ZN 689

UNIWERSYTET SZCZECISKI
ZESZYTY NAUKOWE NR 689

EKONOMICZNE PROBLEMY USUG NR 78
SPORT I REKREACJA
A WYZWANIA
WSPCZESNEJ CYWILIZACJI
SZCZECIN 2011
Rada Wydawnicza
Urszula Chciska, Inga Iwasiw, Danuta Kopyciska
Piotr Niedzielski, Ewa Szuszkiewicz, Dariusz Wysocki
Edward Wodarczyk przewodniczcy Rady Wydawniczej
Aleksander Panasiuk przewodniczcy Senackiej Komisji ds. Wydawnictw
Edyta ongiewska-Wijas redaktor naczelna Wydawnictwa Naukowego
Rada Naukowa
dr hab. Jadwiga Berbeka prof. UEK, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
dr hab. Anna Dbrowska prof. SGH, Szkoa Gwna Handlowa w Warszawie
dr hab. Jerzy Eider prof. US, Uniwersytet Szczeciski
dr hab. Szczepan Figiel prof. UWM, Uniwersytet Warmisko-Mazurski w Olsztynie
dr Wolfram Friedersdorff, zastpca nadburmistrza Miasta Schwerin
dr hab. Piotr Godlewski prof. UZ, Uniwersytet Zielonogrski
dr Renata Knap, Uniwersytet Szczeciski
dr hab. Waldemar Moska prof. AWFiS, Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu
im. Jdrzeja niadeckiego w Gdasku
dr hab. Piotr Niedzielski prof. US, Uniwersytet Szczeciski
dr hab. Irena Ozimek prof. SGGW, Szkoa Gwna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
dr hab. Edyta Rudawska prof. US, Uniwersytet Szczeciski
dr hab. in. Jadwiga Stobiecka, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
prof. dr hab. Adam Szewczuk, Uniwersytet Szczeciski
dr hab. Zygmunt Wakowski prof. UEP, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu
dr Joachim Wegrad, przewodniczcy Frderer Privater Hochschulen in Schwerin e.V.
dr hab. Jolanta Witek prof. US, Uniwersytet Szczeciski
Recenzenci
dr hab. Krystyna Brzozowska prof. US, Uniwersytet Szczeciski
dr hab. Felicjan Bylok prof. PCz, Politechnika Czstochowska
dr hab. Jerzy Eider prof. US, Uniwersytet Szczeciski
dr hab. Piotr Godlewski prof. UZ, Uniwersytet Zielonogrski
dr hab. Stanisaw Korenik prof. UE, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocawiu
dr hab. Edyta Rudawska prof. US, Uniwersytet Szczeciski
dr hab. Zygmunt Wakowski prof. UEP, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu
Redaktorzy naukowi
dr hab. Piotr Niedzielski prof. US
dr hab. Jolanta Witek prof. US
Sekretarz wydania
dr Renata Knap
Redaktor Wydawnictwa
Anna Mariaska
Korektor
Magorzata Szczsna
Skad komputerowy
Halina Lipiec
Wydanie publikacji dofinansowano ze rodkw otrzymanych
z budetu Wojewdztwa Zachodniopomorskiego
Copyright by Uniwersytet Szczeciski, Szczecin 2011
ISSN 1640-6818
ISSN 1896-382X
WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECISKIEGO
Wydanie I. Ark. druk. 37,1. Format B5. Nakad 170 egz.
SPIS TRECI
Wstp
CZ I
SPORT I REKREACJA W ROZWOJU CYWILIZACYJNYM
Piotr Godlewski Globalny i lokalny wymiar wspczesnego sportu...
Zygmunt Wakowski Integracyjna rola sportu we wspczesnym
wiecie ............................................................................................
Felicjan Bylok Zdrowy styl ycia jako determinanta zachowa
konsumentw ..................................................................................
Magorzata Walczak, Jacek Gracz, Maciej Tomczak Poszukiwanie dozna jako tendencja we wspczesnej aktywnoci sportowo-rekreacyjnej ...................................................................................
Pawe Kubik Przemiany spoeczno-demograficzne podstaw rozwoju sportu i rekreacji na przykadzie Bechatowa .........................
Pawe Eider, Micha Tarnowski Znajomo regionalnych walorw
krajoznawczych przez studentw Instytutu Kultury Fizycznej
Uniwersytetu Szczeciskiego .........................................................
Jacek Gracz, Tomasz Zalewski Bezpieczna aktywno sportowo-rekreacyjna w rodowisku wodnym wyznacznikiem wspczesnej cywilizacji .................................................................................
Joanna Saska-Dymnicka Sport modzieowy kuni charakteru
i postaw prospoecznych .................................................................
Magorzata Walczak, Maciej Tomczak Struktura psychologicznych uwarunkowa wybranych aspektw aktywnoci fizycznej
w wietle teorii samodeterminacji ...................................................
Monika Sawek, Renata leboda Joga i jej wartoci w ksztatowaniu zdrowego stylu ycia .................................................................
Ewa Koprowiak, Aleksandra Lubczyska, Beata Nowak Styl
ycia osb podejmujcych wspinaczk wysokogrsk wybrane
aspekty ............................................................................................
9
23
33
47
65
77
97
113
127
153
167
Pawe Chlipaa, Ewa Frckiewicz Styl ycia a aktywno sportowa

i rekreacyjna na przykadzie studentw wybranych uczelni wyszych ...............................................................................................
Karolina Majewska Tenisowa aktywno rekreacyjna a poczucie
szczcia mieszkacw Wielkopolski ............................................
Magorzata Walczak, Maciej Tomczak Poczucie jakoci ycia jako
efekt zaspokojenia potrzeb psychologicznych i zrnicowania
motywacji do aktywnoci fizycznej ...............................................
Magorzata Woniewicz-Dobrzyska Aktywno rekreacyjna kobiet w ksztatowaniu stylu ycia .....................................................
Iwona Dudzik Determinanty zachowa rekreacyjnych modziey
w rednim wieku szkolnym ............................................................
Ewa Koprowiak, Aleksandra Lubczyska, Beata Nowak Wpyw
uprawiania szermierki na wybrane czynniki osobowociowe modziey ..............................................................................................
Zbigniew Borek, Jerzy Eider, Wadysaw Mynarski, Micha Rozpara, Daniel Puciato Zakres i motywy podejmowania aktywnoci turystycznej przez modzie w wieku 1517 lat ....................
Elbieta Sieko-Awierianw, Justyna Wesoowska Edukacja
szkolna a aktywno ruchowa .........................................................
Iwona Olejnik Aktywne formy spdzania wolnego czasu przez emerytw ...............................................................................................
Dominik Dbrowski, Andrzej Soroka, Jarosaw bikowski Czas
wolny i jego wykorzystanie w aspekcie aktywnoci zawodowej
osb niepenosprawnych..................................................................
Beata Florkiewicz, Teresa Zwierko, Justyna Krzepota, Wioletta
ubkowska, Jerzy Troszczyski Styl ycia mieszkacw
miast i wsi w regionie zachodniopomorskim a baza sportowa
i rekreacyjna.....................................................................................
Alicja Drohomirecka, Jerzy Eider, Pawe Eider, Katarzyna Kotarska, Krzysztof Wilk Styl ycia mieszkanek Wacza uczestniczcych w zajciach z fitnessu ........................................................
Wojciech Bajorek, Pawe Krl, Marian Rzepko, Aleksandra Nowak, Monika Sawek Skuteczno wychowania do udziau
w kulturze fizycznej przez turystyk w opiniach mieszkacw
powiatu kronieskiego ..................................................................
179
197
219
241
257
271
285
301
313
327
341
353
369
Zbigniew Ossowski, Tomasz Taraszkiewicz Ekonomiczne uwarunkowania podejmowania aktywnoci sportowej i rekreacyjnej
w grupie seniorw w rejonie Trjmiasta .........................................
Dominik Dbrowski, Andrzej Soroka, Jarosaw bikowski Bariery uczestnictwa w turystyce i rekreacji osb niepenosprawnych
z wojewdztwa lubelskiego w kontekcie ich sytuacji materialnej
Agata Baliska, Monika Kowalska Turystyka jedziecka jako forma turystyki kwalifikowanej ...........................................................
Joanna Baj-Korpak, Ewa Stpie, Jarosaw bikowski, Tomasz
Ninikowski Najpopularniejsze formy fitnessu w opinii kobiet
uczestniczcych w klubowych zajciach ........................................
Izabela Drobnik-Kozakiewicz, Micha Sawczyn, Anna Szumilewicz, Aleksandra Zarbska Psychospoeczne aspekty warsztatu zawodowego instruktorw fitnessu w ich opiniach a oczekiwania uczestniczek rekreacji ruchowej ...............................................
Agata Niemczyk, Renata Seweryn Aktywno rekreacyjno-sportowa odwiedzajcych Maopolsk. Wyniki bada empirycznych .................................................................................................
Anna Korzeniewska Udzia mieszkacw powiatu waeckiego w zajciach sportowych i rekreacyjnych w 2010 roku ...........................
389
405
421
431
443
459
487
CZ II
ZDROWOTNE FUNKCJE SPORTU I REKREACJI
Anna Idzik, Marcin Idzik, Janusz Majewski Zdrowie i jako ycia mieszkacw Polski w ujciu regionalnym .............................
Aleksandra Nowak, Monika Sawek, Pawe Krl, Marian Rzepko
Zmiany w sprawnoci fizycznej modziey studiujcej na Uniwersytecie Przyrodniczym w Poznaniu w cigu lat ..............................
Zbigniew Ossowski, Tomasz Taraszkiewicz Zachowania zdrowotne a aktywno ruchowa kobiet w starszym wieku ........................
Izabela Drobnik-Kozakiewicz, Stanisaw Saczyn, Micha Sawczyn,
Anna Szumilewicz, Aleksandra Zarbska, Joanna Zapolska
Analysis of motor abilities progress among people realising fitness activities on regular basis ........................................................
497
511
521
535
Izabela Drobnik-Kozakiewicz, Micha Sawczyn, Anna Szumilewicz, Aleksandra Zarbska, Joanna Zapolska Wpyw
dwunastotygodniowego zdrowotnego treningu fitness o charakterze aerobowym (Hi-Lo Impact Aerobik) i aerobowo-siowym (Total Body Condition) na skad ciaa i wydolno tlenow kobiet
w rednim wieku .............................................................................
Izabela Drobnik-Kozakiewicz, Micha Sawczyn, Anna Szumilewicz, Aleksandra Zarbska, Anna Perzyska-Biskup, Joanna
Zapolska Wpyw dwunastotygodniowego treningu zdrowotnego TBC (Total Body Condition) na si izometryczn kobiet
w modym, rednim i starszym wieku ............................................
Martyna Brychcy, Tomasz Kostyk, Patrycja Rglewska Wiosna
bolesne czy mie wspomnienie zimowego szalestwa karkonoskich snowboardzistw ...................................................................
547
563
581
WSTP
W rozwinitych spoeczestwach sport sta si dobrem powszechnym, dostpnym w rnych formach stosownie do moliwoci i zainteresowa obywatela. Z definicji sportu traktowanego jako wszelkie formy aktywnoci fizycznej, ktre przez uczestnictwo dorane lub zorganizowane wpywaj na
wypracowanie lub poprawienie kondycji fizycznej i psychicznej, rozwj stosunkw spoecznych lub osignicie wynikw sportowych na wszelkich poziomach1, wynika, e sport i rekreacja s czynnikami ksztatowania zdrowia
i osobowoci, rozwijania nawykw i prozdrowotnych postaw, a take wartociow form spdzania wolnego czasu. Konsekwencj tego powinno by zwrcenie szczeglnej uwagi na jego wane cele spoeczne i strategiczne. Z tych
wzgldw pastwo powinno by ywotnie zainteresowane rozwojem i upowszechnieniem rnych form sportu i rekreacji, gdy wraz z rozwojem cywilizacyjnym s one coraz waniejszym elementem ycia czowieka.
We wspczesnych spoeczestwach sport jest traktowany jako jedna
z wartoci kulturowych, majcych duy wpyw na rozwj czowieka, jego zdrowie i jako ycia. Rozwj wspczesnej cywilizacji nie sprzyja jednak aktywnoci. Udogodnienia technologiczne, rodki komunikacji, automatyzacja, komputeryzacja zmniejszaj do minimum aktywno fizyczn w codziennym yciu
ludzi. Wiele wynalazkw i udogodnie eliminuje kady zbdny ruch. Coraz
wicej prac wykonuje si w pozycji siedzcej, czyli z mniejszym wysikiem.
Wane jest zatem wprowadzanie zmian w stylu ycia, ktrego gwnym elementem powinna by aktywno fizyczna.
W Polsce jedynie 7% Polakw deklaruje systematyczn aktywno fizyczn, 33% czyni to raz w tygodniu, 12% rzadziej, ale przynajmniej raz w miesicu, natomiast reszta sporadycznie bierze udzia w jakichkolwiek zajciach sucych podniesieniu sprawnoci fizycznej. Z bada wiatowej Organizacji
Zdrowia wynika, e ponad 60% Polakw nie uprawia sportu. Z takimi wynikami Polska sytuuje si na jednym z ostatnich miejsc w Europie. Walory rnych
form aktywnoci fizycznej i sportu dostpnych kademu wci s nieznane lub
1
Zob. Kultura fizyczna w Polsce w latach 20082010, GUS, WarszawaRzeszw 2011.
niedoceniane. Oznacza to, e w wiadomoci przewaajcej czci polskiego

spoeczestwa nie nastpia dotd zasadnicza przemiana, a ponadto rozwj
wspczesnej cywilizacji nie sprzyja fizycznej aktywnoci. Wywouje to powane zagroenie dla zdrowia i jakoci ycia. Tymczasem wiedza wynikajca
z bada, e regularna aktywno fizyczna poprawia oglne samopoczucie,
zdrowie fizyczne i psychiczne, pomaga opanowa stres, otyo i takie choroby,
jak na przykad cukrzyca, zmniejsza ryzyko zachorowania na niektre choroby
(np. wiecow, nadcinienie, cukrzyc) i pomaga minimalizowa skutki pewnych niesprawnoci, nie jest odpowiednio propagowana.
Rozwj cywilizacyjny i urbanizacyjny w ostatnich latach wywar duy
wpyw na wzrost tempa ycia i aktywnoci zawodowej, ktre utrwalaj bierny
sposb spdzania wolnego czasu. Antidotum na te zagroenia jest sport i rekreacja. Problematyka sportu i rekreacji spoeczestwa polskiego jest obecnie jednym z szerzej dyskutowanych zagadnie, w ramach programw majcych na
celu popraw zdrowia ludnoci. Wiele dowiadcze, obserwacji i bada naukowych wskazuje na szczeglne znaczenie aktywnoci ruchowej w podnoszeniu
potencjau biologicznego, psychicznego i spoecznego jednostki i populacji.
W niniejszym Zeszycie Naukowym przedstawiono artykuy przygotowane
przez przedstawicieli polskich orodkw naukowych prowadzcych badania
z zakresu wspczesnych tendencji i uwarunkowa rozwoju sportu i rekreacji
jako wielowymiarowej i dynamicznej dziedziny ludzkiej aktywnoci. W publikacji wydzielono dwie gwne czci:
1. Sport i rekreacja w rozwoju cywilizacyjnym.
2. Zdrowotne funkcje sportu i rekreacji.
Wiele nadesanych opracowa powicono roli sportu i rekreacji w rozwoju spoeczno-gospodarczym miast, regionw i krajw. Byo ich tak wiele, e powstaa
kolejna publikacja, zatytuowana Sport i rekreacja szans rozwoju regionu.
Pragn podzikowa wszystkim Autorom, ktrzy odpowiedzieli tak licznie
na propozycj udziau w publikacji. Szczeglne sowa podzikowa kieruj do
zaprzyjanionych rodowisk naukowych, a zwaszcza czonkw Rady Naukowej oraz Recenzentw artykuw. Mam nadziej, e wyniki bada, przemylenia i wnioski autorw bd konkretnym wkadem do przedmiotowej dziedziny
nauki i bodcem do dalszych poszukiwa naukowych.
Jolanta Witek
SPORT I REKREACJA
W ROZWOJU CYWILIZACYJNYM
10
Adam Adamczyk
ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECISKIEGO

NR 689
2011
Piotr Godlewski
Uniwersytet Zielonogrski
GLOBALNY I LOKALNY WYMIAR WSPCZESNEGO SPORTU
Wstp
Wspczesny sport ma wiele rnorodnych form. Jego kulturowe znaczenie przejawia si w globalnym zasigu, jest on bowiem najbardziej rozpowszechnion form kultury1 i wanym komponentem kultury masowej.
Na pocztku XXI wieku sport w rnych postaciach uprawia lub ma z nim
zwizek ponad miliard ludzi2. W sporcie tkwi duy potencja, a jego globaln,
spoeczn i ekonomiczn rol uwzgldniono w dokumencie kocowym konferencji w Davos (The Global Agenda 2009)3.
Sportowy lobbig globalny, kontynentalny, narodowy i lokalny tworzy warunki do powstawania ponadnarodowych, megainterkontynentalnych organizacji, koordynujcych, czcych wsplne interesy, harmonizujcych dziaania
1
Z. Krawczyk, Spoeczno-kulturowe wartoci sportu w wietle bada empirycznych,
Wychowanie Fizyczne i Sport 1983, nr 3, s. 46.
2
Zob. P. Godlewski, Podmiotowo sportu a procesy globalizacyjne, w: Podmiotowo
w edukacji ery globalnego spoeczestwa informacyjnego, red. K. Pajk, A. Zduniak. Warszawa
Pozna 2004, s. 323327.
3
The Global Agenda 2009 (Globalny Plan 2009), World Economic Forums. Geneva
2009, s. 280282 i n. Dokument ten nie odzwierciedla pogldw Komisji Europejskiej, poniewa
zawiera wycznie interpretacje i opinie autorw.
10
Piotr Godlewski
i spajajcych dziaania na rzecz realizacji wsplnych idei. Sport ma duy wpyw

na ycie spoeczne, ideologiczne i ekonomiczne wspczesnych spoeczestw.
Badania nad interpretowaniem i wyjanianiem problemw zwizanych
z rozwojem sportu oraz jego spoecznymi i ideologicznymi konotacjami zaowocoway wieloma publikacjami4. Wanym problemem jest usystematyzowanie
wiedzy na temat wspczesnego sportu, okrelenie powszechnoci i popularnoci sportu w skali globalnej, kontynentalnej i lokalnej. W krajach UE istotna jest
naukowa interpretacja danych dotyczcych struktury i motywacji uczestnictwa
w sporcie i rekreacyjnej aktywnoci ruchowej. Due znaczenie ma rwnie
ocena polityki sportowej na szczeblu lokalnym i regionalnym oraz skutecznoci
programw wspierania i rozwoju sportu lokalnego.
1. Sport globalny
Wspczesny sport jest heterogeniczny, obejmuje bowiem rne formy
wspzawodnictwa, rne cele i rodki realizacji5. Na og sport dzieli si na
wyczynowy i powszechny. W sporcie wyczynowym najwaniejszym celem jest
wspzawodnictwo sportowe i zwycistwo. Uczestnikami tej formy sportu s
zawodowcy i amatorzy. Sport powszechny, podobnie jak wyczynowy, jest oparty na zasadach wspzawodnictwa sportowego, jednak cel uczestnikw jest
inny. Sport powszechny zaspokaja przede wszystkim potrzeb aktywnoci ruchowej, wiczenia dla dobrej kondycji fizycznej i aktywnego spdzaniu czasu
wolnego. Podobne cele ma sport rekreacyjny, o charakterze autotelicznym, czsto w formie sportu rodzinnego lub uprawianego w grupie przyjaci i znajomych. Pomidzy sportem powszechnym i rekreacyjnym znajduje si turystyka
kwalifikowana (rysunek 1).
Zob. P. Godlewski, E. Polak, Subiectivity of Sport Globalization Processes, w: Sprts Involvement in Changing Europe, red. J. Kosiewicz, K. Obodyski, EASS, PTNKF, Rzeszw 2004,
s. 6166; T. Jurek, P. Godlewski, Efekty przeobrae w systemie sportu w Polsce i Niemczech po
1989 r. Gorzw Wlkp. 2006; P. Godlewski, Geneza i rozwj sportu spektakularnego (w europejskiej perspektywie), w: Zarzdzanie imprezami sportowo-rekreacyjnymi, red. B. Ryba. Warszawa
2010, s. 1757.
5
P. Godlewski, The Heterogeneous Nature of the History of Sport. A Look from the East,
w: New Aspects of Sport History, red. M. Lmmer, T. Terret, ISHPES Studiem 13/7, Kln
2007, s. 411416.
11
Globalny i lokalny wymiar sportu
sport
wyczynowy
zawodowy
powszechny
amatorski
rekreacyjny
turystyka
kwalifikowana
Sport dla
wszystkich
uprawianie dyscypliny sportowej

lub formy rekreacji ruchowej
Rys. 1. Formy uczestnictwa w sporcie

rdo: opracowanie wasne.
Wspczesny sport wyczynowy jest oparty na czterech gwnych filarach:

widowiskowoci (sport spektatorski, popkultura, czas emisyjny, teatralizacja
sportu) komercjalizacji (profesjonalizacja, marketing w sporcie, patologie),
uniwersalizmie, unifikacji (fair play, homo sportivus) i globalizacji (ponadnarodowe organizacje, przenikanie kultur dyfuzja, wiatowa rywalizacja).
Sport jest wan gazi gospodarki generuje okoo 2% wiatowego
6
PKB . Ponadto wielkie wydarzenia sportowe maj pozytywny wpyw na turystyk i zatrudnienie.
Sport w krtkim czasie uleg szybkiej globalizacji. Dynamicznie powikszyo si pole wspzawodnictwa, jednoczenie rosa liczba ponadnarodowych
instytucji, organizacji i stowarzysze sportowych odgrywajcych istotn rol
w gospodarce i polityce wiatowej (MKOL). Sportowy przekaz telewizji satelitarnej wpyn na przenikanie si rnych kultur na skutek zaangaowania do
transmisji telewizyjnych potnych rodkw komunikacji medialnej.
wiatowe Forum Ekonomiczne, Davos 2009.
12
Piotr Godlewski
pa t
cz
pop ra
tu
kul
o lo
g ie
wyczyn sportowy
as
em
t in
ke
ar
m
is
ny
yj
tea
tral
iza
cja
spo
rtu
i
w
ko
o
w
ko
is
w
o
d
er
cj
al
iz
ac
ja
un
cja
fika
uni
al
iz
m
ob
gl
ja
ac
iz
l
a
po
n
Pr
ze
ni
spo Hom
rtiv o
us
ay
sport amatorski
jon
a
aliz
cj a
Sport
nieolimpijski
a
ow a
iat acj
w aliz
ry w
i
fa
l
rp
iw
er
s
ie
fes
pro
Sport
wspczesny
Sport
olimpijski
c
or
sp
ka
ni
ku
a dn
aro
do
we
org
a
niz
ac j
e
ltu
r
Rys. 2. Komponenty wspczesnego sportu

2. Sport w Unii Europejskiej

W instytucjach unijnych jest zgodno co do pozytywnej spoecznej roli
sportu. Zwraca si uwag na socjalizacyjn rol przynalenoci do zespou,
solidarno grupow, respektowanie zasad i regu, w tym zasady fair play.
Sport aktywizuje lokalne spoecznoci do dziaa organizacyjnych, przejawiajcych si w zakadaniu amatorskich klubw sportowych non profit, opartych na
wolontariacie, co wzmacnia aktywne postawy obywatelskie. Sport stwarza take szans na zerwanie z patologicznym yciem, tworzy si bowiem przestrze
do zaangaowania osobistego dziaania prospoecznego, w tym w walk z zachowaniami kryminogennymi7.
Biaa ksiga na temat sportu, Komisja Wsplnot Europejskich, Bruksela 2007, s. 7.
13
W Unii Europejskiej rola sportu rwnie ulega zmianie. W deklaracji Rady Europejskiej z grudnia 2000 roku w sprawie szczeglnego charakteru sportu
i jego funkcji spoecznej w Europie, ktre powinny by uwzgldniane w zasadach wsplnej polityki (Deklaracja nicejska), uznano wysok rang sportu.
W deklaracji stwierdzono, e organizacje sportowe i pastwa czonkowskie
ponosz odpowiedzialno za prowadzenie spraw zwizanych ze sportem,
a gwn rol odgrywaj w tym federacje sportowe8. W dokumentach podkrela
si due zainteresowanie sportem obywateli UE. Europejczycy regularnie uprawiali sport w 700 tys. klubach sportowych lub w innych formach. Na og
uprawiano sport amatorski, lecz ronie te znaczenie sportu zawodowego, ktry
odgrywa spoeczn rol, dziaajc stymulujco na inne formy sportu. Aktywno sportowa ma nie tylko znaczenie zdrowotne, lecz rwnie wychowawcze,
spoeczne, rekreacyjne i integracyjne9.
Z bada Eurobarometru wynika, e w wikszo obywateli pastw czonkowskich nie uprawia adnego sportu lub robi to bardzo rzadko. Wedug tego
kryterium, Polska jest w grupie krajw, w ktrych wikszo obywateli nie
uprawia adnego sportu (66%)10. Badania Eurobarometru wykazay take, e
wikszo obywateli UE woli wiczenia na wieym powietrzu ni wewntrz
obiektw sportowych, deklaruje, e uprawia sport lub inny rodzaj aktywnoci
fizycznej w miejscach nieformalnych, takich jak parki lub inne miejsca na
wieym powietrzu11.
Interesujce s opinie obywateli UE o stosunku wadz lokalnych do aktywnoci fizycznej. Wikszo uwaa, e wadze lokalne umoliwiaj aktywno fizyczn. Zaledwie w kilku pastwach czonkowskich ludzie nie s zadowoleni z dziaa wadz lokalnych pod tym wzgldem12. Ponad poowa respondentw (54%) jest zdania, e wadze lokalne wspieraj aktywno fizyczn.
Polska jest jednym z trzech pastw UE, w ktrych wikszo respondentw
uznaa, e wadze lokalne nie robi wystarczajco duo na rzecz uprawiania
sportu i aktywnoci fizycznej (52%)13.
Ibidem, s. 2.
Ibidem, s. 3.
10
Badanie specjalne Eurobarometru nr 334/ seria badawcza 72.3, s. 10.
11
Ibidem, s. 18.
12
Ibidem, s. 36.
13
Ibidem, s. 4748.
14
Piotr Godlewski
Odrbnym problemem jest wykorzystanie lokalnych obiektw. Dla wielu

obywateli UE brak moliwoci lokalnych nie jest powodem rezygnacji z aktywnoci fizycznej. A 54% respondentw przyznaje, e s lokalne obiekty,
z ktrych nie korzystaj z braku czasu. Trzy czwarte respondentw jest zdania,
e na ich terenie moliwa jest aktywno fizyczna14.
Do adnych klubw sportowych, prozdrowotnych czy fitness nie naley
67% obywateli UE. Jedynie w dwch krajach UE wikszo respondentw
naley do klubw sportowych i fitness (kluby prozdrowotne, fitness, sportowe
i spoeczno-kulturalne uwzgldniajce element sportowy). W Niemczech tylko
39% nie naley do adnego klubu, Austrii 43%, Polsce a 87%15.
W unijnych krajach wiele osb wspiera spoecznoci lokalne, pracujc jako wolontariusze przy organizacji i prowadzeniu zaj sportowych. Swj czas
na dziaania lokalne powica 7% respondentw, co trzeba uzna za znaczny
odsetek. Dowodzi to, e sport w UE ma due znaczenie spoeczne, co jest
szczeglnie istotne w wietle nowych kompetencji w dziedzinie sportu, czyli
obowizku wspierania europejskich przedsiwzi zwizanych ze sportem,
z uwzgldnieniem struktur sportowych opartych na wolontariacie16.
Zdaniem urzdnikw UE, wyraonym w Wytycznych UE dotyczcych aktywnoci fizycznej, gwnym celem polityki sportu opartej na propagowaniu
aktywnoci fizycznej powinno by zwikszenie uczestnictwa w sporcie przedstawicieli wszystkich grup spoecznych. Infrastruktura sportowa musi by oglnodostpna dla wszystkich grup spoecznych. Obejmuje to publiczne finansowanie budowy, renowacji, modernizacji oraz konserwacji obiektw sportowych
i sprztu sportowego, a take moliwoci nieodpatnego lub niedrogiego wykorzystania publicznych obiektw sportowych17. Jednoczenie zaleca si, aby
planujc rodki finansowe na promocj sportu wrd dzieci i modziey,
uwzgldnia liczb mieszkacw. Ze rodkw publicznych powinna by finansowana oglnodostpna infrastruktura sportowa, a nie kompleksy sportowe dla
sportu wyczynowego. Polityka sportowej UE preferuje rozwj sportu dla
14
Ibidem, s. 42.
15
Ibidem, s. 22.
16
Ibidem, s. 58.
17
Wytyczne UE dotyczce aktywnoci fizycznej. Zalecane dziaania polityczne wspierajce aktywno fizyczn wpywajc pozytywnie na zdrowie. Czwarty projekt skonsolidowany.
Zatwierdzony przez grup robocz UE Sport i Zdrowie na zebraniu w dniu 25.09.2008 r.,
Bruksela 2008, s. 13.
15
wszystkich na szczeblu lokalnym i krajowym. Powinna by zachowana cigo

midzy aktywnoci fizyczn o maej intensywnoci a sportem wyczynowym.
Podstawowe jest prawo dostpu do uprawiania sportu niezalenie od wieku,
rasy, tosamoci etnicznej, klasy spoecznej i pci. Polityka UE prowadzi zatem
do zwikszania liczby osb uczestniczcych w sporcie i podejmujcych aktywno fizyczn, usuwania barier spoecznych i rodowiskowych, z uwzgldnieniem niefaworyzowanych dotychczas grup spoecznych18.
Realizacja zaoe polityki sportowej jest uzaleniona od dziaa czterech
gwnych grup podmiotw prowadzcych polityk wobec sportu: rzdy centralne, samorzdy terytorialne, sektor sportu zorganizowanego oraz sektor sportu niezorganizowanego.
Rzd odgrywa gwn rol w dystrybucji rodkw, zarwno na inwestycje
sportowe, jak i finansowanie organizacji sportowych. Oczywicie, zrnicowanie pod tym wzgldem w poszczeglnych pastwach UE jest znaczne. Rzdy
opracowuj krajow polityk wobec sportu i aktywnoci fizycznej, wspieraj
samorzdy i organizacje sportowe w zakresie inwestycji zwizanych z infrastruktur sportu.
Samorzdy regionalne i lokalne maj najwiksze moliwoci zarzdzania
publiczn infrastruktur sportu i wywieraj decydujcy wpyw na dostpno
obiektw sportowych dla lokalnej spoecznoci. Ich zadaniem jest take zachcanie lokalnych spoecznoci do uprawiania sportu oraz uczestniczenia w imprezach sportowych i rekreacyjnych.
Sport zorganizowany tworz rnego rodzaju stowarzyszenia, federacje,
kluby itp., ktrych statutowym celem jest wspzawodnictwo sportowe, a take
promowanie sportu dla wszystkich, prozdrowotnego stylu ycia itp.
Niezorganizowany sport i aktywno fizyczna maj rne formy. Wan
rol przypisuje si rwnie indywidualnym zajciom w orodkach fitness i wellness, a take uczestnictwu w rnego rodzaju sportach rekreacyjnych.
3. Lokalny wymiar sportu w Polsce

Transformacja spoeczno-ekonomiczna w Polsce wprowadzia rwnie
fundamentalne zmiany w dziedzinie aktywnoci fizycznej spoeczestwa i spor18
Ibidem.
16
Piotr Godlewski
eni
atr
udn
i
z
pra
ca
k
sna ultura
fit
nes
s
ek
r
ia n y
ym z
w ec
o
sp
p
i r rom
eg o
io cja
n m
s p w p i as
or op t
t
rz
ez
wyczyn sportowy
no
yw
a
akt ciow
y
u
zas
oc
neg rtowe
o
wol
nie nty sp
e
dza
sp lne ev
a
lok
ciele
lob
bin sp
g l ort
ok ow
aln y
y
tu. Efektem przeduonej transformacji poowy lat 90. ubiegego wieku byo
dostosowywanie tej sfery dziaalnoci spoecznej w Polsce do gospodarki rynkowej i standardw europejskich.
za
ba
on w
om ym
i c i ar
zn
y
re
ai
ow
ort
sp
ac
k re
a
yjn
sport
Socjalizacja silne zwizki

i wizi w organizacjach
wymiar lokalny
wa
cho
y za
d
a
s
y
i za zie
a
r y z m o d
zn
wzo
ec
p r za c
oz ho
dr w
ow an
ot i a
ne
r
i a j ny
ym acy
w k
u
ed
sport amatorski
er
o
d eg
ne aln
me lok
u
o rt
sp
po ka owy
i
s
o atels zen
n
s
tyw yw zy
ak i ob war
to
hs
ruc
w
i w ym
yc iar
ho i d
w eo
aw w
cz y
y
w
ol
ks z
t
poli acen
ie k
tyk
ao
a
wia dr r
tow egio
naln
a
a
on
ta
ria
Rys. 3. Komponenty sportu w wymiarze lokalnym

Wspczesny sport lokalny ma wany wymiar spoeczny (spdzanie wolnego czasu lokalne eventy sportowe, wzory i zasady zachowa modziey,
kultura cielesna fitness, zachowania prozdrowotne, poprawa jakoci ycia,
socjalizacja silne zwizki i wizi w organizacjach sportowych, aktywno
spoeczna i obywatelska ruch stowarzyszeniowy i wolontariat w sporcie, sportowy lobbing lokalny), ekonomiczny (praca zatrudnienie, promocja miast
i regionw przez sport, baza sportowa i rekreacyjna), edukacyjny (ksztacenie
kadr regionalna polityka owiatowa, wolontariat, meneder sportu lokalnego),
17
wychowawczy (aktywno spoeczna i obywatelska, zachowania prozdrowotne,

wzory i zasady zachowa modziey).
Ronie znaczenie ekonomiczne sektora sportowego w gospodarce narodowej, poniewa kumuluje przychody bezporednio wynikajce z aktywnoci
sportowej obywateli, produkcji sprztu i odziey sportowej, zysku mass mediw i gier (losowych i hazardu sportowego). Dodatkowo naley uwzgldni
przychody z innych sektorw gospodarki narodowej, ktre wytwarzaj produkty i usugi zwizane z dziaalnoci sportow19. Przemys sportowy wpywa na
wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Masowe imprezy sportowe wpywaj na
rozwj turystyki sportowej. Sport uwzgldniano w celach strategii Europa
202020.
Wedug danych Rachunku satelitarnego sportu dla Polski udzia sportu
w gospodarce ogem oszacowano na 20,7 mld z, czyli okoo 2% PKB Polski
w 2006 roku. Zatrudnienie zwizane ze sportem obliczono na poziomie 1,5%
oglnego zatrudnienia. Udzia wydatkw gospodarstw domowych na sport
w wydatkach domowych wynis 1,2%, a eksport produktw i usug sportu
oceniono na 0,9% eksportu ogem. Warto dodan brutto generowan przez
sport oszacowano na poziomie 1,25% wartoci dodanej brutto dla caej gospodarki, i bya ona nisza ni w Austrii, na Cyprze i w Wielkiej Brytanii.
Tabela 1
Podstawowe wyniki Rachunku satelitarnego sportu dla Polski za 2006 rok
Wyszczeglnienie
Warto
Udzia w caoci (%)
PKB sportu (z)
Pracujcy (osoby)
20,7 mld
1,96
225,5 tys.
1,54
19
Rachunek satelitarny sportu dla Polski, raport wykonany na zlecenie i ze rodkw budetowych Ministerstwa Sportu i Turystyki, Warszawa 2010, s. 7.
20
Komunikat komisji do parlamentu europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego i Komitetu Regionw. Rozwijanie europejskiego wymiaru sportu. Bruksela 2011, s. 78.
18
Piotr Godlewski
Sport lokalny doceniany jest rwnie jako czynnik przyspieszenia wzrostu

gospodarczego i tworzenia miejsc pracy. Komisja Wsplnot Europejskich UE
wyrazia pogld, e sport moe si przyczyni do tworzenia miejsc pracy oraz
wzrostu i oywienia gospodarczego, zwaszcza na sabo rozwinitych obszarach. Dziki sportowi moe nastpowa wczenie spoeczne21. Sport moe by
narzdziem rozwoju lokalnego i regionalnego, gospodarczej rewitalizacji miast
lub rozwoju terenw wiejskich. Wraz z turystyk moe stymulowa rozbudow
infrastruktury przez czenie wysikw rnych podmiotw celem finansowania
budowy obiektw sportowych i rekreacyjnych22.
Sport moe sprzyja procesom integracji, uatwia dialog midzykulturowy, by wanym elementem programw dla imigrantw, a dla niepenosprawnych odgrywa wan rol integracyjn i kompensacyjn23. Sport umoliwia
niwelowanie narodowych antagonizmw, take w regionach dotknitych
w przeszoci konfliktami24.
Otwieraj si due moliwoci wykorzystania przez lokalne i regionalne
samorzdy walorw edukacyjnych sportu, ktre w naturalny sposb cz si
z polityk owiatow i dziaaniami na rzecz jakoci ycia. Korzyci bdzie
lepsza kondycja fizyczna spoecznoci, co moe zmniejszy wydatki na sub
zdrowia. Sport pozytywnie wpywa na rodowisko krajowe i lokalne organizacje sportowe uwzgldniajce cele ekologiczne maj na uwadze zrwnowaony rozwj, a wic racjonalniejsze wykorzystanie zasobw naturalnych. Sport
lokalny nie moe jednak funkcjonowa bez duego zaangaowania wadz
i rodkw publicznych. Jest to zdanie rwnie Komisji Wsplnot Europejskich,
ktra popiera pomoc publiczn dla sportu25.
W polskim modelu finansowania sportu rdem finansowania jest sektor
publiczny sportu. W strukturze wydatkw publicznych znaczny udzia maj
jednostki samorzdu terytorialnego okoo 1/3 ogu nakadw pochodzi
21
Biaa ksiga na temat sportu..., s. 8.
22
Pomimo e zazwyczaj brakuje konkretnych i porwnywalnych danych dotyczcych gospodarczego znaczenia sportu, jest ono potwierdzone badaniami i analizami rachunkw narodowych, aspektami gospodarczymi zakrojonych na szerok skal wydarze sportowych oraz kosztami braku aktywnoci fizycznej i starzenia si spoeczestwa. Badanie przedstawione podczas
prezydencji austriackiej w 2006 r. sugeruje, e sport w szerszym znaczeniu wytworzy w 2004 r.
warto dodan wysokoci 407 mld euro. Ibidem, s. 11.
23
Ibidem, s. 7.
24
Komunikat komisji do parlamentu europejskiego..., s. 7.
25
Biaa ksiga na temat sportu..., s. 13.
19
z budetu pastwa i dopat do stawek w grach losowych, bdcych monopolem

pastwa26. Wspieranie sportu przez organy wadzy publicznej poruszono
w ustawie o sporcie, ktra naoya na organy wadzy publicznej obowizek
tworzenia warunkw, w tym organizacyjnych, sprzyjajcych rozwojowi sportu
jako zadanie wasne jednostek samorzdu terytorialnego27.
Gminy we wsppracy z organami administracji rzdowej, stowarzyszeniami, organizacjami i klubami sportowymi s zobowizane do organizowania
rekreacji i odpowiednich warunkw materialno-technicznych do jej rozwoju
przez popularyzacj walorw rekreacji ruchowej, organizowanie zaj, zawodw i imprez sportowo-rekreacyjnych, szkolenie kadry instruktorw i kierowanie ich do prowadzenia zaj rekreacyjnych, tworzenie, utrzymywanie i udostpnianie bazy sportowo-rekreacyjnej28.
W oficjalnym dokumencie, opracowanym przez Ministerstwo Sportu
(obecnie Ministerstwo Sportu i Turystyki), jednym z gwnych obszarw dziaania jest infrastruktura sportowa29. W obszarze tym opracowano kilka zada,
z ktrych najwaniejsze to wypracowanie modelowych rozwiza miejskich,
gminnych i osiedlowych orodkw sportu; kontynuacja programu rozwoju inwestycji o szczeglnym znaczeniu dla sportu; wdraanie programu rozwoju
infrastruktury sportowo-rekreacyjnej w wojewdztwach; budowa oglnodostpnych, wielofunkcyjnych boisk sportowych dla dzieci i modziey; budowa sali gimnastycznej w kadej gminie; budowa pywalni w kadym powiecie;
promocja najefektywniejszych rozwiza technicznych w budownictwie sportowym; budowa Narodowego Centrum Sportu.
Jednym z udanych programw rzdu i samorzdw lokalnych jest program
Moje boisko Orlik 2012. Program wdroono w grudniu 2007 roku, jego gwnym zaoeniem jest projekt budowy 2012 nowoczesnych boisk sportowych do
2012 roku. Jest to jedno z najwikszych przedsiwzi infrastrukturalno-spoecznych realizowanych w Polsce po 1989 roku.
26
Strategia rozwoju sportu w Polsce do roku 2015, Ministerstwo Sportu, Warszawa 2007 r.,
27
Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie, DzU 2010 nr 127 poz. 857, rozdz. 6, art. 27.
s. 29.
28
Zob. trzy ustawy ksztatujce istniejcy model samorzdu terytorialnego w Polsce:

Ustawa o samorzdzie gminnym z 8.03.1990 r.; Ustawa o samorzdzie powiatowym z 5.06.1998 r.;
Ustawa o samorzdzie wojewdztwa z 5.06.1998 r.
29
Strategia rozwoju sportu..., s. 2529.
20
Piotr Godlewski
Docenia si rwnie due moliwoci promocji miast i gmin przez sport.

Tworzone s nawet samodzielne stanowiska do spraw promocji przy urzdach
miast. Przez sport mog by take promowane przedsiwzicia polityczne.
W grudniu 2010 roku zawarto porozumienie midzy ministrem spraw zagranicznych a ministrem sportu i turystyki w sprawie wsppracy i promocji polskiej prezydencji Rady Unii Europejskiej przez sport. Celem porozumienia jest
wykorzystanie potencjau edukacyjnego, informacyjnego i promocyjnego sportu na rzecz upowszechniania wiedzy o polskim czonkostwie w Unii Europejskiej.
Zakoczenie
Wspczesny sport jest bardzo rnorodny, a kada forma ma rne cele
i rodki realizacji inny jest sport wyczynowy, a inny powszechny. Sport wyczynowy jest oparty na widowiskowoci, komercjalizacji, uniwersalizmie i globalizacji. Kraje Unii Europejskiej s bardzo zainteresowane sportem, gwnie
uprawianym w strukturach sportu amatorskiego. Istnieje take powszechne
przewiadczenie o zdrowotnym, wychowawczym, spoecznym i integracyjnym
znaczeniu sportu i innych form aktywnoci fizycznej.
Pomimo duej rnorodnoci klubw sportowych i innych form organizacyjnych zwizanych z aktywnoci fizyczn oraz doceniania znaczenia zdrowotnego, wychowawczego, spoecznego i integracyjnego sportu i rekreacji,
w wikszoci pastw czonkowskich obywatele na og nie uprawiaj adnego
sportu lub robi to sporadycznie. Niestety, Polska jest w grupie krajw, w ktrych sport jest bardzo rzadko uprawiany. Dla wadz lokalnych odpowiedzialnych za sport i aktywno ruchow wana jest informacja o preferowaniu przez
mieszkacw wicze na wieym powietrzu, w miejscach nieformalnych.
W wikszoci pastw UE obywatele s zadowoleni z dziaa wadz lokalnych
na rzecz zapewnienia moliwoci uprawiania aktywnoci fizycznej, lecz polscy
respondenci s zdania, e wadze lokalne nie robi wystarczajco duo w tym
zakresie. Polska jest bowiem jednym z pastw o najmniejszym odsetku osb
nalecych do klubw sportowych.
Wrd wytycznych UE dotyczcych aktywnoci fizycznej gwne znaczenie maj dostp do infrastruktury sportowej i, co wane, moliwo nieodpatnego lub niedrogiego wykorzystania publicznych obiektw sportowych.
21
W Polsce podejmuje si wiele dziaa, by udostpni chtnym obiekty

sportowe i rekreacyjne. W Strategii rozwoju sportu w Polsce do roku 2015 najwaniejszym zagadnieniem jest rozbudowa infrastruktury sportowej. Realizowane s programy rozwoju infrastruktury sportowo-rekreacyjnej w wojewdztwach, budowane oglnodostpne, wielofunkcyjne boiska sportowe dla dzieci
i modziey, sale gimnastyczne w kadej gminie, a take pywalnie w kadym
powiecie.
Literatura
Badanie specjalne Eurobarometru nr 334/seria badawcza 72.3.
Biaa ksiga na temat sportu, Komisja Wsplnot Europejskich, Bruksela 2007.
Godlewski P., Geneza i rozwj sportu spektakularnego (w europejskiej perspektywie),
w: Zarzdzanie imprezami sportowo-rekreacyjnymi, red. B. Ryba, Warszawa
2010.
Godlewski P., Podmiotowo sportu a procesy globalizacyjne, w: Podmiotowo
w edukacji ery globalnego spoeczestwa informacyjnego, red. K. Pajk,
A. Zduniak, WarszawaPozna 2004.
Godlewski P., The Heterogeneous Nature of the History of Sport. A Look from the East,
w: New Aspects of Sport History, red. M. Lmmer, T. Terret, ISHPES Studiem
13/7, Kln 2007.
Godlewski P., Polak E., Subiectivity of Sport Globalization Processes, w: Sports
Involvement in Changing Europe, red. J. Kosiewicz, K. Obodyski, EASS,
PTNKF, Rzeszw 2004.
Jurek T., Godlewski P., Efekty przeobrae w systemie sportu w Polsce i Niemczech
po 1989 roku, Gorzw Wlkp. 2006.
Krawczyk Z., Spoeczno-kulturowe wartoci sportu w wietle bada empirycznych,
Wychowanie Fizyczne i Sport 1983, nr 3.
Rachunek satelitarny sportu dla Polski, raport wykonany na zlecenie i ze rodkw
budetowych Ministerstwa Sportu i Turystyki, Warszawa 2010.
Strategia rozwoju sportu w Polsce do roku 2015, Ministerstwo Sportu, Warszawa 2007.
The Global Agenda 2009 (Globalny Plan 2009), World Economic Forums, Geneva
2009.
22
Piotr Godlewski
A GLOBAL AND LOCAL DIMENSION OF CONTEMPORARY SPORT
Summary
More than a billion people in the world practice or remain somehow in touch with
sport. The popularity and universality of sport underlies its potential global and continent-wide. Sport generates about 2% of the GNP, while large sporting events have their
invigorating influence on macro- and microeconomies.
Within heterogenic sport there are different forms of competition, various goals
and various means of achieving them. Contemporary performance sport is based on
four major pillars: pageantry, commercialisation, universalism and globalisation.
In the European Union member states sport arouses large interest. Mostly this is
reflected in amateur movements, yet the significance of professional sport is on the rise.
In Poland this sphere of social activity is undergoing a switch-over to market
economies and European standards. In sport policy priority is attached to developing
local sport in: social, economic and educational spheres. Local sport should be treated
as a factor accelerating economic growth and promoting creation of new work places,
especially as a tool of urban revitalisation or of development of rural areas.
Translated by Piotr Godlewski

NR 689
2011
Zygmunt Wakowski
Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu
INTEGRACYJNA ROLA SPORTU

WE WSPCZESNYM WIECIE
Wstp
Sport jest czci kultury kadego narodu. W odrnieniu od innych dziedzin, takich jak teatr, film, malarstwo, rozwijanych gwnie w wielkich aglomeracjach, sport, a w szerszym ujciu kultur fizyczn, z powodzeniem rozwijaj
spoecznoci zarwno duych miast jak i maych miasteczek i wsi. Jego rola jest
znacznie szersza, ni moe si powszechnie wydawa, dlatego warto zgbi
i przeanalizowa moliwoci tego obszaru naszego ycia.
Celem artykuu jest przedstawienie sportu jako paszczyzny integracji spoecznej. Podjto prb ukazania najwaniejszych elementw funkcji socjalizacji
sportu na poziomie lokalnym, narodowym i midzynarodowym.
1. Sport jako forma spdzania czasu wolnego

Sport uprawiany rekreacyjnie, jego ogldanie lub kibicowanie ulubionej
druynie nierozerwalnie czy si z czasem wolnym czowieka. Czas wolny to
czas pozostajcy do dyspozycji po wykonaniu obowizkw i zada zwizanych
24
Zygmunt Wakowski
z yciem zawodowym lub osobistym1. Jego gwn funkcj jest wypoczynek

i regeneracja si po wykonanej pracy. Czas wolny moe si pojawia:
regularnie, na przykad kadego popoudnia, w soboty i niedziele,
okresowo, na przykad wakacje, urlop,
okazjonalnie, na przykad po wczeniejszym, ni przewidywano, zakoczeniu pracy, podczas urlopu chorobowego.
Mona go spdza w rny sposb, cho dla wielu osb pomysem na jego zagospodarowanie jest ogldanie lub uprawianie sportu2. Warto si przyjrze temu
zagadnieniu w szerszej pespektywie. Najoglniej mona wymieni dwie formy
spdzania wolnego czasu (rysunek 1). Pierwsz jest pasywny wypoczynek
w domu, na przykad ogldanie telewizji lub czytanie ksiki, albo poza domem, na przykad ogldania sztuki teatralnej lub meczu pikarskiego. Drug
form jest aktywny wypoczynek, ktry rwnie moe mie miejsce w domu lub
poza nim. Aktywny wypoczynek w domu polega midzy innymi na hobbystycznym malowaniu obrazw albo uprawianiu ogrdka. Poza domem aktywnie
mona wypoczywa na kortach tenisowych lub uprawiajc jogging, uczszczajc do pobliskiej siowni czy na basen.
Spdzanie
wolnego czasu
Pasywne
w domu
poza domem
Aktywne
w domu
poza domem
Rys. 1. Formy i miejsce spdzania wolnego czasu

www.menis.gov.pl, 2011.
D.C. Watt, Sports Management and Administration, Routlegde, London 1998, s. 2832.
Integracyjna rola sportu we wspczesnym wiecie
25
Sport, oprcz swoich walorw estetycznych, jest niewtpliwie jednym

z elementw stylu ycia wielu ludzi i w znacznym stopniu wpywa na jego jako. Na og przez pojcie jako ycia uznaje si poziom satysfakcji, jak
czowiek odczuwa w wyniku spoycia dbr materialnych i usug nabywanych
na rynku, dbr publicznych, form spdzania wolnego czasu i pozostaych charakterystyk rodowiska, w ktrym si znajduje3. Poniewa przejawem ycia
kadego czowieka jest potrzeba socjalizacji, denie do integracji z innymi
jednostkami, poszukuje on takich form i relacji z innymi ludmi, ktre bd
sprzyjay zaspokojeniu tych potrzeb. Sport doskonale umoliwia kademu
(przez pasywn bd aktywn postaw) wyraanie wasnych przekona i wartoci.
Na poziomie spoecznoci lokalnych sport moe integrowa mieszkacw.
Warto zauway, e nadrzdnym celem kadej jednostki samorzdowej jest
zaspokajanie potrzeb spoecznoci lokalnej przez wykonywanie zada wasnych
i zleconych. Wrd zada wasnych jednostki samorzdowej wymienia si midzy innymi4,
kultur fizyczn, w tym tereny rekreacyjne i urzdzenia sportowe,
kultur, w tym biblioteki, domy kultury itp.,
utrzymanie gminnych urzdze i obiektw uytecznoci publicznej.
Wychodzc z zaoenia, e dziaalno samorzdu terytorialnego opiera si na
koncepcji marketingu terytorialnego5, naley stwierdzi, i majc odpowiedni
infrastruktur, powinien on umoliwia swoim mieszkacom spdzanie wolnego czasu w miejscu ich zamieszkania w sposb i w warunkach odpowiadajcych ich oczekiwaniom.
Tworzenie warunkw do uprawiania sportu i rekreacji fizycznej wychodzi
naprzeciw rosncemu zainteresowaniu zdrowym stylem ycia, trosk o wasn
sylwetk i kondycj fizyczn, zgaszanemu przez niektre grupy spoeczne.
Podobnie jest w przypadku korzystania z usug kulturalnych (kina, teatry, opera), na ktre od kilku lat wzrasta popyt, szczeglnie w duych miastach. Rosnce zapotrzebowanie na bierny udzia w sporcie (przez kibicowanie) sugeruje
3
B. Marciszewska, Marketing usug rekreacyjno-sportowych, Centralny Orodek Sportu
Resortowe Centrum Metodyczno-Szkoleniowe Kultury Fizycznej i Sportu, Warszawa 1997,
s. 13.
4
T. Markowski, Zarzdzanie rozwojem miast, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

1999, s. 55.
5
Ustawa o samorzdzie terytorialnym, DzU 1990, nr 16, poz. 95.
26
Zygmunt Wakowski
popularno tej sfery ycia w szerszym, spoecznym kontekcie. Mieszkacy

powinni mie moliwo nie tylko odpatnego zaspokojenia wymienionych
potrzeb, ale take nieodpatnego lub jedynie po czciowym pokryciu kosztw
wiadczenia usug. W odpowiedzi na tak zdiagnozowane potrzeby mieszkacw naley ksztatowa poda usug sportowych. Wadze samorzdu terytorialnego, wykorzystujc posiadane rodki i opierajc si na szeroko zakrojonej
wsppracy z innymi podmiotami, powinny dooy stara, by jak najlepiej
zaspokoi zgaszane potrzeby.
Zdaniem niektrych autorw, kada planowa i marketingowo zorientowana dziaalno samorzdu terytorialnego powinna by realizowana we wsppracy z trzema grupami decyzyjnymi6:
mieszkacw,
zwizkw i stowarzysze biznesowych,
organw administracji terytorialnej.
W bardziej szczegowym ujciu do podmiotw tworzcych warunki i popularyzujcych spdzanie wolnego czasu przez sport mona zaliczy:
lokalne media,
szkoy,
organizacje sportowe,
organizacje rodowiskowe, na przykad Liga Obrony Kraju,
przedsibiorstwa,
liderw opinii publicznej,
inne samorzdy terytorialne (np. miasta i gminy partnerskie).
Przykadem zagospodarowywania czasu wolnego mieszkacw jest organizacja imprez sportowo-rekreacyjnych. W Polsce od kilku lat mona zauway
coraz wiksze zainteresowanie bieganiem. W wielu miastach organizowane s
biegi masowe, w ktrych udzia bierze wielu amatorw tego sportu. Ambicj
niektrych wadz samorzdowych jest organizowanie na swoim terenie maratonu najbardziej prestiowego biegu masowego. Przy okazji tego typu imprez
otwartych naley zadba o to, aby zachca do udziau jak najwicej osb. Dobrym przykadem jest udzia znanych osb, na przykad przedstawicieli wadz
samorzdowych, znanych dziennikarzy, politykw, osb, ktre mona nazwa
liderami opinii publicznej. W propagowanie imprez masowych wczaj si te
6
Marketing terytorialny, red. T. Domaski, materiay konferencyjne, Uniwersytet dzki, d 1997, s. 36.
27
media, kluby i towarzystwa sportowe, a take przedsibiorcy, ktrzy sponsoruj

ich organizacj. Czasami przedsibiorstwa s inicjatorami i organizatorami tak
zwanych eventw marketingowych, dziki ktrym promuj si wrd potencjalnych nabywcw7.
2. Funkcje i poziomy integracji przez sport

Sport moe peni w yciu czowieka cztery funkcje: dydaktyczn, rekreacyjn, integracyjn oraz promocyjn.
Funkcja dydaktyczna uprawianie sportu doskonale rozwija cechy psychofizyczne, co jest szczeglnie istotne dla dzieci i modziey. Regularne wiczenia rekreacyjno-sportowe, niekoniecznie zwizane z osiganiem wysokich
wynikw, prowadz do zrwnowaonego rozwoju fizycznego, ksztatuj sylwetk i podnosz kondycj fizyczn. Ponadto rywalizacja tkwica w kadym
rodzaju sportu sprzyja rozwojowi cech wolicjonalnych, takich jak determinacja,
wytrwao, wola walki, konsekwencja, dyscyplina pracy itp.
Funkcja rekreacyjna mona wyrni dwa rodzaje rekreacji: regenerowanie si po wypenieniu obowizkw zawodowych lub rodzinnych, czyli
wypoczynek bierny, polegajcy na kibicowaniu ulubionej druynie lub zawodnikowi, albo wypoczynek czynny, czyli jego uprawianie, na przykad jazda na
rowerze, bieganie, pywanie, gra w tenisa.
Funkcja integracyjna sport jest doskonaym sposobem budowania i zacieniania wizi midzy ludmi, socjalizacji rnych warstw i klas spoecznych
oraz rozwijania postaw patriotycznych. Mona to zaobserwowa zarwno na
poziomie lokalnym, krajowym, jak i w wymiarze midzynarodowym. Integracyjna rola sportu dzieci i modziey przejawia si w postawach i zachowaniach
uczestnikw zaj sportowych, a take ich rodzicw i opiekunw, ktrzy podczas zawodw nie tylko zagrzewaj zawodnikw do rywalizacji, ale porednio
przyczyniaj si do rozwoju ich cech fizycznych i wolicjonalnych. Funkcja
integracyjna sportu lepiej jest widoczna w przypadku medialnych sportw
uprawianych wyczynowo. Na przykad tysice, a nawet miliony zwolennikw
7
Dziaalno marketingowa gmin, red. Z. Frankowski, Wysza Szkoa Humanistyczna,
Ciechanw 2000, s. 1516.
28
Zygmunt Wakowski
klubu sportowego FC Barcelona na caym wiecie jednocz si przed kadym

wanym pojedynkiem, by wspiera swoich faworytw.
Funkcja promocyjna sport dziki swej medialnoci i popularnoci sta
si jedn z najskuteczniejszych form promocji, z ktrej chtnie korzystaj
przedsibiorstwa. Obserwacje z ostatnich lat dowodz, e po sport jako nonik
komunikacji sigaj take organizacje midzynarodowe (Unicef), miasta i regiony (Pozna stawia na sport) czy kraje (np. Katar, ktry bdzie gospodarzem dwch duych imprez sportowych: mistrzostw wiata w pice nonej i mistrzostw wiata w pice rcznej).
Na uwag zasuguje integracyjny wymiar sportu. O jednoczeniu si kibicw wok sportu mona mwi na trzech poziomach: lokalnym, krajowym
i midzynarodowym.
Poziom lokalny mieszkacy miasta i regionu najczciej gromadz si
wok lokalnego klubu sportowego (klubw sportowych), kibicujc druynie
danej dyscypliny sportowej. Jeeli w rnych klubach z jednego miasta na tym
samym poziomie (np. liga) uprawiane s rne sporty, to kibice poszczeglnych
klubw toleruj si nawzajem. Niestety, jeeli w jednym miecie graj dwa
kluby pikarskie, to midzy ich zwolennikami czsto dochodzi do niezrozumiaych antagonizmw (np. Legia Warszawa i Polonia Warszawa, Cracovia i Wisa
Krakw). Rzadziej, aczkolwiek rwnie skutecznie mog integrowa mieszacw imprezy sportowe na stae zwizane z miastem lub regionem. Przykadem
s biegi maratoskie, turnieje piki plaowej, wycigi regatowe. O integracji
i poczuciu dumy mona take mwi wwczas, gdy mieszkacy utosamiaj si
ze znanym sportowcem, ktry wywodzi si z danego miasta, na przykad z Bydgoszczy pochodz Tomasz Gollob i Zbigniew Boniek, z Wisy Adam Maysz,
z Kasiny Wielkiej Justyna Kowalczyk.
Poziom krajowy integratorami sportu s zwykle reprezentacje narodowe
w okrelonej dyscyplinie sportu lub reprezentacja biorca udzia w olimpiadzie.
Wsplnot mieszkacw caego kraju mog budowa take udane wystpy
druyn klubowych. Przykadem jest kibicowanie przez Polakw druynie Lecha
Pozna podczas udanych meczw w Lidze Europejskiej z takimi gigantami
wiatowej piki nonej, jak Juventus Turyn czy Manchester City, albo wysoka
ogldalno Formuy I za spraw Roberta Kubicy i jej znaczny spadek po wypadku eliminujcym go z wycigw.
Poziom midzynarodowy ponadnarodowy, integracyjny charakter maj
zwykle due, medialne imprezy sportowe, takie jak igrzyska olimpijskie, mi-
29
strzostwa wiata lub mistrzostwa kontynentalne w pice nonej, Liga Mistrzw,

rozgrywki amerykaskiej ligi zawodowej koszykwki (NBA) itp. Dla podkrelenia wpywu sportu na jednoczenie si przedstawicieli rnych narodw warto
przypomnie, e ju w staroytnej Grecji na czas igrzysk zaprzestawano wszelkich walk zbrojnych. Naley odnotowa, e niektre kluby sportowe potrafi
skupia wok siebie miliony zrzeszonych (fankluby) i niezrzeszonych sympatykw z caego wiata. Udaje si to jednak tylko nielicznym, takim jak na przykad Real Madryt, FC Barcelona, Manchester United, Inter Mediolan.
3. Spoeczne korzyci i zagroenia z tytuu angaowania si w sport

Jedn z cech sportu jest jego uniwersalno. Sport jest uprawiany i ogldany na caej kuli ziemskiej, wszdzie stanowi wan cz ycia spoecznego,
penic funkcje, o ktrych wspomniano. Owa uniwersalno sprzyja popularyzacji i upowszechnianiu sportu, a przejawem tego s8:
a) w przypadku popularyzacji coraz wiksza ogldalno duych imprez sportowych (igrzyska olimpijskie oglda okoo dwch miliardw widzw, mecze pikarskie rozgrywane w Lidze Mistrzw transmituje ponad sto stacji telewizyjnych z rnych krajw);
b) w przypadku upowszechniania coraz wicej osb uprawia dyscypliny
sportu wczeniej nieznane w danym kraju lub niecieszce si powodzeniem,
na przykad futbol amerykaski lub sumo w Polsce, pika nona w Stanach
Zjednoczonych.
Efektem tego jest podatno sportu na globalizacj odnoszc si zarwno do
sfery spoecznej jak i gospodarczej, a nawet politycznej. Mimo e uprawianie
sportu, szczeglnie na poziomie wyczynowym, zachca do przekraczania granic, jest jednym z ostatnich obszarw, na ktrym nie zanika poczucie patriotyzmu, tosamoci narodowej czy kulturowej, zarwno na poziomie krajowym,
jak i lokalnym. Dopingowanie druyny narodowej lub klubu ze swojego miasta
jest dum kibicw, okazj do odsunicia tego, co nas rni, i zacieniania wizi
emocjonalnych wok jednej sprawy, jak jest walka naszych zawodnikw.
8
Sport w stosunkach midzynarodowych, red. A. Polus, Wydawnictwo Adam Marszaek,
Toru 2009, s. 7486.
30
Zygmunt Wakowski
Naley zaznaczy, e integracyjne walory sportu maj pozytywne i negatywne aspekty. Z jednej strony sport moe jednoczy kibicw mecze reprezentacji Polski w pice nonej oglda 6 mln telewidzw, skoki narciarskie
Adama Maysza ogldao nawet 12 mln Polakw, mecz ligowy Lecha Pozna
z Legi Warszawa (16.04 2011 r.) z trybun ogldao ponad 38 tys. kibicw.
Zdarzao si na przykad, e na mecze jednego z klubw (Termalica Nieciecza)
po awansie do pierwszej ligi piki nonej przybywao wicej kibicw ni wynosia liczba mieszkacw miejscowoci, w ktrej toczya si gra. Formy eksponowania przynalenoci do grupy kibicw danego zespou s powszechnie znane, zaczynajc do szalikw, koszulek, przez malowanie twarzy barwami narodowymi, a po przypiewki i wypracowane typowe zachowania (np. kibice
Lecha Pozna taczcy na trybunach odwrceni plecami do boiska lub na
umwiony znak przemieszczajcy si midzy sektorami). W tym sensie sport
moe by doskona form spdzania wolnego czasu, gdy jest odskoczni od
codziennego ycia, form zabawy, rekreacji i odreagowania. Jest take integratorem spoecznym, uniwersalnym medium komunikacji przynalenoci do grupy spoecznej, wyrazicielem postaw, pogldw i umoliwia eksponowanie swojej tosamoci9. Zjednoczenie wok sportu daje kibicom i uczestnikom zaj
sportowych poczucie siy i dumy, a jednoczenie moe i powinno by wanym
elementem ycia spoecznego na poziomie lokalnym, wpisanym w strategi
rozwoju kadego samorzdu lokalnego, nie tylko z obowizku (zadania wasne
gminy), ale take z wyboru, gdy sport i rekreacja sportowa stwarzaj wielkie
szanse na integrowanie spoecznoci lokalnych.
Naley jednak przestrzec przed negatywnymi skutkami nadmiernej integracji przez sport. Chodzi tu o zachowania grup chuligaskich, ktre tak mocno
przywizuj si do swojego klubu, e nie traktuj kibicowania jako formy
wsparcia druyny, lecz jako okazj do eksponowania nienawici wobec innych
grup spoecznych (kibicw, miast, narodw). Takie patologiczne zachowania
sprzyjaj integracji, ale wycznie maych grup, z ktrymi nie chce si utosamia wikszo mieszkacw miasta. Zjawiska te s szkodliwe z punktu widzenia budowy wsplnot lokalnych, a walka z nimi jest bardzo trudna i dugotrwaa.
9
Contemporary Sport Management, red. J.B. Parks, J. Quarterman, Human Kinetics,
Champaign 2003, s. 108112.
31
Zakoczenie
Czynny lub bierny udzia w sporcie deklaruje coraz wicej obywateli Polski, a odsetek zainteresowanych sportem w krajach Europy Zachodniej jest
jeszcze wikszy. Dla milionw ludzi na caym wiecie sport jest form spdzania wolnego czasu, zabawy, pasj, a czasem sposobem na ycie. Daje poczucie
radoci i spenienia, bawi i jednoczy, pozwala na eksponowanie swojej przynalenoci spoecznej i narodowej, wyzwala poczucie dumy, uczy pokory i wytrwaoci. Przytoczone w artykule funkcje sportu, poziomy integracji, a take
przykady postaw i zachowa spoecznych pozwalaj na sformuowanie wniosku, e jest to niezwykle wany obszar ycia, ktry przede wszystkim jednoczy
(cho czasem te dzieli), dlatego powinien by postrzegany w kategoriach szans
na budowanie i zacienianie dugotrwaych wizi midzyludzkich. Bycie razem
daje poczucie bezpieczestwa, ktre towarzyszy kademu czowiekowi, poczwszy od jego narodzin, a po kres ycia. Z tego powodu zamiowanie do
sportu, przede wszystkim do kibicowania ulubionej druynie, czsto przekazywane jest z pokolenia na pokolenie.
Literatura
Contemporary Sport Management, red. J.B. Parks, J. Quarterman, Human Kinetics,
Champaign 2003.
Dziaalno marketingowa gmin, red. Z. Frankowski, Wysza Szkoa Humanistyczna,
Ciechanw 2000.
Marciszewska B., Marketing usug rekreacyjno-sportowych, Centralny Orodek Sportu
Resortowe Centrum Metodyczno-Szkoleniowe Kultury Fizycznej i Sportu, Warszawa 1997.
Marketing terytorialny, red. T. Domaski, materiay konferencyjne, Uniwersytet
dzki, d 1997.
Markowski T., Zarzdzanie rozwojem miast, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
1999.
Sport w stosunkach midzynarodowych, red. A. Polus, Wydawnictwo Adam Marszaek,
Toru 2009.
Ustawa o samorzdzie terytorialnym, DzU 1990, nr 16, poz. 95.
Watt D.C., Sports Management and Administration, Routlegde, London 1998.
www.menis.gov.pl, 2011.
32
Zygmunt Wakowski
INTEGRATIVE ROLE OF SPORT IN THE CONTEMPORARY WORLD
Summary
Sport in spite of the changes taking place in the organizational, structural, technological or economic and will continue to be fully served an important function in society at regional, national and international level. We can easily recognize it as an integrator of penetrating through the layers and social classes, often uniting different from
each other in their views, financial status or the origin of the people who make a positive kind of community (mostly) affecting relationships.
Translated by Zygmunt Wakowski

NR 689
2011
Felicjan Bylok
Politechnika Czstochowska
ZDROWY STYL YCIA

JAKO DETERMINANTA ZACHOWA KONSUMENTW
Wstp
Charakterystyczn cech wspczesnego, wysokorozwinitego spoeczestwa jest zwikszanie si czasu wolnego. Czas wolny, bdcy drug, autonomiczn warstw yciow, jest wykorzystywany na konsumpcj1. Zmienia to styl
ycia, poniewa zagospodarowanie czasu wolnego stao si wyznacznikiem
jego standardu. Czas wolny staje si dobrem konsumpcyjnym2, pojawia si
zatem nowa struktura preferencji dbr konsumpcyjnych. Czas wolny staje si
czasem konsumpcji okrelonych dbr i usug. Mona mwi o dobrach czasu
wolnego, na przykad o produktach i usugach zwizanych z czasem wolnym.
W czasie wolnym jednostka gra rol konsumenta. W porwnaniu z rolami
zwizanymi z prac zachowanie si czowieka w czasie wolnym jest silnie spersonalizowane i spontaniczne.
Wynikiem wzrostu czasu wolnego jest rozwj indywidualizmu w konsumpcji. Proces ten przejawia si w deniu do stworzenia indywidualnego,
1
H.W. Opaschowski, Freizeit, Konsum und Lebensstil, w: Wertwandel und Konsum,
red. R. Szallies, G. Wiswede, Verlag Moderne Industrie, LandsbergLech 1990, s. 111133.
2
A. Burghard, Allgemeine Wirtschaftssoziologie, Verlag Dokumentation, Pullach bei
Mnchen 1974, s. 164.
34
Felicjan Bylok
pojedynczego stylu ycia w obszarze konsumpcji, gdzie zaznaczony byby osobisty charakter i ktry ograniczony jest jedynie przez wielko dochodu. Konsumpcja staje si zatem obszarem, na ktrym jednostka kreuje swoj tosamo.
Nowy indywidualizm w konsumpcji jest konsekwencj powstania oglnego,
indywidualistycznego ruchu w rozwoju spoeczestwa, co trafnie zdiagnozowa
U. Beck w swojej ksice Spoeczestwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesnoci3. Konkretn implikacj indywidualizmu w konsumpcji jest sytuacja,
w ktrej czowiek chce praktykowa jedyny w swoim rodzaju styl ycia. Coraz
czciej jest to tak zwany zdrowy styl ycia.
W artykule podjto prb odpowiedzi na pytanie, czy i w jakim zakresie
tak zwany zdrowy styl ycia wpywa na kierunek zachowa konsumpcyjnych.
1. Koncepcje stylu ycia

We wspczesnym spoeczestwie ronie znaczenie stylu ycia jako czynnika w duym stopniu determinujcego zachowania konsumentw. Wynika to
z przejcia od standardu ycia do stylu ycia, co jest ubocznym produktem ekonomicznego wyrwnywania si jego poziomu. Coraz powszechniejsze posiadanie dbr konsumpcyjnych, ktre wyznaczaj okrelony standard ycia gospodarstw domowych, sprawia, e nacisk kadzie si na wybr okrelonego stylu
ycia. G. Wiswede opisa ten stan rzeczy nastpujco: Wczeniej mwio si:
O tym kim jestem, wiadczy to, ile ja mog wyda, dzisiaj si mwi: O tym
kim jestem, wiadczy to na co ja wydaj4. Warto zatem dokadniej omwi
koncepcj stylu ycia. Jako pierwsi rozwinli j M. Weber i G. Simmel.
M. Weber diagnozuje styl ycia jako symbolicznie wany wzr zachowania
i moralny kodeks, ktry wyznacza tytu do spoecznego prestiu (gwnie sygnalizowany w konsumpcji). Dany styl ycia by najpierw wyznacznikiem pozycji spoecznej w nowoczesnym spoeczestwie, a nastpnie wyznacznikiem
pozycji zawodowej, ale przede wszystkim wiadczy o przynalenoci do danej
klasy i warstwy. Styl ycia by swego rodzaju wymaganiem, ktre musiaa
speni jednostka, aby zostaa uznana za czonka grupy statusowej. Wymagania
3
U. Beck, Spoeczestwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesnoci, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2002, s. 192194.
4
G. Wiswede, Der neue Konsument im Lichte des Wertwandel und Konsum, w: Wertwandel und Konsum..., s. 32.
Zdrowy styl ycia jako determinanta zachowa konsumentw
35
te mog dotyczy form przestrzegania norm, wzorw zachowania, stosunku do

dbr i konsumpcji demonstrowanych na zewntrz grupy. Grupy s skonne monopolizowa te formy i wymagania, dziki czemu odrniaj si od innych
grup. Porwnanie stylu ycia jednostki z innymi, podobnymi czonkami grupy
skutkuje homogenizacj grupy5.
Nieco inaczej styl ycia postrzega G. Simmel, wedug ktrego oznacza on
kolektywn kategori, a przez swoj natur zmusza jednostk do zawierania
kompromisu midzy indywidualn specyfik i kolektywn oglnoci. Styl
ycia poredniczy midzy indywidualn a spoeczn identyfikacj. Przez stylizacj ycia jednostka zapewnia sobie identyfikacj, ktr cechuje krucho,
tymczasowo i problematyczno. Styl ycia dla G. Simmela oznacza subiektywny kompromis midzy personaln definicj wasnego ja z jednej strony
a spoeczn stron ycia, zdoln do sankcji z drugiej strony6.
Nieco inne podejcie do stylu ycia prezentuje P. Bourdieu, ktry skupia
uwag na jego elementach. Zauwaa, e styl ycia jest form praktyki i czynu, ktra przejawia si w sposobach zachowania, prywatnym wyposaeniem
domu, stosunkach partnerstwa, preferencjach w oficjalnym obszarze kultury,
mediw i czasu wolnego. Styl ycia jest wynikiem przetwarzania zasobw
(w postaci ekonomicznego, kulturalnego i spoecznego kapitau) przez habitus, czyli indywidualny wzr kompetencji, motywacji, poznania i standardu
oceny. Staje si systemem znakw spoecznie okrelanych jako dystyngowane lub pospolite7. W strukturze stylu ycia wane miejsce zajmuj kulturowe dobra i symbole, ktre s wykorzystywane jako artefakty okrelonego stylu
ycia.
Kolejn koncepcj stylu ycia przedstawi H. Ldtke8, ktry postrzega go
jako oryginaln struktur i form gospodarstwa domowego, definiowan przez
jednostk metod prb i bdw, przez uczenie si i porwnywanie z innymi
podmiotami ycia spoecznego, z ktrymi tworzy kolektyw i podziela podobny
M. Weber, Wirtschaft und Gesellschaft, Bd. II, 4 Aufl. Tbingen 1964, s. 534 i n.
G. Simmel, Filozofia pienidza, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Pozna 1997,
s. 447 i n.
7
P. Bourdieu, Dystynkcja. Spoeczna krytyka wadzy sdzenia, Wydawnictwo Naukowe

Scholar, Warszawa 2005, s. 216221.
8
H. Ldtke, Kulturelle und soziale Dimensionen des modernen Lebensstils, w: Muster

moderner Lebensfhrun, red. H.R. Vetter, Verlag Deutscher Jugendinstitut, Mnchen 1991,
s. 135136.
36
Felicjan Bylok
system spoecznego wartociowania. Styl ycia jest typow form wzoru do

powielenia w gospodarstwie domowym, czyli jednostki identyfikuj si z tymi
wzorami przez wyposaenie gospodarstwa domowego w podobne przedmioty
konsumpcji i dekoracj, uywanie mediw, preferowanie okrelonych gustw
w wypenianiu czasu wolnego, hobby, suchaniu muzyki i czytaniu ksiek,
czasopism, gazet, uczestniczeniu w yciu kulturalnym, ubiorze, przygotowywaniu posikw itd. Styl ycia poredniczy w budowaniu spoecznej identyfikacji
jednostek.
Interesujc koncepcj stylu ycia, wynikajc z wieloletnich bada empirycznych, przedstawi A. Siciski. Styl ycia zdefiniowa jako zesp codziennych zachowa (sposb postpowania, aktywno yciow), specyficznych
dla danej zbiorowoci lub jednostki. Specyficzno zachowa ludzi wynika
z ich zrnicowanych zakresw, form i motywacji (przypisywane im znaczenia
i wartoci), a take z funkcji rzeczy bdcych rezultatami bd celami, bd
instrumentami owych zachowa9. Styl ycia peni funkcje sygnalizacyjne
w spoeczestwie, jest ekspresywnym wyrazem spoecznych nierwnoci
i symbolicznym wyrazem kierunku de yciowych jednostek.
W marketingu styl ycia odnosi si do zachowa konsumenckich, ktre
znajduj odbicie w sposobach wydatkowania pienidzy i spdzania czasu wolnego, ale take w nastawieniach i wartociach, z ktrymi te zachowania s powizane10. Koncepcja stylu ycia pozwala zrozumie codzienne potrzeby i yczenia konsumentw i jest metod rangowania produktu lub usugi pod wzgldem uytecznoci, czyli okreli wpyw stylu ycia konsumentw na rodzaj
kupowanych produktw i ich marki.
Styl ycia peni rne spoeczne funkcje. Po pierwsze, umoliwia identyfikacj jednostki z grup. Po drugie, stwarza poczucie sensownoci zachowa
w yciu codziennym, co zapewnia zaakceptowanie danych dziaa spoecznych.
Po trzecie, wpywa na trwao grupy i jej cigo przez zapewnienie jej odrbnoci w szerszej zbiorowoci. Po czwarte, styl ycia ma znaczny wpyw na
zachowanie si jednostek, midzy innymi przez okrelanie codziennych zachowa konsumpcyjnych. Efektem wzajemnych relacji midzy stylem ycia a konsumpcj s style konsumpcji. Styl konsumpcji jest czci stylu ycia, odnosi
9
A. Siciski, Styl ycia. Kultura. Wybr, Wydawnictwo IFIS PAN, Warszawa 2002,
s. 2223.
10
M. Solomon, G. Bamossy, S. Askegaard, Konsumentenverhalten, Der europische
Markt, Person Studium, Mnchen 2001, s. 457.
37
si bowiem do zachowania podczas zakupu i uytkowania dbr konsumpcyjnych11.

