czujnoci, jakby go kto nagle obudzi. Spojrza gniewnie na lekarza.
Zrobi pan sobie sporo wrogw, panie doktorze.

 Czy mgby pan to wyjani?

No, ja nie jestem w tej chwili paskim wrogiem. Ale Arthur tak.
Dlaczego?
Zaistniaa penetracja ze strony niepodanych.
Kim s niepodani?
To s ci, ktrych Arthur uciszy, bo ich funkcje byy ju niepotrzebne.
Jeeli byli ju niepotrzebni, to dlaczego wci istniej?
Ragen popatrzy na niego z wciekoci.
Co mamy wedug pana z nimi zrobi, zamordowa ich?
Rozumiem odrzek doktor Caul. Prosz mwi dalej.
Ja nie jestem zadowolony z decyzji Arthura. On take, podobnie jak ja, powinien by obroc.
Ja nie mog robi wszystkiego.
Czy moe mi pan powiedzie co wicej o tych niepodanych? Czy dopuszczaj si przemocy?
Czy s przestpcami?
Przemocy dopuszczam si tylko ja. I to z uzasadnionych powodw.
Nagle zauway zegarek na wasnym przegubie. Zdziwio go to.
Czy to paski zegarek? zapyta doktor Caul.
Nie mam pojcia, skd si wzi. Billy musia go kupi, kiedy nie patrzyem. Umiechn si.
Arthur upar si co do niepodanych, a pozostaym kazalimy nigdy o nich nie mwi. Ich
istnienie miao by tajemnic.
Dlaczego przedtem nie wydao si, e oni istniej?
Nikt nigdy o to nie pyta.
Nigdy?
Wzruszy ramionami.
By moe pytano Billyego albo Davida, ktrzy nie wiedzieli o ich istnieniu. Niepodani mieli
pozosta w ukryciu do chwili, gdy bdzie pene zaufanie.
Wic dlaczego ujawnili si przede mn?
Arthur traci dominujc pozycj. Niepodani s teraz w stanie buntu i postanowili ujawni si
przed panem. Kevin sporzdzi list. To bardzo wany krok. Ale le jest ujawni zbyt wiele, kiedy
wci brak zaufania. Utracilimy mechanizm obronny. Ja przysigaem, e o nich nie powiem, ale
nie chc kama.
Co teraz bdzie?
Zestalimy si, umocnimy. Wszyscy razem. Zyskamy cakowit kontrol. Nie bdzie adnej
amnezji. Dominowa bdzie tylko jeden.
Kto?

 Nauczyciel.
Kto to jest Nauczyciel?
To czowiek bardzo sympatyczny. Ma cechy dobre i ze, jak wikszo ludzi. Zna pan Billyego.
Wie pan, jaki jest teraz. Jego emocje zmieniaj si zalenie od okolicznoci. Nauczyciel nie ujawnia
swojego imienia, ale ja wiem, kim on jest. Gdyby pan wiedzia, kim jest Nauczyciel, z pewnoci
zakwalifikowaby pan nas wszystkich jako niespena rozumu.
Jak to?
Pozna pan, panie doktorze, rne czci Nauczyciela. Powiem to tak. Najwaniejsze pytanie
brzmi: W jaki sposb kady z nas nauczy si tego, co wie? Od Nauczyciela. To on nauczy
Tommyego wszystkiego tego, co wie o elektronice, a take nauczy go ucieka. Mnie nauczy
wszystkiego, co wiem o broni, a take jak kontrolowa przypywy adrenaliny. Nauczy nas
wszystkich rysowa i malowa. Nauczyciel wie wszystko.
A kim jest Nauczyciel?
Nauczyciel to scalony Billy. Ale Billy o tym nie wie.
Prosz posucha, Ragenie, dlaczego wyszed pan na wiat i dlaczego pan mi to mwi?
Bo Arthur jest zy. Popeni bd, osabi kontrol i pozwoli Kevinowi i Philipowi ujawni
niepodanych. Arthur jest inteligentny, ale jest tylko czowiekiem. Teraz w rodku jest bunt.
Caul da znak psychologowi, eby przysun bliej swoje krzeso.
Czy ma pan co przeciwko temu, eby przyczy si do nas Dave Malawista?
Billy denerwowa si, kiedy bylicie we dwch, ale ja si nie boj. Ragen popatrzy na kable
i wszystkie urzdzenia elektroniczne i pokrci gow. To wyglda jak pokj zabaw Tommyego.
Czy mgby pan opowiedzie nam co wicej o Nauczycielu? zapyta Malawista.
Powiem to tak. Billy, kiedy by may, by cudownym dzieckiem. By nami wszystkimi w jednej
osobie. Teraz o tym nie wie.
Po co bylicie mu potrzebni? zapyta Malawista.
Ja zostaem stworzony dla obrony w sensie fizycznym.
Ale przecie pan wie, e jest pan tylko wytworem wyobrani Billyego.
Ragen opad na oparcie krzesa i umiechn si.
Ju mi to mwiono. Ja zaakceptowaem to, e jestem wytworem wyobrani Billyego, ale Billy
tego nie zaakceptowa. Billyemu nie udao si wiele rzeczy. Dlatego istniej niepodani.
Czy uwaa pan, e Billy powinien wiedzie, e jest Nauczycielem? zapyta Malawista.
Gdyby si o tym dowiedzia, to by si zdenerwowa. Ale rozmawiajc z Nauczycielem, bdziecie
rozmawiali z Billym scalonym w jedn osob. Ragen ponownie przyjrza si zegarkowi. To nie
jest w porzdku, e kto wydaje pienidze Billyego bez jego wiedzy. Ale dziki temu Billy bdzie
wiedzia, ile czasu mu si wymyka.

 Czy nie sdzi pan, Ragenie, e ju czas, ebycie wszyscy stanli twarz w twarz
z rzeczywistoci i zaczli pracowa nad swoimi problemami?
Ja nie mam problemu. Ja jestem czci problemu.
Jak, wedug pana, zareagowaby Billy, gdyby si dowiedzia, e jest Nauczycielem?
Ta wiadomo go zniszczy.

Podczas kolejnej sesji terapeutycznej Ragen powiedzia doktorowi Caulowi, e on i Arthur, po

dugiej, gorcej dyskusji, zgodzili si, e trzeba powiedzie Billyemu, e jest Nauczycielem.
Z pocztku Arthur uwaa, e bdzie to dla Billyego zbyt wielki szok, ktry doprowadzi go do
obdu. Obecnie jednak obaj zgadzaj si, e Billy jeeli ma wyzdrowie musi pozna prawd.
Caul by zadowolony z tej decyzji. Opowie Ragena o konflikcie midzy nim samym a Arthurem,
a take o buncie niepodanych, wskazywaa na to, e sytuacja zmierza do punktu krytycznego.
Caul by zdania, e nadszed czas, by Billy pozna innych i dowiedzia si, e to on skumulowa ca
wiedz, posiad wszystkie umiejtnoci i przekazywa je innym. By te zdania, e dowiedziawszy
si, i jest Nauczycielem, Billy si wzmocni.
Caul poprosi o rozmow z Billym. Kiedy zobaczy dygoczce kolana i wiedzia ju, do kogo mwi,
poinformowa Billyego o decyzji podjtej przez Arthura i Ragena. Billy kiwa gow, mwic, e jest
gotw, lecz Caul dostrzeg w wyrazie jego twarzy mieszanin podniecenia i strachu. Lekarz woy
now kaset do magnetowidu, nastawi dwik, a potem rozsiad si wygodniej i zacz obserwowa
reakcje swego pacjenta.
Billy z niemiaym umiechem obserwowa siebie na monitorze. Kiedy zauway, e dygocz mu
kolana, pooy na nich donie. A kiedy monitor pokaza jego poruszajce si w milczeniu wargi,
pooy sobie do na ustach i otworzy szeroko czy, nie rozumiejc, co si dzieje. Wtedy pojawia
si twarz Ragena, wygldajca dokadnie tak jak jego wasna, i rozleg si gos Ragena po raz
pierwszy nie w jego wasnej gowie, tylko w rzeczywistoci, dobiegajcy z ekranu. I pady sowa:
Narobi pan sobie sporo wrogw, panie doktorze.
Do tej chwili Billy przyjmowa na wiar to, co mu mwiono e cierpi na osobowo wielorak
mimo e nic, co dziao si w jego wntrzu, nie skaniao go do przekonania, e to prawda.
Dotychczas wiedzia jedynie, e niekiedy syszy gosy i e wymyka mu si czas. Wierzy w to, co
mwili mu lekarze, ale nigdy nie czu, e jest tak, jak oni mwi. Teraz po raz pierwszy zobaczy to
na wasne oczy i po raz pierwszy zrozumia.
Patrzy, zafascynowany i przeraony, na Ragena, ktry mwi o dwudziestu czterech imionach
zapisanych na tym liniowanym papierze i o niepodanych. Patrzy z otwartymi ustami na
Ragena mwicego o Nauczycielu, ktry nauczy wszystkich tego, co potrafili. Kim by Nauczyciel?
Nauczyciel to scalony Billy. Ale Billy o tym nie wie powiedzia Ragen z ekranu.

Caul patrzy na Billyego, ktrego opuciy siy. Billy osab. Poci si.
Potem Billy wyszed z sali i uda si schodami na trzecie pitro. Ludzie go mijali i pozdrawiali,
ale on nie odpowiada. Przeszed przez prawie pusty hall na swoim oddziale. Saby i drcy opad na
fotel.
To on sam jest Nauczycielem.
To on sam jest czowiekiem obdarzonym inteligencj, talentem plastycznym, si, umiejtnoci
uciekania.
Prbowa to zrozumie. Z pocztku istnia tylko Billy osobowo podstawowa, rdzenna, ten
Billy, ktry si urodzi i ktry mia wiadectwo urodzenia. Potem ten Billy rozpad si na wiele
czci, ale przez cay czas poza tymi czciami istnia kto bez imienia kto, o kim Ragen mwi, e
to Nauczyciel. W pewnym sensie ten kto niewidzialny, skadajcy si z okruchw, kto
przypominajcy ducha i nazywany Nauczycielem, stworzy wszystkich innych, zarwno dzieci, jak
i potwory i w zwizku z tym tylko ten kto ponosi odpowiedzialno za ich przestpstwa.
Gdyby te dwadziecia cztery osoby poczyy si w jedn, to to wanie byby Nauczyciel. To
byby Billy jako cao. Jak by si wtedy czu? Czy wiedziaby o tym, e jest poczony? Doktor Caul
musi pozna Nauczyciela. To wane dla terapii. Pisarz take potrzebuje Nauczyciela, eby si
dowiedzie o wszystkim, co zaszo...
Billy zamkn oczy i poczu dziwne ciepo pynce w gr od ng do tuowia i dalej do ramion,
barkw i gowy. Czu, e wibruje i pulsuje. Popatrzy w d i zobaczy miejsce, jasne biae wiato,
ktre razio w oczy. I patrzc tak, wiedzia ju, e oni musz stan w tym miejscu, wszyscy, wszyscy
razem i rwnoczenie. I zaraz potem tak si wanie stao, byli tam wszyscy i on tam by... by na
tym miejscu, by w nim... i przechodzi przez nie... spada... lecia przez wewntrzn przestrze...
wszyscy pynli... przesuwali si... czyli... splatali si razem...
A potem znalaz si po drugiej stronie.
Splt donie i trzyma je przed sob, eby mc na nie patrze. Wiedzia teraz, dlaczego
przedtem nie by cakowicie zintegrowany. Przyczyna leaa w tym, e ci inni nie zostali ujawnieni.
Wszyscy inni, ci inni, ktrych stworzy, powrcili teraz do niego. Powrciy te wszystkie ich czyny,
myli, wspomnienia od czasw wczesnego dziecistwa Billyego a po chwil obecn. Billy zna
i tych, ktrym si w yciu udawao, i tych przegranych niepodanych, ktrych Arthur prbowa
kontrolowa, a potem cho na prno ukry. Zna teraz swoj histori, zna rne popenione
przez nich niedorzecznoci, zna ich tragedie, zna ich nieujawnione przestpstwa. Wiedzia take, e
mylc o czym, przypominajc sobie co, mwic o czym do pisarza, sprawi, e te dwadziecia trzy
inne osoby dowiedz si o tym i poznaj histori wasnego ycia. A skoro j poznaj, skoro zniknie
amnezja, wszyscy oni nie bd ju tym, czym byli dotychczas. To go zasmucio, poczu si tak, jakby
co straci. Tak, straci, ale na jak dugo?

Wyczu, e kto do niego podchodzi i odwrci si, eby zobaczy, kto to jest. Wiedzia, e
niektre jego czci poznay ju tego maego doktorka.

Doktor Caul szed przez hall w stron stanowiska pielgniarskiego. Zauway, e w fotelu przed
pokojem telewizyjnym siedzi kto, kogo pocztkowo wzi za Billyego. Jednak w chwili, gdy jego
pacjent wsta i odwrci si, Caul zorientowa si, e to nie jest ani Billy, ani adna inna spord
osobowoci, z ktrymi si dotychczas spotyka. Caul domyli si, e co zaszo, i doszed do
wniosku, e jest rzecz wan pokaza pacjentowi, e jego lekarz jest na tyle wraliwy, e wie o tym
bez pytania. Musz zaryzykowa, pomyla Caul. Zaoy rce na piersi i spojrza prosto
w przenikliwie patrzce oczy.
Pan jest Nauczycielem, prawda? Spodziewalimy si pana.
Nauczyciel popatrzy na niego i kiwn gow. W jego pumiechu wyczuwao si spokojn si.
Pozbawi mnie pan wszystkich mechanizmw obronnych, panie doktorze.
Nie zrobiem tego. I pan o tym wie. By ju czas.
Nic ju nie bdzie takie jak przedtem.
A chce pan, eby takie byo?
Chyba nie.
Wic teraz bdzie pan mg opowiedzie wszystko pisarzowi. Jak daleko w przeszo siga pan
pamici?
Nauczyciel popatrzy na niego z powanym wyrazem twarzy.
Pamitam wszystko. Pamitam, jak Billy, kiedy mia miesic, zosta przywieziony do szpitala
na Florydzie i omal nie umar, bo mia zatkane gardo. Pamitam jego prawdziwego ojca,
Johnnyego Morrisona, ydowskiego komika i konferansjera, ktry popeni samobjstwo.
Pamitam pierwszego wyimaginowanego towarzysza zabaw Billyego.
Caul kiwn gow z umiechem i poklepa go po ramieniu.
To wietnie, e pan jest z nami, Nauczycielu.

KSIGA DRUGA

STAWANIE SI NAUCZYCIELEM

ROZDZIA SIDMY

Dorothy Sands przypomniaa sobie, jak w marcu 1955 roku trzymaa w ramionach swoje
miesiczne dziecko po tym, jak daa mu lekarstwo i zobaczya nagle jego zaczerwienion
twarzyczk oraz bia obwdk wok ust.
Johnny! zawoaa gono. Musimy zawie Billyego do szpitala.
Johnny Morrison wbieg do kuchni.
Nie moe nic przekn powiedziaa Dorothy. Wszystko zwraca. I zobacz, jak podziaao na
niego to lekarstwo.
Johnny zawoa gosposi imieniem Mimi i kaza jej pilnowa Jima, a potem wybieg, eby
uruchomi silnik samochodu. Dorothy wysza za nim z Billym w ramionach. Pojechali do szpitala
Mount Sinai w Miami Beach.
Na oddziale przypadkw nagych mody staysta popatrzy na dziecko i powiedzia:
Przyjechaa pani za pno.
On yje! krzykna Dorothy. Ty sukinsynu, ratuj moje dziecko!
Wstrznity sowami matki staysta wzi dziecko i wyjka:
Zro... zrobimy, co w naszej mocy.
Pielgniarka w rejestracji wypenia formularz przyjcia.
Nazwisko i adres dziecka?
William Stanley Morrison powiedzia Johnny. 1311 North East 154 Street. North Miami
Beach.
Wyznanie?

Johnny popatrzy na Dorothy. Dorothy wiedziaa, e ju mia powiedzie mojeszowe, jednak

widzc wyraz jej twarzy, zawaha si.
Katolickie powiedziaa ona.
Johnny Morrison odwrci si i poszed do poczekalni. Dorothy posza za nim, usiada skulona na
plastikowej kanapce i patrzya, jak Johnny pali papierosa za papierosem. Domylaa si, e on
wci si zastanawia, czy Billy jest naprawd jego synem. Billy wyglda inaczej ni ciemnowosy,
niady Jim, ktry urodzi si blisko ptora roku wczeniej. Johnny tak bardzo cieszy si z urodzin
Jimbo, e mwi nawet, i poszuka swojej ony i uzyska rozwd. Ale nigdy tego nie zrobi. Mimo to
kupi pomalowany na rowo, ozdobiony sztukateri dom, za ktrym rosa palma, bo, jak mwi,
dla ludzi show biznesu wane jest, by mieli ycie rodzinne. Dla Dorothy ycie rodzinne z nim okazao
si lepsze ni ycie z jej mem, Dickiem Jonasem w Circleville w stanie Ohio.
Ale teraz Johnny mia zy okres. Dorothy zdawaa sobie z tego spraw. Publiczno nie miaa
si z jego dowcipw. Popularni byli modsi komicy, a na niego mao kto przychodzi. Kiedy Johnny
by gwiazd muzykiem i komikiem a teraz zamiast przygotowywa si do wystpw, uprawia
hazard i pi. Doszo do tego, e przed pierwszym wystpem w klubie nocnym wypija troch na
dobry pocztek, a potem nie mg wykona ostatniego numeru. I cho wci reklamowa si jako
p muzyk, p komik, to mg do tego okrelenia doda i w jednej pitej bourbon.
Nie by ju tym samym Johnnym Morrisonem, ktry dawniej pomaga jej przygotowywa przed
wystpami przerbki znanych przebojw i ktry odprowadza j do domu, eby jej,
dwudziestoletniej farmerskiej crce z Ohio, dziewczynie o ranych policzkach, nic si nie stao.
Nie by ju tym Johnnym Morrisonem, ktrego bya tak pewna, e ostrzegaa innych potencjalnych
zalotnikw: Wiesz co, ty lepiej uwaaj, bo ja jestem dziewczyn Johnnyego Morrisona.
W wieku lat trzydziestu szeciu, lepy na lewe oko, krpy i zbudowany jak wojownik, Johnny by
dla niej bardziej ojcem ni partnerem.
Nie powiniene tyle pali powiedziaa.
Zgnit papierosa w popielniczce i woy rce do kieszeni.
Nie chce mi si dzisiaj wystpowa.
Ale w tym miesicu odwoae ju tyle wystpw.
Spojrza na ni tak ostro, e zamilka. Otworzy usta, eby co odpowiedzie, a ona ju bya
przygotowana na jaki dowcip, kiedy do poczekalni wszed lekarz.
Prosz pastwa, sdz, e z pastwa dzieckiem bdzie wszystko dobrze. Ma narol blokujc
przeyk. Zajmiemy si tym. Jego stan jest stabilny. Moecie pastwo jecha teraz do domu, a my
zadzwonimy, jeeli nastpi jaka zmiana.

Billy przey. Przez pierwszy rok przebywa wielokrotnie w rnych szpitalach w Miami. Kiedy

Dorothy i Johnny mieli wsplne wystpy poza miastem, Billy i Jimbo zostawali z Mimi albo
w orodku opieki nad dziemi.
Dorothy po raz trzeci zasza w ci w rok po urodzeniu Billyego. Johnny zasugerowa, eby
usuna ci na Kubie. Ale ona, jak powiedziaa swoim dzieciom wiele lat pniej, odmwia, bo
byby to miertelny grzech. Kathy Jo urodzia si w sylwestra, 31 grudnia 1956 roku. Wydatki na
szpitale i lekarzy przerosy moliwoci finansowe Johnnyego. Poycza coraz wicej, coraz czciej
uprawia hazard i coraz wicej pi. Dorothy zorientowaa si, e Johnny ma dugi. By winien
rekinom poyczajcym pienidze sze tysicy dolarw. Kcia si z nim. A on j bi.
Johnny dosta si do szpitala z powodu ostrego alkoholizmu i depresji jesieni 1956 roku, ale
wypuszczono go do domu 19 padziernika na przyjcie z okazji pitych urodzin Jima, ktre miao
si odby nazajutrz. Tego wieczoru Dorothy, po powrocie z pracy pnym wieczorem, zastaa go
opartego bezwadnie o st. Na pododze obok leaa do poowy oprniona butelka szkockiej
whisky i pusta buteleczka po rodkach nasennych.

Nauczyciel pamita, e pierwszy wewntrzny przyjaciel Billyego nie mia imienia. Pewnego
dnia, cztery miesice przed swoimi czwartymi urodzinami, kiedy Jimbo nie chcia si z nim bawi,
Kathy bya jeszcze na to za maa, a tata zbyt zajty czytaniem ksiki, Billy siedzia sam w swoim
pokoju. Mia zabawki, ale czu si samotny i nudzi si. Nagle zobaczy maego chopca o czarnych
oczach i ciemnych wosach, ktry siedzia naprzeciwko niego i po prostu patrzy. Billy popchn
w jego stron onierzyka. Chopiec wzi go, woy do ciarwki i zacz porusza ciarwk w t
i z powrotem, w t i z powrotem. Nic nie mwili, ale pomimo tego milczenia Billyemu byo lepiej
z chopcem ni w samotnoci.
Tego wieczoru Billy i may chopiec bez imienia widzieli, jak ojciec podchodzi do apteczki
i wyjmuje z niej buteleczk z lekarstwem. Twarz taty odbijaa si w lustrze. Tato wysypa sobie na
do te kapsuki i pokn je wszystkie. A potem usiad przy stole. Billy lea w swoim eczku,
a may chopiec bez imienia znikn. W rodku nocy Billyego obudzi krzyk matki. Patrzy, jak

matka podbiega do telefonu, eby wezwa policj. A potem sta przy oknie obok Jima i widzia, jak
tat wioz na noszach. By tam take samochd z migajcym wiatekiem, ktry zabra tat.
Na drugi dzie i przez wiele nastpnych dni tato nie wraca, eby si z nim pobawi, mama bya
zbyt wstrznita i zajta, Jima nie byo w pobliu, a Kathy bya za maa. Billy chcia bawi si
z Kathy, chcia z ni rozmawia, ale mama powiedziaa, e Kathy jest malutka, wic musi by
bardzo ostrony. Dlatego czu si samotny i znudzony, zamyka oczy i zasypia.
Christene otworzya oczy i podesza do eczka Kathy. Kiedy Kathy si rozpakaa, Christene
dokadnie wiedziaa, patrzc na wyraz jej twarzy, czego maa chce. Posza do piknej pani
powiedzie, e Kathy jest godna.
Dzikuj ci, Billy odrzeka Dorothy. Dobry z ciebie chopiec. Pilnuj siostrzyczki, a ja
przygotuj obiad. A potem, przed pjciem do pracy, poczytam ci bajk na dobranoc.
Christene nie wiedziaa, kim jest Billy, nie wiedziaa te, dlaczego pikna pani nazywa j tym
imieniem, ale cieszya si, e moe bawi si z Kathy. Wzia czerwon kredk i podesza do ciany
przy eczku, eby narysowa dla Kathy lalk.
Usyszaa, e kto idzie. Podniosa wzrok i zobaczya pikn pani. Pani spogldaa gniewnie na
rysunek na cianie i na kredk w jej doni.
Tak nie wolno! Jeste zym chopcem! krzykna Dorothy.
Christene zamkna oczy i odesza.
Billy otworzy oczy i zobaczy zagniewan twarz matki. Kiedy matka go chwycia i potrzsna
nim, przestraszy si i zacz paka. Nie wiedzia, dlaczego spotyka go kara. A za chwil zobaczy
rysunek na cianie i zacz si zastanawia, kto by taki niegrzeczny i narysowa go tam.
Billy nie jest zy! zawoa.
Narysowae to na cianie! krzykna Dorothy.
Billy pokrci gow.
To nie Billy. To Kathy powiedzia, wskazujc eczko.
Nie wolno kama pouczya Dorothy, stukajc palcem wskazujcym w drobn pier chopca.
To bardzo brzydko kama. Jeeli bdziesz kama, to pjdziesz do pieka. A teraz marsz do swojego
pokoju.
Jimbo nie odzywa si do niego. Billy zastanawia si, czy to on narysowa lalk na cianie.
Paka przez chwil, a potem zasn...
Kiedy Christene otworzya oczy, zorientowaa si, e w pokoju pi wikszy chopiec. Rozejrzaa
si za lalk, ktr by moga si pobawi, ale zobaczya tylko onierzyki i samochodziki ciarowe.
Nie chciaa tych zabawek. Chciaa mie lalki i butelki ze smoczkiem, chciaa te dosta szmacian
lalk Kathy.
Wymkna si z pokoju i posza szuka eczka Kathy.

Zajrzaa do trzech pokoi, zanim je znalaza. Kathy spaa, wic Christene wzia szmacian lalk
i wrcia do ka.
Rano Billy zosta ukarany za to, e wzi lalk Kathy. Dorothy znalaza j w jego ku i zacza
Billym potrzsa. Potrzsaa nim tak mocno, e pomyla, e odpadnie mu gowa.
Nigdy wicej tego nie rb powiedziaa. To jest lalka Kathy.
Christene przekonaa si, e musi uwaa, w jaki sposb bawi si z Kathy, kiedy w pobliu
znajduje si matka Billyego. Z pocztku mylaa, e chopiec sypiajcy w drugim ku to Billy, ale
wszyscy mwili do niego Jimbo, wic dosza do wniosku, e to starszy brat. Ona sama miaa na
imi Christene, ale poniewa wszyscy mwili do niej Billy, nauczya si reagowa na to imi.
Bardzo kochaa Kathy. Miesice pyny, a ona bawia si z ni, uczya j nowych sw, patrzya, jak
Kathy uczy si chodzi. Wiedziaa, kiedy Kathy jest godna i co lubi je. Wiedziaa, kiedy kto
krzywdzi ma i zawsze zawiadamiaa Dorothy, jeeli co byo nie tak.
Bawiy si razem w dom. Lubia te bawi si z Kathy w przebieranki, kiedy jej mamy nie byo
w domu. Wkaday na siebie ubrania, buty i kapelusze Dorothy i udaway, e piewaj w nocnym
klubie. Ale najbardziej lubia rysowa dla Kathy, tylko e nie rysowaa ju na cianach. Dorothy
kupia jej papier i mnstwo kredek i wszyscy podziwiali Billyego za to, e tak adnie rysuje.

Dorothy martwia si bardzo, kiedy Johnny wrci ze szpitala. Wszystko z pozoru byo z nim
w porzdku, kiedy bawi si z dziemi i przygotowywa do wystpw. Jednak gdy Dorothy si
odwracaa, natychmiast dzwoni do bukmacherw. Dorothy prbowaa go powstrzyma, ale on
wtedy kl i bi j. Wyprowadzi si do motelu Midget Mansion. Nie spdzi z dziemi wit Boego
Narodzenia i nie przyjecha w sylwestra na trzecie urodziny Kathy.
Dnia 18 stycznia Dorothy obudzi telefon. Dzwonili z policji. Ciao Johnnyego zostao znalezione
w jego samochodzie, ktry sta przed motelem. Od rury wydechowej do okna samochodu
doprowadzony by szlauch. Johnny zostawi omiostronicowy list samobjcy. Atakowa w nim
Dorothy i poleca spaci rne swoje dugi z pienidzy uzyskanych z ubezpieczenia.
Kiedy Dorothy powiedziaa dzieciom, e Johnny poszed do nieba, Jimbo i Billy podeszli do okna
i popatrzyli w gr, w niebo.
Po tygodniu wierzyciele Johnnyego owiadczyli, e lepiej bdzie, jeeli Dorothy spaci dug
Johnnyego wynoszcy sze tysicy dolarw, bo jeeli nie, to co si stanie jej i dzieciom. Dorothy
ucieka razem z dziemi, najpierw do siostry Jo Ann, ktra miaa dom w Key Largo, a pniej do
Circleville w Ohio. Tam spotkaa swego byego ma, Dicka Jonasa. Po kilku randkach i po tym,
jak jej kilka razy obieca, e si zmieni, wysza za niego ponownie.

Billy mia prawie pi lat, kiedy pewnego ranka wszed do kuchni i wspiwszy si na palce,
sign po cierk do naczy lec na ladzie. Nagle stojcy tam sj z ciasteczkami spad
i roztrzaska si o podog. Billy prbowa zoy go z kawakw, ale kawaki nie chciay si razem
trzyma. Syszc, e kto idzie, zacz dygota. Nie chcia by ukarany. Nie chcia, eby go bolao.
Wiedzia, e zrobi co zego, ale nie chcia wiedzie, co si teraz stanie, nie chcia sysze
krzykw mamy. Zamkn oczy i zasn...

Shawn otworzy oczy i rozejrza si. Zobaczy na pododze rozbity sj i zacz si w niego
wpatrywa. Co to jest? Dlaczego ten sj jest rozbity? Dlaczego on sam jest tutaj?
Do kuchni wesza jaka adna pani, spojrzaa na niego gniewnie i zacza porusza wargami, ale
on nie usysza ani jednego dwiku. Pani potrzsna nim mocno, raz, drugi i trzeci i zacza go
stuka palcem w pier. Bya czerwona na twarzy, a jej usta si poruszay. Shawn nie mia pojcia,
dlaczego pani jest na niego za. Zacigna go do jednego z pokojw, wepchna go tam i zamkna
drzwi. A on siedzia w strasznej ciszy i zastanawia si, co teraz bdzie. A potem zasn.

Kiedy Billy otworzy oczy, skuli si, oczekujc, e dostanie lanie za to, e stuk sj
z ciasteczkami, ale nikt go nie uderzy. W jaki sposb wrci do swojego pokoju? Zaczyna si
przyzwyczaja do tego, e gdzie by, zamyka oczy, a potem je otwiera i okazywao si, e jest
gdzie indziej i o innej porze. Przypuszcza, e tak jest ze wszystkimi ludmi. Dotychczas zdarzao si,
e znajdowa si w jakiej sytuacji, w ktrej kto mwi, e kamie, i kara go za co, czego on nie
zrobi. Teraz po raz pierwszy zdarzyo mu si, e co zrobi i obudzi si, eby si przekona, e nic
mu si nie stao. Zastanawia si, kiedy mama zamierza go ukara za to, e stuk sj. Przestraszy
si i spdzi reszt dnia sam w swoim pokoju. Chcia, eby Jimbo wrci ju ze szkoy albo eby
pojawi si ten may ciemnowosy chopiec, ktry bawi si jego onierzykami i ciarwkami. Billy
zacisn powieki, majc nadziej, e chopiec si pojawi. Ale nic si nie wydarzyo.
Dziwne byo to, e nigdy ju nie czu si samotny. Za kadym razem, gdy zaczyna czu si

samotny, gdy si nudzi lub by smutny, zamyka po prostu oczy. A kiedy je otwiera, by w innym
miejscu i wszystko byo inne. Czasami zdarzao si tak, e zamyka oczy, gdy soce wiecio jasno,
a kiedy je otwiera, bya ciemna noc. Innym znowu razem byo na odwrt. Czasami bawi si
z Kathy lub Jimbo, a kiedy przymruy oczy, siedzia sam na pododze. Czasami, kiedy to si
zdarzao, miewa czerwone lady na rkach albo bolaa go pupa, tak jakby dosta lanie. Ale nigdy
ju nikt go nie bi ani nim nie potrzsa.
By zadowolony, e nikt go ju nie karze.

Dorothy mieszkaa z Dickiem Jonasem przez rok. Potem miaa dosy i porzucia go po raz drugi.
Utrzymywaa siebie i dzieci, pracujc jako kelnerka w lancasterskim klubie wiejskim i piewajc
w lokalach takich, jak Continental i Top Hat. Dzieci posaa do Szkoy witego Jzefa w Circleville
w Ohio.
Billyemu w pierwszej klasie szo dobrze. Zakonnice chwaliy go za zdolnoci do rysunku. Potrafi
szybko szkicowa i, jak na szeciolatka, niezwykle dobrze odda wiato i cie. Ale gdy by w drugiej
klasie, siostra Jane Stephens upara si, e bdzie pisa i rysowa praw rk.
W twojej lewej rce, Williamie, mieszka diabe. Musimy go wypdzi.
Zobaczy, e siostra bierze linijk i zamkn oczy...
Shawn rozejrza si i zauway, e pani w czarnej sukni z biaym limakiem zblia si do niego
z linijk. Wiedzia, e jest tu po to, eby go za co ukarano. Ale za co? Pani poruszya ustami, ale on
nie sysza, co mwi. Skuli si tylko i patrzy na jej czerwon, pen zoci twarz. A ona chwycia go
za lew rk, podniosa linijk i w ciszy walia go po lewej doni.
Po jego policzkach popyny zy. Znowu si dziwi, dlaczego jest tutaj po to, eby zosta
ukaranym za co, czego nie zrobi. To nie byo w porzdku.
Kiedy Shawn odszed, Billy otworzy oczy i zobaczy, e siostra Stephens si oddala. Spojrza na
swoj lew do i zauway czerwone prgi. Do bolaa. Poczu te co na twarzy. Dotkn jej praw
doni. zy?

Jimbo nigdy nie zapomnia, e cho sam by starszy od brata o rok i cztery miesice to Billy,
w wieku lat siedmiu, namwi go latem do ucieczki z domu. Spakuj troch jedzenia, powiedzia,
wezm n i co z ubrania i pjd. I bd mieli przygody. Wrc bogaci i sawni. Jimowi
zaimponowaa umiejtno planowania i zdecydowanie Billyego, wic si zgodzi z nim pj.
Wymknli si z domu z plecakami i pojechali autostopem przez tereny podmiejskie
i zabudowane, a na wielkie pole koniczyny. Billy pokaza bratu kilka jaboni rosncych na rodku
pola i powiedzia, e tam zatrzymaj si na lunch. Jimbo poszed za nim.
Kiedy tam siedzieli, oparci o drzewa, kiedy jedli jabka i rozmawiali o przygodach, ktre ich
czekaj, Jimbo poczu, e zaczyna wia silny wiatr. Z drzew zaczy spada jabka.
Bdzie burza powiedzia Jimbo.
Billy rozejrza si.
I zobacz, ile pszcz!
Jimbo zorientowa si, e nad polem lata mnstwo brzczcych pszcz.
Jest ich tu peno. Pogryz nas na mier. To puapka. Ratunku! Ratunku! krzykn. Niech
nam kto pomoe!
Billy spakowa si szybko.
Nie pogryzy nas, kiedy tutaj szlimy. Wic najlepiej bdzie wrci t sam drog. Ale musimy
biec. Chod, biegniemy!
Jimbo przesta krzycze i pobieg za bratem.
Biegli co si w nogach i dobiegli do szosy niepoksani.
Dobrze to wymylie powiedzia Jimbo.
Billy popatrzy w ciemniejce niebo.
Zaczyna si robi okropnie. Musielimy przerwa podr, wic odwoajmy na razie ucieczk.
Wrcimy do domu, ale nic nikomu nie powiemy. A potem, kiedy indziej, znowu uciekniemy.
Przez ca drog powrotn Jimbo zastanawia si, dlaczego pozwala, eby modszy brat nim
rzdzi.

Pniej, tego samego lata, poszli zwiedza lasy w okolicy Circleville. Kiedy doszli do rzeczki
zwanej Hargis Creek, zobaczyli, e nad wod z gazi drzewa zwisa lina.
Moemy si na niej przeprawi na drugi brzeg powiedzia Billy.
Ja sprawdz, czy si da odrzek Jimbo. Jestem starszy. Pjd pierwszy. A potem, jeeli to
bdzie bezpieczne, przeprawisz si ty.
Jimbo przycign lin, cofn si, rozpdzi i poszybowa w powietrzu. Kiedy przeby ju trzy
czwarte drogi, spad w boto, ktre zaczo go wciga.
Tu jest grzsko! zawoa.

Billy rzuci si na ratunek. Znalaz dugi kij i rzuci go bratu. A potem wspi si na drzewo,
spuci si po linie i wycign brata z bota. Kiedy znaleli si na brzegu, Jimbo, lec na ziemi,
przyjrza si Billyemu.
Billy nic nie mwi, ale Jimbo obj go ramieniem.
Uratowae mi ycie, Billy. Jestem ci wdziczny.

W przeciwiestwie do obu braci Kathy bardzo lubia katolick szko i podziwiaa zakonnice.
Postanowia, e gdy doronie, zostanie zakonnic. Czcia pami zmarego ojca i staraa si jak
najwicej o nim dowiedzie. Matka powiedziaa dzieciom, e ojciec chorowa, zosta zabrany do
szpitala i umar. W wieku lat piciu chodzca ju do szkoy Kathy, zanim cokolwiek zrobia,
zadawaa sobie pytanie: Czy tato chciaby, ebym tak postpia?. I tak miao z ni by zawsze,
nawet gdy bya ju dorosa.
Dorothy zaoszczdzia troch pienidzy z wystpw i kupia cz udziaw baru Top Hat.
Poznaa przystojnego, gadatliwego modego czowieka, ktry wpad na wspaniay pomys. Chcia,
eby oboje otworzyli na Florydzie superklub. Trzeba si spieszy, perswadowa. Dorothy powinna
pojecha z dziemi na Floryd i poszuka odpowiedniego miejsca. On zostanie tutaj, w Circleville,
sprzeda udziay w barze, a potem do nich doczy. Dorothy musi tylko przepisa udziay na niego.
Dorothy zrobia, jak radzi. Pojechaa z dziemi do siostry mieszkajcej na Florydzie, znalaza
kilka klubw przeznaczonych na sprzeda i czekaa przez miesic. A on si nie pojawi.
Uwiadomiwszy sobie, e zostaa nabrana przez oszusta, Dorothy bez grosza wrcia do
Circleville.
W roku 1962, kiedy piewaa w klubie krglowym, Dorothy poznaa Chalmera Milligana.
Chalmer Milligan by wdowcem i mieszka ze swoj crk imieniem Challa, ktra bya w wieku
Billyego. Mia te doros crk, ktra bya pielgniark. Zacz spotyka si z Dorothy, po czym
zaatwi jej prac w firmie, w ktrej sam pracowa i by delegatem zwizku zawodowego w dziale
wytwarzajcym bakelitowe obudowy aparatw telefonicznych.
Billy od pocztku go nie lubi.
Nie mam do niego zaufania powiedzia bratu.

Synny na caym rodkowym Zachodzie Festiwal Dy w Circleville by najwaniejszym

wydarzeniem roku. Urzdzano w jego trakcie pochody, podczas ktrych ulicami jechay platformy
z ywymi obrazami, ulice zamieniay si w targ z produktami z dyni, na straganach sprzedawano
pczki z dyni, sodycze z dyni, a nawet hamburgery z dyni. Miasto zamieniao si w bajkow

krain dy, pen wiate, serpentyn i huczc od wesoych zabaw. Festiwal Dy w padzierniku
1963 roku by czasem szczcia.
Dorothy czua, e zaczo jej si w yciu powodzi. Poznaa mczyzn majcego sta prac,
ktry chcia si ni zaopiekowa i ktry mwi, e adoptuje jej troje dzieci. Czua, e bdzie on
dobrym ojcem i sama chciaa by dobr matk dla Challi. Dnia 27 padziernika 1963 roku Dorothy
wysza za Chalmera Milligana.
Trzy tygodnie po lubie, w niedziel, gdzie w poowie listopada, Chalmer zawiz ich
w odwiedziny na ma farm swojego ojca, ktra znajdowaa si w Bremen, o pitnacie minut
drogi od miasta. Dzieci miay frajd, buszoway po biaym wiejskim domu, hutay si na hutawce
na werandzie, biegay wok spiarni stojcej w ogrodzie i wok starej czerwonej szopy znajdujcej
si niedaleko od domu. Chalmer powiedzia, e w weekendy chopcy bd tu przyjedali, eby
troch popracowa. Byo duo pracy trzeba byo przygotowa ziemi do sadzenia warzyw.
Billy patrzy na gnijce na polu dynie i zapamita dobrze szop i okoliczny krajobraz.
Postanowi, e po powrocie do domu narysuje je i podaruje rysunek w prezencie nowemu tacie.

W nastpny pitek do sali, w ktrej miaa lekcj trzecia klasa, weszli matka przeoona i ojciec
Mason i zaczli szeptem rozmawia z siostr Jane Stephens.
Dzieci, prosz wsta i opuci gowy powiedziaa siostra Stephens, a po jej policzkach
popyny zy.
Dzieci, zaintrygowane uroczystym tonem ojca Masona, suchay, jak ojciec mwi drcym
gosem:
Moje dzieci, nie rozumiecie pewnie wiatowej sytuacji. Nie spodziewam si oczywicie tego po
was. Ale musz wam powiedzie, e nasz prezydent, John Fitzgerald Kennedy, zosta dzi rano
zamordowany. Odmwimy teraz modlitw.
Po odmwieniu Ojcze Nasz dzieci zostay zwolnione z zaj. Miay wyj z klasy i poczeka na
szkolne autobusy, ktre zawioz je do domw. Wyczuwajc smutek dorosych, dzieci stay i czekay
w milczeniu.
Podczas tego weekendu, kiedy rodzina ogldaa kondukt pogrzebowy pokazywany w telewizji,
Billy zauway, e matka pacze. Sprawio mu to bl. Nie mg znie, e tak szlocha, wic zamkn
oczy...
Pojawi si Shawn, ktry patrzy na bezdwiczne obrazki na ekranie telewizora, a take na
czonkw rodziny, ktrzy je ogldali. Podszed do aparatu i zbliy do niego twarz. Wyczuwa
wibracje. Challa odepchna go. Shawn poszed do swojego pokoju i usiad na ku. Odkry, e
jeeli zacinie zby i bdzie wypuszcza powoli powietrze z ust, w jego gowie powstan takie same
zabawne wibracje co, co brzmi jak zzzzzzzzz... Siedzia w swoim pokoju i tak bzycza; trwao to

bardzo dugo.

Chalmer wypisa dzieci ze szkoy witego Jzefa i zapisa ca trjk do szkoy miejskiej. By
irlandzkim protestantem i dlatego nikt z jego rodziny nie mg chodzi do katolickiej szkoy, a poza
tym wszyscy musieli uczszcza do kocioa metodystycznego.
Dzieciom bardzo nie podobao si to, e teraz zamiast odmawia Zdrowa Maryjo i Ojcze Nasz,
modlitwy dla dorosych, ktrych si ju nauczyy musz odmawia modlitwy dla dzieci. Nie
podobao si to zwaszcza Challi, ktra musiaa na dodatek odmawia dziecic modlitw przed
snem.
Billy postanowi, e jeeli ma zmieni wyznanie to bdzie tym, kim by jego ojciec, Johnny
Morrison, to znaczy ydem.

ROZDZIA SMY

Wkrtce po lubie, kiedy rodzina przeniosa si do pobliskiego Lancasteru, Dorothy przekonaa

si, e Chalmer jest bardzo surowy dla caej czwrki dzieci. adnych rozmw przy kolacji. adnych
miechw. Sl musiaa kry po stole zgodnie z ruchem wskazwek zegara. Kiedy byli gocie,
dzieci musiay siedzie prosto, ze stopami postawionymi pasko na pododze, z rkami na kolanach.
Kathy nie wolno byo siada na kolanach matki.
Jeste na to za dua powiedzia Chalmer do siedmiolatki.
Pewnego razu, gdy Jimbo poprosi Billyego o sl, a ten, nie mogc dosign, popchn j po
stole, Chalmer wrzasn:
Nie potrafisz nic zrobi porzdnie?! Masz ju dziewi lat, a zachowujesz si jak mae dziecko.
Dzieci zaczy si go ba. Kiedy napi si piwa, byo jeszcze gorzej.
Bojc si okazywa gniew, Billy wycofa si w siebie. Ta surowo, ta wrogo, te kary byy dla
niego niezrozumiae. Pewnego razu, gdy Chalmer na niego krzycza, a Billy patrzy mu prosto
w twarz, gos Chalmera przeszed w lodowaty syk:
Spu oczy, kiedy do ciebie mwi.
Ten syk sprawi, e Billy skuli si i spuci oczy...

Czsto zdarzao si tak, e gdy Shawn otwiera oczy i rozglda si, kto na niego patrzy,
poruszajc ustami z wyrazem zoci na twarzy. Czasami bya to adna pani. Czasami bya to jedna
z dziewczynek albo chopiec troch wikszy od niego, ktry go popycha lub zabiera mu zabawk.

Kiedy oni poruszali wargami, on robi to samo i wydawa przez zby dwik zzz. Wtedy oni si
miali. Nie mia si tylko ten duy rozzoszczony mczyzna. On patrzy na Shawna z wciekoci.
Wtedy Shawn zaczyna paka, co powodowao, e czu w gowie co dziwnego. A potem zamyka
oczy i odchodzi.

Pniej Kathy wspominaa ulubion zabaw Billyego.

Zrb pszczk, Billy mwia mu. Poka Challi, jak to robisz.
Billy patrzy na obie dziewczynki zaskoczony.
Jak pszczk? pyta.
No wiesz, takie zzz!
Billy, nadal zaskoczony, naladowa brzczenie pszczoy.
Jeste taki zabawny powiedziaa Kathy.
Dlaczego tak bzyczysz w nocy? zapyta go Jimbo pniej, kiedy ju byli w swoim pokoju.
Spali razem w staromodnym drewnianym podwjnym ku i Jimbo budzi si kilka razy w cigu
nocy, bo jego brat wydawa ten wibrujcy dwik.
Billy by zawstydzony i zmieszany. Jimbo, podobnie jak przedtem dziewczynki, mwi o czym,
o czym on sam nie mia pojcia.
To jest taka zabawa, ktr wymyliem powiedzia szybko.
Jaka zabawa?
Nazywa si Maa Pszczka. O, zobacz.
Woy obie rce pod kodr i zacz robi nimi kka.
Zzzzzz...
Jimowi wydawao si, e brzczenie pszcz naprawd dobiega spod kodry. Billy wyj jedn
rk i stuli do. Teraz wydawao si, e brzczenie dobiega z jej wntrza. Nastpnie, poruszajc
palcami jak nkami, Billy sprawi, e jedna pszczoa zacza chodzi po poduszce i kodrze. A potem
druga i trzecia, a w kocu Jimbo poczu uszczypnicie w rami.
Ojej. Po co tak robisz?
To bya pszczoa. Ona ci ugryza. Musisz j teraz zapa. Uderz j albo przykryj doni.
Jimbo kilkakrotnie uderza albo apa pszczoy, ktre go ksay. A wreszcie, gdy zapa kolejn,
brzczenie wypenio ciemny pokj, stao si goniejsze i bardziej gniewne, a spod kodry
wynurzya si druga rka i zacza go szczypa coraz boleniej.
Ojej! To boli.
To nie ja powiedzia Billy. Zapae Ma Pszczk. A jej tato i starszy brat ci za to
ksaj.
Jimbo wypuci Ma Pszczk i teraz caa pszczela rodzina krya wok niej na poduszce.

 To dobra zabawa powiedzia Jimbo. Zabawmy si w ni jeszcze jutro wieczorem.

Billy, zanim zasn, lea w ciemnoci, mylc, e byo to prawdziwe wyjanienie, e rzeczywicie
wydawa brzczce dwiki, bo wymyla tak w gowie t zabaw i nie zdawa sobie sprawy, e
kto mg go usysze. Takie rzeczy zdarzay si prawdopodobnie wielu ludziom. Tak samo byo
z wymykaniem si czasu. Myla, e kademu czas si wymyka. Czsto sysza, jak matka albo
ktra z ssiadek mwi: O Boe, nie wiem, gdzie si podziao tyle czasu albo: Nie wiedziaam, e
jest tak pno.

Nauczyciel bardzo dobrze pamita pewn niedziel. Byo to w tydzie po prima aprilis. Billy,
ktry siedem tygodni wczeniej skoczy osiem lat, zauway, e tato Chal bezustannie go
obserwuje. Chopiec wzi jakie czasopismo i zacz je przeglda, ale kiedy podnis wzrok,
zobaczy, e Chalmer patrzy na niego, siedzc z kamienn twarz i podpierajc gow doni. Jego
puste niebieskozielone oczy ledziy kady ruch Billyego. Billy wsta, odoy czasopismo bardzo
porzdnie na stolik do kawy i usiad na kanapie tak, jak go uczono, ze stopami ustawionymi pasko
na pododze i domi na kolanach. Ale Chalmer nadal na niego patrzy. Wic Billy wsta i wyszed
na werand, znajdujc si z tyu domu. By niespokojny, nie wiedzia, co ma robi. Pomyla, e
pobawi si z Blackjackiem. Wszyscy mwili, e Blackjack to zy pies, ale Billy y z nim w zgodzie.
Kiedy podnis gow, zobaczy, e Chalmer patrzy na niego przez okno azienki.
Przez ca reszt dnia i wieczorem Billy czu, e wwierca si w niego wzrok Chalmera. Zacz
dre, nie majc pojcia, co Chalmer zamierza zrobi. Chalmer nic nie mwi, ale jego oczy byy cay
czas obecne, ledziy kady ruch Billyego.
Rodzina ogldaa program Walta Disneya. Billy pooy si na pododze. Od czasu do czasu,
odwracajc gow, widzia zimne, puste spojrzenie Chalmera. Kiedy si podnis i usiad na kanapie
blisko matki, Chalmer wsta i cikim krokiem wyszed z pokoju.
Billy nie mg tej nocy spa.
Na drugi dzie rano, przed niadaniem, Chalmer wszed do kuchni. Wyglda tak, jakby i on nie

mg w nocy spa. Oznajmi, e on i Billy jad na farm. Bo jest tam duo do zrobienia.
Chalmer jecha na farm dusz drog, nie mwic przez cay czas ani sowa. Gdy przyjechali na
miejsce, otworzy gara i wprowadzi traktor do szopy. Wtedy Billy zamkn oczy. Czu bl...
Doktor George Harding w swoim sprawozdaniu dla sdu tak opisuje to zdarzenie:
Pacjent twierdzi, e dozna ze strony pana Milligana sadystycznego traktowania i naduycia
seksualnego obejmujcego stosunek analny. Wedug pacjenta po raz pierwszy nastpio to,
gdy mia on osiem czy dziewi lat i powtarzao si w cigu roku, zwykle na farmie, gdzie
pacjent by sam na sam ze swoim ojczymem. Twierdzi, e ba si, e ojczym go zabije, gdy
grozi mu, e zakopie go w szopie i powie matce, e uciek.
...w tej chwili jego umys, jego emocje i jego dusza rozpady si na dwadziecia cztery czci.

Kathy, Jimbo i Challa potwierdzili pniej prawdziwo wspomnie Nauczyciela dotyczcych

pierwszego pobicia matki. Wedug Dorothy, Chalmer wciek si, kiedy zobaczy, jak ona rozmawia
z czarnoskrym koleg z fabryki, pracujcym niedaleko niej. Ona sama obsugiwaa ssiedni
maszyn i kiedy zauwaya, e kolega zaczyna drzema przy tamie, podesza do niego, potrzsna
nim i powiedziaa, e to niebezpieczne. On si na to umiechn i podzikowa jej.
Gdy wrcia na swoje stanowisko pracy, zauwaya, e Chalmer patrzy na ni z wciekoci.
Przez ca drog do domu ponuro milcza.
W domu Dorothy powiedziaa w kocu:
O co ci chodzi? Chcesz o tym porozmawia?
Ty i ten czarnuch powiedzia Chalmer. Co jest midzy wami?
Co jest midzy nami?! O czym ty mwisz, na mio bosk?
Uderzy j. Dzieci patrzyy z salonu, jak j bije. Billy sta przeraony. Chcia jej pomc. Chcia
powstrzyma Chalmera. Chcia nie pozwoli mu krzywdzi matki. Ale wyczu zapach alkoholu i ba

si, e Chalmer go zabije, zakopie i powie, e uciek.

Billy pobieg do swojego pokoju, zatrzasn drzwi, opar si o nie plecami i zatka sobie uszy
obiema domi. Ale i tak sysza krzyk matki. Paczc, zsun si powoli po drzwiach i usiad na
pododze. Zacisn mocno powieki i... wszystko ucicho, Shawn nic nie sysza.

Nauczyciel pamita, e by to pierwszy z wielu okropnych okresw pomieszania. ycie zrobio

si zawikane. Billy bka si, czas mu si wymyka. Billy nie wiedzia, jaki jest dzie, tydzie czy
miesic. Nauczyciele uczcy go w czwartej klasie zauwayli jego dziwne zachowanie. Zdarzao si
tak, e stawiali go w kcie, kiedy jedna z osobowoci, nie wiedzc, co si dzieje, mwia co
dziwnego albo wstawaa i chodzia po klasie. Za kadym razem kiedy Billy zosta postawiony do
kta, twarz do ciany staa trzyletnia Christene.
Potrafia tak sta bez sowa, dziki czemu Billy nie popada w kolejne kopoty. Mark, ktry
potrafi przez duszy czas skupi uwag jedynie na pracy fizycznej, na pewno by w takim wypadku
wyszed z kta. Tommy by si zbuntowa. David by cierpia. Jason, stanowicy zawr
bezpieczestwa, zaczby krzycze. Bobby puciby wodze wyobrani. Samuel, ktry by ydem,
tak jak Johnny Morrison, modliby si. Kady z nich, a take kady z pozostaych, zrobiby co nie
tak i wpakowa Billyego w jeszcze gorsze tarapaty. Tylko Christene, ktra zawsze miaa trzy lata,
potrafia sta cierpliwie i w milczeniu.
Christene bya dzieckiem, ktre stao w kcie.
Bya te pierwsz z osobowoci, ktra usyszaa gos jednej z pozostaych. Pewnego ranka, idc
do szkoy, zatrzymaa si na ce, eby narwa kwiatw. Zerwaa troch kwiatw sumaku i morwy
i prbowaa uoy z nich bukiet. Gdyby je daa nauczycielce, pani Roth, to by moe nie staaby
tak czsto w kcie. Kiedy mijaa jabo, postanowia zamiast kwiatw zanie do szkoy jabko.
Wyrzucia kwiaty i prbowaa zerwa owoc. Ale nie moga go dosign. Zasmucio j to tak, e do
oczu napyny jej zy.
O co chodzi, dziewczynko? Dlaczego paczesz?
Christene rozejrzaa si, ale w pobliu nie byo nikogo.
Drzewo nie chce mi da jabek powiedziaa.
Nie pacz. Ragen zerwie ci jabka.
Ragen podskoczy i z caych si przygi ga. Ga si zamaa i upada na ziemi.
Popatrz powiedzia mam dla ciebie duo jabek.
Wzi jabka i poprowadzi Christene do szkoy.
Kiedy Ragen znikn, Christene upucia jabka na rodku jezdni. Zblia si jaki samochd.
Zmierza prosto na najwiksze, najbardziej byszczce jabko, ktre Christene chciaa da pani
Roth. Christene wycigna po nie rk, ale Ragen w ostatniej chwili wycign j spod k

samochodu. Christene zobaczya, e samochd rozjecha to liczne jabko na miazg i zacza

paka. Wtedy Ragen podnis inne, nie takie liczne, wytar je i da jej, eby zaniosa do szkoy.
Kiedy Christene pooya jabko na biurku, pani Roth powiedziaa:
O, dzikuj ci, Billy.
To zdenerwowao Christene, bo przecie to ona przyniosa jabko, a nie Billy. Posza w drugi
koniec klasy, zastanawiajc si, gdzie usi. Usiada po lewej stronie, ale par minut pniej jaki
duy chopak podszed do niej i powiedzia:
Zabieraj si z mojego miejsca.
Christene poczua si nieswojo. Gdy jednak wyczua, e zblia si Ragen, ktry chce uderzy tego
chopaka, wstaa szybko i podesza do innego krzesa.
Hej, to moje miejsce zawoaa dziewczynka stojca przy tablicy. Billy usiad na moim
miejscu.
Billy, czy ty nie wiesz, gdzie siedzisz? zapytaa pani Roth.
Christene pokrcia gow.
Pani Roth wskazaa puste miejsce po lewej stronie.
To jest twoje miejsce. Usid tam.
Christene nie wiedziaa, dlaczego pani Roth jest za. Tak bardzo si staraa, eby nauczycielka j
polubia. Miaa zy w oczach, gdy poczua, e nadchodzi Ragen, eby zrobi nauczycielce co zego.
Zacisna wic powieki, tupna i powstrzymaa go. A potem sama odesza.
Billy otworzy oczy, rozejrza si oszoomiony i przekona si, e jest w klasie. Boe, jak on si tu
znalaz? Dlaczego oni si tak na niego gapi? Dlaczego chichocz?
Kiedy wychodzi z klasy, usysza, e pani Roth woa za nim:
Dzikuj ci za jabko, Billy. To byo bardzo mie z twojej strony. Przykro mi, e musiaam ci
zgani.
Billy patrzy na ni, gdy oddalaa si korytarzem i zastanawia si zdumiony, o czym ona mwia.

Kiedy Kathy i Jimbo po raz pierwszy usyszeli brytyjski akcent, myleli, e Billy si wygupia.
Jimbo by z nim razem w pokoju, obaj przygotowywali brudne rzeczy do prania. Kathy podesza do
drzwi, eby zobaczy, czy Billy ju jest gotowy do wyjcia z ni i Chall do szkoy.
O co chodzi, Billy? zapytaa, widzc wyraz oszoomienia na jego twarzy.
Popatrzy na ni, rozejrza si po pokoju, spojrza na tego drugiego chopca, ktry gapi si na
niego. Nie mia pojcia, kim s ci dwoje ani w jaki sposb i dlaczego znalaz si tutaj. Nie zna
nikogo o imieniu Billy. Wiedzia tylko, e ma na imi Arthur i e pochodzi z Londynu.
Spojrza w d i zobaczy, e ma na nogach dwie rne skarpetki jedn czarn, a drug
fioletow.
Ojej, one do siebie nie pasuj.
Dziewczynka zachichotaa, a chopiec jej zawtrowa.
Ale z ciebie gupek, Billy. No dobra. Mwisz tak jak doktor Watson w tych filmach o Sherlocku
Holmesie, ktre zawsze ogldasz. Prawda, Jimbo?
Dziewczynka oddalia si, a chopiec o imieniu Jimbo wybieg z pokoju, woajc:
Lepiej si pospiesz, bo si spnisz.
Dlaczego, zastanawia si, dlaczego mwi do niego Billy, skoro ma na imi Arthur?
Czy jest oszustem? Czy przyszed do tego domu, midzy tych ludzi, jako szpieg? A moe
detektyw? Chcc zoy razem elementy tej ukadanki, trzeba pomyle logicznie. Dlaczego ma na
sobie skarpetki w rnych kolorach? Kto mu je woy? Co tu si dzieje?
Idziesz, Billy? Wiesz, co ci zrobi tata Chal, jeeli znowu si spnisz.
Arthur doszed do wniosku, e jeeli ma by oszustem, to pjdzie na caego. Poszed do szkoy
wraz z Chall i Kathy, ale przez ca drog nie odezwa si ani sowem. Kiedy mijali drzwi
prowadzce do jednej z klas, Kathy zapytaa: Dokd ty idziesz, Billy? Wejd tutaj.
Ociga si przy drzwiach, dopki dziki temu, e zostao ostanie wolne miejsce nie
zorientowa si, gdzie ma usi. Podszed do krzesa, nie rozgldajc si na boki, z gow wysoko
podniesion i nie majc odwagi si odezwa, gdy przekona si, e inni si miej, bo mwi inaczej
ni oni.
Nauczycielka rozdaa powielone testy z matematyki.
Kiedy skoczycie powiedziaa moecie woy testy do zeszytw i wyj na przerw. Po
powrocie sprawdzicie wyniki. Potem zbior testy i je oceni.
Arthur popatrzy na test i umiechn si szyderczo, widzc zadania na mnoenie i dzielenie.
Wzi owek i szybko rozwiza je po kolei w gowie, po czym wpisa rozwizania. Kiedy skoczy,
woy test do zeszytu, zaoy rce na piersi i zacz patrze w przestrze.
To wszystko byo takie atwe.
Gdy znalaz si na dziedzicu, haasujce dzieci zaczy go denerwowa. Zamkn oczy...

Po przerwie nauczycielka powiedziaa:

Wyjmijcie teraz testy z zeszytw.
Billy podnis gow, zaskoczony.
Co on robi w klasie? Jak si tu dosta? Pamita, e wsta rano, ale nie pamita, eby si ubiera
i szed do szkoy. Nie ma pojcia, co zaszo midzy momentem, w ktrym si obudzi w domu
a momentem obecnym.
Moecie sprawdzi wyniki przed oddaniem testw.
Testw? Jakich testw?
Nie mia pojcia, co si dzieje, ale postanowi powiedzie nauczycielce, e zapomnia testu albo
zgubi go poza klas, jeeli ona go o niego zapyta. No bo musi przecie jej co powiedzie. Otworzy
zeszyt i nie mg uwierzy wasnym oczom. Bo oto mia przed sob test z wpisanymi wszystkimi
rozwizaniami. Rozwizaniami wszystkich pidziesiciu zada. Zauway, e charakter pisma nie
by jego. By podobny, ale wyglda tak, jakby kto pisa bardzo szybko. Ju przedtem znajdowa
u siebie rne klaswki i uznawa wtedy, e to on je napisa.
Ale teraz wiedzia, e to niemoliwe, eby kto tak saby z matematyki jak on rozwiza
wszystkie te zadania. Zerkn w bok i zobaczy, e dziewczynka siedzca w ssiedniej awce
sprawdza ten sam test. Wzruszy ramionami, wzi owek i podpisa swj test nazwiskiem Billy
Milligan. Nie mia zamiaru go sprawdza. Bo po co miaby sprawdza wyniki, skoro nie mia pojcia,
jak rozwiza zadania.
Ju skoczye?
Podnis gow i zobaczy, e stoi nad nim nauczycielka.
Tak.
To znaczy, e nie sprawdzie wynikw?
Nie.
Masz a tyle wiary w siebie, e uwaasz, e zaliczysz ten test?
Nie wiem powiedzia Billy. eby si przekona, trzeba go oceni.
Nauczycielka wzia test i usiada przy swoim biurku. Po chwili Billy zauway, e marszczy brwi.
Podesza do niego.
Poka mi swj zeszyt, Billy.
Wrczy jej zeszyt, a ona go przekartkowaa.
Poka rce.
Pokaza jej rce. Potem chciaa zobaczy mankiety jego koszuli i sprawdzia, co ma w kieszeniach
i w kasetce.
No c powiedziaa w kocu. Nie rozumiem tego. Nie moge mie rozwiza, bo
powieliam ten test dzi rano i jedyne rozwizania s w mojej torebce.

 Zaliczyem? zapyta Billy.

Niechtnie oddaa mu test.
Dostae najwysz liczb punktw.

Nauczyciele nazywali go wagarowiczem, nieznonym uczniem, kamczuchem. Od czwartej do

smej klasy by bezustannie wzywany do dyrektora i wci siedzia u szkolnego psychologa. Musia
bez przerwy wymyla rne historyjki po to, by nie przyzna, e przewanie nie ma pojcia, co si
z nim dziao przed paroma dniami, godzinami czy nawet minutami.
Wszyscy zauwaali, e wpada w trans. Wszyscy twierdzili, e jest dziwny.
Kiedy zrozumia, e jest inny ni pozostali ludzie, e nie wszystkim wymyka si czas, e wszyscy
naokoo zgodnie twierdz, e robi i mwi rzeczy, ktrych tylko on jeden nie moe sobie
przypomnie, doszed do wniosku, e jest nienormalny. Ale ukrywa to.
Jako zachowywa tajemnic.
Byo to wiosn 1969 roku, przypomina sobie Nauczyciel, kiedy Billy mia czternacie lat
i chodzi do smej klasy. Chalmer zawiz go na farm, wyprowadzi a za pole, wrczy mu opat
i kaza kopa...
Doktor Stella Karolin tak opisywaa pniej ten domniemany incydent w swoim sprawozdaniu
dla sdu:
[Ojczym] wykorzysta Billyego seksualnie i grozi, e pogrzebie go ywcem, jeeli chopiec
powie o tym matce. Speni nawet swoj grob, zakopujc chopca, wstawiwszy przedtem
rurk, eby mu umoliwi oddychanie... Zanim go odkopa, odda mocz przez rurk na twarz
dziecka.
(Newsweek, 18 grudnia, 1978)
...od tego dnia Danny ba si ziemi. Nigdy wicej nie chcia pooy si na trawie, dotkn ziemi
czy namalowa pejzau.

Kilka dni pniej Billy wszed do swojego pokoju i sign do wycznika przy lampce nocnej. Nic.
Pstrykn jeszcze dwa razy. Znowu nic. Szurajc nogami, poszed do kuchni, wzi now arwk
i wrci z ni do pokoju. Chcia j zmieni, tak jak to nieraz robia matka. W teje chwili co go
odrzucio a na cian...
Tommy otworzy oczy i rozejrza si naokoo, nie majc pojcia, czego si spodziewa. Zobaczy
arwk lec na ku, wzi j, zajrza pod klosz i zacz j wkrca. Kiedy dotkn metalowego
konierza, znowu go porazio. Cholera! Co to jest? Zdj klosz i zajrza do otworu. Dotkn go
i porazio go ponownie. Siedzia przez chwil, zastanawiajc si. Skd to gwno si bierze? Przyjrza
si kablowi elektrycznemu. Kabel koczy si wtyczk, ktra tkwia w cianie. Tommy wycign
wtyczk i znowu dotkn konierza. Tym razem nic. Wic ta cholerna sia pochodzia ze ciany.
Zajrza w dwie mae dziurki, po czym zerwa si i pobieg na d. Zacz oglda kable, przekona
si, e biegn z sufitu do korkw elektrycznych, a od korkw na zewntrz. Wyszed z domu i ze
zdumieniem zauway, e kable prowadz do supw ustawionych wzdu ulicy. Wic do tego su
te cholerne supy!
Tommy poszed od supa do supa, chcc si przekona, dokd dojdzie. Byo ju prawie ciemno,
kiedy znalaz si przed budynkiem ogrodzonym drucian siatk. Na budynku by napis:
ELEKTROWNIA STANU OHIO. Aha, pomyla, to std bierze si to co, co wieci w arwkach
i moe czowieka tak porazi, e si zesra.
Po powrocie do domu Tommy wzi ksik telefoniczn, odszuka elektrowni i zapisa sobie
adres. Dzi byo ju za ciemno, ale jutro tam pjdzie i przekona si, skd si bierze prd.
Na drugi dzie poszed do rdmiecia, do elektrowni. Wszed do rodka i zdumia si. Zobaczy
tam tylko mnstwo osb siedzcych przy biurkach i rozmawiajcych przez telefon oraz piszcych na
maszynie. To po prostu biuro! Boe drogi, po prostu biuro! Idc wzdu Main Street, zastanawia
si, jak tu si dowiedzie, skd bierze si to cholerstwo i nagle zobaczy napis: BIBLIOTEKA.
Dobra, dowie si z ksiek. Wszed na pierwsze pitro, poszuka w katalogu pod hasem
elektryczno, wypoyczy ksiki i zacz czyta. By zdumiony, czytajc o zaporach,
hydroelektrowniach, o tym, jak spala si wgiel i inne paliwa, by pozyska energi, ktra porusza
maszyny i owietla ulice i domy.
Czyta do wieczora. Kiedy wyszed z biblioteki, byo ciemno. Chodzi po ulicach Lancasteru,
patrzy na zapalone wiata i by zachwycony tym, e ju wie, skd si bierze prd. Dowie si
wszystkiego, co ma zwizek z maszynami i elektrycznoci. Zatrzyma si przed wystaw sklepu
z radiami i telewizorami. Wok telewizorw zgromadzi si tum ludzi. Patrzyli oni na czowieka
w skafandrze kosmicznym, ktry schodzi po drabinie.
To nie do wiary odezwa si kto obok niego. Widzimy, co si dzieje na ksiycu.
Ogromny krok ludzkoci rozleg si gos z telewizora.

Tommy popatrzy w gr, na ksiyc, a potem na ekran.

O tym te bdzie musia si dowiedzie.
Potem zobaczy odbicie jakiej kobiety w szybie wystawowej.
Billy, lepiej bdzie, jeeli teraz pojedziesz do domu powiedziaa Dorothy.
Podnis gow i pozna adn mam Billyego. Ju mia jej powiedzie, e ma na imi Tommy,
ale zanim to zrobi, ona pooya mu rk na ramieniu i poprowadzia go do samochodu.
Billy, musisz przesta wczy si po miecie. Musisz by w domu przed przyjciem Chala
z pracy, bo inaczej wiesz, co bdzie.
Przez ca drog Dorothy spogldaa na niego z ukosa, badawczo, ale on milcza.
Daa mu co do jedzenia, po czym powiedziaa:
Moe poszedby do siebie i troch pomalowa, co, Billy? Wiesz, e to ci zawsze uspokaja.
Wygldasz na zdenerwowanego.
Wzruszy ramionami i poszed do pokoju, w ktrym byy przybory do malowania. Szybkimi
pocigniciami pdzla namalowa nocn scen drog, a przy drodze supy. Kiedy skoczy, cofn
si o krok i przyjrza si swojemu dzieu. Cholernie dobrze, jak na pocztkujcego. Na drugi dzie
wsta wczesnym rankiem i namalowa pejza. Na obrazie by dzie, ale na niebie wida byo ksiyc.

Billy bardzo lubi kwiaty i wiersze, lubi te pomaga matce w pracach domowych, ale wiedzia,
e Chalmer nazywa go bab i maym pedakiem. Wic przesta pomaga matce i pisa wiersze.
Pojawia si Adalana i to ona w tajemnicy robia te rzeczy za niego.
Pewnego wieczoru Chalmer oglda film, ktrego akcja toczya si podczas drugiej wojny
wiatowej. Gestapowiec przesuchujcy winia bi go gumowym wem. Kiedy film si skoczy,
Chalmer wyszed do ogrdka i uci kawa ogrodniczego wa, ktry mia cztery stopy dugoci.
Chalmer zoy go na p, a koce sklei razem czarn tam, tak e tworzyy rkoje.
Kiedy wszed do domu, zobaczy, e Billy zmywa naczynia.
Zanim zdya si zorientowa, co si dzieje, Adalana poczua uderzenia w krzy tak silne, e

upada na podog.
Chalmer powiesi szlauch na drzwiach swojej sypialni i poszed spa.
Adalana nauczya si, e mczyni s ludmi penymi nienawici i stosujcymi przemoc, ludmi,
ktrym nie wolno ufa. Bardzo chciaa, eby Dorothy albo jedna z dziewczynek Kathy albo Challa
utulia j i pocaowaa, eby odgonia strach i wszystkie ze uczucia, ktre j mczyy. Ale
wiedziaa, e to mogoby spowodowa kopoty, wic pooya si do ka i pakaa tak dugo, a
zasna.
Chalmer czsto posugiwa si swoim kawakiem gumowego wa, zwaszcza wwczas, gdy bi
Billyego. Dorothy przypomniaa sobie pniej, jak wieszaa na tym wu koszul nocn albo
szlafrok, bo miaa nadziej, e Chalmer, nie widzc go, nie zechce go uy. Potem wydawao si, e
Chalmer zapomnia o nim i wtedy Dorothy wyrzucia go. Chalmer nigdy si o tym nie dowiedzia.

Tommy po kryjomu bawi si silnikami i urzdzeniami elektrycznymi, a oprcz tego zacz

wiczy metody ucieczki.
Naczyta si o Houdinim i Sylvestrze wielkich specach od ucieczek i by rozczarowany,
dowiedziawszy si, e niektre z ich wielkich ucieczek byy po prostu sztuczkami.
Jimbo pamita, e w pniejszych latach brat nieraz prosi go, eby zwiza mu rce lin
i wyszed. W samotnoci Tommy bada wzy i wiczy rce. Uczy si tak wygina je w przegubach,
eby lina si zsuna. wiczy te w ten sposb, e, trzymajc rce za plecami, jedn rk
zawizywa sobie lin na przegubie drugiej, a potem rozwizywa j.
Kiedy przeczyta o afrykaskich puapkach na mapy. Puapka polegaa na tym, e mapa
wkadaa rk do rodka przez niewielki otwr, sigajc po umieszczone tam jedzenie, a potem nie
moga rki wyj, bo nie chciaa wypuci zdobyczy z doni. To skonio go do zastanowienia si nad
budow ludzkiej doni. Oglda w encyklopedii ilustracje przedstawiajce budow kostn czowieka
i doszed do wniosku, e jeeli do skurczy si do rozmiarw mniejszych ni przegub, to zawsze si
uwolni. Zmierzy wasne donie i przeguby, a potem rozpocz wiczenia. Kiedy w kocu doszed do
takiej perfekcji, e potrafi skurczy donie do rozmiarw mniejszych ni przeguby, wiedzia, e nikt
nie bdzie go teraz mg zwiza ani zaku w kajdany.
Pomyla te, e musi umie wydostawa si z zamknitych na klucz pomieszcze. Za kadym
razem, kiedy by sam w domu, bra rubokrt i rozkrca zamek. Przyglda si mechanizmowi,
eby si przekona, jak dziaa. Narysowa sobie wntrze zamka i zapamita ksztat wszystkich jego
czci. A pniej za kadym razem, gdy napotka inny zamek, rozkrca go, przyglda mu si
i skada go na powrt.
Pewnego dnia trafi w miecie do warsztatu lusarza. Staruszek pozwoli mu obejrze rne
zamki, a on zapamita, jak dziaaj. Stary lusarz poyczy mu nawet ksik o rnego rodzaju

zamkach. Tommy uczy si z niej pilnie, bezustannie sprawdzajc swoj wiedz. Raz, w sklepie
z artykuami sportowymi, zobaczy kajdanki i postanowi, e kiedy bdzie mia pienidze, kupi je
sobie, eby si nauczy, jak si je otwiera.
Ktrego wieczoru, gdy Chalmer by wyjtkowo paskudny, Tommy zacz si zastanawia, jak by
mu zrobi na zo, nie dajc si na tym zapa. Mia pewien pomys.
Wyj pilnik z puda z narzdziami, rozkrci maszynk do golenia Chalmera i dokadnie opiowa
trzy jej obrotowe ostrza. Potem zoy maszynk i wyszed.
Na drugi dzie rano, kiedy Chalmer poszed si goli, stan pod drzwiami azienki. Usysza
pstryknicie maszynki, a potem wrzaski Chalmera. Tpe ostrza, zamiast zarost goli, szarpay go.
Chalmer wybieg z azienki.
Co si tak gapisz, ty gupi bkarcie? Nie stj tu jak jaki cholerny idiota!
Tommy woy rce do kieszeni i odszed, odwracajc gow tak, eby Chalmer nie zauway, e
si umiecha.

Allen wyszed na wiat po raz pierwszy, kiedy trzeba byo wytumaczy obuzom z ssiedztwa,
eby nie wpychali Billyego do dou, wykopanego pod fundamenty nowo budowanego domu.
Sprzecza si z nimi, uywajc wszelkich swoich umiejtnoci, ale nie zdao si to na nic. Wepchnli
go do dou i zaczli rzuca w niego kamieniami. Allen doszed do wniosku, e nie warto przebywa
na wiecie...
Danny usysza, e kamie uderza o ziemi tu pod jego nogami. Potem poleciay nastpne.
Danny popatrzy w gr i zobaczy band chopcw na brzegu dou. To oni rzucali kamieniami.
Jeden trafi go w nog, a drugi w bok. Danny rzuci si ku cianie dou. Chcia si wydosta, ale
zorientowa si, e ciany s zbyt strome. Usiad na ziemi i skrzyowa nogi...
Tommy spojrza w gr, kiedy kamie trafi go w plecy. Oceni szybko sytuacj i doszed do
wniosku, e trzeba ucieka. wiczy otwieranie zamkw, rozpltywanie wzw, ale tu nie o to
chodzio. Tu potrzebne byy inne umiejtnoci. Potrzebna bya sia...
Ragen wsta, wycign scyzoryk, otworzy go i zacz wspina si po cianie dou. Kiedy ju si
wydosta, zacz mierzy napastnikw wzrokiem. Czeka, ktry zaatakuje go pierwszy. Dgnby go
noem bez wahania. Napastnicy zaatakowali chopca niszego od nich o stop i nie spodziewali si,
e on si im przeciwstawi. Uciekli. A Ragen poszed do domu.
Jimbo opowiada pniej, e kiedy rodzice tych chopcw przyszli na skarg i powiedzieli, e Billy
grozi ich synom noem, Chalmer wysucha tylko ich, a potem zaprowadzi Billyego za dom i zbi
go.

Dorothy wiedziaa, e jej modszy syn si zmieni i zachowuje si dziwnie.

Billy czasami po prostu nie by sob opowiadaa pniej. Wpada w ponury nastrj,
zamyka si w sobie. Kiedy go o co pytaam, nie odpowiada, by jaki daleki i nad czym
zamylony, wpatrywa si w przestrze. Wczy si po miecie jak lunatyk. Wychodzi do miasta ze
szkoy. Czasami, zanim udao mu si oddali, nauczyciele zatrzymywali go i wzywali mnie, ebym po
niego przyjechaa. Czasami zawiadamiali mnie, kiedy ju poszed. Szukaam go wtedy po caym
miecie, a kiedy go znalazam, zabieraam do domu. W domu mwiam mu: Ju dobrze, Billy, po
si teraz. Ale on nie wiedzia, gdzie jest jego pokj. Mylaam sobie wtedy: O Boe. A potem,
kiedy si ju obudzi, pytaam: Jak si czujesz?. Wtedy on patrzy na mnie zdziwiony i pyta: Czy
ja dzisiaj nie byem w szkole?.
A ja mu na to: Ale, Billy, bye w szkole. Nie pamitasz, jak po ciebie przyjechaam? Bye
w szkole, a mnie wezwa pan Young, ebym po ciebie przyjechaa. Nie pamitasz, jak razem
wrcilimy do domu?.
Wyglda wtedy na zdumionego. Ojej mwi. Nie pamitasz tego? Chyba dzisiaj nie
czuem si dobrze.
Przekonywali mnie, e to ma zwizek z narkotykami mwia Dorothy ale ja wiedziaam, e to
nieprawda. Billy nigdy nie bra narkotykw. Nie chcia nawet bra aspiryny.
Kiedy musia wzi jakie lekarstwo, trzeba byo z nim walczy. Czasami wraca do domu sam,
zagubiony i w transie. Nie chcia ze mn rozmawia, dopki si nie przespa. Jak si przespa, to by
znowu moim Billym. Mwiam im. Mwiam wszystkim: Temu chopcu potrzebna jest pomoc.

Arthur pojawia si w szkole od czasu do czasu po to, eby poprawia nauczycieli historii,
zwaszcza wtedy, gdy zajmowali si histori Anglii i kolonii. Spdza wikszo czasu w miejskiej
bibliotece publicznej na czytaniu ksiek. Z nich i z wasnego dowiadczenia mona si byo nauczy
o wiele wicej ni od tych ograniczonych prowincjonalnych nauczycieli.
Sposb, w jaki nauczyciel przedstawi akcj topienia adunku angielskiej herbaty w porcie
w Bostonie, rozzoci Arthura. On bowiem dowiedzia si prawdy z kanadyjskiej ksiki
zatytuowanej Nagie fakty i demaskujcej faszywie patriotyczny opis dziaa grupy, ktra bya
w rzeczywistoci band pijanych marynarzy. Jednak gdy Arthur si odezwa, wszyscy zaczli si
mia. Arthur wyszed wic z klasy. Wychodzc, wci sysza za plecami chichoty. Wrci do
biblioteki. By pewien, e tam adna bibliotekarka nie bdzie si miaa z jego akcentu.
Arthur bardzo dobrze wiedzia o istnieniu innych, bo, sprawdzajc daty w kalendarzu,
zorientowa si, e co jest nie tak. Zgodnie z tym, co czyta i obserwowa, inni ludzie nie spali tyle
co on.
Zacz zadawa pytania.
Co ja robiem wczoraj? pyta Kathy albo Jima, Challi lub Dorothy.
A ich opisy jego zachowania wydaway mu si kompletnie obce. Postanowi, e musi to wszystko
sprawdzi za pomoc logicznej dedukcji.
Pewnego dnia, gdy ju prawie zasypia, poczu, e w jego umyle jest obecny jeszcze kto inny.
Wysili wol i nie zasn, zacz natomiast zadawa pytania:
Kim jeste? zapyta. Musz wiedzie, kim jeste.
W odpowiedzi usysza gos, ktry mwi.
A ty? Kim ty jeste?
Ja mam na imi Arthur. A ty?
Tommy.
Co ty tu robisz, Tommy?
A co ty tu robisz?
Rozmowa toczya si dalej w jego gowie.
Jak si tu dostae? zapyta Arthur.
Nie wiem. A ty? Ty wiesz?
Nie. Ale musz si dowiedzie.
Jak?
Musimy pomyle logicznie. Mam pomys. Zacznijmy obserwowa, kiedy nie pimy,
i przekonajmy si, czy obejmuje to wszystkie godziny doby.
Hej, to dobry pomys.
Zaznaczaj na drzwiach schowka kad godzin swojej obecnoci. Ja bd robi to samo. Potem

podliczymy i sprawdzimy w kalendarzu, czy obejmuje to cay czas.

Nie obejmowao.
Wic musieli istnie inni.
Arthur spdza kad wiadom chwil na rozwizywaniu zagadki brakujcego czasu i na
poszukiwaniu ludzi, ktrzy dzielili z nim jego umys i ciao. Najpierw pozna Tommyego, a pniej
odkry wszystkich innych. Byo ich, wraz z nim, dwadziecioro troje, a oprcz nich istnia jeszcze
jeden, o ktrym mwiono Billy albo Bill. Arthur dowiedzia si, dziki zastosowaniu logicznej
dedukcji, kim oni s, jak si zachowuj i co robi.
Przed Arthurem jedynie maa dziewczynka imieniem Christene zdawaa sobie spraw z istnienia
innych. Arthur zorientowa si, e Christene jest w stanie dowiadcza tego, co dzieje si w ich
umysach wtedy, kiedy s oni wiadomi. Zastanawia si, czy jest to umiejtno, ktr mona
w sobie rozwin.
Poruszy ten temat w rozmowie z Allenem, manipulatorem, ktry zawsze znajdowa si na
miejscu wtedy, kiedy trzeba byo wywin si z trudnej sytuacji.
Suchaj, Allenie, chc, eby nastpnym razem, kiedy wiadomo znajdzie si w twoim
posiadaniu, pomyla dobrze i opowiedzia mi o wszystkim, co si wok ciebie dziao.
Allen obieca, e sprbuje i nastpnym razem po swoim wyjciu na wiat opowiedzia Arthurowi
o wszystkim, co widzia. Arthur zwizualizowa to wszystko, a potem, czynic ogromny wysiek, zdoa
to zobaczy oczami Allena. Odkry jednak, e to si udaje tylko wtedy, kiedy skupia uwag i kiedy
nie pi, cho nie jest w sposb wiadomy w wiecie. By to jego pierwszy tryumf intelektualny,
tryumf umysu nad materi.
Arthur uwiadomi sobie, e w zwizku ze swoj wiedz sta si odpowiedzialny za du,
skadajc si z rnych osb rodzin. Wszyscy oni byli uwikani w to samo ciao i trzeba byo co
zrobi, eby stworzy porzdek z tego, co byo chaosem. Poniewa Arthur by jedyn osob zdoln
zabra si do tego bez zaangaowania emocjonalnego, postanowi dokona umysowego wysiku
i znale rozwizanie. Takie, ktre bdzie suszne, wykonalne i, przede wszystkim, logiczne.

Dzieci w szkole miay si z Billyego, kiedy on, oszoomiony, bka si po korytarzach. Widziay,
e mwi do siebie, e czasami zachowuje si jak maa dziewczynka i dokuczay mu. Pewnego
chodnego popoudnia, podczas przerwy, kiedy dzieci byy na dziedzicu, chopcy zaczli si z niego
wymiewa.
Kto rzuci w niego kamieniem. Kamie uderzy go w bok. Z pocztku Billy nie wiedzia, co si
stao. Wiedzia jednak, e nie wolno mu okazywa gniewu, bo jeeli go okae, to Chalmer go
ukarze.
Ragen odwrci si i spojrza z wciekoci na rozemianych chopcw. Jeden z nich podnis
nastpny kamie i cisn nim, ale Ragen zapa kamie i odrzuci go byskawicznie. Kamie uderzy
chopca w gow.
Chopcy cofnli si zdumieni, kiedy Ragen wycign z kieszeni n sprynowy i ruszy na nich.
Uciekli. Ragen sta i rozglda si. Prbowa zrozumie, gdzie jest i jak si tu znalaz. Schowa
ostrze noa, woy n do kieszeni i odszed. Nie mia pojcia, co si dzieje.
Ale Arthur go obserwowa. Widzia, jaki jest szybki, jaki gniewny i domyli si, dlaczego si
pojawi. Uwiadomi sobie, e naley si zaj nagymi wybuchami uczu Ragena. Mia te
wiadomo, e przed przedstawieniem si Ragenowi powinien go poobserwowa i zrozumie.
Najbardziej zdziwio go to, e Ragen mwi ze sowiaskim akcentem. Arthur uwaa, e Sowianie
s barbarzycami. Sowianin to kto niebezpieczny, ale rwnoczenie kto, kto si moe przyda
w chwili zagroenia, Sowianin to sia, ktr naley okiezna. Arthur postanowi uzbroi si
w cierpliwo i zbliy si do Ragena w chwili, ktr uzna za stosown.

Kilka tygodni pniej Kevin wzi udzia w bitwie midzy obuziakami z ssiedztwa a dziemi
mieszkajcymi nieco dalej. Bitwa toczya si na kupie ziemi obok wykopu na budowie nowego
domu. Kevin, rzucajc grudami ziemi, miejc si, gdy nie trafi, i patrzc, jak grudy wybuchaj
niby bomby, czu si silny, by jednym z tych obuziakw.
Nagle usysza dziwny gos dochodzcy gdzie z bliska.
Niej. Rzucaj niej!
Przesta rzuca, rozejrza si, ale w pobliu nie byo nikogo. Gos odezwa si ponownie:
Niej... niej... rzucaj niej.
Gos przypomina gos onierza z Brooklynu, z wojennego filmu, ktry oglda w telewizji.
Kevin by zbity z tropu. Przesta rzuca i usiad na kupie ziemi. Chcia si zorientowa, kto do
niego mwi.
Gdzie jeste? zapyta.
A gdzie ty jeste? odezwa si jak echo ten gos.
Siedz na kupie ziemi za wykopem.

 Tak? Ja te.
Jak masz na imi? zapyta Kevin.
Philip. A ty?
Kevin.
To mieszne imi.
Tak? Rozerwabym ci, gdybym ci widzia.
Gdzie mieszkasz? zapyta Philip.
Na Spring Street. A ty skd jeste?
Z Brooklynu. Ale teraz te mieszkam na Spring Street.
Pod numerem 933. Taki biay dom, ktry naley do faceta nazwiskiem Chalmer Milligan
powiedzia Kevin. On mwi na mnie Billy.
Jezu, ja te tam mieszkam. Znam tego faceta. Mnie te nazywa Billy. Ale ciebie nigdy tam
nie widziaem.
Ani ja ciebie odrzek Kevin.
Mam to w dupie! powiedzia Philip. Chod, wybijemy par szyb w szkole.
Dobra zgodzi si Kevin, po czym obaj pobiegli do szkoy i wybili tam ze dwanacie szyb.
Arthur sucha i obserwowa i doszed do wniosku, e ci dwaj maj zadatki na kryminalistw i e
moe by z nimi bardzo powany problem.

Ragen wiedzia o pewnych osobach, z ktrymi dzieli ciao. Zna Billyego. Zna go od samego
pocztku, od chwili uzyskania wasnej wiadomoci. Zna Davida, ktry przyjmowa na siebie
cierpienie i Dannyego, ktry y w bezustannym lku, i trzyletni Christene, ktr uwielbia. Ale
wiedzia, e s take inni e jest wielu innych, ktrych nie pozna. Gosw, ktre si odzyway,
i rzeczy, ktre si dziay, nie mona byo wyjani poprzez fakt istnienia tylko ich piciorga.
Ragen wiedzia, e nazywa si Vadascovinich, e jego ojczyzn jest Jugosawia i e on sam
istnieje po to, eby umoliwia przetrwanie i wszelkimi sposobami broni innych, zwaszcza dzieci.
Zdawa sobie spraw ze swojej siy i zdolnoci rozpoznawania instynktem niebezpieczestwa.
Potrafi je wyczuwa tak samo jak pajk, odbierajcy sygnay o intruzie naruszajcym jego
pajczyn. Potrafi wzi w siebie strach wszystkich innych i przeksztaci go w dziaanie.
Poprzysig trenowa, doskonali ciao, wiczy sztuki walki. Ale w tym wrogim wiecie to nie
wystarczao.
Poszed do miasta, do sklepu sportowego i kupi n, ktrym mona byo rzuca. A potem uda
si do lasu i tam wiczy byskawiczne wyciganie noa zza cholewki buta i rzucanie nim w drzewo.
Kiedy zrobio si zbyt ciemno na takie wiczenia, ruszy do domu. Nigdy wicej, postanowi
wsuwajc n za cholewk, nie bd chodzi bez broni.

Idc do domu, usysza dziwny gos, mwicy brytyjskim akcentem. Odwrci si, schyli
i wyszarpn n zza cholewy, ale w pobliu nie byo nikogo.
Ragenie Vadascovinich, ja jestem twoim szefem. Mieszkamy w tym samym ciele.
Arthur mwi do niego przez ca drog do domu. Informowa go, co odkry na temat innych
osb mieszkajcych w tym samym co oni ciele.
Naprawd jeste w mojej gowie? zapyta Ragen.
Zgadza si.
I wiesz, co ja robi?
Ostatnio ci obserwowaem. Uwaam, e bardzo dobrze ci idzie z noem, ale nie powiniene si
ogranicza do jednego rodzaju broni. Jeste biegy w sztukach walki, ale powiniene te dowiedzie
si jak najwicej o broni palnej i bombach.
Nie idzie mi dobrze z materiaami wybuchowymi. Nie znam si na tych wszystkich kablach
i poczeniach.
W tym mgby si specjalizowa Tommy. Zna si na elektronice i rnych mechanizmach.
Kto to jest Tommy?
Kiedy was ze sob poznam. Jeeli chcemy przetrwa w tym wiecie, musimy jako
uporzdkowa ten chaos.
Co rozumiesz przez chaos?
Kiedy Billy wdruje bez celu i ludziom na zewntrz ukazuje si jedna osoba po drugiej, kiedy
te osoby zaczynaj co robi i tego nie kocz, kiedy popadaj w kopoty, z ktrych inne osoby nie
potrafi wybrn, wtedy jest chaos. Musi by jaki sposb na to, eby nad tym wszystkim
zapanowa.
Ja nie lubi, kiedy kto nade mn za bardzo panuje powiedzia Ragen.
Wane jest oznajmi Arthur ebymy panowali nad wydarzeniami i osobami w sposb
umoliwiajcy nam przetrwanie. To jest wedug mnie najwyszy priorytet.
A jaka jest nastpna rzecz co do wanoci?
Samodoskonalenie.
Zgadzam si powiedzia Ragen.
Opowiem ci o czym, co przeczytaem w pewnej ksice. Jest tam wyjanione, jak mona
kontrolowa wasn adrenalin, jak j kanalizowa w sposb pozwalajcy by jak najsilniejszym.
Ragen sucha, a Arthur opowiada mu o swoich lekturach z dziedziny biologii. Opowiada
zwaszcza o tym, e interesuje si pomysem okieznywania strachu i przeksztacania go w energi
za porednictwem adrenaliny i hormonu wydzielanego przez tarczyc. Ragen z pocztku apa si
na tym, e denerwuje go przewiadczenie Arthura o wasnej wyszoci, jednak nie mg zaprzeczy,
e ten Anglik ma mnstwo wiadomoci, o ktrych on sam nie ma pojcia.