Przedstawione ujcia stylu ycia i funkcje wskazuj na jego wano jako
jednego z najwaniejszych kryteriw rnicujcych czonkw wspczesnego
spoeczestwa. Z bada empirycznych spoecznych nierwnoci w latach 90.
ubiegego stulecia wynika, e w stylach ycia nowoczesnego spoeczestwa
wystpuje przeciwstawna dynamika indywidualizmu i kolektywizmu12. Z jednej
strony jest tendencja do budowy indywidualizmu, w ktrym wasny styl ycia
peni wan funkcj wyrniania si z otoczenia spoecznego. Styl ycia moe
by ksztatowany indywidualnie, kiedy jednostka wiadomie ogranicza swoje
zachowania konsumenckie i postpuje na rynku konsumenckim wedug okrelonego wzorca, naladujc wybitnych czonkw spoeczestwa (np. modzie
czsto naladuje swoich idoli muzycznych). Z drugiej strony panuje swego rodzaju przymus grupowy do przestrzegania norm i wzorw zachowania w sferze
konsumpcji i czasu wolnego charakterystycznych dla stylu ycia obowizujcego w danej grupie spoecznej. Jednostki najczciej przejmuj styl ycia od
grupy statusowej, do ktrej nale. H. Ldtke uwaa, e ludzie przyjmuj styl
ycia, ktry jest wypadkow stylu ycia gospodarstwa domowego, do ktrego
przynale, i stylu ycia wybranej grupy odniesienia. Jest jak gdyby pamici
zbioru wzorw orientacji i wzorw zachowa w przeszoci oraz kodem spoecznej komunikacji w procesie wymiany rynkowej13.
Koncepcja stylu ycia jest w rny sposb powizana ze sfer konsumpcji.
Po pierwsze, w badaniach marketingowych styl ycia jest wan zmienn charakteryzujc okrelone, homogeniczne warstwy w segmentacji rynkowej. Styl
ycia suy do wyjanienia wzorw konsumpcji. Po drugie, styl ycia w badaniach nierwnoci klasowo-warstwowych jest wan zmienn, oprcz zawodu,
stanowiska pracy i dochodu, suc do wyjanienia rnic midzy poszczeglnymi, wielkimi grupami spoecznymi. Zachowania konsumpcyjne s tu wan
zmienn okrelajc styl ycia. Po trzecie, styl ycia jest czynnikiem ksztatujcym i sterujcym konsumpcj. Wpywa na wzory zachowa konsumpcyjnych
11
G. Wiswede, Konsumsoziologie, w: Konsum; soziologische, konomische und psychologische Perspektiven, red. D. Rosenkranz, Verlag Leske + Budrich, Opladen 2000, s. 50.
12
H. Ldtke, Lebensstile: Formen der Wechselwirkung zwischen Konsum und Sozialstruktur, w: Produktkulturen: Dynamik und Bedeutungswandel des Konsum, red. R. Eisendle,
E. Miklautz, Verlag Campus, Frankfurt am Mein 1992, s. 140.
13
H. Ldtke, Konsum und Lebenstile, w: Konsum; soziologische..., s. 118.
38
Felicjan Bylok
przez zmienne zachowania (interakcje, artefakty), cechy subiektywne (nastawienia, przekonania, orientacja na wartoci, mentalno) i cechy pooenia spoecznego (religia, struktura rodziny, role ze wzgldu na pe, wiek).
2. Typologia stylw ycia w konsumpcji

Socjologowie prowadzcy badania empiryczne nad stylami konsumpcji
prbuj zbudowa typologi modeli stylw ycia w obszarze konsumpcji, wyznaczajcych ramy zachowa konsumpcyjnych czonkw rnych zbiorowoci
spoecznych. Na uwag zasuguje koncepcja podziau stylw ycia zaproponowana przez H. Ldtkego. Analizujc proces zakupu podstawowych urzdze
domowych w Niemczech (telewizora, elazka do prasowania i samochodu),
ktrych wybr by uzaleniony od kombinacji takich czynnikw, jak finanse,
planowanie i uycie, zbudowa pi modeli stylw ycia:
a) model estetyczno-ekspresyjny o przewadze tendencji nowoczesnego
ycia high-life wrd modych ludzi, pochodzcych ze redniej klasy,
z dominacj msk (obserwuje si spontaniczno zakupu towarw,
ktre ju maj ich znajomi);
b) model dyskursywnych decyzji zakupu, gdzie obserwuje si wsplne
podejmowanie decyzji zakupu przez wszystkich czonkw gospodarstwa domowego i zdobywanie informacji o artykuach handlowych
w wielu fachowych sklepach; model ten wystpuje wrd ludzi starszych, zajmujcych nisze pozycje w redniej klasie, z dominacj msk;
c) model ekonomiczny kryteriw, wrd ktrych dominuje tendencja
ekonomicznej opacalnoci (obserwuje si wpyw ceny, finansowe
uwarunkowania, wpyw testw konsumenckich publikowanych w prasie konsumenckiej na zachowania konsumenckie);
d) model funkcjonalny, w ktrym konsumenci charakteryzuj si brakiem
wyranie okrelonych oczekiwa w stosunku do dbr konsumenckich,
prostymi wyborami, zdobywaniem informacji o artykuach handlowych tylko w jednym fachowym sklepie; wystpuje wrd ludzi starszych o niewysokim statusie zawodowym;
e) model image towarw konsumenci przy zakupie zwracaj uwag na
znan mark towarw i stopie nowoci technicznych artykuw hand-
39
lowych; wystpuje wrd ludzi modych, z wysokim wyksztaceniem

i wysokim statusem zawodowym14.
Koncepcja stylu ycia w obszarze konsumpcji ma due znaczenie dla teorii
i praktyki bada nad rynkiem konsumpcyjnym. Po pierwsze, moe by podstaw podziau rynku konsumpcyjnego na rne segmenty, po drugie, jest jednym
z waniejszych motywatorw zachowa konsumpcyjnych, a zatem wan
zmienn, suc do wyjaniania zachowa konsumenckich.
3. Shoping jako styl ycia

W dzisiejszym wysokorozwinitym spoeczestwie, zwanym konsumpcyjnym, w ktrym coraz wyraniej dominuje syndrom konsumpcji, przejawiajcy
si w tym, e wpywa ona praktycznie na wszystkie obszary dziaa podejmowanych przez ludzi, styl ycia odgrywa wan rol w procesie budowy tosamoci ludzi. Pozwala odpowiedzie jednostce na wszystkie pytania zwizane
z wyborem kierunku ycia i samookreleniem. Dla spoeczestwa konsumpcyjnego charakterystyczne s midzy innymi shopping i tak zwany zdrowy styl
ycia, nastawiony na zapewnienie zdrowia i dugiej modoci.
W opinii N. Bolza, shopping jest istotnym stylem ycia konsumentw yjcych w spoeczestwie konsumpcyjnym15. Wedug K.U. Hellmana shopping
moe mie posta shoppingu z celem i shoppingu jako cel16. W pierwszym
przypadku zakupy maj utylitarny charakter, polegaj na nabyciu okrelonych
dbr lub usug i czsto s postrzegane jako swoista praca. Zakupy jako cel
maj hedonistyczny charakter, poniewa przygoda, zabawa s najwaniejsze.
W tym przypadku konsument idzie na zakupy bez z gry przygotowanego planu. P. Underhill rwnie odrni kupowanie (buying) od shoppingu17. Kupowanie oznacza nabycie konkretnego dobra i jest zwizane z konkretnym procesem, rutyn, najczciej odbywa si automatycznie. W czasie shoppingu naj14
Ibidem, s. 128131.
15
N. Bolz, Das konsumistische Manifest, Wilhelm Fin Verlag, Padeborn 2002, s. 111.
16
K.U. Hellman, Das konsumistische Syndrom, w: Rume des Konsums ber den Funktionswandel von Rumlichkeit im Zeitalter des Konsumismus, red. K.U. Hellman, G. Zurstiege,
VS Verlag fr Sozialwissenschaften, Wiesbaden 2008, s. 36.
17
P. Underhill, Why We Buy. The Science of Shopping, Simon & Schuster, New York
1999, s. 116.
40
Felicjan Bylok
waniejsza jest przyjemno i dowiadczanie nabycia wymarzonego dobra lub

usugi. Motywem dziaania konsumentw w czasie zakupw jest podanie
przeywania przyjemnoci. Aby to podanie zaspokoi, trzeba dostarcza coraz nowych podniet w postaci atrakcyjnych towarw. Nowe dobra staj si
rodkiem do osigania przyjemnoci. M. Bowlby wyrni robienie zakupw
(doing the shopping) i pjcie na zakupy (going shopping)18. W pierwszym
przypadku chodzi o regularne robienie zakupw, majc przygotowany mniej
lub bardziej cisy plan co do iloci i rodzaju kupowanych produktw. Pjcie
na zakupy natomiast oznacza skonno do wasania si po sklepach bez wyranie okrelonego celu, bez przymusu zwizanego z koniecznoci nabycia
okrelonego dobra, z pragnieniem doznania przyjemnoci z obcowaniem z dobrami.
Konsumenci czerpi rado i zadowolenie z samego aktu zakupu, a nie
z posiadania i uytkowania dbr, przy czym nie jest to aden instrumentalny
akt, lecz komunikatywne wydarzenie. Dokonuje si najczciej w otoczeniu
innych i jednym z motyww jest wyrnienie si spord innych. Shopping to
nie s zwyke zakupy dbr niezbdnych do egzystencji, lecz refleksyjny akt,
ktry sam konsumuje konsumenta. Shopping jest zatem bezprzedmiotowy, nie
wie si z konkretnymi dobrami, lecz z przebywaniem wrd dbr konsumpcyjnych w specjalnych centrach handlowo-rozrywkowych. Swobodny wybr
z masy dbr, promocje, specjalne oferty s czynnikiem stymulujcym shopping.
Shopping jest rytualnym ceremoniaem, ktre wymaga odpowiednich rekwizytw. S nimi dobra konsumpcyjne, przy czym nie traktuje si tych dbr
jako obiekty materialne, ale jako specyficzne medium, ktre jest nasycone spoecznym znaczeniem. Wedug N. Bolza, towary w sklepach s ju nie tylko
rzeczami sucymi do uytkowania, nie zaspokajaj konkretnych potrzeb, lecz
uosabiaj spoeczne znaki, ktre wykorzystuje si w konsumpcyjnych spektaklach19. Towary te s swego rodzaju totemami, ktre su do identyfikacji konsumentw. S to zazwyczaj rozpoznawalne i uznane spoecznie marki. Konsument odrnia si od innych przez konsumpcj tych towarw, nalec na przykad do grupy uytkownikw obuwia Nike czy do fanw Legii Warszawa. Logo
18
R. Bowlby, Carried Away. The Invention of Modern Shopping, Columbia University

Press, New York 2001, s. 8.
19
N. Bolz, op.cit., s. 113.
41
odgrywa rol podobn do totemu w religii. Dobra nasycone znaczeniem spoecznym s w spoeczestwie konsumpcyjnym postrzegane jako swego rodzaju
fetysze. Warto ekspresji zawarta w produkcie jest waniejsza ni jego warto uytkowa. Mona zatem powiedzie, e nastpia zmiana mylenia o dobrach w kategoriach posiadania w kierunku transmaterializmu. Oznacza to, e nie
jest ju najwaniejsze posiadanie dobra, ale jego uytkowanie, w ktrym wymiar przyjemnoci odgrywa najwaniejsz rol. Nie zanikaj jednak funkcje
prestiowe zwizane z posiadaniem, lecz staj si drugoplanowe wobec ekspresyjnych funkcji uytkowania dobra konsumpcyjnego20.
Konsument, nabywajc towary w duym centrum handlowym, nie robi tego dla zaspokojenia swoich potrzeb, ale aby uczestniczy w swego rodzaju konsumpcyjnym rytuale. Gwnym celem tego spektaklu jest publiczna manifestacja konsumpcji przez osoby uczestniczce w niej, dziki czemu jednostka oglda sama siebie, swoje miejsce w hierarchii oraz swoj tosamo, jak sobie
wykreowaa. Mona si zatem zgodzi z Z. Baumanem, e gwnym motywem
uczestniczenia w spektaklach konsumpcyjnych w mallach jest wyrnienie
siebie z masy nierozrnialnych przedmiotw unoszonych niezalenie od ich
ciaru gatunkowego, a zatem przycignicie wzroku (zblazowanych) innych
konsumentw21. Publiczne manifestowanie konsumpcji w przestrzeni konsumpcyjnej jest wspczesn form konsumpcji na pokaz, opisanej przez
T. Veblena. Aby zachci konsumentw do uczestnictwa w rytuaach konsumpcyjnych, buduje si coraz wiksze malle. W jednym z najwikszych centrw
handlowych West Edmonton Mall w Alberta (Kanada) oprcz 800 sklepw
postawiono budowl Paris Arc de Triomphe oraz utworzono ulic Bourbon
Street z grajcymi kapelami jazzowymi i dekoracjami charakterystycznymi dla
karnawau w Nowym Orleanie. Zbudowano nawet atrap morza z oryginaln,
zabytkow odzi podwodn, ktr mona zwiedza22. W tym mallu mona
spotka atrakcje, ktre zaspokoj wszelkie zachcianki konsumentw.
20
M. Jckel, Einfhrung in die Konsumsoziologie. Fragestellungen-Kontroversen-Beispieltexte, Verlag fr Sozialwissenschaften, Wiesbaden 2006, s. 268.
21
Z. Bauman, Konsumowanie ycia, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2009, s. 18.

22
Zwischen methodenpluralismus und Datenhandel. Zur Soziologie der kommerziellen

Konsumforschung, red. D. Schrage, M.R. Friederici, VS Verlag fr Sozialwissenschaften, Wiesbaden 2008, s. 100.
42
Felicjan Bylok
4. Zdrowy styl ycia a zachowanie konsumentw w Polsce

Charakterystyczn cech konsumenta jest denie do osigania przyjemnoci. Badacz czasu wolnego W. Opaschowski twierdzi, e wspczesny konsument wyrosy w klimacie dobrobytu midzy indywidualizmem a hedonizmem
rozwija swoj tosamo jednostkow przez uprawianie sportw, modo, dbanie o ciao i ducha. Sportowy fitness lub umiejtnoci taneczne, modna odzie
lub kosmetyczna pielgnacja ciaa gwarantuj osignicie idealnego wizerunku
i s kryteriami okrelania spoecznego uznania i pozycji23. Tendencja ta jest
coraz bardziej widoczna w analizie zachowa konsumpcyjnych. Obserwuje si
zjawisko aktywizacji form spdzania czasu wolnego, szczeglnie w obszarze
ideologii zdrowia, co przekada si na aktywne spdzanie urlopu (rozwj turystyki rowerowej, wodnej, pieszej). Potwierdzaj to badania C. Cambella, ktry
uwaa, e coraz wikszy nacisk kadzie si na konsumpcj rekreacyjn i spdzanie czasu wolnego na zakupach oraz innych, dostarczajcych przyjemnych
dozna czynnociach zwizanych z turystyk oraz innymi formami rozrywki24.
W wolnym czasie konsument chce doznawa przyjemnoci w poszukiwaniu nowych, atrakcyjnych sposobw odpoczywania. Jednym z nich jest aktywno fizyczna i dbao o swoje ciao. S to wyznaczniki tak zwanego zdrowego
stylu ycia.
Rodzi si pytanie: czy w Polsce zdrowy styl ycia jest popularny wrd
konsumentw? Z bada przeprowadzonych w 2009 roku przez CBOS25 wynika,
e prawie co dziesity Polak lub Polka regularnie uprawiaj jak dyscyplin
sportow lub rozwijaj aktywno fizyczn. Tyle samo osb wiczy czsto,
cho nieregularnie. Z kolei co pity badany podaje, e jest sporadycznie aktywny fizycznie. Spord form aktywnoci fizycznej Polacy najczciej wybieraj
uprawianie wicze na siowni (29%). Ze szczegowej analizy wynika, e
siownie stosunkowo czciej odwiedzaj mczyni (36%), w najmodszej
grupie wiekowej 1824 lata (70%) oraz w wieku 2534 lata (54%) i z wy-
23
H.W. Opaschowski, Konsum 2000 Szenarien ber die Zukunft von Konsum und Freizeit, w: Konsum 2000. Vernderung im Verbraucheralltag, red. G. Rosenberger, Verlag Campus,
Frankfurt am Mein 1992, s. 215.
24
C. Cambell, Zakupy, spdzanie czasu wolnego i wojna pci, w: Socjologia codziennoci,
red. P. Sztomka, M. Bogunia-Borowska, Znak, Krakw 2008, s. 368.
25
Polak zadbany troska o sylwetk i wasne ciao, komunikat z bada CBOS.
www.cbos.pl, 2009.
43
ksztaceniem wyszym (57%) bd rednim (36%). Mona zatem powiedzie,

e styl ycia kadcy nacisk na aktywno fizyczn jest na og popularny
wrd modych ludzi nastawionych na fizyczne ksztatowanie swojego ciaa.
Jest to wynikiem orientacji hedonicznej w konsumpcji, w ktrej kult ciaa
i przyjemno z tym zwizana jest wanym czynnikiem determinujcym zachowania konsumentw.
Elementem zdrowego stylu ycia jest dbao o sylwetk w spoeczestwie konsumpcyjnym jest to osoba szczupa. W Polsce dbao o wygld zewntrzny jest wana dla prawie 1/3 Polakw. Ze szczegowej analizy danych
wynika, e 31% co najmniej raz korzystao z sauny, ani lub jacuzzi. Prawie
22% Polakw co najmniej raz w yciu odwiedzio salon kosmetyczny, byo
w solarium lub korzystao z masau czy hydromasau (po 22%). Nieco mniej
popularne okazay si zajcia fitness lub aerobik (15%). Polki duo czciej ni
Polacy korzystaj z usug salonw kosmetycznych (odpowiednio 38% i 5%),
solarium (30% i 12%), zaj fitness (25% i 4%), masau (25% i 19%), a take
z programw odchudzania (8% i 2%) oraz modelowania sylwetki (6% i 1%).
Wyniki te wiadcz o tym, e z usug konsumpcyjnych zwizanych z upikszaniem ciaa na og korzystaj kobiety. Mczyni jeszcze rzadko korzystaj
z oferty zwizanej z dbaoci o sylwetk. Mona przypuszcza, e jest to wynik z jednej strony uwarunkowa kulturowych, a z drugiej strony oddziaywanie reklam, ktre w duej czci s kierowane do kobiet, a przedstawiaj szczup i zadban kobiet.
Innym elementem zdrowego stylu ycia jest odchudzanie. Z bada wynika,
e odchudza si stosunkowo niewielka grupa Polakw niemal co pity (19%)
badany robi to kilka razy, kilkanacie razy prbowao si odchudza 8% Polakw. Stale dba o wag i stosuje diet niewielu badanych (3%). Najczciej odchudzaj si mode Polki (17%), mieszkajce w najwikszych miastach (17%
wrd mieszkacw najwikszych aglomeracji), z wyszym wyksztaceniem
(15%), pracujce na stanowiskach administracyjno-biurowych.
Z bada CBOS wynika, e zdrowy styl ycia ma coraz wiksze znaczenie
dla Polakw. W ostatnim dziesicioleciu nastapi wzrost aktywnoci fizycznej
i dbaoci o swoje ciao. Polacy czciej korzystaj z usug sucych poprawie
urody, odnowie biologicznej.
44
Felicjan Bylok
Zakoczenie
Podsumowujc, mona powiedzie, e do opisu czynnikw determinujcych zachowanie wspczesnych konsumentw niezbdna jest analiza stylw
ycia. W opisie dzisiejszego spoeczestwa wysokorozwinitego styl ycia sta
si wanym wyznacznikiem zachowa konsumentw na rynku. Widoczne jest
powizanie go z zachowaniami konsumpcyjnymi, ktre daje si opisa i mierzy oraz ujmowa dynamicznie w postaci trendw.
Jednym z symptomw dzisiejszych czasw jest wzrost znaczenia czasu
wolnego, ktry czsto jest wypeniony konsumpcj. W przeobraeniach struktury spoecznej pojawi si pluralizm, polegajcy na utracie znaczenia przez klasy
spoeczne i coraz czciej pojawiajcych si stylach ycia ukierunkowanych na
okrelon sfer ludzkiego dziaania, niezwizanych z istniejcymi elementami
struktury spoecznej. Jest to wyraz demokratyzacji w spoeczestwie. Przykadem jest styl oparty na shoppingu i zdrowy styl ycia. Konsekwencj wystpowania tych dwch stylw jest zagospodarowanie wolnego czasu przez dokonywanie zakupw dla przyjemnoci i dbao o swoje ciao. Charakterystyczn
cech jest ich dostpno bez wzgldu na pozycj spoeczn i przynaleno
grupow. Z bada wynika, e wpyw tych stylw na konsumentw jest bardzo
duy, co w konsekwencji wpynie na zmiany rynku dbr konsumpcyjnych.
Literatura
Bauman Z., Konsumowanie ycia, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego,
Krakw 2009.
Beck U., Spoeczestwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesnoci, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2002.
Bolz N., Das konsumistische Manifest, Wilhelm Fin Verlag, Padeborn 2002.
Bourdieu P., Dystynkcja. Spoeczna krytyka wadzy sdzenia, Wydawnictwo Naukowe
Scholar, Warszawa 2005.
Bowlby R., Carried Away. The Invention of Modern Shopping, Columbia University
Press, New York 2001.
Burghard A., Allgemeine Wirtschaftssoziologie, Verlag Dokumentation, Pullach bei
Mnchen 1974.
Cambell C., Zakupy, spdzanie czasu wolnego i wojna pci, w: Socjologia codziennoci,
red. P. Sztomka, M. Bogunia-Borowska, Znak, Krakw 2008.
45
Hellman K.U., Das konsumistische Syndrom, w: Rume des Konsums ber den Funktionswandel von Rumlichkeit im Zeitalter des Konsumismus, red. K.U. Hellman,
G. Zurstiege, VS Verlag fr Sozialwissenschaften, Wiesbaden 2008.
Jckel M., Einfhrung in die Konsumsoziologie. Fragestellungen-Kontroversen-Beispieltexte, Verlag fr Sozialwissenschaften, Wiesbaden 2006.
Ldtke H., Konsum und Lebenstile, w: Konsum; soziologische, konomische und psychologische Perspektiven, red. D. Rosenkranz, Verlag Leske + Budrich, Opladen 2000.
Ldtke H., Kulturelle und soziale Dimensionen des modernen Lebensstils, w: Muster
moderner Lebensfhrun, red. H.R. Vetter, Verlag Deutscher Jugendinstitut, Mnchen 1991.
Ldtke H., Lebensstile: Formen der Wechselwirkung zwischen Konsum und Sozialstruktur, w: Produktkulturen: Dynamik und Bedeutungswandel des Konsum,
red. R. Eisendle, E. Miklautz, Verlag Campus, Frankfurt am Mein 1992.
Opaschowski H.W., Freizeit, Konsum und Lebensstil, w: Wertwandel und Konsum,
red. R. Szallies, G. Wiswede, Verlag Moderne Industrie, LandsbergLech 1990.
Opaschowski H.W., Konsum 2000 Szenarien ber die Zukunft von Konsum und Freizeit, w: Konsum 2000. Vernderung im Verbraucheralltag, red. G. Rosenberger,
Verlag Campus, Frankfurt am Mein 1992.
Polak zadbany troska o sylwetk i wasne ciao, komunikat z bada CBOS,
www.cbos.pl, 2009.
Siciski A., Styl ycia. Kultura. Wybr, Wydawnictwo IFIS PAN, Warszawa 2002.
Simmel G., Filozofia pienidza, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Pozna 1997.
Solomon M., Bamossy G., Askegaard S., Konsumentenverhalten, Der europische
Markt, Person Studium, Mnchen 2001.
Underhill P., Why We Buy. The Science of Shopping, Simon & Schuster, New York
1999.
Weber M., Wirtschaft und Gesellschaft, Bd. II, 4 Aufl. Tbingen 1964.
Wiswede G., Der neue Konsument im Lichte des Wertwandel und Konsum, w: Wertwandel und Konsum, red. R. Szallies, G. Wiswede, Verlag Moderne Industrie,
LandsbergLech 1990.
Wiswede G., Konsumsoziologie, w: Konsum; soziologische, konomische und psychologische Perspektiven, red. D. Rosenkranz, Verlag Leske + Budrich, Opladen
2000.
Zwischen methodenpluralismus und Datenhandel. Zur Soziologie der kommerziellen
Konsumforschung, red. D. Schrage, M.R. Friederici, VS Verlag fr Sozialwissenschaften, Wiesbaden 2008.
46
Felicjan Bylok
A HEALTHY LIFESTYLE AS A DETERMINANT
OF CONSUMER BEHAVIOUR
Summary
In the paper A healthy lifestyle as a determinant of consumer behaviour the
author in question describes the role of lifestyle in consumption. The concept of lifestyle in the sphere of consumption is of serious significance for both the theory and
practices of research on consumer behaviour. Attention is drawn to the social nature of
lifestyle resulting from its cultural, social and economic contexts by developing the
thesis with its placement in the area of consumption in the modern day society. The
author also describes the division of lifestyles by focusing research on the newly emerging lifestyles e.g. shopping and the so-called healthy lifestyle. In analysing the results
of empirical research there is an indication of the growth in significance of the so-called
healthy lifestyle in Poland.
Translated by Patrick Curran

NR 689
2011
Magorzata Walczak, Jacek Gracz, Maciej Tomczak

Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu
POSZUKIWANIE DOZNA JAKO TENDENCJA

WE WSPCZESNEJ AKTYWNOCI
SPORTOWO-REKREACYJNEJ
Wstp
Typowe dla wspczesnego czowieka homo agens [Skrony, 1989]
pragnienie coraz doskonalszego, sprawnego i skutecznego dziaania, ktre znajduje wyraz w bardziej agonistycznym ni autotelicznym stylu ycia, warunkuje
take aktualne tendencje rozwojowe w aktywnoci sportowo-rekreacyjnej.
Aktywno ta, czsto rozumiana jako sport dla wszystkich [Wolaska, 1997;
Siwiski, 2001; i in.], z jednej strony wyzwala nowe zainteresowania czy pasje
i przyczynia do korzystnych zmian w osobowoci, a z drugiej coraz czciej
bywa okazj do przeywania specyficznych dozna, zwizanych z zaspokajaniem silnie dzi rozbudowanych spoecznych potrzeb samourzeczywistnienia
i prestiu. Oprcz naturalnej satysfakcji i dumy z opanowania na przykad
umiejtnoci gry w tenisa, golfa, pokonania trudnych narciarskich tras Tatr czy
Dolomitw, we wspczesnej aktywnoci sportowo-rekreacyjnej pojawiaj si
take nowe tendencje do poszukiwania intensywnych dozna z bycia lepszym,
sprawniejszym i doskonalszym w rywalizacji z innymi [por. Zdebski, 2004;
Lipiec, 2005]. Coraz czciej podejmowane s zadania wymagajce podwyszonych umiejtnoci sportowo-ruchowych, czasami zblionych do granic
ludzkich moliwoci, i obarczonych ryzykiem [por. Toczek-Werner, 1998].
48
Dzi wielu z nas nie wystarcza ju uprawianie aktywnoci sportowo-rekreacyjnej tylko dla miego spdzania czasu wolnego, aktywnoci zwizanej
z wykorzystywaniem posiadanych umiejtnoci, lecz raczej polega ona na
zwikszaniu obcie i podnoszeniu efektywnoci dziaania. Atrakcyjniejsze
jest uczestniczenie w sytuacjach sportowo-rekreacyjnych stwarzajcych okazj
do weryfikacji wasnych dokona, cigego sprawdzania si, osigania wysokiego poziomu stymulacji take podczas wypoczynku. Zjawisko takie, okrelone jako poszukiwanie dozna sensation seeking [por. Zuckermann, 1994]
moe by wspczenie jednym z waniejszych czynnikw wpywajcych na
wybr i efektywno rnorodnych form aktywnoci sportowo-rekreacyjnej.
Mona sdzi, e uczestnicy tej aktywnoci coraz czciej poszukuj w niej
skrajnie wysokiego pobudzenia zwizanego z samodoskonaleniem i rywalizacj, a nade wszystko z przeywaniem ekscytujcego i intencjonalnie kontrolowanego ryzyka.
Wobec zarysowanego kierunku zmian rozwojowych we wspczesnej aktywnoci sportowo-rekreacyjnej od rekreacji do ekscytacji podjto prb
zbadania rde tego zjawiska, okrelanego jako poszukiwanie dozna
[Zuckerman, 1974; Eliasz, 1993; Strelau 1998]. Celem bada bya prba odpowiedzi na pytanie: jaki jest poziom zapotrzebowania na stymulacj (poszukiwanie dozna) i w czym si przejawia u ludzi podejmujcych wspczenie rywalizacyjne, progresywne formy rekreacji (tu narciarstwo zjazdowe) oraz czy zapotrzebowanie to moe mie zwizek z efektywnoci dziaania w danej dziedzinie?
Analiza literatury przedmiotu na temat psychospoecznych uwarunkowa
aktywnoci sportowo-rekreacyjnej w kontekcie wybranych waciwoci indywidualnych, w tym pci, stau narciarskiego i zapotrzebowania na stymulacj
oraz efektywnoci dziaania w progresywnej rekreacji narciarskiej, ktre tworz
przestrze badanych zmiennych, pozwolia na sformuowanie nastpujcych
hipotez badawczych:
1. Poziom zapotrzebowania na stymulacj (poszukiwanie dozna) u osb
uprawiajcych progresywn rekreacj narciarsk jest wyszy ni w populacji.
2. Wystpuj rnice w zapotrzebowaniu na stymulacj w zalenoci od pci
oraz stau narciarskiego badanych, nie dotycz za umiejtnoci narciarskich.
Poszukiwanie dozna jako tendencja we wspczesnej aktywnoci
49
3. Wybrane skadniki zapotrzebowania na stymulacj (poszukiwanie przygd

i tolerancja na nud) s wspzalene z efektywnoci dziaania w progresywnej rekreacji narciarskiej, a zaleno ta zrnicowana jest w zalenoci
od pci i rodzaju wykonywanego zadania.
1. Wspczesne tendencje w rozwoju rekreacji aktywno sportowo-rekreacyjna

Termin rekreacja pochodzi z aciskiego recreo i oznacza odtwarza,
oywia, odwiea, orzewia. W licznych pracach na temat rekreacji podzielono j na ruchow, hobbystyczn, kulturaln oraz mieszan, obejmujc rnorodne rodzaje aktywnoci. K. Czajkowski [1979] zaproponowa podzia na rekreacj twrcz, fizyczn, kulturalno-rozrywkow oraz przez dziaalno spoeczn. Z kolei R.W. Winiarski [1991] podzieli czynnoci rekreacyjne na receptywne, odtwrcze, konsumpcyjne, kontemplacyjne, zabawowe, kreatywne
lub bardziej oglnie na bierne i czynne (pasywne i aktywne). Jeszcze inni
autorzy wyrniaj rekreacj o dominancie somatycznej (aktywno ruchowa)
oraz psychicznej (aktywno umysowa, kulturalna) [Wolaska, 1977; Kunicki
1997; Siwiski, 2001]. Jak wida, bez wzgldu na przyjte kryteria wszystkie
przedstawione koncepcje rekreacji wyrniaj jako integralny jej skadnik specyficzny zesp czynnoci, ktre dotycz aktywnoci fizycznej i ruchu. W artykule ten rodzaj aktywnoci okrelano jako aktywno sportowo-rekreacyjn
[por. Wolaska, 1997]. Wspczenie aktywno ta obejmuje nie tylko ogln
dno do przywracania utraconej sprawnoci fizycznej i psychicznej rekreacja klasyczna, lecz wie si raczej z chci doskonalenia wykraczajcego
poza granice stanu genetycznie odziedziczonego jako rekreacja progresywna.
Moe si te wiza z radykalnym przekraczaniem tych granic jako rekreacja
ekstremalna. Ta ostatnia polega na zwikszaniu dawek wysikowych lub zamierzonym podejmowaniu ryzykownych form aktywnoci sportowo-rekreacyjnej,
prowadzcych do skrajnych napi emocjonalnych ekscytacji [Robinson,
1992; Malkin, Rabinowitz 1998; Lipiec 2001; i in.].
Wydaje si, e jestemy wiadkami powstawania silnie zindywidualizowanych i nieraz zaskakujcych preferencji spoecznych w wyborze form aktywnoci rekreacyjnej, coraz czciej nacechowanych poszukiwaniem nowych, bar-
50
dziej ekscytujcych form ekspresji, zwanych ilinx czy alea [Bronikowski,

2001; Gracz, Bronikowski, Walczak, 2004].
W artykule przyjto zaoenie, e wspczesne formy aktywnoci sportowo-rekreacyjnej zawieraj wzajemnie przenikajce si elementy odprenia
i relaksacji, a zarazem poszukiwania dozna i ekscytacji, typowe dla ycia
wspczesnego czowieka. Dobrym przykadem takiego przenikania jest wspomniane rekreacyjne uprawianie narciarstwa zjazdowego, bdce dzi jednym
z najpopularniejszych sportw rekreacyjnych, uprawianych sezonowo przez
prawie 2,5 mln osb [Makowski, 2009], poszukujcych w nim wielu specyficznych dozna pdu, polizgu, zachwianej rwnowagi oraz ryzyka i popisu,
a nade wszystko rywalizacji, podobnie jak w yciu.
2. Zapotrzebowanie na stymulacj w wybranych formach aktywnoci sportowo-rekreacyjnej

Wspczesna aktywno sportowo-rekreacyjna, bez wzgldu na rodzaj
uprawianej dziedziny, o czym bya mowa, coraz czciej ma formy postrzegane
jako progresywne, a nawet ryzykowne. Wie si to z coraz wikszym zapotrzebowaniem na stymulacj jej uczestnikw, aczkolwiek pewne trendy lub
wrcz moda na ten rodzaj aktywnoci nie pozostaj tu bez znaczenia. Z pewnoci mona wyrni formy aktywnoci sportowo-rekreacyjnej wysokiego ryzyka, na przykad wspinaczk skakow, skoki na bungee, nurkowanie gbinowe, paralotniarstwo i beit jumping, wycigi i rajdy samochodowe czy rnego rodzaju surviwale. Jednak niemal w kadej dyscyplinie aktywnoci sportowo-rekreacyjnej znacznie agodniejszej w swej formie moe odnale lub
celowo wywoa elementy ryzyka. Jest tak na przykad wwczas, gdy biegi,
dyscyplina pozornie bezpieczna, zazwyczaj niedostarczajca nadmiernych wrae jej uczestnikom, przybiera dla osobistej satysfakcji lub chci zaimponowania formy ekstremalne jako treking wysokogrski, biegi pustynne czy zwielokrotniony maraton, prowadzc w efekcie do walki z wasnymi sabociami,
czsto na granicy ryzyka utraty zdrowia.
Innym przykadem aktywnoci sportowo-rekreacyjnej zwizanej z poszukiwaniem dozna jest nurkowanie. Coraz czciej osoby zupenie nieprzeszkolone decyduj si na udzia w podwodnych eskapadach, nierzadko niebezpiecznych i bywa, e niefachowo organizowanych. Wielu miakw podejmuje si
51
te samotnych rejsw eglarskich lub kajakowych po nieznanych akwenach,

narzucajc sobie surowe limity czasu lub sprztowe, a wszystko po to, aby poczu specyficzn stymulacj emocjonaln, e podejmuje dziaanie na granicy
ryzyka.
Take narciarstwo, bdce przedmiotem analizy w artykule, uprawiane na
nieznanych, czsto zamknitych dla turystw trasach, zjazdy w terenach zagroonych zejciem lawin, w ekstremalnych warunkach pogodowych to bez wtpienia ryzykowna aktywno. Mona przypuszcza, e dziaania o zabarwieniu
ekstremalnym s przypisane wycznie ekspertom i wyczynowcom, ktrzy s
znudzeni monotoni wieloletniego uprawiania wybranego sportu, a nie chcc
z niego zrezygnowa, prbuj pozna go z innej strony, wanie tej rekreacyjno-ekstremalnej. W istocie jednak dziaania te dotycz coraz czciej take przecitnych osb poszukujcych w nich adrenaliny [Gracz, 2007]. Jest tak na przykad wwczas, gdy pocztkujcy narciarz amator sunie z zawrotn prdkoci
po oblodzonym stoku. Poziom poszukiwanych i doznawanych wrae i emocji
nie zawsze jednak zaley tylko od ryzyka zwizanego z dan dyscyplin.
Z pewnoci trzeba wzi te pod uwag liczne, indywidualne predyspozycje
biegacza, eglarza czy narciarza amatora, a w tym jego osobnicze zapotrzebowanie na stymulacj.
Zapotrzebowanie na stymulacj odnosi si bezporednio do terminu poszukiwanie wrae lub inaczej poszukiwania dozna (sensation seeking). Ta
indywidualna waciwo jest definiowana jako wymiar, w ktrym mona uszeregowa ludzi wedug stopnia przejawianej przez nich skonnoci do poszukiwania i podejmowania form aktywnoci dostarczajcych wrae o wysokiej
intensywnoci [Strelau, 1998; Reber, 2000]. Poszukiwanie dozna (sensation
seeking SS) wyraa tendencj do szukania lub unikania stymulacji. rdem
stymulacji jest nie tyle warto fizyczna wywoujcych j bodcw, ile ich znaczenie dla podmiotu, uwarunkowane jego indywidualn reaktywnoci i dowiadczeniem. Autor omawianej teorii, M. Zuckerman [1974], przypisuje tej
cesze silne podoe biologiczne [por. Roberti, 2004] i dostrzega j take w wiecie zwierzt, jednak w autorskiej definicji odwouje si wycznie do specyficznie ludzkich dowiadcze, piszc, e poszukiwanie dozna to cecha zdefiniowana przez poszukiwanie zrnicowanych, nowych, zoonych i intensywnych
wrae i dowiadcze oraz gotowo do podejmowania ryzyka fizycznego,
spoecznego, prawnego i finansowego w celu dostarczenia sobie tego typu do-
52
wiadcze [Zuckerman, 1974, s. 37]. Autor ten wyrni cztery elementy

wchodzce w skad powyszej waciwoci psychicznej:
a) poszukiwanie grozy i przygd (thrill and adventure seeking TAS),
przejawiajce si w zamiowaniu do aktywnoci na wieym powietrzu
i zaj fizycznie ryzykownych, chci uprawiania podniecajcych rodzajw sportu;
b) poszukiwanie nowych dowiadcze (experience seekin ES), wyraajce si w nonkonformistycznym stylu ycia, angaujcym umys
i zmysy, zamiowaniu do nieplanowanych podry, szukaniu niezwykego towarzystwa, podatnoci na uywanie narkotykw;
c) rozhamowanie (disinhibition Dis), czyli skonno do rozadowywania si i poszukiwania odprenia w siganiu po alkohol, seks, hazard,
w hulaszczym sposobie bycia;
d) podatno na nud (boredom susceptibility BS), objawiajca si niechci do powtarzania dowiadcze, nudnych ludzi, monotonnej pracy; wskanikiem jest reagowanie niepokojem na rutyn [Zuckerman,
1994].
M. Zuckerman [1983] sklasyfikowa dyscypliny sportowe, biorc pod
uwag poziom wystpujcej w nich stymulacji. Na jednym kocu skali znalazy
si takie sporty, jak nurkowanie, wycigi motorowe i samochodowe, lotniarstwo, wspinaczka i narciarstwo. Tym co charakteryzuje te dziedziny sportu jest
znaczne niebezpieczestwo w poczeniu z wysokim poziomem wypadkowoci
(np. liczne kontuzje i urazy). Na przeciwnym kocu przyjtej skali znalazy si
takie dyscypliny, jak golf, pywanie, bieganie dugodystansowe, w ktrych istnieje wprawdzie prawdopodobiestwo doznania kontuzji, lecz moliwo wypadku jest oceniana jako mao prawdopodobna. Pomidzy tymi dwoma biegunami umiejscowiono sporty umiarkowanego ryzyka (medium-risk sports), midzy innymi sporty kontaktowe: rugby czy futbol, w ktrych uczestnictwo
z pewnoci nie grozi mierci, lecz pojawia si prawdopodobiestwo nawet
powanych urazw [Zuckerman, 1983].
Skala M. Zuckermana bya w ostatnich latach narzdziem czsto wykorzystywanym przez psychologw do badania potrzeby podejmowania ryzyka w ramach uczestnictwa w rnych, potencjalnie ryzykownych dziedzinach aktywnoci ruchowej. Badano midzy innymi grup alpinistw i narciarzy i stwierdzano u nich podwyszony poziom potrzeby poszukiwania dozna w porw-
53
nianiu z uczestnikami grupy kontrolnej niepodejmujcej adnej ryzykownej

aktywnoci ruchowej [Freixanet, 1991].
Narciarstwo jako dyscyplina byo te przedmiotem psychologicznych docieka w kontekcie prb okrelenia poziomu ryzyka podejmowanego przez jej
uczestnikw [Connolly, 1981; Calhoon, 1988; Bouter, Knipschild, Feij, Volovics 1988]. Z bada tych wynika, e narciarstwo rekreacyjne o charakterze progresywnym pozwala na zaspokojenie ponadprzecitnego i, jak si wydaje, stale
wzrastajcego spoecznego zapotrzebowania na stymulacj. Najczciej uczestnicz te w niej osoby o podwyszonym poziomie poszukiwania dozna
[Zuckerman, 1994]. Osoby te w wikszym stopniu ni inne d do doskonalenia swoich umiejtnoci i wykazuj wyran tendencj do rywalizowania w narciarskiej aktywnoci sportowo-rekreacyjnej [Wagner, Houlihan, 1994; Malkin,
Rabinowitz 1998].
3. Materia, metoda i sposb prowadzenia bada

Badaniom poddano grup 198 osb (60 kobiet i 138 mczyzn), wybranych przez dobr celowy, zorientowanych na doskonalenie umiejtnoci narciarskich (rekreacja progresywna). Byy one uczestnikami kursw szkoleniowych organizowanych w latach 20062008 w wybranych orodkach sportw
zimowych w Polsce przez uczelnie wychowania fizycznego i Polski Zwizek
Narciarski. rednia wieku badanych ogem wyniosa 21 lat (minimum 18,
maksimum 32, s = 3,23): w grupie kobiet 20 lat, w grupie mczyzn 22 lata.
Z powodu specyfiki prowadzonych szkole, skoncentrowanych na progresywnej aktywnoci narciarskiej, w grupie badawczej nie znalazy si osoby pocztkujce. redni sta uprawiania narciarstwa by relatywnie wysoki i na og
przekracza 10 lat.
Do oceny zmiennej dotyczcej zapotrzebowania na stymulacj badanych
narciarzy wykorzystano skal poszukiwania dozna [Oleszkiewicz-Zurzs,
1985]. W badaniach wasnych zastosowano zweryfikowan i przeksztacon
wersj skali Zuckermana SSS-V [1994]. Skadaa si ona z 40 pyta tworzcych cztery podskalowe wymiary: poszukiwanie grozy i przygd, poszukiwanie
nowych dowiadcze, rozhamowanie i podatno na nud. Na potrzeby artykuu
w analizie wynikw wykorzystano tylko dwie najistotniejsze, naszym zdaniem,
54
podskale, a mianowicie skal poszukiwania grozy i przygd (thrill and adventure seeking TAS) oraz skal wraliwoci na nud (boredom susceptibility BS).
Do zbadania zmiennej efektywnoci dziaania w narciarskiej aktywnoci
rekreacyjnej zastosowano standardowe testy przeprowadzone wrd wszystkich
uczestnikw wspomnianych szkole, do ktrych naleay: sprawdzian sportowy
(slalom na czas), przejazd stylowy (ocena kompetentnych sdziw) oraz sprawdzian z teorii. Wszystkie sprawdziany byy integraln czci zaj, ktre dobrowolnie podjli badani, i prowadzono je zgodnie z normami Polskiego Zwizku Narciarskiego.
W celu kontroli normalnoci rozkadw zastosowano test W. Shapiro-Wilka, a do oceny homogenicznoci wariancji test F-Levenea. Do porwnania redniego poziomu zapotrzebowania na stymulacj kobiet i mczyzn zastosowano test t dla danych niezalenych, a do oceny siy i kierunku zwizkw
wspczynnik korelacji r-Pearsona, poprzedzajc jego zastosowanie kontrol
liniowoci zwizkw. czn ocen wkadu zapotrzebowania na stymulacj do
wybranych wskanikw efektywnoci dziaania w narciarskiej aktywnoci rekreacyjnej oparto na modelu regresji wielokrotnej.
4. Analiza wynikw bada

Najpierw przeanalizowano wybrane statystyki opisowe i porwnano zapotrzebowanie na stymulacj kobiet i mczyzn. Nastpnie zanalizowano zwizki
stau i umiejtnoci z rnymi skadowymi zapotrzebowania na stymulacje oraz
okrelono zwizki midzy zapotrzebowaniem na stymulacj a rnymi wskanikami efektywnoci dziaania w narciarskiej sytuacji rekreacyjnej.
Zawarte w tabeli 1 dane wskazuj, e mczyni charakteryzuj si wyszym rednim poziomem zapotrzebowania na poszukiwanie grozy i przygd
w porwnaniu z kobietami (t = 2,91; p < 0,01; redni poziom: 8,61 pkt u mczyzn i 7,88 pkt u kobiet). W przypadku wraliwoci na nud natomiast rnica
w obrbie pci nie osigna istotnoci statystycznej na poziomie 0,05. Wyniki
kobiet i mczyzn s pod tym wzgldem bardzo zblione, odpowiednio 3,07 pkt
u kobiet i 3,10 pkt u mczyzn. Biorc pod uwag oglny wynik, mczyni
przejawiali wyszy redni poziom zapotrzebowania na stymulacj ni kobiety
(t = 2,09; p < 0,05; wartoci rednie odpowiednio: 11,71 u mczyzn oraz 10,95
u kobiet). Analiz t zilustrowano na rysunku 1.
55
Tabela 1
Statystyki opisowe oraz porwnanie zapotrzebowania na stymulacj kobiet i mczyzn
Lp.
Pe
1.
60
2.
3.
1
2
Wskaniki
statystyczne
x
s
138
s
t
KM 60138
Skadniki zapotrzebowania na stymulacj

TAS1
BS2
TAS + BS
7,88
3,07
10,95
1,86
1,54
2,52
8,61
3,10
11,71
1,49
1,76
2,27
2,91
0,13
2,09
TAS poszukiwanie grozy i przygd (thrill and adventure seeking).

BS wraliwo na nud (boredom susceptibility).
14
12
10
PUNKTY
8
K
M
0
TAS
BS
TAS+BS
ZAPOTRZEBOWANIE NA STYMULACJ
TAS i BS jak pod tabel 1.
Rys. 1. Pe badanych a poziom zapotrzebowania na stymulacj

Nastpnie przeanalizowano zwizki midzy staem aktywnoci rekreacyjnej a zapotrzebowaniem na stymulacj oraz midzy poziomem umiejtnoci
a zapotrzebowaniem na stymulacj. aden ze zwizkw nie by jednak istotny
56
statystycznie, czyli na poziomie 0,05. Wzito rwnie pod uwag zwizki midzy zapotrzebowaniem na stymulacj a rnymi wskanikami efektywnoci
dziaania w narciarskiej aktywnoci rekreacyjnej (tabela 2).
Tabela 2
Zwizki midzy zapotrzebowaniem na stymulacj
a efektywnoci dziaania w narciarskiej aktywnoci rekreacyjnej
Skadniki
Lp. zapotrzebowania
na stymulacj
1.
TAS
2.
BS
3.
TAS + BS
Pe
Ocena
stylu
K
M
K+M
K
M
K+M
K
M
K+M
60
138
198
60
138
198
60
138
198
0,24
0,25
0,08
0,31
0,09
0,01
0,36
0,24
0,05
Sprawdzian
sportowy
(slalom)
0,16
0,18
0,06
0,24
0,06
0,11
0,27
0,07
0,06
Sprawdzian
z teorii
Ogem
0,17
0,09
0,10
0,30
0,10
0,00
0,31
0,01
0,07
0,20
0,24
0,08
0,29
0,01
0,09
0,33
0,15
0,01
Odnotowano istotny statystycznie (na poziomie 0,01), cho niewielki

ujemny zwizek midzy poszukiwaniem grozy i przygd a wynikiem w ocenie
stylu (r = 0,25) w grupie mskiej. Wrd kobiet wystpiy dodatnie, niezbyt
silne, ale istotne, na poziomie 0,05, zwizki midzy wraliwoci na nud
a ocen stylu (r = 0,31), midzy wraliwoci na nud a wynikiem w sprawdzianie teoretycznym (r = 0,30) oraz ogln efektywnoci dziaania (r = 0,29).
Pod wzgldem cznego zapotrzebowania na stymulacj odnotowano w grupie
kobiet dodatnie, niezbyt silne, ale istotne (na zakadanym poziomie istotnoci)
zwizki ze wszystkimi wskanikami efektywnoci, czyli ocen stylu (r = 0,36;
p < 0,01), z wynikiem w sprawdzianie sportowym (r = 0,27; p < 0,05), sprawdzianie teoretycznym (r = 0,31; p < 0,05) oraz ogln efektywnoci dziaania
(r = 0,33; p < 0,05). Dla mczyzn stwierdzono saby, ujemny, ale istotny statystycznie, na poziomie 0,05, zwizek midzy cznym zapotrzebowaniem na
stymulacj a ocen stylu (r = 0,24).
57
Do analizy cznego wkadu dwch skadowych zapotrzebowania na stymulacje z uwzgldnieniem pci badanych zastosowano model regresji wielokrotnej.
Zaprezentowany model by istotny statystycznie F(2,56) = 4,474,
p < 0,016 (tabela 3). Zapotrzebowanie na stymulacje wyjaniao cznie ponad
10% wariancji w ocenie stylu. Istotnym, na poziomie 0,05, predyktorem okazaa si wraliwo na nud (beta = 0,29; p < 0,05).
Tabela 3
Podsumowanie regresji dla zmiennej ocena stylu w grupie kobiet
N = 59
Wyraz wolny
TAS
BS
Ocena stylu
R = 0,371, R^2 = 0,138, skorygowane R2 = 0,107,
F(2,56) = 4,474, p < 0,0158, bd standardowy estymacji: 0,983
b
bd
b
bd
t(56)
p
standardowy
standardowy
zb
zb
5,355
0,594
9,009
0,000
0,205
0,125
0,114
0,069
1,646
0,105
0,289
0,125
0,194
0,083
2,320
0,024
Zanalizowano czny wkad zapotrzebowania na stymulacj w porwnaniu

ze zmienn sprawdzian sportowy (czas w slalomie) w grupie kobiet. Model nie
by jednak istotny statystycznie na poziomie 0,05. Model regresji dla zmiennej
sprawdzian teoretyczny w grupie kobiet przedstawiono w tabeli 4.
Tabela 4
Podsumowanie regresji dla zmiennej sprawdzian teoretyczny w grupie kobiet
N = 59
Wyraz wolny
TAS
BS
Teoria:
R = 0,351, R^2 = 0,123, skorygowane R2 = 0,092,
t(56)
p
b
bd
b
bd
standardowy
standardowy
zb
zb
6,489
0,503
12,896
0,000
0,133
0,126
0,062
0,058
1,061
0,293
0,312
0,125
0,176
0,071
2,481
0,016
58
Model by istotny statystycznie F(2,56) = 3,940; p < 0,025. Zapotrzebowanie na stymulacje wyjaniao cznie okoo 9% wariancji sprawdzianu teoretycznego. Istotn, na poziomie 0,05, zmienn niezalen okazaa si wraliwo
na nud (beta = 0,31; p < 0,05). Model regresji dla zmiennej oglna efektywno dziaania w narciarskiej aktywnoci rekreacyjnej w grupie kobiet przedstawiono w tabeli 5.
Tabela 5
Podsumowanie regresji dla zmiennej
oglna efektywno dziaania w narciarskiej aktywnoci rekreacyjnej w grupie kobiet
N = 59
Wyraz wolny
TAS
BS
EFT:
R = 0,405, R^2 = 0,164, skorygowane R2 = 0,134,
t(56)
p
b
bd
b
bd
standardowy
standardowy
zb
zb
16,844
1,629
10,338
0,000
0,193
0,123
0,299
0,190
1,569
0,122
0,337
0,123
0,632
0,230
2,746
0,008
Tabela 6
Podsumowanie regresji dla zmiennej ocena stylu w grupie mczyzn
N = 138
Wyraz wolny
TAS
BS
Technika:
R = 0,273, R^2 = 0,074, skorygowane R2 = 0,061,
t(135)
p
b
bd
b*
bd
standardowy
standardowy
zb
zb
8,846
0,581
15,217
0,000
0,256
0,083
0,196
0,063
3,095
0,002
0,102
0,082
0,066
0,053
1,235
0,219
59
Model by istotny statystycznie na poziomie 0,01 F(2,56) = 5,485,

p < 0,007. Zapotrzebowanie na stymulacje wyjanio cznie ponad 13% wariancji oglnej efektywnoci dziaania w narciarskiej aktywnoci rekreacyjnej. Istotn zmienn, na poziomie 0,01, okazaa si wraliwo na nud
(beta = 0,34; p < 0,01). Model regresji dla zmiennej ocena stylu w grupie mczyzn przedstawiono w tabeli 6.
Model by istotny statystycznie F(2,135) = 5,438; p < 0,005). Zapotrzebowanie na stymulacje wyjaniao cznie okoo 6% wariancji w ocenie stylu.
Istotn zmienn niezalen (na poziomie 0,01), z ujemnym znakiem okazao si
poszukiwanie grozy i przygd (beta = 0,26; p < 0,01).
Zanalizowano modele regresji zawierajce dwie skadowe zapotrzebowania na stymulacj dla wskanikw sprawdzian sportowy (slalom), sprawdzian
teoretyczny oraz oglna efektywno dziaania w narciarskiej aktywnoci rekreacyjnej w grupie mskiej. aden z modeli nie by jednak istotny statystycznie na poziomie 0,05.
Zakoczenie
Korzystajc z wynikw bada innych badaczy, w ktrych okrelono redni
poziom zapotrzebowania na stymulacj w grupach osb nieuczestniczcych
w aktywnoci sportowej i rekreacyjnej, mona stwierdzi, e badane osoby
miay wyszy redni poziom zapotrzebowania na stymulacj w porwnaniu
z osobami nieaktywnymi sportowo i rekreacyjnie. Przewaga ta dotyczy szczeglnie poszukiwania grozy i przygd (TAS). H. Caretero-Dios i J.M. Salinas
[2008] wykazali na przykad, e grupa osb nieaktywna sportowo miaa redni
poziom w skali TAS 5,71 pkt, natomiast B. Rossi i L. Carretti [1994] uzyskali
w stosunkowo podobnej grupie redni wynik 5,75 pkt. Badane przez nas kobiety uzyskay rednio 7,88 pkt, a mczyni 8,61 pkt. Wyniki te s zblione do
redniego poziomu poszukiwania grozy i przygd, ktry cechuje sportowcw
uprawiajcych dyscypliny zwikszonego ryzyka. Przykadowo, W.F. Straub
(1982) wykaza, e redni poziom tego czynnika u rajdowcw wynosi 7,41,
a u paralotniarzy (aktywno rekreacyjna) 8,12 pkt. Mona take stwierdzi,
e wynik w podskali poszukiwania grozy i przygd (TAS) wydaje si lepszym
predyktorem wyboru wysoko stymulujcej aktywnoci rekreacyjno-sportowej
60
w porwnaniu z wynikiem w skali wraliwoci na nud (BS) i oglnym wynikiem zapotrzebowania na stymulacj.
Otrzymane przez nas wyniki s zbiene z wynikami bada M. Zuckermana
i innych [1978], ktrzy w badaniach populacji amerykaskiej i angielskiej wykazali, e mczyni przejawiaj wyszy redni poziom poszukiwania grozy
i przygd (TAS) oraz w oglnym zapotrzebowaniu na stymulacj w porwnaniu z kobietami. Uzyskany ujemny saby zwizek midzy wynikiem w podskali
TAS (grupie mskiej) a ocen stylu (wskanik badanej efektywnoci) mona,
oczywicie, rnie interpretowa. To, e mczyni przejawiajcy niszy poziom TAS maj rednio wysze noty w ocenie stylu w porwnaniu z mczyznami o wyszym poziomie TAS, moe wiadczy o znaczeniu potrzeby kontrolowanego, dokadnego i estetycznego wykonania zadania przez osoby
z niszym poziomem poszukiwania grozy i przygd (TAS). Wysze noty uzyskiwane przez kobiety wraliwe na nud zwizane ze stylem i sprawdzianem
teoretycznym w porwnaniu z kobietami mniej wraliwymi na nud (saby,
dodatni, ale istotny zwizek) mog by spowodowane na przykad czstszym
podejmowaniem aktywnoci narciarskiej w okrelonym czasie, na przykad
sezonie (i innych stosunkowo stymulujcych), co sumarycznie zwiksza czas
powicany na dan aktywno, przyczyniajc si do statystycznie lepszych
efektw. Inaczej ujmujc, kobiety odczuwajce nud w yciu codziennym chtniej i czciej s gotowe podejmowa aktywno narciarsk, co zwiksza prawdopodobiestwo uzyskania lepszych not w szkoleniu. Moe mie tu take znaczenie swoiste dopasowanie do sytuacji, w ktrej osoby te maj wiadomo
oceny, a mimo to nie dochodzi u nich do przestymulowania. Kwestia ta jednak
wymaga dalszych bada.
W odpowiedzi na postawione pytania badawcze oraz na podstawie analizy
i dyskusji wynikw bada sformuowano cztery wnioski kocowe.
1. Osoby uprawiajce progresywn rekreacj narciarsk przejawiaj wyszy
poziom zapotrzebowania na stymulacj w porwnaniu z osobami nieaktywnymi sportowo i rekreacyjnie.
2. Mczyni przejawiaj wyszy redni poziom poszukiwania grozy i przygd oraz oglnego zapotrzebowania na symulacje w porwnaniu z kobietami. Nie wykazano zwizkw midzy staem uczestnictwa w narciarskiej
aktywnoci rekreacyjnej oraz umiejtnociami a zapotrzebowaniem na stymulacj.
61
3. Wykazano zwizki midzy zapotrzebowaniem na stymulacj a wybranymi

wskanikami efektywnoci dziaania w progresywnej rekreacji narciarskiej.
Zwizki te przedstawiaj si odmiennie w zalenoci od pci badanych oraz
rodzaju zadania wskanika efektywnoci.
4. Uzyskane wyniki mog wiadczy o potrzebie indywidualizacji w dostarczaniu stymulacji uczestnikom aktywnoci sportowo-rekreacyjnej, w tym
zwaszcza aktywnoci o charakterze progresywnym.
Literatura
Bouter L.M., Knipschild P.G., Feij J.A., Volovics A., Sensation Seeking and Injury
Risk in Downhill skiing, Journal of Personality and Individual Differences 1988,
No. 9 (3).
Bronikowski M., Zmiany spoeczne jako czynnik warunkujcy rozwj rnych form
aktywnoci fizycznej, Wychowanie Fizyczne i Sport 2001, nr 4.
Calhoon L.L., Explorations into the Biochemistry of Sensation Seeking. Journal
of Personality and Individual Differences 1988, No 9 (6).
Caretero-Dios H., Salinas J.M., Using a Structural Equation Model to Assess the
Equivalence Between Assessment Instruments: the Dimension of Sensation Seeking as Measured by Zuckermans SSS-V and Arnetts AISS, International Journal
of Clinical and Health Psychology 2008, Vol. 8, No. 1.
Connolly P.M., An Exploratory Study of Adults Engaging in the Risk Sports of Skiing,
Rutgers University, Rutgers 1981.
Czajkowski K., Wychowanie do rekreacji, WSiP, Warszawa 1979.
Eliasz A., Psychologia ekologiczna, Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN, Warszawa 1993.
Freixanet M.G.I., Personality Profile of Subjects Engaged in High Risk Sports, Personality and Individual Differences 1991, No. 12.
Gracz J., Bronikowski M., Walczak M., Rekreacjakreacjaekscytacja, czyli w poszukiwaniu psychospoecznego sensu aktywnoci rekreacyjnej, Kultura Fizyczna
2004, nr 34.
Kunicki B., Rekreacja fizyczna, w: Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, red.
Z. Krawczyk, Instytut Kultury, Warszawa 1997.
Lipiec J., O istocie sportw zimowych, w: Sporty zimowe u progu XXI wieku oraz tradycje i perspektywy Zakopanego, red. S. Krasicki, K. Chojnacki, Zeszyty Naukowe nr 84, AWF, Krakw 2001.
62
Lipiec J., Zimowa edukacja naturalna, w: Sporty zimowe strategia rozwoju badania
naukowe, red. S. Krasicki, Studia i Monografie nr 31, AWF, Krakw 2005.
Makowski K., Wybrane czynniki funkcjonalne i rodowiskowe a skuteczno nauczania
narciarstwa zjazdowego na obozach zimowych Akademii Wychowania Fizycznego
i Sportu w Gdasku, niepublikowana praca doktorska, Gdask 2008.
Malkin M.J., Rabinowitz E., Sensation Seeking and High-risk Recreation, Parks and
Recreation 1998, No. 33.
Oleszkiewicz-Zurzs Z., Adaptacja skali poszukiwania wrae M. Zuckermana do warunkw polskich, Przegld Psychologiczny 1985, t. 28, nr 4.
Reber A.S., Sownik psychologii, Scholar, Warszawa 2000.
Rekreacja i turystyka: wspczesne dylematy, zadania i perspektywy, red. W. Siwiski,
Polskie Stowarzyszenie Naukowe Animacji Rekreacji i Turystyki, PSNARiT,
Pozna 2001.
Roberti J.W, A Review of Behavioral and Biological Correlates of Sensation Seeking,
Journal of Research in Personality 2004, No. 38.
Rossi B., Cereatti L., The Sensation Seeking in Mountains Athletes as Assessed bu
Zuckermans Sensation Seeking Scale, International Journal of Sport Psychology 1993, No. 24.
Skorny Z., Mechanizmy regulacyjne ludzkiego dziaania, PWN, Warszawa 1989.
Straub W.F., Sensation Seeking Among High and Low-Risk Male Athletes, Journal
of Sport Psychology 1982, No. 4.
Strelau J., Psychologia temperamentu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998.
Toczek-Werner S., Znaczenie rekreacji ruchowej i turystyki w yciu wspczesnego
czowieka, w: Podstawy rekreacji i turystyki, Wydawnictwo AWF, Wrocaw
1998.
Wagner A.M., Houlihan D., Sensation Seeking Trait Anxiety in Hang-glider Pilots
and Golfers, Journal of Personality and Individual Differences 1994, No. 16.
Winiarski R.W., Motywacja aktywnoci rekreacyjnej czowieka, Monografie nr 45,
AWF, Krakw 1991.
Wolaska T., Leksykon sport dla wszystkich, rekreacja ruchowa, Wydawnictwo
AWF, Warszawa 1997.
Zdebski J., Ruchome zdrowie, Charaktery 2004, nr 7.
Zuckerman M., Behavioral Expressions and Biosocial Bases of Sensation Seeking,
Cambridge Press, New York 1994.
Zuckerman M., Sensation Seeking: and its Biological Correlates, Psychological Bulletin 1982, No. 88.
Zuckerman M., Sensation Seeking and Sports, Personality and Individual Differences
1983, No. 4.
63
Zuckerman M., The Sensation Seeking Motive, w: Progress in Experimental Personality Research, red. B. Maher, Academics Press, New York 1974.
Zuckerman M., Eysenck S.B., Eysenck H.J., Sensation Seeking in England and America: Cross Cultural, Age, and Sex Comparisons, Journal of Consulting and
Clinical Psychology 1978, Vol. 46, No. 1.
SENSATION SEEKING AS A TENDENCY

IN THE CONTEMPORARY SPORTS
AND RECREATIONAL ACTIVITY
Summary
Sports and recreational activity, regardless of the type of practiced discipline,
more and more often takes a progressive or even risky form in the contemporary world
[Gracz, Sankowski, 2001]. Among recreational participants, this phenomenon manifests
itself, among others, in the high levels of sensation seeking, i.e. the tendency to seek out
intense sensations and experiences and the willingness to take the risks for achieving
such experiences [Zuckerman, 1983]. Research results show that the choice of particular high-risk recreational activities (rock climbing, skiing, white-water canoeing, etc.)
can be associated with a high sensation seeking profile of those who participate in them
[cf. Malkin, Rabinowitz, 1988].
In this paper we present the evaluation of the level of stimulation needs as measured with Zuckermans Sensation Seeking Scale V (SSS-V) [1994] among the participants (N = 198) of the chosen form of recreation, i.e. progressive recreational skiing,
and we discuss the results from the statistical analysis (correlation matrix, multiple
regression model) that concerns the relationships between stimulation needs (sensation
seeking) and efficiency in this particular discipline. We also outline the issues related to
the concept of contemporary sports and recreational activity, and the emerging tendency towards aspiring from recreation to excitement.
Translated by Magorzata Walczak
64

NR 689
2011
Pawe Kubik
Uniwersytet dzki
PRZEMIANY SPOECZNO-DEMOGRAFICZNE
PODSTAW ROZWOJU SPORTU I REKREACJI
NA PRZYKADZIE BECHATOWA
Wstp
Rola, jak odgrywa sport i rekreacja w wiadomoci spoecznoci lokalnej
danego regionu, uzaleniona jest od wielu czynnikw. Nie ulega wtpliwoci,
e w cigu ostatnich lat coraz bardziej zyskuj one na znaczeniu, wydatnie
wspierajc ludzki byt.
Jak pisze B. Ryba1, kultura fizyczna powinna by traktowana w skali kraju
i na poziomie samorzdw terytorialnych w strategiczny sposb, pozwalajcy
ustala priorytety w ksztatowaniu jej samej, tak aby mona byo okreli zasig
planowanych przeksztace organizacyjnych, dystrybucj materiaw i zasobw
ludzkich, prawidowe rozmieszczenie kompetencji oraz synergi, czyli zasady
wspdziaania rnych podmiotw w nowej sytuacji zarzdzania sportem i rekreacj.
Nieustannie poszukuje si kompetencji do inwestycji w takie typy dziaalnoci, ktre nie tylko bd podnosiy jako ycia mieszkacw, ale rwnie
1
B. Ryba, Podstawy zarzdzania instytucjami sportowo-rekreacyjnymi, Polska Korporacja Menederw Sportu, Warszawa 2004, s. 47.
66
Pawe Kubik
stan si elementem promocji2, rdem dochodw, czci tosamoci i wizerunku danego spoeczestwa. Prawidowe wykorzystanie potencjau regionalnego do realizacji zada z dziedziny sportu i rekreacji wymaga profesjonalnego
zarzdzania3, bo tylko wtedy mog by one narzdziem wsparcia rozwoju lokalnego i regionalnego na wielu paszczyznach: spoecznej, ekonomicznej i demograficznej.
Celem artykuu jest ukazanie wpywu zmian spoecznych, ekonomicznych
i demograficznych na rozwj sportu i rekreacji na poziomie lokalnym i regionalnym na przykadzie Bechatowa.
1. Znaczenie sportu i rekreacji dla wspczesnego czowieka

Sport i rekreacja od dawna byy dla czowieka bardzo wanym elementem
ycia. Poczynajc od ludzi pierwotnych, ktrzy nieustannie musieli walczy
o terytorium, poywienie i swoj pozycj w spoeczestwie, gdzie ich sprawno fizyczna i kondycja zdrowotna byy podstaw przetrwania i pozycji
w stadzie4, a koczc na czowieku wspczesnym, dla ktrego sport i rekreacja maj znaczenie wielowymiarowe i s wyrazem rozwoju cywilizacyjnego.
Dzi o sporcie i rekreacji mwi si i pisze jak o dziaalnoci dobrowolnej, co
podkrelaj przepisy midzynarodowe dotyczce tej dziedziny ycia, a w Polsce
ustawa o sporcie5, w ktrej okrelono zasady uprawiania i organizacji sportu.
Mona zatem stwierdzi, e Sport to wiadoma, dobrowolna dziaalno czowieka, podejmowana gwnie dla zaspokojenia potrzeby zabawy, popisu, walki,
a take wewntrznego doskonalenia si w drodze systematycznego rozwoju
cech fizycznych, umysowych i wolicjonalnych6. Wedug ustawy o sporcie
sportem s wszelkie formy aktywnoci fizycznej, ktre przez uczestnictwo
dorane lub zorganizowane wpywaj na wypracowanie lub poprawienie kon-
M. Mango, J. Staruchowicz, Marketing sportowy skuteczna forma promocji miasta.

Rwnie w Polsce?, www.brief4poland.pl, 2011.
3
B. Ryba, Organizacja i zarzdzanie sportem polskim, RCMSKFiS, Warszawa 1995.
R. Wroczyski, Powszechne dzieje wychowania fizycznego i sportu, Wyd. BK, Wrocaw 2009.
5
Ustawa o sporcie z 25 czerwca 2010 r., DzU nr 127, poz. 857.
Maa encyklopedia sportu, Sport i Turystyka, Warszawa 19841986.
Przemiany spoeczno-demograficzne podstaw rozwoju sportu
67
dycji fizycznej i psychicznej, rozwj stosunkw spoecznych lub osignicie

wynikw sportowych na wszelkich poziomach7.
We wspczesnym wiecie zaoenia kultury fizycznej nie s ju podstaw
przeycia, jak to byo u ludnoci pierwotnej, ale stay si wyrazem wiadomego
rozwoju cywilizacyjnego czowieka, gdzie od sportu czowiek oczekuje rozrywki, przepisw na zdrowie psychiczne i fizyczne, innej moliwoci spdzania
czasu wolnego, alternatyw dla biznesu, kultury, pokonywania rekordw, rywalizacji, zarobku itp.
Sport coraz bardziej zyskuje na znaczeniu jako dyscyplina, ktra wspiera
czowieka w wielu aspektach, niezbdnych do jego szeroko rozumianego rozwoju, a organizacje midzynarodowe, takie jak na przykad Unia Europejska,
dostrzegaj jego rol jako narzdzia strategicznego, pozwalajcego ksztatowa
midzy innymi solidarno i dobrobyt8.
Nie ma jednak recept na sposb ksztatowania polityki w zakresie sportu
i rekreacji, ale s oglne zaoenia, pozwalajce nada tej dyscyplinie odpowiedni rang. Kady region ma swoj specyfik, zatem konieczna jest szczegowa analiza potrzeb, problemw i moliwoci wdroenia okrelonej strategii
rozwoju sportu i rekreacji. Oznacza to, e kady region ma wasne determinanty
rozwoju i wdraania dziaa, ktre bd albo wspiera, albo ogranicza t ga
ludzkiej dziaalnoci.
2. Rozwj gospodarczy a sport i rekreacja

Wspczesny wiat to wiat kapitau, a rozwj spoeczestw jest nierozerwalnie zwizany z funkcjonowaniem gospodarki. Mona zatem zakada, e
czynnik ekonomiczny bdzie jedn z najsilniejszych determinant wsparcia sportu i rekreacji. Warto doda, e sport oparty na silnych podstawach ekonomicznych, na kapitale rnego rodzaju organizacji, sam potrafi generowa okrelone
profity ekonomiczne. O ile trudno jest zazwyczaj poda konkretne, dajce si
porwnywa dane dotyczce gospodarczego znaczenia sportu, o tyle liczne
badania i analizy przeprowadzone w poszczeglnych krajach pokazuj, e
wskaniki ekonomiczne powizane z takimi zjawiskami, jak zakrojone na sze7
Ustawa o sporcie z 25 czerwca 2010 r..., art. 2.
Biaa ksiga na temat sportu, Komisja Wsplnot Europejskich, Bruksela 2007, s. 2.
68
Pawe Kubik
rok skal wydarzenia sportowe (np. mistrzostwa wiata w pice nonej), koszt
braku aktywnoci fizycznej czy starzenie si spoeczestw, s bardzo znaczce.
Wedug przeprowadzonych bada9, sport w 2004 roku da warto dodan
w kwocie 407 mld euro, czyli 3,7% PKB caej Unii Europejskiej, i okoo
15 mln miejsc pracy, tj. 5,4% ogu siy roboczej. Nie ulega zatem wtpliwoci,
e sport ma duy wpyw na rozwj gospodarczy. Nie naley jednak zapomina
o tym, e wiele przedsiwzi w tym obszarze nie ma charakteru zarobkowego,
poniewa sport ma by dostpny dla wszystkich i najczciej tego typu dziaalno uzaleniona jest od pomocy pastwa bd sponsoringu kapitau prywatnego. Wyzwaniem jest zatem takie zbudowanie partnerstwa publiczno-prywatnego, ktre pozwoli sformuowa spjn polityk wsparcia sportu na poziomie
lokalnym i regionalnym, zgodnie z posiadanym potencjaem finansowym, lokalizacyjnym, infrastrukturalnym, demograficznym i spoecznym.
Bechatw10 jest przykadem, jak przemiany gospodarcze wpyny na
zmiany demograficzne i spoeczne, a w konsekwencji na sport i rekreacj. Dziki dogodnej lokalizacji w centrum Polski miasto wykorzystywao swj potencja do ksztatowania charakteru regionu, najpierw rzemielniczo-rolniczego,
a potem fabrycznego, by w konsekwencji sta si potentatem energetycznym.
Oprcz rnego rodzaju gazi przemysu rozwija si midzy innymi sport.
Bechatw by niewielk osad, lecz dziki napywowi kapitau dopiero w okresie midzywojennym w miecie pojawiy si pierwsze organizacje kulturalne
i sportowe, ktre powoli wpisyway si w krajobraz rozwijajcego si miasta.
Przeom w rozwoju Bechatowa, a w konsekwencji sportu, nastpi w 1960
roku, kiedy w jego pobliu odkryto zoa wgla brunatnego i decyzj Rady
Ministrw postanowiono wybudowa kopalni oraz elektrowni. Te potne
przedsibiorstwa, o znaczeniu strategicznym dla pastwa, zaczy wspiera
zarwno rozwj lokalnej spoecznoci, jak i zaspokajanie jej potrzeb, poczynajc od zapewnienia egzystencji, po realizacj celw zwizanych z samodoskonaleniem, rywalizacj, rozrywk itd.
Rozwj sportu i rekreacji w Bechatowie sta si moliwy dziki wsparciu
finansowemu i organizacyjnemu przemysu paliwowo-energetycznego. Zbudo9
Zob. D. Dimitrov, C. Helmenstein, A. Kleissner, B. Moser, J. Schindler, Die makroekonomischen Effekte des Sports in Europa, Studie im Auftrag des Bundeskanzleramts, Sektion
Sport, Wien 2006.
10
Informacje historyczne na temat Bechatowa pochodz ze strony Urzdu Miasta Bechatowa www.belchatow.pl, 2011.
69
wano partnerstwo publiczno-prywatne, pozwalajce rozwija lokaln rekreacj

i organizacje sportowe o charakterze profesjonalnym i amatorskim.
Poszukujc determinantw rozwoju sportu i rekreacji w Bechatowie, najpierw naley wskaza rozwj gospodarczy pod wpywem potnego przemysu.
Kapita finansowy, moliwoci organizacyjne i oczekiwania spoecznoci stay
si fundamentem rozwoju organizacji sportowych i rekreacji w caym regionie
bechatowskim.
Obecnie w Bechatowie siedziby maj dwie druyny uczestniczce w rozgrywkach krajowych i midzynarodowych: GKS Bechatw w pice nonej
i Skra Bechatw w siatkwce mskiej. Kluby te s od wielu lat wspierane finansowo i organizacyjnie przez kopalni i elektrowni. Stay si wanymi
ogniwami w integrowaniu lokalnego rodowiska i promowania miasta, ktre
z racji zagbia wglowego kojarzone byo gwnie ze lskiem. Dzi, dziki
midzy innymi duej popularnoci piki nonej i siatkwki w Polsce, Bechatw
ma siln mark w centrum kraju.
3. Rozwj demograficzny a sport i rekreacja

Naturaln konsekwencj powstania w latach 80. XX wieku potnego zagbia energetycznego byy zmiany demograficzne w miecie, ktre zaczo by
atrakcyjne gwnie dziki moliwoci zatrudnienia w kopalni i elektrowni,
z czego skorzystali ludzie z rnych regionw Polski. W okresie rozbudowy
przemysu do miasta w krtkim czasie napyno kilkadziesit tysicy ludzi
w poszukiwaniu perspektyw zawodowych, co wydatnie zmienio struktur demograficzn regionu.
Z czasem nastpi rozwj sportu i rekreacji, bo oprcz pracy i chleba
spoeczestwo zaczo domaga si igrzysk. W okresie midzywojennym
dziaao tu kilka organizacji sportowych, a w latach 90. XX wieku zanotowano
znaczny wzrost liczby tych organizacji. Wraz z napywem ludnoci, gwnie
modej, w wieku produkcyjnym11, pojawiy si rne pomysy, wiedza i oczekiwania, gdy kapita ludzki Bechatowa pochodzi z rnych rodowisk i regionw.
11
Obecnie w Bechatowie jest ok. 61 tys. mieszkacw wg danych GUS. Ludno. Stan
i struktura w przekroju terytorialnym (stan w dniu 30 VI 2010 r.), GUS, Warszawa 2010.
70
Pawe Kubik
Rys. 1. Liczba ludnoci Bechatowa w cigu dwch ostatnich stuleci

rdo: GUS, Bank Danych Regionalnych.
Bechatw w krtkim czasie zbudowa wasn, specyficzn kultur regionu, odmienn od poprzedniej. Pod wpywem nagych zmian demograficznych
i wsparcia przemysu szybko zaczy si zmienia potrzeby mieszkacw.
Oprcz pracy wan rol zaczy odgrywa takie potrzeby, jak przynaleno,
rozrywka, rywalizacja, samodoskonalenie, wolny czas, jako ycia. Sport
i rekreacja zatem stay si wanym narzdziem speniajcym te oczekiwania.
Drugim determinantem rozwoju sportu i rekreacji w Bechatowie bya
zmiana struktury demograficznej ludnoci, ktra w krtkim czasie odmodzia
populacj i staa si motorem napdowym rozwoju lokalnego i regionalnego.
4. Rozwj spoeczny a warunki uprawiania sportu i rekreacji

Rozwj przemysu i naga zmiana struktury demograficznej stay si impulsem do dynamicznego rozwoju spoecznego12. Bogacce si w szybkim tempie spoeczestwo zaczo oczekiwa rwnie zmian w jakoci swojego ycia
12
Zob. S.A. Radcliffe, Culture and Development in a Globalizing World: Geographies,
Actors, and Paradigms, Routledge 2006.
71
nie tylko pod wzgldem ekonomicznym, ale rwnie spoecznym13. Wraz

z ekonomicznym rozwojem regionu zachodziy zmiany w wielu obszarach
funkcjonowania spoecznoci lokalnej. Wyrazem tego rozwoju by rwnie
wyrany wzrost liczby organizacji sportowych zrzeszajcych profesjonalistw
i amatorw, a take organizacji rekreacyjnych. Dziki temu Bechatw sta si
w krtkim czasie jednym z chtniej odwiedzanych orodkw aktywnego wypoczynku i uprawiania sportu.
Obecnie w Bechatowie znajduje si ponad dwadziecia klubw i organizacji sportowych, ktre zrzeszaj blisko 2 tys. sportowcw, czyli 3,5% ogu
mieszkacw miasta.
Wizytwk silnie rozwinitej bazy rekreacyjnej s dwa orodki sportowo-rekreacyjne, ktre wybudowano przy spitrzeniu rzeki Widawki. Orodek
Sok, bdcy wasnoci Elektrowni Bechatw, i Wawrzkowizna, nalecy
do KWB Bechatw, to silne punkty sportowo-rekreacyjne w regionie, oferujce midzy innymi jazd konn, rowery wodne, aglwki, kajaki, boiska sportowe, kpielisko ze zjedalni wodn i pla, rowery go-cart, kryt pywalni,
korty tenisowe o nawierzchni tartanowej, siowni oraz park linowy. Zim
atrakcyjnym miejscem do uprawiania sportu i rekreacji jest stok narciarski Gra Kamiesk powstay na sztucznej grze, usypanej na skutek dziaa wydobywczych kopalni.
Infrastruktura sportowo-rekreacyjna, usytuowana blisko siebie na obrzeach miasta, staa si silnym magnesem turystycznym i elementem promocji
miasta w regionie, co bardzo szybko spowodowao konieczno dostosowania
go do potrzeb rekreacyjnych mieszkacw. Midzy innymi wybudowano dugie
trasy rowerowe, pozwalajce dba o kondycj fizyczn w bezpieczny sposb,
z dala od ruchliwych drg, a take poczy wymienione orodki sportowo-rekreacyjne. Obecnie w miecie jest 17,5 km drg rowerowych oraz cigw
pieszo-rowerowych, ktre s poczone z lenymi ciekami rowerowymi.
cieki lene maj posta dwch ptli o dugociach 4 km i 10 km. Poniewa
w miecie ma swoj siedzib Stowarzyszenie Zaoga Rowerowa Zgrzyt, skupiajca mionikw jazdy na rowerze, w porozumieniu z miastem opracowano
13
J.M. Ferry, La civilisation tributaire de sa passion du bien-tre, Editions Entre-Vues
& Labor 1997.
72
Pawe Kubik
22 trasy rowerowe, wykorzystujce dostpne cieki rowerowe oraz kompleksy

parkowe i lene. Najdusza trasa liczy sobie okoo 100 km14.
Spoeczny, ekonomiczny i demograficzny rozwj miasta znalaz odzwierciedlenie w rozwoju infrastruktury sportowej i rekreacyjnej, czynic z Bechatowa atrakcyjne miasto pod wzgldem jakoci ycia. Partnerstwo publiczno-prywatne, polegajce midzy innymi na wsppracy lokalnej wadzy samorzdowej i przemysu paliwowo-energetycznego, pozwolio podzieli kompetencje,
organizacj oraz koszty finansowe sportu i rekreacji na poszczeglne jednostki
z korzyci dla wacicieli i wszystkich interesariuszy.
Dwa due kluby sportowe15 o zasigu midzynarodowym przyczyniy si
do rozbudowy infrastruktury sportowej powstay stadion pikarski, hala sportowa, kilka penometraowych boisk treningowych z traw naturaln i sztuczn,
gdzie przez cay rok kalendarzowy mona rozgrywa mecze. Ponadto powstao
kilka boisk, tak zwanych orlikw, kilka basenw, korty tenisowe, cianki wspinaczkowe, park skatowy, lodowisko miejskie, kilka boisk lekkoatletycznych.
Mona zatem stwierdzi, e pod wzgldem spoecznym, sportowym i rekreacyjnym nastpi znaczny rozwj Bechatowa.
Posiadana baza sportowo-rekreacyjna wydatnie przyczynia si do wzrostu
jakoci ycia jego mieszkacw, a w regionie miasto stao si atrakcyjnym
miejscem aktywnego spdzania czasu, co skrztnie wykorzystywane jest
w celach marketingowych. Wyrazem tego jest haso reklamowe magistratu,
zachcajce do odwiedzin Bechatowa: Bechatw daj si skusi!.
Najwikszymi klubami w miecie s GKS i Skra, ktre oprcz sekcji piki
nonej i siatkowej maj w swoich strukturach takie dyscypliny, jak zapasy,
bryd sportowy i pywanie, lecz w miecie s te inne organizacje sportowe,
prowadzce rne dyscypliny, co przedstawiono w tabeli.
14
15
Wykaz tras rowerowych i ich przebieg dostpny jest na stronie www.belchatow.pl, 2011.
Do 2009 r. GKS Bechatw nalea do KWB Bechatw, jednak na skutek zmian legislacyjnych, zabraniajcych spkom Skarbu Pastwa posiadania klubw sportowych, kopalnia
odsprzedaa swoje udziay do Bechatowsko-Kleszczowskiego Parku Technologicznego, ktrego
udziaowcami s m.in. miasto Bechatw, gmina Kleszczw, Kopalnia i Elektrownia Bechatw,
Politechnika dzka. Skra Bechatw jest wasnoci Stowarzyszenia Skra, a Elektrownia
Bechatw, obecnie naleca podobnie jak kopalnia do koncernu Polskiej Grupy Energetycznej,
jest jej strategicznym sponsorem.
73
Tabela 1
Kluby sportowe w Bechatowie i uprawiane w nich dyscypliny