 Grasz w szachy? zapyta Arthur.

Oczywicie odpar Ragen.
No to pionek na e4.
Ragen zastanowi si przez chwil, po czym odrzek:
Skoczek na c3.
Arthur wyobrazi sobie szachownic i powiedzia:
A. Obrona indyjska. wietnie.
Arthur wygra t parti. Wygrywa te wszystkie inne, ktre rozgrywali pniej. Ragen musia
przyzna, e gdy chodzio o skupianie umysu, Arthur nad nim growa. Pociesza si tym, e Arthur
nie potrafiby walczy, nawet gdyby od tego zaleao jego ycie.
Bdziemy ci potrzebowali. eby nas ochrania powiedzia Arthur.
Jak to si dzieje, e potrafisz czyta w moim umyle?
Technika jest bardzo prosta. Kiedy i ty powiniene j opanowa.
Czy Billy wie o nas?
Nie. On syszy czasami gosy i ma wizje, ale nie ma pojcia o tym, e my istniejemy.
Czy nie powinnimy mu o tym powiedzie?
Nie sdz. Uwaam, e to by go doprowadzio do szalestwa.

ROZDZIA DZIEWITY

Dnia 1 marca 1970 roku Robert Martin, psycholog szkolny ze Szkoy redniej w Stanbery,
napisa:
Kilkakrotnie zdarzyo si, e Bill nie pamita, gdzie jest, nie mg sobie przypomnie, gdzie
s jego rzeczy; nie mg te chodzi bez pomocy. renice jego oczu zway si wtedy do
wielkoci koniuszka szpilki. Ostatnio Bill czsto wdawa si w dyskusje z nauczycielami i w
sprzeczki z rwienikami, po ktrych wychodzi z klasy. Podczas tego rodzaju epizodw jest
przygnbiony, pacze i staje si niekomunikatywny. Ostatnio zaobserwowano, e podczas
takiego epizodu usiowa wej pod jadcy samochd. Po tym wydarzeniu Billa zaprowadzono
do lekarza. Diagnoza brzmiaa: transy.
Podczas badania przeze mnie Bill wydawa si przygnbiony, ale panowa nad swoim
zachowaniem. Badanie wykazao siln niech do ojczyma i zwizan z ni siln awersj do
domu. Bill postrzega swojego ojczyma jako czowieka niezmiernie surowego, jako tyrana
niemajcego krzty uczucia dla innych. Wraenie to potwierdzia matka Billa podczas rozmowy
ze mn. Stwierdzia, e biologiczny ojciec Billa popeni samobjstwo i e ojczym czsto
porwnuje chopca do biologicznego ojca. Ojczym powtarza te czsto, e Bill i jego matka s
odpowiedzialni za samobjstwo biologicznego ojca (tak twierdzi matka).

Dyrektor szkoy, John W. Young, odkry, e Billy Milligan czsto opuszcza lekcje i przesiaduje na
schodkach pod jego gabinetem albo w tylnej czci audytorium. Dyrektor, zastawszy chopca
w jednym z tych miejsc, zawsze siada koo niego i rozmawia z nim.
Czasami Billy mwi o swoim zmarym ojcu i twierdzi, e kiedy doronie, zostanie aktorem.
Opowiada, jak le rzeczy si maj w domu. Dyrektor Young zorientowa si, e chopiec czsto
znajduje si w transie. Za kadym razem, gdy to zauway, zabiera Billyego do swojego samochodu
i zawozi do domu. Po wielu takich epizodach dyrektor Young skierowa Billyego do Kliniki Zdrowia
Psychicznego Hrabstwa Fairfield.
Jej dyrektor, psychiatra, doktor Harold T. Brown, po raz pierwszy zobaczy Billyego Milligana 6
marca 1970 roku. Brown, drobny czowieczek z bokobrodami i cofnit doln szczk, popatrzy na
chopca przez okulary w czarnych oprawkach. Zobaczy schludnego, szczupego pitnastolatka.
Chopiec ten wyglda na zdrowego. Siedzia biernie, ani spity, ani zdenerwowany, ale unika
patrzenia mu w oczy.
Jego gos jest cichy zapisa doktor Brown w swoich notatkach prawie bez modulacji, prawie
jak w transie.
Billy wpatrywa si w niego.
Co czujesz? zapyta go Brown.
Czuj si jak we nie, ktry przychodzi i znika. Mj tata mnie nienawidzi. Sysz, jak krzyczy.
W swoim pokoju mam czerwone wiateko. Widz ogrd i drog, kwiaty, wod, drzewa i nikogo, kto
mgby na mnie wrzeszcze. Widz mnstwo rzeczy, ktre nie istniej naprawd. Widz drzwi
z zamkami. Kto w nie wali, bo chce si wydosta. Widz kobiet, ktra spada i nagle zamienia si
w kup metalu, a ja nie mog jej dosign. Hej, jestem jedynym dzieciakiem, ktry moe mie
odlot bez LSD.
A co mylisz o swoich rodzicach? zapyta Brown.
Boj si, e on j zabije. Z mojego powodu. Kc si o mnie, bo on mnie tak strasznie
nienawidzi. Mam takie koszmarne sny, ktrych nie potrafi opowiedzie. Czasami moje ciao jest
dziwnie lekkie, jakby si skadao z powietrza. Czasami myl, e umiem lata.

W swoim pierwszym sprawozdaniu Brown napisa:

Pomimo opisanych dowiadcze chopiec wydaje si mie kontakt z rzeczywistoci. Nie
stwierdzono wyobrae jednoznacznie psychotycznych. Jest w stanie skupi i utrzyma uwag.
Ma rozeznanie w sytuacji. Pami dobra. Zdolno osdu znacznie osabiona wskutek
pojawiania si wyej wymienionych wyobrae i widocznej potrzeby dramatyzowania. Wgld
niewystarczajcy. Diagnoza: Podejrzenie cikiej nerwicy histerycznej z towarzyszcymi jej
reakcjami konwersyjnymi. DSM II 300.18.
Wedug Nauczyciela, ktry pniej przypomnia sobie t sesj, doktor Brown nie rozmawia
z Billym, tylko z Allenem, ktry opisywa myli i wizje Davida.

Pi dni pniej Milligan zjawi si w klinice nieumwiony, ale doktor Brown, ktry zauway, e
chopiec jest w transie, przyj go. Zauway te, e chopiec wydaje si wiedzie, gdzie jest, i e
reaguje na polecenia.
Bdziemy musieli zadzwoni do twojej matki powiedzia Brown i powiedzie jej, e jeste
w klinice.
Dobrze zgodzi si David, po czym wsta i wyszed. A w kilka minut pniej wrci do gabinetu
Allen. Brown przyglda mu si. Allen usiad i zacz patrze przed siebie.
Co si dzisiaj wydarzyo? zapyta Brown.
Byem w szkole powiedzia Allen. Byo okoo wp do dwunastej, kiedy zaczem ni. Gdy
si obudziem, znajdowaem si na dachu budynku zwanego Hickle Building. Patrzyem w d tak,
jakbym si przygotowywa do skoku. Zszedem z dachu i poszedem na posterunek policji.
Powiedziaem im, eby zadzwonili do szkoy, bo nie chciaem, eby w szkole martwili si o mnie.
A potem przyszedem tutaj.
Brown przyglda mu si przez dusz chwil, gadzc swoje siwe bokobrody.
Suchaj, Billy, czy ty bierzesz jakie narkotyki?
Allen pokrci gow.
W tej chwili wpatrujesz si w przestrze. Co widzisz?
Widz twarze, ale nie cae, tylko oczy i nosy, i takie dziwne kolory. Widz ze rzeczy, ktre
przytrafiaj si ludziom. Oni przewracaj si przed samochodami, spadaj ze ska, ton.
Doktor Brown obserwowa Milligana, ktry siedzia teraz w milczeniu, jakby wpatrzony
w wewntrzny ekran.
Opowiedz mi, jak jest w domu, Billy. Opowiedz o swojej rodzinie.
Chalmer lubi Jima. A mnie nienawidzi. Cigle na mnie wrzeszczy. Wpdza dwie osoby do

pieka. Straciem prac w sklepie spoywczym. Chciaem j straci po to, eby by z mam w domu,
wic udawaem, e ukradem butelk wina, i mnie wylali.
Dnia 19 marca Brown zauway, e jego pacjent ma na sobie golf i niebiesk marynark i e
wyglda w tym ubraniu do kobieco.
Moim zdaniem napisa po sesji pacjent ten nie powinien by duej leczony
ambulatoryjnie, natomiast z korzyci dla niego bdzie, jeeli zostanie hospitalizowany
w Szpitalu Stanowym w Columbus na Oddziale Dziecico-Modzieowym. Skontaktowaem si
z doktorem Raulj w sprawie przyjcia go do szpitala. Ostateczne rozpoznanie jest nastpujce:
nerwica histeryczna z licznymi cechami biernej agresji.
Pi tygodni po swoich pitnastych urodzinach Billy Milligan zosta umieszczony przez Dorothy
i Chalmera na Oddziale Dziecicym Szpitala Stanowego w Columbus jako pacjent hospitalizowany
dobrowolnie. Billy by przekonany, e poniewa on sam tak bardzo narzeka i le si
zachowywa matka postanowia zosta z Chalmerem, a jego pozby si z domu.

SZPITAL STANOWY W COLUMBUS ZAPISKI POUFNE

24 marca Czwarta po poudniu. Podczas bjki pomidzy opisywanym pacjentem a innym
pacjentem, Danielem M., nastpio uszkodzenie ciaa. Byo nim skaleczenie poniej prawego oka.
Do uszkodzenia tego doszo podczas bjki odbywajcej si w hallu pod drzwiami sypialni na RV3
okoo czwartej po poudniu. Wyglda na to, e William i Daniel bawili si razem. William rozzoci
si i uderzy Daniela, a wtedy Daniel uderzy Williama. Pacjenci zostali rozdzieleni.
25 marca Pacjenta zastano z noem. N tkwi w pochwie. Na oddziale znaleziony zosta take
may pilnik, ktry pacjent zabra z warsztatu. Doktor Raulj odby rozmow z pacjentem. Pacjent
stwierdzi podczas tej rozmowy, e chce odebra sobie ycie. Pacjenta odizolowano i podjto rodki
ostronoci zwizane z zagroeniem samobjstwa.

26 marca Pacjent od pewnego czasu wsppracuje. Czasami skary si, e widzi dziwne rzeczy.
Pacjent nie bra udziau w zajciach rekreacyjnych. Przez wikszo czasu siedzia sam.
1 kwietnia Pacjent krzycza, e napieraj na niego ciany i e nie chce umiera. Doktor Raulj
odizolowa go i ostrzeg przed posiadaniem papierosw i zapaek.
12 kwietnia Przez ostatnich kilka wieczorw, przed pjciem spa, pacjent zaczyna dawa
wyraz swoim uczuciom. Pyta nas, czy znajduje si w transie. Dzi wieczorem chcia dosta
dodatkowe leki. Powiedziaam mu, e powinien sprbowa pooy si spa. Pacjent sta si wrogi
i nastawiony wojowniczo.

Jason wpada w furi. To stanowio zawr bezpieczestwa, dziki ktremu, poprzez krzyk
i wrzask, ulegao rozadowaniu nadmierne napicie. Zachowywa si introwertycznie, dopki nie
nadszed czas na rozadowanie napicia. To Jasona zamykano w izolatce w Szpitalu Stanowym
w Columbus.
Jason zaistnia, gdy Billy mia osiem lat. By zawsze gotowy do uczuciowych wybuchw, ale nie
wolno mu byo si ujawni. Gdyby to uczyni, Billyego spotkaaby kara. Tutaj, w Szpitalu
Stanowym w Columbus, gdy lk i napicie stay si zbyt silne, Jason paka i krzycza, dajc wyraz
emocjom.
Tak si zachowa, gdy usysza w telewizji o zabiciu czterech studentw na Uniwersytecie
Stanowym w Kent. Sanitariusze zamknli go w izolatce.
Gdy Arthur zorientowa si, e Jasona zamykaj za kadym razem, kiedy ten wybucha,
postanowi dziaa. Szpital nie rni si od domu. Ani tam, ani tutaj nie wolno byo okazywa zoci.
Jeeli kto j okazywa, wszyscy byli karani. Wic Arthur wypar Jasona ze wiadomoci, okreli go
mianem niepodany i poinformowa go, e nigdy wicej nie bdzie mu wolno przej
wiadomoci. Jason mia od tej pory pozostawa w cieniu, poza zasigiem miejsca.
Pozostali uczestniczyli w terapii zajciowej przez sztuk. Tommy w czasie, kiedy nie otwiera
zamkw, malowa pejzae. Danny malowa martwe natury. Allen portrety. Nawet Ragen prbowa

tworzy, ale ogranicza si do czarno-biaych szkicw. To wanie wtedy Arthur odkry, e Ragen nie
rozrnia kolorw i, przypomniawszy sobie skarpetki nie od pary, wydedukowa, e to Ragen je
woy. Christene rysowaa kwiaty i motyle dla swojego brata Christophera.
Personel meldowa, e Billy Milligan wydaje si spokojniejszy i bardziej skonny do wsppracy.
Otrzyma przywileje, a kiedy na dworze zrobio si cieplej, pozwolono mu wychodzi na zewntrz,
spacerowa i robi szkice.

Niektre inne osobowowoci wychodziy na wiat, rozglday si, dochodziy do wniosku, e nie
podoba im si to, co widz, i odchodziy. Tylko Ragen, bdc pod wraeniem sowiaskiego
nazwiska i akcentu doktora Raulja, przyjmowa fenactil i stosowa si do jego zalece. Danny
i David, ktrzy byli posusznymi chopcami, take brali leki antypsychotyczne. Ale Tommy
przetrzymywa je w ustach, a potem wypluwa. Podobnie robili Arthur i pozostali.
Danny zaprzyjani si z pewnym maym czarnoskrym chopcem. Bawi si z nim i rozmawia.
Potrafili siedzie do pna i opowiada sobie, co bd robi, gdy dorosn. Rozmawiajc z tym
chopcem, Danny po raz pierwszy si rozemia.
Pewnego dnia doktor Raulj przenis Dannyego z RB-3 na RB-4, gdzie wszyscy chopcy byli
wiksi. Danny nie zna tu nikogo i nie mia z kim rozmawia, poszed wic z paczem do swojego
pokoju, bo czu si samotny.
Siedzc tam i paczc, usysza gos pytajcy:
Dlaczego paczesz?
Odejd i nie zawracaj mi gowy odrzek Danny.
Dokd mam pj? zapyta gos.
Danny rozejrza si pospiesznie i zorientowa si, e w pokoju nie ma nikogo poza nim samym.
Kto to powiedzia? zapyta.
Ja. Mam na imi David.
Gdzie jeste?
Nie wiem. Wydaje mi si, e tam, gdzie ty.
Danny zajrza pod ko i do schowka na ubrania, ale nigdzie nie znalaz tego kogo, kto mwi.
Sysz twj gos powiedzia ale gdzie ty jeste?
Jestem tutaj.
Ale ja ci nie widz. Gdzie jeste?
Zamknij oczy powiedzia David.
Teraz ci widz.
Spdzili dugie godziny na rozmowie o rzeczach, ktre wydarzyy si w przeszoci i na
poznawaniu si wzajemnym. Nie wiedzieli, e przez cay czas przysuchuje si im Arthur.

Philip pozna czternastoletni pacjentk, blondynk, tak liczn, e wszyscy musieli podziwia jej
urod. Dziewczynka spacerowaa z nim i rozmawiaa, usiujc go podnieci, chocia on nigdy si do
niej nie zaleca. Obserwowaa go, gdy siedzia ze szkicownikiem przy stole piknikowym nad stawem.
Przewanie nie byo wtedy nikogo innego w pobliu.
Pewnego dnia w czerwcu, kiedy ju byo ciepo, usiada obok niego i popatrzya na narysowany
przez niego kwiat.
Hej, Billy, to jest naprawd dobre.
To nic takiego.
Prawdziwy artysta z ciebie.
No, co ty.
Naprawd. Jeste inny ni pozostae dzieciaki w tym szpitalu. Lubi chopcw, ktrzy nie
myl tylko o jednym.
Pooya mu do na kolanie.
Philip odskoczy.
Hej, co ty robisz?
Nie lubisz dziewczyn, Billy?
Oczywicie, e lubi. Nie jestem adnym pedaem. Tylko... tylko...
Co si tak denerwujesz? Co ci jest?
Usiad tam, gdzie poprzednio, koo niej.
Nie bardzo lubi seks.
Jak to?
No bo, bo... kiedy byem may, zgwaci mnie mczyzna.
Popatrzya na niego zaszokowana.
Mylaam, e zgwaci mona tylko dziewczyn.
Philip pokrci gow.
To musisz zmieni mylenie. Ja byem bity i gwacony. I przez to zrobio mi si co z gow.
Nieraz mi si to ni. To znaczy, ni si to pewnej mojej czci. Przez cae ycie uwaaem, e seks to

co ohydnego, co sprawia bl.

Chcesz powiedzie, e nigdy nie bye z dziewczyn?
Nigdy nie byem z nikim.
Ale, Billy, to nie boli.
Zaczerwieni si i odsun si od niej.
Chodmy popywa zaproponowaa.
Dobra, wietny pomys odpowiedzia, po czym skoczy na rwne nogi, rozpdzi si i wskoczy
do wody.
Kiedy si wynurzy, parskajc, zauway, e ona rozebraa si i wchodzi do wody cakiem naga.
Cholera! zakl i da nurka.
Kiedy si znowu wynurzy, ona podpyna do niego i obja go ramionami. Czu, e pod wod
obejmuj go jej nogi. Czu dotknicie jej piersi. Czu, e ona siga w d, e go dotyka.
To nie bdzie bolao powiedziaa. Obiecuj ci, e nie.
Pyna, poruszajc jedn rk. Doholowaa go do zatoczki, w ktrej spod wody wynurzaa si
dua paska skaka. Wspia si na ni, a gdy Philip uczyni to samo, cigna z niego szorty.
Dotyka jej, wiedzc, e czyni to niezdarnie, i ba si, e gdy zamknie oczy, wszystko to zniknie.
Bya taka pikna. Nie chcia teraz znale si gdzie indziej, nie chcia zapomnie, co si zdarzyo.
Tym razem chcia pamita. Byo mu dobrze. Gdy to robi, ona go tulia i ciskaa, a kiedy byo ju
po wszystkim, chciao mu si podskakiwa i krzycze z radoci. Gdy stoczy si z niej, straci
rwnowag i zelizn si do wody, rozchlapujc j na wszystkie strony.
Ona si rozemiaa. A on poczu si jak idiota, ale by szczliwy. Nie by ju prawiczkiem i nie
by pedaem. By mczyzn.

Dnia 19 czerwca, na prob matki, Billy Milligan zosta wypisany ze szpitala przez doktora
Raulja. Pracownik socjalny zapisa, co nastpuje:

Przed wypisaniem Bill manipulowa rnymi osobami spord personelu i pacjentami. eby
unikn kopotw, kama zoliwie, szkodzc opinii innych osb i nie czujc adnych wyrzutw
sumienia. Jego relacje z rwienikami byy z jego strony powierzchowne, a rwienicy nie ufali
mu z powodu jego bezustannych kamstw.
Zalecenia personelu: Poniewa zachowanie pacjenta stawao si coraz bardziej szkodliwe dla
realizacji programu terapeutycznego oddziau, wypisuje si pacjenta z zaleceniem, by by
leczony ambulatoryjnie i by jego rodzice zostali objci programem doradztwa.
Leki przyjmowane w momencie wypisu: fenactil 25 mg trzy razy dziennie.
Znalazszy si w domu, pogrony w gbokiej depresji Danny namalowa martw natur. Obraz
mia wymiary dziewi cali na dwanacie i przedstawia usychajcy ty kwiat w pknitej szklance
na czarnogranatowym tle. Danny zanis go na gr, chcc pokaza matce, ale gdy wszed do
pokoju, zamar w bezruchu. Bo by tam rwnie Chalmer. Chalmer wzi obraz, popatrzy na niego
i cisn nim o podog.
Kamiesz powiedzia. To nie ty namalowae.
Danny podnis obraz i, powstrzymujc zy, zanis go z powrotem na d. A potem, po raz
pierwszy, podpisa obraz: Danny 70. Na odwrocie umieci nastpujce informacje:
AUTOR: Danny
TYTU: Samotne umieranie
DATA: 1970
Od tego czasu, w przeciwiestwie do Tommyego i Allena, ktrzy pragnli aprobaty dla swoich
obrazw, Danny nigdy nie pokazywa nikomu swoich martwych natur.
Jesieni 1970 roku Billy zacz uczszcza do szkoy redniej w Lancasterze. Miecia si ona
w zbudowanym bez jednolitego planu kompleksie nowoczesnych budynkw ze szka i betonu,
pooonym w pnocnej czci miasta. Billy le sobie radzi w szkole. Nienawidzi nauczycieli i nie
znosi szkoy.
Arthur czsto opuszcza lekcje, eby czyta ksiki z zakresu medycyny. Czyta je w bibliotece.
Zafascynowaa go zwaszcza hematologia.
Tommy spdza wolny czas na naprawianiu rnych urzdze i doskonaleniu umiejtnoci
uciekania. W tym czasie niestraszne mu ju byy adne sznury czy liny. Potrafi rozwiza kady
wze i wylizn si z kadych wizw. Kupi sobie par kajdanek i wiczy uwalnianie si z nich za
pomoc plastikowej skuwki od dugopisu. Zapamita, e najlepiej jest mie zawsze przy sobie dwa
kluczyki od kajdanek jeden w kieszeni z przodu, a drugi z tyu. W ten sposb mona si byo
zawsze dosta do jednego, bez wzgldu na to, czy czowiek mia rce skute z przodu czy z tyu.

W styczniu 1971 roku Billy dosta prac w sklepie spoywczym. Dostarcza klientom towar do
domw. Postanowi za cz pienidzy z pierwszej wypaty kupi befsztyk dla Chalmera. Podczas
ferii boonarodzeniowych wszystko ukadao si dobrze. Billy pomyla, e jeeli teraz okae
ojczymowi, e mu na nim zaley, ojczym przestanie mu dokucza.
Podszed do domu od tyu i zauway, e drzwi od kuchni zostay wywalone z zawiasw. W domu
byli dziadkowie Milliganowie, a take Kathy, Challa i Jim. Mama przykadaa sobie do gowy
zakrwawiony rcznik. Twarz miaa sin.
Chalmer cisn ni o drzwi, tak e wyleciay z zawiasw powiedzia Jim.
I tak j szarpa za wosy, e wyrwa je z gowy dodaa Kathy.
Billy nic na to nie powiedzia. Popatrzy na matk, rzuci befsztyk na st, poszed do swojego
pokoju i zamkn drzwi. Bardzo dugo siedzia w ciemnoci z zamknitymi oczami, usiujc
zrozumie, dlaczego w tej rodzinie jest tyle cierpienia i krzywdy. Gdyby Chalmer umar, ich
problemy byyby rozwizane.
Ogarno go uczucie pustki...
Ragen otworzy oczy, czujc wcieko nie do opanowania. Za to, co zrobi Dannyemu, Billyemu,
a teraz matce Billyego, Chalmer musi umrze.
Ragen wsta powoli i poszed do kuchni. Z salonu dobiegay ciszone gosy. Ragen otworzy
szuflad ze sztucami, wyj dugi na sze cali n do krojenia misa, wsun go za koszul i wrci
do swojego pokoju. Woy n pod poduszk, pooy si i czeka. Kiedy wszyscy pjd spa, zejdzie
na d i dgnie Chalmera prosto w serce. Albo podernie mu gardo. Lea, przeywajc to
w wyobrani i czekajc, a w domu zapanuje cisza. O dwunastej oni wci nie spali. Rozmawiali.
Ragen zasn.
Poranne wiato obudzio Allena. Allen wyskoczy z ka, nie majc pewnoci, gdzie si znajduje
i co si stao. Poszed szybko do azienki, a tam Ragen powiedzia mu, co zamierza zrobi. Kiedy
wrci z azienki, w jego pokoju bya Dorothy. Zacza cieli ko i znalaza n. Trzymaa go teraz
w rce.
Billy, co to jest?
Popatrzy na n spokojnie i powiedzia beznamitnym gosem:
Miaem zamiar go zabi.
Dorothy spojrzaa na niego nagle, zaskoczona niskim, pozbawionym emocji tonem jego gosu.
Jak to?
Allen wpatrywa si w ni nieruchomym wzrokiem.
Twj m mia dzi rano ju nie y.
Zblada.
O mj Boe, Billy, co ty mwisz?

Wzia go za ramiona i potrzsna nim, syczc cicho, tak eby nikt nie usysza:
Nie wolno ci tak mwi. Nie wolno ci tak myle. Pomyl, co by si z tob stao.
Allen popatrzy na ni i powiedzia spokojnie:
A ty popatrz, co stao si z tob.
Po tych sowach wyszed.

Siedzc w klasie, Billy usiowa ignorowa zoliwoci, ktre go spotykay. Rozniosa si wie, e
si leczy w klinice zdrowia psychicznego. Sysza za plecami chichoty, dzieci rysoway kka na czole.
Dziewczynki pokazyway mu jzyk.
Pewnego razu, podczas przerwy, kilkanacie dziewczynek otoczyo go w pobliu ubikacji dla
dziewczt.
Chod, Billy. Chcemy ci co pokaza.
Wiedzia, e chc mu dokuczy, ale by zbyt niemiay, by odmwi dziewczynkom. Wepchny go
do ubikacji. Zagrodziy mu drog do wyjcia, wiedzc, e nie odway si ich tkn.
Czy to prawda, e jeste prawiczkiem, Billy?
Zaczerwieni si.
Nigdy tego nie robie z dziewczyn?
Nie wiedzc o dowiadczeniu Philipa w szpitalu, Billy pokrci gow.
Robi to pewnie ze zwierztami na farmie.
Hej, Billy, bawisz si na farmie ze zwierztami?
Zanim si zorientowa, co robi, przypary go do ciany i zaczy mu ciga spodnie. Polizn
si i upad na posadzk, usiujc nie da sobie ich cign. Ale one cigny je i ucieky. Billy
zosta w damskiej ubikacji w samych bokserkach. Zacz paka.
Do ubikacji wesza jedna z nauczycielek. Kiedy go zobaczya, wysza, a potem wrcia ze
spodniami.
Tym dziewczynkom trzeba by spuci porzdne lanie powiedziaa.
Mnie si zdaje, e to chopcy je namwili odrzek Billy.
Jeste takim duym, silnym chopcem. Jak moge im na to pozwoli?
Wzruszy ramionami.
Nie mgbym uderzy dziewczynki powiedzia.
A potem wyszed cikim krokiem. Wiedzia, e teraz nie bdzie mia odwagi stan w klasie
twarz w twarz z adn dziewczyn. Zacz si wasa po korytarzach. Dalsze ycie nie miao sensu.
Nagle zauway, e robotnicy zostawili otwarte przejcie na dach. Ju wiedzia, co ma zrobi. Powoli
przeszed przez pusty korytarz, wszed po schodach i otworzy drzwi prowadzce na dach. Byo
zimno. Usiad i na pierwszej karcie jednej z ksiek napisa: Do widzenia, przepraszam, nie mog ju

tego wytrzyma.
Pooy ksik na wystpie muru, a potem cofn si, eby si rozpdzi. Zrobi gboki wdech
i ruszy...
Zanim dobieg do krawdzi, Ragen zwali go z ng.
No, by ju tego bliski powiedzia szeptem Arthur.
Co z nim zrobimy? zapyta Ragen. Nie mona mu pozwoli tak chodzi. To niebezpieczne.
On stanowi zagroenie dla nas wszystkich. W tym stanie przygnbienia moe naprawd
odebra sobie ycie.
Jakie jest rozwizanie?
Trzeba go trzyma w stanie upienia.
Ale jak to zrobi?
Od tej chwili Billy ju wicej nie bdzie mia w posiadaniu wiadomoci.
Kto tego dopilnuje?
Ty albo ja. Obaj bdziemy za to odpowiedzialni. Zawiadomi pozostaych, e nikomu pod
adnym pozorem nie wolno pozwoli Billyemu na wzicie w posiadanie wiadomoci. Kiedy
wszystko bdzie szo mniej wicej normalnie, kiedy nie bdzie adnego niebezpieczestwa, ja bd
nad wszystkim czuwa. Jeeli natomiast znajdziemy si w niebezpieczestwie, kontrol przejmiesz
ty. I my dwaj bdziemy ustala, kto moe przej wiadomo, a kto nie.
Zgadzam si odrzek Ragen.
Popatrzy na kart, na ktrej Billy napisa swoj poegnaln notatk. Wydar j z ksiki,
podar na drobne kawaki i rzuci na wiatr.
Ja bd obroc oznajmi. Billy nie powinien by naraa na niebezpieczestwo ycia dzieci
doda.
A potem przypomnia sobie jeszcze o czym.
Kto bdzie mwi? zapyta. Ludzie si miej, kiedy sysz mj akcent. A take twj.
Arthur kiwn gow.
Pomylaem o tym. Allen jest wygadany. On bdzie za nas mwi. I myl, e uda nam si
przetrwa tak dugo, jak my dwaj bdziemy nad wszystkim panowa, nie dopuszczajc do wydania
si naszego sekretu.
Arthur wyjani wszystko Allenowi. A potem porozmawia z dziemi, prbujc pomc im
zrozumie, co si dzieje.
Wyobracie sobie powiedzia e jest tak, jakbymy my wszyscy, to znaczy mnstwo osb,
w tym osoby, ktrych nie znacie, znajdowali si w ciemnym pokoju. Na rodku tego pokoju jest na
pododze jasny krg wiata. Ten, kto wejdzie w ten krg, kto zajmie miejsce, wyjdzie na
prawdziwy wiat i przejmie wiadomo. Ten kto jest wtedy osob, ktr widz i sysz i na ktr

reaguj ludzie z zewntrz. Pozostali mog si zajmowa swoimi sprawami, uczy si czy spa,
rozmawia czy si bawi. Ale ten, kto jest w realnym wiecie, musi bardzo uwaa, eby nie
zdradzi, e istniej pozostali. Bo to jest tajemnica rodzinna.
Dzieci zrozumiay.
W porzdku powiedzia Arthur. Allenie, wracaj do klasy.
Allen zaj miejsce, wzi ksiki i poszed.
Ale gdzie jest Billy? zapytaa Christene.
Pozostali nastawili uszu, chcc usysze odpowied Arthura.
A Arthur pokrci gow z powag, pooy sobie palec na ustach i wyszepta:
Nie wolno go budzi. Billy pi.

ROZDZIA DZIESITY

Allen dosta prac w pewnej kwiaciarni w Lancasterze. Z pocztku wszystko szo dobrze.
Timothy, ktry bardzo lubi kwiaty, wykonywa wikszo prac, cho czasami pojawiaa si
Adalana i robia bukiety. Allen przekona waciciela kwiaciarni, e dobrze bdzie powiesi w oknie
wystawowym niektre jego obrazy, a jeeli kto kupi ktry z nich, waciciel pobierze komisowe.
Pomys zarabiania pienidzy na sztuce podoba si Tommyemu. Po sprzedaniu kilku pierwszych
obrazw zacz pracowa z wikszym zapaem ni przedtem, inwestujc cz pienidzy w zakup farb
i pdzli. Malowa tuziny pejzay, ktre sprzedaway si szybciej ni portrety Allena czy martwe
natury Dannyego.
Pewnego razu, w czerwcu, po zamkniciu kwiaciarni jej waciciel, czowiek w rednim wieku,
wezwa Timothyego na zaplecze i zacz si do niego przystawia. Timothy, przeraony, opuci
realny wiat i wycofa si w wiat wasny. Danny podnis wzrok i zorientowa si, co ten mczyzna
prbuje zrobi. Przypomnia sobie natychmiast, co mu si zdarzyo na farmie i uciek z krzykiem.
Kiedy Tommy przyszed do pracy w kolejny poniedziaek bardzo ciekawy, czy tego dnia uda si
sprzeda ktry z obrazw przekona si, e sklep jest pusty. Waciciel wynis si, nie informujc
o nowym adresie i zabierajc ze sob wszystkie obrazy.
Ty cholerny sukinsynu! wrzasn Tommy. Ju ja ci dostan, ty draniu!
Podnis z ziemi kamie, cisn nim w okno i poczu si lepiej.
Winien jest temu zgniy kapitalizm odezwa si Ragen.
Nie dostrzegam w tym adnej logiki odrzek Arthur. Facet ba si, e si wyda, e jest
homoseksualist. Co nieuczciwo jednego przestraszonego faceta ma wsplnego z systemem

ekonomicznym?
To jest skutek nastawienia na zysk. To nastawienie mci umysy modych ludzi, takich jak
Tommy.
O, do diaba, nie wiedziaem, e jeste komunist.
Przyjdzie taki dzie rzek Ragen kiedy wszystkie kapitalistyczne spoeczestwa zostan
zniszczone. Wiem, e ty, Arthurze, jeste zwolennikiem kapitalizmu. Ale ostrzegam ci. Caa wadza
naley do ludu.
Niech bdzie, jak ma by powiedzia Arthur znudzonym gosem. Nie ma ju kwiaciarni
i kto musi do cholery znale now prac.

Allen znalaz prac jako sanitariusz na nocnej zmianie w Domu Opieki we wschodniej czci
Lancasteru. Dom Opieki znajdowa si w nowoczesnym niskim ceglanym budynku. Na dole by duy
oszklony hall zawsze peen starych pensjonariuszy ze liniakami pod brod i tych na wzkach
inwalidzkich. Praca polegaa na obsugiwaniu ich, a Mark wykonywa j bez sowa skargi.
Zamiata i my podogi, zmienia pociel i oprnia kaczki oraz baseny.
Arthura najbardziej interesoway medyczne aspekty tej posady. Kiedy si przekona, e cz
personelu sobie bimba, e gra w karty, czyta lub drzemie, sam zajmowa si chorymi
i umierajcymi. Sucha ich skarg, oczyszcza zainfekowane odleyny i w ogle oddawa si temu, co
byo, jego zdaniem, przeznaczonym dla niego zawodem.
Pewnego wieczoru, obserwujc Marka szorujcego podog w pokoju, z ktrego kogo zabrano,
pokrci gow.
Na tym spdzisz cae swoje ycie. Praca fizyczna. Cholerna niewolnicza praca, ktr moe
wykonywa jaki zombi.
Mark popatrzy na cierk do podogi, potem na Arthura i wzruszy ramionami
eby kontrolowa wasne przeznaczenie, trzeba mie szerszy umys. eby wykonywa plany,
wystarczy by gupcem.
Arthur unis brwi. Nie przypuszcza, e Mark jest zdolny do takich uoglnie. Jednak tym
gorzej byo widzie, jak umys, ktremu nie jest obca iskra inteligencji, marnuje si przy takiej
robocie.
Arthur pokrci gow i poszed do pacjentw. Wiedzia, e pan Torvald jest umierajcy. Wszed
do jego pokoju, usiad przy jego ku, tak jak to czyni kadego wieczoru od tygodnia. Pan Torvald
opowiada o swojej modoci w starym kraju i o tym, jak przyjecha do Ameryki i osiedli si na roli
w Ohio. Mrugajc kaprawymi oczami o cikich powiekach, powiedzia tonem czowieka
zmczonego:
Jestem stary. Za duo mwi.

 Wcale nie, prosz pana odrzek Arthur. Ja zawsze byem zdania, e starszych ludzi, ktrzy
s mdrzejsi od nas i bardziej dowiadczeni, naley sucha. Paska wiedza, ktrej nie wyczyta si
z ksiek, powinna zosta przekazana modym.
Pan Torvald umiechn si.
Dobry z ciebie chopiec.
Czy bardzo pan cierpi?
Uwaam, e czowiek nie powinien narzeka. Miaem dobre ycie. A teraz jestem gotowy na
mier.
Arthur pooy do na ramieniu starca.
Umiera pan z wielk godnoci powiedzia. Bybym dumny, gdyby pan by moim ojcem.
Pan Torvald zakaszla i wskaza pusty dzbanek na wod.
Arthur poszed go napeni, a kiedy wrci, zobaczy, e puste oczy pana Torvalda zwrcone s
w gr. Posta przez chwil w milczeniu, patrzc na pogodn i spokojn twarz starca. A potem
odgarn z jego twarzy wosy i zamkn mu oczy.
Suchaj, Allenie powiedzia szeptem wezwij pielgniarki. Powiedz im, e pan Torvald zmar.
Allen wyszed na wiat i nacisn guzik nad kiem.
To wyszepta Arthur, cofajc si jest waciwy tryb postpowania.
Allenowi wydawao si przez chwil, e gos Arthura jest zachrypnity z emocji. Wiedzia jednak,
e to niemoliwe. Zanim zdy zada pytanie, Arthur znikn.
Allen pracowa w Domu Opieki przez trzy tygodnie. Kiedy w administracji zorientowano si, e
Milligan ma dopiero szesnacie lat, stwierdzono, e nie moe pracowa na nocnej zmianie
i zwolniono go.

W kilka tygodni po rozpoczciu jesiennego semestru Chalmer powiedzia, e Billy musi w sobot
pojecha na farm i pomc kosi traw. Tommy patrzy, jak Chalmer po dwch deskach wprowadza
swoj now t kosiark cignikow na ciarwk.
Po co ja ci jestem potrzebny? zapyta.
Nie zadawaj gupich pyta. Jedziesz i ju. Chcesz je, to musisz pracowa. Kto musi zgrabi
licie, zanim zaczn kosi. Zreszt ty tylko do tego si nadajesz.
Chalmer unieruchomi kosiark na ciarwce, dajc wsteczny bieg i zabezpieczajc drek, eby
nie wyskoczy.
We teraz te cholerne deski i zaaduj je na ciarwk.
A gwno, pomyla Tommy, sam je sobie zaaduj. I opuci realny wiat.
Danny sta i patrzy, zastanawiajc si przy tym, dlaczego Chalmer spoglda na niego z tak
wciekoci.

 No, aduj te deski, ty gupku.

Danny zacz si zmaga z dwiema deskami, chocia byy za due i za cikie dla czternastolatka.
Ty cholerny niezdaro powiedzia Chalmer, po czym odepchn Dannyego i sam zaadowa
deski. Wsiadaj, zanim ci zoj dup.
Danny wdrapa si na siedzenie. Siedzia, patrzc prosto przed siebie. Sysza jednak, jak
Chalmer otwiera puszk z piwem. Gdy poczu zapach piwa, zrobio mu si zimno ze strachu. Kiedy
dojechali na farm, by zadowolony, e Chalmer kaza mu natychmiast wzi si do grabienia lici.
Chalmer kosi. Za kadym razem, kiedy kosiarka zbliaa si do niego, Danny przeywa katusze
ze strachu. Pamita przecie dowiadczenie z traktorem. Wic ta kosiarka go przeraaa.
Odchodzi, a na jego miejsce przychodzi to David, to Shawn. Trwao to do chwili, gdy Chalmer
skoczy kosi i zawoa:
Wyaduj deski z ciarwki! Rusz si!
Danny, potykajc si, ruszy naprzd i wci bojc si kosiarki, wycign z wysikiem cikie
deski z ciarwki. Umieciwszy je, gdzie naley, Chalmer zaadowa kosiark na ciarwk.
Potem wrzuci deski, otworzy jeszcze jedno piwo i wypi je przed podr.
Tommy, ktry widzia, co si dzieje, wyszed na wiat. Danny boi si tej cholernej maszyny. Wic
trzeba si jej pozby. Kiedy Chalmer si odwrci, Tommy szybko wspi si na ciarwk,
wycign zatyczk i przesun sprzgo. Kiedy Chalmer podszed do ciarwki, eby wsi od
strony kierownicy, Tommy zeskoczy i cisn zatyczk w krzaki. Potem wsiad do szoferki i siedzc,
patrzy prosto przed siebie. Czeka. Wiedzia, e traktor spadnie, kiedy Chalmer jak zwykle ruszy
z miejsca z gwatownym szarpniciem.
Ale Chalmer ruszy powoli i dojecha bez zatrzymywania si a do Bremen. Tommy pomyla, e
maszyna spadnie, kiedy si zatrzymaj przed fabryk, ktra bya po drodze. Ale Chalmer i tym
razem jecha gadko i dojecha a do Lancasteru. Dobra, pomyla Tommy, teraz trzeba poczeka,
a si zatrzyma na czerwonych wiatach.
To, na co czeka, zdarzyo si w Lancasterze. Kiedy wiato zmienio si na zielone, Chalmer
ruszy z piskiem opon, a Tommy wiedzia, e kosiarka spada z ciarwki. Prbowa nic po sobie
nie pokaza, ale przyszo mu to z trudem. Odwrci gow do okna, eby ten stary pryk nie
zauway jego umiechu. Kiedy spojrza wstecz, zobaczy, e maa ta maszyna zwalia si
z platformy ciarwki i toczy si z hukiem po jezdni, rozbijajc si o bruk. A potem zauway, e
Chalmer gapi si we wsteczne lusterko z szeroko otwartymi ustami. Chalmer zahamowa,
wyskoczy z ciarwki i pobieg w stron rozwalonej maszyny. Zacz zbiera rozrzucone na jezdni
kawaki metalu.
Tommy wybuchn miechem.
Niech ci szlag mrukn pod nosem. Ta maszyna nie zrobi krzywdy Dannyemu ani

Davidowi.
Podwjna zemsta za jednym zamachem. Dooy maszynie, a rwnoczenie dooy Chalmerowi.

W sprawozdaniach z postpw Billyego w szkole, jakie przysyano do domu, przewanie widniay

oceny dostateczne i mniej ni dostateczne. W caej swojej szkolnej karierze Billy otrzyma ocen
bardzo dobr jeden jedyny raz: gdzie w poowie roku w dziesitej klasie z biologii. Arthur, ktry
zainteresowa si tym przedmiotem, zacz wtedy uwaa na lekcjach i odrabia prace domowe.
Arthur, wiedzc, e bd si z niego miali, kiedy si odezwie, wysya Allena, eby za niego
odpowiada. Nauczyciel by zdumiony zmian, jaka w nim nagle zasza, tym, e odpowiada tak
doskonale. Arthur nigdy nie przesta si interesowa biologi, ale w domu byo bardzo le.
Powodowao to, e wyaniay si coraz to inne osobowoci. Ku wielkiemu alowi nauczyciela biologii
pomie zgas i przez reszt roku szkolnego oceny Billyego byy sabe. Arthur zacz uczy si na
wasn rk, a Billy na koniec roku otrzyma ocen dostateczn.
Arthur mia mnstwo zajcia z poszczeglnymi osobowociami, wyaniajcymi si na zmian
w coraz szybszym tempie. Okreli ten okres umysowej niestabilnoci jako czas pomieszania.
Kiedy pewnego razu trzeba byo ewakuowa szko, bo kto podoy bomb, wszyscy
podejrzewali, e uczyni to Billy Milligan, chocia nikt nie potrafi tego udowodni. Tommy
twierdzi, e to nie on zrobi bomb. Zreszt bomba nie bya prawdziwa, chocia moga tak by,
gdyby zawieraa inny pyn, na przykad nitrogliceryn zamiast wody. Tommy nie kama, mwic,
e nie zrobi bomby. Tommy nigdy by nie skama. On tylko powiedzia jednemu z pozostaych
chopcw, jak zrobi bomb, a nawet narysowa schemat. Jednak sam nie przyoyby do tego rki.
O nie, on nie by a tak gupi.
Tommy wietnie si bawi, obserwujc wyraz twarzy dyrektora szkoy. Dyrektor Moore
wyglda jak czowiek, ktry ma mnstwo problemw i ktry nie potrafi ich wszystkich rozwiza,
nie umie poradzi sobie ze wszystkim, co ma na gowie.
Ale z jedn rzecz sobie poradzi wyrzuci Milligana ze szkoy.
W ten sposb, w pi tygodni po szesnastych urodzinach Billyego Milligana, na tydzie przed
rozpoczciem przez Jima suby w lotnictwie, Tommy i Allen wstpili do marynarki.

ROZDZIA JEDENASTY

Dnia 23 marca 1972 roku Allen uda si z Dorothy do punktu rekrutacyjnego i wraz z Tommym
podpisa dokumenty zwizane z wstpieniem do marynarki. Dorothy miaa mieszane uczucia,
pozwalajc modszemu synowi pj do wojska, ale rwnoczenie zdawaa sobie spraw, e trzeba
si go pozby z domu, oddzieli od Chalmera. Bo to, e zosta wyrzucony ze szkoy, przyczynio si
do pogorszenia stosunkw w domu.
Oficer prowadzcy rekrutacj sprawnie przerzuca dokumenty i szybko zadawa pytania. Na
wikszo z nich odpowiadaa Dorothy.
Czy bye kiedykolwiek w zakadzie opieki zdrowotnej dla psychicznie chorych? Albo czy
stwierdzono u ciebie chorob psychiczn?
Nie odrzek Tommy.
Chwileczk powiedziaa Dorothy. Spdzie trzy miesice w Szpitalu Stanowym
w Columbus. Doktor Brown stwierdzi, e bya to nerwica histeryczna.
Oficer podnis wzrok, trzymajc dugopis zawieszony nad papierami.
No, tego nie musimy pisa oznajmi. Kady czowiek jest troch neurotykiem.
Tommy popatrzy tryumfalnie na Dorothy.
Gdy przyszed czas na rozwizywanie oglnego testu, sprawdzajcego poziom wyksztacenia
i umysowego rozwoju, Tommy i Allen przejrzeli test. Przekonawszy si, e nie zawiera on niczego,
co miaoby jaki zwizek z uzdolnieniami czy wiedz Tommyego, Allen postanowi rozwiza go
sam. Ale wtedy wyoni si Danny. Popatrzy na test i poczu si bezradny, nie wiedzia, co robi.
Oficer, widzc jego zmieszanie, szepn:

 No dalej, zaczernisz po prostu odpowiedzi midzy liniami. Danny wzruszy ramionami i, nie
czytajc pyta, zaczerni przestrzenie midzy liniami.
Zda.
W tydzie pniej Allen znajdowa si w drodze do Orodka Szkolenia Marynarzy nad Wielkimi
Jeziorami, w stanie Illinois. Gdy tam przyby, przydzielono go do 109 kompanii 21 batalionu.
Poniewa Milligan, bdc w szkole redniej, nalea do Cywilnego Patrolu Powietrznego, zosta
mianowany podoficerem odpowiedzialnym za stu szedziesiciu modych rekrutw. Musztrowa ich
solidnie i wymusza bezwzgldny posuch.
Kiedy Allen dowiedzia si, e najsprawniejsza kompania zostanie wyrniona, zacz wraz
z Tommym poszukiwa moliwoci szybszego wykonywania rnych czynnoci.
Niech nie chodz pod prysznic zasugerowa Tommy.
Ale odrzek Allen przepisy wymagaj, eby chodzili pod prysznic, cho mog nie uywa
myda.
Tommy usiad i wymyli tamow metod mycia si.
Na drugi dzie wieczorem Allen poinstruowa onierzy:
Kady zroluje rcznik i wemie go do lewej rki. Mydo wemie do prawej. I teraz: w kadym
rzdzie jest szesnacie prysznicw, a rzdw jest dwanacie. Z kadego leje si woda o takiej samej
temperaturze, wic si nie poparzycie ani nie bdzie wam zimno. Przechodzicie pod wszystkimi
prysznicami w rzdzie, myjc sobie lew stron ciaa. Kiedy dochodzicie do koca rzdu,
przekadacie mydo do drugiej rki i idziecie tyem, myjc praw stron ciaa i gow. Kiedy
dochodzicie do koca, jestecie opukani i moecie si wyciera.
Rekruci patrzyli zdumieni, kiedy demonstrowa im to wszystko w penym umundurowaniu,
sprawdzajc przy tym czas.
W ten sposb mycie zajmie kademu tylko czterdzieci sekund. Wszyscy zdycie si umy
i ubra w dziesi minut. Chc, ebymy dzi rano zaatwili si ze wszystkim pierwsi. I ebymy
dostali wyrnienie.
Dwa tygodnie pniej zaczo si le dzia. Allen zadzwoni do domu i dowiedzia si, e Chalmer
znowu bije Dorothy. Ragen wpad w gniew. Arthur, oczywicie, raczej si nie przejmowa. Ale
Tommy, Danny i Allen przejli si tym bardzo. Wpadli w depresj, co spowodowao, e nastpi
kolejny okres pomieszania.
Shawn zacz nosi buty nie tak prawy na lewej nodze, a lewy na prawej i nigdy nie
zawizywa sznurowade. David zrobi si niechlujny. Philip zorientowa si, gdzie jest i nie
przejmowa si niczym. onierze ze 109 kompanii szybko zauwayli, e z ich dowdc co jest nie
w porzdku. Jednego dnia by wspaniaym dowdc, a drugiego obija si, gada i mia zalegoci
w papierkowej robocie.

Zauwayli, e zacz chodzi podczas snu. Kto mu o tym powiedzia, wskutek czego Tommy
zacz przywizywa si w nocy do ka. Kiedy odebrano mu dowdztwo, Tommy popad
w przygnbienie, a Danny, kiedy tylko mg, szed do szpitala pokadowego.
Arthur zacz si interesowa laboratorium hematologicznym.
Po jakim czasie przysano na kontrol pewnego kapitana. Zasta on Philipa rozwalonego na koi,
w mundurze, z czapk lec na butach. Philip bawi si tali kart do gry.
Co tu si dzieje? zapyta kapitan Simons.
Wsta natychmiast! doda jego adiutant.
Odpieprzcie si! powiedzia Philip.
Ja jestem kapitanem. Jak miecie...
Moesz by nawet samym Jezusem. Mam to gdzie. Zabierajcie si std.
Kiedy w chwil pniej wszed dowdca rekrutw, Philip powiedzia mu to samo.
Dnia 12 kwietnia 1972 roku, w dwa tygodnie i dwa dni po tym, jak Tommy zacign si do
marynarki, Philip zosta skierowany do Jednostki Oceny Rekrutw.

Dowdca jego kompanii meldowa w specjalnym pimie:

Z pocztku Milligan by dowdc rekrutw, ale potem okazao si, e nie robi nic, tylko
usiuje wszystkimi przez cay czas dyrygowa. Po odebraniu mu przeze mnie dowdztwa, zacz
zgasza si jako chory. Z kadym dniem byo gorzej, szuka pretekstu, eby zwolni si
z kadych zaj. Jest zapniony w stosunku do reszty kompanii i jego umiejtnoci s coraz
bardziej niedostateczne. Wymaga obserwacji.
Psychiatra przeprowadzi wywiad z Davidem, ktry nie rozumia, co si dzieje. Po sprawdzeniu
dokumentw, nadesanych z Ohio, okazao si, e przebywa w szpitalu psychiatrycznym i skama
oficerowi dokonujcemu rekrutacji. W sprawozdaniu psychiatry znalazo si stwierdzenie: Cechuje
go brak dojrzaoci i zrwnowaenia, koniecznych do prawidowego funkcjonowania w marynarce.
Zaleca si wydalenie go z marynarki jako nienadajcego si ze wzgldw psychicznych do dalszego
szkolenia.
Dnia 1 maja, w miesic i jeden dzie po zacigniciu si, William Stanley Milligan zosta
usunity z Marynarki Stanw Zjednoczonych na warunkach honorowych.
Wypacono mu od i zaopatrzono go w bilet lotniczy do Columbus. Jednak w drodze na lotnisko
OHare, znajdujce si w Chicago, Philip dowiedzia si, e dwaj inni rekruci, jadcy na urlop do
domw, udaj si do Nowego Jorku. Wic zamiast wsi do samolotu, wsiad z nimi do autobusu.
Chcia zobaczy Nowy Jork, miasto, z ktrego pochodzi i ktrego nigdy nie widzia.

Na dworcu autobusowym w Nowym Jorku Philip poegna si ze swoimi towarzyszami podry,

zarzuci marynarski worek na rami i odszed. W jakim punkcie informacji turystycznej dosta
broszury i mapki, po czym ruszy na Times Square. Czu si jak u siebie. Cae ycie uliczne,
wszystkie gosy, ktre brzmiay dla jego uszu naturalnie, cay ten gwar umacnia go
w przewiadczeniu, e tu jest jego miejsce.
Philip spdzi dwa dni na zwiedzaniu miasta. Przejecha si promem Staten Island Ferry, a take
obejrza Statu Wolnoci. Potem, zaczynajc od Battery, powdrowa wskimi uliczkami w okolice
Wall Street i doszed do Greenwich Village. Jad w greckiej restauracji, a spa w tanim hotelu. Na
drugi dzie uda si na skrzyowanie Pitej Alei i Trzydziestej Czwartej Ulicy i, zadarszy gow do
gry, przyjrza si Empire State Building. Pojecha na taras widokowy i obejrza stamtd miasto.
Gdzie jest Brooklyn? zapyta przewodniczki.
Przewodniczka wskazaa palcem.
Tam. Widzi pan trzy mosty: Williamsburg Bridge, Manhattan Bridge i Brooklyn Bridge.
Teraz pojad wanie tam powiedzia.
Zjecha wind na d, zatrzyma takswk i zwrci si do kierowcy:
Prosz mnie zawie na most Brooklyski.
Na most Brooklyski?
Philip wrzuci swj worek do rodka.
Tak, przecie powiedziaem.
Ma pan zamiar z niego skoczy, czy go kupi? zapyta takswkarz.
Pieprz ci, kole. Jed i zostaw takie kretyskie dowcipy dla prowincjuszy.
Takswkarz dowiz go do mostu. Philip wysiad i zacz i przez most. Wia chodny wiatr
i Philip czu si dobrze. Jednak kiedy doszed do poowy, zatrzyma si i spojrza w d. Ile wody!
Boe, to pikne. Nagle poczu si bardzo przygnbiony. Nie wiedzia, dlaczego, ale na rodku tego
piknego mostu zrobio mu si tak le, e nie mg i dalej. Zarzuci worek na rami i zawrci na
Manhattan.
Jego przygnbienie pogbio si. By oto w Nowym Jorku i nie bawi si dobrze. Byo co, co

musia zobaczy, jakie miejsce, ktre musia znale, ale nie wiedzia, co to za miejsce i gdzie si
ono znajduje. Wsiad do autobusu, pojecha nim do koca trasy, a potem przesiad si w inny
i jeszcze inny. Patrzy na domy i ludzi, ale nie wiedzia, dokd jedzie ani czego szuka.
Wysiad z autobusu przy jakim centrum handlowym i zacz po nim chodzi. W samym rodku
znalaz fontann, do ktrej ludzie wrzucali monety. Wrzuci i on kilka monet. Kiedy mia ju wrzuci
trzeci wierdolarwk, poczu, e kto go cignie za rkaw. May czarnoskry chopiec patrzy na
niego bagalnie.
Cholera powiedzia Philip, rzucajc mu monet.
Chopiec wyszczerzy zby w umiechu i oddali si biegiem.
Philip podnis z ziemi swj worek. By tak przygnbiony, popad w tak depresj, e po chwili,
wstrzsany dreszczem, opuci realny wiat...
David zachwia si pod ciarem worka i upuci go. Worek by za ciki dla omio-, no prawie
dziewiciolatka. David zacz cign go za sob po ziemi. Szed, przygldajc si wystawom
i zastanawiajc si, gdzie jest i jak si tu znalaz. Usiad na jakiej awce, rozejrza si i zacz si
przyglda bawicym si dzieciom. aowa, e nie moe bawi si z nimi. Potem wsta i znowu
zacz cign worek, ale worek by za ciki, wic go zostawi i poszed dalej.
Wszed do sklepu z rzeczami z demobilu i zacz si przyglda przenonym telefonom i syrenom.
Wzi du plastikow bak i nacisn jaki wycznik. Wczya si syrena, a w rodku zaczo
miga czerwone wiato. Przeraony upuci bak i uciek. Wybiegajc ze sklepu, przewrci rower
sprzedawcy lodw i uderzy si w okie. Bieg dalej.
Kiedy si zorientowa, e nikt go nie goni, przesta biec i zacz chodzi po ulicach i zastanawia
si, jak wrci do domu. Dorothy pewnie si o niego martwi. A on robi si godny. Zachciao mu si
lodw. Gdyby spotka policjanta, zapytaby, jak doj do domu. Arthur zawsze mwi, e kiedy si
zgubi, powinien poprosi o pomoc policjanta...
Allen zamruga powiekami.
Kupi sobie loda na patyku u ulicznego sprzedawcy. Ju mia go odpakowa, kiedy zobaczy, e
obserwuje go maa dziewczynka z brudn buzi.
Boe drogi westchn, wrczajc jej loda.
Mia mikkie serce dla dzieci, zwaszcza takich o wielkich, godnych oczach.
Wrci do sprzedawcy lodw.
Prosz jeszcze jednego.
Ale pan musi by godny.
Zamknij si pan i dawaj pan loda.
A potem szed, jedzc loda, myla, e nie moe by takim naiwniakiem tam, gdzie chodzi
o dzieci. Bo ktry oszust pozwala si tak podej?

Spacerowa po miecie, przyglda si ogromnym budynkom i myla, e jest w Chicago. Potem

wsiad do autobusu jadcego do rdmiecia. Wiedzia, e jest za pno na to, by dzisiaj jecha na
lotnisko. Bdzie musia przenocowa tutaj, w Chicago, i polecie do Columbus rano.
Nagle na jakim budynku zobaczy wietlny napis: 5 MAJA. TEMPERATURA 68 STOPNI.
Pity maja? Wycign portfel i przejrza jego zawarto. Byo tam okoo piciuset dolarw
z wypaconego odu. Na dokumencie o zwolnieniu z wojska widniaa data 1 maja. Jego bilet
z Chicago do Columbus nosi dat 1 maja. Co jest, do diaba? Wczy si po Chicago przez cztery
dni, nic o tym nie wiedzc? Gdzie jest jego worek? W odku czu pustk. Spojrza na swj
granatowy mundur. By brudny, na okciach mia dziury.
No dobra. Zje co, gdzie przenocuje i rano poleci do Columbus. Kupi sobie hamburgera, znalaz
jaki dom noclegowy i zapaci dziewi dolarw za pokj.
Na drugi dzie rano zapa takswk i kaza si wie na lotnisko.
Na lotnisko La Guardia?
Pokrci gow. Nie mia pojcia, e w Chicago jest lotnisko La Guardia.
Nie, na to drugie, to due.
Przez ca drog stara si zrozumie, co si wydarzyo. Zamkn oczy i prbowa dotrze do
Arthura. Nic. Ragen? Nie byo go. Wic by to kolejny czas pomieszania.
W porcie lotniczym uda si na stanowisko linii United Airlines i wrczy urzdniczce bilet.
Kiedy mog wylecie? zapyta.
Urzdniczka popatrzya na bilet, a potem na niego.
Ten bilet jest na lot z Chicago do Columbus. Nie moe pan z nim lecie std do Ohio.
O czym pani mwi?
Chicago powiedziaa.
Tak? Wic co?
Podszed zwierzchnik urzdniczki i obejrza bilet. Allen nie rozumia, na czym polega problem.
Dobrze si pan czuje? zapyta mczyzna. Nie moe pan lecie z tym biletem z Nowego
Jorku do Columbus.
Allen potar sobie nieogolony policzek.
Z Nowego Jorku?
No tak, jest pan na lotnisku Kennedyego.
O Boe!
Allen odetchn gboko i zacz mwi bardzo szybko.
Ale zaraz, kto tu si pomyli. Zostaem zwolniony z marynarki. Tu wycign dokumenty.
Wsiadem w nie ten samolot. Mia lecie do Columbus. Kto musia mi czego dosypa do kawy, bo
straciem przytomno, a kiedy si ocknem, byem tutaj, w Nowym Jorku. Zostawiem torby

i wszystko w samolocie. Bdziecie musieli co z tym zrobi. To wina linii lotniczych.

Jeeli pan chce zmieni bilet, musi pan dopaci powiedziaa kobieta.
Prosz zadzwoni do jednostki nad Wielkimi Jeziorami. To oni maj obowizek dostarczy
mnie do Columbus. Ich za to obcicie. onierz w drodze do domu ma prawo do waciwego rodka
transportu, i to bez zawracania gowy. Niech pan podniesie suchawk i do nich zadzwoni.
Mczyzna popatrzy na niego, po czym powiedzia:
Dobrze, niech pan tutaj poczeka, a ja si dowiem, co moemy zrobi dla onierza.
Gdzie jest mska toaleta? zapyta Allen.
Kobieta wskazaa palcem, a on poszed tam szybko.
Skoro si znalaz w rodku i przekona si, e jest sam, chwyci lec na parapecie rolk papieru
toaletowego i cisn ni w przeciwleg cian.
Gwno! Gwno! Cholerne gwno! wrzasn. Niech to szlag. Nie mog ju tego wytrzyma.
Kiedy si uspokoi, umy twarz, odgarn wosy do tyu, woy bia czapk zawadiacko na
bakier i poszed si zmierzy z tymi ludmi od biletw.
W porzdku powiedziaa kobieta. Wszystko zaatwione. Wypisz panu nowy bilet. Poleci
pan najbliszym rejsem. Za dwie godziny.
Podczas lotu do Columbus Allen zoci si, e spdzi pi dni w Nowym Jorku, a wcale nie
widzia miasta. Przejecha si tylko takswk i zobaczy midzynarodowy port lotniczy
Kennedyego. Nie mia pojcia, jak si tam znalaz, kto ukrad czas i co si w tym czasie dziao.
Zastanawia si, czy kiedykolwiek si tego dowie. W autobusie jadcym do Lancasteru usiad
wygodnie, eby si zdrzemn i wymamrota majc nadziej, e usyszy go Arthur lub Ragen:
Kto tu co spieprzy.

Allen dosta prac komiwojaera sprzedajcego odkurzacze. By wygadany i przez jaki miesic
szo mu bardzo dobrze. Obserwowa swojego wsppracownika, Sama Garrisona, ktry umawia si
na randki z kelnerkami i sekretarkami, a take z klientkami. Allen podziwia jego energi

i miao.
Czwartego lipca 1972 roku, kiedy siedzieli sobie i rozmawiali, Garrison zapyta:
Dlaczego nie umawiasz si z dziewczynami?
Nie mam czasu powiedzia Allen, wijc si jak zwykle, gdy rozmowa zesza na seks.
Waciwie nie interesuje mnie to.
Nie jeste chyba pedaem, co?
Nie, do diaba.
Masz siedemnacie lat i nie interesujesz si dziewczynami?
Suchaj powiedzia Allen. Mam co innego na gowie.
Nie spae nigdy z dziewczyn?
Nie chc o tym mwi.
Niewiadomy dowiadcze Philipa z tamt dziewczyn w szpitalu Allen poczu, e si czerwieni,
i odwrci si.
Nie powiesz mi chyba, e jeste prawiczkiem?
Allen nic na to nie odrzek.
No c, mj chopcze powiedzia Garrison. Bdziemy musieli co z tym zrobi. Zostaw to
Samowi. Przyjad dzisiaj po ciebie wieczorem o sidmej.
Tego wieczoru Allen wzi prysznic, ubra si elegancko i spryska si wod kolosk brata
Billyego. Jim przebywa w Siach Powietrznych, wic nie mg mie o to pretensji.
Garrison przyjecha punktualnie i zawiz go do miasta. Kiedy zatrzymali si przed barem
o nazwie Hot Spot na Broad Street, Garrison powiedzia:
Zaczekaj w samochodzie. Zaraz przyprowadz jaki towar.
Allen by przestraszony, kiedy po kilku minutach Garrison wrci z dwiema dziewczynami, ktre
wyglday na znudzone.
Cze, kotku powiedziaa blondynka, zagldajc przez okno do samochodu. Ja jestem
Trina, a to jest Dolly. Przystojniak z ciebie.
Dolly odrzucia na plecy swoje czarne dugie wosy i usiada z przodu z Garrisonem. A Trina
usadowia si na tylnym siedzeniu obok Allena.
Pojechali za miasto. Przez ca drog rozmawiali i miali si. Trina kada do na nodze Allena
i bawia si suwakiem jego rozporka. Kiedy znaleli si na odludziu, Garrison zjecha z drogi.
Chod, Billy powiedzia. Mam w baganiku koce. Pomoesz mi je wyj.
Kiedy szli w stron baganika, Garrison wrczy Allenowi dwie mae paczuszki.
Wiesz, co si z nimi robi, nie?
Tak powiedzia Allen. Ale nie musz wkada dwch?
Garrison trci go w rami.

 Zawsze baznujesz. Jedna jest dla Triny, a druga dla Dolly. Powiedziaem im, e si zamienimy.
Kady z nas wydmucha obie.
Allen zajrza do baganika i zobaczy strzelb myliwsk. Szybko podnis wzrok, ale Garrison
wrczy mu koc, sam wzi drugi i zamkn baganik. A potem wraz z Dolly poszed za jakie drzewo.
Chod, zaczynajmy powiedziaa Trina, rozpinajc Allenowi pasek u spodni.
Hej, nie musisz tego robi odrzek Allen.
No c, kotku, jeeli nie jeste zainteresowany...
Wkrtce potem Sam zawoa Trin, a Dolly przysza do Allena.
No? powiedziaa pytajcym tonem.
Co no?
Dasz rad jeszcze raz?
Suchaj powiedzia Allen jak ju mwiem twojej koleance, nie musisz nic robi, a i tak
rozstaniemy si w przyjani.
C, kotku, ty moesz robi, co chcesz, ale ja nie chc, eby Sam si wciek. Miy z ciebie facet.
On jest zajty z Trin, wic myl, e nie zauway.
Kiedy Sam skoczy, podszed do baganika, wyj kilka piw z przenonej lodwki i da jedno
Allenowi.
No i zagadn jak ci si podobay dziewczyny?
Ja nic nie zrobiem, Sam.
Chcesz powiedzie, e ty nic nie zrobie? Czy e one nic nie zrobiy?
Powiedziaem im, e nie musz. Kiedy bd gotowy, oeni si.
Cholera jasna!
Wszystko jest w porzdku, nie denerwuj si powiedzia Allen. Wszystko gra.
Akurat, gra!
Sam ruszy w stron dziewczyn.
Mwiem wam, e to prawiczek. To wy powinnycie go rozgrza.
Dolly podesza bliej i zobaczya strzelb lec w baganiku.
No, chopie, masz kopoty.
Gwno prawda. Wsiadajcie do samochodu powiedzia Garrison. Odwieziemy was.
Ja nie wsiadam.
No to pies ci trca!
Garrison zatrzasn klap baganika i wskoczy za kierownic.
Chod, Billy. Niech te cholerne suki id na piechot.
Dlaczego nie chcecie wsi? zapyta Allen. Przecie nie zostaniecie tutaj same.
Poradzimy sobie powiedziaa Trina. Ale wy za to zapacicie.

Garrison uruchomi silnik, a Allen wsiad do samochodu.

Nie powinnimy ich tutaj zostawia.
Pies im mord liza. To tylko kurwy.
To nie bya ich wina. To ja nie chciaem.
Przynajmniej nic nas to nie kosztowao.

Cztery dni pniej, 8 lipca 1972 roku, Sam Garrison i Allen stawili si w biurze szeryfa
w Circleville, eby odpowiedzie na par pyta. Obaj zostali natychmiast aresztowani pod zarzutem
uprowadzenia, gwatu i ataku ze miercionon broni w rku.
Kiedy sdzia z hrabstwa Pickaway usysza podczas postpowania przedprocesowego, jakie byy
fakty, uwolni ich obu od zarzutu uprowadzenia i wyznaczy kaucj w wysokoci dwch tysicy
dolarw. Dorothy zebraa jako potrzebn sum i zabraa syna z aresztu do domu.
Chalmer twierdzi, e trzeba go odesa do wizienia, ale Dorothy umwia si z siostr, e Billy
zamieszka u niej na Florydzie i przeczeka tam a do padziernika, do rozpoczcia sprawy przed
sdem dla nieletnich hrabstwa Pickaway.
Kiedy Billy wyjecha, Kathy i Challa przedstawiy Dorothy ultimatum: jeeli Dorothy nie wniesie
sprawy o rozwd z Chalmerem, to one obie wyprowadz si z domu. Dorothy zgodzia si w kocu
rozsta z Chalmerem.
Na Florydzie Allen zacz chodzi do szkoy. W szkole dobrze mu szo. A poza tym dosta prac
w sklepie z farbami, gdzie zaimponowa wacicielowi zdolnociami organizatorskimi. Samuel,
religijny yd, dowiedzia si, e ojciec Billyego by ydem. Podobnie jak wielu innych ydw
z Miami, Samuel by wstrznity na wie o zabiciu jedenastu sportowcw izraelskich w wiosce
olimpijskiej w Monachium. Chodzi na pitkowe naboestwa, eby si modli za ich dusze, a take
za dusz ojca Billyego. Prosi te Boga, eby sd uniewinni Allena.
Po powrocie do hrabstwa Pickaway, 20 padziernika, Milligan zosta oddany w rce Komisji do
Spraw Modziey Stanu Ohio. Mia tam przej badania. Od listopada 1972 roku do 16 lutego 1973
roku przebywa w wizieniu hrabstwa Pickaway. W wizieniu, 14 lutego, skoczy osiemnacie lat.
Jednak sdzia zadecydowa, e bdzie sdzony jako nieletni. Adwokat matki Milligana, George
Kellner, powiedzia sdziemu, e jego zdaniem bez wzgldu na to, co postanowi sd, chopak nie
moe wrci w destrukcyjne rodowisko rodzinne.
Wyrok brzmia: winien. William S. Milligan zosta skierowany na czas nieokrelony do orodka
Komisji do spraw Modziey Stanu Ohio. Po ogoszeniu wyroku, tego samego dnia, 12 marca, Allen
zosta odwieziony do obozu dla modziey w Zanesville w stanie Ohio. Dorothy bya ju
rozwiedziona z Chalmerem Milliganem. Ragen szydzi z Samuela i powiedzia mu, e Bg nie
istnieje.

ROZDZIA DWUNASTY

Arthur postanowi, e podczas pobytu w Obozie Modzieowym w Zanesville powinni wychodzi

na wiat modsi. Zdobd tu bowiem dowiadczenia potrzebne kademu dziecku bd chodzili na
piesze wycieczki, pywali, jedzili konno, uczyli si biwakowania, uprawiali sporty.
Podoba mu si Dean Hughes, mody, brodaty, krtko ostrzyony kierownik do spraw rekreacji.
Wyglda na sympatycznego i godnego zaufania. A poza tym, tak oglnie biorc, wydawao si, e
obz jest bezpieczny.
Ragen zgodzi si z t opini.
Ale Tommyemu nie podobay si przepisy regulujce ycie obozowe. Wybrzydza, e musi nosi
krtko obcite wosy i mundur. Nie podobao mu si take, e musi tu przebywa wraz
z trzydziestk modocianych przestpcw.
Charlie Jones, pracownik socjalny, objani nowo przybyym, jak obz jest zorganizowany. By
podzielony na cztery strefy, a chopcy co miesic mieli przechodzi z jednej strefy do drugiej. Strefy
pierwsza i druga miay zbiorowe sypialnie w lewym skrzydle budynku w ksztacie litery T. Strefy
trzecia i czwarta w prawym.
Charlie Jones przyzna, e strefa pierwsza jest piekem. Na chopcw z tej strefy wszyscy
naskakiwali, a chopcy musieli nosi bardzo krtko ostrzyone wosy. W strefie drugiej mona ju
byo mie wosy dusze. W strefie trzeciej kadego dnia po pracy wolno byo przebra si we
wasne ubranie. W strefie czwartej nie sypiao si w oglnej sali, tylko we wasnych maych
sypialniach. Chopcy ze strefy czwartej nie musieli regularnie uczestniczy w zaplanowanych
obozowych zajciach. Wikszo z nich miaa status obozowiczw sprawujcych si nienagannie i nie

musiaa nawet jedzi na tace do Obozu Dziewczt w Scioto Village.

Usyszawszy t ostatni uwag, chopcy si rozemiali.
Pan Jones wyjani, e przechodzenie ze strefy do strefy bdzie zaleao od liczby nazbieranych
zasug. Kady rozpoczyna miesic ze stu dwudziestoma zasugami na koncie, jednak eby przej do
kolejnej strefy, musi mie ich sto trzydzieci. Zasugi zdobywa si, wykonujc specjalne prace
i zachowujc si dobrze, mona je te traci wskutek nieposuszestwa lub antyspoecznego
zachowania. Zasugi odbiera personel albo nienagannie sprawujcy si chopcy ze strefy czwartej.
Jeeli ktry z tych chopcw bdzie musia kogo uspokoi sowem hej, to ten uspokajany
utraci jedn zasug. Jeeli uspokajany usyszy hej, spoko, utraci dwie. Za hej, spoko, ko
utraci dwie, i dodatkowo bdzie musia dwie godziny spdzi w ku. Jeeli kto w takim wypadku
wstanie z ka, a kto z personelu czy chopcw ze strefy czwartej powie do niego: Hej, spoko,
ko. Hej, spoko, bdzie to winowajc kosztowao utrat trzech zasug. A jeeli kto
z upowanionych powie mu: Hej, spoko, ko. Hej, spoko, hrabstwo, to winowajca utraci cztery
zasugi i wylduje na pewien czas w wizieniu hrabstwa.
Tommyemu po usyszeniu tego wszystkiego zachciao si rzyga.
Charlie Jones mwi dalej. Oznajmi, e jest tutaj mnstwo zaj i chopcy winni przede
wszystkim pracowa i dobrze si sprawowa.
Jeeli ktry uwaa, e jest za dobry albo za sprytny na to, eby tu przebywa, to stan Ohio
ma dla niego inne miejsce. Nazywa si ono Obz Treningowy dla rodkowego Ohio.
Zapewniam was powiedzia Charlie Jones e jeeli ktry si tam znajdzie, to bdzie
marzy o powrocie do nas. A teraz wecie pociel z magazynu i przyjdcie do stowki na posiek.
Tego wieczoru Tommy siedzia na swoim ku i zastanawia si, kto go w to wszystko wpakowa.
Mia gdzie przepisy, zasugi i strefy. Ucieknie std, kiedy tylko nadarzy si okazja. Nie by na
wiecie, kiedy tu przybyli, wic nie wie, jak mona si std wydosta, ale zauway, e obz nie jest
otoczony drutem kolczastym ani murem. Naokoo jest tylko las. Wic uciec std nie powinno by
zbyt trudno.
Przechodzc obok stowki, poczu przyjemny zapach jedzenia. Do diaba, zanim zacznie dziaa,
musi si posili.
Wrd nowo przybyych do strefy pierwszej by may okularnik, ktry nie mg mie wicej ni
czternacie czy pitnacie lat. Tommy zauway go, gdy stali w szeregu, i zastanowi si, czy may
nie przewrci si przy pierwszym podmuchu wiatru. May dwiga wanie swj materac i pociel,
kiedy wysoki dugowosy chopak o muskuach siacza podstawi mu nog. May upad, ale
natychmiast skoczy na rwne nogi i zada siaczowi cios prosto w odek. Siacz si przewrci.
Patrzy teraz zaskoczony na maego, ktry sta nad nim z zacinitymi piciami.
Dobra, dobra, kurduplu powiedzia. Hej!

 Wypchaj si odrzek may.

Hej, spoko! warkn siacz, wstajc i otrzepujc ubranie.
May mia zy w oczach.
Chcesz si bi, to chod! zawoa.
Hej, spoko, ko!
Inny chopak, chudy ale wysoki i ze dwa albo trzy lata starszy od maego, odcign go na bok.
Dosy, Tony powiedzia. Stracie ju dwie zasugi i teraz musisz przez dwie godziny lee
w ku.
Tony uspokoi si i wzi swj materac.
Dobra, Gordy, i tak nie jestem godny.
W stowce Tommy jad w milczeniu. Jedzenie byo znone. Ale Tommy zaczyna si martwi, jak
tu bdzie. Jeeli starsi chopcy mog na czowieka wrzeszcze i zabiera mu zasugi, to on, Tommy,
bdzie musia bardzo si pilnowa.
W sypialni zauway, e chudy chopak imieniem Gordy jest wacicielem ssiedniego ka i e
przynis cz swojego obiadu maemu. Siedzieli teraz obok siebie i rozmawiali.
Tommy usiad na wasnym ku i obserwowa ich. Wiedzia, e przepisy zabraniaj je
w sypialni. Ktem oka zauway, e w drzwiach sypialni pojawi si siacz.
Uwaajcie! szepn. Idzie ten duy dra.
Tony wsun talerz pod ko i pooy si. Kiedy siacz przekona si, e may ley, wyszed.
Dziki powiedzia may. Jestem Tony Vito. A ty jak si nazywasz?
Billy Milligan.
To jest Gordy Kane powiedzia may, wskazujc chudego. Jest tutaj za handel marihuan.
A ty za co?
Za gwat powiedzia Tommy. Ale ja nikogo nie zgwaciem.
Ich umiechy wiadczyy o tym, e mu nie wierz. C, pomyla Tommy, mam to gdzie.
Kto to jest ten siacz? zapyta.
To Jordan. Ze strefy czwartej.
Policzymy si z nim obieca Tommy.

Wikszo czasu na wiecie by Tommy, i to on rozmawia z matk Billyego, kiedy ta przyjechaa

na widzenie. Tommy lubi j i byo mu jej al. Wic gdy mu powiedziaa, e rozwioda si
z Chalmerem, ucieszy si.
On mnie te skrzywdzi powiedzia.
Wiem. Zawsze by przeciwko tobie, Billy. Ale co ja mogam zrobi? Potrzebny by dach nad
gow dla nas wszystkich. Miaam przecie troje wasnych dzieci i Chall, ktra jest dla mnie jak

wasna crka. Ale teraz Chalmera ju nie ma. Zachowuj si dobrze i rb, co ci ka, a wrcisz
niedugo do domu.
Tommy patrzy za ni, kiedy wychodzia, i doszed do wniosku, e jest najpikniejsz matk na
caym wiecie. aowa, e nie jest jego matk. I zastanawia si, kto ni jest i jak ta kobieta
wyglda.

Dean Hughes, kierownik do spraw rekreacji, zauway, e Milligan przewanie ley i czyta albo
patrzy przed siebie jak w transie. Pewnego popoudnia zagadn go:
Suchaj, Milligan, musisz si stara. Sprbuj by szczliwy. Zaangauj si w co. Co lubisz
robi?
Lubi malowa odpowiedzia Allen.
Tydzie pniej Dean Hughes z wasnych pienidzy kupi Milliganowi farby, pdzle i ptno.
Chce pan, ebym namalowa co dla pana? zapyta Allen. Co mam namalowa?
Namaluj star szop powiedzia Hughes. Z wybitymi oknami. Z opon wiszc na starym
drzewie. I star wiejsk drog. Namaluj tak, eby byo wida, e jest po deszczu.
Allen pracowa przez cay dzie i ca noc, dopki nie skoczy obrazu. Na drugi dzie rano da
go Deanowi.
Dobre powiedzia Dean Hughes. Mgby na tym niele zarabia.
Bardzo bym chcia odrzek Allen. Uwielbiam malowa.
Hughes uwiadomi sobie, e musi nad Milliganem popracowa, wyrwa go z tych jego transw.
Pewnego razu, w sobot rano, zawiz chopca do parku stanowego Blue Rock. Milligan zacz tam
malowa. Podchodzili ludzie i przygldali si jego pracy nad obrazami. Hughes sprzeda im kilka
obrazw. Kolejny dzie, niedziel, spdzili tak samo, a wieczorem podliczyli, ile zarobili. Byo tego
czterysta dolarw.
W poniedziaek rano wezwa Hughesa dyrektor i poinformowa go, e poniewa Milligan
znajduje si na utrzymaniu stanu, nie wolno mu sprzedawa obrazw. Hughes musi si

skontaktowa z ich nabywcami, zwrci im pienidze i odebra obrazy.

Hughes nie wiedzia, e takie s przepisy, ale zgodzi si odda pienidze. Wychodzc, zapyta:
Jak pan si dowiedzia, e sprzedawalimy obrazy?
Telefonowali tu rni ludzie odrzek dyrektor. Byli zainteresowani kupnem kolejnych
obrazw Milligana.

Kwiecie min szybko. Gdy si ocieplio, Christene zacza bawi si w ogrodzie. David gania za
motylami. Ragen wiczy w siowni. Danny, ktry od czasu, gdy zosta ywcem pogrzebany, ba si
przebywa na dworze, siedzia w budynku i malowa martwe natury. Trzynastoletni Christopher
jedzi konno. Arthur spdza wikszo czasu w bibliotece. Czyta ustawy Znowelizowanego
Kodeksu Stanu Ohio. Twierdzi, e wsiada na konia tylko wtedy, gdy ma gra w polo. Wszyscy byli
zadowoleni, bo przeniesiono ich do strefy drugiej.
Milligana i Gordyego Kanea przydzielono do pracy w pralni, gdzie Tommy, bardzo zadowolony,
majstrowa przy starej pralce i gazowej suszarce. Czeka niecierpliwie na przeniesienie do strefy
trzeciej, gdzie wieczorami bdzie mg chodzi we wasnym ubraniu.
Pewnego dnia po poudniu Frank Jordan, ten brutalny siacz, wszed do pralni z narczem
brudnych rzeczy.
Upierz to zaraz. Bo mam jutro goci.
To mio powiedzia Tommy, nie przerywajc pracy.
To znaczy, e masz to upra natychmiast powiedzia Jordan.
Tommy zignorowa jego sowa.
Ja jestem ze strefy czwartej, szczylu. Mog ci zabra zasugi. I nie przejdziesz wtedy do strefy
trzeciej.
Suchaj powiedzia Tommy gwno mnie obchodzi, z ktrej jeste strefy. Nie mam
obowizku pra twoich wasnych brudw.
Hej!
Tommy spojrza na niego z wciekoci. Jakie prawo ma ten zwyky zodziej odbiera mu
zasugi?
Wypchaj si powiedzia Tommy.
Hej, spoko!
Tommy zacisn pici, ale Jordan poszed na skarg. Zameldowa, e powiedzia do Milligana:
Hej, spoko!. Po powrocie do sypialni Tommy przekona si, e Jordan powiedzia Hej, spoko!
take do Kanea i Vito. A wszystko dlatego, e dowiedzia si, i ta trjka przyjani si.
Musimy co z tym zrobi oznajmi Kane.
Ja co zrobi powiedzia Tommy.

 Co? zapyta Vito.

Spokojna gowa stwierdzi Tommy. Ju ja co wymyl.
Pooy si do ka i zacz si zastanawia. Im duej myla, tym bardziej by zy. Wreszcie
wsta, poszed za budynek, znalaz tam kawa deski i skierowa si do strefy czwartej.
Arthur powiedzia Allenowi, na co si zanosi, i kaza mu wyj na wiat, zanim Tommy wpakuje
si w tarapaty.
Nie rb tego, Tommy powiedzia Allen.
A gwno. Ten osiek nie bdzie mi zabiera zasug ani decydowa o tym, e mnie nie przenios
do strefy trzeciej.
Dziaasz pochopnie.
Doo temu draniowi.
Hej, Tommy, spoko!
Nie mw tak do mnie! krzykn Tommy.
Przepraszam, ale le si do tego zabierasz. Pozwl, e ja to zaatwi.
Gwno powiedzia Tommy, rzucajc desk. Ty nie potrafisz nic zaatwi.
Zawsze gupio gadasz stwierdzi Allen. Zabieraj si.
Tommy opuci wiat. Allen wrci do strefy drugiej i usiad obok Kanea i Vito.
Zrobimy tak... zacz.
Ja wiem, jak wpad mu w sowo Kane. Wysadzimy w powietrze biuro.
Nie odrzek Allen. Zbierzemy fakty i liczby i jutro wkroczymy do gabinetu pana Jonesa,
eby mu powiedzie, jakie to niesprawiedliwe, e nas oceniaj nasi rwienicy, ktrzy s takimi
samymi przestpcami jak my.
Kane i Vito zaczli si gapi na Allena z otwartymi ustami. Nigdy dotd nie syszeli, eby mwi
tak gadko.
Dajcie mi kawaek papieru i owek powiedzia Allen. Opracujemy to, jak naley.
Na drugi dzie rano caa trjka udaa si do pracownika socjalnego Charliego Jonesa.
Prosz pana zacz Allen powiedzia nam pan na samym pocztku, e moemy zgasza
zaalenia i e nic nam za to nie grozi.
Zgadza si.
Chcemy zgosi zaalenie. Nie podoba nam si, e nasi rwienicy mog nam odbiera zasugi.
Jeeli spojrzy pan na ten wykres, przekona si pan, jakie to niesprawiedliwe.
Allen opisa postpowanie Franka Jordana w stosunku do siebie i dwch kolegw. Powiedzia, e
kade jego Hej, spoko wynikao z osobistej urazy albo pojawiao si wskutek tego, e ktry
z nich trzech nie chcia mu si wysugiwa lub by u niego na posyki.
Ale my t metod stosujemy od dawna powiedzia Jones.

 To nie oznacza, e jest to metoda waciwa. Ten obz ma nas przygotowa do ycia
w spoeczestwie. A jak to moliwe, skoro przekonujemy si tutaj, e spoeczestwo jest
niesprawiedliwe? Jak mona dopuszcza, eby dzieciak taki jak Vito by na asce takiego drania jak
Frank Jordan?
Jones zastanawia si nad tym gboko, drapic si w gow. Allen dalej dowodzi, e ta metoda
jest niesprawiedliwa, a Kane i Vito milczeli, peni podziwu dla elokwencji swojego przedstawiciela.
Powiem wam, jak zrobimy odezwa si wreszcie Jones. Ja musz nad tym pomyle.
Przyjdcie tu w poniedziaek, a ja wam powiem, jak podjem decyzj
W niedziel wieczorem Kane i Vito grali w karty na ku Kanea. Tommy lea na swoim ku,
starajc si z tego, co ci dwaj mwi, wywnioskowa, co zaszo w gabinecie pana Jonesa.
Nagle do sypialni wszed Frank Jordan i rzuci na ko par zaboconych butw.
Maj by zaraz wyczyszczone powiedzia do Tonyego.
No to wyczy je sam odrzek Tony. Ja nie bd czyci twoich zasranych butw.
Frank uderzy go w gow tak, e Tony spad z ka i rozpaka si. Kiedy Frank ruszy do
wyjcia, Tommy ruszy za nim. Dogoni go i stukn w rami. Gdy Frank si odwrci, uderzy go
w nos tak, e dryblas zatoczy si na cian.
Zrobi tak, e znajdziesz si w wizieniu, ty gnojku! krzykn Frank.
Kane, ktry ich dogoni, podci Frankowi nogi. Frank zwali si pomidzy dwa ka. Tommy
i Kane rzucili si na niego, grzmocc, ile wlezie.
Ragen obserwowa Tommyego. Pilnowa, eby Tommy nie znalaz si w niebezpieczestwie.
W przypadku zagroenia mia zamiar natychmiast interweniowa. Nie rzucaby si tak dziko
i furiacko jak Tommy. Wkroczyby do akcji, zaplanowawszy, gdzie uderzy i ktre koci poama.
Ale na razie nie bya to jego sprawa i by niepotrzebny.
Na drugi dzie rano Allen postanowi, e lepiej opowiedzie o wszystkim panu Jonesowi, zanim
Frank Jordan przedstawi mu swoj wersj zajcia.
Widzi pan, tutaj jest lad. To Frank bez powodu uderzy Tonyego w gow powiedzia Allen
do pracownika socjalnego. Wykorzysta metod dajc mu przewag nad dzieciakami takimi jak
Tony. Naprawd, nie naley oddawa takiej wadzy w rce kryminalistw. To jest niewaciwe
i potencjalnie niebezpieczne.
W rod pan Jones ogosi, e odtd odbiera zasugi bd mogli tylko czonkowie zawodowego
personelu. Zasugi, ktre Frank Jordan odebra niesusznie innym, zostan im zwrcone z jego puli.
Jordana cofnito do strefy pierwszej. Vito, Kane i Milligan mieli tyle zasug, e przeniesiono ich do
strefy trzeciej.

Jednym z przywilejw przysugujcych chopcom w strefie czwartej bya moliwo odwiedzania

wasnych domw rodzinnych. Tommy nie mg si doczeka urlopu. Gdy nadszed czas, spakowa
torb i wyglda Dorothy, ktra miaa po niego przyjecha. Jednak im wicej myla o tym
wyjedzie, tym bardziej czu si skoowany. Polubi nawet obz, ale rwnoczenie chcia ju wrci
na Spring Street, bo wiedzia, e nigdy wicej nie spotka tam Chalmera. Bdzie tylko on sam oraz
Dorothy, Challa i Kathy. I bdzie im teraz dobrze.
Dorothy przyjechaa po niego i udali si do Lancasteru. Po drodze nie rozmawiali zbyt wiele.
Tommy by zaskoczony, gdy w kilka minut po ich przyjedzie do domu wpad z wizyt
mczyzna, ktrego nigdy przedtem nie spotka. By to wysoki facet o czerwonej twarzy i potnej
klatce piersiowej, ktry pali papierosa za papierosem.
Billy powiedziaa Dorothy to jest Del Moore. Jest wacicielem krgielni i restauracji
w Circleville, w ktrej kiedy piewaam. Zostanie na kolacji.
Ze sposobu, w jaki na siebie patrzyli, Tommy wywnioskowa, e co ich czy. Cholera! Chalmera
nie ma od zaledwie dwch miesicy, a tu ju nowy facet.
Wieczorem, przy kolacji, Tommy oznajmi:
Nie wracam do Zanesville.
O czym ty mwisz? zapytaa Dorothy.
Nie mog ju tam wytrzyma.
To nie ma sensu, Billy wczy si do rozmowy Del Moore. Mama mwi, e zosta ci do
odsiedzenia jeszcze tylko miesic.
To moja sprawa.
Billy! upomniaa go Dorothy.
Jestem przyjacielem rodziny oznajmi Del i uwaam, e nie powiniene przysparza mamie
tylu zmartwie. Zostao ci ju tak mao czasu do koca. Musisz wytrzyma albo bdziesz mia ze
mn do czynienia.
Tommy utkwi wzrok w talerzu i milczc, skoczy kolacj. Pniej zapyta Kathy:
Co to za facet?

 To nowy facet mamy.

Cholera, on si zachowuje tak, jakby myla, e moe mi rozkazywa. Czsto tu przychodzi?
Ma pokj w miecie odrzeka Kathy wic nikt nie moe powiedzie, e razem mieszkaj.
Ale ja mam oczy.

Podczas kolejnej przepustki, w nastpny weekend, Tommy pozna syna Dela Moorea, Stuarta,
i od razu go polubi. Stuart by mniej wicej w tym samym wieku co on, gra w pik, a take
uprawia rne inne sporty. Jednak Tommyemu najbardziej podobay si sztuczki Stuarta z jego
motocyklem. Wyczynia na nim niesamowite rzeczy.
Allen te lubi Stuarta, a Ragen szanowa go za to, e jest taki wysportowany i odwany. By to
wspaniay weekend i wszyscy cieszyli si, e w przyszoci bd spdzali wicej czasu z nowym
koleg, ktry ich akceptowa, nie kwestionujc ich dziwnego zachowania. Stuart nigdy nie mwi, e
ktry z nich jest roztargniony albo kamie. Tommy pomyla, e chciaby pewnego dnia by taki
jak Stuart.
Powiedzia Stuartowi, e po opuszczeniu obozu modzieowego nie chce ju mieszka w domu, bo
za czsto bywa tam Del. Stuart obieca, e gdy nadejdzie waciwa pora, wynajm razem
mieszkanie.
Naprawd tego chcesz? zapyta Tommy.
Mwiem o tym Delowi odrzek Stuart a on jest zdania, e to wspaniay pomys. Uwaa, e
bdziemy si nawzajem pilnowali.
Jednak na kilka tygodni przed wyjciem z obozu Tommy dowiedzia si, e Dorothy nie
przyjedzie po niego, eby go zabra na weekend do domu.
Okazao si, e 5 sierpnia 1973 roku Stuart jecha motocyklem przez Circleville. Biorc zakrt
z du prdkoci, uderzy w ty odzi, holowanej przez jaki samochd. Zarwno d, jak
i motocykl stany w pomieniach. Stuart zgin na miejscu.
Na t wie Tommy dozna szoku. Stuart jego dzielny, umiechnity przyjaciel, ktry mia
podbi wiat, zgin w pomieniach. Tommy nie mg ju tego wszystkiego wytrzyma. Nie chcia ju
przebywa na wiecie. I wtedy pojawi si David eby wczu si w cierpienie Stuarta i wypaka
zy Tommyego...

ROZDZIA TRZYNASTY

W miesic po mierci Stuarta Billy zosta zwolniony z Zanesville. Kilka dni po powrocie do domu
Allen czyta co u siebie, kiedy do pokoju wszed Del Moore i zapyta go, czy chce pojecha na ryby.
Allen wiedzia, e Del chce si przypodoba Dorothy. Kathy powiedziaa mu, e si prawdopodobnie
pobior.
Oczywicie odrzek. Bardzo lubi owi.
Del przygotowa wszystko, co trzeba, wzi dzie wolny w pracy i przyjecha po Billyego.
Tommy popatrzy na niego i skrzywi si.
Na ryby? A gwno. Nie chc jecha na ryby.
Gdy Dorothy zacza robi mu wymwki, pyta, dlaczego najpierw obieca Delowi, e pojedzie,
a teraz zmieni zdanie, Tommy spojrza na nich oboje zdumiony.
Ale przecie on mnie wcale nie pyta, czy chc jecha na ryby.
Del wybieg wcieky, przysigajc, e Bill jest najwikszym kamc, jakiego w yciu spotka.
Nie wytrzymam tego duej powiedzia Allen do Arthura, gdy zostali sami w swoim pokoju.
Musimy si std wynie. Czuj si jak intruz, kiedy Del si tu cigle krci.
Ja te odezwa si Tommy. Dorothy bya dla mnie jak matka, ale jeeli ma zamiar wyj za
Dela, to ja chc si wynie.
Dobrze odrzek Arthur. Znajdmy sobie prac i odmy troch forsy na wasne mieszkanie.
Pozostali przyklasnli temu pomysowi.
Dnia 11 wrzenia 1973 roku Allen dosta prac w lancasterskiej galwanizerni. Praca nie bya
dobrze patna ani czysta, nie o takiej marzy Arthur.

T nudn robot wykonywa Tommy. Sta przy zbiorniku i zanurza w kwasie zawieszon na
ruchomym acuchu klatk. Przechodzi od jednego zbiornika do drugiego. Opuszcza, czeka,
podnosi, przesuwa, opuszcza, czeka.
Tymczasem Arthur, odnoszcy si z pogard do takiej czarnej roboty, skierowa swoj uwag na
inne sprawy. Musia ich wszystkich przygotowa do przeprowadzki na swoje.
Przez cay czas pobytu w Zanesville obserwowa zachowanie tych, ktrych wypuszcza na wiat,
i zaczyna rozumie, e kluczem do przetrwania w spoeczestwie jest samokontrola. Doszed do
wniosku, e bez regu i zasad zapanowaby chaos zagraajcy wszystkim. Przyszo mu poza tym do
gowy, e zasady panujce w obozie modzieowym miay na nich wszystkich zbawienny wpyw.
Bezustanna groba powrotu do strefy pierwszej czy drugiej przyczyniaa si do utrzymania
wszystkich tych niezdyscyplinowanych chopakw w ryzach. Co podobnego bdzie potrzebne, gdy
znajd si na swoim.
Arthur objani swj kodeks postpowania Ragenowi.
Poniewa kto wda si w stosunki z kobietami lekkich obyczajw powiedzia zostalimy
niesusznie oskareni o zgwacenie tych dwch kobiet na terenie hrabstwa Pickaway i wsadzeni do
wizienia. To si nie moe powtrzy.
A jak temu zapobiegniesz?
Arthur przechadza si w t i z powrotem.
Ja zwykle mog powstrzyma kadego od wyjcia na wiat. I zaobserwowaem, e ty potrafisz
wypchn kogo ze wiata zaraz po zmianie z jednej osoby w drug. We dwch powinnimy panowa
nad wiadomoci. Postanowiem, e pewne niepodane jednostki powinny by na zawsze
wykluczone ze wiata. A reszta bdzie musiaa dziaa zgodnie z kodeksem postpowania. Jestemy
jak rodzina. Musimy by konsekwentni. Wystarczy jedno zamanie zasad, a dana osoba zostanie
zaklasyfikowana jako niepodana.
Za zgod Ragena Arthur przekaza wszystkim majce odtd obowizywa zasady:
PO PIERWSZE: Nigdy nie kama. Przez cae ycie oskarano ich niesusznie o to, e s
patologicznymi kamcami. Dziao si tak dlatego, poniewa twierdzili, i nie wiedz, co zrobiy
inne osobowoci.
PO DRUGIE: Zachowywa si waciwie wobec kobiet i dzieci. Obejmowao to unikanie
wulgarnego jzyka oraz waciw etykiet, w ktrej zakres wchodzio na przykad otwieranie
drzwi. Dzieci miay przy stole siedzie prosto, z serwetkami na kolanach. Kobiety i dzieci
naleao zawsze ochrania, wszyscy musieli spieszy im z pomoc, gdy potrzeboway obrony.
Jeeli kto zobaczyby, e jaki mczyzna krzywdzi kobiet lub dziecko, musiaby natychmiast
wycofa si ze wiata i wpuci na swoje miejsce Ragena, ktry by si tym zaj. (W wypadku,
gdy kto z nich znalazby si w sytuacji fizycznego zagroenia, nie byoby to potrzebne, bo

wtedy Ragen automatycznie wyszedby na wiat).

PO TRZECIE: y w celibacie. Mczyni nigdy wicej nie powinni znale si w sytuacji,
ktra spowoduje, e zostan oskareni o gwat.
PO CZWARTE: Powica cay czas na samodoskonalenie. Nikomu nie wolno marnowa
czasu na czytanie komiksw czy ogldanie telewizji. Kady powinien uczy si, rozwijajc
wasne talenty.
PO PITE: Szanowa prywatn wasno kadego czonka rodziny. Miao to by najcilej
stosowane w wypadku sprzeday obrazw. Kademu wolno byo sprzeda obraz niepodpisany
czy te podpisany imieniem Billy lub nazwiskiem Milligan. Ale obrazy podpisane przez
Tommyego, Dannyego lub Allena byy ich prywatn wasnoci. Ponadto nikomu nie wolno
byo sprzedawa niczego, co nie naleao do niego.
Kady, kto pogwaciby te zasady, mia by skazany na wygnanie z miejsca i usunity w stref
cienia wraz z innymi niepodanymi.
Ragen zastanowi si nad tym wszystkim, po czym zapyta:
Kim s ci... no, ci niepodani?
Philip i Kevin, typy antyspoeczne i zbrodnicze, s wygnani z miejsca.
A Tommy? On czasami jest antyspoeczny.
Tak zgodzi si Arthur ale jego wojowniczo jest potrzebna. Niektrzy z najmodszych s
tak posuszni, e moe doj do tego, e wyrzdz sobie krzywd, jeeli kto obcy kae im to zrobi.
Jeli nie bdzie narusza innych zasad czy wykorzystywa umiejtnoci uciekania i otwierania
zamkw w celach przestpczych, Tommy moe wychodzi na wiat. Ale od czasu do czasu go
postrasz, dajc mu do zrozumienia, e go obserwujemy.
A ja? zapyta Ragen. Ja jestem przestpc. Dopuszczam si przemocy i jestem
antyspoeczny.
Nie moe by adnego amania prawa, adnych przestpstw powiedzia Arthur nawet
takich przestpstw, ktre nie pocigaj za sob ofiar.
Musisz sobie zdawa spraw odrzek Ragen e ja zawsze mog znale si w sytuacji,
w ktrej przestpstwo bdzie konieczne: dla obrony, dla przetrwania. Konieczno nie zna praw.
Arthur zoy na chwil donie koniuszkami palcw, zastanawiajc si nad argumentem Ragena.
Potem kiwn gow.
Bdziesz wyjtkiem od oglnej zasady powiedzia. Poniewa jeste taki silny i posiadasz
wadz, bdziesz mia prawo krzywdzi ludzi, jednak tylko w celu samoobrony oraz bronic kobiet
i dzieci. Jeste obroc rodziny, i tylko ty jeden moesz popenia przestpstwa nie pocigajce za
sob ofiar lub przestpstwa konieczne dla przetrwania.
Jeeli tak, to akceptuj twoje zasady powiedzia Ragen cicho. Ale ten system nie zawsze

bdzie dziaa. W okresach pomieszania kradziony jest czas. Wtedy nie mamy pojcia, co si dzieje.
Nikt tego nie wie, ani ty, ani ja, ani Allen.
To prawda zgodzi si Arthur ale trzeba robi, co si da w takich warunkach, jakie mamy.
Jednym z najwaniejszych zada bdzie utrzymywanie rodziny w stanie stabilnoci i zapobieganie
pomieszaniu.
To jest trudne. Bdziesz musia to powiedzie innym. Ja jeszcze nie znam caej, jak ty to
okrelasz, rodziny. Oni si pojawiaj i znikaj. Czasami nie wiem, czy kto jest czowiekiem
z zewntrz, czy jednym z nas.
To naturalne. Tak samo byo w szpitalu, a nawet w obozie modzieowym. Czowiek uczy si
imion pewnych osb, wrd ktrych yje, i uwiadamia sobie fakt istnienia innych ludzi. Ale czsto
zdarza si, e ludzie z zewntrz nie komunikuj si ze sob, chocia yj blisko siebie. Ja bd si
komunikowa ze wszystkimi naszymi wewntrznymi osobami i bd im mwi o wszystkim, co
powinny wiedzie.
Ragen zamyli si.
Ja jestem silny, ale ty, dziki wszystkiemu temu, czego si nauczye, masz ogromn wadz.
Arthur kiwn gow.
I dlatego mog wygrywa z tob w szachy.

Arthur dotar do wszystkich po kolei i powiedzia kademu, czego si po nim spodziewa. Oprcz
obowizku przestrzegania kodeksu postpowania kady, kto wyszed na wiat, mia take inne
obowizki.
Christene miaa wci trzy lata i stanowia bezustann przyczyn zakopotania. Jednak Ragen
upiera si, eby jej nie eliminowa i nie klasyfikowa jako niepodanej. Zgodzili si co do tego,
poniewa Christene pojawia si pierwsza i bya dzieckiem w rodzinie. Moga si nawet czasami
przyda, zwaszcza wtedy, kiedy na wiecie potrzebny by kto, kto nie potrafi si porozumie
z ludmi i kto nie wie, co si naokoo dzieje. Jednak i ona miaa pracowa nad realizacj wasnych
celw. Z pomoc Arthura miaa nauczy si czyta i pisa oraz stara si pokona wasn dysleksj.
Tommy mia rozwija swe zainteresowania elektronik oraz umiejtnoci z zakresu mechaniki.
Potrafi otwiera zamki, a jego umiejtnoci miay by wykorzystywane tylko w jednym celu, w celu
ucieczki, a nigdy po to, by si wamywa. Nie mg pomaga nikomu, kto chciaby kra. Nie mg
by zodziejem. W wolnym czasie mia gra na saksofonie tenorowym i doskonali swoj
umiejtno malowania pejzay. Mia kontrolowa swoj wojowniczo, ale take wykorzystywa j
w razie potrzeby w stosunkach z ludmi z zewntrz.
Ragen mia uczszcza na kursy karate i judo, a take uprawia jogging i utrzymywa doskona
form fizyczn. Z pomoc Arthura mia uczy si kontrolowa wasn adrenalin i skupia ca

energi w momentach stresu i zagroenia. Mia nadal zapoznawa si z rnymi rodzajami amunicji
oraz bomb. Cz najbliszej wypaty miaa zosta przeznaczona na zakup rewolweru, z ktrego
bdzie si uczy strzela do celu.
Allen mia wiczy swoje umiejtnoci werbalne i skupi si na malowaniu portretw. Powinien
te gra na bbnie, eby rozadowa nadmierne napicie. Najoglniej mwic, mia zawsze by na
froncie i w razie koniecznoci manipulowa ludmi z zewntrz. Poniewa by najbardziej towarzyski
ze wszystkich wewntrznych osb, powinien duo bywa midzy ludmi.
Adalana miaa nadal pisywa poezj oraz udoskonala swoje umiejtnoci kulinarne, ktre
wykorzysta; gdy wyprowadz si z domu i zamieszkaj we wasnym mieszkaniu.
Danny mia si skupi na malowaniu martwych natur i nauczy si posugiwa aerografem.
Poniewa by nastolatkiem, mia opiekowa si modszymi dziemi.
Arthur mia si skoncentrowa na swoich studiach naukowych, zwaszcza w dziedzinie medycyny.
Wysa ju zamwienie na podrcznik hematologii. Mia take spoytkowa swoje zdolnoci
logicznego mylenia dla studiw prawniczych.
Wszystkim innym uwiadomiono, e musz wykorzystywa kad chwil danego im czasu na
doskonalenie si i poszerzanie swojej wiedzy. Nie wolno im nigdy siedzie bezczynnie ostrzeg ich
Arthur nie wolno im marnowa czasu, nie wolno im pozwoli na to, eby ich umysy zastygy.
Kady czonek rodziny musi stara si osiga wasne cele, a rwnoczenie zdobywa wyksztacenie
i ogad. Powinni o tym wszystkim myle nawet wtedy, gdy nie znajduj si na wiecie, a gdy si
tam znajduj, praktykowa to ze wszystkich swoich si.
Najmodszym nie wolno byo prowadzi samochodu. Gdyby ktrekolwiek z nich znalazo si za
kierownic, musi przesi si na siedzenie pasaera i poczeka na kogo starszego, kto j przejmie.
Wszyscy zgodzili si, e Arthur by bardzo dokadny i przemyla wszystko w sposb logiczny.

Samuel czyta Stary Testament, jada tylko potrawy koszerne i uwielbia rzebi w piaskowcu
i drewnie. Pojawi si na wiecie 27 wrzenia w wito Rosz Haszana, czyli w ydowski Nowy Rok
i odmwi modlitw za ydowskiego ojca Billyego.
Samuel zna zasad dotyczc sprzeday obrazw, ale pewnego dnia, gdy nie mia pienidzy, a w
pobliu nie byo nikogo, kto mgby mu co doradzi oraz wyjani, co si dzieje, sprzeda akt
podpisany przez Allena. Akt by czym, co uraao jego uczucia religijne, nie chcia wic trzyma go
tam, gdzie mg go widzie. Kupujcemu powiedzia:
Ja tego nie namalowaem, ale znam autora tego obrazu.
Nastpnie sprzeda obraz Tommyego przedstawiajcy szop, obraz przesycony lkiem.
Kiedy Arthur dowiedzia si o tym wszystkim, by wcieky. Samuel powinien by zdawa sobie
spraw, e sprzedaje obrazy, ktre s cenne dla ich autorw, obrazy o treci tak osobistej, e ich

autorzy nie przeznaczyli ich dla oczu obcych ludzi. Arthur rozkaza Tommyemu znale ulubione
dzieo Samuela spowit w draperi gipsow Wenus otoczon amorkami.
Zniszcz j rozkaza.
Tommy wynis rzeb za dom i roztrzaska j motkiem.
Za to, e sprzedawa dziea sztuki, stworzone przez innych, Samuel jest odtd uznany za
niepodanego. Zostaje wykluczony z miejsca.
Samuel prbowa si broni. Argumentowa, e nie powinien by wykluczony, bo jest jedynym
spord nich, ktry wierzy w Boga.
Bg zosta wymylony przez tych, ktrzy boj si nieznanego powiedzia Arthur. Ludzie
oddaj cze postaciom, takim jak Jezus Chrystus, jedynie dlatego, e nie wiedz, co si z nimi
stanie po mierci, i boj si tego.
Rzeczywicie odrzek Samuel. Ale posuchaj, dobrze jest chyba troch si ubezpieczy.
Jeeli po mierci mielibymy si przekona, e Bg istnieje, to nie zaszkodzioby, gdyby jeden z nas
w Niego wierzy. Dziki temu dusza jednego z nas dostaaby si do nieba.
Jeeli dusza istnieje odrzek Arthur.
Ale dlaczego nie zagra w ten sposb? Co by ci szkodzio da mi jeszcze jedn szans?
Ustaliem zasad powiedzia Arthur i moja decyzja jest nieodwoalna. Szstego
padziernika jest twoje najwiksze wito, Jom Kippur. W ten dzie pozwol ci wyj na wiat,
eby mg poci, ale pniej zostaniesz wykluczony.
Pniej Arthur przyzna si Tommyemu, e wydajc ten wyrok w gniewie, popeni bd. Nie
mia bowiem pewnoci, e Bg nie istnieje, zatem nie powinien by dziaa tak pospiesznie,
wykluczajc jedyn osob, ktra w Niego wierzya.
Mgby zmieni t decyzj powiedzia Tommy i pozwoli Samuelowi czasami wyj na
wiat.
W kadym razie nie wtedy, kiedy ja dominuj nad wiadomoci odrzek Arthur. Przyznaj,
e popeniem bd, pozwalajc, by uczucia wpyny na moj decyzj. Ale podjwszy t decyzj, nie
zmieni jej.
Myl o niebie i piekle niepokoia Tommyego. Wci si nad ni zastanawia. Zastanawia si
take, czy gdyby dostali si do pieka, mogliby jako z niego uciec.

Po kilku dniach Allen spotka w miecie koleg ze szkoy, Barryego Harta. Niejasno
przypomina sobie, e Barry przyjani si z kim, kogo on zna. Teraz, z dugimi wosami, Barry
wyglda jak hippis. Zaprosi Allena do siebie do domu, na piwo.
Okazao si, e mieszka w duym, zaniedbanym mieszkaniu. Kiedy Allen i Barry siedzieli
w kuchni i rozmawiali, po mieszkaniu krcio si mnstwo ludzi, ktrzy wchodzili i wychodzili. Allen
mia wraenie, e odbywa si tu handel narkotykami. Gdy wsta, eby wyj, Hart zaprosi go na
przyjcie w sobot.
Allen przyj zaproszenie. Bo jaki by lepszy sposb na zastosowanie si do zalecenia Arthura
mwicego, e ma bywa midzy ludmi?
Jednak Allenowi nie spodobao si to, co zobaczy w mieszkaniu Barryego podczas sobotniego
przyjcia. Ludzie pili alkohol, palili trawk i ykali prochy. Wikszo, pomyla Allen, robi z siebie
idiotw. Postanowi zosta na krtko i napi si piwa. Ale po kilku minutach poczu si tak
nieswojo, e znikn ze wiata.
Arthur rozejrza si naokoo z obrzydzeniem, ale postanowi zosta i poobserwowa ycie
marginesu. Ciekawe byo zobaczy, jak rni ludzie robi z siebie idiotw, jak robi si agresywni
po alkoholu, jak chichocz pod wpywem marihuany, wpadaj w trans po amfetaminie i odbywaj
swoje podre po LSD. Doszed do wniosku, e jest to istne laboratorium, w ktrym mona
zaobserwowa skutki naduywania narkotykw.
Zauway pewn par, ktra, tak jak on, siedziaa oddzielnie. Dziewczyna, wysoka i szczupa,
miaa dugie ciemne wosy, pene wargi i zamglone oczy. Spogldaa w jego stron. Mia wraenie,
e wkrtce do niego zagada. Sama myl o tym zocia go.
Facet, z ktrym bya, uczyni pierwszy ruch.
Czsto bywasz u Harta? zwrci si do Arthura.
Arthur pozwoli Allenowi wrci na wiat. Allen rozejrza si oszoomiony.
Co mwie? zapyta.
Mojej dziewczynie zdawao si, e ci ju tutaj widziaa powiedzia mody czowiek. Ja te
mam wraenie, e ci skd znam. Jak si nazywasz?
Nazywaj mnie Billy Milligan.
Jeste bratem Challi? Cze, ja jestem Walt Stanley. Znam twoj siostr.
Dziewczyna podesza do nich, a Stanley powiedzia:
Suchaj, Marlene, to jest Billy Milligan.
Stanley oddali si, a Marlene rozmawiaa z Allenem przez blisko godzin, wymieniajc z nim
uwagi na temat innych obecnych w pokoju. Allen uzna, e jest zabawna i serdeczna. Widzia, e jej
si podoba. Jej ciemne, kocie oczy patrzyy zachcajco. Jednak Allen wiedzia, e wskutek tego, e
Arthur ustanowi dla nich cise zasady, nic z tego nie bdzie.

 Hej, Marlene! zawoa Stanley z drugiego koca pokoju.

Twj chopak ci woa powiedzia Allen.
To nie jest mj chopak odrzeka z umiechem.
Allen zrobi si nerwowy. No bo dopiero co wyszed z Zanesville, gdzie siedzia za domniemany
gwat, a tu ta dziewczyna ma na niego ochot.
Przepraszam powiedzia. Musz i.
Marlene wygldaa na zaskoczon.
Moe jeszcze kiedy na siebie wpadniemy.
Allen oddali si szybko.
W nastpn niedziel Allen doszed do wniosku, e jest doskonaa pogoda na golfa. Wrzuci kije
do samochodu, pojecha do Lancasterskiego Klubu Wiejskiego i wypoyczy elektryczny wzek. Gra
nie sza mu za dobrze, wic gdy po raz trzeci umieci pik nie tam, gdzie trzeba, znikn ze wiata.
Martin otworzy oczy, zdziwiony, e znajduje si na polu golfowym. Uderzy pik, ktra
wpada do doka. Nie wiedzc, w ktrym punkcie gry si znajduje, policzy to uderzenie jako
trzecie.
Zdenerwowa si, gdy zobaczy, ilu jest chtnych do gry, i zacz gono narzeka, e powolna gra
przeszkadza lepszym graczom, takim jak on.
Pochodz z Nowego Jorku poinformowa mczyzn w rednim wieku, czekajcego przed nim
i jestem przyzwyczajony do prywatnych klubw, o wiele bardziej ekskluzywnych ni ten
i niedopuszczajcych ludzi z niszych klas.
Mczyzna poczerwienia, a Martin zrobi krok do przodu.
Nie ma pan nic przeciwko temu, eby teraz bya moja kolej? powiedzia i, nie czekajc na
odpowied, odbi pik i odjecha swoim elektrycznym wzkiem.
Gra dalej, ale w trakcie gry umieci pik w wodzie. Zaparkowa wzek nad stawem, eby
zobaczy, czy uda mu si j wydoby. Kiedy mu si to nie udao, uderzy kolejn pik, ktra
poszybowaa nad stawem. On tymczasem wrci do wzka, jednak, wskakujc do niego, uderzy si
w kolano.
Wtedy pojawi si David, eby wzi na siebie bl. Zacz si zastanawia, gdzie jest i dlaczego
siedzi w tym wzku. Kiedy bl ustpi, David zacz si bawi kierownic i naladowa warkot
motoru, kopic w peday. Hamulec ustpi i wzek potoczy si w d. Zatrzyma si z przednimi
koami w stawie. David, przeraony, znikn ze wiata, a powrci Martin. Zacz si zastanawia, co
si stao. Wydobycie wzka z bota zajo mu z p godziny.
Gdy wzek sta ju na brzegu, pojawi si Arthur i powiedzia Ragenowi, e wyklucza Martina
jako niepodanego.
To jest zbyt sroga kara za wprowadzenie wzka golfowego do stawu powiedzia Ragen.

 Nie to byo powodem. odrzek Arthur. Po prostu Martin to gupi bufon. Od czasw
Zanesville myli tylko o tym, eby ubiera si w supermodne ubrania i jedzi duymi
samochodami. Wywysza si ponad innych udzi. Nie chce si doskonali i by twrczym. Jest
oszustem i bufonem, a co gorsza snobem.
Ragen umiechn si.
Nie wiedziaem, e bycie snobem dyskwalifikuje i sprawia, e czowiek jest niepodany.
Mj drogi powiedzia Arthur chodno, wiedzc doskonale, co ma na myli Ragen prawo do
bycia snobem maj tylko ludzie bardzo inteligentni. Ja mam to prawo, a Martin nie.
Arthur dokoczy gr w golfa.
Dnia 27 padziernika 1973 roku, blisko dziesi lat od chwili, gdy polubia Chalmera Milligana,
Dorothy wysza po raz czwarty za m za Delmosa A. Moorea.
Delmos prbowa by jak ojciec dla Billyego i dziewczynek, ale dzieci go nie lubiy. Kiedy chcia
wprowadzi pewne zasady, Arthur zacz nim gardzi.
Dorothy zabronia modszemu synowi jedzi na motocyklu. Tommy wiedzia, e to z powodu
Stuarta, ale nie chcia pogodzi si z tym, e jemu czego zabraniano, bo co zego przytrafio si
komu innemu.
Pewnego dnia poyczy od kolegi yamah 350 i przejecha ni przed domem. Wracajc wzdu
Spring Street, spojrza pod koa i zauway, e od motoru odpada rura wylotowa. Jeeli ta rura
uderzy o ziemi...
Ragen zeskoczy z motoru.
Wsta, pozbiera si, otrzepa dinsy i zaprowadzi motor na podwrko. A potem wszed do domu,
eby zmy krew z czoa.
Kiedy wyszed z azienki, Dorothy zacza na niego krzycze.
Mwiam, e masz nie wsiada na motor! Robisz takie rzeczy, eby mnie zadrcza!
Del, ktry by w ogrodzie, wszed do domu i te zacz krzycze.
Zrobie to celowo! Wiesz, co czuj od czasu, gdy...
Ragen pokrci gow i znikn ze wiata. Wpuci Tommyego, eby wyjani, jak byo.
Tommy podnis wzrok i zobaczy, e Dorothy i Del patrz na niego z wciekoci.
Zrobie to celowo, prawda? powiedzia Del.
Skd odrzek Tommy. Obluzowaa si rura wylotowa i...
Znowu kamiesz powiedzia Del. Wyszedem i przyjrzaem si motorowi. Rura bya
w porzdku.
Nie nazywaj mnie nigdy kamc! krzykn Tommy.
Jeste cholernym kamc! wrzasn w odpowiedzi Del.
Tommy wybieg z pokoju. Wyjanienia nie zdadz si na nic. Nie ma co im mwi, e Ragen

rzuci motorem o ziemi, eby zapobiec odpadniciu rury. Cokolwiek powie, oni nazw to
kamstwem.
Czujc narastajcy gniew, zbyt silny, eby mg sobie z nim poradzi, Tommy opuci wiat...
Dorothy, wyczuwajc, e syn jest wcieky, posza za nim do garau. Staa na zewntrz
i obserwowaa go przez okno. Zobaczya furi w jego oczach i widziaa, jak podszed do kupy desek,
wzi jedn i przeama j na p. A potem bra nastpne i ama je, dajc upust wciekoci.

Arthur podj decyzj. Musz si wyprowadzi.

Kilka dni pniej Allen znalaz tanie mieszkanie. Skadao si z dwch i p pokoju i znajdowao
si przy Broad Street 808, niedaleko od domu Dorothy. Byo zaniedbane, ale znajdowaa si w nim
lodwka i kuchenka. Allen doda do tego wyposaenia materac, kilka krzese i st. Dorothy
pozwolia mu kupi na swoje nazwisko pontiaka Grand Prix pod warunkiem, e bdzie spaca za
niego raty.
Ragen kupi karabinek kalibru 30 z magazynkiem na dziewi pociskw i pautomatyczn bro
kalibru 25.
Z pocztku by zachwycony wolnoci, jak dawao mu posiadanie wasnego mieszkania. Mg
malowa, kiedy chcia, i nikt mu nie robi awantur.
Arthur dopilnowa, eby aspiryna i inne lekarstwa byy kupowane w buteleczkach
z zabezpieczeniem przed dziemi, tak eby adne z maluchw nie miao do nich dostpu. Nalega
nawet, eby butelka z wdk, ktr pi Ragen, miaa podobne zabezpieczenie i przypomnia
Ragenowi, eby swoj bro trzyma zawsze pod kluczem.
W kuchni rozwina si rywalizacja midzy Adalan a April. Arthur przewidywa, e bd
w zwizku z tym kopoty, jednak postanowi nie bra niczyjej strony. Mia i tak mao czasu na
nauk, badania i planowanie przyszoci, wic stara si nie zwraca uwagi na kobiety bezustannie
kcce si w jego gowie. Kiedy ktnie stay si zbyt dokuczliwe, zaproponowa, eby Adalana
gotowaa, a April szya i praa.
Gdy Arthur odkry istnienie April, zauway, e ta szczupa, czarnowosa i brzowooka
dziewczyna zrobia na nim wraenie. Bya atrakcyjniejsza ni nieadna Adalana i z pewnoci
bardziej inteligentna od niej. Jej umysowo przypominaa Tommyego czy Allena i prawie
dorwnywaa jego intelektowi. Ponadto Arthura z pocztku zaintrygowa jej bostoski akcent. Ale
przesta si ni interesowa, gdy pozna jej myli. April obsesyjnie pragna zada cierpienia
Chalmerowi.
Obmylia sobie wszystko. Gdyby go moga zwabi do mieszkania, przywizaaby go do krzesa
i przypiekaa powoli lamp lutownicz. Daaby mu amfetamin, eby nie straci przytomnoci,
a potem, za pomoc lampy lutowniczej amputowaaby mu wszystkie palce po kolei, u rk i ng.

Chciaa, eby Chalmer cierpia tutaj, na ziemi, zanim pjdzie do pieka.

Zacza urabia Ragena.
Szeptaa mu do ucha:
Musisz zabi Chalmera. Musisz wzi bro i zastrzeli go.
Nie jestem morderc.
To nie byoby morderstwo. Byoby to wymierzenie sprawiedliwoci za to, co zrobi.
Ja nie jestem prawem. Wymierzanie sprawiedliwoci naley do sdw. Ja posuguj si swoj
si tylko dla obrony dzieci i kobiet.
Ja jestem kobiet.
Tak, ale nienormaln.
Musiaby tylko wzi bro i schowa si na wzgrzu w pobliu domu, w ktrym on mieszka ze
swoj now on. Nikt by nie wiedzia, kto go zabi.
To wzgrze jest za daleko. Musiabym mie celownik optyczny do karabinka. A na to nie
mamy pienidzy.
Jeste sprytny, Ragenie szepna. Mamy lunet. Mgby j przystosowa.
Ragen si nie zgodzi.
Ale ona nie ustpowaa. Przypominaa mu, co zrobi Chalmer zwaszcza dzieciom. Wiedzc, jak
bardzo Ragen lubi Christene, przypominaa mu, jak maa bya maltretowana.
Zrobi to powiedzia w kocu Ragen.
Wyrwa sobie dwa wosy z gowy i przyklei je starannie do okularu. Nastpnie wszed na dach i,
patrzc przez domowej roboty celownik optyczny, sprawdzi, czy jest wystarczajco dokadny.
Nastpnie umocowa celownik na karabinku i poszed do lasu wyprbowa swoj bro. Okazao si,
e bdzie mg trafi Chalmera ze wzgrza znajdujcego si naprzeciw jego nowego domu.
Na drugi dzie rano, na godzin przed wyjciem Chalmera do pracy, Ragen podjecha w poblie
jego domu, zaparkowa samochd w zagajniku i stan za drzewem. Czeka, a Chalmer wyjdzie.
Wycelowa karabinek w drzwi.
Nie rb tego powiedzia gono Arthur.
On musi umrze odrzek Ragen.
To nie jest konieczne dla przetrwania.
Ale mieci si w ramach opieki nad kobietami i dziemi. On skrzywdzi dzieci. I musi za to
zapaci.
Arthur widzia, e argumenty nie zdadz si na nic. Przywoa wic Christene na skraj miejsca
i pokaza jej, co robi Ragen. Christene zacza paka i tupa nogami, bagajc Ragena, eby nie
robi nic zego.
Ragen zacisn zby. Chalmer wychodzi wanie z domu. Ragen wyj z karabinka magazynek.

A potem wycelowa w Chalmera i pocign za spust. Nastpnie zarzuci sobie karabinek na rami,
wrci do samochodu i pojecha do nowego mieszkania.
Tego dnia Arthur powiedzia:
April jest psychicznie chora. Jest zagroeniem dla nas wszystkich.
I wygna j z miejsca.

Kevin by sam w mieszkaniu, gdy usysza dzwonek u drzwi. Otworzy i zobaczy pikn mod
kobiet, ktra umiechna si do niego.
Zadzwoniam do Barryego Harta powiedziaa Marlene a on mi wskaza, gdzie mieszkasz.
Fajnie mi si z tob rozmawiao wtedy na przyjciu, wic pomylaam, e zobacz, jak ci leci.
Kevin nie mia pojcia, o czym dziewczyna mwi, ale zrobi zapraszajcy gest.
Miaem chandr powiedzia dopki nie otworzyem tych drzwi.
Marlene spdzia z nim wieczr. Obejrzaa jego obrazy, a potem rozmawiali o wsplnych
znajomych. Marlene bya zadowolona, e zrobia pierwszy krok i e przysza si z nim zobaczy.
Poczua, e jest jej bardzo bliski.
Kiedy wstaa, eby wyj, on zapyta, czy jeszcze kiedy do niego przyjdzie. Odpowiedziaa, e
tak, jeeli on tego chce.

Dnia 16 listopada 1973 roku, w dniu, kiedy zosta oficjalnie uwolniony spod kurateli Komisji do
spraw Modziey Stanu Ohio, Kevin, siedzc w barze, przypomnia sobie sowa Gordyego Kanea,
kolegi z obozu w Zanesville. Gordy powiedzia:
Jeeli kiedykolwiek bd ci potrzebne narkotyki, odszukaj mnie.
Wanie to zamierza uczyni.
Pnym popoudniem pojecha do Reynoldsburga. Mia adres Kanea. Okazao si, e Kaneowie
mieszkaj w zamonie wygldajcym domu, stojcym na naronej dziace.

Gordy Kane i jego matka ucieszyli si z wizyty. Julia Kane, gosem gardowym i uwodzicielskim,
oznajmia Kevinowi, e bdzie u nich zawsze mile widzianym gociem.
Gdy Julia robia herbat, Kevin zapyta Gordyego, czy mgby poyczy mu pienidze na
rozkrcenie interesu. Chcia zacz dziaa jako dealer.
Obecnie nie mam grosza przy duszy, ale wszystko zwrc obieca.
Kane zaprowadzi go do pewnego domu w ssiedztwie, gdzie pewien znajomy sprzeda mu
marihuany za trzysta pidziesit dolarw.
Powiniene j opyli za ponad tysic powiedzia Kane. Zwrcisz mi fors, kiedy ju to
zrobisz.
Rce mu si trzsy i wyglda tak, jakby by pod wpywem narkotykw.
A ty czym handlujesz? zapyta Kevin.
Morfin, kiedy uda mi si j zdoby.
W cigu tygodnia Kevin sprzeda marihuan ktremu z kumpli Harta i zarobi na tym
siedemset dolarw. Kiedy ju mia pienidze, zaprosi do siebie Marlene.
Marlene przysza i powiedziaa, e si o niego niepokoia, bo dowiedziaa si od Barryego, e on
handluje marihuan.
Wiem, co robi odrzek jej na to, a potem j pocaowa, zgasi wiato i pocign j na
materac.
Ale w momencie, gdy ich ciaa si zetkny, Adalana zadaa, eby Kevin opuci wiat, bo to
ona najbardziej potrzebowaa czuoci.
Adalana rozumiaa ustanowion przez Arthura zasad celibatu. Syszaa, jak Arthur ostrzega
mczyzn, e choby jedno pogwacenie tej zasady spowoduje, e stan si niepodanymi. Ale
Arthurowi, angielskiemu gentlemanowi w kadym calu, nie przyszo do gowy, e moe rozmawia
o seksie z ni, z kobiet. Tymczasem ona nigdy nie zaakceptowaa jego purytaskich zasad, czego
on z kolei nigdy by nie podejrzewa.
Kiedy Allen obudzi si nastpnego dnia, nie mia pojcia, co si wydarzyo. Zobaczy, e
w szufladzie s pienidze i bardzo go to zmartwio, ale nie mg si skontaktowa ani z Tommym,
ani z Ragenem, ani z Arthurem, ani z nikim innym i poprosi o wyjanienie.
Kilku kumpli Barryego wpado tego wieczoru po narkotyki, ale Allen nie mia pojcia, o czym
mwi. Niektrzy byli agresywni, rzucali mu w twarz pienidze i Allen zacz podejrzewa, e kto
w rodzinie handluje narkotykami.
Kiedy znalaz si w mieszkaniu Barryego, jeden z mczyzn pokaza mu Smith & Wessona
kalibru 38. Sam nie wiedzia, dlaczego zapragn nagle go mie. Zaproponowa temu czowiekowi
pidziesit dolarw, ktre ten przyj i da mu bro, dorzucajc nawet par naboi.
Allen wzi bro i schowa j w samochodzie pod siedzeniem...

Ragen sign pod siedzenie i wyj bro. To on chcia, eby Allen j kupi. Nie by to jego
ulubiony rodzaj broni, bo on wola bro dziewiciomilimetrow, ale mg si przyda do jego
kolekcji.

Allen postanowi wyprowadzi si z tego byle jakiego mieszkania. Przegldajc ogoszenia

w Lancaster Eagle-Gazette, zauway znajomy numer telefonu. Przejrza kalendarzyk i znalaz
waciciela tego telefonu. By nim George Kellner, adwokat, ktry przyczyni si do tego, e
wsadzono go do Zanesville. Allen poprosi Dorothy, eby zadzwonia do adwokata i wynaja od
niego mieszkanie dla swego syna. Kellner odstpi je za osiemdziesit dolarw miesicznie.
Mieszkanie na Roosevelt Avenue 803 1/2 znajdowao si na pierwszym pitrze pomalowanego
na biao domu, stojcego nie przy samej ulicy, ale w gbi, za innym budynkiem. Byo czyste i miao
jedn sypialni. Allen wprowadzi si i urzdzi si wygodnie. adnego dealerstwa, postanowi.
Naley trzyma si z daleka od tych ludzi.
By zdziwiony, kiedy Marlene, ktr ostatni raz widzia na przyjciu u Barryego, przysza do
niego ktrego dnia i rozgocia si jak u siebie. Allen nie mia pojcia, ktra z pozostaych
osobowoci umawiaa si z ni na randki, ale zdecydowa, e nie jest to dziewczyna w jego typie i e
nie chce mie z ni do czynienia.
Przychodzia do niego po pracy, robia obiad, spdzaa z nim cz wieczoru, a potem sza do
domu swoich rodzicw. Praktycznie biorc, mieszkaa u niego, a to powodowao, e wszystko
stawao si bardziej skomplikowane, ni Allen by sobie yczy.
Za kadym razem, kiedy Marlene zaczynaa si do niego tuli, Allen opuszcza wiat. Nie
wiedzia, kto pojawia si na jego miejsce i nic go to nie obchodzio.

Marlene uwaaa, e mieszkanie jest wspaniae. To, e Billy czasami wyraa si wulgarnie i e
wpada w furi, z pocztku j szokowao, jednak po pewnym czasie przyzwyczaia si do jego
zmiennych nastrojw. Bywao, e Billy przechodzi od czuoci do zoci, a potem bywa zabawny,
inteligentny i wygadany. Czasami nagle stawa si niezdarny i aosny, jak may chopiec, ktry nie
wie, na ktr nog woy but. Marlene wiedziaa, e potrzebuje on kogo, kto by si nim
opiekowa. Uwaaa, e wszystkiemu winne s narkotyki i ten tum ludzi, z ktrymi Billy si zadaje.
Gdyby moga go przekona, e kumple Barryego go wykorzystuj, zrozumiaby moe, e ich wcale
nie potrzebuje.
Czasami bya przeraona tym, co robi. Mwi, e martwi si tym, i mogliby si pojawi jacy
ludzie i, widzc j u niego, spowodowa kopoty. Nadmienia, e bya to rodzina, a ona
podejrzewaa, e udaje waniaka i chwali si, e ma co wsplnego z mafi. Potem uwierzya, e
naprawd chodzi o mafi. Stao si tak, kiedy on wymyli sygna wystawia w oknie obraz za

kadym razem, gdy Marlene bya w mieszkaniu. Mia to by wedug niego znak dla innych,
powinni si teraz trzyma z dala.
Kiedy si kochali, wszystko zaczynao si od wulgarnego jzyka i ostrych sformuowa, a potem
przechodzio w czue i delikatne pieszczoty. Jednak Marlene co niepokoio. Cho Billy by silny
i mski, ona miaa wraenie, e tylko udaje namitno, e nigdy tak naprawd nie przeywa
rozkoszy. Nie bya tego pewna, kochaa go jednak i uwaaa, e rzecz wymaga czasu i zrozumienia.
Pewnego wieczoru Adalana usuna si i na wiecie znalaz si David. By przestraszony
i szlocha.
Nigdy nie widziaam, eby mczyzna paka szepna Marlene. Co si stao?
David zwin si w kbek jak dziecko, po policzkach pyny mu zy. Marlene bya wzruszona
i chciaa by mu bliska. Utulia go w ramionach.
Musisz mi powiedzie, o co chodzi, Billy. Nie bd moga ci pomc, jeeli mi si nie zwierzysz.
Nie wiedzc, co jej odpowiedzie, David znikn ze wiata. Tommy znalaz si w ramionach
piknej kobiety. Odsun si od niej.
Jeeli bdziesz si tak zachowywa, to pjd do domu powiedziaa uraona Marlene.
Tommy patrzy za ni, gdy sza do azienki.
Cholera jasna! szepn, rozgldajc si w popochu. Arthur mnie zabije!
Wyskoczy z ka i wcign dinsy. Zacz chodzi w t i z powrotem, prbujc zrozumie, co si
wydarzyo.
Kim ona jest, u diaba?
Na krzele w salonie zobaczy jej torebk i szybko przejrza jej zawarto. Z prawa jazdy odczyta
imi, Marlene, po czym wsun dokument do torebki.
Arthurze wyszepta jeeli mnie syszysz, to chc ci powiedzie, e nie miaem z tym nic
wsplnego. Nie dotknem jej. Uwierz mi. Ja nie ami zasad.
Podszed do sztalug i wzi pdzel. Zacz malowa pejza. Niech Arthur zobaczy, e robi to, co
powinien, e doskonali swj talent.
Wydaje mi si, e bardziej obchodzi ci malowanie ni ja.
Tommy odwrci si i zobaczy, e Marlene jest ju ubrana i szczotkuje sobie wosy. Milczc,
malowa dalej.
To twoje malowanie! Nie mylisz o niczym innym. Powiedz co, Billy.
Tommyemu przypomniao si, e ma by grzeczny dla kobiet. Odoy wic pdzel i usiad
naprzeciwko niej. Bya pikna. Cho miaa na sobie ubranie, on oczami wyobrani widzia jej
szczupe ciao, kad jego krgo i kade zagbienie. Nigdy przedtem nie namalowa aktu, ale
bardzo chcia namalowa Marlene. Wiedzia jednak, e tego nie zrobi. Bo to Allen malowa ludzi.
Rozmawia z ni przez chwil, zafascynowany widokiem jej ciemnych oczu, jej penych warg

i dugiej szyi. Uwiadomi sobie, e kimkolwiek ona jest i z jakiegokolwiek powodu tutaj si
znajduje on za ni szaleje.

Nikt nie mg zrozumie, dlaczego Billy Milligan raz po raz nie przychodzi do pracy i dlaczego
sta si taki niezdarny i gupi. Pewnego dnia, prbujc naprawi acuch nad zbiornikami, wpad do
kwasu. Musiano zwolni go do domu. Kiedy indziej znowu po prostu wyszed z galwanizerni; 21
grudnia 1973 roku wyrzucono go z pracy. Siedzia teraz sam w domu i malowa. Trwao to kilka dni.
Potem, pewnego dnia Ragen wzi bro i pojecha do lasu wiczy si w strzelaniu do celu.
Do tego czasu Ragen zgromadzi spor kolekcj broni. Oprcz karabinka kalibru 30,
pautomatycznej broni kalibru 25 oraz Smith & Wessona, mia magnum kalibru 375, M-14,
magnum kalibru 44 oraz M-16. Lubi swoj izraelsk smarownic, bo bya taka porczna. Kupi
take magazynek do Thompsona kalibru 45, traktujc go jako okaz kolekcjonerski.

Gdy czas pomieszania osign punkt kulminacyjny, Kevin poprosi Gordyego Kanea, eby go
skontaktowa ze swoim cznikiem. Kevin by gotw zaj si dealerstwem w penym wymiarze.
Kane zadzwoni do niego w godzin pniej i skierowa go do Blacklick Woods w pobliu
Reynoldsburga.
Powiedziaem o tobie pewnemu czowiekowi. Chce si spotka z tob sam na sam, eby ci
pozna. Jeeli mu si spodobasz, to wejdziesz do brany. On posuguje si nazwiskiem Brian Foley.
Kevin pojecha na wyznaczone miejsce, kierujc si wskazwkami Kanea. Nigdy nie by w tej
okolicy, ale dojecha na miejsce o dziesi minut przed umwion por, zaparkowa samochd
w pobliu przepustu wodnego i, nie wysiadajc z niego, czeka. P godziny pniej pojawi si
mercedes, z ktrego wysiedli dwaj mczyni. Jeden by wysoki, dziobaty, w brzowej skrzanej
kurtce. Drugi by redniego wzrostu, brodaty, w garniturze w prki. Na tylnym siedzeniu
mercedesa siedzia kto trzeci, kto wszystko obserwowa. Kevinowi si to nie podobao. Siedzia za

kierownic swojego samochodu, pocc si i zastanawiajc, w co si wpakowa i czy nie powinien

odjecha.
Wysoki facet o dziobatej twarzy pochyli si i spojrza na niego. Pod jego obcis kurtk, pod
lew pach, widoczne byo wybrzuszenie.
Ty jeste Milligan? zapyta.
Kevin kiwn gow.
Pan Foley chce z tob porozmawia.
Kevin wysun si zza kierownicy. Kiedy si odwrci, zobaczy, e Foley wysiad z mercedesa
i stoi teraz oparty o drzwiczki. Nie wyglda na starszego od niego, mia pewnie z osiemnacie lat.
Blond wosy opaday mu na ramiona. Ubrany by w paszcz z wielbdziej weny, a na szyi mia
szalik w tym samym kolorze co paszcz.
Kevin chcia ruszy w jego kierunku, ale nagle poczu, e kto go przypiera do jego wasnego
samochodu. Wysoki mczyzna przystawi mu do gowy bro automatyczn, podczas gdy drugi, ten
z brod, zacz go rewidowa. W tej chwili Kevin znikn ze wiata...
Ragen chwyci brodacza za rk i pchn go na wysokiego z broni. Wyrwa wysokiemu bro i,
osaniajc si nim jak tarcz, wycelowa w Foleya, ktry spokojnie przyglda si wszystkiemu.
Nie ruszaj si powiedzia Ragen. Jeeli zrobisz krok, wpakuj ci trzy kule midzy oczy.
Foley podnis rce do gry.
Hej, ty zwrci si Ragen do brodacza wyjmij dwoma palcami bro spod kurtki i po j na
ziemi.
Zrb, co ci kae rozkaza Foley.
Kiedy mczyzna ociga si, Ragen powiedzia:
Wykonaj to natychmiast albo gorzko poaujesz.
Tamten rozchyli kurtk, wyj bro i pooy j na ziemi.
A teraz kopnij j w moim kierunku.
Mczyzna kopn bro. Ragen puci wysokiego i podnis bro. Trzyma teraz w szachu
wszystkich trzech.
Ludzie dobrze wychowani nie traktuj goci w ten sposb powiedzia.
Oprni oba magazynki, podrzuci kolejno oba pistolety, chwytajc je za lufy i odda je
wacicielom. Po czym odwrci si do nich plecami i podszed do Foleya.
Moim zdaniem potrzebni panu lepsi ochroniarze.
Odcie bro powiedzia Foley. I stacie obok jego samochodu. A ja porozmawiam sobie
z panem Milliganem.
Da Ragenowi znak, eby wsiad do mercedesa, a sam usiad obok niego na tylnym siedzeniu.
Nacisn jaki guzik, otwierajc barek.

 Co pan pije?
Wdk.
Spodziewaem si tego, syszc paski akcent. Wic nie jest pan Irlandczykiem, na co mogoby
wskazywa paskie imi.
Jestem Jugosowianinem. Imiona nic nie znacz.
Czy broni posuguje si pan tak samo dobrze jak rkami?
A ma pan jak bro? To panu zademonstruj.
Foley sign pod siedzenie i wrczy Ragenowi bro kalibru 45.
To dobra bro powiedzia Ragen, wac j w doni. Wol dziewiciomilimetrow, ale moe
by i ta. Prosz wybra cel.
Foley nacisn guzik i opuci okno.
Tamta puszka po piwie, po drugiej stronie drogi, ta obok...
Zanim skoczy, Ragen wycelowa i wystrzeli. Puszka wydaa grzechoczcy dwik i podskoczya.
Ragen trafi j jeszcze dwa razy.
Foley umiechn si.
Miabym dla pana zajcie, panie Milligan, czy jak si pan nazywa.
Potrzebne mi pienidze odrzek Ragen. Da pan prac, ja j wykonam.
A czy ma pan co przeciwko amaniu prawa?
Ragen pokrci gow.
Z jednym wyjtkiem. Nie robi krzywdy ludziom, chyba, e zagroone jest moje ycie, i nie
krzywdz kobiet.
W porzdku. Teraz niech pan wrci do swojego samochodu i jedzie tu za nami. Pojedziemy do
mnie, a tam pogadamy o interesach.
Obaj ochroniarze popatrzyli na niego z wciekoci, gdy przechodzi obok nich.
Zrb to jeszcze raz powiedzia wysoki to ci zabij.
Ragen chwyci go i przypar do samochodu, wykrcajc mu rk i omal jej nie amic.
Musiaby by szybszy i sprytniejszy. Uwaaj. Ja jestem bardzo niebezpieczny.
Murray, do cholery! zawoa Foley z samochodu. Zostaw Milligana w spokoju. On pracuje
teraz dla mnie.
Kiedy wsiedli do samochodu, Ragen pojecha za nimi, zastanawiajc si, o co tu chodzi i dlaczego
si tu znalaz.
Zdziwi si, kiedy mercedes zajecha na teren luksusowej posiadoci pooonej w pobliu
Reynoldsburga. Otacza j podwjny pot, a za potem biegay trzy dobermany.
Dom by duy, w wiktoriaskim stylu, na pododze leay grube dywany, pokoje urzdzone byy
nowoczenie i z prostot, na cianach wisiay obrazy. Foley oprowadzi Ragena po domu.

Najwyraniej by dumny ze swojej posiadoci. Nastpnie podszed do barku i nala mu wdki.

No c, panie Milligan...
Nazywaj mnie Billy powiedzia Ragen. Nie lubi nazwiska Milligan.
Rozumiem. I przypuszczam, e to nie jest twoje prawdziwe nazwisko. W porzdku, Billy, przyda
mi si czowiek twojego pokroju szybki, inteligentny, silny i doskonale posugujcy si broni.
Potrzebny mi kto do ochrony.
Do ochrony?
Tak, zajmuj si transportem i moi kierowcy musz mie ochron.
Ragen kiwn gow, czujc, jak rozgrzewa go wdka.
Ja jestem obroc powiedzia.
Dobrze. Podaj mi numer telefonu, pod ktrym bd mg ci apa. Na dzie lub dwa przed
kadym transportem bdziesz nocowa tutaj. Mamy mnstwo miejsca. Nie bdziesz wiedzia, co jest
przewoone ani dokd jedziecie, dopki nie znajdziesz si z kierowc w drodze. W ten sposb bdzie
mniejsza moliwo przecieku.
Brzmi to bardzo dobrze powiedzia Ragen, ziewajc.
W drodze powrotnej do Lancasteru Ragen spa, a Allen prowadzi samochd, zastanawiajc si,
gdzie by i co robi.

W cigu nastpnych tygodni Ragen jedzi z transportami narkotykw w roli ochroniarza.

Dostarczali narkotyki rnym dealerom i klientom w Columbus i jego okolicach. Ragen wietnie si
bawi, widzc, e marihuan i kokain dostarcza si rnym prominentnym osobom, ktrych
nazwiska bezustannie pojawiay si w gazetach.
Ochrania transport karabinw typu M-l, ktry dostarczyli grupie czarnych w Wirginii
Zachodniej. Zastanawia si przy tym, po co tym ludziom ta bro.
Kilka razy Ragen prbowa skontaktowa si z Arthurem, ale albo Arthur upar si i nie chcia
mie z nim do czynienia, albo by to bardzo zy okres pomieszania. Ragen wiedzia, e Philip i Kevin
kradn czas, bo niekiedy znajdowa w mieszkaniu otwarte pojemniczki z barbituranami
i amfetamin. A pewnego razu odkry, e jeden z jego pistoletw ley na komodzie.
By wtedy wcieky, bo czyja niedbao moga doprowadzi do tego, e staaby si krzywda
dzieciom.
Postanowi, e nastpnym razem, kiedy ktry z niepodanych wyjdzie na wiat, da mu
nauczk, rzucajc nim o cian. Narkotyki byy wedug niego szkodliwe, a wdka i trawa
w umiarkowanych ilociach nie, bo zawieray naturalne skadniki. Nie chcia mie do czynienia
z narkotykami twardymi. Zacz podejrzewa, e Philip i Kevin eksperymentuj z LSD.

Tydzie pniej, po dostarczeniu marihuany pewnemu dealerowi samochodw w Indianie, Ragen

zatrzyma si w Columbus na kolacj. Wysiadajc z samochodu, zauway dwoje starszych ludzi
rozdajcych broszury partii komunistycznej. Staruszkw otaczaa grupa przeciwnikw komunizmu.
Ludzie ci prbowali im przeszkadza, wic Ragen zapyta staruszkw, czy moe im pomc.
Jest pan sympatykiem naszej sprawy? zapytaa kobieta.
Tak odrzek Ragen. Jestem komunist. Widziaem niewolnicz prac w fabrykach.
Mczyzna wrczy mu plik broszur objaniajcych ideologi komunistyczn i atakujcych Stany
Zjednoczone za to, e popieraj dyktatury. Ragen wzi je i zacz chodzi po Broad Street,
wciskajc te broszury przechodniom.
Kiedy zostaa mu ju tylko jedna, postanowi zatrzyma j dla siebie. Rozejrza si za par
staruszkw, ale ci ju zniknli. Przeszed si wzdu ulicy, szukajc ich. Gdyby wiedzia, gdzie
odbywaj si zebrania, zapisaby si do partii komunistycznej. Obserwowa Tommyego i Allena,
gdy pracowali w galwanizerni w Lancasterze i wiedzia, e jedynym sposobem na poprawienie losu
ucinionych mas jest rewolucja.
Wrciwszy do samochodu, zobaczy, e na jego zderzaku widnieje naklejka z napisem:
Proletariusze wszystkich krajw czcie si! Musieli j naklei ci staruszkowie. Haso wypisane na
naklejce przyprawio go o dreszcz. Przyklkn i w lewym dolnym rogu dojrza nazw drukami
sitodrukowej znajdujcej si w Columbus. Kto w tej drukami bdzie mu na pewno mg powiedzie,
gdzie odbywaj si zebrania komunistw.
Odszuka adres drukarni w ksice telefonicznej. Nie byo to daleko. Ragen pojecha tam i przez
kilka minut obserwowa drukarni z samochodu. Nastpnie podjecha do pobliskiej budki
telefonicznej i, posugujc si obcinakiem, przeci druty. Potem pojecha o dwie przecznice dalej
i zrobi to samo. Po czym wrci do drukarni.
Jej waciciel, mczyzna okoo szedziesitki, siwowosy i noszcy grube szka, stwierdzi, e
naklejek nie zamwili u niego komunici.
Zamwia je pewna drukarnia mieszczca si w pnocnej czci Columbus.
Ragen waln pici w lad.
Adres! warkn.
Czy ma pan jaki dowd tosamoci?
Nie! odrzek Ragen.
Wic skd mam wiedzie, e nie jest pan z FBI?
Ragen chwyci go za koszul i przycign do siebie.
Suchaj pan, chc wiedzie, dokd pan wysya te naklejki.
Po co?
Ragen wycign bro.

 Szukam swoich i nie mog ich znale. Albo mi pan powie, albo podziurawi pana z tej broni.
Mczyzna popatrzy na niego nerwowo znad okularw.
Dobra.
Wzi owek i napisa adres.
Chc mie pewno, wic niech mi pan pokae ksig zamwie.
Mczyzna wskaza mu ksig zamwie lec na biurku.
Ley tam, ale... ale...
Wiem powiedzia Ragen adresu klienta komunisty tam nie ma.
Ponownie zagrozi mczynie broni.
Otwiera sejf.
Chce mnie pan obrabowa?
Chc tylko uzyska dokadn informacj.
Mczyzna otworzy sejf, wyj jaki arkusz papieru i pooy go na ladzie. Ragen przeczyta to,
co byo na nim napisane. A potem, zadowolony, e zna ju adres, wyrwa ze ciany kabel
telefoniczny.
Jeeli chce pan do nich zadzwoni, zanim ja do nich dotr, niech pan pjdzie do budki
telefonicznej o dwie przecznice std.
Ragen wyszed i wsiad do samochodu. Oceni, e drukarnia znajduje si o jakie cztery mile std.
Bdzie mia do czasu na dojechanie, zanim ten stary znajdzie dziaajcy telefon.
Znalaz dom z napisem DRUKARNIA w oknie. Kiedy wszed do rodka, zorientowa si, e w tej
firmie interesy zaatwia si w salonie od frontu. Znajdowao si tu dugie biurko i rczna prasa
drukarska oraz powielacz. Zdziwio go, e nigdzie nie wida plakatw z sierpem i motem. Wszystko
wygldao bardzo skromnie. Jednak po dreniu podogi pozna, e maszyny drukarskie pracuj
w piwnicy.
Mczyzna, ktry pojawi si w drzwiach, mia okoo czterdziestu piciu lat, by przysadzisty
i nosi spiczast brdk.
Nazywam si Karl Bottorf. Czym mog suy?
Chc pracowa na rzecz rewolucji.
Dlaczego?
Bo jestem przekonany, e rzd Stanw Zjednoczonych to mafia eksploatujca robotnikw
i przeznaczajca pienidze na popieranie dyktatorw. A ja wierz w rwno.
Prosz wej, mody czowieku. Porozmawiajmy.
Ragen wszed wraz z mczyzn do kuchni i usiad przy stole.
Skd pan pochodzi? zapyta Bottorf.
Z Jugosawii.

 Przypuszczaem, e jest pan Sowianinem. Bdziemy oczywicie musieli pana sprawdzi, ale nie
widz powodu, dla ktrego nie miaby pan wstpi do naszej partii i walczy o nasz spraw.
Chciabym kiedy pojecha na Kub powiedzia Ragen. Podziwiam doktora Castro. Zebra
grup robotnikw uprawiajcych trzcin cukrow, poszed z nimi w gry i zrobi rewolucj. Teraz na
Kubie wszyscy ludzie s rwni.
Rozmawiali tak przez pewien czas, a potem Bottorf zaprosi Ragena na zebranie komrki
partyjnej, majce si odby tego dnia po poudniu.
Zebranie bdzie tutaj? zapyta Ragen.
Nie. W pobliu Westerville. Prosz jecha za mn.
Ragen uda si Karlem Bottorfem w stron bogatej dzielnicy. By rozczarowany, bo spodziewa
si, e zebranie odbdzie si w slumsach.
Zosta przedstawiony kilku osobom nieokrelonego wygldu jako Jugosowianin, po czym
usiad z tyu, eby obserwowa zebranie. Jednak po pewnym czasie, suchajc mwcw,
wygaszajcych abstrakcyjne formuki i slogany, poczu, e nie moe skupi uwagi. Przez chwil
walczy z sennoci, ale w kocu si podda. Zdrzemnie si tylko na krtko i bdzie znowu
przytomny. Znalaz przecie swoich. Znalaz to, w czym zawsze chcia uczestniczy ludzi walczcych
z kapitalistycznym uciskiem. Gowa zacza mu si kiwa...
Arthur wyprostowa si, czujny, rozdraniony. Obserwowa tylko ostatni cz podry Ragena,
patrzy zafascynowany, jak Ragen jedzie za samochodem tamtego czowieka. A teraz by zdumiony,
e taki inteligentny facet daje si zwie, daje si wcign w co takiego. Komunizm, te co!
Arthur mia wielk ochot wsta i powiedzie tym pozbawionym mzgw robotom, e Zwizek
Sowiecki nie jest niczym innym jak tylko monolityczn dyktatur, ktra nigdy nie oddaa wadzy
ludowi. Kapitalizm jest systemem, ktry przynis ludziom na caym wiecie tak wolno sumienia
i takie moliwoci, o jakich w komunizmie nie moe si nikomu nawet ni. Ten Jugosowianin jest
do tego stopnia niekonsekwentny, e obrabowywaby banki i y z handlu narkotykami,
a rwnoczenie wmawiaby sobie, e walczy o wyzwolenie ludu.
Arthur wsta, spiorunowa zebranych spojrzeniem i tonem monotonnym, pozbawionym emocji
powiedzia:
Bzdury.
Po czym wyszed, odprowadzany zdumionymi spojrzeniami wszystkich uczestnikw zebrania.
Odnalaz samochd i przez kilka chwil siedzia w nim bez ruchu. Nie znosi jedzi praw stron
jedni. Ale pomimo usilnych stara nie mg dotrze do adnej innej osobowoci, ktra
poprowadziaby wz.
Cholerny czas pomieszania! powiedzia.
Powoli wsun si za kierownic i, wycigajc szyj, eby dobrze widzie rodkow lini na jezdni,

ruszy. Jecha cay spity z prdkoci dwudziestu mil na godzin.

Arthurowi zdawao si, e Sunbury Road powinna znajdowa si w okolicy zbiornika Hoovera.
Zjecha na bok, zatrzyma si, wycign map i przekona si, e rzeczywicie znajduje si w pobliu
tamy, ktr od dawna chcia zobaczy.
Sysza, e na tamie osadza si szlam. Nurtowao go pytanie, czy wskutek tego nie jest to
idealna wylgarnia komarw. Jeeli przekona si, e tak rzeczywicie jest, poinformuje wadze, e
trzeba podj odpowiednie dziaania. W tym celu musia pobra prbki szlamu i obejrze je w domu
pod mikroskopem. Zdawa sobie spraw, e nie jest to zadanie wielkiej wagi, ale uwaa, e kto je
musi wykona.
Pogrony w mylach jecha powoli i ostronie. Nagle jaka ciarwka, minwszy go, wjechaa
z powrotem na jego pas ruchu, zepchna z drogi samochd jadcy przed nim i pojechaa dalej.
Zepchnity samochd uderzy w barierk i stoczy si do rowu. Arthur szybko zjecha na bok
i wysiad ze swojego samochodu. Wszed do rowu. Jaka kobieta wyczogiwaa si z zepchnitego
samochodu.
Prosz si nie rusza powiedzia Arthur. Pomog pani.
Kobieta krwawia. Arthur ucisn ttnic i zatrzyma krwotok. Kobieta zacza si krztusi,
Arthur zobaczy, e ma wybite zby. Z pocztku chcia wykona tracheotomi, ale potem
postanowi umoliwi jej oddychanie za pomoc rurki. Przeszukawszy kieszenie, znalaz dugopis.
Wycign rurk na tusz i za pomoc zapalniczki podgrza j i zgi. Nastpnie wsun j kobiecie
do garda, umoliwiajc oddychanie i przekrci jej gow na bok, eby krew moga wypywa z ust.
Krtkie badanie wystarczyo, eby si zorientowa, e kobieta ma zaman szczk. W jej boku
widniaa szarpana rana, a ponadto Arthur podejrzewa, e ma zmiadone ebra. Musiaa nadzia
si na kierownic.
Kiedy przyjechaa karetka, Arthur szybko poinformowa jej kierowc, co si stao i w jaki sposb
on sam udzieli kobiecie pomocy. A potem odszed poprzez gromadzcy si tum.
Postanowi nie jecha do tamy Hoovera. Robio si pno, a on powinien by w domu przed
zmrokiem. Nie chcia jecha praw stron w ciemnoci.

ROZDZIA CZTERNASTY

Arthur by coraz bardziej poirytowany rozwojem wypadkw. Allen zosta wyrzucony z pracy,
ktra polegaa na wystawianiu faktur i zaadowywaniu ciarwek, na wiat niespodziewanie
wyszed David i wjecha podnonikiem widowym na stalowy sup. Tommy wczy si po
Lancasterze i Columbus, daremnie szukajc nowej pracy. Ragen pracowa dla Foleya ochrania
transporty broni i narkotykw i pi zbyt duo wdki oraz pali zbyt duo marihuany. Po czterech
dniach spdzonych w Indianapolis, gdzie poszukiwa skonfiskowanego transportu broni, Ragen
wyldowa w Dayton. Kto wzi zbyt wiele barbituranw i Tommy, znalazszy si na autostradzie
Interstate 70 z zawrotami gowy i nudnociami, odstpi miejsce Davidowi, ktry zosta
aresztowany wskutek skargi jakiego waciciela motelu. W szpitalu zrobiono Davidowi pukanie
odka i zastosowano odpowiedni kuracj w zwizku z przedawkowaniem, a potem policja
wypucia go, kiedy waciciel motelu postanowi nie podpisywa skargi. Gdy Allen wrci do
Lancasteru, zostaa z nim na noc Marlene. Nastpnie jeden z niepodanych brooklyski akcent
wskazywa na to, e by to Philip zay zbyt wiele czerwonych kapsuek. Znowu zrobiono mu
pukanie odka i znowu Marlene zostaa z nim, eby go pociesza.
Powiedziaa mu, e wie, e on zadaje si z nieodpowiednimi ludmi. Baa si, e wpakuje si
w powane kopoty, ale twierdzia, e nawet w takim wypadku ona bdzie przy nim. Arthura
wyprowadzaa z rwnowagi sama myl o tym. Wiedzia te, e fakt, i jeden z nich jest bezradny
i saby, rozbudza w niej instynkt macierzyski. Nie mg tego znie.
Marlene zacza spdza coraz wicej czasu w ich mieszkaniu, niezmiernie utrudniajc im ycie.
Arthur musia wci mie si na bacznoci, gdy nie chcia dopuci, by odkrya ich sekret.

Wymykao mu si coraz wicej czasu. By pewien, e kto handluje narkotykami, dowiedzia si

take, e jeden z nich zosta aresztowany za faszowanie recept. By te pewien, e kto yje
z Marlene.
Arthur postanowi wyjecha z Ohio. Doszed do wniosku, e czas posuy si jednym
z paszportw, ktre na jego prob kupi Ragen, korzystajc ze swoich kontaktw w wiecie
przestpczym.
Arthur zbada dwa paszporty, ktre Ragen zakupi przez Foleya jeden na nazwisko Ragen
Vadascovinich, a drugi na nazwisko Arthur Smith. Paszporty byy albo kupione i przerobione, albo
stanowiy doskonae podrbki. Na pewno si nie wyda, e s sfaszowane, nawet w wypadku, gdy
kto bdzie si im bardzo przyglda.
Arthur zatelefonowa do Pan American Airlines, zamwi bilet w jedn stron do Londynu, wzi
wszystkie pienidze, jakie znalaz w schowkach, szufladach i ksikach, i spakowa walizki. Jecha do
wasnej ojczyzny.
Zarwno lot do Nowego Jorku, jak i lot przez Atlantyk odby si bez specjalnych wydarze.
Kiedy Arthur umieci walizki na ladzie celnika na lotnisku Heathrow, celnik da mu znak gestem,
e ma przechodzi.
W Londynie zatrzyma si w maym hotelu nad pubem na Hopewell Place. Zjad samotnie lunch
w maej, ale dobrej restauracji, a potem pojecha takswk pod paac Buckingham. Nie zdy na
zmian warty, ale postanowi zobaczy j innego dnia. Czu si dobrze, chodzc ulicami miasta
i syszc brytyjski akcent. Postanowi, e nastpnego dnia kupi sobie melonik i parasol.
Po raz pierwszy w yciu mia naokoo siebie ludzi, ktrzy mwili tak jak on. Samochody jedziy
waciw stron jezdni, a obecno policjantw dawaa mu poczucie bezpieczestwa.
Zwiedzi Tower i British Museum, a na obiad zjad ryb z frytkami i napi si ciepego
angielskiego piwa. Po powrocie do hotelu przypomnia sobie swoje ulubione filmy o Sherlocku
Holmesie i postanowi nazajutrz uda si na Baker Street 221 b. Zwiedzi to miejsce i sprawdzi, czy
jest tak utrzymane, jak na to zasuguje pami wielkiego detektywa. Czu, e nareszcie jest
w domu.
Na drugi dzie rano pierwsz rzecz, jak usysza Allen, byo gone tykanie ciennego zegara.
Allen otworzy oczy i rozejrza si. Wyskoczy z ka. Znajdowa si w staromodnym hotelu. ko
byo tu elazne, tapeta w zakrtasy, a na pododze lea wytarty dywanik. Nie by to hotel sieci
Holiday Inn. Allen zacz szuka azienki, ale azienki nie byo. Woy spodnie i wyjrza na
korytarz.
Gdzie on jest, u diaba? Wrci do pokoju, ubra si i zeszed na d, eby zobaczy, czy potrafi
zidentyfikowa otoczenie. Na schodach min mczyzn z tac.
yczy pan sobie niadanie? powiedzia mczyzna. Pikny mamy dzi dzie.

Allen zbieg po schodach, wybieg na ulic i rozejrza si. Zobaczy czarne takswki z duymi
tablicami rejestracyjnymi, a take szyld pubu i zorientowa si, e samochody jed nie t stron
jezdni, ktr naley.
Cholera jasna! Co si tutaj dzieje? Co si ze mn dzieje?
Biega w t i z powrotem, krzycza, przeraony, a rwnoczenie wcieky. Ludzie ogldali si za
nim, ale on nie zwraca na to uwagi. Nienawidzi siebie za to, e cigle budzi si w rnych
miejscach, e nie panuje nad sob. Nie mg ju tego znie. Chcia umrze. Pad na kolana i zacz
wali piciami w krawnik, a po policzkach popyny mu zy.
A potem, zdawszy sobie spraw, e gdyby nadszed jaki policjant, to by go zawiz do domu
wariatw, zerwa si na rwne nogi. Pobieg do swojego pokoju, gdzie w walizce znalaz paszport na
nazwisko Arthur Smith. W paszporcie by bilet w jedn stron do Londynu. Allen rzuci si na ko.
Co ten Arthur sobie myli? Szalony dra!
Przeszukawszy kieszenie ubrania, znalaz siedemdziesit pi dolarw. Skd wemie pienidze
na powrt do domu? Bilet kosztuje pewnie ze trzysta albo czterysta dolarw.
Cholera jasna! Niech to szlag trafi!
Zacz pakowa ubrania Arthura, majc zamiar wymeldowa si z hotelu. Zaraz jednak porzuci
pakowanie.
Do diaba z tym. Nie bdzie mia ubra. I dobrze mu tak!
Zostawi walizki i ubrania.
Wzi paszport i wyszed z hotelu, nie pacc. Zapa takswk.
Na lotnisko midzynarodowe.
Heathrow czy Gatwick?
Przejrza paszport i spojrza na bilet.
Heathrow powiedzia.
Przez ca drog zastanawia si, jak z tego wybrn. Za siedemdziesit dolarw daleko nie
zajedzie. Jeeli jednak wysili mzgownic, znajdzie sposb na to, eby si znale w samolocie
leccym do domu. Po przybyciu na lotnisko zapaci takswkarzowi i pobieg do terminalu.
Boe drogi! zawoa. Nie wiem, co si stao! Wysiadem z samolotu nie tam, gdzie trzeba!
Byem pod wpywem narkotykw. Zostawiem bilet, baga i wszystko w samolocie. Nikt mi nie
powiedzia, e nie powinienem wysiada. Musieli mi co doda do jedzenia albo do picia. Zasnem,
a kiedy si obudziem, wstaem, eby rozprostowa nogi. Nikt mi nie powiedzia, e nie powinienem
wychodzi z samolotu. Straciem wszystko, bilety, czeki podrne, wszystko.
Kto z ochrony lotniska usiowa go uspokoi i zaprowadzi do kontroli paszportowej.
Wysiadem z samolotu nie tam, gdzie trzeba! oznajmi Allen. Miaem lecie do Parya. Ale
wysiadem. Bkaem si jak nieprzytomny. Co mi dodali do napoju. To wina linii lotniczych.

Wszystko, co miaem ze sob, zostao w samolocie. Mam w kieszeni tylko par dolarw. Jak ja
teraz wrc do Stanw? Boe! Nie mam na bilet! Suchajcie, nie jestem jakim pasoytem. Nie
przyjechabym tutaj do Londynu na jeden dzie. Musicie mi pomc wrci do domu.
Pena wspczucia moda kobieta suchaa go cierpliwie, a potem powiedziaa, e zrobi dla niego,
co bdzie moga. Allen czeka w poczekalni, chodzc w t i z powrotem, palc papierosa za
papierosem. Ona tymczasem przeprowadzia kilka rozmw telefonicznych.
Moemy zrobi jedn rzecz powiedziaa w kocu. Wsadzimy pana w samolot leccy do
Stanw, a pan, po powrocie do domu, zapaci za bilet.
Oczywicie! zgodzi si. Ja nie prbuj wyudzi biletu. Mam w domu pienidze. Chc tylko
wrci, a po powrocie natychmiast zapac.
Gada tak i gada, a w kocu zorientowa si, e chc si go jak najprdzej pozby. Wanie na
to liczy. W kocu znalaz si w samolocie.
Dziki Bogu! wyszepta, opadajc na fotel i zapinajc pas.
Nie dowierza sobie, wic nie zasn. Czyta wszystkie czasopisma, jakie wpady mu w rce. Po
wyldowaniu ju w Columbus pracownik linii lotniczych zawiz go do Lancasteru. Allen znalaz
pienidze ze sprzeday obrazw dokadnie tam, gdzie je schowa za ruszajc si desk w schowku
na szczotki. Zapaci za bilet powrotny.
Pragn panu podzikowa powiedzia do swego towarzysza. Pracownicy Pan Am
potraktowali mnie wspaniale. Napisz do prezesa firmy, poinformuj go, jakich wietnych zatrudnia
ludzi.
Kiedy zosta sam w mieszkaniu, poczu si bardzo przygnbiony. Prbowa porozumie si
z Arthurem. Po duszym czasie wyoni si Arthur i rozejrza si wkoo. Kiedy zorientowa si, e
nie jest ju w Londynie, nie chcia rozmawia.
Jestecie wszyscy band nicponi powiedzia i odwrci si tyem.

Pod koniec wrzenia Allen zosta zatrudniony przez du firm, Anchor Hocking Glass

Corporation, w ktrej kiedy pracowaa siostra Billyego, Kathy. Jego praca polegaa na
pakowaniu naczy szklanych, ktre kobiety zdejmoway z ruchomego pasa transmisyjnego.
Czasami jednak Allen pracowa jako sortowacz, sprawdzajcy produkty zaraz po zdjciu ich z pasa.
Byo to bardzo mczce zajcie. Allen musia sta w oguszajcym ryku palnikw i dmuchaw
powietrznych, bra ciepe jeszcze naczynia, sprawdza, czy nie maj jakich defektw, a potem
odstawia je na ogromne tace, skd nastpnie przejmowali je pakowacze. Na wiat wychodzili na
przemian: Tommy, Allen, Philip bd znowu Kevin.
Majc aprobat Arthura, Allen wynaj mieszkanie o trzech sypialniach na Somerford Square
w pnocno-wschodniej czci Lancasteru. Mieszkanie zaakceptowali wszyscy. Allenowi podoba si
szary pot, zasaniajcy dom od strony parkingu i autostrady. Tommy mia wasny pokj, w ktrym
trzyma swoje urzdzenia elektroniczne. Byo te oddzielne pomieszczenie przeznaczone na
pracowni malarsk. Ragen mia w jednej z sypialni na grze schowek, ktry mg zamkn na
klucz. Przechowywa w nim ca bro z wyjtkiem dziewiciomilimetrowej rcznej broni
automatycznej, ktra leaa na lodwce w miejscu niedostpnym dla dzieci.

Marlene, ktra bya zatrudniona w domu towarowym Hecksa, przychodzia do ich mieszkania co
wieczr po pracy. Gdy Milligan zatrudniony by na drugiej zmianie, czekaa, a wrci do domu okoo
pnocy i zostawaa wtedy prawie na ca noc. Nad ranem zawsze jechaa do rodzicw.
Przekonaa si, e Billy ma humory i zachowuje si bardziej nieprzewidywalnie ni kiedykolwiek
przedtem. Czasami miota si po caym mieszkaniu i ciska przedmiotami. Czasami znowu
wpatrywa si w ciany, znajdujc si w transie, albo malowa z furiack zaciekoci. Ale zawsze
i niezmiennie by przemawiajcym do niej agodnie, troskliwym kochankiem.
Tommy nie powiedzia Marlene, e podupada na siach. Od czasu do czasu nie chodzi do pracy.
I wymyka mu si czas. Wydawao mu si, e wszystko si zdarza w coraz krtszych odstpach
czasu. Zblia si kolejny zy okres pomieszania.
Arthur powinien by panowa nad wszystkim, ale nie wiadomo dlaczego traci pozycj
dominujc. Nikt nie pilnowa interesu.
Arthur wini za pomieszanie Marlene i zacz nalega, eby inni z ni zerwali. Tommy poczu, e
serce zabio mu mocno. Chcia zaprotestowa, ale za bardzo ba si Arthura, eby mu powiedzie, e
zakocha si w Marlene. Wiedzia, e kilka razy nagina zasady do tego stopnia, e mg zosta
uznany za niepodanego. Nagle usysza gos Adalany.
To nie jest w porzdku powiedziaa.
Ja jestem zawsze w porzdku odrzek Arthur.
Nie jest w porzdku, gdy ustanawiasz zasady i niszczysz wszelkie wizi i wizy mioci istniejce
pomidzy nami a ludmi z zewntrz.

Ona ma racj, pomyla Tommy, ale milcza.

Marlene tumi nasze talenty i nie pozwala nam rozwija naszych umiejtnoci powiedzia
Arthur. Oskara nas, marnujemy przez ni czas na gupie ktnie, a poza tym przeszkadza nam
rozwija si umysowo.
Uwaam, e nie powinnimy si jej pozbywa upieraa si Adalana. Ona jest opiekucza.
Na mio bosk! powiedzia Arthur. Tommy i Allen wci pracuj w tej cholernej fabryce.
Spodziewaem si, e pobd tam najwyej kilka miesicy, e potraktuj fabryk jedynie jako baz
dla poszukiwania przyzwoitej pracy, ktra przyczyni si do poszerzenia zakresu ich umiejtnoci.
Nikt z nas ju si umysowo nie rozwija.
A co jest waniejsze rozwj umysowy czy okazywanie uczu? By moe to pytanie jest le
postawione, bo ty nie posiadasz adnych uczu. Mona zapewne sta si czowiekiem bardzo
wydajnym i wybitnym, tumic wasne uczucia i kierujc si jedynie logik, ale wtedy czowiek staje
si tak samotny, e nie przedstawia ju sob adnej wartoci dla nikogo.
Marlene musi odej powiedzia Arthur, dochodzc do wniosku, e za dugo ju znia si do
poziomu Adalany, dyskutujc z ni. Nie obchodzi mnie, kto si jej pozbdzie, ale ten zwizek musi
przesta istnie.
Marlene pniej opisaa, co si zdarzyo owego wieczoru przed ich pierwszym zerwaniem. Kcili
si. Billy zachowywa si dziwnie, a ona pomylaa, e znajduje si on pod wpywem narkotykw.
Lea na pododze, wcieky na ni z jakiego powodu, przy czym ona nie miaa pojcia, z jakiego.
Trzyma w doni pistolet, obraca go na palcu, celowa sobie w gow.
Nigdy nie celowa do niej, wic nie baa si o siebie, tylko o niego. Zobaczya, e Billy wpatruje
si w lamp, ktr przynis do domu pewnego wieczoru. Nagle podskoczy i strzeli do tej lampy.
Lampa zgasa, a w cianie pozostaa dziura.
Billy odoy pistolet na bar. Kiedy si odwrci, Marlene chwycia bro i wybiega z mieszkania.
Zdya zbiec po schodach i wsi do samochodu, jednak on j dogoni. Gdy ruszaa z miejsca,
wskoczy na mask i zacz z wciekoci wpatrywa si w ni przez przedni szyb. Trzyma
w doni co, co wygldao jak rubokrt, i wali tym czym w szyb. Marlene zatrzymaa samochd,
wysiada i oddaa mu bro. Wzi j i bez sowa wrci do mieszkania.
Marlene pojechaa do domu przewiadczona, e midzy nimi wszystko skoczone.
Tego samego wieczoru Allen poszed do baru Grilliego i zamwi na wynos gorc kanapk
z wosk kiebas, serem i dodatkowym sosem pomidorowym. Patrzy, jak obsugujcy pakuje j
w foli aluminiow i bia papierow torebk.
Po powrocie do mieszkania pooy torebk na ladzie, a sam poszed do sypialni zmieni ubranie.
Mia ochot malowa. Zrzuci buty i wszed do schowka. Schyli si, szukajc kapci. Prostujc si,
uderzy gow o pk i zgarbi si, rozzoszczony i oszoomiony. Drzwi schowka zamkny si za nim.

Prbowa je otworzy, ale si zaciy.

O Jezu! wymamrota, podskakujc i po raz drugi uderzajc si w gow...
Ragen otworzy oczy i zorientowa si, e siedzi na pododze wrd butw, trzymajc si za
gow. Wsta, otworzy drzwi kopniakiem i rozejrza si wok. By zy. Te okresy pomieszania
staway si z kadym dniem coraz bardziej denerwujce. Ale przynajmniej pozby si tej kobiety.
Chodzi po mieszkaniu, usiujc zorientowa si w sytuacji. Gdyby mg skontaktowa si
z Arthurem, to prawdopodobnie dowiedziaby si, co si dzieje. No c, musi si napi. Wszed do
kuchni i zauway bia papierow torebk lec na ladzie. Nie pamita jej. Popatrzy na ni
podejrzliwie, po czym wycign spod baru butelk wdki. Kiedy nalewa wdk do szklanki
z lodem, usysza dziwne dwiki wydobywajce si z torebki. Odsun si i patrzy, jak torebka
porusza si delikatnie i przechyla na bok.
Kiedy torebka poruszya si po raz drugi, zrobi powoli wydech i odsun si. Przypomnia sobie,
jak raz podoy pewnemu wacicielowi mieszka w slumsach torebk z pozbawion zbw kobr
jako ostrzeenie. A co, jeeli ta nie jest pozbawiona zbw? pomyla. Wycign rk i zacz po
omacku szuka broni, ktra leaa na lodwce. Znalaz j, byskawicznie wycelowa i wystrzeli.
Papierowa torebka rozpaszczya si na cianie. A potem zsuna si na podog. Ragen podszed
bliej i przyjrza jej si ostronie, celujc w ni jeszcze raz. Obszed bar i luf rozdar papier. Kiedy
jego oczom ukazaa si krwawa miazga, odskoczy i wystrzeli po raz drugi, krzyczc:
Zabij ci, draniu!
Kopn torebk kilka razy. Torebka nie poruszya si wicej. Ragen otworzy j i zajrza do
rodka. Z niedowierzaniem patrzy na przestrzelon kanapk z kiebas, serem i sosem
pomidorowym.
Rozemia si. Uwiadomi sobie, e gorca kanapka zamknita w folii aluminiowej poruszya si
pod dziaaniem temperatury. Poczu si gupio, bo zmarnowa dwa naboje, strzelajc do kanapki.
Odoy torebk na lad kuchenn, a bro na lodwk i wypi wdk. Nala sobie nastpn, zanis
j do salonu i wczy telewizor. Nadawano wanie wiadomoci, pomyla wic, e moe si dowie,
jaki jest dzie. Ale zanim wiadomoci si skoczyy, zasn...
Allen obudzi si zdziwiony, e wydosta si ze schowka. Nie wiedzia, jak to zrobi. Czu, e boli
go gowa. Bl nie by jednak zbyt dokuczliwy. Moe wic zacz malowa portret siostry Billyego,
Kathy, tak jak zamierza. Ju mia pj do pracowni, kiedy uwiadomi sobie, e zapomnia
o jedzeniu.
Wrciwszy do kuchni, nala sobie coca-coli i rozejrza si za kanapk. By pewien, e zostawi j
na ladzie. Nagle spostrzeg j. Ta cholerna torebka wygldaa na zgniecion. Co, do diaba?
Kanapka przypominaa teraz miazg, folia aluminiowa bya rozdarta, a sos pomidorowy rozmazany.
Co to ma by?

Allen podszed do telefonu, zadzwoni do baru Grilliego.

Kupiem kanapk, a ona jest rozwalona powiedzia, kiedy zgosi si kierownik. Wyglda,
jakby j kto przepuci przez maszynk.
Przepraszam. Prosz j przynie, a zrobimy panu drug.
Nie, dzikuj. Chciaem tylko, ebycie wiedzieli, e stracilicie klienta.
Rzuci suchawk i poszed do kuchni, eby usmay sobie jajka. Postanowi, e ju nigdy nie kupi
nic u Grilliego.
Dwa tygodnie pniej Tommy skorzysta z tego, e jest czas pomieszania i zadzwoni do
Marlene. Powiedzia jej, e w mieszkaniu pozostawia jakie rzeczy. Powinna przyjecha i je zabra.
Przyjechaa po pracy i przegadali cay wieczr. Znowu zacza regularnie go odwiedza.
Wszystko wrcio do poprzedniego stanu. Ragen wini za to Arthura, ktry wedug niego straci
kontrol nad rodzin.

ROZDZIA PITNASTY

Walter obudzi si w mieszkaniu pnym popoudniem dnia 8 grudnia. By niespokojny, bardzo

chcia pj na polowanie, tskni za emocjami, jakich dostarcza pogo za zwierzyn. Uwielbia
chodzi po lesie sam z broni.
Walter niezbyt czsto wychodzi na wiat i wiedzia, e jest wzywany tylko wtedy, kiedy
potrzebna jest jego specjalna umiejtno orientacja w przestrzeni ktr zdoby, polujc
w buszu w swojej ojczystej Australii. Ostatnio by na wiecie kilka lat temu, kiedy Billy i jego brat,
Jim, znajdowali si na letnim biwaku z Cywilnym Patrolem Powietrznym. Poniewa potrafi
doskonale tropi, przydzielono mu rol obserwatora.
Ale nie polowa od bardzo dawna.
Tego popoudnia postanowi wzi bro Ragena lec na lodwce. Cho z trudem moga ona
zastpi strzelb, bya jednak lepsza ni nic. Walter wysucha prognozy pogody. Usyszawszy, e
jest zimno, postanowi wzi kurtk i rkawiczki. Nie mg znale australijskiego kapelusza
z podwinitym rondem, wic zdecydowa si na gogle. Zapakowa sobie lunch i ruszy na poudnie
tras 664. Instynkt podpowiada mu, w jakim kierunku powinien si uda. Na poudniu znajdoway
si lasy, w ktrych bdzie mg polowa do woli. Zjecha z autostrady i skierowa si do parku
stanowego Hocking. By ciekawy, jakie tam yj zwierzta.
Wjecha do lasu, zaparkowa samochd i ruszy pieszo. Gdy wszed gbiej w las, zacz si lizga
na igach sosnowych pokrywajcych ziemi. Oddycha gboko. Dobrze byo przebywa na wiecie
i wdrowa w lenej ciszy.
Szed przez blisko godzin. Od czasu do czasu sysza pierzchajce na boki wiewirki, ale poza

tym nie byo adnych oznak, e w pobliu s jakie zwierzta. ciemniao si. Walter zacz si
niecierpliwi i wtedy na gazi wierka zobaczy spasionego czarnego kruka. Wycelowa
byskawicznie i wystrzeli. Ptak spad. Walter poczu nagle zawrt gowy i opuci wiat...
Barbarzyca powiedzia lodowatym tonem Arthur. Zabijanie zwierzt jest wbrew zasadom.
Dlaczego on wzi moj bro? zapyta Ragen.
Zostawie j niezabezpieczon odrzek Arthur. To te byo wbrew zasadom.
Nieprawda. Umwilimy si, e jedna sztuka broni bdzie zawsze dostpna, cho poza
zasigiem dzieci, na wypadek, gdyby pojawi si jaki intruz. Walter nie mia prawa jej wzi.
Arthur westchn.
Lubiem go, naprawd. To energiczny mody czowiek, na ktrym mona polega. I obdarzony
zmysem orientacji. Zawsze czyta o Australii, a Australia to w kocu cz imperium brytyjskiego.
Pewnego razu zaproponowa, ebym przeledzi ewolucj kangura. Teraz obawiam si, e jest
niepodany.
To zbyt sroga kara za jednego kruka powiedzia Ragen.
Arthur spojrza na niego surowo.
By moe przyjdzie chwila, kiedy ty bdziesz musia w obronie wasnej zabi jakiego
czowieka, jednak nie bd tolerowa odbierania ycia biednym niewinnym stworzeniom.
Arthur pochowa kruka i wrci do samochodu. Allen, ktry sysza ostatni cz rozmowy,
pojawi si na wiecie i pojecha do domu.
Zabi kruka i myli, e jest myliwym polujcym na grubego zwierza. Co za idiota!