Klub
GKS Bechatw
Skra Bechatw
KSSP
GLKS Zjednoczeni Bechatw
KS Grocholice Bechatw
LSKK Lityski Fazbud World Bechatw
LKS Stomil Bechatw
BKL Bechatw
GKK
KSK Shotokan
Dyscyplina
pika nona, zapasy, bryd sportowy
siatkwka, pywanie
baseball
pika nona
pika nona, rugby
kolarstwo
kolarstwo, tenis stoowy, szachy
lekkoatletyka
karate
karate
Sport profesjonalny i amatorski, ale take dziecicy, sta si wanym elementem codziennoci dla spoecznoci lokalnej, a rozwj spoeczny wanym
determinantem w rozwoju tych gazi ludzkiej dziaalnoci.
Zakoczenie
W czasie gwatownych zmian ekonomicznych, spoecznych i demograficznych coraz czciej sport i rekreacja s bardzo wanym narzdziem ksztatowania cywilizacji. Oznacza to, e dziaania w tych dziedzinach, zarwno podejmowane przez organizacje midzynarodowe na poziomie globalnym, jak
i pastwo oraz samorzdy terytorialne na poziomie lokalnym i regionalnym,
musz by systemowe i strategiczne16. Odpowiednie zarzdzanie potencjaem
sportowym i rekreacyjnym jest narzdziem wspierania polityki spoecznej, poprawiajcej oglnie rozumian kondycj spoeczestwa, zarwno w kontekcie
zapiskw ustawy o sporcie jak i w aspekcie ekonomicznym.
Trudno si nie zgodzi z tym, e odpowiednia organizacja oraz zarzdzanie sportem i rekreacj w danym regionie bde uzalenione od wielu czynni-
16
Zob. m.in. Strategia rozwoju sportu w Polsce do roku 2012, Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, Sport Wyczynowy 2003, nr 34, Warszawa 2003.
74
Pawe Kubik
kw, w tym rwnie od prawidowo zbudowanego partnerstwa publiczno-prywatnego, ktre gwarantuje stabilizacj i dugofalowe podejcie.
Przykad Bechatowa pokazuje, e na rozwoj sportu i rekreacji miay
wpyw zakrojone na szerok skal zmiany gospodarcze, demograficzne
i w konsekwencji spoeczne. Nie oznacza to jednak, e s to jedyne determinanty tego rozwoju.
Dla Bechatowa inwestycje w sport i rekreacj mog by szans na przetrwanie i rozwj w czasach, gdy kopalnia i elektrownia nie bd ju miay takiego znaczenia z powodu wyczerpywania si zasobw naturalnych. Jest bowiem pomys (ujty w strategii miasta) na wybudowanie na eksploatowanych
terenach potnego kompleksu sportowo-rekreacyjnego, ktry ma przyciga
turystw i inwestorw. Ma to umoliwi regionowi dalszy, zrwnowaony
rozwj ju bez wsparcia koncernu paliwowo-energetycznego.
Na zakoczenie mona przytoczy sowa Pierrea de Coubertina: Sport
jest czci dziedzictwa kadego czowieka i nic nigdy go nie zastpi17. Nie
sta nas wic na marnowanie potencjau sportowego i rekreacyjnego naszych
regionw, lecz wci naley szuka takich rozwiza i determinantw, ktre
bd przyczyniay si do rozwoju tego bardzo wanego dla czowieka aspektu
ycia.
Literatura
Biaa ksiga na temat sportu, Komisja Wsplnot Europejskich, Bruksela 2007.
Dimitrov D., Helmenstein C., Kleissner A., Moser B., Schindler J., Die makroekonomischen Effekte des Sports in Europa, Studie im Auftrag des Bundeskanzleramts,
Sektion Sport, Wien 2006.
Ferry J.M., La civilisation tributaire de sa passion du bien-tre, Editions Entre-Vues
& Labor 1997.
Ludno. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (stan w dniu 30 VI 2010 r.), GUS,
Warszawa 2010.
Maa encyklopedia sportu, Sport i Turystyka, Warszawa 19841986.
17
Pierre de Coubertin (waciwie Pierre de Fredy, baron de Coubertin, ur. 1.01.1863 r.
w Paryu, zm. 2.09.1937 r. w Genewie) francuski baron, historyk i pedagog, uwaany za ojca
nowoytnego ruchu olimpijskiego; zaoyciel i prezes (18961925) Midzynarodowego Komitetu Olimpijskiego (MKOL).
75
Mango M., Staruchowicz J., Marketing sportowy skuteczna forma promocji miasta.
Rwnie w Polsce?, www.brief4poland.pl, 2011.
Radcliffe S.A., Culture and Development in a Globalizing World: Geographies, Actors,
and Paradigms, Routledge 2006.
Ryba B., Organizacja i zarzdzanie sportem polskim, RCMSKFiS, Warszawa 1995.
Ryba B., Podstawy zarzdzania instytucjami sportowo-rekreacyjnymi, Polska Korporacja Menederw Sportu, Warszawa 2004.
Strategia rozwoju sportu w Polsce do roku 2012, Ministerstwo Edukacji Narodowej
i Sportu, Sport Wyczynowy 2003, nr 34.
Ustawa o sporcie z 25 czerwca 2010 r., DzU nr 127, poz. 857.
Wroczyski R., Powszechne dzieje wychowania fizycznego i sportu, BK, Wrocaw 2009.
www.belchatow.pl, 2011.
THE SOCIO-DEMOGRAPHIC CHANGES AS A BASIS FOR DEVELOPMENT

OF SPORT AND RECREATION ON THE EXAMPLE
OF THE CITY BECHATW
Summary
Sport and recreation play an increasing role in the life of modern man. Taking into
account the development of civilization have become an expression of mans striving
for perfection of physical, but also an element of entertainment, competition, fun, overcoming record business, promotion and integration of the local community. Because
of the role played sports and recreation in today's world, international organizations
such as the European Union, stressing the need for a strategic approach in the management of sport and recreation, and emphasize the economic, demographic and social
development of those disciplines. Each region will have their own unique skills and
organizational capacity, financial and social policy for the sport and recreation, but
there is no denying that changes in social, economic and demographic changes are
a powerful stimulus to the development of these disciplines. For example, Belchatow,
the author points to the economic, social and demographic factors as those factors that
greatly influenced the development of sport and recreation in the region.
Translated by Pawe Kubik
76
Pawe Kubik

NR 689
2011
Pawe Eider, Micha Tarnowski

Uniwersytet Szczeciski
ZNAJOMO REGIONALNYCH WALORW KRAJOZNAWCZYCH

PRZEZ STUDENTW INSTYTUTU KULTURY FIZYCZNEJ
UNIWERSYTETU SZCZECISKIEGO
Wstp
Na Pomorzu Zachodnim, podobnie jak na wszystkich (lub olbrzymiej
wikszoci) tzw. Ziemiach Odzyskanych bardzo wyranie wystpuje problem
niewielkiej identyfikacji i poczucia zwizku jego mieszkacw z miejscem
urodzenia. Ich tosamo regionalna jest bardzo sabo uksztatowana [Gbiski, 2008, s. 13]. Gwna przyczyna takiego stanu rzeczy wydaje si oczywista.
Migracje, w ktrych wyniku przybyli na te ziemie przesiedlecy ktrzy musieli
zostawi swoje dotychczasowe mae ojczyzny, z ich histori, kultur regionaln,
cmentarzami, gdzie pochowano ich przodkw, byy czym niespotykanym we
wspczesnej historii Europy. Historia miejsc/miast to historia murw (okrelenie umowne, rozumiane przez autorw przede wszystkim jako wytwory kultury
materialnej, ale mona je rozszerzy take na kultur niematerialn) i mieszkajcych w nich ludzi. Nowi mieszkacy dzisiejszego Pomorza Zachodniego
pochodzcy przecie nie z jednego, ale z wielu regionw, nietworzcy wic
grupy jednorodnej kulturowo czy etnicznie, majcy rne zwyczaje i tradycje
przybyli na ziemie, ktrych dotychczasowi mieszkacy byli im obcy kulturowo
i narodowociowo (nawet przy najlepszych chciach dziedzictwo historyczne
i kulturowe regionu trudno cile wiza z histori Polski i tym samym z histo-
78
ri przodkw migrantw), a nastpnie sami zostali przesiedleni, zabierajc pami o miejscach i zdarzeniach, a zostawiajc tylko zrujnowane (nierzadko
w bardzo znacznym stopniu) miejscowoci. Wedug H. Rogackiego, taka jak na
Pomorzu Zachodnim zmiana struktury narodowociowej nie zasza nigdzie we
wspczesnej Europie [Gbiski, 2008, s. 11].
Szczecin, bdcy stolic regionu, jest szczeglnym przypadkiem. O ile histori miasta i regionu mona traktowa jako miejsc cierania si wpyww
i interesw wielu pastw [Baranowska, 2001, s. 3], a dziedzictwo kulturowe
jako dorobek wielu narodw [Baranowska, 2001, s. 11], o tyle wielkomiejski
Szczecin1 powsta w momencie szczytowego rozwoju pastwa pruskiego
i uksztatowania si modelu pastw narodowych, by zatem miastem niemieckim.
Stosunek ludnoci przybyej na te ziemie musia wic by w najlepszym
wypadku ambiwalentny. Jeli dodamy do tego poczucie tymczasowoci (niepewnoci) nowych mieszkacw z powodu przynalenoci Szczecina do Polski
oraz, bdcych ju osobn kwesti prb ksztatowania nowego czowieka/obywatela, jego zwyczajw, tradycji po 1945 roku, wielu zmian administracyjnych, a take przemian spoecznych, ekonomicznych i kulturowych po 1989
roku, to naley si zgodzi z tez, e warunki do rozwoju tosamoci regionalnej i zwizkw mieszkacw Pomorza Zachodniego ze swoj ma ojczyzn
byy bardzo trudne. Zagadnienia zwizane ze wiadomoci i tosamoci regionaln szczegowo omawia w swojej pracy Z. Gbiski [2008]. Szczeglnie
wakie wydaj si by opinie cytowanych w niej autorw. J. Leoski stwierdza,
e regionalizm zachodniopomorski istnieje na poziomie struktur instytucjonalnych i kultury oficjalnej. () na poziomie wiadomoci spoecznej nie mona
jeszcze mwi o wystpowaniu integracji regionalnej. () Pomorze Zachodnie
jest regionem bardziej w sensie administracyjnym ni wiadomociowym [Gbiski, 2008, s. 76]. Trywializujc nieco zagadnienie, odpowiedzi na pytanie,
czy istnieje region zachodniopomorski jako odrbny byt kulturowy, s pytania
szczegowe: czy istnieje lokalny (regionalny) sposb spdzania wit, regionalna potrawa (wpisane na list potraw tradycyjnych pasztecik czy paprykarz
W drugiej poowie XIX w. powsta ukad urbanistyczny nadajcy miastu jego wyjtkowy klimat; na przeomie XIX i XX w. zaprojektowano i wybudowano wiele najwaniejszych
budowli, np. bdce wizytwk miasta Way Chrobrego to Hakenterasse. W okresie midzywojennym powstay lub zostay wczone w obrb administracyjny dzielnice miasta, ktre do
dzi maj na og niezmieniony ksztat [opuch, 1999].
Znajomo regionalnych walorw krajoznawczych
79
szczeciski wydaj si nalee jednak do innej kategorii ni np. oscypek czy

kutia2), taniec, ubir, tradycje, zwyczaje itp. Odpowiedzi s jednoznacznie
przeczce.
Oczywicie, mona stwierdzi, e nie ma bezporedniego zwizku tosamoci regionalnej z ekonomi, ktra decyduje o rozwoju danego regionu. Znajomo wasnej maej ojczyzny (edukacja) to jednak wikszy z ni zwizek. Ten
za ju moe si przekada na ksztatowanie na Pomorzu Zachodnim jego specyficznej kulturowej i spoecznej charakterystyki, bdcej jedn ze skadowych
atrakcji turystycznej, ktre odgrywaj olbrzymi rol w ksztatowaniu geografii ruchu turystycznego, umoliwiaj identyfikacj miejscowoci i regionw,
okrelaj ich tosamo i wizerunek (image) [Kruczek, Sacha, 2001, s. 10].
Naley ponownie odwoa si do pracy Z. Gbiskiego, ktry cytujc Z. Rykiela3, stwierdza, e w ksztatowaniu wiadomoci regionalnej dzieci i modziey niezwykle odpowiedzialna rola przypada systemowi edukacji formalnej.
W ramach procesu nauczania wanym czynnikiem stymulujcym ten proces
moe by ruch turystyczno-krajoznawczy dzieci i modziey [Gbiski, 2008,
s. 14]. Mimo e proces ksztatowania zwizku ze swoim regionem bdzie bardzo dugotrway4, to naley go wdraa i promowa. Nauczyciele i specjalici
od turystyki powinni wic ksztatowa te zwizki u dzieci i modziey. Z bada
przeprowadzonych w szczeciskich szkoach rednich wynika, e nauczyciele
wychowania fizycznego s najbardziej aktywnymi turystycznie nauczycielami
tak twierdzili zarwno dyrektorzy szk, jak i uczniowie [Tarnowski, 2004,
2004a]. Ich przygotowanie podczas studiw do pracy turystyczno-krajoznawczej jest zatem bardzo wane std, midzy innymi, obecno przedmiotw
zwizanych z turystyk na uczelniach ksztaccych przyszych nauczycieli wf.
Program turystyki dla studentw (przyszych nauczycieli wychowania fizycznego i wychowawcw, a take dla animatorw turystyki), powinien poszerza ich wiedz krajoznawcz i przygotowywa do prowadzenia zaj terenowych bdcych propedeutyk duej turystyki w swojej maej ojczynie
Na oficjalnej stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi wpisano

13 produktw pochodzcych z wojewdztwa zachodniopomorskiego.
3
wiadomo regionalna jest ksztatowana przez tradycj rodzinn i nauczanie szkolne

[Gbiski, 2008, s. 14].
4
Naley mie wiadomo, e liczb uczniw zainteresowanych formalnych udziaem

w szkolnych koach krajoznawczo-turystycznych, a wic w tych, ktre mona uzna za najbardziej aktywne turystycznie, szacuje si na okoo 510 % [Tarnowski, 2009].
80
(rajdw, wycieczek po rodzinnej miejscowoci i najbliszej okolicy/regionie).

Ciekawa wydaje si jednak prba okrelenia wiedzy o swoim regionie i stosunku emocjonalnego do swojej maej ojczyzny tych absolwentw szk rednich,
ktrzy wybierajc wymienione kierunki, powinni z definicji mie wyszy jej
poziom. Wiedza ta jest te pewnym wskanikiem (nie do koca miarodajnym,
ale jednak) poziomu edukacji regionalnej w szkoach5.
W artykule przedstawiono wypowiedzi studentw Instytutu Kultury Fizycznej Uniwersytetu Szczeciskiego kierunkw: wychowanie fizyczne (III rok
studiw, studia pierwszego stopnia) oraz turystyka i rekreacja (I rok studiw,
studia pierwszego stopnia)6, ktrzy na pierwszych wiczeniach z turystyki w latach akademickich 2009/2010 i 2010/2011 wypeniali krtkie kwestionariusze.
Odpowiadali w nich na pytania dotyczce ich dowiadcze, preferencji, marze
i planw turystycznych, a take zagadnie zwizanych z percepcj geograficzno-turystyczn ich maej ojczyzny i stosunku do niej. wiczenia te miay na
celu wprowadzenie studentw w przedmiot i przekazanie informacji prowadzcym, jak studenci postrzegaj turystyk przed rozpoczciem cyklu obligatoryjnych zaj. Poniewa stwierdzono, e na ich podstawie mona wysnuwa pewne wnioski co do ewentualnej przydatnoci dowiadcze i zainteresowa turystycznych studentw w ich przyszej pracy, postanowiono przedstawi je w formie publikacji.
W artykule przedstawiono wypowiedzi studentw na temat ich znajomoci
krajoznawczych walorw turystycznych swojej maej ojczyzny i stosunku do
swego miejsca urodzenia.
1. Cel, materia i metodologia bada

Celem bada byo okrelenie stosunku emocjonalnego studentw do swego miejsca zamieszkania i znajomoci krajoznawczych walorw turystycznych
swojej maej ojczyzny.
Metod badawcz by sonda diagnostyczny, narzdziem badawczym by
kwestionariusz ankiety, w ktrym zastosowano zarwno pytania otwarte
5
S cieki edukacji regionalnej i podrcznik do edukacji regionalnej dla Pomorza Zachodniego [Baranowska, 2001].
6
Jest to pierwszy rocznik studiujcy na nowo otwartym kierunku, dlatego brakuje bada
w roku akademickim 2009/2010.
81
(przede wszystkim w przypadku proby o wymienianie walorw turystycznych)

jak i zamknite. Kwestionariusze wypenio 162 studentw urodzonych
w latach 19851991. Informacje o charakterystyce badanej populacji przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1
Charakterystyka badanej populacji
Zmienna
Kierunek studiw
Pe
Miejsce zamieszkania
(rodzinna miejscowo)
(wojewdztwo)
Rok urodzenia
**
Kategoria studentw
kierunek wychowanie fizyczne w latach akademickich 2009/2010 i 2010/2011
kierunek turystyka i rekreacja w roku akademickim 2010/2011
kobiety
mczyni
brak informacji
Szczecin
pozostae miejscowoci*
brak informacji
zachodniopomorskie
pozostae**
brak informacji
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
brak informacji
Liczba
123
%
75,9
39
24,1
82
74
6
57
96
9
137
16
9
4
6
21
56
39
11
20
5
50,6
45,7
3,7
35,2
59,2
5,5
84,6
9,9
5,5
2,5
3,7
12,9
34,6
24,1
6,8
12,3
3,1
54 miejscowoci, z ktrych zidentyfikowano 50. Wikszo to mniejsze miejscowoci wojewdztwa zachodniopomorskiego; najwiksze z nich to Stargard Szczeciski, winoujcie,
Police i Goleniw.
Z wojewdztwa lubuskiego pochodzio 6 osb, z pomorskiego 3 osoby, warmisko-mazurskiego 2, dolnolskiego 1; nie zidentyfikowano miejscowoci czterech osb.
Studentw pytano midzy innymi o ich subiektywn ocen:

swego zwizku z miejscem zamieszkania (ma ojczyzn);
znajomoci okolicy/regionu swego miejsca zamieszkania.
Proszono ich rwnie o wymienienie walorw kulturowych (przy czym na uytek niniejszego opracowania ograniczono je w zasadzie do zabytkw kultury
materialnej) i przyrodniczych swojej maej ojczyzny. Na tej podstawie podjto
82
prb oceny ich percepcji przestrzeni geograficzno-turystycznej swego miejsca

zamieszkania. Zaoono, e dla statystycznej oceny znajomoci swojego miejsca zamieszkania najistotniejsze jest wymienienie jego najwaniejszych walorw krajoznawczych i ich liczba7. B. Mikuowski i Z. Werner [1999] dokonali
krajoznawczego opisu tych polskich miejscowoci i obiektw, ktre charakteryzuj si atrakcyjnoci turystyczn, i wymienili najwaniejsze ich walory.
Sprawdzono, ktre z tych walorw i ile wymienili studenci, opisujc swoj
miejscowo rodzinn.
W przypadku walorw krajoznawczych przyrodniczych brano pod uwag
przede wszystkim wymienianie przez studentw pooonych w regionie parkw
narodowych, parkw krajobrazowych, rezerwatw przyrody oraz pozostaych
form ochrony przyrody ujtych w Ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 roku
o ochronie przyrody.
Z powodu maej liczby studentw turystyki i rekreacji oraz faktu, e badania obejmoway studentw tylko dwch rocznikw, analiz statystyczn ograniczono do podania wartoci procentowych.
2. Omwienie wynikw
Studentom zadano pytanie o ich subiektywn ocen zwizku z ma ojczyzn8. Zdecydowana wikszo odpowiedzi wiadczy o tym, e zwizek ten jest
powszechnie deklarowany (rys. 1).
Nie stwierdzono zasadniczych rnic w odpowiedziach ze wzgldu na
miejscowo rodzinn (studenci ze Szczecina i pozostaych miejscowoci).
Wikszy deklarowany zwizek z miejscem zamieszkania daje si natomiast
zauway u mczyzn (tabela 2).
7
Na przykad trudno przypuszcza, e zwizany ze swoim miejscem urodzenia mieszkaniec Krakowa, pytany o wymienienie najwaniejszych walorw swego miasta, nie potrafi wymieni wicej ni kilku z nich i w dodatku nie tych najwaniejszych (Planty, Sukiennice, Wawel,
koci Mariacki itp.). W takim przypadku mona by przyj, e nie zna swego miasta, a ewentualny zwizek z rodzinnym miastem nie jest oparty na korzeniach historycznych. Upraszczajc:
o ile jest moliwa dobra znajomo swego miejsca urodzenia bez poczucia tosamoci regionalnej, o tyle gboka tosamo regionalna nie jest moliwa bez znajomoci swego miejsca zamieszkania i jego historii.
8
Czy czuje si Pan(i) zwizany(a) emocjonalnie ze swoj miejscowoci/okolic (czy

moe Pan(i) powiedzie, e jest to dla Niego/Niej maa ojczyzna, tzn. miejsce szczeglnie
bliskie)?
83

Inneodpo
wiedzi:
1,2%
2odp.
Niewiem:
5,5%
9odp.
Nie:
3,1%
5odp.
Raczejnie:
6,2%
10odp.
Tak,bardzo:
43,2%
70odp.
Raczejtak:
40,7%
66odp.
Rys. 1. Rozkad odpowiedzi studentw na pytanie o ocen zwizku z miejscem

zamieszkania (n = 162)
Tabela 2
Rozkad odpowiedzi na pytanie o zwizek z ma ojczyzn
z uwzgldnieniem miejsca zamieszkania i pci badanych
Odpowiedzi
Tak, bardzo
Raczej tak
Raczej nie
Nie
Nie wiem
Inne odpowiedzi
Kobiety
liczba
29
34
7
3
7
2
82
%
35,3
41,5
8,5
3,6
8,6
2,5
100
Mczyni
liczba
37
31
2
2
2
0
74
%
50,0
41,9
2,7
2,7
2,7
0,0
100
Szczecin
liczba
26
21
5
2
2
1
57
%
45,6
36,8
8,8
3,5
3,5
1,8
100
Pozostae
miejscowoci
liczba
%
39
40,6
44
45,8
3
3,1
3
3,1
6
6,2
1
1,0
96
99,8
Na pytanie, czy zna Pan(i) dobrze swoj okolic (miejscowo, region),

odpowiedziao 161 osb. Zdecydowana wikszo (135 osb) odpowiedziaa,
e zna j bardzo dobrze i dobrze. Tylko 14 zadeklarowao jej nieznajomo
(odpowiedzi raczej nie i nie), a 11 stwierdzio, e nie zastanawiao si nad tym
(rys. 2). Z deklaracji studentw w sprawie stosunku do miejsca zamieszkania
84
i jego znajomoci mona wnioskowa, e s one bardzo zadowalajce. Jednak

rozkad odpowiedzi na pytanie, czy urzdza Pan(i) wycieczki po okolicy9, sugeruje, e do wynikw tych trzeba podchodzi ostronie. Trudno bowiem zna
swoj okolic, gdy si jej nie zwiedza. Tymczasem mniej osb urzdza wycieczki czsto i czasami, a wicej rzadko i wcale (odpowiednio 72 i 87 osb)
rysunek 3. Kobiety czciej ni mczyni deklaruj, e czsto i czasami urzdzaj wycieczki (odpowiednio 48,8% i 40,5%).
62,1%
100odp.
21,7%
35odp.
6,8%
11odp.
In
Ni
e
w
ie
m
, n
ie
z a
st
an
aw
ia
e
m
/z
as
ta
na
w
ia
a
m
si
Ni
e
ie
0,6%
1odp.
ne
1,2%
2odp.
Ra
cz
ej
n
Ra
cz
ej
ta
k
Ta
k,
b
ar
d
zo
7,5%
12odp.
Rys. 2. Rozkad odpowiedzi na pytanie o znajomo swojej okolicy zamieszkania

(n = 161)
Rozkad odpowiedzi na pytanie o znajomo zabytkw budownictwa w rodzinnej miejscowoci (jakichkolwiek) rwnie budzi wtpliwoci co do zgodnoci deklaracji znajomoci swojej maej ojczyzny przez studentw ze stanem
faktycznym; porednio take dotyczy odpowiedzi o zwizek z ni saba znajomo rodzinnej miejscowoci i jej okolicy nie wyklucza, co prawda, silnego
z ni zwizku, ale na pewno jej nie potwierdza. Twierdzco odpowiedziao
129 osb (79,6%), nieznajomo zadeklaroway 33 osoby (20,4%). Wikszo
kobiet (25,6%) ni mczyzn (14,9%) stwierdzia, e nie zna adnych zabytkw.
9
W pytaniu nie sugerowano ich rodzaju (piesze, rowerowe, samochodowe itp.).
85
Rys. 3. Rozkad odpowiedzi na pytanie o urzdzanie wycieczek po okolicy swego

miejsca zamieszkania (n = 161)
Z odpowiedzi na nieco odmienne pytanie (czyli o zabytki rodzinnej miejscowoci) wynika, e opinii o nieznajomoci okolicy (cznie odpowiedzi raczej
nie, nie i nie wiem, nie zastanawiaem si) byo mniej ni w przypadku rodzinnej miejscowoci (odpowiednio 25 i 33). Trudno zakada, e statystycznie
wicej osb lepiej zna okolic ni swoj miejscowo.
Studentw, ktrzy stwierdzili, e znaj zabytki w swojej rodzinnej miejscowoci, poproszono o ich wymienienie. Ankietowani wymieniali od 0 do 15
zabytkw, przy czym wikszo (71,3% 92 osoby) wymieniao do 5 obiektw
(rys. 4).
rednio wymieniano 3,8 zabytku w swojej miejscowoci nie byo statystycznych rnic midzy kobietami (3,8) a mczyznami (3,7). Trudno jednak
ocenia znajomo miejscowoci przez ankietowanych tylko za pomoc liczb
bezwzgldnych, szczeglnie przy takiej liczebnoci populacji i charakterystyce
rodzinnych miejscowoci (tabela 1). W mniejszych miejscowociach lub
w tych, w ktrych liczba materialnych walorw kulturowych jest mniejsza,
studenci wymieniali ich mniejsze (ale za to wikszo lub wszystkie istniejce
86
zabytki), co wiadczy o wikszej znajomoci swego miejsca zamieszkania, ni

wymienienie wikszej liczby walorw, ale nie wszystkich lub ich wikszoci10.
Rys. 4. Liczba wymienionych przez studentw zabytkw w ich rodzinnych

miejscowociach (n = 129)
Faktyczny stan wiedzy studentw o materialnych, kulturowych walorach

krajoznawczych swoich miejscowoci rodzinnych lepiej potwierdza inne zestawienie. Porwnywano liczb wymienionych przez studentw zabytkw w ich
rodzinnej miejscowoci (czyli mona zaoy, e uznanych przez nich za najwaniejsze) z liczb podan w opisie miejscowoci w atlasie krajoznawczym
Polski [1999]11. Miejscowoci, ktre byy w nim scharakteryzowane, opisywao
99 osb (41 ze Szczecina i 58 z innych miejscowoci). rednio wymieniali
42,8% tych zabytkw (tabela 3), ktre take w atlasie uznano za decydujce
o wartoci krajoznawczej danych miejscowoci (w tym wypadku nieco wiksza
zgodno walorw wystpowaa u kobiet odpowiednio 44,9%, i 40,9% u mczyzn).
10
Mieszkacy Szczecina wymieniali od 1 do 15 zabytkw (rednia 5,4), natomiast pochodzcy z innych miejscowoci od 1 do 12 (rednia 3,3).
11
Miejscowoci, ktre wg opisu krajoznawczego atlasu miay jeden walor byo 1,
dwa 17, trzy 12, cztery 9, pi 2, sze 5, siedem 12, wicej 3.
87
Tabela 3
Liczba osb wymieniajca zabytki
opisane w atlasie krajoznawczym Polski
w umownych zakresach zgodnoci
Liczba osb
Procent zgodnoci
od 010
13
1120
15
2130
25
3140
19
4150
5160
6170
7180
*
11
100
99
Tylko w dwch przypadkach, gdy w atlasie wymieniano w danej miejscowoci wicej ni

2 zabytki (odpowiednio 4 i 7), mona mwi o tym, e wymienienie ich w 100% przez studentw wiadczy o ich wysokiej wiedzy krajoznawczej.
Jak stwierdzono, czym innym jest wymienienie wszystkich zabytkw, jeli

w atlasie podano 2 (czyli teoretycznie doskonaa znajomo swojego miejsca
urodzenia), a czym innym podanie na przykad 50%, jeli byo ich, jak w Szczecinie, 13. Porwnujc odpowiedzi mieszkacw Szczecina i innych miejscowoci, stwierdzono rnic12, lecz zasadniczo mona powiedzie, e realna znajomo materialnych, krajoznawczych walorw kulturowych w obu przypadkach
nie jest zbyt powszechna. wiadczy o tym gwnie znajomo zabytkw swego
miasta przez studentw ze Szczecina. W tym wypadku autorzy mogli dokadnie
porwna wiedz studentw ze stanem faktycznym. W Szczecinie wytyczono
miejski szlak turystyczny [Kotla], obejmujcy 42 obiekty, z ktrych wikszo
to wane zabytki. Studenci pochodzcy z tego miasta wymieniali zaledwie 17
12
rednia dla mieszkacw Szczecina (n = 41), ktrzy opisywali walory swojej miejscowoci, wynosi 39,4% zabytkw wymienionych w w atlasie. rednia dla osb z innych miejscowoci (n = 58) jest nieco wysza i wynosi 45,2%.
88
z nich, a 6 najbardziej charakterystycznych dla miasta obiektw wymienio nie

wicej ni dziesiciu szczecinian13.
Studentw zapytano o znajomo walorw przyrodniczych najbliszej
okolicy14. Twierdzco odpowiedziay 97 osoby (59,9%), nieznajomo zadeklaroway 63 (38,9%), nie uzyskano odpowiedzi w dwch przypadkach. Nie
stwierdzono rnic w deklaracjach w zalenoci od miejsca zamieszkania; mczyni nieco czciej deklarowali znajomo walorw przyrodniczych ni kobiety (odpowiednio 64,8% i 57,3%). Zwraca uwag fakt, e mniej osb ni
w przypadku walorw kulturowych deklarowao znajomo walorw przyrodniczych. Mona to tumaczy szerszym zakresem pytania, ale take preferencjami studentw spytano bowiem take, czy podczas wyjazdw lubi zwiedza muzea, zabytki, parki narodowe, parki krajobrazowe itp. Najmniej chtnie
zwiedzano muzea, ale wikszy procent badanych wola zwiedza zabytki ni
walory przyrodnicze (tabela 4).
Tabela 4
Rozkad odpowiedzi o preferencje krajoznawcze studentw (n = 162)
Atrakcje krajoznawcze
Muzea
Tak
35 (21,6)
Nie
54 (33,3)
S mi obojtne
50 (30,9)
Zabytki
124 (76,5)
12 (7,4)
19 (11,7)
Parki narodowe, krajobrazowe,

pomniki przyrody itd.
103 (63,6)
14 (8,6)
34 (21,0)
Wydaje si jednak, e znajomo walorw przyrodniczych regionu jest

jeszcze mniejsza ni walorw kulturowych. Studenci wymieniali od 0 do 6
(w wikszoci przypadkw 1) obiektw15 (rednia 1,9) tabela 5. Najczciej
deklarowali znajomo Woliskiego Parku Narodowego i lecej w granicach
13
Warto zaznaczy, e tylko 16 osb (28%), dla ktrych Szczecin jest rodzinnym miastem, deklarowao, i zwiedzio miejski szlak turystyczny. Dla porwnania wrd studentw
pochodzcych z innych miast takich osb byo 17 (17,7%).
14
Dla uniknicia niejasnoci do pytania doczono dokadne instrukcje: czy zna Pan(i)
obiekty przyrodnicze (np. parki narodowe, parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody, pomniki
przyrody gazy narzutowe, drzewa itd.) w najbliszej okolicy (ewentualnie w regionie, wojewdztwie)?
15
Wymieniano nawet 15 walorw kulturowych.
89
Szczecina Puszczy Bukowej. Wane walory przyrodnicze regionu (parki narodowe i krajobrazowe) wymieniali pojedynczy respondenci.
Tabela 5
Liczba wymienianych przez studentw
znanych im walorw przyrodniczych (n = 97)
Walory
Liczba osb
Procent
3,1
43
44,3
29
29,9
12
12,4
6,2
2,0
2,0
97
100
Nie stwierdzono zrnicowania odpowiedzi ze wzgldu na pe i rodzinn

miejscowo.
3. Dyskusja
Dyskusje na temat powstania i ksztatu najbardziej udanego projektu edukacyjnego ostatnich lat, jakim jest Muzeum Powstania Warszawskiego, wiadcz o tym, e zagadnienia zwizane z ksztatowaniem tosamoci regionalnej,
patriotyzmu lokalnego, s obarczone, niestety, konotacjami politycznymi nie
da si unikn rnic zda na temat dziedzictwa narodowego, tego, co w historii
jest godne pochway i propagowania wrd modego pokolenia, a tego, co nie,
z czego mona by dumnym, czego naley si wstydzi (prowadzona jest przecie dyskusja, czy w ogle naley propagowa dum narodow i patriotyzm).
Bez odpowiedzi na te pytania nie mona mwi o nadaniu dziaaniom na rzecz
wzmacniania tosamoci regionalnej okrelonego kierunku. Dotyczy to zwasz-
90
cza Ziem Odzyskanych, gdzie w ogle trudno mwi o historycznych zwizkach ich obecnych mieszkacw z zamieszkiwanymi przez nich maymi ojczyznami.
Bez wzgldu na pogldy i ewentualne kontrowersje w sprawie kierunku
dziaa na rzecz tosamoci regionalnej ich konieczno, jeli nie jest przeciwstawiana patriotyzmowi, nie budzi adnych wtpliwoci. Potrzeba takich dziaa, zarwno ze wzgldw spoecznych (konieczno poczucia wsplnoty, korzeni16), jak i ekonomicznych (odrbno regionalna jest skadow atrakcyjnoci turystycznej), wydaje si oczywista.
Wedug K. Denka ksztatowanie postaw patriotycznych trzeba rozpocz
jak najwczeniej, a szkoa i organizacje turystyczne s tu najwaniejszymi rodowiskami [Denek, 2000, s. 129]17. Jeli wyniki niniejszych bada potraktowa
jako wskanik efektywnoci edukacji regionalnej w szkoach (a przed wiczeniami, na ktrych przeprowadzano badania, studenci nie mieli adnych zaj
zwizanych z szeroko rozumianym krajoznawstwem), to mona stwierdzi, e
jej poziom jest niezadowalajcy. Teza ta wydaje si szczeglnie usprawiedliwiona w wietle wynikw bada Z. Gbiskiego [2008]. Autor stwierdza, e
szkolny ruch turystyczno-krajoznawczy jest wanym, ale niestety niedocenionym w praktyce czynnikiem ksztatowania tosamoci regionalnej. () Potencja krajoznawczy wojewdztwa zachodniopomorskiego jest wykorzystywany
w zdecydowanie niewystarczajcym stopniu. () Wynika to z (): a) niskiego
poziomu przygotowania nauczycieli do realizacji zaj terenowych; b) niskiego
poziomu wiedzy nauczycieli i rodzicw o zasobach krajoznawczych regionu
[Gbiski, 2008, s. 113]. Wyniki tych bada potwierdzaj tez, e przyszli
nauczyciele, animatorzy ruchu turystycznego, trafiaj na uczelnie nieprzygotowani przez szko18 i rodzin do przekazywania nowym pokoleniom wiedzy
o rodzinnym regionie.
16
Wida chociaby u kibicw Pogoni Szczecin. Ujmujc rzecz publicystycznie i, mocno
upraszczajc (65 lat polskiego Szczecina pozostawio ju bowiem swoje pitno we wspomnieniach), na pytanie, jaki mog mie wsplny temat dwaj przecitni mieszkacy Szczecina spotykajcy si poza swoim miastem, odpowied brzmi: Pogo Szczecin. Po czym mona ich odrni
od mieszkacw innych miast? Po barwach klubowych.
17
Wedug T. oboewicza jednym z podstawowych celw pracy krajoznawczo-turystycznej w szkole jest ksztatowanie postaw patriotycznych [oboewicz, 1996, s. 7].
18
Dzieje si tak, mimo e w Rozporzdzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w 2

stwierdzono, e organizowanie przez szkoy krajoznawstwa i turystyki ma na celu w szczeglnoci poznawanie kraju, jego rodowiska przyrodniczego, tradycji, zabytkw kultury i historii.
W propozycjach koncepcji nauczania turystyki w szkole stwierdza si, e poznawanie otoczenia
91
Brak powszechnej znajomoci swego miejsca zamieszkania przez studentw potwierdzaj niepublikowane dane z ostatnich 14 lat na wiczeniach z turystyki i rekreacji studenci Instytutu Kultury Fizycznej Uniwersytetu Szczeciskiego w nieco innej formie ni kwestionariusz mieli wykaza si wiedz o walorach kulturowych i przyrodniczych swego miejsca urodzenia. Mimo oczywistego zrnicowania wiedzy, statystycznie rzecz ujmujc, poziom znajomoci
swojej maej ojczyzny nie zmienia si w cigu tego okresu i by niewysoki19.
Obserwacje poczynione przez autorw podczas wieloletniej pracy dydaktycznej
pozwalaj jednak stwierdzi, e niski poziom wiedzy krajoznawczej nie jest
jednoznaczny z niechtnym nastawieniem studentw do wiedzy o maej ojczynie. Ta, przekazywana podczas wykadu o Szczecinie, czsto wywoywaa ywe
reakcje. Mona wic stwierdzi, e studenci nie wiedz, jakie maj braki. Jeli
im przybliy t wiedz, to przygotowanie studentw oczywicie nie wszystkich, ale przynajmniej znacznej czci do dziaa na rzecz wzmacniania tosamoci regionalnej ich przyszych wychowankw moe przynie wymierne
efekty. Naley jednak w wikszym stopniu uwzgldni szeroko rozumiane treci krajoznawcze w programie studiw (co jest podejmowane na powstaym na
bazie Instytutu Kultury Fizycznej Wydziale Kultury Fizycznej i Promocji
Zdrowia Uniwersytetu Szczeciskiego). Wobec stwierdzonej sabej znajomoci
walorw przyrodniczych naley zwraca uwag na wiczenia terenowe i zintensyfikowa dziaania na rzecz identyfikacji walorw przyrodniczych. Z. Gbiski we wnioskach ze swoich bada stwierdza midzy innymi, e biorc pod
uwag zaszoci historyczne, zasoby o charakterze przyrodniczym s i bd
elementem silniej wpywajcym na ksztatowanie si wiadomoci terytorialnej
mieszkacw naszego regionu [Gbiski, 2008, s. 114].
Biorc pod uwag ma wiedz studentw o regionie, pocieszajce s ich
deklaracje o zwizku emocjonalnym z nim. Podobne wyniki uzyskali inni autorzy (cho trzeba zaznaczy, e czste zastosowanie w badaniach nieporwnywalnych wskanikw oraz metodologii moe prowadzi do wycigania rnych
wnioskw). Mimo e zakres bada by znacznie szerszy, a problem badawczy
moe nastpowa przez logiczne rozrastajce si krgi wasna okolica, region, kraj w celu
uksztatowania postawy gospodarza dobrze znajcego swj teren, dbajcego o jego poziom
i rozwj, chtnie przyjmujcego turystycznych goci [Lubowicz, 1991, s. 5].
19
Podobne obserwacje poczyniono przy okazji bada nad aktywnoci turystyczn
uczniw szczeciskich szk rednich [Tarnowski, 2009]. Mona take zaoy, e gdyby w badaniach rozszerzy znajomoci maej ojczyzny o wiedz o faktach historycznych, postaciach
zwizanych z jej dziejami, wyniki byyby jeszcze mniej optymistyczne.
92
ujty nieco inaczej, warto przytoczy wyniki bada cytowanych i komentowanych przez K. Denka [2000, s. 123130]. Stwierdzi, e w porwnaniu z modzie szk podstawowych i ponadpodstawowych studenci znacznie sabiej
emocjonalnie odbieraj te pojcia20. Czynnikiem rnicujcym odpowiedzi na
temat ojczyzny jest te midzy innymi pe badanych i to, e wspczeni Polacy posiadaj wiadomo oglnej przynalenoci narodowej, natomiast sabiej
rozwinite jest poczucie tosamoci z ma ojczyzn [Denek, 2000,
s. 128].
Z powodu stosunkowo maej prby badawczej i maego zakresu czasowego (badaniami objto dwa roczniki studentw), badania te naley traktowa
jako pilotaowe, a wnioski jako wstpne. Narzdzie badawcze bdzie udoskonalane, a badania kontynuowane. Wnioski oparte na tak maej prbie powinny
jednak przekada si na praktyk dydaktyczn. Autorzy bada pracownicy
dydaktyczni stawiaj sobie za cel rozwijanie percepcji przestrzeni turystyczno-geograficznej wrd swoich studentw. Mimo e maj oni gwnie na uwadze aspekty wychowawcze, to nie naley zapomina, i szkolny ruch krajoznawczo-turystyczny ma rwnie przeoenie na aspekty regionalnego rozwoju
turystyki. Wycieczki szkolne czsto s oparte na ofercie turystycznej, na przykad muzew [Kulesza, 1999], szeroko rozumianej infrastruktury turystycznej
(zaplecze noclegowe, cieki edukacyjne, szlaki, itp.). Turystyka szkolna
wpywa wic na gospodark regionu i jest szans oczywicie nie najwiksz
jego rozwoju ekonomicznego. Najwaniejsz rol turystyki szkolnej jest jednak
ksztatowanie patriotyzmu i tosamoci regionalnej modych mieszkacw.
20
Trzeba jednak podkreli, ze s to wyniki sprzed ponad dziesiciu lat, a postawy modziey zmieniaj si dynamicznie. W tym kontekcie ciekawe s niepublikowane wyniki bada
M. Tarnowskiego z 2001 r. dotyczce aktywnoci turystycznej uczniw szczeciskich szk
rednich, w ktrych zadano im takie samo pytanie, jak studentom Instytutu Kultury Fizycznej:
czy czuj si zwizani z ma ojczyzn? W porwnaniu z odpowiedziami studentw (rys. 1)
wczeni uczniowie deklarowali sabszy zwizek z miejscem zamieszkania (61% odpowiedzi
tak, bardzo i raczej tak take wwczas stwierdzono przewag chopcw 28,9% raczej
nie i nie, 10,1% nie wiem). Wyniki te skaniaj do powtrzenia bada wrd uczniw
szczeciskich szk.
93
Zakoczenie
1. Stosunek badanych studentw do maej ojczyzny na poziomie deklaracji
jest bardzo zadowalajcy wikszo studentw czuje si z ni zwizana,
a odsetek nieodczuwajcych zwizkw jest niewielki.
2. Poziom wiedzy o krajoznawczych walorach turystycznych swojego regionu, maej ojczyzny, jest raczej niski; dotyczy to zwaszcza znajomoci przyrodniczych walorw krajoznawczych.
3. W odpowiedziach nie stwierdzono na tyle istotnych rnic ze wzgldu na
pe i miejsce pochodzenia badanych, by na tej podstawie wysnuwa zdecydowane wnioski.
4. Autorzy postuluj pooenie szczeglnego nacisku na uwzgldnienie rozwijania percepcji przestrzeni geograficzno-turystycznej u studentw w programie studiw.
Literatura
Baranowska O., Pomorze Zachodnie. Moja maa ojczyzna, INES, Szczecin 2001.
Denek K., W krgu edukacji, krajoznawstwa i turystyki w szkole, Eruditus, Pozna 2000.
Gbiski Z., Szkolny ruch turystyczno-krajoznawczy jako czynnik ksztatowania
tosamoci regionalnej, Forum Turystyki Regionw, Szczecin 2008.
Kotla R., Szczecin. Miejski szlak turystyczny, Regionalna Pracownia Krajoznawcza
PTTK, Szczecin.
Kruczek Z., Sacha S., Geografia atrakcji turystycznych Polski, Proksenia, Krakw 2001.
Kulesza I., Analiza ruchu turystycznego w atrakcjach turystycznych. Muzea, Instytut
Turystyki, Warszawa 1999.
Lubowicz Z., Turystyka w szkole. Koncepcja nauczania, Instytut Turystyki, Warszawa 1991.
oboewicz T., Turystyka dzieci i modziey szkolnej, Wydawnictwo AWF, Warszawa 1996.
opuch W., Dzieje architektoniczne nowoczesnego Szczecina, Ksinica Pomorska,
Szczecin 1999.
Mikuowski B., Werner Z., Polska, Atlas krajoznawczy, Polskie Przedsibiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, Warszawa 1999.
94
Tarnowski M., Turystyczno-sportowe uprawnienia i umiejtnoci nauczycieli wychowania fizycznego szczeciskich szk rednich, Zeszyty Naukowy nr 384,
Prace Instytutu Kultury Fizycznej nr 20, Szczecin 2004.
Tarnowski M., Praca nauczycieli w dziaalnoci turystycznej w ocenie uczniw
szczeciskich szk rednich, w: Aktywno ruchowa ludzi w rnym wieku,
red. D. Umiastowska, Wydawnictwo Promocyjne Albatros, Szczecin 2004.
Tarnowski M., Uwarunkowania aktywnoci turystycznej modziey szczeciskich szk
rednich, Uniwersytet Szczeciski, Szczecin 2009.
Akty prawne i strony internetowe
Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 8 listopada
2001 r. w sprawie warunkw i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoy i placwki krajoznawstwa i turystyki, DzU 2001, nr 135,
poz. 1516.
Ustawa z dnia 3 padziernika 2008 r. o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz niektrych innych ustaw, DzU 2008, nr 201, poz. 1237.
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, DzU 2004, nr 92, poz. 880,
z pn. zm.
http://www.minrol.gov.pl/pol/Jakosc-zywnosci/Produkty-regionalne-i-tradycyjne/Listaproduktow-tradycyjnych/, 2011.
KNOWLEDGE OF REGIONAL LANDMARKS AMONG STUDENTS

OF INSTITUTE OF PHYSICAL EDUCATION
OF THE UNIVERSITY OF SZCZECIN
Summary
In the Western Pomeranian Region we are facing a serious problem of low identification and not strong enough bond between the citizens and their place of birth. Their
regional identity is underdeveloped. The bond between the citizens and their homeland
may affect forming the specific cultural and social identity in the Western Pomeranian,
which is a part of what may be defined as tourist appeal. Which, in turn, can be crucial
for the economic development.
The system of education plays vital part in shaping regional awareness among
children and teenagers. Future teachers and organizers of tourism should be thus pre-
95
pared for this role. That is why the authors have made an attempt to measure the knowledge about the region of the students of the Institute of Physical Education (field study:
physical education, tourism and recreation) and to describe their emotional ties with
their homeland.
It has been discovered that the majority of students pledge allegiance to their
homeland. However, their knowledge of tourist attractions in their hometowns is scarce.
It has also been found that they have a special problem with the identification of the
natural places of interest in their region.
The authors call for placing special emphasis on developing geographical and
tourist perception in the studies syllabus.
Translated by Andelika Boniecka
96

NR 689
2011
Jacek Gracz, Tomasz Zalewski

BEZPIECZNA AKTYWNO SPORTOWO-REKREACYJNA

W RODOWISKU WODNYM
WYZNACZNIKIEM WSPCZESNEJ CYWILIZACJI
Wstp
Jedn z najbardziej fundamentalnych potrzeb czowieka jest poczucie bezpieczestwa. Encyklopedycznie definiowane jako stan niezagroenia i spokoju
nie jest pojciem jednoznacznym, zaley bowiem od poziomu egzystencji,
aktywnoci indywidualnej czowieka i nierozerwalnie si wie z ryzykiem,
ktre jest z kolei czone z niebezpieczestwem [Wolanin, 2005]. Pomimo coraz czciej pojawiajcej si postawy poszukiwania w rekreacyjno-turystycznych formach aktywnoci fizycznej ekstremalnych przey, obarczonych doz
ryzyka [Gracz, Bronikowski; Walczak, 2004], bezpieczestwo naley uzna za
naczeln potrzeb czowieka, a zarazem jeden z najwaniejszych celw jego
dziaania, zwaszcza w wolnoczasowej przestrzeni spoecznej [Staczyk, 1996].
Opierajc si na hierarchii potrzeb w ujciu A.H. Maslowa, naleaoby
uszczegowi, e potrzeby zwizane z bezpieczestwem s zaraz po fizjologicznych, podstawowymi, wymagajcymi zaspokojenia przed potrzebami wyszymi [Maslow, 1964[. Mog si one rwnie objawia podczas uczestniczenia
w kulturze fizycznej i to we wszystkich jej formach, w tym take w rekreacji
i turystyce, a wi si z deniem jednostki do rozwoju i samorealizacji oraz
98
aktualizacji wasnych, potencjalnych szans yciowych [Gracz, Sankowski,

2001].
Mona przyj, e koniecznym warunkiem penego uczestnictwa we
wspczesnej kulturze fizycznej jest stworzenie w niej odpowiedniego systemu
bezpieczestwa z uwzgldnieniem specyficznych dla poszczeglnych jej rodzajw zagroe i moliwych niebezpieczestw oraz zasad przeciwdziaania im.
Pomimo wystpujcych tu odmiennoci, mona wyodrbni wsplne cechy
bezpiecznej kultury fizycznej, takie midzy innymi jak zasada partnerstwa,
nadzoru, udzielania pierwszej pomocy [por. Demel, 1974; Wojnarowska, 2008,
i in.]. Naley podkreli, e zasady te obowizuj szczeglnie w rnych formach kultury fizycznej zwizanych z naturalnym rodowiskiem, ktrych popularno znacznie wzrosa w ostatnich latach. Na przykad, liczba osb podejmujcych aktywno sportowo-rekreacyjn w rodowisku wodnym w latach 1993
2003 zwikszya si w niektrych krajach europejskich prawie o 60%, co byo
spowodowane midzy innymi zwikszeniem iloci czasu wolnego pod wpywem zmian cywilizacyjnych [Abraldes, Prez-Gmez, 2009].
Biorc pod uwag podatno kultury fizycznej na wszelkie, potencjalne
zmiany cywilizacyjno-spoeczne, w tym zagroenia, a szczeglnie zagroenia
zwizane z przebywaniem w naturalnym rodowisku, naley stale uwiadamia
sobie konieczno stworzenia systemu gwarancji bezpieczestwa. Szczeglnie
odnosi si to do jej wymiaru rodowiskowo-regionalnego, gdzie rnego rodzaju rajdy rowerowe, spywy kajakowe czy piesze wdrwki stay si atwo dostpn form aktywnoci rekreacyjno-sportowej. Organizator takiej aktywnoci
w danym regionie staje wwczas przed zadaniem zaoferowania rekreacji nie
tylko jak najbardziej oryginalnej czy nawet ekstremalnej, ale rwnie bezpiecznej. Czsto bowiem podwyszanie atrakcyjnoci danej formy wypoczynku wie si ze wzrostem zagroenia, co jest szczeglnie widoczne w rodowisku
wodnym. Problemem tym zajto si w artykule.
1. Bezpieczestwo wodne w wybranych formach kultury fizycznej

Z analizy dziedzin i dyscyplin zwizanych z wod, w ktrych mog
uczestniczy amatorzy rekreacji, wynika, e jest ich co najmniej dziewitnacie.
S to midzy innymi wdkarstwo, wiolarstwo, kajakarstwo klasyczne, kajakarstwo grskie, kajak polo, pywanie w petwach, orientacja podwodna, pywanie
Bezpieczna aktywno sportowo-rekreacyjna w rodowisku wodnym
99
dugodystansowe, owiectwo podwodne, sport motorowodny, narciarstwo wodne, pywanie, pywanie synchroniczne, skoki do wody, pika wodna, eglarstwo, eglarstwo lodowe, eglarstwo deskowe, morskie eglarstwo sportowe
[Rozporzdzenie MENIS, 2003]. Oprcz tych sportw oficjalnych powstaj
nowe formy aktywnoci, takie jak kitesurfing, skutery wodne, paralotniarstwo,
ciganie statkw powietrznych i innych przedmiotw pneumatycznych. Ze
wzgldu na swj progresywny charakter lub nieuregulowan form funkcjonowania, a zarazem wzrastajc popularno mog one by obarczone wikszym
ryzykiem zwizanym z przebywaniem w rodowisku wodnym.
Wedug wiatowej Organizacji Zdrowia (WHO), w wyniku utonicia
umiera na caym wiecie okoo 450 tys. osb rocznie. Ponadto szacuje si, e
z powodu epizodu tonicia 1 300 tys. osb jest naraonych na przedwczesn
mier lub trwae kalectwo [Peden, McGee, 2003]. W naszym kraju tylko w lipcu w 2010 roku utono 260 osb. W porwnaniu z 2008 rokiem, gdy odnotowano 145 takich zdarze, jest to prawie dwukrotny wzrost. Analizujc szczegowo wszystkie przypadki utoni, mona zaobserwowa take wzrost utoni
w lipcu w porwnaniu z sierpniem, wynikajcy z dobrych warunkw pogodowych w lipcu, sprzyjajcych wypoczynkowi nad wod [Zalewski, 2009, 2010].
Warunki klimatyczne oprcz zmian rozwojowo-cywilizacyjnych i sprztowych mog by wan zmienn wpywajc na poziom ryzyka w rekreacyjno-turystycznych formach aktywnoci wodnej czowieka. Aby efektywnie przeciwdziaa temu ryzyku, potrzebne s zarwno okrelone zmiany w sferze rodowiskowej zwizanej z postpem technologicznym i spoecznym w organizacji
ratownictwa, jak i podmiotowej, zbudowanej na fundamentach midzy innymi
waciwoci psychofizycznych ratownika. Dziaalno ratownicza, majca utylitarny charakter, jest warunkiem koniecznym rozwoju bezpiecznych form
aktywnoci rekreacyjno-sportowych i powinna by, naszym zdaniem, cigle
optymalizowana. Dziaa ratunkowych nie mona jednak rozpatrywa wycznie w aspekcie pomiaru ich efektywnoci w izolacji od uwarunkowa sytuacyjno-rodowiskowych i podmiotowych. Do tych ostatnich zaliczono w artykule
waciwoci temperamentalne ratownika.
100
2. Waciwoci temperamentalne ratownika a efektywno dziaania

ratowniczego
Analizujc sytuacj ratownicz w aspekcie rozwoju bezpiecznych form
aktywnoci rekreacyjno-sportowej, mona przytoczy skadowe determinujce
poziom jej trudnoci, czyli wysokie oczekiwania (kierownika play, tumu ludzi), due ograniczenia (trudne warunki atmosferyczne, niedostpno miejsca
zdarzenia) czy mae wsparcie (nieprofesjonalny sprzt ratowniczy, nieprzygotowanie kolegi) [Mc Kenzie, 1999]. Koncentracja niekorzystnych skadowych
powoduje zbyt wysoki poziom pobudzenia, co moe prowadzi do napicia,
trudnoci z koncentracj, zamtu w gowie, fizycznego zmczenia lub zwolnienia refleksu [Roberts, 2009]. W artykule przyjto zaoenie, o czym wspomniano, e zachowanie moe by w duym stopniu zdeterminowane waciwociami
ukadu nerwowego (temperamentu) ratownika, a szczeglnie tak zwan si
jego procesw pobudzania [Strelau, 1998].
Przez si procesu pobudzenia (SPP) rozumie si zdolno komrki nerwowej do pracy, przejawiajc si gwnie w wydolnoci funkcjonalnej, czyli
w zdolnoci ukadu nerwowego do wytrzymywania dugotrwaego bd krtkiego, ale silnego pobudzenia, bez przechodzenia w stan hamowania ochronnego [Strelau, 1998; Strelau, Doliski, 2010]. Osoby majce tak cech charakteryzuj si odpornoci na dziaanie bodcw silnych, dugotrwaych bd powtarzajcych si. Wysza sia pobudzania oznacza nisz reaktywno, co
w ratownictwie wodnym moe sprzyja takim zachowaniom, jak:
a) niezaburzone utrzymanie schematu dziaania ratowniczego zgodnie
z procedurami w trakcie trudnych i dugotrwaych akcji;
b) brak zaburze emocjonalnych ratownika podczas suby i dziaa ratunkowych;
c) staa gotowo do udzielania pomocy na wysokim poziomie i udziau
w trudnych akcjach;
d) opanowanie zbdnych reakcji podczas akcji, czyli zbdnych czynnoci
motorycznych, emocjonalnych czy werbalnych;
e) pena kontrola dziaa i umiejtnoci sterowania, w tym zatrzymywania akcji, jeli zajdzie taka potrzeba, na przykad podczas zmiany warunkw rodowiskowych.
Kolejn cech temperamentu, w istotny sposb determinujc dziaanie
w trudnej sytuacji ratunkowej, jest sia procesu hamowania (SPH). Jest ona
101
zwizana z funkcjonaln wydolnoci ukadu nerwowego do hamowania warunkowego. Jej brak moe przejawia si midzy innymi w zakceniu czynnoci wymagajcych precyzji, opanowaniu i racjonalnym podejmowaniu decyzji
czy powstrzymywaniu si od pewnych dziaa.
Na poziomie czynnoci ratowniczych wana jest take ruchliwo procesw nerwowych (RPN). Przejawia si ona w zdolnoci do szybkiego i odpowiedniego reagowania na zmieniajce si warunki. Ostatni cech, nazywan
jako wtrn, jest rwnowaga procesw nerwowych, bdca stosunkiem siy
pobudzania do siy hamowania (SPP/SPH) [Strelau, 1998]. Zarwno ruchliwo jak i rwnowaga procesw nerwowych mog mie gwne znaczenie
w efektywnoci ratowniczej.
Analizujc temperament ratownikw wodnych pod wzgldem czterech
waciwoci temperamentalnych w powizaniu z efektywnoci dziaa ratowniczych, mona, naszym zdaniem, wymieni swoiste predyspozycje poszczeglnych typw ukadu nerwowego (temperamentu) do zawodu ratownika. Warto posuy si przykadem zwizku wymienianego przez wielu naukowcw
zajmujcych si efektywnoci dziaania sportowego, a w szczeglnoci sportami niebezpiecznymi, takimi jak taternictwo czy narciarstwo, potwierdzajcymi, e sportowcy niskoreaktywni, o duej sile pobudzenia ukadu nerwowego
uzyskuj w trudnych warunkach startowych lepsze wyniki ni wysokoreaktywni [Zdebski, 1984; Gracz, 1998]. W aktywnoci ratowniczej nabiera to dodatkowego znaczenia, poniewa jest jedn z gwarancji bezpiecznej kultury fizycznej.
3. Problem, zmienne i hipotezy badawcze

Uwzgldniajc badania gwnych wymiarw sytuacji sportowej [Tyszkowa, 1978; Gracz, 1998; Gracz, Sankowski, 2007], skonstruowano teoretyczny
model sytuacyjno-rodowiskowych uwarunkowa dziaa ratowniczych nad
wod. Na podstawie przeprowadzonych bada do gwnych wymiarw sytuacyjnych w tej dziedzinie zaliczono deficyt czasu, maksymalizacj dziaania,
spoeczne oczekiwania, systematyczny trening, uniwersalizm [Zalewski, 2007].
Analiza nate poszczeglnych wymiarw pozwala przypuszcza, e mog
istnie takie waciwoci psychiczne i kompetencje ratownika, ktre dobrze
dopasowuj go do wymogw typowych dla sytuacji ratowniczej, a przez to
102
warunkuj jako akcji ratunkowej. Badanie natenia wymiarw sytuacyjnych

pozwala na wyodrbnienie tych waciwoci i kompetencji (zmiennych niezalenych psychofizycznych), od ktrych poziomu moe zalee efektywno
dziaania ratunkowego (zmienna zalena). Dodatkow zmienn, wpywajc na
jako akcji ratunkowej, moe by sta ratowniczy (zmienna uboczna).
W artykule wyselekcjonowano waciwoci psychiczne zwizane z cechami temperamentalnymi ratownika, ktre mog wpywa na efektywno
jego dziaania podczas wykonywania akcji ratowniczej. Ich analiza pozwoli na
poznanie ewentualnego wpywu na procesy selekcyjno-adaptacyjne w zawodzie
ratownika. Okrelenie typu temperamentalnego w kontekcie efektywnoci
dziaa ratowniczych pozwoli, naszym zdaniem, dobrze przygotowa poszczeglne skadniki procesu szkoleniowego ratownika, gwarantujce wysoki poziom, a w konsekwencji przyczyni si do poprawy bezpieczestwa wodnego.
Zarysowany problem pozwala na przyjcie trzech hipotez badawczych.
1. Osoby wykonujce zawd ratownika wodnego charakteryzuj si temperamentem o duej sile ukadu nerwowego w zakresie pobudzenia
i hamowania procesw nerwowych.
2. Wraz z nabywaniem dowiadczenia ratowniczego zmniejsza si ruchliwo i zwiksza rwnowaga procesw nerwowych ratownikw
wodnych.
3. Efektywno akcji ratowniczej zaley od cech temperamentalnych ratownika w taki sposb, e najwysz efektywno uzyskuj osoby
o duej sile procesw pobudzania i hamowania oraz zmniejszonej ruchliwoci i stabilnej rwnowadze procesw nerwowych.
4. Materia i metody oraz sposb prowadzenia bada

W badaniach wasnych do oceny cech temperamentalnych zastosowano
kwestionariusza temperamentu Strelaua (KTS), ktrego konstrukcja bya oparta
na teorii podstawowych waciwoci procesw nerwowych, sformuowanej
przez Pawowa, w ktrej wyrniono siy procesu pobudzenia, siy procesu
hamowania, ruchliwoci i rwnowagi procesw nerwowych pozwalajcych na
dokadniejsz analiz poszczeglnych cech temperamentalnych towarzyszcych
zawodowi ratownika [Strelau, 1998].
103
Efektywno dziaania ratowniczego zmierzono autorskim testem efektywnoci symulowanej akcji ratowniczej (TESAR). Skonstruowano go na podstawie analizy prawdopodobiestwa wystpowania akcji na wodach rdldowych niebdcych pywalniami lub sztucznymi zbiornikami. Model testu dostosowano do procedur ratowniczych WOPR dla akwenu rdldowego w strefie
strzeonej do 80 m od linii brzegowej. Efektywno akcji mierzono w systemie
punktowym 010, gdzie 10 oznaczao 100% skutecznoci akcji. TESAR skada
si z oceny czasu podjcia decyzji oraz dotarcia, ewakuacji ze strefy zagroenia
i udzielania kwalifikowanej pierwszej pomocy, z uwzgldnieniem bdw odpowiednio waonych. Do symulacji przyjto stref A jako miejsce pracy ratownika i nie rozpatrywano moliwoci udzielania akcji poza kpieliskiem. Ratownik zna zaoenia akcji, mia postpowa zgodnie z algorytmem i by przygotowany do akcji. Wydawa polecenia jako dowdca dwuosobowego zespou
ratowniczego i postpowa zgodnie z algorytmem: podjcie decyzji, ogoszenie
alarmu, pobranie sprztu, zabezpieczenie, dotarcie do miejsca zdarzenia bieg
100 m, dopynicie 80 m oraz prowadzi ewakuacj przez holowanie manekina dowolnym sposobem (rednia masa dorosego mczyzny) i wyniesienie go
na 10 m od linii brzegowej. Podczas dziaa z zakresu resuscytacji kreniowo-oddechowej (RKO), trwajcej 8 min, by oceniany zgodnie z wytycznymi
Europejskiej Rady Resuscytacji na podstawie karty oceny algorytmu czynnoci
ratowniczych podejmowanych u osoby podtopionej. Skada si ona ze sprawdzenia bezpieczestwa, oceny przytomnoci, udronienia drg oddechowych,
oceny oddechu, wezwania pomocy, piciu oddechw zastpczych, uciskania
klatki piersiowej. Wynik efektywnoci RKO mierzono na fantomie, z komputerow analiz skutecznoci akcji, wyraon w procentach. Badanie odbywao si
w godzinach przedpoudniowych, przy staych wartociach stanu wody, temperatury wody oraz siy wiatru. Stanowisko eksperymentalne oznaczono i odgrodzono, a tor biegu przygotowano i oczyszczono.
Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej z wykorzystaniem jednoczynnikowej analizy wariancji (ANOVA) do testowania istotnoci rnic midzy rednimi, ktr potwierdzano testem jednorodnoci wariancji Levenea oraz
testem Bonferroniego. Do potwierdzenia zwizkw midzy zmiennymi uyto
korelacji Pearsona. Badaniami objto grup 113 osb obu pci ratownikw
wodnych biorcych udzia w centralnych kursach stacjonarnych przygotowujcych do zdania egzaminu na stopie starszego ratownika wodnego.
104

Najpierw omwiono cechy temperamentalne w ujciu ilociowym. Si
procesu pobudzania w ujciu rednich arytmetycznych dla wszystkich badanych
(56,4) i poszczeglnych grup pod wzgldem dowiadczenia (od 54,5 do 58),
zgodnie z normami KTS, sklasyfikowano jako cech wskazujc na nisk reaktywno temperymentaln. Zauwaa si wyran tendencj spadku wartoci
rednich wraz ze zdobywaniem praktyki zawodowej. Ratownicy z najkrtszym
staem maj najwyszy poziom siy pobudzenia, dochodzcy do 58. Najwikszy spadek wartoci odnotowano midzy t grup a nastpn do poziomu 55,5
pod wzgldem zaawansowania. U najbardziej dowiadczonych spadek jest niewielki do 54,47.
Pomimo wyszej wartoci siy pobudzenia u osb z niskim poziomem dowiadczenia, rnice te nie s istotne statystycznie, co potwierdzono za pomoc
jednoczynnikowej analizy wariancji Anova oraz testu jednorodnoci wariancji
Levenea, chocia istotno o wartoci 0,064 zblia si do granic poziomu istotnoci 0,05.
Tabela 1
Charakterystyka waciwoci temperamentalnych na podstawie KTS
z uwzgldnieniem zrnicowania stau ratowniczego
Waciwoci
Wskaniki
N
Sia procesu
pobudzania
(SPP)
Sia procesu
hamowania
(SPH)
Ruchliwo
(R)
Rwnowaga
procesw
nerwowych
(P/H)
wane
braki danych
rednia
odchylenie standardowe
rednia
rednia
rednia
Sta
Sta
Sta
ratowniczy
ratowniczy ratowniczy
powyej 13 lat
913 lat
48 lat
51
32
30
0
0
0
58,00
55,50
54,47
Razem
113
0
56,35
7,29
52,14
7,30
52,03
5,69
53,00
7,020
52,34
6,93
60,76
6,66
1,13
5,63
57,13
7,55
1,07
5,41
56,700
6,89
1,04
6,16
58,65
7,18
1,09
0,17
0,15
0,12
0,16
105
Aby w peni zobrazowa cechy temperamentalne, podjto prb analizy

uzupeniajcej o si procesu hamowania. Zaskakujco podobne wyniki rednich SPH osignito na poziomie wszystkich trzech grup wiekowych, mieszczce si midzy 52 a 53, ze redni dla wszystkich na poziomie 52,34 i odchyleniem standardowym 6,16. Naley uzna, e osignite wyniki rednich plasuj
ratownikw poza grnym przedziaem roboczym, dotyczcym opisu niniejszej
cechy w aspekcie siy hamowania. W zwizku z tak niewielkimi rnicami
w osignitych wynikach trudno doszukiwa si rnic midzy poszczeglnymi
grupami wiekowymi, co potwierdziy wyniki badania istotnoci rnic.
Badanie KTS, oprcz okrelenia siy procesu pobudzania i hamowania,
pozwala zbada procesy ruchliwoci. Analiza rednich wskazuje na du ruchliwo ratownikw, rosnc odwrotnie proporcjonalnie do wieku. Istotno
rnic odnotowano na poziomie p = 0,05 w testach Bonferroniego i Anovy.
Potwierdziy one, e grupa o najmniejszym dowiadczeniu charakteryzuje si
wiksz ruchliwoci ni grupa o najwikszym dowiadczeniu. Pomimo rnicy
w rednich rwnie rnice midzy grup o rednim dowiadczeniu nie pozwalaj stwierdzi istotnoci statystycznej. Ruchliwo procesw nerwowych, zdecydowanie wiksza u ratownikw z krtszym staem, moe by przydatna na
tym etapie rozwoju zawodowego.
Ostatni omawian cech, charakteryzujc ukad nerwowy, jest rwnowaga procesw nerwowych, mierzona stosunkiem siy pobudzenia do hamowania. Jako cech wtrn opisuje j poziom zrwnowaenia temperamentalnego.
Mona wyodrbni typy niezrwnowaone (cholerycy) i zrwnowaone (flegmatycy i sangwinicy). Analiza P/H zamieszczona w tabeli 1 wykazaa, e grupy
ze rednim i wysokim poziomem dowiadczenia charakteryzuj si wysokim
zrwnowaeniem. Najstarsza grupa osigna poziom 1,035, a porednia grupa
poziom 1,074. Grupa o najmniejszym dowiadczeniu ratowniczym mieci si
w granicach porednich norm i wynosi 1,126. Charakterystyczna tendencja wprost
proporcjonalnego wzrostu zrwnowaenia wraz ze wzrostem dowiadczenia
zawodowego moe potwierdza przypuszczenie o stabilnoci temperamentalnej
nabywanej w praktyce ratowniczej.
Poziom istotnoci rnic dla p = 0,05 midzy grupami potwierdzono midzy pierwsz grup najmniej dowiadczon i trzeci grup najbardziej dowiadczon, w dwch testach na zblionych puapach: 0,028 (test Bonferroniego) i 0,029 (test Anova).
106
Analiza kompleksowa wszystkich skadnikw temperamentalnych pozwala na potwierdzenie, e wrd ratownikw mamy do czynienia z silnymi typami. Sabe typy, melancholiczne, nie wystpuj w adnej badanej podgrupie
o rnym dowiadczeniu ratowniczym. Wszystkie typy charakteryzowao zrwnowaenie, ale odwrotnie proporcjonalnie ze wzrostem zrwnowaenia spadaa ruchliwo ratownikw z coraz wikszym staem. Mona zatem przypuszcza, e wraz ze zdobywanym dowiadczeniem spada ruchliwo i wzrasta poziom zrwnowaenia, co moe istotnie korelowa ze spokojem potrzebnym
podczas akcji, kiedy trzeba si wykaza zimn krwi.
Poszukujc zwizkw midzy si procesu pobudzania a efektywnoci
dziaania ratowniczego, porwnano midzy sob poszczeglne grupy pod
wzgldem poziomu wykonywania dziaania ratowniczego. Mona stwierdzi,
e nie odnaleziono istotnej tendencji zmian w analizie rednich siy pobudzenia
w zalenoci od osiganego wyniku przez ratownikw, co potwierdzaj wyniki
zawarte w tabeli 2.
Tabela 2
Charakterystyka cech temperamentalnych na podstawie KTS
z uwzgldnieniem efektywnoci dziaania ratowniczego (EDR)
Siy procesu
pobudzania (SPP)
Efektywno
dziaania
ratowniczego
(EDR)
1
2
3
4
5
Ogem
rednia
20
23
32
21
17
113
57,8
56,5
55,9
54,9
56,8
56,3
odchylenie
standardowe
7,3
6,4
6,2
8,9
6,3
7,0
Siy procesu
hamowania (SPH)
rednia
53,4
53,3
52,5
52,5
49,0
52,3
odchylenie
standardowe
5,3
5,7
6,4
6,6
5,9
6,1
Ruchliwo
procesw
nerwowych (R)
rednia
60,6
57,0
58,1
58,8
59,1
58,6
odchylenie
standardowe
6,2
8,8
7,4
6,0
6,6
7,1
Rwnowaga
procesw
nerwowych (P/H)
rednia
1,09
1,06
1,08
1,05
1,17
1,09
odchylenie
standardowe
0,15
0,12
0,18
0,15
0,15
0,16
Z analizy wynikw siy hamowania wynika, e korelacja Pearsona potwierdzia istotno zwizku siy hamowania z efektywnoci dziaania ratowniczego dla caej grupy na poziomie istotnoci (p = 0,05) i wyniosa 0,36. Mona zatem przypuszcza, e na wysz efektywno dziaania wpywa wiksza
107
sia procesw hamowania. Dotyczy to caej badanej grupy ratownikw i nie ma

tu znaczenia praktyka ratownicza, jak mona byo przypuszcza.
Badanie zwizkw ruchliwoci procesw nerwowych z efektywnoci
dziaa ratowniczych, biorc pod uwag wszystkie grupy pod wzgldem liczby
lat praktyki zawodowej oraz w oglnym ujciu wszystkich badanych, nie
wykazay adnych zalenoci korelacyjnych.
Opisywana tendencja spadku ruchliwoci wraz ze wzrostem stau zawodowego staa si przyczyn wnikliwszej analizy rednich, w zalenoci od poziomu wykonywanych czynnoci podczas testu efektywnoci akcji ratunkowej.
Zauwaono, e wzrasta ruchliwo procesw nerwowych ratownikw
wraz ze wzrostem uzyskanych wynikw efektywnoci, ale od poziomu drugiego, okrelanego jako przecitny (77,09), do najwyszego poziomu (59,18), nazwanego bardzo dobrym. Zaskakujco wysokim poziomem ruchliwoci charakteryzowali si ratownicy o niskim poziomie efektywnoci akcji ratunkowej,
dochodzcym do 60,6. Badania grup o rnych poziomach efektywnoci nie
potwierdziy jednak statystycznie istotnych rnic.
Na zrwnowaenie ratownika, a w konsekwencji efektywno podczas
akcji moe mie wpyw proces zwizany ze stosunkiem siy procesu pobudzania do siy procesu hamowania. Okrelana w ten sposb rwnowaga procesw nerwowych, zestawiona z efektywnoci dziaa ratownika i poddana korelacji w zalenoci od praktyki zawodowej, nie potwierdzia istotnych zwizkw.
Ciekawa tendencja w charakterystyce nate rwnowagi procesw nerwowych, zwizana ze wzrostem zrwnowaenia wraz ze zdobywaniem szlifw
ratowniczych, moga mie podobny kierunek, jeli chodzi o efektywno. Niestety, zarwno poszczeglne rednie arytmetyczne, jak i testy istotnoci rnic
midzy grupami o odmiennych poziomach EDR nie wykazuj adnych zalenoci.
Zakoczenie
Z przeprowadzonej analizy wynika, e ratownicy charakteryzuj si wysokim nateniem siy procesu pobudzania. Gwarantuje to nisk reaktywno,
a zatem umiejtno adaptacji organizmu do wykonywania czynnoci w zmieniajcych si, silnie stresujcych warunkach w niezaburzonej formie. Cecha
taka mogaby mie duy wpyw na popraw efektywnoci dziaa ratowniczych
108
w sytuacjach ratowania zdrowia lub ycia ludzkiego, co potwierdzaj wyniki

korelacji midzy reaktywnoci a wysok efektywnoci dziaa ratowniczych.
Wysokie wskaniki siy procesw hamowania bardzo dobrze wiadcz
o badanych ratownikach, ktrzy dziki temu bd osiga lepsze wyniki w symulowanej akcji ratunkowej bez wzgldu na swj wiek i ilo lat pracy.
Wskanik ten moe by istotnym elementem preselekcji do zawodu na tym
poziomie, bo charakteryzuje wszystkie grupy wiekowe zwizane z rnymi
okresami staw ratowniczych.
Wysoka ruchliwo procesw nerwowych sprzyja wysokiej efektywnoci
dziaania, na przykad w obcionych ryzykiem narciarskich sportach zimowych [Gracz, 2008], moe sprzyja rwnie dziaaniom ratowniczym, ktre
wymagaj podobnej zmiennoci w trakcie realizacji zadania.
Stwierdzone zalenoci mog by podstaw do wysunicia wniosku, e
pracujcy ratownicy powinni dzieli si swoimi obowizkami w zalenoci od
dugoci stau ratowniczego. Ci z mniejsz praktyk powinni peni obowizki
zwizane ze zwikszon ruchliwoci procesw nerwowych, czyli z udziaem
w bezporednich akcjach ratunkowych lub podejmowaniem dziaa prewencyjnych, a ratownicy o duszym stau elementy decyzyjne zwizane z funkcjonowaniem kpieliska, to jest dokumentacj, informowaniem i diagnoz niebezpieczestwa lub podejmowaniem dziaa profilaktycznych.
Wybrane cechy temperamentalne ratownika mog by pomocne w preselekcji do zawodu lub umiejtnego doboru zespow ratowniczych. Ratownicy
o duej ruchliwoci, niskiej reaktywnoci i wysokim poziomie rwnowagi procesw nerwowych, odnalezieni w grupie o krtszych staach ratowniczych,
powinni dziaa w warunkach ekstremalnych, w grupach operacyjnych i na
pierwszym froncie ratownictwa. Ratownicy z duszymi staami mog dowodzi zespoami ratowniczymi, prowadzi dziaania dokumentacyjne, informacyjne i profilaktyczne.
Kwestionariusz temperamentu (KTS) z dokadn analiz siy procesu hamowania moe by narzdziem selekcyjnym wrd pozostaych prb kwalifikacyjnych na kursach na starszego ratownika lub do specjalistycznych grup operacyjnych, poniewa wskazuje we wszystkich grupach, bez wzgldu na okres
praktyk zawodowych, na istotn zaleno midzy procesem hamowania obronnego a efektywnoci dziaania ratownika.
Poprawa efektywnoci dziaania ratownika wodnego wspomaga rozwj
systemu bezpieczestwa wodnego oraz wspiera realizacj wodnej aktywnoci
109
rekreacyjno-sportowej, co moe mie due znaczenie dla regionw, ktre swoje

strategie rozwoju opieraj na rozwoju turystyki, zwaszcza wodnej. Uzyskane
wyniki pozwoliy na sformuowanie czterech wnioskw.
1. Oceniajc waciwoci temperamentalne nalece do psychicznych uwarunkowa efektywnoci dziaa ratowniczych, stwierdzono, e ratownicy
wodni tworz grup typw silnych, zrwnowaonych temperamentalnie.
Maj nisk reaktywno, co moe dobrze wiadczy o doborze kandydatw
do roli ratownika wodnego.
2. Badani ratownicy charakteryzuj si znaczn ruchliwoci, temperamentalnymi procesami nerwowymi i si ich hamowania, co wiadczy o ich wysokich zdolnociach adaptacyjnych oraz dobrej kontroli dziaania.
3. Stwierdzono, e wraz ze zdobywaniem praktyki ratowniczej spada ruchliwo procesw nerwowych i wzrasta rwnowaga procesw nerwowych, co
moe decydowa o zmianie stylu dziaania ratowniczego w zalenoci od
stau.
4. Dobr do sub zawodowych w ratownictwie wodnym, oparty na pracy
w grupach operacyjnych, gdzie ratownicy s naraeni na czste zmiany sytuacji, otoczenia zewntrznego, stanu poszkodowanych oraz podejmowanie
trudnych decyzji w warunkach deficytu czasu, powinien zalee od wybranych waciwoci psychicznych ratownika, midzy innymi takich jak poziom lku lub typ ukadu nerwowego okrelanych podczas procesu preselekcji.
Literatura
Abraldes J.A., Prez-Gmez J., Assessment of Risk Factors for Injuries on Beaches,
International Journal of Aquatic Research and Education. Human Kinetics
2009, No. 3.
Demel M., Skad A., Teoria wychowania fizycznego, PWN, Warszawa 1974.
Gracz J., Psychospoeczne uwarunkowania aktywnoci sportowej czowieka, AWF,
Pozna 1998.
Gracz J., Znaczenie temperamentu i motywacji osigni w narciarskiej sytuacji sportowej, AWF, Pozna 2008.
Gracz J., Bronikowski M., Walczak M., Rekreacja kreacja ekscytacja, czyli w poszukiwaniu psychospoecznego sensu aktywnoci rekreacyjnej, Kultura Fizyczna 2004, nr 34.
110
Gracz J., Sankowski T., Psychologia aktywnoci sportowej, AWF, Pozna 2007.
Gracz J., Sankowski T., Psychologia w rekreacji i turystyce, AWF, Pozna 2001.
Maslow A.H., Teoria hierarchii potrzeb, w: Problemy osobowoci i motywacji w psychologii amerykaskiej, red. J. Reykowski, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1964.
Mc Kenzie C., Doskonaa kontrola stresu, Pozna 1999.
Peden M.M., McGee K., The Epidemiology of Drowning Worldwide, In Control Saf
Promot 2003.
Roberts R., When Disaster Strikes, Parks & Recreation 2009.
Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 29 padziernika 2003 r.,
zmieniajce rozporzdzenie w sprawie wykazu dyscyplin i dziedzin sportu,
w ktrych mog dziaa polskie zwizki sportowe, oraz szczegowych warunkw
i trybu udzielania zezwole na tworzenie polskich zwizkw sportowych.
Staczyk J., Wspczesne pojmowanie bezpieczestwa, Warszawa 1996.
Strelau J., Psychologia temperamentu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998.
Strelau J., Doliski D., Psychologia, GWP, Gdask 2010.
Tomaszewski T., Czowiek jako przedmiot i czowiek jako podmiot, w: J. Reykowski,
Studia z psychologii emocji, motywacji i osobowoci, Ossolineum, Wrocaw 1985.
Tyszkowa M., Sytuacyjno-poznawcza koncepcja odpornoci psychicznej, Przegld
Psychologiczny 1978, nr 1.
Wojnarowska B., Edukacja zdrowotna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2008.
Wolanin J., Zarys teorii bezpieczestwa obywateli, SGSP, Warszawa 2005.
Zalewski T., Natenie prototypowych wymiarw sytuacyjnych w dziaaniach ratownikw wodnych, Sporty Wodne i Ratownictwo 2007, vol. 2.
Zalewski T., Raport z przegldu kpielisk i miejsc zwyczajowo wykorzystywanych do
kpieli w wojewdztwie zachodniopomorskim, Szczecin 2009.
Zalewski T., Wstpna analiza stanu bezpieczestwa wodnego w wojewdztwie zachodniopomorskim, Szczecin 2010.
Zdebski J., Psychologiczne i spoeczne uwarunkowania taternictwa, Monografie nr 20,
AWF, Krakw 1984.
111
SAFE SPORT AND RECREATION ACTIVITY