Allen poczu si zmczony caonocn jazd do Lancasteru. Odstawi butelk z coca-col, z ktrej
popija, i zobaczy owietlony napis informujcy, e jest tu przydrony parking, na ktrym mona
odpocz. Postanowi si zatrzyma. Zaparkowa w pobliu toalety dla mczyzn i zamkn oczy...
Danny podnis gow i zacz si zastanawia, co robi za kierownic. Przypomniawszy sobie
instrukcje Arthura, przesun si na miejsce pasaera, eby poczeka na kogo, kto poprowadzi

samochd. Wtedy zorientowa si, e znajduje si obok toalety, z ktrej nieraz korzysta. Zauway
te dwa inne samochody. W kadym z nich kto siedzia. W jednym kobieta w mikkim kapeluszu,
a w drugim mczyzna. Oboje siedzieli bez ruchu. Danny pomyla, e pewnie tak jak on wyszli
niespodziewanie na wiat i czekaj na kogo, kto poprowadzi samochd.
Bardzo chcia, eby kto si pojawi. By zmczony i chciao mu si siusiu. Kiedy wysiad
z samochodu i szed do mskiej toalety, zauway, e tamta kobieta te wysiada ze swojego
samochodu.
Danny stan przy niskim pisuarze przeznaczonym dla maych chopcw, rozpi rozporek i zacz
dre z zimna. Usysza kroki i skrzypnicie drzwi. Do toalety wesza tamta kobieta. Zdziwio go to.
Zarumieni si i odwrci tak, eby nie zobaczya, jak siusia.
Hej, kochanie odezwaa si kobieta jeste gejem?
Jej gos nie by kobiecy. Bo w rzeczywistoci nie bya to kobieta, tylko mczyzna w damskim
ubraniu, w kapeluszu, z wyzywajcym makijaem i czarn kropk na policzku. Wyglda jak Mae
West w filmie.
Hej, choptasiu powiedzia mczyzna przebrany za kobiet daj mi possa swojego kutaska.
Danny pokrci gow i zacz si wycofywa, ale wtedy do toalety wszed ten drugi mczyzna.
Hej powiedzia przystojniak z niego. Zabawmy si.
Chwyci Dannyego za konierz i przypar do ciany. Ten drugi, przebrany za kobiet, sign mu
do rozporka. Danny, przestraszony, zamkn oczy.
Ragen zapa tego nieprzebranego za rk, wykrci mu j i rzuci nim o cian. Kiedy mczyzna
osun si, uderzy go kolanem w klatk piersiow.
A potem odwrci si, zobaczy kobiet i zamar w bezruchu. Nie mg uderzy kobiety. Jednak
kiedy usysza sowa O Boe, ty draniu, zorientowa si, e to przebrany mczyzna. Wycign
rk, chwyci go i przypar do ciany okciem, patrzc rwnoczenie, czy ten drugi nie wstaje.
Obaj na ziemi! rozkaza, walc transwestyt w odek.
Transwestyta zgi si wp i osun na podog. Ragen zabra obu mczyznom portfele, jednak
gdy ju wychodzi z ich dowodami tosamoci, transwestyta zerwa si i chwyci go za pasek.
Oddaj to, draniu!
Ragen odwrci si i kopn go w krocze. Kiedy transwestyta upad, kopn go drug nog
w twarz. Z nosa mczyzny buchna krew. Mczyzna zakrztusi si wybitymi zbami.
Bdziesz y powiedzia spokojnie Ragen. Ja bardzo uwaam, ktre koci ami.
Popatrzy na drugiego mczyzn, lecego na pododze. Ten nie dosta co prawda w twarz, ale
z jego ust pyna krew. Tak jak obliczy Ragen, cios w splot soneczny spowodowa nacisk na
nagoni i pknicie naczy krwiononych. Ten take bdzie y. Ragen zdj mu z przegubu
zegarek marki Seiko.

Znalazszy si ju na zewntrz, Ragen zauway dwa puste samochody. Podnis kamie i rozbi
w nich reflektory. Bez wiate nie pojad za nim.
Ragen ruszy do domu, wszed do mieszkania, rozejrza si, by si upewni, e jest bezpiecznie,
i opuci wiat...
Allen otworzy oczy, zastanawiajc si, czy musi i do toalety. Pokrci gow, gdy przekona
si, e jest w domu. Nie chciao mu si ju siusia. Rce mia posiniaczone. I co to jest, to co na
prawym bucie? Dotkn.
Jezu Chryste! zawoa. Czyja to krew? Kto, u diaba, si bi? Chc wiedzie. Mam prawo
wiedzie, co si dzieje.
Ragen musia obroni Dannyego powiedzia Arthur.
Co si stao?
Arthur wyjani im wszystkim:
To bardzo wane, eby najmodsi wiedzieli, e przydrone toalety s w nocy niebezpieczne.
Jest rzecz znan, e po zmroku krc si tam homoseksualici. Ragen musia uratowa Dannyego
z niebezpiecznej sytuacji, w ktr wplta go Allen.
O Jezu, to nie bya moja wina. Ja nie chciaem opuci wiata i nie zmusiem Dannyego, eby
si pojawi. Kto, u diaba, wie, kto znika, a kto si pojawia, i co oni wszyscy robi w czasie
pomieszania?
Ja powinienem by tam by powiedzia Philip. Rozprawibym si z tymi pedaami.
Oni by ci zabili stwierdzi Allen.
Albo zrobiby co gupiego wczy si Arthur. Na przykad zabiby jednego z nich.
I wtedy zostalibymy oskareni o morderstwo.
Ale...
A poza tym nie wolno ci wychodzi na wiat doda Arthur stanowczo.
Wiem, ale chciabym tam by.
Zaczynam podejrzewa, e krade czas i wykorzystywae okresy pomieszania, eby mc
dawa upust swoim antyspoecznym skonnociom.
Kto? Ja? Nie.
Wiem, e wychodzie na wiat. Jeste narkomanem i szkodzie swojemu ciau i umysowi.
Zarzucasz mi kamstwo?
Skonno do kamstwa to jedna z twoich cech. Jeste androidem z defektem i zapewniam ci,
e jeli to bdzie ode mnie zaleao, nigdy wicej nie zdobdziesz panowania nad wiadomoci
Philip zapad si z powrotem w ciemno, zastanawiajc si, co to jest android. Nie mia zamiaru
prosi Arthura o wyjanienie. Nie chcia da temu cholernemu Angolowi tej satysfakcji. Wyjdzie na
wiat, gdy bdzie po temu okazja. Wiedzia, e dominujca pozycja Arthura osaba od czasu

Zanesville. Kiedy pojawi si narkotyki marihuana czy LSD on, Philip, wyjdzie na wiat i da
Arthurowi popali.
W tydzie pniej, gdy Philip wyszed na wiat, opowiedzia Wayneowi Luftowi, jednemu ze
swoich odbiorcw narkotykw, co si wydarzyo na parkingu przy autostradzie.
Cholera skomentowa to Luft. Nie wiedziae, e w takich miejscach roi si od pedaw?
Nie powiedzia Philip. Byem zaskoczony. Nienawidz pieprzonych pedaw.
Ja te.
Moe bymy dali w ko paru z nich? zaproponowa Philip.
Jak?
Wiemy, e w nocy przyjedaj na takie parkingi. Wic moemy si tam zaczai. Wyczycimy
teren.
I moemy ich obrabowa powiedzia Luft. Przyda nam si troch szmalu na wita. A przy
tym oczycimy teren z pedaw. eby mogli tam przyjeda porzdni ludzie.
No rozemia si Philip tacy jak my.
Luft wycign map drogow i zaznaczy parkingi w hrabstwach Fairfield i Hocking.
Pojedziemy moim samochodem powiedzia Philip. Jest szybki.
Philip wzi ze sob ozdobny miecz, ktry znalaz w mieszkaniu.
Koo parkingu w pobliu Rockbridge w hrabstwie Hocking zauwayli volkswagena garbusa,
stojcego przed msk toalet. W rodku siedziay dwie osoby. Philip zatrzyma pontiaka po
przeciwnej stronie autostrady. Wzi dwa preludiny, ktre da mu Luft. Postanowili czeka.
Siedzieli przez p godziny, obserwujc volkswagena. Ale nikt z niego nie wysiad ani do niego nie
wsiad.
Musi ich by tam dwch odezwa si Luft. Bo kto inny staby tak dugo przed msk
toalet o drugiej nad ranem?
Pjd sprawdzi powiedzia Philip. Z mieczem. Jeeli oni wejd za mn do rodka, ty wejd
za nimi z broni.
Philip czu si wspaniale, przechodzc przez autostrad, z mieczem pod marynark, a potem
wchodzc do toalety. Tak jak si spodziewa, dwaj mczyni poszli za nim.
Kiedy si zbliyli, poczu dreszcz. Nie by pewien, czy to oni robi na nim takie wraenie, czy tak
dziaa narkotyk. Wycign miecz i chwyci jednego z mczyzn. Ten drugi by opasym niedorajd.
Kiedy wszed Luft i przyoy mu do plecw bro, peda zacz si trz jak galareta.
Dobra, peday pierdolone! krzykn Luft. Kadcie si na podog!
Philip odebra grubasowi portfel, sygnet i zegarek. Luft obrobi tego drugiego.
Potem Philip kaza im i do samochodu.
Gdzie nas chcecie wywie? zapyta grubas, szlochajc.

 Do lasu, na may spacerek.

Zjechali z autostrady na pust wiejsk drog i tam, na pustkowiu, wysadzili swoich pasaerw.
atwo poszo powiedzia Luft.
Tak przyzna Philip to zbrodnia doskonaa.
Ile zarobilimy?
Sporo. Byli nadziani. Mamy te karty kredytowe.
Cholera, czowieku powiedzia Luft. Rzucam prac i bd si tym zajmowa. atwo zarobi
na ycie.
To bdzie praca w sektorze usug komunalnych powiedzia z umiechem Philip.
Gdy znalaz si ju w mieszkaniu, opowiedzia Kevinowi o tej zbrodni doskonaej. Wiedzia, e
teraz nastpi u niego kryzys. Wzi wic kilka tabletek uspokajajcych, ktre miay mu pomc
w mikkim ldowaniu...

Tommy ubra choink, zainstalowa na niej wiata i pooy pod drzewkiem prezenty dla
Marlene i dla rodziny. Bardzo si cieszy na wizyt na Spring Street, gdzie mia si zobaczy
z mam, z Delem, z Kathy oraz z jej chopakiem, Robem.
Na Spring Street wszystko szo dobrze, dopki Rob i Kathy nie weszli do salonu, a na wiecie nie
pojawi si Kevin.
Hej, masz wietn skrzan kurtk powiedzia Rob. Zauwayem te, e masz nowy
zegarek.
Kevin podnis do gry zegarek marki Seiko.
Najlepszy, jaki mona dosta.
Zastanawiaam si nad tym, Billy odezwaa si Kathy. Przecie w fabryce nie zarabiasz tak
dobrze. Skd masz pienidze?
Kevin umiechn si.
Odkryem, jak si popenia zbrodnie doskonae.

Kathy spojrzaa na niego przenikliwie. Czua, e znowu jest co nie tak. Nie podobaa jej si ta
jego ironia.
O czym ty mwisz?
Ograbiem paru pedaw na parkingu przy autostradzie. Policji nie uda si odkry, kto to
zrobi. Nie ma mowy. Nie zostawiem odciskw palcw ani niczego takiego. A poza tym oni nie
odwa si pj z tym na policj. Mieli pienidze i karty kredytowe. Jeszcze raz podnis rk,
demonstrujc zegarek.
Kathy nie moga uwierzy wasnym uszom. Billy nigdy w ten sposb nie mwi.
artujesz, prawda?
Umiechn si i wzruszy ramionami.
Moe tak, a moe nie.
Kiedy do salonu weszli Del i Dorothy, Kathy przeprosia wszystkich i posza do schowka w hallu.
Nie znalazszy niczego w nowej skrzanej kurtce Billyego, wysza do samochodu. W schowku
samochodowym znalaza oczywicie portfel. Byy te karty kredytowe, prawo jazdy oraz dowd
tosamoci jakiego pielgniarza. Wic Billy wcale nie artowa. Kathy siedziaa przez chwil
w samochodzie, zastanawiajc si, co robi. Woya portfel do swojej torebki i postanowia, e musi
z kim porozmawia.

Gdy Billy wyszed, pokazaa Delowi i matce, co znalaza.

Boe wszechmogcy powiedziaa Dorothy. Nie mog w to uwierzy.
Del obejrza portfel.
A dlaczego nie? Ja w to wierz. Wiemy teraz, skd mia pienidze na to wszystko.
Musisz zadzwoni do Jima powiedziaa Kathy. Jim musi przyjecha do domu i postara si
wpyn na Billyego. Mam w banku troch pienidzy. Zapac za jego bilet na samolot.
Dorothy zadzwonia do Jimiego i bagaa go, eby wzi urlop i przyjecha do domu.
Twj brat ma kopoty. Jest zamieszany w co bardzo zego. Jeeli nie naprawi swojej winy, to
obawiam si, e bdziemy musieli pj na policj.
Jim zaatwi sobie urlop i przyjecha do domu na dwa dni przed Boym Narodzeniem. Del
i Dorothy pokazali mu portfel i wycinki z Lancaster Eagle-Gazette dotyczce napadw
rabunkowych na parkingach przy autostradzie.
Musisz si przekona, czy moesz na niego jako wpyn powiedzia Del do Jima. Bg wie,
e prbowaem by dla niego jak ojciec. Przez pewien czas, po jego wyjciu z Zanesville, mylaem,
e Billy zastpi mi mojego wasnego chopca wie, Panie, nad jego dusz ale Billy nie sucha
nikogo.
Jim obejrza zawarto portfela, podszed do telefonu i wykrci numer widniejcy w dowodzie

tosamoci. Doszed do wniosku, e musi sam to sprawdzi.

Pan mnie nie zna powiedzia, gdy zgosi si jaki mczyzna ale ja mam co, co moe by
dla pana wane. Prosz pozwoli mi zada hipotetyczne pytanie. Gdyby kto wiedzia, e jest pan
pielgniarzem, a dowiedzia si tego z pana dowodu tosamoci, to co by pan na to powiedzia?
Powiedziabym, e ten kto ma mj portfel odrzek mczyzna po chwili milczenia.
Dobrze odrzek Jim a czy moe mi pan powiedzie, jak wyglda pana portfel i co jeszcze
w nim jest?
Mczyzna opisa portfel i jego zawarto.
Jak to si stao, e pan go zgubi?
Znajdowaem si na parkingu przy autostradzie midzy Athens a Lancasterem. Dwaj faceci
weszli do mskiej toalety. Jeden z nich mia pistolet, a drugi miecz. Zabrali nam portfele, a potem
wywieli nas do lasu i tam wysadzili.
Jaki mieli samochd?
Facet, ktry mia miecz, prowadzi niebieskiego pontiaka Grand Prix.
Tu mczyzna poda numer rejestracyjny.
Skd ma pan tak pewno, e to by ten samochd i e taki mia wanie numer?
Ktrego dnia widziaem go w rdmieciu koo jakiego sklepu. Staem nie dalej jak
pidziesit stp od tego faceta, ktry wtedy, na parkingu mia miecz. Poszedem za nim do
samochodu. Poznaem go, to by ten sam osobnik.
Dlaczego nie zawiadomi pan policji?
Poniewa staram si o now prac, a jestem homoseksualist. Jeeli poinformuj policj o tym
incydencie, zdemaskuj nie tylko siebie, ale take kilku moich przyjaci.
W porzdku powiedzia Jim zamy, e nie chce pan demaskowa siebie ani przyjaci.
Biorc to pod uwag, dopilnuj, eby paski portfel wraz z zawartoci zosta panu zwrcony. Ale
pozostan anonimowy. Otrzyma pan portfel poczt.
Odoywszy suchawk, Jim opad na oparcie i zaczerpn powietrza. Popatrzy na matk, Dela
i Kathy.
Billy ma kopoty powiedzia i podnis ponownie suchawk.
Do kogo teraz dzwonisz? zapytaa Kathy.
Powiem Billyemu, e chc przyj jutro i zobaczy jego nowe mieszkanie.
Ja pojad z tob oznajmia Kathy.

Na drugi dzie wieczorem, a bya to Wigilia Boego Narodzenia, Tommy powita Kathy i Jima
przy drzwiach. By boso. Za nim, w rogu pokoju staa jasno owietlona choinka, a wok niej leay
prezenty. Na cianie wisiay dwa skrzyowane ozdobne miecze.

Kiedy Jim i Tommy rozmawiali, Kathy, przeprosiwszy ich, posza na gr. Chciaa sprawdzi, czy
znajdzie dalsze dowody na to, co robi Billy.
Odpowiedz mi na jedno pytanie powiedzia Jim, kiedy zostali sami. Skd wzie fors na to
wszystko? Na to mieszkanie, na prezenty, ubrania, zegarek?
Moja dziewczyna pracuje odrzek Tommy.
Marlene paci za to wszystko?
No, sporo z tych rzeczy jest te na kredyt.
Jeeli nie bdziesz uwaa, to karty kredytowe mog ci wykoczy. Mam nadziej, e nie
posuwasz si za daleko, korzystajc z nich.
Jim, ktry w Siach Powietrznych ukoczy kurs technik przesuchiwania, postanowi teraz
wykorzysta swoje umiejtnoci w tym zakresie i pomc bratu. Jeeli uda mu si skoni Billyego,
eby o tym mwi, eby przyzna, e postpowa le, to moe zdoa go jako uchroni przed
wizieniem.
Noszenie przy sobie kart kredytowych jest niebezpieczne powiedzia. Kto moe je ukra
i wyczyci twoje konto. Czytaem w gazetach o wypadkach kradziey na parkingach przy
autostradzie. To si moe przytrafi take i tobie.
Jim zauway dziwny wyraz oczu Billyego, co w rodzaju chmury, jakiego transu. Przypomniao
mu si, e tak wyglda Chalmer Milligan przed atakiem wciekoci.
Hej, dobrze si czujesz?
Kevin podnis wzrok i zacz si zastanawia, co tu robi Jim i od jak dawna jest w mieszkaniu.
Spojrza szybko na swj nowy zegarek. Bya za pitnacie dziesita.
Co? zapyta.
Pytaem, czy dobrze si czujesz.
Oczywicie. Dlaczego miabym czu si le?
Mwiem ci, eby ostronie obchodzi si z kartami kredytowymi. No bo wiesz, zdarzaj si te
kradziee na parkingach.
Tak, czytaem o nich.
Syszaem, e niektrzy z okradzionych s homoseksualistami.
Tak. Zasuyli na to.
Co chcesz przez to powiedzie?
A dlaczego peday miayby mie tyle pienidzy?
Ale ten, kto ich okrad, musi uwaa. Bo za takie co grozi dugoletnie wizienie.
Kevin wzruszy ramionami.
Musieliby znale tych ludzi. Musieliby te im to udowodni.
Ty na przykad masz na cianie taki miecz, jaki opisywa jeden z okradzionych.

 Nie mog udowodni, e to ten sam.

By moe, ale ci zodzieje mieli te bro.
Hej, ja nie miaem broni. Nie mog mnie aresztowa.
Tak, ale jeeli zapi jednego, wpadnie te i drugi.
Nie mog stwierdzi, e miaem z tym zwizek upiera si Kevin. Peday nie zo skargi.
Nie ma te adnych odciskw palcw ani niczego takiego.
Kathy zesza na d i siedziaa z nimi przez par minut. Kiedy Billy poszed na gr do azienki,
daa Jimowi to, co znalaza.
Jezu Chryste powiedzia cicho Jim. Tyle kart kredytowych jakich obcych ludzi. Jak,
u diaba, mamy go z tego wycign?
Musimy mu pomc. Wszystko to nie jest w stylu Billyego.
Wiem. Moe trzeba rozmwi si z nim otwarcie.
Kiedy Kevin wrci na d, Jim pokaza mu karty kredytowe.
To wanie miaem na myli, Billy. To ty dokonae tych rozbojw, a dowody twojej winy s tu,
w twoim mieszkaniu.
Nie mielicie prawa wchodzi do mojego domu i przeszukiwa go! krzykn Kevin
z wciekoci.
Billy powiedziaa Kathy my prbujemy ci pomc.
To jest moje mieszkanie, a wy zrobilicie rewizj bez nakazu.
Ja jestem twoim bratem, a Kathy jest twoj siostr. Prbujemy ci...
Dowody znalezione bez nakazu przeszukania nie byyby uznane w sdzie.
Jim kaza Kathy poczeka na siebie w samochodzie, na wypadek gdyby miao doj do
rkoczynw. Kiedy zwrci si ponownie do brata, Kevin ruszy w stron kuchni.
Suchaj, Billy, kupujesz to wszystko za pomoc kart kredytowych. Zapi ci na tym.
Nigdy si nie dowiedz upiera si Kevin. Kupuj par rzeczy, a potem wyrzucam kart.
A napadam tylko na pedaw i na ludzi, ktrzy krzywdz innych.
To jest przestpstwo, Billy.
To moja sprawa.
Ale pakujesz si w kopoty.
Suchaj, nie masz prawa wtrca si w moje sprawy. Nic ci do tego, co robi. Jestem dorosy.
Mieszkam ju sam. Postpuj tak, jak uwaam. A poza tym, ty ju dawno wyprowadzie si
z domu.
To prawda, ale my troszczymy si o ciebie.
Nie prosiem ci, eby tu przyszed. I chc, eby si std natychmiast wynis.
Nie wyjd, dopki nie pozbdziemy si tego wszystkiego.

Kevin zapa swj skrzany paszcz.

No to ja wyjd.
Jim, ktry zawsze by silniejszy od swego modszego brata i ktry w wojsku wiczy sztuki walki,
zagrodzi Kevinowi drzwi. Zwarli si i siowali przez chwil. Jim nie mia zamiaru stosowa
przemocy, ale gdy odepchn Kevina, ten upad na choink, przewracajc j na cian i na
prezenty. Pudeka z prezentami zostay zgniecione. Lampki si potuky. Przewd zosta wyrwany
z kontaktu i wiata zgasy.
Kevin wsta i ruszy ponownie do drzwi. Nie umia walczy i nie chcia bi si z Jimem, ale chcia
wyj z mieszkania. Jim chwyci go za koszul i przypar do baru.
Kevin znikn ze wiata...
Gdy Ragen uderzy si o bar, natychmiast uwiadomi sobie, kto go atakuje, cho nie mia
pojcia dlaczego. Nigdy nie lubi Jima. Nigdy mu nie wybaczy tego, e odszed z domu, e zostawi
kobiety i Billyego z Chalmerem. Widzc, e Jim zagradza mu drzwi, sign do tyu, wzi z baru
n i cisn nim. N utkwi w cianie tu obok gowy Jima.
Jim zamar w bezruchu. Nigdy dotychczas nie widzia na twarzy Billyego takiego wyrazu zimnej
nienawici. Nie widzia te nigdy, by Billy reagowa tak gwatownie. Patrzy na n chwiejcy si
w cianie o par cali od jego wasnej gowy i uwiadomi sobie, e brat nienawidzi go tak bardzo, e
jest zdolny go zabi. Odsun si, a Ragen w milczeniu przeszed obok niego i, boso, wyszed na
nieg...
Danny, znalazszy si na zewntrz, zacz si zastanawia, co robi na mrozie, na ulicy, w podartej
koszuli, bez butw i rkawiczek. Odwrci si i wszed z powrotem do domu, dziwic si, e Jim stoi
w drzwiach i patrzy na niego jak na wariata.
Danny spojrza w gb mieszkania i zobaczy przewrcon choink i zniszczone prezenty. Nagle
ogarn go strach.
Nie miaem zamiaru przewrci choinki powiedzia Jim, zdumiony ponown niewiarygodn
zmian, jaka zasza na twarzy brata.
Zimna furia ustpia i teraz Billy kuli si ze strachu i dra.
Zepsue mi choink zaszlocha Danny.
Przepraszam.
Mam nadziej, e bdziesz mia wesoe wita zawodzi Danny bo zepsue mi moje.
Kathy, ktra czekaa w samochodzie, wpada teraz do mieszkania z poblad twarz.
Idzie policja.
W chwil pniej usyszeli pukanie do drzwi. Kathy spojrzaa na Jima, a potem na Billyego,
ktry paka jak mae dziecko.
Co zrobimy? powiedziaa. Co bdzie, jeeli oni...

 Lepiej ich wpuszcz powiedzia Jim.

Otworzy drzwi i wpuci dwch policjantw.
Dostalimy meldunek o zakcaniu spokoju powiedzia jeden z nich, zagldajc do salonu.
Skarg zoyli pastwa ssiedzi doda drugi policjant.
Przepraszam, panie sierancie.
Jest Wigilia Boego Narodzenia powiedzia pierwszy policjant. Ludzie spdzaj ten czas
z dziemi. A tu co si dzieje?
To tylko rodzinna sprzeczka powiedzia Jim. Ju po wszystkim. Nie wiedzielimy, e robimy
tyle haasu.
Policjant zapisa co w notatniku.
No dobra, uspokjcie si pastwo.
Gdy policjanci wyszli, Jim wzi swj paszcz.
Dobra, Billy, musz si poegna. Bd w Lancasterze tylko kilka dni, a potem wracam do
bazy.
Gdy Jim i Kathy wyszli, ich brat wci paka.

Drzwi zatrzasny si, a Tommy rozejrza si przeraony. Do mu krwawia. Wyj z niej

kawaeczki szka i przemy skaleczenia, zastanawiajc si, gdzie si podziali Kathy i Jim i dlaczego
w mieszkaniu panuje taki baagan. Tak bardzo si stara, eby choinka bya pikna, i oto co z niej
teraz zostao. I co si stao ze wszystkimi prezentami, ktre on i pozostali zrobili wasnorcznie? Na
grze mia obraz dla Jima pejza morski, ktry Jimowi na pewno by si bardzo spodoba i chcia
mu go da.
Podnis choink, prbujc j doprowadzi do przyzwoitego stanu, ale wikszo ozdb ulega
zniszczeniu. Choinka przedtem bya taka pikna. Zaledwie zdy pooy pod ni prezent dla
Marlene, kiedy ta zjawia si w mieszkaniu. Zaprosi j bowiem na Wigili.
Marlene przerazi widok baaganu panujcego w salonie.
Co si stao? zapytaa.
Waciwie nie wiem powiedzia Tommy i prawd mwic, nic mnie to nie obchodzi. Wiem
tylko, e ci kocham.
Pocaowaa go i zaprowadzia do sypialni. Wiedziaa, e w takich chwilach, gdy wszystko mu si
mieszao, bardzo jej potrzebowa.
Tommy zaczerwieni si i zamkn oczy. Idc za ni, zastanawia si, jak to si dzieje, e znika ze
wiata, zanim przekroczy prg sypialni.
W dzie Boego Narodzenia Allen, ktry nie mia pojcia, co zaszo poprzedniego dnia, przesta

si zastanawia, dlaczego w salonie jest taki baagan. Pyta rne osoby we wasnej gowie, ale nikt
mu nie odpowiedzia. Boe, jak on nienawidzi tych okresw pomieszania. Doprowadzi prezenty do
jako takiego stanu, zapakowa je ponownie i zaadowa do samochodu wraz z obrazem, ktry
Tommy namalowa dla Jima.
Gdy znalaz si na Spring Street, zacz si dowiadywa, co zaszo poprzedniego wieczoru. Jim
by na niego strasznie zy za to, e cisn w niego noem, a Kathy, Del i mama mieli do niego
pretensj o jakie napady rabunkowe.
To ty dokonae tych napadw na parkingach krzycza Del i w dodatku jedzie
samochodem zarejestrowanym na matk.
Nie wiem, o czym mwisz odpowiedzia podniesionym gosem Allen i wymachujc rkoma
w gecie oburzenia, poszed na gr.
Kiedy by na grze, Del sprawdzi kieszenie jego kurtki i znalaz kluczyki od samochodu. Razem
z Kathy, Jimem i Dorothy wyszli, eby przeszuka baganik. Znaleli tam karty kredytowe, prawo
jazdy oraz map drogow. Na mapie zaznaczone byy parkingi.
Kiedy po chwili si obejrzeli, zobaczyli, e Billy stoi przy drzwiach i obserwuje ich.
To ty to zrobie powiedzia Del, potrzsajc mu przed nosem dowodami.
Nie ma si o co martwi odrzek Kevin. Nie zapi mnie. To jest zbrodnia doskonaa. Nie
zostawiem adnych odciskw palcw, adnych ladw, a te peday nie zo meldunku.
Ty cholerny idioto! krzykn Del. Jim zadzwoni do faceta, ktremu ukrade portfel. Ten
facet powiedzia, e widzia ci w miecie. Wcigne ca rodzin w t swoj przeklt zbrodni
doskona.
Po tych sowach wyraz twarzy Billyego zmieni si diametralnie w miejsce spokoju w jego
oczach pojawia si panika.
Rodzina postanowia pomc Billyemu, pozbywajc si dowodw. Jim mia zabra pontiaka do
Spokane i spaca za niego raty. Billy mia si wyprowadzi z Somerford Square i zamieszka
w mniejszym mieszkaniu na Maywood Avenue.
Kiedy tak debatowali, Danny sucha ich, zastanawiajc si, o czym mwi i kiedy wreszcie
otworz prezenty.

ROZDZIA SZESNASTY

W rod, smego stycznia, gdy Tommy jad lunch z Marlene w centrum handlowym Memorial
Plaza, zauway samochd dostawczy podjedajcy do apteki Graya. Jaki mczyzna wnis do
rodka due pudo.
Dostawa narkotykw mrukn Tommy. Farmaceuci bd dzi dugo pracowali.
Marlene popatrzya na niego zaciekawiona, a on sam nie mia pojcia, dlaczego to powiedzia.
Kevin zamierza obrabowa aptek. Przedstawi swj plan Wayneowi Luftowi i drugiemu
koledze, Royowi Baileyowi. Oni mieli dokona rabunku i wzi sobie lwi cz pienidzy i lekarstw.
A on za to, e wszystko zaplanowa mia dosta dwadziecia procent.
Tej nocy, stosujc si do instrukcji Kevina, Wayne i Roy, czatowali pod aptek do wp do
drugiej nad ranem, a potem sterroryzowali farmaceut broni, zmusili go do wejcia do apteki
i obrobili sejf oraz ukradli wszystkie narkotyki.
Dziaajc nadal zgodnie z planem Kevina, pojechali do lasu, przemalowali swojego biaego
dodgea na czarno, po czym udali si po Kevina. Gdy znaleli si w mieszkaniu Roya, Kevin
sprawdzi, jakie maj narkotyki. Byy tam: ritalin, preludin, demerol, seconal, quaalude, dilaudid,
a take inne.
Kevin oceni, e jeeli sprzedadz je na ulicy uzyskaj jakie trzydzieci do trzydziestu piciu
tysicy. Gdy powiedzia o tym kumplom, na ich twarzach pojawi si wyraz chciwoci. Potem kady
z nich co zay. Wayne i Roy kolejno proponowali Kevinowi, e wsplnie wyroluj tego trzeciego.
Nad ranem, gdy obaj byli nieprzytomni, Kevin zapakowa pienidze i leki do dwch walizek
i odjecha do Columbus. Wiedzia, e ani Wayne, ani Roy nie odway si upomnie o swoje. Bo

obydwaj bali si go. Od czasu do czasu powtarzali mu, e z niego wariat, i wspominali, jak,
posugujc si karabinem maszynowym, zniszczy samochd pewnego faceta.
Kevin spodziewa si jednak, e donios na policj. Rwnoczenie wiedzia, e skoro on pozbdzie
si narkotykw, nikt nie bdzie mg mu nic zrobi. Farmaceuta widzia twarze Waynea i Roya,
a nie jego twarz. Nie byo wic nic, co by wskazywao na to, e on mia cokolwiek do czynienia
z tym rabunkiem.
Kiedy Marlene na drugi dzie przeczytaa w Lancaster Eagle-Gazette wiadomo
o obrabowaniu apteki Graya, zrobio jej si sabo.
Kilka dni pniej spotkaa si z Tommym podczas przerwy na lunch. Bya zaskoczona, e
pomalowa biaego dodgea na czarno i e zrobi to tak niechlujnie.
To ty to zrobie, prawda? zapytaa szeptem.
Co zrobiem? Pomalowaem samochd? zapyta Tommy z niewinn min.
Ty obrabowae aptek Graya.
Co ty! Uwaasz mnie za kryminalist? Marlene, ja nic o tym nie wiem. Przysigam!
Bya zmieszana. Co jej mwio, e jest winien, jednak z drugiej strony by tak szczerze oburzony
tym oskareniem. On pomylaa albo mwi prawd, albo jest najlepszym aktorem na wiecie.
Pokadam w Bogu nadziej, e nie jeste w to zamieszany powiedziaa.
Gdy si rozstali, Allen zacz si jednak denerwowa, mylc o oskareniach Marlene. Mia
wraenie, e co jest nie tak. Jadc z powrotem do pracy, doszed do wniosku, e potrzebuje
pomocy.
Suchajcie, chopaki powiedzia gono. Mamy kopoty.
W porzdku, Allenie odezwa si Arthur. Jed dalej.
A ty nie chcesz przej kierownicy?
Ja wolabym nie prowadzi. Nie czuj si pewnie na amerykaskich drogach. Jed dalej.
Czy wiesz, co si dzieje?
Byem tak zajty badaniami naukowymi, e waciwie nie wiem, podejrzewam jednak, e
ktry z niepodanych krad czas i popenia przestpstwa.
Prbowaem ci o tym powiedzie.
Czuj, e potrzebny nam jest Ragen powiedzia Arthur. Moesz go znale?
Prbowaem. Ale jego nigdy nie ma, kiedy jest potrzebny.
No to ja sprbuj. A ty skup uwag na prowadzeniu samochodu.
Arthur bada swj umys, wpatrywa si w gb, w ciemno poza miejscem. Widzia
poszczeglne osoby. Niektre z nich spay w kach, inne siedziay w ciemnoci. Niepodani nie
chcieli na niego patrze wygnawszy ich z miejsca, nie mia ju nad nimi kontroli. W kocu znalaz
Ragena, ktry bawi si z Christene.

 Jeste potrzebny, Ragenie. Kto popeni przestpstwo lub kilka przestpstw, wskutek czego
teraz moemy znale si w niebezpieczestwie.
To nie mj problem odrzek Ragen. Ja nie popeniem tych przestpstw.
Jestem pewien, e mwisz prawd, ale pozwl, e ci przypomn: jeeli jeden z nas pjdzie do
wizienia, to w wizieniu znajd si take dzieci. Wyobra sobie Christene w tym otoczeniu,
wyobra sobie liczn ma dziewczynk w jednej celi z rnymi zboczecami i maniakami
seksualnymi.
W porzdku powiedzia Ragen. Znasz moj sabo.
Musimy si zorientowa, co si dzieje.
Arthur rozpocz przesuchiwanie. Zadawa pytania kolejnym wewntrznym osobom i cho by
pewien, e niektrzy niepodani kami zacz ksztatowa sobie jakie wyobraenie o sytuacji.
Tommy powiedzia mu, e Marlene podejrzewa, i on jest zamieszany w napad na aptek Graya,
powiedzia mu te, e wczeniej widzia, jak do apteki dostarczano narkotyki.
Walter owiadczy, e nie dotyka broni Ragena od czasu, gdy zosta wygnany z miejsca po
zabiciu kruka, ale przypomnia sobie, e sysza gos mwicy z brooklyskim akcentem o zbrodni
doskonaej, popenionej na parkingu przy autostradzie. Philip przyzna w kocu, e dokona
napadw na parkingach, ale stwierdzi, e nie ma nic wsplnego z napadem na aptek Graya.
Nastpnie Kevin przyzna si, e zaplanowa ten napad.
Ale nie byo mnie przy tym. Zaplanowaem wszystko, a potem okradem tamtych dwch.
Moliwe, e oni donieli na policj. Ale gliny nie zdoaj wykry adnego zwizku, jaki ja mgbym
mie z t spraw.
Arthur wrci do Allena i Ragena.
Zastanwcie si teraz obaj: czy jest co, co mog nam przypisa, czy jest co, za co nas mog
aresztowa?
Twierdzili zgodnie, e jeli im wiadomo nie ma niczego takiego.

Kilka dni pniej pewien paser, majcy dug wdzicznoci wobec detektywa z oddziau
zwalczajcego handel narkotykami, donis, e Billy Milligan sprzeda mu pewn ilo narkotykw
odpowiadajcych opisowi rodkw skradzionych z apteki Graya. Wiadomo przekazano policji
w Lancasterze, w wyniku czego zosta wydany nakaz aresztowania Billyego.

Kiedy w poniedziaek po pracy Marlene pojawia si w mieszkaniu Billyego, Tommy da jej

piercionek zarczynowy.
Prosz, we to, Marvene powiedzia, nazywajc j pieszczotliwie. A jeeli co si ze mn
stanie, wiedz, e zawsze ci bd kocha.
Patrzya z niedowierzaniem, gdy wkada jej piercionek na palec. O takiej chwili marzya od
dawna, jednak teraz cierpiaa. Czy Billy kupi ten piercionek, bo spodziewa si, e co mu
zagraa? Marlene czua, e do oczu napywaj jej zy, ale staraa si to ukry. Bez wzgldu na to, co
zrobi pomylaa i bez wzgldu na to, co si z nim stanie, bd przy nim trwaa.
W kalendarzu pod dat 20 stycznia 1975 roku napisaa: Zarczylimy si. Moje zdumienie nie
ma granic.

Dannyego aresztowali nastpnego dnia.

Wepchnli go do samochodu policyjnego i zawieli do wizienia hrabstwa Fairfield.
Poinformowali go, jakie ma prawa i poddali go przesuchaniom. Danny nie mia pojcia, o czym
mwi.
ledztwo trwao kilka godzin. Wedug tego, co mwili policjanci, Danny zacz odtwarza sobie
przebieg wypadkw. Luft zosta zatrzymany za jazd po pijanemu i podczas przesuchania
powiedzia, e Milligan i Roy Bailey obrabowali aptek.
Danny popatrzy oszoomiony na pytajcych go policjantw. Chcieli, eby zoy dobrowolne
zeznanie. Kiedy mu zadawali pytania, sysza w gowie gos Allena, ktry mu mwi, co ma
odpowiada. Gdy przesuchanie si skoczyo, poproszono Dannyego o podpisanie zeznania. Powoli,
przygryzajc jzyk i mocno przyciskajc owek, Danny napisa: William Stanley Milligan.
A teraz czy mog i do domu? zapyta.
Jeeli zapaci pan tysic dolarw kaucji.
Danny pokrci gow, nadal nic z tego wszystkiego nie rozumiejc, a oni odprowadzili go do celi.
Tego samego dnia Marlene wpacia kaucj. Tommy wrci do domu, do Dela i Dorothy, ktrzy
porozumieli si z Georgeem Kellnerem, adwokatem, ktry broni Billyego w sprawie o gwat
popeniony na terenie hrabstwa Pickaway dwa lata wczeniej.
W czasie oczekiwania na proces Arthur dowiedzia si o innych oskareniach, wniesionych
przeciwko Milliganowi. Dwie ofiary zidentyfikoway go jako jednego z napastnikw, ktrzy je
okradli na parkingu przy autostradzie. Dnia 27 stycznia 1975 roku patrol drogowy wysun
dodatkowe zarzuty w sprawie napadw na parkujcych, dokonanych w hrabstwach Fairfield
i Hocking.
Milligana zawieziono z powrotem do wizienia hrabstwa Fairfield. Byo to dokadnie dwa lata po

tym, jak zosta osadzony w Obozie Modzieowym w Zanesville.

Allen chcia sam wystpowa we wasnej obronie. Arthur pragn udowodni, e podczas napadu
na aptek Graya nie znajdowa si w pobliu tej apteki.
A co z napadami na parkingach? zapyta Allen.
To sprawka Ragena. Ale Ragen dziaa w obronie wasnej.
Jednak oni twierdz, e byy jeszcze inne napady, czysto rabunkowe.
To nieprawda upiera si Ragen Ja nie obrabowaem tych pozostaych ofiar na parkingach.
Jednak kto to zrobi stwierdzi Allen.
Czy oni mog to udowodni? zapyta Ragen.
Skd, u diaba, mam wiedzie? powiedzia Allen. Nie byem wiadkiem tych napadw.
To co robimy? zapyta Ragen.
Cholera, co za galimatias powiedzia Arthur. Czy moemy mie zaufanie do tego
adwokata? Nie udao mu si nas wybroni dwa lata temu.
Tym razem adwokat twierdzi, e moe pj na ugod powiedzia Allen. Jeli dobrze
rozumiem, to ma by tak: jeeli przyznam si do obrabowania apteki Graya, zostan oddany pod
dozr szokowy i prawdopodobnie nie bdziemy musieli odsiadywa wyroku w kiciu.
Co to jest dozr szokowy?
Dozr szokowy jest wtedy, kiedy ci zamykaj, nie mwic ci, na jak dugo, a potem
dostarczaj ci szoku, wypuszczajc ci niespodziewanie, po czym ty, z wdzicznoci, nie popeniasz
ju wicej przestpstw.
Skoro tak powiedzia Arthur zastosujmy si do rady adwokata.
Dobra zgodzi si Allen. Przyznajemy si do winy w zamian za dozr.

Dnia 27 marca 1975 roku William Stanley Milligan przyzna si do napadu rabunkowego

i rozboju z broni w rku. Dwa miesice pniej Allen dowiedzia si, e zosta skazany na dozr
szokowy jedynie za napady na parkingach, nie za za mniejsze przewinienia. Wynikao z tego, e
bd musieli odsiedzie od dwch do piciu lat za napad na aptek Graya. Wszyscy byli
wstrznici.
Dnia 9 czerwca, po czterdziestu piciu dniach spdzonych w Zakadzie Poprawczym w Mansfield,
Allena wsadzono do niebieskiego autobusu wraz z pidziesicioma dziewicioma innymi winiami,
ktrych skutych parami miano zawie do Zakadu Karnego w Lebanon.
Allen usiowa unika wzroku uzbrojonego stranika, siedzcego w odgrodzonym pomieszczeniu
w przedniej czci autobusu. Jak wytrzymam te dwa lata? zastanawia si. Gdy autobus zatrzyma
si przed wizieniem i kiedy jego oczom ukazay si druty kolczaste i wieyczki obserwacyjne,
ogarn go wielki strach. Winiowie zostali wyprowadzeni z autobusu i poprowadzeni do wejcia.
Pierwsza ze zdalnie sterowanych bram otworzya si z sykiem, a potem zamkna za nimi. Ten
syk przypomnia Allenowi syk Chalmera. Na to wspomnienie poczu skurcz odka. Nie doszed do
drugiej bramy...
Ragen usysza syk, gdy otworzya si druga brama. Kiwnwszy gow i pocigajc nogami,
wmaszerowa wraz z innymi winiami do rodka. Arthur nie zajmowa ju pozycji dominujcej.
Ragen wiedzia, e tutaj wreszcie bdzie rzdzi on. Przez najblisze dwa do piciu lat to on i tylko
on bdzie decydowa, kto ma wyj na wiat. Ragen Vadascovinich uwiadomi to sobie
w momencie, gdy usysza gony szczk zamykajcej si za nimi elaznej bramy.

ROZDZIA SIEDEMNASTY

Ragen przekona si, e wizienie w Lebanon jest lepsze ni Zakad Poprawczy w Mansfield.
Byo nowsze, bardziej schludne i widne. Pierwszego dnia nowo przybyli wysuchali wykadu na
temat przepisw wiziennych oraz zapoznali si z informacj na temat kursw, ktre mona byo
skoczy w wizieniu, oraz prac, jakie mona tu byo wykonywa.
Zwalisty mczyzna o potnej szczce i szyi pikarza sta przed nimi ze skrzyowanymi na piersi
ramionami i koysa si na pitach w przd i w ty.
Dobra powiedzia. Ja jestem kapitan Leach. A wy pewnie mylicie, e jestecie Bg wie
kim. No to wam powiem: teraz jestecie w moich rkach! Pozwalalicie sobie na ulicach, ale tutaj za
to bekniecie. Mam zamiar da wam wycisk. Do diaba z prawami czowieka, z prawami
obywatelskimi i wszystkimi innymi. Tutaj kady z was jest tylko kawakiem misa. Wychyli si,
a dostanie w dup...
Przemawia tak przez pitnacie minut. Ragen doszed do wniosku, e prbuje ich zastraszy i e
cae to jego gadanie to puste sowa.
Nastpnie Ragen zauway, e psycholog, szczupy blondyn w okularach, stosuje t sam
taktyk.
Kady z was to teraz mniej ni zero. Jestecie tylko numerami. Nikogo nie obchodzi, kim
jestecie. Nikogo te nie obchodzi, e tu siedzicie. Jestecie przestpcami i skazacami i niczym
wicej.
Kiedy tak ich obraa, kilku nowych winiw zdenerwowao si i zaczo odpowiada okrzykami:
Za kogo ty si masz, dupku, e mwisz nam takie rzeczy?

 Co to za kurewskie gadanie?
Ja nie jestem numerem!
Co ty gadasz, pieprzony idioto?
Wsad sobie to wszystko w dup!
Ragen obserwowa reakcje winiw na agresj sown. Podejrzewa, e psycholog celowo ich
prowokuje.
Widzicie? powiedzia psycholog, celujc w nich palcem wskazujcym. Widzicie, co si dzieje?
Nie moecie przystosowa si do spoeczestwa, bo w sytuacji stresowej nie wiecie, jak siebie
kontrolowa. Reagujecie na sowa wrogoci i agresj. Moe teraz ju wiecie, dlaczego
spoeczestwo chce was odizolowa, zamkn w klatce, do czasu, a si nauczycie przystosowywa.
Winiowie, uwiadomiwszy sobie, e ich prowokowa, zaczli patrze po sobie z gupawymi
umieszkami.
Kiedy wychodzili z sali, spotkali si z szyderczymi okrzykami winiw weteranw:
Hej, patrzcie! Nowe miso!
Hej, licznotki, do zobaczenia.
O, jaki przystojniaczek. Bdzie mj.
Nie twj, tylko mj, bo to ja go pierwszy zobaczyem.
Ragen wiedzia, e te ostatnie uwagi dotycz wanie jego.
Zmierzy starych winiw lodowatym spojrzeniem.
Tej nocy w celi omawia sytuacj z Arthurem.
Tutaj ty rzdzisz powiedzia Arthur. Ale ja chciabym zauway, e cae to gadanie to nic
innego, tylko sposb, w jaki winiowie odreagowuj stres. Plot, co im lina na jzyk przyniesie,
po to, eby si pomia. Powiniene odrnia takich wiziennych artownisiw od tych, ktrzy
rzeczywicie mog by niebezpieczni.
Ragen kiwn gow.
Myl dokadnie tak samo jak ty.
Mam jeszcze jedn propozycj.
Ragen sucha, umiechajc si pod wsem. Bawio go, e Arthur czyni propozycje, zamiast
wydawa rozkazy.
Zauwayem, e winiowie ubrani w zielone uniformy szpitalne s jedynymi ludmi poza
stranikami ktrym wolno chodzi rodkiem korytarza. Kiedy przyjdzie czas na staranie si
o prac, Allen powinien poprosi o przydzielenie do wiziennego szpitala.
Z jakiego powodu?
Praca w szpitalu powinna zapewni dzieciom pewien margines bezpieczestwa. W spoecznoci
wiziennej ten, kto pracuje w szpitalu, cieszy si szacunkiem, bo kady z winiw wie, e ktrego

dnia moe potrzebowa pomocy medycznej. Ja zgosibym si do tej pracy, posugujc si Allenem
jako tym, ktry bdzie mwi.
Ragen zgodzi si, e to dobry pomys.
Na drugi dzie, kiedy stranicy pytali nowo przybyych o dowiadczenie i umiejtnoci
zawodowe, Allen powiedzia, e chciaby pracowa w wiziennym szpitalu.
A uczylicie si, jak wykonuje si tak prac? zapyta kapitan Leach.
Allen odpowiedzia tak, jak kaza mu Arthur:
Kiedy suyem w marynarce, w bazie nad Wielkimi Jeziorami, byy kursy dla farmaceutw.
A poza tym pracowaem tam w szpitalu.
Nie byo to w stu procentach kamstwo. Arthur uczy si tych rzeczy na wasn rk, a Allen nie
wiedzia, czy odby przeszkolenie dla sanitariuszy.
W tydzie pniej wezwa Milligana do siebie doktor Harris Steinberg, dyrektor wiziennego
szpitala. Idc szerokimi korytarzami, Allen zauway, e budynki wizienne zbudowane s na planie
majcym ksztat ogromnego kraba o dziewiciu odnach. Z gwnego korytarza wchodzio si do
biur, a ponadto odchodziy od niego w rnych odlegociach od siebie i we wszystkich kierunkach
korytarze, prowadzce do blokw, w ktrych znajdoway si cele. Znalazszy si w szpitalu, Allen
musia poczeka w sali podzielonej przegrodami z nietukcego si szka. Czekajc tam, obserwowa
doktora Steinberga, starszego biaowosego mczyzn o dobrotliwej rumianej twarzy i agodnym
umiechu. Zauway te, e na cianach wisz obrazy.
W kocu doktor Steinberg da mu znak rk, eby wszed do gabinetu.
Jeli wiem, macie dowiadczenie w pracy w laboratorium.
Przez cae ycie pragnem by lekarzem powiedzia Allen. Pomylaem, e w takim duym
wizieniu przyda si kto, kto potrafi robi analizy krwi i moczu.
Robilicie kiedy analizy?
Allen kiwn gow.
Byo to oczywicie dawno temu i pewnie wiele zapomniaem, ale mog si wszystkiego na
nowo nauczy. Ucz si szybko. A poza tym praca tego rodzaju jest czym, co chciabym
wykonywa, kiedy std wyjd. Mam w domu podrczniki medycyny. Uczyem si z nich
samodzielnie. Interesuje mnie zwaszcza hematologia i bardzo bybym wdziczny, gdyby pan doktor
da mi t szans.
Widzia, e jego pospieszna gadanina nie zrobia szczeglnego wraenia na Steinbergu, wic
postanowi zay go inaczej.
Te obrazy s fascynujce powiedzia, spogldajc szybko na cian. Ja wol oleje ni
akryle, ale ten kto, kto je namalowa, ma dobre oko do szczegw.
Zauway, e na twarzy Steinberga pojawi si wyraz zainteresowania.

 A wy malujecie?
Przez cae ycie. Medycyna to zawd, ktry sobie wybraem, ale od dziecistwa mwiono mi,
e mam wrodzony talent plastyczny. Moe pewnego dnia pozwoli mi pan namalowa swj portret.
Ma pan interesujc twarz.
Ja kolekcjonuj obrazy powiedzia Steinberg. I troch maluj.
Zawsze czuem, e malarstwo i medycyna si uzupeniaj.
Sprzedawalicie kiedy swoje obrazy?
Tak, sprzedaem ich sporo. Pejzae, martwe natury, portrety. Mam nadziej, e przebywajc
tutaj, bd mg malowa.
Steinberg bawi si dugopisem.
W porzdku, Milligan. Dam wam szans. Bdziecie pracowa w laboratorium. Moecie zacz
od umycia podogi, a kiedy ju j umyjecie, zrbcie tu porzdek. Bdziecie pracowali ze Stormym,
ktry jest pielgniarzem oglnym. On was we wszystko wprowadzi.

Arthur by zachwycony. Nie mia nic przeciwko temu, eby wstawa wczeniej ni inni winiowie
i wykonywa analizy krwi. Przeraony tym, e wedug niego nie prowadzi si tu odpowiedniej
dokumentacji medycznej, zaoy wasne karty czternastu diabetykom, ktrych wkrtce zacz
uwaa za swoich pacjentw. Spdza wikszo dnia w laboratorium, pracujc przy mikroskopie
i przygotowujc szkieka. Gdy o wp do czwartej wraca do swojej celi, zmczony, ale zadowolony,
nie zwraca prawie uwagi na wsplokatora, czowieka drobnego i milczcego.
Adalana ozdobia cel pooya na pododze i powiesia na cianach wzorzyste rczniki. Allen
zacz wkrtce handlowa wymieni rcznik w kwiaty na karton papierosw, potem poycza
papierosy na procent, za jeden poyczony otrzymywa dwa i pod koniec tygodnia mia ich ju dwa
kartony. Kontynuujc tego rodzaju handel wymienny i wykorzystujc to, co przysyay mu matka
i Marlene, mg kupowa ywno i nie chodzi wieczorem do stowki. Zatyka zlew korkiem
przyniesionym z laboratorium, nalewa do niego gorcej wody i podgrzewa w niej puszk kurczaka,

pieroki, zup albo duszone miso.

Z dum nosi swj zielony uniform. By te zachwycony tym, e moe chodzi, a nawet biega
gwnym korytarzem, zamiast porusza si jak karaluch pod cianami. Bardzo lubi, gdy zwracano
si do niego per doktorku. Napisa do Marlene, eby mu przysaa pewne ksiki medyczne, bo
Arthur naprawd chcia zaj si studiowaniem tej dziedziny wiedzy.
Kiedy Tommy dowiedzia si, e wielu winiw umiecio na licie odwiedzajcych swoje
dziewczyny, podajc je za osoby bdce na mocy prawa zwyczajowego ich onami, powiedzia
Ragenowi, e chce, eby odwiedzaa go Marlene jako taka wanie osoba. Arthur z pocztku by
temu przeciwny, ale Ragen oddali jego sprzeciw. Wystpujc jako ona, Marlene mogaby
przynosi do wizienia rne rzeczy.
Napisz do niej powiedzia Ragen eby przywioza pomaracze. Ale przedtem niech w kad
z nich wstrzyknie strzykawk wdk. Bd bardzo dobre.

Lee wyszed po raz pierwszy na wiat w wizieniu w Lebanon. Komediant i artowni, by

ywym dowodem susznoci teorii Arthura mwicej, e w przypadku wikszoci winiw miech
dziaa jak wentyl bezpieczestwa. Lee uprawia teraz arty w rodzaju tych, ktre lubili winiowie
i ktre na pocztku pobytu w Lebanon tak przestraszyy Dannyego i rozzociy Ragena. Ragen
sysza o ojcu Billyego, komiku, ktry mwi o sobie, e skada si w poowie z muzyki, a w poowie
z dowcipu, i postanowi, e Lee bdzie mia w wizieniu pewn rol do odegrania.
Ale Lee nie ogranicza si do opowiadania zabawnych historyjek. Robi te brzydkie kaway. Na
przykad zdrapywa siark z kilku zapaek, potem jedn zapak zanurza w osodzonej wodzie,
obtacza j w siarce i wpycha do papierosa. Woy sporo tak nafaszerowanych papierosw do
paczki Allena. Gdy inny wizie prosi o papierosa, wrcza mu taki nafaszerowany papieros.
W chwil potem, odchodzc korytarzem albo wychodzc z kafeterii, sysza okrzyk wciekoci
ofiary, ktrej papieros eksplodowa prosto w twarz. Niektre eksplodoway take w twarz Allena.
Pewnego ranka, gdy analizy krwi byy ju zrobione, Arthur, mylc o niedokrwistoci
sierpowatej, wystpujcej do czsto wrd czarnoskrych winiw, opuci wiat. Lee, nie majc
nic do roboty, postanowi zrobi zoliwy kawa. Otworzy sj z wycigiem z oleju cebulowego,
zanurzy w nim kawaek waty i wysmarowa krawd okularu mikroskopu.
Hej, Stormy powiedzia, wrczajc pielgniarzowi jakie szkieko. Doktor Steinberg chce,
eby zrobi szybko t analiz. Lepiej sprawd to pod mikroskopem.
Stormy umieci szkieko pod mikroskopem i zacz nastawia ostro. Nagle cofn si
gwatownie, z oczu pyny mu zy.
Co si stao? zapyta niewinnie Lee. Czy to takie smutne?
Nie mogc si opanowa, Stormy rycza ze miechu przez zy.

 Ty cholerny sukinsynu. artowni z ciebie!

Nastpnie podszed do umywalni i przemy sobie oczy.
W chwil potem do laboratorium wszed jaki wizie i da Stormyemu pi dolarw. Stormy
zdj z pki flaszk numer 11-C, odkorkowa j i da winiowi, a ten pocign z flaszki spory yk.
Co to jest? zapyta Lee, kiedy wizie wyszed.
Biaa byskawica. Sam j robi. Dostaj pi dolcw za yk. Kiedy mnie nie bdzie
w laboratorium, ty moesz obsugiwa tych, co tu przyjd, a dam ci dolara od ebka.
Lee powiedzia, e z przyjemnoci to uczyni.
Suchaj mwi dalej Stormy doktor Steinberg chce, ebymy uporzdkowali t apteczk.
Zrobisz to? Ja mam co innego do roboty.
Kiedy Lee zajmowa si apteczk, Stormy wzi flaszk numer 11-C, wyla z niej alkohol
i napeni j wod. A potem posmarowa wlot koncentratem solanum.
Musz pj do doktora Steinberga powiedzia. Popilnuj interesu, dobrze?
W dziesi minut pniej pojawi si w laboratorium potny czarnoskry wizie.
Daj mi 11-C powiedzia. Zapaciem Stormyemu dziesi dolcw za dwa yki. Stormy
powiedzia, e wiesz, gdzie jest flaszka.
Lee da winiowi flaszk, a ten szybko przyoy j sobie do ust i przechyli gow do tyu. Nage
wytrzeszczy oczy i zacz si krztusi i plu.
Ty cholerny skurwysynu! Co to za gwno?
Zacz wyciera sobie usta rkawem. A potem chwyci flaszk i rozbi j o biurko, obryzgujc
pynem zielony uniform Lee. Nastpnie zacz wywija kawakiem rozbitego szka.
Zarn ci, ty biaasie!
Lee wycofa si w kierunku drzwi.
Ragen wyszepta. Hej, Ragen.
Czu, e ogarnia go coraz wiksze przeraenie. Mia nadziej, e pojawi si Ragen, eby go
obroni. Ale nie pojawi si nikt. Lee wybieg z laboratorium i ucieka korytarzem, a czarny wizie
bieg za nim.
Ragen zacz wychodzi na wiat, ale wtedy odezwa si Arthur:
Lee musi dosta nauczk.
Ale przecie nie mog pozwoli, eby tamten go poci powiedzia Ragen.
Jeeli nie nauczy si panowa nad sob powiedzia Arthur moe w przyszoci spowodowa
jeszcze wiksze zagroenie.
Ragen zgodzi si z Arthurem i nie interweniowa, gdy Lee bieg korytarzem, woajc:
Ragen, gdzie jeste, u diaba?
Kiedy Ragen uzna, e Lee ma ju dosy i e sytuacja jest zbyt niebezpieczna, wypchn Lee ze

wiata, a sam pojawi si w jego miejsce. Gdy czarny wizie zbliy si do stojcego w korytarzu
wzka szpitalnego, Ragen zatrzyma si i pchn wzek prosto pod jego nogi. Potny wizie
upad, przewracajc wzek i kaleczc si w rami szkem z rozbitej flaszki.
Dosy tego! rykn Ragen.
Czarnoskry wizie skoczy na rwne nogi, trzsc si z wciekoci. Ragen chwyci go, wepchn
do pracowni rentgenowskiej i cisn nim o cian.
Dosy powiedzia. Jeeli nie zostawisz mnie w spokoju, to ci wykocz! Czarnoskry
otworzy szeroko oczy. Zdumiaa go ta naga zmiana. W miejsce przeraonego biaego chopca
pojawi si bowiem wariat z rosyjskim akcentem i dzikim wzrokiem, ktry przypar go do ciany.
Zastosowa przy tym chwyt, za pomoc ktrego mg mu zama kark.
Koczymy szepn mu do ucha Ragen. Trzeba to posprzta.
Dobra, czowieku, w porzdku...
Ragen puci go. Czarnoskry wizie wycofa si.
Ju id, czowieku. Dobra. Wszystko w porzdku...
Oddali si szybkim krokiem.
By to odezwa si Arthur barbarzyski sposb rozwizywania problemu.
A co ty by zrobi? zapyta Ragen.
Arthur wzruszy ramionami.
Gdybym by tak sprawny fizycznie jak ty, zrobibym prawdopodobnie to samo.
Ragen kiwn gow.
A co zrobimy z Lee? zapyta Arthur. Decyzja naley do ciebie.
Lee jest niepodany.
Tak. Po co nam kto, kto bez przerwy robi kaway? Lee jest bezuytecznym androidem.
Lee zosta skazany na banicj. Ale nie chcc egzystowa w ciemnoci w pobliu miejsca i nie
mogc pogodzi si z tym, e trzeba si poegna z kawaami i dowcipami, znikn zupenie.
A po jego odejciu przez dugi czas nikt si nie mia.

W listach Tommyego znajdowaa odbicie nieprzewidywalna zmienno nastrojw. Pewnego razu

Tommy napisa do Marlene: Mam spuchnite palce. Opisa walk, jak stoczy z winiami, ktrzy
kradli mu znaczki pocztowe. Dnia 6 sierpnia przysiga, e popeni samobjstwo. A w pi dni
pniej prosi Marlene, eby przysaa mu farby akrylowe, bo chce znowu zacz malowa.
Arthur zapa cztery myszy i zaopiekowa si nimi. Obserwowa ich zachowanie i zacz pisa
prac na temat moliwoci przeszczepiania mysiej skry ludziom, ktrzy zostali poparzeni.
Pewnego popoudnia, gdy siedzia w laboratorium i robi notatki, weszo tam trzech winiw.
Jeden zosta na stray, a dwaj podeszli do niego.
Dawaj paczk powiedzia jeden z nich. Wiemy, e j masz. Dawaj.
Arthur pokrci gow i wrci do swoich notatek. Dwaj winiowie obeszli biurko i ju mieli go
zaatakowa, kiedy...
Ragen przewrci obu na ziemi, a potem obdarzy kadego potnym kopniakiem. Kiedy do
laboratorium wszed ten trzeci z noem, Ragen zama mu nadgarstek. Wszyscy trzej uciekli,
a jeden uciekajc, krzykn:
Jeste ju martwy, Milligan!
Ragen zapyta Arthura, co si dzieje.
Chodzi o jak paczk odrzek Arthur. Z ich zachowania wnioskuj, e miay w niej by
narkotyki.
Ragen przeszuka laboratorium i pomieszczenie, w ktrym przechowywano leki. W kocu, na
grnej pce, wrd ksiek i papierw, znalaz plastikow torebk z biaym proszkiem.
Czy to jest narkotyk? zapyta.
Bd musia zrobi testy, eby si przekona odrzek Arthur, kadc torebk na wadze.
Jest tego p kilograma.
Okazao si, e jest to kokaina.
Co masz zamiar z ni zrobi? zapyta Ragen.
Arthur rozdar torebk i wrzuci zawarto do ubikacji.
Kto bdzie bardzo zy z tego powodu powiedzia Allen.
Ale Arthur myla ju znowu o swojej pracy na temat przeszczepw skry.

Arthur sysza o chandrze wiziennej. Wikszo winiw przeywaa w wizieniu okres

niepokoju. Tracc niezaleno i tosamo, musieli zaakceptowa sytuacje zniewolenia, a to czsto
prowadzio do depresji i zaama nerwowych. U Milligana spowodowao to nadejcie czasu
pomieszania.
Listy pisane do Marlene ulegy zmianie. Philip i Kevin, ktrzy lubowali si w obscenach
i przesyali pornograficzne rysunki, przestali wintuszy. Teraz w listach dominowa strach przed

obdem. Tommy pisa, e miewa dziwne halucynacje. Pisa te, e w dzie i w nocy studiuje ksiki
medyczne. Kiedy wyjd na warunkowe zwolnienie pisa bd studiowa medycyn, nawet jeeli
to ma mi zaj pitnacie lat. Pobior si, obiecywa, bd mieli dom, a on bdzie pracowa
naukowo i zostanie lekarzem z jak specjalizacj. Jak ci si to podoba? pyta. Pastwo
doktorostwo Milliganowie.
Dnia 4 padziernika, w wyniku epizodu z kokain, Milligan zosta przeniesiony do bloku C
i umieszczony w izolatce. Zabrano mu ksiki medyczne i przenony telewizor. Ragen wyrwa ze
ciany szyny od stalowego ka i wbi je w drzwi. eby umoliwi mu wyjcie z celi, musiano usun
drzwi.
Milligan nie mg spa i skary si na czste wymioty oraz na to, e widzi jak przez mg.
Doktor Steinberg bada go od czasu do czasu i zapisywa agodne rodki uspokajajce oraz
antykonwulsyjne. Cho mia wraenie, e problemy Milligana maj zasadniczo podoe psychiczne,
zaleci 13 padziernika, eby go przewieziono z Lebanon do Columbus, do Centralnego Orodka
Medycznego, na leczenie.
Znajdujc si w tym orodku, Allen napisa do Amerykaskiego Zwizku Wolnoci
Obywatelskich, zwracajc si do niego z prob o pomoc, jednak nic z tego nie wyniko. Po
dziesiciu dniach okazao si, e cierpi na wrzody przewodu pokarmowego. Zapisano mu diet, po
czym wrci do izolatki w Lebanon. Dowiedzia si, e na ewentualne zwolnienie warunkowe musi
poczeka do kwietnia roku 1977, czyli ptora roku.

Mino Boe Narodzenie i Nowy Rok, a po Nowym Roku, 27 stycznia 1976 roku, Allen wraz
z innymi winiami wzi udzia w strajku godowym. Podczas strajku napisa do brata:
Kochany Jimie!
Lec tu, w celi, myl o naszym dziecistwie. W miar upywu czasu moja dusza coraz bardziej
nienawidzi ycia. Przykro mi, e z mojego powodu rozpada si twoja rodzina, ktrej ja waciwie nie

byem czci. Ty masz przed sob wspaniae ycie. Nie zmarnuj go tak jak ja. Jeeli nienawidzisz mnie
za to, to bardzo mi przykro. Ale ja wci ci szanuj, tak jak szanuj wiatr i soce. Suchaj, Jim,
przysigam, biorc Boga na wiadka, e nie zrobiem tego, o co jestem oskarony. Bg mwi, e kady
ma swoje miejsce i swoje przeznaczenie. Moim przeznaczeniem jest chyba siedzenie w tym wizieniu!
Przykro mi z powodu wstydu, jaki przyniosem tobie i caemu swojemu otoczeniu.
Bill
Natomiast Tommy napisa do Marlene:
Moja Droga Marvene!
OK Marv, jest tutaj strajk godowy i zaczyna si dua rozrba. Wysyam ten list na wypadek, gdyby
wizienie mieli opanowa winiowie. Jeeli tak si stanie, to aden list nie wyjdzie poza te mury.
Wrzaski i odgosy tuczenia szka staj si coraz goniejsze. Gdybym sprbowa co zje, zabiliby
mnie...
Kto podoy ogie! Ale go ugaszono. Stranicy naokoo wycigaj ludzi z cel. Wszystko idzie
powoli, ale prawdopodobnie winiowie opanuj wizienie gdzie w poowie przyszego tygodnia.
Mwiem, e tak bdzie!!! Na zewntrz s ludzie z broni, ale to nie powstrzyma winiw. Tskni za
tob, Marvene! Chc po prostu umrze. Robi si coraz gorzej. Za par dni bd o tym mwili
w wiadomociach o szstej. Teraz podaje o tym tylko radio. Jeeli pjdziemy na caego, nie przyjedaj
tu. Wiem, e pod wizieniem bdzie mnstwo ludzi, wic nie wejdziesz frontow bram. Kocham ci,
Marvene, i tskni za tob. Zrb co dla mnie. Faceci, ktrzy ze mn siedz, kazali mi posa to do
lokalnego radia. Potrzebne im poparcie. Dziki publicznemu poparciu dostan to, czego daj. Polij
to do W.H.O.K. Dziki w imieniu wszystkich. Kocham ci bardzo, bardzo, bardzo. Uwaaj na siebie.
Ucaowania, Bill
Jeeli wszystko skoczy si dobrze, przywie kakao.
Bobby wydrapa swoje imi na stalowym ku w izolatce. Siedzc tutaj, mg oddawa si
swoim fantazjom. Wyobraa sobie siebie jako aktora grajcego w filmie albo w telewizji,
odbywajcego dalekie podre i majcego wspaniae przygody.
Nienawidzi gdy kto mwi na niego Robert i poprawia tak osob sowami: Jestem
Bobby!.
Cierpia na kompleks niszoci, nie mia wasnych ambicji i y yciem gbki, wchaniajc w siebie
cudze pomysy i myli, a potem podajc je za wasne. Jednak kiedy kto proponowa, eby co

zrobi, mwi: Nie umiem. Nie wierzy w to, e potrafi wprowadzi w ycie jakikolwiek plan.
Kiedy Bobby po raz pierwszy usysza o strajku godowym, wyobrazi sobie, e jest jego
przywdc, e stanowi przykad dla innych winiw. Wyobraa sobie, e poszczc jak wielki
Mahatma Gandhi, rzuci na kolana stosujc represje wadz. Kiedy w tydzie pniej strajk si
zakoczy, Bobby postanowi, e nie przestanie godowa. Ogromnie schud.
Pewnego wieczoru, gdy stranik otworzy drzwi do celi i wstawi tac z jedzeniem, Bobby
odepchn tac tak, e cae jedzenie poleciao stranikowi w twarz.
Arthur i Ragen doszli do wniosku, e cho fantazje Bobbyego pomagaj im przetrwa
w wizieniu, to jednak jego godwka osabia ciao. Ragen orzek, e Bobby jest niepodany.

Pewnego popoudnia, po wizycie mamy Billyego, ktra przyjechaa na dwudzieste pierwsze

urodziny syna, Tommy wychodzi wanie z pokoju wizyt. Kiedy si obejrza, zobaczy co, czego
dotychczas nie zauway. W rnych czciach pomieszczenia siedzieli winiowie obok swoich
kobiet, z rkami schowanymi pod maymi kwadratowymi stolikami. Nie rozmawiali z kobietami ani
nie patrzyli na nie, tylko gapili si prosto przed siebie, nonszalancko, szklanym wzrokiem.
Kiedy opowiedzia o tym Jonsiemu, winiowi z ssiedniej celi, ten rozemia si.
Czowieku, ty nic nie wiesz? Dzisiaj s Walentynki. Oni si pieprz rkami.
Nie wierz w to.
Czowieku, kiedy masz kobiet, ktra chce zrobi dla ciebie wszystko, to ta kobieta przyjeda
tutaj w spdnicy, ale bez majtek. Podczas nastpnej wizyty poka ci moj dupci.
W tydzie pniej, kiedy Tommy wchodzi do pokoju wizyt, eby zobaczy si z mam Billyego,
Jonsie i jego liczna rudowosa dziewczyna wanie wychodzili. Jonsie mrugn i zadar dziewczynie
spdnic. Tommy zobaczy nagie poladki.
Zaczerwieni si i odwrci.
Tego wieczoru Tommy pisa list do Marlene. W poowie listu charakter pisma si zmieni i Philip
napisa: Jeeli mnie kochasz, to na nastpn wizyt w spdnic, ale nie wkadaj majtek.

W marcu 1976 roku Allen y ju nadziej, e w czerwcu by moe wyjdzie na zwolnienie

warunkowe, jednak gdy termin rozprawy dotyczcej tego zwolnienia zosta odoony na dwa
miesice pniej, zmartwi si. Sysza od innych winiw, e jedynym sposobem zapewnienia sobie
zwolnienia warunkowego jest przekupienie urzdnika, ktry przekazuje podania do centralnego
biura. Allen dwoi si i troi. Robi szkice owkiem i wglem, wymieniajc je na rzeczy, ktre mona
byo dalej przehandlowa. Napisa do Marlene, bagajc j, eby przywioza pomaracze
naszprycowane wdk. Jedna miaa by dla Ragena, a pozostae na sprzeda.

Dnia 21 czerwca, w osiem miesicy po tym, jak po raz pierwszy zosta umieszczony w izolatce,
napisa do Marlene, e jest pewien, i odwlekanie sprawy jego zwolnienia warunkowego jest czym
w rodzaju testu psychologicznego: albo to prawda, albo jestem tak szurnity, e sam nie wiem, co
robi. Wkrtce zosta przeniesiony do psychiatryka na bloku C, ktry skada si z dziesiciu cel
przeznaczonych dla winiw z problemami psychicznymi. Tutaj nadal przebywa w izolatce.
Wkrtce po przeniesieniu Danny dgn si czym ostrym, po czym gdy nie chcia podda si
leczeniu zosta po raz drugi przewieziony do Columbus, do Centralnego Orodka Medycznego. Po
krtkim tam pobycie powrci do Lebanon.
Podczas pobytu w bloku C Allen bombardowa protestami naczelnika Dallmana. Twierdzi, e
przebywanie w izolacji musi by dobrowolne i e naruszane s jego konstytucyjne prawa. Grozi, e
pozwie wszystkich do sdu. Po kilku tygodniach Arthur zasugerowa Allenowi, eby zmieni taktyk
i zacz milcze. Mia nie odzywa si do nikogo ani do stranikw, ani do innych winiw.
Wiedzia, e to ich zaniepokoi. Wic Allen milcza, a dzieci nie chciay je.
W sierpniu, po jedenastu miesicach spdzonych w izolacji, Milliganowi powiedziano, e moe
wrci na blok do populacji wiziennej.
Moemy da wam prac w miejscu, gdzie nie ma szczeglnego zagroenia powiedzia
naczelnik Dallman. A potem, wskazujc szkice owkowe wiszce na cianach, doda:
Syszaem o waszych talentach artystycznych. Moe umieci was w grupie pana Reinerta,
ktry prowadzi zajcia plastyczne?
Allen pokiwa gow z entuzjazmem.
Na drugi dzie Tommy poszed do pomieszczenia, gdzie odbyway si zajcia. Byo tu mnstwo
ludzi. Jedni zajmowali si sitodrukiem, inni liternictwem, inni fotografi, a jeszcze inni pracowali
przy maszynach drukarskich. Przez kilka pierwszych dni Tommy nie okazywa adnego
zainteresowania tymi zajciami. Wreszcie szczupy, drobny pan Reinert zapyta go:
Co chcielibycie robi?
Chciabym malowa. Potrafi malowa dobre obrazy olejne.
Reinert podnis gow i popatrzy mu prosto w oczy.

 aden z winiw nie maluje farbami olejnymi.

Tommy wzruszy ramionami.
Lecz ja tak.
W porzdku, Milligan. Chodcie ze mn. Chyba wiem, skd wzi co, co bdzie w sam raz dla
was.
Tommy mia szczcie. Pracownia plastyczna w Zakadzie Poprawczym w Chillicothe zostaa
niedawno zamknita, a farby olejne, ptna i blejtramy przesano do Lebanon. Reinert pomg
Milliganowi rozstawi sztalugi i powiedzia mu, eby sobie malowa.
W p godziny pniej Tommy przynis Reinertowi pejza. Tamten by zaskoczony.
Nigdy nie widziaem, eby kto malowa tak szybko. I na dodatek obraz jest dobry.
Tommy kiwn gow.
Musiaem si nauczy szybko malowa, eby mc cokolwiek ukoczy.
Cho malowania farbami olejnymi nie byo w programie zaj, Reinert uwiadomi sobie, e
Milligan najlepiej czuje si z pdzlem w rce, i pozwoli mu malowa, co chce. Wic Milligan
zajmowa si tym codziennie, od poniedziaku do pitku. Winiowie, stranicy, a nawet niektrzy
pracownicy administracji byli peni podziwu dla pejzay Tommyego. Tommy malowa szybko mniej
wartociowe obrazki, przeznaczone na wymian i podpisywa je nazwiskiem Milligan. Inne obrazy
malowa dla siebie. Pozwolono mu wysya je poza wizienie, za porednictwem odwiedzajcych go
matki i Marlene.
Doktor Steinberg wpada od czasu do czasu do pracowni i pyta Milligana o rady dotyczce jego
warsztatu malarskiego. Tommy pokaza mu, jak ujmowa perspektyw i jak malowa skay, aby
wyglday tak, jak gdyby znajdoway si pod wod. Steinberg przychodzi do wizienia w weekendy
i zabiera Milligana z celi. Szli do pracowni, gdzie razem malowali. Wiedzc, e Milligan nie cierpi
wiziennego jedzenia, doktor przynosi mu zawsze kanapki albo bajgle z serem mietankowym
i wdzonym ososiem.
Szkoda, e nie mog malowa w celi powiedzia pewnego razu Tommy do Reinerta.
Reinert pokrci gow.
Nie wolno tego robi, gdy w celi znajduje si dwch winiw. To wbrew przepisom.
Jednak przepis ten nie obowizywa Milligana zbyt dugo. W kilka dni pniej bowiem do celi
wpadli dwaj stranicy i przeszukawszy j dokadnie, znaleli marihuan.
To nie moje powiedzia Tommy, bojc si, e mu nie uwierz i wsadz go do karceru.
Jednak kiedy zaczli przepytywa jego wsplokatora, ten przyzna si, e bra marihuan, eby
zapomnie, e opucia go ona. Posano go do izolatki, a Milligan na pewien czas mia cel tylko
dla siebie.
Reinert zwrci si do porucznika Moreno, ktry by zwierzchnikiem bloku, z prob, by pozwoli

Milliganowi malowa w celi, dopki nie przydziel mu innego wsplokatora. Porucznik Moreno
wyrazi zgod. Dziki temu codziennie po zakoczeniu zaj w pracowni Milligan wraca do celi
i malowa a do chwili, gdy trzeba byo i spa. Dni mijay dziki temu szybko i atwiej byo znosi
wizienie.
Ale potem, pewnego dnia, stranik oznajmi, e do celi zostanie dokwaterowany inny wizie.
Allen poszed do biura porucznika Moreno.
Panie poruczniku, jeeli kto zostanie dokwaterowany do mojej celi, to nie bd mg
malowa.
Bdziecie to musieli robi gdzie indziej.
Czy mog co panu wyjani?
Przyjdcie pniej, to pogadamy.
Po lunchu Allen uda si do biura z pracowni, niosc obraz, ktry wanie namalowa Tommy.
Moreno wytrzeszczy na obraz oczy.
To wy to namalowalicie? zapyta.
Podnis pejza i zacz si przyglda soczystej zieleni i rzece pyncej w dal.
Hej, chciabym mie co takiego.
Namaluj co dla pana powiedzia Allen. Tylko e nie mog ju pracowa w celi.
No dobra... chwileczk. Namalowalibycie co dla mnie?
Nieodpatnie.
Moreno zwrci si do swojego zastpcy.
Suchaj, Casey, wykrel tego nowego z rubryki oznaczajcej cel Milligana. Wklej tam pusty
pasek papieru i napisz na nim X.
A potem powiedzia do Allena:
Nie martwcie si, Milligan. Macie przed sob jeszcze dziewi miesicy, zanim zwrcicie si
o zwolnienie warunkowe, prawda? Nie bdziecie mieli nikogo w celi.
Allen by zachwycony. Tommy, Danny i on sam wykorzystywali na malowanie kad woln
chwil, nie koczc przy tym adnego obrazu.
Musicie uwaa pouczy ich Arthur. Kiedy Moreno dostanie obraz, moe si wycofa ze
swojej obietnicy.
Allen odczeka prawie dwa tygodnie, po czym uda si do porucznika Moreno z obrazem
przedstawiajcym statki przycumowane na nabrzeu. Moreno by zachwycony.
Jest pan pewien, e dziki temu nikt nie zostanie przydzielony do mojej celi?
Zapisaem to na tablicy. Moecie pj i sprawdzi.
Allen wszed do dyurki i zobaczy obok swojego nazwiska notatk nastpujcej treci: Nie
dokwaterowywa nikogo do celi Milligana. Przyklejona bya przezroczyst tam i wygldao na

to, e zostaa tu umieszczona na stae.

Milligan malowa zawzicie. Powstaway obrazy przeznaczone dla stranikw, dla pracownikw
administracji oraz dla mamy i Marlene, ktre zabieray je do domu i sprzedaway. Pewnego dnia
poproszono go, eby namalowa obraz, ktry zostanie powieszony w gwnym hallu za
stanowiskiem przyj. Tommy namalowa ogromne ptno. Pomyli si i podpisa je swoim
imieniem, ale zanim obraz zosta powieszony, Allen zauway pomyk, zmaza napis i podpisa
obraz nazwiskiem Milligan.
Z wikszoci obrazw, gwnie tych, ktre przeznaczy na wymian albo na sprzeda, nie by
zadowolony. Pewnego dnia zacz jednak malowa co, co byo dla niego wane. Inspiracj
stanowia reprodukcja z jakiej ksiki o sztuce.
Allen, Danny i Tommy pracowali kolejno nad tym obrazem, zatytuowanym Ksina Cathleen.
Pocztkowo mia on przedstawia siedemnastowieczn arystokratk, trzymajc mandolin. Allen
malowa twarz i rce. Tommy to. Danny szczegy. Kiedy przyszed czas na namalowanie
mandoliny, Danny uwiadomi sobie, e nie wie, jak ten instrument wyglda, wic namalowa nuty.
Trudzili si nad obrazem przez czterdzieci osiem godzin bez przerwy. A kiedy skoczyli, Milligan
zwali si na ko i zasn.

Przed pjciem ich wszystkich do wizienia w Lebanon Steve spdza na wiecie niewiele czasu.
By wietnym i miaym kierowc i kiedy sporo jedzi. Chwali si, e jest najlepszym kierowc na
wiecie. Ragen pozwoli mu wyj na wiat w Lebanon po wygnaniu Lee, gdy Steve take potrafi
rozmiesza ludzi. Przechwala si, e najlepiej na wiecie potrafi parodiowa innych. Zabawiajc si
tak, powodowa, e pozostali winiowie pokadali si ze miechu.
Ragen zoci si, gdy Steve przedrzenia jego jugosowiaski akcent, a Arthura doprowadzao
do wciekoci, kiedy go naladowa, mwic z brytyjskim akcentem, charakterystycznym dla klas
niszych.
Ja tak nie mwi upiera si Arthur. Nie mam akcentu Cockneya.
On nas wpakuje w kopoty stwierdzi Allen.
Pewnego popoudnia Steve stan na korytarzu za kapitanem Leachem. Zaoy rce na piersi
i koysa si w przd i w ty, zupenie tak jak kapitan. Leach odwrci si i przyapa go na tym.
Dobra, Milligan, bdziecie mogli odstawia takie szopki w karcerze. Moe dziesi dni
w odosobnieniu czego was nauczy.
Allen ostrzega nas, e to si le skoczy powiedzia Arthur do Ragena. Steve jest
nieprzydatny. Nie ma ambicji, nie ma adnego talentu. Wymiewa si tylko z ludzi. A ci, ktrych
przedrzenia, staj si naszymi wrogami. Wiem, e teraz ty masz pozycj dominujc, ale zwracam
ci uwag, e nie s nam potrzebni dodatkowi wrogowie.

Ragen zgodzi si, e Steve jest niepodany i owiadczy mu, e zostaje wygnany. Steve nie
chcia znikn ze wiata i, naladujc akcent Ragena, powiedzia:
Co chcesz przez to powiedzie? Wy nie istniejecie. aden z was. Wszyscy jestecie wytworami
mojej wyobrani. Ja jestem jedyn realn osob. A wy wszyscy istniejecie w halucynacjach.
Ragen rzuci nim o cian. Steve, uderzywszy o ni gow, znikn ze wiata.

Ulegajc naleganiom Arthura, Allen zgosi si na kursy prowadzone w wizieniu przez

nauczycieli akademickich z collegeu w Shaker Valley. Zapisa si na angielski, na projektowanie
przemysowe, podstawowy kurs matematyki i reklam przemysow. Z przedmiotw zwizanych ze
sztuk mia stopnie bardzo dobre, a z angielskiego i matematyki dobre z plusem. Nauczyciele
plastyki pisali o nim, e jest wyjtkowo zdolny, bardzo sprawny, szybko si uczy i e ma
doskona motywacj.
Dnia 4 kwietnia 1977 roku odbya si rozprawa dotyczca zwolnienia warunkowego, podczas
ktrej Allen dowiedzia si, e zostanie zwolniony za trzy tygodnie.
Gdy wreszcie otrzyma dokument stwierdzajcy, e jest zwolniony warunkowo, cieszy si tak, e
nie mg spokojnie usiedzie. Chodzi w t i z powrotem po celi. W kocu wzi dokument i zrobi
z niego papierowy samolocik. Na dzie przed zwolnieniem, przechodzc obok otwartych drzwi biura
kapitana Leacha, gwizda. Kiedy Leach podnis wzrok, Allen przesun mu papierowy samolocik
przed oczami i poszed dalej z umiechem.
Ostatni dzie w Lebanon, 25 kwietnia, cign si w nieskoczono. W nocy z 24 na 25 kwietnia
Allen, nie mogc zasn, chodzi po celi do trzeciej nad ranem. Zasugerowa Arthurowi, e teraz,
kiedy maj wyj, on, Allen, powinien mie wicej do powiedzenia na temat tego, kto ma wychodzi
na wiat, a kto z niego znika.
Bo to przecie ja mam do czynienia z ludmi i ja mam swoim gadaniem wypltywa nas
z trudnych sytuacji powiedzia.
Ragenowi bdzie i tak trudno zrzec si dominacji odrzek Arthur po dwch latach
absolutnej kontroli. Nie bdzie chcia si zgodzi na triumwirat. Sdz, e Ragen pragnie rzdzi
nadal.
Kiedy wyjdziemy za bram, ty bdziesz szefem. A ja jestem tym, ktry bdzie musia znale
prac i ponownie przystosowa si do spoeczestwa. Powinienem wic mie wicej do powiedzenia.
Arthur zesznurowa usta.
Nie jest to proba pozbawiona sensu, Allenie. Wic cho nie mog mwi za Ragena, popr ci.
Na dole jeden ze stranikw da mu nowy garnitur. Allen by zdumiony jego jakoci i krojem.
Przysaa go twoja matka powiedzia stranik. To twj wasny.

 A tak powiedzia Allen, udajc, e pamita.

Inny stranik przynis mu do podpisania voucher. Ponadto przed wyjciem musia zapaci
trzydzieci centw za kubek, ktrego brakowao w jego celi.
Zabrali mi go, kiedy wychodziem z karceru powiedzia Allen. I nie oddali.
Nic o tym nie wiem. Musicie za niego zapaci.
Znam si na takich gierkach krzykn Allen. Nie zapac!
Zaprowadzili go do biura administracji, a tam pan Dunn zapyta, o co ta caa awantura.
Chc, ebym zapaci za kubek, ktry sami mi zabrali. Ja nie mam nic wsplnego z jego
zaginiciem.
Musicie zapaci trzydzieci centw powiedzia Dunn.
Prdzej cholera mnie wemie.
Nie wyjdziecie, dopki nie zapacicie.
Mog tu rozbi obz powiedzia Allen i usiad. Nie mam zamiaru paci za co, czego nie
wziem. Dla zasady.
Dunn w kocu pozwoli mu odej. Gdy Allen przechodzi do specjalnej celi, z ktrej miay go
zabra matka, Marlene i Kathy, Arthur zapyta go:
Musiae to zrobi?
Powiedziaem ju: to kwestia zasad.
Bob Reinert przyszed si z nim poegna, to samo uczyni doktor Steinberg, ktry wsun mu do
rki troch pienidzy. Bya to zapata za jeden z jego obrazw.
Allen nie mg si doczeka, kiedy wyjdzie za bram.
Chod ju powiedzia zniecierpliwiony do matki Billyego, ktra rozmawiaa jeszcze
z doktorem Steinbergiem. Idziemy.
Chwileczk, Billy odrzeka. Ja jeszcze rozmawiam.
Krci si niecierpliwie, wydawao mu si, e ona gada w nieskoczono.
Moemy ju i?
Dobrze, uspokj si.
Zacz chodzi w t i z powrotem, a w kocu zawoa:
Mamo, ja wychodz. A ty moesz tu zosta, jeeli chcesz.
Och, do widzenia, panie doktorze. Dzikuj za wszystko, co pan zrobi dla mojego Billyego.
Allen ruszy w kierunku wyjcia, a ona posza za nim. Stalowa brama zewntrzna zamkna si za
nimi, a Allen zorientowa si, e nie sysza nawet, kiedy zamykaa si ta wewntrzna.
Gdy Kathy przyprowadzia samochd, Allen wci by wcieky. Kiedy kto wychodzi z wizienia,
myla, trzeba otworzy bram i pozwoli mu wybiec. A nie zmusza go do tego, eby wyczekiwa, a
kto inny skoczy plotkowa. Bo to naprawd jest dla niego za wiele. W samochodzie siedzia

naburmuszony.
Podjed do banku tutaj, w Lebanon powiedzia w kocu. Zrealizuj czek wizienny. Nie ma
sensu wie go do Lancasteru. Przecie nie chc, eby wszyscy si tam dowiedzieli, e wanie
wyszedem z wizienia.
Wszed do banku, podpisa czek i pooy go na ladzie. Gdy kasjer wypaci mu pidziesit
dolarw, woy banknoty do portfela razem z pienidzmi od doktora Steinberga. Wci zy i coraz
bardziej rozdraniony tym, e jest zy, Allen nie chcia ju duej mie z tym wszystkim do
czynienia...
Tommy rozejrza si i zacz si zastanawia, co u diaba robi w banku. Czy wchodzi czy
wychodzi? Otworzy portfel i zobaczy prawie dwiecie dolarw. Wyj pienidze i wsun je do
kieszeni. Doszed do wniosku, e wychodzi wanie z banku. Przez due okno zobaczy mam
i Marlene, ktre na niego czekay, zobaczy te Kathy za kierownic i uwiadomi sobie, co to musi
by za dzie. Spojrza na kalendarz stojcy na ladzie. Ach, wic to jest ten dzie, dzie, w ktrym
wypucili go na wolno.
Wybieg z banku, udajc, e ciska co w doni.
Szybko, zabierajmy si std. Ukryjcie mnie! Ukryjcie mnie!
Ucisn Marlene i poczu si wietnie.
Boe, Billy powiedziaa Marlene nic si nie poprawie. Tak samo zmieniaj ci si nastroje
jak dawniej.
Kobiety prboway mu opowiedzie, co si wydarzyo w Lancasterze przez ostatnie dwa lata, ale
jego to nic nie obchodzio. Czeka tylko na to, eby spdzi troch czasu z Marlene. Po wszystkich
tych wizytach w wizieniu marzy o przebywaniu z ni sam na sam.
Gdy dojechali do Lancasteru, Marlene powiedziaa do Kathy:
Wysad mnie przy Centrum Handlowym Plaza. Musz i do pracy.
Tommy popatrzy na ni szeroko otwartymi oczami.
Do pracy?
Tak. Wziam wolne przedpoudnie, ale teraz musz tam wrci.
Tommy by zaskoczony i dotknity. Myla, e Marlene w ten jego pierwszy dzie wolnoci
bdzie chciaa by z nim. Nic nie powiedzia, zamruga, eby ukry napywajce do oczu zy, ale
uczucie wewntrznej pustki stao si tak dojmujce, e opuci wiat...
Znalazszy si w swoim pokoju, Allen powiedzia gono:
Zawsze wiedziaem, e to nie dla niego dziewczyna. Gdyby jej naprawd zaleao na Tommym,
to wziaby wolne na cay dzie. Owiadczam, e nie bdziemy mieli z ni wicej nic wsplnego.
Ja powiedzia Arthur zajmowaem takie stanowisko od samego pocztku.