IN THE AQUATIC ENVIROMENT DETERMINANT
OF MODERN CIVILIZATION
Summary
New challenges of modern civilization to water safety and rescue are still dictated
by emerging forms of water activity. Taking a responsible analysis of the elements
constituting the physical safety culture should be used to both aspects of efficiency and
optimization in the rescue operation. In this paper attempts to identify a situation and
subjective determinants of safe sport and recreation activity in the aquatic environment
and temperamental traits were analyzed in the context of emergency water rescue
efficiency such as the strength of stimulation and inhibition, the level of mobility and
balance the nervous system temperament.
Translated by Tomasz Zalewski
112

NR 689
2011
Joanna Saska-Dymnicka
Fundacja dla Dobra Publicznego w Kdzierzynie-Kolu
SPORT MODZIEOWY
KUNI CHARAKTERU I POSTAW PROSPOECZNYCH
Wstp
Sport to jedna z dziedzin kultury fizycznej, w ktrej ludzie w ramach
wspzawodnictwa sprawdzaj si, chcc osiga i przekracza granice moliwoci. Sport jest wiadom, dobrowoln dziaalnoci czowieka, podejmowan
gwnie dla zaspokojenia potrzeb zabawy, popisu, walki, a take wewntrznego
doskonalenia si na drodze systematycznego rozwoju cech fizycznych, umysowych i wolicjonalnych1. Sport ksztatuje wytrwao, poczucie poszanowania siebie i otoczenia, obowizujcych zasad i praw panujcych w spoeczestwie. Sport buduje rzetelne podejcie do wysiku fizycznego i jego wpywu na
czowieka w ogle. Spoecznie aktywno jest uzasadniana jako wzmocnienie
zdrowia, ksztacenie sprawnoci, pozytywnego stosunku do ludzi i otaczajcego
go rodowiska, podnosi sprawno umysow. Sport wywiera znaczny wpyw
na rozwj fizyczny dziecka, przygotowuje je do wysiku fizjologicznego i psychicznego, pomaga ksztatowa jego wol i si charakteru, uatwia przystosowanie do rl spoecznych. Regularne uprawianie sportu przez modego czo-
s. 20.
A. Bodasiska, Czysta gra w sporcie i yciu codziennym, ZWWF, Biaa Podlaska 2007,
114
wieka rozwija jego umiejtnoci, pomaga rozwizywa zadania yciowe i wyrabia poczucie odpowiedzialnoci i wasnej wartoci.
Celem artykuu jest ukazanie zalenoci midzy regularnym uprawianiem
sportu przez dzieci i modzie a ksztaceniem ich charakteru i postaw prospoecznych, a take spojrzenia na sport jako alternatywa dla innych form spdzania wolnego czasu, moliwo wyboru przez modego czowieka zagroonego ewentualnym wykluczeniem spoecznym.
Inspiracj do napisania artykuu jest dowiadczenie zawodowe autorki,
ktra przez 8 lat zarzdzaa zapaniczym klubem sportowym AKS AS w Kdzierzynie-Kolu, organizujcym zajcia sportowe dla dzieci i modziey do 21.
roku ycia. Autorka jest rwnie absolwentk studiw podyplomowych o kierunku meneder sportu. Innowacyjnym podejciem w tej dziaalnoci byo spojrzenie dziaaczy i trenerw na wychowanie przez sport oraz podzia rl w tej
dziedzinie. Zaoeniem byo podejcie do sportu jako alternatywy dla innego
spdzania wolnego czasu, ksztacenia charakteru, postaw prospoecznych,
a wynik osigany przez modego czowieka by wan, ale drugorzdn kwesti
dla zarzdzajcej. Celem byo przede wszystkim umoliwienie zawodnikom,
czsto z pogranicza marginesu spoecznego, alternatywnych form aktywnoci,
szans na prawidowe wybory yciowe.
1. Znaczenie sportu w yciu spoecznym

Ruch sportowy jednoczy ludzi bez wzgldu na ich przynaleno narodow, pastwow, etniczn, kulturow, spoeczn, materialn i duchow. Sport
ucielenia denie czowieka i zarazem rozszerza granice jego moliwoci.
Mwic o sporcie, mylimy o ruchu, zmianach rozwoju, harmonii, piknie,
fascynacji, walce, zwycistwie, przegranej, rozpaczy, dyscyplinie, znoszeniu
trudu, improwizacji, odwadze, skomplikowanym kompleksie stosunkw midzyludzkich, popularnym widowisku, ruchu masowym itd.2 Sport wywiera
ogromny wpyw na ksztatowanie cech osobowoci i postaw modziey.
Aktywno fizyczna oddziauje na rozwj fizyczny, sprawno, jest jednym
z czynnikw przygotowania modego czowieka do ycia spoecznego. Uprawianie sportu w sposb zorganizowany prowadzi do otwartoci, bystroci, po2
Z. ukowska, Fair play sport edukacja, BPTKF, Warszawa 1996, s. 12.
Sport modzieowy kuni charakteru i postaw prospoecznych
115
znania, pojmowania emocjonalnego, stosunku do zwycistwa i poraki. Mody

czowiek, ktry regularnie uprawia sport, wyrnia si pewnym zespoem cech
nabytych w procesie treningowym. Oprcz sprawnoci fizycznej s nimi pozytywne nastawienie do duych wysikw, motywacja do systematycznej pracy,
zadowolenie z poniesionego trudu.
Fundamenty kultury fizycznej budowane s w szkole podstawowej,
a w przodujcych krajach ju w przedszkolu wdraa si dzieci do aktywnoci
ruchowej. Im modszy wychowanek, tym atwiej mona mu zaszczepi nawyki,
ktre w przyszoci wprowadz go na boisko sportowe i pozwol dba o wasne
zdrowie i kondycj. Dzieci uczszczajce na treningi sportowe wykazuj wiksz dyspozycyjno w szkole i w domu. Maj wiksze poczucie obowizku
ksztaconego przez systematyczne uczestnictwo w zajciach i wymagan dyscyplin pracy. Potrafi lepiej gospodarowa czasem. Uprawiany sport odciga
modzie od takich wspczesnych zagroe, jak narkotyki, alkohol, nikotyna
czy udzia w przestpczoci. wiatem dziecka staje si uprawiana dyscyplina
sportowa i rwienicy biorcy udzia w zajciach sportowych. Wanie w takim
rodowisku obraca si mody czowiek. Odbyte zajcia, wysiek, kolejny etap
treningu, kontakt z trenerem to gwne tematy rozmw i zainteresowania zawodnika.
Rola sportu w rozwoju wspczesnego spoeczestwa nie jest dostatecznie
doceniana, a jego wartoci biologiczne i moralne dla procesu wychowawczego
modego czowieka wydaj si by niedostrzegane przez spoeczestwo. Dziecko w wieku szkolnym jest niezwykle plastyczne i podatne na oddziaywania
motoryczne, wychowawcze i funkcjonalne. Jest to czas na ksztacenie osobowoci i uprawianie sportu. Sport moe by rozpatrywany w rnych aspektach.
Do najwaniejszych z nich nale:
a) metoda wychowania i ksztacenia osobowoci;
b) rodek wspierania rozwoju biologicznego i ksztacenia sprawnoci fizycznej, jej kondycyjnych i koordynacyjnych dyspozycji oraz wzmacniania zdrowia;
c) aktywna forma wypoczynku i kulturalna forma spdzania wolnego
czasu;
d) proces systematycznych wicze i treningu w celu osignicia wysokich wynikw sportowych;
116
e) forma rehabilitacji ruchowej, utrzymania wysokiej sprawnoci i kondycji fizycznej oraz aktywna forma przeciwstawiania si inwolucji
starczej3.
Pomimo pozytywnego wpywu sportu na osobowo oraz zapotrzebowania
spoecznego na ksztacenie i wychowanie modego czowieka, sport dzieci
i modziey wci jest niedoceniany. Regularne uprawianie sportu przez modego czowieka jest sposobem spdzania wolnego czasu. Kwestia ta wydaje si
by drugorzdna w sporcie modzieowym, a faktycznie powinna by podstaw
projektowania zaj sportowych dla dzieci i modziey. Sport modzieowy
uprawiany w MKS, UKS, LKS czy innych klubach sportowych (stowarzyszeniach, organizacjach pozarzdowych) moe spowodowa, e mody zawodnik
bdzie bardziej zainteresowany treningami i zawodami ni pjciem z rwienikami do galerii handlowej (tak modnego ostatnio spdzania wolnego czasu) czy
kosztowania innych smakw zakazanego ycia dorosych. Nie gwarantuje to
oczywicie, e zawodnik nie zejdzie na z drog, ale jest szans na ukazanie
mu innych wartoci moralnych, zanim okreli swoj drog yciow i opuci
szeregi klubu sportowego.
2. Funkcje wychowawcze sportu dzieci i modziey

Przez wychowanie rozumie si wpywy i oddziaywania ksztatujce rozwj czowieka oraz przygotowujce go do ycia w spoeczestwie. Na proces
wychowania maj wpyw rne czynniki rodowiskowe, wrd ktrych mona
wyrni dom rodzinny i otoczenie, szko, organizacje szkolne i pozaszkolne,
rodki masowego przekazu i inne w zalenoci od form ycia spoecznego,
w ktrym uczestniczy jednostka4. Wiele wartoci sportowych przenika do ycia
spoecznego. Sport odnosi si do takich zasad wspycia spoecznego, jak
wspdziaanie, szlachetna rywalizacja, poszanowanie zasad fair play, czyli
sprawiedliwoci, umiejtnoci przegrywania, szacunku do przegranego, uczciwego prowadzenia walki bez zawici i z wzajemnym zrozumieniem. Wspzawodnictwo sportowe rozwija samokontrol, samoocen, umoliwia doskonalenie osobowoci, daje poczucie odpowiedzialnoci za wasne postpowanie.
3
Ibidem, s. 18.
Ibidem, s. 20.
117
Jest on gwn form rozrywki modych ludzi, ktra wyrabia waciw postaw
wobec czowieka i jego ciaa.
Na ksztatowanie osobowoci modego czowieka wpywa wiele czynnikw wewntrzosobniczych i rodowiskowych. Dziaalno sportowa odbywa
si w rodowisku spoecznym, ktre tworz przede wszystkim trener, dziaacze, szkoa, rodzina, rwienicy. Niewtpliwie wpywaj na nie take dogodne
warunki i terminy treningw, kwalifikacje kadry trenerskiej i dziaaczy, wsppraca trenera z rodzicami i szko oraz klubu sportowego z zawodnikiem i szko.
Na szczegln uwag zasuguje posta trenera. Jest to najwaniejsza osoba, po rodzicach, dla modego czowieka. To on wyznacza drogi i kierunek
dalszego rozwoju zawodnika, czsto take staje si powiernikiem problemw
rodzinnych i osobistych modego czowieka. Jest pierwsz osob, ktra zauway ewentualne problemy zawodnika, ktre rodzice mog przeoczy z powodu
zbytniego zaangaowania w ycie zawodowe. Trener wzbudza respekt, szacunek, z jego zdaniem trzeba si liczy. Jest on t osob doros, ktra wskazuje
sposoby zachowa, wartoci moralne, uczy zasad fair play. Jego zadaniem jest
nie tylko przygotowanie zawodnika do osigania najlepszych wynikw sportowych, ale czsto do wskazania mu innej, lepszej drogi ycia. Podczas regularnych treningw modzi ludzie czsto stykaj si z konfliktami i trudnymi sytuacjami. Dziki trenerowi ucz si rozwizywa problemy i rozadowywa nagromadzon agresj. Trener pokazuje sposoby radzenia sobie ze stresem. Znajomo zasad postpowania etycznego w sporcie moe uatwi dokonywanie
wyborw, przed ktrym staj modzi ludzie. Znaczenie tych zasad jest szczeglnie wane w sporcie modzieowym. yjemy w dobie kryzysu wielu wartoci, do sportu przenikaj obyczaje nienalece do najbardziej humanistycznych,
oparte na postawach polityki i zasad gry rynkowej.
Biorc pod uwag wartoci tkwice w sporcie, mona potraktowa go
dwojako:
a) jako rodek wychowania, czyli przez wykorzystanie odpowiednich
norm i praw, ktrymi rzdzi si sport, wpywamy na wielostronny
rozwj sportowca, a jednoczenie osigamy nadrzdne cele wychowania;
118
b) jako cel wychowania, czyli wychowanie do sportu; w tym ujciu sport

jest zjawiskiem spoecznym i wytworem spoeczno-kulturowym5.
Celem artykuu jest ukazanie podejcia do sportu w pierwszym aspekcie.
Oddziaywania wychowawcze na zajciach organizowanych w modzieowych
klubach sportowych (stowarzyszenia) powinno si charakteryzowa nie tylko
planowaniem kariery modego zawodnika przez przestrzeganie reimu treningowego, ale przede wszystkim wiadomoci dziaaczy i trenera, e tworz
warunki do ksztatowania podanych zainteresowa. Warto wspomnie o organizacjach pozarzdowych zajmujcych si tego typu dziaalnoci. Wikszo
z nich jest zarzdzana nieodpatnie, zatem osoba prowadzca musi zapewni
finansowanie dziaalnoci. Polega to nie tylko na kontaktach ze sponsorami,
z ktrych wsparcia mona skorzysta sporadycznie, na przykad przy organizacji zawodw, ale przede wszystkim na zapewnieniu staego rda utrzymania
klubu. Praca taka wymaga wiedzy i dowiadczenia w aplikowaniu o dofinansowanie na dziaalno z gminy czy agend rzdowych. Nie mona tu pomin
faktu, e coraz trudniejszy jest dostp do obiektw sportowych, mimo wzrastajcej ich liczby. Praktycznie nie ma ju obiektw udostpnianych za darmo.
Chcc prowadzi profesjonalne szkolenia zawodnikw, naley si liczy z wynajmem sali 34 razy w tygodniu na 34 godziny. Pochania to ponad 60%
budetu organizacji. Aby oferta sportowa daa efekty w postaci wynikw sportowych i liczby uczestniczcych dzieci, naley zapewni odpowiednie zaplecze
techniczne. Wanie liczba uczestniczcych dzieci powinna by priorytetem dla
zarzdzajcych klubem modzieowym. Rozwj utalentowanych powinien by
odpowiednio pokierowany przez trenera; s one rwnie zauwaone na zawodach sportowych. Talenty trafiaj si jednak sporadycznie, dlatego dziaacze
powinni udostpni ofert jak najwikszej liczbie dzieci, aby mogy kilka razy
w tygodniu przyj na trening, spotka si z rwienikami o podobnych zainteresowaniach, zmczy organizm treningiem, a w nagrod pojecha na zawody
sportowe. Chodzi tu o wypracowanie w modym czowieku takich cech, jak
zdyscyplinowanie, uczciwo, ambicja, silna wola, wytrwao, obowizkowo, zdolno koncentracji, podzielno uwagi, odporno psychiczna, odwaga, bojowo, karno, refleks, opanowanie, ofiarno, koleesko, poszanowanie wsplnej wasnoci, systematyczno treningw, a take wymagania
A. Bodasiska, op.cit., s. 44.
119
stawiane w sporcie oraz odcignicie dzieci i modzie od niewaciwych zainteresowa.

Nie mona pomija gwnego znaczenia modzieowych klubw sportowych i znaczenia ich dziaalnoci dla sportu w ogle. Organizacje te stwarzaj
uzdolnionym motorycznie uczniom wiksze moliwoci uczestnictwa w sporcie
ni szkoy. O celowoci prowadzenia tego typu dziaalnoci wiadczy coraz
wiksze zainteresowanie sportem dzieci i modziey oraz osigane przez nie
wyniki. Obecnie dy si, aby sport dzieci i modziey by coraz powszechniejszy, popularniejszy i dostpniejszy dla ogu oraz rozwija si jak najpeniej.
Dziaacze czsto o tym fakcie zapominaj, kierujc swoje zainteresowania wycznie na wyniki sportowe, a przecie pedagodzy od lat si zastanawiaj, na
czym polega wiksza efektywno wychowania przez sport.
3. Uczestnictwo w sporcie kuni charakteru i postaw prospoecznych

dzieci i modziey
Sport zasuguje na miano fenomenu spoecznego, uprawianego na szerok
skal w kadym spoeczestwie. przez sport osoba wchodzi w relacje z drugim
czowiekiem i otaczajcym go wiatem. Z tego powodu powinien by on postrzegany przez pryzmat pewnego porzdku. Powinien uczy szacunku do drugiej osoby i godnego samorozwoju. Jedynie tak rozumiany sport jest wartoci
osobotwrcz i socjotwrcz, miejscem, w ktrym czy si ludzko i cywilizacja6.
Trudno jest oceni wpyw sportu na postawy zawodnikw w yciu, poniewa kadego sportowca cechuj rne wzorce osobowociowe, zarwno
godne naladowania jak i zasugujce na krytyk, ktre jednak s bardziej zauwaane przez otoczenie. Ustalenie wpywu sportu na osobowo nie jest atwe.
Zawodnicy wzrastaj w rnych rodowiskach, ktre narzucaj mu okrelone
normy, wartoci i wzorce. Sport jest jednym z wielu czynnikw oddziaywania
na jednostk, za to bardzo silny pod wzgldem wymaga i ocen. Szerokie zainteresowanie sportem, jego atrakcyjno, wywoywane emocje, popularno
zawodnikw sprawiaj, e wychowawczy aspekt sportu rozciga si poza czynnie uprawiajcych sport. Spord wielu wartoci ksztatowanych przez sport
6
Ibidem, s. 50.
120
warto wspomnie o tych, ktre s rozwijane w modym czowieku przez sam

fakt uczestnictwa w sporcie.
Uspoecznienie jednostki
Przez socjalizacj rozumie si proces wpajania systemw wartoci, norm
i wzorcw obowizujcych w spoeczestwie przez instytucje lub osoby wychowujce, jak szkoa, klub sportowy, nauczyciel, trener. Sport opiera si na
jednolitych i jasnych przepisach. Okrelaj one sposb zachowania i postpowania, ktre podlegaj kontroli i ocenie sdziw oraz publicznoci. Wszelkie
wykroczenia s natychmiast krytykowane i komentowane. Kary i nagrody s
jasno ustalone i znane przed przystpieniem do gry. Zawodnik wie, e wszystko
zaley od niego. Jest to dla niego motywacja do pracy nad wasnymi sabociami.
Uspoecznienie jednostki odbywa si przez zewntrzne uwarunkowania
zachowa, identyfikowanie si ze rodowiskiem spoecznym oraz przyjmowanie wartoci i pogldw w nim obowizujcych. Przynaleno do danej grupy
spoecznej nakada na jednostk okrelone obowizki i daje jej pewne prawa.
Uczestnictwo w sporcie wprowadza jednostk w okrelony ukad stosunkw
midzyludzkich, penienie okrelonych rl w druynie, uczy przewodzenia,
wspierania partnerw i mobilizowania zespou do wsplnego wysiku. Poczucie
przynalenoci i odpowiedzialnoci za druyn skaniaj czsto dojrzaych zawodnikw do zainteresowania si sprawami pozasportowymi kolegw-zawodnikw (problemy w szkole, niepowodzenia osobiste) i pomocy w ich rozwizywaniu.
Wola
Ze wiadom samodyscyplin i wytrwaoci w deniu do podnoszenia
sprawnoci, niezbdn do osignicia zakadanego wyniku sportowego, zwizany jest rozwj woli. Wedug encyklopedii, wola to waciwa czowiekowi
zdolno do wiadomego i celowego kierowania swoim postpowaniem, do
podejmowania decyzji odnonie do realizacji lub zaniechania okrelonych dziaa i zachowa7. Typowymi okazjami do ksztatowania woli podczas treningu
s wielokrotnie powtarzane wiczenia. Wystpuj one w kadej dyscyplinie
sportowej. Ksztacenie woli wymaga zachcania i przekonywania podopiecznych przez trenera do pracy nad sob, wasnymi sabociami, przezwycianiem
Wielka encyklopedia PWN, wyd. I, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.
121
trudnoci. Mona to osign przez stawianie realnych celw do osignicia.

Im modszy zawodnik, tym te cele powinny by krtkoterminowe.
Moralno
Moralno jest form wiadomoci spoecznej obejmujc og uznawanych w danym spoeczestwie ocen ludzkiego zachowania, norm okrelajcych
ludzkie powinnoci, wzorw i ideaw regulujcych postpowanie jednostek
i grup spoecznych wobec siebie. Wychowanie moralne w wieloletnim procesie
treningowym zwizane jest z ksztatowaniem postaw etycznych8. Z wychowaniem moralnym nierozcznie wie si zasada fair play. Powszechnie rozumie
si przez ni walk o zwycistwo, lecz nie za wszelk cen. Niemae znaczenie
ma tu postawa trenera, dziaaczy, sdziego w trakcie trwania zawodw, treningw. Ich zachowanie jest przykadem wychowawczym dla modego zawodnika. W sporcie zawodnik spotyka si z ocen i konsekwencjami wasnego postpowania. Na postawy wychowankw najsilniej oddziauje osobisty wpyw trenera.
wiadomo
wiadomy trening prowadzi do aktywnego stosunku wobec siebie. Polega
to nie tylko na wykonywaniu polece trenera, lecz take osobistym zaangaowaniu w proces treningowy. wiadomy stosunek zawodnika do treningu jest
niezbdny, gdy tylko on zna swj organizm i jego reakcje na wysiek fizyczny.
Wspdziaanie
Dziaalno sportowa wymaga wspdziaania i przestrzegania zasad obowizujcych w pracy zespoowej. Druyna zawsze skada si z zawodnikw
lepszych i sabszych. Denie do wsplnego celu wymaga podporzdkowania
interesw wasnych potrzebom zespou.
Wspzawodnictwo
Istot wspzawodnictwa jest przede wszystkim wiadome denie do wysokich rezultatw. Dowiadczenie zdobyte we wspzawodnictwie, klski
i zwycistwa staj si przydatne w pozasportowych sferach ycia. Wspzawodnictwo zwiksza zapa do pracy i nadaje yciu wikszego znaczenia, podbudowuje moralnie i prowadzi do samoksztacenia. Stymulujce dziaanie zespou jest wanym czynnikiem wychowawczym dzieci i modziey. W cigu
wieloletniego treningu dziecko uczy si wsppracy w grupie w osiganiu po-
Z. ukowska, op.cit., s. 30.
122
stawionych celw, wartociowania rl na boisku, opanowywania uczu i podporzdkowywania wasnych ambicji interesowi zespou.
Wychowanie zdrowotne
Wychowanie fizyczne i sport su przede wszystkim profilaktyce zdrowia. wiatowa Organizacja Zdrowia (WHO) nastpujco definiuje wychowanie
zdrowotne: Zdrowie to nie tylko brak choroby, kalectwa i uomnoci, ale take
cakowity fizyczny, psychiczny i spoeczny dobrostan9. Przez wiadomy, systematyczny i aktywny trening poszerzamy zakres funkcji ukadu oddechowego,
kreniowego i miniowego. Zrozumienie moliwoci podnoszenia sprawnoci organizmu, utrzymania jej jest oparte na procesie postpowania pedagogicznego. Wysiek fizyczny stwarza warunki do pozytywnych przey, radoci i zadowolenia z pokonania oporu przeciwnika i jest rodkiem rozadowania emocjonalnego. Wysza sprawno pozwala na lepsze zaspokojenie potrzeb wasnych i spoecznych.
4. Sport jako alternatywa forma spdzania wolnego czasu przez dzieci

i modzie
Ilo czasu wolnego i sposb jego spdzania przez dziecko w znacznej
mierze zaley od rodzicw, ycia rodzinnego, aspiracji, zainteresowa, zaangaowania matki i ojca oraz ich dowiadcze sportowych. Rodzice, ktrzy sami
uprawiali sport, staraj si stworzy moliwoci uprawiania wielu dyscyplin
swojemu dziecku. Na sposb spdzania wolnego czasu maj wpyw warunki
spoeczno-kulturalne ycia danej zbiorowoci.
Uprawianie sportu wymaga jednak odpowiednich warunkw i organizatorw. Warunki i moliwoci uprawiania sportu s zrnicowane w duych i maych miastach oraz na wsi. Stworzenie sprzyjajcej atmosfery dla sportu w maych miastach jest atwiejsze ni w duych orodkach miejskich, gdzie czynnikw oddziaujcych na dziecko jest znacznie wicej, a rodzice czsto s zajci
swoimi sprawami zawodowymi. Due miasta maj wiksze moliwoci organizacji ycia sportowego przez wikszy wybr dyscyplin sportowych, ktre s
raczej ograniczone w mniejszych miastach i na wsiach.
Ibidem, s. 39.
123
Na szczegln uwag zasuguj organizacje non profit. Organizacje sportowe, bdce stowarzyszeniami, takie jak uczniowskie kluby sportowe (UKS),
ludowe kluby sportowe (LKS), modzieowe kluby sportowe (MKS), kieruj
swoj ofert sportow do dzieci i modziey. To dziki pracy organizacji pozarzdowych, czsto zarzdzanych spoecznie, dzieci i modzie maj moliwo
regularnego czynnego udziau w zajciach sportowych, wyjazdw na zawody
oraz poznania innych ludzi i rodowisk. Na modego czowieka duy wpyw
wywieraj ludzie z jego otoczenia, stanowicy wzorce osobowe. Dla dzieci
i modziey z ubogich rodowisk, czsto zagroonych wykluczeniem spoecznym, wzorce te bywaj skrzywione, wypaczone, wrcz patologiczne. W tej
sytuacji wane jest umoliwienie tym dzieciom podjcia treningu w sposb
zorganizowany. Organizacja non profit przejmuje takie sprawy organizacyjne,
jak zaatwienie formalnoci w szkoach, badania lekarskie, sprzt sportowy dla
zawodnikw i wiele innych. Jej zadaniem jest dotarcie do jak najwikszej grupy
dzieci przez nawizywanie kontaktw ze szkoami, organizacja zawodw pokazowych czy udzia w imprezach miejskich. Wszystko to w celu zainteresowania
uprawianiem sportu jak najwikszej liczby dzieci.
Autorka artykuu na podstawie wasnego dowiadczenia moe stwierdzi,
e dzieci ze rodowisk mniej uprzywilejowanych wykazyway due zaangaowanie w ycie sportowe organizacji, czsto osigajc bardzo dobre wyniki sportowe. Organizacja za oprcz zapewnienia regularnych treningw interesowaa
si take yciem osobistym zawodnika. Klub utrzymywa kontakty ze szko,
zatem gdy ucze zaczyna mie problemy, trener by informowany o tym fakcie
przez wychowawc. Uczniw wspomagano rwnie finansowo (stypendia)
i w formie rzeczowej. Taka organizacja czsto bya jedynym wsparciem dla
modego czowieka przechodzcego ciki okres w swoim yciu, na przykad
okres dojrzewania. Dzieci i modzie z trudnych rodowisk czsto bywaj bardziej zdeterminowane do osignicia sukcesu ni ich rwienicy, ktrzy nie
maj tego typu problemw.
Zakoczenie
Ksztatowanie charakteru i postawy prospoecznej powinno by wiadomym procesem na poszczeglnych etapach przygotowania sportowego. Treningi i starty w zawodach ksztatuj samodzielno, odwag i inne pozytywne ce-
124
chy, ale mog wywoa take zarozumiao, egoizm, zazdro itp. Wwczas
moliwe jest szybkie reagowanie i zapobieganie niepodanym sytuacjom.
Sport dzieci i modziey nie powinien by rozpatrywany tylko pod ktem wynikw sportowych, ale take jako cz ycia modych ludzi. Niezbdna jest
wiadomo zarzdzajcych organizacj sportow i dziaaczy, jak duy wpyw
wywiera sport na rozwj modego czowieka. Chodzi bowiem nie tylko o wdroenie do systematycznego uprawniania sportu przez regularny trening, ale
uwiadomienie modemu zawodnikowi, e istnieje pewien sposb ycia, ktry
jest dla niego szczeglnie cenny. Kady sam wybiera wane wartoci, ktrym
decyduje si powici ycie10. Wybr waciwego sposobu ycia umoliwia
odnalezienie yciowego celu, dokonywanie odpowiednich wyborw, a te ujawni najwaniejsz kwesti hierarchi akceptowanych wartoci.
Literatura
Bodasiska A., Czysta gra w sporcie i yciu codziennym, ZWWF, Biaa Podlaska 2007.
Wielka encyklopedia PWN, wyd. I, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.
ukowska Z., Fair play sport edukacja, BPTKF, Warszawa 1996.
SPORT OF THE YOUNG PEOPLE

A BREEDING GROUND OF CHARACTER
AND COMMUNITY-ORIENTED ATTITUDES
Summary
Shaping of human character and community-oriented attitude should be an aware
process in the particular stages of preparation to exercise sport. Training and participation in sport competitions shape the independence, courage and other positive traits but
they may also generate conceit, egoism, jealousy etc. It gives to the trainers the possibility of quick reacting and preventing the undesirable situations. Sport of children and
the youth should be considered not only in respect of sport results but also as a part of
10
A. Bodasiska, op.cit., s. 104.
125
current life of the young people. The managers and activists of sport organizations
should be aware of the effect of sport on development of a young man. It is necessary
for the implementation of the aim, i.e. not only to accustom to systematic going in for
sport via regular training but also to make a young man aware that there exists a certain
way of living which is especially valuable for him. As affected by the awareness, he
may try himself to implement the discussed way of living. Everybody may decide on
his or her choice of the meaningful values, to which he would dedicate his life, or withdraw from their implementation. The choice of the appropriate way of living gives the
opportunity of finding the target of the whole life and making the appropriate choices
which, in turn, may reveal the most important issue hierarchy of the approved values.
Translated by Maryla Jurewicz-Poczynajo
126

NR 689
2011
Magorzata Walczak, Maciej Tomczak

STRUKTURA PSYCHOLOGICZNYCH UWARUNKOWA

WYBRANYCH ASPEKTW AKTYWNOCI FIZYCZNEJ
W WIETLE TEORII SAMODETERMINACJI
Wstp
Okolicznoci podejmowania aktywnoci fizycznej mog mie charakter
planowany, kontrolowany, a wic wiadomie dostosowany do indywidualnych
waciwoci czy potrzeb czowieka, lub przypadkowy czy sterowany zewntrznie. Zwikszenie wiadomoci podejmowanych wyborw dotyczcych uczestnictwa w aktywnoci fizycznej w kontekcie poczucia jakoci ycia i dobrostanu psychicznego powinno by wanym celem bada w dziedzinie psychologii
zdrowia czowieka. Zdrowie jest obecnie postrzegane nie tylko jako brak choroby, ale take jako dobrostan fizyczny, psychiczny i spoeczny.
Aktywno fizyczna w kontekcie poczucia jakoci ycia
Aktywno fizyczna jest uznawana za jedno z waniejszych zachowa
zdrowotnych, a korzyci pynce z aktywnego trybu ycia wydaj si oczywiste
[Henszen-Niejodek, 1997]. W definicji zdrowia sformuowanej przez WHO
bardzo mocno podkrelono poczenie kwestii zdrowia z yciem wewntrznym
i spoecznym czowieka oraz jego osobist trosk o kondycj fizyczn [por.
Doliska-Zygmunt, 2001]. Przyjmuje si te, e aktywno fizyczna to podsta-
128
wowy stymulator rozwoju psychosomatycznego czowieka i gwny czynnik

fizycznego oddziaywania w procesach wychowania i ksztacenia fizycznego,
poczony z koniecznoci zachowania i pomnaania stanu zdrowia [por. Osiski, 1993]. Celem aktywnoci fizycznej jest zwikszenie moliwoci wasnego
ciaa w zakresie zaspokajania potrzeb jednostki w obrbie rnych obszarw
kultury fizycznej [Grabowski, 1997]. Szersze spojrzenie na aktywno ruchow
obejmuje rozpatrywanie jej w kategoriach obcienia fizycznego, ktremu jestemy poddawani codziennie w pracy domowej, zawodowej czy czasie wolnym. Aktywno ta moe by wic traktowana jako dobrowolna lub jako powinno, na przykad wobec wasnego zdrowia. Moe by spontaniczna lub
odpowiednio zorganizowana i zaplanowana pod wzgldem obcienia organizmu [Caspersen, 1985].
Badania aktywnoci fizycznej i jej zwizkw ze zdrowiem pozwoliy ustali granic midzy aktywnym a siedzcym trybem ycia [Institute of Medicine
of the National Academy, 2002]. Doroli i dzieci charakteryzujcy si aktywnym trybem ycia powinni przez co najmniej 60 min kadego dnia podejmowa
umiarkowan aktywno fizyczn (lekka gimnastyka, jazda na rowerze, prace
ogrodowe, prace domowe, spacerowanie itp.). Za mao intensywn aktywno
fizyczn uwaa si wolne spacerowanie, gr w bilard itp., natomiast do intensywnej aktywnoci fizycznej zalicza si bieganie, aerobik, szybk jazd na rowerze. Klasyfikacja wymienionych rodzajw aktywnoci zwizana jest z zastosowaniem wartoci ekwiwalentu metabolicznego MET [Ainsworth i in., 2002],
umoliwiajcego rnicowanie intensywnoci aktywnoci ruchowej czowieka.
Zgodnie z rekomendacjami zespou ekspertw reprezentujcych 53 kanadyjskie
towarzystwa naukowe optymalny czas przeznaczony na wysiek fizyczny dla
poprawy zdrowia powinien wynosi w cigu dnia 60 min przy wysiku lekkim
(np. spacer, streching), 3060 min przy wysiku umiarkowanym (np. marsz,
jazda na rowerze, taniec), 2030 min przy wysiku intensywnym, jak jogging,
aerobik czy szybkie pywanie [Canadas Physical Activity Guide for Healthy
Active Learning, 1998]. Wyniki bada GUS na temat aktualnych zachowa
zdrowotnych Polakw nie nastrajaj optymistycznie [Wojnarowska, 2008].
Wskazuj one, e wikszo dorosych cechuje maa aktywno fizyczna i bierny sposb spdzania wolnego czasu, lecz nie bez znaczenia wydaje si niedoskonaa klasyfikacja rodzajw aktywnoci fizycznej zastosowana w opisywanych badaniach, na przykad brak odnonika do obiektywnej wartoci MET
[por. Tomczak, Walczak, 2010]. Rnej iloci czasu powicanej na aktywno
Struktura psychologicznych uwarunkowa wybranych aspektw aktywnoci 129
o rnym stopniu zaangaowania energetycznego lub ilociowego moe

towarzyszy zrnicowana struktura waciwoci psychologicznych osb
aktywnych fizycznie. Inny rodzaj oddziaywa motywacyjnych czy temperamentalnych, a take determinanty wielu aspektw poczucia jakoci ycia towarzysz aktywnoci osb przebiegajcej w sposb bardziej lub mniej intensywny.
Na podstawie uzyskanych w naszych badaniach wynikw sprbujemy oceni te
aspekty aktywnoci fizycznej w kontekcie gwnych jej celw, jakimi s osiganie w toku ycia poczucia dobrostanu w zakresie funkcjonowania cielesnego,
emocjonalnego, dowiadczania sytuacji trudnych, radoci i satysfakcji opartej
na wasnym rozwoju i samodeterminacji.
Temperament jako regulator dziaania czowieka
Arnold H. Buss i Robert Plomin [1984] definiuj temperament jako zesp
cech osobowoci zdeterminowanych genetycznie i ujawniajcych si ju
w pierwszym roku ycia czowieka [Strelau, 2002]. Tak rozumiany temperament stanowi podstaw ksztatowania si i rozwoju osobowoci. W dziecistwie
ca osobowo wypenia temperament (nie biorc pod uwag sfery intelektualnej). Przyjmujc te zaoenia oraz wyniki prowadzonych bada, autorzy wyodrbnili trzy zasadnicze cechy okrelajce struktur temperamentu: emocjonalno (emotionality), aktywno (activity) i towarzysko (sociability). Emocjonalno obejmuje trzy pierwotne emocje o zabarwieniu negatywnym: niezadowolenie (distress), strach (fear) i zo (anger). Niezadowolenie jest tendencj do atwego i silnego reagowania niepokojem, ktrego wanym skadnikiem jest zdeterminowany genetycznie poziom pobudzenia ukadu sympatycznego. Strach wie si z unikaniem awersyjnej stymulacji oraz z prbami
ucieczki przed zagroeniem. Przejawem zoci natomiast jest atakowanie, a take skarenie si. Aktywno jest wymiarem zwizanym z wydatkowaniem
energii i moe si przejawia w kadym zachowaniu, zarwno w jego tempie,
i intensywnoci (wigorze). Mwic o aktywnoci, autorzy koncepcji wi j
gwnie z aktywnoci motoryczn. Miar towarzyskoci jest czstotliwo
inicjowania kontaktw spoecznych, liczba zwizkw oraz ilo czasu spdzanego z innymi ludmi, reakcja na izolacj i spoeczna wraliwo. Jak wspomniano, cechy temperamentu s dziedziczone i obserwuje si je zarwno u niemowlt, jak i starszych dzieci oraz osb dorosych. Poniewa korelacja midzy
cechami jest bardzo saba, mona je uzna za niezalene od siebie. Tempera-
130
mentowi przypisuje si wan rol regulacyjn [Eliasz, 1992; Strelu, Zawadzki,

2008].
Bazowe potrzeby psychologiczne a jako ycia
Pojcie potrzeby psychologiczne wywodzi si z psychologii spoecznej
oraz psychologii osobowoci, a jego historia siga pionierskich bada Henryego Murraya [1938]. Obecnie konstrukt procesw zaspokajania potrzeb rozpatrywany jest najczciej w kontekcie motywacji i poszukiwania jej gbszych, bardziej genotypowych rde [Sheldon, Bettencourt, 2002]. Szczeglnie przydatne okazao si zastosowanie teorii potrzeb do interpretacji zjawiska optymalnej adaptacji oraz skutecznego dziaania czowieka, a take w celu
predykcji moliwoci osigania subiektywnych yciowych korzyci, takich jak
poczucie jakoci ycia czy rozwj osobowoci [Baard, 2002]. Z punktu widzenia teorii potrzeb gwnym zagadnieniem jest prba okrelenia najlepszych
kryteriw podejmowanych przez ludzi wyborw, tak aby determinoway one
dowiadczenia prawdziwie wartociowe dla czowieka [Ryan, 1995]. Jedn
z teorii z powodzeniem tumaczcych znaczenie psychologicznych potrzeb dla
struktury motywacji do dziaania w rnych sferach ycia, take w przypadku
aktywnoci fizycznej i sportu, jest teoria samodeterminacji. Jej zaoenia [Deci,
Ryan, 1995, 2000] to trjczonowy trzon bdcy fundamentem rozwoju czowieka, a skadajcy si z psychologicznych potrzeb autonomii, kompetencji
oraz powizania. Potrzeba autonomii odzwierciedla ch do samostanowienia
czowieka o wasnym zachowaniu, podejmowanych wyborach dowiadczanego,
kiedy czowiek postrzega swoje funkcjonowanie jako efekt wasnych decyzji
[Ryan, La Guardia, 2000]. Potrzeba kompetencji odnosi si do skonnoci do
efektywnych interakcji w sytuacjach dajcych dowiadczania oraz pozwalajcych na prezentowanie wasnych umiejtnoci i moliwoci. Z kolei potrzeba
powizania moe by zaspokajana, kiedy czowiek dowiadcza dobrych relacji
z osobami bliskimi, wanymi dla siebie, lub ma poczucie przynalenoci do
konkretnego, spoecznego kontekstu [Vlachopoulos, Michailidou, 2006].
E.L. Deci i R.M. Ryan wspominaj o indywidualnym poziomie nasycenia potrzeb psychologicznych oraz ich niehierarchicznym charakterze, kadc nacisk
na ich istotne znaczenie dla poczucia wysokiej jakoci ycia na podstawie psy-
chologicznego rozwoju. rodowisko dostarczajce bodcw zaspokajajcych

omawiane potrzeby umoliwia osiganie samodeterminacji w dziaaniu, odczu
satysfakcji z niego oraz wewntrzne umiejscawianie motyww podejmowanej
aktywnoci, co prowadzi do poczucia przyjemnoci oraz identyfikacji z dziaaniem niemajcym charakteru przymusowego [Vallerand, 1997].
Motywacja oparta na teorii samodeterminacji SDT
Wedug teorii samodeterminacji umiejtnoci optymalnego wykorzystywania naturalnych dyspozycji do rozwoju i zaangaowania maj tak samo due
znaczenie z punktu widzenia efektywnoci dziaania, jak odpowiedni rozwj
w sferze spoecznej i umiejtne wykorzystanie wiedzy o sytuacji, w ktrej czowiek funkcjonuje. Naturalna ludzka tendencja do uczenia si i kreatywnoci
opisywana jest w tej teorii jako motywacja wewntrzna. Czowiek w procesie
samoregulacji przeksztaca postrzeganie motyww zewntrznych w wartoci
napdzajce jego dziaanie i wzmagajce procesy motywacyjne na drodze procesu internalizacji [Ryan, Deci, 2000]. Internalizacja to proces, podczas ktrego
jednostka asymiluje zasady spoeczne i obowizujce reguy. Od stopnia, w jakim nastpi internalizacja, zaley przebieg i charakter procesw motywacyjnych, przybierajcych posta motywacji wewntrznej, motywacji zewntrznej
oraz amotywacji. Amotywacja wystpuje wtedy, gdy brakuje uzasadnienia i determinacji do podjcia okrelonej aktywnoci, brak take waciwej internalizacji (rys. 1).
Uwzgldniajc zaoenie, e czowiek powinien dy przede wszystkim
do osigania wysokiego poczucia jakoci ycia we wszystkich jego aspektach,
a take wiadomie dostosowywa poziom i rodzaj podejmowanej aktywnoci
fizycznej do swoich waciwoci oraz potrzeb i motyww, za cel pracy przyjto
okrelenie zwizkw midzy waciwociami temperamentalnymi, psychologicznymi potrzebami, rdami motywacji do aktywnoci fizycznej i poczuciem
jakoci ycia w kontekcie rodzaju i czstoci podejmowanej aktywnoci fizycznej.
132
Rys. 1. Model dziaania oparty na o zaoeniach teorii samodeterminacji

rdo: [Walczak 2010].
1. Materia
Grup badawcz tworzyo 190 osb, studentw studiw dziennych i zaocznych Wydziau Turystyki i Rekreacji Akademii Wychowania Fizycznego
w Poznaniu. W grupie tej znalazo si 68 osb pochodzcych z miejscowoci do
10 tys. mieszkacw i 122 osoby z miast powyej 10 tys. mieszkacw,
125 kobiet i 65 mczyzn w wieku x = 20,5 (SD = 1,81). Badanie przeprowadzono w pierwszym kwartale 2011 roku, miay one charakter anonimowy, badani wypeniali kwestionariusze w obecnoci badaczy.
2. Metody
Kwestionariusz aktywnoci fizycznej Paffenbargera
Badanie kwestionariuszem Paffenbargera [Paffenbarger i in., 1993; Stasioek i in., 2003] dostarczyo danych na temat czasu przeznaczanego na aktywno ruchow o rnym nasileniu (aktywno minimalna/leca, siedzca, lekka, przecitna, energiczna) w cigu dnia roboczego i weekendowego. Do zebrania danych na temat czstotliwoci podejmowania aktywnoci fizycznej wykorzystano ankiet umoliwiajc okrelenie, jak czsto osoby badane podejmuj
tak aktywno i zakwalifikowanie na tej podstawie do jednego z trzech poziomw aktywnoci fizycznej (poziom I osoby uprawiajce sport kilkanacie
razy w roku i rzadziej; poziom II osoby uprawiajce sport nie rzadziej ni raz
w tygodniu; poziom III osoby uprawiajce sport kilka razy w tygodniu lub
czciej).
Skala motywacji w sporcie
W pracy wykorzystano skal motywacji w sporcie, polsk wersj skali
SMS-Sport Motivation Scale [Pelletier i in., 1995]. Bada ona zrnicowanie
procesw motywacyjnych dotyczcych uprawiania sportu, wyrniajc trzy
wymiary: motywacj wewntrzn, zewntrzn i amotywacj. Skada si z siedmiu podskal wykorzystanych do pomiaru trzech wymienionych paszczyzn
motywacyjnych, w tym trzech podskal opisujcych motywacj wewntrzn
(wiedza, doskonalenie, doznawanie stymulacji) oraz trzech podskal dotyczcych motywacji zewntrznej (identyfikacja, introjekcja, zewntrzna regulacja).
Sidma podskala, bdca jednoczenie trzecim wymiarem, dotyczy paszczyzny
amotywacji [Briere i in., 1995]. We wstpie kwestionariusza zadano gwne
pytanie: dlaczego uprawiasz swoj dyscyplin sportu? W odpowiedziach na
28 pyta naleao wskaza si identyfikacji z treci okrelonego motywu
aktywnoci fizycznej (od 1 nie odnosi si do mnie zupenie, do 7 odnosi si
do mnie dokadnie). Ocena tej metody jest w literaturze wiatowej psychologii
sportu bardzo wysoka jest uznawana za trafn i ma wysoki poziom spjnoci
wewntrznej [Pelletier i in., 1995]. Skala SMS znalaza szerokie zastosowanie
w psychologii sportu, wykorzystano j te w masowych badaniach uwarunkowa aktywnoci rekreacyjnej w Grecji i we Francji [Alexandris, Carroll, 1997;
Alexandris, Tsorbatzoudis, Grouios, 2002]. Zaadaptowano j do bada w wielu
krajach [De Pero i in., 2009; Doganis, 2000]. Polska adaptacja skali zostaa
134
przeprowadzona w latach 20092010, a analiza psychometryczna polskiej wersji skali SMS wykazaa jej wysok rzetelno dla wszystkich podskal, wspczynnik alfa wynis od 0,71 do 0,82 [Walczak, 2010].
Skala bazowych potrzeb psychologicznych
Kolejnym narzdziem wykorzystanym w badaniach bya skala bazowych
potrzeb psychologicznych skonstruowana na podstawie Basic Psychological
Needs Scale (BPNS). Jak wspomniano, zgodnie z zaoeniami teorii samodeterminacji psychologiczne potrzeby s trzonem rozwoju czowieka, a ich
zaspokojenie prowadzi do poczucia satysfakcji i samodeterminacji w dziaaniu
[Ryan, 1995; Patrick i in., 2007]. Uyta skala skadaa si z 14 pozycji, bdcych skadowymi trzech wymiarw, czyli potrzeby autonomii (np. czuj, e
mog swobodnie decydowa, jak chc przey swoje ycie), kompetencji
(np. ludzie, ktrych znam, mwi mi, e jestem dobry, w tym, co robi) oraz
powizania (np. dobrze ukada mi si z ludmi, z ktrymi utrzymuj kontakty).
Zastosowano siedmiostopniow skal Likerta. Podczas tumaczenia podono
za procedurami adaptacji, a kada z podskal uytego narzdzia uzyskaa zadowalajce wskaniki rzetelnoci.
Kwestionariusz jakoci ycia
Do pomiaru jakoci ycia wykorzystano polsk wersj inwentarza Survey
of Self-Rated Health, Wellness and Quality of Life sporzdzonego na potrzeby
przekrojowych bada prowadzonych od kilkunastu lat w ramach projektu Association for Network Care [ANC, 2011] w celu diagnozy stanu zdrowia populacji
[Blanks i in., 1997]. Skorzystano z piciu wskanikw: poczucia jakoci ycia
w sferze cielesnoci, poczucia jakoci ycia w sferze emocjonalnej, przejaww
dowiadczania stresu, radoci ycia oraz oglnego poczucia jakoci ycia.
Wskanik oglnego poczucia jakoci ycia oparto na danych uzyskanych na
podstawie odniesienia si badanych osb do itemw dotyczcych ycia osobistego, wspmaonka/partnera, ycia romantycznego, pracy/szkoy, znajomych, wykonywanych zada, radzenia sobie z problemami, wasnych osigni, wygldu zewntrznego, wasnego ja, umiejtnoci regulowania zmian we
wasnym yciu oraz oglnego zadowolenia z wasnego ycia (skala Likerta
piciostopniowa). Wskanik radoci ycia oparto na danych uzyskanych na
podstawie odniesienia si badanych osb do itemw dotyczcych otwartoci,
uczucia zrelaksowania, pozytywnych myli na wasny temat, chci prowadzenia
zdrowego stylu ycia, ufnoci we wasne moliwoci, uczucia akceptacji, satysfakcji z poziomu wypoczynku, odczuwania radoci, iloci przyjemnoci czy
zadowolenia z ycia seksualnego (skala Likerta siedmiostopniowa).
Kwestionariusz temperamentu EAS
Do pomiaru waciwoci temperamentu badanych wykorzystano kwestionariusz EAS w wersji dla dorosych [Buss, Plomin, 1984] w polskiej adaptacji
W. Oniszczenki [Oniszczenko, 1997]. Konstrukcja narzdzia opiera si na zaoeniach genetycznej teorii A.H. Bussa i R. Plomina [1984], definiujcej temperament jako zesp dziedziczonych cech osobowoci, ktre ujawniaj si we
wczesnym okresie ycia, bdcy podstaw ksztatowania si i rozwoju osobowoci [Strelau, Plomin, 1992]. Kwestionariusz skada si z 20 pozycji i pozwala
na wyodrbnienie trzech gwnych wymiarw temperamentalnych, takich jak
emocjonalno (10 pozycji, np. atwo jest wytrci mnie z rwnowagi), aktywno (4 pozycje, np. zwykle sprawiam wraenie osoby spieszcej si) oraz towarzysko (3 pozycje, np. wol pracowa w grupie ni samotnie). W ramach
emocjonalnoci wyrniono trzy podwymiary, niezadowolenie, strach i zo.
Skala moliwych odpowiedzi wynosi od 1 (zdecydowanie nie) do 5 (zdecydowanie tak).
Metody analizy statystycznej
Do porwnania redniego poziomu czynnikw motywacyjnych i stopnia
zaspokojenia potrzeb psychologicznych u osb z rnym poziomem aktywnoci
fizycznej (czynnik midzyosobowy porwnanie midzygrupowe), a take
rednich poziomw badanych zmiennych w obrbie grup (czynnik wewntrzosobowy porwnanie wewntrzgrupowe) zastosowano dwuczynnikow analiz wariancji z powtarzanym pomiarem. Do oceny normalnoci rozkadu zastosowano test W Shapiro-Wilka, natomiast do kontroli homogenicznoci wariancji test F Levenea. Z kolei zaoenie sferycznoci skontrolowano testem Mauchleya. To ostatnie zoenie nie zostao spenione w przypadku zmiennych motywacyjnych, dlatego skorzystano z zalecanego w takim przypadku wielowymiarowego podejcia analizy wariancji MANOVA [Stanisz, 2007]. Do
oceny siy i kierunku zwizkw midzy badanymi zmiennymi po uprzedniej
kontroli liniowoci zwizkw zastosowano w zalenoci od spenienia warunkw wspczynnik korelacji r Pearsona albo R Spearmana [Brzeziski, 1997].
136

Najpierw przedstawiono zwizki midzy poziomem podejmowanej aktywnoci ruchowej a czynnikami motywacyjnymi, nastpnie okrelono powizania
midzy poziomem podejmowanej aktywnoci ruchowej a stopniem nasycenia potrzeb psychologicznych. Kolejno przeanalizowano zwizki midzy poszczeglnymi rodzajami aktywnoci ruchowej podejmowanej w dni zwyke
i weekendowe a badanymi zmiennymi psychologicznymi oraz przedstawiono
struktur korelacji w obrbie badanych zmiennych w zalenoci od poziomu
podejmowanej aktywnoci ruchowej.
Zwizki midzy poziomem podejmowanej aktywnoci ruchowej
a struktur procesw motywacyjnych
Najpierw przestawiono analiz ogln (efekty gwne i interakcji), a nastpnie szczegowo przeanalizowano efekty proste [Stanisz, 2007]. Nastpnie
przedstawiono relacj midzy poziomem poszczeglnych zmiennych motywacyjnych a poziomem aktywnoci ruchowej (rys. 2.)
6,5
6
5,5
5
4,5
MW
4
3,5
MZ
AMT
2,5
2
1,5
1
Poziomaktywnocifizycznej
MW motywacja wewntrzna; MZ motywacja zewntrzna; AMT motywacja.
Rys. 2. Zrnicowanie poziomu waciwoci motywacyjnych w zalenoci od poziomu podejmowanej aktywnoci ruchowej
Osoby nalece do grup o rnym poziomie aktywnoci ruchowej (czynnik midzyosobowy) rniy si znacznie pod wzgldem motywacji ogem
(F = 7,56; df = 5; df = 167; p < 0,001). Zrnicowanie midzyosobowe (przynaleno do grup o rnym poziomie aktywnoci ruchowej) wyjaniao cznie
18,5% zmiennoci czynnikw motywacyjnych. Istotne zrnicowanie odnotowano take w obrbie czynnika wewntrzosobowego w ujciu oglnym
(F = 82,52; df = 2; df = 166; p < 0,001). Czynnik ten wyjani cznie 43,6%
wariancji. Efekt interakcji take by istotny statystycznie (F = 4,33; df = 10;
df = 332; p < 0,001). Wyjani on 17,2% wariancji.
Z analiz szczegowych wynika, e osoby o rnym poziomie aktywnoci
ruchowej rniy si poziomem motywacji wewntrznej (F = 18,99; df = 5;
df = 177; p < 0,001; eta-kwadrat = 0,35). Szczeglnie istotne zrnicowanie
wystpio midzy osobami z pierwszej grupy M = 2,44) a osobami z innych
grup. Osoby z drugiej grupy nie rniy si ju tak istotnie od osb z grup 3,4
i 5 (post hoc HSD Tukey p > 0,05). Najwysz warto motywacji wewntrznej uzyskay osoby z szstej grupy (M = 6,05), znacznie wiksz ni
osoby z grup 1, 2, 3, 4. Jedynie pita grupa miaa zbliony do nich poziom.
Osoby o zrnicowanym poziomie aktywnoci ruchowej rniy si take
rednim poziomem motywacji zewntrznej (F = 8,80; df = 5;df = 176;
p < 0,001; eta-kwadrat = 0,20), wspczynnik eta-kwadrat wskazuje jednak na
wikszy procent wariancji wyjanianej w przypadku motywacji wewntrznej.
Najniszym poziomem (M = 2,45) charakteryzoway si osoby z pierwszej grupy, ktre nie rniy si istotnie, na poziomie 0,05, od osb z grup 2, 3, 4. Najwyszym poziomem odznaczay si osoby z szstej grupy (M = 4,77), ktre
rniy si istotnie (test HSD Tukey) od osb z wszystkich pozostaych grup,
z wyjtkiem osb z pitej grupy (p > 0,05). Osoby o zrnicowanym poziomie
aktywnoci ruchowej nie rniy si istotnie czynnikiem amotywacji (F = 0,79;
df = 5; df = 181; p = 0,558; eta-kwadrat = 0,02).
Analizujc czynnik wewntrzosobowy zrnicowanie pod wzgldem
czynnikw motywacyjnych w obrbie kadej grupy zauwaono, e analiza ta
potwierdzia analiz zrnicowania midzygrupowego. Wrd osb o najniszym poziomie aktywnoci ruchowej (grupa 1) nie wykazano istotnego na poziomie zrnicowania motywacji wewntrznej, zewntrznej i amotywacji
wszystkie te czynniki miay u tych osb zbliony i oglnie do niski poziom
(HSD Tukey p > 0,05). Najwiksze zrnicowanie wystpio u osb o najwyszym poziomie aktywnoci przejawiay one znacznie wyszy poziom
138
motywacji wewntrznej (M = 6,05) ni zewntrznej (M = 4,77; HSD Tukey

p < 0,01) i amotywacji (M = 1,96) oraz duo wyszy poziom motywacji zewntrznej ni amotywacji (HSD Tukey p < 0,001). Odnotowano take tendencj, e im wyszy by poziom aktywnoci ruchowej, tym wiksze zrnicowanie midzy czynnikami motywacyjnymi dotyczcymi motywacji wewntrznej i zewntrznej a amotywacj.
Zwizki pomidzy poziomem podejmowanej aktywnoci ruchowej
z gwnymi potrzebami psychologicznymi
Najpierw przeanalizowano efekty gwne i interakcji, a nastpnie efekty
proste [Stanisz, 2007]. Na rysunku 3 przedstawiono relacj midzy stopniem
nasycenia potrzeb psychologicznych a poziomem aktywnoci ruchowej.
6
5,5
5
KOMP
4,5
AUT
4
POW
3,5
3
1
Poziomaktywnocifizycznej
KOMP stopie zaspokojenia potrzeby kompetencji; POW stopie zaspokojenia potrzeby

powizania; AUT stopie zaspokojenia potrzeby autonomii.
Rys. 3. Zrnicowanie poziomu stopnia zaspokojenia

od poziomu podejmowanej aktywnoci ruchowej
potrzeb
zalenoci
Osoby nalece do grup o rnym poziomie aktywnoci ruchowej (czynnik midzyosobowy) rniy si istotnie pod wzgldem oglnego stopnia za-
spokojenia potrzeb psychologicznych (F = 2,55; df = 5; df = 179; p < 0,05).

Zrnicowanie midzyosobowe (przynaleno do grup o rnym poziomie
aktywnoci ruchowej) wyjaniao cznie 6,6% zmiennoci czynnikw motywacyjnych. Istotne zrnicowanie odnotowano take w obrbie czynnika wewntrzosobowego w ujciu oglnym (F = 57,81; df = 2; df = 358; p < 0,001).
Czynnik ten wyjani cznie 24,4% wariancji. Efekt interakcji take by istotny
statystycznie (F = 2,13; df = 10; df = 358; p < 0,05). Wyjani on 5,6% wariancji oglnego stopnia zaspokojenia potrzeb psychologicznych.
Ze szczegowej analizy wynika, e osoby o rnym poziomie aktywnoci
ruchowej rni si rednim poziomem zaspokojenia potrzeby kompetencji
(F = 5,02; df = 5; df = 184; p < 0,001; eta-kwadrat = 0,12). Analiza post-hoc
wykazaa, e osoby o najwyszym poziomie aktywnoci (zaspokojenie potrzeby
kompetencji M = 5,25) rniy si istotnie od osb z grupy o najniszym poziomie (M = 3,54, HSD Tukey p < 0,01), a osoby z pitej grupy (M = 4,81)
take od osb z pierwszej grupy (p < 0,05). Nie wykazano natomiast istotnego
zrnicowania midzy grupami o rnym poziomie aktywnoci pod wzgldem
zaspokojenia potrzeby autonomii (F = 0,43; df = 5; df = 179; p = 0,827; eta-kwadrat = 0,01) oraz powizania (F = 1,02; df = 5; df = 184; p = 0,410; eta-kwadrat = 0,03).
Analizujc czynnik wewntrzosobowy, wykazano, e wrd osb o bardzo
niskim poziomie aktywnoci ruchowej (grupa nr 1) wystpia znaczna rnica
midzy stopniem zaspokojenia potrzeb autonomii i powizania a stopniem zaspokojenia potrzeby kompetencji, ktrej stopnie nasycenia by duo niszy
(M = 3,53) w tej grupie ni stopnie nasycenia autonomii (4,83, HSD Tukey
p < 0,05 i powizania M = 5,17, HSD Tukey p < 0,001). W grupie o najwyszym poziomie aktywnoci (grupa nr 6) poziom nasycenia trzech potrzeb by
zbliony do siebie (HSD Tukey p > 0,05) oraz wysoki (stopnie zaspokojenia
potrzeby autonomii M = 5,10; stopnie zaspokojenia potrzeby kompetencji
M = 5,34; stopie zaspokojenia potrzeby powizania M = 5,71).
140
Zwizki poszczeglnych rodzajw aktywnoci ruchowej podejmowanej w dni zwyke oraz weekendowe z badanymi czynnikami temperamentalnymi, motywacyjnymi, potrzebami psychologicznym oraz poczuciem jakoci ycia
Najpierw przeanalizowano korelacje badanych zmiennych z rnymi rodzajami podejmowanej aktywnoci ruchowej w dni powszednie (rys. 4), a nastpnie w dni weekendowe (rys. 5).
MW/motywacja wewntrzna (WDZ/wiedza, DOSK/doskonalenie, STYM/stymulacja); MZ/motywacja zewntrzna (IDF/identyfikacja, INTR/introjekcja); P.AKT/poziom aktywnoci; T.AKT/
tempera mentalna aktywno; STR/tempera mentalny strach; Z/tempera mentalna zo;
EMOC/jako ycia, emocje; OG.J./oglna jako ycia; AUT/autonomia, KOMP/kompetencja,
POW/powizanie, A energiczna aktywno w dzie powszedni; B przecitna aktywno
podejmowana w dzie powszedni; C lekka aktywno podejmowana w dzie powszedni;
D siedzca aktywno w dzie powszedni; E sen, wypoczynek w pozycji lecej.
Rys. 4. Korelaty poszczeglnych rodzajw aktywnoci fizycznej podejmowanej w dni

powszednie
Najwicej istotnych statystycznie co najmniej na poziomie 0,05 zwizkw odnotowano w przypadku energicznej aktywnoci. Korelacje o redniej
sile wystpiy tu z przecitn aktywnoci (r = 0,41; p < 0,001) oraz introjekcj
(r = 0,35; p < 0,001). Sabsze, ale istotne zwizki wystpiy take z nastpujcymi czynnikami: wiedz (r = 0,25; p < 0,001), motywacj zewntrzn
(r = 0,25; p < 0,001) motywacj wewntrzn (r = 0,23; p < 0,01), identyfikacj

(r = 0,19; p < 0,01), doskonaleniem (r = 0,18; p < 0,05), stymulacj (r = 0,17;
p < 0,05), aktywnoci temperamentaln (r = 0,15; p < 0,05).
Kolejnym czynnikiem, ktry charakteryzowa si wieloma istotnymi
zwizkami, bya aktywno siedzca. Zmiennymi istotnie statystycznie co
najmniej na poziomie 0,05 skorelowanymi z aktywnoci siedzc s: aktywno temperamentalna (r = 0,26; p < 0,001), emocjonalna skadowa jakoci
ycia (r = 0,25; p < 0,001), przecitna aktywno (r = 0,20; p < 0,01), strach
(r = 0,18; p < 0,05), oglna jako ycia (r = 0,16; p < 0,05), zaspokojenie
potrzeby autonomii (r = 0,15; p < 0,05).
Z pozostaych czynnikw przecitna aktywno podejmowana w dzie
powszedni wizaa si sabo i ujemnie ze strachem (r = 0,16; p < 0,05), aktywno lekka wizaa si ujemnie i sabo z emocjonaln skadow jakoci ycia
r= 0,17; p < 0,05), a leca aktywno wizaa si sabo, ale istotnie ze zoci
r = 0,14; p < 0,05).
MW/motywacja wewntrzn (WDZ/wiedza, DOSK/doskonalenie, STYM/stymulacja); MZ/motywacja zewntrzna (IDF/identyfikacja, INTR/introjekcja, R.ZEW/regulacja zewntrzna);
P.AKT/poziom aktywnoci; T.AKT/tempera mentalna aktywno; OG.J./oglna jako ycia;
AUT/autonomia, KOMP/kompetencja, POW/powizanie; A energiczna aktywno w dzie
weekendowy; B przecitna aktywno podejmowana w dzie weekendowy; C lekka aktywno podejmowana w dzie weekendowy; D siedzca aktywno w dzie weekendowy;
E sen, wypoczynek w pozycji lecej w dzie weekendowy.
Rys. 5. Korelaty poszczeglnych rodzajw aktywnoci fizycznej podejmowanej w dni

weekendowe
142
Najwicej istotnych statystycznie co najmniej na poziomie 0,05 zwizkw odnotowano podobnie jak w dzie powszedni w przypadku energicznej
aktywnoci. Zwizki wystpiy tu z nastpujcymi zmiennymi: motywacj zewntrzn (r = 0,25; p < 0,001), introjekcj (r = 0,25; p < 0,001), identyfikacj
(r = 0,22; p < 0,01), regulacj zewntrzn (r = 0,20; p < 0,01), przecitn
aktywnoci (r = 0,19; p < 0,01), wiedz (r = 0,17; p < 0,05), stymulacj
(r = 0,16; p < 0,05), ogln jakoci ycia (r = 0,15; p < 05) oraz zaspokojeniem potrzeby autonomii (r = 0,15; p < 0,05).
W przypadku aktywnoci lekkiej odnotowano cztery istotne co najmniej
na poziomie 0,05 zwizki z nastpujcymi zmiennymi: introjekcj (r = 0,21;
p < 0,01), przecitn aktywnoci (r = 0,19; p < 0,01), motywacj wewntrzn
(r = 0,18; p < 0,05) i stymulacj (r = 0,18; p < 0,05). Wykazano take trzy
zwizki z aktywnoci lec. Wizaa si ona z identyfikacj (r = 0,26;
p < 0,01), motywacj zewntrzn (r = 0,19; p < 0,05) oraz aktywnoci temperamentaln (r = 0,15; p < 0,05). W przypadku aktywnoci przecitnej i siedzcej nie odnotowano istotnych (na poziomie 0,05) zwizkw.
Struktura korelacji w obrbie badanych zmiennych (waciwoci temperamentalnych, motywacyjnych i potrzeb psychologicznych oraz
wymiarw poczucia jakoci ycia) w zalenoci od poziomu podejmowanej aktywnoci fizycznej
Przeanalizowano struktur korelacji wrd osb o niskim, rednim i wysokim poziomie aktywnoci ruchowej. Struktur t przedstawiono na rysunku 6.
Wrd osb o niskim poziomie uczestnictwa w aktywnoci ruchowej (pI)
czynnikiem najczciej (7 istotnych statystycznie co najmniej na poziomie
0,05 zwizkw; 5 korelacji dodatnich oraz 2 ujemne) zwizanym z innymi
zmiennymi okazao si niezadowolenie. Wizao si ono z czynnikami motywacyjnymi, stopniem zaspokojenia potrzeb psychologicznych oraz rnymi skadowymi radoci i jakoci ycia. Czynnikiem, ktry take uzyska duo istotnych
korelacji, bya emocjonalna skadowa jakoci ycia (6 zwizkw, w tym 3 dodatnie). Kolejnymi czynnikami, ktre take uzyskay du czsto istotnych
korelacji, byy stopnie zaspokojenia potrzeby autonomii (5 istotnych korelacji
3 ujemne, dwie dodatnie) i stresowa skadowa jakoci ycia (5 zwizkw,
w tym 2 dodanie). Najmniej istotnych korelacji uzyskaa motywacja wewntrzna, ktra nie wizaa si istotnie statystycznie z adn ze zmiennych, oraz amotywacja majca jedn istotn, dodatni korelacj.
NZDSTRZAKTTOW
pI
MWMZAMAUTKOMPOW
J..CIAOJ..EMOCJEJ..STRESJ..RADOJ..OGLNA
NZDSTR Z AKT TOW
pII
MWMZAMAUTKOMPOW
NZDSTRZAKTTOW
pIII
MWMZAMAUTKOMPOW
Temperament (NZD/niezadowolenie, STR/strach, Z/zo, AKT/aktywno,

TOW/towarzysko).
Potrzeby/motywacje(MW/motywacja wewntrzna, MZ/motywacja zewntrzna,
AM/amotywacja, AUT/autonomia, KOM/kompetencja, POW/powizanie).
J../poczucie jakoci ycia.
pI/poziom I osoby uprawiajce sport kilkanacie razy w roku i rzadziej; pII/poziom II osoby
uprawiajce sport nie rzadziej ni raz w tygodniu; pIII/poziom III osoby uprawiajce sport kilka
razy w tygodniu lub czciej.
Rys. 6. Struktura korelacji waciwoci temperamentalnych, motywacyjnych, potrzeb

psychologicznych i wymiarw poczucia jakoci ycia w zalenoci
od poziomu podejmowanej aktywnoci fizycznej
144
Zwracajc uwag na si otrzymanych zwizkw, najsilniejsza korelacja

wystpia midzy stopniem zaspokojenia potrzeby kompetencji a ogln jakoci ycia (r = 0,55; p < 0,001 zwizek o redniej sile). W kontekcie innych
zwizkw stosunkowo siln korelacj zaobserwowano midzy niezadowoleniem a emocjonaln skadow jakoci ycia (r = 0,52; p < 0,001) oraz midzy
zaspokojeniem potrzeby powizania a ogln jakoci ycia (r = 0,51; p < 0,001).
Wyrane korelacje wystpiy take midzy: towarzyskoci oraz stopniem zaspokojenia potrzeby powizania (r = 0,50; p < 0,001), zoci a emocjonaln
skadow jakoci ycia (r = 0,48; p < 0,001), aktywnoci a zaspokojeniem
potrzeby kompetencji (r = 0,44; p < 0,001), niezadowoleniem i cielesn skadow jakoci ycia (r = 0,43; p < 0,001), zaspokojeniem potrzeby powizania
radoci ycia (r = 0,41; p < 0,001) oraz niezadowoleniem a zaspokojeniem
potrzeby autonomii (r = 0,40; p < 0,01). Pozostae, istotne statystycznie
zwizki, mieciy si w przedziale od 0,26 do 0,39.
Wrd osb o rednim poziomie uczestnictwa w aktywnoci ruchowej
(pII) czynnikiem najczciej (5 istotnych statystycznie co najmniej na poziomie 0,05 korelacji; 2 dodatnie oraz 3 ujemne) skorelowanym z innymi zmiennymi okazaa si skadowa stresu jakoci ycia. Wizaa si ona zarwno z temperamentem, jak i stopniem zaspokojenia potrzeb psychologicznych oraz motywacj. Czynnikami, ktre take uzyskay duo w porwnaniu z innymi
zmiennymi w tej grupie istotnych korelacji (4 zwizki), s: stopie zaspokojenia
potrzeby powizania (2 zwizki dodanie i 2 ujemne), stopnie zaspokojenia
potrzeby autonomii (3 zwizki ujemne) oraz oglna jako ycia (4 zwizki
dodatnie). Najmniej istotnych korelacji uzyskaa cielesna skadowa jakoci ycia, ktra nie wizaa si istotnie statystycznie (na poziomie 0,05) z adn
zmienn.
Zwracajc uwag na si otrzymanych zwizkw, mona stwierdzi, e
najsilniejsza korelacja wystpia midzy stopniem zaspokojenia potrzeby autonomii a stresow skadowa jakoci ycia (r = 0,52; p < 0,001). Do wyrane
zwizki w kontekcie innych korelacji zaobserwowano midzy zaspokojeniem
potrzeby autonomii a emocjonaln skadow jakoci ycia (r = 0,42; p < 0,01),
zaspokojeniem potrzeby powizania a stresow skadow jakoci ycia (r = 0,41;
p < 0,01), a take motywacj zewntrzn a stresow skadow jakoci ycia
(r = 0,40; p < 0,01). Pozostae, istotne statystycznie zwizki, mieciy si
w przedziale od 0,27 do 0,39.
Wrd osb o wysokim poziomie uczestnictwa w aktywnoci ruchowej

(pIII) czynnikiem najczciej (9 istotnych statystycznie co najmniej na poziomie 0,05 zwizkw; 7 korelacji dodatnich oraz 2 ujemne) zwizanym z innymi zmiennymi bya oglna jako ycia. Wizaa si ona zarwno z temperamentem i czynnikami motywacyjnymi, jak i stopniem zaspokojenia potrzeb
psychologicznych. Osiem istotnych korelacji uzyskay: niezadowolenie (w tym
5 dodatnich), strach (4 dodatnie) oraz stresowa skadowa jakoci ycia (4 dodatnie). Siedem istotnych zwizkw miay: motywacja wewntrzna, amotywacja, zaspokojenie potrzeby autonomii, rado ycia, emocjonalna skadowa
jakoci ycia. Najmniej istotnych korelacji uzyskaa motywacja zewntrzna,
ktra nie wizaa si istotnie statystycznie (na poziomie 0,05) z adn zmienn.
Zwracajc uwag na si otrzymanych zwizkw, najsilniejsza korelacja
wystpia midzy niezadowoleniem a emocjonaln skadow jakoci ycia
(r = 0,54; p < 0,001). W kontekcie innych zwizkw stosunkowo silne korelacje zaobserwowano take midzy nastpujcymi zmiennymi: strachem a emocjonaln skadow jakoci ycia (r = 0,50; p < 0,001), zaspokojeniem potrzeby
autonomii a stresow skadow jakoci ycia (r = 0,50; p < 0,001), niezadowoleniem a cielesn skadow jakoci ycia (r = 0,48; p < 0,001), niezadowoleniem a stresow skadow jakoci ycia (r = 0,46; p < 0,001), strachem a ogln
jakoci ycia (r = 0,44; p < 0,001), strachem a stresow skadow jakoci
ycia (r = 0,43; p < 0,001), zaspokojeniem potrzeby kompetencji a stresow
skadow jakoci ycia (r = 0,43; p < 0,001), ogln jakoci ycia (r = 0,42;
p < 0,001) i emocjonaln jej skadow (r = 0,41; p < 0,001). Pozostae, istotne
statystycznie zwizki, mieciy si w przedziale od 0,23 do 0,39.
Zakoczenie
Podsumowanie uzyskanych wynikw bada przedstawiono w czterech
etapach. Rozpoczto od dyskusji nad wynikami dotyczcymi zwizkw poziomu podejmowanej aktywnoci ruchowej ze struktur procesw motywacyjnych.
Nastpnie odniesiono si do znaczenia zwizkw midzy poziomem podejmowanej aktywnoci ruchowej a gwnymi potrzebami psychologicznymi. W kolejnym etapie przeprowadzono analiz powiza poszczeglnych rodzajw
aktywnoci ruchowej podejmowanej przez badanych w dni zwyke i weekendowe z badanymi czynnikami temperamentalnymi, motywacyjnymi, potrzebami
146
psychologicznymi oraz poczuciem jakoci ycia. W ostatnim etapie opisano

zrnicowanie struktury korelacji badanych zmiennych (waciwoci temperamentalnych, motywacyjnych i potrzeb psychologicznych oraz wymiarw poczucia jakoci ycia) w zalenoci od poziomu podejmowanej aktywnoci fizycznej.
Etap I. Poziom aktywnoci fizycznej a rda motywacji do uprawiania sportu
Przeprowadzona analiza wykazaa wzrost poziomu motywacji wewntrznej i zewntrznej do aktywnoci fizycznej w zalenoci od zwikszania si poziomu (czstoci uczestnictwa) podejmowanej aktywnoci fizycznej. Jednoczenie
zauwaono wspwystpujc tendencj malejc w zakresie poziomu amotywacji. Im wyszy by poziom aktywnoci fizycznej badanych, tym wyszy poziom zarwno motywacji wewntrznej, jak i zewntrznej w przeciwiestwie do
amotywacji. Mona powiedzie, e szczeglne znaczenie w budowaniu motywacji do aktywnoci fizycznej miay wewntrzne rda motywacji (najwiksza
wielko efektu w analizie wynikw). Mona zatem stwierdzi, a potwierdza to
analiza badanych czynnikw w obrbie grup, e niepodejmowanie aktywnoci
fizycznej nie wizao si wycznie z niskim poziomem amotywacji, ale niskim
poziomem wszystkich badanych rde motywacji. Osoby bardzo aktywne fizycznie budoway swoj motywacj na motywacji wewntrznej i zewntrznej,
ktra jest istotniejsza ni amotywacja. Struktura motywacji do aktywnoci fizycznej jest wic duo bardziej skomplikowana ni prosty wymiar chci lub
niechci do aktywnoci fizycznej. Z uzyskanych bada moemy wysun wniosek, e przy zblionym poziomie niechci do podejmowania aktywnoci fizycznej mona budowa motywacj przede wszystkim na motywach wewntrznych,
a nastpnie zewntrznych. W kontekcie teorii samodeterminacji struktura motywacji osb najbardziej aktywnych osigna bardzo korzystne wymiary.
Mona sdzi, ze osoby te cechuje dua satysfakcja pynca z bycia aktywnym,
z dominacj poszukiwania wiedzy, doskonalenia i stymulacji wasnego rozwoju.
Etap II. Bazowe potrzeby psychologiczne a poziom aktywnoci fizycznej

W toku prowadzonych bada poszukiwano zwizkw midzy oglnymi
potrzebami psychologicznymi, takimi jak autonomia, kompetencja i powizanie, rozpatrywanymi jako globalne potrzeby yciowe (niezwizane z aktywnoci ruchow), a intensywnoci podejmowanej przez badanych aktywnoci
fizycznej. Wykazano, e stopie zaspokojenia potrzeby kompetencji w najwikszym stopniu by zwizany z poziomem podejmowanej aktywnoci fizycznej.
Mona przypuszcza, e osoby bardziej aktywne fizycznie miay poczucie wyszych oglnych kompetencji. Uwzgldniajc zaoenia teorii samodeterminacji,
oglne due nasycenie w zakresie wszystkich potrzeb psychologicznych sprzyjao odczuwaniu wikszej satysfakcji w yciu i byo podstaw do wiadomego
rozwoju czowieka. Mona wnioskowa (co wykazaa analiza), e osoby najbardziej aktywne uzyskay wysoki i zbliony poziom zaspokojenia trzech omawianych potrzeb, co jest jednym z istotnych warunkw rozwoju osobistego
i spenienia w yciu. Dopeniajcego si wzajemnie trjczonowego ukadu
potrzeb nie uzyskay osoby mao aktywne, ktre przejawiay znacznie niszy
stopie zaspokojenia potrzeby kompetencji w porwnaniu z autonomi i powizaniem.
Etap III. Temperament, potrzeby, motywacja oraz poczucie jakoci
ycia jako korelaty rnych rodzajw aktywnoci fizycznej podejmowanej w dni zwyke i weekendowe
Jak wspomniano w czci teoretycznej, wyrniono rne rodzaje aktywnoci fizycznej z uwzgldnieniem jej aspektu energetycznego. Wyrniono
aktywno energiczn, przecitn, lekk, siedzc oraz lec. Najwicej powiza odnotowano w przypadku aktywnoci energicznej, zarwno w jej
aspekcie codziennym jak i weekendowym. Odnotowano jednak interesujce
rnice w strukturze tych zwizkw. Motywacja wewntrzna, rozumiana jako
rado z podejmowanej aktywnoci, bya w sposb istotny zwizana z energiczn aktywnoci codzienn. Motywacja zewntrzna wyznaczana przez zewntrzne standardy towarzyszya natomiast aktywnoci energicznej bez wzgldu na dzie tygodnia. Osoby uprawiajce sport na co dzie (czyli bardziej systematycznie) odczuwali dziki motywom wewntrznym wiksz przyjemno.
Wniosek ten moe potwierdza fakt, e energiczna aktywno podejmowana
148
w dni weekendowe okazaa si by ujemnym korelatem poczucia jakoci ycia.