ROZDZIA OSIEMNASTY

Kilka tygodni przed zwolnieniem Billyego z wizienia Kathy wprowadzia si ponownie do domu
rodzinnego w Lancasterze i wrcia do pracy w Anchor Hocking. Moga tu wytrzyma jedynie ze
wzgldu na now koleank, Bev Thomas. Pracoway razem w dziale selekcji i pakowania,
sprawdzay naczynia, gdy te przesuway si po pasie transmisyjnym, i rozmawiay, przekrzykujc
haas. Kiedy Kathy odesza z pracy i rozpocza studia uniwersyteckie w Athens, przyjaniy si
nadal.
Bev bya adn mod rozwdk, mniej wicej w wieku Billyego, miaa ciemnoblond wosy
i zielone oczy. Kathy uwaaa j za osob niezalen, tolerancyjn i mwic bez ogrdek. Bev
interesowaa si psychologi. Mwia, e stara si zrozumie, dlaczego ludzie bywaj podli i co
wpywa na to, e takimi si staj.
Kathy opowiedziaa jej o tym, jak jej wasna rodzina zwaszcza Billy ucierpiaa z powodu
przemocy ze strony Chalmera. Zaprosia Bev do domu matki, pokazaa jej obrazy Billyego
i opowiedziaa jej o przestpstwach, za ktre Billy poszed do wizienia. Bev stwierdzia, e
chciaaby pozna Billyego.
Kathy umwia si z ni, e pojad razem z Billym na przejadk. Pewnego dnia, pnym
popoudniem, Bev zajechaa przed dom na Spring Street swoim biaym mercury montego, a Kathy
zawoaa Billyego, ktry wanie majstrowa co przy swoim volkswagenie. Przedstawia ich sobie,
ale Billy kiwn tylko gow i wrci do swojej roboty.
Chod, Billy powiedzia Kathy. Obiecae, e si razem przejedziemy.
Billy spojrza na Bev, a potem na swojego volkswagena i pokrci gow.

 Nie czuj si jeszcze pewnie za kierownic powiedzia.

Kathy rozemiaa si.
Jest w swoim brytyjskim nastroju powiedziaa do Bev. Chod, Billy.
Popatrzy na obie dziewczyny z wyrazem wyszoci, czym zdenerwowa Kathy. Bo Kathy nie
chciaa, eby Bev uwaaa jej brata za nadtego gupka.
Oj, naprawd upieraa si. Nie wykrcaj si. Obiecae przecie. Dwa lata przerwy to nie
tak dugo. Zreszt, jeeli si boisz, to ja poprowadz.
Albo pojedziemy moim samochodem zaproponowaa Bev.
No dobrze, ja poprowadz powiedzia w kocu i otworzy im drzwiczki volkswagena.
Przynajmniej nie zapomniae w wizieniu o dobrych manierach zauwaya Kathy.
Usiada z tyu, a Bev wsuna si na przednie siedzenie. Billy usiad za kierownic i wczy
silnik. Zwolni sprzgo zbyt szybko, samochd ruszy gwatownie i znalaz si po niewaciwej
stronie jezdni.
Moe jednak ja powinnam poprowadzi odezwaa si Kathy.
Nic na to nie odpowiedzia, zgarbi si tylko za kierownic i przejecha na praw stron. Jecha
bardzo powoli. Po kilku minutach milczcej jazdy zajecha na stacj benzynow.
Sdz, e potrzebna mi benzyna zwrci si do obsugujcego.
Czy on si dobrze czuje? zapytaa szeptem Bev.
Wszystko bdzie w porzdku odrzeka Kathy. On tak mwi i zachowuje si od czasu do
czasu. To mu przejdzie.
Obie kobiety patrzyy na niego, a jego wargi poruszay si bezdwicznie. Potem rozejrza si,
kontrolujc otoczenie. Kiedy zobaczy, e na tylnym siedzeniu siedzi Kathy, kiwn gow
i umiechn si.
Cze powiedzia. Pikny dzie na przejadk.
Dokd jedziemy? zapytaa Kathy, kiedy ruszy i zacz nagle prowadzi pewnie.
Chc zobaczy Clear Creek odrzek. Tyle razy o tym marzyem przez te dwa lata w... w...
Bev wie powiedziaa Kathy. Opowiedziaam jej o wszystkim.
Popatrzy na Bev w zamyleniu.
Niewiele osb wybraoby si na przejadk z ekswiniem przebywajcym na zwolnieniu
warunkowym.
Kathy zauwaya, e Bev patrzy mu prosto w oczy.
Ja nie osdzam ludzi w ten sposb powiedziaa Bev. Nie chc te by przez nich osdzana.
Patrzc we wsteczne lusterko, Kathy zauwaya, e Billy unosi brwi i zaciska usta. Uwaga Bev
zrobia na nim wraenie.
Pojecha nad Clear Creek, gdzie kiedy tak czsto jedzi na biwaki, i rozejrza si naokoo, jak

gdyby by tu po raz pierwszy. Kathy patrzya na wod lnic w socu poprzez gazie drzew
i zrozumiaa, dlaczego on tak kocha to miejsce.
Musz to wszystko powtrnie namalowa powiedzia. Ale teraz zrobi to inaczej. Chc
zobaczy wszystkie miejsca, ktre widziaem przedtem, i namalowa je jeszcze raz.
One si nie zmieniy zauwaya Bev.
Ale ja si zmieniem.
Jedzili po okolicy przez dwie godziny, a potem Bev zaprosia ich do siebie na kolacj. Mieszkaa
w przyczepie. Pojechali najpierw na Spring Street po samochd Bev, a potem Bev wyjania
rodzestwu, jak si dosta na parking przyczep.
Kathy bya zadowolona, e Billy woy garnitur w drobne prki. Za kadym razem, gdy ubra
si dobrze, przystrzyg wsy i zaczesa wosy do tyu, wyglda na przystojnego i kulturalnego
modego czowieka. Gdy przybyli na miejsce, Bev przedstawia im swoje dzieci, picioletniego
Briana i szecioletni Michelle. Billy natychmiast si nimi zaj. Posadzi je sobie na kolanach,
artowa i udawa, e sam jest dzieckiem.
Po nakarmieniu dzieci i pooeniu ich do ka Bev powiedziaa do Billyego:
Masz podejcie do dzieci. Michelle i Brian od razu ci polubili.
Kocham dzieci odrzek. A twoje s naprawd wspaniae.
Kathy umiechna si, zadowolona, e Billy ma dobry nastrj i jest czarujcy.
Zaprosiam na obiad jeszcze kogo powiedziaa Bev. Stevea Lovea. On te mieszka
w przyczepie. yje w separacji z on. Przyjanimy si. Pomylaam, e zechcecie go pozna. Jest
o par lat modszy od Billyego, jest pkrwi Indianinem Czeroki i jest bardzo miy.
Steve Love pojawi si w par minut pniej. Kathy bya pod wraeniem jego smagej cery,
gstych czarnych wosw i najpikniejszych ciemnoniebieskich oczu, jakie w yciu widziaa. By
wyszy od Billyego.
Podczas obiadu Kathy wyczua, e Billy polubi zarwno Bev, jak i Stevea. Kiedy Bev zapytaa
go o ycie w Lebanon, opowiedzia im o doktorze Steinbergu i panu Reinercie i o tym, jak dziki
malowaniu wizienie stao si dla niego znone. Po obiedzie opowiedzia im o kilku przestpstwach,
z powodu ktrych trafi do wizienia, a Kathy odniosa wraenie, e si chwali. Potem nagle Billy
zerwa si z miejsca i powiedzia:
Przejedmy si.
O tej godzinie? zdziwia si Kathy. Jest po pnocy.
To wietny pomys powiedzia Steve.
Poprosz siostrzenic ssiadki, eby popilnowaa dzieci oznajmia Bev. Ona robi to dla
mnie o kadej porze.
Dokd pojedziemy? zapytaa Kathy.

 Znajdmy gdzie plac zabaw odrzek Billy. Chc si pohuta na hutawce.

Gdy przysza siostrzenica ssiadki, wpakowali si wszyscy do volkswagena Kathy i Steve z tyu,
a Bev i Billy z przodu.
Pojechali na may plac zabaw znajdujcy si obok szkoy. O drugiej nad ranem bawili si w berka
i hutali si na hutawkach. Kathy cieszya si, e Billy ma doskonay humor. Wane byo, eby
mia nowych przyjaci i nie zadawa si z ludmi, z ktrymi mia do czynienia przed pjciem do
wizienia. Uwiadomi to rodzinie jego kurator sdowy.
O czwartej nad ranem, gdy ju odwieli Bev i Stevea do domu, Kathy zapytaa Billyego, jak mu
si podoba ten wieczr.
Mili ludzie powiedzia Billy. Czuj, e mam nowych przyjaci.
Kathy cisna go za rami.
A te dzieciaki doda. Jestem nimi zachwycony.
Bdziesz kiedy dobrym ojcem, Billy.
Pokrci gow.
To fizyczna niemoliwo.

Marlene wyczua w Billym jak zmian. Jest teraz inny, mylaa, jaki twardszy. Pomylaa, e
si od niej oddala, prbuje jej unika. Bolao j to, bo przez te dwa lata, kiedy siedzia w Lebanon,
nie spotykaa si z nikim innym, czekaa tylko na niego.
Pewnego wieczoru, w tydzie po wyjciu z wizienia, Billy przyjecha po ni do pracy.
Przypomina znowu dawnego Billyego, mwi agodnym tonem, by uprzejmy taki, jakim go
lubia, wic Marlene ucieszya si. Pojechali nad Clear Creek, w jedno ze swoich ulubionych miejsc,
a potem wrcili na Spring Street. Dorothy i Dela nie byo w domu, poszli wic do ich pokoju. Po raz
pierwszy od jego powrotu byli naprawd sami, nie kcili si, po raz pierwszy mieli okazj si obj.
Nie robili tego tak dawno, e Marlene przestraszya si.
Musia wyczu jej strach, bo si cofn.
Co z tob, Billy?
Naleaoby raczej zapyta, co z tob.
Boj si powiedziaa. To wszystko.
Czego?
Nie bylimy razem ju ponad dwa lata.
Wsta z ka i ubra si.
To mnie zniechca powiedzia.
Zerwanie nastpio nagle.

Pewnego popoudnia Billy zaskoczy Marlene, gdy przyjecha po ni do sklepu i poprosi, eby
pojechaa z nim do Athens i spdzia z nim tam noc. Na drugi dzie zabior Kathy z collegeu i
wrc razem do Lancasteru.
Marlene powiedziaa, e nie ma na to ochoty.
Wic zadzwoni do ciebie pniej powiedzia eby si przekona, czy nie zmienia zdania.
Ale nie zadzwoni. A w kilka dni pniej Marlene dowiedziaa si, e pojechaa z nim Bev
Thomas.
Marlene, wcieka, zadzwonia do niego i powiedziaa, e tak dalej by nie moe.
Moemy sobie da z tym wszystkim spokj. Nic ju nas nie czy.
Zgodzi si z ni.
Co moe si sta, co, co moe ci zrani. A ja nie chc, eby znowu cierpiaa.
Wiedziaa, e mwi prawd, i cierpiaa, zrywajc z kim, na kogo czekaa ponad dwa lata.
W porzdku powiedziaa. Skoczmy z tym.

Dela Moorea najbardziej martwiy kamstwa Billyego. Chopak popenia gupstwa, a potem
kama, eby unikn konsekwencji. Doktor Steinberg poradzi Delowi, eby wicej nie wybacza
Billyemu kamstw.
On nie jest przecie takim kretynem mwi Del do Dorothy. Jest zbyt inteligentny na to,
eby zachowywa si tak gupio.
I za kadym razem otrzymywa t sam odpowied:
C, to nie jest mj Billy. To ten drugi.
Delowi wydawao si, e Billy potrafi tylko malowa. A poza tym Billy nigdy nie sucha rad ani
poucze.
Billy prdzej posucha kogo zupenie obcego mawia ni kogo, komu ley na sercu jego
dobro.
Gdy pyta Billyego, od kogo si czego dowiedzia, chopak zawsze odpowiada:
Powiedzia mi tak jeden znajomy.
I nigdy nie podawa nazwiska ani imienia, nigdy nie mwi, kim ten kto jest.
Dela irytowao to, e Billy czsto nawet nie zadawa sobie trudu, eby odpowiedzie na proste
pytanie, tylko w milczeniu wychodzi z pokoju albo odwraca si plecami do pytajcego. Dela
denerwoway te lki i fobie Billyego. Na przykad to, e Billy boi si broni, cho nic o niej nie wie.
Zdaniem Dela Billy nic o niczym nie wiedzia.
Bya ponadto jedna rzecz, ktrej Del nie potrafi wyjani. Wiedzia, e jest od Billyego o wiele
silniejszy. Od czasu do czasu mocowali si na rk i nie byo dla niego wtpliwoci, e Billy nie
dorasta mu do pit. Ale pewnego wieczoru Billy, wyzwany na pojedynek, pokona go.

 Sprbujmy jeszcze raz nalega Del. Ale teraz praw rk.

Billy ponownie, nie mwic ani sowa, pokona go, a potem wsta, zamierzajc wyj.
Taki silny facet jak ty powinien pracowa powiedzia Del. Kiedy znajdziesz sobie prac?
Billy popatrzy na niego zmieszany i powiedzia, e ju szuka pracy.
Kamiesz! krzykn Del. Gdyby szuka, to by znalaz.
Ktnia trwaa ponad godzin. W jej wyniku Billy zabra ubrania i wikszo swoich rzeczy
i wybieg z domu.

Bev Thomas mieszkaa teraz ze Stevem Loveem, ktrego wyrzucono z jego przyczepy. Gdy
dowiedziaa si o problemach, jakie Billy ma w domu, zaproponowaa mu, eby te si do niej
wprowadzi. Billy skontaktowa si ze swoim kuratorem sdowym i otrzyma jego zgod.
Bev bardzo dobrze mieszkao si z dwoma mczyznami. Nikt by nie uwierzy, e nie czy ich
seks, e s trojgiem przyjaci, ktrzy wszdzie chodz razem, wszystko razem robi i wietnie si
razem bawi a jednak tak byo.
Billy zajmowa si Michelle i Brianem i szo mu to doskonale. Wozi dzieci na basen, kupowa im
lody albo zabiera je do zoo. Opiekowa si nimi tak, jakby byy jego wasnymi dziemi. A kiedy Bev
wracaa z pracy, w przyczepie byo posprztane. Tylko naczynia nie byy pozmywane. Billy nigdy
nie zmywa.
Czasami zachowywa si tak po kobiecemu, e Bev i Steve zastanawiali si, czy nie jest gejem.
Czsto zdarzao si, e Bev i Billy spali w tym samym ku, ale Billy nigdy nawet nie dotkn
dziewczyny. Kiedy go o to kiedy zapytaa, powiedzia, e jest impotentem.
Nie miao to dla niej znaczenia. Troszczya si o niego. I bardzo lubia wszystko, co robili razem.
Wyjedali na przykad na trzy dni na kemping, gdzie wydawali pidziesit dolarw na byle jakie
jedzenie. Albo szli na piesz wycieczk nad Clear Creek w rodku nocy. Billy maszerowa wtedy
przodem z latark i udawa Jamesa Bonda, usiujcego wykry tajne schowki z marihuan. Fajnie
byo sucha, jak mwi tym brytyjskim akcentem i podaje aciskie nazwy wszystkich rolin. To

wszystko byo zwariowane, ale Bev czua si z tymi dwoma cudownymi facetami wolna i szczliwa
po raz pierwszy od dugiego czasu.

Pewnego dnia Bev po powrocie do domu przekonaa si, e Billy pomalowa swojego zielonego
volkswagena w zwariowane srebrne wzory na czarnym tle.
Nikt na wiecie nie ma teraz takiego samochodu jak ja powiedzia.
Ale po co to zrobie, Billy? dziwili si Steve i Bev.
Biuro szeryfa ma na mnie oko. Tak bdzie atwiej dziaa.
Nie powiedzia im, e Allen mia ju dosy wpadania w panik za kadym razem, kiedy nie
pamita, gdzie kto inny zaparkowa samochd. Ten zwariowany wzr mia mu uatwi szukanie.
Wkrtce jednak Billy pozna brata Stevea, Billa Lovea, i wymieni si z nim na samochody. Da
mu volkswagena, a wzi od niego jego combi. Pniej zamieni combi na motocykl, ktry nie
jedzi, ale Steve, ktry mia wasny motocykl i potrafi dokonywa napraw, uruchomi go.
Steve odkry, e Billy czasami jedzi na motocyklu jak szaleniec, a innym znowu razem wprost
boi si na niego wsi. Pewnego popoudnia wybrali si motorami za miasto. W trakcie przejadki
zbliyli si do stromego skalistego zbocza. Steve okry gr i pojecha przodem, ale w chwil
potem usysza ryk motoru nad wasn gow. Kiedy spojrza w gr, zobaczy Billyego na szczycie
skay.
Jak si tam dostae? zawoa.
Wjechaem! odkrzykn Billy.
To niemoliwe! zawoa Steve.
W chwil pniej zobaczy, e Billy zamierza zjecha, zachowujc si przy tym tak, jakby nie mia
pojcia o jedzie motorem. Skrca to w jedn, to w drug stron. Steve obserwowa przez chwil
te manewry, a potem zostawi wasny motor na dole, wszed na gr i pomg Billyemu sprowadzi
jego maszyn.
Nie mog uwierzy, e tdy wjechae powiedzia Steve, ogldajc si ale musiao tak by,
bo na szczyt nie prowadzi adna inna droga.
Billy patrzy na Stevea tak, jak gdyby nie wiedzia, o czym mwi.
Innym razem Steve i Billy poszli na wycieczk do lasu. Po dwch godzinach marszu po
pagrkowatym terenie mieli przed sob kolejne wzniesienie. Steve by silniejszy i sprawniejszy od
Billyego, ale nawet dla niego wejcie na kolejny pagrek byo duym wysikiem.
Suchaj, Billy, nie damy rady wej. Proponuj odpocz i wraca.
Steve opar si o drzewo, eby odpocz. A wtedy Billy, zebrawszy si w sobie, z niewiarygodn
energi wbieg na strome zbocze. Nie chcc okaza saboci, Steve poszed w jego lady. Na
szczycie wzgrza zasta Billyego stojcego z rozpostartymi ramionami. Billy patrzy w d,

podziwiajc widok, i mwi co w jakim dziwnym, nieznanym Steveowi jzyku. Kiedy Steve
podszed do niego, Billy odwrci si, popatrzy na niego jak na kogo zupenie obcego, a potem
pobieg w d, w stron stawu.
O Boe, Billy! zawoa za nim Steve. Skd bierzesz tyle energii?
Ale Billy nie zwraca na niego uwagi. Bieg, wykrzykujc co w tym obcym jzyku, a kiedy
dobieg do stawu, wskoczy do wody w ubraniu i przepyn na drugi brzeg.
Steve puci si za nim w pogo. Gdy go dopad na drugim brzegu stawu, Billy siedzia i potrzsa
gow w taki sposb, aby pozby si wody z uszu.
Podnis wzrok na zbliajcego si Stevea i powiedzia oskarycielskim tonem:
Dlaczego wepchne mnie do stawu?
Steve wytrzeszczy na niego oczy.
O czym ty mwisz?
Billy popatrzy na swoje ociekajce wod ubranie.
No przecie zepchne mnie z brzegu, a ja wpadem do wody.
Steve spojrza na niego zdumiony i pokrci tylko gow. Nie chcia si z nim sprzecza, bo nie
rczy za siebie.
Wrcili na miejsce, w ktrym zostawili motory. Billy wsiad na swj motor i ruszy przed siebie.
Jecha jak pocztkujcy. Obserwujc go, Steve pomyla, e bdzie musia na niego uwaa, bo
najwyraniej brak mu pitej klepki.
Wiesz, co chciabym kiedy zrobi? powiedzia Billy, gdy dojechali do drogi biegncej midzy
stawem a wzgrzem. Chciabym zawiesi nad t drog ptno. Przywizabym je do tych dwch
drzew. Wisiaoby wysoko, a pod nim przejedayby samochody. I namalowabym to wszystko, aby
wygldao, e jest tu gra poronita drzewami i krzewami, a pod t gr przebiega tunel.
Masz dziwne pomysy.
Wiem odpowiedzia Billy ale chciabym ten pomys wprowadzi w ycie.

Bev zorientowaa si, e ma mao pienidzy. Wszystko szo na jedzenie oraz na naprawy
motorw i samochodw. (Billy kupi starego forda galaxy). Bev zaproponowaa, eby Steve i Billy
zaczli szuka pracy. Zoyli wic obaj podania do kilku fabryk w pobliu Lancasteru. Przez pewien
czas nie dawao to podanego rezultatu, ale wreszcie, w trzecim tygodniu maja, Billy przekona
kierownictwo kadr w firmie Reichold Chemical, eby przyjo do pracy i jego i Stevea.
Praca bya cika. Polegaa na odcinaniu wkna szklanego, ktre po wyjciu z kadzi zwijane
byo w rolki. Trzeba byo dokona cicia, gdy rolka osigna odpowiednie rozmiary, a potem
dwign tak wac sto funtw rolk i umieci j na wzku.
Pewnego wieczora, gdy wracali obaj do domu, Billy zatrzyma samochd, eby zabra jakiego

autostopowicza. Autostopowicz mia zawieszony na szyi aparat fotograficzny. Steve zauway, e

Billy siga do kieszeni i wyjmuje ma torebk plastikow, w ktrej s trzy biae tabletki.
Ja nie bior amfetaminy powiedzia autostopowicz.
Moesz je sprzeda po osiem dolcw za sztuk. To niezy zarobek.
Autostopowicz zastanowi si, po czym wrczy Billyemu aparat w zamian za plastikow torebk.
Kiedy Billy wysadzi go w Lancasterze, Steve powiedzia:
Nie wiedziaem, e robisz w narkotykach.
Nie robi.
Wic skd miae amf?
Billy rozemia si.
To bya aspiryna.
Do diaba Steve klepn si po udzie. Nie znam drugiego faceta takiego jak ty.
Kiedy sprzedaem ca walizk faszywych piguek powiedzia Billy. Myl, e czas
powtrzy ten wyczyn. Zrbmy troch lipnego kwasu.
Wstpili do apteki, eby kupi elatyn i par innych skadnikw. W przyczepie Billy rozpuci
elatyn na patelni. elatyna utworzya warstw gruboci jednego cala. Kiedy si zestalia, pokroi
j na kwadraciki o boku dugoci wierci cala.
To powinno si sprzedawa po kilka dolcw za sztuk.
A jak to dziaa? zapyta Steve.
Jeste po tym nakrcony. I masz halucynacje. Ale najlepszy dowcip w tym, e jeeli czowieka
zapi na sprzedawaniu tych podrbek, to nie wytaczaj mu sprawy o narkotyki. A poza tym, co ma
zrobi ten frajer, ktry je kupi? I na policj?
Na drugi dzie Billy pojecha do Columbus. Wrci z pust walizk. Sprzeda parti aspiryny
i lipnego kwasu i przywiz harmoni banknotw. Ale Steve zauway, e jest czym przestraszony.
Nazajutrz Billy i Steve naprawiali motocykl. Ich ssiadka, Mary Slater, zawoaa, eby nie robili
tyle haasu. Billy w odpowiedzi cisn rubokrtem w jej przyczep. Uderzenie rubokrta
o metalow cian spowodowao odgos przypominajcy wystrza. Mary Slater wezwaa policj,
ktra zabraa Billyego. Oskarono go o zakcanie porzdku publicznego. Del musia zapaci
kaucj. Cho oskarenie zostao pniej oddalone, kurator sdowy nakaza Billyemu zamieszka
z rodzicami.
Bdzie mi was brakowao powiedzia Billy do Bev i Stevea, pakujc si. A take dzieci.
My te chyba tu ju dugo nie zostaniemy odrzek Steve. Syszaem, e waciciel parkingu
chce nas wszystkich wyrzuci.
Co zrobicie, jeeli was rzeczywicie wyrzuci? zapyta Billy.
Znajdziemy mieszkanie w miecie odrzeka Bev i sprzedamy przyczep. Moe wtedy

bdziesz mg zamieszka razem z nami.

Billy pokrci gow.
Nie jestem wam potrzebny.
To nieprawda, Billy powiedziaa Bev. Wiesz, jaka z nas wspaniaa trjka.
Zobaczymy. Tymczasem musz wrci do domu.
Kiedy odjecha, dzieci Bev si rozpakay.

Allena nudzia praca w firmie Reichold Chemical, zwaszcza po odejciu Stevea Lovea. Mia
dosy brygadzisty, ktry bezustannie narzeka, e Billy jednego dnia robi wszystko tak, jak trzeba,
a drugiego nie potrafi zrobi nic. Arthur suszy Allenowi gow, e znowu wykonuj bezmyln
prac, poniajc ich godno.
W poowie czerwca Allen rzuci prac.

Del podejrzewa, e Billy zosta wyrzucony z pracy, zadzwoni wic do firmy, eby si upewni.
Pamitajc o sowach doktora Steinberga, ktry radzi, eby nie puszcza pazem kamstw
Billyego, zapyta:
Stracie prac, prawda?
Uwaam, e to moja sprawa odpowiedzia Tommy.
Dopki mieszkasz pod moim dachem i dopki ja pac rachunki, to rwnie moja sprawa. Ty
uwaasz, e pienidze spadaj z nieba. Nie jeste w stanie utrzyma adnej pracy. I okamae nas.
Nic nam nie powiedziae, e stracie prac. Nie potrafisz nic robi porzdnie.
Kcili si przez blisko godzin. Del posugiwa si tymi samymi sformuowaniami co Chalmer
i oskara Billyego o to samo. Tommy sucha tego wszystkiego i czeka, kiedy mama Billyego
stanie w jego obronie, ale ona nie powiedziaa ani sowa. Doszed wic do wniosku, e nie moe
duej mieszka z ni i z Delem.

Poszed do swojego pokoju, spakowa rzeczy, po czym zanis torby do swojego forda. Potem
usiad w samochodzie i czeka na kogo, kto poprowadzi, zabierajc go z tego cholernego domu.
W kocu pojawi si Allen. Przekona si, e Tommy jest zdenerwowany, i domyli si, co si stao.
W porzdku powiedzia, ruszajc z miejsca. Czas, ebymy wynieli si z Lancasteru.
Przez sze dni jedzili po caym Ohio, szukajc pracy. Nocowali w lasach. Ragen upar si, eby
jeden pistolet trzyma pod siedzeniem, a drugi w schowku eby mie si czym broni.
Pewnego wieczoru Arthur zaproponowa, eby Allen poszuka sobie pracy konserwatora. Byo to
zajcie, z ktrym Tommy mgby sobie z atwoci poradzi; mgby naprawia urzdzenia
elektryczne i sprzt mechaniczny, wykonywa prace hydrauliczne, zajmowa si urzdzeniami
grzewczymi. Arthur wiedzia, e kady wykonujcy t prac otrzymuje bezpatne mieszkanie,
a poza tym nie musi paci za prd, gaz i wod. Zaproponowa, eby Allen skontaktowa si
z pewnym koleg z wizienia, ktremu pomg w Lebanon i ktry teraz pracowa jako konserwator
na przedmieciu Columbus zwanym Little Turtle.
Moe on wie o jakim wakacie powiedzia Arthur. Zadzwo do niego. Powiedz, e jeste
w miecie i chciaby wpa.
Allen, cho niezbyt chtnie, zastosowa si do polecenia Arthura.
Ned Berger ucieszy si z jego telefonu i zaprosi go do siebie. Powiedzia, e w Little Turtle nie
ma wolnej posady, ale Billy moe spdzi u niego kilka dni. Allen przyj zaproszenie; przez dwa dni
balowali i wspominali wizienie.
Rankiem trzeciego dnia Berger wrci do domu z wiadomoci, e na osiedlu Channingway nie
maj konserwatora.
Zadzwo do nich powiedzia ale nie mw, skd si dowiedziae o wakacie.
Billy Milligan zrobi dobre wraenie na Johnie Wymerze, modym kierowniku kadr z firmy Kelly
and Lemmon, zarzdzajcej budynkami mieszkalnymi. Wymer by zdania, e Milligan jest najlepiej
wykwalifikowanym i najprzystojniejszym z kandydatw do pracy, ktrzy zgosili si po
opublikowaniu ogoszenia. Podczas pierwszej rozmowy, 15 sierpnia 1977 roku, Milligan zapewni
go, e moe sprzta teren, zajmowa si stolark, urzdzeniami elektrycznymi i wykonywa prace
hydrauliczne.
Potrafi naprawia urzdzenia elektroniczne i takie, w ktrych zachodzi spalanie powiedzia
Wymerowi. A jeeli czego nie bd wiedzia, potrafi sam zorientowa si, jak si do tego
zabra.
Wymer obieca, e skontaktuje si z nim po przeprowadzeniu rozmw z innymi kandydatami.
Chcc sprawdzi referencje Milligana, zadzwoni do ostatniego pracodawcy wymienionego w jego
podaniu, czyli do Dela Moorea. Moore chwali Milligana jako wspaniaego pracownika i modego
czowieka, na ktrym mona polega. Powiedzia, e Milligan przesta u niego pracowa, bo nie

odpowiadaa mu praca u rzenika. Ale z pewnoci bdzie doskonaym konserwatorem.

Nie mogc sprawdzi, co na temat Milligana maj do powiedzenia doktor Steinberg i pan
Reinert bo Milligan nie poda ich adresw Wymer da sobie spokj z dalszym sprawdzaniem.
Poniewa praca miaa si ogranicza do dziaa na zewntrz budynku, uzna, e posiada do
informacji na temat Milligana jako pracownika. Jednak wyda polecenie, by sekretarka sprawdzia,
co na temat kadego z kandydatw do pracy ma do powiedzenia policja.
Gdy Milligan zjawi si na drug rozmow, pierwsze dobre wraenie, jakie zrobi na Wymerze,
potwierdzio si. Wymer zatrudni go wic jako konserwatora na osiedlu Williamsburg Square
Apartments, ssiadujcym z Channingway Apartments. Milligan mia zacz prac od zaraz.
Po wyjciu Milligana z biura Wymer przekaza sekretarce jego podanie oraz formularz. Nie
zauway, e na obydwu Milligan napisa dzie i rok, 15 77 i 18 77, ale nie wymieni miesica.

Milligana przyj do pracy John Wymer, ale jego szefow bya Sharon Roth moda kobieta
o bladej cerze i dugich czarnych wosach.
Nowy pracownik zrobi na niej wraenie czowieka inteligentnego i przystojnego. Przedstawia
go innym dziewczynom z biura i powiedziaa mu, jak bdzie wygldaa jego praca. Mia co rano
przychodzi do biura na Williamsburg Square, eby odebra zlecenia wypisane przez ni albo przez
Carol czy Cathy. Po wykonaniu kadej z poszczeglnych prac mia podpisa zlecenie i odda je
Sharon.
Przez pierwszy tydzie Milligan pracowa dobrze zakada okiennice, naprawia poty, dba
o chodniki i trawniki. Wszyscy byli zdania, e jest penym zapau, ambitnym pracownikiem.
Nocowa w mieszkaniu innego modego konserwatora, Neda Adkinsa, na Williamsburg Square.
Pewnego ranka, w drugim tygodniu pracy, Milligan przyszed do Johna Wymera w sprawie
mieszkania. Wymer przemyla ju t spraw i, wziwszy pod uwag kwalifikacje Milligana, doszed
do wniosku, e moe go zatrudni jako konserwatora zajmujcego si naprawami wewntrz
budynkw, ktry ma by w pogotowiu przez dwadziecia cztery godziny na dob. Jako taki
konserwator musiaby mieszka na miejscu i naleaoby mu si mieszkanie, za ktre nie musiaby
paci czynszu.
Moe pan odebra komplet kluczy uniwersalnych od Sharon albo Carol powiedzia Wymer.
Nowe mieszkanie byo pikne. W salonie znajdowa si kominek. Oprcz salonu bya tutaj
sypialnia, maa jadalnia oraz kuchnia. Okna wychodziy na patio. Tommy przeznaczy jeden ze
schowkw na sprzt elektroniczny. Zamkn go na klucz, eby do sprztu nie miay dostpu dzieci.
Allen urzdzi pracowni malarsk w jadalni. Ragen uprawia jogging, eby utrzyma si w dobrej
formie. ycie Billyego byo teraz dobrze zorganizowane.

Arthur zaaprobowa now sytuacj, zadowolony, e w kocu si ustatkowali. Mg teraz

powica uwag swoim ksikom z dziedziny medycyny i pracom badawczym.
Przez czyje przeoczenie nikt nie sprawdzi, co na temat Billyego Milligana ma do powiedzenia
policja.

W dwa tygodnie po przeprowadzce Ragen, ktry co rano uprawia jogging, przebiegajc przez
poblisk biedn dzielnic, zauway dwoje bosych czarnoskrych dzieci bawicych si na chodniku.
Zwrci te uwag na krzykliwie ubranego biaego. Czowiek ten wychodzi wanie z jednego
z domw i szed w kierunku biaego cadillaca. Ragen doszed do wniosku, e musi on by
strczycielem.
Podbieg do niego i przypar go do samochodu.
O co chodzi? Zwariowa pan? zapyta przestraszony mczyzna.
Ragen sign za pas i wycign bro.
Dawaj portfel rozkaza.
Mczyzna odda mu swj portfel. Ragen wyj z niego pienidze, a potem cisn nim w stron
waciciela. Mczyzna chwyci portfel.
Teraz jed warkn Ragen.
Kiedy samochd odjecha, da czarnoskrym dzieciom ponad dwiecie dolarw.
Macie. Kupcie buty i jedzenie dla caych rodzin powiedzia.
A potem patrzy z umiechem, jak dzieci, uszczliwione, ruszaj biegiem do domu.
Pniej Arthur stwierdzi, e Ragen postpi le.
Nie moesz chodzi po miecie i udawa Robin Hooda okrada bogatych i dawa biednym.
To mi sprawia przyjemno.
Ale wiesz bardzo dobrze, e nie powiniene nosi przy sobie broni, gdy jest to pogwacenie
przepisw zwolnienia warunkowego.
Ragen wzruszy ramionami.

 Tutaj, na zewntrz, nie jest o wiele lepiej ni w wizieniu.

Mwisz gupstwa. Tutaj jestemy na wolnoci.
Tak, ale co z t wolnoci robimy?
Arthur zacz podejrzewa, e Allen mia racj Ragen woli otoczenie, w ktrym to on
kontroluje miejsce. Woli je nawet wtedy, gdy jest to wizienie.
Ragen poznawa coraz lepiej robotnicz dzielnic we wschodniej czci miasta. Im wicej o niej
wiedzia, tym wikszy ogarnia go gniew. Oburzao go, e mieszkacy tej dzielnicy musz walczy
o przetrwanie, yjc w cieniu biurowcw ze szka i stali, nalecych do wielkich korporacji.
Pewnego popoudnia mija stary dom z walc si werand. Na werandzie zobaczy liczn
dziewczynk o jasnych wosach i niebieskich oczach. Dziewczynka siedziaa w koszu na bielizn, a jej
zwiotczae nogi zwisay bezwadnie. Ragen zatrzyma si, gdy rwnoczenie na werand wysza
starsza kobieta.
Dlaczego ta dziewczynka nie ma szyn? Albo wzka inwalidzkiego? zapyta Ragen kobiet.
Czy pan wie, ile te rzeczy kosztuj? odpowiedziaa mu pytaniem na pytanie. Bagaam
o pienidze z pomocy spoecznej przez dwa lata, ale nic nie dostaam. I Nancy nie ma ani szyn, ani
wzka.
Ragen oddali si, gboko zamylony.
Tego wieczoru zapyta Arthura, w ktrym skadzie ze sprztem dla inwalidw mog si
znajdowa wzki inwalidzkie dla dzieci oraz szyny. Arthur cho zirytowa go natrtny ton Ragena
oraz e odrywa go od ksiek zadzwoni do kilku dystrybutorw sprztu medycznego. Zorientowa
si, e w Kentucky jest firma majca na skadzie to, o co pyta Ragen. Poda Ragenowi adres tej
firmy oraz numery katalogowe artykuw, pytajc, po co mu te informacje.
Ragen nie zada sobie jednak trudu, eby odpowiedzie.
Tego wieczoru wzi samochd, narzdzia oraz nylonow lin i pojecha na poudnie do
Louisville. Znalaz firm i poczeka, a wszyscy jej pracownicy pjd do domu. Zorientowa si, e
wama si do budynku nie bdzie trudno. Zrobi to sam, nawet bez pomocy Tommyego. Przeszed
przez pot, podszed do budynku z boku w miejscu zasonitym od ulicy i zbada mur.
Widzia w telewizji, jak wamywacze wspinaj si na dach, posugujc si hakami. Wyj z torby
stalow yk do butw i wycign sznurowado z lewego buta. Z pomoc sznurowada
przymocowa yk do buta tak, e zakrzywiony jej koniec znajdowa si przy czubku, tworzc co
w rodzaju raka. Wspi si na dach, wyci dziur w wietliku, sign do rodka i otworzy wietlik,
a potem, przymocowawszy nylonow lin do wspornika, spuci si po niej. Przypomnia sobie przy
tym, jak kiedy chodzi z Jimem na grskie wspinaczki.
Posugujc si numerami katalogowymi, ktre da mu Arthur, przeszukiwa skad przez blisko
godzin. W kocu jednak znalaz to, czego szuka par szyn dla czteroletniego dziecka i may

skadany wzek inwalidzki. Otworzy jedno z okien, spuci przez nie obie te rzeczy na ziemi,
a potem sam wyszed przez okno. Nastpnie zapakowa wszystko do samochodu i wrci do
Columbus.
By ju ranek, kiedy zajecha przed dom Nancy i zapuka do drzwi.
Mam co dla maej powiedzia do starszej kobiety, ktra wyjrzaa przez okno.
Przynis z samochodu wzek i pokaza staruszce, jak si go rozkada. A potem pokaza Nancy,
jak si zakada szyny.
Bdziesz si do dugo musiaa uczy, jak si w nich chodzi powiedzia ale musisz si
nauczy.
Staruszka rozpakaa si.
Nigdy nie uda mi si zdoby pienidzy i zapaci za te rzeczy.
Nie musi pani za nic paci. To prezent od bogatej firmy handlujcej sprztem medycznym dla
potrzebujcego dziecka.
Czy mog pana poczstowa niadaniem?
Napibym si kawy powiedzia Ragen.
Jak masz na imi? zapytaa go Nancy, gdy jej babcia posza do kuchni.
Nazywaj mnie wujkiem Ragenem odrzek.
Nancy przytulia si do niego. Staruszka przyniosa kaw i pyszny placek. Ragen zjad cay.

Wieczorem Ragen, ktry ju pooy si spa, usiad i zacz nasuchiwa. Dobiegay go

nieznajome gosy jeden z brooklyskim akcentem, a drugi posugujcy si wulgarnym jzykiem.
Ragen usysza, e jest mowa o dzieleniu si pienidzmi zrabowanymi z banku. Wsta z ka, wzi
pistolet i otworzy wszystkie drzwi i wszystkie schowki w mieszkaniu. Przykada ucho do cian,
chcc si zorientowa, skd dobiegaj gosy. Spr toczy si jednak wewntrz, w mieszkaniu. Ragen
odwrci si nagym ruchem i powiedzia:
Nie rusza si! Zabij was obu.
Gosy umilky.
Wtedy Ragen usysza gos we wasnej gowie. Gos ten powiedzia:
Kto ty jeste, do cholery, eby mi mwi, co mam robi?
Jeeli nie wyjdziecie, zaczn strzela.
Strzela do czego?
Gdzie jestecie?
Nie uwierzyby mi, gdybym ci powiedzia.
Co to znaczy?
Nie wiem, gdzie jestem. Nie mam pojcia.

 Wic dlaczego mwisz?

Kciem si z Kevinem.
Kto to jest Kevin?
On jest tym, na ktrego wrzeszczaem.
Ragen zastanowi si przez chwil.
Opisz mi, co jest dookoa ciebie. Co widzisz?
Widz t lamp. Czerwone krzeso przy drzwiach. Wczony telewizor.
Jaki to telewizor? Co jest nadawane?
Duy, kolorowy. Nadawany jest program All in the Family.
Ragen mia przed oczami telewizor i doszed do wniosku, e ci dwaj obcy znajduj si w tym
samym pokoju co on i e s niewidzialni. Przeszuka ponownie mieszkanie.
Sprawdziem wszdzie. Gdzie jestecie?
Jestem z tob odrzek Philip.
Co to znaczy?
Zawsze tutaj byem, przez cay czas.
Ragen pokrci gow.
W porzdku. Nie gada ju.
Usiad w bujanym fotelu i buja si przez ca noc, usiujc to zrozumie. By zdumiony, e s inni,
o ktrych nie wiedzia.
Na drugi dzie Arthur opowiedzia mu o Kevinie i Philipie.
Sdz, e s oni wytworem twojego umysu powiedzia.
Co chcesz przez to powiedzie?
Najpierw wyjani ci to logicznie powiedzia Arthur. Bdc stranikiem nienawici, wiesz,
jak destrukcyjn si dysponujesz. Cho nienawi, posugujc si przemoc, moe pokona
niejedno, to sama jest si nie do okieznania. Jeeli kto chciaby zachowa ca si nienawici
w sensie fizycznym, ale rwnoczenie usun zawierajce si w niej zo, nie dokona tego, bdzie
wci mia do czynienia z nienawici majc cechy za. Nasz umys pragn kontrolowa twoj
skonno do stosowania przemocy, pragn spowodowa, by gniew by selektywny i by dao si nim
kierowa. Usuwajc mieszkajce w tobie zo i powodujc, eby by silny, ale rwnoczenie
pozbawiony zoci, doprowadzilimy do tego, e z pewnej czci tego za zostali stworzeni Philip
i Kevin.
Wic oni s tosami ze mn?
Oni s kryminalistami. Dostawszy w rce twoj bro, nie zawahaj si przed osiganiem swoich
celw za pomoc zastraszania ludzi. Ale potrafi to robi tylko za pomoc broni. Ich sia bierze si
z broni. Uwaaj, e, czujc t si, s rwni tobie. S bardzo mciwi i z ca pewnoci popeniaj

przestpstwa zwizane z mieniem. Po wyjciu z Zanesville uznaem ich za niepodanych, bo

popenili kilka takich przestpstw.
Wiesz jednak, co si dzieje w okresach pomieszania... Ragenie, chocia udowodnie, e jeste
dobry, masz w sobie jednak zo. Nie ma sposobu na to, eby cakowicie oczyci nienawi. Jest to
cena, jak pacimy za to, e zachowujemy si i agresywno.
Nie byoby okresw pomieszania powiedzia Ragen gdyby porzdnie kontrolowa
miejsce. Podczas pobytu w wizieniu byo z tym lepiej.
W wizieniu, kiedy ty dominowae, take zdarzay si okresy pomieszania, chocia zdawae
sobie z nich spraw dopiero po fakcie. Kevin i Philip oraz inni niepodani kradli czas. Teraz jest
rzecz niezmiernie wan, eby nie skontaktowali si ze swoimi kumplami-kryminalistami
z Columbus czy z Lancasteru. Bo wtedy pogwaciliby warunki zwolnienia.
Zgadzam si z tob.
Bdziemy musieli znale nowych przyjaci, rozpocz nowe ycie. Ta praca na osiedlu
Channingway to doskonaa sposobno. Musimy przystosowa si do spoeczestwa. Arthur
rozejrza si. Na pocztek musimy porzdnie urzdzi mieszkanie.
We wrzeniu kupi meble. Rachunek wynis 1.563 dolary i 21 centw, a pierwsz rat naleao
zapaci w padzierniku.

Pocztkowo wszystko zdawao si i dobrze, pomijajc to, e Allen mia problemy w kontaktach
z Sharon Roth. Nie mia pojcia, dlaczego ta kobieta wyprowadzaa go z rwnowagi. Bya podobna
do Marlene i tak jak Marlene lubia rzdzi i wszystko lepiej wiedzie. Wyczuwa, e go nie lubi.
W poowie wrzenia przyszed czas pomieszania. Byo gorzej ni kiedykolwiek przedtem. Wszyscy
byli skoowani. Zdarzao si, e Allen szed do biura, bra zlecenie, jecha na miejsce, gdzie miaa
by wykonana jaka praca, i czeka na Tommyego, ktry mia t prac wykona. Lecz Tommy si
nie pojawia. Nikt nie mg do niego dotrze i nikt inny nie potrafi wykona pracy. Allen wiedzia,
e sam nigdy nie da sobie rady z naprawami hydraulicznymi czy urzdze grzewczych. A poza tym
ba si, e jeeli dotknie jakiego przewodu elektrycznego, szlag go trafi.
Allen czeka wic na Tommyego. Gdy Tommy si nie pojawia, podpisywa zlecenie jako
wykonane albo pisa, e drzwi do mieszkania byy zamknite na gucho, co oznaczao, e nie
mg tam wej. Ale niektrzy lokatorzy dzwonili kilkakrotnie z zaaleniem, e praca nie zostaa
wykonana. Pewnego razu, po czterech takich telefonach, Sharon postanowia pojecha do
mieszkania, w ktrym by Billy, i sprawdzi, co si dzieje.
Na mio bosk, Bill mwia, patrzc w osupieniu na zmywark, ktra nie chciaa napeni
si wod. Nawet ja wiem, jak to naprawi. Ty podobno jeste konserwatorem. Podobno umiesz
reperowa takie rzeczy.

 Ja to zreperowaem. Zreperowaem rur spustow.

Wic jest oczywiste, e nie o to chodzi.
Kiedy wreszcie upora si ze zmywark i odwiz Sharon do biura, nabra pewnoci, e jest na
niego za. Podejrzewa, e chce go wyrzuci z pracy.

Allen znalaz wyjcie z sytuacji. Powiedzia Tommyemu, e musz znale haka na Johna
Wymera i Sharon Roth, i w ten sposb powstrzyma ich od wyrzucenia Billyego z pracy.
Tommy od razu wpad na pomys, eby skonstruowa dla Johna urzdzenie mikserskie do
zainstalowania w telefonie samochodowym i zamontowa w nim podsuch.
To bdzie atwe do wykonania powiedzia Allen Wymerowi. Bdzie pan mia telefon,
z ktrego bdzie pan mg korzysta bezpatnie.
Czy to bdzie nielegalne? zapyta Wymer.
Ale skd. Fale powietrzne s za darmo.
Naprawd potrafi pan to zrobi?
Mog to udowodni tylko w jeden sposb. Zapaci pan za materiay, a ja zrobi, co trzeba.
Wymer wypyta go dokadnie, zdumiony jego znajomoci elektroniki.
Chciabym najpierw dowiedzie si o tym jak najwicej powiedzia. To brzmi interesujco.
Kilka dni pniej Tommy kupowa jakie materiay do wasnego urzdzenia mikserskiego
w sklepie z czciami elektronicznymi. Zobaczy tam urzdzenie podsuchowe, ktre mona byo
zainstalowa w telefonie tak, eby uruchamia je dzwonek tego telefonu. Gdyby je zamontowa,
musiaby tylko wykrci numer biura Wymera albo biura Sharon, uda, e to pomyka i odoy
suchawk, a rozmowy zaczyby si nagrywa na tam magnetofonow. Nagrywajc rozmowy,
prowadzone z obu biur, dowiedziaby si, czy robi si tam co niezgodnego z prawem. Potem
mgby swoje wiadomoci wykorzysta, szantaujc Sharon i Wymera, gdyby chcieli go wyrzuci
z pracy.
Zaplanowawszy to wszystko, Tommy kupi urzdzenia podsuchowe na rachunek firmy Kelly
i Lemmon.
Tej nocy zakrad si do biura Sharon i zainstalowa urzdzenie nagrywajce w jej telefonie. To
samo uczyni w biurze Wymera. Nastpnie na wiat wyszed Allen i przeszuka segregatory, eby
zobaczy, czy nie znajdzie tam jakich przydatnych informacji. Jego wzrok przycigna jedna
teczka. Bya to zwykle trzymana pod kluczem lista akcjonariuszy udziaowcw, do ktrych
naleay osiedla Channingway i Williamsburg Square. Allen zrobi sobie kopi tej listy.
Zaoywszy podsuchy i majc w kieszeni list, by pewien, e teraz nie straci posady.
Harry Coder pozna Billyego Milligana, kiedy ten przyszed do jego mieszkania, eby dokona

jakiej drobnej naprawy.

Przydaaby si panu nowa terma powiedzia Milligan. Mgbym dostarczy j panu.
Ile by to kosztowao? zapyta Coder.
Nie kosztowaoby to pana ani grosza. Kelly i Lemmon nie zauwa jej braku.
Coder popatrzy na niego zdumiony. Dziwi si, jak ten czowiek moe mu proponowa tak
rzecz, wiedzc, e ma do czynienia z kim, kto pracuje jako policjant w Columbus i ochroniarz na
osiedlu Channingway.
Zastanowi si nad tym powiedzia Coder.
Jeeli pan si zdecyduje, prosz mi po prostu da zna. Bdzie mi mio zainstalowa term
bezpatnie.
Kiedy Milligan wyszed, Coder postanowi mie go na oku. Na osiedlach wzrosa ostatnio liczba
kradziey. Wszystko wskazywao na to, e ten, kto ich dokonywa, mia klucz uniwersalny.

Do Johna Wymera zadzwoni konserwator, ktry zosta zatrudniony mniej wicej w tym samym
czasie co Milligan. Powiedzia, e jego zdaniem Wymer powinien dowiedzie si czego o Milliganie.
Wymer poleci mu przyj do biura.
Nie lubi robi takich rzeczy powiedzia konserwator, kiedy ju pojawi si w biurze ale ten
facet jest jaki dziwny.
Co pan chce przez to powiedzie?
On podsuchiwa dziewczyny z dziau zlece.
Jak to? Czy to znaczy, e je jako niepokoi?
Mwi o podsuchu elektronicznym.
Oj, niech pan da spokj.
Naprawd. Mwi powanie.
Ma pan na to dowd?
Konserwator rozejrza si nerwowo po pokoju.
Milligan sam mi o tym powiedzia. A potem powtrzy, prawie sowo w sowo, rozmow, jak ja
sam miaem w biurze z Carol i Sharon. Siedzielimy wtedy tylko we trjk i rozmawialimy o tym,
e w szkole redniej prawie wszyscy zaywali narkotyki. Milligan powiedzia mi te, e dziewczyny,
kiedy s same, wyraaj si bardziej wulgarnie ni faceci po piwie.
Wymer zastanawia si nad tym, bbnic palcami w biurko.
Dlaczego Billy miaby robi takie rzeczy?
Powiedzia, e ma dosy Sharon i Carol. Powiedzia te, e jeeli wyleci z pracy, to one wylec
razem z nim. Twierdzi, e jeeli jemu co si nie uda, nie uda si wszystkim, wczajc w to
Kellyego i Lemmona.

 To bez sensu, no bo jak mgby co takiego spowodowa?

Powiedzia mi jeszcze, e zaproponowa panu, e zrobi dla pana urzdzenie miksujce do
samochodu, bezpatnie.
To prawda, ale ja si nie zdecydowaem.
Potem doda, e mia zamiar zaoy podsuch w pana telefonie samochodowym, eby mie
i pana na oku.
Kiedy konserwator wyszed, Wymer zadzwoni do Sharon.
Chyba miaa racj co do Milligana powiedzia. Lepiej go zwolnij.
Po poudniu Sharon wezwaa do siebie Billyego i powiedziaa mu, e ju nie pracuje.
Jeeli ja wylec, wyleci te i pani odrzek na to Billy. Sdz, e nie bdzie pani tu
pracowaa duej ode mnie.
Tego samego dnia do drzwi mieszkania Sharon kto zadzwoni. Sharon otworzya i, ku swojemu
zdumieniu, zobaczya Milligana. By ubrany w niebieski garnitur z kamizelk i wyglda jak wyszy
urzdnik jakiej powanej firmy.
Wpadem, eby pani powiedzie, e musi si pani stawi u prokuratora, jutro o pierwszej
oznajmi. Musz te odwiedzi Johna Wymera. Jeeli nie stawi si pani u prokuratora, przyl po
pani samochd.
Wypowiedziawszy te sowa, odwrci si i odszed.
Sharon wiedziaa, e to wszystko brzmi idiotycznie, ale przestraszya si. Nie miaa pojcia,
z jakiego powodu miaby j wzywa prokurator. I co Milligan mia z tym wsplnego? Kim by i co
zamierza? Jednego bya pewna nie by on zwykym konserwatorem.

O pitej trzydzieci Tommy zakrad si do zamknitego biura Sharon i wymontowa podsuch

z telefonu. Zanim wyszed, postanowi zostawi licik do Carol. Napisa w nim, e po udzieleniu
przez niego pewnych informacji Wymerowi ona take zostanie wyrzucona z pracy. Nastpnie
przewrci kartki kalendarza tak, e otwarty by teraz na nastpnym dniu pracy, ktrym by
poniedziaek 26 wrzenia 1977 roku. Pod t dat Tommy napisa wielkimi literami: NOWY DZIE!
CIESZ SI NIM, PKI MOESZ!
Po czym ponownie otworzy kalendarz na dacie 23 wrzenia.
Po wyjciu Johna Wymera z pracy Tommy zakrad si i do jego biura i usun podsuch
z telefonu. Wychodzc stamtd, natkn si na Terryego Tumocka, zwierzchnika Wymera.
Co pan tutaj robi, Milligan? zapyta Tumock. Mylaem, e wyrzucono pana z pracy.
Przyszedem do pana Wymera. W tej firmie dziej si rzeczy, ktre mam zamiar poda do
publicznej wiadomoci. Chc da Wymerowi szans, eby zaj si tymi sprawami, zanim
zawiadomi wadze i akcjonariuszy.

 O czym pan mwi?

No c, myl, e jako zwierzchnik Wymera powinien pan si dowiedzie o wszystkim pierwszy.
Wkrtce po jego powrocie do domu do Wymera zadzwoni Terry Tumock i kaza mu natychmiast
przyj do biura.
Zaszo co dziwnego. Jest tu Milligan. Sdz, e powinien pan przyj i posucha tego, co on
ma do powiedzenia.
Kiedy Wymer przyjecha do biura, Tumock powiedzia mu, e Milligan poszed do siebie do
mieszkania i wrci za par minut, eby z nimi porozmawia.
Co on powiedzia? zapyta Wymer.
Wystpuje z pewnymi oskareniami. Ale lepiej bdzie, jeeli to on o nich panu powie.
Nie mam do niego zaufania powiedzia Wymer, otwierajc szuflad biurka. Nagram t
rozmow.
Woy now kaset do maego magnetofonu i zostawi szuflad uchylon. Kiedy Milligan pojawi
si w drzwiach, Wymer zdumia si. Dotychczas widywa Milligana jedynie w ubraniu roboczym.
Teraz, ubrany w garnitur z kamizelk i krawat, Milligan wyglda dystyngowanie i mia postaw
czowieka cieszcego si autorytetem.
Usiad i woy kciuki za kamizelk.
W tej firmie dziej si rzeczy, o ktrych powinni panowie wiedzie.
Jakie? zapyta Tumock.
Wiele z nich jest sprzecznych z prawem. Chc da panom szans rozwizania tych problemw,
zanim zawiadomi o nich prokuratora okrgowego.
Zaraz, Bill, o czym pan mwi? zapyta Wymer.
Przez ptorej godziny Allen opowiada, w jaki sposb w firmie faszuje si sprawozdania
i oszukuje akcjonariuszy. Mieszkania rzekomo wolne zajte s w rzeczywistoci przez znajomych
pewnych pracownikw firmy, ktrzy pobieraj za nie i przywaszczaj sobie opaty czynszowe.
Poza tym powiedzia mog udowodni, e firma Kelly i Lemmon podcza si nielegalnie do
linii elektrycznych, okradajc dostawcw energii.
Zapewni Wymera i Tumocka, e nie sdzi, by Wymer by zamieszany w te oszustwa, ale s w nie
zamieszani prawie wszyscy inni pracownicy firmy zwaszcza pewna kierowniczka z dziau zlece,
ktra podnajmuje nielegalnie mieszkanie swoim znajomym.
Mam zamiar da panu czas na zbadanie tych zarzutw zwrci si do Wymera i na oddanie
winowajcw w rce sprawiedliwoci. Jednak jeeli pan nie moe lub nie chce tego zrobi, podam
spraw do wiadomoci publicznej, zawiadamiajc o niej Columbus Dispatch.
Wymer zmartwi si. Zawsze przecie moga istnie moliwo popeniania przez nieuczciwych
pracownikw firmy rzeczy, ktre mog spowodowa skandal. Z aluzji Milligana wynikao, e winna

jest Sharon Roth.

Wymer pochyli si do przodu.
Kim pan jest, Bill? zapyta.
Jestem kim zainteresowanym spraw.
Czy jest pan prywatnym detektywem?
Nie widz powodu, dla ktrego miabym si w tej chwili cakowicie odsoni. Powiedzmy, e
pracuj na rzecz pewnych akcjonariuszy.
Zawsze uwaaem, e nie jest pan zwykym konserwatorem powiedzia Wymer. Wydawa
mi si pan zbyt na to inteligentny. Wic pracuje pan dla akcjonariuszy. Mgby nam pan
powiedzie, dla ktrych?
Milligan zasznurowa usta i odchyli gow do tyu.
Nie powiedziaem, e rzeczywicie pracuj dla akcjonariuszy.
Jeeli nie wczy si Tumock to nasaa pana pewnie konkurencyjna firma w celu
zniszczenia wiarygodnoci firmy Kelly i Lemmon.
Tak pan sdzi? powiedzia Milligan, skadajc donie koniuszkami palcw. A co pana do
takiego sdu skania?
Czy powie nam pan, dla kogo pan pracuje? zapyta Wymer.
Wszystko, co mog powiedzie, to e radz panom wezwa tu Sharon Roth i zada jej par
pyta na temat tego, o czym was poinformowaem.
Z pewnoci zbadam paskie oskarenia. I jestem zadowolony, e przedstawi je pan najpierw
mnie, a nie komu innemu. Mog pana zapewni, e jeeli w firmie s jacy nieuczciwi pracownicy, to
rozprawi si z nimi.
Milligan wycign lew rk i pokaza Wymerowi i Tumockowi drucik od maego mikrofonu,
ktry trzyma w rkawie.
Chc zwrci uwag, e ta rozmowa jest nagrywana. To jest mikrofon, a jest te kto poza tym
pomieszczeniem, kto wszystko nagrywa.
Punkt dla pana rozemia si Wymer, wskazujc uchylon szuflad. Ale ja te t rozmow
nagrywam.
Milligan rozemia si.
W porzdku. Ma pan trzy dni, liczc od poniedziaku, na wyjanienie sytuacji i wyrzucenie
winnych z pracy. W przeciwnym razie podam spraw do publicznej wiadomoci.
W chwil po wyjciu Milligana Wymer zadzwoni do Sharon Roth i powiedzia jej o jego
oskareniach. Sharon stwierdzia, e to wszystko kamstwo, i przysigaa, e nikt z pracujcych
w dziale zlece nie okrada firmy.
Zaniepokojona tym, e Milligan zaoy podsuch w jej biurze, przysza do biura w niedziel, eby

je przeszuka. Nie znalaza niczego. Albo wic Milligan zakrad si tu wczeniej i usun podsuch,
albo wszystko to byo mistyfikacj. Spojrzaa na kalendarz stojcy na biurku i automatycznie
przewrcia kartki z pitku na poniedziaek. I wtedy zobaczya wypisane wielkimi literami
ostrzeenie: NOWY DZIE! CIESZ SI NIM, PKI MOESZ!
O Boe! pomylaa. On mnie zabije za to, e wyrzuciam go z pracy.
Przeraona zadzwonia do Terryego Tumocka i zaniosa mu kalendarz z napisem. Porwnali
napis z prbkami pisma Milligana. By wykonany t sam rk.
W poniedziaek o wp do trzeciej Milligan zadzwoni do Sharon i powiedzia, e o wp do
drugiej w czwartek musi si ona stawi u prokuratora okrgowego hrabstwa Franklin. Jeeli
zignoruje to wezwanie, powiedzia, to on, Milligan, bdzie musia przyjecha po ni z policj. Co,
zwrci jej uwag, nie bdzie wygldao najlepiej.
Tego wieczoru Harry Coder zadzwoni do Milligana do domu i owiadczy mu, e musi przesta
niepokoi dziewczta z dziau zlece.
Jak to przesta? Przecie ja nic takiego nie robi.
Prosz posucha, Bill powiedzia Coder. Jeeli one naprawd maj stawi si
u prokuratora, to musi by wezwanie.
A co pan ma z tym wsplnego? zapyta Milligan.
Dziewczta wiedz, e jestem oficerem policji. Prosiy mnie, ebym to wyjani.
Boj si?
Nie. Nie boj si. Po prostu nie chc by niepokojone.

Allen postanowi na jaki czas odoy spraw. Jednak wczeniej czy pniej, myla, doprowadz
do wyrzucenia Sharon Roth z pracy. Tymczasem wci mia mieszkanie, ale musia zacz szuka
innej pracy.
Przez nastpne dwa tygodnie rozglda si za prac, ale nie natrafi na nic przyzwoitego. Znalaz
si w sytuacji, w ktrej nie mia nic do roboty i nikogo, z kim mgby porozmawia. Wymyka mu
si czas i pogbiaa si jego depresja.
Dnia 13 padziernika 1977 roku otrzyma od Johna Wymera wypowiedzenie najmu. Zacz si
miota po mieszkaniu. Gdzie teraz pjdzie? Co zrobi?
Chodzc w t i z powrotem, zauway nagle, e Ragen zostawi swojego dziewiciomilimetrowego
Smith & Wessona na widoku, na gzymsie kominka. Dlaczego bro ley na widoku? Co, u diaba,
z nim si dzieje? Ten pistolet, a take dwudziestopiciomilimetrowa bro woska leca w schowku,
mog spowodowa, e pjdzie z powrotem do wizienia za pogwacenie warunkw zwolnienia.
Allen przesta chodzi i odetchn gboko. Moe Ragen w gbi duszy, sam o tym nie wiedzc,
chce, eby wrcili do wizienia, do miejsca, w ktrym jest niebezpiecznie. Po to, by mc

kontrolowa, kto wychodzi na wiat, a kto nie!

Nie poradz sobie z tym, Arthurze powiedzia Allen gono. To ponad moje siy.
Zamkn oczy i znikn ze wiata...

Ragen poderwa gow nagym ruchem i rozejrza si szybko, chcc si upewni, e jest sam.
Zobaczy rachunki lece na stole i uwiadomi sobie, e bez pienidzy uzyskiwanych z pracy znaleli
si w powanych tarapatach.
W porzdku powiedzia gono. Modsi musz mie ubranie na zim, musimy te je.
Dokonam rabunku.
Wczesnym rankiem w pitek 14 padziernika Ragen wsun swojego Smith & Wessona w olstro
na ramieniu, woy brzowy sweter z golfem, biae buty do biegania, brzow kurtk do joggingu,
dinsy oraz wiatrwk. Wzi trzy dziaki biphetaminy 20, napi si troch wdki i wyszed z domu
przed witem. Pobieg na zachd, w stron kampusu Uniwersytetu Stanowego Ohio.

ROZDZIA DZIEWITNASTY

Ragen przeby jedenacie mil, biegnc przez miasto Columbus i o godzinie wp do smej rano,
w pitek, dobieg do parkingu uniwersyteckiego w East Belmont. Nie mia ustalonego planu;
zamierza jedynie znale kogo, kogo mgby obrabowa. Siedzc w samochodzie, stojcym przy
krawniku midzy Wydziaem Medycznym a parkingiem, zauway, e jaka moda kobieta
parkuje swoj toyot. Wysiad i zobaczy, e kobieta ma na sobie bordowy garnitur i rozpity
skrzany paszcz. Odwrci si, chcc poszuka kogo innego; nie mia bowiem zamiaru obrabowa
kobiety.
Ale Adalana, ktra wszystko obserwowaa, wiedziaa, dlaczego Ragen jest tutaj. Wiedziaa, e
jest zmczony biegiem przez miasto i e zaczy na niego dziaa amfetamina i wdka. Zapragna,
eby Ragen znikn ze wiata...
Zbliywszy si do zaparkowanej toyoty, Adalana zobaczya, e kobieta pochyla si, aby wzi
z ssiedniego siedzenia jakie ksiki i papiery. Adalana wyja z olstra pistolet Ragena
i przystawia go do ramienia kobiety.
Tamta rozemiaa si, nie odwracajc gowy.
Dajcie spokj, nie wygupiajcie si.
Czy mogaby pani wsi do samochodu? powiedziaa Adalana. Przejedziemy si.
Carrie Dryer odwrcia si i zauwaya, e nie by to nikt z jej przyjaci, lecz jaki nieznajomy
mczyzna. Zobaczya jego do w rkawiczce, trzymajc pistolet, i uwiadomia sobie, e ten
mczyzna nie artuje. Da jej znak, eby usiada na miejscu dla pasaera. Posuchaa go.

Mczyzna wzi jej kluczyki i usiad za kierownic. Z pocztku mia trudnoci ze zwolnieniem
hamulca, ale w kocu wyjecha z parkingu.
Carrie Dryer przyjrzaa mu si uwanie. Mia rudawobrzowe wosy, porzdnie przycite wsy
i znami na prawym policzku. By przystojny i dobrze zbudowany, way ze 180 funtw i mia jakie
pi stp i dziesi cali wzrostu.
Dokd jedziemy? zapytaa.
Na przejadk powiedzia agodnie. Nie znam zbyt dobrze Columbus.
Prosz posucha powiedziaa Carrie nie wiem, czego pan ode mnie chce, ale mam dzisiaj
egzamin z optometrii.
Mczyzna wjecha na parking jakiej fabryki i zatrzyma samochd. Carrie zauwaya, e oczy
mu lataj, jakby mia oczopls. Musi to zapamita i powiedzie o tym policji.
Przeszuka jej torebk, wyj z niej prawo jazdy oraz inny dowd tosamoci i wtedy ton jego
gosu zrobi si szorstki:
Jeeli pjdziesz na policj, dopadn czonkw twojej rodziny.
Wycign par kajdanek i przyku j do klamki u drzwiczek toyoty.
Mwia, e masz egzamin mrukn. Jeeli chcesz si do niego uczy, podczas gdy ja bd
prowadzi, to prosz bardzo.
Pojechali na pnoc. Po jakim czasie mczyzna zatrzyma samochd na torach, na skrzyowaniu
dwch linii kolejowych. Po jednym z torw powoli jecha pocig. Mczyzna wyskoczy z samochodu
i podszed do baganika. Carrie baa si, e zostawi j tutaj, przykut do drzwiczek samochodu, nie
zwracajc uwagi na nadjedajcy pocig. Zastanawiaa si, czy jest wariatem.
Tymczasem Kevin, ktry zaj miejsce Adalany, zatrzyma si, usyszawszy dudnienie opon na
torach, wysiad i podszed do samochodu, eby sprawdzi, czy opony s dobre. Gdyby ktra bya
pknita, uciekby, jednak poniewa wszystko byo w porzdku, wsiad z powrotem do samochodu
i odjecha.
Zdejmij spodnie powiedzia do swojej pasaerki.
Co takiego?
Zdejmij te swoje pieprzone spodnie! krzykn.
Zrobia, co kaza, przestraszona nag zmian jego nastroju.
Wiedziaa, e rozkazuje jej zdj spodnie, eby zapobiec jej ucieczce. I susznie pomylaa.
Bo nawet gdybym nie bya przykuta kajdankami, nie uciekabym bez ubrania.
Podczas jazdy usiowaa wpatrywa si w podrcznik optometrii, eby nie drani mczyzny. Ale
zauwaya, e jedzie on King Avenue na zachd, a potem Olentangy River Road na pnoc. Wiz j
poza miasto, mwic co do siebie od czasu do czasu.
Uciekem dzi rano... zbij go kijem baseballowym...

Minli pole kukurydzy, a potem natknli si na blokad na drodze. Mczyzna objecha blokad,
zjedajc w las i mijajc porzucone na polu wraki samochodw.
Carrie przypomniaa sobie, e midzy siedzeniami samochodu trzyma zawsze ostre noyczki.
Pomylaa, e mogaby je wycign i dgn nimi mczyzn. Jednak kiedy skierowaa wzrok
w tamt stron, mczyzna powiedzia:
Tylko nie prbuj adnych sztuczek.
Jechali dalej. Po jakim czasie mczyzna zatrzyma samochd, otworzy kajdanki, odczepi je od
klamki, ale pozostawi przytwierdzone do prawego przegubu Carrie. Nastpnie rozpostar jej
skrzany paszcz na mokrej ziemi.
Zdejmij majtki powiedzia szeptem i po si.
Carrie Dryer zauwaya, e oczy lataj mu to w prawo, to w lewo...
Adalana pooya si na wznak obok tej kobiety, patrzc w gr, na drzewa. Nie rozumiaa,
dlaczego wci traci miejsce na rzecz Philipa i Kevina. Dwa razy przejli kontrol nad
wiadomoci, gdy prowadzia samochd. Musiaa bez przerwy yczy sobie, eby zeszli z miejsca.
Wszystko byo pomieszane.
Czy wiesz, jak to jest, kiedy czowiek jest samotny? zapytaa lec obok siebie kobiet.
Czy wiesz, jak to jest, kiedy nikt ci przez dugi czas nie przytula? Kiedy nie wiesz, czym jest mio?
Carrie Dryer nie odpowiedziaa, a Adalana obja j tak, jak kiedy obejmowaa Marlene.
Jednak ta moda kobieta bya inna po pierwsze bardzo drobna, a po drugie co byo z ni nie
w porzdku. Adalana staraa si bardzo, ale za kadym razem, gdy prbowaa wej, minie Carrie
Dryer napinay si, co zmuszao Adalan do wycofania si. Minie Carrie odrzucay j. Byo to
dziwne i przeraajce. Adalana, zdezorientowana, opucia wiat...
Carrie wyjania ze zami mczynie, e ma problem fizyczny, e leczy si u ginekologa. Za
kadym razem, gdy prbuje z kim spa, dostaje tych skurczw. Carrie zauwaya ponownie
oczopls, po czym nagle mczyzna zrobi si wcieky.
e te musiaem ze wszystkich cholernych dziewczyn w Columbus wybra tak, z ktr nic nie
mog zrobi!
Pozwoli jej woy spodnie i kaza wrci do samochodu. Carrie zauwaya w nim kolejn zmian.
Sign na tylne siedzenie i poda jej papierowy rcznik.
Masz powiedzia agodnie wytrzyj nos.
Adalana bya teraz zdenerwowana. Pamitaa, jaki cel postawi sobie Ragen, wychodzc z domu,
i uwiadomia sobie, e Ragen moe nabra podejrze, gdy ona, Adalana, wrci z pustymi rkami.
Carrie obserwowaa zmartwion min gwaciciela. Czua, e niemal mu wspczuje, zastanawiajc
si przy tym, co go tak martwi.
Musz dosta troch pienidzy powiedzia albo kto bdzie si bardzo gniewa.

 Nie mam przy sobie pienidzy odrzeka Carrie, zaczynajc znowu paka.
Nie przejmuj si tak bardzo. Pocieszy j i wrczy jej kolejny rcznik papierowy. Nie
zrobi ci krzywdy, jeeli ty zrobisz to, co ci ka.
Mnie moe pan zrobi, co pan chce powiedziaa. Ale niech pan nie niepokoi mojej rodziny.
Prosz zabra wszystkie moje pienidze, ale rodzin prosz zostawi w spokoju.
Zatrzyma samochd i przeszuka jeszcze raz jej torebk. Tym razem znalaz ksieczk czekow.
Carrie miaa na koncie czterysta szedziesit dolarw.
Ile ci potrzeba na przeycie tygodnia? zapyta.
Carrie pocigna nosem.
Okoo pidziesiciu lub szedziesiciu dolarw.
W porzdku powiedzia zostaw sobie szedziesit dolarw i wypisz czek na czterysta.
Carrie bya zaskoczona i zadowolona, chocia wiedziaa, e nie zdobdzie potem pienidzy
potrzebnych na ksiki i czesne.
Obrabujemy bank powiedzia nagle mczyzna. Pjdziesz ze mn.
Nie, nie zrobi tego! zaprotestowaa stanowczo. Moe mi pan zrobi, co pan chce, ale nie
obrabuj z panem banku.
Wejdziemy do banku i zrealizujemy twj czek oznajmi, ale zaraz zastanowi si gboko.
Jeeli bdziesz pakaa, oni zorientuj si, e co jest nie tak. Nie jeste wystarczajco
zrwnowaona, eby wej do banku i zrealizowa czek. Wszystko zepsujesz.
Nie sdz, eby ze mn byo co nie w porzdku powiedziaa Carrie, wci paczc. Myl,
e trzymam si dobrze jak na kogo, komu si grozi broni.
Mrukn tylko co w odpowiedzi.
Na West Broad Street 770 znajdowa si Oddzia Ohio National Bank z okienkiem, do ktrego
mona byo podjeda samochodem. Zatrzymali si przed tym okienkiem. W chwili, gdy Carrie
wyjmowaa swj dowd tosamoci, mczyzna trzyma j na muszce. Odwracajc czek przed
zoeniem podpisu, Carrie pomylaa, e napisze ratunku, ale mczyzna, jakby czytajc w jej
mylach, powiedzia:
Nie prbuj nic napisa na odwrocie.
Po czym poda czek wraz z dowodem tosamoci Carrie kasjerowi, ktry wypaci pienidze.
Moesz zameldowa na policji, e zostaa obrabowana powiedzia, gdy odjedali. Powiedz
im, e zrealizowaa czek pod przymusem. A wtedy to bank bdzie poszkodowany.
Kiedy przyjechali do rdmiecia na skrzyowanie Broad Street i High Streets, samochd znalaz
si w strefie intensywnego ruchu.
Przejmij teraz kierownic i jed powiedzia mczyzna. Jeeli pojedziesz na policj, nie
opisuj im, jak wygldam. I ostrzegam, jeeli przeczytam cokolwiek na swj temat w prasie, to nie ja

sam, ale kto inny rozprawi si na pewno z twoj rodzin albo z tob.
Nastpnie otworzy drzwiczki i szybko si oddali, ginc w tumie.
Ragen rozejrza si, mylc, e si znajduje na parkingu uniwersyteckim. Tymczasem mija
wanie Dom Towarowy Lazarusa, a na dodatek byo po poudniu. Gdzie si podzia czas? Ragen
sign do kieszeni i znalaz zwitek banknotw. Aha, wic musia to zrobi. Musia kogo obrabowa
i tego nie pamita.
Wsiad do autobusu jadcego do Reynoldsburga.
Znalazszy si w domu, odoy pienidze i kart Master Charge na pk w schowku i pooy si
spa.

P godziny pniej obudzi si Arthur. By wypoczty i zacz si zastanawia, dlaczego spa tak
dugo. Wzi prysznic, a kiedy zmienia bielizn, zauway pienidze lece na pce w schowku.
Skd, u diaba, si tam wziy? Widocznie ktra z osobowoci je zorganizowaa. C, skoro s
pienidze, mona zrobi zakupy i zapaci niektre rachunki. Najwaniejsza jest rata za samochd.
Arthur popatrzy na pismo wypowiadajce mu najem mieszkania. Teraz, kiedy chopcy wylecieli
z pracy, John Wymer domaga si, eby zapaci czynsz. No, c, czynsz moe poczeka. Po namyle
Arthur zadecydowa, w jaki sposb wemie si za panw Kellyego i Lemmona. Pozwoli im wysya
kolejne wypowiedzenia najmu, nie reagujc na nie. Kiedy Kelly i Lemmon pozw go w kocu do
sdu, Allen powie sdziemu, e zmusili go do odejcia z poprzedniej pracy i przyjcia pracy
konserwatora u nich, co wizao si z przeprowadzk do mieszkania na ich osiedlu. A teraz, kiedy
wzi kredyt na nowe meble, wyrzucili go z pracy i prbuj wyeksmitowa na bruk.
Wiedzia, e sdzia da mu dziewidziesit dni na przeprowadzk. Nawet po otrzymaniu
ostatniego nakazu eksmisji bdzie mia jeszcze trzy dni na wyniesienie si. To do czasu na to, by
Allen znalaz now prac, zaoszczdzi kilka dolarw i znalaz nowe mieszkanie.
Tej nocy Adalana zgolia wsy. Nigdy nie lubia mie wosw na twarzy.

Tommy obieca siostrze Billyego, e spdzi z ni w Lancasterze sobot. By to ostatni dzie

Jarmarku Hrabstwa Fairfield. Dorothy i Del prowadzili restauracj i mogli tego dnia pod wieczr
potrzebowa pomocy. Na komodzie leaa niewielka suma pienidzy. Tommy wzi pienidze
i powiedzia Allenowi, eby go zawiz do Lancasteru. Spdzi tam cudowny dzie z Kathy. Jedzili
na karuzelach, grali w rne gry, jedli hot dogi i pili piwo bezalkoholowe. Rozmawiali o dawnych
czasach, zastanawiali si, jak Jimowi wiedzie si w Siach Powietrznych, a Challi w nowej grupie
rockowej na zachodzie Kanady. Kathy powiedziaa Billyemu, e cieszy si, i zgoli wsy.
Kiedy wrcili do restauracji, gdzie Dorothy pracowaa przy grillu, Tommy podkrad si do niej
i przyku j kajdankami do rury.

 Jeeli pracujesz cay dzie jak niewolnica, to rwnie dobrze moesz by przykuta do pieca
powiedzia.
Dorothy rozemiaa si.
Tommy zosta z Kathy do koca jarmarku, a potem Allen wrci samochodem do Channingway.
Niedziel Arthur spdzi spokojnie na czytaniu swoich ksiek medycznych. W poniedziaek rano
Allen wyruszy na poszukiwanie pracy. Przez reszt tygodnia odbywa rozmowy telefoniczne i pisa
podania, ale nikt nie potrzebowa nowych pracownikw.

W pitek wieczorem Ragen nagle wyskoczy z ka, cho by przekonany, e dopiero co poszed
spa. Podszed do komody. Pienidzy tych, ktrych kradziey sobie nie przypomina nie byo.
Pobieg do schowka, wzi stamtd bro automatyczn kalibru 25 i przeszuka cae mieszkanie,
otwierajc drzwi kopniakami. Chcia znale wamywacza, ktry wtargn do mieszkania, kiedy on
spa. Ale nie znalaz nikogo. Ragen prbowa dotrze do Arthura. Kiedy mu si to nie udao, rozbi
skarbonk w ksztacie winki, wyj z niej dwanacie dolarw i wyszed z domu, eby kupi sobie
butelk wdki. Po powrocie wypi j i wypali jointa. Wci martwic si o rachunki, doszed do
wniosku, e musi jeszcze raz zrobi to, co zrobi poprzednio dla zdobycia pienidzy cokolwiek by to
byo.
Zay amfetamin, przypasa bro, woy bluz do joggingu i wiatrwk. I znowu pobieg na
zachd do Columbus. Tym razem dobieg do parkingu uniwersyteckiego w Wiseman okoo sidmej
trzydzieci rano. W dali widzia stadion pikarski druyny Buckeyes, majcy ksztat podkowy. Za
sob, na cianie nowoczesnego budynku z betonu i szka, stojcego naprzeciwko parkingu, zauway
napis: UPHAM HALL.
Z budynku wysza niska, pucoowata pielgniarka. Miaa oliwkow cer, wystajce koci
policzkowe i czarne wosy zwizane i zaplecione w dugi koski ogon. Kiedy sza w kierunku biaego
datsuna, Ragen odnis dziwne wraenie, e j zna. Kto pewnie Allen widzia j ju dawno
w lokalu studenckim zwanym The Castle.

Ragen odwrci si, eby odej, ale zanim to uczyni, Adalana zayczya sobie, eby znikn ze
wiata...

Po trwajcym od jedenastej do sidmej dyurze w uniwersyteckim szpitalu psychiatrycznym

Donna West bya bardzo zmczona. Obiecaa narzeczonemu, e zadzwoni do niego ze szpitala i e
spotkaj si na niadaniu, jednak dyur przeduy si, bo noc bya cika, i Donna marzya ju
tylko o tym, eby std wyj. Zadzwoni do Sidneya ze swojego mieszkania. Gdy sza w stron
parkingu, min j kto znajomy i pozdrowi, machajc rk. Donna skierowaa si do samochodu,
ktry jak zwykle sta dobrze zaparkowany przed Upham Hall.
Hej, prosz zaczeka zawoa kto nagle.
Donna podniosa wzrok i zobaczya modego czowieka w dinsach i wiatrwce. Macha do niej
z drugiego koca parkingu. Przystojny, pomylaa. By podobny do jakiego aktora, ktrego
nazwiska nie moga sobie przypomnie. Mia na nosie brzowe okulary przeciwsoneczne.
Zatrzymaa si, a on podszed i zapyta, jak doj do gwnego parkingu.
To trudno wytumaczy powiedziaa Donna. Bd tamtdy jechaa. Prosz wsi,
podwioz pana.
Usiad na siedzeniu pasaera. Gdy Donna wyprowadzaa samochd z parkingu, wycign zza
poy kurtki bro.
Jed rozkaza. Pomoesz mi.
Milcza przez chwil, a potem doda:
Jeeli zrobisz, co ci ka, to nie stanie ci si krzywda, ale wierz mi, jestem gotowy zabi.
No tak, pomylaa Donna. Zgin. Poczua, e pali j twarz i e nachodz j mdoci. O Boe,
dlaczego przed wyjciem nie zadzwonia do Sidneya? No, ale przynajmniej Sidney czeka na jej
telefon. Moe zawiadomi policj.
Porywacz sign za siedzenie i wzi jej torebk. Wyj z niej portfel i popatrzy na jej prawo
jazdy.
Dobra, Donna, jed na Interstate 71 i kieruj si na pnoc.
Wyj z portfela dziesi dolarw. Miaa wraenie, e robi z tego widowisko skada banknot po
banknocie i wkada kady z nich do kieszeni swojej koszuli. Nastpnie wyj z jej paczki papierosa
i przytkn go jej do ust.
Zao si, e chcesz zapali powiedzia i zapali papierosa jej zapalniczk.
Zauwaya, e rce ma czym poplamione. T sam substancj mia take za paznokciami. Nie
by to brud ani olej, tylko co innego. Ostentacyjnie wytar odciski swoich palcw z zapalniczki. To
przerazio Donn, oznaczao bowiem, e jest prawdopodobnie zawodowcem notowanym na policji.
Mczyzna zauway, e si przestraszya.

 Jestem czonkiem pewnej grupy powiedzia. Niektrzy z nas zaangaowani s w dziaalno

polityczn.
Miaa wraenie, e robi aluzje do organizacji zwanej Weathermen, cho nie wymieni tej nazwy.
Poniewa kaza jej jecha autostrad I-71 na pnoc, przypuszczaa, e ucieka do Cleveland. Dosza
do wniosku, e jest terroryst.
Bya zaskoczona, kiedy kaza jej zjecha z I-71 na terenie hrabstwa Delaware i skierowa j na
jak boczn drog. Zauwaya, e si uspokoi, jak gdyby zna t okolic, a kiedy w zasigu wzroku
nie byo ju adnych samochodw, kaza jej zaparkowa.
Gdy Donna West zorientowaa si, e okolica jest bardzo odludna, zdaa sobie spraw, e
uprowadzenie nie ma nic wsplnego z polityk. Zostanie zgwacona albo zastrzelona, albo i jedno,
i drugie. Mczyzna opad na oparcie siedzenia, a ona miaa ju pewno, e zdarzy si co bardzo
zego.
Chc tu posiedzie przez chwil i zebra myli powiedzia mczyzna.
Donna trzymaa rce na kierownicy, patrzc prosto przed siebie. Mylaa o Sidneyu i o swoim
yciu, zastanawiaa si, co si stanie. Po policzkach zaczy jej pyn zy.
O co chodzi? zapyta mczyzna. Boisz si, e ci zgwac?
Te sowa wypowiedziane sarkastycznym tonem sprawiy, e na niego spojrzaa.
Tak przyznaa. Boj si tego.
Jeste cholernie gupia odrzek. Martwisz si o swoj dup, podczas gdy powinna martwi
si o swoje ycie.
To j zaszokowao i otrzewio. Donna natychmiast przestaa paka.
Boe powiedziaa ma pan najzupeniejsz racj. Ja si rzeczywicie powinnam martwi
o swoje ycie.
Jego oczy za ciemnymi szkami okularw byy ledwo widoczne, jego gos zagodnia.
Rozpu wosy.
Siedziaa bez ruchu z domi zacinitymi na kierownicy.
Powiedziaem, rozpu wosy.
Signa do tyu i zdja gumk. Wtedy on rozplt jej wosy, gaszczc je pieszczotliwie. Mwi
przy tym, e s bardzo adne.
Nastpnie zmieni si ponownie. Teraz mwi gono i wulgarnie.
Pieprzona z ciebie idiotka. Zobacz, w co si wpakowaa.
Jak niby si wpakowaam?
Spjrz na swoj sukienk. I na wosy. Powinna wiedzie, e przycigniesz uwag kogo
takiego jak ja. Co robia na parkingu o wp do smej rano? Jeste pieprzon idiotk.
Donna pomylaa, e on ma w pewnym sensie racj. To rzeczywicie bya jej wina,

zaproponowaa mu przecie, e go podwiezie. To ona jest winna temu, co si stao. Za chwil jednak
si zreflektowaa. Nie moe obwinia tylko siebie. Wiedziaa, w jaki sposb dziaaj gwaciciele,
i powinna by ostroniejsza, ale z drugiej strony takiemu facetowi z broni atwo jest wywoa
u przeraonej dziewczyny poczucie winy.
Pogodzia si z losem. Niech bdzie, co ma by. Pomylaa, e gwat to nie jest najgorsza rzecz,
jaka si moe czowiekowi zdarzy.
A tak przy okazji odezwa si mczyzna mam na imi Phil.
Donna patrzya prosto przed siebie, nie chcc widzie jego twarzy.
Powiedziaem, e mam na imi Phil! krzykn.
Pokrcia gow.
Nie obchodzi mnie, jak pan ma na imi. Nie chc zna paskiego imienia.
Kaza jej wysi z samochodu. A pniej, przeszukujc jej kieszenie, powiedzia:
Jeste pielgniark, wic na pewno masz mnstwo amfetaminy.
Nie odpowiedziaa.
Siadaj na tylnym siedzeniu! rozkaza.
Wsiadajc do samochodu, Donna zacza szybko mwi, majc nadziej, e zajmie w ten sposb
jego uwag.
Lubi pan sztuk? zapytaa. Bo ja bardzo. Zajmuj si ceramik. Pracuj w glinie.
Paplaa dalej histerycznie, ale on zdawa si jej nie sucha.
Zmusi j, eby zdja biae rajstopy. Bya mu prawie wdziczna, e nie kaza jej si cakiem
rozebra, bo wiedziaa, e to by j jeszcze bardziej upokorzyo.
Nie jestem na nic chory powiedzia, rozpinajc rozporek.
Donna bya zdumiona t uwag. Miaa ochot zawoa: A ja jestem chora. Choruj na wszystkie
choroby, jakie mona sobie wyobrazi. Nie zrobia tego jednak. W tej chwili dosza ju do wniosku,
e ten mczyzna jest psychicznie chory. Baa si zrobi co, co go jeszcze bardziej podnieci. Nie
mylaa o innych chorobach. Chciaa po prostu mie ju to wszystko za sob.
Gdy skoczy, bya zaskoczona i czua ulg, e odbyo si to tak szybko.
Jeste fantastyczna powiedzia. Podniecasz mnie.
Wyszed z samochodu, rozejrza si naokoo, a potem kaza jej usi za kierownic.
To mj pierwszy gwat. Teraz jestem nie tylko terroryst, ale take gwacicielem.
Po krtkiej chwili Donna powiedziaa:
Czy mog wyj z samochodu? Musz odda mocz.
Kiwn gow.
Nie chc, eby kto na mnie patrzy powiedziaa. Czy mgby pan odej?
Zrobi, o co prosia, a kiedy wrcia, zauwaya, e jego zachowanie ulego zmianie. By teraz

odprony, artowa. Ale potem znowu nagle si zmieni, przybierajc ten sam rozkazujcy ton co
przed gwatem. Mwi w sposb agresywny, uywajc wulgarnych sw.
Wsiadaj do samochodu warkn. Jed na autostrad i kieruj si na pnoc. Chc
zrealizowa czeki i dosta troch pienidzy.
Donna chciaa si jak najszybciej wydosta na znany sobie teren, powiedziaa wic po
byskawicznym namyle:
Jeeli potrzebne panu pienidze, to jedmy do Columbus, bo w sobot nie da si zrealizowa
czekw poza miastem.
Czekaa na jego reakcj. Jeeli zechce jecha na pnoc, pomylaa, to znaczy, e chce si dosta
do Cleveland. Postanowia, e spowoduje wypadek, w ktrym zgin oboje. Brzydzia si tym, co jej
zrobi, i nie chciaa, eby jeszcze na dodatek skorzysta z jej pienidzy.
W porzdku powiedzia. Jed autostrad I-71 i kieruj si na poudnie.
Miaa nadziej, e mczyzna nie zauway, jakiej doznaa ulgi, postanowia te sprbowa
szczcia.
A moe pojechalibymy tras 23? zaproponowaa. Przy trasie jest mnstwo bankw.
Moglibymy zdy do ktrego z nich, zanim go zamkn w poudnie.
Ponownie zgodzi si na jej propozycj, a ona cho wci czua, e jej ycie jest zagroone
miaa nadziej, e gadajc i zajmujc swoj paplanin jego uwag, wyjdzie z tej opresji ywa.
Jeste matk? zapyta nagle.
Kiwna gow. Pomylaa, e trzeba mu koniecznie da do zrozumienia, e kto na ni czeka, e
kto wie, e zagina.
Mj m jest lekarzem.
Jaki jest?
Jest stayst.
Nie o to pytaem.
A o co?
Jaki on jest?
Ju miaa opisa Sidneya, ale nagle uwiadomia sobie, e jego interesuje sprawno seksualna
jej ma.
Pan jest o wiele lepszy od niego powiedziaa. Miaa nadziej, e dziki temu komplementowi
mczyzna obejdzie si z ni agodniej. Z moim mem jest chyba co nie w porzdku. Z nim to
trwa tak dugo. A pan by taki szybki.
Zauwaya, e bardzo mu to pochlebio. Bya ju pewna, e ten mody czowiek jest chory na
schizofreni, e nie ma kontaktu z rzeczywistoci. Musz sprawi, eby by w dobrym humorze
pomylaa a moe dziki temu wyjd z tego cao.