Rwnie za bardziej przymusowym charakterem energicznej aktywnoci
podejmowanej w dni weekendowe (w odrnieniu od aktywnoci codziennej)
moe przemawia jej ujemny zwizek ze stopniem zaspokojenia potrzeby autonomii. Co ciekawe, rwnie w przypadku siedzcej aktywnoci codziennej odnotowano jej ujemne zwizki z poczuciem jakoci ycia oraz stopniem zaspokojenia potrzeby autonomii. Reasumujc, aktywno weekendowa moe by podejmowana bardziej ze wzgldu na zewntrzne standardy ni dla czystej przyjemnoci, jako dobrowolny wybr. Z kolei czsta aktywno siedzca moe by
zwizana z nisz satysfakcj, a take niszym poczuciem autonomii dowiadczanej w toku ycia.
Spord badanych czynnikw temperamentalnych waciwoci o najwikszym znaczeniu dla rodzaju podejmowanej aktywnoci fizycznej okazaa
si aktywno temperamentalna, a wic biologicznie zdeterminowana. Osoby
o wyszym poziomie tej cechy w wikszym stopniu podejmoway energiczn
aktywno fizyczn, natomiast osoby o niszym jej poziomie czciej przejawiay aktywno siedzc i lec. Mona wic wnioskowa, e istotnym wyznacznikiem podejmowanej aktywnoci fizycznej s take biologiczne waciwoci temperamentne. Analizujc indywidualn aktywno w kontekcie trybu
lub jakoci ycia, naleaoby wzi pod uwag nie tylko rodzaj podejmowanego
wysiku, motywy do jej podejmowania, ale take jej zrnicowanie w cigu
tygodnia.
Etap IV. Zrnicowanie struktury powiza w zakresie badanych
czynnikw psychologicznych w zalenoci od poziomu aktywnoci fizycznej
Korzystajc z uzyskanych danych, ustalono trzy poziomy aktywnoci fizycznej: A, B, C. Analiza porwnawcza struktur korelacji w zakresie kadego
z nich wykazaa zaskakujco wiele istotnych statystycznie, stosunkowo silnych
zwizkw. Najwiksz liczb zwizkw midzy czynnikami temperamentalnymi, motywacyjnymi i poczuciem jakoci ycia odnotowano dla poziomu C,
dotyczcego osb najczciej podejmujcych aktywno fizyczn (przynajmniej
kilka razy w tygodniu). Oglne poczucie jakoci ycia okazao si tutaj najczciej wiza z innymi badanymi zmiennymi. W grupie tej wszystkie badane potrzeby psychologiczne okazay si by z nim zwizane dodatnio, co potwierdza
przedstawione oglne zaoenia teorii samodeterminacji [Ryan, Deci, 1995,

2000]. Ponadto motywacja wewntrzna okazaa si istotnym korelatem badanych skadowych jakoci ycia u osb aktywnych fizycznie, podczas gdy
u osb o rednim poziomie aktywnoci ruchowej wizaa si jedynie z oglnym
poczuciem jakoci ycia, a u osb nieaktywnych lub bardzo mao aktywnych
(grupa A) nie wizaa si z adn badan zmienn.
Warto podkreli, e niezalenie od poziomu podejmowanej aktywnoci
fizycznej badane waciwoci temperamentalne (niezadowolenie, strach, zo,
aktywno, towarzysko) byy istotnym elementem struktury korelacji. Nasuwa si wic wniosek, e psychologiczne rnice indywidualne pod wzgldem
temperamentu maj znaczenie dla poczucia jakoci ycia oraz stopnia zaspokojenia potrzeb stosunkowo niezalenie od czstoci podejmowania aktywnoci
fizycznej.
Literatura
Ainsworth B.E., Haskell W.L., Whitt M.C., Compendium of Physical Activities:
An Update of Activity Codes and MET Intensities, Medicine and Science
in Sports and Exercise 2002, No. 32.
Alexandris K., Carroll B., An Analysis of Leisure Constraints Based on Different Recreational Sport Participation Levels: Results from a Study in Greece, Leisure
Sciences 1997, No. 19.
Alexandris K., Tsorbatzoudis Ch., Grouios G., Perceived Constraints on Recreational
Sport Participation: Investigating their Relationship with Intrinsic Motivation,
Extrinsic Motivation and Amotivatio, Journal of Leisure Research 2002, No. 34 (3).
ANC, Association for Network Care, http://www.associationfornetworkcare.com, 2011.
Baard P.P., Intrinsic Need Satisfaction in Organizations: A Motivational Basis of Success in For-profit and Not-for-profit Settings, w: Handbook of Self-Determination
Research, red. E.L. Deci, R.M. Ryan, Rochester, University of Rochester Press,
New York 2002.
Blanks R.H., Schuster T.L., Dobson M., Retrospective Assessment of Network Care
Using a Survey of Self-Related Health, Wellness And Quality of Life, Journal for
Vertebral Subluxation Research 1997, No. 1 (4).
Briere N.M., Vallerand R.J., Blais M.R., Pelletier L.G., Developpement et validation
dune mesure de motivation intrinsfeque et extrinseque et damotivation en contexte sportif: LEchelle de Motivation vis-a-vis les Sports (EMS) [Development
150
and Validation of a Measure of Intrinsic, Extrinsic, and Amotivation in sports:

The Sport Motivation Scale (SMS)], International Journal of Sport Psychology
1995, No. 26 (4).
Brzeziski J., Metodologia bada psychologicznych, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 1997.
Buss A.H., Plomin R., Temperament: Early Developing Personality Traits, Hillsdale,
Erlbaum 1984.
Canadas Physical Activity Guide for Healthy Active Learning, Canadian Society
of Exercise Physiology, Health Canada 1998.
Casperson C.J., Physical Activity and Physical Fitness: Definitions and Distinctions for
Health-related Research, Public Health Report 1985, No. 2.
Deci E.L., Ryan R.M., The What and Why of Goal Pursuits: Human Needs and
the Self-determination of Behavior, Psychological Inquiry 2000, No. 11.
Deci E.L., Ryan R.M., Intrinsic and Extrinsic Motivations: Classic Definitions and New
Directions, Contemporary Educational Psychology 2000, No. 25.
De Pero R., Amici S., Benvenuti C., Minganti C., Capranica L., Pesce C., Motivation
for Sport Participation in Older Italian Athlets: the Role of Age, Gender and
Competition Level, Sport Sciences for Health 2009, No. 5.
Doganis G., Development of a Greek Version of the Sport Motivation Scale, Perceptual
and Motor Skills 2000, No. 90.
Doliska-Zygmunt G., Teoretyczne podstawy refleksji o zdrowiu, w: Podstawy psychologii zdrowia, red. G. Doliska-Zygmunt, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego, Wrocaw 2001.
Eliasz A., Rola interakcji temperamentu i rodowiska w rozwoju czowieka, w: Temperament a rozwj modziey, red. A. Eliasz, M. Marsza-Winiewska, Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN, Warszawa 1992.
Grabowski H., Teoria fizycznej edukacji, WSiP, Warszawa 1997.
Henszen-Niejodek I., Psychologia zdrowia jako dziedzina bada i zastosowa praktycznych, w: Psychologia zdrowia, red. I. Henszen-Niejodek, H. Sk, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.
Institute of Medicine of the National Academy Dietary reference intakes for energy,
carbohydrate, fiber, fat, fatty acids, cholesterol, protein and amino acids.
http:/www.iom.edu., 2002.
Murray H., Explorations in Personality, Oxford University Press, New York 1938.
Oniszczenko W., Kwestionariusz temperament EAS A.H. Bussa i R. Plomina, Adaptacja polska, PTP, Warszawa 1997.
Osiski W., Motoryczno czowieka jej struktura, zmienno i uwarunkowania, Monografie nr 310, AWF, Pozna 1993.

Paffenbarger R.S., Blair S.N., Lee I.M., Hyde R.T., Measurement of Physical Activity
to Assess Health Effects in Free-living Populations, Medicina and Sciences
in Sport and Exercise 1993, No. 25.
Patrick H., Knee C.R., Canevello A., Lonsbary C., The Role of Need Fulfillment
in Relationship Functioning and Well-being: A Self-determination Theory Perspective, Journal of Personality and Social Psychology 2007, No. 92.
Pelletier L.G., Tuson K.M., Fortier M.S., Vallerand R.J., Briere N.M., Blais M.R., Toward a New Measure of Intrinsic Motivation, Ex Motivation and Amotivation
in Sports, Journal of Sport and Exercise Psychology 1995, No. 1 (1).
Ryan M.R., Psychological Needs and the Facilitation of Integrative Processes, Journal
of Personality 1995, No. 63 (3).
Ryan R.M., Deci E.L., Self-determination Theory and the Facilitation of Intrinsic Motivation, Social Development, and Well-Being, American Psychologist 2000, No. 55.
Ryan R.M., La Guardia J.G., What is Being Optimized Over Development? A Selfdetermination Theory Perspective on Basic Psychological Needs Across the Life
Span, w: Psychology and the Aging Revolution, red. S. Qualls, N. Abeles, APA
Books, Washington, DC 2000.
Sheldon K.M., Bettencourt B.A., Psychological Need-satisfaction and Subjective Wellbeing Within Social Groups, British Journal of Social Psychology 2002, No. 41.
Stanisz A., Przystpny kurs statystyki z zastosowaniem Statistica PL na przykadach
z medycyny. Modele liniowe i nieliniowe, Wydawnictwo StatSoft, Krakw 2007.
Stasioek D., Jegier A., Wybrane kwestionariusze stosowane do oceny aktywnoci
ruchowej w rnych grupach wiekowych, Medicina Sportiva 2003, nr 7 (1).
wiatowa Deklaracja Zdrowia, http://www.parpa.pl/?sub=7&check=0, 2.07.2007.
Strelau J., Temperament jako regulator zachowania, GWP, Gdask 2006.
Strelau J., Plomin R., A Tale of Two Theories of Temperament, w: Modern Personality
Psychology, red. G.V. Caprara, G.L. Van Heck, Harvester-Wheatsheaf, New York
1992.
Strelau J., Zawadzki B., Psychologia rnic indywidualnych, w: Psychologia. Podrcznik akademicki, t. 1, red. J. Strelau, D. Doliski, GWP, Gdask 2008.
Tomczak M., Walczak M., Wybrane aspekty aktywnoci fizycznej studentw turystyki
i rekreacji oraz ich rodzicw w kontekcie zachowa zdrowotnych, w: rodowisko
spoeczno-przyrodnicze a aktywno fizyczna czowieka, red. A. Kaiser, M. Sokoowski, WWSTiZ, Pozna 2010.
Vallerand R.J., Toward a Hierarchical Model of Intrinsic and Extrinsic Motivation,
Advances in Experimental Social Psychology1997, No. 29.
Vallerand R.J., Losier G.F., An Integrative Analysis of Intrinsic and Extrinsic Motivation in Sport, Journal of Applied Sport Psychology 1999, No. 11.
152
Vlachopoulos S.P., Michailidou S., Development and Initial Validation of a Measure

of Autonomy, Competence, and Relatedness in Exercise: The Basic Psychological
Needs in Exercise Scale. Measurement in Physical Education and Exercise
Science 2006, No. 103.
Walczak M., Motywacja i jej znaczenie w sporcie; polska adaptacja metod badania
motywacji osigni. Kwestionariusz orientacji celowej w sporcie (TEOSQ) oraz
skala motywacji w sporcie (SMS), niepublikowany manuskrypt, Pozna 2010.
Woynarowska B., Czynniki warunkujce zdrowie i dbao o zdrowie, w: Edukacja
Zdrowotna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
THE STRUCTURE OF PSYCHOLOGICAL CONDITIONS

WITHIN DIFFERENT AREAS OF PHYSICAL ACTIVITY
IN THE SELFDETERMINATION THEORY CONTEXT
Summary
Well-being and high quality of life is considered as the most important issue
in different areas of humans life and undertaken activity context. Within this activity
(also physical one) people should conform its kind or level in order to individual genetic features (like temperamental distress, fear, anger, activity and sociability) but also
with consideration of psychological needs (autonomy, competence, relatedness) or
motivation to practice their sport (intrinsic motivation, extrinsic motivation, amotivation). The procedure of seeking and analyzing the relationships between factors above
mentioned was conducted in the background of the Selfdetermination Theory which
assumes that effective fulfilling of basic psychological needs is fundamental for humans development and well-being. In our work different kinds and levels of physical
activity are understood as stimulating environment. The obtained data affirmed the
hypothesis about the meaning of particular psychological factors in researched area.

NR 689
2011
Monika Sawek
Uniwersytet dzki
Renata leboda
JOGA I JEJ WARTOCI

W KSZTATOWANIU ZDROWEGO STYLU YCIA
Wstp
Pojcie jako ycia jest stosunkowo trudne do zdefiniowana. Jest to
szczeglne okrelenie, mocno zindywidualizowane i zalene od wielu czynnikw, ktre kady czowiek preferuje w swoim yciu. Sam termin jest szeroko
krytykowany, gdy trudno jest zmierzy jako ycia osb dorosych lub starszych [Bergland, Narum, 2007]. Oglnie mona stwierdzi, e jako ycia
odnosi si do oceny ycia na podstawie szczeglnego systemu wartoci, jakie
przyja za punkt odniesienia kada osoba. Z bada rnych autorw wynika, e
do oceny i definiowania jakoci ycia najczciej uywane s takie kategorie,
jak rodzina, ycie domowe, zwizki i stosunki midzyludzkie, szczcie i zdrowie [Bognar i wsp., 2010], przy czym dwa ostatnie czynniki szczcie i zdrowie nadal nie zostay jednoznacznie zdefiniowane. Jak konkluduj E. Dallimore i A. Mickel [2006], definicje jakoci ycia zawieraj kwestie i sprawy
wypywajce z bardzo indywidualnej percepcji oglnej jakoci ycia. Skadaj
si na ni midzy innymi wanie sam styl ycia, zwizki z innymi, wartoci
osobiste, podejmowana aktywno [Bergland, Narum, 2007]. Wartoci i system
wartoci to z kolei wewntrzne przewiadczenia i zalety (cnoty), ktre przeja-
154
Monika Sawek, Renata leboda
wiaj si w naszych codziennych dziaaniach, w trakcie dokonywania osobistych wyborw. Tworz te podstawowy system zasad uwarunkowanych kulturowo, ktre znajduj odbicie w funkcjonowaniu spoecznym [Bognar i wsp.,
2010]. Mog te by celem de ludzkich w rozumieniu indywidualnym. Najczciej wymienianymi wartociami s pokj, pikno, rwno, przyja, wolno, szczcie, ambicja, odwaga, uczciwo, niezaleno, a nawet posuszestwo [Koreach, 1973]. S. Fiske [2004] twierdzi, e struktura wartoci ludzkich
wynika z ich potrzeb biologicznych, rodzaju zwizkw midzyludzkich i spoecznego dobrostanu. Poczucie bezpieczestwa, wewntrzna sia, hedonizm,
samostymulacja, potrzeba posiadania dbr, tradycja i konformizm to najbardziej
uniwersalne wartoci, ktrymi czowiek kieruje si w yciu. Jako ycia obejmuje styl ycia, w ktrym dominuj takie determinanty, jak satysfakcja i rwnowaga psychofizyczna, zdrowie i dobrostan, posiadanie zasobw finansowych
i czasu oraz aktywno: praca, dziaanie na rzecz innych, rekreacja. Wane jest
przy tym to, jak konkretna jednostka traktuje indywidualny system wartoci
w swoim yciu. Dotyczy to take wartoci psychosomatycznych [Bognar i wsp.,
2010].
Zdrowie jest rwnie trudne do zdefiniowania jak jako ycia. Mona jednak przyj, e zdrowie ma duy udzia (na zasadzie sprzenia) w fizycznej
aktywnoci. Moe te szczeglnie wpywa na chroniczne problemy zdrowotne
w pniejszym yciu. Z jednej strony jest barier aktywnoci fizycznej, z drugiej za przyczynia si do niej, na zasadzie chci uwolnienia od dolegliwoci.
Czas wolny i jego waciwe zagospodarowanie odgrywaj coraz wiksz
rol w obliczu tempa ycia wspczesnego spoeczestwa. Wane staje si wykorzystanie czasu wolnego jako sposobu radzenia sobie ze stresem, a wic jako
rodka terapeutycznego stosowanego w budowaniu zdrowia, dobrostanu i rwnowagi midzy prac a wypoczynkiem [Trenberth, 2005]. Mimo cigego podkrelania wagi podejmowania regularnej aktywnoci fizycznej dla osignicia
i utrzymania zdrowia, niezalenego ycia, nie ma pewnoci, jakiego typu
aktywno fizyczna bdzie najbardziej przydatna osobom w rnym wieku.
Wraz z wiekiem, kiedy ubywa si i gibkoci, obnia si aktywno dnia codziennego, wana dla utrzymania zdrowia w ogle [Cohen-Mansfield, 2004]
i jakoci ycia [McAuley, 2000].
Jedn z form aktywnoci fizycznej coraz czciej podejmowan w krajach
Zachodu jest hatha-joga. Jest to jedna ze cieek jogi, w ktrej uwaga skupia si
wok fizycznego aspektu istnienia czowieka, pozostajc jednoczenie w cis-
Joga i jej wartoci w ksztatowaniu zdrowego stylu ycia
155
ym zwizku z jego wymiarem psychicznym i duchowym. Wrd badanych

Amerykanw 45% uwaa, e moe ona uzupenia leczenie przez konwencjonaln medycyn. Badania D. Macy [2008] wskazuj, e blisko 7% dorosych
Amerykanw (wrd tej grupy prawie 20% to osoby powyej 55. roku ycia)
podejmuje t form aktywnoci fizycznej.
Praktyka hatha-jogi opiera si na kombinacji pozycji odnoszcych si do
siy, gibkoci, rwnowagi i koordynacji systemu umys ciao oddech, co
odrnia j od wielu systemw gimnastycznych [Roland, Jakobi, Johnes, 2011].
Hatha-joga wymaga wysiku utrzymania okrelonych pozycji, kontrolowania
ciaa oraz oddechu w staym rytmie. Fizyczny aspekt moe sta si alternatywn
form aktywnoci fizycznej wspczesnego spoeczestwa chociaby ze wzgldu na swj udokumentowany naukowo wpyw na sprawno fizyczn i funkcjonaln ludzi w rnym wieku. Wikszo bada naukowych koncentruje si
na medycznych aspektach wpywu praktyki jogi na organizm czowieka w zakresie ukadu ruchu, chronicznego blu, funkcjonowania systemu kreniowo-oddechowego, chorb przewlekych, takich jak nadcinienie, cukrzyca, nadwaga i otyo, choroby nowotworowe [Roland, Jakobi, Johnes, 20011]. Joga jest
postrzegana jako holistyczna metoda radzenia sobie ze stresem, a zarazem wywoujca wiele pozytywnych reakcji fizjologicznych [Elavsky, McAuley, 2007;
Groessl i wsp., 2008; Atkinson, Permuth-Levine, 2009]. Brakuje jednak opracowa na temat umiejscowienia wartoci wypywajcych z podejmowania tej
formy aktywnoci fizycznej na caociowy system wyznawanych wartoci czowieka. Z perspektywy spoeczno-psychologicznej ten aspekt wydaje si bardzo
istotny, poniewa warunkuje systematyczne podejmowanie aktywnoci celem
dbaoci o zdrowie, zarwno jako profilaktyka zdrowia, jak i terapia w chorobie.
Z jednej strony wartoci oglne, takie jak wyksztacenie, status zawodowy
i ekonomiczny oraz stan zdrowia, s istotne dla kadego czonka spoeczestwa,
i jako takie wskazuj na oglny poziom zadowolenia z ycia. Z drugiej natomiast, wartoci wizane z konkretn form aktywnoci fizycznej nie s bezporednio powizane z wartociami oglnymi. Z literatury popularno-naukowej
dostpnej na rynku wydawniczym, a dotyczcej hatha-jogi wynika, e najczciej wskazywanymi wartociami s np.: lepsza sprawno fizyczna, poprawa
samopoczucia psychicznego, lepsza koncentracja, pogbiony i spokojny oddech, ktre w efekcie dugotrwaej praktyki wicze jogi maj skutkowa dobrym zdrowiem. W przegldzie pimiennictwa nie znaleziono jednak konkretnych bada naukowych, ktre potwierdzayby wskazywane w literaturze
156
przedmiotu wartoci, w dodatku w powizaniu z wartociami oglnymi, uznawanymi spoecznie jako sprzyjajce zdrowiu i warunkujcymi styl ycia ukierunkowany na zdrowie. Prezentowane w pracy rezultaty bada wasnych zdaj
si potwierdza konieczno poszukiwania gbszych zwizkw midzy oglnie
uznawanymi wartociami a wartociami wynikajcymi z uprawiania rnych
form aktywnoci fizycznej ukierunkowanej na zdrowie, a tak jest wanie praktyka hatha-jogi.
1. Cel pracy, materia i metody

Celem artykuu jest omwienie wartoci przypisywanych uprawianiu hatha-jogi na tle oglnych wartoci oglnoludzkich przez osoby podejmujce ten
rodzaj aktywnoci fizycznej w czasie wolnym.
W badaniach wzio udzia 30 kobiet, uprawiajcych hatha-jog w trzech
rnych szkoach jogi mieszczcych si w Poznaniu. Dobr osb badanych by
losowy. Udzia w badaniu by cakowicie dobrowolny i zgodnie z zasadami
bada t technik anonimowy. Arkusze ankiet przesano nauczycielom wybranych szk jogi, w ktrych prowadzcy zajcia rozdali je losowo uczestniczkom zaj (tabela 1).
Badania miay charakter pilotaowy i eksploracyjny. Wykorzystano
w nich metod sondau diagnostycznego, technik ankiety. W ankiecie zawarto
cznie 20 pyta zamknitych i potwartych zwizanych z udziaem badanych
w zajciach hatha-jogi. W analizie wzito pod uwag rezultaty bezporednio
zwizane z tematem artykuu. Do charakterystyki badanej grupy kobiet wykorzystano dane odnoszce si do okrelenia wieku, wyksztacenia, liczby godzin
pracy, statusu ekonomicznego oraz stau w hatha-jodze i czasu przeznaczonego
na aktywno fizyczn w czasie wolnym inn ni hatha-joga (zmienne niezalene). Poszczeglne charakterystyki uszeregowano wedug kategorii (tabela 1).
Wiek badanych ujto w szeciu kategoriach obejmujcych dekady. Wyksztacenie badanych kobiet okrelono wedug standardowych poziomw wyksztacenia
oraz rozszerzono o wyksztacenie z uwzgldnieniem stopnia lub tytuu naukowego. Jako kryterium statusu ekonomicznego przyjto cztery kategorie wysokoci zarobkw na osob w rodzinie miesicznie. W analizie uzyskanych rezultatw bada ankietowych za istotny uznano take sta podejmowania praktyki
hatha-jogi, ktry ujto w szeciu kategoriach (tabela 1).
157
Tabela 1
Wybrane charakterystyki badanej grupy kobiet uprawiajcych hatha-jog (n = 30; %)
Zmienna
Wiek
Wyksztacenie
Liczba godzin pracy
na dob
Status ekonomiczny
(osoby
na miesic
Sta w hatha-jodze
Tygodniowy
czas aktywnoci fizycznej innej ni
hatha-joga
Kategoria
poniej
20 lat
0,0%
podstawowe
0,0%
niepracujcy i mniej
ni 4h
16,7%
poniej
500 z
3,3%
poniej
12 miesicy
26,7%
brak dodatkowej aktywnoci fizycznej
30,0%
13,3%
zawodowe
3039
lat
16,6%
rednie
3,3%
46 h
30,0%
78 h
26,7%
wysze
licencjackie
40,0%
810 h
6,6%
500800 z
40,0%
800
1000 z
30,0%
powyej
1000 z
20,0%
1,01,9
roku
10,0%
do 30 min
13,3%
2,02,9
roku
20,0%
3060
min
63,4%
3,04,9 roku
20,0%
60120 min
16,6%
120240
min
33,3%
powyej
240 min
6,7%
20,0%
20,0%
16,6%
6,7%
2029 lat
60 i wicej
lat
16,7%
stopie/tytu
naukowy
3,3%
wicej
ni 12 h
4049 lat
5059 lat
26,7%
wysze
magisterskie
23,4%
1012 h
6,7%
0,0%
5,07,9 roku
powyej 8 lat
Badane poproszono o okrelenie jakociowe (z wykorzystaniem skali porzdkowej od 1 warto najmniej wana, do 5 najwaniejsza) wartoci przypisywanych hatha-jodze oraz wartoci oglnych (zmienne zalene). Dla okrelenia korelacji midzy charakterystykami badanej grupy okrelonymi w tabeli 1
oraz ustalenia relacji midzy wartociami przypisywanymi hatha-jodze i wartociami oglnymi zastosowano korelacj rang Spearmana (R). Za miarodajny
wspczynnik korelacji przyjto warto p 0,05.
2. Wyniki
W badaniu ankietowym starano si uzyska odpowied na pytanie, ktre
z wymienionych w ankiecie wartoci przypisywanych hatha-jodze maj najsilniejszy zwizek z ujtymi w artykule zmiennymi niezalenymi: wiekiem, wy-
158
ksztaceniem, liczb godzin powiconych pracy zawodowej, statusem ekonomicznym, czasem tygodniowej aktywnoci fizycznej oraz staem w praktyce
hatha-jogi. W tabeli 2 przedstawiono tylko wybrane, najbardziej wartociowe
rezultaty bada pilotaowych.
Nie stwierdzono korelacji midzy wiekiem i statusem ekonomicznym
a wskazanymi przez respondentki wartociami hatha-jogi. Interesujc korelacj
jest wskazanie, e im wicej godzin badane respondentki przeznaczaj na prac
zawodow, tym powaniej traktuj swj udzia w zajciach hatha-jogi. Mona
to wyjani w uwaniejszym podejciu do pracy nad uzyskaniem maksymalnego efektu relaksacyjnego, ale bez traktowania zaj jako zwykej rozrywki.
Korelacja midzy staem uprawiania hatha-jogi a wiksz tolerancj zachowa
innych osb potwierdza pozytywny wpyw tego typu zaj na funkcjonowanie
w spoeczestwie, ktr mona upatrywa w wikszej akceptacji innych, co jest
jednym z zaoe jogi. Na uwag zasuguje rwnie wiksze zadowolenie z ycia przez osoby z duszym staem uprawiania hatha-jogi, cho rezultat korelacji nie jest istotny statystycznie (p = 0,07).
Tabela 2
Korelacja rang Spearmana midzy zmiennymi niezalenymi
a wartociami przypisywanymi hatha-jodze (p 0,05)
Zmienna
niezalena
Wiek
Wyksztacenie
Liczba godzin
pracy na dob
Status ekonomiczny
(osoby na miesic)
Sta w hatha-jodze
Tygodniowy
czas aktywnoci
fizycznej innej
ni hatha-joga
N waR
t(N2)
nych
nie stwierdzono korelacji z adn ze zmiennych wartoci
dystans do wielu problemw
29
0,41
2,33
Zmienna zalena
dobra zabawa
27
0,42
2,34
0,03
0,03

wiksza tolerancja
zachowa innych
osb
wiksze zadowolenie
z ycia
30
0,41
2,43
0,02
30
0,33
1,88
0,07
159
Oglne wartoci wskazywane przez respondentki skorelowano ze zoonymi zmiennymi niezalenymi. Podobnie jak w przypadku wartoci przypisywanych hatha-jodze do analizy wybrano tylko te wartoci oglne, ktre okazay
si najbardziej wartociowymi rezultatami na zaoonym poziomie istotnoci
statystycznej korelacji rang Spearmana, p 0,05 (tabela 3).
Tabela 3
Korelacja rang Spearmana midzy zmiennymi niezalenymi
a wartociami oglnymi (p 0,05; p 0,01)
Zmienna
niezalena
Wiek
Wyksztacenie
Liczba godzin
pracy na dob
Status ekonomiczny
(osoby
na miesic)
Sta w hatha-jodze
Tygodniowy
czas aktywnoci
fizycznej innej
ni hatha-joga
Zmienna zalena
poczucie bezpieczestwa
poczucie spenienia
przyja
wewntrzny
spokj
zadowolenie
z ycia
wyksztacenie
zdrowie osobiste
N wanych
t(N2)
30
0,45
2,56
0,016
30
30
0,47
0,35
2,83
1,97
0,008
0,058
30
0,37
2,12
0,043
30
29
0,33
0,34
1,86
1,86
0,072
0,074
30
30
0,35
0,33
1,99
1,88
0,056
0,071

zdrowie osobiste
poczucie spenienia
przyja
szacunek innych
osb
mio bliskich
osb
30
0,39
2,23
0,034
30
0,39
2,24
0,033
30
30
0,54
0,39
3,43
2,24
0,002
0,033
30
0,44
2,56
0,016
30
0,39
2,21
0,035
160
Rezultaty korelacji wieku badanych kobiet z ujtymi w tabeli 3 zmiennymi

zalenymi: poczuciem bezpieczestwa oraz poczuciem spenienia, wykazuj
zwizek istotny statystycznie, jednak o ujemnym znaku korelacji. Nie wydaje
si jednak, by badane kobiety uznay, e im s starsze, tym mniejsz warto
maj dla nich obie zmienne (cho prosta analiza wskazuje na tak zaleno).
W kontekcie zasad i filozofii jogi ta zaleno ukazuje si w nieco innym wietle. Zdaniem autorek opracowania, im kobiety starsze, tym bardziej maj ustabilizowane zarwno poczucie bezpieczestwa, jak i spenienia. Wniosek ten nasuwa si take w kontekcie rezultatu korelacji stau badanych uprawiajcych
hatha-jog z obiema zmiennymi zalenymi, ktrych znak korelacji take by
ujemny. Osoby praktykujce hatha-jog czsto w niezalenych dyskusjach
twierdziy, e daje im ona poczucie zadowolenia i wiksz harmoni yciow.
To za powoduje, e takie wartoci oglne, jak poczucie bezpieczestwa i spenienia, nie s ju postrzegane jako priorytetowe. Podobnie, ujemnie koreluj ze
staem w hatha-jodze takie wartoci, jak przyja, szacunek innych oraz mio
bliskich osb. Sytuacj t mona wyjani podobnie jak poprzedni. Wraz
z duszym staem uprawiania jogi oraz wiekiem badanych osb przyjanie s
bardziej ugruntowane, wiele osb ma relatywnie ugruntowane zwizki interpersonalne, zarwno w rodzinie, jak i w spoeczestwie. Co ciekawe, rwnie korelacja statusu ekonomicznego badanych ze zdrowiem wykazuje ujemn korelacj. By moe, im wyszy status materialny, tym codzienne dbanie o zdrowie
jest na wyszym poziomie.
Korelacj rang Spearmana wykorzystano take do okrelenia zalenoci
midzy wartociami przypisywanymi hatha-jodze (17 zmiennych) a wartociami oglnymi (19 zmiennych). W wyniku analizy statystycznej uzyskano bardzo
liczne korelacje na poziomie istotnoci p 0,05. W zwizku z tym postanowiono poda tylko te korelacje midzy analizowanymi wartociami, ktre wykazuj
najsilniejsze zwizki na poziomie p 0,01 (tabela 4).
Siedem wartoci przypisywanych praktyce hatha-jogi wykazuje korelacj
istotn statystycznie, na poziomie p 0,01 z wartociami oglnymi. Wszystkie
wymienione w tabeli 4 wartoci korelacji rang Spearmana maj wartoci dodatnie, a uzyskane zwizki midzy zmiennymi wydaj si by logiczn konsekwencj podejmowanych dziaa i rezultatw praktyki hatha-jogi. Lepsza
sprawno fizyczna, postrzegana przez respondentki, rzutuje na moliwoci
zarobkowania pienidzy, co jest uznawane za sukces finansowy. Osoby lepiej
wyksztacone doceniaj popraw (bd utrzymanie) sprawnoci fizycznej dziki
161
hatha-jodze. Najczciej pojawiajcymi si wartociami oglnymi pozostajcymi w cisej zalenoci z wartociami przypisywanymi praktyce hatha-jogi,
ujtymi w tabeli 4, s: zadowolenie z ycia, wewntrzny spokj, wolno osobista, sukces osobisty czy poczucie bezpieczestwa.
Tabela 4
Korelacja rang Spearmana midzy wartociami przypisywanymi hatha-jodze
a wartociami oglnymi ( 0,01)
Warto
hatha-jogi
Lepsza sprawno
fizyczna
Zmniejszenie dolegliwoci fizycznych
Lepsze samopoczucie psychiczne
Dystans do problemw
Utrzymanie stanu
relaksu po zajciach
Lepsza koncentracja
Poprawa pamici
N wanych
29
30
29
29
29
29
29
29
29
30
t(N2)
0,52
0,53
0,70
0,65
0,64
0,6
0,47
0,73
0,50
0,47
3,19
3,27
5,14
4,50
4,32
3,93
2,75
5,47
3,01
2,83
0,003
0,003
0,000
0,000
0,000
0,000
0,010
0,000
0,005
0,008
30
30
29
29
0,47
0,58
0,49
0,57
2,83
3,80
2,97
3,59
0,008
0,001
0,006
0,001
29
29
0,50
0,53
3,02
3,24
0,005
0,003
wolno osobista
30
0,55
3,52
0,001
29
30
30
30
30
0,56
0,47
0,52
0,46
0,50
3,49
2,79
3,21
2,74
2,97
0,002
0,009
0,003
0,010
0,006
Warto oglna
wyksztacenie
sukces finansowy
zadowolenie z ycia
wewntrzny spokj
profesjonalizm
sukces osobisty
sukces zawodowy
praca zawodowa
poczucie wolnoci
praca zawodowa
poczucie wolnoci
zadowolenie z ycia
wewntrzny spokj
sukces osobisty
sukces osobisty
wolno osobista
wewntrzny spokj
wolno osobista
przyja
162
Zakoczenie
Regularna i dostosowana do moliwoci aktywno fizyczna pomaga
utrzyma optymalny poziom zdrowia w kadym wieku. Moe rwnie przyczyni si do zredukowania ju istniejcych problemw, ktre powoduj ryzyko
utraty zdrowia, jak na przykad cukrzyca, nadcinienie, rak jelit. Podejmowanie
fizycznej aktywnoci sprzyja zdrowiu ukadu kostno-wizadowo-stawowego,
pozwala kontrolowa mas ciaa [Johnson, Hodges, Keller, 2006], a ponadto
utrzyma na stosunkowo wysokim poziomie takie parametry motoryczne, jak
rwnowaga, gibko i sia, co przyczynia si do redukcji ryzyka upadkw
w starszym wieku i ich konsekwencji [Johnson, Hodges, Keller, 2006]. W dzisiejszych czasach warto si zastanowi nad rodzajem aktywnoci fizycznej
adresowanej do znacznej czci spoeczestwa [Bognar i wsp., 2010]. Chodzi
bowiem o aktywno, ktra zbyt nie obcia fizycznie organizmu, lecz jej walory zdrowotne s udokumentowane i niepodwaalne. Wydaje si, e tak form
aktywnoci fizycznej moe by hatha-joga. Jest wiele stylw hatha-jogi, ktre
charakteryzuj si rnym tempem pracy z asanami, temperatur rodowiska,
w ktrym odbywaj si zajcia, fizyczn intensywnoci, poziomami trudnoci
i relaksacji. Joga moe by alternatywn form podnoszenia wasnej sprawnoci
i zdrowia bd ich utrzymania do pnego wieku [DiCarlo i wsp., 1995; Roland, Jakobi, Jones, 2011]. Odnotowuje si stosunkowo wysok skuteczno
wicze hatha-jogi w leczeniu depresji, lkw [Berger, 1992; Singh, Clements,
1997; Groessl i wsp., 2008], a take wpywa na obnienie odczuwania chronicznego stresu [Streeter i wsp., 2007; Schure, Christopher, Christopher, 2008].
Przez wpyw na ukad parasympatyczny joga zwiksza odczucie relaksacji,
a stan ten moe sprzyja obnieniu reakcji blowych w ciele, przeciwdziaa
przewlekemu zmczeniu czy znueniu oraz poprawi jako ycia [Latha,
2003; Michalsen i wsp., 2005; Streeter i wsp., 2007; Groessl i wsp., 2008;
Atkinson, Permuth-Levine, 2009].
Rwnie badania wasne autorek wskazuj, a zarazem potwierdzaj, i hatha-joga wpywa znaczco na obnienie reakcji blowych, lepsze funkcjonowanie psychofizyczne, co przekada si na zwikszone zadowolenie z ycia, poczucie bezpieczestwa czy te dowiadczanie wewntrznego spokoju (rezultaty
korelacji na poziomie p 0,01).
Poziom fizycznej aktywnoci Polakw jest jednym z najniszych w krajach Unii Europejskiej szacuje si, e 310% dorosych Polakw deklaruje jej
163
zadowalajcy poziom [niadek, Zajadacz, 2010]. Prawie 70% badanych Polakw podejmujcych regularn aktywno fizyczn wskazuje na jej relaksacyjny
charakter oraz wzmocnienie zdrowia i podniesienie sprawnoci fizycznej. Okoo 13% podkrela, e aktywno fizyczna jest wanym czynnikiem ich spoecznego funkcjonowania. Niestety, jak twierdz J. niadek i A. Zajadacz [2010], co
czwarty badany dorosy Polak ma absolutn awersj do jakiejkolwiek aktywnoci o charakterze ruchowym. Motywy podejmowania aktywnoci fizycznej
przez dorosych mieszkacw naszego kraju take s rne. Przewaaj motywy hedonistyczne, towarzyskie. Nie bez znaczenia s take motywy zdrowotne,
kondycyjne i zwizane z popraw samopoczucia aspekty aktywnoci fizycznej
[Umiastowska, Sawiska, 2010].
Badania J. Bognara i wsppracownikw [2010] pokazuj, e w kontekcie
wykorzystania czasu wolnego wrd wartoci oglnych najwyej ocenianymi
(w skali 15) s: moliwoci ksztatowania zwizkw midzyludzkich
(4,04 0,98), satysfakcja z przebywania w rnym rodowisku (3,61 1,04),
zrozumienie w yciu (3,23 1,1), zadowolenie ze zdrowia osobistego
(3,17 0,93), a nawet moliwo posiadania czasu wolnego (2,97 0,85). Kiedy przychodzi jednak do nadania rangi formom aktywnoci i uporzdkowaniu
ich wedug wanoci przez osoby dorose, na pierwszym miejscu znajduje si
rodzina, na drugim zdrowie, a na ostatnim sport. Rezultaty badania kobiet praktykujcych hatha-jog wskazuj jednoznacznie na wysoki poziom zadowolenia
z ycia, dowiadczanie wewntrznego spokoju oraz poczucia bezpieczestwa
jako rezultatu nabytej kompetencji do dystansowania si od problemw dnia
codziennego (korelacje na poziome p 0,01). Interesujce z punktu widzenia
procesw kognitywnych i wnioskowania naukowego jest wystpowanie korelacji ujemnych pomidzy staem praktyki hatha-jogi a odczuwaniem poczucia
bezpieczestwa, spenieniem czy dowiadczaniem przyjani, szacunku i odczuwaniem mioci bliskich osb (korelacje ujemne na poziomie p 0,01). Jak
wyjaniono wstpnie w analizie wynikw, sytuacji tej upatruje si w nabywaniu
jednej z istotniejszych kompetencji przypisywanej praktyce hatha-jogi, jak jest
wysokie poczucie niezalenoci oraz samowiadomoci istnienia jako wartoci
samej w sobie. Nie znaczy to oczywicie odrzucenia wskazanych wartoci, lecz
tylko, w naszej ocenie, skierowania wikszej uwagi na wartoci filozoficzne czy
duchowe, bdce bezporednim celem jogi. Mona stwierdzi, e korzyci wynikajce z podejmowania praktyki hatha-jogi wpisuj si w kontekst wartoci
oglnych preferowanych przez respondentki, pozostajc z nimi w unikatowym
164
zwizku wyjaniajcym. Wartoci przypisywane hatha-jodze wiadcz o dostrzeganiu jej udziau w jakoci ycia badanych kobiet, stajc si tym samym
staym elementem ich stylu ycia.
Literatura
Atkinson N.L., Permuth-Levine R., Benefits, Barriers and Cues to Action of Yoga Practice: A Focus Group Approach, American Journal of Health Behaviour 2009,
No. 33 (1).
Berger B.G., Owen D., Mood Alteration with Yoga and Swimming: Aerobic Exercise
May Not be Necessary, Perceptual and Motor Skills 1992, Vol. 75.
Bergland A., Narum I., Quality of Life Demands Comprehension and Further Exploration, Journal of Aging Health 2007, Vol. 19.
Bognr J., Gangl J., Konczos C., Fgedi B., Geosits B.K., Agcs A., How are Quality
of Life and Preferred Values Viewed by Hungarian Adults? Journal of Human
Sport & Exercise 2010, Vol. 5, No. 1.
Cohen-Mansfield J., Marx M.S., Biddison J.R., Guralnik J.M, Socioenvironmental
Exercise Preferences Among Older Adults, Preventative Medicine 2004,
Vol. 38.
Dallimore E., Mickel A., Quality of Life: Obstacles, Advice, and Employer Assistance,
Human Relation 2006, Vol. 59, No. 1.
DiCarlo L.J., Sparling P.B., Hinson B.T., Snow T.K., Rosskopf M.A., Cardiovascular,
Metabolic, and Perceptual Responses to Hatha-Yoga Standing Postures, Medicine, Exercise, Nutrition and Health 1995, Vol. 4.
Elavsky S., McAuley E., Exercise and Self-esteem in Menopausal Women.
A Randomized Controlled Trial Involving Walking and Yoga, The American
Journal of Health Promotion 2007, Vol. 22, No. 2.
Fiske S., Social Beings. Core Motives in Social Psychology, Wiley & Sons Inc. 2004.
Groessl E.J., Weingart K.R., Aschbacher K., Pada L., Baxis S., Yoga for Veterans with
Chronic Low-Back Pain, The Journal of Alternative and Complementary Medicine 2008, Vol. 11, No. 9.
Johnson N.L., Hodges J.S., Keller M.J., Get Moving and Keep Moving: Motivating
Older Adults for Participation in Leisure Time Physical Activity, Activities,
Adaptation & Aging 2006, Vol. 31, No. 2.
Latha M.U., Nature of Work and Fatigue: Role of Yoga Training, Journal of Indian
Psychology 2003, Vol. 21, No. 1.
Macy D., Yoga in America, Yoga Journal Media Release 26, February 2008.
165
McAuley E., Blissmer B., Marquez D.X., Jerome G.J., Kramer A.F., Katula J., Social
Relations, Physical Activity, and Well-being in Older Adults, Preventative Medicine 2000, Vol. 31.
Michalsen A., Grossman P., Acil A., Langhorst J., Ldtke R., Esch T., Stefano G.B.,
Dobos G.J., Rapid Stress Reduction and Anxiolysis Among Distressed Women as
a Consequence of a Three-month Intensive Yoga Program, Medical Scientific
Monitoring 2005, 11 (12).
Roland K.P., Jakobi J., Jones G.R., Does Yoga Engender Fitness in OlderAdults?
A Critical Review, Journal of Aging and Physical Activity 2011, Vol. 19.
Rokeach M., The Nature of Human Values, Free Press, New York 1973.
Schure M.B., Christopher J., Christopher S., Mind-Body Medicine and the Art of Selfcore: Teaching Mindfulness to Counseling Students through Yoga, Meditation
and Qigong, The Journal of Counseling and Development 2008, Vol. 86.
Singh N.A., Clements K.M., Fiatarone M.A., A Randomized Controlled Trial of Progressive Resistance Training in Depressed Elders, Journal of Gerontology Series A: Biological Sciences and Medical Sciences 1997, Vol. 52, No. 1.
Streeter C.C., Jensen J.E., Ermuth-Levine R., Cabral H.J., Tian H., Therune D.B.,
Ciraulo D.A., Renshaw P.F., Yoga Asana Sesion Increase Brain GABA Levels:
A Pilot Sudy, The Journal of Alternative and Complementary Medicine 2007,
Vol. 13, No. 4.
niadek J., Zajadacz A., Senior Citizens and their Leisure Activity: Understanding
Leisure Behaviour of Elderly People in Poland, Studies in Physical Culture and
Tourism 2010, Vol. 17, No. 2.
Trenberth L., The Role, Nature and Purpose of Leisure and its Contribution to Individual Development and Well-being, British Journal of Guidance & Counselling
2005, Vol. 33, No. 1.
YOGA AND ITS VALUES IN PROMOTING HEALTHY STYLE OF LIFE
Summary
The quality of life refers to everyones system of values to a family, homelife, relationships, interpersonal relations, happiness and health. Health plays its role in physical activity during the lifetime of a human being. One of the forms of physical activity
increasingly often undertaken in the western countries is hatha-yoga, which main point
166
of focus is the physical aspect of human existence, and remains bound to its psychical
and spiritual dimension.
The aim of this paper is to point out the advantages of practicing hatha-yoga in
ones free time, with reference to general human values.
Guidance and exploration research, conducted with the use of a diagnostic survey,
involved 30 women participating in hatha-yoga classes in three different yoga schools
in Pozna. The surveyed were chosen at random.
The strongest relation (Spearmans rank correlation; 0,01) of the values
attributed to hatha-yoga, e.g. improved fitness and mood, the decrease of physical
ailments and keeping distance from problems, occurred together with general values,
like live satisfaction, internal peace, personal freedom, personal success and the sense
of security.
The qualities contributed to hatha-yoga cause the recognition of its role in shaping
the quality of life, at the same time becoming an inherent element of the lifestyle of the
women surveyed.
Translated by Sebastian leboda

NR 689
2011
Ewa Koprowiak, Aleksandra Lubczyska, Beata Nowak

STYL YCIA OSB

PODEJMUJCYCH WSPINACZK WYSOKOGRSK
WYBRANE ASPEKTY
Wstp
Problematyka aktywnoci fizycznej spoeczestwa polskiego jest jednym
z szerzej dyskutowanych obecnie zagadnie w ramach programw majcych na
celu popraw zdrowia ludnoci [Zawadzka, 2001]. W ostatnich latach nastpi
znaczny rozwj cywilizacyjny i urbanizacyjny, czego skutkiem jest midzy
innymi wzrost tempa ycia oraz aktywnoci zawodowej. Coraz wsza specjalizacja zawodowa czsto prowadzi do zmniejszenia ilo czasu wolnego, poniewa wiele dziaa wchodzcych w zakres obowizkw zawodowych realizowanych jest poza formalnym czasem pracy. W tej sytuacji istotne wydaje si
wprowadzanie zmian w stylu ycia. Chodzi tu o taki styl ycia, ktrego gwnym elementem jest aktywno fizyczna, poczona z optymalnym rozkadem
zaj, czyli znalezienie w czasie wolnym miejsca na wiadom i zaplanowan
aktywno fizyczn jako rodka na regenerowanie si fizycznych, psychicznych
i spoecznych czowieka, na tak zwany life skills. Za B. Hodanem mona
stwierdzi, e aktywno fizyczna wpywa na:
podnoszenie jakoci aktywnoci we wszystkich sferach ycia,
tworzenie i zaspokajanie yciowych potrzeb,
168
tworzenie i jako wszystkich spoecznych i ekonomicznych relacji,

ktre zachodz midzy ludmi,
tworzenie systemu wartoci i idei, ktre warunkuj rne rodzaje
aktywnoci ludzkiej [Hodan, 2002].
Tym samym, zdaniem autora, aktywno fizyczna istotnie oddziauje na sposb
i styl ycia czowieka.
Zagadnienie ksztatowania postaw i wartoci (czyli inaczej mwic, de
yciowych i modelu konsumpcji) przez aktywno fizyczn jest w ostatnich
czasach szczeglnie istotne, poniewa ugruntowuje si opinia na temat kryzysu
wartoci w yciu spoecznym [Karolczak-Biernacka, 1999; Krawczyk, 1995;
ukowscy, 2001].
Tematyce stylu ycia i jego uwarunkowaniom powicono wiele prac
[zob. m.in. Hodan, 2002; ukowscy, 2001; Krawczyk, 1995]. W artykule przyjto definicj stylu ycia jako pewnej caoci, obejmujcej wybory w trzech
wzajemnie ze sob powizanych sferach: w sferze uznawanych i odczuwanych
wartoci, w sferze zachowa (najczciej realizowanych w czasie wolnym) oraz
w sferze przedmiotw, ktrymi ludzie si otaczaj w swym najbliszym otoczeniu [Jawowska, 1976; s. 207]. Rozwijajc wtek, styl ycia w tym ujciu nie
jest sum wanych yciowo czynnoci, ale nadawaniem im formy.
Z takiej definicji stylu ycia rodzi si pytanie, czy aktywno fizyczna,
a dokadniej wspinaczka, moe by wanym elementem, wpywajcym na
zmian stylu ycia. Obecnie wielu naukowcw zwraca uwag na niepokojco
niski poziom uczestnictwa w aktywnoci fizycznej, szczeglnie modziey polskiej. Czynniki wpywajce na zmian sposobw spdzania czasu spowodoway
jednak paradoksalnie tendencj do intensywnego, zawierajcego spor dawk
adrenaliny, lecz stosunkowo krtkiego wysiku fizycznego. Ten stan rzeczy
potwierdza wzrastajca popularno sportw ekstremalnych, takich jak nurkowanie swobodne, wspinaczka czy rne formy surwiwalu.
Nasuwa si pytanie, czy istniej formy aktywnoci fizycznej, ktre z jednej strony s atrakcyjne dla modziey i dorosych, a z drugiej pomocne w kreowaniu stylu ycia samorealizacyjnego?
Celem artykuu jest przedstawienie wspinaczki wysokogrskiej jako formy
stwarzajcej okazj do dowiadczania wartoci samego siebie, co jest cenn
moliwoci. Wedug R. Ingardena, wane jest dowiadczanie samego siebie
w celu przekonania si, e kady moment ycia czowieka jest potencjalnie
nowy, dlatego w tym ujciu ycie jest rodzajem twrczoci [Ostrowska, 2006].
Styl ycia osb podejmujcych wspinaczk wysokogrsk
169
Specyfik wspinaczki jako formy aktywnoci fizycznej wymagajcej realizacji pewnych zaoe (asekuracji, doskonalenia fizycznego i ksztatowania
odpornoci psychicznej, realizujcej si w niepowtarzalnych okolicznociach
przyrody i stawiajcej pewne ekstremalne wyzwania) mona skutecznie wykorzysta do dziaa wychowawczych.
W ostatnich czasach na wiecie i w Polsce widoczne jest przeksztacanie
si wspinaczki dotychczas postrzeganej jako aktywno elitarna, dostpna ludziom modym i wysportowanym, o duej tynie fizycznej, w coraz popularniejsz aktywno, wrcz masow, o czym wiadcz midzy innymi licznie
powstajce w Polsce ciany wspinaczkowe. Fenomen wspinaczki mona tumaczy jej wielorakim wpywem na czowieka: po pierwsze, moliwoci oddziaywania rodowiska przyrodniczego, w ktrym wspinacz podziwiajc pikno
przyrody, moe zarazem znale cisz i spokj; po drugie, kwesti planowoci
i bezpieczestwa. Kade wspinanie to nauka wzajemnej asekuracji i wzajemnej
odpowiedzialnoci za siebie i innych. A. Wolski twierdzi, e: wspinaczka jest
doskona form dowiadczania swoich moliwoci bez szczeglnego wspierania i naciskania [Wolski, 2008, s. 7]. Specyfika tej formy aktywnoci sprawia,
e wspinacz powinien by zobligowany do przestrzegania systemu partnerskiego. Osoba wchodzca na gr musi obserwowa swojego partnera, komunikowa si z nim, w razie potrzeby udzieli mu pomocy, ale take kontrolowa
siebie, by nie sta si z kolei zagroeniem dla partnera. We wspinaczce wany
jest te czynnik spoeczny: kompetencje wspinaczkowe s zdobywane przez
liczb przebytych drg i zwikszanie ich stopnia trudnoci. Czowiek podnoszcy swoje kwalifikacje techniczne jednoczenie podnosi swoj pozycj w rodowisku wspinaczy, zyskujc wiksze uznanie i presti. Istotn cech wspinania
jest take moliwo ukazania prawdziwej osobowoci wspinaczy, czego obrazem jest ich podejcie do wyj na ciank czy skaki. Czowiek pokonujc
drogi o coraz wikszym stopniu trudnoci, w pewnym sensie pokonuje siebie
i tym samym ksztatuje swoj osobowo. Pokonywanie strachu i wasnych
ogranicze oraz nauka odpowiedzialnoci i planowania sprawiaj, e wspinaczka staje si bardzo cennym polem dziaalnoci wychowawczej.
Wspinaczka jest specyficzn form aktywnoci fizycznej, zaliczan do
sportw ekstremalnych. Z tym pogldem nie zawsze zgadzaj si praktycy w tej
dziedzinie. Wspomniany M. Wolski [2008], dla ktrego wspinanie jest rodzajem aktywnej rehabilitacji modziey autystycznej, twierdzi, e sport ten mona
170
dostosowa do poszczeglnych osb, niezalenie od wieku, pci, wagi czy stopnia wytrenowania, by nie czuy one lku i zagroenia.
Wymienione powyej czynniki powoduj, e wspinanie stao si w ostatnich latach zarwno rodzajem aktywnoci rekreacyjnej i turystycznej, jak i form rehabilitacji oraz rodkiem resocjalizacji.
Z dowiadcze zagranicznych wynika, e wspinaczka jest przydatna midzy innymi w uczeniu rozwizywania problemw i pracy zespoowej. Stosowanie konstruktywnych sposobw radzenia sobie z przeciwnociami na ciance
przekada si na umiejtno postpowania w codziennym yciu [Spaulding,
2008].
Celem przedstawionych w artykule bada byo okrelenie wartoci wychowawczych wspinaczki w ocenie badanych oraz wpywu wspinaczki na styl
ycia osb uprawiajcych t dyscyplin.
Ze wzgldu na wieloaspektowo bada zastosowano nastpujce metody
badawcze: sonda diagnostyczny, monografi pedagogiczn oraz techniki badawcze ankiet i wywiad. Do zbadania preferencji badanych posuono si
skal skonstruowan przez M. Nowackiego, zmodyfikowan na potrzeby badawcze [Nowacki, 2002]. Badani mieli odpowiedzie na pi pyta dotyczcych miejsca wspinaczki w systemie czasu wolnego, ocenianych piciostopniow skal Likerta. Do pomiaru wartoci wychowawczych wykorzystano skal
D.D. Simmonsa i R.V. Dickinsona: survey of valves in sport [Simmons, Dickinson, 1986] oraz typologi wartoci wychowawczych w sporcie Z. ukowskiej.
Badani rangowali 14 wartoci wychowawczych
Badania przeprowadzono wrd osb wspinajcych si na terenie Polski.
Objto nimi 30 osb w wieku od 14 do 59 lat, z podziaem na grupy wiekowe:
modzie i doroli. Wyniki bada s oparte na analizie caociowej grupy wspinaczy, bez podziau na wiek.
Analiza wynikw bada

1. Charakterystyka badanych osb. Poznanie cech demograficznych
(pci, wieku, miejsca zamieszkania) oraz spoeczno-ekonomicznych (wyksztacenia, dochodu miesicznego) pozwolio scharakteryzowa osoby uprawiajce
wspinanie. Ogem przebadano 30 osb, w tym 43,3% stanowiy kobiety,
a 56,7% mczyni.
171
Wiek respondentw granice przedziaw wiekowych okrelono wedug

okresw rozwoju osobniczego czowieka przyjtych przez W. Osiskiego [1990]. Badane osoby podzielono na dwie grupy wiekowe: modzie
(1724 lata) i osoby dorose (2555 lat). Najliczniejsz grup pod wzgldem
wieku tworzyy osoby mieszczce si w przedziale 1724 lata (66,6%), a osoby
w przedziale wiekowym 2555 lat stanowiy 33,3%.
Wyksztacenie ponad 50% badanych osb miao wyksztacenie rednie,
30% wyksztacenie wysze, 6,7% zasadnicze zawodowe i podstawowe.
Miejsce zamieszkania utworzono cztery grupy porwnawcze wedug
nastpujcych kategorii: wie, miasto do 20 tys. mieszkacw, miasto od 20 do
100 tys. mieszkacw oraz miasto powyej 100 tys. mieszkacw. Wikszo
respondentw pochodzia z duych miast (33,3%), z miast do 100 tys. mieszkacw 26,7%, ze wsi 23,3%. Najmniej badanych osb (16,7%) zamieszkiwao miasta do 20 tys. mieszkacw.
redni dochd miesiczny netto na osob w gospodarstwie domowym
w badanej grupie wynis odpowiednio: do 700 z 13,4%, 7001000 z
23,3%, 10001300 z 20,0% oraz powyej 1300 z 33,3%.
2. Aktywno fizyczna. Chcc okreli poziom aktywnoci fizycznej respondentw, zapytano ich o ocen swojej sprawnoci fizycznej, sposoby spdzania czasu wolnego i uprawiane formy aktywnoci fizycznej.
Wikszo osb ocenio swoj sprawno fizyczn jako bardzo wysok.
Poowa respondentw stwierdzia, e maj znacznie wyszy poziom sprawnoci
fizycznej w porwnaniu ze swoimi rwienikami, a tylko 6,7% ocenio ten stopie jako niszy. Samoocena sprawnoci fizycznej wydaje si potwierdza wypowiedzi na temat preferowanego sposobu spdzania czasu wolnego. Zdecydowana wikszo badanych (80%) odpowiedziaa, e woli spdza czas w sposb
bardzo aktywny fizycznie, a tylko 10% preferowao mniej aktywne fizycznie
formy.
Dla 43,3% osb wspinanie jest najwaniejsze spord innych form aktywnoci fizycznej. Znacznie mniej (16,7%) respondentw uprawia t form rekreacji gwnie w weekendy, a dla 20% osb wspinanie jest gwnym zajciem
w wakacje. Niewiele osb (3,3%) czsto rezygnuje ze wspinaczki na rzecz innych zaj (tabela 1).
172

Tabela 1
Preferowanie wspinaczki (%)
Pozycja skali
Wspinanie si jest gwnym zajciem w weekendy

Wspinanie si jest gwnym zajciem w wakacje
Czsto rezygnuj ze wspinania na rzecz innych
zaj
Wspinanie si w porwnaniu z innymi formami
sportu jest dla mnie najwaniejsze
16,7
20,0
30,0
36,7
16,7
16,7
23,3
16,7
13,3
10,0
3,3
3,3
33,3
53,3
6,7
43,3
10,0
16,7
20,0
10,0
a tak, b raczej tak, c trudno powiedzie, d raczej nie, e nie.
Preferowanie wspinaczki potwierdza fakt, e najwicej badanych uprawia

j systematycznie przez cay rok (33,3%), a 26,7% sezonowo, ale systematycznie. Z odpowiedzi na pytanie o sta wspinaczkowy wynika, e dla 40% jest to
stosunkowo krtko uprawiana dyscyplina (od roku do 3 lat), 30% uprawia j
duej od 3 lat do 5 lat, a tylko 20% respondentw ma dugi sta ponad 5 lat.
Interesujce badawczo jest zagadnienie czynnikw, ktre wpywaj na
podjcie tej formy aktywnoci fizycznej. Wrd czynnikw najczciej inicjujcych uprawianie wspinaczki respondenci wymieniali: informacje od znajomych
(73,3% osb wskazao ten czynnik jako gwn przyczyn podjcia wspinania),
moliwo poszerzenia aktywnoci sportowej zwizanej ze sportami grskimi
26,7%, a take Internet 16,7%, i popularno wspinania 13,3%.
Respondenci zwracali uwag na brak utrudnie we wspinaniu (70%). Do
najczciej wymienionych barier w uprawianiu wspinaczki (ktrych istnienie
zadeklarowao 30% badanych) respondenci zaliczali: brak czasu (36,7%), problemy finansowe (33,3%), co wydaje si do zaskakujce, poniewa najwikszy procent badanych (33,3) mia wysokie przychody miesiczne, oraz sprawy
zawodowe lub szkoa (23,3%).
3. Wartoci wychowawcze wspinaczki. W celu zbadania, jakie wartoci
wspinaczki s preferowane, skonstruowano skal, skadajc si z pitnastu
twierdze, wzorowan na skali Likerta. Kada osoba badana oceniaa warto
charakteryzujc wspinanie jako form aktywnoci fizycznej. Porwnanie war-
173
toci rednich poszczeglnych pozycji w skali wartoci sportu zawartych w tabeli 2 pozwolio ustali preferowane wartoci.
Tabela 2
Preferowane wartoci wspinaczki przez badanych (%)
Pozycja skali
Zdobycie nowej wiedzy
rdo emocji
Wypoczynek
Utrzymanie dobrej kondycji
Pokonanie wasnych ogranicze
Sprawdzenie si w ekstremalnych
warunkach
Przyjemno fizyczna
Realizowanie zaoonego celu
rdo ryzyka
Wspdziaanie z innymi
Oderwanie od codziennej krztaniny
Podrowanie
Ekspozycja kompetencji
rdo prestiu wrd znajomych
Zdobycie zawodu instruktora
13,3
63,3
50,0
50,0
70,0
53,3
33,3
36,6
33,3
16,7
23,3
0,0
3,3
10,0
10,0
6,7
3,4
6,7
6,7
3,3
3,3
0,0
3,3
0,0
0,0
70,0
66,7
13,3
63,3
33,3
53,3
36,7
6,7
6,7
20,0
20,0
23,3
36,7
33,3
40,0
26,7
13,3
23,3
16,7
23,3
3,3
10,0
26,7
0,0
20,0
10,0
26,7
30,0
33,3
13,3
3,3
0,0
20,0
0,0
6,7
10,0
13,3
23,3
33,3
23,3
3,3
0,0
3,3
3,3
0,0
0,0
3,3
10,0
10,0
20,0
Wspczynnik
Mediana zmiennoci
pozycyjny
2,0
25,0
1,0
50,0
1,5
33,3
1,5
33,3
1,0
50,0
1,0
1,0
2,5
1,0
2,0
1,0
2,0
3,0
3,0
3,0
50,0
50,0
20,0
50,0
50,0
50,0
50,0
33,3
16,7
33,3
a tak, b raczej tak, c trudno powiedzie, d raczej nie, e nie.
Analiza danych pozwala stwierdzi, e najwysz wartoci wspinaczki

byy: moliwo pokonywania wasnych ogranicze, sprawdzenie si w ekstremalnych warunkach i przyjemno fizyczna pynca z ruchu. Za najmniej wane badani uznali ekspozycj wasnych kompetencji, rdo prestiu wrd znajomych, moliwo bycia czonkiem zespou (co wydaje si potwierdza obiegow opini o wspinaczach jako zdeklarowanych indywidualistach) oraz moliwo zdobycia nowej wiedzy.
4. Zmiany cech osobowociowych pod wpywem wspinania. Chcc uzyska informacje na temat wpywu wspinania na wybrane cechy osobowociowe,
w autoocenie respondentw skonstruowano skal zmian cech osobowociowych.
174
Na pytanie, czy wspinaczka wpyna na zmiany wybranych cech osobowociowych, wikszo respondentw nie deklarowaa takiego wpywu (tabela 3). Najwicej osb (80%) zauwayo u siebie zmian nawykw zdrowotnych
(np. rzucenie palenia). Wynik ten wydaje si optymistyczny, szczeglnie e ta
dyscyplina stawia do wysokie wymogi zdrowotne, a naogi typu palenie s ze
wszech miar niewskazane dla bezpiecznego wspinania.
Ze wzgldu na zaoenia badawcze pozytywny wydaje si fakt, e stosunkowo duo osb (53,3%) zadeklarowao pozytywne zmiany, jeeli chodzi o atwo rozwizywania problemw i tolerancj. Charakterystyczne dla wspinania
si jest przebywanie w odmiennych warunkach (na og w terenie na tyle stromym, e wymaga on uycia co najmniej rk, by utrzyma rwnowag), co
wrcz wymaga umiejtnoci podejmowania szybkich decyzji, by zakoczy
eksploracj terenu w okrelony sposb. Ze wzgldu na to, e na og wspinacze
pokonuj drog w zespoach (minimum dwuosobowych), konieczno podejmowania pewnych decyzji wsplnie moe sprzyja zwikszeniu tolerancji dla
decyzji drugiej osoby (partnera) i koniecznoci kompromisu.
Tabela 3
Zmiana cech osobowociowych ogem (%)
Pozycja skali
Kontakty z innymi ludmi
Reagowanie na trudne sytuacje
Wiksza pewno siebie
atwo rozwizywania problemw
Samodzielno
Wiksza odpowiedzialno
Dostrzeganie pikna przyrody
Tolerancja
Samodyscyplina
Wyciszenie si
Nawyki higieniczne
Przezwycienie saboci fizycznych
Przezwycienie saboci psychicznych
Tak
Nie
30,0
16,7
26,7
53,3
26,7
30,0
46,7
53,3
20,0
33,3
80,0
16,7
16,7
70,0
83,3
73,3
46,7
73,3
70,0
53,3
46,7
80,0
63,3
20,0
83,3
83,3
175
Zastanawiajce jest, e zdecydowana wikszo badanych nie zauwaya

u siebie zmian pod wpywem wspinaczki, jeeli chodzi o umiejtno reagowania na trudne sytuacje oraz przezwyciania saboci fizycznych i psychicznych. Rodzi to pytanie o wizerunek wspinacza. Czy to oznacza, e ta dyscyplina
ju na wstpie wymaga specyficznych predyspozycji psychicznych i wysokich
umiejtnoci fizycznych (technicznych), czy raczej e do uprawiania tej dyscypliny garn si ludzie majcy okrelone cechy charakteru i poziom sprawnoci
fizycznej? Spotykane s opinie, e rodowisko wspinaczy lubuje si w podkrelaniu unikatowoci swoich dziaa oraz koniecznoci posiadania odpowiednich cech fizycznych i psychicznych potrzebnych do uprawiania wspinaczki
[Wspinaczka...]. W dyskusji nad moliwociami wykorzystania tej dyscypliny
sportowej w wychowawczym oddziaywaniu warto si nad tym zastanowi.
Na podstawie uzyskanych wynikw mona sformuowa nastpujce
wnioski, cho autorki zdaj sobie spraw, e mona je traktowa tylko jako
stwierdzenia o duym stopniu oglnoci oraz wytyczne do dalszych, wnikliwszych opracowa:
1. Wrd wspinajcych si osb aktywno fizyczna odgrywa wan rol
w spdzaniu czasu wolnego. Mimo e cz badanych oprcz wspinaczki uprawia inne formy aktywnoci fizycznej, to wspinanie uznali za najwaniejsze.
2. Struktura osobowoci nie zmienia si znacznie pod wpywem aktywnoci fizycznej (wspinaczki). Mona std wysnu wniosek, e ten rodzaj aktywnoci fizycznej nie determinuje zmian w cechach osobowoci i umiejtnociach
yciowych, chocia aktywno fizyczna odgrywa wan rol w yciu czowieka
jako rodek do realizacji osobistych celw i potrzeb.
3. Specyficzny wizerunek osoby wspinajcej si, jako sprawnej a nawet
wyjtkowo sprawnej fizycznie, chccej si wyy fizycznie (cho ryzyko nie
jest najcenniejszym elementem) oraz pokonywa wasne ograniczenia, moe
by okazj do wychowania przez sport (moliwo ksztatowanie owego wizerunku) i wychowania do sportu (wzbudzenie chci uzyskania takiego wizerunku).
4. Zbadany aspekt wychowawczy wspinaczki predysponuje do promowania programw wykorzystujcych t form aktywnoci fizycznej w aspekcie
wychowawczym oraz rozpowszechniania ich wrd osb promujcych t form
aktywnoci fizycznej (szczeglnie wrd instruktorw wspinaczki).
176
Literatura
Hodan B., O problematyce stylu ycia i jego optymalizacji, Wychowanie Fizyczne
i Zdrowotne 2002, nr 11.
Jawowska A., Styl ycia a wartoci, w: Styl ycia. Koncepcje i propozycje, red.
A. Siciski, PWN, Warszawa 1976.
Karolczak-Biernacka B., Wartoci kreowane przez sport, Kultura Fizyczna 1999,
nr 12.
Krawczyk Z., Kultura fizyczna a styl ycia, Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne 1995,
nr 2.
Nowacki M., Uwarunkowania aktywnoci eglarskiej, Wydawnictwo AWF, Pozna
2002.
Ostrowska U., Aksjologiczne podstawy wychowania, w: Pedagogika, t. 1, red. B. liwerski, GWP, Gdask 2006.
Simmons D.D., Dickinson R.V., Measurement of Values Expression in Sports and
Athletics, Perceptual and Motor Skills 1986, No. 62.
Spaulding S., Mountain Climbing, Parks & Recreation 2008, October, Vol. 43,
Issue 10.
Wolski A., Moe jeszcze nie Mount Everest z naszych autystycznych dowiadcze
wspinaczkowych, Rewalidacja 2008, nr 2.
Wspinaczka, www.wikipedia.pl, 14.03.2011.
Zawadzka B., Aktywno fizyczna dorastajcej modziey warunkiem lepszej jakoci
ycia, w: Zdrowie ruch fair play, red. Z. ukowska, R. ukowski, Wydawnictwo Estrella, Warszawa 2001.
ukowska Z., ukowski R., Nowe trendy edukacyjne w wiecie a skuteczno oddziaywania na uczestnikw zaj rekreacyjno-turystycznych, w: Rekreacja i turystyka
wspczesne dylematy, zadania i perspektywy, Wydawnictwo PSNARiT,
Pozna, 2001.
177
LIFESTYLE PEOPLE TAKING CLIMBING

SELECTED ASPECTS
Summary
Recent years have seen transformation of climbing in Poland and worldwide, from
the activity which was previously viewed as an elitist activity, available to young and
athletic people, with high-level physical fitness, into an activity which is gaining in
popularity and becoming a mass sport, which is confirmed by e.g. increase in the number of new climbing walls. The goal of the study presented in this paper was to determine educational values of climbing assessed by the respondents and assessment of the
effect of climbing on lifestyles of people who practice this sport. The research methods
included diagnostic survey and pedagogical monograph, whereas research techniques
were survey and interview. A modified scale developed by M. Nowacki was employed
in order to investigate respondents preferences. In order to measure educational values,
a scale developed by D.D. Simmons and R.V. Dickinson (survey of values in sport) and
a typology of educational values in sport by Z. ukowska were used. The investigations
were carried out among the people who do climbing in the area of Poland. They covered 30 people. The results of the study lead to the conclusions that the highest value of
climbing was opportunity to face your own limitations and prove yourself in extreme
conditions as well as physical pleasure of sport activity.
Translated by Rafa Wielgat
178

NR 689
2011
Pawe Chlipaa
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
Ewa Frckiewicz
STYL YCIA A AKTYWNO SPORTOWA I REKREACYJNA

NA PRZYKADZIE STUDENTW
WYBRANYCH UCZELNI WYSZYCH
Wstp
Konsument i jego zachowania rynkowe czsto s przedmiotem bada ze
wzgldu na swoj zmienno i ograniczon przewidywalno, co wywiera duy
wpyw na dziaalno przedsibiorstw i innych podmiotw rynkowych. Badacze
koncentruj uwag na konkretnych rynkach produktw lub usug, specyfice
terytorialnej, rynkach tradycyjnych i wirtualnych, a take na rnicach i podobiestwach cechujcych konsumentw wyrnionych ze wzgldu na kryteria
demograficzne, ekonomiczne, spoeczne i psychologiczne. W efekcie poznanie
zachowa konsumentw pozwala na ksztatowanie skutecznych strategii marketingowych sprzyjajcych rozwojowi tych podmiotw i regionw, w ktrych s
wdraane.
Jednym z wanych nurtw bada zachowa konsumentw jest pogbianie
wiedzy na temat stylw ycia, ktrych znajomo ma walor zarwno poznawczy jak i aplikacyjny. Style ycia s jednym z gwnych kryteriw segmentacji
psychograficznej, pozwalajcej lepiej pozna konsumentw i zrozumie ich
180
Pawe Chlipaa, Ewa Frckiewicz
zachowania ni za pomoc kryteriw ekonomiczno-demograficznych1. Do stylu

ycia dopasowywane s dobra oraz usugi, ale take komunikacja z klientami,
polityka cenowa i dystrybucyjna przedsibiorstw.
W artykule skoncentrowano si na problematyce badania stylu ycia. Jego
celem jest prezentacja wynikw bada wybranych aspektw stylu ycia studentw Uniwersytetu Szczeciskiego i Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie.
Przedmiotem zainteresowania byy ich postawy i zachowania wobec aktywnoci sportowej i rekreacyjnej. W badaniach podjto si prby identyfikacji wybranych cech stylu ycia studentw jako ogu spoecznoci. Postawiono hipotez, e styl ycia studentw krakowskich i szczeciskich charakteryzuje si
pewnymi odrbnociami. W artykule zaprezentowano zaoenia badawcze,
scharakteryzowano respondentw pod wzgldem stylu ycia oraz przedstawiono wnioski na temat zalenoci midzy stylem ycia a deklarowan aktywnoci sportow i rekreacyjn studentw.
1. Styl ycia jako przedmiot empirycznego poznania

Styl ycia jest kategori zoon. Odnosi si do indywidualnych cech konsumenta, ktre charakteryzuj jego opinie, postawy i zachowanie. Wedug
Ph. Kotlera, styl ycia oznacza sposb bycia danej jednostki, wyraajcy si
w jej dziaaniach, zainteresowaniach i pogldach2. Styl ycia okrela, kim jest
dana osoba, i charakteryzuje jej relacje z otoczeniem. G. Antonides i W.F. van
Raaij, definiujc styl ycia, zwrcili uwag na jego komponenty: jest to zbir
wartoci, zainteresowa, pogldw i zachowania konsumenta3. W literaturze
przedmiotu style ycia wizane s z motywami zachowa, zainteresowaniami,
cechami osobowymi, wyznawanymi wartociami, a take ocen wiata i otoczenia przez jednostki.
1
Zob. M. Penconek, Badania segmentacyjne, w: Badania marketingowe. Od teorii do
praktyki, red. D. Maison, A. Noga-Bogomilski, Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdask
2007, s. 180181; S. Kaczmarczyk, Zastosowanie bada marketingowych. Zarzadzanie marketingowe i otoczenie przedsibiorstwa, PWE, Warszawa 2007, s. 269.
2
Ph. Kotler, Marketing. Analiza, planowanie, wdraanie i kontrola, Gebethner i S-ka,
Warszawa 1994, s. 169.
3
G. Antonides, W.F. van Raaij, Zachowania konsumenta. Podrcznik akademicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, s. 386.
Styl ycia a aktywno sportowa i rekreacyjna
181
Badanie stylw ycia konsumentw, zarwno ze wzgldu na szeroki zakres przedmiotowy, jak i przydatno w formuowaniu strategii marketingowej,
to wany obszar empirycznego poznania. Wspczesny konsument ma bardzo
due i stale rosnce moliwoci wyboru spord zrnicowanej oferty towarw
i usug. Jednoczenie podkrela si, e jest on bardziej wymagajcy, wicej wie,
jak ma pozycj wobec sprzedawcw, ale take nieco zagubiony w chaosie
informacji, pod sta presj czasu, o zachowaniach czsto penych sprzecznoci
i niekonsekwentnych, niedajcych si wprost wytumaczy wiekiem, uprawianym zawodem czy miejscem zamieszkania. Due znaczenie ma wic poznawanie procesu podejmowania przez niego decyzji i jego determinant, take o charakterze psychograficznym.
Do badania stylw ycia stosuje si rne koncepcje metodyczne. W literaturze przedmiotu najczciej wymieniane s dwa modele wykorzystujce
metod ankietow.
1. Metoda AIO (activities, interests, opinions), badajca aktywno (osobist, zawodow), zainteresowania i pogldy zarwno na samych siebie jak i na
elementy wiata zewntrznego. Kwestionariusz ankietowy jest oparty na zestawie odpowiedzi zbudowanych z wykorzystaniem skali Likerta, odnoszcych si
do wielu stwierdze typu kupuj ubrania dla komfortu, nie ze wzgldu na mod4.
2. Metoda VALS (values, attitudes and lifestyles), ktry grupuje konsumentw, biorc pod uwag ich innowacyjno, dochd, wyksztacenie, pewno
siebie, inteligencj, energi i umiejtnoci przywdcze. Kwestionariusz jest
oparty na skalach porzdkowych, a respondenci proszeni s o zaznaczenie, czy
zgadzaj si, czy nie (zdecydowanie tak, raczej tak, raczej nie, zdecydowanie
nie) z wieloma stwierdzeniami, na ktrych podstawie budowano profil psychograficzny, klasyfikujcy ich do jednego z segmentw (np. zmagajcy si, ufni,
zdobywcy, motywowani)5.
Oprcz koncepcji standaryzujcych podejcie do bada stylw ycia opisywane s liczne badania psychograficzne pochodzce z praktyki. Wiele agencji
badawczych tworzy wasne modele bada, w ktrych rozpoznawane s rne
komponenty stylw ycia respondentw. Przykadem s badania psychogra-
M. Evans, A. Jamal, G. Foxall, Consumer Behaviour, John Wiley & Sons, Chichester
2006, s. 129.
5
M. Penconek, op.cit., s. 182184.
182
ficzne orodka TNS Pentor, opierajce si na zgbianiu czterech obszarw

charakteryzujcych konsumentw: system wartoci wiatopogldowych, zainteresowania, postawy wobec rynku oraz cechy psychograficzne. W konsekwencji
respondent klasyfikowany jest do jednej z grup: zdobywcy, sceptycy, swojacy,
sfrustrowani, tradycjonalici, dojrzali6.
Styl ycia czsto si pojawia w nurcie bada pozytywistycznych, do ktrych zalicza si powysze metodologie. Naley jednak mie na uwadze, e do
rozpoznania i zrozumienia komponentw stylu ycia przydatne s badania
o charakterze interpretacyjnym. W takich badaniach metody kwestionariuszowe
zastpowane s przez metody scenariuszowe, gwnie przez obserwacj i wywiad pogbiony. Badania takie mog by uzupenieniem informacji zgromadzonych metodami AIO lub VALS, ale take mona je prowadzi niezalenie
dla zdobycia wycinkowej, ale pogbionej wiedzy o stylach ycia konsumentw.
2. Podstawy metodyczne bada i charakterystyka prby

Badaniu stylw ycia studentw Uniwersytetu Szczeciskiego (US) i Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (UEK) przywiecay cele zarwno
o charakterze metodycznym jak i poznawczym. W zakresie metodycznym postawiono problem badania stylu ycia modych, wyedukowanych konsumentw. Problem wydaje si o tyle wany, e studenci s liczn grup konsumentw, ktra w przyszoci bdzie ksztatowa wzorce spoycia i uytkowania
produktw. Jest to grupa reprezentujca postmodernistycznych konsumentw,
ktrej wielko i znaczenie rosn we wspczesnym wiecie.
Bardzo rnorodne podejcia badaczy do analizy stylw ycia sprawiy, e
podjto decyzj o zaproponowaniu wasnej koncepcji bada, opartej na przeanalizowaniu nastpujcych obszarw przedmiotowych: 1) hierarchia wanoci
wartoci oraz stopie zadowolenia respondentw z poszczeglnych dziedzin
ycia; 2) cechy osobowoci konsumentw; 3) motywy, zachowania i postawy
wobec rnorodnych form aktywnoci i wypoczynku.
6
O psychografii, art. red., TNS Pentor, http://www.pentor.pl/pp_o_psychografii.xml,
22.04.2011.
183
Pierwszy obszar oparto na 16 kryteriach oceny jakoci ycia, opracowanej

przez GUS i PAN. Formuujc pytania do diagnozy drugiego obszaru przedmiotowego, oparto si na koncepcji wielkiej pitki P. Costy i R. McCrae oraz
klasycznych podziaach osobowoci Hipokratesa i Junga7. Trzeci z wymienionych zakresw jest autorsk koncepcj bada aktywnoci sportowej i rekreacyjnej respondentw.
W sferze poznawczej za cel przyjto identyfikacj cech okrelajcych styl
ycia studentw, zakadajc, e s pewne waciwoci charakterystyczne dla
wikszoci spoecznoci studenckiej. Cele szczegowe to rozpoznanie systemu
wartoci, cech osobowoci oraz postaw i zachowa respondentw w dziedzinie
sportu i rekreacji.
W badaniu posuono si metod ankietow bya to ankieta audytoryjna.
Narzdziem badawczym by kwestionariusz ankietowy. Hierarchi wanoci
wartoci okrelono na podstawie pyta o skali nominalnej, niealternatywnej.
W odpowiedziach respondenci wskazywali najwaniejsze komponenty udanego, szczliwego ycia. Nastpnie oceniali 16 aspektw ycia uznawanych za
najistotniejsze8. Stopie zadowolenia z poszczeglnych dziedzin ycia badano
za pomoc piciostopniowej skali porzdkowej. Do bada osobowoci respondentw wykorzystano pytania oparte na skali semantycznej (piciostopniowej,
dwubiegunowej). Do rozpoznania motywacji, postaw i zachowa respondentw
w zakresie rekreacji i wypoczynku wykorzystano skale nominalne oraz porzdkowe w pytaniach zamknitych lub potwartych. Postawiono te pytania
otwarte, proszc o wyliczenie obecnych i przyszych form aktywnoci.
Prba badawcza wyniosa 211 osb. Dobr prby mia charakter celowy.
Do bada wybrano dwie proporcjonalne grupy studentw z dwch miejsc studiowania i dwch uczelni: Uniwersytetu Szczeciskiego i Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Badania przeprowadzono w marcu 2011 roku. Interpretujc wyniki, naley mie na uwadze, e dobr prby nie ma charakteru reprezentatywnego, nawet struktura badanych studentw na obu uczelniach nie
jest cakowicie porwnywalna (na US przebadano studentw studiw zaocznych i dziennych, na UEK wycznie studentw zaocznych; w Szczecinie bada7
Zob. A. Falkowski, T. Tyszka, Psychologia zachowa konsumenckich, Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdask 2006, s. 99101.
8
Lista powstaa w wyniku kilkuletnich bada teoretycznych nad kryteriami oceny jakoci ycia prowadzonych przez GUS i PAN. E. Sierzputowska, Jako ycia, Wiadomoci Statystyczne 1989, nr 7, s. 5.
184
no studentw kierunku zarzdzanie, ekonomia, finanse i rachunkowo oraz

informatyka i ekonometria, a w Krakowie kierunkw: zarzdzanie, stanowicych 2/3 respondentw, oraz turystyka i rekreacja 1/3 respondentw). Wielko prby pozwala jednak dokona oglnej syntezy oraz ostronie formuowa
wnioski.
W tabeli 1 zaprezentowano podstawowe przekroje opisujce respondentw. Blisko 3/4 respondentw stanowiy kobiety. W gromadzeniu danych nie
dono jednak do wyrwnania proporcji wedug pci, gdy, jak wynika ze statystyk badanych uczelni, porwnywalny jest rozkad pci studentw na kierunkach, ktre reprezentowali respondenci. W prbie dominoway osoby niezamne. Dosy proporcjonalny by rozkad respondentw ze wzgldu na liczb
osb zamieszkujcych w gospodarstwie domowym. Ze wzgldu na kryterium
miejsca zamieszkania w prbie przewaali respondenci wielkomiejscy. Co drugi
badany zamieszkiwa miasto powyej 150 tys. mieszkacw. Wikszo studentw dzielia zdobywanie wiedzy z prac zawodow.
Tabela 1
Charakterystyka prby podstawowe przekroje (w liczbach)
Wyszczeglnienie
Pe
Stan cywilny
Liczba osb w gospodarstwie domowym
Aktywno zawodowa/edukacyjna
rdo: badania wasne.
kobieta
mczyzna
zamny/a
rozwiedziony/a
wdowiec/wdowa
kawaler/panna
1 osoba
od do 3 osb
od 4 do 5 osb
powyej 5 osb
wie
miasto do 25 tys.
miasto 2675 tys.
miasto 75150 tys.
miasto powyej
150 tys.
ucz si i pracuj
ucz si
Prba
ogem
153
56
25
1
0
184
15
87
89
19
53
20
22
15
99
145
66
UEK
US
79
30
13
1
0
96
11
36
50
13
37
6
10
5
74
26
12
0
0
88
4
51
39
6
16
14
12
10
51
95
15
48
50
51
185
Analiza przekrojw metryczkowych z podziaem na studentw US i UEK

nie wykazuje znacznych odchyle od redniej. Pomimo zrnicowanej struktury, prby ze Szczecina i z Krakowa s do siebie podobne. Jedynym wyjtkiem
jest znacznie wikszy odsetek osb uczcych si i studiujcych na krakowskiej
uczelni, co naley tumaczy tym, e badani na UEK studenci byli suchaczami
wycznie studiw zaocznych.
3. Wyniki bada
Jedno z podstawowych pyta majce na celu okrelenie stylu ycia dotyczyo hierarchii wartoci. Na pierwszym miejscu, niezalenie od miejsca studiowania i pci respondentw, znalazo si zdrowie, znacznie wyprzedzajc
sytuacj materialn, ktra znalaza si na miejscu drugim (tabela 2). Mona
take zauway, e wraz z kategori ycie osobiste w opinii ankietowanych te
trzy dziedziny s najwaniejszymi warunkami szczliwego ycia. Wyjtkiem
jest grupa mczyzn, ktra na trzecim miejscu umiecia posiadanie przyjaci.
Tabela 2
Wano poszczeglnych dziedzin ycia wedug liczby wskaza (%)
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
Dziedziny ycia
Ogem
Zdrowie
Sytuacja materialna/pienidze
ycie osobiste
Posiadanie przyjaci
Dzieci
Samopoczucie psychiczne
Praca zawodowa
Sposb spdzania czasu
wolnego
Wyksztacenie
Warunki mieszkaniowe
Ilo czasu wolnego
Pozycja spoeczna
Prowadzenie wasnego
gospodarstwa domowego
Realizacja zasad demokracji w kraju
Ssiedzi
71,1
rdo: badania wasne.
Wedug miast
Krakw
Szczecin
(N = 110)
(N = 101)
78,2
63,4
Wedug pci
Kobiety
mczyni
(N = 151)
(N = 56)
73,9
64,3
41,7
38,4
31,8
30,8
28,9
21,3
37,3
35,5
30,9
31,8
27,3
20,9
46,5
41,6
32,7
29,7
30,7
21,8
39,9
41,2
30,1
32,0
27,5
21,6
48,2
28,6
37,5
26,8
33,9
21,4
8,1
6,6
6,2
5,7
3,3
1,9
10,0
4,5
8,2
5,5
1,8
3,6
5,9
8,9
4,0
5,9
5,0
0,0
7,8
6,5
6,5
4,6
3,3
1,3
7,1
7,1
5,4
10,7
3,6
3,6
1,4
0,9
2,0
1,3
1,8
1,4
0,0
0,9
0,0
2,0
0,0
2,0
0,0
0,0
0,0
186

Tabela 3
rednie ocen stopnia zadowolenia z poszczeglnych aspektw ycia*
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
Dziedziny ycia
Ogem
Zdrowie (N = 211)
Posiadanie przyjaci
(N = 211)
ycie osobiste (N = 211)
Warunki mieszkaniowe
(N = 211)
Samopoczucie psychiczne (N = 211)
Wyksztacenie (N = 211)
(N = 211)
Sposb spdzania czasu
wolnego (N = 211)
Pozycja spoeczna
(N = 211)
Sytuacja materialna/
pienidze
Ilo czasu wolnego
(N = 211)
Ssiedzi (N = 211)
Realizacja zasad demokracji w kraju (N = 211)
Dzieci (N = 31)
Prowadzenie wasnego
gospodarstwa domowego
(N = 184)
Praca zawodowa
(N = 191)
rednia ogem
4,2
Wedug miast
Krakw
Szczecin
N = 110
N = 101
4,4
4,1
Wedug pci
kobiety
mczyni
N = 110
N = 101
4,2
4,3
4,2
4,1
4,2
4,1
4,1
4,1
4,2
4,2
4,2
4,0
3,9
4,0
3,8
3,9
4,0
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
3,9
3,6
3,7
3,8
3,5
3,7
3,7
3,7
3,7
3,7
3,7
3,7
3,5
3,4
3,5
3,5
3,4
3,4
3,5
3,4
3,4
3,4
3,1
2,9
3,0
2,9
3,2
2,8
3,0
2,9
3,3
2,9
2,6
4,0
2,7
4,3
2,4
3,8
2,6
4,4
2,6
3,3
3,0
3,1
2,9
3,1
2,8
3,2
3,6
3,3
3,6
3,0
3,5
3,2
3,6
3,1
3,5
1 najniszy stopie zadowolenia, 5 najwyszy stopie.
rdo: badania wasne.
Deklarowane znaczenie poszczeglnych aspektw ycia zestawiono ze

stopniem zadowolenia z ich obecnego zaspokojenia. Ze wzgldu na swoj sytuacj osobist wikszo respondentw nie odpowiedziaa na pytanie dotyczce dzieci, pracy zawodowej oraz wasnego gospodarstwa domowego. Spord
pozostaych czynnikw warunkujcych udane ycie badani w najwyszym
stopniu byli zadowoleni ze swojego stanu zdrowia, przyjaci i ycia osobiste-
187
go. Najwiksze niezadowolenie wynikao natomiast z braku przestrzegania zasad demokracji (tabela 3).
Na rysunku 1 zaprezentowano profil semantyczny odzwierciedlajcy cechy osobowociowe respondentw. Pierwsza skala na profilu dotyczy aktywnoci i biernoci, kolejne dwie miay mierzy introwertyzm i ekstrawertyzm.
Czwarta skala odnosi si do otwartoci na nowoci i dowiadcze; pita okrela
systematyczno, natomiast dwie ostatnie baday stopie neurotycznoci.
Wszystkie cechy osobowoci odniesiono do form aktywnoci i wypoczynku.
Siedzc, lec 1
Spacerujc, biegajc,
pywajc
Zostajc w domu,
mieszkaniu 1
Wychodzc na
zewntrz
W samotnoci
W grupie osb
1
Korzystajc ze
sprawdzonych form
wypoczynku
Regularnie,
systematycznie
Nieregularnie
1
Poszukujc ukojenia,
spokoju
Czytajc
Poszukujc cigle
nowych form
wypoczynku
Poszukujc zabawy,
wrae
1
Prba ogem (N = 211)
Studenci UEK (N = 110)
Ogldajc telewizj
Studenci US (N = 101)
Rys. 1. Profil semantyczny preferowanych form regeneracji i odpoczynku

rdo: badania wasne.
188
Jak mona odczyta z profilu, og studentw mieci si w rodku skali,

aczkolwiek mona zauway pewne odchylenia od redniej w kilku kategoriach. Studentom nieco bliej do biernoci ni aktywnoci, a w tym przekroju
troch lepiej wypadaj studenci UEK ni US. Naley jednak pamita, e profil
odzwierciedla stan deklaratywny, a nie faktyczny. Modzi ludzie przedkadaj
odpoczynek w grupie nad samotno, a nieco bardziej towarzyscy s studenci
z krakowskiej uczelni. Studenci na og wol si regenerowa ogldajc telewizj ni czyta ksiki lub pras. Nieco mniej na ogldanie telewizji byli nastawieni studenci ze Szczecina, co naley oceni pozytywnie. By moe o wyniku
przesdzi udzia studentw dziennych w prbie z US. Na tym gruncie rodzi si
pytanie badawcze, czy studenci dzienni czytaj wicej ni studenci studiujcy
zaocznie. Wydaje si, e mog mie wicej wolnego czasu.
Tabela 4
Wpyw form aktywnoci na wypoczynek (%)
Wyszczeglnienie
Ogldanie TV
Czytanie ksiek (poza
skryptami, podrcznikami)
Komunikowanie si przez
Internet (fora, grupy spoecznociowe, komunikatory)
Koncerty, imprezy plenerowe
Wyjcia do teatru, filharmonii, opery
Wyjcia do kina
Wyjcia do kawiarni, restauracji, pubu
Spotkania towarzyskie
(u siebie w mieszkaniu lub
u znajomych)
Medytacje, rozmylania
Bezczynno, nuda
Spacery, nordic walking
Jazda na rowerze, nartach,
bieganie, pywanie
rdo: badania wasne.
Korzystny wpyw
Krakw
Szczecin
N = 110
N = 101
63,6
67,3
Niekorzystny wpyw
Krakw
Szczecin
N = 110
N = 101
28,2
24,8
Nie dotyczy
Krakw
Szczecin
N = 110
N = 101
8,2
7,9
88,2
83,2
7,3
8,9
4,5
7,9
80,9
82,7
80,2
88,1
12,7
10,0
14,9
6,9
6,4
7,3
5,0
4,0
70,0
91,8
66,3
95,0
9,1
3,6
0,0
0,0
20,9
3,6
1,0
4,0
95,5
95,0
2,7
1,0
1,8
3,0
98,2
55,5
4,5
84,5
94,1
46,5
2,0
89,1
1,8
36,4
80,0
2,7
3,0
36,6
80,2
5,0
0,0
8,2
15,5
12,7
1,0
16,8
17,8
5,9
94,5
91,1
2,7
3,0
2,7
5,9
189
Kolejne pytania odnosiy si do form wypoczynku preferowanego przez

respondentw. W ankiecie wymieniono 12 sposobw spdzania czasu wolnego
i poproszono o ocen ich wpywu na samopoczucie (tabela 4). Rnice midzy
odpowiedziami studentw z Krakowa i ze Szczecina s nieznaczne. Na przykad
respondenci z UEK najlepiej wypoczywaj na spotkaniach ze znajomymi, natomiast osoby z US, wychodzc do kawiarni i kina. Na obie badane grupy destrukcyjnie natomiast wpywa bezczynno.
Badanych studentw poproszono o podanie iloci czasu powicanego na
poszczeglne rodzaje aktywnoci (tabela 5). Na przykad ogldanie telewizji
wedug respondentw wpywa korzystnie na ich wypoczynek (ponad 60%
wskaza w obu grupach) i jednoczenie niemal tyle samo respondentw stwierdzio, e czas powicony na te czynnoci jest w zadowalajcej iloci. Krytycznie natomiast respondenci ocenili czas powicany na wyjcia do teatru, na
koncerty, czytanie ksiek oraz wiczenia fizyczne.
Tabela 5
Samoocena czasu powicanego na poszczeglne czynnoci (%)
Wyszczeglnienie
Ogldanie TV
Czytanie ksiek
(poza skryptami,
podrcznikami)
Komunikowanie
si przez Internet
(fora, grupy spoecznociowe,
komunikatory)
Wyjcia do teatru, filharmonii,
opery
Wyjcia do kina
Medytacje,
rozmylania
Bezczynno,
nuda
Spacery, nordic
walking
Jazda na rowerze,
nartach, bieganie, pywanie
Za duo
Krakw
Szczecin
N = 110
N = 101
20,0
26,7
W sam raz
Krakw
Szczecin
N = 110
N = 101
66,4
63,4
Za mao
Krakw
Szczecin
N = 110
N = 101
4,5
2,0
Brak oceny
Krakw
Szczecin
N = 110
N = 101
9,1
5,0
0,0
0,0
30,0
29,7
68,2
61,4
1,8
4,0
20,0
32,7
63,6
55,4
6,4
5,9
7,3
3,0
0,9
2,0
22,7
23,8
68,2
58,4
6,4
11,9
0,9
0,0
0,0
1,0
12,7
50,9
3,0
46,5
59,1
45,5
56,4%
44,6
27,3
3,6
37,6
4,0
4,5
3,0
69,1
59,4
24,5
31,7
1,8
3,0
0,9
5,9
74,5
70,3
21,8
19,8
0,9
1,0
13,6
12,9
51,8
42,6
19,1
16,8
15,5
24,8
23,6
26,7
24,5
29,7
10,0
5,9
41,8
34,7
0,9
1,0
38,2
41,6
50,0
42,6
9,1
9,9
2,7
1,0
42,7
27,7
50,9
60,4
3,6
7,9
rdo: badania wasne.
190
W tabeli 6 przedstawiono deklaracje respondentw co do czasu powicanego na rekreacj i wypoczynek. Poniewa dokadne obliczenie czasu powicanego na zrnicowane formy aktywnoci jest trudne (wydaje si np., e czas
powicony na ogldanie telewizji moe by niedoszacowany, co potwierdzaj
wyniki bada telemetrycznych ogldalnoci TV w Polsce), naley zwrci
uwag na oglne tendencje.
Tabela 6
Czas powicany na rekreacj i wypoczynek w tygodniu poprzedzajcym badanie (%)
0 minut
Do 30
minut
3160
minut
35
godzin
69
godzin
12,1
12
godziny
22,2
27,0
15,5
10
godzin
i wicej
9,2
6,3
7,7
24,8
12,0
23,9
18,7
12,0
5,7
2,9
5,8
13,5
11,1
18,8
19,6
12,0
19,2
77,3
2,4
3,4
12,5
2,4
1,0
1,0
96,6
69,3
0,5
0,0
0,5
2,4
1,9
23,0
0,5
5,3
26,9
4,3
7,7
19,7
30,8
7,2
3,4
12,5
2,4
9,6
10,1
35,6
16,8
13,0
27,9
36,2
24,6
19,2
16,3
14,4
14,4
11,5
9,6
9,1
3,8
4,3
3,4
5,3
27,3
10,5
18,7
20,6
16,7
2,4
3,8
45,4
8,7
8,7
15,9
15,0
2,9
3,4
Wyszczeglnienie
Ogldanie TV (N = 207)
Czytanie ksiek, poza skryptami, podrcznikami (N = 209)
Komunikowanie si przez Internet fora, grupy spoecznociowe, komunikatory (N = 208)
(N = 208)
Wyjcia do teatru, filharmonii,
opery (N = 209)
Wyjcia do kina (N = 209)
Wyjcia do kawiarni, restauracji, pubu (N = 209)
u siebie lub u znajomych
(N =208)
Medytacje, rozmylania
(N = 208)
Bezczynno, nuda (N = 208)
Spacery, nordic walking
(N = 209)
Jazda na rowerze, nartach,
bieganie, pywanie wszystkie
lub ktry rodzaj aktywnoci
(N = 207)
rdo: badania wasne.
Dane z tabeli 6 mona przedstawi w przekroju dwch badanych uczelni.

Odnonie do ogldania telewizji, czytelnictwa i aktywnoci fizycznej potwierdzaj si uprzednio prezentowane deklaracje. Studenci UEK spdzaj wicej
191
czasu przed telewizorem 27% z nich deklarowao, e w tygodniu czynno ta

zabiera im 610 godzin, a nawet wicej. Suma tych dwch kategorii odpowiedzi dla studentw US nie przekroczya 23%. Porwnywalny w obu prbach by
odsetek nieczytajcych lub czytajcych sporadycznie, natomiast intensywni
czytelnicy nieznacznie przewaali na UEK. Okoo 40% studentw UEK w tygodniu poprzedzajcym badanie nie wybrao si na spacer, blisko poowa z nich
nie podja adnej z nastpujcych aktywnoci: jazda na rowerze, nartach, bieganie, pywanie. W przypadku studentw US odsetek biernych by jeszcze wyszy i wynis odpowiednio 44 i 59.
Respondenci stronili od teatru, filharmonii i opery. Poniewa deklaracje na
ten temat dotyczyy tygodnia poprzedzajcego badania, problem postanowiono
oceni w szerszym kontekcie. Zadano zatem studentom pytanie, czy poszczeglne czynnoci zwykle wykonywane s czciej, rzadziej, czy tak samo jak
w tygodniu, ktrego dotyczya deklaracja (tabela 7). Odpowiedzi potwierdzaj
niech do wspomnianych form rozrywki. Optymistyczny wydwik ma natomiast deklaracja 40% badanych, e zazwyczaj czytaj wicej ni tu przed badaniem.
Tabela 7
Czas powicany na rekreacj i wypoczynek w tygodniu poprzedzajcym badanie
Wyszczeglnienie
Ogldanie TV (N = 208)
Czytanie ksiek, poza skryptami, podrcznikami (N = 208)
Komunikowanie si przez Internet fora, grupy
spoecznociowe, komunikatory (N = 207)
Koncerty, imprezy plenerowe (N = 208)
Wyjcia do teatru, filharmonii, opery (N = 208)
Wyjcia do kina (N = 206)
(N = 209)
Spotkania towarzyskie u siebie lub u znajomych (N = 208)
Medytacje, rozmylania (N = 208)
Bezczynno, nuda (N = 207)
Spacery, nordic walking (N = 207)
Jazda na rowerze, nartach, bieganie, pywanie
wszystkie lub ktra z aktywnoci (N = 208)
rdo: badania wasne.
Tyle,
ile zwykle
78,8
Wicej
ni zwykle
10,6
Mniej
ni zwykle
10,6
46,6
13,0
40,4
80,7
45,2
58,7
41,3
10,1
9,1
4,3
9,7
9,2
45,7
37,0
49,0
54,5
12,4
33,0
53,8
75,0
75,8
45,4
14,4
7,2
7,7
14,5
31,7
17,8
16,4
40,1
41,8
13,5
44,7
192
Niepokojcy jest wysoki odsetek studentw, ktrzy w ogle nie wzili do

rki ksiki (co czwarty student), a tylko co pity student w cigu tygodnia
spdzi nad czytaniem dla przyjemnoci wicej ni godzin. Gdyby czas marnowany na nud i bezczynno zamieni na czytanie (20% studentw deklarowao, e tracio w ten sposb wicej ni godzin), wyniki byyby znacznie lepsze. Spory odsetek respondentw yje w bezczynnoci, nie podejmujc adnej
aktywnoci fizycznej, nawet najprostszych form ruchowych. Opieszao i lenistwo w dziedzinie sportu i aktywnej rekreacji potwierdza znaczcy odsetek
badanych (tabela 8).
Tabela 8
Podejmowanie aktywnoci fizycznej opinie i postawy respondentw (%)
Czy zgadza si Pan/i ze stwierdzeniami
Bardzo trudno jest mi zmobilizowa si do aktywnoci fizycznej
(N = 210)
Prawd mwic, wol poleniuchowa, ni uprawia gimnastyk
lub sport (N = 209)
Moja aktywno fizyczna jest
wiksza, gdy jest ciepo i jest
sprzyjajca pogoda (N = 210)
Mam kiepsk form kondycj
fizyczn, dlatego, e mam somiany zapa do sportu (N = 208)
Kto musi mnie mobilizowa,
abym podj / podja aktywno
fizyczn (N = 210)
Zdecydowanie
tak
Raczej
tak
Raczej
nie
Zdecydowanie
nie
17,1
30,0
39,1
13,8
8,1
28,2
41,2
22,5
54,3
31,4
10,0
4,3
8,2
26,0
38,0
27,8
13,8
24,3
39,0
22,9
rdo: badania wasne.
Zebrane dane pozwalaj na stwierdzenie, e wicej badanych studentw

z Krakowa ni ze Szczecina uprawia sport (odpowiednio 64,5% i 37,6% respondentw). Wrd wymienianych dyscyplin w Krakowie najpopularniejsze
okazay si: pywanie, jazda na rowerze, bieganie i pika nona. Z kolei
w Szczecinie, oprcz jazdy na rowerze i biegania, wymieniano taniec, aerobik
i fitness oraz gry zespoowe. Spord osb niewiczcych co najmniej poowa
zadeklarowaa ch uprawiania sportu (tabela 9). Z zainteresowaniem tych osb
193
w Krakowie spotkay si: taniec, jazda konna czy streetfihting, a w Szczecinie:

bieganie, pywanie, narty, tenis i podobnie jak w pierwszej grupie jazda konna. Respondenci ogem wymienili kilkanacie rnych dyscyplin sportu, ktre
w wikszoci uzyskay po jednym wskazaniu, na przykad MMA czy snooker.
Tabela 9
Deklarowana ch uprawiania sportu (%)
Odpowied
Miasto
Wskazania
Krakw
50,0
Tak
Szczecin
65,1
Krakw
23,7
Nie
Szczecin
14,0
Nie wiem
Krakw
Szczecin
26,3
25,6
rdo: badania wasne.
W badaniu poproszono respondentw o wymienienie takich rodzajw

sportu, o ktrych marz, ale najprawdopodobniej nie bd uprawia. Odpowiedzi byy bardzo zrnicowane, ale mona powiedzie, e dla krakowskich studentw byy to przede wszystkim: jazda na ywach oraz sporty wodne, czyli
nurkowanie, pywanie, kitsurfing, eglarstwo, a dla szczeciskich studentw
narty. Respondenci ogem wymienili take w tej grupie sporty okrelane powszechnie jako ekstremalne: wspinaczk wysokogrsk oraz skoki spadochronowe.
Zakoczenie
W wietle zebranych informacji nie mona stwierdzi, e styl ycia odnoszcy si do aktywnoci sportowej i rekreacyjnej studentw Uniwersytetu
Szczeciskiego i Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie jest odmienny.
Wystpuj nieznaczne rnice w odsetkach uprawiajcych sport lub dziedzinach sportu, jakimi respondenci byliby zainteresowani w przyszoci. Wikszo spoecznoci studenckiej miaa identyczn hierarchi wyznawanych wartoci i podobny stopie zadowolenia z nich. Cechuje j raczej bierne podejcie
do sportu, chtniej bowiem spdza swj wolny czas na ogldaniu telewizji ni
czytaniu ksiek, rzadko korzysta z oferty teatrw, filharmonii czy opery.
194
Do opracowania grup stylw ycia modziey studiujcej potrzebne s dalsze badania z wykorzystaniem metod scenariuszowych, ktre pozwalaj na
dogbne zrozumienie uwarunkowa zarwno zewntrznych jak i wewntrznych ksztatujcych aktywno sportow i rekreacyjn wybranej grupy konsumentw.
Literatura
Antonides G., Raaij W.F. van, Zachowania konsumenta. Podrcznik akademicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.
Evans M., Jamal A., Foxall G., Consumer Behaviour, John Wiley & Sons, Chichester
2006.
Falkowski A., Tyszka T., Psychologia zachowa konsumenckich, Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdask 2006.
http://www.pentor.pl/pp_o_psychografii.xml, 22.04.2011.
Kaczmarczyk S., Zastosowanie bada marketingowych. Zarzdzanie marketingowe
i otoczenie przedsibiorstwa, PWE, Warszawa 2007.
Kotler Ph., Marketing. Analiza, planowanie, wdraanie i kontrola, Gebethner i S-ka,
Warszawa 1994.
Penconek M., Badania segmentacyjne, w: Badania marketingowe. Od teorii do praktyki, red. D. Maison, A. Noga-Bogomilski, Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdask 2007.
Sierzputowska E., Jako ycia, Wiadomoci Statystyczne 1989, nr 7.
LIFESTYLE AND RECREATION, SPORT ACTIVITY

ON THE EXAMPLE OF THE STUDENTS OF SELECTED UNIVERSITIES
Summary
This article refers to methodological and empirical sphere of lifestyles research. It
focuses on the concept, subject and methods od this research. The main purpose of the
paper is to present the results of research on selected aspects of students lifestyle. The
data presented were collected in survey research, which included 211 students of the
University of Szczecin and Cracow University of Economics. The main areas of stu-
195
dents lifestyles identification were their attitudes and behavior regarding sport and
recreation activities. The article presents the research objectives, the sample characteristics, research outlets and conclusions on the aw between students lifestyle and sports
and recreation activities.
Translated by Ewa Frckiewicz
196

NR 689
2011
Karolina Majewska
Szkoa Wysza Psychologii Spoecznej
Wydzia Zamiejscowy w Poznaniu
TENISOWA AKTYWNO REKREACYJNA

A POCZUCIE SZCZCIA
MIESZKACW WIELKOPOLSKI
Wstp
Zgbiajc tematyk jakoci ycia, w literaturze napotykamy wiele teorii
mwicych o poczuciu szczcia, jego naturze i przyczynach. Jedne z tych teorii cz szczcie z obiektywnymi warunkami ycia (np. dochodami, zatrudnieniem, miejscem zamieszkania), inne z dyspozycjami osobniczymi czowieka
(np. neurotyzmem, ekstrawersj, poziomem aktywnoci). Wikszo badaczy
podkrela jednak, e szczcie nie zaley od warunkw bytowych czy materialnych jednostki [Campbell 1976; Levine, Croog 1984; Seligmann, 1991; Czapiski, 1994, Felce, Perry, 1996; Derbis, 2000; Czapiski, Panek, 2001 za ukowska 2005; Nettle 2005, Micho, 2010].
Czym jest wic szczcie, zwane te dobrostanem lub poczuciem jakoci
ycia [Sk, 1993; Adamiec, Popioek, 1993; Zborowski, 1994, Derbis, Baka,
1998; Wrzeniewski, 2006], cho nie wszyscy autorzy s zgodni co do zamiennego uywania tych poj [Heszen, Sk, 2007; Carr, 2009].
Nie ma jednoznacznej definicji szczcia, stosowanej zarwno przez filozofw, jak i badaczy spoecznych. W. Tatarkiewicz definiuje szczcie jako
pene i trwae zadowolenie z caoci ycia [Tatarkiewicz, 1979, s. 31]. Dla
198
Karolina Majewska
porwnania G. Beusekom-Fretz [1973, s. 109] definiuje szczcie jako zadowolenie dowiadczania w kontaktach z wasnym otoczeniem; M.W. Fordyce
[1972, s. 227] pisze: szczcie jest szczeglnym rodzajem emocji. Jest ono
ogln ocen, w ktrej czowiek podsumowuje wszystkie przyjemne i nieprzyjemne dowiadczenia z wasnej przeszoci. Thomas Hobbes, siedemnastowieczny filozof angielski, twierdzi, e szczciem jest denie do osigania
pomylnoci, a nie jej osignicie [Russell, 1997]. Artur Schopenhauer, podobnie jak i Friedrich Nietzsche, zrwnywali szczcie z przyjemnoci i radoci,
unikaniem cierpienia [Nussbaum, 2005; Micho, 2010].
Autorce bliskie jest okrelenie szczcia, charakterystyczne dla nauk spoecznych, jako subiektywnie odczuwany dobrostan wasnego ycia, na ktry
skadaj si trzy sfery ycia ludzkiego [por. Kowalik, 1993; Carr, 2009]: fizyczna, psychiczna i spoeczna. Wydaje si, e tak rozumiane szczcie bliskie
jest definicji zdrowia promowanej przez wiatow Organizacj Zdrowia WHO
[Eliasz, 1993; Pilawska i wsp., 2003; Heszen, Sk, 2007; Rychlewski, 2010].
Od wielu lat liczni badacze podkrelaj, jak wan rol dla tak szeroko pojtego zdrowia odgrywa aktywno ruchowa, a w szczeglnoci rozmaite formy
rekreacji ruchowej [Bouchard i wsp. 1994; Bielski, 1996; Wolaska i wsp.,
1998; Bytniewski, 1999; Straburzyska-Migdaj, 1999; Gracz, Majewska, 2006;
Maj, 2008; Karpiska i wsp., 2010; Niedzielska, Wrbel, 2010]. Wrd wielu
rnych form rekreacji du popularnoci cieszy si tenisowa aktywno rekreacyjna, zapewniajca szerokie spektrum dziaania w myl przytoczonego
pojcia szczcia. Omawiajc rozmaite formy aktywnoci rekreacyjnej, najczciej zwraca si uwag na pozytywne dziaanie na dobrostan fizyczny.
Odpowiedni wysiek fizyczny, w tym ten zwizany z uprawianiem tenisa,
zapobiega wielu chorobom cywilizacyjnym (m.in. chorobie wiecowej serca,
nadcinieniu ttniczemu, miadycy, cukrzycy, otyoci, osteoporozie). Aktywno fizyczna wpywa na bardziej ekonomiczn prac serca i caego ukadu
krenia, korzystne zmiany w ukadzie oddechowym, ruchowym, nerwowym
czy wydzielania wewntrznego [Gannon, 1988; Winiarski, 1989; Rickli,
McManus, 1990; Marcus i wsp., 1992; Nelson i wsp., 1991; Davisom, Grant,
1992; Oja, 1995; Bishop, 2000; Grski, 2001; Jasklski, 2007]. Tenis aktywizuje wikszo waciwoci fizycznych czowieka. Jest to aktywno totalna,
kompletna, co oznacza, e oddziauje dobrze zarwno na uminienie ng,
ramion, tuowia, na poszczeglne ukady organizmu, jak i na pewne cechy motoryczne, wrd ktrych na uwag zasuguje szybko i wytrzymao
Tenisowa aktywno rekreacyjna a poczucie szczcia
199
[por. Daniau, 1991; Faulkner, Lemelman, 2007; Krlak, 2008; Littleford, Magrath, 2009]. Nie bez powodu tenis nazywany jest sportem caego ycia, mona
go bowiem uprawia w kadym przedziale wiekowym, poczwszy od dzieci
w wieku przedszkolnym, bawicych si gbczast pieczk i minirakietkami
[ITF, 1998], a skoczywszy na grupie osiemdziesiciolatkw [Faulkner, Lemelman, 2007] systematycznie uczestniczcych w turniejach midzynarodowych [Krlak, 1997].
Szczeglnie wanym czynnikiem, decydujcym o dostpnoci tenisa dla
wszystkich ludzi, jest moliwo samoregulacji wysiku fizycznego bez
uszczerbku dla zasad gry. atwo organizacji zaj i niezaleno od obecnoci towarzysza gry (moliwo wykorzystania ciany treningowej lub maszyny
katapultujcej piki) czy instruktora gwarantuj, e czas powicony na zajcia
nie bdzie zmarnowany z powodu ich braku.
Ruch odpowiednio stosowany i dawkowany [Jasklski, 2007] nie tylko
wpywa na nasze ja fizyczne, ale rwnie na ja psychiczne [Carr, 2009].
Wraz z rozwojem techniki i elektroniki zmienia si charakter pracy i ycia
czowieka, ograniczajc ruch, wysiek fizyczny z jednej strony i zwikszajc
obcienia psychiczne zwizane z wykorzystaniem osigni cywilizacyjnych
(doskonalsz specjalizacj, fachowym przygotowaniem na wyszym poziomie)
z drugiej. Obcienie stresem potgowane jest przez czynniki zwikszajce
poczucie zagroenia i niebezpieczestwa: haas, gsto zaludnienia, zanieczyszczenie atmosfery itd. [Eliasz, 1993]. Wrd ludzi coraz czciej obserwuje
si napicia wywoujce przygnbienie, frustracje czy wrcz nerwice bd zaburzenia psychiczne. Aktywnoci rekreacyjnej przypisuje si midzy innymi
obnienie stresu, lku, obawy, depresji [Tuson, Sinyor, 1993; Palmer-Hunter,
1982; Vitulli, 1987; Berger, Owen, 1988; Marsh, Peart, 1988,; Drabik, 1995;
Grny, 1997, Aryle, 2001, 2004; Sarafino, 2002). Gra w tenisa rwnie moe
si przyczyni do tych pozytywnych i jake podanych zmian w yciu psychicznym jednostki [Krlak, 2008; Faulkner, Lemelman, 2007].
Wysiek fizyczny, szczeglnie tak wszechstronny jak w czasie gry w tenisa, oddziauje na psychik przez zwikszenie optymizmu yciowego ludzi na
skutek obserwowanych pozytywnych zmian zwizanych na przykad z popraw
budowy ciaa, podwyszeniem sprawnoci i wydolnoci organizmu. O atrakcyjnoci tej gry w niemaym stopniu decyduje specyficzny sposb liczenia punktw [Fibak, Garczarczyk, 1978; Rich, 2007; Flichtbeil, 2009; Littleford, Magrath, 2009], dziki ktremu tenis uczy panowania nad emocjami, przyczynia
200
Karolina Majewska
si do wyrabiania koncentracji, uwagi, samodzielnoci i szybkoci mylenia

[Dracz, 1978; Gallwey, 2006; Littleford, Magrath, 2009]. Wyksztaca zatem
cechy bardzo potrzebne do stabilizacji psychicznej w dobie obecnego rozwoju
cywilizacyjnego.
Dobre samopoczucie i zadowolenie osb uprawiajcych rne formy sportowo-rekreacyjne czciowo mona tumaczy wzmoonym wydzielaniem
endorfiny, tak zwanego hormonu szczcia, dziaajcego znieczulajco, wywoujcego popraw nastroju, a w skrajnych przypadkach wrcz eufori [Murray
i wsp., 1995; Kuski, 1997; Bishop, 2000]. Jake czsto obserwujemy takie
stany wrd rekreantw po wygraniu meczu tenisowego. Dla niektrych to jedyna okazja, aby poczu rado sukcesu, zaspokoi potrzeb samorealizacji
i akceptacji spoecznej.
Zmiany, jakie niesie za sob tempo ycia wspczesnego czowieka rnorodno penionych przez niego rl spoecznych i wynikajcych z nich obowizkw dotycz pewnych, niekorzystnych zjawisk spoecznych, jak na przykad dezorganizacji ycia rodzinnego, kontaktw towarzyskich i alienacji. Zjawiska te mog by skutecznie redukowane przez podjcie grupowej formy
aktywnoci rekreacyjnej, zaspokajajcej siln potrzeb przynalenoci spoecznej i utrzymywania wizi z osobami o podobnych zainteresowaniach [Borowska-Tokarska, 1998; osien, Zajc, 1998; Toczek-Werner 2000], co ma duy
wpyw na podniesienie poziomu dobrostanu spoecznego. Dla wielu bowiem
osb podejmowanie rekreacji ruchowej wynika z potrzeby kontaktw towarzyskich, opartych na oczekiwaniu akceptacji i aprobaty.
Niewtpliwym walorem podejmowania rekreacyjnej aktywnoci tenisowej
jest moliwo gry nie tylko z jednym przeciwnikiem, ale te w parach tej samej pci debel, lub parach mieszanych mikst [Krlak, 2002; McEnroe, Bodo, 2008]. Dziki temu moliwe jest organizowanie rekreacyjnych turniejw na
przykad w ukadzie rodzinnym, przyjacielskim, bez wzgldu na wiek i poziom
umiejtnoci tenisowych. Tenis jest wietn okazj do integracji bez wzgldu na
sprawno. Gr w tenisa uprawiaj bowiem rwnie osoby poruszajce si na
wzkach, to chyba nieliczny przypadek, gdy na jednym korcie mog wiczy
i gra osoby peno- i niepenosprawne [Faulkner, Lemelman, 2007]. Ponadto
gra ta czsto jest kojarzona z umiechem, radoci, przyjani grajcych, biel
i czystoci ubioru, sowem ze swoistym wzorem obyczajowym, czci stylu
ycia i znakiem jego jakoci. Wydaje si te, e pogoda oraz pena yczliwoci
atmosfera ycia towarzyskiego i klubowego [McEnroe, Bodo, 2008], towarzy-
201
szce tenisowi, zaspokajaj potrzeb obcowania z innymi, wsplnego przeywania, poznawania czego nowego, co jest rdem satysfakcji dajcej zadowolenie, rado i poczucie szczcia. Tenis wic wszechstronnie oddziauje na
ksztatowanie ludzi pod wzgldem fizycznym, psychicznym i spoecznym
[Unierzyski, Gracz, 2002].
Skoro tak wiele moe zdziaa rekreacyjna aktywno tenisowa dla naszego ciaa i ducha, to wydaje si zasadnym postawienie nastpujcych hipotez:
H1: osoby uprawiajce rekreacyjnie tenis maj wyszy poziom globalnego
poczucia dobrostanu ni osoby nieaktywne.
H2: osoby uprawiajce rekreacyjnie tenis maj wyszy poziom dobrostanu
fizycznego ni osoby nieaktywne.
psychicznego ni osoby nieaktywne.
spoecznego ni osoby nieaktywne.
1. Metody badawcze
W literaturze podano wiele kryteriw jakoci ycia, poczucia szczcia
oraz koncepcji jej pomiarw [Derbis, 2000; Wrzeniewski, 2006; Carr, 2009,
Micho, 2010]. W tym do szeroko zakrelonym obszarze zainteresowa
szczciem czowieka mamy do czynienia z ogromn rnorodnoci narzdzi
pomiarowych. Niektre maj posta pojedynczych pyta, inne skadaj si
z kilkunastu pozycji (Czapiski, 1994; Wrzeniewski, 2006; Micho, 2010].
Niektre odwouj si do poznawczych sdw czowieka na temat jakoci jego
ycia lub oczekiwa dotyczcych przyszoci, inne skale sigaj raczej do przey emocjonalnych, a wiele technik ma charakter mieszany. W efekcie jest kilkadziesit technik pomiarowych, z ktrych kada odnosi si do pomiaru szczcia, a jednoczenie kada mierzy co innego. Do okrelenia poziomu poczucia
szczcia w artykule posuono si pytaniami z kwestionariusza W.H. Fittsa.
Odpowiedzi charakteryzuj samopoczucie badanego, oglne zadowolenie
z siebie, z relacji z innymi, ze swoich cech fizycznych, kondycji, stanu zdrowia
i waciwoci psychicznych. Poczucie szczcia oceniono za pomoc miernika
subiektywnego, powszechnie stosowanego w psychologii i socjologii, jakim jest
samoocena [Saby, 1993].
202
Karolina Majewska
Zastosowana w badaniach skala samooceny (skala do badania obrazu wasnej osoby) W.H. Fittsa powstaa w USA [Fitas, 1975; Majewska, Gracz, 2008;
Majewska, Woniewicz-Dobrzyska, 2010]. Wykorzystano 64 twierdzenia
suce do opisu wasnej osoby. Gwnym wskanikiem tej skali jest globalny
wskanik pozytywny (Pg), okrelajcy oglny poziom samooceny badanego
w trzech sferach ycia [por. Kowalik, 1993]:
fizycznej (zadowolenie ze swojego zdrowia, kondycji fizycznej, wygldu fizycznego),
psychicznej (poczucie wasnej wartoci w sensie osobowoci, stabilno emocjonalna, swoboda w podejmowaniu decyzji),
spoecznej (satysfakcja z relacji z otoczeniem spoecznym, odczuwanie
swojej wartoci we wspdziaaniu z innymi ludmi).
2. Materia badawczy
Badania przeprowadzono na terenie Wielkopolski wrd 181 osb dorosych (od 18 roku ycia): 68 osb uprawiao tenis rekreacyjnie, 113 spdzao
swj czas w sposb nieaktywny ruchowo; 51% badanych stanowiy kobiety,
a 49% mczyni; rednia ich wieku wynosia 32,1 roku.
3. Wyniki bada
Jak wspomniano, poczucie szczcia Wielkopolan okrelono wedug
trzech stopni dobrostanu: fizycznego, psychicznego i spoecznego [Majewska,
Gracz, 2008]. Patrzc na rednie wartoci poczucia dobrostanu (tabela 1), mona zauway, e badani grajcy w tenisa najwyszy jego poziom osigali w sferze dobrostanu fizycznego (71,56), pniej spoecznego (68,37), a na kocu
psychicznego (66,57). Relacje takie zaobserwowano zarwno wrd kobiet jak
i mczyzn. Naley zauway, e w kadej skali jest to wysoki poziom dobrostanu (rednio 78 sten). Stosunkowo niskie wartoci wspczynnika zmiennoci informuj o maym zrnicowaniu zmiennych w poszczeglnych skalach.
Osoby w badanej prbie charakteryzoway si rednim (5 sten) poziomem samokrytyki, a obliczony wskanik rozkadu (D) wskazuje na redni (56 sten)
poziom pewnoci co do obrazu wasnej osoby.
203
Tabela 1
Oglna charakterystyka poczucia jakoci ycia u osb
podejmujcych tenisow aktywno rekreacyjn
Dobrostan
Kobiety
(K)
Mczyni
(M)
Parametry statystyczne
K+M
Warto rednia
Mediana
Odchylenie standardowe
Wspczynnik zmiennoci (%)
Warto rednia w stenach
Warto rednia
Mediana
Warto rednia
Mediana
fizyczny
71,3
74,0
9,9
13,9
7,8
71,9
73,0
8,1
11,3
7,7
71,5
71,0
9,2
12,8
7,7
psychiczny
66,8
69,0
10,9
16,3
6,9
66,3
67,0
7,3
11,0
7,1
66,6
76,0
9,5
14,3
7,1
Wskaniki
spoeczny
68,1
69,0
8,9
13,1
7,3
68,7
69,0
7,6
11,1
7,4
68,4
74,0
8,3
12,1
7,3
samokryroztyki (Sc) kadu (D)

204,1
35,1
201,0
35,0
19,0
6,6
9,3
18,8
5,8
5,3
197,7
35,0
200,0
35,0
11, 9
5,6
6,0
16,0
5,2
5,2
201,6
35,1
195,0
41,0
16,8
6,2
8,3
17,7
5,5
5,2
rdo: badania wasne.
Z analizy wynikw uzyskanych przez osoby niepodejmujce aktywnoci

rekreacyjnej (tabela 2) wynika, e badani najwysze poczucie dobrostanu osigali w sferze spoecznej, nastpnie fizycznej i na kocu psychicznej.
Wyniki takie charakterystyczne s take dla grupy kobiet, rnice zaobserwowano tylko w grupie mczyzn, ktrzy najwyej ocenili poczucie dobrostanu fizycznego. Analizujc wskaniki Sc i D, mona powiedzie, e podobnie
jak w analizowanej grupie osb aktywnych rekreacyjnie badana grupa miaa
wysoki poziom samokrytyki (jedynie mczyni mieli redni 6 sten) i redni
poziom pewnoci postrzeganego przez siebie wasnego obrazu.
Porwnujc dwie grupy badanych, wida, e zarwno oglny poziom poczucia szczcia, jak i poszczeglne jego skadowe byy wysze u osb uprawiajcych tenisow rekreacj ruchow (tabele 1, 2 oraz rysunki 13).
204
Karolina Majewska
Tabela 2
Oglna charakterystyka poczucia jakoci ycia osb
niepodejmujcych aktywnoci rekreacyjnej
Kobiety
(K)
Mczyni
(M)
K+M
Warto rednia
Mediana
Warto rednia
Mediana
Warto rednia
Mediana
rdo: badania wasne.
fizyczny
67,5
68
9,0
13,3
7,4
66,88
67
8,42
12,6
7,34
67,14
68
8,64
12,9
7,35
Dobrostan
psychiczny
65,2
66
6,8
10,4
7,1
65,74
67
8,08
12,3
7,09
65,53
66
7,56
11,5
7,08
spoeczny
66,4
67
8,1
12,3
7,2
70,02
70
7,19
10,3
7,71
68,49
68
7,78
11,4
7,48
Wskaniki
samokryroztyki (Sc) kadu (D)
196,4
35,7
199
36
18,0
5,2
9,1
14,5
5,7
5,9
197,05
35,71
195
37
23,23
5,62
11,8
15,7
5,71
6,74
196,79
35,72
196
37
21,07
5,41
10,7
15,1
5,69
6,81
205
Rys. 1. Poczucie dobrostanu fizycznego osb uprawiajcych rekreacyjnie tenis oraz

osb niezaangaowanych w aktywny wypoczynek przedstawione na skali
stenowej
206
Karolina Majewska
Rys. 2. Poczucie dobrostanu psychicznego osb uprawiajcych rekreacyjnie tenis oraz

stenowej
207
Rys. 3. Poczucie dobrostanu spoecznego osb uprawiajcych rekreacyjnie tenis oraz

stenowej
Test U-Manna-Whitneya potwierdzi statystycznie istotne zrnicowanie

w ocenie globalnego dobrostanu midzy dwoma grupami badanych. Analizujc
poszczeglne rodzaje dobrostanw, zauwaono jednak brak statystycznie istotnych rnic w ocenie dobrostanu spoecznego i psychicznego (tabela 3).
Jednoczynnikowa analiza wariancji (tabela 4) pozwala stwierdzi, e
w dwch ankietowanych grupach (tenisistw i biernych rekreacyjnie) wystpiy
statystycznie istotne rnice w ocenie poszczeglnych rodzajw dobrostanu,
wyjtkiem byli tylko mczyni w grupie osb nieaktywnych.
208
Karolina Majewska
Tabela 3
Test U Manna-Whitneya
zrnicowanie w ocenie poszczeglnych rodzajw dobrostanu,
w grupie osb aktywnych i biernych
Badani
Kobiety
Mczyni
Wszyscy
Rodzaj dobrostanu
fizyczny
psychiczny
spoeczny
globalny
fizyczny
psychiczny
spoeczny
globalny
fizyczny
psychiczny
spoeczny
globalny
Warto
statystyki
(z)
2,611
0,189
0,553
0,922
1,798
1,408
0,893
1,687
3,146
1,289
0,026
1,901
Warto p
0,009
0,850
0,580
0,357
0,072
0,159
0,372
0,092
0,001
0,197
0,979
0,057
rdo: badania wasne.
Tabela 4
Jednoczynnikowa analiza wariancji porwnanie, czy w grupie osb uprawiajcych
rekreacyjnie tenis i nieuprawiajcych rekreacji ruchowej wystpuj istotne rnice
w ocenie poszczeglnych rodzajw dobrostanu
Grupa
ankietowanych
Kobiety
Mczyni
Wszyscy
obliczona
warto
statystyki
16,7048
10,1854
24,6798
Tenisici
prawdopodobiestwo
p
0,0002
0,0061
0,0000
Bierni
obliczona
warto
statystyki F
19,6733
4,4216
14,0000
prawdopodobiestwo
p
0,0000
0,1096
0,0009
rdo: badania wasne.
Warto podkreli, e dla poczucia szczcia nie ma znaczenia pe badanych, nie odnotowano bowiem statystycznie istotnych rnic w ocenie globalnego poczucia szczcia oraz poszczeglnych rodzajw dobrostanu midzy
209
pci i to zarwno w grupie osb podejmujcych rekreacyjn aktywno tenisow, jak i osb biernych (tabela 5). Wyjtkiem jest tylko poczucie dobrostanu
spoecznego w grupie osb nieaktywnych.
Tabela 5
Test U Manna-Whitneya zrnicowanie midzy pci
w ocenie poszczeglnych rodzajw dobrostanu
Grupa badanych
Rodzaj dobrostanu
Osoby uprawiajce tenisow

aktywno rekreacyjn
fizyczny
psychiczny
spoeczny
fizyczny
psychiczny
spoeczny
Osoby nieuprawiajce
rekreacji ruchowej
Warto
statystyki
(z)
0,100
0,739
0,188
0,386
0,575
2,143
Warto
p
0,920
0,459
0,850
0,699
0,565
0,032
rdo: badanie wasne.

Badano take zwizki korelacyjne midzy poczuciem szczcia a wiekiem
osb podejmujcych wybran form rekreacji fizycznej i osb nieangaujcych
si w rekreacyjn aktywno ruchow (tabela 6).
Tabela 6
Zwizek korelacyjny midzy poczuciem szczcia a wiekiem osb uprawiajcych
rekreacyjnie tenis oraz osb niezaangaowanych w rekreacyjn aktywno ruchow
Tenisici
Rodzaj
dobrostanu
Fizyczny
Psychiczny
Spoeczny
wspczynnik
korelacji rang
Spearmana
warto
statystyki
(t)
0,029
0,077
0,152
0,149
0,629
1,256
rdo: badania wasne.
Bierni
warto
p
wspczynnik
korelacji rang
Spearmana
warto
statystyki
(t)
warto
p
0,882
0,532
0,214
-0,216
0,249
0,191
2,337
2,711
2,051
0,021
0,007
0,042
210
Karolina Majewska
Z przedstawionych danych wynika brak statystycznie istotnych zwizkw

midzy wiekiem a poczuciem dobrostanu w grupie osb uprawiajcych rekreacyjnie tenis ziemny. Dokadnie odwrotn sytuacj zaobserwowano w drugiej
grupie badanych osb. Na uwag zasuguje ujemny wspczynnik korelacji
w przypadku dobrostanu fizycznego w obydwu badanych grupach osb, ale
tylko w grupie osb biernych by on statystycznie istotny.
Zakoczenie
Na podstawie danych mona stwierdzi, e podejmowanie tenisowej aktywnoci rekreacyjnej wie si z wyszym poziomem globalnego poczucia
szczcia u uprawiajcych j osb [Berger, Kremer, 1990; Szmajke, Doliski,
1991; Garstka, 1998; Lipowski, 2005]. Z analizy poszczeglnych rodzajw
dobrostanu wynika, e istotna statystycznie jest tylko zaleno z dobrostanem
fizycznym. Aktywno tenisowa naley do tych form rekreacji, ktra bardzo
mocno angauje ukad motoryczny, a systematyczne zajcia na korcie przyczyniaj si do zauwaalnego wzrostu wydolnoci organizmu, zmiany sylwetki, co
bezporednio przekada si na zadowolenie z tej sfery ycia rekreacyjnych tenisistw. Trudno dostrzec taki stan rzeczy u osb, ktre nie podejmuj wyzwa
ruchowych w wolnym czasie.
Nie wykazano istotnego zwizku podejmowania rekreacji tenisowej z dobrostanem spoecznym i psychicznym. Prawdopodobnie wynika to z faktu, e
nie tylko uczestnictwo w rnych formach aktywnoci ruchowej, ale zwyke
spotkania towarzyskie, niezwizane z udziaem w zorganizowanych zajcia
sportowych osb biernych, w podobny sposb zaspokajaj potrzeb przebywania w jakiej grupie spoecznej, kontaktu z innymi w celu wymiany pogldw
lub dyskusji. Mona te przypuszcza, e formy rekreacji, w ktrych przewija
si element rywalizacji (co dotyczy rnego rodzaju gier sportowych, a szczeglnie gier gdzie o wygranej decyduje jednostka), nie zawsze daj szanse na
odprenie i relaks psychiczny. Doskonale przecie wiadomo, ile irytacji potrafi
wywoa u niektrych przegrany pojedynek.
Uzyskane wyniki pozwalaj na stwierdzenie, e pe nie ma znaczenia
w poziomie poczucia szczcia zarwno w grupie osb aktywnie spdzajcych
swj czas wolny jak i w grupie nieuprawiajcych adnej formy rekreacji fizycznej. Wiek rwnie nie odgrywa roli we wzrocie poczucia szczcia, ale tylko
211
u osb uprawiajcych aktywno tenisow. Wydaje si wic, e bez wzgldu na

wiek, w ktrym zdecydujemy si uprawia tenis ziemny, moe on rwnie dostarczy wiele przyjemnoci i zaspokoi nasze potrzeby, powodujc wzrost
naszego dobrostanu.
Statystycznie istotny zwizek wieku z szeroko pojtym szczciem zaobserwowano w grupie osb spdzajcych czas wolny nieaktywnie [Diener, Lucas, 1999]. Ujemny wspczynnik korelacji wiadczy o spadku poczucia dobrostanu fizycznego z wiekiem. Fakt te nie dziwi, gdy z wiekiem naturalnie pogarsza si sprawno fizyczna i stan zdrowia organizmu, a co za tym idzie,
zadowolenie ze swojej aparycji. Szczeglnie dotyczy to osb preferujcych
siedzcy tryb ycia. Brak statystycznej istotnoci takiego zwizku u osb
aktywnych wiadczy tylko o tym, jak bardzo ruch wpywa na popraw kondycji
fizycznej, a w konsekwencji na poczucie dobrostanu fizycznego jednostki
w kadym wieku.
Moe nieco dziwi, e u osb nieangaujcych si w rekreacj fizyczn
z wiekiem odnotowano wzrost dobrostanu psychicznego i spoecznego. Prawdopodobnie fakt wyczenia si z ycia zawodowego w istotny sposb zwalnia
niebezpieczn dla psychiki czowieka pogo za sukcesem, a w dobie bezrobocia wrcz walk o utrzymanie pracy. Z wiekiem redukujemy wic stres z tym
zwizany, a opuszczenie domu przez wasne dzieci zwalnia z obowizkw wychowawczych, uspokaja ukad nerwowy, a przez to podnosi zadowolenie z ycia [Keyes, Haida, 2001]. Biorc to pod uwag, nie mona nie zauway, e
z wiekiem pojawia si wicej czasu wolnego, co sprzyja wypoczynkowi, turystyce, rozrywce, wzbogacaniu osobowoci i rozwijaniu ycia towarzyskiego
w bardzo rnych grupach spoecznych. By moe osoby zaangaowane w konkretne formy rekreacji, szczeglnie w te, ktre wymagaj cyklicznych, systematycznych treningw (ze wzgldu na zoono ruchw, wysokie wymagania
techniki, jak np. tenis), nie maj tak szerokich moliwoci kontaktw towarzyskich. Specyfika gier, w ktrych wystpuje rywalizacja z drugim czowiekiem,
nie zawsze te daje szans na podwyszenie poziomu dobrostanu psychicznego,
gwnie u ludzi starszych, mniej odpornych, lecz ambitnych. Szczeglnie dobrze wida taki stan po przegranych rozgrywkach, meczach, turniejach.
212
Karolina Majewska
Reasumujc analiz wynikw bada, mona sformuowa nastpujce

wnioski:
1. Osoby podejmujce tenisow aktywno rekreacyjn maj wyszy globalny poziom poczucia szczcia ni osoby biernie spdzajce czas wolny, co
potwierdza zaoon hipotez H1.
2. W badanej grupie zaobserwowano szczeglnie istotny wpyw aktywnoci ruchowej na poczucie dobrostanu fizycznego, co potwierdza hipotez H2.
3. Nie potwierdzono zaoe hipotez H3 i H4, co oznacza, e istotnie si
nie rni poczucie dobrostanu psychicznego i spoecznego w grupie osb aktywnych i biernych.
4. Pe nie ma znaczenia dla odczuwanego poziomu szczcia.
5. Bez wzgldu na wiek osoby uprawiajce tenis ziemny odczuwaj podobny poziom dobrostanu, natomiast u osb nieaktywnych fizycznie w czasie
wolnym z wiekiem maleje poczucie dobrostanu fizycznego, a wzrasta poczucie
dobrostanu psychicznego i spoecznego.
Na zakoczenie warto doda argumenty dostarczane przez nauk w kwestii ludzi szczliwych: ludzie szczliwi yj duej [Ostir i wsp., 2000; Danner
i wsp., 2001], s zdrowsi, ich wydajno w pracy jest wiksza, lepiej znosz bl
[Weisenberg i wsp., 1998], maj wiksz empati i s bardziej skonni pomaga
innym [Seligmann, 2005]. Szczliwi ludzie atwiej osigaj sukcesy yciowe
[Czapiski, 2004; Lyubomirsky i wsp., 2005]. Czy w tym kontekcie nie warto
zacz powanie myle o aktywnym sposobie spdzania czasu wolnego?
Literatura
Adamiec M., Popioek K., Jako ycia midzy wolnoci a mistyfikacj, Ruch
Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1993, Rok LV, z. 2.
Argyle M., The Psychology of Happiness, Routledge, London 2001.
Berger B.B., Owen D., Mood Alteration with Swimming Swimmers Really do Feel
Better, Psychosomatic Medicine 1988, No. 45.
Berger M., Kremer F.W., Disscussion: Exercise, Fitness and Diabetes, w: Exercise,
Fitness and Health, red. C. Bouchard, R.J. Shephard, T. Stephens, J.R. Sutton,
B.D. McPherson, Human Kinetics, Champaign 1990.
Beusekom-Fretz G., De demokratisering van het geluk, v. Loghem Slaterus, Deventer
1973.
Bielski J., ycie jest ruchem, Agencja Promo-Lider, Warszawa 1996.
213
Bishop G.B., Psychologia zdrowia, Astrum, Wrocaw 2000.

Borowska-Tokarska A., Psychologiczny obraz kobiety w okresie menopauzy, Zdrowie
Psychiczne 1998, nr 12.
Bouchard C., Shephard R.J., Stephens T., Physical Activity, Fitness, and Health Consensuns Statement, Human Kinetics, Champaign 1994.
Bytniewski M., Aspekty zdrowotne sportu dzieci i modziey, Sport dla Wszystkich
1999, nr 1.
Carr A., Psychologia pozytywna. Nauka o szczciu i ludzkich siach, Wydawnictwo
Zysk i S-ka, Pozna 2009.
Czapiski J., Psychologia szczcia, PTP, Warszawa 1994.
Czapiski J., Czy szczcie popaca? Dobrostan psychiczny jako przyczyna pomylnoci
yciowej, w: Psychologia pozytywna. Nauka o szczciu, zdrowiu, sile i cnotach,
red. J. Czapiski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
Daniau G., Tenis, Zakad Narodowy im. Ossoliskich, WrocawWarszawaKrakw
1991.
Danner D., Snowdon D., Friesen W., Positive Emotions Early in Life and the Longevity: Findings from the Nun Study, Journal of Personality and Social Psychology 2001, No. 80.
Davison R., Grant S., Is Walking Sufficient Exercise for Health? Sports Medicine
1992, No. 16.
Derbis R., Dowiadczenie codziennoci, WSP, Czstochowa 2000.
Derbis R., Jako rozwoju a jako ycia, WSP, Czstochowa 2000.
Derbis R., Baka A., Poczucie jakoci ycia a swoboda dziaania i odpowiedzialno,
SPA, Pozna 1998.
Drabik J., Aktywno fizyczna w edukacji zdrowotnej spoeczestwa, cz I. AWF,
Gdask 1995.
Dracz B., Psychospoeczne uwarunkowanie tenisa, seria Monografie nr 10, AWF,
Krakw 1978.
Eliasz A., Psychologia ekologiczna, PAN Instytut Psychologii, Warszawa 1993.
Faulkner T., Lemelman V., Tenis, Dom Wydawniczy Rebis, Pozna 2007.
Felce D., Perry J., Exploring Current Conceptions of Quality of Live: A Model for
People with and Without Disabilities, w: Quality of Life in Health Promotion and
Rehabilitation, red. R. Renwick, I. Brown, M. Nagler, Sage Publications, London
1996.
Fibak W., Garczarczyk S., Grajmy w tenisa, Sport i Turystyka, Warszawa 1978.
Fitts W.H., The Self-concept and Behavior: Overview and Suplement, Dede Walace
Center, Nashville 1972.
Flichtbeil R., Go tenis, Global PWN, Warszawa 2009.
214
Karolina Majewska
Fordyce M.W., Happiness, its Daily Variation and its Relation to Values, United States
International University, California 1972.
Gallwey W.T., Tenis: wewntrzna gra, ParaFraza, Katowice 2006.
Gannon L., The Potential Role of Exercise in the Alleviation of Menstrual Disorders
and Menopausal Symptoms: A Theoretical Synthesis of Recent Research,
Women and Health 1988, No. 14.
Garstka K., Wpyw uprawiania gimnastyki rekreacyjnej przez kobiety w rednim wieku
na odczuwanie zadowolenia z ycia, seria Monografie nr 335, AWF, Pozna
1998.
Grny J., Wychowanie prozdrowotne. Jak uksztatowa zdrow osobowo dziecka,
HEL-KOM, Pozna 1997.
Grski J., Fizjologiczne podstawy wysiku fizycznego, PZWL, Warszawa 2001.
Gracz J., Majewska K., Relationship Between the Level of General Physical Activity
and the Choice of a Motor Recreation Form, Studies Physical Culture and Tourism 2006, t. 13, nr 1.
Heszen I., Sk H., Psychologia zdrowia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2007.
ITF, Program minitenisa w szkole. Podrcznik dla nauczycieli, UKFiS, Warszawa
1998.
Jasklski A., Podstawy fizjologii wysiku fizycznego z zarysem fizjologii czowieka,
AWF, Wrocaw 2007.
Karpiska A., Podciechowska K., Bielecka A., Znaczenie taca hip hop jako formy
rekreacji ruchowej, w: Badania wasne na rzecz jakoci usug turystyczno-rekreacyjnych i hotelarsko-gastronomicznych, red. W. Siwiski, D. Tauber,
E. Mucha-Szajek, WSHiG, PSNARiT, Pozna 2010.
Keyes C., Haidt J., Flourising: The Positive Person and the Good Life, APA, Washington 2001.
Kowalik S., Jako ycia psychicznego, w: Jako rozwoju a jako ycia, red. R. Derbis, WSP, Czstochowa 2000.
Kowalik S., Posowie dyskusji o jako ycia, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny
i Socjologiczny 1993, Rok LV, z. 2.
Krlak A., Tenis sportem dla wszystkich, w: Sport dla wszystkich wybrane dyscypliny,
red. T. Wolaska, J. Lisowska, Biblioteka TNKF, t. VIII, Warszawa 1997.
Krlak A., Tenis gry podwjne, Biblioteka Trenera, Warszawa 2002.
Krlak A., Tenis. Nauczanie gry, Biblioteka Trenera, Warszawa 2008.
Kuski H., Promowanie zdrowia. Podrcznik dla studentw wychowania fizycznego
i zdrowotnego, Uniwersytet dzki, d 1997.
Levine S., Croog S.H., What Costitutes Quality of Life? A Conceptualization of the
Dimensions of Life Quality in Healthy Populations and Patients with Cardioviscu-
215
lar Disease, w: Quality of Life in Cardioviscular Trials, red. N.K. Wenger,

Le Jacq, New York 1984.
Lipowski M., Rekreacja ruchowa kobiet. Motywy zachowa prozdrowotnych, AWFiS
Gdask, Gdask 2005.
Littleford J., Magrath A., Tenis: doskonal swoj gr, Buchmann, Warszawa 2009.
Lyubomirsky S., King L., Diener E., The Benefits of Frequent Positive Affect: Does
Happiness Lead to Success? Psychological Bulletin 2005, No. 6.
osie T., Zajc I., Aktywno ruchowa osb biorcych udzia w zajciach uniwersytetu
trzeciego wieku, w: Aktywno ruchowa ludzi w rnym wieku, red. D. Umiastowska, Albatros, Szczecin 1998.
Maj B., Spoeczne uwarunkowania rekreacji ruchowej i turystyki modziey wielkomiejskiej, OW Impuls, Krakw 2008.
Majewska K., Gracz J., Rekreacyjna aktywno fizyczna w drodze do wysokiej jakoci
ycia, w: Psychologiczne konteksty aktywnoci fizycznej czowieka, red. M. Krawczyski, Gdask 2008, Ateneum Szkoa Wysza w Gdasku, Gdask 2008.
Majewska K., Woniewicz-Dobrzyska M., Searching for the Skurce of Happiness
the Relation Between Well-being and Recreational Physical Activity, w: Badania
wasne na rzecz jakoci usug turystyczno-rekreacyjnych i hotelarsko-gastronomicznych, red. W. Siwiski, D. Tauber, E. Mucha-Szajek, WSHiG, PSNARiT,
Pozna 2010.
Marcus R., Drinkwater B., Dalsky G., Dufek J., Raab D., Slemenda C., Snow-Harter C.,
Osteoporosis and Exercise in Women, Medicine and Science in Sport and Exercise 1992, No. 24.
Marsh H.W., Peart N.D., Competitive and Cooperative Physical Fitness and Multidimensional Self-concepts, Journal of Sport and Exercise, Psychology 1998,
No. 10.
McEnro P., Bodo P., Tenis dla bystrzakw, Helion, Gliwice 2008.
Micho P., Ekonomia szczcia. Dlaczego ludzie odmawiaj wpasowania si w modele
ekonomiczne, Dom Wydawniczy Harasimowicz, Pozna 2010.
Murray R., Granner D., Mayes P., Rodwell V., Biochemia Harpera, PZWL, Warszawa
1995.
Nawrocka W., Psychologiczne uwarunkowania rekreacji ruchowe, w: Wybrane zagadnienia rekreacji ruchowej, red. T. Wolaska, AWF, Warszawa 1998.
Nelson M., Fisher E., Dilmanian F., Dallal G., Evans W.A., 1-yearbwalking Program
and Increased Dietary Calcium in Post Menopausal Women: Effects on Bone,
American Journal of Clinical Nutrition 1991, No. 53.
Nettle D., Happiness, the Science Behind Your Smile, Oxford University Press, Oxford
2005.
216
Karolina Majewska
Niedzielska E., Wrbel E., Formy fitness a jako ycia kobiet w okresie rodkowej
dorosoci, w: Badania wasne na rzecz jakoci usug turystyczno-rekreacyjnych
i hotelarsko-gastronomicznych, red. W. Siwiski, D. Tauber, E. Mucha-Szajek,
WSHiG, PSNARiT, Pozna 2010.
Nussbaum M.C., Mill Between Aristotle and Bentham, w: Economics and Happiness,
red. P. Bruni, L. Porta, Oxford University Press, Oxford 2005.
Oja P., Recepta na zdrowie wiczenia fizyczne dozowanie wysikw fizycznych,
w: Aktywno fizyczna a zdrowie, red. T. Wolaska, PTNKT, Warszawa 1995.
Ostir G., Markides K., Black S., Goodwin J., Emotional Well-being Predicts Subsequent Functional Independence and Survival, Journal of the American Geriatrics Society 2000, No. 48.
Palmer-Hunter S.K., A Survey of Perceived Effects of Running on Depression, Anxiety
and Psychological Health, Dissertation Abstracts International 1982, No. 42.
Pilawska A., Pilawski A., Petryski W., Zarys teorii i metodyki rekreacji ruchowej,
WSH, Katowice 2003.
Rich S., Tenis. Poradnik nowoczesnego gracza, Muza SA, Warszawa 2007.
Rickli R.E., McManus R., The Effect of Exercise on Bone Mineral Content in Post
Menopausal Women, Research Quarterly of Exercise and Sport 1990, No. 61.
Russell B., Szkice niepopularne, KiW, Warszawa 1997.
Rychlewski T., Fizjologiczne podstawy rekreacji, w: Teoria i metodyka rekreacji,
red. W. Siwiski, B. Pluta, AWF, Pozna 2010.
Sarafino E., Health Psychology, Wiley, New York 2002.
Sk H., Jako ycia a zdrowie, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
1993, Rok LV, z. 2.
Seligman M.E.P., Optymizmu mona si nauczy, Media Rodzina, Pozna 1991.
Seligman M.E.P., Prawdziwe szczcie, Media Rodzina, Pozna 2005.
Saby T., Poziom ycia, jako ycia, Wiadomoci Statystyczne 1990, nr 6.
Straburzyska-Migaj E., Rekreacja ruchowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.
Szmajke A., Doliski D., Dwie strony medalu: pozytywne i negatywne psychologiczne
skutki sportu, w: Psychologia i sport, red. T. Tyszka, AWF, Warszawa 1999.
Tatarkiewicz W., O szczciu, PWN, Warszawa 1979.
Toczek-Werner S., Czynnik zdrowia jako determinanta modelu rekreacyjnego
zachowania si ludzi w starszym wieku, w: Aktywno ruchowa ludzi w rnym
wieku, red. D. Umiastowska, Albatros, Szczecin 2000.
Tuson K.M., Sinyor D., On the Affective Benefits of Acute Aerobic Exercise: Taking
Stock After Years of Research, w: The Influence of Physical Exercise on Psychological Processes. Exercise Psychology, red. P. Seraganian, Wiley and Sons, New
York 1993.
217
Unierzyski P., Gracz J., Temperament and Achievement Motivation Critical Permanent Psychological Factors in Tennis, Studies in Physical Culture and Tourism
t. 9, AWF, Pozna 2002.
Vitulli W.F., Manifest Reasons for Jogging, Perceptual and Motor Skills 1987,
No. 64.
Weisenberg M., Raz T., Hener T., The Influence of Film Induced Mood on Pain Perceptron, Pain 1998, No. 76.
Winiarski R., Wstp do teorii rekreacji, seria Skrypty nr 100, AWF, Krakw 1989.
Wolaska T., Salita J., Piotrowska H., Sport dla wszystkich w cyklu ycia, Wychowanie Fizyczne i Sport 1998, No. 2.
Wrzeniewski K., Wybrane zagadnienia teoretyczne i metodologiczne pojcia jakoci
ycia, w: Psychologia zdrowia. Teoria, metodologia i empiria, red. T. Pasikowski,
H. Sk, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Pozna 2006.
Zaborowski Z., Wspczesne problemy psychologii spoecznej i psychologii osobowoci, Profil, Warszawa 1994.
ukowska Z., Jak sport moe wpywa na popraw jakoci ycia? Kultura Fizyczna
2005, nr 1112.
TENNIS RECREATIONAL ACTIVITIES AND WELL-BEING

OF GREAT POLAND INHABITANTS
Summary
The aim of the research was to test the hypothesis that people who practice tennis
as a recreational activity have a higher level of well-being than inactive people, who
spend their leisure time in a passive way which does not involve motor activity.
In order to establish the level of happiness, questions from the W.H. Fitts questionnaire were used, according to the adopted concept of understanding the feeling
of happiness as well-being perceived in three spheres of life: physical, mental and social.
Answers to these questions characterise well-being, general self-satisfaction, satisfaction with ones physical qualities, condition, health, mental qualities, and relations
with others.
218
Karolina Majewska
The study included a group of 181 adults (over 18 years of age). Among them 68
people take part in selected forms of physical recreation activity (tennis) and 113 people
spend their leisure time in a physically inactive way.
It was found that the people undertaking recreational physical activity have
a higher global level of perceived happiness than people spending their leisure time
in an inactive way.
In the studied group we noted a particularly significant effect of physical activity
on perceived physical well-being. The social and psychical well-being in the groups
of active and inactive people does not differ significantly.
Translated by Karolina Majewska

NR 689
2011

POCZUCIE JAKOCI YCIA

JAKO EFEKT ZASPOKOJENIA POTRZEB PSYCHOLOGICZNYCH
I ZRNICOWANIA MOTYWACJI
DO AKTYWNOCI FIZYCZNEJ
Wstp
Na podstawie wielu koncepcji jakoci ycia mona stwierdzi, e jako
ycia to pojcie wieloznaczne, majce wymiar medyczny, socjologiczno-ekonomiczny, a take psychologiczny, najbardziej subiektywny. Problematyka jakoci ycia jest przedmiotem licznych opracowa, a jej aktualno wynika ze staego poszukiwania odpowiedzi na fundamentalne pytanie: czym jest dobre ycie
oraz jak je osign w zgodzie z wasnym wiatopogldem, uznawanymi wartociami spoecznymi i osobistymi przekonaniami? [Czapiski, 1994; Kowalik,
2000; Sk, 2000; Derbis, 2000; Lindley, Joseph, 2007]. Wieloznaczno tego
pojcia sprawia trudnoci w definiowaniu i mierzeniu poziomu jakoci ycia.
W literaturze mona spotka wiele teorii poziomu jakoci ycia. Jedne cz to
poczucie z obiektywnymi warunkami ycia, inne podkrelaj rol dyspozycji
osobniczych w jego subiektywnym odczuwaniu, a jeszcze inne koncentruj si
na przesankach transcendentalnych, niezalenych od aktualnych warunkw
ycia, dyspozycji i odczu jednostki [Czapiski, 1994; Grad, 1999]. Mona
wic powiedzie, e jako ycia jest opisywana jako wypadkowa ustosunkowania si jednostki do wasnego samopoczucia psychicznego i fizycznego, bytu
220
materialnego, posiadanych stosunkw interpersonalnych, moliwoci rozwoju

osobistego i poczucia podmiotowoci. W naukach spoecznych poczucie jakoci ycia (ang. quality of life) okrela si jako swoisty dobrostan lub poczucie
szczcia, zadowolenia czy poczucie sensu ycia [Derbis, Baka, 1998; Kowalik, 2000; Linley, Joseph, 2007 i in.]. Pojcie to bywa te utosamiane z ogln,
pozytywn postaw wobec ycia, aktywnym zmaganiem si z trudnociami,
deniem do samorealizacji oraz pozytywnym bilansem dowiadcze yciowych z przewag dozna i uczu pozytywnych nad negatywnymi [Kowalik,
1995; Czapiski, 2004; Baska, 2005]. Wedug A. Campbella [1976], jako
ycia jest uzaleniona od nasycenia potrzeb w zakresie ustalonych, konkretnych
sfer ycia, takich jak rodzina, zwizek z partnerem, zdrowie, przyjanie, praca,
warunki mieszkaniowe czy wyksztacenie. Jako efekt stopnia zadowolenia
z wasnego ycia definiuje j A. Michalos [1986]. Dysonans midzy standardem
regulacyjnym niezaspokojonych w cigu ycia potrzeb [Gracz, Sankowski,
2001] a moliwym do osignicia aktualnym stanem lub poziomem zaspokojenia to wedug tego autora istota rozumienia jakoci ycia z uwzgldnieniem
zarwno natenia tego dysonansu, jak i subiektywnej wanoci przestrzeni
yciowej, ktr obejmuje. Im waniejsza sfera, w ktrej wystpuje w dysonans, tym mniejszy jego stopie spowoduje obnienie jakoci ycia czowieka.
Nieco odmienne stanowisko w kwestii rozumienia jakoci ycia proponuje
A.F. Lehman [1983], utosamiajc je z dowiadczaniem przez ludzi satysfakcji
i dobrego samopoczucia w zwizku z ich obecn sytuacj yciow. W szerokim
i wielokontekstowym ujciu World Health Organization jako ycia jednostki
naley rozumie w kontekcie postrzegania przez ni swej sytuacji yciowej,
odnoszonej do kontekstu kulturowego i systemu wartoci akceptowanego przez
spoeczestwo, w ktrym yje jednostka, oraz w relacji z jej celami yciowymi,
oczekiwaniami i zainteresowaniami. Mwic o jakoci ycia, naley bra pod
uwag zdrowie fizyczne i psychiczne jednostki, poziom niezalenoci od innych, relacje spoeczne, osobiste przekonania oraz ich wpyw na rodowisko
[WHO, 2011]. Ten swoisty dobrostan moe by osigany w rnych dziedzinach ycia i wie si z osiganiem rnych wartoci, take zwizanych z czasem wolnym i aktywnoci rekreacyjn. Jedn z nich jest osobiste zaangaowanie i poczucie sprawstwa w dziaaniu spontanicznym, bez przymusu, ktre
stwarza okazj do poznania prawdy o sobie samym, swoich autentycznych
przymiotach, ale te niedoskonaociach, z ktrymi dziki rekreacji mona si
upora samodzielnie [Reis i in., 2000]. Fakt, e czowiek z natury moe by
Poczucie jakoci ycia jako efekt zaspokojenia potrzeb psychologicznych
221
pasywny lub aktywny, konstruktywny i zaangaowany lub beznamitny, wskazuje na efekt dziaania w ramach indywidualnych dyspozycji czy biologicznie
uwarunkowanych cech podczas reagowania na okrelone czynniki rodowiskowe czy sytuacyjne. To wszystko sprawia, e u poszczeglnych osb zmienny
jest przebieg procesw motywacyjnych, ich kontrola i umiejtno wiadomego
zaangaowania w dziaanie. W artykule wykorzystano teori rozpatrujc przyczyny i jako de jednostki w sytuacjach podejmowania przez niego aktywnoci, popartej procesem motywacyjnym, czyli teori samodeterminacji zaproponowan przez Edwarda Deci oraz Richarda Ryana [1985, 2000]. Jest to koncepcja dziaania rozumianego jako efekt zaspokajania psychologicznych potrzeb czowieka, do ktrych jej autorzy zaliczyli potrzeb kompetencji (competence), powizania (relatedness) oraz autonomii (autonomy) [Ryan i in., 1991;
Ryan 1995].
Potrzeba autonomii, jedna z trzech kluczowych potrzeb psychologicznych czowieka, jest zaspokajana wtedy, gdy osoba angauje si w dziaanie ze
wzgldu na zainteresowanie i swj dobrowolny wybr. Nie udaje si jej zaspokoi, gdy osoba poddawana jest silnym oddziaywaniom kontrolujcym. Potrzeba kompetencji dotyczy wasnego przekonania o znajomoci tego, co si
robi, opartego na obiektywnej ocenie i weryfikacji postpu. Pozwala wyznacza
nowe zadania na podstawie odpowiednich umiejtnoci i wiedzy. Potrzeb
powizania naley rozumie jako ch doznawania ciepych, penych akceptacji i troski uczu od innych ludzi, a take moliwo dawania tego samego innym. Jest to poczucie odnajdywania si w relacjach z innymi. Zgodnie z teori
samodeterminacji, naturalna ludzka tendencja do rozwoju kreatywnoci jest
opisywana jako motywacja wewntrzna. Czowiek w procesie samoregulacji
przeksztaca postrzeganie motyww zewntrznych w wartoci napdzajce jego
dziaanie i wzmagajce procesy motywacyjne na drodze procesu internalizacji
[Ryan, Deci, 2000], natomiast amotywacja utosamiana jest z brakiem uzasadnienia oraz determinacji do podjcia okrelonej aktywnoci.
Motywacja wewntrzna jest podana, poniewa przyczyna dziaania
wynika zawsze z wewntrznego denia jednostki. Aktywno jest oparta na
penej internalizacji zasad wwczas, gdy staje si czci wewntrznego systemu motywacji osoby. Angauje si ona w dziaanie, gdy odczuwa dziki temu
harmoni i satysfakcj. Mona wyrni motywacj wewntrzn opart na motywie wiedzy, motywie doskonalenia i motywie dowiadczania stymulacji [Vallerand, Losie, 1999; Pelletier i in., 1995].
222
Motywacja zewntrzna to stan, w ktrym aktywno jest oparta wycznie na czynnikach zewntrznych, takich jak nagrody pienine lub ch uniknicia kary lub zej oceny. Nie ma tu utosamiania si z zasadami zewntrznymi
oraz ich internalizacji. Trzy typy motywacji zewntrznej rozmieszczono wzdu
osi samodeterminacji od jej najniszego do najwyszego poziomu i s to: zewntrzna regulacja, introjekcja oraz identyfikacja.
Amotywacja wystpuje wtedy, gdy nie ma uzasadnienia i determinacji do
podjcia okrelonej aktywnoci. Jeeli ten stan wystpuje przez duszy czas,
prowadzi najczciej do rezygnacji z podejmowanej aktywnoci.
Aktywno fizyczn podejmuje si raczej ze wzgldu na motywacj wewntrzn ni zewntrzn, cho czasami czynniki zewntrzne s stosowane do
zwikszenia motywacji wewntrznej [Vallerand, Losie, 1999]. Charakter motywacji moe zalee zarwno od wieku jak i od pci, chociaby ze wzgldu na
zmienno odczuwanych w cigu ycia przez czowieka potrzeb, bdcych niejako wyzwalaczami procesu motywacyjnego. Mona take zauway rnice
pod tym wzgldem w sporcie wyczynowym i rekreacyjnym, czy zalenie od
wieku uczestnikw [Tomczak, 2010; Walczak, 2008]. Poczucie jakoci i radoci
ycia wynikajce z prowadzenia aktywnego stylu ycia jest w duej mierze
uwarunkowane nie tylko przebiegiem procesw motywacyjnych, lecz rwnie
stopniem zaspokojenia potrzeb psychologicznych, bdcych warunkiem osignicia satysfakcji ze swoich dziaa [Deci i in., 2001; Baard i in., 2001]. Rol
aktywnoci rekreacyjnej w zapewnieniu wysokiego poczucia jakoci ycia potwierdzaj midzy innymi raporty wiatowej Organizacji Zdrowia. Stwierdzono
w nich, e z bada naukowych wynika, i regularna ruchowa aktywno rekreacyjna, zapewnienie odpoczynku i odprenia, angaowanie si w satysfakcjonujce relacje spoeczne pomagaj we wzmacnianiu poczucia jakoci ycia [Wodarczyk, 1994; Sk, 2000]. Poczucie jakoci ycia, utosamiane z radoci ycia, wyznacza nam subiektywny charakter oceny funkcjonowania czowieka,
bdcego jednak elementem ukadu podmiotsytuacja i dziaajcego na zasadach wzajemnych interakcji midzy czynnikami tego systemu [Tomaszewski,
1976]. Przydatno takiego podejcia do analizy dziaania w sytuacji rekreacyjnej (dobrowolne podejmowanie aktywnoci fizycznej) polega na ukazaniu, e
jest ono cigiem ukierunkowanych czynnoci, do ktrych opisu nie wystarczy
behawiorystyczna formua bodziecreakcja (SR). Realizacja zadania rekreacyjnego byaby wwczas jedynie okrelonym skutkiem wystpowania przypadkowych bodcw sytuacyjnych, gdy tymczasem jest ona czynnoci, czyli in-
223
tencjonalnym dziaaniem podmiotu. Najwaniejszym elementem w omawianym

modelu jest wanie podmiot, a wic czowiek ze swoimi indywidualnymi waciwociami psychofizycznymi i osobistymi preferencjami, ktry w okrelonych
sytuacjach podejmuje stosowne formy rekreacji. Poznanie tych waciwoci
i preferencji jest niezbdne do okrelenia subiektywnych kryteriw jakoci ycia. Wydaje si, e dopiero wwczas mona mwi o ich efektywnym wykorzystaniu w praktyce. W tym kontekcie wiedza na temat psychospoecznych
aspektw rekreacji moe by punktem wyjcia podjtej w artykule analizy
zmiennych, ktre s czci interakcyjnego modelu aktywnoci rekreacyjnej.
Model ten uwzgldnia waciwoci psychiczne podmiotu oraz efekt rekreacyjny, rozumiany jako wzrost poczucia jakoci ycia wynikajcy nie tylko z waciwie dobranych przez podmiot rnorodnych form rekreacji, ale take ze stopnia zaspokojenia jego potrzeb oraz charakterystyki motywacji do podejmowania
aktywnoci fizycznej (rys. 1).
Rys. 1. Interakcyjny model aktywnoci rekreacyjnej

rdo: [Gracz, 2011].
Trzonem omawianego modelu jest podmiot wraz ze swoimi specyficznymi

waciwociami psychicznymi, do ktrych zaliczono potrzeby i motywy, czyli
224
podstawowe napdowe waciwoci osobowoci oraz postawy bdce form ich

ekspresji. Efektem s tu, oczywicie, zmiany w poczuciu jakoci ycia osignite przez podmiot. Aby szerzej uj omawiany problem, na potrzeby artykuu
wyodrbniono wymiar poczucia jakoci ycia w aspektach midzy innymi ycia
osobistego, pracy, ycia romantycznego, wykonywanych zada, wasnych
osigni, wygldu zewntrznego, kontrolowania zmian, oraz wymiar radoci
ycia zwizany z wystpowaniem pozytywnych myli, poczuciem przyjemnoci, otwartoci na relacje, poczuciem szczcia, zadowolenia z ycia seksualnego. Wysoka jako ycia, o ktrej wspomniano, a ktr na potrzeby pracy mona nazwa efektem rekreacyjnym, wydaje si jednym z podstawowych celw
podejmowania rekreacji, a wiedza na ten temat moe okaza si bardzo przydatna w procesie psychospoecznej edukacji do aktywnoci fizycznej. Wrd
istotnych wartoci, ktre czowiek moe rozwija, budujc koncepcj stylu ycia opartego na rekreacji, mog znale si midzy innymi zaangaowanie osobiste, poczucie odpowiedzialnoci oraz zdolno wyboru i podejmowania decyzji prorekreacyjnej, a co najwaniejsze ich konsekwentna realizacja. S to, jak
wida, wartoci zwizane z poczuciem wysokiej jakoci i sensu ycia. Ma to
tym wiksze znaczenie, e aktywno rekreacyjna jest jedn z form aktywnoci
podejmowanej w czasie wolnym, poza obowizkami, z wasnego i nieprzymuszonego wyboru. Dowolno wyboru i poczucie sprawstwa to wanie jedno
z podstawowych kryteriw wysokiej jakoci ycia. Podejmowanie rekreacji
uruchamia zatem cile osobist sfer natury czowieka, zgodn z jego najistotniejszymi potrzebami i opart na motywacji wewntrznej oraz gwnych postawach centralnych, wiadczcych o przyjmowanej hierarchii wartoci spoecznych jednostki [Aryle, 2004]. Przedstawione przesanki teoretyczne dotyczce
rozumienia pojcia jakoci ycia oraz jej wyznacznikw w postaci dobrostanu
psychologicznego oraz wybranych aspektw aktywnoci fizycznej odgrywajcej rol budulca poczucia satysfakcji i samodeterminacji w yciu, pozwoliy na
okrelenie gwnego celu pracy. Byo nim odnalezienie zwizkw midzy stopniem zaspokojenia potrzeb autonomii, kompetencji i powizania oraz poszczeglnymi wymiarami motywacji do aktywnoci fizycznej (wiedzy, doskonalenia,
stymulacji, identyfikacji, introjekcji, regulacji zewntrznej oraz amotywacji)
a oglnym poczuciem jakoci i radoci ycia badanych.
225
1. Materia i metody bada