Przeszuka jeszcze raz jej torebk. Wyj z niej kart Master Charge, dowd tosamoci z kliniki
uniwersyteckiej oraz ksieczk czekow.
Musz zdoby dwiecie dolarw powiedzia. Jest kto, komu te pienidze s potrzebne.
Wypisz czek i zrealizuj go w banku w Westerville. Wejdziemy do banku razem. Bd sta za tob
z broni. I uyj jej, jeeli zrobisz choby jeden faszywy ruch.
Wchodzc do banku, Donna dygotaa na caym ciele. Trudno jej byo uwierzy, e kasjerzy,
ktrych mijaa, nie zorientowali si, co si dzieje. Bo przecie robia rne miny i przewracaa
oczami, prbujc zwrci ich uwag. Ale nikt niczego nie zauway. Donna posuya si kart
Master Charge dla dwukrotnego podjcia pienidzy, za kadym razem po pidziesit dolarw,
a potem okazao si, e wyczerpaa limit.
Gdy odjedali, mczyzna podar bankowe potwierdzenia wypaty na drobne kawaki, a potem
wyrzuci je przez okno samochodu. Donna spojrzaa we wsteczne lusterko i dech jej zaparo tu za
nimi jecha samochd policyjny. O Boe pomylaa, zaciskajc pici zatrzymaj nas za
zamiecanie miasta!
Wyczuwszy jej podniecenie, mczyzna odwrci si i take zauway wz policyjny.
O cholera! Rozwal ich, jeeli do nas podjad! Przykro mi, e bdziesz to musiaa oglda, ale
takie jest ycie. Rozwal ich! A ty bdziesz nastpna, jeeli piniesz cho sowo!
Donna, przeraona, modlia si o to, eby nie zauwayli papierkw wyrzuconych z samochodu.
Bya pewna, e mczyzna speniby swoj grob, gdyby si do nich zbliyli.
Policjanci zignorowali ich. Donna odetchna i zgarbia si na siedzeniu, dygoczc na caym ciele.
Poszukamy innego banku powiedzia mczyzna.
Prbowali w kilku bankach, a potem w domach towarowych Krogera i Big Bear, ale bez skutku.
Donna zauwaya, e przed wejciem do kadego z bankw mczyzna by zdenerwowany, jednak
gdy znalaz si w rodku, zachowywa si tak, jak gdyby to wszystko byo zabaw. W domu
towarowym Krogera obj j nawet, udajc, e jest jej mem.
Naprawd, potrzebne nam te pienidze powiedzia do kasjera. Wyjedamy za miasto.
W kocu Donna podja sto dolarw z bankomatu.
Ciekawe powiedzia czy wszystkie komputery s ze sob powizane.
Wydaje mi si, e wiesz duo na temat bankw i bankomatw zauwaya Donna.
Musz to wszystko wiedzie odrzek bo s to informacje przydatne dla grupy, do ktrej
nale. Dzielimy si informacjami. Kady co dodaje do oglnej wiedzy.
Ponownie pomylaa, e mwi o Weathermen albo o jakiej innej radykalnej organizacji
i postanowia zaj go rozmow o polityce i aktualnych wydarzeniach. Kiedy zacz przeglda
lecy na pododze samochodu numer Timea, zapytaa go, jak jego zdaniem naley gosowa
w sprawie traktatu dotyczcego Kanau Panamskiego. Zmiesza si i zaczerwieni, a ona pomylaa,

e nie wie nic na temat aktualnych spraw, o ktrych pisze si w gazetach i mwi w wiadomociach
telewizyjnych. Wbrew swoim sugestiom nie by wic adnym dziaaczem politycznym. Donna dosza
do wniosku, e mczyzna wie bardzo mao o tym, co si dzieje na wiecie.
Nie melduj o tym wszystkim policji powiedzia nagle bo bdziemy ci obserwowali
i dowiemy si o tym. Ja pojad prawdopodobnie do Algierii, ale kto inny bdzie ci mia na oku.
W ten sposb dziaamy. Wszyscy si pilnujemy. Bractwo, do ktrego nale, w razie czego
dopadnie ci.
Donna postanowia nadal zajmowa jego uwag rozmow, unikajc jednak tematw
politycznych.
Czy wierzy pan w Boga? zapytaa, przypuszczajc, e jest to temat na wielogodzinn
rozmow.
A czy ty uwaasz, e Bg istnieje? krzykn, wycelowujc pistolet prosto w jej twarz. Czy
w tej chwili Bg ci pomaga?
Nie wyszeptaa. Ma pan racj. Bg mi w tej chwili nie pomaga.
Uspokoi si nagle i popatrzy przez okno.
Jeeli chodzi o religi powiedzia to mam raczej w gowie mtlik. Nigdy w to nie uwierzysz,
ale jestem ydem.
O Boe odrzeka bez zastanowienia to dziwne, bo nie wyglda pan na yda.
Mj ojciec by ydem.
Gada co jeszcze, wyranie ju mniej zdenerwowany, a w kocu oznajmi:
Wszystkie religie to bzdura.
Donna milczaa. Religia zdecydowanie nie bya waciwym tematem do konwersacji.
Wiesz, Donno powiedzia mczyzna agodnie po chwili milczenia polubiem ci. Szkoda, e
musielimy si pozna w takich okolicznociach.
Donna dosza do wniosku, e ten czowiek nie zamierza jej zabi, i zacza zastanawia si, w jaki
sposb pomoe policji go zapa.
Cudownie by byo powiedziaa gdybymy mogli si spotka ponownie. Niech pan do mnie
zadzwoni... albo napisze do mnie list... albo przyle mi pocztwk. Jeeli nie chce si pan
podpisywa wasnym nazwiskiem, to wystarczy kryptonim T jak terrorysta.
A co na to powie twj m?
Mam go pomylaa. Wmanipulowaam go i da si zapa na haczyk.
Prosz si nie martwi o mojego ma odrzeka. Ja si nim zajm. Prosz do mnie napisa.
Albo zadzwoni. Bardzo bym chciaa jeszcze kiedy spotka si z panem.
Zaniepokoi si nagle, e ju prawie zabrako im paliwa. Zaproponowa, eby zajecha na jak
stacj benzynow.

 Nie trzeba, wszystko jest w porzdku zaoponowaa Donna. Wystarczy mi benzyny.

Miaa nadziej, e benzyny naprawd zabraknie i e on bdzie wtedy musia wysi
z samochodu.
Czy jestemy daleko od miejsca, w ktrym si dzi rano spotkalimy? zapyta.
Niedaleko.
Moe by mnie tam zawioza?
Kiwna gow. No c, jest rzecz waciw wrci tam, skd si wyruszyo pomylaa. Kiedy
znaleli si w pobliu Wydziau Stomatologicznego, kaza jej zatrzyma samochd. Upar si, e
zostawi jej pi dolarw na benzyn. Donna nie chciaa tych pienidzy tkn, wic wsun je pod
zason przeciwsoneczn. A potem popatrzy na Donn czule.
Przykro mi, e musielimy si spotka w takich okolicznociach powiedzia szeptem.
Naprawd bardzo ci polubiem.
Uciska j, po czym wysiad z samochodu.

Gdy Ragen wrci do domu, bya ju pierwsza po poudniu. Tym razem take nie pamita, e
dokona rabunku. Wsun pienidze pod poduszk, a pistolet pooy na stole obok siebie.
Tych pienidzy nikt mi nie zabierze powiedzia i zasn.
Wieczorem obudzi si Allen. Znalaz pod poduszk dwiecie dolarw i zacz si zastanawia,
skd si te pienidze wziy. Kiedy zobaczy pistolet Ragena, domyli si wszystkiego.
No c powiedzia do siebie mona si wic zabawi.
Wzi prysznic, zgoli trzydniowy zarost, ubra si i poszed na kolacj do restauracji.

Ragen obudzi si we wtorek wieczorem, przypuszczajc, e spa zaledwie kilka godzin. Szybko
woy rk pod poduszk i przekona si, e pienidze znowu znikny. Pienidzy nie ma! A on nie
zapaci jeszcze rachunkw ani sobie nic nie kupi. Zacz zadawa pytania wewntrz, w gowie,

dziki czemu dotar do Allena i Tommyego.

Tak przyzna si Allen. Znalazem te pienidze pod poduszk. Ale nie wiedziaem, e nie
wolno mi ich wyda.
A ja kupiem troch przyborw do malowania oznajmi Tommy. Byy nam potrzebne.
Idioci! wrzasn Ragen. Ukradem te pienidze tylko po to, eby zapaci rachunki, eby
kupi jedzenie i eby uici rat za samochd.
A gdzie jest Arthur? zapyta Allen. Arthur powinien by nam o tym powiedzie.
Nie mog go znale. Zaszy si gdzie i studiuje swoje podrczniki, zamiast kontrolowa
miejsce. A ja musz tymczasem zdobywa pienidze na wszystko zoci si Ragen.
Co teraz zrobisz? zapyta go Tommy.
Zrobi jeszcze raz to samo. Po raz ostatni. Ale tym razem nikomu nie wolno bdzie tkn
pienidzy.
Boe powiedzia Allen jak ja nie cierpi tych okresw pomieszania.

Wczesnym rankiem w rod 26 padziernika Ragen woy swoj skrzan kurtk i po raz trzeci
przebieg przez Columbus, kierujc si w stron Uniwersytetu Stanowego Ohio. Musi ponownie
zdoby pienidze. Musi kogo obrabowa. Kogokolwiek. Okoo sidmej trzydzieci przystan na
skrzyowaniu, przy ktrym zatrzyma si take patrolowy wz policyjny. Ragen chwyci pistolet.
Policjanci mog mie pienidze, pomyla. Gdy ruszy w ich stron, wiato zmienio si i policjanci
odjechali.
Idc dalej wzdu East Woodruff Avenue, zobaczy atrakcyjn blondynk, podjedajc
niebiesk corvette do ceglanego budynku mieszkalnego. Na cianie tego budynku widnia napis:
GEMINI. Ragen uda si za samochodem na parking za domem. By pewien, e kobieta go nie
widziaa. Nigdy nie bra pod uwag takiej moliwoci, nigdy nie zamierza obrabowa kobiety, ale
teraz by zdesperowany. Musia to zrobi, dla dzieci.
Wsiadaj do samochodu powiedzia, podchodzc od tyu do kobiety, ktra ju wysiada.
Tamta obejrzaa si, zaskoczona.
Co takiego? zapytaa.
Mam bro. Chc, eby mnie gdzie zawioza.
Kobieta, przeraona, usuchaa go. Ragen usiad na siedzeniu pasaera i wycign dwa
pistolety. A wtedy po raz trzeci Adalana zayczya sobie, eby znikn ze wiata...

Adalana zaczynaa si martwi tym, e Arthur moe odkry, e ona kradnie Ragenowi czas.
Postanowia, e jeeli Ragena zapi, to ona spowoduje, e on zostanie obciony win za wszystko.
Poniewa to on wyszed z domu z broni i poniewa to on mia zamiar dokona rabunku, wszyscy

uwierz, e nikt inny, tylko wanie on by przez cay czas na wiecie. A jeeli nie bdzie pamita,
co si z nim dziao, wszyscy pomyl, e winne s temu wdka i narkotyki.
Adalana podziwiaa Ragena zarwno za jego agresywno, jak i za jego czuo dla Christene.
Ragen mia cechy, ktre pragna mie ona sama. Jadc samochodem z mod kobiet, Adalana
rozmawiaa z ni tak, jak gdyby bya Ragenem.
Chc, eby si zatrzymaa przed tamtym biurowcem powiedziaa. Za biurowcem powinna
sta zaparkowana limuzyna.
Kiedy zobaczyli limuzyn, Adalana wyja jeden z pistoletw i wycelowaa w tamt stron.
Zamierzam zabi waciciela tego samochodu. Gdyby by tu teraz, ju by nie y. Ten czowiek
handluje kokain. Wiem przypadkiem, e spowodowa mier pewnej maej dziewczynki, bo da jej
ten narkotyk. On cigle popenia takie rzeczy. Cigle daje narkotyki dzieciom. Dlatego mam
zamiar go zabi.
Adalana poczua, e w kieszeni kurtki ma co twardego. Okazao si, e to kajdanki Tommyego.
Wyja je z kieszeni i pooya na pododze samochodu.
Jak si nazywasz? zapytaa porwan kobiet.
Polly Newton.
Wiesz, Polly, widz, e masz mao benzyny. Zajed na t stacj benzynow.
Adalana zapacia za pi galonw benzyny, a potem kazaa Polly jecha na pnoc autostrad
Interstate-71. Gdy dojechali do Worthington, Adalana zaproponowaa, aeby wstpiy na coca-col
do sklepu Friendly.
Podczas dalszej drogi Adalana zauwaya po prawej stronie rzek i dwa jednopasmowe mosty na
tej rzece. Zauwaya, e Polly Newton przyglda si uwanie jej twarzy. Prawdopodobnie robi to
w tym celu, aby mc j potem zidentyfikowa na policji pomylaa. Adalana mwia bez przerwy,
udajc, e jest Ragenem. Wymylaa rne historyjki. Bya pewna, e dziki temu nikt nie bdzie
wiedzia, e przebywaa na wiecie.
Zabiem trzy osoby, ale na wojnie zabiem o wiele wicej ludzi. Jestem czonkiem organizacji
terrorystycznej o nazwie Weathermen. Przywieziono mnie w nocy do Columbus, bo miaem tu do
wykonania misj. Moim zadaniem byo doprowadzi do zniknicia pewnego czowieka, ktry
zamierza zeznawa w sdzie przeciwko naszej organizacji. Musz ci powiedzie, e misj t
wykonaem.
Polly Newton suchaa w milczeniu, kiwajc gow.
Mam te inn tosamo chwalia si Adalana. Bywam biznesmanem. Ubieram si wtedy
elegancko i jed maserati.
Gdy dojechali do jakiej mao uczszczanej wiejskiej drogi, Adalana kazaa Polly przejecha nad
gbokim rowem, a potem przez wysokie chwasty porastajce teren nad maym stawem. Nastpnie

wysiada wraz z Polly z samochodu, rozejrzaa si naokoo i usiada na masce.

Chc tu poby przez jakie dwadziecia minut, a potem pojedziemy dalej do miejsca, w ktrym
wysid.
Wida byo wyranie, e Polly przyja te sowa z du ulg.
Po chwili Adalana dodaa:
I chc mie z tob stosunek.
Polly zacza paka.
Nie zrobi ci krzywdy. Nie jestem czowiekiem, ktry uywa przemocy wobec kobiet. Ja nawet
nie lubi sucha o takich rzeczach. Posuchaj, kiedy kto ci gwaci, nie wolno ci krzycze i wierzga,
bo to denerwuje tylko gwaciciela i sprawia, e staje si on agresywny. Najlepiej jest pooy si
i powiedzie: Zaczynaj. Wtedy gwaciciel nie zrobi ci nic zego. Co do mnie, to mikn, gdy widz
zy mwia dalej Adalana ale tobie zy nie pomog, bo ja i tak zrobi z tob to, co zamierzam
zrobi.
Wzia z samochodu dwa rczniki kpielowe i pooya je na ziemi obok swojej kurtki.
Po si na nich polecia Polly patrz w niebo i sprbuj si odpry.
Polly usuchaa bez protestu. Wtedy Adalana pooya si obok niej, rozpia jej bluzk i stanik
i pocaowaa j.
Nie martw si, nie zajdziesz w ci powiedziaa. Ja mam plsawic Huntingtona
i przeszedem wazektomi. Popatrz.
Adalana spucia spodnie i pokazaa Polly blizn na podbrzuszu, tu nad czonkiem. Nie bya to
wcale blizna po wazektomii. Bya to biegnca ukonie blizna po operacji przepukliny.
Gdy Adalana pooya si na niej, Polly krzykna bagalnie:
Nie gwa mnie!
Sowo gwa zapado gboko w wiadomo Adalany. Adalana pamitaa wszystko, co si
przydarzyo Davidowi, Dannyemu i Billyemu. Mj Boe, pomylaa, jak straszn rzecz jest gwat.
Zsuna si z Polly, pooya si na wznak i spojrzaa w niebo ze zami w oczach.
Bill powiedziaa gono co ci jest? We si w gar.
A po chwili wstaa i schowaa rczniki do samochodu. Nastpnie wzia wikszy pistolet
z przedniego siedzenia, rzucia butelk z piwem w stron stawu i wycelowaa w ni z pistoletu. Ale
pistolet nie wystrzeli. Sprbowaa jeszcze raz. Strzelaa do butelek dwa razy i dwa razy
spudowaa. C, nie bya tak dobrym strzelcem jak Ragen.
Lepiej ju jedmy powiedziaa w kocu.
Gdy odjedali, opucia okno samochodu i wystrzelia dwa razy w stron supa telefonicznego.
Nastpnie przeszukaa torebk Polly.
Musz zdoby dla kogo troch pienidzy powiedziaa. Jakie dwiecie dolarw.

Wyja z torebki czek.

Pojedziemy do domu towarowego Krogera i zrealizujemy ten czek zadecydowaa.
U Krogera Polly udao si podj jedynie sto pidziesit dolarw. Pojechay wic do State
Savings Bank na North High Street, gdzie nie chciano zrealizowa czeku. W kocu, po kolejnych
innych daremnych prbach, Adalana zaproponowaa, e posu si kart sklepow Union
Company, nalec do ojca Polly to znaczy sprbuj zrealizowa czek, oferujc kart jako
gwarancj. W domu towarowym Union Company w centrum handlowym Graceland pozwolono
Polly zrealizowa czek na pidziesit dolarw.
Moglibymy zrealizowa jeszcze jeden czek zaproponowaa Adalana i ty mogaby
zatrzyma te pienidze.
Pod wpywem nagej zmiany nastroju Adalana wyrwaa czek z ksieczki czekowej, eby napisa
na nim wiersz dla Polly. Po napisaniu go powiedziaa jednak:
Nie mog ci go da, bo policja mogaby rozpozna mj charakter pisma.
Zniszczya czek, a potem wyrwaa kartk z kalendarzyka Polly.
Mam zamiar zatrzyma t kartk oznajmia. Jeeli powiesz o mnie policji albo podasz im
waciwy rysopis, pol t kartk terrorystom z organizacji Weathermen, a oni przyjad do
Columbus i wymorduj ca twoj rodzin.
Mwic to, Adalana zauwaya, e obok nich przejeda samochd policyjny. Przeraona,
usuna si ze wiata...
Philip uwiadomi sobie, e patrzy przez okno jadcego samochodu. Odwrci si i zobaczy
nieznajom mod blondynk siedzc za kierownic.
Co ja tu, u diaba, robi? powiedzia gono. Phil, gdzie ty jeste?
Czy tak pan ma na imi? Bill?
Nie. Phil. Rozejrza si. Co si, do cholery, dzieje? Jezu Chryste, jeszcze par minut temu
byem...
Wtedy pojawi si Tommy. Patrzy na dziewczyn i zastanawia si, skd si tu wzi. Moe kto
z pozostaych ma randk? Tommy spojrza na zegarek. Dochodzia dwunasta.
Jeste godna? zapyta dziewczyn.
Kiwna gow.
Patrz, jest bar Wendys. Podjedmy tam na hamburgery i frytki.
Dziewczyna zamwia, a Tommy zapaci. Podczas jedzenia dziewczyna mwia co o sobie, ale on
waciwie nie sucha. To nie bya jego dziewczyna. Trzeba poczeka na tego, kto si z ni umwi
pomyla. Ten kto musi si pojawi i zabra j tam, gdzie zamierzali jecha.
Czy chce pan, ebym wysadzia pana w jakim okrelonym miejscu? zapytaa.
Gdzie w okolicy kampusu odrzek, przygldajc si jej.

Nie mia pojcia, czyja to dziewczyna. Ale czyjakolwiek bya, chciaa si go pozby. Gdy wsiedli
z powrotem do samochodu, Tommy zamkn oczy...
Allen spojrza z ukosa na mod kobiet prowadzc samochd. Woy rk do kieszeni i poczu,
e ma tam bro i zwitek banknotw. O Boe drogi, nie...
Posuchaj powiedzia do modej kobiety cokolwiek zrobiem, jest mi przykro. Naprawd
przykro. Nie zrobiem ci krzywdy, prawda? Nie mw policji, jak wygldam, dobrze?
Spojrzaa na niego oczami szeroko otwartymi ze zdumienia. Allen uwiadomi sobie, e jeli ona
pjdzie na policj, nie bdzie mu atwo wyga si z caej tej sprawy.
Powiedz na policji, e ja jestem Carlos Szakal z Wenezueli.
A kto to taki?
Carlos Szakal nie yje, ale policja jeszcze o tym nie wie. Powiedz, e jestem Carlos, a oni
prawdopodobnie ci uwierz.
Wyskoczy z samochodu i szybko si oddali.

Znalazszy si w domu, Ragen policzy pienidze, a potem oznajmi:

Nikomu nie wolno tkn tych pienidzy. Zrabowaem je, eby zapaci rachunki.
Chwileczk odezwa si Arthur. Ja zapaciem rachunki pienidzmi, ktre znalazem na
komodzie.
Co? Dlaczego mi o tym nie powiedziae? Dlaczego ja nic o tym nie wiem i napadam na ludzi,
eby zdoby fors?
Mylaem, e si zorientujesz, kiedy zobaczysz, e pienidzy nie ma.
Tak? A co z pienidzmi z drugiego rabunku? Rozeszy si, ale nie poszy na zapacenie
rachunkw.
Chopcy ci wyjanili, co si z nimi stao.
Ragen stwierdzi, e zrobiono z niego idiot. Zacz si miota po mieszkaniu w ataku
wciekoci. Chcia wiedzie, kto krad jego czas.
Arthur dotar do Tommyego, Kevina i Philipa, ale aden z nich si do tego nie przyzna. Philip
opisa blondynk, ktr widzia w samochodzie.
Wygldaa jak cherubinek powiedzia.
Ty miae nie wychodzi na wiat przypomnia mu Arthur.
No wiem, cholera. Ja nie chciaem, naprawd. Po prostu nagle okazao si, e siedz w tym
samochodzie razem z t dziewczyn, sam nie wiedzc dlaczego. No i wycofaem si, kiedy si
zorientowaem, co si dzieje.
Tommy poinformowa Arthura, e kupi tej dziewczynie hamburgera, bo myla, e kto
z pozostaych jest z ni na randce.

 Ale to zajo zaledwie jakie dwadziecia minut. Pienidze byy ju wtedy w mojej kieszeni.
Wszyscy przez kilka dni zostan w domu zarzdzi Arthur. Musimy si zorientowa, co si
dzieje. Nikt nie wyjdzie, dopki si nie dowiemy, kto krad czas Ragenowi.
C odezwa si Tommy jutro jest czwarta rocznica lubu Dorothy i Dela. Kathy dzwonia
i przypomniaa mi o tym. Obiecaem, e spotkam si z ni w Lancasterze, a ona pomoe mi kupi
prezent.
Arthur kiwn gow.
W porzdku, zadzwo i umw si z ni, ale nie bierz ze sob zbyt duej sumy. We tylko tyle,
ile ci bdzie potrzebne na prezent. I wr do domu jak najwczeniej.
Na drugi dzie Tommy uda si z Kathy na zakupy w Lancasterze. Wybrali na prezent pikn
kordonkow narzut na ko. Kathy przypomniaa sobie, e przed czternastu laty ich matka
zostaa on Chalmera Milligana.
Po kolacji zjedzonej u Dorothy i Dela i po spokojnej wizycie u Kathy Tommy siedzia
w samochodzie i czeka, a pojawi si Allen i zawiezie go do Channingway.

Znalazszy si w mieszkaniu, Allen natychmiast pooy si do ka...

Lecz obudzi si David. Nie wiedzia, dlaczego czuje si le. Co byo nie tak, jednak nie mia
pojcia, co. Zacz chodzi po mieszkaniu. Usiowa dotrze do Arthura, Allena lub Ragena, ale
aden z nich si nie pojawi. Wszyscy byli wciekli na siebie nawzajem. David zobaczy naboje do
pistoletu Ragena, lece w plastikowej torebce pod kanap a sam pistolet pod czerwonym
krzesem. Wiedzia, e to oznacza co bardzo zego, bo przecie Ragen zawsze trzyma swoj bro
pod kluczem.
David przypomnia sobie co, co nieraz powtarza mu Arthur:
Jeeli s jakie kopoty albo kto robi co zego, a ty nie moesz dotrze do nikogo, kto
mgby ci pomc, wezwij policj.
Arthur zapisa te numer telefonu policyjnego na karteczce, ktr pooy obok aparatu
telefonicznego. David podszed do aparatu, podnis suchawk i wybra ten wanie numer. Kiedy
po drugiej stronie odezwa si jaki gos, powiedzia:
Kto robi tutaj co zego. Co si dzieje. Wszystko jest nie tak.
Gdzie pan jest?
Old Livingston Avenue, osiedle Channingway Apartments. Dzieje si tu co bardzo zego. Ale
prosz nikomu nie mwi, e do was dzwoniem.
Odoy suchawk. Wyjrza przez okno i zobaczy jedynie gst mg.
Po chwili opuci wiat. Pojawi si natomiast Danny i zacz malowa, cho robio si pno.
Kiedy skoczy, usiad w salonie, eby obejrze telewizj.

Gdy usysza pukanie do drzwi, by zaskoczony. Przez judasza zobaczy mczyzn trzymajcego
pudeko pizzy z pizzerii Dominos. Otworzy drzwi i powiedzia:
Nie zamawiaem pizzy.
Danny chcia pomc mczynie, ktry szuka Billyego, ale ten mczyzna przypar go do ciany
i przystawi mu do gowy bro. Nastpnie do mieszkania wkroczya policja z broni a taka adna
pani powiedziaa Dannyemu, e ma prawo milcze. Wic Danny milcza. Dwaj mczyni
zaprowadzili go do samochodu, po czym w gstej mgle, bardzo powoli, pojechali na posterunek
policji.
Danny nie mia pojcia, dlaczego zosta aresztowany, nie wiedzia, co si dzieje, ale siedzia
w celi wiziennej a do chwili, gdy pojawi si David i zacz obserwowa biegajce w kko
karaluchy. David by pewien, e wkrtce pojawi si Arthur, Ragen albo Allen, eby go std zabra.
Bo przecie nie by niegrzeczny. Nie zrobi nic zego.

KSIGA TRZECIA

POZA GRANICE SZALESTWA

ROZDZIA DWUDZIESTY

W pierwszych tygodniach 1979 roku pisarz czsto odwiedza Billyego Milligana w Atheskim
Orodku Zdrowia Psychicznego. Nauczyciel opowiada mu o przeszoci o tym, co inni widzieli,
myleli i robili od samego pocztku, a wszyscy pozostali, z wyjtkiem Shawna, ktry by guchy,
suchali go i dowiadywali si, co im si w yciu przytrafio.
Nauczyciel, reagujcy teraz na imi Billy, zyskiwa coraz wiksz wiar w siebie. Billy co prawda
nadal raz po raz zmienia osobowoci dziao si to wtedy, kiedy nie rozmawia z pisarzem ale
czu, e im duej pozostaje zintegrowany i wolny od wrogoci i lku, ktre prowadziy do
pojawiania si okresw pomieszania, tym blisza jest chwila, gdy znajdzie si na stae w stanie
zintegrowania i rozpocznie nowe ycie. Pienidze uzyskane ze sprzeday obrazw umoliwi mu
start w to nowe ycie zdrowego czowieka.
Billy czyta, studiowa ksiki medyczne, wiczy w siowni, uprawia jogging i malowa.
Naszkicowa portret Arthura, namalowa portrety Dannyego, Shawna, Adalany i April. W ksigami
uniwersyteckiej kupi sobie modele molekularne i na wasn rk uczy si chemii, fizyki i biologii.
Kupi sobie CB-Radio i zacz nadawa nocami ze swego szpitalnego pokoju. Rozmawia na falach
radiowych o zwalczaniu brutalnoci w traktowaniu dzieci.
Kiedy przeczyta w miejscowej prasie, e atheska organizacja na rzecz maltretowanych kobiet,
noszca nazw My Sisters Place, ma trudnoci z paceniem rachunkw i by moe bdzie musiaa
zaprzesta dziaalnoci, zoy na jej konto datek w wysokoci stu dolarw. Kiedy jednak czonkinie
organizacji dowiedziay si, od kogo pochodz pienidze, nie chciay ich przyj.
Dnia 10 stycznia, nieco ponad miesic po przeniesieniu go do Athens, Billy otworzy rachunek

bankowy na rzecz Fundacji Zwalczajcej Maltretowanie Dzieci i wpaci tysic dolarw. Bya to
cz sumy, jak otrzyma od pewnej kobiety z Columbus, ktra zamierzaa otworzy galeri sztuki
i przyjechaa do Atheskiego Orodka Zdrowia Psychicznego, eby kupi obraz przedstawiajcy
dam z nutami, zatytuowany Ksina Cathleen.
Nastpnie Billy zapaci za wydrukowanie naklejek na zderzaki. Na naklejkach tych czarnymi
literami na tym tle napisane byo:
PRZYTUL DZISIAJ SWOJE DZIECKO
TO NIE BOLI
PROSZ CI, PRZECIWSTAWIAJ SI
MALTRETOWANIU DZIECI.
BILLY
Billy czsto rozmawia z modymi pacjentkami. Pielgniarki i terapeuci zauwayli, e mode
kobiety staraj si zwrci na siebie jego uwag, e nawet wspzawodnicz w tym midzy sob.
Siostra Pat Perry obserwowaa jego rozmowy z Mary, by studentk antropologii. Zauwaya, e
wskutek tych rozmw u Mary zmniejszaj si objawy depresji. Billy podziwia inteligencj Mary,
czsto pyta j o rad, a i ona korzystaa z jego uwag. Gdy w styczniu wypisano j ze szpitala, Billy
tskni za ni, cho ona obiecaa, e bdzie go odwiedza.
Nauczyciel, gdy by pozostawiony sam sobie, gdy nie rozmawia z Mary, doktorem Caulem czy
pisarzem odczuwa znudzenie i poirytowanie. Dranio go to, e siedzi w zamkniciu. Zdarzao si
wtedy, e schodzi do poziomu Dannyego, Davida lub niezintegrowanego Billyego. Dziki temu
byo mu atwiej nawizywa kontakt z innymi pacjentami. Niektrzy z czonkw personelu,
pozostajcy z Billym w bliszych stosunkach, zauwayli, e gdy by Dannym lub Davidem, cechowaa
go szczeglna empatia. Potrafi wtedy wczuwa si w innych pacjentw. Wiedzia, kiedy s
zdenerwowani, kiedy cierpi, kiedy czuj lk. Czsto zdarzao si, e potrafi poinformowa
personel, gdzie naley szuka pacjentki, ktra opucia oddzia, znajdujc si w stanie paniki lub
histerii.
David i Danny to te czci mojej psyche, ktre posiadaj zdolno empatii wyjani
Nauczyciel pisarzowi. Potrafi wyczu, gdzie znajduje si kto, kto cierpi. Gdy taki kto si oddali,
jego cierpienie jest dla Dannyego i Davida jakby wiatem przewodnim, dziki ktremu potrafi
oni wskaza, gdzie jest ta osoba.
Pewnego wieczoru, po kolacji, David siedzia w salonie. Nagle wyobrazi sobie, e jedna
z pacjentek biegnie w stron balustrady, pod ktr znajduje si ciana o wysokoci trzech piter.
Ragen, ktry zawsze uwaa, e David jest dziwny, bo wymyla takie rzeczy, tym razem by

przewiadczony, e to, co David sobie wyobraa, dzieje si naprawd. Wyszed wic na wiat
i pobieg korytarzem na miejsce zdarzenia.
Terapeutka, Katherine Gillott, ktra siedziaa w gabinecie w pobliu wyjcia, zerwaa si na
rwne nogi i pobiega za nim. Po chwili zobaczya, jak Ragen chwyta dziewczyn, ktra ju zdya
przeoy przez balustrad jedn nog. Ragen wcign j na podest, a gdy Katherine Gillott
wprowadzia pacjentk na oddzia, znikn ze wiata...
David poczu bl w ramionach.

Oprcz oglnej terapii, stosowanej u Billyego od samego pocztku i majcej na celu

wzmocnienie jego kontroli nad wiadomoci, doktor Caul zastosowa rwnie hipnoterapi i uczy
swego pacjenta technik autosugestii, majcych przyczyni si do zmniejszenia u niego
wewntrznego napicia psychicznego. Cotygodniowe grupowe sesje terapeutyczne odbywane wraz
z dwoma innymi pacjentami, cierpicymi na zesp osobowoci wielorakiej, pozwoliy Billyemu
lepiej zrozumie swoj chorob, widzia bowiem efekty leczenia u innych ludzi. Przechodzenie od
jednej osobowoci do drugiej zdarzao si u niego coraz rzadziej, wskutek czego doktor Caul uzna,
e jego stan si poprawia.
Gdy Billy-Nauczyciel zacz irytowa si na ograniczenia, jakim podlega w szpitalu, doktor Caul
przystpi do systematycznego poszerzania jego przywilejw oraz zakresu jego wolnoci. Najpierw
pozwoli mu opuszcza budynek w asycie opiekuna, a potem wychodzi na krtkie spacery bez
asysty, po podpisaniu listy wychodzcych tak jak to czynili inni pacjenci. Spacery te byy jednak
ograniczone tylko do terenu szpitala. Billy wykorzystywa je na wykonywanie pomiarw
zanieczyszczenia wody w Hocking River. Wiosn 1979 roku zamierza uczszcza na zajcia na
Uniwersytecie Stanu Ohio. Chcia studiowa fizyk, biologi i sztuk. Zacz prowadzi wykres
swoich nastrojw.
W poowie stycznia Billy prosi, by doktor Caul udzieli mu przywileju, jakim cieszyo si wielu
pacjentw; chodzio mu o moliwo udawania si do miasta. Chcia pj do fryzjera obci wosy,
chcia te uda si do banku, zobaczy si ze swoim prawnikiem oraz kupi przybory do malowania
i ksiki.
Z pocztku wolno mu byo opuszcza teren szpitala jedynie w towarzystwie dwch czonkw
personelu. Poniewa wszystko szo dobrze, doktor Caul pozwoli mu wkrtce wychodzi poza teren
szpitala w towarzystwie tylko jednej osoby. Podczas kolejnej przechadzki kilku studentw
uniwersytetu, ktrzy rozpoznali go dziki zdjciom zamieszczanym w gazetach i pokazywanym
w telewizji, pomachao mu rkami. Billyego wprawio to w dobry nastrj. By moe nie wszyscy go
nienawidz za to, co zrobi. Moe w kocu nie cae spoeczestwo jest przeciwko niemu.
Po pewnym czasie Billy poprosi, eby w jego terapii uczyniono kolejny krok. Jest dobrym

pacjentem, przekonywa, nauczy si ufa otaczajcym go ludziom, wic teraz jego lekarz powinien
mu udowodni, e i do niego ma zaufanie. Innym pacjentom, czstokro bardziej chorym ni on,
pozwala si przecie wychodzi do miasta bez opieki. Billy pragn takiego samego przywileju.
Doktor Caul przyj te argumenty.
eby zapobiec wszelkim nieporozumieniom, skontaktowa si w tej sprawie z dyrektork
szpitala, Sue Foster, oraz z przedstawicielami prawa. Ustalono warunki. Za kadym razem, gdy
Milligan opuszcza teren szpitala bez opieki albo gdy do szpitala wraca, miay by o tym
zawiadamiane policja oraz Wydzia Penitencjarny w Lancasterze. Billy zgodzi si na takie reguy.
Musimy planowa naprzd powiedzia do niego doktor Caul. Musimy wzi pod uwag
pewne sytuacje, z ktrymi moe si pan spotka na ulicy, gdy uda si pan do miasta sam.
Co pan ma na myli, panie doktorze?
Wemy pod uwag rne sytuacje, ktre mogyby mie miejsce, oraz paskie reakcje na nie.
Przypumy, e idzie pan wzdu Court Street i zauwaa pana jaka kobieta. Poznaje pana,
podchodzi i bez ostrzeenia daje panu w twarz. Rozumie pan, e istnieje taka moliwo? Ludzie
wiedz, kim pan jest. Co by pan zrobi w takim wypadku?
Billy dotkn doni policzka.
Odsunbym si i omin j.
Dobrze. A przypumy, e podszedby do pana jaki mczyzna i zacz pana wyzywa, krzycze,
e jest pan gwacicielem, a potem uderzyby pana, popchn i przewrci na ziemi? Co by pan
wtedy zrobi?
Panie doktorze powiedzia Billy wolabym tam lee, Bg wie ile bez ruchu, ni wrci do
wizienia. Leabym i miabym nadziej, e ten kto odejdzie i zostawi mnie w spokoju.
Caul umiechn si.
Wyglda na to, e si pan czego nauczy. Chyba damy panu szans udowodnienia, e tak jest.
Podczas pierwszego samodzielnego spaceru do miasta Billy odczuwa eufori i zarazem strach.
Przechodzi przez jezdnie ostronie na skrzyowaniach, tak eby policja si do niego nie przyczepia.
Patrzy na ludzi, ktrzy go mijali, modlc si, eby nikt go nie zaatakowa. Jeeli kto mnie
zaatakuje, to nie zareaguj na to myla. Zrobi dokadnie tak, jak mwiem doktorowi
Caulowi.
Kupi przybory do malowania, a potem poszed do fryzjera. Norma Dishong zadzwonia tam
zawczasu, eby uprzedzi, e Billy Milligan przyjdzie si ostrzyc. Personel powita go sowami:
Witamy. Jak si pan ma? Wyglda pan doskonale.
Bobbie, moda fryzjerka, ktra obcia i wystylizowaa mu wosy, zabawiaa go rozmow i nie
chciaa zapaty.
Moe pan zawsze przyj powiedziaa nie umawiajc si przedtem, a ja obetn panu wosy

za darmo.
Na ulicy kilkoro studentw, poznawszy go, pomachao mu przyjanie rkami. Billy wrci do
szpitala zachwycony. adne z okropnych przewidywa doktora Caula nie spenio si. Perspektywy
na przyszo byy doskonae.

Dnia 19 lutego Dorothy odwiedzia syna. Billy nagra ich rozmow. Chcia dowiedzie si wicej
o wasnym dziecistwie, chcia zrozumie, dlaczego jego ojciec, Johnny Morrison, popeni
samobjstwo.
Wy, dzieci, stworzyycie sobie wasny obraz ojca powiedziaa Dorothy. Czasami
zadawalicie mi pytania, a ja odpowiadaam na nie, jak umiaam, ale nigdy go nie krytykowaam.
Nigdy nie opowiadaam wam o rzeczach smutnych. Bo dlaczego miaabym was rani?
Wytworzylicie sobie wasny obraz ojca i to wanie by wasz tato.
Opowiedz mi jeszcze raz poprosi Billy jak to byo na Florydzie, kiedy dawaa mu
wszystkie pienidze, a w domu nie miaa nic poza puszk tuczyka i pudekiem makaronu. Czy on
wraca z pienidzmi?
Nie. Jedzi w trasy z zespoem. Nie wiem, co si w tych trasach dziao. Wraca z...
Jedzi w trasy?
Tak, jedzili w gry, do ydowskich hoteli w grach Catskill. Wasz ojciec jedzi tam pracowa,
mia tam wystpy. W tym wanie okresie wpad mi w rce list od jego agenta, ktry pisa do ojca:
Nie wierzyem, e to zrobisz, Johnny. Nie mam pojcia, o co mu chodzio. Gdy wasz ojciec wrci,
by strasznie przygnbiony. I tak to szo.
Czy czytaa jego list poegnalny? Gary Schweickart mwi, e byy w nim wszystkie nazwiska...
Byy tam nazwiska pewnych ludzi, ktrym by winien pienidze. Ale nie byo nazwisk
najgorszych lichwiarzy. Tych nie wymieni. Jednak ja wiedziaam, e oni istnieli, bo jedziam z nim
do nich on szed im paci, a ja zostawaam w samochodzie. Za kadym razem odbywao si to
w innym miejscu. Musia spaca dugi, ktre zaciga, uprawiajc hazard. Z pocztku mylaam, e
odpowiadam za tego rodzaju dugi, ale nie miaam zamiaru ich spaca. Bo przecie nie ja je
zacigaam. Pomagaam mu, jak mogam... Ale was nie mogam przed tym wszystkim uchroni.
No c powiedzia sarkastycznym tonem Billy mielimy puszk tuczyka i pudeko
makaronu.
Wrciam do pracy mwia dalej Dorothy i wtedy byo nam troch lepiej. Kupowaam
ywno i zaopatrywaam dom. Nie oddawaam mu swoich zarobkw poza pienidzmi na czynsz,
z czego on paci tylko poow nalenoci.
A pozostae pienidze szy na hazard?
Tak albo na spat dugw. Waciwie to nie wiem, co robi z pienidzmi. Kiedy go o to

pytaam, nigdy nie otrzymywaam jasnej odpowiedzi. Pewnego dnia jaka firma udzielajca
kredytw chciaa nam zaj meble. Kiedy przyjechali, powiedziaam im: Zabierajcie wszystko. Ale
ten facet nie mg po prostu tego zrobi... bo tak pakaam... a poza tym byam wtedy w ciy
z Kathy.
Nie byo to w porzdku ze strony Johnnyego.
Ot to powiedziaa Dorothy.

Po dziesiciu tygodniach spdzonych w Atheskim Orodku Zdrowia Psychicznego, gdy Billyemu

wymykao si coraz mniej czasu, wymg on na doktorze Caulu kolejny krok w terapii, a mianowicie
zezwolenie na wychodzenie na przepustki. Innym pacjentom z ktrych wielu czynio mniej znaczne
postpy pozwalano spdza weekendy w domu, z rodzinami. Doktor Caul zgodzi si, e
zachowanie Billyego, jego zdolno do samooceny oraz fakt, e od duszego czasu Billy wykazywa
zrwnowaenie, upowaniay do kolejnych decyzji. Billyemu pozwolono na spdzenie kilku
weekendw w domu Kathy w Logan, miecie pooonym dwadziecia pi mil na pnocny zachd
od Athens. Billy nie posiada si z radoci.
Podczas jednego z takich weekendw wymg na Kathy, eby pokazaa mu list poegnalny
Johnnyego Morrisona. Wiedzia bowiem, e Kathy otrzymaa ten list z biura obrocy publicznego.
Dotychczas ukrywaa go, bo obawiaa si, e wyprowadzi to Billa z rwnowagi. Teraz jednak,
usyszawszy, e Dorothy opowiedziaa mu o swoich cierpieniach i o tym, jak okropnym ojcem by
Johnny, Kathy zdenerwowaa si. Przez cae ycie czcia pami Johnnyego i dosza teraz do
wniosku, e czas, by Billy pozna prawd.
Masz powiedziaa, rzucajc grub kopert na stolik do kawy.
A potem zostawia go samego.
W kopercie znajdowa si list do Garyego Schweickarta napisany przez przedstawiciela Nadzoru
Medycznego Hrabstwa Dade na Florydzie oraz kilka innych dokumentw: cztery oddzielne kartki,
na ktrych byy instrukcje skierowane do czterech rnych osb, omiostronicowy list do pana
Herba Rau, dziennikarza Miami News, oraz jaki dwustronicowy list podarty, ale posklejany
przez policj. Ten ostatni by chyba drugim, nie dokoczonym listem do pana Rau.
Instrukcje dotyczyy zapaty dugw i spaty kredytw, z ktrych najmniejszy wynosi
dwadziecia siedem, a najwikszy sto osiemdziesit dolarw. List do Louise koczy si
nastpujcym ostatnim dowcipem: May chopiec: Mamo, co to jest wilkoak? Matka: Bd cicho
i uczesz sobie sier na twarzy.
List do Miss Dorothy Vincent zaczyna si od polece dotyczcych spaty dugw z pienidzy
pochodzcych z ubezpieczenia Johnnyego, a koczy si tak: Moja ostania proba brzmi: dokonaj
kremacji mojego ciaa, bo nie znisbym, gdyby taczya na moim grobie.

Fotokopia listu do pana Herba Rau z Miami News bya miejscami nieczytelna. Fragmenty
nieczytelne s tutaj zaznaczone gwiazdkami. List brzmi nastpujco:
Pan Herb Rau
Miami News
Szanowny Panie!
Napisanie tego listu nie przychodzi mi atwo. Moe to wyglda na tchrzostwo, jednak gdy cay
wiat wok mnie si zawali, nie pozostao mi ju nic innego. Jedynym tymczasowym zabezpieczeniem
moich trojga dzieci Jamesa, Williama i Kathy Jo jest moje skromne ubezpieczenie. Czy mgby pan
dopilnowa, by nie wpado ono w rce ich matki, Dorothy Vincent?! Zadaje si ona z ludmi krccymi
si tam, gdzie pracuje w Place Pigalle w Miami Beach. Ludzie ci chtnie skorzystaj z tych pienidzy.
S to strczyciele, lichwiarze itd. Dla takich to typw rozbia ona rodzin, podczas gdy ja, prosz mi
wierzy, ja zrobiem wszystko, co w mojej mocy, eby t rodzin utrzyma.
Jest to paskudna historia. Dzieci jako takie ktre ja kocham z caego serca a take fakt, e
urodzone s one poza maestwem, ta kobieta chce wykorzysta jako wabik reklamowy, ktry pomoe
jej w karierze! Jeszcze przed urodzeniem naszego pierwszego dziecka prbowaem kilkakrotnie nakoni
j do polubienia mnie (to znaczy prbowaem to zrobi po tym, jak mnie oskarya o spowodowanie
jej ciy po naszym poznaniu), ale ona zawsze znajdowaa jakie wykrty. (Wszystko powysze, jak
rwnie to, o czym mowa dalej, moe zosta udowodnione w pisemnym zeznaniu pod przysig,
zoonym przed moim prawnikiem M.H. Rosenhausem z Miami). Przedstawiem j swojej rodzinie jako
moj on, a po urodzeniu dziecka zamierzaem uda si do jakiego maego miasta, oeni si z ni
i uzna dziecko. Kochaem ju wtedy bardzo tego maego chopca*** Ona jednak wynajdywaa kolejne
wymwki. Kto, kto nas zna, mgby przeczyta zawiadomienie o lubie, zamieszczone w gazecie itd.
No c, w kocu pojawi si na wiecie drugi chopiec. Przez pierwsze dwa tygodnie nie byo wiadomo,
czy wyyje, ale Bg by po naszej stronie i chopiec jest teraz pikny i zdrowy... Traktujc to jako
ostrzeenie, ponownie zaproponowaem maestwo. Tym razem znalaza inne wykrty i zacza
zachowywa si okropnie... Pia bez przerwy, znikaa z klubu. Kiedy znajdowaa si w stanie upojenia,
dzieci nie byy z ni bezpieczne. Nie raz i nie dwa uderzya jedno czy drugie dziecko, i to pici, a nie
pask doni. Zagroziem jej biciem... dopiero wtedy przestaa. Prosz mi wierzy, moje ycie byo
piekem. Zaczo to mie wpyw na moj prac... szybko si staczaem... wiedziaem, e jeeli tak bdzie
trwao duej, to w kocu j zabij... chciaem*** ale ona bagaa mnie, ebym by cierpliwy.
Umiecilimy dzieci w wietnym orodku opieki w Tampa na Florydzie i pojechalimy w tras. Dziki
mnie moga teraz znowu wystpowa w przyzwoitych nocnych klubach i teatrach. A potem bya
w drodze dziewczynka.
Wrcilimy do Miami i po urodzeniu trzeciego dziecka ona zatrudnia kobiet do opieki nad dziemi.

Przysiga te, e nie bdzie si zadawaa z klientami. Pozwoliem jej wrci do Place Pigalle. piewaa
w tym lokalu. Bardzo szybko wesza w stare koleiny pia i chorowaa, a w kocu trafia do szpitala
z zapaleniem wtroby. Omal nie umara. Przez kilka tygodni po wyjciu ze szpitala bya pod sta
opiek lekarsk. Po jakim czasie owiadczya, e lekarz (doktor Saphire z North Miami Beach)
powiedzia jej, i praca byaby dla niej wskazana. Mniej by si wtedy martwia, e wydatki wci rosn,
a poza tym nie zaszkodzioby jej, gdyby od czasu do czasu wypia sobie jaki cocktail! Byem temu
przeciwny, wic ona bez mojej wiedzy podpisaa umow w Place Pigalle. W hotelach by zastj, wic
po rozmowie z ni postanowiem pojecha na kilka tygodni do pracy w gry (w stanie Nowy Jork)!
Przedtem nigdy si nie rozstawalimy. Nie miaem pojcia, z jakimi ona si zadaje ludmi
strczycielami, lesbijkami, lichwiarzami itd. Ci ludzie stali si dla niej uosobieniem wiatowego ycia.
Kiedy wrciem do domu, zobaczyem, jakie ona sobie kupuje ubrania. Koszule o mskim kroju,
garnitury, spodnie toreadora, ktre stanowi sygna dla kobiet tego rodzaju... Wciekem si... Od tego
czasu ycie stao si piekem...
Pia nadal. Potem trafia do szpitala. Miaa mie operacj hemoroidw, ale operacja nie moga si
odby ze wzgldu na zy stan jej wtroby... Bya w szpitalu przez kilka tygodni... Jedziem do niej,
w cigu nocy pokonywaem 150 mil, eby w dzie, w godzinach wizyt, mc j odwiedza.
Odmalowaem dom, staraem si... A ona nawet w tym czasie mylaa o tym, eby rozbi nasz rodzin,
bo chciaa y tym swoim nowym yciem. Po operacji, kiedy obudzia si z narkozy, nie poznaa mnie,
mylaa, e jestem kim innym. Mwia rzeczy, od ktrych robio mi si niedobrze... Prbowaem j
powstrzyma i przekona, e to przecie ja, ale do niej to nie docierao. Chwalia si, e przez wszystkie
te lata robia ze mnie balona... Nigdy jej tego pniej nie powiedziaem, ze wzgldu na dzieci,
i bagaem***
No wic, kiedy zaczo si jej poprawia, znowu wspomniaem o lubie, a ona mi na to, e
rozmawiaa z ksidzem, ktry jej podobno powiedzia: Nie musi si pani o to martwi. To s Dzieci
Boga... Mnie nie wydaje si to prawdopodobne, ale jak ju pisaem, ona chce to wykorzysta jako
sztuczk reklamow. Posuna si nawet do tego, e wystpia o rozwd ze mn. A wszystko po to, eby
papiery zostay dorczone bez ostrzeenia w dzie Boego Narodzenia i ebym ja nie mg by w ten
dzie z dziemi... W sylwestra moja creczka obchodzia drugie urodziny, a ona nie pozwolia mi si
z ni zobaczy. Zadzwonia do mnie pniej, eby mi opowiedzie, jak wietnie si bawili.
Moe Pan, Szanowny Panie, zapyta ludzi z brany, ktrzy mieszkaj w Miami Beach. Oni
powiedz Panu, czy mwi prawd na temat tej kobiety i czy byem jej wierny... Wie pan, tutejsze kluby
nocne to wiat kobiet. Ona to wykorzystaa i spowodowaa, e dwa razy straciem prac... Moe Pan
sobie wyobrazi, jak si przechwalaa, e moe mnie przepdzi z Miami. Chwalia si, e to zrobi, jeeli
bd walczy o dzieci... Znikaa z domu na dzie, dwa lub trzy... a ja jestem ju w takim stanie, e nie
mog da sobie rady z yciem. Myl o tym, co te dzieci bd musiay wycierpie, doprowadza mnie

do... Prbowaem ju raz i nie udao mi si, ale tym razem mam nadziej, e mi si uda. Chciaem
ochroni dzieci, wic musiaem znosi to wszystko. Wolabym raczej odpowiedzie przed Najwyszym za
mj grzech, ni nadal tak cierpie. Mam jeszcze ostatni prob: niech Pan da ten list do przeczytania
w rnych instytucjach, ktre mog zapewni ochron moim dzieciom.
Niech Bg zmiuje si nad moj dusz
Johnny Morrison
Po przeczytaniu tego listu Billy by wstrznity. Czyta go wielokrotnie, usiujc zachowa
postaw sceptyczn. Jednak im bardziej si w niego wgbia, tym wicej chcia wiedzie. Pniej
opowiedzia pisarzowi, jak prbowa sprawdzi, czy jego ojciec napisa w tym licie prawd.
Przed wyjazdem z Logan zatelefonowa do Florydzkiej Rady Adwokackiej, pragnc znale
prawnika ojca. Okazao si jednak, e prawnik ten nie yje. Zadzwoni te do archiww urzdu stanu
cywilnego, gdzie okazao si, e nie istnieje aden dokument stwierdzajcy zawarcie zwizku
maeskiego przez Johnnyego Morrisona lub Johnnyego Sohranera.
Telefonowa dalej, a natrafi na byego waciciela klubu nocnego, w ktrym pracowa Johnny.
Czowiek ten by ju na emeryturze, ale posiada d ryback w Key Biscayne i zaopatrywa klub
w owoce morza. Powiedzia Billyemu, e spodziewa si, i pewnego dnia jedno z dzieci Johnnyego
zwrci si do niego z pytaniami. Stwierdzi, e wyrzuci matk Billyego z pracy w swoim klubie
nocnym, bo sprowadzaa tam niewaciwe towarzystwo. Johnny prbowa odseparowa j od ludzi,
z ktrymi si zadawaa, jednak okazao si to niewykonalne. Byy waciciel klubu nocnego
powiedzia te Billyemu, e nigdy w yciu nie widzia kobiety, ktra do tego stopnia dyrygowaaby
mczyzn, co jego matka Johnnym.
Pniej Billy znalaz jeszcze kogo wanego dla sprawy. Tym kim by czowiek, ktry pracowa
w motelu Midget i ktry pamita jego ojca. Przypomnia on sobie, e rozmowy telefoniczne, jakie
Johnny przeprowadza w wita Boego Narodzenia, wpdziy go w depresj. Wydawao si to
potwierdza sowa Johnnyego, ktry pisa w swoim licie, e Dorothy dzwonia do niego po to, eby
mu dokuczy.
Po powrocie do szpitala Billyemu ponownie zacz si wymyka czas. W poniedziaek rano Billy
zadzwoni do pisarza, eby odwoa ich spotkanie.
Pisarz przyjecha wic dopiero w rod. Natychmiast zorientowa si, e nie ma ju Nauczyciela.
Mia do czynienia z niezintegrowanym Billym. Rozmawiali przez pewien czas, po czym pisarz, majc
nadziej, e przywoa jako Nauczyciela, poprosi Billyego o wyjanienia dotyczce radiotelefonu,
ktry Billy wanie konstruowa. Billy zacz szuka w gowie odpowiednich sw i, w miar jak to
czyni, powoli, prawie niepostrzeenie, zmieni mu si gos. Billy zacz wyraa si janiej, a caa
rozmowa nabraa charakteru bardziej technicznego. Nauczyciel wrci.

 Dlaczego jest pan taki zdenerwowany i przygnbiony? zapyta pisarz.

Jestem zmczony. Wcale nie sypiam.
Kto pracowa nad tym urzdzeniem?
Zostao ono zbudowane, bo przez wiksz cz dnia by tutaj Tommy. Rozmawia z nim doktor
Caul.
A w tej chwili kim pan jest?
Nauczycielem, ale w niedobrej formie. Jestem ogromnie przygnbiony.
Dlaczego pan odszed? Dlaczego pojawi si Tommy?
Z powodu mamy. I z powodu jej obecnego ma. A take z powodu jej przeszoci. Jestem teraz
w stanie, w ktrym niewiele rzeczy ma dla mnie jakie znaczenie. Czuj ogromne wewntrzne
napicie. Wczoraj wziem valium i przespaem cay dzie. Ale przedostatniej nocy wcale nie
spaem a do szstej rano. Chciaem znikn ze wiata... Byem zdenerwowany myl, e mog
mnie zmusi, ebym wrci do Lebanon. Czasami wolabym, eby mnie tam zabrali i eby to
wszystko si ju raz skoczyo. Musz spowodowa, eby mnie wreszcie zostawili w spokoju.
Ale dezintegracja nie jest adnym rozwizaniem.
Wiem. Walczyem dotychczas bezustannie, prbowaem osiga coraz wicej. Usiowaem robi
wszystko to, co robiy wszystkie moje osobowoci, a to jest bardzo mczce. Wyglda to na
przykad tak: maluj obraz, kocz go, odkadam, myj rce i zaraz zabieram si do czytania jakiej
ksiki, robienia notatek. Trwa to kilka godzin. A potem kocz, wstaj i zaczynam pracowa nad
radiotelefonem.
Zmusza si pan do zbyt intensywnego dziaania. Nie trzeba robi tego wszystkiego naraz.
Ale co mnie gna, mam taki napd. Musz nadrobi tyle lat, a mam tak mao czasu. Czuj, e
musz tak dziaa.
Wsta i popatrzy przez okno.
I jeszcze jedno: bd musia w kocu rozmwi si z matk. Nie wiem, co jej powiem. Nie mog
si zachowywa tak jak dotychczas. Wszystko jest teraz inne. Wisz nade mn dwie rzeczy: sprawa
przeduenia zwolnienia warunkowego i rozprawa dotyczca stanu mojego zdrowia psychicznego.
A teraz jeszcze na dodatek przeczytaem list ojca. Bardzo trudno jest mi zachowa stan
zintegrowania. To wszystko mnie rozdaro.

Dnia 28 lutego Billy zadzwoni do swojego adwokata i powiedzia mu, e nie chce, eby na drugi
dzie, na rozprawie, na ktrej miano zadecydowa, w jakiej placwce go umieci, bya obecna jego
matka.

ROZDZIA DWUDZIESTY
PIERWSZY

Po rozprawie, ktra odbya si 1 marca 1979 roku, Billyego Milligana skierowano do

Atheskiego Orodka Zdrowia Psychicznego. Mia tam przebywa przez kolejnych sze miesicy.
Wszyscy, ktrzy z nim pracowali, zdawali sobie spraw z wiszcego nad nim zagroenia. Billy te
wiedzia, e kiedy zostanie wyleczony i wypisany ze szpitala, Wydzia Penitencjarny hrabstwa
Fairfield kae go aresztowa, gdy pogwaci warunki zwolnienia warunkowego. Zostanie wtedy
osadzony w wizieniu i pozostanie w nim przez trzy lata, bo tyle pozostao mu do odsiedzenia za
obrabowanie apteki Graya. Moliwe byo rwnie, e w zwizku z napadami na parkingach przy
autostradzie sd uzna, e pogwaci warunki zawieszenia wykonania wyroku i osadzi go w wizieniu
na sze do dwudziestu piciu lat.
L. Alan Goldsberry oraz Steve Thompson, jego adwokaci z Athens, wystpili do sdu hrabstwa
Fairfield z wnioskiem o uniewanienie jego przyznania si do winy. Twierdzili, e od roku 1975
cierpi on na zesp osobowoci wielorakiej, bdcy chorob psychiczn, i nie ma warunkw do
skutecznych zezna prawnych, w zwizku z czym zosta potraktowany sprawiedliwie.
Goldsberry i Thompson mieli nadziej, e sdzia z Lancasteru uniewani przyznanie si do winy,
wskutek czego Billy, po wyleczeniu, bdzie wolnym czowiekiem.
Natomiast sam Billy po prostu y t nadziej.
Mniej wicej w tym samym czasie Billy, ku swojemu zachwytowi, dowiedzia si, e Kathy i jej
ukochany, Rob Baumgardt, postanowili si pobra. lub mia si odby jesieni. Billy lubi Roba,

zacz wic czyni przygotowania do uroczystoci.

Spacerujc po terenach szpitalnych i obserwujc oznaki zbliajcej si wiosny, Billy czu, e ze
czasy miny. Wraca do zdrowia. Podczas weekendu, przebywajc w domu Kathy, zacz malowa
fresk.
Dorothy Moore powiedziaa mu, e oskarenia pod jej adresem, zawarte w licie Johnnyego
Morrisona, mijaj si z prawd. Johnny Morrison przed mierci cierpia na chorob psychiczn.
Mia romans z inn kobiet striptizerk i prawdopodobnie pomyli j z Dorothy. Ludzie,
z ktrymi rzekomo zadawaa si Dorothy, byli ludmi tamtej kobiety.
Usyszawszy te wyjanienia, Billy pogodzi si z matk.

W pitek po poudniu, 30 marca, znalazszy si z powrotem na oddziale, Billy spotka si

z dziwnymi spojrzeniami i szeptami.
Widziae to? zapytaa jedna z pacjentek, wrczajc mu popoudniow gazet. Znowu
o tobie pisz.
Billy spojrza na ogromny tytu widniejcy na pierwszej stronie Columbus Dispatch z 30 marca.
Tytu ten brzmia: LEKARZ TWIERDZI, E GWACICIELOWI WOLNO WYCHODZI ZE
SZPITALA.
John Smither, autor artykuu, pisa:
Gazeta nasza dowiedziaa si, e Williamowi Milliganowi, cierpicemu na zesp osobowoci
wielorakiej, gwacicielowi, ktrego w grudniu umieszczono w Atheskim Orodku Zdrowia
Psychicznego, wolno codziennie wychodzi ze szpitala bez asysty... Lekarz Milligana, doktor
David Caul, powiedzia nam, e Milliganowi wolno opuszcza teren szpitala i chodzi po
miecie, przyznaje mu si te weekendowe przepustki na wizyty u rodziny...
W artykule zacytowane zostay sowa komendanta atheskiej policji, Teda Jonesa, ktry
stwierdzi, e dotary do niego w zwizku z tym gosy zaniepokojenia ze strony lokalnej
spoecznoci. Doda on te, e fakt, i pacjent szpitala psychiatrycznego porusza si swobodnie po
uniwersyteckim miecie, budzi jego niepokj. Dziennikarz przytoczy ponadto sowa sdziego
Flowersa, ktry uniewinni Milligana, stwierdzajc rwnoczenie, e nie jest za tym, by Milligan
mg chodzi bez dozoru. Artyku koczy si uwag, e chodzi o czowieka, ktry pod koniec roku
1977 budzi groz wrd kobiet w okolicach Uniwersytetu Stanowego Ohio.
W Columbus Dispatch zaczy si niemal codziennie ukazywa artykuy, w ktrych ubolewano,
e Milliganowi pozwala si chodzi bez dozoru. Artyku redakcyjny z 5 kwietnia nosi tytu:
POTRZEBNE S PRZEPISY CHRONICE SPOECZESTWO.

Przeraeni czytelnicy z Columbus oraz zaniepokojeni rodzice studentek uniwersytetu w Athens

zaczli telefonowa do rektora uniwersytetu, Charlesa Pinga, ktry z kolei dzwoni do szpitala
z prob o wyjanienia.
Dwaj legislatorzy stanowi, Claire Buzz Bali Jr. z Athens oraz Mike Stinziano z Columbus,
poddali szpital i doktora Caula krytyce i rozpoczli starania o zmian ustawy, na mocy ktrej
Milligana skierowano do Orodka w Athens. Domagali si rwnie zmiany przepisw mwicych
o uniewinnieniu ze wzgldu na niemono przypisania winy z powodu choroby umysowej.
Niektrzy z wrogw Billyego, znajdujcy si wrd personelu szpitala, wciekli na to, e Billy
zarabia na sprzeday swoich obrazw, zaczli informowa Columbus Dispatch, Columbus CitizenJournal oraz Dayton Daily News o duych sumach, ktre ma on do dyspozycji. Kiedy kupi sobie
mazd, eby rozwozi ni swoje obrazy, wiadomo o tym znalaza si w prasie.
Kongresmani Stinziano i Bali domagali si przeprowadzenia dochodzenia w szpitalu w Athens.
Nasilajce si ataki i krytyka wywoana dyskusj i niemal codziennymi nowymi tytuami na
pierwszych stronach gazet spowodoway, e doktor Caul i dyrektor Sue Foster poprosili Milligana,
eby zrezygnowa z przepustek oraz z przywileju wychodzenia poza teren szpitala bez asysty do
czasu, a wrzawa przycichnie.
Billy by nieprzygotowany na to. Od chwili postawienia diagnozy i rozpoczcia terapii stosowa
si do przepisw szpitalnych, dotrzymywa sowa i nie ama prawa. Jednak teraz odebrano mu
przywileje.
Przygnbiony Nauczyciel da za wygran i opuci wiat.

Kiedy Mike Rupe przyszed o jedenastej na dyur, Milligan siedzia skulony na brzowym
plastikowym krzele i pociera sobie przeguby. Wyglda na przestraszonego. Mike zastanawia si,
czy powinien do niego podej. Ostrzeono go, e Milligan boi si mczyzn, wiedzia o Ragenie
i widzia filmy zrobione przez doktora Caula, na ktrych pojawiay si rne osobowoci Billyego.
Dotychczas nie zblia si do pacjenta. W przeciwiestwie do tych czonkw personelu, ktrzy
uwaali, e Milligan udaje, Mike wierzy w trafno diagnozy. Po przeczytaniu historii choroby
i notatek pielgniarek nie mg uwierzy, e wszyscy ci profesjonalici psychologowie
i psychiatrzy mogliby zosta oszukani przez modego czowieka, ktry nie ukoczy nawet szkoy
redniej.
Przewanie Milligan robi na nim wraenie spokojnego i przewidywalnego. Jednak od tygodnia,
od czasu gdy w Dispatch ukazyway si publikacje pod krzyczcymi tytuami, stawa si coraz
bardziej przygnbiony. Mikeowi nie podobay si te cholerne tytuy, a take to, e Milligana
atakuj politycy.
Mike Rupe podszed bliej i usiad na krzele obok przeraonego pacjenta. Nie mia pojcia, jak

Milligan zareaguje, wic postanowi zachowywa si jak najswobodniej, a zarazem jak

najdelikatniej.
Jak pan si czuje? zapyta. Czy jest co, co mog dla pana zrobi?
Milligan podnis na niego wzrok. W jego oczach by strach.
Widz, e jest pan zdenerwowany. Chciaem po prostu wiedzie, czy nie potrzebuje pan kogo,
z kim mgby pan porozmawia. Bo ja wanie jestem tu po to, eby rozmawia z pacjentami.
Boj si.
Widz. Chce pan o tym ze mn porozmawia?
Chodzi o modszych. Oni nie wiedz, co si dzieje. I te si boj.
Czy mgby mi pan powiedzie, jak pan ma na imi? zapyta Rupe.
Danny.
Znasz mnie, Danny?
Danny pokrci gow.
Nazywam si Mike Rupe. Jestem terapeut. Mam teraz nocny dyur. Jestem tu po to, eby ci
pomc.
Danny pociera sobie przeguby i rozglda si naokoo. Nagle znieruchomia, wsucha si w gos
wewntrzny i kiwn gow.
Arthur mwi, e moemy panu zaufa.
Syszaem o Arthurze powiedzia Mike Rupe. Moesz mu powiedzie, e dzikuj mu za
zaufanie. Nie zrobibym niczego, co mogoby ci zrani.
Danny powiedzia mu, e przypuszcza, e Ragen jest bardzo zy. To wszystko, te gazety i ci
kongresmani doprowadzili go do furii. Ragen chce skoczy z tym wszystkim, odbierajc sobie ycie.
To przerazio modszych. Rupe, widzc, e Milligan ma szklane oczy, domyli si, e zmienia on
osobowo. Pojawi si may chopiec. Siedzia skulony, szlocha i wyglda na bardzo cierpicego.
Osobowoci zmieniay si bezustannie. Rupe rozmawia z nimi do drugiej nad ranem, a o drugiej
zaprowadzi Dannyego do jego pokoju.
Od tego czasu Rupe kontaktowa si z kilkoma osobowociami Milligana. Cho przepisy szpitalne
wymagay, by pacjenci chodzili spa najpniej o wp do dwunastej w dni powszednie i o drugiej
w nocy podczas weekendw, Rupe, wiedzc, e Milligan pi bardzo mao, spdza dugie noce na
rozmowach z nim. Cieszy si, kiedy Danny i niezintegrowany Billy szukali go, eby porozmawia.
Poj, dlaczego Billyego tak trudno jest zrozumie. Uwiadomi sobie ponadto, e Billy uwaa, i po
raz kolejny jest karany za przestpstwa popenione przez kogo innego.
W czwartek, 5 kwietnia, o wp do czwartej po poudniu Danny zorientowa si, e chodzi po
terenach szpitalnych. Rozejrza si, prbujc dociec, gdzie jest i dlaczego tu si znajduje. Za sob
mia stary wiktoriaski dwr z czerwonej cegy i z wejciem ozdobionym biaymi kolumnami,

a przed sob rzek i miasto. Idc po trawie, uwiadomi sobie, e dopki nie pomoga mu Rosalie
Drake ze szpitala Hardinga, nie by w stanie tak spacerowa bo bardzo si ba.
Nagle zauway liczne biae kwiatki. Zerwa kilka, a potem zobaczy, e troch wyej, na grce,
rosn wiksze. Idc pod gr, min bram i znalaz si w pobliu maego cmentarza. Na
tabliczkach umieszczonych na grobach nie byo nazwisk tylko numery. Zdziwio go to. Zacz
dygota, bo przypomnia sobie, jak, majc dziewi lat, zosta pogrzebany ywcem. Cofn si
i pomyla, e na jego grobie nie byoby ani nazwiska, ani numeru.
Danny zauway, e kwiaty s najwiksze na szczycie wzgrza, wic zacz si na nie wspina.
Wkrtce dotar na szczyt skay, ktra opadaa stromo w d. Podszed do jej krawdzi i, trzymajc
si drzewa, patrzy w d na drog, rzek i domy.
Nagle usysza syreny i zobaczy, e na zakrcie biegncej doem drogi byskaj wiata. Poczu,
e krci mu si w gowie. Bardzo. Zachwia si i wtedy usysza za plecami jaki gos, ktry
powiedzia:
Billy, zejd na d.
Danny rozejrza si. Skd si wzili ci wszyscy ludzie stojcy naokoo? Dlaczego nie ma Arthura
lub Ragena, ktrzy mogliby go ochroni? Polizn si. Spod jego stp potoczyy si w d kamyki.
A potem jaki czowiek wycign do niego rk. Danny chwyci si jej i czowiek ten sprowadzi go
na d. A potem poprowadzi go do duego budynku z biaymi kolumnami.
Suchaj, Billy, czy ty chciae skoczy z tej skay? zapyta kto.
Danny podnis wzrok i zobaczy nieznajom kobiet. Arthur mwi, e nie wolno mu rozmawia
z obcymi. Na oddziale wszyscy byli podnieceni, patrzyli na niego i mwili o nim, wic Danny
postanowi zasn i ustpi miejsca na wiecie komu innemu...

Tego wieczoru po oddziale chodzi Allen, zastanawiajc si, co si wydarzyo. Jego elektroniczny
zegarek wskazywa dziesit czterdzieci pi. Allen od dawna nie bywa na wiecie. Wraz z innymi,
cakiem zadowolony, sucha tego, co mwi Nauczyciel, i dowiadywa si wiele na temat historii ich
ycia. Pocztkowo byo tak, jak gdyby kady z nich zna zaledwie kilka fragmentw ogromnej
ukadanki. Potem Nauczyciel, prbujc uatwi pisarzowi zrozumienie wszystkiego, skada
poszczeglne fragmenty w jedn cao. Dziki temu wszyscy oni poznawali ycie, ktre przeyli.
Mimo to wci istniay luki, poniewa Nauczyciel nie mwi wszystkiego, a wykorzystywa tylko te
wspomnienia, ktre mu byy potrzebne do udzielenia odpowiedzi na pytania pisarza.
Teraz jednak Nauczyciel odszed i ni porozumienia midzy nim a pisarzem, a take midzy nim
a nimi wszystkimi, zostaa zerwana. Uwiadomiwszy to sobie, Allen poczu si zagubiony i samotny.
O co chodzi, Billy? zapytaa jedna z pacjentek.
Allen podnis na ni wzrok.

 Jestem jaki oszoomiony. Chyba wziem za duo piguek powiedzia. Pjd wczeniej
spa.
W kilka minut pniej obudzi si Danny. Zobaczy, e do jego pokoju wpado wanie kilka osb.
Ludzie ci wycignli go z ka.
Co si stao? Co ja zrobiem? zapyta.
Kto podnis w gr buteleczk po jakich tabletkach; kilka tabletek leao na pododze.
Nie braem tabletek powiedzia Danny.
Musi pan jecha do szpitala usysza, po czym kto kaza przyprowadzi wzek i odwie
Milligana.
Danny opuci wiat, a pojawi si David...
Kiedy zbliy si Mike Rupe, Ragen, przypuszczajc, e chce on skrzywdzi Davida, wyszed na
wiat. Rupe chcia mu pomc wsta. Podszed, a wtedy Ragen rzuci si na niego. Obaj upadli na
ko.
Skrc ci kark! rykn Ragen.
Nie zrobisz tego odrzek Rupe.
Sczepieni ramionami stoczyli si na podog.
Pu! Poami ci koci!
W takim razie nie puszcz.
Zrobi ci krzywd, jeeli mnie nie pucisz.
Nie puszcz, dopki bdzie pan gada te gupstwa odpowiedzia Rupe.
Zmagali si ze sob, aden nie by w stanie pokona przeciwnika. W kocu Rupe powiedzia:
Puszcz pana, jeeli pan puci mnie i jeeli pan obieca, e nie poamie mi koci.
Widzc, e sytuacja jest patowa, Ragen zgodzi si.
Puszcz ci, jeeli ty mnie pucisz i cofniesz si.
Obaj puszczamy rwnoczenie powiedzia Rupe i wszystko bdzie w porzdku.
Popatrzyli sobie w oczy, a potem kady z nich puci przeciwnika i odsun si.
Doktor Caul, ktry pojawi si w drzwiach, poleci wprowadzi wzek.
Nie potrzebuj tego powiedzia Ragen. Nikt nie przedawkowa.
Idzie pan do szpitala na kontrol powiedzia doktor Caul. Nie wiemy, ile lekw Billy
zaoszczdzi. Zabiera przecie leki, kiedy szed na przepustk. Kto powiedzia, e wzi za duo
lekw. Musimy mie pewno, co si dzieje.
Caul mwi do Ragena, dopki ten w kocu nie znikn ze wiata. Wtedy pod Dannym ugiy si
nogi, a Rupe pomg mu wej na wzek.
Wywieziono Milligana na zewntrz, gdzie czekaa karetka, a potem Rupe pojecha z nim do
OBleness Memorial Hospital.

Rupe odnis wraenie, e lekarz na sali nagych przypadkw nie jest zbyt zadowolony z tego, e
ma u siebie Billyego Milligana. Usiowa wyjani temu lekarzowi, e z Milliganem naley
obchodzi si ostronie.
Jeeli zacznie mwi ze sowiaskim akcentem, najlepiej si wycofa i przysa pielgniark,
kobiet, eby si nim zaja.
Lekarz zignorowa go i patrzy na Dannyego, ktry przewraca oczami. Rupe widzia, e Milligan
zamienia si z Davida w Dannyego.
On udaje powiedzia lekarz.
On wanie przechodzi z jednej osobowoci w drug i...
Niech pan posucha, Milligan, mam zamiar zrobi panu pukanie odka. Wo panu do nosa
takie rurki i puczemy.
Nie jkn Danny. adnych rurek, adnego szlauchu.
Rupe domyli si, o czym mwi Danny. Danny opowiedzia mu, jak w odbytnic woono mu
gumowy w.
Musz to zrobi powiedzia lekarz. Czy pan chce tego czy nie.
Rupe zauway zmian osobowoci.
Wyoni si Ragen i usiad byskawicznie. By cakiem przytomny i czujny.
Suchajcie powiedzia nie dopuszcz, eby jaki niedouk wiczy na mnie swoje umiejtnoci.
Lekarz odsun si o krok, twarz mu nagle poblada. Odwrci si i wyszed z sali.
Do cholery z nim powiedzia. Gwno mnie obchodzi, czy ten sukinsyn umrze.
Kilka minut pniej Rupe usysza, e lekarz telefonuje do doktora Caula i wyjania, co zaszo.
Nastpnie lekarz wrci wyranie mniej agresywny i poprosi jedn z pielgniarek, eby
przyniosa podwjn dawk rodka na wymioty. Ragen znikn ze wiata, a powrci Danny.
Gdy Danny zwymiotowa, sprawdzono zawarto treci odkowej. Okazao si, e nie ma ladu
leku.
Na drugi dzie zesp terapeutyczny poinformowa Billyego, e postanowiono przenie go na
Oddzia Pity, ktry by oddziaem mskim zamknitym. Billy nie rozumia dlaczego. Nie wiedzia
nic o domniemanym przedawkowaniu ani o pobycie w szpitalu. Gdy kilku nieznanych mu mczyzn,
czonkw personelu, weszo do jego pokoju, Ragen podskoczy na ku, rozbi o cian szklank
i podnis ostry kawaek szka.
Nie zbliajcie si! ostrzeg ich.
Norma Dishong pobiega do telefonu i wezwaa pomoc. W kilka sekund pniej przez gonik
rozleg si okrzyk: Alarm!.
Gdy doktor Caul stan w drzwiach, jego wzrok pad na pen napicia twarz Ragena.
Dawno nie poamaem nikomu koci oznajmi Ragen z wciekoci. Prosz bardzo, panie

doktorze, pan bdzie pierwszy.

Dlaczego pan to robi, Ragenie?
Bo zdradzi pan Billyego. Wszyscy go zdradzili.
To nieprawda. Wie pan, e to wszystko z powodu tych artykuw w Dispatch.
Nie pjd na Oddzia Pity.
Bdzie pan musia, Ragenie. To nie zaley ode mnie. Teraz to sprawa bezpieczestwa.
Doktor Caul pokrci smutno gow i odszed.
Trzej stranicy, trzymajc przed sob materac, przyparli Ragena do ciany. Trzej inni pchnli go
twarz w d na ko, przytrzymujc mu rce i nogi. Arthur powstrzyma Ragena od dziaania.
Siostra Pat Perry usyszaa, jak Danny krzyczy:
Nie gwacie mnie!
Arthur zobaczy inn pielgniark trzymajc strzykawk i usysza jej sowa:
Zastrzyk z fenactilu go uspokoi.
Tylko nie fenactil! krzykn Arthur.
Ale byo za pno. Sysza kiedy, jak doktor Wilbur mwia, e leki antypsychotyczne le
dziaaj na chorych z osobowoci wielorak, powodujc wiksze rozszczepienie. Usiowa wic
spowolni przepyw wasnej krwi i zapobiec w ten sposb dostaniu si fenactilu do mzgu. A potem
poczu, e sze par rk podnosi go i wyciga z pokoju. Zacignito go do windy i przewieziono na
pierwsze pitro, na Oddzia Pity. Zobaczy przed sob zaciekawione twarze. Kto pokaza mu
jzyk. Kto mwi do ciany. Kto oddawa mocz na podog. A nad tym wszystkim unosi si zapach
wymiotw i ekskrementw.
Wrzucili go do maego, pozbawionego mebli pokoju, w ktrym by materac pokryty plastikiem,
a potem zamknli drzwi na klucz. Gdy Ragen usysza trzanicie drzwi, wsta, chcc je wyama, ale
Arthur go unieruchomi. Na wiat wyszed Samuel, pad na kolana i zacz zawodzi:
Aj waj! Boe, czemu mnie opuci?
Philip zakl i rzuci si na podog. David poczu bl. Christene, lec na materacu, pakaa;
Adalana czua, e twarz ma mokr od ez. Christopher usiad i zacz si bawi butami. Tommy
podszed do drzwi, eby sprawdzi, czy uda mu si je otworzy, ale Arthur usun go ze wiata. Allen
zacz woa o prawnika. April, pragnc zemsty, miaa wizj poncego szpitala. Kevin kl. Steve
wymiewa si z niego. Lee mia si. Bobby wyobraa sobie, e moe wyfrun przez okno. Mark,
Walter, Martin i Timothy rzucali si dziko po zamknitym na klucz pokoju. Shawn bzycza. Arthur
nie mia ju kontroli nad niepodanymi.

Modzi czonkowie personelu Oddziau Pitego podgldali Milligana przez okienko

obserwacyjne. Widzieli, jak Milligan rzuca si na ciany, krci si w kko, bekocze co rnymi

gosami i akcentami, mieje si, pacze, pada na podog i wstaje. Zgodzili si wszyscy, e maj
przed sob szalejcego wariata.
Na drugi dzie przyszed doktor Caul i zrobi Milliganowi zastrzyk z amytalu, leku, ktry dziaa
uspokajajco i wzmacniajco. Billy poczu, e nastpuje w nim czciowa integracja. Czciowa, bo
brakowao Arthura i Ragena, ktrzy, tak jak przed procesem, oddzielili si. Billy by bez nich
Billym niezintegrowanym, pustym, przeraonym i zagubionym.
Panie doktorze, niech mi pan pozwoli wrci na gr, na tamten oddzia baga.
Personel oddziau otwartego boi si teraz pana.
Przecie ja nikomu nic nie zrobi.
Ragen omal nie zrobi komu krzywdy. Trzyma w rce szko. Mia zamiar poci nim
stranikw. A mnie chcia poama koci. Personel zagrozi strajkiem w wypadku, gdyby pan wrci
na oddzia otwarty. Niektrzy mwi o pozbyciu si pana z Athens.
A dokd chc mnie posa?
Do Limy.
Ta nazwa przerazia go. Sysza o Limie w wizieniu. Pamita, e Schweickart i Stevenson
walczyli o to, by nie posano go do tego pieka.
Panie doktorze, niech mnie pan std nie odsya. Bd si dobrze sprawowa. Zrobi, co mi
kaecie.
Doktor Caul pokiwa gow w zamyleniu.
Zrobi, co bd mg.

Z Atheskiego Orodka Zdrowia Psychicznego bezustannie nastpoway przecieki informacyjne,

wskutek czego prasa wci pisaa o Milliganie. Dnia 7 kwietnia w Columbus Dispatch ukaza si
tytu: MILLIGAN PRZENIESIONY NA ODDZIA ZAMKNITY PO RZEKOMYM
PRZEDAWKOWANIU LEKW.
Gazeta ta kierowaa teraz swoje ataki nie tylko przeciwko Milliganowi, ale take przeciwko

Orodkowi Zdrowia Psychicznego i przeciwko doktorowi Caulowi. Do doktora telefonowano

z wyzwiskami i pogrkami. Jeden z dzwonicych krzycza do suchawki:
Jak moesz broni tego gwaciciela, ty cholerny skurwysynu? Ja ci zabij!
Po tym telefonie doktor Caul, wsiadajc do samochodu, rozglda si na wszystkie strony, a idc
spa, kad na nocnej szafce nabity rewolwer.
W tydzie pniej gazeta doniosa, e kongresman Stinziano, dowiedziawszy si, e orodek
i jego dyrektor, Sue Foster, szukaj dla Milligana innego szpitala, protestuje przeciwko temu.
Kongresman-demokrata Mike Stinziano z Columbus odnosi si ze sceptycyzmem do wysikw
przedstawicieli Atheskiego Orodka Zdrowia Psychicznego, usiujcych pomniejszy znaczenie
faktu, e William S. Milligan ma by przeniesiony do innego szpitala.
Demokrata z Columbus jest przewiadczony, e rozgos, jaki sprawie nadaa prasa, powstrzyma
urzdnikw stanowych od potajemnego przeniesienia chorego psychicznie
dwudziestoczteroletniego gwaciciela i bandyty.
Twierdz, e gdyby nie rozgos, Milligan z ca pewnoci zostaby przeniesiony poza teren
naszego stanu do Szpitala Stanowego w Limie powiedzia Stinziano...
Podczas rodowej konferencji prasowej w Athens pani Foster stwierdzia:
Leczenie Billyego Milligana zostao naraone na szwank przez pras, gdy silna reakcja
pacjenta na publikacje prasowe bardzo mu zaszkodzia.
Pani dyrektor miaa na myli liczne artykuy, ktre pojawiy si po tym, jak Dispatch ujawnia,
e Milliganowi pozwala si opuszcza atheski szpital bez asysty.
Kongresman Stinziano owiadczy:
Obwinianie prasy o to, e ujawnia fakty, jest postpowaniem nieodpowiedzialnym...
Kiedy Stinziano i Bali zadali, by Departament Zdrowia Psychicznego Stanu Ohio powoa
biegych z zewntrz w celu dokonania oceny leczenia Milligana, doktor Cornelia Wilbur zgodzia si
przyjecha do Athens. W swoim sprawozdaniu chwalia ona program kuracji, opracowany przez
doktora Caula. Tego rodzaju nawroty, wyjania, zdarzaj si czsto w trakcie kuracji pacjentw
cierpicych na zesp osobowoci wielorakiej.
Dnia 28 kwietnia gazeta Columbus Dispatch donosia:
PSYCHIATRA, KTRA LECZYA SYBIL, APROBUJE TO,
E MILLIGAN OPUSZCZA SZPITAL,
WYCHODZC NA PRZEPUSTKI.
Psychiatra powoana przez Departament Zdrowia Psychicznego Stanu Ohio... w celu
skonsultowania przypadku pacjenta Williama Milligana zaleca, by nie wprowadza adnych
istotnych zmian do kuracji.
W swoim podanym w pitek do publicznej wiadomoci sprawozdaniu dla departamentu

doktor Cornelia Wilbur popiera sposb prowadzenia terapii Milligana, w trakcie ktrej
pacjent czsto otrzymywa przepustki... Doktor Wilbur stwierdza, e po trzynastu miesicach
leczenia w szpitalach stanowych i prywatnych pacjent nie jest ju niebezpieczny. Sugeruje te,
by kontynuowa jego terapi w Orodku Zdrowia Psychicznego w Athens.
Stwierdza ponadto, e opuszczanie przez Milligana szpitala bez asysty jest susznie
stosowanym elementem jego terapii, jednak rozgos wok tej sprawy spowodowa skutek
negatywny...
W Columbus Citizen-Journal, 3 maja 1979 roku, ukaza si artyku nastpujcej treci:
OBIEKTYWIZM LEKARKI MILLIGANA
ZAKWESTIONOWANY
Kongresman-demokrata z Columbus, Mike Stinziano, kwestionuje obiektywizm psychiatry,
ktra wypowiada si na temat waciwego sposobu leczenia Williama Milligana... W pimie do
Myersa Kurtza, penicego obowizki dyrektora Departamentu Zdrowia Psychicznego Stanu
Ohio, Stinziano stwierdza, e doktor Cornelia Wilbur nie powinna wystpowa jako biegy
w sprawie Milligana, poniewa to ona wanie jest odpowiedzialna za umieszczenie Williama
Milligana w Atheskim Orodku Zdrowia Psychicznego.
Stinziano mwi, e wybranie Doktor Wilbur do tej funkcji, jest prawie tak samo sensowne
jak pytanie Miss Lillian, co Jimmy Carter robi w Biaym Domu.
Dnia 11 maja przedstawicielki Narodowej Organizacji na rzecz Kobiet, reprezentujce Columbus,
napisay trzystronicowy list do doktora Caula. Kopie tego listu wysay do Meyersa Kurtza,
Mikea Stinziano, Phila Donahue, Dinah Shore, Johnnyego Carsona, doktor Cornelii Wilbur oraz
do Columbus Dispatch. List zaczyna si nastpujco:
Panie Doktorze!
Program terapii, zaproponowany przez pana w przypadku Williama Milligana, obejmujcy, wedug
doniesie prasowych, przepustki bez asysty, moliwo nieograniczonego korzystania z samochodu
oraz pomoc w sprawach finansowych dotyczcych ksiek i praw do produkcji filmw, jest dowodem
celowego i skandalicznego lekcewaenia bezpieczestwa kobiet zamieszkujcych w najbliszej okolicy.
Nie mona go tolerowa pod adnym pozorem...
W dalszej czci listu pisano, e program terapii doktora Caula nie tylko nie uczy Milligana, e
przemoc i gwat s czym sprzecznym z sumieniem, ale dostarcza mu pozytywnego wzmocnienia
jeeli chodzi o jego karygodne czyny. Autorki listu twierdziy, e Milligan, wskutek terapii
u Caula, dowiedzia si, e kultura w sposb podwiadomy lecz rzeczywisty oferuje nastpujcy

przekaz: przemoc wobec kobiet jest czym do przyjcia, jest skomercjalizowanym

i zerotycyzowanym towarem....
Nastpnie dowodziy, e brak klinicznego rozeznania, demonstrowany przez Caula, jest rwnie
mizoginiczny, co przewidywalny. Twierdzenie, e gwaciciel ma osobowo lesbijki, jest oczywistym
usiowaniem znalezienia usprawiedliwienia dla kultury patriarchalnej... Fikcyjna posta lesbijki jest
wygodnym, cho bdnym stereotypem. Domniemana lesbijka jest kozem ofiarnym, na ktrego
zwala si win za wasn, majc charakter odwetowy i przemocowo-agresywny [sic] seksualno
Milligana. Po raz kolejny mczyzna zostaje zwolniony od odpowiedzialnoci za swoje czyny,
a kobieta staje si ofiar.