Grup badawcz tworzyo 190 osb, studentw studiw dziennych oraz
zaocznych Wydziau Turystyki i Rekreacji Akademii Wychowania Fizycznego
w Poznaniu. W badanej grupie znalazo si 68 osb pochodzcych z miejscowoci do 10 tys. mieszkacw, 122 osoby pochodzce z miast powyej 10 tys.
mieszkacw, 125 kobiet i 65 mczyzn w wieku x = 20,5 (SD = 1,81). Badanie przeprowadzono w pierwszym kwartale 2011 roku, miay one charakter
anonimowy, badani wypeniali kwestionariusze w obecnoci badaczy.
W pracy wykorzystano skal motywacji w sporcie, polsk wersj skali
SMS-Sport Motivation Scale. Kwestionariusz skada si z 28 pozycji, z ktrych
kada odzwierciedla moliwe rda motywacji podejmowania wybranej formy
aktywnoci ruchowej [Pelletier i in., 1995]. Oryginaln, francuskojzyczn wersj kwestionariusza opracowa zesp badaczy [Briere i in., 1995] na potrzeby
diagnostyki w dziedzinie psychologii sportu, na podstawie wytycznych teorii
samodeterminacji SDT [Ryan, Deci, 1985, 2000]. Za pomoc kwestionariusza
bada si zrnicowanie procesu motywacyjnego dotyczcego uprawiania sportu, wyrniajc (zgodnie z teori samodeterminacji) trzy wymiary: motywacj
wewntrzn, zewntrzn i amotywacj. Zbudowany jest z siedmiu podskal wykorzystanych do pomiaru trzech wymienionych paszczyzn motywacyjnych,
w tym trzech podskal opisujcych motywacj wewntrzn (wiedza, doskonalenie, doznawanie stymulacji) oraz trzech podskal dotyczcych motywacji zewntrznej (identyfikacja, introjekcja, zewntrzna regulacja). Sidma, ostatnia
podskala, bdca jednoczenie wymiarem samodeterminacji, dotyczy paszczyzny amotywacji. Jedna z podskal obejmuje 4 pozycje, cay kwestionariusz skada si wic z 28 pozycji, z ktrych kada odzwierciedla moliwy powd podejmowania wybranej formy aktywnoci ruchowej. We wstpie kwestionariusza
zadane zostao gwne pytanie: dlaczego uprawiasz swoj dyscyplin sportu?
W odpowiedzi naleao wskaza si identyfikacji z treci poszczeglnych
pozycji kwestionariusza, bdcych odpowiedziami na powysze pytanie, na
siedmiostopniowej skali Likerta. W ten sposb badany mg okreli natenie
danego motywu aktywnoci ruchowej (od 1 nie odnosi si do mnie zupenie,
do 7 odnosi si do mnie dokadnie). Metoda ta jest wysoko oceniana w wiatowej literaturze powiconej psychologii sportu, uwaa si j za trafn, ma
rwnie wysoki poziom spjnoci wewntrznej [Pelletier i in., 1995]. Skala
SMS znalaza szerokie zastosowanie w psychologii sportu, zostaa te wykorzy-
226
stana w masowych badaniach uwarunkowa aktywnoci ruchowej w Grecji i we

Francji [Alexandris, Carroll 1997; Alexandris, Tsorbatzoudis, Grouios, 2002].
Zaadaptowano j w wielu krajach. Badania nad wersjami wosk i greck
[De Pero i in., 2009; Dogania, 2000] potwierdziy rzetelno konstrukcji i przydatno narzdzia do diagnozowania zoonych procesw motywacyjnych.
Polska zaadaptowaa skal w latach 20092010. Wykorzystano j do przebadania blisko 700 osb, a analiza psychometryczna wykazaa jej wysok rzetelno
dla wszystkich podskal wspczynnik alfa wynis od 0,71 do 0,82 [Walczak,
2010].
Kolejnym narzdziem wykorzystanym w pracy bya skala bazowych potrzeb psychologicznych, oparta na anglojzycznym oryginale Basic Psychological Needs Scale (BPNS). Zgodnie z zaoeniami teorii samodeterminacji, psychologiczne potrzeby to trzon rozwoju czowieka, a ich zaspokojenie prowadzi
do poczucia satysfakcji i samodetermnacji w dziaaniu. Skala skadaa si z 14
pozycji, bdcych skadowymi trzech wymiarw: potrzeby autonomii (np. czuj, e mog swobodnie decydowa, jak chc przey swoje ycie), kompetencji
(np. ludzie, ktrych znam, mwi mi, e jestem dobry, w tym, co robi) oraz
powizania (np. dobrze ukada mi si z ludmi, z ktrymi utrzymuj kontakty).
Zastosowano siedmiostopniow skal Likerta. Podczas tumaczenia podono
za procedurami adaptacji, a kada z podskal uytego narzdzia uzyskaa zadowalajce wskaniki rzetelnoci.
Do pomiaru jakoci ycia wykorzystano polska wersj inwentarza Survey
of Self- Rated Health, Wellness and Quality of Life sporzdzonego na potrzeby
przekrojowych bada prowadzonych od kilkunastu lat w ramach projektu Association for Network Care [ANC, 2011] w celu zdiagnozowania stanu zdrowia
populacji [Blanks i in., 1997]. Skorzystano z dwch wskanikw: oglnego
poczucia jakoci ycia i radoci ycia. Wskanik oglnego poczucia jakoci
ycia jest oparty na danych uzyskanych w wyniku odniesienia si badanych
osb do itemw dotyczcych ycia osobistego, wspmaonka lub partnera,
ycia romantycznego, pracy lub szkoy, znajomych, wykonywanych zada,
radzenia sobie z problemami, wasnych osigni, wygldu zewntrznego, wasnego ja, umiejtnoci regulowania zmian we wasnym yciu oraz oglnego
zadowolenia z wasnego ycia (piciostopniowa skala Likerta). Wskanik radoci ycia oparto na danych uzyskanych w efekcie odniesienia si badanych osb
do itemw dotyczcych otwartoci, uczucia zrelaksowania, pozytywnych myli
na wasny temat, chci prowadzenia zdrowego stylu ycia, ufnoci we wasne
227
moliwoci, uczucia akceptacji, satysfakcji z poziomu wypoczynku, poczucia

radoci, iloci przyjemnoci czy zadowolenia z ycia seksualnego (siedmiostopniowa skala Likerta).
Do kontroli normalnoci rozkadw zastosowano test W Shapiro-Wilka,
a do porwnania redniego poziomu badanych zmiennych w grupie kobiet
i mczyzn test t dla danych niezalenych po uprzedniej kontroli homogenicznoci wariancji testem F Levenea. Do oceny siy i kierunku zwizku uyto
wspczynnik korelacji r Pearsona po uprzedniej kontroli liniowoci zwizkw.
Najlepszy zestaw predyktorw jakoci i radoci ycia wyodrbniono za pomoc
regresji wielokrotnej metod krokow selekcji postpujcej. W artykule podsumowano regresj, natomiast w opisach pod tabelami przedstawiono take przebieg poszczeglnych krokw analizy [Brzeziski, 1997].

Tabela 1
Statystyki opisowe oraz porwnanie kobiet i mczyzn
pod wzgldem redniego poziomu badanych zmiennych
Test t dla danych niezalenych
Zmienna
J
R
WDZ
DOSK
STYM
IDF
INTR
REGZ
AMT
AUT
KOMP
POW
rednia
K
rednia
M
df
66,96
39,14
15,83
19,07
19,99
16,26
16,63
12,62
9,21
24,52
18,27
27,84
69,26
39,17
19,86
21,38
21,89
17,23
19,27
14,79
8,68
24,39
19,46
27,95
1,31
0,04
5,19
3,03
2,45
1,32
3,09
2,49
0,68
0,19
2,18
-0,15
171
182
186
188
186
188
183
188
185
183
188
188
0,164
0,966
0,000
0,002
0,015
0,189
0,002
0,013
0,492
0,843
0,030
0,875
N (K)
N (M)
117
121
123
125
124
125
123
124
123
122
125
125
56
63
65
65
64
65
62
66
64
63
65
65
K
9,98
5,10
4,91
4,90
5,05
4,88
5,23
5,62
5,00
4,25
3,56
4,46
M
10,61
5,42
5,31
5,16
4,98
4,64
5,93
5,79
5,05
4,03
3,55
4,29
J jako ycia, R rado ycia, WDZ wiedza, DOSK doskonalenie, STYM stymulacja, IDF identyfikacja, INTR introjekcja, REGZ regulacja zewntrzna, AMT motywacja,
AUT autonomia, KOMP kompetencja, POW powizanie.
rdo: badania wasne.
228
Jak wynika z danych zamieszczonych w tabeli 1, rnica w rednim poziomie zmiennych zalenych (jako ycia, rado ycia) nie uzyskaa istotnoci
statystycznej na poziomie 0,05. Jeeli chodzi o zmienne niezalene, to mczyni przejawiali wyszy ni kobiety redni poziom czynnikw motywacyjnych, takich jak wiedza (t = 5,19; df = 186; p < 0,001), doskonalenie
(t = 3,03; df = 188; p < 0,01), stymulacja (t = 2,45; df = 186; p < 0,05), introjekcja (t = 3,09; df = 183; p < 0,01); regulacja zewntrzna (t = 2,49; df = 188;
p < 0,05). Mczyni deklarowali take wyszy redni poziom zaspokojenia
potrzeby kompetencji (t = 2,18; df = 188; p < 0,05). W przypadku pozostaych
zmiennych niezalenych rnice nie byy istotne statystycznie (na poziomie
0,05). Nastpnie przeanalizowano zwizki midzy czynnikami motywacyjnymi
a jakoci i radoci ycia w grupie kobiet (tabela 2).
Tabela 2
Zwizki midzy czynnikami motywacyjnymi a jakoci i radoci ycia w grupie kobiet
Zmienna
J
R
WDZ
0,01
p = ,851
0,17
p = ,073
DOSK
0,16
p = ,100
0,23
p = ,021
Wspczynniki korelacji r Pearsona

STYM
IDF
INTR
REG Z
0,05
0,07
0,09
0,05
p = ,597
p = ,436
p = ,327
p = ,623
0,14
0,05
0,24
0,20
p = ,592
p = ,015 p = ,049 p = ,171
AMT
0,17
p = ,078
0,16
p = ,100
rdo: badania wasne.
aden ze zwizkw midzy czynnikami motywacyjnymi a jakoci ycia

nie uzyska zakadanej istotnoci statystycznej. Odnotowano natomiast istotne
statystycznie, na poziomie 0,05, dodatnie zwizki o sabej sile midzy niektrymi czynnikami motywacyjnymi a radoci ycia. Zwizek z doskonaleniem
wynosi r = 0,23 (p < 0,05), ze stymulacj: r = 0,24 (p < 0,05), a z identyfikacj
r = 0,20 (p < 0,05). Nastpnie przeanalizowano wkad poszczeglnych zmiennych motywacyjnych do zmiennych zalenych: jakoci i radoci ycia, korzystajc z modelu regresji wielokrotnej przeprowadzonej metod krokow selekcji
postpujcej. aden z predyktorw jakoci ycia nie by istotny statystycznie
229
(na poziomie 0,05). Przedstawiono jedynie podsumowanie regresji dla radoci

ycia (tabela 3).
Tabela 3
Regresja wielokrotna: podsumowanie zestaw najlepszych predyktorw
(czynnikw motywacyjnych) radoci ycia
w grupie kobiet uzyskany metod krokow selekcji postpujcej
N = 107
Wyraz wolny
STYM
Podsumowanie regresji zmiennej zalenej R:

R = 0,250, R^2 = 0,063, skorygowane R2 = 0,054,
F (1,105) = 7,059, p < ,0091, bd standardowy estymacji: 5,003
t (105)
p
b
bd
b
bd
standardowy
standardowy
zb
zb
34,12
2,05
16,67
0,000
0,24
0,09
0,26
0,09
2,65
0,009
STYM stymulacja.
rdo: badania wasne.
Jedynym istotnym predyktorem okazaa si wprowadzona w pierwszym

kroku stymulacja (beta = 0,24; p < 0,01), ktra wyjaniaa ponad 5% (wspczynnik nieskorygowany wynosi 6,3%) wariancji radoci ycia. Dodanie kolejnego predyktora nie powoduje ju istotnej (na poziomie 0,05) zmiany wspczynnika determinacji. Nastpnie przeanalizowano zwizki midzy potrzebami
a jakoci i radoci ycia w grupie kobiet (tabela 4).
Tabela 4
Zwizki midzy stopniem zaspokojenia potrzeb a jakoci i radoci ycia
w grupie kobiet
Zmienna
J
R
AUT
0,36
p = ,000
0,35
p = ,000

KOMP
POW
0,42
0,23
p = ,000
p = ,015
0,30
0,33
p = ,001
p = ,000
J jako ycia, R rado ycia, AUT autonomia, KOMP kompetencja, POW powizanie.
rdo: badania wasne.
230
Wszystkie wspczynniki korelacji byy istotne statystycznie. Odnotowano

dodatnie zwizki o redniej sile midzy jakoci ycia a stopniem nasycenia
potrzeby autonomii (r = 0,36; p < 0,001) oraz kompetencji (r = 0,42; p < 0,001),
a sabszy zwizek z zaspokojeniem potrzeby powizania (r = 0,23; p < 0,05).
Zwizki stopnia zaspokojenia potrzeb z radoci ycia take byy dodatnie
i przedstawiay si nastpujco: stopnie zaspokojenia potrzeby autonomii:
r = 0,35 (p < 0,001), potrzeby kompetencji: r = 0,30 (p < 0,01), potrzeby powizania: r = 0,33 (p < 0,001). Nastpnie przeanalizowano czny wkad zaspokojenia potrzeb w jako ycia w grupie kobiet (tabela 5).
Tabela 5
Podsumowanie regresji wielokrotnej zestaw najlepszych predyktorw (potrzeb)
jakoci ycia w grupie kobiet uzyskany metod krokow selekcji postpujcej
N = 114
Wyraz wolny
KOMP
AUT
Podsumowanie regresji zmiennej zalenej J:

R = 0,471, R^2 = 0,222, skorygowane R2 = 0,208,
F (2,111) = 15,873, p < ,0000 bd standardowy estymacji: 8,856
b
bd standardowy
b
bd standardowy
t (111)
p
zb
zb
36,71
5,55
6,62
0,000
0,32
0,09
0,90
0,25
3,60
0,000
0,24
0,09
0,56
0,21
2,68
0,008
KOMP kompetencja, AUT autonomia.
rdo: badania wasne.
Wprowadzone zmienne wyjaniay cznie okoo 21% (wspczynnik nieskorygowany wynosi 22,2%) wariancji jakoci ycia (F (2,111) = 15,87;
p < 0,001). Wprowadzone w pierwszym kroku zaspokojenie potrzeby kompetencji wyjaniao okoo 17% wariancji, natomiast dodane w drugim kroku zaspokojenie potrzeby autonomii powoduje wzrost wariancji wyjanianej o okoo
5%. Dodanie kolejnego predyktora zaspokojenia potrzeby powizania nie
powoduje ju istotnej na poziomie 0,05 zmiany wspczynnika determinacji.
W ostatecznym modelu (tabela 5) znalazy si wic nasycenie potrzeby kompetencji (beta = 0,32; p < 0,001) oraz potrzeby autonomii (beta = 0,24; p < 0,01).
Nastpnie przeanalizowano czny wkad potrzeb do zmiennej rado ycia
w grupie kobiet (tabela 6).
231
Tabela 6
Podsumowanie regresji wielokrotnej zestaw najlepszych predyktorw ( potrzeb)
radoci ycia w grupie kobiet uzyskany metod krokow selekcji postpujcej
N = 118
Wyraz wolny
AUT
KOMP

R = 0,383, R^2 = 0,147, skorygowane R2 = 0,132,
b
bd standardowy
b
bd standardowy
t (115)
p
zb
zb
27,08
2,78
9,71
0,000
0,24
0,09
0,27
0,10
2,59
0,010
0,22
0,09
0,30
0,12
2,39
0,018
AUT autonomia, KOMP kompetencja.
rdo: badania wasne.
Zmienne, ktre znalazy si w modelu, wyjaniay cznie okoo 13%

(wspczynnik nieskorygowany: 14,7%) wariancji jakoci ycia (F (2,115) = 9,87;
p < 0,01). Wprowadzone w pierwszym kroku zaspokojenie potrzeby autonomii
wyjaniao 10,5% wariancji, a dodane w drugim kroku nasycenie potrzeby
kompetencji powoduje wzrost wariancji wyjanianej o 4,2%. Dodanie zaspokojenia potrzeby powizania (nastpny predyktor) nie powoduje ju istotnej na
poziomie 0,05 zmiany wspczynnika determinacji. W ostatecznym modelu
(tabela 6) znalazy si wic potrzeba autonomii (beta = 0,24; p < 0,05) oraz
potrzeba kompetencji (beta = 0,22; p < 0,05). Nastpnie przeanalizowano
zwizki midzy czynnikami motywacyjnymi a jakoci i radoci ycia w grupie mczyzn (tabela 7).
Odnotowano istotne statystycznie dodatnie zwizki o redniej sile midzy
jakoci ycia a niektrymi czynnikami motywacyjnymi. Zwizek z wiedz
wynosi r = 0,44 (p < 0,01), z doskonaleniem: r = 0,41 (p < 0,01), ze stymulacj
i identyfikacj: r = 0,38 (p < 0,01). W przypadku radoci ycia odnotowano
stosunkowo wysokie, dodatnie korelacje z doskonaleniem: r = 0,53 (p < 0,001),
stymulacj: r = 0,49 (p < 0,001) oraz wiedz: r = 0,47 (p < 0,01), a take dodatnie zwizki o redniej sile z introjekcj (r = 0,40; p < 0,01) i identyfikacj
(r = 0,36; p < 0,01). Odnotowano take saby, ale istotny (na poziomie 0,05)
zwizek regulacji zewntrznej z radoci ycia (r = 0,28). Nastpnie przeanalizowano czny wkad czynnikw motywacyjnych do jakoci z ycia w grupie
mczyzn (tabela 8).
232

Tabela 7
Zwizki midzy czynnikami motywacyjnymi a jakoci i radoci ycia
w grupie mczyzn
Zmienna
OGJ
RAD
WDZ
0,44
p = ,001
0,47
p = ,001

DOSK
STYM
IDF
INTR
REG Z
0,17
0,07
0,41
0,38
0,38
p = ,224
p = ,616
p = ,003
p = ,006
p = ,006
0,53
0,49
0,36
0,40
0,28
p = ,000
p = ,000
p = ,008
p = ,003
p = ,048
AMT
0,00
p = ,992
0,00
p = ,997
rdo: badania wasne.
Tabela 8
Podsumowanie regresji wielokrotnej zestaw najlepszych predyktorw
(czynnikw motywacyjnych) jakoci ycia w grupie mczyzn
uzyskany metod krokow selekcji postpujcej
N = 52
Wyraz wolny
WDZ

R = 0,439, R^2 = 0,193, skorygowane R2 = 0,177,
t (50)
p
b
bd
b
bd
standardowy
standardowy
zb
zb
51,38
5,38
9,55
0,000
0,44
0,13
0,90
0,26
3,46
0,001
WDZ wiedza.
rdo: badania wasne.
Jedynie wprowadzona w pierwszym kroku motywacja do zdobywania

wiedzy bya istotna statystycznie i wyjaniaa okoo 18% (wspczynnik nieskorygowany wynosi 19,3%) wariancji jakoci ycia (p < 0,01). Dodanie kolejnego predyktora nie powoduje istotnego przyrostu wspczynnika determinacji.
Nastpnie przeanalizowano czny wkad czynnikw motywacyjnych do radoci ycia w grupie mskiej (tabela 9).
233
Tabela 9
Podsumowanie regresji wielokrotnej zestaw najlepszych predyktorw
(czynnikw motywacyjnych) radoci ycia w grupie mczyzn
uzyskany metod krokow selekcji postpujcej
N = 59
Wyraz wolny
DOSK

R = 0,527, R^2 = 0,277, skorygowane R2 = 0,265,
b
bd standardowy
b
bd standardowy
t (57)
p
zb
zb
26,67
2,75
9,68
0,000
0,53
0,11
0,58
0,12
4,68
0,000
DOSK doskonalenie.
rdo: badania wasne.
Jedynie wprowadzona w pierwszym kroku motywacja do doskonalenia bya istotna statystycznie i wyjaniaa okoo 27% (wspczynnik nieskorygowany:
27,7%) wariancji radoci ycia (p < 0,001). Dodanie kolejnej zmiennej nie poprawia ju istotnie przyrostu wspczynnika determinacji. Nastpnie przeanalizowano zwizki potrzeb z jakoci i radoci ycia w grupie mczyzn (tabela 10).
Tabela 10
Zwizki midzy stopniem zaspokojenia potrzeb
a jakoci i radoci ycia w grupie mczyzn
Zmienna
OGJ
RAD
AUT
0,25
p = ,071
0,42
p = ,002

KOMP
0,33
p = ,015
0,37
p = ,006
POW
0,59
p = ,000
0,54
p = ,000
rdo: badania wasne.
W grupie mczyzn odnotowano dodatni zwizek o redniej sile midzy

stopniem zaspokojenia potrzeby kompetencji a jakoci ycia (r = 0,33;
p < 0,05) oraz stosunkowo silny dodatni zwizek midzy zaspokojeniem po-
234
trzeby powizania a jakoci ycia (r = 0,59; p < 0,001). Rado ycia miaa
dodatnie zwizki o redniej sile ze stopniem zaspokojenia potrzeby autonomii
(r = 0,42; p < 0,01) i kompetencji (r = 0,37; p < 0,01), a silniejszy zwizek z zaspokojeniem potrzeby powizania (r = 0,54; p < 0,001). Nastpnie przeanalizowano czny wkad zaspokojenia potrzeb w jako ycia w grupie mczyzn
(tabela 11).
Tabela 11
jakoci ycia w grupie mczyzn uzyskany metod krokow selekcji postpujcej
N = 54
Wyraz wolny
POW

R = 0,587, R^2 = 0,345, skorygowane R2 = 0,333,
b
bd standardowy
b
bd standardowy
t (52)
p
zb
zb
33,60
7,02
4,78
0,000
0,59
0,11
1,29
0,25
5,24
0,000
rdo: badania wasne.
Jedynie wprowadzony w pierwszym kroku stopie zaspokojenia potrzeby

powizania by istotny statystycznie i wyjania okoo 33% (wspczynnik nieskorygowany: 34,5%) wariancji jakoci ycia (p < 0,001). Dodanie kolejnego
predyktora nie poprawia ju istotnie przyrostu wspczynnika determinacji.
Nastpnie przeanalizowano czny wkad potrzeb w rado ycia w grupie mczyzn (tabela 12).
Tabela 12
radoci ycia w grupie mczyzn uzyskany metod krokow selekcji postpujcej
N = 61
Wyraz wolny
POW

R = 0,536, R^2 = ,288, skorygowane R2 = 0,276,
b
bd standardowy
b
bd standardowy
t (59)
p
zb
zb
19,86
4,01
4,95
0,000
0,54
0,11
0,69
0,14
4,89
0,000
rdo: badania wasne.
235
Wprowadzony w pierwszym kroku stopie zaspokojenia potrzeby powizania by istotny statystycznie i wyjania okoo 28% (wspczynnik nieskorygowany: 28,8%) wariancji jakoci ycia (p < 0,001). Dodanie kolejnego predyktora nie poprawia ju istotnie przyrostu wspczynnika determinacji.
3. Podsumowanie i wnioski
Podsumowanie uzyskanych wynikw bada rozpoczniemy od (1) przedstawienia rnic midzy badanymi wskanikami dla kobiet i mczyzn, nastpnie (2) podsumujemy analiz struktury powiza czynnikw motywacyjnych
z oglnym poczuciem jakoci oraz radoci ycia badanych kobiet i mczyzn.
Podsumowanie zakoczymy na (3) omwieniu zwizkw midzy stopniem
zaspokojenia potrzeb psychologicznych a poczuciem jakoci i radoci ycia,
a take ich interpretacji w kontekcie rnic midzypciowych.
1. Poczucie jakoci i radoci ycia oraz potrzeby i motywacja do aktywnoci fizycznej badanych kobiet i mczyzn.
Najwaniejszymi motywami podejmowania aktywnoci fizycznej zarwno przez kobiety jak i mczyzn byy dowiadczanie stymulacji i doskonalenie.
Wszyscy badani mieli wic siln potrzeb przeywania intensywnych wrae
oraz poczucia wzrostu posiadanych umiejtnoci w ramach uczestnictwa w wybranych formach aktywnoci fizycznej. Okazao si rwnie, e motywacja do
pogbiania wiedzy na temat uprawianej dyscypliny w duo wikszym stopniu
dotyczy mczyzn. Aby chtnie uprawiali oni sport, sytuacja aktywnoci ruchowej musi dostarcza im informacji na temat na przykad technicznych
aspektw wykonywanych wicze, czego nie odczuwaj kobiety. Uzyskane
przez mczyzn wyniki w zakresie motyww uprawiania aktywnoci fizycznej
nie odbiegaj zbyt od wartoci odnoszcych si do populacji generalnej, natomiast badane kobiety uzyskay znacznie nisze wyniki ni populacja w zakresie
omawianego czynnika motywu wiedzy. Pod wzgldem poczucia jakoci i radoci ycia nie wykazano rnic midzy pciami, natomiast w zaspokojeniu potrzeb psychologicznych mczyni przejawiali wyszy ni kobiety redni poziom potrzeby kompetencji, a potrzeby autonomii i powizania byy zaspokajane przez kobiety i mczyzn w zblionym stopniu. Opierajc si na zaoeniach
teorii samodeterminacji, mona stwierdzi, e w budowaniu satysfakcji z dziaania mczyni wiksz wag przywizuj do posiadanych kompetencji.
236
2. Znaczenie motywacji do aktywnoci fizycznej dla poczucia jakoci i radoci ycia.

Przeprowadzona analiza wykazaa zrnicowanie predyktorw motywacyjnych istotnych do budowania wysokiego poczucia jakoci i radoci ycia
badanych kobiet w porwnaniu z mczyznami. U kobiet nie znaleziono czynnikw motywacyjnych dotyczcych aktywnoci fizycznej, istotnych z punktu
widzenia poczucia jakoci ycia, natomiast dla mczyzn istne znaczenie miay
wyznaczniki motywacji wewntrznej do aktywnoci fizycznej. Oglne poczucie
jakoci ycia, majce bardziej obiektywny, a mniej podmiotowy charakter
w porwnaniu z radoci ycia, w przypadku mczyzn jest wyranie zwizane
z dowiadczanym zaangaowaniem w preferowan aktywno fizyczn, majcym znamiona motywacji wewntrznej. U kobiet opisywane motywacyjne zaangaowanie w aktywno fizyczn daje efekt w postaci wzrostu radoci ycia.
Tendencj tak mona uzasadni odmiennymi rolami i zadaniami yciowymi
kobiet i mczyzn.
3. Znaczenie potrzeb psychologicznych w aspekcie poczucia jakoci i radoci ycia.
Jak wspomniano, autonomia, kompetencja i powizanie to swoista triada
potrzeb psychologicznych niezbdnych do osignicia satysfakcji z aktywnoci,
w tym take z aktywnoci fizycznej. Ich zaspokojenie, jak zaoyli E.L. Deci
i R.M. Ryan [1985, 1995, 2000], jest podstaw rozwoju czowieka na drodze do
osignicia poczucia wysokiej jakoci ycia, co potwierdziy uzyskane w ramach realizacji problemu pracy wyniki. Wykazano, e wyszy stopie zaspokojenia wymienionych potrzeb sprzyja wysokiemu poziomowi dowiadczania
jakoci i radoci ycia bez wzgldu na pe. Jednak zaspokojenie potrzeby powizania ma duo wiksze znaczenie dla badanych mczyzn z punktu widzenia odczuwanej jakoci i radoci ycia. Mona przypuszcza, e potrzeb t
zaspokajaj podczas aktywnoci fizycznej, co mona powiza z przedstawionym zwizkiem midzy motywacj do aktywnoci fizycznej w jej wewntrznym wymiarze a wysokim poczuciem jakoci i radoci ycia.
237
Zakoczenie
1. Wykazano istotne zwizki midzy czynnikami motywacyjnymi do
aktywnoci fizycznej, stopniem zaspokojenia potrzeb psychologicznych a oglnym poczuciem jakoci i radoci ycia ogu badanych.
2. Wykazano istotne zrnicowanie midzy pciami pod wzgldem struktury motywacji do aktywnoci fizycznej i jej znaczenia dla poczucia jakoci
i radoci ycia.
3. Dla badanych kobiet czynnikami motywacyjnymi najbardziej zwizanymi z radoci ycia okazay si: motyw dowiadczania stymulacji podczas
uczestnictwa w aktywnoci fizycznej (najlepszy predyktor wyodrbniony na
podstawie analizy regresji), motyw doskonalenia umiejtnoci i motyw odczuwania identyfikacji z wyznaczonymi podczas uprawiania sportu celami zewntrznymi.
4. Spord badanych potrzeb najistotniejszy z punktu widzenia odczuwanej jakoci i radoci ycia okaza si stopie zaspokojenia potrzeby kompetencji
(najlepszy predyktor wyodrbniony na podstawie analizy regresji) i autonomii dla kobiet. Zaspokojenie potrzeby powizania okazao si najwaniejszym
predyktorem poczucia wysokiej jakoci i radoci ycia dla badanych mczyzn.
5. Uzyskane wyniki bada pozwalaj wysun wniosek, e w odrnieniu
od kobiet zaangaowanie mczyzn w aktywno fizyczn moe by wanym
wyznacznikiem postrzegania ich jako dowiadczajcych wysokiego poczucia
jakoci ycia, co idzie w parze z ich poczuciem radoci ycia zwizanym
z uprawianiem sportu.
Literatura
Alexandris K., Carroll B., An Analysis of Leisure Constraints Based on Different Recreational Sport Participation Levels: Results from a Study in Greece, Leisure
Sciences 1997, No. 19.
Alexandris K., Tsorbatzoudis Ch., Grouios G., Perceived Constraints on Recreational
Sport Participation: Investigating their Relationship with Intrinsic Motivation,
Extrinsic Motivation and Amotivatio, Journal of Leisure Research 2002,
No. 34 (3).
ANC, Association for Network Care, http://www.associationfornetworkcare.com, 2011.
Argyle M., Psychologia szczcia, Astrum, Wrocaw 2004.
238
Brzeziski J., Metodologia bada psychologicznych, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 1997.
Campbell A., Converse P.E., Rodgers W.L., The Quality of American Life: Perceptions,
Evaluations, and Satisfactions, Russell Sage Foundation 1976.
Baard P.P., Deci E.L., Ryan R.M., Intrinsic Need Satisfaction: A Motivational Basis
of Performance and Well-being in Two Work Settings, Journal of Applied Social
Psychology 2004, No. 34.
Blanks R.H., Schuster T.L., Dobson M., Retrospective Assessment of Network Care
Using a Survey of Self-Related Health, Wellness and Quality of Life, Journal for
Vertebral Subluxation Research 1997, No. 1 (4).
Briere N.M., Vallerand R.J., Blais M.R., Pelletier L.G., Developpement et validation
dune mesure de motivation intrinsfeque et extrinseque et damotivation en
contexte sportif: LEchelle de Motivation vis-a-vis les Sports (EMS) [Development and Validation of a Measure of Intrinsic, Extrinsic, and Amotivation
in Sports: The Sport Motivation Scale (SMS)], International Journal of Sport
Psychology 1995, No. 26 (4).
Czapiski J., Psychologia pozytywna. Nauka o szczciu, zdrowiu, sile i cnotach
czowieka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
Czapiski J., Psychologia szczcia, PTP, Warszawa 1994.
Deci E.L., Ryan R.M., Intrinsic Motivation and Self-determination in Human Behavior,
Plenum, New York 1985.
Deci E.L., Ryan R.M., Intrinsic and Extrinsic Motivations: Classic Definitions and New
Directions, Contemporary Educational Psychology 2000, No. 25.
Deci E.L., Ryan R.M., The what and why of Goal Pursuits: Human Needs and the
Self-determination of Behavior, Psychological Inquiry 2000, No. 11.
Deci E.L., Ryan R.M., Gagn M., Leone D.R., Usunov J., Kornazheva B.P., Need Satisfaction, Motivation, and Well-being in the Work Organizations of a Former
Eastern Bloc Country, Personality and Social Psychology Bulletin 2001,
No. 27.
De Pero R., Amici S., Benvenuti C., Minganti C., Capranica L., Pesce C., Motivation
for Sport Participation in Older Italian Athlets: The Role of Age, Gender
and Competition Level, Sport Sciences for Health 2009, No. 5.
Derbis R., Jako rozwoju a jako ycia, WSP, Czstochowa 2000.
Derbis R., Baka A., Poczucie jakoci ycia a swoboda dziaania i odpowiedzialno,
SPA, Pozna 1998.
Doganis G., Development of a Greek Version of the Sport Motivation Scale, Perceptual
and Motor Skills 2000, No. 90.
Gracz J., Psychologia rekreacji, w: Rekreacja i czas wolny, red. R. Winiarski, Oficyna
Wydawnicza ograf, Warszawa 2011.
239
Gracz J., Sankowski T., Psychologia w rekreacji i turystyce, seria Podrczniki nr 50,
AWF, Pozna 2001.
Kowalik S., Jako ycia psychicznego, w: Jako rozwoju a jako ycia, red. R. Derbis, WSP, Czstochowa 2000.
Lehman A.F., A Quality of Life Interview of the Chronically Mentally Ill, Evaluation
and Program Planning 1983, No. 11.
Lindley P.A., Joseph S., Psychologia pozytywna w praktyce, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2007.
Michalos A., Job Satisfaction, Marital Satisfaction and the Quality of Life: A Review
and Preview, w: Research on the Quality of Life, red. F. Andrews, Institute for
Social Research, University of Michigan, Michigan 1986.
Pelletier L.G., Tuson K.M, Fortier M.S., Vallerand R.J.,. Briere N.M, Blais M.R., Toward a New Measure of Intrinsic Motivation, Ex. Motivation and Amotivation in
Sports, Journal of Sport and Exercise Psychology 1995, No. 17 (1).
Reis H.T., Sheldon K.M., Gable S.L., Roscoe J., Ryan R.M., Daily Well-being: the Role
of Autonomy, Competence and Relatedness, Personality and Social Psychology
Bulletin 2000, No. 4 (26).
Ryan M.R., Psychological Needs and the Facilitation of Integrative Processes, Journal
of Personality 1995, No. 63 (3).
Ryan R.M., Koestner R., Deci E.L., Varied Forms of Persistence: When Free Choice
Behavior is Not Intrinsically Motivated, Motivation and Emotion 1991, No. 15.
Sk H., Zdrowie behawioralne. w: Psychologia, red. J. Strelau, GWP, Gdask 2000.
Tomaszewski T ., Psychologia, PWN, Warszawa 1976.
Tomczak M., Psychospoeczne uwarunkowania rozwoju sportowego w okresie dorastania, Monografie nr 392, AWF, Pozna 2010.
Walczak M., Motywacja i jej znaczenie w sporcie; polska adaptacja metod badania
motywacji osigni Kwestionariusz orientacji celowej w sporcie (TEOSQ) oraz
skala motywacji w sporcie (SMS), niepublikowany manuskrypt, 2010.
Walczak M., Rnice midzypokoleniowe w motywacji do rekreacyjnej aktywnoci
fizycznej na przykadzie narciarstwa, w: Psychologiczne konteksty aktywnoci
fizycznej czowieka, red. M. Krawczyski, Ateneum, Gdask 2008.
WHO,World Health Organization, http://www.who.int/en/, 2011.
Wodarczyk C., Promocja zdrowia i polityka zdrowotna, w: J.B. Karski, Z. Soska,
B.W. Wasilewski, Promocja zdrowia, Sanmedia, Warszawa 1994.
Vallerand R.J., Losier G.F., An Integrative Analysis of Intrinsic and Extrinsic Motivation in Sport, Journal of Applied Sport Psychology 1999, No. 11.
240

THE QUALITY OF LIFE AS AN EFFECT
OF PSYCHOLOGICAL NEED FULFILLMENT
AND DIVERSIFICATION OF MOTIVATION TO SPORTS ACTIVITY
Summary
Exploring the indicators of the quality of life, understood as a peculiar well-being
and a general feeling of happiness and contentment has become one of the main problems of research topics in health psychology, where sports activity viewed in the category of health-related behavior plays a significant role. Hence, the chief aim of this
paper is to determine the relationships between the degree of the fulfillment of psychological needs for autonomy, competence and relatedness, individual levels of motivation to physical activity (intrinsic motivation to know, to improve, to experience stimulation; identification, introjection, external regulation and amotivation) and a general
quality of life and a feeling of happiness among 191 people (125 female, 66 male) that
participated in the study. The SMS-Sport Motivation Scale was employed to perform
the motivation diagnosis and to characterize the sources of motivation ranging from
motivation to know, to improve, to experience stimulation, identification, introjection,
external regulation and amotivation. The Basic Psychological Needs Scale (BPNS)
served as a tool to measure to level of psychological need fulfillment (autonomy, competence and relatedness). The choice of the employed tools was motivated by the
premises underlying Self-Determination Theory (Deci, Ryan 2000). The general quality
of life and happiness was evaluated with the use of a Survey of Self-Rated. Health,
Wellness and Quality of Life. The study results show that the motives behind engaging
in physical activity and the degree of psychological need fulfillment are significant
predictors of general well-being and happiness.

NR 689
2011
Magorzata Woniewicz-Dobrzyska
AKTYWNO REKREACYJNA KOBIET

W KSZTATOWANIU STYLU YCIA
Wstp
Zarwno nauka jak i media coraz czciej podejmuj dyskusj na temat
aktywnoci ruchowej Polakw. Jest to spowodowane nadal ich niskim uczestnictwem w powszechnym sporcie. Rezultaty tego zjawiska s coraz bardziej
dotkliwie odczuwane w medycynie i yciu spoecznym. Coraz wikszy odsetek
dzieci i modziey w wieku szkolnym ma nadwag, a w dorosej populacji Polakw coraz czciej spotykamy ludzi otyych. Zjawisko to wiadczy o tym, e
nadal mao popularny jest aktywny styl ycia.
Co naley rozumie przez pojcie aktywny styl ycia? Jest wiele definicji.
M. Weber wie je z pojciem etos [Weber, Lachmann, 2007, s. 23], T. Veblen
jako dominujce w danym czasie postawy duchowe lub dominujca koncepcja
ycia [Veblen, 1998, s. 2], L. Dyczewski jako og wartoci, upodoba, de, potrzeby i zachowania waciwe danej jednostce lub grupie spoecznej,
ktra wyrnia si od innych [Dyczewski, 2007, s. 23]. Styl ycia to aktywno yciowa specyficzna dla danej zbiorowoci. W psychologii styl ycia czsto okrelany jest jako wypadkowa uwarunkowa i wyborw, ktre s uzalenione od motywacji. XXI wiek, mimo pozornej akceptacji jednostki i niezalenie od jej ksztatu zewntrznego, przyj i zmieni kanony pikna, ktre budz
uznanie i szacunek. Obecnie wanym elementem stylu ycia jest czas wolny
242
i treci, ktrymi jest on wypeniony. Czas wolny sta si wartoci sam w sobie. Jednym z przejaww komercjalizacji czasu wolnego jest jego racjonalizacja. Czas wolny, kiedy zgodny z rytmem natury, zacz regulowa t natur,
nada jej inny rytm, tempo i sta si mechanizmem organizujcym nowoczesne
funkcjonowanie czowieka. W roku 1996 40% Amerykanw twierdzio, e brak
czasu jest wikszym problemem ni brak pienidzy. Przyspieszeniu ulego
aktywizowanie czasu wolnego, czyli umieszczanie maksymalnej liczby zada
do wykonania, w danej jednostce czasowej, co w efekcie zniewala w oczekiwaniu na coraz nowe bodce.
Dynamicznie rozwija si rynek usug zwizanych z czasem wolnym. Czas
wolny jest bowiem przeznaczany na konsumpcj dbr i usug, staje si rdem
przyjemnoci, zyskujc tym samym na znaczeniu w yciu spoecznym.
Aktywno fizyczna jest rekomendowana przez WHO w deklaracji z Heidelberga w 1996 roku, w ktrej stwierdzono:
a) brak aktywnoci ruchowej i siedzcy tryb ycia powoduj wiele chorb o charakterze chronicznym;
b) aktywny styl ycia istotnie opnia wystpowanie niesprawnoci
i schorze wieku starczego;
c) aktywne fizycznie ycie uatwia uczestnictwo populacji ludzi, adaptacj spoeczn i podnosi poziom optymizmu [Dbrowski, Rowiski,
2007, s. 247].
Udzia kobiet i mczyzn w fizycznej aktywnoci rekreacyjnej prezentuje
si odmiennie. Kobiety maj takie same moliwoci rozwoju jak mczyni, co
pozwala im na inny rodzaj ycia. Kobieta chce czu si speniona. Jednak
wspczesny wiat kreuje okrelony model kobiety, odmienny od jej obrazu
w historii, gdzie bya skazana na drugoplanow rol. Dzisiaj kobiety czsto s
si napdow rozwoju spoecznego, s ambitne, pracowite, dobrze zorganizowane czsto maj bardzo wysokie ambicje, znaj swoj warto. Mimo to Polki
na tle Europejek nie dbaj o wasne zdrowie, o czym wiadczy nadumieralno
modych kobiet z powodu chorb nowotworowych (badania firmy Bayer Shering Pharma z listopada i grudnia 2009 roku). Na tle 17 krajw Europy i Turcji
Polki zajmuj jedno z ostatnich miejsc, jeli chodzi o aktywno fizyczn. Chc
pogodzi posiadanie rodziny, sukces w pracy i atrakcyjny wygld, lecz ruch jest
mao popularn form. Tylko 30% dorosych Polek podejmuje aktywno ruchow trzy lub wicej razy w tygodniu, a 24% wcale nie uprawia rekreacji
Aktywno rekreacyjna kobiet w ksztatowaniu stylu ycia
243
ruchowej, natomiast 26% wiczy tylko raz w tygodniu (badania firmy Bayer
Shering Pharma z listopada 2009 roku).
Dolegliwociami najczciej nkajcymi Polki s: bl gowy, migrena, zapalenie grnych drg oddechowych, bl krgosupa, mini i staww, oglne
osabienie oraz czsto podwyszona temperatura, powyej 38C. Jednak bardzo
rzadko zwracaj si z tymi dolegliwociami o pomoc do lekarza, najczciej
leczc je we wasnym zakresie (badania grupy Lux Med na prbie 600 Polek
CAPI). Wrd chorb przewlekych zdiagnozowanych u Polek przez lekarzy
najpopularniejsze to nadcinienie ttnicze 20% badanych, problemy z krgosupem 15% badanych, i wysoki poziom cholesterolu 9% badanych (badania grupy Lux Med na prbie 600 Polek, luty 2011).
Styl ycia wspczesnej kobiety niejednokrotnie warunkuje form wybieranego przez ni wypoczynku i jej zainteresowania. Szybkie tempo ycia sprawia, e dysponuje ona bardzo ograniczon iloci czasu wolnego, ktry stara si
maksymalnie wykorzysta na ulubione czynnoci. W kulturze europejskiej,
a w szczeglnoci w Polsce, kobieta powica wicej swego wolnego czasu na
prace domowe i dzieciom, jeli je ma, ni mczyni. Powoduje to liczne ograniczenia czasu wolnego, partycypacji w kulturze, odpoczynku, samorozwoju
i aktywnoci ruchowej.
1. Materia i metoda
W celu okrelenia roli aktywnoci rekreacyjnej w kreowaniu stylu ycia
przez kobiety przeprowadzono badania wstpne na prbie 192 kobiet w wieku
od 18 do 65 lat. W badaniach istotne byo odniesienie si do kultury fizycznej
w aspekcie jej wpywu na postawy wobec wasnego ciaa i jego potrzeb, wiadomej i aktywnej troski o rozwj, sprawno ruchow, zdrowie i pikno oraz
umiejtnoci organizowania czasu wolnego z poytkiem dla zdrowia fizycznego
i psychicznego.
Badana pupulacja jest prb pilotaow rozszerzonych bada nad wpywem aktywnoci fizycznej na zdrowie, wizerunek, status spoeczny i pozycj
zawodow kobiet w Polsce. Badania prowadzono metod sondau diagnostycznego z wykorzystaniem techniki kwestionariusza ankiety. Miay na celu wielostronn i dogbn analiz sposobu spdzania czasu wolnego przez kobiety
w wieku dojrzaym zgodnie z definicj, e badanie naukowe winno zmierza
244
do dokadnego, wyczerpujcego, a zarazem obiektywnego poznania wybranego

odcinka rzeczywistoci [Grabowski, 1996, s. 24; Siwiski, 2006, s. 33; Zaczyski, 1995, s. 14]. Ankietyzacj przeprowadzono na terenie Poznania. Struktur
wiekow badanych przedstawiono na rysunkach 16.
12%
16%
18-25 lat
12%
26-33 lat
34-41 lat
42-49 lat
11%
36%
50-57 lat
58-65 lat
13%
Rys. 1. Struktura wiekowa badanej grupy kobiet

rdo: badania wasne.
1%
9%
podstawowe
38%
zawodowe
36%
rednie
licencjat
magisterskie
16%
Rys. 2. Charakterystyka poziomu wyksztacenia badanych

rdo: badania wasne.
Wrd badanych kobiet 36% byo w wieku 2635 lat, 16% w wieku
1825 lat, 13% w wieku 3441 lat, po 12% w wieku 5057 lat i 5865 lat,
11% w wieku 4249 lat. Wikszo respondentek miaa wyksztacenie wy-
245
sze magisterskie (38%) i rednie (36%), 16% zawodowe licencjackie, 9%

zawodowe, a tylko 1% podstawowe.
0%
12%
16%
wie
mae miasto
54%
miasto
due miasto
18%
Rys. 3. Pochodzenie respondentek

rdo: badania wasne.
Kobiety, bdce mieszkankami Poznania, miay rne pochodzenie.

W wikszoci pochodziy z duej aglomeracji miejskiej 53%, 18% z miasta,
16% z maego miasteczka, a 12% ze wsi.
W badanej grupie 57% kobiet pracowao, 25% przebywao na rencie
zdrowotnej, 12% na urlopach macierzyskich, a 7% byo na bezrobociu.
0%
25%
pracuje
niepracuje
czasowo
nie
pracuje czasowo
7%
56%
bezrobotna
rencista
12%
Rys. 4. Struktura aktywnoci zawodowej badanych

rdo: badania wasne.
246
Stan cywilny badanej prby by zrnicowany, cho przewaay matki

(64%), a pozostae kobiety zadeklaroway stan wolny (rozwdki, wdowy i panny). Mimo e ze statystyk wynika niech do zawierania zwizkw maeskich, to w badanej prbie wikszo stanowiy matki.
8% 0%
11%
17%
panna
matka
rozwdka
wdowa
64%
Rys. 5. Charakterystyka stanu cywilnego badanych kobiet

rdo: badania wasne.
0%
30%
tak
nie
70%
Rys. 6. Dzietno badanych

rdo: badania wasne.
W konstruowaniu korelacji midzy poszczeglnymi czynnikami wane byy dane dotyczce posiadania przez respondentki dzieci. To wanie one czsto
porzdkuj ycie kobiet i zdecydowanie wpywaj na zmin systemu wartoci.
247
Zmienia si rwnie motywacja do dbaoci o wasne zdowie. Ch bycia nie

tylko dobr, ale i sprawn mam, dopinguje do zmiany stylu ycia. Dzieci, z ich
naturaln potrzeb ruchu, rwnie wpywaj na wzrost aktywnoci fizycznej
matek. W badanej prbie a 70% to kobiety dzietne.
2. Analiza materiau badawczego

Biorc pod uwag duy wpyw aktywnoci rekreacyjnej na zdrowie, mona stwierdzi, e badana grupa kobiet ma t wiadomo, gdy 91% to kobiety
aktywne, dla ktrych wana jest rwnie jako proponowanych usug rekreacyjnych, co wynika z charakterystyki ilociowej i jakociowej preferowanych
usug. Badane kobiety maj te wiadomo, e ruch odpowiednio stosowany
i dawkowany [Jasklski, 2002] nie tylko wpywa na nasze ja fizyczne, ale te
ja psychiczne.
Najwiksz popularnoci wrd badanych ciesz si takie formy aktywnoci rekreacyjnej, jak spacery, fitness, pywanie i tak zwany shopping. Mieszkanie w miecie nie zawsze sprzyja uprawianiu rozmaitych form aktywnoci
z grupy outdoor. Brak cieek rowerowych, tras joggingowych oraz cieek do
nordic walking czsto zmusza mieszkacw, szczeglnie osiedli mieszkaniowych, tak zwanych blokowisk, do wyjazdw poza miasto, ktre mimo swych
dodatkowych walorw przyrodniczych, wymaga dodatkowej puli czasu. Na
popularnoci zyskuje zatem tak zwany shopping. Wspczesne centra handlowe
czsto s miastem w miecie (np. Stary Browar w Poznaniu). W takim centrum
handlu i usug ukad wntrza niekiedy przypomina miasto, lokalizacja cieek
handlowych, sieci kinowych oraz lokali gastronomicznych jest zorganizowana
tak, jak w centrum miasta. Do okrelonych miejsc kieruj przewodnicy, czyli
punkty informacyjne, drogowskazy i tabliczki informacyjne. Oznakowanie duych mulipleksw jest znacznie lepsze ni atrakcje turystyczne w miecie. Centra handlowe umoliwiaj zaspokojenie rnych potrzeb jednostki od biologicznych, po spoeczne i kulturalne. Spacer po centrum, nierzadko rodzinny,
staje si wic swoist atrakcj, pozwalajc zaspokoi rzeczywiste potrzeby, nie
tylko biologiczne, ale rwnie otoczkowe, jak wsplne spdzanie czasu, wsplna romowa, wsplny posiek (bez straty czasu na jego przygotowanie). Przebywanie w multipleksach pozwala rwnie na zaspokojenie potrzeb sztucznych,
takich jak snobizm, naladownictwo spoeczne [Szul, 2008, s. 2728]. Pozostae
248
formy rekreacji, nieco mniej popularne w badanej grupie, to kino, czytanie

ksiek oraz surfowanie po Internecie. Najmniej popularne s wernisae, wystawy i wycieczki za miasto (brak czasu na dojazdy).
Dla badanej grupy istotne jest nabieranie si witalnych, pozwalajce na zachowanie dystansu do codziennoci, przez zabiegi wellness i SPA. A 87%
badanych uznao, e zabiegi i troska o ciao i dusz w salonach SPA jest dla
nich bardzo wana i dlatego korzysta z takich form relaksu. Wynika to jednak
z chci bycia wiecznie modym, posiadania adnego i zadbanego ciaa [Bugajska, Timoszyk-Tomczak, 2006, s. 66], a take z zaoe opublikowanych przez
P.Z. Pilznera, ktry wydajc ksik The Wellness Revolution How to Make
a Fortune in the Trillion Industry, wywoa medialny i naukowy boom zainteresowania now gazi gospodarki. Autor ten midzy innymi odrni przemys
chorobowy od przemysu zdrowia: Przemys chorobowy jest reaktywny, gdy
czowiek staje si klientem jedynie wtedy, gdy musi reagowa na specyficzne
warunki lub sytuacje. W reakcji na chorob. Przemys zdrowia odznacza si
aktywnoci. Ludzie zostaj klientami, by uzyska lepsze samopoczucie i zredukowa ryzyko stania sie klientami przemysu choroby (www. zdrowediety.pl/wellness.html,28.03.2011).
Sektor wellness wychodzi naprzeciw oczekiwaniom klientw, oferujc
kompleksowe usugi w szerokim zakresie:
odnowy biologicznej,
utrzymania prawidowej wagi ciaa lub jej redukcji w przypadku nadwagi,
zalecania i prowadzenia wicze gimnastycznych dostosowanych do
wieku i stanu zdrowia klientek,
szkole i kursw zwizanych z rozwojem sfery duchowej, takich jak
joga, tai-chi.
Usugi te pozwalaj kobietom uzyska dobre samopoczucie psychiczne, fizyczne i duchowe, a take zachowa modo i witalno oraz opni procesy starzenia si. Oferta gabinetw SPA pozwala na afirmacj spoeczn, podkrelajc
status spoeczny jednostki przez atrakcyjno fizyczn i satysfakcj z wasnego
wygldu, dodaje pewnoci siebie [Barcz, 2009, s. 221223].
Wybrana grupa badawcza okrelia take pul czasu wolnego, jak moe
przeznaczy na rozmaite formy aktywnoci rekreacyjnej w cigu doby: 92%
badanych ma od 0,5 godz. do 2 godz. dziennie, 8% od 2 godz. do 3 godz.
249
Korzystanie w czasie wolnym z aktywnoci rekreacyjnej w ogle deklarowao 91% badanych, co wiadczy o wysokim poziomie wiadomoci respondentek. Czy zaangaowanie w aktywno w czasie wolnym jest faktyczne, czy
tylko deklaratywne?
Na podstawie bada mona wnioskowa, e aktywno rekreacyjna zwizana z kosmetyk i higien ciaa jest na wysokim poziomie istotnoci w opinii
respondentek. Dla 64% badanych to wany element w kreowaniu wasnego
wizerunku i dlatego jest najwaniejszy w stylu ycia. Uzupeniaj go odpowiednia dieta i zabiegi upikszajce. Aktywny wypoczynek dla zachowania
zdrowia nie znajduje jednak odzwierciedlenia w wysokim poziomie profilaktyki
zdowotnej. cisy zwizek midzy rozwojem cielesnym a stylem ycia przejawia si w poddawaniu ciaa specyficznym reimom i wcale nie musi to by
objaw epidemii narcyzmu, lecz normalna cz posttradycyjnej kutury. Wane
jest rwnie, e zdrowie i sprawno fizyczna nie s synonimami, cho by
powinny. Oba dotycz troski o ciao, ale ich rezultaty mog by dalekie od tych,
ktrych bymy si spodziewali [Biedro, 2008].
Ciekawostk jest wynikajca z bada relacja preferowanych form z wiekiem. Wydawa by si mogo, e najwiksz aktywnoci powinna odznacza
sie grupa kobiet wolnych w wieku 1825 lat i 2533 lata, jednak do najbardziej
aktywnych naleaa grupa kobiet dzietnych w wieku 4249 i 5057 lat. wiadczy to o duym znaczeniu aktywnoci ruchowej, bdcej sposobem relaksu,
moliwoci kontaktu z inn grup oraz koniecznoci uzupenienia si witalnych, ktre umoliwiaj realizacj ambitnych zada zawodowych. Aspekt
indywidualny kultury fizycznej to przecie wyraz okrelonej postawy wobec
wasnego ciaa i jego potrzeb, wiadoma i aktywna troska o rozwj, sprawno
ruchow, zdrowie i pikno, to umiejetno organizowania czasu z poytkiem
dla zdrowia fizycznego (ktre nie jest domen Polek) i psychicznego. Pamita
naley, e co prawda zachowania jednostek w pewnym stopniu zdeterminowane
s przez wzory i wzorce oglnospoeczne (a takich mamy coraz wicej spopularyzowanych szczeglnie przez media), to jednak nie musz by z nimi tosame
[Castells, 2007, s. 149153]. Oczekiwania tej grupy wiekowej kobiet s najwiksze. Doskwiera im brak miejskich moliwoci podejmowania dziaa rekreacyjnych niezalenie od pory roku na wieym powietrzu, takich jak nordic
walking, jogging, jazda na rowerze czy rolkach. Wskazuj one na potrzeb
inwestycji w infrastruktur sprzyjajc aktywnemu stylowi ycia. Zagospodarowanie przestrzeni miejskiej jako rodowiska rekreacyjnego w sytuacji global-
250
nego oszczdzania jest trudne, lecz podaj respondentki ciekawe rozwizania,

na przykad siownie miejskie, czasami okrelane jako parki seniora. Sprzyjaj
one integracji trzypokoleniowej i mog by zlokalizowane na niewielkiej przestrzeni tu przy placach zabaw. Sprzt taki umoliwia rwnie ogln integracj
spoeczn. Respondentki zwrciy take uwag na to, e brak wyznaczonych
tras do wspomnianego nordic walking utrudnia poruszanie si midzy spacerowiczami. Proponowane rozwizania wiadcz o bardzo ekonomicznym podejciu przez respondentki do problematyki aktywnoci ruchowej wpisanej w styl
ycia. Preferencje i zainteresowania oraz poziom wiadomoci czsto niewystarczaj, gdy brakuje odpowiedniej infrastruktury. Wwczas te spada motywacja do uczestnictwa w aktywnoci ruchowej.
Uczestnictwo badanej grupy w rozmaitych formach rekreacyjnej aktywnoci fizycznej jest elementem stylu ycia, ponadto zaobserwowano wysokie aspiracje w tej sferze dziaa. Cho zdrowie nie jest nadrzdnym argumentem, lecz
podnoszenie atrakcyjnoci ciaa, argumenty te wspgraj z zachowaniem
zdrowia. wiadczy to o tym, e ciao nie jest neutralne, lecz wymaga wiedzy
akceptowanej w danym miejscu i czasie o tym, czym jest i czym powinno by
[Melosik, 2010, s. 153165]. Ciao nie istnieje samo w sobie, wycznie jako
biologiczna cao. Nie ma ciaa naturalnego jest ono zawsze definiowalne
przez procesy spoeczne i kulturowe. Mona tu zacytowa M. Foculta: ciao
posuszne i poddane pewnym dziaaniom poprzez organizowanie i regulowanie
przestrzeni i ruchu [Foucault, 1993, s. 182] w naszym codziennym yciu ma
rwnie warto dobrego produktu.
Zakoczenie
Z punktu widzenia studiw nad zdrowiem, profilaktyk zdrowotn, ekonomi ycia, procesami spoecznymi oraz kultur fizyczn, ktrej nieco zmieniony obraz rysuje si w najbliszej przyszoci, badania nad aktywnoci rekreacyjn s koniecznoci. Aktywno ruchowa nadal nie znajduje swojego
zastpstwa w suplementacji zdrowotnej, samej diecie czy rodkach farmakologicznych. Powinna ona by istotnym elementem stylu ycia kadej jednostki
(zarwno kobiet, jak i mczyzn, dzieci, modziey oraz seniorw). wiadczy
nie tylko o cielesnoci (ciele jako produkcie dobrze wygldam, wic jestem
zauwaalna, ciesz si spoecznym uznaniem), ale przede wszystkim o szeroko
rozumianym zdrowiu fizycznym, psychicznym i spoecznym. Przecie lepiej
251
zapobiega chorobom, ni je leczy. ycie w miecie powinno sprzyja harmonijnemu rozwojowi czowieka i wspgra z natur, cho jest to trudne. Oczekiwania s jednak wyranie formuowane nawet w tak niewielkiej grupie badawczej. Poczucie dobrostanu u osb podejmujcych fizyczn aktywno ruchow zwiksza efektywno zawodow i satysfakcj yciow.
Ze rednich wartoci poczucia dobrostanu (tabela 1) wynika, e najwyszy
poziom badani uprawiajcy rekreacj fizyczn osigaj w sferze dobrostanu
fizycznego (71,14), pniej spoecznego (68,87), a na kocu psychicznego
(67,30). Relacje takie zaobserwowano zarwno wrd kobiet, jak i mczyzn.
Naley zauway, e w kadej skali jest to wysoki poziom dobrostanu (rednio
78 sten). Stosunkowo niskie wartoci wspczynnika zmiennoci informuj te
o maym zrnicowaniu zmiennych w poszczeglnych skalach. Osoby w badanej prbie charakteryzuj si wysokim (7 sten) poziomem samokrytyki i niskim
(2 sten) poziomem stabilnoci samooceny (Vg). Obliczony wskanik rozkadu
(D) wskazuje na redni (6 sten) poziom pewnoci co do obrazu wasnej osoby.
Analizujc wspczynnik zmiennoci, zaobserwowano du zmienno jedynie
wskanika Vg.
Tabela 1
Oglna charakterystyka poczucia jakoci ycia
osb podejmujcych aktywno rekreacyjn
Mczyni
Kobiety
K+M
Warto rednia
Mediana
Warto rednia
Mediana
Warto rednia
Mediana
Dobrostan
F
70,55
72
8,89
12,6
7,87
72,09
73
7,74
10,7
7,98
71,14
72
8,47
11,9
7,87
P
67,73
70
9,47
14,0
7,36
66,62
67
7,89
11,8
7,18
67,30
69
8,88
13,2
7,29
Wskaniki
S
68,73
70
8,81
12,8
7,59
69,11
69
7,95
11,5
7,64
68,87
69
8,46
12,3
7,61
Sc
35,18
35
6,18
17,6
6,67
34,98
34
5,63
16,1
6,62
35,10
34
5,96
17
6,65
Vg
17,66
17
7,97
45,1
1,73
19,78
20
6,51
32,9
1,87
18,48
18
7,49
40,5
1,78
D
199,61
199
17,75
8,9
5,76
199,38
198
13,63
6,8
5,82
199,52
198
16,24
8,1
5,78
F fizyczny; P psychiczny; S spoeczny; Sc samokrytyki; Vg zrnicowania; D rozkadu.
rdo: badanie wasne.
252
Analizujc wyniki uzyskane przez osoby niepodejmujce aktywnoci rekreacyjnej (tabela 2), mona zauway, e badani najwysze poczucie dobrostanu osigaj w sferze spoecznej, nastpnie fizycznej i na kocu psychicznej.
Rnice obserwujemy tylko w przypadku mczyzn, ktrzy najwyej ocenili
poczucie dobrostanu fizycznego. Analizujc wskaniki Sc, Vg, D, mona powiedzie, podobnie jak w wyej analizowanej grupie osb aktywnych rekreacyjnie, e badana grupa nieaktywnych ma wysoki poziom samokrytyki (jedynie mczyni maj redni 6 sten), niski poziom stabilnoci samooceny i redni poziom pewnoci co do wasnego obrazu.
Tabela 2
Oglna charakterystyka poczucia jakoci ycia
osb niepodejmujcych aktywnoci rekreacyjnej
Mczyni Warto rednia
Mediana
Kobiety
Warto rednia
Mediana
K+M
Warto rednia
Mediana
Dobrostan
F
67,50
68
9,00
13,3
7,35
66,88
67
8,42
12,6
7,34
67,14
68
8,64
12,9
7,35
P
65,25
66
6,81
10,4
7,06
65,74
67
8,08
12,3
7,09
65,53
66
7,56
11,5
7,08
Wskaniki
S
66,42
67
8,14
12,3
7,19
70,02
70
7,19
10,3
7,71
68,49
68
7,78
11,4
7,48
Sc
35,73
36
5,18
14,5
5,92
35,71
37
5,62
15,7
6,74
35,72
37
5,41
15,1
6,81
Vg
20,02
20
7,94
39,7
1,81
20,32
20
7,33
36,1
1,85
20,19
20
7,57
37,5
1,83
D
196,44
199
17,97
9,1
5,67
197,05
195
23,23
11,8
5,71
196,79
196
21,07
10,7
5,69
F fizyczny; P psychiczny; S spoeczny; Sc samokrytyki; Vg zrnicowania; D rozkadu.
rdo: badanie wasne.
Porwnujc dwie grupy badanych, czyli spdzajce czas wolny aktywnie

i biernie, widzimy, e zarwno oglny poziom poczucia szczcia, jak i poszczeglne jego skadowe maj wyszy osoby uprawiajce rekreacj ruchow
ni niezaangaowane w aktywny wypoczynek (rysunki 79).
253
60
50
40
30
20
10
0
4
10
Grupa biernych
Grupa aktywnych
10
Rys. 7. Poczucie dobrostanu fizycznego osb uprawiajcych rekreacj ruchow oraz

niezaangaowanych w aktywny wypoczynek przedstawione na skali stenowej
rdo: badanie wasne.
60
50
40
30
20
10
0
2
Grupa aktywnych
10
10
Grupa biernych
Rys. 8. Poczucie dobrostanu psychicznego osb uprawiajcych rekreacj ruchow

oraz niezaangaowanych w aktywny wypoczynek przedstawione na skali
stenowej
rdo: badanie wasne.
254
60
50
40
30
20
10
0
4
Grupa aktywnych
10
Grupa biernych
10
Rys. 9. Poczucie dobrostanu spoecznego osb uprawiajcych rekreacj ruchow oraz

stenowej
rdo: badanie wasne.
Przeprowadzony test U Manna-Whitneya potwierdza statystycznie istotne

zrnicowanie w ocenie dobrostanu fizycznego i psychicznego midzy dwoma
grupami badanych, lecz brakuje statystycznie istotnych rnic w ocenie dobrostanu spoecznego.
Literatura
Barcz Z., Zatrzyma modo? Wellness jako sposb na ycie, w: W. Muszyski, Mae
tsknoty? Style ycia w czasie wolnym we wspczesnym spoeczestwie, Toru
2009.
Bierdo M., Kultura fizyczna czy subkultura ciaa? Ciao jako refleksyjny projekt indywidualny? w: W. Muszyski, Cudne manowce? Kultura czasu wolnego we wspczesnym spoeczestwie, Toru 2008.
255
Bugajska B., Timoszyk-Tomczak C., Czowiek stary wobec przyszoci, w: S. Steuden,

M. Marczuk, Starzenie si a satysfakcja z ycia, Wydawnictwo KUL, Lublin
2006.
Castells M., Spoeczestwo sieci, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
Dbrowski A., Rowiski R., Pomylne starzenie si w perspektywie nauk spoecznych
i humanistycznych. Poprawna staro, AWF, Warszawa 2007.
Dyczewski L., Tosamo problemem i przedmiotem bada. Tosamo polska w odmiennych kontekstach, 2007.
Foucault M., Nadzorowa i kara, Warszawa 1993.
Majewska K., Woniewicz-Dobrzyska M., Searching for the Source of Happiness
the Relation Between Well-being and Recreational Physical Activity, w: W. Siwiski, R.D. Tauber, E. Mucha-Szajek, Badania wasne na rzecz jakoci usug
turystyczno-rekreacyjnych i hotelarsko-gastronomicznych, Pozna 2010.
Melosik Z., Ciao jako przedmiot studiw kulturowych, w: Kultura popularna. Konteksty teoretyczne i spoeczno-kulturowe, Krakw 2010.
Metody empiryczne w naukach o kulturze fizycznej, red. H. Grabowski, Krakw 1996.
Podstawy fizjologii wysiku fizycznego z zarysem fizjologii czowieka, red. A. Jasklski,
AWF, Wrocaw 2002.
Siwiski W., Empiryczne badania spoeczne w dziedzinie turystyki i rekreacji. Zarys
metodologii bada naukowych, Pozna 2006.
Szul E., Spacer w central handlowych przymus czy atrakcja? w: W. Muszyski, Czas
ukoi nas? Jako ycia i czas wolny we wspczesnym spoeczestwie, Toru
2008.
Veblen T., Teoria klasy prniaczej, Spectrum, Warszawa 1998.
Weber M., Lachmann L., The legacy of Max Weber, 2007.
Zaczyski W., Poradnik autora prac seminaryjnych, dyplomowych i magisterskich,
Warszawa 1995.
RECREATIONAL ACTIVITY OF WOMEN IN CREATING LIFESTYLE
Summary
Woman recreation activity presents an important element in forming and moderating of their lifestyle. It has not imitated to define role of woman in spite of numerously led research over modern world. It continuously one valued in this research
256
field. Therefore requirement of monitoring of continuous factor effecting forming

woman lifestyle through recreation. This result creates market and services in recreation
and sport for all. In subject analysis research woman lifestyle in age 1865 years.
Check and examinate an influence of recreation on lifestyle. However, woman living in
the city prefer active form like walking, swimming, fitness and growing in popularity
shopping they are not able to realize their ambitions in physical movement.
Translated by Magorzata Woniewicz-Dobrzyska

NR 689
2011
Iwona Dudzik
Pastwowa Wysza Szkoa Techniczno-Ekonomiczna
im. ks. Bronisawa Markiewicza w Jarosawiu
DETERMINANTY
ZACHOWA REKREACYJNYCH MODZIEY
W REDNIM WIEKU SZKOLNYM
Wstp
Obecnie coraz wicej uwagi i czasu powica si rozwojowi intelektualnemu czowieka. Sprzyja temu szybki postp w dziedzinie techniki i nauki. Nie
bez znaczenia jest te fakt, e komputer i maszyny zastpiy jego prac fizyczn. Nastpstwem tego rozwoju jest narastajce ograniczenie aktywnoci fizycznej w yciu czowieka, a zwaszcza dzieci i modziey. Nie od dzi wiadomo
przecie, e dozowana w odpowiednich ilociach aktywno fizyczna ma bardzo duy wpyw na rozwj fizyczny i umysowy dziecka.
Jednym z istotnych elementw kreujcych tosamo czowieka jest jego
aktywno. Jej indywidualny poziom obrazuj midzy innymi preferowane
przez jednostk formy spdzania czasu wolnego1. Aktywno jest jednym
z dbr spoecznych, wzbudzajcym coraz wiksze zainteresowanie wielu nauk2.
1
B. Zawadzka, T. czek, Aktywno ruchowa modziey w czasie wolnym, w: rodowisko spoeczno-przyrodnicze a aktywno fizyczna czowieka, red. A. Kaiser, M. Sokoowski,
Wydawnictwo Wyszej Szkoy Turystyki i Zarzdzania w Poznaniu, Pozna 2010, s. 174.
2
I. Dudzik, Wychowanie estetyczne a moliwoci zagospodarowania czasu wolnego

wspczesnej rodziny w wietle bada ankietowych, w: rodowisko spoeczno-przyrodnicze a ak-
258
Iwona Dudzik
Wiele dowiadcze, obserwacji i bada naukowych wskazuje na szczeglne

znaczenie aktywnoci ruchowej w podnoszeniu potencjau biologicznego, psychicznego i spoecznego jednostki i populacji. Udowodniono rwnie, e aktywno fizyczna powinna by rozwijana od najwczeniejszego okresu ycia
i od najniszego szczebla edukacji3. Zmiany zachodzce w dzisiejszym wiecie
nie sprzyjaj rozwojowi ruchowemu dzieci i modziey. Od najmodszych lat
obserwujemy coraz mniejsz aktywno fizyczn dzieci, niewiele z nich ma
wpojone nawyki ruchowe ju w dziecistwie. Wikszo czasu wolnego spoeczestwo spdza, zasiadajc wygodnie w fotelu, przed telewizorem czy komputerem. Wrd dzieci i modziey rekreacja bardzo czsto ogranicza si do lekcji
wychowania fizycznego w szkole, a turystyka to jedynie wycieczki szkolne,
organizowane od czasu do czasu. Wane wic jest ksztatowanie odpowiednich
postaw wobec uprawiania turystyki i rekreacji. W osigniciu tego celu powinny wsppracowa ze sob szkoa, a przede wszystkim rodzice, ktrych obowizkiem powinien by nie tyko rozwj umysowy dziecka, ale take wszechstronny rozwj fizyczny. Prawidowy rozwj fizyczny dziecka zapewnia ruch,
a ruch to sport, rekreacja i turystyka. Naley zatem ka duy nacisk na wychowanie do rekreacji ruchowej, i to od jak najwczeniejszego okresu ycia,
majc na celu wiadome ksztatowanie umiejtnoci i nawykw ruchowych.
1. Rekreacja na co dzie
W cywilizacji naukowo-technicznej czowiek jest skazany na due ograniczenia ruchowe, ktre nie pozostaj bez wpywu na jako egzystencji. Z wielu
bada naukowych wynika, e spoeczestwo wspczesne cechuje obecnie konsumpcyjny charakter zachowa w czasie wolnym, utrwali si model biernego
odbiorcy, negatywn rol spenia tu czsto przemys reklamowy4. W tym kontekcie szeroko pojta rekreacja ruchowa, jawi si jako antidotum na zagroenia
tywno fizyczna czowieka, red. A. Kaiser, M. Sokoowski, Wydawnictwo Wyszej Szkoy

Turystyki i Zarzdzania w Poznaniu, Pozna 2010, s. 134.
3
J. Kopczyska-Sikorska, Wychowanie fizyczne podstaw harmonijnego rozwoju dziecka, Wychowanie w Przedszkolu 2001, nr 1, s. 10.
4
W. Siwiski, R.D. Tauber, Rekreacja ruchowa. Zagadnienia teoretyczno-metodologiczne, Wydawnictwo Naukowe Wyszej Szkoy Hotelarstwa i Gastronomii w Poznaniu, Pozna
2004, s. 11.
Determinanty zachowa rekreacyjnych modziey
259
cywilizacyjne oraz podstawowy czynnik odnowy si witalnych i zachowania

zdrowia. Daje szans przeciwdziaania pasywnoci, odreagowania siedzcego
trybu ycia i rozadowania kumulujcych si przecie i stresw. W niektrych swych formach, zwaszcza gdy dodatkowo zawieraj elementy nowoci
i odmiany, przeciwdziaa psychicznemu zmczeniu i monotonii codziennoci5.
W Wielkiej encyklopedii PWN rekreacj (aktywny wypoczynek; ac. recreo odnowi, oywi) przedstawiono jako formy aktywnoci umysowej lub
fizycznej, podejmowanej poza obowizkami zawodowymi, spoecznymi, domowymi i nauk, stosowan w celu odpoczynku i rozrywki, przyczyniajc si
do rozwoju zainteresowa i osobowoci, podwyszenia aktywnoci fizycznej, rozadowania napicia nerwowego oraz zapobiegajc chorobom cywilizacyjnym6.
Wszyscy teoretycy czasu wolnego stwierdzaj zgodnie, e rekreacja to nie
tylko przyjemne spdzanie wolnego czasu, ale rwnie wykorzystywanie go
w sposb spoecznie poyteczny i aprobowany konstruktywnie dla dalszego
rozwoju osobowoci. Rekreacja zatem wspdziaa z wychowaniem, samowychowaniem, samoksztaceniem, higien fizyczn i psychiczn, kultur i rozrywk oraz podnoszeniem wasnego poziomu kultury.
Wedug M. Kwileckiej i Z. Broek, rekreacja oznacza okrelon aktywno, majc na celu zrwnowaenie skutkw jednostronnoci wysiku zwizanego z zajciami koniecznymi. Niemniej rekreacj moemy rozwaa wycznie w kategorii zachowania, postpowania lub procesu (ewentualnie strategii)
a nie w kategorii czasu lub miejsca7. T. Wolaska twierdzi natomiast, e jest to
dobrowolna dziaalno czowieka w czasie wolnym od pracy, gwnie umotywowana zadowoleniem wypywajcym z niej8. D. Lalak i T. Pilch sowu rekreacja nadaj trzy znaczenia: okrela ona zesp zachowa czowieka
w czasie wolnym od pracy; utosamiana jest jedynie z procesem wypoczynku
od pracy, a wic z regeneracj si, usuwaniem skutkw zmczenia, restytucj
organizmu; jest rozwijajcym si dynamicznie zjawiskiem spoeczno-kulturo5
B. Maj, Rekreacja ruchowa jako element stylu ycia modych ludzi, w: Cudne manowce? Kultura czasu wolnego we wspczesnym spoeczestwie, red. W. Muszyski, Wydawnictwo
Adam Marszaek, Toru 2008, s. 125.
6
Wielka encyklopedia PWN, t. 23, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004,
s. 234.
7
M. Kwilecka, Z. Broek, Bezporednie funkcje rekreacji, Wydawnictwo Almamer,
8
T. Wolaska, Rekreacja fizyczna, Centralny Orodek Metodyki Upowszechniania Kultury, Warszawa 1971, s. 78.
260
Iwona Dudzik
wym, ktrego podstaw jest wzrost iloci wolnego czasu oraz zwizane z nim
formy zachowa ludzkich9.
Naley podkreli, e wspczesne przeobraenia oraz zagroenia cywilizacyjne stawiaj bardzo wane zadanie przed rodzin. Chodzi mianowicie
o wychowanie do zdrowego stylu ycia wanie przez aktywno fizyczn
i zminimalizowanie biernego wypoczynku na rzecz aktywnego. Rekreacja fizyczna umoliwia midzy innymi zregenerowanie organizmu, odzyskanie wewntrznej rwnowagi i zmniejszenie ryzyka zachorowa na choroby cywilizacyjne. Wszelkie normy zachowa zdrowotnych powinny wic mie rdo
w rodzinie. Rekreacja ruchowa jest natomiast jednym z czynnikw zdrowego
stylu ycia, ktry naley prowadzi ju od najmodszych lat10, poniewa
utrwalone zachowania wyksztacone w pierwszych latach ycia dziecka, bd
niewtpliwie miay wpyw na postawy i potrzeby w jego yciu dorosym11.
2. Metodologia bada wasnych i ich cel