Wskutek zalece doktor Wilbur podjto decyzj, e Billy zostanie w orodku w Athens.
Personel Oddziau Przyj i Intensywnego Leczenia, wyprowadzony z rwnowagi przez rozgos
nadany sprawie i reakcje Billyego na ten rozgos, zada zmian w planie jego kuracji. Zagrozi te,
e w razie niewprowadzenia tych zmian bdzie strajkowa. Niektrzy z czonkw personelu
oddziau, uwaajc, e doktor Caul powica Billyemu zbyt wiele czasu, domagali si, by lekarz
przekaza codzienn opiek nad pacjentem zespoowi terapeutycznemu, a sam ograniczy si do
spraw medycznych i ustalania programu kuracji. Chcc zapobiec wysaniu Billyego do Limy, Caul,
aczkolwiek niechtnie, zgodzi si na to.
Pracownik socjalny, Donna Hudnell, sformuowaa umow, ktr Billy mia podpisa.
W umowie tej skada on obietnic, e bdzie uznawa pewne ograniczenia. Pierwsze z nich miao
posta reguy mwicej, e nie bdzie stosowa grb wobec adnego z czonkw personelu. Kar
za pierwsze pogwacenie tego paragrafu miao by ograniczenie liczby wizyt pisarza.
Milliganowi nie wolno byo trzyma w swoim pokoju szka ani przedmiotw ostrych. Mia te by
pozbawiony przywilejw, chyba e zesp terapeutyczny wyraziby uprzednio zgod na ich
przywrcenie. Nie wolno mu byo odbiera telefonw spoza szpitala. Sam natomiast mg
telefonowa raz w tygodniu do swojego prawnika oraz dwa razy w tygodniu do matki lub siostry.
Wizyty miay by ograniczone. Mogli go odwiedza jedynie siostra z narzeczonym, matka, prawnik
oraz pisarz. Billyemu nie wolno byo udziela adnych rad o charakterze medycznym, spoecznym,
prawnym, ekonomicznym czy psychologicznym adnemu z pacjentw oddziau. Co do pienidzy, to
pozwolono mu podejmowa osiem dolarw i siedemdziesit pi centw tygodniowo ze szpitalnego
konta i wolno mu byo mie przy sobie jedynie tak sum. Przybory do malowania miano mu
udostpnia na okrelony czas, a poza tym podczas malowania mia by dozorowany. Namalowane
przez niego obrazy miay by co tydzie usuwane. Przywileje miano mu stopniowo przywraca,
jednak pod warunkiem, e przez dwa tygodnie bdzie si stosowa do przedstawionych mu
wymogw.

Billy zgodzi si na te warunki.

Niezintegrowany Billy stosowa si do zasad, jednak by zdania, e personel uczyni ze szpitala
wizienie. Czu, e ponownie jest karany za co, czego nie zrobi. Arthura i Ragena wci nie byo,
a niezintegrowany Billy spdza wikszo czasu na ogldaniu telewizji.
Po dwch tygodniach przywrcono mu pierwszy przywilej. Byo to pozwolenie na wizyty pisarza.
Od chwili, gdy zaczy si ataki ze strony Dispatch, Nauczyciel nie pojawia si. Billy by
zakopotany tym, e nie moe sobie rnych rzeczy przypomnie. Aby unikn zamieszania,
postanowili wraz z pisarzem nazywa niezintegrowanego Billyego Billym-U.
Wkrtce mi si polepszy powiedzia Billy-U do pisarza. Przykro mi, e teraz nie jestem
panu bardziej pomocny. Ale bdzie lepiej, kiedy wrci mj Arthur i mj Ragen.

W kolejny pitek, 22 maja, pisarz mia znowu spotkanie z niezintegrowanym Billym. Jego
niepewny sposb mwienia, jego bdny wzrok oraz wygld czowieka pogronego w depresji
zasmuciy pisarza.
Dla porzdku powiedzia z kim rozmawiam?
To ja, Billy-U. Wci niezintegrowany. Przykro mi, ale Arthura i Ragena cigle nie ma.
Nie musi si pan usprawiedliwia, Billy.
W tym stanie nie na wiele si panu przydam.
W porzdku. Moemy porozmawia.
Billy kiwn gow, wyglda jednak na niespokojnego i wyczerpanego.
Po chwili pisarz zaproponowa, eby poprosili o pozwolenie na spacer. Znaleli Norm Dishong,
ktra wyrazia zgod, pod warunkiem, e nie wyjd poza teren szpitala.
Byo soneczne popoudnie. Podczas spaceru pisarz namwi Billyego, eby poszli t drog, ktr
szed Danny w dniu, kiedy wspi si na wzgrze.
Nie do koca pewien, ktrdy wtedy szed, ale majc oglne wyczucie kierunku, Billy prbowa
odtworzy to, co si wydarzyo tamtego dnia. Jednak na prno. Pami go zawodzia.

 Jest takie miejsce, dokd chodz, kiedy chc by sam powiedzia. Chodmy tam.
Po drodze pisarz zapyta:
Jak to jest, gdy jest pan tylko czciowo zintegrowany? Co si wtedy dzieje z innymi osobami
istniejcymi w paskiej gowie?
Wydaje mi si, e pod tym wzgldem zachodz zmiany odrzek Billy. Wie pan, zmienia si
ta wspwiadomo... Jest tak, jakbym wraz z innymi osobami dochodzi do niej stopniowo. W tej
chwili wspwiadomo jeszcze nie jednoczy wszystkich, ale zmierzamy w tym kierunku. Od czasu
do czasu dzieje si tak, e jedna osobowo wie, co si dzieje z inn, cho ja nie wiem, dlaczego tak
si dzieje, ani w jaki sposb to si odbywa.
Na przykad w zeszym tygodniu doszo do dyskusji z doktorem Caulem, pewnym innym
psychiatr oraz obroc praw pacjentw. Spiera si z nimi Allen. W trakcie sporu nagle wsta
i powiedzia: Do diaba z wami. Zobaczymy si w Limie. Potem wyszed. Ja siedziaem na krzele
w korytarzu i niespodziewanie wyranie usyszaem to, co on przed chwil powiedzia.
Krzyknem wtedy: Co takiego? Zaraz, zaraz! Co ty gadasz? W jakiej Limie?. No i siedziaem
dalej na brzeku krzesa, przeraony, bo usyszaem rozmow, ktra odbya si par sekund
wczeniej. To byo tak, jak gdyby kto cofn tam, a te sowa o Limie wypowiedzia kto inny.
Nagle ujrzaem, e z pokoju wyszed ten drugi psychiatra i stan nade mn. Suchajcie
powiedziaem do niego musicie mi pomc. A on mi na to: Czego pan oczekuje?. Wtedy ja
zaczem dygota i opowiedziaem mu o tym, co wanie usyszaem w swojej gowie. Zapytaem go,
czy to prawda. Czy ja powiedziaem, ebycie mnie wysali do Limy? spytaem. A on mi
odpowiedzia, e tak. Wtedy zaczem paka. Nie suchajcie mnie. Nie suchajcie tego, co mwi.
Czy co takiego zdarzyo si po raz pierwszy? zapyta pisarz.
Billy zastanowi si przez chwil.
Tak. I przypuszczam, e to jest pierwszy objaw dziaania wspwiadomoci przy
niekompletnym zintegrowaniu.
A wic to bardzo wane wydarzenie.
Ale przeraajce. Rozpakaem si i zaczem krzycze. Wszyscy mi si przygldali. Nie miaem
pojcia, co powiedziaem przed chwil. Zaczem si zastanawia: Dlaczego wszyscy na mnie
patrz?. A potem usyszaem wszystko jeszcze raz od pocztku. Usyszaem to tak w rodku,
w gowie.
Jest pan wci niezintegrowanym Billym?
Tak. Jestem Billym-U.
Czy jest pan jedynym, ktry syszy t cofnit tam?
Kiwn gow.
Dzieje si tak dlatego, e jestem gospodarzem, osobowoci pierwotn. To ja jestem tym,

w ktrym powstaje wspwiadomo.

I co pan o tym sdzi?
To oznacza, e zdrowiej, ale rwnoczenie to mnie przeraa. Czasami si zastanawiam: Czy ja
naprawd chc wyzdrowie? Czy warto przeywa taki strach? Czy warto dowiadcza caego tego
gwna, ktrego dowiadczam w tej chwili? A moe powinienem pogrzeba si z powrotem we
wasnym mzgu i zapomnie o tym wszystkim?
I jaka jest paska odpowied na te pytania?
Nie wiem. Nie mam odpowiedzi.
Kiedy doszli do maego cmentarza, pooonego w pobliu szkoy dla umysowo opnionych, Billy
uspokoi si troch.
To tutaj przychodz powiedzia gdy chc si nad czym zastanowi. To bardzo smutne
miejsce.
Pisarz rozejrza si. Wiele nagrobkw byo przewrconych i poronitych chwastami.
Ciekawe, dlaczego s tu tylko numery powiedzia.
Kiedy kto nie ma nikogo na wiecie, ani rodziny, ani przyjaci, nikogo, kogo obeszaby jego
mier, to po mierci jego dokumenty zostaj zniszczone. Jednak istnieje spis informujcy, kto jest
gdzie pochowany na wypadek, gdyby pojawi si kto z rodziny czy przyjaci. Wikszo
z pochowanych tutaj zmara podczas epidemii... chyba w roku 1950. Ale tam s groby z roku 1909,
a nawet wczeniejsze.
Billy zacz chodzi midzy grobami.
Kiedy chc by sam, przychodz tutaj i siadam tam na brzegu, pod sosnami. Ten cmentarz jest
przygnbiajcy, wiem o tym. Ale panuje tu spokj. Widzi pan, jak chwieje si to uschnite drzewo?
Jest w tym jaki wdzik i godno.
Pisarz kiwn gow, nie chcc mu przerywa.
Z pocztku ten cmentarz mia ksztat koa, groby tworzyy spiral, ale pniej, gdy przysza
epidemia, zabrako miejsca i musieli grzeba ludzi w rzdach.
Czy na tym cmentarzu nadal chowani s ludzie?
Tak. Ci, ktrzy nie maj rodzin. To okropne. Jak czuby si pan, gdyby pan szuka tutaj
krewnego i przekona si, e jest pogrzebany jako numer 41? A poza tym tam, na brzegu, ley tyle
kamieni nagrobnych po prostu zrzuconych na kup. To jest naprawd przygnbiajce. Nie ma
szacunku dla zmarych. Te nagrobki, ktre s w dobrym stanie, nie zostay ufundowane przez
pastwo. Postawili je krewni, ktrzy si po jakim czasie znaleli. Na takich nagrobkach s
nazwiska. Ludzie lubi zna przeszo wasnej rodziny. Kiedy kto si przekona, e jaki krewny
zosta tu pochowany bez nazwiska, tylko z numerem, to ogarnia go zo. Mwi wtedy: To przecie
czonek mojej rodziny. Naley mu si szacunek. Wtedy przestaje si liczy, e zmary by czarn

owc w rodzinie albo e by chory. To smutne, e tak mao jest tutaj porzdnych nagrobkw.
Spdzaem tutaj duo czasu, kiedy mogem spacerowa bez asysty...
Tu przerwa, zamia si i poprawi:
Kiedy mi byo wolno chodzi bez dozoru.
Pisarz wiedzia, e Billy nawizuje do artykuu zamieszczonego w Dispatch.
Ciesz si, e potrafi si pan z tego mia. Mam nadziej, e si pan ju t pisanin nie
przejmuje
Nie przejmuj si. Przeszo mi. Zdaj sobie spraw, e to nie koniec, ale myl, e kolejnymi
atakami nie bd si tak strasznie gryz.
Podczas tej rozmowy pisarz zauway ledwie dostrzegaln zmian wyrazu twarzy Billyego. Billy
szed teraz szybciej, mwi wyraniej. No i w kocu zaartowa sobie z tego artykuu w gazecie.
Prosz pozwoli mi o co zapyta powiedzia pisarz. Powiedzia pan, e jest pan Billym-U,
ale chyba mnie pan oszuka, bo mwi pan teraz jak Nauczyciel...
Oczy Billyego zabysy, a na jego twarzy pojawi si umiech.
No c, prosz mnie jeszcze raz zapyta, kim jestem.
Kim pan jest?
Jestem Nauczycielem.
No, no. Lubi mnie pan zaskakiwa.
Billy umiechn si.
Tak to jest. Kiedy staj si odprony, Nauczyciel przychodzi. Potrzebny jest do tego
wewntrzny spokj. Znalazem go tutaj... rozmawiajc z panem i przypominajc sobie to wszystko.
Dlaczego czeka pan, a zapytam? Dlaczego nie powiedzia pan: Hej, jestem Nauczycielem?
Wzruszy ramionami.
Bo to nie jest tak, e z kadym pojawieniem si nowej osoby spotykam si z panem ponownie.
To si dzieje inaczej. Najpierw rozmawia z panem niezintegrowany Billy. I nagle do rozmowy
wczy si Ragen, a potem Arthur, bo kady z nich mia co do dodania. No a poza tym byo mi
wstyd tak co chwila mwi: Cze, jak si pan ma?. Bo przecie przez cay czas toczya si
rozmowa midzy nami.
Szli dalej. Po chwili Nauczyciel powiedzia:
Arthur i Ragen chc panu pomc wyjani, co si dziao podczas ostatniego okresu
pomieszania.
Sucham uwanie powiedzia pisarz. Mwcie.
Danny nie mia zamiaru skoczy z tej skay. On tylko zrywa kwiaty i poszed na gr, bo tam
rosy wiksze.
Nauczyciel poszed przodem i pokaza pisarzowi, ktrdy szed Danny. Pokaza mu te drzewo,

ktrego Danny si trzyma. Pisarz spojrza w d. Gdyby Danny skoczy, pomyla, na pewno by si
zabi.
A Ragen nie mia zamiaru zrobi krzywdy tym stranikom mwi dalej Nauczyciel. To szko
byo przeznaczone dla niego samego. Wiedzia, e Billy zosta zdradzony i mia zamiar odebra
sobie ycie.
Nauczyciel podnis rk, demonstrujc, e szko znajdowao si na wysokoci szyi Ragena.
Ragen chcia podern sobie gardo i skoczy z tym wszystkim.
Ale dlaczego powiedzia pan doktorowi Caulowi, e poamie mu pan koci?
Ragen zamierza powiedzie: Niech pan tu podejdzie, panie doktorze. Bdzie pan pierwszy,
ktry zobaczy, jak ami komu koci. Nie miaem zamiaru zrobi krzywdy temu maemu
czowieczkowi.
Niech pan pozostanie w stanie zintegrowania, Billy powiedzia pisarz. Nauczyciel jest
potrzebny. Mamy prac do wykonania. Dla ksiki wane jest to, co pan mi opowiada.
Billy kiwn gow.
Zgadzam si powiedzia. Chc, eby wiat si o tym dowiedzia.

Terapia posuwaa si naprzd, a naciski na administracj szpitala wci ponawiano.

Dwutygodniowa umowa Billyego z personelem zostaa wznowiona. Przywracano mu powoli
przywileje. Tymczasem w Columbus Dispatch nadal pojawiay si wrogie Milliganowi publikacje.
Legislatorzy stanowi, w odpowiedzi na publikacje prasowe, zaczli domaga si zmiany
przepisw. Kiedy Stinziano i Bali dowiedzieli si, e o Milliganie jest pisana ksika, przedstawili
projekt ustawy numer 557. Ustawa ta miaa nie dopuci do tego, by przestpcy rwnie ci,
ktrzy zostali uniewinnieni ze wzgldu na niemono przypisania im winy z powodu choroby
umysowej nie mogli otrzymywa pienidzy zarobionych na publikacji historii ich ycia lub
informacji na temat popenionych przez nich przestpstw. Przesuchania dotyczce tego projektu
miay si zacz przed stanow komisj sdow za dwa miesice.

Do czerwca, pomimo trwajcych nadal atakw prasowych oraz zamtu, jaki te ataki wprowadziy
w jego ycie i szkd, w jego kuracji, Billy zachowywa rwnowag. Pozwolono mu ponownie zaywa
ruchu na terenach przyszpitalnych (ale nie wolno mu byo wychodzi do miasta bez asysty).
Odbywa nadal sesje terapeutyczne z doktorem Caulem. Zacz znowu malowa. Jednak obecnie
zarwno pisarz, jak i doktor Caul zgadzali si co do tego, e w Nauczycielu zasza pewna
zauwaalna zmiana. Jego pami osaba. Przypomina sobie rne rzeczy mniej dokadnie.
Skonnoci do manipulowania ludmi zacz przypomina Allena, a cechami antyspoecznymi
Tommyego, Kevina i Philipa.
Nauczyciel poinformowa pisarza, e pewnego dnia, gdy posugiwa si CB-Radiem Tommyego,
usysza wasne, wypowiadane na gos sowa: Zaraz, zaraz, co ja robi. Nadawanie bez licencji jest
nielegalne. Po chwili, nie zamieniajc si w Tommyego, odpowiedzia sam sobie: A co mnie to, do
cholery, obchodzi?.
By tym zaszokowany, ale zarazem zmartwiony wasnym stosunkiem do tego, co si dziao. Ju
wczeniej uwierzy, e te osobowoci bo jako Nauczyciel zaakceptowa termin osobowoci, a nie
uywa terminu osoby a wic uwierzy, e te osobowoci s jego czciami. A teraz, nagle, po raz
pierwszy, nie przechodzc z jednej w drug, poczu si jak one. Bya to wic prawdziwa integracja.
Stawa si wsplnym mianownikiem dla wszystkich dwudziestu czterech osobowoci, a jako taki nie
by ju Robin Hoodem czy Supermanem, tylko zwyczajnym, antyspoecznym, niecierpliwym,
skonnym do manipulowania ludmi, inteligentnym, utalentowanym modym czowiekiem.
Dochodzi te do wniosku, e jak to kiedy przepowiedzia doktor Harding zintegrowany Billy
Milligan bdzie prawdopodobnie kim zawierajcym mniej ni sum wasnych indywidualnoci.

Mniej wicej w tym samym czasie jego opiekunka, Norma Dishong, dosza do wniosku, e nie
chce si duej nim zajmowa. Nie wytrzymywaa napicia. Opieki nad Billym nie chciao przej
adne z pozostaych terapeutw. W kocu zgodzia si na to Wanda Pancake, koleanka Normy,
terapeutka pracujca w szpitalu od dziesiciu lat, ale nowa na oddziale przyj i intensywnego
leczenia.
Wanda Pancake, przysadzista moda rozwdka o kwadratowej twarzy, draa na sam myl
o swoim nowym pacjencie.
Kiedy po raz pierwszy usyszaam, e on bdzie si leczy w naszym szpitalu przyznaa pniej
pomylaam: Tego nam tylko brakowao. Byam przeraona, po tym, co wyczytaam o nim
w gazetach, baam si go panicznie. No bo przecie by gwacicielem. I to agresywnym, stosowa
przemoc wobec swoich ofiar.
Przypomniaa sobie, jak po raz pierwszy zobaczya go w kilka dni po przyjciu na oddzia,
w grudniu ubiegego roku. Billy by wanie w sali rekreacyjnej. Malowa. Wesza do sali, eby z nim

porozmawia i uwiadomia sobie, e caa dygocze, tak bardzo, e dra nawet kosmyk wosw,
ktry opad jej na czoo.
Bya jedn z tych osb, ktre nie wierzyy w osobowo wielorak. Jednak po kilku miesicach
pobytu Billyego na oddziale przestaa si go ba. Billy powiedzia jej to, co powtarza wszystkim
kobietom wokoo e nie powinny si ba, nawet wtedy, kiedy przeistoczy si w Ragena, bo Ragen
nigdy nie skrzywdziby kobiety ani dziecka.
Teraz Wanda Pancake bya z Billym w doskonaych stosunkach. Zagldaa od czasu do czasu do
jego pokoju i prowadzia z nim dugie rozmowy. Polubia go i uwierzya, e Billy naprawd cierpi
katusze spowodowane chorob. Wraz z siostr Pat Perry bronia go przed tymi osobami spord
personelu, ktre wci byy do niego nastawione wrogo.
Wanda Pancake po raz pierwszy zetkna si z Dannym, kiedy ten, lec na kanapie, prbowa
odrywa guziki od pikowanego oparcia. Zapytaa go, dlaczego to robi.
Po prostu prbuj je oderwa odrzek dziecinnym gosem.
Przesta. A poza tym, czy moesz mi powiedzie, kim jeste?
Rozemia si i szarpn kolejny guzik.
Jestem Danny.
No to posuchaj, Danny, jeeli nie przestaniesz, to dam ci po apach.
Podnis na ni wzrok i szarpn guzik jeszcze par razy eby pokaza, e jego jest na wierzchu.
Jednak kiedy podesza bliej, uspokoi si.
Innym razem Danny wrzuca ubrania i jakie osobiste drobiazgi do mietnika.
Co ty robisz? zapytaa go Wanda.
Wyrzucam te rzeczy.
Dlaczego?
Bo nie s moje. Nie chc ich.
Przesta, Danny. I zanie to wszystko do swojego pokoju.
Odszed, pozostawiajc rzeczy w mietniku. Wanda musiaa je stamtd wyj i zanie do jego
pokoju.
Kilka razy przyapaa go na wyrzucaniu ubra i papierosw. Kiedy indziej znowu przynoszono jej
rzeczy, ktre wyrzuca przez okno. Za kadym razem Billy pyta pniej, kto wzi jego rzeczy.
Pewnego razu, gdy Billy zajty by malowaniem, Wanda przyniosa do sali rekreacyjnej swoj
osiemnastomiesiczn siostrzenic Misty. Kiedy umiechnity Billy pochyli si nad ma, ta
zacza paka. Billy przyjrza si dziewczynce i powiedzia:
Jeste taka maa, wic nie czytasz jeszcze gazet, prawda?
Wanda spojrzaa na pejza, ktry namalowa.
To bardzo dobre, Billy powiedziaa. Wie pan, chciaabym mie jaki paski obraz. Nie

przelewa mi si, ale gdyby namalowa mi pan taki malutki obrazek przedstawiajcy jelenia, to bym
za niego zapacia.
Co dla pani namaluj obieca Billy. Ale najpierw chciabym namalowa portret Misty.
Zacz malowa Misty, zadowolony, e Wandzie podobaj si jego obrazy. Wanda bya osob
konkretn, mg z ni atwiej rozmawia ni z innymi. Billy wiedzia, e jest rozwiedziona, e nie ma
dzieci i e mieszka w przyczepie, niedaleko od rodziny, w maym miasteczku w Appalachach,
w ktrym si urodzia. Bya szorstk, tward mod kobiet. Kiedy si umiechaa, na policzkach
robiy jej si doeczki, lecz jej oczy patrzyy badawczo.
Pewnego dnia, po poudniu, Billy myla wanie o Wandzie, biegajc wok budynku. W teje
chwili Wanda podjechaa swoj ciarwk z napdem na cztery koa.
Musi mi pani ktrego dnia pozwoli pojedzi powiedzia do niej, gdy wysiadaa
z samochodu.
Nie ma mowy.
Zauway anten CB-Radia, a na tylnej szybie numer wywoawczy.
Nie wiedziaem, e pani jest CB-Radiowcem.
Jestem potwierdzia, kierujc si w stron budynku szpitala.
Jakie ma pani imi?
Pogromca Jeleni.
To dziwne imi, jak na kobiet. Dlaczego je pani wybraa?
Bo lubi polowa na jelenie.
Popatrzy na ni zdumiony.
O co chodzi? zapytaa.
Poluje pani na jelenie? Zabija pani zwierzta?
Spojrzaa mu prosto w oczy.
Zabiam pierwszego, kiedy miaam dwanacie lat, i od tej pory poluj co roku. W ostatnim
sezonie nie miaam zbyt wiele szczcia, ale nie mog si ju doczeka tegorocznego sezonu. Poluj,
eby zdoby miso. Uwaam, e to w porzdku. Wic nie ma co o tym dyskutowa.
Pojechali na gr wind. Billy wszed do swojego pokoju i podar szkice przedstawiajce jelenia,
ktre zrobi z myl o obrazie dla niej.
Dnia 7 lipca 1979 roku na pierwszej stronie Columbus Dispatch pojawi si wyrniony
czerwonymi literami tytu artykuu Roberta Rutha: JEST MOLIWE, E GWACICIEL
MILLIGAN BDZIE ZA KILKA MIESICY WOLNY.
Autor artykuu stwierdza, e za trzy lub cztery miesice Milligan moe zosta uznany za
zdrowego psychicznie i wypuszczony na wolno na podstawie interpretacji prawa federalnego
przyjtej przez Sd Najwyszy. Artyku koczy sowami:

Kongresman Mike Stinziano przewiduje, e ycie Milligana moe by zagroone, jeeli

niektrzy z mieszkacw Columbus przekonaj si, e znajduje si on na wolnoci.
Przeczytawszy ten artyku, doktor Caul zauway:
Obawiam si, e ten dziennikarz podsuwa pewnym ludziom zgubny pomys.
Narzeczony Kathy, Rob Baumgardt, i jego brat, Boyce, wzili udzia w filmie Roberta Redforda
Wizie Brubaker. Na planie nosili wojskowe mundury robocze i w tych mundurach przyjechali do
szpitala, eby zabra Billyego na weekend. Schodzc po schodach w asycie umundurowanych
mczyzn, Billy zauway gapicych si przez okno ochroniarzy. A odjedajc z t niby wojskow
eskort, ledwie powstrzymywa si od miechu.

Billy opowiedzia pisarzowi o niepokojcych zmianach, jakie obserwowa u siebie od pewnego

czasu. Nie zamieniajc si w Tommyego, potrafi otwiera zamknite zamki bez pomocy kluczy.
Jedzi na swoim nowym motocyklu, nie zamieniajc si w Ragena, i robi to tak jak Ragen
potrafi wjeda na strome zbocza. Przeywa to tak samo jak Ragen czu przypywy adrenaliny,
a kady jego misie dziaa doskonale. Robi rzeczy, ktrych kiedy nie by w stanie zrobi, bo
przecie kiedy ba si nawet wsi na motocykl.
Stwierdza take, e zachowuje si antyspoecznie, e zoci si na wsppacjentw i na personel.
Bardzo pragn dosta w swoje rce dugi metalowy prt z hakiem na kocu i pj z nim do stacji
transformatorowej. Zrzucajc transformator na ziemi, mgby przerwa dopyw prdu.
Przekonywa sam siebie, e postpiby le. No bo jeeli na ulicy zgasyby wiata, kto mgby
ulec wypadkowi. Rwnoczenie zastanawia si, dlaczego tak bardzo pragnie to zrobi. I wtedy
przypomnia sobie, jak pewnego wieczoru matka kcia si z Chalmerem. Nie mogc tego
wytrzyma, Tommy podkrad si do transformatora i spowodowa przerw w dostawie prdu.
Wiedzia, e ludzie si uspokajaj, kiedy zapada ciemno. Przestaj si wtedy kci. Wskutek
dziaania Tommyego wiato zgaso na trzech ulicach Hubert Avenue, Mathoff Drive i Spring
Street. Kiedy Tommy wrci do domu, byo ciemno... i byo ju po ktni Dorothy i Chalmer
siedzieli w kuchni i pili kaw przy wiecach.
Dlatego wanie chcia teraz powtrzy ten wyczyn. Sysza od Kathy, e Dorothy kci si
z Delem. Uwiadomiwszy to sobie, popatrzy z umiechem na transformator. Byo to takie
socjopatyczne dj vu.
Mia te kolejny powd do niepokoju. Podejrzewa mianowicie, e co jest z nim teraz nie
w porzdku, bo prawie nie interesuje go seks. Miewa rne okazje do zblie z kobietami. Dwa
razy zdarzyo si, e bdc rzekomo na przepustce u siostry mieszka w motelach w Athens

z modymi kobietami, ktre si nim interesoway. Jednak za kadym razem, widzc samochd
policyjny z obserwujcymi policjantami, rezygnowa z seksu. Czu si wtedy jak dzieciak, ktry co
zbroi.
Zintensyfikowa samoobserwacj, kontrolowa fazy, przez ktre przechodz rne osobowoci,
i przekona si, e ich cechy zaznaczaj si sabiej. Podczas ktrego weekendu kupi sobie
perkusj. Zanim j naby, zagra na niej w sklepie, dziwic si wasnym umiejtnociom. Przedtem
na perkusji grywa Allen, ale teraz umiejtno t posiada take Nauczyciel, a nawet
niezintegrowany Billy. Gra rwnie na saksofonie tenorowym i na fortepianie, ale perkusja dawaa
mu wiksz moliwo emocjonalnego wyadowania si ni pozostae instrumenty.

Kiedy do Columbus dotara wiadomo, e Milligan znowu wychodzi na przepustki, ponowiono

ataki na doktora Caula. Stanowej Komisji Etyki zalecono, by rozpocza dochodzenie i ewentualnie
postawia doktorowi zarzut niewaciwego postpowania w trakcie wykonywanych obowizkw.
Sugerowano, e Milliganowi udziela si specjalnych przywilejw, bo Caul, potajemnie, pisze o nim
ksik. Poniewa przepisy wymagay, by przed rozpoczciem tego rodzaju dochodzenia zoona
zostaa skarga, komisja polecia jednemu z wasnych prawnikw, by tak skarg zoy.
Zaatakowany przez komisj i uwiadamiajc sobie, e warto jego wysikw terapeutycznych
w stosunku do Milligana zostaa podwaona, a jego kariera medyczna zagroona, doktor Caul 17
lipca 1979 roku zoy pod przysig pisemne owiadczenie nastpujcej treci:
Wydarzenia ostatnich kilku miesicy, majce zwizek z przypadkiem Billyego Milligana,
spowodoway zamieszanie, ktrego rozmiary przekraczaj granice przyzwoitoci. Nie maj
one, moim zdaniem, nic wsplnego z logik, rozsdkiem, a nawet prawem...
Wikszo sporw, a by moe wszystkie one zostay spowodowane moj decyzj dotyczc
sposobu leczenia pacjenta. Decyzj t poparli wszyscy profesjonalici znajcy si na rzeczy...
Jestem przekonany, e obraano mnie i atakowano, kierujc si niskimi pobudkami. Jedn
z tych pobudek stanowi ch zdobycia rozgosu ze strony legislatora, a drug ch zdobycia
materiaw dla bardzo wtpliwej jakoci produkcji dziennikarskich...

Pniej, po wielomiesicznych skomplikowanych i kosztownych zabiegach o charakterze

prawnym, takich jak wezwania, pisemne zeznania pod przysig oraz kontrpowdztwa, doktor Caul
zosta jednogonie oczyszczony z zarzutw. Uwolniono go od wszelkich podejrze. Jednak przez
cay ten okres przekonywa si, e coraz wicej czasu i energii pochania mu obrona wasnej osoby,
wasnej dobrej opinii oraz wasnej rodziny. Wiedzia, czego pragn wszyscy, ktrzy go atakuj,
wiedzia te, e wszystkie te ataki ustan, jeeli bdzie trzyma Billyego pod kluczem. Jednak nie

chcia si ugi. Nie chcia ulec daniom legislatorw i prasy, bo zdawa sobie spraw, e terapia
Billyego wymaga traktowania go tak, jak si traktuje innych pacjentw.

W pitek, 3 lipca, Billyemu udzielono pozwolenia na zaniesienie niektrych swoich obrazw do

Atheskiego Banku Narodowego. Bank ten zamierza w sierpniu urzdzi mu wystaw w hallu
swojego budynku. Billy by uszczliwiony. Malowa, oprawia obrazy, przygotowywa ramy.
Powica te sporo czasu na przygotowania do lubu Kathy, ktrego data bya ju ustalona na 28
wrzenia. Cz pienidzy ze sprzeday obrazw przeznaczy na wynajcie sali na bankiet weselny
oraz na smoking dla siebie. Cieszy si bardzo na t uroczysto.
Pogoski o wystawie jego obrazw sprowadziy dziennikarzy i kamery telewizyjne z Columbus.
Uzyskawszy aprobat swoich prawnikw, Billy udzieli wywiadw wieczornym wiadomociom.
Wywiady przeprowadziy Jan Ryan z WTVN-TV oraz Kevyn Burger z WBNS-TV.
Z Jan Ryan Billy rozmawia o malowaniu, a take o tym, e jego zdaniem terapia, jak
przechodzi w Atheskim Orodku Zdrowia Psychicznego, pomaga mu. Kiedy Jan zapytaa go, ile
z jego obrazw zostao namalowanych przez inne osobowoci, Billy odpowiedzia:
W zasadzie kada z nich ma swj udzia w kadym obrazie. Kada z nich jest czci mnie, a ja
musz si nauczy akceptowa ten fakt. Ich umiejtnoci s moimi umiejtnociami. Jednak teraz
to ja jestem odpowiedzialny za wasne czyny. Chc, eby tak byo nadal.
Powiedzia jej take, e dochd ze sprzeday obrazw przeznaczony zostanie na opacenie
rachunku za szpital, a take za porednictwem prawnika na wspomaganie dziaa skierowanych
przeciwko maltretowaniu dzieci.
Poinformowa dziennikark, e ma poczucie, i jego osobowoci cz si teraz w jedn cao,
a on sam moe skierowa uwag na przyszy cel swojego ycia, ktrym jest zapobieganie
maltretowaniu dzieci.
Chciabym, eby istniaa cilejsza kontrola nad rodzinami zastpczymi, eby upewniano si, e
te rodziny s dla dzieci rodowiskiem bezpiecznym i przyjaznym. eby byy w nich zaspokajane

wszystkie potrzeby dzieci, cznie z emocjonalnymi.

Jan Ryan, ktra w grudniu zrobia o Billym film dokumentalny, przekonaa si, e najwiksz
zmian, jaka w nim zasza od tamtego czasu, stanowi zmiana w jego stosunku do spoeczestwa.
Pomimo maltretowania i naduy seksualnych, jakich by ofiar w dziecistwie, Billy obecnie
patrzy w przyszo z nadziej.
Mam wiksz wiar w nasz system sdowy powiedzia. Nie uwaam ju, e cay wiat jest
przeciwko mnie.
W wiadomociach nadawanych o szstej Kevyn Burger stwierdzia, e program terapii Milligana,
prowadzonej w Atheskim Orodku Zdrowia Psychicznego, by przedmiotem kontrowersji i ostrej
krytyki, dodajc, e mimo to Billy ma obecnie poczucie przynalenoci do spoeczestwa.
Mam wiksze zaufanie do ludzi w Athens powiedzia Billy. Nie s oni tak wrogo do mnie
nastawieni jak przedtem, bo zaczynaj mnie poznawa. Nie boj si mnie tak jak na pocztku.
Oznajmi, e bardzo starannie wybra obrazy, ktre bd wystawione na widok publiczny.
Pozostaych nie pokazuje, bo boi si, e ludzie bd na ich podstawie analizowa jego psychik.
Przyzna si, e niepokoi go pytanie, jak ludzie odbior jego sztuk.
Mam nadziej, e przyjd obejrze moje obrazy powiedzia kierujc si nie dz sensacji,
lecz zainteresowaniem sztuk.
Oznajmi, e chciaby studiowa, by poprawi wasn technik malarsk, doda, e boi si, i nie
zostanie zaakceptowany na adnej uczelni z powodu opinii, jak ludzie o nim maj. Ale moe to si
pewnego dnia zmieni: stwierdzi, e bdzie czeka.
Teraz konfrontuj si z rzeczywistoci powiedzia dziennikarce. I to jest rzecz niezmiernie
istotna.

Billy mia wraenie, e personel szpitala odnis si pozytywnie do tego, e w wieczornych

programach informacyjnych pokazano, jak rozmieszcza swoje obrazy i jak rozmawia
z dziennikarkami. Wikszo personelu zacza si do niego odnosi serdecznie, a tylko nieliczni
z jego czonkw przyjmowali postaw otwarcie krytyczn. Dowiedzia si nawet, e niektrzy z tych
poprzednio wrogo do niego nastawionych pisali pozytywnie o jego postpach. By zdumiony, gdy
znaleli si tacy, ktrzy informowali go o tym, co si dzieje na zebraniach zespou terapeutycznego
i co si pisze w historii choroby.
Wiedzia, e od czasu pobytu na Oddziale Pitym poczyni znaczne postpy.

W sobot, 4 sierpnia, wychodzc z Oddziau Przyj i Intensywnego Leczenia, Billy usysza

dwik dzwonka alarmowego dobiegajcy z windy. Winda utkna midzy trzecim a czwartym
pitrem. W rodku znajdowaa si umysowo opniona moda dziewczyna. Billy zauway iskrzenie,

usysza te trzaski i szumy, dobiegajce z zewntrznej puszki elektrycznej, i uwiadomi sobie

natychmiast, e musiao nastpi krtkie spicie. W korytarzu zaczli si gromadzi pacjenci,
dziewczyna uwiziona w windzie krzyczaa i walia w ciany. Billy zacz woa o pomoc, a potem,
razem z jednym z robotnikw otworzy zewntrzne drzwi.
Nadbiegy Katherine Gillott i Pat Perry. Obserwoway, jak Billy wchodzi do szybu windy, jak si
przeciska przez otwr w dachu kabiny, jak lduje obok uwizionej dziewczyny i mwi co do niej
uspokajajcym tonem. Wezwano konserwatora. Tymczasem Billy, od wewntrz, prbowa poradzi
sobie z puszk elektryczn.
Znasz jakie wiersze? zapyta dziewczyn.
Znam Bibli odrzeka.
To zarecytuj mi jaki psalm zaproponowa.
Rozmawiali o Biblii prawie p godziny.
Kiedy konserwator w kocu uruchomi wind i kiedy wyszli z niej oboje, dziewczyna podniosa
wzrok na Billyego i spytaa:
Czy mog teraz zje troch popcornu?

W nastpn sobot Billy wsta wczenie. Cho by dobrej myli w zwizku z wystaw obrazw,
zdenerwowa go artyku zamieszczony w Dispatch. Jego autor pisa o wystawie, a przy okazji
jak zwykli to czyni dziennikarze wakowa spraw dziesiciu osobowoci i uywa okrelenia
gwaciciel o osobowoci wielorakiej. Billy musia si przyzwyczai do radzenia sobie z mieszanymi
uczuciami. Byo to dowiadczenie nowego rodzaju wprawiajce w pomieszanie, ale konieczne dla
jego rwnowagi psychicznej.
Tego ranka Billy postanowi pobiec do znajdujcej si tu obok terenw szpitalnych gospody
uniwersyteckiej i kupi tam paczk papierosw. Wiedzia, e nie powinien pali. Dawniej tylko Allen
pali papierosy. Jednak czu, e papieros jest mu potrzebny. Na rzucenie naogu bdzie do czasu,
gdy zostanie wyleczony.
Kiedy schodzi po frontowych schodach szpitala, zauway samochd zaparkowany naprzeciwko
wejcia. Siedziao w nim dwch mczyzn. Billy pomyla, e przyjechali kogo odwiedzi. Jednak
gdy przeszed przez jezdni, samochd go min. A za rogiem budynku pojawi si znowu.
Billy przeszed przez wieo skoszon k, podszed do mostka dla pieszych, przerzuconego nad
strumieniem i znajdujcego si na granicy terenw szpitalnych, i zobaczy samochd po raz czwarty.
Samochd skrca w Dairy Lane, ulic biegnc pomidzy strumieniem a gospod.
Gdy Billy wszed na mostek, kto opuci szyb w oknie samochodu i ukazaa si rka
z pistoletem. Usysza okrzyk:
Milligan!

Billy zamar w bezruchu.

I zdezintegrowa si.
Strzelajcy chybi w chwili, gdy Ragen odwrci si byskawicznie i wskoczy do strumienia. Pad
drugi strza. Take niecelny. A potem jeszcze jeden. Ragen chwyci zaman ga lec na dnie
strumienia, wspi si na brzeg, podbieg do samochodu i posugujc si gazi jak maczug
rozbi w nim szyb tylnego okna.
A potem sta w miejscu przez duszy czas, dygoczc z wciekoci. Na mostku w bezruchu zamar
Nauczyciel saby i niezdecydowany. Gdyby nie szybka akcja Ragena, zginliby wszyscy.
Ragen wraca powolnym krokiem do szpitala, rozmawiajc z Allenem i Arthurem. Zastanawiali
si, co robi. Trzeba bdzie o tej historii poinformowa doktora Caula. Tutaj, w szpitalu, stanowili
atwy cel. Mogli zgin w kadej chwili.
Allen opowiedzia o wszystkim doktorowi Caulowi. Przekonywa, e przepustki s teraz dla niego
bardzo wane, bo musi znale bezpieczne miejsce, w ktrym bdzie mg przebywa a do
rozprawy dotyczcej przyznania si do winy i majcej si odby w Lancasterze. Pniej postara si
opuci stan Ohio i uda si do Kentucky, gdzie podda si leczeniu u doktor Cornelii Wilbur.
Wane jest powiedzia nastpnie Arthur do Allena eby wiadomo o tym zamachu nie
przedostaa si do prasy. Jeeli ci zamachowcy nie znajd o nim wzmianki, zostan wyprowadzeni
z rwnowagi. Bd si bali, e Billy co knuje.
A pisarzowi powiemy o tym ataku? zapyta Allen.
Nie, nikt nie moe o nim wiedzie z wyjtkiem doktora Caula upiera si Ragen.
Nauczyciel ma jak zwykle spotkanie z pisarzem o pierwszej. Czy si na nim pojawi?
Nie wiem odpowiedzia Arthur. Nauczyciel odszed. Myl, e wstydzi si, e wtedy, na
mostku, zamar w bezruchu.
Wic co mam powiedzie pisarzowi?
Jeste taki wygadany powiedzia Ragen. Wic udawaj, e jeste Nauczycielem.
Pisarz si zorientuje, e nim nie jestem.
Nie zorientuje si, jeeli mu owiadczysz, e jeste Nauczycielem wczy si Arthur. Jeeli
mu tak powiesz, to ci uwierzy.
Chcesz powiedzie, e mam skama?
Pisarz si zdenerwuje, jeeli si dowie, e Nauczyciel si zdezintegrowa i znikn. Oni si
zaprzyjanili. Nie moemy dopuci do tego, eby zagroone zostao istnienie ksiki. Wszystko
musi i tak jak przedtem, tak jak przed zamachem na ycie Billyego.
Allen pokrci gow.
Nie spodziewaem si, e bdziesz mnie kiedykolwiek namawia do kamstwa.
Kamstwo w dobrej sprawie powiedzia Arthur kamstwo zapobiegajce temu, by komu

staa si krzywda, nie jest kamstwem.

Jednak, gdy ju doszo do ich spotkania, pisarza zastanowio zachowanie Billyego. Wydawa si
zbyt arogancki, zbyt skonny do manipulacji i zbyt wymagajcy. Powiedzia, e zawsze go uczono,
by nawet w najgorszych okolicznociach mia nadziej na jak najlepszy obrt sprawy. Teraz jednak
straci nadziej. Jest pewien, e zostanie znowu zamknity w wizieniu.
Pisarz czu, e tych sw nie wypowiada Nauczyciel, jednak nie mia co do tego pewnoci. Gdy
przyjecha prawnik Billyego, Alan Goldsberry, pisarz mia wraenie, e to Allen wyjania mu,
dlaczego chce sporzdzi testament i zostawi wszystko siostrze.
Kiedy w szkole by jeden chopak, ktry si mnie cigle czepia. Pewnego dnia chcia mnie
zbi, ale zmieni zamiar. Pniej dowiedziaem si, e to Kathy daa mu swoje ostatnie dwadziecia
pi centw, eby mnie nie uderzy. Nigdy jej tego nie zapomn.
W kolejny weekend u Kathy Danny i Tommy malowali fresk, a Allen martwi si zbliajc si
rozpraw. Jeeli zapadnie korzystny dla niego wyrok i doktor Caul wyle go do Kentucky, to
doktor Wilbur mu pomoe. Jednak co bdzie, jeeli sdzia Jackson wyda wyrok dla niego
niekorzystny? Co bdzie, jeeli reszt ycia przyjdzie mu spdzi w szpitalach psychiatrycznych
i wizieniach? Obecnie wadze stanowe przedstawiay mu rachunki za szpital przekraczajce sto
dolarw dziennie. dano od niego wszystkich pienidzy, jakie posiada. Chciano, eby zosta bez
grosza.
W sobotni noc nie mg zasn. O trzeciej nad ranem Ragen wyszed z domu i po cichu
wyprowadzi motocykl. W dolin napywaa mga, a on mia ochot jedzi do witu. Ruszy drog
prowadzc do Tamy Logaskiej.
Najbardziej lubi mg w ciemnociach nocy. Czsto udawa si tam, gdzie mga bya najbardziej
gsta czy to w rodek lasu, czy na rodek jeziora i patrzy, jak pochania wszystko. A trzecia nad
ranem bya jego ulubion por.
Gdy zbliy si do najwyszej pki tamy, do wskiej pki, na ktrej z trudem mogy si
pomieci koa jego motocykla, wyczy przedni reflektor, bo wiato odbijajce si we mgle
olepioby go. Widzia teraz ciemno po obu stronach i owietlon pk biegnc rodkiem. To, co
chcia zrobi, byo niebezpieczne, ale on potrzebowa silnych wrae. Pragn jeszcze raz jakiego
podboju. Chcia poczu si zwycizc.
Nigdy dotd nie jedzi po tamie. Nie mia pojcia, jakiej dugoci jest pka. Nie widzia przed
sob jej drugiego koca. Ale wiedzia, e musi przejecha po niej szybko, tak eby nie spa na bok.
By przeraony, ale chcia sprbowa. Pragn tego.
Wrzuci bieg i ruszy po wskiej pce. Kiedy ju si znalaz po drugiej stronie, wrci na

poprzednie miejsce. Krzycza i paka, zy pyny mu po policzkach. Osusza je wiatr.

Dotar do domu wyczerpany. Przynio mu si, e strzelono do niego i e umiera na mostku dla
pieszych, bo Nauczyciel zamar w bezruchu i zawid ich wszystkich.

ROZDZIA DWUDZIESTY DRUGI

W poniedziaek, 17 wrzenia, w dzie rozprawy, gdy pisarz, idc korytarzem Oddziau Przyj
i Intensywnego Leczenia, zobaczy czekajcego na niego Billyego, natychmiast zorientowa si, e
ma do czynienia z Nauczycielem. Billy bowiem umiecha si umiechem wtajemniczonego, patrzy
mu prosto w oczy przytomnym wzrokiem i przywita go skinieniem gowy. Ucisnli sobie donie.
Ciesz si, e pana widz powiedzia pisarz. Dawno nie miaem po temu okazji.
I duo si tymczasem wydarzyo.
Porozmawiajmy na osobnoci, zanim nadejd Goldsberry i Thompson.
Weszli do niewielkiej salki konferencyjnej i tam Nauczyciel opowiedzia pisarzowi o strzelaninie,
o tym, e Billy si zdezintegrowa oraz e Allen wynaj nowy sportowy samochd, eby mc
pojecha do Lexington na kuracj do doktor Wilbur po uchyleniu przez sdziego jego przyznania
si do winy.
Kto rozmawia ze mn przez cay ten miesic? Kto udawa, e jest panem?
To by Allen odrzek Nauczyciel. Przepraszam. Arthur wiedzia, e pan zmartwiby si
wiadomoci, i si zdezintegrowaem. W normalnych warunkach Arthura nie obchodziyby niczyje
emocje. Mog jedynie przypuszcza, e zareagowa w ten sposb, bo jego zdolno sdzenia bya
upoledzona z powodu szoku, jakiego dozna wskutek tamtej strzelaniny.
Rozmawiali a do przybycia Goldsberryego i Thompsona, a kiedy prawnicy si pojawili, pojechali
wszyscy do Lancasteru, do sdu hrabstwa Fairfield.

Goldsberry i Thompson przedstawili sdowi pisemne zeznania zoone pod przysig przez
doktora Georgea Hardinga, doktor Corneli Wilbur, doktor Stell Karolin i doktora Davida Caula
oraz przez pani psycholog Dorothy Turner. Wszyscy oni byli zdania, e istnieje uzasadniona
medycznie pewno, e podczas napadw w toaletach przy autostradzie oraz podczas napadu na
aptek Graya, w grudniu 1974 roku i styczniu 1975 roku, Billy Milligan by psychicznie chory
i cierpia na chorob okrelan mianem osobowoci wielorakiej. Ponadto wszyscy oni zgodnie
twierdzili, e nie by on zdolny do zezna sdowych ani do pomagania swemu adwokatowi,
Georgeowi Kellnerowi w prowadzeniu obrony.
Prokurator hrabstwa Fairfield, pan Luse, powoa jednego tylko wiadka. By nim doktor
Harold T. Brown, ktry stwierdzi, e leczy Billyego, gdy ten mia pitnacie lat, i skierowa go na
trzy miesice do szpitala stanowego w Columbus. Oznajmi te, e w wietle obecnej wiedzy
zmieniby swoj diagnoz i nie okrela Billyego jako pacjenta cierpicego na nerwic histeryczn
z cechami biernej agresji, lecz jako cierpicego na zaburzenie dysocjacyjne z podejrzeniem
osobowoci wielorakiej. Jednake, gdy odwiedzi Billyego w Athens na polecenie strony skarcej
i przeprowadzi z nim rozmow, wydawao mu si, e Billy posiada wiedz o czynach, ktre popeni.
Brown stwierdzi, e Milligan prawdopodobnie tak naprawd nie cierpi na chorob okrelan
mianem osobowoci wielorakiej, gdy pacjenci cierpicy na t chorob nie posiadaj wiedzy
o czynach swoich alter ego.
Po wyjciu z sali sdowej Goldsberry i Thompson byli nastawieni optymistycznie, a Billy by
uradowany. Mia pewno, e w oczach sdziego Jacksona opinia czworga renomowanych
psychiatrw i psychologa przeway nad opini doktora Browna.
Sdzia oznajmi dziennikarzom, e podejmie decyzj w cigu dwch tygodni.
Dnia 18 wrzenia, widzc, e po powrocie z Lancasteru Billy jest bardzo niespokojny i e boi si
on, i kto ponownie bdzie do niego strzela, doktor Caul udzieli mu przepustki. Poniewa Billy
zdawa sobie spraw, e przebywajc u siostry, moe by celem ataku tak samo jak by nim
w szpitalu, postanowiono, e podczas przepustki bdzie mieszka w hotelu zwanym Hocking Valley
Motor Lodge w pobliu Nelsonville. Zabierze ze sob sztalugi, farby i ptno, eby w spokoju
popracowa.
We wtorek Billy zameldowa si w hotelu pod faszywym nazwiskiem i usiowa si odpry,
jednak czu ogromne napicie. Malujc, sysza jakie haasy. Po przeszukaniu pokoju i hallu,
doszed do wniosku, e pochodz one z jego wasnej gowy, e s wewntrznymi gosami, ktre do
niego mwi. Prbowa nie sucha, prbowa skupia si na pocigniciach pdzlem, ale gosy
wci si odzyway. Nie byy to gosy Ragena ani Arthura, rozpoznaby bowiem natychmiast akcent
kadego z nich. Najwyraniej mwili do niego niepodani. Co si ze mn dzieje? zastanawia si.
Nie mg pracowa, nie mg spa, ba si wrci do domu Kathy i do Ahtens.

W rod zadzwoni do Mikea Rupea i poprosi go, eby przyjecha. Mike, po przyjedzie, widzc,
jak roztrzsiony jest Billy, zatelefonowa do doktora Caula.
Jest pan i tak na nocnej zmianie powiedzia doktor Caul. Niech pan z nim zostanie
i przywiezie go jutro do szpitala.
W obecnoci Mikea Billy odpry si. Poszli razem do baru na drinka. Billy mwi, e ma
nadziej, e lekarka Sybil go wyleczy.
Najpierw pjd na kilka tygodni do szpitala. Zamieszkam sam w miecie dopiero wtedy, kiedy
doktor Wilbur uzna to za stosowne. Uwaam, e mog mieszka sam, bo cho mam problemy, mog
jednak normalnie funkcjonowa. Pniej rozpoczn dugotrwae leczenie i bd si stosowa do jej
zalece.
Rupe sucha, a Billy opowiada o swoich planach na przyszo, o nowym yciu, ktre rozpocznie,
gdy sdzia Jackson wyda korzystny dla niego wyrok.
Przegadali ca noc, usnli nad ranem, a potem, po pnym niadaniu, w czwartek rano,
pojechali do szpitala.
Znalazszy si na oddziale, Billy usiad w hallu i zacz rozmyla o tym, e nie jest ju w stanie
niczego robi dobrze. Czu si jak kretyn, bo traci wszystko to, czym obdarzay go jego pozostae
osobowoci, traci inteligencj Arthura, si Ragena, umiejtno gadkiego gadania Allena,
znajomo elektroniki Tommyego. Czu si coraz gupszy, napicia narastay. Dopady go stres
i lk. Haasy si nasiliy, kolory stay si nieznonie intensywne. Pragn pj do swojego pokoju,
zatrzasn drzwi i krzycze, krzycze, krzycze...

Nastpnego dnia Wanda Pancake koczya wanie lunch, gdy jeden z jej przyjaci skoczy na
rwne nogi i podbieg do okna. Wanda odwrcia si i poprzez strugi deszczu zobaczya, na co
tamten patrzy.
Widziaem tam kogo powiedzia jej, wskazujc palcem. Jaki facet w trenczu przebieg
przez most na Richland Avenue, a potem wszed pod most.
Gdzie?
Wanda stana na palcach, ale przez zalane deszczem okno widziaa tylko jaki samochd stojcy
na mocie. Kierowca wysiad, przechyli si przez barier i wrci do samochodu. Po chwili podszed
znowu do bariery i patrzy w d, jakby obserwujc co lub kogo znajdujcego si na dole.
Pod Wand ugiy si nogi.
Musz sprawdzi, gdzie jest Billy.
Chodzia po caym oddziale, wypytujc o niego personel i pacjentw, ale nikt go nie widzia.
Sprawdzia jego pokj. Jego brzowy trencz znikn ze schowka.
Wkrtce na stanowisko pielgniarskie przysza siostra Charlotte Johnson i powiedziaa, e kto

z personelu szpitala dzwoni, eby zawiadomi, i widzia Billyego na Richland Avenue. Doktor Caul
wyszed ze swego gabinetu. Kto powiadomi go przez telefon, e Billy jest na mocie.
Wszyscy zaczli mwi rwnoczenie. Nie chcieli, eby na poszukiwanie Billyego wyruszyli
ochroniarze, bo wiedzieli, e widok mundurw go zdenerwuje.
Ja pjd powiedziaa Wanda, biorc paszcz.
Clyde Bamhart, pracownik ochrony, zawiz j na Richland Bridge. Wanda zesza pod most
i zajrzaa pomidzy rury. Nastpnie zacza i brzegiem rzeki, rozgldajc si naokoo. Nic. Kiedy
wrcia, zobaczya na mocie kierowc zaparkowanego samochodu i zdziwia si, e ten czowiek
jeszcze tu jest.
Czy widzia pan moe czowieka w brzowym trenczu? zapytaa.
Mczyzna wskaza pobliski budynek uniwersytecki zwany Convocation Center.
Clyde Bamhart zawiz j tam. Podjechali do nowoczesnego budynku ze szka i cegie, majcego
ksztat tortu urodzinowego z kopu.
On jest tam powiedzia Clyde, wskazujc betonow pk okalajc budynek na wysokoci
trzeciej kondygnacji.
Poczekaj tutaj polecia mu Wanda. Bdzie lepiej, jeeli ja sama zajm si tym.
Nie wchod z nim do budynku. Nie zostawaj z nim sam na sam powiedzia Bamhart.
Wanda wbiega na gr po jednej z ramp. Zobaczya, e Billy prbuje otworzy jedne drzwi po
drugich i wej do rodka.
Billy! zawoaa, biegnc w jego stron. Prosz na mnie poczeka!
Nie odpowiedzia.
Wymieniaa po kolei inne imiona:
Danny! Allen! Tommy!
Nie zwraca na ni uwagi, okra budynek, prbujc otworzy kolejne drzwi. Wreszcie natrafi
na otwarte i znikn w rodku. Wanda nigdy nie bya w tym budynku. Przeraona, nie wiedzc,
czego si moe spodziewa po Billym, nie wiedzc take, dlaczego tu przyszed, wbiega do rodka
i dogonia go w chwili, gdy zaczyna wchodzi na gr po stromych schodach. Zatrzymaa si
u podna schodw.
Billy, prosz, zejd.
Id, babo, do diaba. Nie jestem Billym.
Nigdy przedtem nie widziaa, eby u gum, teraz jednak porusza szybko uchwami.
Kim jeste? zapytaa.
Jestem Steve.
Co tutaj robisz?
A jak si pani do cholery zdaje? Chc wej na sam gr.

 Po co?
eby skoczy.
Zejd, Steve, i porozmawiajmy o tym.
Nie chcia zej na d, cho prbowaa go przekona. Jej wysiki nie zdaway si na nic.
Przypuszczaa, e postanowi odebra sobie ycie. Zauwaya, jak bardzo by teraz inny butny,
jego gos by wyszy, mwi szybciej, z jego tonu i caego wygldu bia arogancja macho.
Wchodz do toalety powiedzia i znikn w drzwiach.
Wanda pobiega szybko do wyjcia, wysza na pk okalajc budynek, eby zobaczy, czy
Bamhart na ni czeka w samochodzie. Nie byo go. Odjecha. Kiedy wesza ponownie do rodka,
Steve wyszed wanie z mskiej toalety i znikn w innych drzwiach. Chciaa pj za nim, ale on
zamkn drzwi od rodka.
Wanda znalaza automat telefoniczny, wykrcia numer szpitala i poprosia doktora Caula.
Nie wiem, co robi powiedziaa. To jest Steve. Mwi o odebraniu sobie ycia.
Prosz go uspokoi odrzek Caul. Prosz mu powiedzie, e wszystko bdzie dobrze. e nie
bdzie tak le, jak myli. Bdzie mg pojecha do Kentucky na leczenie u doktor Wilbur. Prosz
mu powiedzie, eby wrci.
Odwiesia suchawk i podesza do drzwi, za ktrymi znikn Steve. Zacza w nie wali.
Steve! woaa. Otwrz te drzwi! Doktor Caul mwi, e bdziesz mg pojecha do Kentucky!
W chwil pniej jaki student otworzy drzwi. Wanda przekonaa si, e prowadz one do
wskiego korytarza. Sza korytarzem, zagldajc do rnych pomieszcze, i czua si jak
w koszmarnym nie. Nie mog go znale. Musz go szuka. Musz go znale mwia sobie.
Mijajc dwoje pogronych w rozmowie studentw, zawoaa:
Czy nie widzielicie pastwo takiego wysokiego faceta? Ma sze stp wzrostu i ubrany jest
w trencz. I jest cay mokry.
Poszed tamtdy odpowiedzia chopak.
Wanda pobiega korytarzem, sprawdzajc wyjcia na zewntrzn pk. I w kocu go zobaczya.
Sta na zewntrz, na pce okalajcej budynek.
Steve! zawoaa. Poczekaj! Musz z tob porozmawia!
Nie ma o czym.
Baa si, e skoczy, wic okrya go i stana midzy nim a balustrad.
Doktor Caul mwi, eby wraca.
Pieprz tego spasionego sukinsyna!
Doktor twierdzi, e nie jest tak le, jak mylisz.
Akurat.
Steve chodzi w t i z powrotem, ujc zawzicie gum.

 Doktor Caul mwi, e bdziesz mg pojecha do Kentucky, a doktor Wilbur bdzie ci leczya.
Nie mam zaufania do tych konowaw. Wciskaj mi kit, mwi, e mam osobowo wielorak.
To bzdura. To oni sami s czubkami.
Milligan zdj mokry trencz, przyoy go do okna i zamierzy si pici, chcc wybi szyb.
Wanda chwycia go za rk. Wiedziaa, e Milligan chce zdoby kawaek szka, eby si nim
pokaleczy. Wiedziaa te, e szyba jest za gruba, e nie mona jej rozbi pici. Gdyby Billy w ni
uderzy, poraniby sobie tylko do. Wanda wiedziaa o tym wszystkim, ale trzymaa go mocno,
a on szarpa si, prbujc si jej wyrwa.
Siujc si z Billym, Wanda prbowaa go przekona, eby wrci do szpitala. Jednak do niego
nie docieray adne argumenty. Przemoczona i przemarznita Wanda powiedziaa w kocu:
Mam tego do. Wybieraj: albo wracasz ze mn natychmiast, albo kopn ci w jaja.
Nie zrobisz tego odrzek.
Zrobi zapewnia, wci trzymajc go za rk. Licz do trzech. Jeeli nie pjdziesz ze mn
do szpitala, dostaniesz kopa.
No ale... powiedzia. Ja si nie bij z kobietami.
Jeden... dwa...
Zamierzya si kolanem.
Osoni si.
Naprawd mnie kopniesz?
Tak.
Mam zamiar to zrobi. Id na sam gr.
Nie. Ja ci nie pozwol.
Wyrwa si jej i podbieg do betonowej balustrady. Znajdowali si na trzeciej kondygnacji. Kiedy
Billy by ju na krawdzi, Wanda podbiega do niego, chwycia go jedn rk z tyu za szyj,
a drug za pasek i odcigna go. Szarpic si z nim, podara mu koszul.
Wtedy co si w nim zaamao. Cae ciao mu zwiotczao, osun si na podog, oczy zrobiy mu
si szklane. Wanda wiedziaa, e jest ju kim innym. Zacz paka i dygota na caym ciele. Jest
przeraony pomylaa. Wiedziaa, kim jest.
Przytulia go do siebie i zapewnia, e nie ma si czym martwi.
Wszystko bdzie dobrze, Danny.
Dostan lanie zawodzi. Rozwizay mi si sznurowada, buty mam zabocone, a spodnie
i wosy mokre. I cae ubranie te mam zabocone.
Chcesz pj ze mn na spacer?
Tak powiedzia.
Podniosa z podogi jego paszcz i pomoga mu go woy, a potem poprowadzia Dannyego

w stron wyjcia. Poprzez gazie drzew widziaa szpital stojcy na wzgrzu. Pomylaa, e on
musia czsto widzie stamtd ten okrgy budynek, w ktrym si teraz znajdowali. Samochd
ochrony powrci. Sta na dole na parkingu. Jego drzwi byy otwarte, a w rodku nie byo nikogo.
Chcesz pj i posiedzie ze mn w samochodzie? Schowamy si w nim przed deszczem.
Ociga si.
To samochd ochrony. Prowadzi go Clyde Bamhart. Przecie si lubicie, prawda?
Danny kiwn gow i ruszy w stron samochodu. Chcia usi na tylnym siedzeniu, jednak
kiedy zauway drucian siatk zabezpieczajc, ktra upodabniaa tyln cz samochodu do
klatki, cofn si, dygoczc.
W porzdku powiedziaa Wanda, domylajc si, o co mu chodzi. Moemy oboje usi
z przodu i poczeka na Clydea.
Wsun si do rodka i siedzia spokojnie obok niej, spogldajc z przeraeniem na swoje mokre
spodnie i zabocone buty.
Wanda zostawia drzwi otwarte, ale wczya reflektory. Mia to by sygna dla Clydea.
W chwil pniej Clyde pojawi si wraz z Norm Dishong. Schodzili na d po rampie budynku.
Pojechaem po Norm do szpitala wyjani Clyde, gdy ju podeszli do samochodu. Bylimy
w rodku. Szukalimy ciebie i Billa.
To jest Danny powiedziaa Wanda. Jest ju z nim wszystko w porzdku.

We wtorek, 25 wrzenia, siostra Pat Perry obserwowaa Billyego, ktry rozmawia w hallu
z Gusem Holstonem. Holston zosta przyjty do szpitala przed kilkoma tygodniami. Znali si
z Billym z Lebanon. Obok rozmawiajcych przeszy Lori i Marsha. Zaczy zaczepia obu modych
mczyzn. Lori, ktra nie krya swojej sympatii dla Billyego, udawaa teraz, e interesuje j
Holston. Chciaa w ten sposb wzbudzi zazdro Billyego. Siostra Perry, ktra bya opiekunk
Lori, wiedziaa, e dziewczyna durzy si w Billym od chwili, gdy ten pojawi si w Athens. Lori,
adna i niezbyt inteligentna, chodzia za Billym wszdzie, pisaa do niego liciki i opowiadaa

personelowi, co ona i Billy pewnego dnia zrobi. Rozpuszczaa nawet plotk, e maj zamiar si
pobra.
Natomiast Billy nigdy nie zwraca na ni uwagi. Gestem najbardziej przyjaznym z jego strony
w stosunku do Lori i Marshy byo to, e da im pidziesit dolarw, kiedy mu powiedziay, e s
bez grosza. A dziewczta z wdzicznoci odebray z drukarni jego nalepki na zderzaki z napisem:
PRZYTUL DZISIAJ SWOJE DZIECKO i rozday je ludziom w miecie.
Eileen McClellan, majca opiekowa si Billym po poudniu, bya tego dnia nieobecna i jej
obowizek przeja Katherine Gillott. Wkrtce po jej przyjciu do pracy Billy zapyta, czy moe
pj na spacer.
Decyzj w tej sprawie bdzie musia podj pan doktor Caul odrzeka bo ja tego nie zrobi.
Billy czeka w sali telewizyjnej na decyzj lekarza. Doktor Caul postanowi z nim porozmawia.
Po kilku pytaniach na temat nastroju Billyego zadecydowali obaj, e Billy moe i na spacer
z Gusem Holstonem.
Gus i Billy wrcili na oddzia po upywie p godziny, a potem wyszli na drugi spacer. Gdy Billy
wrci po raz drugi, okoo szstej, Katherine Gillott bya zajta, bo przyjmowaa na oddzia nowego
pacjenta, ale usyszaa, jak Billy mwi:
Ta dziewczyna krzyczaa.
Zorientowaa si, e tych sw nie wypowiada Billy. Rozpoznaa gos Davida.
Co powiedziae? zapytaa.
Stanie jej si krzywda.
O czym ty mwisz?
Tam bya dziewczyna. Kiedy byem na dworze, syszaem krzyk dziewczyny.
Jakiej dziewczyny?
Nie wiem. Byy dwie. Jedna z nich kazaa Gusowi mnie odprowadzi, bo im przeszkadzaem.
Katherine Gillott polecia mu podej bliej. Chciaa sprawdzi, czy nie czu od niego alkoholu,
ale przekonaa si, e nie.
Kilka minut pniej wezwano j na d. Ochroniarz przyprowadzi Marsh. Czu byo od niej
alkohol. Katherine Gillott zaprowadzia j na gr, do pokoju.
Gdzie jest Lori? zapytaa.
Nie wiem.
Gdzie byycie?
Nie wiem.
Piycie, prawda?
Marsha zwiesia gow. Przeniesiono j na Oddzia Pierwszy zamknity oddzia dla kobiet.
Tymczasem Billy zmieni osobowo. Z Davida sta si Dannym. Kiedy zobaczy, e Marsha jest

sama, e nie ma z ni Lori, zaniepokoi si. Wybieg z budynku, zacz jej szuka. Katherine, ciko
dyszc, pobiega za nim. W chwili gdy go dogonia, obok Beacon School, ochroniarz o nazwisku
Glenn przyprowadzi wanie Lori. Znalaz j lec na trawie z twarz we wasnych wymiotach.
Moga si udusi powiedzia do Katherine.
Katherine widziaa, e Danny wyranie niepokoi si o mode kobiety. Syszaa szepty
w korytarzu, kto mwi o gwacie, ale ona uwaaa, e zarwno obaj mczyni, jak i obie kobiety
byli zbyt krtko poza budynkiem, eby co takiego mogo si zdarzy. Po prostu w to nie wierzya.
Kiedy wychodzia z pracy o jedenastej wieczorem, wydawao jej si, e panuje spokj, zarwno
kobiety na Oddziale Pierwszym, jak i Milligan oraz Holston spali w swoich pokojach.

Nastpnego dnia, o sidmej rano, kiedy Pat Perry zjawia si w pracy, po oddziale i po caym
szpitalu rozeszy si ju plotki. Mwiono, e dwie mode kobiety znaleziono pijane i nieprzytomne
na wzgrzu. Lori miaa podarte ubranie. Niektrzy twierdzili, e skarya si, e zostaa zgwacona,
inni e nie byo mowy o gwacie. W tym samym czasie co mode kobiety po terenie spacerowali
Billy i Gus Holston, wic podejrzenie pado na nich. Jednak prawie wszyscy na Oddziale Przyj
i Intensywnego Leczenia byli zdania, e gwatu by nie mogo.
Wezwano policj, eby przeprowadzia ledztwo. Policjanci poprosili o zamknicie oddziau, bo
chcieli przesucha wszystkich przebywajcych tam mczyzn. Doktor Caul rozmawia z kilkoma
osobami spord personelu. Billy i Holston jeszcze si nie obudzili. Zaistniao pytanie: kto powie
Billyemu o tym, e on i Holston s oskareni o gwat? Dla Pat Perry oczywiste byo, e doktor
Caul nie zechce tego zrobi. Pozostali te nie chcieli. Pat nie byo na dyurze tego dnia zeszej
wiosny, kiedy Ragen wybuchn i grozi personelowi potuczonym szkem, ale inni, ktrzy byli
wiadkami tego wydarzenia, bali si, e wszystko moe si powtrzy, gdy Billy dowie si
o podejrzeniach.
Doktor Caul kaza zamkn drzwi oddziau i postanowi jednak odby rozmow z Billym
i Holstonem. Holston wsta pierwszy i doktor Caul powiedzia mu, o co go si oskara. Nastpnie
wszed do pokoju Billyego i powiedzia mu to samo.
Obaj modzi mczyni z pocztku wydawali si jedynie zmieszani i dotknici tym oskareniem,
ale w miar upywu czasu robili si coraz bardziej niespokojni i przeraeni. Mwili, e przeladuj
ich ludzie, ktrzy chc ich na powrt wpakowa do wizienia w Limie, wspominali o cigajcych ich
agentach FBI i o tym, e pjd znowu do Lebanon.
Przez cay dzie personel stara si ich uspokaja. Zreszt czonkowie personelu byli take
wyprowadzeni z rwnowagi. Nie wierzyli w to wszystko. Wanda Pancake i Pat Perry zapewniay
Billyego i Holstona, e nikt ich nie ciga i nikt ich nie zabierze ze szpitala. Ale obydwie wiedziay,
e nie rozmawiaj z Billym. Rozmawiay z jednym z innych. Wanda bya pewna, e jest to Steve.

Pat Perry przez cay dzie dawaa Billyemu spore dawki amytalu. W pewnym momencie Billy
zasn i wydawao si, e jest z nim wszystko w porzdku. Ale po poudniu, przed godzin drug,
obaj modzi mczyni byli znowu wzburzeni. Billy zmieni osobowo. Ze Stevea przeksztaci si
w Davida. Zawodzi przy tym i paka. A potem znowu si uspokoi i obaj z Holstonem chodzili w t
i z powrotem, nie dopuszczajc nikogo do siebie. Jednak za kadym razem, gdy dzwoni telefon,
Billy podskakiwa i mwi:
Ju po mnie id.
Obaj z Holstonem zabarykadowali tylne, zamknite na klucz wyjcie prowadzce do schodw
przeciwpoarowych. Zbudowali barykad ze stow i krzese. A potem zdjli z siebie pasy i okrcili
je sobie wok pici.
Niech nie podchodzi do nas aden mczyzna powiedzia Steve bo wywaymy drzwi.
Podnis lew rk jedno z krzese i sta tak za barykad jak jaki poskramiacz lww. Personel
oddziau widzia wyranie, e samodzielnie nie poradzi ju sobie z t sytuacj. Ogoszono alarm.
Pat Perry usyszaa sygna przez megafon. Spodziewaa si, e po chwili zobaczy omiu lub
dziesiciu ochroniarzy i sanitariuszy z innych oddziaw, zdajcych na pomoc.
O mj Boe! szepna, gdy drzwi otworzyy si nagle.
Pojawi si w nich bowiem istny tum mczyzn ochroniarzy, sanitariuszy i terapeutw. Byli to
mczyni z rnych czci szpitala, ktrzy nie mieli tutaj nic do roboty. Pojawili si take
mczyni z geriatrii, co nigdy si nie zdarzao przy normalnym wezwaniu. Byo ich wszystkich
w sumie ze trzydziestu. Wyglda to, pomylaa Pat, jak zastawianie puapki na dzikie zwierz.
Pat i Wanda stay blisko Billyego i Holstona, a ci nie zrobili ani jednego ruchu w celu
wyrzdzenia im krzywdy. Kiedy jednak mczyni zbliyli si, obaj pacjenci zaczli wywija
krzesami i wymachiwa pasami, ktre trzymali w doniach.
Nie pjd do Limy! krzykn Steve. Teraz, kiedy wszystko szo dobrze, zostaem oskarony
o co, czego nie zrobiem! Nie mam ju szans. Nie ma dla mnie nadziei.
Billy, prosz mnie posucha powiedzia doktor Caul. W ten sposb nie da si rozwiza
sprawy. Musi si pan uspokoi.
Jeeli si zbliycie, wywaymy drzwi, wemiemy jaki samochd i odjedziemy.
Billy, jest pan w bdzie. Takie zachowanie nic wam nie da. Zostalicie oskareni i moe si to
le skoczy. Ale takie zachowanie nie rozwizuje niczego. Nie bdziemy go tolerowa.
Billy nie sucha.
Psycholog Dave Malawista sprbowa przemwi mu do rozsdku.
Billy, prosz da spokj. Czy kiedykolwiek pozwolilimy, eby stao si panu co zego?
Powicilimy panu tyle czasu. Czy sdzi pan, e pozwolimy komu pana zabra ze szpitala? Chcemy
panu pomc, nie chcemy pogarsza pana sytuacji. Personel nie wierzy w te oskarenia. Wiemy, jak

dugo dziewczta byy na zewntrz i jak dugo przebywalicie tam wy. Dochodzenie powinno
doprowadzi do wnioskw korzystnych dla was.
Billy odstawi krzeso i wyszed z kta. Uspokoi si i mczyni opucili oddzia. Jednak wkrtce
Billy zacz ponownie zawodzi i paka. Holston za wci okazywa wrogo. Wci mwi o tym, e
go zabior, a to jeszcze bardziej wyprowadzao Billyego z rwnowagi.
Nie dadz nam szansy powiedzia Holston. Ju przedtem bylimy faszywie oskareni.
Poczekaj tylko, a zobaczysz, e si tu zakradn po kryjomu. Porw nas i nikt nas wicej nie
zobaczy.
Personel by bardzo zdenerwowany. Wszyscy czuli, e zanosi si na co niedobrego.

O trzeciej zaczynaa dyur druga zmiana. Do pracy przyszy starsze kobiety, Eileen McClellan
i Katherine Gillott, ktre zastpiy modsze koleanki. Pani Gillott bya zaskoczona, usyszawszy
o dochodzeniu w sprawie gwatu. Poinformowana o sytuacji przez koleanki z porannej zmiany
prbowaa uspokaja Milligana i Holstona. Ale pomimo jej wysikw obaj stawali si coraz bardziej
nerwowi. wiadczyy o tym ich spojrzenia i ruchy, a take fakt, e znowu zaczli mwi
o przesuchaniach i grocym im wizieniu. Odgraali si, e wywa tylne drzwi, jeeli kto
sprbuje wezwa ochron albo zbliy si do nich.
Nie chc, eby to si tak skoczyo powiedzia Billy. Wolabym umrze, ni tak skoczy.
Katherine Gillott prbowaa z nim rozmawia. Billy poprosi o amytal. Katherine zgodzia si,
eby pielgniarki day mu go. Billy uda si do nich po lekarstwo, a ona zaja si chwilowo innym
pacjentem.
Wtedy usyszaa gony omot i trzaski. Tylne drzwi zostay wyamane, a Gus Holston i Billy
Milligan biegli ju po schodach przeciwpoarowych. Pielgniarka dyurna, po raz drugi tego dnia,
wszcza alarm.
W chwil potem Katherine Gillott wezwano do telefonu. Czy moe zej na pierwsze pitro?
Zapano Billyego i Billy prosi, eby przysza. Kiedy si tam zjawia, zobaczya, e czterech mczyzn
przyparo Billyego do podogi.
Katherine powiedzia Billy prosz mi pomc. Prosz im nie pozwoli zrobi mi krzywdy.
Jeeli mnie zwi, przyjdzie Chalmer.
Nie, Danny, Chalmer tu nie przyjdzie. Moe si okaza, e bdziesz musia pj do izolatki.
Wyszede ze szpitala. Wyamae drzwi i wyszede. Musimy wic zamkn ci w izolatce.
Danny zacz szlocha.
Niech oni mnie puszcz.
Moecie panowie go puci powiedziaa Katherine.
Ochroniarze wahali si, nie wiedzc, czego mog si po Milliganie spodziewa.

 Wszystko bdzie w porzdku powiedziaa Katherine Gillott. On pjdzie ze mn. Prawda,

Danny?
Tak.
Zaprowadzia go na Oddzia Pity, do izolatki. Zaczekaa a odda jej swoje rzeczy osobiste. Nie
chcia jej da naszyjnika z grotem.
Wyjmij wszystko z kieszeni. Daj mi portfel.
Zauwaya, e ma przy sobie duo pienidzy.
Jeden z sanitariuszy zawoa niecierpliwie:
Wychod, Katherine, bo ci zamkn razem z nim.
Katherine zrozumiaa, e personel Oddziau Pitego boi si Milligana.
Wkrtce potem, gdy wrcia ju na oddzia przyj i intensywnego leczenia, zadzwonia do niej
pielgniarka z oddziau pitego i powiedziaa, e z Milliganem umieszczonym w izolatce co si
dzieje. Zasoni okienko obserwacyjne materacem, a personel boi si otworzy drzwi. Nie mog
wic zobaczy, co Milligan robi. Czy Katherine moe ponownie zej na d?
Katherine wzia ze sob sanitariusza, ktrego Billy zna. Znalazszy si na Oddziale Pitym,
stana pod drzwiami izolatki i zawoaa:
To ja, Katherine. Przyszam sprawdzi, co si z panem dzieje. Prosz si nie ba.
Weszli. Billy wydawa dziwne dwiki. Przypominao to gulgotanie lub odgosy krztuszenia si.
Na pododze lea zerwany acuszek, na ktrym nie byo grotu.
Doktor Sammi Michaels poleci przenie Billyego do pokoju z kiem, kiedy jednak personel
prbowa to zrobi, Billy stawia opr. Musiao si nim zaj kilku mczyzn.
W tym drugim pokoju zostaa z nim Katherine Gillott. Daa mu wody, a on, po wypiciu kilku
kubkw, wyplu grot. Pielgniarka zrobia mu zastrzyk, a Katherine porozmawiaa z nim przez
chwil. Zapewnia go, e do niego wrci i zachcia do odpoczynku. A potem wrcia na Oddzia
Przyj i Intensywnego Leczenia. Billy, przeraony, zosta sam.
Na drugi dzie rano, po przyjciu do pracy, Wanda, Pat Perry i Mike Rupe dowiedzieli si, e
Billy i Holston zostali przeniesieni na Oddzia Pity. Rupe chcia odwiedzi Billyego, ale dowiedzia
si, e nikt z Oddziau Przyj i Intensywnego Leczenia nie moe go widzie. Billy nalea teraz do
nich.
Kiedy zadzwonia siostra Billyego, Kathy, powiedziano jej, e wyniky pewne kopoty i jej brata
umieszczono na mskim oddziale zamknitym. Billy nie bdzie mg wyj i by obecny na lubie,
ktry mia si odby nazajutrz.
Nastpi przeciek i o caej historii dowiedziay si gazety. Dnia 3 padziernika 1979 roku
w Columbus Citizen-Journal ukaza si artyku pod tytuem STINZIANO UJAWNIA, E
MILLIGAN SFINANSOWA LIBACJ. Autorem artykuu by Erie Rosenman, ktry pisa:

W rod jeden ze stanowych legislatorw, Mike Stinziano, ujawni, e William S. Milligan,

gwaciciel cierpicy podobno na osobowo wielorak, by jednym z czterech pacjentw
uczestniczcych w libacji na terenach przyszpitalnych Atheskiego Orodka Zdrowia
Psychicznego.
Kongresman Mike Stinziano powiedzia, i tajne dochodzenie policyjne wykae, i Milligan
dostarczy dwm pacjentkom pienidze na zakup rumu. Kobiety wraz z Milliganem oraz
jeszcze jednym pacjentem urzdziy sobie potem libacj...
Kongresman stwierdzi, e zdarzenie to wskazuje na fakt, e personel orodka ma zbyt
ma kontrol nad tym, co si dzieje na jego terenie.
Z tego, co wiem, policja nie bdzie w stanie dowie, e kobiety zostay zgwacone
powiedzia Stinziano w rod. Ale zostanie stwierdzone, e obie kobiety dostay od Milligana
pienidze na zakup alkoholu, wyszy poza teren szpitala w celu dokonania zakupu, a potem
wrciy...
W zeszy pitek porucznik Richard Wilcox, nadzorujcy dochodzenie, owiadczy, e badania
majce na celu stwierdzenie, czy kobiety zostay zgwacone, czy te byy pijane, nie zostay
zakoczone, a ich wyniki nie zostan podane do publicznej wiadomoci przed zakoczeniem
dochodzenia.
Kongresman Stinziano twierdzi, e rda, z ktrych zaczerpn informacje o tych
zdarzeniach, s pewne.
Tego samego dnia pisarzowi pozwolono odwiedzi Oddzia Pity. Milligan nie pozna go. Wic
pisarz przedstawi mu si.
A tak powiedzia wtedy Milligan to pan jest tym facetem, ktry rozmawia z Billym.
A kim jest pan? zapyta pisarz.
Nie wiem.
Jak ma pan na imi?
Nie sdz, bym mia jakie imi.
Rozmawiali przez chwil, cho Milligan nie by wiadomy tego, co mu si przytrafio. W trakcie
rozmowy nastpoway dugie przerwy. Pisarz czeka wtedy, a jedna z osobowoci pojawi si
i dostarczy mu informacji. W pewnej chwili bezimienny powiedzia:
Nie pozwalaj mu ju malowa. W pokoju s dwa obrazy. Jeeli tu zostan, kto je zniszczy.
Pan powinien je zabra, moe przydadz si panu do ksiki.
Milligan wyszed z sali konferencyjnej, a potem wrci z dwoma obrazami. Jeden by
niedokoczony, niepodpisany i przedstawia ponur scen nocn czarne sylwetki drzew na
ciemnoniebieskim tle, czarn szop i krt ciek. Drugi by kolorowym pejzaem podpisanym
imieniem Tommy.

 Czy ty jeste Tommy? zapyta pisarz.

Nie wiem, kim jestem.

Nastpnego dnia rano Alana Goldsberryego wezwano do Sdu Prawa Zwyczajowego

rozpoznajcego sprawy cywilne i karne. Mia si stawi przed sdzi Rogerem J. Jonesem.
Zastpca prokuratora generalnego David Belinky wystpi w imieniu stanu Ohio z wnioskiem
o przeniesienie Milligana do Szpitala Stanowego dla Chorych Umysowo Przestpcw w Limie.
Gusa Holstona posano z powrotem do Lebanon.
Goldsberry zwrci si do sdziego Jonesa z prob o danie mu czasu na rozmow z klientem.
Jestem przekonany, e pan Milligan ma prawo wiedzie o tym wniosku, a take, na mocy
paragrafu 5122.20 ma prawo przynajmniej dowiedzie si, e moe poprosi o natychmiastow
rozpraw.
Poniewa nie zawiadomiono go o tym, ja pragn w jego imieniu prosi o przyznanie mu prawa do
rozprawy przeprowadzonej w jego obecnoci. Sdz, e obecne postpowanie nie daje mu takiej
szansy.
Sdzia nie zgodzi si, a Belinky wezwa na wiadka jedynie Russella Cremeansa, dowdc
ochrony w Atheskim Orodku Zdrowia Psychicznego. wiadkowi zadano nastpujce pytanie:
Czy wie pan o jakichkolwiek fizycznych atakach ze strony pana Milligana na kogo z personelu
szpitalnego, wystpujcych podczas ostatnich wydarze?
Tak. Zameldowa mi... zameldowa mi o tym kto o nazwisku M. Wilson, bdcy sanitariuszem,
a take ochroniarz majcy tamtego wieczoru dyur, pan Clyde Bamhart... Incydent ten zdarzy si
26 wrzenia 1979 roku... Uwaam, e mog by trudnoci z utrzymaniem pana Milligana na
oddziale zamknitym, na ktrym obecnie przebywa.
Czy, jako ochroniarz i dowdca ochrony, ma pan powane wtpliwoci co do... tego, e personel
orodka mgby zapobiec wyjciu pana Milligana poza jego teren, gdyby ten zechcia orodek
opuci?

 Tak, mam co do tego powane wtpliwoci.

Czy ma pan wiedz z pierwszej rki dotyczc wydarze, jakie nastpiy w w wieczr, gdy
byo usiowanie ucieczki?
Tak. Pan Milligan wraz z drugim pacjentem, panem Gusem Holstonem, wyamali drzwi na
Oddziale Przyj i Intensywnego Leczenia, na ktrym przebywali jako pacjenci. W celu rozbicia
zamka w drzwiach prowadzcych na schody przeciwpoarowe posuyli si krzesem. A potem zbiegli
po schodach. Obydwaj, Milligan i Holston, pobiegli potem na parking, gdzie sta samochd
Milligana i chcieli wsi do tego samochodu. Personel nie dopuci jednak do tego, eby Milligan
wsiad do samochodu. Wtedy obaj zbiegowie pobiegli za wzgrze. Trzech mczyzn zdoao schwyta
Milligana i zaprowadzi go na Oddzia Pity.
Po wysuchaniu zezna Cremeansa sdzia Jones przychyli si do wniosku biura ministra
sprawiedliwoci i postanowi, e Milligan zostanie przeniesiony do Limy.
Dnia 4 padziernika 1979 roku, o godzinie drugiej, Billy zosta zakuty w kajdanki i sptany
pasem. Nie pozwolono mu si poegna z nikim prcz doktora Caula i zawieziono go do pooonego
o 180 mil od Athens Stanowego Szpitala dla Chorych Umysowo Przestpcw w Limie.

ROZDZIA DWUDZIESTY
TRZECI

Columbus Dispatch, 5 padziernika 1979:

URZDNICY NAJWYSZEGO SZCZEBLA
PRZYSPIESZAJ PRZENIESIENIE MILLIGANA.
Autor: Robert Ruth
Wiarygodne rda podaj, e dziki bezporedniej interwencji stanowych urzdnikw
najwyszego szczebla, zajmujcych si sprawami zdrowia psychicznego, Williama S. Milligana,
gwaciciela cierpicego na chorob noszc miano osobowoci wielorakiej, przeniesiono do
Szpitala Stanowego w Limie bdcego placwk stosujc maksymalne rodki
bezpieczestwa.
polecenie przeniesienia zostao wydane po kilku rozmowach telefonicznych
przeprowadzonych w rod przez przedstawicieli Stanowego Departamentu Zdrowia
Psychicznego w Columbus z Atheskim Orodkiem Zdrowia Psychicznego, w ktrym Milligan
mia przebywa przez dziesi miesicy.
Dyrektor z Departamentu Zdrowia Psychicznego, pan Timothy Moritz, odby co najmniej
jedn z tych rozmw... Dwaj legislatorzy stanowi, demokrata Mike Stinziano z Columbus
i republikanin Claire Bali, Jr. z Athens, wielokrotnie skadali skargi w zwizku z tym, co sami

nazywali zbyt agodnym traktowaniem gwaciciela.

Zarwno Stinziano, jak i Bali pochwalili czwartkow decyzj przeniesienia Milligana do
placwki w Limie, cho Bali zauway: Ciekaw jestem, co spowodowao, e ta decyzja zostaa
podjta tak pno.
Kongresman Stinziano owiadczy, e bdzie nadal pilnie obserwowa rozwj wypadkw
zwizanych ze spraw Milligana i nie dopuci, by Milligana zwolniono z placwki, w ktrej
stosowane s maksymalne rodki ostronoci, zanim Milligan nie przestanie stanowi
zagroenia dla spoeczestwa.
Nastpnego dnia po przeniesieniu Milligana sdzia Judge S. Farrell Jackson z sdu
w Lancasterze wyda nastpujce orzeczenie dotyczce wniosku Milligana o uniewanienie jego
przyznania si do winy w sprawie o napad rabunkowy na aptek Graya:
Sd jest zdania, e ciar udowodnienia, e William S. Milligan cierpia dnia 27 marca 1975
roku na chorob umysow, spoczywa na oskaronym, Williamie S. Milliganie... Po dokadnym
przeanalizowaniu wszystkich dowodw sd nie jest przekonany, e dnia 27 marca 1975 roku
William Stanley Milligan by umysowo chory, niezdolny do zezna sdowych, czy te
niezdolny do przyznania si do winy, i dlatego nie zaistniaa oczywista niesprawiedliwo,
w zwizku z czym wniosek Williama Stanleya Milligana o wycofanie jego przyznania si do
winy zostaje oddalony.
Goldsberry zoy apelacj w Czwartym Objazdowym Sdzie Apelacyjnym Stanu Ohio,
uzasadniajc j tym, e sdzia Jackson niewaciwie oceni wag dowodw, przeciwstawiajc opinii
czworga wybitnych psychiatrw oraz psychologa opini jednej jedynej osoby, a mianowicie doktora
Browna.
Ponadto zoy w Sdzie Hrabstwa Allen w Limie wniosek, w ktrym stwierdza, e jego
klientowi nie dano moliwoci porozmawiania z adwokatem i e go przeniesiono do placwki
o ostrzejszym rygorze bez nalenego procesu.

W tydzie pniej w sdzie hrabstwa Allen w Limie, gdzie miano rozpatrywa wniosek
Goldsberryego o przeniesienie Milligana z powrotem do Athens, pisarz po raz pierwszy zobaczy
Billyego w kajdankach. By to Nauczyciel, ktry umiecha si potulnie.
Pozostawszy w pokoju tylko z Goldsberrym i pisarzem, Nauczyciel zacz opowiada o tym, jak
go przez ostatni tydzie leczono w Limie. Doktor Lindner, dyrektor kliniczny szpitala,
zdiagnozowa go jako pseudopsychopatycznego schizofrenika i zapisa stelazyn, jeden ze rodkw
psychotropowych nalecy do tej samej rodziny co fenactil i powodujcy pogbienie si
rozszczepienia.
Rozmawiali, dopki urzdnik sdowy nie zawiadomi ich, e arbiter jest ju gotw rozpocz
rozpraw. Goldsberry i Billy poprosili, eby pisarzowi pozwolono usi przy stole razem z nimi,
naprzeciwko zastpcy prokuratora generalnego Davida Belinkyego i powoanego przez niego
wiadka reprezentujcego stan Ohio, doktora Lewisa Lindnera, szczupego, brodatego czowieka
o wychudej twarzy, noszcego okulary w metalowych oprawkach. Patrzy on na Milligana
z nieukrywanym wyrazem szyderstwa na twarzy.
Po kilkuminutowej dyskusji pomidzy prawnikami a arbitrem ten ostatni podj decyzj bez
wysuchania zezna, jedynie na podstawie przepisw prawa. Decyzja brzmiaa nastpujco:
poniewa sdzia Jones orzek, e waciwym miejscem hospitalizacji Milligana jest Szpital Stanowy
w Limie i poniewa pod koniec listopada Milligan bdzie mia prawo przedstawi dowody podczas
rozprawy rewizyjnej, obecna rozprawa jest zbdna. Sd zadecyduje w cigu szeciu tygodni, czy
Milligan jest wci umysowo chory, czy te nie, i czy powinien przebywa w Limie.
Nauczyciel zwrci si do sdu nastpujcymi sowami:
Wiem, e musz poczeka na wznowienie leczenia. Przez ostatnie dwa lata lekarze powtarzali
mi: Musisz chcie uzyska pomoc od ludzi, ktrzy mog ci jej udzieli. Musisz cakowicie zaufa
swojemu lekarzowi, swojemu psychiatrze, swojemu zespoowi terapeutycznemu. Pragn jedynie
prosi, eby sd, podejmujc decyzj jak najszybciej, pomg mi we wznowieniu leczenia.
Panie Milligan powiedzia arbiter. Prosz mi pozwoli wypowiedzie si w tej sprawie.
Uwaam, e zakada pan bdnie, e w Szpitalu Stanowym w Limie nie moe pan by leczony.
No c odrzek Billy, patrzc na doktora Lindnera czowiek, zanim pomoc otrzyma, musi
by w stanie tej pomocy pragn, musi pragn leczenia i pomocy od okrelonej osoby. Musi tej
osobie ufa. Ja nie znam tych lekarzy. Po tym, co mi dotychczas powiedzieli, nie mam do nich
zaufania. A powiedzieli mi, e nie wierz w moj chorob. Owiadczam, e lkiem napawa mnie
perspektywa powrotu do szpitala, w ktrym nie bd leczony. To znaczy, bd tam leczony, ale na
inn chorob psychiczn. Bo ci lekarze dali mi jasno do zrozumienia, e nie wierz w osobowo
wielorak.
To jest zagadnienie o charakterze medycznym powiedzia arbiter. Nie jestemy dzisiaj

przygotowani do dyskusji na ten temat. Jednak paski adwokat moe to zagadnienie przedstawi
podczas rozprawy rewizyjnej. Wtedy rozwaymy, czy Lima jest dla pana waciwym miejscem.

Po rozprawie pisarz i Goldsberry odwiedzili Billyego w Limie. Przeszli przez kontrol

wykrywaczy metalu, pozwolili sprawdzi zawarto swoich teczek, przeszli przez jedne, a potem
drugie okratowane drzwi, a wreszcie specjalny funkcjonariusz zaprowadzi ich do pokoju wizyt.
W chwil pniej stranik wprowadzi tam Billyego. Billy by wci Nauczycielem. Podczas
dwugodzinnej rozmowy opowiedzia pisarzowi, jakie to wydarzenia, dziejce si w Athens,
doprowadziy do dochodzenia w sprawie domniemanego gwatu, oraz opisa, jak go przeniesiono do
Limy.
Pewnego wieczoru te dwie dziewczyny rozmawiay w hallu. Mwiy, e nie maj pracy ani
pienidzy. Zrobio mi si ich al. Wie pan, ja chyba jestem frajerem. Zaproponowaem im, eby
rozdaway ludziom moje naklejki na zderzaki i obiecaem, e bd im za to wypaca pensj.
Zgodziy si. Wziy poow naklejek, a ja im zapaciem.
W cztery dni pniej, po poudniu, obie znikny. Chciay si upi. Poszy do sklepu
monopolowego i kupiy butelk rumu.
Mnie nie wolno byo wychodzi z budynku bez asysty. Musia ze mn i albo kto z personelu,
albo pacjent, ktry wpisa si na list wychodzcych na spacer. Poszedem na spacer z Gusem
Holstonem. Katherine kontrolowaa czas spaceru.
Powiedziaa pniej, e nie bylimy na zewntrz duej ni dziewi czy dziesi minut.
Okrylimy tylko budynek. Podczas spaceru czuem si nieswojo. Byem wtedy zdezintegrowany.
Ktra z osobowoci wysza na spacer? zapyta pisarz.
Danny. Holston nie bardzo wiedzia, co o mnie myle. Nie wiedzia, na czym polega mj
problem. Okrajc budynek, usyszelimy, e Gusa woaj dziewczyny. Woay te mnie, imieniem
Billy. Kiedy do nas podeszy, byy bardzo pijane. Jedna trzymaa... chyba butelk pepsi. Pepsi
miaa janiejszy ni zwykle kolor, wic musiaa zawiera alkohol. Od dziewczyn czu byo alkohol.
Nauczyciel opisa, jak jedna z dziewczt, ktra zauwaya, e on jest Dannym, a nie Billym,
przysuna si do Gusa i powiedziaa:
Zaprowad go na oddzia i wr do nas sam. On jest nam niepotrzebny.
Gus odpowiedzia, e nie moe tego zrobi. Zanim oddali si wraz z Dannym, jedna z dziewczt
zwymiotowaa mu na koszul. Cz wymiocin wyldowaa na nogawce spodni Dannyego.
Danny odskoczy, zrobio mu si niedobrze. Zakry sobie twarz domi. Gus zacz wrzeszcze na
dziewczyny i kl. Obaj z Dannym odwrcili si na picie i ruszyli w stron budynku szpitala.
Dziewczta szy za nimi, chichoczc i klnc, a potem skrciy wybrukowan drog prowadzc na
cmentarz.

 I to wszystko powiedzia Nauczyciel.

Nie mia pewnoci, jak byo z Holstonem, ale on sam nie tkn adnej z dziewczt.
Te osiem dni w Limie to byo pieko mwi dalej. Wie pan, ja napisz o pewnych rzeczach,
ktre mi si tutaj przytrafiy. I przyl panu ten opis.
Po skoczonej wizycie Nauczyciel przeszed przez wykrywacz metalu. Sprawdzano w ten sposb,
czy czego nie przemyca, czy odwiedzajcy czego mu nie przynieli. Odwrci si i pomacha
pisarzowi rk na poegnanie.
Zobaczymy si pod koniec listopada na rozprawie rewizyjnej. A tymczasem bd do pana pisa.

Pisarz usiowa umwi si na rozmow z doktorem Lindnerem, ale przez suchawk telefoniczn
pada wroga odpowied:
Uwaam, e cay ten rozgos nie suy jego terapii.
To nie my szukamy rozgosu odrzek pisarz.
Nie mam ochoty duej na ten temat rozmawia powiedzia Lindner i odoy suchawk.
Pisarz poprosi o zezwolenie na swj udzia w grupowym zwiedzaniu Szpitala Stanowego w Limie
i z pocztku to zezwolenie otrzyma. Jednak w przeddzie wycieczki zatelefonowano do niego
i powiadomiono go, e doktor Lindner oraz dyrektor szpitala Hubbard odwouj jego udzia
w zwiedzaniu, a take e ochron szpitala poinformowano, e pisarz nie moe mie nigdy wstpu na
teren placwki.
Gdy pisarz zwrci si z zapytaniem o powd takiej decyzji, zastpca prokuratora generalnego
David Belinky poinformowa go, e urzdnicy szpitalni powiadomili go, e pisarz jest podejrzany
o dostarczanie narkotykw dla Milligana. Pniej jednak uzasadniono decyzj tym, e obecno
pisarza nie jest podana ze wzgldw terapeutycznych.

Trzydziestego listopada byo zimno. Ziemi pokrywa pierwszy nieg. Budynek sdu hrabstwa

Allen by stary, a na sali trzeciej, cho moga pomieci z pidziesit osb, wikszo krzese bya
pusta. Rozprawa rewizyjna Milligana odbywaa si przy drzwiach zamknitych dla publicznoci
i mediw, jednak kamery telewizyjne czekay na zewntrz.
Nauczyciel, skuty kajdankami, siedzia midzy swoimi adwokatami. Poza adwokatami na sali
byli obecni Dorothy i Del Moore oraz pisarz, ktrym sd zezwoli wystpi w roli obserwatorw.
A ponadto: James OGrady, zastpca prokuratora hrabstwa Franklin, William Jan Hans,
przedstawiciel wydziau penitencjarnego, oraz Ann Henkiner, prawniczka i obserwatorka
z ramienia Orodka Zdrowia Psychicznego Gminy Poudniowo-Zachodniej w Columbus.
Sdzia David R. Kinworthy, gadko wygolony, przystojny mody czowiek o ostrych rysach,
przypomnia histori sprawy od 4 grudnia 1978 roku kiedy to Milligan zosta uniewinniony
w zwizku z niemonoci przypisania mu winy z powodu choroby umysowej a do dnia
dzisiejszego. Obecna rozprawa, powiedzia sdzia, odbywa si zgodnie z ustawami Znowelizowanego
Kodeksu Stanu Ohio, a w szczeglnoci z paragrafem 5122 rozdziau 15 tego kodeksu.
Wniosek zastpcy prokuratora generalnego Belinkyego, dotyczcy odseparowania wiadkw,
zosta uwzgldniony, a wniosek mecenasa Stevea Thompsona, dotyczcy powrotu Billyego
Milligana do Athens ze wzgldu na usterki proceduralne towarzyszce jego przeniesieniu do Limy,
uwzgldniony nie zosta.
Po rozpatrzeniu tych wstpnych wnioskw rozpocza si rozprawa.
Pierwszym wiadkiem z ramienia stanu by szedziesiciopicioletni doktor Frederick Milkie,
niski, gruby psychiatra ubrany w powypychane na kolanach spodnie i luny sweter. Jego ciemne
wosy byy gadko przylizane. Milkie przechadza si kaczym chodem midzy stoem stojcym koo
Belinkyego (zza ktrego mia pniej zabiera gos jako konsultant stanowy) a stanowiskiem dla
wiadkw.
Doktor Milkie zezna, e widzia Milligana dwa razy, raz krtko 24 padziernika 1979 roku,
kiedy pacjent zosta przeniesiony pod jego opiek do Limy, a pniej po raz drugi 30 padziernika,
kiedy dokonywa ponownego przegldu planu terapii pacjenta. Pozwolono mu take obserwowa
Milligana dzi rano. Obserwowa go przed rozpraw przez p godziny, chcc si przekona, czy
w cigu miesica zasza w nim jaka zmiana. Doktor Milkie stwierdzi, e przed miesicem
zdiagnozowa Milligana jako czowieka cierpicego na zaburzenie osobowoci i antyspoecznego,
a take nkanego psychoneurotycznym lkiem, ktremu towarzysz objawy depresyjne
i dysocjacyjne.
David Belinky, prawnik o chopicej twarzy i kdzierzawych wosach, zapyta powoanego przez
siebie wiadka:
Czy stan Milligana jest dzisiaj taki sam?
Tak odrzek Milkie. Milligan jest psychicznie chory.

 Jakie ma objawy?
Jego zachowanie jest nie do zaakceptowania powiedzia doktor Milkie, patrzc na Billyego.
Milligan jest przestpc oskaranym o gwaty i rabunki. Nie potrafi prawidowo funkcjonowa
w rodowisku, jest jednostk, na ktr kara nie oddziauje korzystnie.
Milkie powiedzia te, e rozwaa diagnoz mwic o osobowoci wielorakiej, ale nie stwierdza
u Milligana objaww tej choroby. Odpowiadajc na pytania Belinkyego, doda, e uwaa, i
Milligan stwarza wysokie ryzyko samobjstwa i jest niebezpieczny dla otoczenia.
Pacjent ten nie robi postpw powiedzia Milkie. Jest arogancki, nie wsppracuje. Nie
akceptuje swego otoczenia.
Zapytany przez Belinkyego, jak traktowa swego pacjenta, Milkie odrzek:
Ze zrcznym lekcewaeniem.
Dalej Milkie zezna, e przepisa Milliganowi pi miligramw stelazyny. Nie dao to
zauwaalnych negatywnych efektw, poniewa jednak nie zaobserwowano rwnie efektw
pozytywnych, postanowi odstawi ten przeciwpsychotyczny lek. Powiedzia sdowi, e jego
zdaniem Milligan musi przebywa w placwce, w ktrej stosuje si maksymalne rodki
bezpieczestwa i e Lima jest w Ohio jedyn placwk nadajc si dla niego.
Poddany krzyowemu ogniowi pyta przez Stevea Thompsona, Milkie stwierdzi, e odrzuci
diagnoz mwic o osobowoci wielorakiej, poniewa nie dostrzega symptomw tej choroby.
Ponadto, osobicie, nie akceptuje definicji osobowoci wielorakiej, zamieszczonej w drugim wydaniu
Podrcznika diagnostycznego i statystycznego.
Wykluczyem osobowo wielorak tak samo, jak wykluczyem syfilis, widzc wynik analizy
jego krwi. Bo po prostu jej nie byo.
Jakie zaobserwowa pan objawy?
Gniew, panik. Sprawy nie ukaday si tak, jak Milligan sobie yczy. Gdy opanowuje go
gniew, Milligan dziaa impulsywnie.
Thompson zmarszczy brwi.
Czy chce pan powiedzie, e czowiek, ktry odczuwa gniew lub jest przygnbiony, jest
czowiekiem psychicznie chorym?
Tak.
Czybymy wszyscy nie odczuwali czasami gniewu i przygnbienia?
Milkie rozejrza si po sali i wzruszy ramionami.
Wszyscy s psychicznie chorzy.
Thompson popatrzy na wiadka, a potem co sobie zapisa.
Czy Billy panu ufa?
Nie.

 Czy robiby wiksze postpy, gdyby mia do czynienia z kim, do kogo ma zaufanie?
Tak.
Wysoki Sdzie, nie mam wicej pyta do wiadka.

Przed przerw na lunch Alan Goldsberry przedstawi pisemne zeznanie pod przysig zoone
trzy dni wczeniej przez doktora Caula. Chcia je zaprezentowa, zanim powoa innych swoich
wiadkw, doktora Georgea Hardinga Juniora, doktor Stell Karolin oraz psychologa, Dorothy
Turner.
Zeznanie rozpoczynao si pytaniem Stevea Thompsona, skierowanym do doktora Caula, na
temat prawidowego leczenia pacjentw z osobowoci wielorak:
Czy mgby pan, panie doktorze, powiedzie mi, jakie s paskim zdaniem, zasadnicze
wymagania dotyczce programu leczenia osoby zdiagnozowanej jako cierpicej na osobowo
wielorak?
Doktor Caul, posugujc si notatkami, a take swoim listem do Goldsberryego, wysanym 19
listopada, odpowiedzia szczegowo:
Leczenie pacjenta, w przypadku ktrego diagnoza brzmi: osobowo wieloraka, powinno by
podejmowane wycznie przez profesjonalist w zakresie zdrowia psychicznego, najlepiej
psychiatr odpowiadajcego nastpujcym kryteriom:
Po pierwsze: psychiatra ten musi uznawa t chorob. Leczenie nie powinno by
podejmowane przez kogo, kto w ni nie wierzy.
Po drugie: jeeli psychiatra ten nie ma dowiadczenia, ale chce podj si leczenia i uznaje
t chorob, to powinien by nadzorowany przez koleg posiadajcego dowiadczenie i wiedz
w tym zakresie albo przynajmniej powinien si z takim koleg stale konsultowa.
Po trzecie: psychiatra taki, w razie potrzeby, powinien si umie posuy technik hipnozy
jako pomocnicz technik terapeutyczn. Nie jest to konieczne, ale zdecydowanie podane.
Po czwarte: psychiatra taki powinien zna istotn literatur fachow dotyczc tej choroby
i jej leczenia, powinien uczestniczy w jakiej formie permanentnej edukacji w tym zakresie.
Po pite: psychiatr takiego powinna cechowa wielka cierpliwo, jak rwnie tolerancja
i wytrwao. Leczenie tego rodzaju przypadkw wymaga trwaego oddania czemu, co
z pewnoci okae si dug, mozoln i trudn terapi.
A oto niektre oglne zasady terapii, uznawane obecnie przez tych, ktrzy leczyli
pacjentw z osobowoci wielorak:
Po pierwsze: wszystkie osobowoci pacjenta musz zosta zidentyfikowane i uznane.
Po drugie: prowadzcy terapi musi upewni si, jakie s przyczyny istnienia

poszczeglnych osobowoci.
Po trzecie: prowadzcy terapi musi chcie prowadzi terapi ze wszystkimi osobowociami,
prbujc doprowadzi do zmiany.
Po czwarte: prowadzcy terapi musi skupi si na wszelkich dajcych si zidentyfikowa
cechach pozytywnych oraz podj prb doprowadzenia do pewnego kompromisu pomidzy
alternatywnymi osobowociami, zwaszcza tymi, ktre mog stanowi zagroenie dla
osobowoci podstawowej lub pozostaych osobowoci.
Po pite: pacjent musi zda sobie w peni spraw z charakteru i zakresu swoich problemw,
a podczas terapii naley mu pomaga przyczynia si do dochodzenia do pozytywnego jej
zakoczenia. Innymi sowy, pacjent musi sta si wiadomy procesu terapeutycznego, a nie
by jedynie biernym odbiorc terapii.
Po szste: naley unika lekw przeciwpsychotycznych, poniewa jest rzecz do znan, e
leki takie mog powodowa fragmentacj, a take wywoywa inne skutki uboczne, szkodliwe
dla terapii.
Sprawy wyej wymienione stanowi tylko cz spraw zwizanych z terapi tego rodzaju
przypadkw. Powyszy opis nie jest w adnym razie kompletnym opisem sposobu
przeprowadzania takiej terapii.
W dalszych czciach pisemnego zeznania doktora Caula powysze kryteria zostay omwione
bardziej szczegowo.
Kiedy Belinky, poddajc doktora Caula ogniowi krzyowych pyta, zasugerowa, e ten mwi
o optymalnych warunkach leczenia osobowoci wielorakiej, doktor Caul odpowiedzia ostro: Nie,
prosz pana, wcale nie twierdz, e warunki te s optymalne. Powiedziabym nawet, e s to
wymagania minimalne. Uwaam, e warunki takie s niezbdne dla zapocztkowania terapii
pacjenta z osobowoci wielorak, gdy inaczej, przy braku takich warunkw, powinno si takiego
pacjenta zostawi w spokoju i nie leczy go wcale.
Gdy po lunchu przywieziono Milligana ze szpitala, okazao si, e Milligan zmieni koszul. Pisarz
nabra podejrze, e Nauczyciel znikn ze wiata.
Goldsberry i Thompson powoali na wiadka doktora Georgea Hardinga Juniora. Po opisaniu
wasnego zaangaowania w przypadek Milligana doktor Harding stwierdzi, e nadal uwaa, i
Orodek w Athens jest waciwym miejscem dla leczenia Billyego.
Panie doktorze zapyta go Belinky czy osobowo wieloraka nie jest czym bardzo
rzadkim?
Rzeczywicie, jest czym rzadkim.

 Czy my wszyscy nie jestemy, tak w rodku, rnymi ludmi?

Rnica odrzek doktor Harding polega tym, e u chorych wystpuje amnezja.
W jaki sposb mona udowodni istnienie amnezji? Czy amnezji nie mona udawa?
Bylimy bardzo skrupulatni powiedzia Harding. Badalimy to wielokrotnie.
Podchodzilimy do tego sceptycznie. U Milligana amnezja bya prawdziwa. On nie udawa.
Panie doktorze zapyta Goldsberry, gdy wiadek przeszed w jego rce czy pan, podczas
dochodzenia do paskiej diagnozy, posugiwa si historiami choroby i inn dokumentacj
szpitaln?
Tak. Posugiwalimy si wszystkim, co byo dostpne.
Czy sdzi pan, e jest konieczne, by psychiatra w procesie dochodzenia do diagnozy
zapoznawa si z dokumentacj z przeszoci i opiniami innych leczcych pacjenta lekarzy?
Uwaam, e jest to rzecz o znaczeniu absolutnie podstawowym.
Doktor Harding, po zapoznaniu si z zeznaniem doktora Caula, przedstawiajcym kryteria
waciwego leczenia osobowoci wielorakiej, stwierdzi, i jest to doskonay opis takiej kuracji,
i zgodzi si, e przedstawia on wymagania minimalne.
Po Hardingu wystpia psycholog Dorothy Turner, ktra zeznaa, e przed procesem widywaa
Billyego prawie co dzie i zbadaa za pomoc testw inteligencj kilku jego osobowoci.
Jakie byy wyniki tych bada? zapyta Goldsberry.
Dwie osobowoci miay iloraz pomidzy 68 a 70. Jedna charakteryzowaa si inteligencj
przecitn. A jedna bya wybitna, miaa iloraz 130.
Czy jest moliwe zapyta Belinky by te rnice w ilorazie byy wynikiem tego, e badany
udawa?
W adnym wypadku powiedziaa Dorothy Turner, a w jej gosie zabrzmia gniew. Nie mam
adnych wtpliwoci, e te rnice nie mogy by efektem udawania.
Doktor Stella Karolin zeznaa, e postawia tak sam diagnoz jak Dorothy Turner, doktor
Cornelia Wilbur i doktor George Harding, badajc Milligana niezalenie od nich wszystkich.
Spotykaa si z Milliganem w kwietniu, czerwcu i lipcu tego roku i uwaa, e posiada on wci
osobowo wielorak.
A co, jeeli Milligan ma jeszcze jakie inne problemy psychiczne? zapyta Belinky.
Osobowo wielorak trzeba leczy w pierwszej kolejnoci odrzeka Stella Karolin. Moliwe,
e Milligan ma jeszcze inne problemy psychiczne. Poszczeglne osobowoci mog by chore na
rne choroby. Jednak problem obejmujcy cao jego psychiki musi by leczony najpierw.
Czy uwaa pani, e w Athens Milligan by leczony prawidowo?
Tak.
Goldsberry przedstawi doktor Karolin pisemne zeznanie doktora Caula. Po zapoznaniu si z nim

doktor Stella Karolin kiwna gow i zgodzia si, e przedstawione s w nim minimalne
podstawowe wymagania w stosunku do leczenia osobowoci wielorakiej.
Po zoeniu zezna doktorowi Hardingowi doktor Karolin i Dorothy Turner pozwolono pozosta
na sali sdowej w roli obserwatorw.

Tego dnia, o trzeciej pitnacie po poudniu, Billyemu Milliganowi po raz pierwszy w jego yciu
pozwolono zeznawa we wasnej sprawie.
Poniewa by skuty kajdankami, trudno mu byo pooy lew do na Biblii i podnie do
praw. Prbujc to uczyni, pochyli si i umiechn. A potem, po zoeniu przysigi, e bdzie
mwi prawd, ca prawd i tylko prawd, usiad i podnis wzrok na sdziego.
Panie Milligan powiedzia do niego sdzia Kinworthy zwracam panu uwag, e cho ma pan
prawo bra udzia w tym postpowaniu, to nie moe pan zosta zmuszony do skadania zezna.
Moe pan milcze.
Billy kiwn gow.
Alan Goldsberry zacz mu zadawa swoim cichym gosem precyzyjne pytania.
Chciabym zapyta pana o leczenie, ktremu jest pan poddawany w Szpitalu Stanowym
w Limie. Czy jest pan poddawany hipnoterapii?
Nie.
A terapii grupowej?
Nie.
A muzykoterapii?
Billy spojrza na sdziego.
Zaprowadzono nas raz do sali, w ktrej sta fortepian i kazano nam tam siedzie. Nie byo
z nami terapeuty. Siedzielimy tam po prostu przez par godzin.
Czy ma pan zaufanie do doktora Milkiego? zapyta Goldsberry.
Nie. Zapisa mi stelazyn. Pogorszyo mi si po niej.
Jak opisaby pan swoj kuracj?
Kiedy przyjechaem do szpitala, znalazem si na oddziale dwudziestym drugim. Psycholog by
dla mnie bardzo nieuprzejmy. Zasnem.
Kiedy dowiedzia si pan, e ma pan osobowo wielorak?
W szpitalu Hardinga. Z pocztku przyjmowaem to na wiar, ale przekonaem si o tym
dopiero wtedy, kiedy zobaczyem film wideo w Atheskim Orodku Zdrowia Psychicznego.
Dlaczego, paskim zdaniem, zachorowa pan na t chorob?
Powodem byo to, co zrobi mi mj ojczym. Nie chciaem ju by sob. Nie chciaem by Billym
Milliganem.

 Czy mgby pan poda jaki przykad na to, co dzieje si z kim, kto ma osobowo wielorak?
To jest tak... Na przykad... pewnego dnia, w swoim mieszkaniu, staem przed lustrem
i goliem si. Miaem wtedy kopoty. Przeprowadziem si wanie do Columbus i czuem si le, bo
z rodzin nie rozstaem si w zgodzie. Staem przed lustrem i goliem si, i zrobio si tak, jakby
zgasy wiata. Panowa spokj. Kiedy otworzyem oczy, znajdowaem si w samolocie.
Przestraszyem si nie na arty. Nie wiedziaem, dokd lec, dopki nie wyldowalimy i nie
zorientowaem si, e jestem w San Diego.
Na sali sdowej panowaa cisza. Sdzia sucha uwanie. Kobieta obsugujca urzdzenie
rejestrujce podniosa wzrok na Billyego i patrzya na niego zdumiona z otwartymi ustami.
David Belinky wsta, eby podda Billyego krzyowemu ogniowi pyta.
Billy, dlaczego mia pan zaufanie do doktora Caula, a nie ufa pan lekarzom ze szpitala
w Limie?
Miaem dziwne zaufanie do doktora Caula od chwili, kiedy go poznaem. Policjant, ktry rok
temu transportowa mnie do jego szpitala, zaoy mi kajdanki bardzo ciasno. Tu Billy podnis
rce, eby pokaza, jak lune s jego kajdanki tym razem. Doktor Caul skrzycza tego policjanta
i kaza mu zdj mi kajdanki. Bardzo szybko zorientowaem si, e doktor Caul jest po mojej
stronie.
Czy nie byoby lepiej, gdyby pan wsppracowa z lekarzami w Limie? zapyta Belinky.
Nie mog sam sobie zaaplikowa terapii powiedzia Billy. Metody traktowania pacjentw
na Oddziale A przypominaj do zudzenia traktowanie owiec podczas kpieli dezynfekcyjnej.
W Athens miewaem nawroty, ale musiaem si nauczy z nich wychodzi. Tam wiedziano, jak si
z takimi rzeczami obchodzi nie za pomoc kar, ale za pomoc terapii.
Podczas swego wystpienia kocowego Belinky stwierdzi, e sd musi udowodni jedynie, e
pozwany jest psychicznie chory i podlega hospitalizacji. Diagnoza nie musi by udowodniona.
Jedynymi zeznaniami dotyczcymi aktualnego stanu pozwanego s zeznania doktora Caula
i doktora Milkiego. Doktor Caul z naciskiem stwierdzi, e Billy Milligan jest wci psychicznie
chory, a doktor Milkie e Szpital Stanowy w Limie stanowi najmniej restryktywne rodowisko,
w jakim naley leczy tego pacjenta.
Nakaniam Wysoki Sd oznajmi by skierowa go do Limy.
Steve Thompson w swojej rekapitulacji podkreli, e bardzo wybitni psychiatrzy przedstawili
sdowi zgodn opini e Billy Milligan cierpi na chorob okrelan mianem osobowoci
wielorakiej.
Skoro to zostao stwierdzone, powstaje pytanie: w jaki sposb naley go leczy? powiedzia
Thompson. Biegli ci, biorc pod uwag stan Billyego Milligana, zgadzaj si, e naley go
skierowa do Athens, gdy jest to najodpowiedniejsza placwka mogca prowadzi jego leczenie.

Wszyscy ci biegli s zgodni co do tego, e Milliganowi potrzebne jest dugotrwae leczenie.

Czwartego padziernika zosta on przeniesiony do Limy i zbadany przez lekarza, ktry twierdzi, e
nie zapozna si z dotychczasow histori jego choroby ani przebiegiem leczenia, i oznajmia, e
Billy Milligan stanowi zagroenie dla siebie i otoczenia. A w jaki sposb lekarz ten dochodzi do
tego wniosku? Na podstawie uprzednio uformowanych przekona, Wysoki Sdzie. Na podstawie
dowodw, ktre straciy aktualno. Doktor Milkie twierdzi, e Billy Milligan manifestuje
antyspoeczne zachowania. Doktor Milkie twierdzi, e stan Billyego Milligana si nie poprawi.
Wysoki Sdzie, jest oczywiste, e doktor Milkie nie jest specjalist w zakresie leczenia choroby
noszcej nazw osobowoci wielorakiej. A specjalici w tym zakresie s po stronie Billyego
Milligana.
Sdzia Kinworthy oznajmi, e rozpatrzy spraw i wyda wyrok w czasie nie duszym ni dziesi
dni. Do czasu jego ogoszenia Milligan pozostanie w Limie.
Dziesitego grudnia 1979 roku sd wyda nastpujcy wyrok:
1. Pozwany jest osob chor psychicznie, a choroba jego powoduje zaburzenia mylenia,
nastroju, postrzegania, orientacji i pamici, w znacznym stopniu upoledzajce zdolno
sdzenia i wpywajce na zachowanie oraz zdolno rozpoznawania rzeczywistoci.
2. Choroba psychiczna pozwanego jest chorob okrelan mianem osobowoci wielorakiej.
3. Pozwany jest osob chor psychicznie, podlegajc hospitalizacji na podstawie polecenia
Sdu, gdy z powodu swej choroby stwarza powane ryzyko, i wyrzdzi szkod fizyczn sobie
samemu, o czym wiadcz jego groby, e popeni samobjstwo, a ponadto stwarza powane
ryzyko, i wyrzdzi szkod fizyczn komu innemu, o czym wiadcz niedawne przypadki jego
agresywnego zachowania. Poza tym dla pozwanego ze wzgldu na jego chorob byoby
korzystne leczenie szpitalne. Potrzebuje on takiego leczenia, o czym wiadczy jego
zachowanie, stanowice zagroenie dla istotnych praw zarwno innych ludzi, jak i jego
wasnych.
4. Pozwany, ze wzgldu na swoj chorob psychiczn, jest niebezpieczny zarwno dla siebie,
jak i dla otoczenia i dlatego wymaga hospitalizacji w placwce, w ktrej stosowane s
maksymalne rodki bezpieczestwa.
5. Poniewa pozwany zosta zdiagnozowany jako cierpicy na chorob okrelan mianem
osobowoci wielorakiej, jego leczenie powinno pozostawa w zgodzie z t diagnoz.
Zaleca si wic, aby wyej wymieniony pozwany zosta umieszczony w Szpitalu Stanowym
w Limie w stanie Ohio, gdzie zostanie poddany leczeniu pozostajcemu w zgodzie z diagnoz
okrelajc go jako osob cierpic na osobowo wielorak, i by opiecztowane kopie
niniejszego wyroku zostay przekazane do Szpitala Stanowego w Limie w stanie Ohio.

David R. Kinworthy, sdzia

Sd Prawa Zwyczajowego Hrabstwa Allen
Wydzia Spraw Spadkowych, Testamentowych
i Opiekuczych

Dnia 18 grudnia Billy zadzwoni do pisarza z mskiej izby chorych Szpitala Stanowego w Limie.
Przebywa w izbie, gdy zosta ciko pobity przez kogo z personelu szpitala. Adwokat szpitala,
ktry zosta ustanowiony jego kuratorem procesowym, zrobi mu aparatem typu polaroid zdjcia,
pokazujce prgi na plecach, powstae wskutek pobicia kablem elektrycznym. Billy mia ponadto
posiniaczon twarz i podbite oczy oraz dwa zamane ebra.
Administracja szpitala zoya owiadczenie dla prasy stwierdzajce, e po sprzeczce z kim
spord personelu szpitalnego u Milligana nie stwierdzono adnych uszkodze ciaa poza tymi,
ktre najprawdopodobniej spowodowa sam.
Na drugi dzie, po wizycie mecenasa Stevea Thompsona, administracja szpitala wycofaa si
z tych stwierdze i potwierdzia, e Milligan zosta ciko poszkodowany. Wezwano zarwno FBI,
jak i policj, w celu przeprowadzenia dochodzenia i ewentualnego oddania sprawy w rce wielkiej
awy przysigych, rozpoznajcej zasadno oskarenia przed waciwym procesem.
Thompson by oburzony tym, co powiedzia mu Billy, a take adwokat szpitala. Wyda
owiadczenie, ktre nadao jedynie radio.
Kady, kto zostaje uwiziony, ma prawo do ochrony swoich praw obywatelskich powiedzia
dziennikarzowi a zgodnie z prawem pisanym stanu Ohio pacjenci posiadaj prawa przyznane przez
niedawno uchwalon poprawk do ustawy o zdrowiu psychicznym i bdce prawami obywatelskimi
pacjentw. Na mocy prawa obowizujcego w Stanach Zjednoczonych s oni take chronieni przez
ustawy federalne dotyczce praw obywatelskich. Te za mog by egzekwowane przez sd. Jest za
wczenie na to, by powiedzie, co nastpi w tym przypadku.
W Trzecim Miesicznym Przegldzie Planw Leczenia Szpitala Stanowego w Limie, noszcym

dat 2 stycznia 1980 roku, stwierdzano, co nastpuje:

Plan leczenia pacjenta jest aktualny i waciwy dla jego schorzenia.
Diagnoza brzmi: (1) Schizofrenia pseudopsychopatyczna (DSM II, 295.5) z epizodami
dysocjacyjnymi; (2) osobowo antyspoeczna, podtyp wrogi (DSM II, 301.7); (3) alkoholizm
(DSM II, 303-2) stwierdzany na podstawie historii; oraz uzalenienie od narkotykw,
substancji pobudzajcych (304.6), stwierdzane na podstawie historii.
Kilka tygodni temu wskutek tego, e da upust agresji pacjent zosta umieszczony na
mskim oddziale zamknitym.
Sdzimy, e rozgos, jaki jego sprawie nadaa prasa, wpyn na pacjenta niekorzystnie.
Pacjent uwaa si za gwiazd... Pan Milligan posiada zdecydowane cechy psychopatyczne.
Jak z kadym pacjentem o cechach psychopatycznych, trudno jest sobie z nim poradzi.
...Ponadto pacjent posiada liczne cechy charakterystyczne dla osobowoci histerycznej.
Pomimo e zaburzenie to spotyka si przewanie u kobiet, istniej te liczne przypadki
osobowoci histerycznej u mczyzn. Nie naley wyklucza take i tego schorzenia.
[podpisano] Lewis A. Lindner, doktor nauk medycznych
psychiatra 1/4/80
[podpisano] J. William McIntosh, doktor filozofii
psycholog 1/4/80
[podpisano] John Doran, magister nauk humanistycznych
asystent psychologa 1/7/80
Alan Goldsberry i Steve Thompson, oburzeni na to, e Szpital Stanowy w Limie nie stosuje si
do zalecenia sdu, mwicego, e u Milligana naley leczy osobowo wielorak, wystpili
z wnioskiem o uznanie wadz szpitala oraz Stanowego Departamentu Zdrowia Psychicznego Stanu
Ohio winnymi obrazy sdu. Wywierali ponadto presj na Stanowe Biuro Dyrektora do spraw
Zdrowia Psychicznego, by spowodowao przeniesienie Billyego do szpitala stosujcego mniej
restrykcyjne metody.

Przebywajcy na oddziale zamknitym Szpitala Stanowego dla Chorych Umysowo Przestpcw

w Limie zdezintegrowany Billy Milligan poprosi kogo z personelu o owek i zacz pisa pierwszy
z serii swoich listw do pisarza.
Nagle pisa w drzwiach pojawi si jeden z sanitariuszy i rykn na pacjentw Oddziau
22:
Dobra, wy gupie skurwysyny, macie oprni t cholern sal dzienn. No, rusza si.
ALE JU!
A potem, zaczerpnwszy tchu i przesunwszy w ustach niedopaek cygara, wybekota:
Zawoamy was, dupki, kiedy szyby ju bd czyste, ale do tego czasu macie trzyma swoje
jebane tyki w swoich pokojach.
Pod jego wciekym spojrzeniem grupka pacjentw poruszya si. Wstawali ze swoich
krzese o twardych oparciach i, poruszajc si jak zombi, szli do swoich pokojw. Gdy tam
kolejno znikali, zamykay si za nimi z trzaskiem ogromne, elazne drzwi. Mczyni
o pozbawionych wyrazu twarzach, z ociekajcymi rcznikami zawizanymi pod brod niby
liniaki, poruszali si jeszcze wolniej ni tamci, a potnie zbudowani sanitariusze popdzali
ich, walc po plecach szerokimi pasami i nie pozwalajc zachowa nawet resztki godnoci.
Fenactil, prolixin, haldol oraz wszelkie inne dostpne na rynku leki psychotropowe zapewniaj
tu bezwzgldne posuszestwo, wic daje si je pacjentom garciami, jak cukierki. Nie ma
mowy o ludzkiej godnoci. Nie jestemy ludmi. Trzask!
Gdy wchodziem do ciasnego, przyprawiajcego o klaustrofobi pomieszczenia o wymiarach
osiem stp na dziesi, wydawao mi si, e sztywniej mi wszystkie stawy. Pocignem drzwi.
Trzask. Usadowienie si na ku jest cikim zadaniem do wykonania, ale jako mi si udao
dopasowa wasne ciao do plastikowego materaca. Siedzc w tej otchani nicoci,
postanowiem posuy si wyobrani. Zaczem wpatrywa si w przeciwleg cian, z ktrej
odpada farba. Bo patrzc na ni, potrafi wyczarowywa rne sylwetki, ktre potem staram
si zidentyfikowa. Dzisiaj z uszczcej si ciany wyaniay si tylko twarze stare, brzydkie
i zniszczone yciem. Byo to przeraajce, ale wszedem w to. ciana miaa si do mnie.
Nienawidz tej ciany. Do cholery z t cian! Ona podchodzi do mnie coraz bliej i mieje si
coraz goniej. Pot zalewa mi oczy, szczypa w oczy, ale staraem si ich nie zamyka. Musz
uwaa na t cian, bo inaczej, miejc si gono, ruszy naprzd i mnie zmiady. Bd tkwi
w bezruchu i uwaa na t cholern, ryczc ze miechu cian. Czterystu dziesiciu mczyzn,
uwaanych za psychicznie chorych kryminalistw, zaludnia na ksztat cieni niezliczone
pomieszczenia tego zapomnianego przez Boga pieka. Do szau doprowadza mnie myl, e
wadze stanowe maj czelno nazywa to miejsce szpitalem. Szpitalem Stanowym w Limie.
Trzask!

Na Oddziale 22 zapada cisza. Jedynym dwikiem, jaki j zakca, byo skrzypienie okna
i pobrzkiwanie potuczonej szyby. Kto wybi szyb w maym okienku w sali dziennej, w ktrej
siadujemy pod cian na twardych, drewnianych krzesach. Siedzisz, wolno ci pali. Nie
rozmawiasz, trzymasz obie stopy rwno na pododze. Bo jak nie, to zaraz dadz ci w ko. Kto
stuk szyb? Sanitariusze bd wciekli, bo musz teraz przerwa gr w karty, a jeden z nich
bdzie musia pilnowa nas w sali dziennej, jeeli oczywicie wypuszcz nas z naszych maych
klitek.
Pogrony w przypominajcym trans stuporze, nic nie syszaem. Moje ciao byo odrtwiae
i puste. Ta cholerna ryczca ze miechu ciana przestaa si mia. ciana bya teraz cian,
a odpadajca farba odpadajc farb. Rce miaem zimne i wilgotne, a walenie mojego serca
odbijao si echem wewntrz mojego pustego ciaa. Wyczekiwaem peen lku, dawiem si
tym lkiem, czekaem, kiedy bd mg wyj z tej ciasnej klitki, ale rwnoczenie tkwiem bez
ruchu na ku, wpatrujc si w milczc, nieruchom cian. Ja, zombi z nicoci, siedzcy
w klitce bdcej nicoci, w piekle nicoci. lina wyciekajca mi z suchych spkanych ust bya
pierwszym znakiem, e lek psychotropowy walczy o kontrol nad moim umysem, dusz
i ciaem. Czy powinienem si mu przeciwstawi? Czy te powinienem przyzna, e to on jest
zwycizc? Czy powinienem skapitulowa, podda si trzeciemu wiatu, aby uciec przed
tragiczn rzeczywistoci znajdujc si za stalowymi drzwiami mojej klitki? Czy ycie w tym
mietniku, ktry spoeczestwo przeznacza dla wybrakowanych umysw, jest warte
przeywania? Co mog osign, co zaoferowa ludzkoci, siedzc w tej klitce ze stali i betonu
i majc przed sob t cholern miejc si i poruszajc si cian? Czy mam po prostu da za
wygran? Te i inne pytania wiroway w mojej gowie jak pyta przestawiona z trzydziestu
trzech na siedemdziesit osiem obrotw. I atakoway mnie z coraz wiksz intensywnoci.
Nagle moje ciao porazi przeraajcy wstrzs. Pod jego wpywem cignem do tyu
zgarbione dotychczas ramiona i usiadem prosto. Rzeczywisto zaatakowaa mnie jak mocne
uderzenie w twarz, przerywajc mj trans i rozsadzajc unieruchomione stawy. Co pezo mi
po plecach. Gwatownym ruchem cignem przez gow koszul, nie zwaajc na to, e ma
pozapinane guziki. lepy strach nie ma litoci dla przedmiotw materialnych. Trzy guziki
puciy. Gdy cisnem koszul na ziemi, przestaem czu to co na plecach. Spojrzaem w d
na jasny materia i zobaczyem to, co po nich pezao. Na moich ldwiach stepowa karaluch
czarny i dugi na trzy centymetry. Ohydny insekt by nieszkodliwy, ale przyprawi mnie o szok.
Podj za mnie decyzj. Dziki niemu znalazem si ponownie po tej stronie rzeczywistoci,
jednak wci wracaem mylami do wewntrznego sporu, ktry wiodem poprzednio.
Pozwoliem obrzydliwemu robalowi odej. W gbi duszy byem zadowolony z tej wiadomoci
siebie, jak posiadaem. Byem dumny z umysowego i fizycznego zwycistwa. Nie jestem

umysowym pustakiem. Wci mam w sobie jak energi. Nie przegraem, ale i nie
wygraem. Stukem szyb w oknie i nawet nie wiem dlaczego.
Pisarz otrzyma list od innego pacjenta szpitala w Limie z dat 30 stycznia. List ten brzmia
nastpujco:
Szanowny Panie!
Przystpuj od razu do rzeczy. W dwadziecia cztery godziny po wizycie swojego adwokata Bill
zosta przeniesiony z jednostki 5 do jednostki 9. Jest to jednostka o ostrzejszym rygorze.
Decyzja o przeniesieniu zostaa podjta przez personel zespou podczas codziennego spotkania. Dla
Billa stanowia niespodziank i szok, jednak znis j dobrze...
Bill i ja moemy ze sob rozmawia jedynie podczas rekreacji. Wanie podczas takiej rozmowy
dowiedziaem si, e wywierana jest na niego ogromna presja. Bill mwi, e ma wstrzymane wizyty
i rozmowy telefoniczne, nie moe te prowadzi korespondencji dopki nie odprawi swoich
prawnikw. Kazano mu zaprzesta wsppracy z panem, prowadzcej do napisania ksiki,
a sanitariusze go przeladuj. (Ja take zostaem oskarony o pomaganie Billowi w sprawach
zwizanych z ksik i uwiadomiem sobie, e ci ludzie nie chc, eby ksika si ukazaa).
Powiedziano mi, e Bill do koca ycia pozostanie tutaj, na oddziale zamknitym o najostrzejszym
rygorze.
{nazwisko nieujawnione}
Dnia 12 marca pisarz otrzyma list, napisany w jzyku serbochorwackim i wysany z Limy.
Charakter pisma by mu nieznany.
Subata Mart Osmi 1980
Kako ste? Kazma nadamo. Zaluta Vreme. Ne leenje Billy je spavanje. On je U redu ne brinite.
I dem na pega. Uinicu sve ta mogu za ga moete ra unati na mene Nuda ne poznaje zakona.
Namojete se
Ragen
Sobota, 8 marca 1980
Jak pan si miewa? Mam nadziej, e wspaniale. Wymkn mi si czas. Dla upionego Billyego nie
ma lekarstwa. Billy ma si dobrze. Niech si pan nie martwi. Ja bd rzdzi. Zrobi dla niego

wszystko, co w mojej mocy. Moe pan na mnie liczy. Konieczno nie zna praw.
Ragen

EPILOG

Podczas kolejnych miesicy kontaktowaem si z Billym listownie i telefonicznie. Billy w dalszym

cigu mia nadziej, e sd apelacyjny uniewani decyzj kierujc go do Limy, umoliwiajc mu
powrt do Athens i kontynuowanie leczenia u doktora Caula.
Dnia 14 kwietnia 1980 roku, podczas drugiej rozprawy rewizyjnej, sdzia Kinworthy oddali
zarzuty obrazy sdu wysuwane przez prawnika Billyego przeciwko dyrektorowi Szpitala Stanowego
w Limie, Ronaldowi Hubbardowi oraz doktorowi Lewisowi Lindnerowi w zwizku z tym, e w ich
szpitalu nie leczy si Billyego jako cierpicego na chorob okrelan mianem osobowoci
wielorakiej. Sdzia poleci, aby Billy pozosta w Limie.
W roku 1979 legislatura stanu Ohio debatowaa nad zmianami w istniejcych przepisach
prawnych dotyczcych osb uniewinnionych ze wzgldu na chorob umysow. Prawo wymagao, by
przed przeniesieniem takiej osoby do placwki stosujcej metody mniej restrykcyjne prokurator
hrabstwa mg zarzdzi rozpraw przed sdem, na obszarze ktrego kompetencji zostao
popenione przestpstwo. Prawo pacjenta do rewizji miao zosta zmienione mia on mianowicie
mc j wnie nie co 90 dni, lecz co 180 dni, a rozprawy miay by otwarte dla publicznoci, prasy
i telewizji.
Wkrtce przepis ten zyska sobie nazw ustawy Columbus Dispatch lub ustawy Milligana.
Bernie Yavitch, ktry w sprawie Milligana wystpowa w roli oskaryciela, powiedzia mi
pniej, e bra udzia w pracach podkomisji Stowarzyszenia Prokuratorw Stanu Ohio, ktra
opracowaa projekt nowej ustawy. Stwierdzi on: Moim zdaniem podjcie tych prac przez
podkomisj byo reakcj na rozgos i oburzenie, jakie wywoaa sprawa Milligana...
Nowa ustawa, bdca uprzednio projektem senackim numer 297, zostaa uchwalona i zacza
obowizywa od 20 maja 1980 roku. Sdzia Flowers powiedzia mi, e stao si tak z powodu
Billyego.
Dnia 1 lipca 1980 roku otrzymaem list wysany z Limy. Na odwrocie koperty widniao sowo:
PILNE. Kiedy otworzyem kopert, ujrzaem trzy stronice zapisane arabskim pismem. Tumacz
poinformowa mnie, e list ten zosta napisany doskona arabszczyzn. A oto jego fragmenty:
Czasami nie wiem, kim ani czym jestem. A czasami nie poznaj nawet ludzi, ktrzy mnie otaczaj.

Echo gosw wci brzmi w moim umyle, ale gosy te nie mwi nic, co by miao jakiekolwiek
znaczenie. Ukazuje mi si kilka twarzy, wyaniaj si one jakby z ciemnoci, i jestem przeraony, bo
mj umys jest cakowicie podzielony.
Moja {wewntrzna} rodzina nie pozostaje w staym kontakcie ze mn, i to od dawna... To, co si tu
dziao w cigu ostatnich tygodni, nie byo niczym dobrym. Nie jestem za to wszystko odpowiedzialny.
Nienawidz wszystkiego, co dzieje si wok mnie, ale nie mog temu zapobiec, nie mog tego zmieni...
List by podpisany imieniem i nazwiskiem Billy Milligan. W kilka dni pniej otrzymaem inny
list, wyjaniajcy, kto napisa ten pierwszy.
Jeszcze raz chc powiedzie, e przykro mi z powodu listw pisanych nie po angielsku. Wstydz si,
e robi wszystko nie tak. Arthur wie, e pan nie zna arabskiego, mimo to nagle wysya panu taki
niezrozumiay list.
Arthur nigdy nie usiowa nikomu imponowa, wic chyba nastpuje u niego pomieszanie, wskutek
ktrego zapomnia, e pan nie zna arabskiego. Arthur uczy Samuela arabskiego, ale Samuel nigdy
nie pisuje listw. Arthur twierdzi, e nie naley si przechwala. Chciabym, eby ze mn porozmawia.
Dziej si rne ze rzeczy, a ja nie wiem dlaczego.
Arthur zna rwnie jzyk suahili. W wizieniu w Lebanon czyta wiele ksiek na temat jzyka
arabskiego. Chcia bada piramidy i kultur egipsk. Musia wic nauczy si ich jzyka, eby wiedzie,
co napisali na cianie. Pewnego dnia zapytaem Arthura, dlaczego interesuje si t ogromn trjktn
kup kamieni. Powiedzia mi, e ciekawi go nie to, co jest w grobowcu, lecz to, jak ten grobowiec
powsta. A zawarto moe by tutaj wskazwk. Mwi co o tym, e grobowiec przeczy prawom
fizyki, a on szuka rozwizania tej zagadki. Robi nawet mae piramidki z kartonu, ale David je
zniszczy.
{podpisano} Billy U
Wedug Billyego w tym okresie sanitariusze czsto nkali i bili pacjentw, ale spord
wszystkich osobowoci jedynie Kevin, poza Ragenem, przeciwstawia si im. Wiedzc o tym, Arthur
usun go z listy niepodanych.
Dnia 28 marca 1980 roku Kevin napisa do mnie:
Zdarzyo si co bardzo zego, ale nie orientuj si co. Wiedziaem, e cakowita dezintegracja, po
ktrej Billy zanie na dobre, jest tylko kwesti czasu. Arthur mwi, e Billy tylko w niewielkim stopniu
posmakowa wiadomego ycia, i niestety, smak tego ycia by dla niego gorzki. Tutaj, w tym szpitalu,
Billy z kadym dniem bardziej sab. Nie mg zrozumie, dlaczego personel tej placwki okazuje mu
tak nienawi i zazdro. Poza tym personel prowokowa innych pacjentw, eby krzywdzili Billyego

i zmuszali Ragena do walki. Billy przez jaki czas przywoywa Ragena. Ale teraz ju tego nie moe
robi. Lekarze wyraaj si o nas le, a najbardziej bolesne jest to, e maj racj.
My... ja jestem wybrykiem natury, osobnikiem nieprzystosowanym, bdem biologicznym. Wszyscy
nienawidzimy tego szpitala, ale tutaj jest nasze miejsce. Nie zostalimy zbyt dobrze przyjci, prawda?
Ragen ma zamiar pooy temu wszystkiemu kres i to na zawsze. Musi to zrobi. Stwierdzi, e
jeeli czowiek nie mwi, to nikogo nie niszczy ani na zewntrz, ani wewntrz. Nikt nie moe nas za
nic wini. Ragen spowodowa, e nie syszymy. Uwaga zostanie skierowana do wewntrz, a to
spowoduje cakowit blokad.
Odciwszy si od rzeczywistego wiata, moemy doskonale y w naszym wasnym.
Wiemy, e wiat bez cierpienia jest wiatem bez uczu... ale wiat bez uczu jest wiatem bez cierpienia.
Kevin
W padzierniku 1980 roku Stanowy Departament Zdrowia Psychicznego ogosi, e Szpital
Stanowy dla Chorych Umysowo Przestpcw w Limie zostanie przeksztacony w wizienie
podlegajce Zarzdowi Zakadw Karnych.
Po raz kolejny prasa zacza pisa o Milliganie. Spekulowano, dokd zostanie przeniesiony. Ze
wzgldu na zaistnienie moliwoci przeniesienia go do Athens albo do innego szpitala, stosujcego
minimalne rodki bezpieczestwa, prokurator Jim OGrady zada, by zgodnie z nowymi
przepisami przeniesiono go do Columbus na rozpraw rewizyjn dotyczc stanu jego zdrowia
psychicznego. Sdzia Flowers zgodzi si rozpozna t spraw.
Rozprawa, pocztkowo wyznaczona na 31 padziernika 1980 roku, zostaa za obopln zgod
przeoona na 7 listopada, ktra to data przypadaa po wyborach. Zwoka ta bya podana, gdy
dziki niej politycy i prasa nie mogli uczyni ze sprawy Milligana rozgrywki politycznej.
Urzdnicy ze Stanowego Departamentu Zdrowia Psychicznego wykorzystali t zwok na
podjcie wasnych dziaa. Poinformowali prokuratora OGradyego, e podjto decyzj, by
Milligana przenie do otwartego w kwietniu Orodka Psychiatrii Sdowej w Dayton. Ta nowa,
stosujca maksymalne rodki bezpieczestwa placwka, bya otoczona podwjnym ogrodzeniem, na
ktrym umieszczono podwjne zasieki z drutu kolczastego, a jej system bezpieczestwa by bardziej
rygorystyczny ni systemy wikszoci wizie. Biuro prokuratora wycofao wniosek dotyczcy
rozprawy rewizyjnej.

Dnia 19 listopada 1980 roku Milligan zosta przeniesiony do Orodka Psychiatrii Sdowej
w Dayton. Arthur i Ragen, wyczuwajc rozpacz Billyego U i obawiajc si, e moe on sobie
odebra ycie, ponownie go upili.
Milligan, gdy nie mia wizyt, spdza czas na czytaniu, pisaniu i szkicowaniu. Nie pozwolono mu

malowa. Odwiedzaa go Mary, moda pacjentka, ktr pozna w pierwszych miesicach pobytu
w Athens. Przeprowadzia si do Dayton, eby mc go odwiedza codziennie. Billy zachowywa si
dobrze i powiedzia mi, e niecierpliwie czeka na rozpraw rewizyjn, majc nadziej, e sdzia
Flowers orzeknie, i nie musi ju przebywa w placwce stosujcej maksymalne rodki
bezpieczestwa i pozwoli przenie go do Athens. Wiedzia, e tam doktor Caul bdzie umia go
leczy, e wskutek kuracji nastpi ponowna integracja i ponownie pojawi si Nauczyciel. Teraz,
kiedy Billy U pi, powiedzia, wszystko jest tak jak na pocztku, zanim doktor Cornelia Wilbur go
obudzia.
Widziaem, e mu si pogarsza. Kilkakrotnie podczas moich wizyt mwi, e nie wie, kim jest.
Kiedy nastpowaa czciowa integracja, stawa si osob bez imienia. Opowiada, e Ragen straci
umiejtno mwienia po angielsku. Poszczeglne osobowoci przestay si ze sob komunikowa.
Zaproponowaem, eby prowadzi dziennik, eby ta osobowo, ktra jest aktualnie na wiecie,
robia zapiski. Przez pewien czas dawao to pozytywne efekty, ale jego zainteresowanie dla tej
sprawy sabo i zapiski staway si coraz rzadsze.

Dnia 3 kwietnia 1981 roku odbya si rozprawa. Spord czworga psychiatrw i dwojga innych
profesjonalistw w zakresie zdrowia psychicznego jedynie doktor Lewis Lindner z Limy, ktry nie
widzia Billyego od piciu miesicy, oznajmi, e naley go trzyma w placwce stosujcej
maksymalne rodki bezpieczestwa.
Wrd dowodw znalaz si list. W licie tym Milligan, najprawdopodobniej reagujc na
wiadomo, e jaki pacjent z Limy zamierza zabi doktora Lindnera, pisa:
Twoja taktyka jest cakiem bdna... Czy wzie pod uwag fakt, e niewielu lekarzy podjoby si
leczenia ciebie, wiedzc, e moesz ich zaatakowa, gdy powiedz co, co ci si nie spodoba? Jednak
z drugiej strony, jeeli Lindner wyrzdzi ci szkod, ktrej nie da si naprawi, jeeli uwaasz, e twoje
ycie jest skoczone, bo musisz spdzi jego reszt za kratkami, to masz moje bogosawiestwo.
Gdy Milligana poproszono o zajcie miejsca dla wiadkw i zapytano o nazwisko, powiedzia:
Tommy. Tommy wyjani, e list napisa Allen, chcc sprbowa odwie tego drugiego pacjenta
od zamiaru zabicia doktora Lindnera.
Jest rzecz niewaciw strzelanie do kogo tylko dlatego, e ten kto zeznawa przeciwko
tobie w sdzie. Doktor Lindner zeznawa dzisiaj przeciwko mnie, ale ja z ca pewnoci nie
strzelabym do niego z tego powodu.
Sdzia Flowers zwleka z decyzj. Na pierwszych stronach gazet pojawiy si artykuy wstpne
i inne publikacje, ktrych autorzy sprzeciwiali si przeniesieniu Milligana do Athens.
Oczekujc na decyzj dotyczc dalszych losw Billyego, Allen spdza czas w Dayton na pracy

nad obrazem, majcym stanowi okadk do ksiki o Billym. Zamierza posa redaktorowi kilka
szkicw do wyboru, ale pewnego ranka obudzi si i przekona, e podczas jego snu wyszo na wiat
jedno z dzieci i pomazao szkice pomaraczow kredk. Jednak rankiem w dzie, w ktrym upywa
termin oddania projektu, Allen pracowa zawzicie i zdoa ukoczy zamwiony obraz olejny.

Dnia 21 kwietnia 1981 roku Czwarty Okrgowy Sd Apelacyjny Stanu Ohio odnis si do
wyroku, zgodnie z ktrym Billy znalaz si w Limie. Sd stwierdzi, e przenoszc Billyego
Milligana z placwki stosujcej mniej restrykcyjne metody do placwki stosujcej maksymalne
rodki bezpieczestwa, czyli do Szpitala Stanowego w Limie i nie pozwalajc przy tym pacjentowi
by obecnym na rozprawie, nie pozwalajc mu skontaktowa si z adwokatami ani powoa
wiadkw, a take nie pozwalajc mu skorzysta z peni praw do przedstawienia swojego
stanowiska... dopuszczono si szkodliwego pogwacenia prawa... czego skutkiem musi by uchylenie
polecenia przeniesienia i umieszczenie pacjenta tam, gdzie znajdowa si przed bezprawnym
przeniesieniem.
Cho sd apelacyjny znalaz ten bd sdowy, nie uzna go jednak za krzywdzcy, poniewa
podczas rozprawy w sdzie hrabstwa Allen okazao si, na podstawie czego, co musimy uzna za
dowody wystarczajce, e osoba odwoujca si, z powodu swojej choroby psychicznej, stanowia
zagroenie dla siebie i otoczenia....
Dlatego sd apelacyjny, nie zgadzajc si co prawda z krokami podjtymi przez sdziego Jonesa,
nie zaleci, by Billy wrci do Athens. Goldsberry i Thompson zoyli apelacj w tej sprawie w sdzie
najwyszym stanu Ohio.

Dnia 20 maja 1981 roku, w sze i p tygodnia po rozprawie rewizyjnej, sdzia Flowers wyda
orzeczenie, zaczajc dwa wyjanienia. Po pierwsze, wyjani, e: Sd, wydajc swoje orzeczenie,
wzi pod uwag dowd rzeczowy numer 1 [list] oraz jego interpretacj zawart w zeznaniu doktora
Lewisa Lindnera. Sd uzna, e zarwno list, jak i jego interpretacja dowodz w sposb jasny
i przekonujcy, e Williama S. Milligana cechuje obecnie brak normalnie przyjtych wrd ludzi
hamulcw moralnych oraz e William S. Milligan jest obeznany z przestpcz subkultur
i manifestuje lekcewaenie dla ludzkiego ycia. Po drugie: Sd uzna, e zeznanie doktora Davida
Caula, dostarczone w formie pisemnej i zawierajce ustp mwicy, e doktor Caul niechtnie
odnisby si do ogranicze naoonych przez sd powoduje, i Atheski Orodek Zdrowia
Psychicznego jest dla Williama S. Milligana nieodpowiedni.
Nie wymieniajc innych psychiatrw ani psychologw, ktrzy zeznali, e Milligan nie stanowi
zagroenia, sdzia Flowers nakaza dalsze leczenie go w Szpitalu Psychiatrii Sdowej w Dayton,
bdcym najmniej restrykcyjn alternatyw, zapewniajc osignicie celw terapeutycznych

wobec pozwanego oraz publiczne bezpieczestwo. Ponadto sdzia Flowers upowani Milligana do
poddania si leczeniu u pani psycholog z Dayton (ktra poinformowaa poprzednio sdziego, e nie
ma dowiadczenia w leczeniu pacjentw z osobowoci wielorak) na swj [Milligana] wasny
koszt.
Orzeczenie to zostao wydane w trzy i p roku po tym, jak Milligana aresztowano i postawiono
przed sdzi Flowersem i w dwa lata i pi miesicy po tym, jak sdzia Flowers uniewinni go
z powodu niemonoci przypisania mu winy ze wzgldu na chorob umysow.
Alen Goldsberry natychmiast wnis apelacj do Dziesitego Sdu Apelacyjnego hrabstwa
Franklin w stanie Ohio, kwestionujc senacki projekt ustawy numer 297 (ustaw Milligana) jako
odmawiajcy rwnej ochrony ze strony prawa oraz waciwej procedury prawnej, a w zwizku z tym
niekonstytucjonalny. Twierdzi ponadto, e zastosowanie go wstecz do sprawy Billyego Milligana
byo naruszeniem konstytucji stanu Ohio, niepozwalajcej na dziaanie prawa wstecz.

Billy nie wydawa si rozgoryczony niekorzystnym dla siebie wyrokiem sdu apelacyjnego ani
orzeczeniem, jakie wyda sdzia Flowers. Odniosem wraenie, e jest tym wszystkim zmczony.
Billy i ja nadal odbywamy czste rozmowy telefoniczne, a ponadto od czasu do czasu odwiedzam
go w Dayton. Czasami zastaj tam Tommyego, czasami Allena, a czasami Kevina. Kiedy indziej
Billy bywa osob bez imienia.
Podczas jednej z wizyt, gdy zapytaem go, kim jest, odpowiedzia:
Nie wiem, kim jestem. Czuj si pusty.
Poprosiem, eby opowiedzia mi o tym co wicej.
Kiedy nie pi i nie jestem na wiecie powiedzia czuj si tak, jak gdybym lea twarz
w d na ogromnej szybie, ktra rozciga si w nieskoczono, i patrzy przez ni w d. Gdzie
daleko, gboko, najgbiej, majacz z kosmosu gwiazdy, ale potem pojawia si snop wiata
tworzcy na ziemi krg. Wyglda to prawie tak, jakby wiato wychodzio z moich oczu, bo zawsze
widz jego krg przed sob. Wok niego, w trumnach, le niektre z moich osb. Trumien nie
przykrywaj wieka, bo lecy w nich nie s jeszcze umarli. pi, czekaj na co. S te puste
trumny, bo jeszcze nie wszyscy tam przyszli. David i inni najmodsi chc mie szans ycia. Starsi ju
porzucili nadziej.
Co to za miejsce? zapytaem.
David nada mu nazw odrzek bo to on je urzdzi. Nazywa je miejscem umierania.

POSOWIE

Od czasu pierwszego wydania tej ksiki otrzymywaem listy od czytelnikw z caego kraju.
Pytali oni, co si stao z Billym Milliganem po tym, jak sdzia Flowers odrzuci jego prob
o przeniesienie do Athens.
Podsumowujc krtko, odpowiadam:
W swoich listach do mnie Allen opisywa Szpital Stanowy dla Chorych Umysowo Przestpcw
w Limie jako dom grozy. A pniej Orodek Psychiatrii Sdowej w Dayton nazywa sterylnym
kryminaem. Dyrektor placwki w Dayton, Allen Vogel, odnosi si ze zrozumieniem do potrzeb
Milligana, ale ochrona sprzeciwiaa si coraz bardziej temu, by je uwzgldnia. Vogel da
Milliganowi pozwolenie na malowanie farbami olejnymi i Tommy oraz Allen zamwili przybory
do malowania, jednak ludzie z ochrony sprzeciwili si temu, twierdzc, e olej lniany uywany przy
mieszaniu farb moe by niebezpieczny. Przybory i materiay do malowania zostay usunite ze
szpitala.
Coraz bardziej przygnbiony Allen nalega, by Mary, jego przyjacika i codzienny go, wrcia
na studia i uoya sobie ycie bez niego.
Nie mog jej przecie trzyma ze sob w wizieniu stwierdzi.
W kilka tygodni po wyjedzie Mary z Dayton w yciu Milligana pojawia si inna moda kobieta.
Bya to mieszkajca w Dayton Tanda, ktra regularnie odwiedzaa brata w tym orodku. Tanda
zwrcia uwag na Milligana w sali wizyt. Jej brat pozna ich ze sob. Wkrtce Tanda przeja jak
gdyby cz prac, ktre wykonywaa Mary. Pisaa dla niego na maszynie, przynosia jedzenie
z zewntrz, kupowaa mu ubrania.
Dnia 22 lipca 1981 roku Tanda zadzwonia do mnie i powiedziaa, e martwi si o Billyego.
Przesta on zmienia ubranie, przesta si goli i je. Wycofywa si ze wszystkich zewntrznych
kontaktw. Tanda miaa wraenie, e straci zainteresowanie yciem.
Kiedy odwiedziem go w szpitalu, Tommy powiedzia mi, e Arthur, porzuciwszy nadziej na
leczenie i wyleczenie, postanowi popeni samobjstwo.
Przekonywaem go, e w stosunku do samobjstwa musi istnie alternatywa, a jest ni
przeniesienie z Dayton do innej placwki. Dowiedziaem si, e doktor Judyth Box, psychiatra,
ktra podczas ostatniej rozprawy sdowej zeznawaa na korzy Milligana, zostaa ostatnio

mianowana dyrektorem klinicznym nowo otwartej Regionalnej Jednostki Psychiatrii Sdowej dla
rodkowego Ohio w Columbus.
Z pocztku Tommy nie chcia nawet myle o przeniesieniu z jednej placwki stosujcej
maksymalne rodki bezpieczestwa do drugiej takiej samej placwki. Jednostka Psychiatrii
Sdowej dla rodkowego Ohio stanowia cz Szpitala Psychiatrycznego dla rodkowego Ohio,
w ktrym Milligan spdzi trzy miesice, gdy mia pitnacie lat. Tommy twierdzi uparcie, e jeeli
nie wolno mu wrci do Athens, do doktora Caula, to moe umrze. Zwrciem mu uwag, e by
moe doktor Box, ktra leczya innych pacjentw z osobowoci wielorak, a ponadto znaa bardzo
dobrze doktora Caula i okazaa ju zainteresowanie jego, Billyego, przypadkiem, bdzie moga mu
pomc. Tommy zgodzi si w kocu na przeniesienie.
Departament Zdrowia Psychicznego, prokurator oraz sdzia uznali zgodnie, e poniewa bdzie
to przeniesienie o charakterze wewntrznym, z jednego szpitala stosujcego maksymalne rodki
bezpieczestwa do drugiego, nie jest potrzebna rozprawa sdowa. Ale sprawy posuway si naprzd
powoli.
Pewnego dnia, przed przenosinami Billyego, zadzwoni do mnie inny pacjent, ktry powiedzia,
e Milligan obawiajc si, e mgby kogo skrzywdzi i w ten sposb uniemoliwi swoje
przeniesienie do Columbus poprosi, by zamknito go w izolatce. Czterech ochroniarzy
zaprowadzio go do izolatki, a potem, zwizawszy mu rce i nogi, pobio go.
Kiedy nastpnym razem, 27 sierpnia, zobaczyem Allena, mia on sine i opuchnite lewe rami,
a lew do sparaliowan. Jego lewa noga bya zabandaowana. Dnia 22 wrzenia 1981 roku Billy
zosta przeniesiony do Regionalnej Jednostki Psychiatrii Sdowej dla rodkowego Ohio siedzc
na wzku inwalidzkim.
Wkrtce po jego przeniesieniu Departament Zdrowia Psychicznego pozwa Billyego Milligana,
domagajc si, by zapaci on pidziesit tysicy dolarw za niedobrowoln hospitalizacj
i leczenie w Athens, Limie i Dayton. W odpowiedzi na to adwokaci Billyego zoyli kontrpozew,
domagajc si zapaty za freski namalowane przez Billyego na cianach Szpitala Stanowego
w Limie oraz dajc odszkodowania za maltretowanie fizyczne i zaniedbania o charakterze
medycznym. Kontrpozew zosta odrzucony. A pozew departamentu znajduje si wci w toku
rozpatrywania.
Tanda, ktra bardzo chciaa by blisko Billyego, znalaza prac w Columbus i zamieszkaa z jego
siostr, Kathy. Powiedziaa, e go kocha i chce by blisko, eby mc go czsto odwiedza.
Doktor Box rozpocza intensywne leczenie Billyego. Stosowaa metody, dziki ktrym
wczeniej, w Orodku w Athens, dochodzio do integrowania jego poszczeglnych osobowoci.
Pracowaa z Davidem, Ragenem, Arthurem, Allenem, Kevinem, a w kocu udao jej si dotrze do
Nauczyciela. Za kadym razem, kiedy odwiedzaem Billyego, Allen lub Tommy informowali mnie,

e dopiero co na wiecie przebywa Nauczyciel. W kocu poprosiem ich, eby umiecili w pokoju
wiadomo ode mnie prob, by za nastpnym pojawieniem si Nauczyciel do mnie
zatelefonowa. W jaki tydzie pniej zadzwoni do mnie.
Cze powiedzia syszaem, e pan chcia ze mn rozmawia.
Bya to nasza pierwsza rozmowa od czasu, gdy w Limie przegldalimy wsplnie maszynopis
ksiki. Rozmowa trwaa bardzo dugo. Nauczyciel uzupeni pewne luki, powiedzia mi pewne
rzeczy, o ktrych nie wiedzieli pozostali.
Pniej, pewnego dnia, zadzwoni do mnie ponownie i powiedzia:
Musz si tym z kim podzieli. Zakochaem si w Tandzie, z wzajemnoci. Chcemy si pobra.
Zaplanowali lub na 15 grudnia, tak eby moga by na nim obecna doktor Box, zanim wyjedzie
na miesiczne wakacje do rodzinnej Australii.
Czci planu kuracji byo przeniesienie Milligana na inny oddzia. Doktor Box przeniosa go
tam wraz z trzema innymi pacjentami, ktrych tymczasowo zdiagnozowaa jako cierpicych na
osobowo wielorak. Poniewa pacjenci z osobowoci wielorak wymagaj specjalistycznego
leczenia i szczeglnej uwagi, uznaa, e najlepiej bdzie umieci ich razem. Doktor Box nie bya
przygotowana na krytyk ze strony politykw z Columbus. Krytyka ta jednak nastpia na dwa
tygodnie przed dniem wyborw.
Dnia 17 padziernika 1981 roku w Columbus Dispatch ukazaa si nastpujca wiadomo:
Don Gilmore, kongresman-republikanin z Columbus, twierdzi, e Billy Milligan,
przebywajcy w szpitalu w Columbus, jest traktowany wyjtkowo. Pozwala mu si na przykad
wybiera pacjentw, z ktrymi bdzie przebywa na oddziale.
Cho administracja szpitala temu zaprzeczaa, Gilmore obstawa przy swoich oskareniach.
Dnia 19 listopada Citizen-Journal napisa:
GILMORE DOMAGA SI PONOWNEGO ZBADANIA
SYTUACJI MILLIGANA
Pomimo zapewnie, e William Milligan nie ma w Szpitalu Psychiatrycznym dla
rodkowego Ohio specjalnych przywilejw, czonek Kongresu stanowego domaga si
ponownego zbadania, czy taka sytuacja przypadkiem nie wystpuje...
Kongresmana Gilmorea zaniepokoi nastpujcy fakt, ktry zaszed przed kilkoma
tygodniami: pewnej nocy, o drugiej trzydzieci nad ranem, Milligan zamwi sobie wosk
kanapk, a nastpnie oznajmi, e personel szpitala musi przygotowa takie kanapki dla
wszystkich pacjentw przebywajcych na tym samym oddziale co on...

Tanda przez dugie tygodnie usiowaa znale kaznodziej, pastora, ksidza lub sdziego, ktry
odprawiby ceremoni. W kocu znalaza modego duchownego kocioa metodystycznego,
Garyego Wittea, dyrektora nowego otwartego schroniska, ktry zgodzi si udzieli im lubu.
Gary Witte mia nadziej, e pozostanie anonimowy, gdy obawia si, e rozgos moe zaszkodzi
jego pracy w schronisku. Jednak dziennikarz z Columbus Dispatch rozpozna go i zidentyfikowa.
Mody duchowny powiedzia mu:
Moja osobista filozofia jest taka, e zawsze jestem po stronie tego, kto jest najsabszy...
Udzieliem tego lubu, bo nikt nie chcia tego zrobi...
lub odby si 22 grudnia 1981 roku. Obecni byli na nim jedynie duchowny oraz urzdnik sdu
dla spraw spadkowych i opiekuczych, ktry dostarczy zezwolenia na zawarcie zwizku
maeskiego. Byem te ja. Doktor Box wyjechaa ju do Australii. Obrczk na palec Tandy
woy Nauczyciel. Nastpnie pocaowa pann mod. Poniewa w Ohio nie istnieje instytucja wizyt
maeskich, Billy i Tanda nie bd mieli moliwoci przebywania sam na sam, chyba e Billy
zostanie przeniesiony do placwki stosujcej minimalne rodki bezpieczestwa lub do cywilnego
szpitala psychiatrycznego.
Po ceremonii Tanda musiaa stan twarz w twarz z tumem oczekujcych dziennikarzy,
fotografw i kamerzystw. Odbya si krtka konferencja prasowa. Tanda powiedziaa, e poznaa
wikszo osobowoci Billyego i osobowoci te j zaakceptoway. Stwierdzia te, e pewnego dnia
ona i Billy zaczn y normalnym yciem.
Wkrtce Nauczyciel i Tanda zaczli zauwaa zowieszcze zmiany. Nauczycielowi przestano
dawa leki. Ochroniarze zaczli przeszukiwa jego pokj i robi mu rewizj osobist przed kad
wizyt oraz po niej. Czasami poddawali rewizji osobistej take i Tand. Oboje uznali to za
upokarzajce i doszli do wniosku, e jest to celowe, zamierzone nkanie.
Kiedy doktor Box wrcia z Australii, dowiedziaa si, e Departament Zdrowia Psychicznego nie
przeduy z ni umowy.
Pozbyto si mnie powiedziaa mi.
Dnia 17 stycznia 1982 roku w Columbus Dispatch pisano:
PSYCHIATRA MILLIGANA REZYGNUJE Z PRACY
Doktor Judyth M. Box, psychiatra leczca skazanego [sic] chorego na osobowo wielorak
gwaciciela, Williama S. Milligana, zrezygnowaa z pracy wskutek rnicy pogldw, jaka
zaistniaa midzy ni a administracj Szpitala Psychiatrii Sdowej dla rodkowego Ohio.
Don E. Gilmore, kongresman-republikanin z Columbus, pochwali jej decyzj o rezygnacji...
Nauczyciel rozpad si.
Nowy lekarz, doktor John (Jay) Davis, mody psychiatra pracujcy poprzednio w Marynarce

Wojennej, przejmujc przypadek Milligana, odnosi si do niego sceptycznie. Jednak wcigno go

badanie przeszoci Milligana. Zyska zaufanie wikszoci osobowoci i by w stanie z nimi pracowa.
Dnia 12 lutego Kathy odkrya, e ubrania i rzeczy szwagierki znikny. Znikn take samochd
Billyego. Tanda zostawia list do Billyego. Pisaa w nim, e zabraa wszystkie pienidze ze
wsplnego konta, ale obiecywaa, e pewnego dnia je zwrci. Pisaa te, i wie, e postpuje le,
uciekajc noc, ale nie moe wytrzyma presji wywieranej ze wszystkich stron.
Kochaem j i byem naiwny powiedzia mi pniej Allen. Zaamao mnie to. Przez pewien
czas byem w stanie jakby zamroczenia. A potem powiedziaem sobie, e musz sobie z tym
poradzi, zapomnie o tym, co mi zrobia. Nie mam prawa sdzi wszystkich kobiet po tym, co
zrobia Tanda, tak samo jak nie mam prawa sdzi wszystkich mczyzn na podstawie tego, co mi
zrobi tato Chal.
Doktor Jay Davis by pod wraeniem historii Milligana. Zaimponowa mu ten pacjent
sposobem, w jaki przyj wiadomo o odejciu ony. Cho osobowoci czuy si oszukane
i zdradzone, przyjy to spokojnie.

Dnia 26 marca 1982 roku odbya si kolejna rozprawa. Sdzia Flowers mia zadecydowa, czy
Milligan jest niebezpieczny dla siebie lub otoczenia i czy mona go przenie do szpitala
stosujcego minimalne rodki bezpieczestwa, jak Atheski Orodek Zdrowia Psychicznego.
Zeznajcy psychiatrzy i psychologowie byli zdania, e nie.
Stanowisko biura prokuratorskiego zostao przedstawione w wywiadzie udzielonym
dziennikarzowi Citizen-Journal przez zastpc prokuratora hrabstwa Franklin, Thomasa D.
Bealea, i opublikowanym 14 stycznia.
Mam nadziej powiedzia Beale e istniej dowody [na to, e Milligan zachowuje si
agresywnie], dziki ktrym bdziemy mieli wicej argumentw za tym, by go trzyma w placwce
stosujcej maksymalne rodki bezpieczestwa.
Podczas rozprawy doktor Mijo Zakman, dyrektor kliniczny Szpitala Psychiatrycznego dla
rodkowego Ohio, zezna, e wraz z dwoma innymi psychiatrami podda Milligana dwugodzinnemu
badaniu przygotowujcemu do rozprawy i nie stwierdzi istnienia adnych dodatkowych osobowoci.
Owiadczy, e Milligan nie jest wcale psychicznie chory, lecz ma osobowo antyspoeczn.
By to zaskakujcy i grony zwrot w sprawie. Gdyby Departament Zdrowia Psychicznego zdoa
przekona sdziego Flowersa, e Milligan nie jest psychicznie chory, Milligan mgby zosta
wypisany ze szpitala, przejty przez wydzia penitencjarny i zamknity w wizieniu jako ten, ktry
naruszy warunki zwolnienia warunkowego.
Jednak doktor Jay Davis zezna:
Milligan znajduje si w stanie fragmentacji. Mgbym nazwa siedzc tutaj osobowo

i zapewniam, e nie jest to Billy.

Potem wyjani sdziemu Flowersowi, dlaczego Columbus nie jest miejscem dla Milligana.
W placwce stosujcej maksymalne rodki bezpieczestwa istniej przeszkody dla terapii
pacjentw z osobowoci wielorak. Jeeli Milligan pozostanie w placwce w Columbus, terapia
bdzie najprawdopodobniej nieskuteczna.
Doktor Harry Eisel, psycholog kliniczny, zezna, e podda kilka spord agresywnych
osobowoci Milligana testowi rki, eby sprawdzi, czy stanowi one zagroenie. Test ten polega
na przedstawieniu badanemu serii obrazw rki uoonej w rnych pozycjach, o ktrych to
obrazach badany wydaje sdy. Test jest technik projekcyjn stosowan dla dokonania oceny
potencjau agresywnych zachowa, cechujcego badan osob. Eisel zezna, e adna z osobowoci,
ktre podda testowi (pniej dowiedziaem si, e byli to: Philip, Kevin i Ragen), nie stanowi
w adnym istotnym stopniu zagroenia.
Pracownik socjalny zezna co prawda, e Milligan grozi jemu samemu, jak rwnie jego rodzinie,
jednak poddany krzyowemu ogniowi pyta przyzna, e pacjenci czsto mu gro, lecz nigdy nic
z tego nie wynika.
Doktor Caul owiadczy, e przyjby Milligana na leczenie i zastosowaby si do wszelkich
ogranicze naoonych przez sd.
Dnia 8 kwietnia 1982 roku sdzia Flowers poleci Departamentowi Zdrowia Psychicznego
przenie Billyego Milligana z powrotem do Atheskiego Orodka Zdrowia Psychicznego. Zaleci,
by pacjentowi pozwolono malowa i rzebi, ale rwnoczenie zasugerowa, by poza oddziaem
Milligan znajdowa si pod cisym nadzorem. Zaleci te, by sd zosta powiadomiony
o ewentualnej decyzji, zezwalajcej Milliganowi na opuszczanie terenu szpitala.
S tacy, ktrzy mwi, e Milligan zasuguje na to, by da mu kolejn szans powiedzia
sdzia Flowers. Wic dajmy mu j.
Dnia 15 kwietnia 1982 roku, o jedenastej przed poudniem, po okresie dwch i p lat
przebywania w trzech szpitalach, stosujcych maksymalne rodki bezpieczestwa, Billy Milligan
powrci do Ahtens.
Odwiedzam go regularnie i rozmawiam z Tommym i Allenem. Zgodnie z tym, co stwierdzaj
obaj, od dawna nie zaistniaa wspwiadomo pomidzy poszczeglnymi osobami. Allen syszy
w gowie gosy mwice akcentem brytyjskim lub jugosowiaskim, ale ani on, ani Tommy nie
mog si porozumie z osobowociami mwicymi tymi gosami oraz ze sob nawzajem. Wewntrz
nie istnieje komunikacja. Wymyka im si mnstwo czasu. Nauczyciel dotychczas nie powrci.
Tommy maluje pejzae. Danny martwe natury. Allen maluje portrety i prowadzi notatki
dotyczce niewiarygodnych dowiadcze, jakie byy ich udziaem w Limie, Dayton i Columbus,
opisuje te, w jaki sposb osoby daway sobie z nimi rad i jak zdoay przetrwa.

Doktor David Caul rozpocz trudn prac, majc na celu odrobienie szkd, wyrzdzonych
w cigu ostatnich dwch i p roku oraz zoenie poszczeglnych czci z powrotem w jedn cao.
Nikt nie wie, jak dugo to potrwa.
Powrt Billyego Milligana do Athens wywoa w Columbus dyskusj, ktra wyprowadzia go
z rwnowagi. Jednak Billy by zadowolony, kiedy przeczyta artyku wstpny w studenckim pimie
The Post z 12 kwietnia. Pisano tam:
Milligan, ktrego ycie z pewnoci nie traktowao sprawiedliwie, przyby do Athens na
leczenie u tutejszych specjalistw. I tutejsza spoeczno powinna stworzy mu dobr
atmosfer, dostarczy mu wsparcia, ktrego on potrzebuje... Nie prosimy was, bycie przyjli
Milligana z otwartymi ramionami. Prosimy was jednak, bycie okazali zrozumienie. Na tyle
przynajmniej Milligan zasuguje.
Athens, Ohio
7 maja 1982

OD AUTORA

Wrd wielu dokumentw, ktre przeanalizowaem przed napisaniem tej ksiki, znalazem dwa
zagadkowe opisy elektroencefalogramw Billyego Milligana. Zostay one wykonane w odstpie
dwch tygodni w maju 1978 roku przez dwch rnych lekarzy. Billy przebywa wtedy z polecenia
sdu na badaniach w szpitalu Hardinga. Obecne badania naukowe rzucaj nowe wiato na te
elektroencefalogramy.
Doktor Frank W. Putnam Junior, psychiatra z Krajowego Instytutu Zdrowia Psychicznego,
odkry, e alternatywne osobowoci pacjenta z osobowoci wielorak rni si od siebie oraz od
osobowoci podstawowej dajcymi si zmierzy cechami fizjologicznymi. Wrd cech tych znajduj
si: reakcja skrno-galwaniczna oraz rne wzorce czynnoci fal bioelektrycznych mzgu.
Podczas ostatnio przeprowadzonego wywiadu telefonicznego rozmawiaem z doktorem
Putnamem na temat bada nad falami bioelektrycznymi mzgu w zapisie EEG, jakie przedstawi
w maju 1982 roku w Toronto podczas zjazdu Amerykaskiego Towarzystwa Psychiatrycznego.
Wykona on seri kontrolowanych testw u dziesiciu osb zdiagnozowanych uprzednio jako
cierpice na osobowo wielorak, testujc u kadej z nich osobowo podstawow oraz dwie lub
trzy osobowoci alternatywne. Grupa kontrolna skadaa si z dziesiciu innych osb,
odpowiadajcych tamtym badanym pod wzgldem wieku i pci, ktrym polecono wymyli sobie
osobowoci alternatywne o szczegowych biografiach oraz rnych cechach i wiczy si
w przechodzeniu od jednej z tych osobowoci do drugiej.
Testy zostay powtrzone w przypadkowym porzdku. Badano kad osobowo podstawow
i kad osobowo alternatywn przez pi rnych dni. W sumie kady z badanych zosta poddany
pitnastu lub dwudziestu testom. Podczas gdy u osb z grupy kontrolnej oraz u ich udawanych
osobowoci alternatywnych nie stwierdzono istotnych rnic, jeeli chodzi o wzorce aktywnoci fal
bioelektrycznych mzgu, osobowoci badanych zdiagnozowanych jako cierpice na osobowo
wielorak rniy si pod tym wzgldem znacznie zarwno od osobowoci podstawowej, jak i midzy
sob.
Wedug Science News (z 29 maja 1982) wyniki bada doktora Putnama zostay potwierdzone
przez badania przeprowadzone w Instytucie dla ycia (Institute for Living) w Hartford w stanie
Connecticut. Przeprowadzajcy je tutaj psycholog, Collin Pitblado, otrzyma podobne wyniki,

badajc cztery osobowoci jednego pacjenta z osobowoci wielorak.

Dowiedziawszy si o tych nowych badaniach, wrciem do mojego archiwum i przyjrzaem si
elektroencefalogramom Milligana, wykonanym na cztery lata przed przedstawieniem wynikw
bada Putnama.
Dnia 9 maja 1978 roku doktor PR. Hyman zapisa, e w wyniku badania, przeprowadzonego
tego dnia, otrzyma elektroencefalogram nieprawidowy. Z powodu czynnoci fal theta i delta
[wolnych fal niewystpujcych zwykle w mzgu czuwajcego dorosego, cho wystpujcych u dzieci]
w tylnej czci prawej pkuli, doktor Hyman stwierdzi, e nieprawidowo zwizana bya
prawdopodobnie z jakim problemem technicznym. Ale doda: Jednak technik nie dowid, e tak
jest lub e tak nie jest, cho zmieni elektrod. Doktor Hyman zaleci powtrzenie badania.
Dnia 22 maja 1978 roku doktor James Parker zapisa, e zlokalizowany obszar nieprawidowoci,
ktry pojawi si w pierwszym badaniu, nie wystpi w drugim. Drugie badanie wykazao
przerywan czynno podstawow alfa. Parker pisze, e ten elektroencefalogram wykazuje
nieprawidowe obustronne fale theta i delta [oraz] obustronne skroniowe fale ostre. Napisa, e
fale ostre mog mie charakter padaczkowaty.
Doktor Frank Putnam powiedzia mi, e w dziesiciu do pitnastu procent
elektroencefalogramw przebadanych przez niego pacjentw z osobowoci wielorak stwierdza
nieprawidowe fale bioelektryczne mzgu i e pacjenci ci byli poprzednio diagnozowani jako
cierpicy na padaczk. Powiedzia te, e podobne wyniki bada, to znaczy nieprawidowe EEG
u pacjentw z osobowoci wielorak, uzyskano na Harwardzie.
Gdy przedstawiem opisy elektroencefalogramw Milligana pewnemu dowiadczonemu
technikowi, ten zapewni mnie, e wygldaj one jak badania dwch rnych osb. Sdz, e
pozostaje to w zgodzie z wynikami bada naukowych i sugeruje, e badania EEG zrobione
w szpitalu Hardinga dotyczyy w rzeczywistoci dwch rnych osobowoci Billyego
prawdopodobnie dzieci.
Omawiajc znaczenie tych nowych bada naukowych, doktor Putnam stwierdzi:
Badanie pacjentw z osobowoci wielorak mwi nam co na temat kontroli nad umysem
i ciaem. Sdz, e ludzie z osobowoci wielorak stanowi w rzeczywistoci jeden z tych
eksperymentw natury, ktre powiedz nam co wicej o nas samych...
Athens, Ohio
20 lipca 1982

Czowiek o 24 twarzach
Spis tr e ci
Okadka
Karta tytuowa
Dedykacja
Podzikowania
Sowo wstpne
Osobowoci Billy'ego
KSIGA PIERWSZA: Czas pomieszania
ROZDZIA PIERWSZY
1
2
3
4
5
ROZDZIA DRUGI
1
2
3
4
5
6
7
8
ROZDZIA TRZECI
1
2
3
4
5
6
7

8
ROZDZIA CZWARTY
1
2
ROZDZIA PITY
1
2
3
4
5
ROZDZIA SZSTY
1
KSIGA DRUGA: Stawanie si nauczycielem
ROZDZIA SIDMY
1
2
3
4
ROZDZIA SMY
1
2
3
4
5
6
7
8
9
ROZDZIA DZIEWITY
1
2
3
4
5
6

ROZDZIA DZIESITY
1
ROZDZIA JEDENASTY
1
2
3
ROZDZIA DWUNASTY
1
2
3
ROZDZIA TRZYNASTY
1
2
3
4
ROZDZIA CZTERNASTY
1
2
ROZDZIA PITNASTY
1
2
3
ROZDZIA SZESNASTY
1
2
3
ROZDZIA SIEDEMNASTY
1
2
3
4
5
ROZDZIA OSIEMNASTY
1
2

3
4
ROZDZIA DZIEWITNASTY
1
2
3
KSIGA TRZECIA: Poza granice szalestwa
ROZDZIA DWUDZIESTY
1
ROZDZIA DWUDZIESTY PIERWSZY
1
2
3
4
5
ROZDZIA DWUDZIESTY DRUGI
1
2
3
ROZDZIA DWUDZIESTY TRZECI
1
2
3
4
5
Epilog
Posowie
Od Autora
Karta redakcyjna

Tytu oryginau
THE MINDS OF BILLY MILLIGAN
Projekt graficzny okadki
Justyna Bogu
www.milewidziane.pl
Zdjcie na okadce
SensorSpot / Getty Images
Redakcja
Zofia Szmajs
Korekta
Anna Tomacka

Copyright 1981, 1982 by Daniel Keyes and William S. Milligan

Afterword copyright 1982 by Daniel Keyes
All rights reserved under International and Pan-American
Copyright Conventions
Copyright for the Polish translation by Anna Bartkowicz, 2015
Copyright by Wielka Litera Sp. z o.o., 2015

Wielka Litera Sp. z o.o.

ul. Kosiarzy 37/53
02-953 Warszawa

www.wielkalitera.pl

ISBN 978-83-8032-042-0

Plik ePub przygotowaa firma eLib.pl

al. Szucha 8, 00-582 Warszawa
e-mail: kontakt@elib.pl
www.eLib.pl