Badania przeprowadzono metod ankietow, a narzdziem badawczym by
specjalnie sporzdzony kwestionariusz ankiety. Dobr prby by losowy, a ankieta bya anonimowa. Badaniami objto modzie w wieku od 14 do 16 lat, po
20 uczniw z klas I, II oraz III Gimnazjum im. Anny Jenke w Adamwce.
Wrd badanych uczniw byo 17 dziewczt (co stanowi 28%) oraz 43 chopcw (co stanowi 72%); 56 badanych pochodzio ze wsi (co stanowi 93%), a 4
z miasta (co stanowi 7%). Dobr pod wzgldem pci by przypadkowy, nie preferowano bowiem adnej pci. Poniewa do gimnazjum uczszcza rwnie modzie pochodzenia miejskiego, badaniem objto dzieci nie tylko mieszkajce
i wychowujce si we wsi Adamwka, ale rwnie mieszkajce na terenie najbliszego miasta, jakim jest Jarosaw. Wrd badanych nie byo dzieci, ktre ze
wzgldw zdrowotnych i innych nie mogy podejmowa normalnej aktywnoci
fizycznej, czyli takiej jak rwienicy. Badania przeprowadzono w marcu 2011
roku.
9
Elementarne pojcia pedagogiki spoecznej i pracy socjalnej, red. D. Lalak, T. Pilch,
Wydawnictwo Akademickie ak, Warszawa 1999, s. 229.
10
A. Stua, B. Graczykowska, Rekreacyjne formy spdzania czasu wolnego w rodzinie,
w: rodowisko, s. 76.
11
A. Kaik-Woniak, T. Fk, Rekreacja ruchowa we wrocawskich rodzinach z dziemi
w modszym wieku szkolnym, w: rodowisko..., s. 31.
261
Celem bada byo udzielenie odpowiedzi na nastpujce pytania:

1. Jaki rodzaj aktywnoci ruchowej jest najczciej podejmowany przez
modzie w tym wieku?
2. Czy rodzice motywuj swoje dzieci do wikszej aktywnoci ruchowej?
3. Czy modzie Gimnazjum im. Anny Jenke w Adamwce interesuje si
turystyk?
4. Czy rodzice uczestnicz w formach aktywnoci ruchowej wraz ze swoimi synami/crkami?
Na potrzeby bada sformuowano nastpujce hipotezy badawcze:
1. Modzie gimnazjalna niechtnie uczestniczy w grach i zabawach grupowych o charakterze ruchowym.
2. Rodzice modziey gimnazjalnej nie mobilizuj swoich dzieci do podejmowania wikszej aktywnoci ruchowej.
3. Aktywno fizyczna gimnazjalistw w czasie wolnym jest, wedug nich
samych, niewystarczajca.
Celem badania byo take potwierdzenie bd zaprzeczenie treciom wysunitych w hipotezach badawczych. Badanie ankietowe oparto na pewnym
algorytmie postpowania, mianowicie na jasnym okreleniu zakresu i celu badania, a take postawieniu hipotez badawczych; ustaleniu kryterium doboru
respondentw (w tym przypadku nauka w gimnazjum); ustaleniu liczby respondentw odpowiadajcych wczeniej okrelonemu kryterium; opracowaniu planu
dystrybucji kwestionariusza ankietowego, uzyskaniu zgody rodzicw oraz pniejszego zebrania wypenionych ankiet; skonstruowaniu kwestionariusza ankietowego; przeprowadzeniu badania ankietowego wedug opracowanego
wczeniej planu; weryfikacji i sprawdzeniu pod ktem poprawnoci wypenienia kwestionariuszy ankietowych; przeprowadzeniu oblicze wynikw ankiety,
wizualizacji w formie graficzno-tekstowej wynikw przeprowadzonych bada;
wycigniciu wnioskw z przeprowadzonej analizy, odpowiedzi na postawione
pytania oraz obaleniu bd podtrzymaniu postawionych hipotez badawczych.
Naley podkreli, e do analizy wzito pod uwag wycznie ankiety
kompletnie wypenione przez badanych respondentw. Po przeliczeniu ankiet
otrzymano 60 poprawnie wypenionych kwestionariuszy, czyli tyle, ile przekazano do wypenienia modziey gimnazjalnej. Poniewa modzie gimnazjalna
to osoby niepenoletnie, konieczne byo uzyskanie zgody rodzicw na przeprowadzenie badania wrd ich dzieci. Zgod tak otrzymano.
262
Iwona Dudzik

W badaniu modziey uczcej si w Gimnazjum im. Anny Jenke w Adamwce przewaali chopcy nad dziewcztami. Tak sam przewag wida
w strukturze uczniw klas IIII tego gimnazjum. Znaczna cz ankietowanych
to mieszkacy wsi. Jedynie 4 osoby mieszkaj w pobliskim miecie, lecz ich
rodzice pracuj w Adamwce.
Z analizy dominujcych typw czynnoci rekreacyjnych podejmowanych
w czasie wolnym wynika, e s one mocno zrnicowane (tabela 1). Modziey
zaproponowano dziesi typw zachowa rekreacyjnych w czasie wolnym i poproszono o odpowied na pytanie o gwne formy rekreacji.
Tabela 1
Zrnicowanie preferowanych form rekreacji modziey szkolnej w czasie wolnym
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Kategorie odpowiedzi
Ogldanie telewizji
Gra na komputerze
Suchanie muzyki
Uczestniczenie w grach i zabawach z rwienikami
Sen
Jazda na rowerze
Spacerowanie
Uprawianie sportu
Pywanie
Imprezy kulturalne
Inne
Ogem
N = 60
%
13
21,6
9
15
8
13,3
5
8,3
5
8,3
4
6,6
4
6,6
4
6,6
3
5
3
5
2
3,3
rdo: badania wasne.
Wrd zachowa w czasie wolnym badanej grupy respondentw przewaay formy rekreacji biernej. Najczciej wskazywano ogldanie telewizji
(13 wskaza), gr na komputerze (9 wskaza), suchanie muzyki (8 wskaza)
oraz sen (5 wskaza). Wyniki te powinny da do mylenia, szczeglnie rodzicom ankietowanej modziey, aby motywowali dzieci do ruchu, a nie bezsensownego marnowania czasu. W grupie aktywnych form rekreacji w czasie wolnym preferowano gry i zabawy z rwienikami (5 wskaza), jazd na rowerze
(4 wskazania), spacerowanie (4 wskazania), uprawianie sportu (4 wskazania),
263
pywanie (3 wskazania) oraz imprezy kulturalne (3 wskazania). Pozostae

2 osoby w wolnym czasie najczciej si nudz.
Autork interesowao rwnie, czy badana modzie wyraa ch uczestnictwa w grach oraz zabawach ruchowych (tabela 2).
Tabela 2
Ch uczestnictwa w grach i zabawach ruchowych
lub jej brak wrd ankietowanych
Lp.
1.
2.
Tak
Nie
Ogem
N = 60
%
54
90
6
10
rdo: badania wasne.
W porwnaniu z poprzednimi wynikami dobr prognoz jest to, e mimo

wszystko zdecydowana wikszo modziey bardzo chtnie uczestniczy
w grach i zabawach ruchowych (54 osoby). Jedynie niewielka cz ankietowanych gimnazjalistw robi to niechtnie (6 osb). Jak wida, mimo komputera
i telewizji, ankietowani widz potrzeb ruchu przez zabaw i gry na wieym
powietrzu.
W dalszej kolejnoci autorka chciaa si dowiedzie, ile czasu w cigu dnia
powszedniego powica badana modzie na gry i zabawy zespoowe (tabela 3).
Tabela 3
Czas powicony grom i zabawom na wieym powietrzu
przez ankietowanych w dni powszednie (liczba godzin dziennie)
Lp.
1.
2.
3.
23
45
01
rdo: badania wasne.
Ogem
N = 60
%
31
51,7
25
41,7
4
6,6
264
Iwona Dudzik
Jak pokazuj wyniki bada, ankietowani staraj si dugo przebywa na

wieym powietrzu wikszo z nich 23 godziny (31 wskaza), a nieco
mniej ponad 4 godziny (25 wskaza). Mona to wiza z okresem, w jakim
zostao przeprowadzone badanie. Okres wiosenno-letni, to przecie czas, gdy
duo wolnych chwil powicamy na przebywanie na dworze. Drug przyczyn
moe by fakt, e wikszo gimnazjalistw mieszka na wsi, wic bardzo czsto
pomagaj w pracach gospodarczych swoim rodzicom.
Autorka chciaa si rwnie dowiedzie, czy badana modzie gimnazjalna
uwaa, e czas powicany na aktywno ruchow poza zajciami szkolnymi
jest wystarczajcy (tabela 4).
Tabela 4
Wystarczalno aktywnoci ruchowej w czasie wolnym
wedug ankietowanych
Lp.
1.
2.
Wystarczajco duo czasu

Niewystarczajco duo czasu
Ogem
N = 60
%
6
10
54
90
rdo: badania wasne.
Z analizy ankiet wynika, e dla wikszoci respondentw ilo ruchu, jak

maj zapewnion w czasie wolnym, jest niewystarczajca (54 wskazania). By
moe okres wakacyjny zrekompensuje ankietowanym ma ilo czasu,
a w zwizku z tym i ma ilo ruchu.
Autork interesowao, czy rodzice motywuj swoje dzieci do wikszej
aktywnoci ruchowej (tabela 5).
Tabela 5
Mobilizowanie przez rodzicw
do wikszej aktywnoci ruchowej ankietowanych
Lp.
1.
2.
3.
Nie
Czasem
Tak
rdo: badania wasne.
Ogem
N = 60
%
50
83,4
6
10
4
6,6
265
Niestety rodzice nie mobilizuj modziey do wikszej aktywnoci fizycznej. W opinii autorki nie powinno tak by, poniewa to wanie rodzice powinni
motywowa do wikszej iloci ruchu. W zwizku z tym w tej dziedzinie jest
jeszcze duo do zrobienia.
W dalszej kolejnoci spytano modzie o wspln aktywno ruchow
z rodzicami (tabela 6).
Tabela 6
Wsplna aktywno ruchowa ankietowanej modziey gimnazjalnej
z rodzicami
Lp.
1.
2.
3.
Nie
Czasem
Tak
Ogem
N = 60
55
3
2
%
91,6
5
3,4
rdo: badania wasne.
W opinii badanych (55 osb), rodzice nie uczestnicz z nimi w rnorodnych formach sportowo-rekreacyjnych. Wprawdzie trudno si temu dziwi,
poniewa wikszo rodzicw ankietowanych to rolnicy, majcy na gowie
gospodarstwa i zwizane z nimi zajcia. Jednak i w tej dziedzinie rwnie jest
duo do nadrobienia.
Podjto prb uzyskania informacji, jak czsto modzie uczestniczy
w weekendowych wyjazdach turystycznych (tabela 7).
Tabela 7
Czstotliwo uczestnictwa
w turystycznych wyjazdach weekendowych modziey
Lp.
1.
2.
3.
4.
Kilka razy do roku
Raz w miesicu
Dwa razy w miesicu
Co tydzie
rdo: badania wasne.
Ogem
N = 60
%
32
53,3
20
33,3
6
10
2
3,4
266
Iwona Dudzik
Z bada wynika, e wszystkie badane osoby uczestnicz w wyjazdach turystycznych w czasie weekendu. wiadczy to o duej popularnoci turystyki
weekendowej wrd badanej modziey 32 osoby deklaroway, e uczestnicz
w takich wyjazdach kilka razy do roku, 20 osb raz w miesicu, 6 osb dwa
razy w miesicu, a 2 osoby co tydzie. Mona zatem wnioskowa, e czas
wolny zasadniczo wpywa na korzystanie z rnych form rekreacji.
Wrd najczstszych form turystyki uprawianych w okresach weekendowych przez badan modzie byy wyjazdy do najbliszej rodziny (23 wskazania), wyjazdy do ssiedniego miasta (19 wskaza), penetracja najbliszej okolicy (14 wskaza) oraz turystyka kwalifikowana (4 wskazania) tabela 8.
Tabela 8
Formy turystyki uprawiane w okresach weekendowych przez modzie
Lp.
1.
2.
3.
4.
Wyjazdy do najbliszej rodziny
Wyjazdy do ssiedniego miasta
Penetracja najbliszej okolicy
Turystyka kwalifikowana
Ogem
N = 60
%
23
38,4
19
31,6
14
23,4
4
6,6
rdo: badania wasne.
Na koniec bada zadano pytanie modziey, czy interesuje si turystyk

(tabela 9).
Tabela 9
Zainteresowanie modziey turystyk
Lp.
1.
2.
Tak
Nie
rdo: badania wasne.
Ogem
N = 60
%
48
80
12
20
267
Zadowalajcy jest fakt, e wikszo ankietowanych wyraa zainteresowanie szeroko pojt turystyk (48 osb). Jest to dobra prognoza na przyszo.
By moe jako doroli ludzie, bd czciej organizowali wyjazdy turystyczno-krajobrazowe wraz ze swoimi dziemi.
4. Wnioski
1. Niepokojce jest wysokie zainteresowanie biernymi formami spdzania
czasu wolnego, takimi jak korzystanie z komputera czy ogldanie telewizji.
2. Wikszo z badanych lubi gry i zabawy ruchowe.
3. Badana modzie w wieku gimnazjalnym w dzie powszedni ma mniej
czasu wolnego ni w dniach wolnych od nauki szkolnej (od 2 godz. do 5 godz.
i powyej 8 godz.).
4. Najczciej wybieranymi formami aktywnoci ruchowej s gry i zabawy, zarwno grupowe jak i indywidualne. S one atwe do zorganizowania,
dlatego w tego typu aktywnoci moe bra udzia wiksze grono modziey.
5. Za niewystarczajcy stopie aktywnoci ruchowej modziey mona po
czci wini rwnie ich rodziny. Niewielu rodzicw motywuje bowiem swoje
dzieci do wikszego uczestnictwa w rnych formach aktywnoci fizycznej
o charakterze prozdrowotnym.
6. Do zwikszenia udziau w rnych formach aktywnoci zachcaj koledzy i koleanki.
7. Modzie deklaruje wysok czstotliwo uczestnictwa w turystyce
w okresach weekendowych.
8. Wyranie wida zainteresowanie ankietowanych gimnazjalistw turystyk, co jest dobr prognoz na ich przyszo.
9. Do pozytywnych skutkw uprawiania kultury fizycznej modzie zalicza zdrowie oraz ogln sprawno.
Odnoszc si do trzech hipotez badawczych, mona stwierdzi, e:
1. Naley obali pierwsz hipotez badawcz, mwic, e modzie gimnazjalna niechtnie uczestniczy w grach i zabawach grupowych o charakterze
ruchowym. Z bada wynika, e modzie gimnazjalna bardzo chtnie podejmuje aktywno fizyczn w postaci gier i zabaw na wieym powietrzu, nawet
mimo e spdza duo czasu przed komputerem i telewizorem.
268
Iwona Dudzik
2. Niestety, trzeba podtrzyma drug hipotez badawcz, mwic, e rodzice modziey gimnazjalnej nie mobilizuj swoich dzieci do podejmowania
wikszej aktywnoci ruchowej. Jest to prawda poparta wynikami ankiety. Badani twierdzili, e nie czuj motywacji ze strony rodzicw do wikszej aktywnoci ruchowej.
3. Naley podtrzyma trzeci hipotez, ktra mwi, e aktywno fizyczna
gimnazjalistw w czasie wolnym jest, wedug nich samych, niewystarczajca.
Ankietowani podali, e ich poziom aktywnoci ruchowej w czasie wolnym jest
niewystarczajcy.
Zakoczenie
Aktywno ruchowa jest niezbdnym warunkiem prawidowego rozwoju
fizycznego, a po czci i psychicznego dziecka. Minimaln aktywno okrela
si na 6 godzin zorganizowanego ruchu w tygodniu. Tyle godzin powinni wiczy uczniowie na lekcjach wychowania fizycznego, a take w ramach ruchu
w godzinach pozalekcyjnych. Tymczasem rodzice czsto nie rozumiej potrzeby ruchu swoich dzieci, ani nie potrafi organizowa im rnorodnej rekreacji
ruchowej. Zwracanie si matki do dziecka: nie biegaj, bo si spocisz, jest dowodem na brak zrozumienia potrzeb rozwojowych swojego dziecka. Rodzice,
przymykajc oczy na mao aktywny tryb ycia swoich dzieci, wyrzdzaj im
wielk krzywd.
Jak dowodz badania, rodzice ankietowanych gimnazjalistw nie wykazuj zainteresowania kwestiami sprawnoci ruchowej wasnych dzieci, nie motywuj dzieci do zdrowego ruchu, ani te sami nie przyczaj si do uprawianych
form rekreacji. Jak wiadomo, sportowo-rekreacyjne spdzanie czasu wolnego ze
swoimi dziemi nie tylko jest prozdrowotne, ale rwnie zacienia wizy rodzinne. O ile sport dla tych rodzicw moe by form zbyt forsown, o tyle
odpowiednia w tym przypadku moe by turystyka w jej wielu formach i krajoznawstwo.
Turystyka i krajoznawstwo przygotowuj modzie do dziaania, pokonywania trudnoci wsplnym wysikiem, co bdzie miao doniose znaczenie
w dorosym yciu kadego czowieka. Krajoznawstwo i turystyka powinny si
zatem wzajemnie uzupenia i tworzy cao. Obie te formy mog by doskona rozrywk dla rodzin, dajc wiele radoci ze wsplnych wojay. Nie-
269
kwestionowane jest wic znaczenie turystyki i wypoczynku dla zdrowia i prawidowego rozwoju dzieci i modziey. Turystyka dzieci i modziey sama
w sobie nie moe by panaceum na brak ruchu. Powinna by czona z rekreacj, sportem i zabaw w jeden system, ktry bdzie ksztatowa zdrowie, wychowanie i charakter modziey.
Literatura
Dudzik I., Wychowanie estetyczne a moliwoci zagospodarowania czasu wolnego
wspczesnej rodziny w wietle bada ankietowych, w: rodowisko spoeczno-przyrodnicze a aktywno fizyczna czowieka, red. A. Kaiser, M. Sokoowski,
Wydawnictwo Wyszej Szkoy Turystyki i Zarzdzania w Poznaniu, Pozna
2010.
Elementarne pojcia pedagogiki spoecznej i pracy socjalnej, red. D. Lalak, T. Pilch,
Wydawnictwo Akademickie ak, Warszawa 1999.
Kopczyska-Sikorska J., Wychowanie fizyczne podstaw harmonijnego rozwoju dziecka, Wychowanie w Przedszkolu 2001, nr 1.
Kaik-Woniak A., Fk T., Rekreacja ruchowa we wrocawskich rodzinach z dziemi
w modszym wieku szkolnym, w: rodowisko spoeczno-przyrodnicze a aktywno
fizyczna czowieka, red. A. Kaiser, M. Sokoowski, Wydawnictwo Wyszej
Szkoy Turystyki i Zarzdzania w Poznaniu, Pozna 2010.
Kwilecka M., Broek Z., Bezporednie funkcje rekreacji, Wydawnictwo Almamer,
Warszawa.
Maj B., Rekreacja ruchowa jako element stylu ycia modych ludzi, w: Cudne manowce? Kultura czasu wolnego we wspczesnym spoeczestwie, red. W. Muszyski,
Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2008.
Siwiski W., Tauber R.D., Rekreacja ruchowa. Zagadnienia teoretyczno-metodologiczne, Wydawnictwo Naukowe Wyszej Szkoy Hotelarstwa i Gastronomii
w Poznaniu, Pozna 2004.
Stua A., Graczykowska B., Rekreacyjne formy spdzania czasu wolnego w rodzinie,
w: rodowisko spoeczno-przyrodnicze a aktywno fizyczna czowieka,
red. A. Kaiser, M. Sokoowski, Wydawnictwo Wyszej Szkoy Turystyki i Zarzdzania w Poznaniu, Pozna 2010.
Wielka encyklopedia PWN, t. 23, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
Wolaska T., Rekreacja fizyczna, Centralny Orodek Metodyki Upowszechniania Kultury, Warszawa 1971.
270
Iwona Dudzik
Zawadzka B., czek T., Aktywno ruchowa modziey w czasie wolnym, w: rodowisko spoeczno-przyrodnicze a aktywno fizyczna czowieka, red. A. Kaiser,
M. Sokoowski, Wydawnictwo Wyszej Szkoy Turystyki i Zarzdzania
w Poznaniu, Pozna 2010.
DETERMINANTS OF RECREATIONAL BEHAVIOUR

OF SECONDARY SCHOOL AGE CHILDREN
Summary
The study focuses on the issue of recreational behaviour of young people
attending Anna Jenke Gymnasium in Adamwka. The source material has been based
on the research conducted in March 2010 and the obtained results. The author stresses
that physical activity is the main determinant of keeping fit and healthy throughout the
whole life. However, this goal can only be achieved if optimum conditions are created
and the appropriate role model appears.
Translated by Agnieszka Joniec

NR 689
2011

WPYW UPRAWIANIA SZERMIERKI

NA WYBRANE CZYNNIKI OSOBOWOCIOWE MODZIEY
Wstp
Umiejtno wadania bia broni (mieczem, szabl, szpad, floretem czy
kijem), jak pisze M. uczak [2002], cieszya si od najdawniejszych czasw
duym uznaniem spoecznym. Bro, bdca jedn z dziedzin kultury materialnej czowieka oraz pozostaoci wszystkich kultur, przyczyniaa si do rozwoju jego sprawnoci fizycznej i umysowej. Suya celom militarnym, paradnym,
sakralnym, insygnialnym, ceremonialnym, myliwskim i sportowym. Wywodzca si z rzemiosa wojennego sztuka szermiercza rozwijaa si z rn intensywnoci w poszczeglnych epokach. Popularna bya i jest niemal we wszystkich kulturach od tysicleci.
Pojawienie si floretu jako broni wiczebnej w XVIII wieku oraz uycie
maski przez fechmistrza La Boesiere (okoo 1780 roku) przyczynio si do powstania, oprcz istniejcych nurtw realistycznego i bojowego, kolejnego,
zwanego rekreacyjno-sportowym, z ktrego pod koniec XIX wieku powstaa
szermierka sportowa [uczak, 2002]. Sztuka szermiercza staa si sportem podobnie jak inne dyscypliny, gdy wyeliminowano z niej czynnoci i wiczenia
militarne majce na celu umiercenie, zranienie lub inne unieszkodliwienie
przeciwnika [Liposki, 1987].
272
Istot wspczesnej szermierki jest walka broni sportow dwch jednakowo wyposaonych przeciwnikw wedug obowizujcych przepisw. Starcie
szermiercze w tej dyscyplinie rozgrywane jest wedug zasad umownych, midzy innymi pierwszestwo natarcia przed dziaaniem wyprzedzajcym oraz
pierwszestwo natychmiastowej odpowiedzi (riposty) przed powtrzeniem natarcia [Czajkowski, 1954].
Kada dyscyplina sportowa jest zoona i ma swoj specyfik. Szermierka,
jak uwaa K. Grzegorek [2000], nie naley do tych dyscyplin sportu, ktre ciesz si najwiksz popularnoci, jednak z uwagi na uzyskiwane przez jej reprezentantw wysokie wyniki sportowe (szczeglnie w kategoriach modzieowych) warto byoby j popularyzowa. Sport szermierczy dziki swojemu systemowi szkolenia ksztatuje wszystkie cechy, potrzebne do odnalezienia si
w dzisiejszej rzeczywistoci, midzy innymi adaptacj do zmieniajcych si
warunkw, odpowiedzialno, sprawno fizyczn. Dodatkowo szermierka
wykorzystujca aspekt walki rozwija osobowo zawodnika, jego styl poznawczy i indywidualne sposoby reagowania na sytuacje.
Szermierka jest t dyscyplin sportu, ktra nie wymaga posiadania specjalnych cech fizycznych, lecz kadzie nacisk przede wszystkim na predyspozycje psychiczne, dziki czemu mona dostosowa styl walki do osobowoci
i temperamentu zawodnika. Konieczno wykorzystania odmiennych stylw
walki w konkretnej sytuacji wymaga od zawodnika midzy innymi poczenia
poszczeglnych stylw walki z szeroko rozumian psychologicznie sytuacj
walki w szermierce, umiejtnoci poczenia wasnej inicjatywy z umiejtnoci
wykorzystania posiadanych informacji, zrozumienia zalenoci istniejcych
w sytuacji walki szermierczej, co pozwala na wiadome, optymalne zachowania
szermierzy w walce [Bandach, 2000].
W ujciu popularnym wikszo okrele osobowoci mona zakwalifikowa do dwch grup [Hall, Lindzey, 1994]. W pierwszym zastosowaniu termin ten oznacza umiejtno lub zrczno w kontaktach spoecznych. Osobowo jednostki jest okrelana ze wzgldu na jej zdolno wzbudzania pozytywnych reakcji u rnych osb i w rnych okolicznociach. W drugim zastosowaniu osobowo jest rozumiana jako najbardziej wyrane i rzucajce si
w oczy wraenie, jakie jednostka wywiera na innych ludziach. W obu zastosowaniach zawarty jest element oceny.
Psychologia, wprowadzajc termin osobowo, nadaje mu znaczenie bardziej neutralne, obiektywne. Mimo e w codziennym zastosowaniu osobowo
Wpyw uprawiania szermierki na wybrane czynniki
273
ma bardzo rnorodne znaczenie, to liczba znacze, jakie psychologowie nadawali temu terminowi, jest jeszcze wiksza. Jest wiele opinii rozbienych, a niekiedy wzajemnie sprzecznych [Gracz, Sankowski, 2007; Wysocka, 2004]. We
wszystkich dociekaniach podejmowane s jednak dwa, powizane ze sob zagadnienia: zwizane ze staoci i zmiennoci ludzkiego dziaania.
Jak pisze E. Wysocka [2004], osobowo to bardzo zoona, ale zorganizowana struktura, ktrej elementy s rnie ujmowane w zalenoci od oglnej
koncepcji osobowoci. Przez pojcie struktura rozumie si jej budow i organizacj, czyli elementy w niej wystpujce, oraz relacje i zalenoci, jakie zachodz midzy tymi elementami. Opisujc struktur osobowoci, bierze si pod
uwag formalne (reakcje, cechy, wymiary, typy osobowoci), treciowe i jakociowe jej elementy, takie jak temperament, charakter, uzdolnienia, postawy,
wartoci, postawy, potrzeby, emocje.
W naukach pedagogicznych osobowo jest traktowana jako przedmiot
i cel oddziaywa wychowawczych. Przyjta na potrzeby artykuu definicja
osobowoci jako zespou wzgldnie staych cech (waciwoci, czynnikw,
stylw) psychicznych jednostki, ksztatujcych si w toku interakcji midzy
jednostk a jej spoecznym otoczeniem, pozwala wyjania niektre zjawiska
w zachowaniu si czowieka i waciwoci jego zachowania. W takim ujciu
teoretycznym zachowanie jest zdeterminowane nie tylko przez biec sytuacj,
lecz rwnie przez to wszystko, co wczeniej ju w osobowoci czowieka zostao uksztatowane i przez t sytuacj zostao wyzwolone. Inaczej mwic,
osobowo z jednej strony ksztatuje si w toku aktywnoci, z drugiej za
w aktywnoci si manifestuje [Suchodolski, 1993].
Wyniki wielu bada potwierdzaj wan rol sportu w ksztatowaniu cech
osobowoci [m.in. Karolczak-Biernacka, 1996; Simmons, Dickinson, 1986].
B. Karolczak-Biernacka twierdzi, e sport jest dobrowoln dziaalnoci, podejmowan dla zaspokojenia potrzeby zabawy, popisu, walki, a take wewntrznego doskonalenia si w drodze systematycznego rozwoju cech fizycznych, umysowych i wolicjonalnych [Karolczak-Biernacka, 1996, s. 3]. W badaniach podjto prb okrelenia, w jakim stopniu szermierka jest dyscyplin,
ktra moe odgrywa rol osobotwrcz.
Istota dziaania ruchowego wnika w sfery fizyczn, psychiczn i spoeczn, wyrabiajc okrelone postawy, wzbogacajc wewntrzne przeycia
czowieka [Osiski, 1996], chociaby dlatego, e obnia napicie psychiczne,
agodzi stany lkowe, sowem: wpywa na dobrostan psychiczny jednostki.
274
Wychowanie fizyczne i sportowe jest w tym aspekcie wanym czynnikiem

ksztatujcym osobowo. Sport (rozumiany jako powszechna aktywno fizyczna) jest jedn z najbardziej rozpowszechnionych ludzkich aktywnoci
wpywajcych na postaw czowieka, zwaszcza modego czowieka. Jest wrcz
okrelany szko charakteru lub fundamentem psychofizycznej sprawnoci (jako inspiracja do wszelkiej aktywnoci i motywacja do bycia lepszym). Jest rdem radoci i silnych emocjonalnych przey oraz paszczyzn przyjaznych
kontaktw z innymi [Osiski, 1996].
1. Materia i metoda bada

Badania przeprowadzono w 2010 roku wrd zawodnikw klubw szermierczych z rnych stron Polski. Przedstawione wyniki s tylko czci bada,
ktre maj na celu ocen moliwoci oddziaywania szermierki na uprawiajc
j modzie w aspekcie zmian osobowociowych. Warto zatem pozna motywy
podjcia treningw, czynniki utrudniajce uprawianie szermierki, jej miejsce
w hierarchii zainteresowa, zmiany w osobowoci obserwowane przez badanych oraz ich przekonania o korzyciach wynikajcych z uprawiania szermierki. Za zmienn rnicujc przyjto pe.
Ogem przebadano 71 osb, w tym 55% to chopcy. rednia wieku wynosia okoo 16 lat. Przez trening sportowy rozumiemy wieloletni, specjalnie
zorganizowany proces pedagogiczny, w ktrego ramach zawodnik uczy si
techniki oraz taktyki swojej dyscypliny i doskonali je, ksztatuje sprawno
fizyczn, a take cechy wolicjonalne i osobowo oraz nabywa wiedz na temat
prowadzonej przez siebie dziaalnoci sportowej. W przewaajcej wikszoci
(okoo 95%) osoby te uprawiay szermierk duej ni dwa lata i czciej ni
dwa razy w tygodniu. Mona zatem przyj, e tak czsty kontakt z uprawian
przez siebie dyscyplin ma wpyw na ksztatowanie si osobowoci badanej
modziey.
Ze wzgldu na wieloaspektowo bada zastosowano nastpujce metody
i techniki badawcze: sonda diagnostyczny i ankiet. Jako narzdzia badawcze
wykorzystano kwestionariusz ankiety skadajcy si z 11 pyta, zmodyfikowane do celw badawczych pracy dwie skale: wartoci cenionych w sporcie (Survey of Values in Sport D. Simmonsa i R.V. Dickinsona) oraz wartoci wychowawczych w sporcie (Z. ukowskiej). Do oceny istotnoci rnic statystycz-
275
nych ze wzgldu na pe badanych zastosowano test chi2 i test U Manna-Whineya.
2. Wyniki bada
W celu okrelenia rangi szermierki wrd form aktywnoci fizycznej respondentw, zapytano ich o ocen swojej sprawnoci fizycznej, sposoby spdzania czasu wolnego i uprawiane formy aktywnoci fizycznej.
Wyniki bada wskazuj na due zaangaowanie w uprawian dyscyplin
sportu. Dla wikszoci badanych (62,5% dziewczt i 76,9% chopcw) szermierka jest jedynym uprawianym przez nich sportem. Uzyskane wyniki nie s
zrnicowane ze wzgldu na pe (tabela 1). Pozostali (odpowiednio 37,5%
oraz 23,08%) s zaangaowani rwnie w inne dyscypliny sportowe
najczciej wymieniano aerobik, pik non, pywanie, biegi, jazd na rowerze,
siatkwk, rzadziej koszykwk, windsurfing, kick boxing i tenis ziemny.
Tabela 1
Szermierka a inne uprawiane przez badanych dyscypliny sportu
Pe
Dziewczta
Chopcy
Tak
N
20
30
Nie
%
62,50
76,92
N
12
9
%
37,50
23,08
32
39
0,2983
rdo: badania wasne.
W ocenie badanej modziey ich sprawno fizyczna w porwnaniu z rwienikami jest na og wiksza (tabela 2). Zastanawia fakt, e 10,26% chopcw i 3,13% dziewczt uznao swoj sprawno za mniejsz w porwnaniu
z rwienikami. Chopcy (30,77%) czciej nie widz rnicy midzy wasn
sprawnoci a sprawnoci rwienikw. Mona to wytumaczy tym, e s oni
w tym wieku stosunkowo aktywni fizycznie (tabela 2).
276

Tabela 2
Autoocena sprawnoci fizycznej badanych osb w porwnaniu z rwienikami
Sprawno fizyczna
Wiksza
Mniejsza
Taka sama
Trudno powiedzie
Dziewczta
N
%
17
53,12
1
3,13
5
15,63
9
28,12
Chopcy
N
%
16
41,03
4
10,26
12
30,77
7
17,94
N
33
5
17
16
%
46,48
7,04
23,94
22,54
0,8127
rdo: badania wasne.
Wikszo badanych osb (50% dziewczt i 41,03% chopcw) preferuje

bardzo aktywny fizycznie sposb spdzania czasu wolnego (tabela 3).
Tabela 3
Preferowany sposb spdzania czasu wolnego
Sposb spdzania
czasu wolnego
Bardzo aktywny fizycznie
Mao aktywny fizycznie
Bierny fizycznie
Trudno powiedzie
Dziewczta
N
%
16
50,00
4
12,50
6
18,75
6
18,75
Chopcy
N
%
16
41,03
6
15,38
9
23,08
8
20,51
N
32
10
15
14
%
45,07
14,08
21,13
19,72
0,5556
rdo: badania wasne.
Due zaangaowanie badanych osb w uprawianie wybranej dyscypliny

sportu potwierdzaj wypowiedzi, e szermierka jest ich gwnym zajciem
w cigu tygodnia (zdecydowanie tak odpowiedziao 34,38% dziewczt
i 38,46% chopcw, raczej tak odpowiednio 31,25% i 38,46%)) lub traktuj j
jako najwaniejsz w porwnaniu z innymi dyscyplinami (zdecydowanie tak
odpowiedziao 46,88% dziewczt i 51,28% chopcw, raczej tak odpowiednio
31,25% i 23,08%). Nikt kategorycznie nie zanegowa wanoci uprawianej
przez siebie dyscypliny, a tylko nieliczni respondenci deklarowali rezygnacj
z szermierki na rzecz innych zaj (zdecydowanie tak odpowiedziao 6,25%
dziewczt i 7,69% chopcw, raczej tak odpowiednio 6,25% i 7,69%). Nie
277
odnotowano istotnych statystycznie rnic w odpowiedziach dziewczt i chopcw (tabela 4).

Tabela 4
Ranga szermierki w autoocenie badanych
1
3
%
dziewczta
34,38
31,25
21,88
9,38
3,13
chopcy
38,46
38,46
10,26
10,26
2,56
dziewczta
6,25
6,25
18,75
37,50
31,25
chopcy
7,69
7,69
10,26
38,46
35,90
dziewczta
46,88
31,25
21,88
chopcy
51,28
23,08
12,82
7,69
5,13
Ranga
Pe
Szermierka jest moim

gwnym zajciem w cigu tygodnia
Czsto rezygnuj z szermierki na rzecz innych
zaj
Szermierka w porwnaniu
z innymi dyscyplinami
sportu jest dla mnie najwaniejsza
p
0,5326
0,6944
0,9218
1 tak, 2 raczej tak, 3 trudno powiedzie, 4 raczej nie, 5 nie.
rdo: badania wasne.
Nastpnie zapytano badanych o czynniki, ktre skoniy ich do podjcia

uprawiania szermierki (tabela 5). W przypadku dziewczt byy to przede
wszystkim informacje od trenera i nauczyciela (50%), a nastpnie informacje od
znajomych (46,87%). W przypadku chopcw stosunkowo duy procent badanych (46,15%) wskaza na znaczn rol znajomych, a tylko 28,20% nauczyciela. Uzyskane wyniki nie s jednak istotne statystycznie. U czci osb
(18,75% dziewczt i 23,07% chopcw) wane okazay si tradycje rodzinne.
Najmniejszy wpyw na wybr miay artykuy w czasopismach czy traktowanie
szermierki jako uzupenienia innych sportw (2,81% wszystkich badanych).
Wrd innych czynnikw wymieniono takie, jak powoanie, moliwo zdobycia nagrody indywidualnej, ch uprawiania sportu, ch poznania nowych
znajomych, wpyw kolegw i koleanek z klasy, ch poznania czego nowego,
ch wyycia si.
278

Tabela 5
Czynniki decydujce o podjciu treningw szermierki*
Czynniki
Artykuy w czasopismach
Audycje telewizyjne
Informacje od znajomych
Informacje od trenera lub nauczyciela
Tradycje rodzinne
Popularno szermierki
Uzupenienie innych sportw
Inne
*
Dziewczta
N
%
2
6,25
2
6,25
15
46,87
16
50,0
6
18,75
4
12,50
0
0,00
8
25,00
Chopcy
N
%
0
0,00
3
7,69
18
46,15
11
28,20
9
23,07
5
12,82
2
5,12
8
20,51
%
2,81
7,04
46,47
38,02
21,13
12,68
2,81
22,53
0,5385
Moliwo wielokrotnego wyboru.
rdo: badania wasne.
Wyniki bada nad spostrzeganiem czynnikw utrudniajcych podejmowanie treningu s zrnicowane, chocia nieistotne statystycznie. Wikszy odsetek
dziewczt (46,88%) wskazuje na takie czynniki. W opinii ponad poowy chopcw nie ma czynnikw utrudniajcych im uprawianie szermierki (tabela 6).
Tabela 6
Spostrzeganie czynnikw utrudniajcych uprawianie szermierki
Pe
Dziewczta
Chopcy
Tak
N
15
17
Nie
%
46,88
43,59
N
17
22
%
53,12
56,41
tak
nie
32
39
p
0,8127
rdo: badania wasne.
Odpowiedzi chopcw na pytanie o konkretne czynniki utrudniajce uprawianie szermierki s bardziej zrnicowane ni dziewczt, chocia nieistotne
statystycznie (tabela 7). W zdecydowanej wikszoci wskazywano na zbyt du
ilo czasu spdzanego w szkole (46,87% dziewczt i 38,46% chopcw) oraz
brak czasu (odpowiednio 25% i 23,94%).
279
Tabela 7
Czynniki utrudniajce uprawianie szermierki
Utrudnienia
Dua ilo czasu spdzana w szkole
Brak sprztu sportowego
Zbyt mao pienidzy
Brak czasu
Dua odlego do klubu sportowego
Dziewczta
N
%
15
46,87
0
0,00
0
0,00
8
25,0
1
3,13
Chopcy
N
%
15
38,46
1
2,56
2
5,12
9
23,08
1
2,56
%
42,25
1,41
2,82
23,94
2,82
0,7690
rdo: badania wasne.
Chcc uzyska informacje na temat wpywu szermierki na wybrane cechy

osobowociowe w autoocenie respondentw, skonstruowano skal zmian cech
osobowociowych. Wspczynnik rzetelnoci skali by wysoki i wynosi 0,82.
Tabela 8
Deklarowane zmiany pod wpywem uprawiania szermierki
Zmiany
Lepsze kontakty z rwienikami
Umiejtno reagowania
na sytuacje trudne
atwo rozwizywania
problemw
Wiksza pewno siebie
Wiksza samodzielno
Wiksza odpowiedzialno
Tolerancja wobec innych
Wiksza samodyscyplina
Zwrcenie uwagi na czysty
i schludny wygld
Dziewczta
tak
nie
N
%
N
%
Chopcy
N
23
71,88
28,13
27
69,23
12
30,77
0,8488
26
81,25
18,75
29
76,32
23,68
0,7236
19
23
26
23
23
23
59,38
71,88
81,25
71,88
71,88
71,88
13
9
6
9
9
9
40,63
28,13
18,75
28,13
28,13
28,13
18
31
33
29
25
29
47,37
79,49
84,62
76,32
65,79
74,36
20
8
6
9
13
10
52,63
20,51
15,38
23,68
34,21
25,64
0,3894
0,5831
0,8083
0,7502
0,6627
0,8578
23
71,88
28,13
17
44,74
21
55,26
0,0517
tak
nie
rdo: badania wasne.
Na pytanie, czy szermierka wpyna na zmiany wybranych cech osobowociowych, wikszo respondentw potwierdzaa taki wpyw. Najwicej
280
osb (81,25% dziewczt i 84,62% chopcw) zauwayo u siebie wzrost samodzielnoci, podobny odsetek dziewczt (81,25%) lepsz umiejtno reagowania na sytuacje trudne. Chopcy (79,49%) wskazywali na wiksz pewno
siebie. Odpowiedzi dziewczt i chopcw nie rni si istotnie statystycznie.
Jedynie w przypadku zwrcenia uwagi na czysty i schludny wygld deklaracje
dziewczt (71,88%) rniy si od deklaracji chopcw (44,74%). Szczegowe
dane przedstawiono w tabeli 8.
Wartoci s uznawane za predyktory zachowania si czowieka (inaczej:
typy trwaych przekona jednostki). Mona wic przyj, e ich rozpoznanie
dostarcza wicej informacji charakteryzujcych miejsce aktywnoci fizycznej
w yciu czowieka [Karolczak-Biernacka, 1996]. Z tego powodu wane byo
zbadanie nonoci i skutecznoci sportowej aktywnoci (sportu, rekreacji) jako
areny dla ekspresji rnych wartoci.
Wrd wartoci wychowawczych szermierki najwysz rang uzyskay
wartoci perfekcjonistyczne, takie jak moliwo utrzymania dobrej kondycji
i zdrowia (87,5% dziewczt i 82,05% chopcw). Porwnanie uzyskanych wynikw ze wzgldu na pe wskazuje na rnice istotne statystycznie. Wedug
dziewczt, szermierka w wikszym stopniu umoliwia pokonywanie wasnych
saboci (p = 0,0420) oraz jest rdem emocji i wrae (p = 0,0761). Bardzo
du rnic (p = 0,0007) odnotowano w wypadku moliwoci utrzymania dobrej kondycji i relaksu. T warto szermierki wskazao 65,63% dziewczt i tylko 23,68% chopcw. Szczegowe wyniki przedstawiono w tabeli 9.
Tabela 9
Deklarowane wartoci szermierki
Wartoci
Moliwo zdobycia nowej
wiedzy
rdo emocji i wrae
Moliwo wypoczynku
i relaksu
Moliwo utrzymania
dobrej kondycji i zdrowia
Moliwo pokonania wasnych saboci
Pe
dziewczta
chopcy
dziewczta
chopcy
dziewczta
chopcy
dziewczta
chopcy
dziewczta
chopcy
0,00
7,69
0,00
0,00
3,13
34,21
3,13
2,56
0,00
5,13
9,38
10,26
6,45
10,26
6,25
7,89
0,00
5,13
0,00
12,82
%
56,25
43,59
74,19
48,72
65,63
23,68
87,50
82,05
96,88
69,23
34,38
38,46
19,35
41,03
25,00
34,21
9,38
10,26
3,13
12,82
p
0,2956
0,0761
0,0007
0,6648
0,0420
281

Frajda, jak daje ruch
Umiejtno pracy w grupie
sportowej
rdo ryzyka (poczucie niebezpieczestwa)
Moliwo wspdziaania
z innymi, pomagania innym
Urozmaicenie w czasie wolnym
Pokazanie i porwnanie
z innymi wasnych umiejtnoci
rdo uznania w oczach
innych (powaanie i szacunek)
dziewczta
chopcy
dziewczta
chopcy
dziewczta
chopcy
dziewczta
chopcy
dziewczta
chopcy
dziewczta
62,50
51,28
59,38
46,15
43,75
25,64
56,25
51,28
53,13
56,41
53,13
28,13
23,08
25,00
25,64
15,63
46,15
25,00
33,33
28,13
12,82
25,00
0,00
15,38
0,00
17,95
18,75
10,26
0,00
7,69
0,00
25,64
9,38
9,38
10,26
15,63
10,26
21,88
17,95
18,75
7,69
18,75
5,13
12,50
chopcy
58,97
23,08
10,26
7,69
dziewczta
40,63
37,50
12,50
9,38
chopcy
48,72
25,64
23,08
2,56
0,2851
0,3317
0,7245
0,9355
0,8943
0,6152
0,6690
1 wane, 2 mao wane, 3 niewane, 4 trudno powiedzie.
rdo: badania wasne.
Zakoczenie
Na podstawie uzyskanych wynikw mona sformuowa nastpujce
wnioski:
1. Uzyskane wyniki w wikszoci nie rni si istotnie ze wzgldu na
pe.
2. Wrd osb trenujcych szermierk aktywno fizyczna odgrywa wan rol w sposobach spdzania czasu wolnego. Cz badanych oprcz szermierki uprawia inne formy aktywnoci fizycznej, jednak szermierka jest przez
wikszo postrzegana jako najwaniejsza.
3. Wikszo badanych osb zauwaya u siebie wpyw uprawiania tej
dyscypliny na wybrane cechy osobowociowe, przede wszystkim na wzrost
samodzielnoci, lepsz umiejtno reagowania na trudne sytuacje i wzrost
pewnoci siebie.
4. Dziewczta w wikszym stopniu traktuj szermierk jako relaks i wypoczynek, sposb na pokonanie wasnych saboci oraz rdo emocji i wrae.
282
Literatura
Bandach L., Wpyw osobowoci na style walki w szermierce. Trening 2000, nr 3.
Czajkowski Z., Szermierka na florety, Wydawnictwo SiT, Warszawa 1954.
Gracz J., Sankowski T., Psychologia aktywnoci sportowej, Wydawnictwo AWF,
Pozna 2007.
Grzegorek K., Szermierka aktualna sytuacja. Trening 2000, nr 4.
Hall C.S., Lindzey G., Teorie osobowoci, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
1994.
Karolczak-Biernacka B., Warto sportu sport wrd innych wartoci. Kultura
Fizyczna 1996, nr 1112.
Liposki W., Humanistyczna encyklopedia sportu, Wydawnictwo SiT, Warszawa 1987.
uczak M., Szermierka w Polsce w latach 19451989, Wydawnictwo AWF, Pozna
2002.
Osiski W., Zarys teorii wychowania fizycznego, seria Podrczniki nr 47, AWF, Pozna
1996.
Simmons D.D., Dickinson R.V., Measurement of Values Axpression in Sports and
Athletics, Perceptual and Motor Skills 1986, No. 62.
Suchodolski B., Osobowo, w: Encyklopedia pedagogiczna, red. W. Pomykao, Fundacja Innowacja, Warszawa 1993.
Wysocka E., Osobowo, w: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, red. T. Pilch,
Wydawnictwo Akademickie ak, Warszawa 2004.
IMPACT OF FENCING PRACTICE

ON SELECTED PERSONALITY FACTORS OF YOUTH
Summary
This study is aimed at assessment of possible influence of fencing on young
people who practice this sport in the aspect of personality changes. The differentiating
variable was gender. The following are the research methods and techniques used in the
study: diagnostic survey and the questionnaire. The research tools included survey
questionnaire, comprised of eleven questions, and the scales modified to match the
research goals: (Survey of Values in Sport by D. Simmons and R.V. Dickinson) and
Survey of Educational Values in Sport by Z. ukowska. The study was carried out in
283
2010 among the athletes from fencing clubs in different regions of Poland. The study
covered 71 people in total.
The most of the results do not significantly differ in terms of gender, except for
the declared values in fencing.
Translated by Rafa Wielgat
284

NR 689
2011
Zbigniew Borek
Jerzy Eider
Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa w Waczu, Uniwersytet Szczeciski
Wadysaw Mynarski, Micha Rozpara
Akademia Wychowania Fizycznego w Katowicach
Daniel Puciato
Politechnika Opolska
ZAKRES I MOTYWY
PODEJMOWANIA AKTYWNOCI TURYSTYCZNEJ
PRZEZ MODZIE W WIEKU 1517 LAT
Wstp
Problematyka czasu wolnego modziey, jego ilo, treci oraz liczne uwarunkowania, decydujce o jego wykorzystaniu, to problemy bdce przedmiotem zainteresowania szerokich krgw spoecznych. Jest to bowiem jeden
z waniejszych czynnikw decydujcych o funkcjonowaniu modego czowieka
w rodowisku spoecznym.
Wrd licznych funkcji, jakie spenia czas wolny w yciu modziey, do
najwaniejszych nale wypoczynek, regeneracja si psychofizycznych oraz
umacnianie podmiotowoci i rozwj osobowoci. Czas wolny jest zatem dla
wspczesnego czowieka yciow koniecznoci, zwizan gwnie z potrzeb
odpoczynku i odprenia po pracy bd nauce [Sotysik, 1999; Maj, 2000].
286
Z. Borek, J. Eider, W. Mynarski, M. Rozpara, D. Puciato
Do ksztatowania nawykw i przyzwyczaje najwaciwszy jest wiek

przedszkolny i szkolny. Dotyczy to take nawyku racjonalnego spdzania wolnego czasu, ktrego ksztatowanie staje si gwnie domen rodowiska rodzinnego i szkolnego [Sas-Nowosielska, 2003].
Jedn z najbardziej podanych dla wspczesnego czowieka form spdzania wolnego czasu jest aktywno fizyczna (ruchowa) jako przeciwwaga
postpujcej hipokinezji wspczesnych pokole [Raczek, 1995]. W licznych
pracach badawczych i przegldowych dowiedziono, e aktywno fizyczna,
oprcz waciwego odywiania, odpowiedniej iloci snu, unikania uywek,
umiejtnoci radzenia sobie ze stresem, to kluczowy skadnik zdrowego stylu
ycia [Astrand, 2000; Hallal i wsp., 2006; Corbin i wsp., 2007].
wiatowa Organizacja Zdrowia proponuje model aktywnoci fizycznej
podejmowanej codziennie przez minimum 30 minut. W szczegowych rekomendacjach dotyczcych aktywnoci fizycznej dzieci i modziey zaoono
konieczno codziennego wysiku fizycznego na poziomie intensywnoci od
umiarkowanego do intensywnego przez 60 minut i duej [Prochaska i wsp.,
2001; Strang i wsp., 2005; A European Fromework, 2007; Oblaciska, Jodkowska, 2007, Wytyczne UE, 2008].
Wrd osb w rnym wieku atrakcyjn i popularn form aktywnoci ruchowej jest turystyka aktywna, czsto wymagajca intensywnego wysiku fizycznego. Turystyka jest te naturaln i wielopostaciow form aktywnego
wypoczynku modziey. Dostarcza wielu nowych wrae, radoci i satysfakcji
osobistej. Podnosi sprawno fizyczn uczniw, sprzyja osiganiu lepszych
wynikw w nauce, regeneruje siy po caorocznej nauce i pracy w szkole, uczy
wspdziaania w grupie.
Naturalne zamiowanie do wdrwek i wycieczek wynika u modziey nie
tylko z chci poznania nieznanego czy przeycia przygody, lecz czsto jest
wyrazem potrzeby wykazania si samodzielnoci i inicjatyw. Wikszoci
modziey nie wystarcza ju spdzanie wakacji pod opiek rodzicw, lecz pragnie sama decydowa o swoim postpowaniu. W tym okresie dziewczta
i chopcy poszukuj silnych przey, przygd, potrzebuj te przyjani rwienikw, y w grupie majcej swoje sekrety, wasne sprawy, wsplne zainteresowania i cele [oboewicz, 1999].
Wrd uwarunkowa aktywnoci turystycznej modziey najczciej wymienia si zasb wolnego czasu, wzory oraz nawyki wyniesione ze rodowiska
rodzinnego i szkolnego, kondycj finansow ich rodzicw, a take pochodzenie
Zakres i motywy podejmowania aktywnoci turystycznej przez modzie
287
spoeczne i miejsce zamieszkania. Bardziej aktywna turystycznie jest modzie

miejska [oboewicz, Biczyk, 2001]. Przypuszcza si, e XXI stulecie bdzie
epok intensywnego rozwoju turystyki dzieci i modziey, ktre staj si na tle
dorosych i ludzi trzeciego wieku grup najbardziej aktywn turystycznie
[Alejziak, 2000].
Nieliczne s badania nad zakresem aktywnoci turystycznej polskiej modziey [Rycki, 2000, 2001; aciak, 2009].
1. Cel pracy
Celem doniesienia jest prezentacja wybranych wynikw bada, w ktrych
oceniano zakres aktywnoci turystycznej modziey szk gimnazjalnych i licealnych w wieku 1517 lat na tle innych form ich aktywnoci w wolnym czasie. Rozpoznawano preferencje badanych w zakresie uprawianych form turystyki oraz motywy i bariery podejmowania przez modzie aktywnoci turystycznej. Analizujc wyniki bada starano si odpowiedzie na nastpujce pytania:
1. Jakie miejsce zajmuje turystyka wrd form spdzania przez badanych wolnego czasu w weekendy i dni witeczne oraz podczas ferii i wakacji szkolnych?
2. Jakie s preferencje respondentw w wyborze form uczestnictwa w turystyce?
3. Kto zachca modzie do aktywnoci turystycznej i z kim chce ona j uprawia?
4. Jakie s motywy skaniajce modzie do uprawiania turystyki i bariery
w podejmowaniu takiej aktywnoci?

Badaniami ankietowymi objto cznie 380 respondentw, w tym 180
15-letnich uczniw (90 dziewczt i 90 chopcw) gimnazjum w Krapkowicach
oraz 200 16-, 17-latkw (po 100 dziewczt i chopcw) uczniw licew
w Dzieroniowie i Kdzierzynie-Kolu.
288
Metod badawcz by jednorazowy sonda diagnostyczny, a narzdziami

diagnostycznymi autorskie kwestionariusze ankiet skadajcych si z zestaww
pyta zamknitych.
W analizach statystycznych uwzgldniono odsetki odpowiedzi na pytania
ankiet. W przypadku niektrych pyta ich sumy s wiksze od 100, gdy respondenci mogli wybra jedn, dwie lub trzy odpowiedzi z podanej ich kafeterii, tak zwane wielokrotne odpowiedzi.
3. Wyniki bada i dyskusja

W celu okrelenia miejsca aktywnoci turystycznej wrd form spdzania
przez badanych czasu wolnego zadano im dwa pytania: w jaki sposb najczciej wykorzystuj swj wolny czas oddzielnie w weekendy i dni witeczne
oraz podczas ferii zimowych i letnich wakacji. Przyjto tu zaoenie, e modzie moe uprawia turystyk gwnie w tych okresach. Dane procentowe na
ten temat zobrazowano na rysunkach 1 i 2.
100
90
80
70
60
50
Dziewczta
40
Chopcy
30
20
10
Czytam
Leniuchuj, Ogldam TV
Przy
ksiki i
nudz si
komputerze
czasopisma
Sucham
muzyki
Spotkam si
z
przyjacimi
Uprawiam
wiczenia
fizyczne
Uprawiam
turystyk
Chodz do
kina
Rys. 1. Sposoby spdzania przez modzie czasu wolnego w weekendy i dni

witeczne
rdo: badania wasne.
289
W weekendy i wita respondenci spdzaj wolny czas gwnie przy komputerze, na spotkaniach z przyjacimi i suchaniu muzyki. W tych dniach zaledwie 14% dziewczt i 16% chopcw deklarowao uprawianie turystyki (rys. 1).
Biorc pod uwag, e ankietowani mogli wskaza 3 najczciej podejmowane
formy zachowa w czasie wolnym, to ich odpowiedzi nie s optymistyczne,
zwaszcza e ponad 30% respondentw odpowiedziao w rubryce inne, e
w weekendy i wita leniuchuje bd si nudzi!
Podobny obraz badanego zjawiska (nisk aktywno turystyczn modziey) stwierdzono w okresach szczeglnie sprzyjajcych uprawianiu turystyki,
czyli podczas ferii zimowych i wakacji letnich (rys. 2).
90
80
70
60
50
Dziewczta
40
Chopcy
30
20
10
Ucz si
Leniuchuj,
nudz si
Uprawiam
wiczenia
fizyczne
Uprawiam
turystyk
Spotkam si z
przyjacimi
Chodz do kina Przy komputerze
Rys. 2. Sposoby spdzania przez modzie czasu wolnego podczas ferii zimowych
i wakacji letnich
rdo: badania wasne.
Chcc zweryfikowa prawdziwo odpowiedzi na pytania 1, 2 kwestionariusza ankiety w kolejnych pytano o formy rekreacji ruchowej uprawiane przez
respondentw najchtniej zim (rys. 3) i latem (rys. 4). W grupie chopw pora
roku nie decydowaa zbytnio o wyborze turystyki jako formy rekreacji ruchowej (podobny odsetek chciaby rekreowa si latem i zim podczas wdrwek
turystycznych). W grupie dziewczt niemal dwukrotnie wicej z nich chciaaby
uprawia turystyk latem. Okoo 1/4 badanych chtnie uprawiaaby turystyk
w czasie ferii i wakacji, wicej wrd nich jest chopcw.
290

50
45
40
35
30
Dziewczta
25
Chopcy
20
15
10
ywiarstwo
Narciarstwo
Saneczkarstwo
Snowboard
Turystyka
Zabawy na niegu
Rys. 3. Formy rekreacji ruchowej najchtniej uprawiane przez modzie zim

rdo: badania wasne.
70
60
50
40
Dziewczta
Chopcy
30
20
10
Spacerowanie
Bieganie
Pywanie
Kolarstwo
Kajakarstwo
eglarstwo
Turystyka
Gry
zespoowe
Inne
Rys. 4. Formy rekreacji ruchowej najchtniej uprawiane przez modzie latem

rdo: badania wasne.
Czstszy wybr turystyki jako formy rekreacji ruchowej chtnie uprawianej latem potwierdzaj preferencje ankietowanych w zakresie lubianych form
turystyki (rys. 5). Respondenci wskazali gwnie na turystyk piesz, rowerow
i grsk, a spord form turystyki zimowej tylko narciarsk. Badani wskazali
wic raczej na tradycyjne formy turystyki, wyjtkiem jest tylko turystyka je-
291
dziecka (13% dziewczt i chopcw). Przyjto, e skoro ankietowani wybierali

dany rodzaj turystyki jako lubiany, to znaczy, e chocia raz mieli z nim kontakt.
60
50
40
Dziewczta
30
Chopcy
20
10
Wodna
Grska
Jedziecka
Narciarska
Piesza
Rowerowa
Rys. 5. Najbardziej lubiane przez modzie formy turystyki

rdo: badania wasne.
Omwione wyniki wiadcz o tym, e wicej ankietowanych deklarowao

ch bycia aktywnymi turystycznie ni byo w rzeczywistoci. Rodzi si wic
pytanie o bariery uprawiania turystyki przez badan modzie.
Na rysunku 6 przedstawiono odsetki najczciej podawanych przez modzie przyczyn (barier) niskiej aktywnoci turystycznej. Na uwag zasuguj
dwie, powizane ze sob bariery: brak wolnego czasu (ponad 50% odpowiedzi
dziewczt i chopcw) oraz nadmiar obowizkw domowych i szkolnych
(34% chopcw i 47% dziewczt). Kontrastuje to oczywicie z wczeniej podan informacj, e prawie 40% badanych w czasie wolnym podczas wakacji
letnich leniuchuje i si nudzi. Wymienione przez badanych uczniw bariery
uprawiania turystyki maj wic prawdopodobnie subiektywny charakter.
wiadczy o tym take fakt, e prawie 20% respondentw jako przyczyn nieuprawiania turystyki wymienio brak chci. Mona wic uzna, e duy odsetek
badanej modziey nie jest rozbudzony turystycznie.
292
60
50
40
30
Dziewczta
Chopcy
20
10
Brak chci
Brak czasu wolnego
Brak rodkw
pieninych
Nadmiar obowizkw
domowych, szkolnych
Zy stan zdrowia
Rys. 6. Bariery uprawiania przez modzie turystyki

rdo: badania wasne.
W tym miejscu nasuwaj si dwa pytania. Kto zachca badanych uczniw

do uprawiania turystyki? Z kim najchtniej wybraliby si na wypraw turystyczn?
Niemal 50% respondentw odpowiedziao, e uprawia turystyk z wasnej
inicjatywy (rys. 7). Potwierdza to informacje przedstawione we wstpie, gdzie
podkrelono, e zamiowanie do wdrwek i wycieczek jest u modziey wynikiem potrzeby wykazania si samodzielnoci i inicjatyw. Okoo 38% chopcw i 48% dziewczt odpowiedziao, e do uprawiania turystyki zachcaj ich
znajomi (koleanki i koledzy). To rwnie jest zgodne z wczeniej przedstawianymi informacjami. Modzie chce przebywa z rwienikami, mie wasne
sprawy i sekrety, a turystyka jest dobr okazj do zaspokajania takich potrzeb.
Mniej wicej 1/3 rodzicw uczniw zachca ich do wyjazdw turystycznych,
znacznie wicej w porwnaniu z nauczycielami, na ktrych wskazao tylko 7%
chopcw i 5% dziewczt. wiadczy to, e szkoa w nikym stopniu rozbudza
aktywno turystyczn uczniw.
293
60
50
40
Dziewczta
30
Chopcy
20
10
Nauczyciele
Rodzice
Wasna inicjatywa
Znajomi, koledzy, koleanki
Rys. 7. Osoby zachcajce modzie do uprawiania turystyki

rdo: badania wasne.
Prawdziwo odpowiedzi na omawiane pytanie potwierdza wybr osb,

z ktrymi ankietowani najchtniej wybraliby si na wypraw turystyczn
(rys. 8). S to koledzy, koleanki i rodzice (w obu przypadkach jest to okoo
50% wyborw). Symptomatyczne jest, e w odpowiedzi inne osoby nie wymieniono nauczycieli.
90
80
70
60
50
Dziewczta
Chopcy
40
30
20
10
Indywidualnie (samotnie)
Koledzy, koleanki
Z rodzin
Z sympati
Rys. 8. Osoby, z ktrymi modzie najchtniej uprawia turystyk

rdo: badania wasne.
294
Wrd motyww skaniajcych modzie do aktywnoci turystycznej najczciej pojawia si wypoczynkowy (83% dziewczt i chopcw, rys. 9). Okoo
50% wymienio motyw poznawczy (eksploracyjny). Przyjmuje si, e genezy
aktywnoci turystycznej naley szuka we wrodzonych skonnociach czowieka do eksploracji i dominowania nad rodowiskiem przyrodniczym [Winiarski,
Zdebski, 2008]. Dzi skonno ta zaspokajana jest midzy innymi przez aktywno turystyczn. Poszukiwanie atrakcyjnych i coraz bardziej spektakularnych form wypoczynku stao si dzi standardem cywilizacyjnym. W. Gaworecki [2007] okrela go rytuaem naladownictwa. Turystyka jako forma niestandardowego wypoczynku staje si wiatow mod, zwyczajem, ktry udziela
si zapewne take modziey.
90
80
70
60
50
Dziewczta
Chopcy
40
30
20
10
Wypoczynkowy
Poznawczy
(eksploracyjny)
Rozrywkowy
Zdrowotny
Towarzyski
Religijny
Rys. 9. Motywy skaniajce modzie do aktywnoci turystycznej

rdo: badania wasne.
Kolejny wymieniany przez badanych motyw ich aktywnoci turystycznej

okrelono w kafeterii odpowiedzi jako towarzyski. Wskazao go 40% chopcw
i a 70% dziewczt.
Aktywno turystyczna moe by dla jednostki wartoci autoteliczn
(sam w sobie) lub instrumentaln (jako rodek do realizacji celw innych ni
eksploracja czy wypoczynek). W tym drugim przypadku moe by rozpatrywana w aspekcie wewntrznym i zewntrznym. W pierwszym aspekcie turystyka
suy wewntrznemu wyciszeniu, sprzyja podtrzymaniu zdrowia i kondycji
295
fizycznej. W drugim jedziemy na wycieczk, gdy zaley nam na czyim towarzystwie, w ktrym czujemy si dobrze. Nie interesuje nas wtedy specjalnie
pikno krajobrazu czy zabytku [Winiarski, Zdebski, 2008]. W tym kontekcie
nie dziwi, e a 70% respondentek uprawia lub chce uprawia turystyk, ktra
moe by okazj do kontaktu z bliskimi lub blisk osob, prawdopodobnie take pci odmiennej. Niejednokrotnie, pocztkowo instrumentalne traktowanie
turystyki moe zmieni si po jaki czasie w podejcie autoteliczne [Winiarski,
Zdebski, 2008].
W badaniu ankietowym pytano rwnie o samoocen poziomu aktywnoci
turystycznej respondentw. Pozwolio to na skonfrontowanie subiektywnej
oceny uczestnictwa w turystyce z rzeczywistym zaangaowaniem w t form
aktywnoci, okrelonym na podstawie odpowiedzi na pytania 1, 2. Wikszo
badanych ocenia poziom swojej aktywnoci turystycznej jako wystarczajcy
(36% chopcw i 43% dziewczt) bd wysoki (39% chopcw i 22% dziewczt) rysunek 10.
50
45
40
35
30
Dziewczta
25
Chopcy
20
15
10
Bardzo niski
Niski
Wystarczajcy
Wysoki
Bardzo wysoki
Rys. 10. Samoocena poziomu aktywnoci turystycznej modziey

rdo: badania wasne.
W wietle odpowiedzi na pytania dotyczce najczstszych sposobw spdzania wolnego czasu w weekendy i dni witeczne, a take podczas ferii i wa-
296
kacji szkolnych, samoocen aktywnoci turystycznej modziey naley okreli

jako zawyon (tylko okoo 15% badanych obu pci wymienio turystyk jako
sposb zagospodarowania czasu wolnego). Informuje to o niskim zainteresowaniu aktywnoci turystyczn ankietowanych i ich wiadomoci tego faktu. Potwierdzaj to wyniki innych bada, wskazujcych na malejc aktywno fizyczn modziey polskiej i innych europejskich krajw, zawarte w raporcie
WHO Health Behaviour In School Aged Children [Wojnarowska, 2007; Curie
i wsp., 2008].
Tymczasem wiemy, e nawyki i zainteresowania powstae w okresie
wczesnej modoci (dojrzewania) staj si elementem stylu ycia w dorosoci.
W okresie tym ksztatuj si u dzieci modele zachowa zwizanych z kultur
fizyczn, a poziom aktywnoci fizycznej w dziecistwie i modoci decyduje
o jej charakterze (formie, czstoci i intensywnoci) w yciu dorosym [Fisher,
Borms, 1990; Sallis, McKenzie, 1991]. Elementem tego modelu mogaby by
aktywna turystyka. Wyniki bada wasnych wiadcz o tym, e u wikszoci
dziewczt i chopcw w wieku pokwitania niestety tak nie jest.
Zmian pod tym wzgldem naley upatrywa midzy innymi w pracy pedagogw szkolnych: nauczycieli wychowania fizycznego, geografii, biologii,
historii, ktrzy powinni w wikszym stopniu ni obecnie krzewi wrd dzieci
i modziey szkolnej ide turystyki aktywnej i krajoznawstwa.
Zakoczenie
Przeprowadzone analizy pozwalaj odpowiedzie na postawione pytania
badawcze oraz sformuowanie wniosku aplikacyjnego. W zwizku z relatywnie
nisk liczebnoci badanych dziewczt i chopw ponisze wnioski kocowe
odnosz si tylko do obserwowanej grupy.
1. Aktywno turystyczna nie jest popularn form spdzania czasu wolnego
przez uczniw szk gimnazjalnych i licealnych, zarwno w dni weekendowe
i witeczne, jak i w okresach ferii i wakacji szkolnych. Jedynie 15% badanych
obu pci deklarowao, e uprawia w tym czasie turystyk.
2. Wrd rnych rodzajw turystyki aktywnej badana modzie preferuje
gwnie jej formy letnie: turystyk grsk, piesz i rowerow.
3. Osobami zachcajcymi ankietowan modzie do aktywnoci turystycznej
s najpierw rwienicy (koleanki i koledzy), a potem rodzice. Niewielu res-
297
pondentw wskazao na nauczycieli. Niemal poowa ankietowanych stwierdzia

te, e staje si turystami z wasnej inicjatywy.
4. Gwnymi barierami uprawiania turystyki, zdaniem badanej modziey, jest
brak wolnego czasu wynikajcy z nadmiaru obowizkw szkolnych i domowych. Jednoczenie jednak ponad 30% uczniw stwierdzio, e w dni wolne od
nauki si nudzi i leniuchuje. Bariery te maj wic raczej charakter subiektywnych odczu.
5. Motywy aktywnoci turystycznej gimnazjalistw i licealistw obu pci maj
gwnie instrumentalny charakter. Dla chopw s to motywy wypoczynkowe
i poznawcze (eksploracyjne), a dla dziewczt take towarzyskie. wiadczy to
o tym, e dla wikszoci badanych turystyka nie jest jeszcze wartoci autoteliczn.
6. Samoocena aktywnoci turystycznej badanej modziey jest raczej zawyona
w stosunku do podejmowanej. Wskazuje to na konieczno podejmowania dugofalowych dziaa promujcych t form aktywnoci modziey, gwnie
w rodowisku szkolnym i rodzinnym.
Literatura
A European Framework to Promote Physical Activity For Health, WHO 2007,
http://www.who.com.//, 20.03.2011.
Alejziak W., Turystyka w obliczu wyzwa XXI wieku, ALBIS, Krakw 2000.
Astrand P.O., Dlaczego wysiek? Medicina Sportiva 2000, nr 4 (2).
Corbin Ch.B. i in., Fitness i wellness, Kondycja, sprawno, zdrowie, Zysk i S-ka,
Pozna 2007.
Currie C. i in., Inequalities in Young Peoples Health. Health Behavior in School-aged
children International Report from the 2005/2006 Survey, WHO, Copenhagen
2008.
Fisher R., Borms J., The Search for Sporting Excellence, Verlag Karl Hofmann,
Schorndorf 1990.
Gaworecki W., Turystyka, PWE, Warszawa 2007.
Hallal P. i in., Adolescent Physical Activity and Health, A Systematic Review, Sports
Medicine 2006, No. 36 (12).
aciak J., Aktywno turystyczna dzieci i modziey w 2009 roku, Instytut Turystyki,
Warszawa 2010, http://www.intur.com.pl//, 20.03.2011.
oboewicz T., Bieczyk G., Podstawy turystyki, WSE, Warszawa 2001.
298
oboewicz T., Krajoznawstwo i turystyka w szkole, AWF, Warszawa 1999.

Maj B., Spoeczne uwarunkowania wychowanie do rekreacji ruchowej dzieci
i modziey, w: Studia nad czasem wolnym mieszkacw duych miast Polski
i jego wykorzystaniem na rekreacj ruchow i turystyk, red. N.J. Wyykowski,
AWF, Wrocaw 2000.
Otyo u polskich nastolatkw. Epidemiologia, styl ycia, samopoczucie, red. M. Jodkowska, A. Oblaciska, IMID, Warszawa 2007.
Prochaska J. i in., A Physical Activity Screening Measure for Use With Adolescents
in Primary Care, Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine 2001, No. 155.
Raczek J., Hipokinezja i jej skutki jako problem wspczesnej cywilizacji, w: Nauki
o kulturze fizycznej, wobec wyzwa wspczesnej cywilizacji, PTNKF, AWF, Katowice, 1995.
Rzycki P., Aktywno turystyczna i rekreacyjna modziey w okresie weekendw, ferii
zimowych i wakacji, w: Aktywno ruchowa ludzi w rnym wieku, PTNKF, US,
Szczecin 2000.
Rycki P., Miejsce turystyki w sposobie zagospodarowania czasu wolnego modziey
szk ponadpodstawowych Krakowa, Folia Turistica 2001, nr 10.
Sallis J., McKenzie T., Physical Educations Role in Public Health, Research Quarterly For Exercise And Sport 1991, No. 2.
Sas-Nowosielska K., Wychowanie do aktywnoci fizycznej, AWF, Katowice 2003.
Sotysik N., Sposoby spdzania czasu wolnego przez modzie szkoln Wrocawia
w okresach weekendowych, w: Wybrane zagadnienia turystyki, red. U. Szubert-Zarzeczny, AWF, Wrocaw 1999.
Strong W. i in., Evidenced Based Physical Activity Recommendations for School-aged
Youth, The Journal of Pediatrics 2005, No. 146 (6).
Winiarski R., Zdebski J., Psychologia turystyki, Wydawnictwo Akademickie
i Profesjonalne, Warszawa 2008.
Woynarowska B., Zachowania zdrowotne i zdrowie subiektywne modziey 15-letniej
w Polsce. Tendencje zmian w latach 19902006, w: Biospoeczne aspekty rozwoju
wspczesnej modziey polskiej w okresie dojrzewania, AWF, Warszawa 2007.
Wytyczne Unii Europejskiej dotyczce aktywnoci fizycznej, Grupa Robocza Komisji
Europejskiej ds. Sportu i Zdrowia, Bruksela 2008, http://msport.gov.pl//,
20.03.2011.
299
TOURISM ACTIVITY OF THE YOUNG AGED BETWEEN 15 AND 17
Summary
The aim of the publication has been to evaluate the tourism activity of the young
aged between 15 and 17 comparing it with their other spare time activities. Reasons and
barriers to practice tourism by students were also recognized. The research method was
a single diagnostic poll, and the instrument for the evaluation of observed issues were
authoring poll forms. Conducting statistic analyses it has been proved that the tourism
activity is not a popular form of spending spare time among students of lower and
higher secondary schools, both during weekends, festive days, winter and summer
holidays. The main barrier to practice tourism, according to the polled, is lack of spare
time caused by too many school and home duties. It has been showed that this barrier
has a rather subjective character. It has been also found out that the reasons for
practicing tourism have in case of young people more instrumental rather than auto telic
character.
Translated by Magda Darmo
300

NR 689
2011
Elbieta Sieko-Awierianw, Justyna Wesoowska

EDUKACJA SZKOLNA A AKTYWNO RUCHOWA
Wstp
Systematyczne podejmowanie aktywnoci fizycznej w kadym wieku
czowieka ma ogromne znaczenie. Odpowiednia dawka ruchu ksztatuje mode
organizmy, osobom dorosym pozwala na utrzymanie odpowiedniego poziomu
sprawnoci i wydolnoci fizycznej, a w starszym wieku opnia proces starzenia. Ponadto waciwa aktywno ruchowa niezalenie od wieku wpywa na
dobre samopoczucie i jako ycia oraz jest najskuteczniejszym elementem
profilaktyki chorb cywilizacyjnych. Jednym z najwaniejszych celw zdrowia
publicznego powinno by zatem zwikszenie aktywnoci fizycznej caego spoeczestwa.
Motywacje do podejmowania aktywnoci fizycznej zaczynaj ksztatowa
si ju w dziecistwie. Ogromny wpyw na rodzaj i czstotliwo podejmowania aktywnoci fizycznej przez cae ycie ma zatem edukacja szkolna. W szkole
dziecko powinno uzyska podstawow wiedz na temat organizmu ludzkiego
i zdrowia. Konieczne jest take monitorowanie, czy edukacja szkolna wystarczajco przygotowuje czowieka do samodzielnego podejmowania aktywnoci
fizycznej w yciu dorosym.
Wyniki bada prowadzonych w Europie wskazuj na spadek uczestnictwa
modziey w rnych formach aktywnoci ruchowej; 2/3 modziey nie osiga
302
zalecanego poziomu aktywnoci fizycznej, a w grupie ryzyka z powodu niedoboru ruchu znajduj si przede wszystkim dziewczta [Janeczek, 2008].
Celem pracy byo sprawdzenie, czy edukacja szkolna wystarczajco przygotowuje czowieka do samodzielnego podejmowania aktywnoci fizycznej
w yciu dorosym. Dla osignicia tego celu przeprowadzono badania ankietowe wrd studentw kierunku wychowanie fizyczne oraz turystyka i rekreacja.

Badaniami objto studentw II roku Uniwersytetu Szczeciskiego studiujcych w trybie stacjonarnym na kierunkach wychowanie fizyczne (IKF) oraz
turystyka i rekreacja (TiR).
W celu poznania opinii studentw, czy edukacja szkolna wystarczajco
przygotowuje czowieka do samodzielnego podejmowania aktywnoci fizycznej
w yciu dorosym, przeprowadzono sonda diagnostyczny za pomoc kwestionariusza ankiety. Respondentw poinformowano o celu ankiety i dobrowolnym
udziale w niej oraz poproszono o rzetelne i dokadne wypenienie ankiety. Ankieta zawieraa zarwno pytania zamknite, jak i potwarte.
cznie przebadano 162 osoby: 82 z kierunku wychowanie fizyczne oraz
80 z kierunku turystyka i rekreacja. Kwestionariusz ankiety zawiera informacje
dotyczce cech spoeczno-demograficznych respondentw, takich jak miejsce
zamieszkania, wyksztacenie rodzicw, status materialny rodziny, a take dotyczce wpywu rnych instytucji na aktywny tryb ycia oraz zwikszenie
aktywnoci fizycznej przez wiksze rzesze spoeczestwa. Kwestionariusze
ankiety poddano analizie statystycznej.
2. Wyniki bada
Wyniki bada ankietowych przedstawiono w tabelach 1 i 2. Obie grupy
respondentw nie rniy si od siebie pod wzgldem liczebnoci, reprezentowane byy przez osoby w tym samym wieku, ale znacznie si rniy pod
wzgldem struktury pci (rys. 1). W grupie studentw wychowania fizycznego
nieznacznie przewaali mczyni 56,10 %, natomiast w grupie studentw
turystyki i rekreacji wyranie dominoway kobiety 90%.
303
Edukacja szkolna a aktywno ruchowa
Tabela 1
Wyniki bada ankietowych
przeprowadzonych wrd studentw kierunku wychowanie fizyczne
(n liczba osb)
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Dziewczta
%
n
Pe
mczyzna
0,00
0
kobieta
43,90 36
wie
30,55 11
miasto < 20 tys. mieszk. 13,88 5
miasto 20100 tys. mieszk. 16,66 6
miasto > 100 tys. mieszk. 38,88 14
Wyksztacenie rodzicw podstawowe
22,22 8
rednie
50,00 18
wysze
27,77 10
Okrel sytuacj mateza
16,66 6
rialn swojej rodziny
dobra
66,66 24
bardzo dobra
16,66 6
Czy edukacja szkolna
tak
22,22 8
wystarczajco przygotowuje czowieka do
samodzielnego podejnie
77,77 28
mowania aktywnoci
fizycznej w dorosym
yciu?
Jakie instytucje powinny szkoy
88,88 32
w wikszym stopniu
koci
0,00
0
propagowa zdrowy
organizacje samorz22,22 8
i aktywny tryb ycia?
dowe
media
44,44 16
inne
5,55
2
Co, Twoim zdaniem,
wyrobienie nawyku ponajbardziej przyczytrzeby ruchu od najmod77,77 28
nioby si do podjcia
szych lat edukacji szkolaktywnoci fizycznej
nej
przez wiksze rzesze
budowa nowych tras rospoeczestwa?
werowych, basenw, bo33,33 12
isk oraz innych obiektw
sportowo-rekreacyjnych
propagowanie aktywnoci fizycznej przez osoby 16,66 6
publiczne
Pytanie zadane
w ankiecie
rdo: badania wasne.
Odpowiedzi
Chopcy
%
n
56,10 46
0,00
0
19,56
9
23,91 11
17,39
8
39,13 18
15,22
7
56,52 23
34,78 16
4,35
2
69,56 32
26,09 12
21,74 10
Razem
%
n
56,10 46
43,90 36
23,17 19
19,51 16
17,07 14
39,02 32
18,29 15
50,00 41
31,71 26
9,75
8
68,29 56
21,95 18
21,95 18
78,26
36
78,05
64
86,95
8,70
40
4
87,80
4,88
72
4
39,13
18
31,71
26
52,17
0,00
24
0
48,78
2,44
40
2
65,22
30
70,73
58
26,09
12
29,27
24
21,74
10
19,51
16
304

Tabela 2
Wyniki bada ankietowych
przeprowadzonych wrd studentw kierunku turystyka i rekreacja
(n liczba osb)
1.
Pe
2.
3.
Wyksztacenie rodzicw
4.
Okrel sytuacj materialn swojej rodziny
5.
Czy edukacja szkolna

przygotowuje czowieka
wystarczajco do samodzielnego podejmowania
aktywnoci fizycznej
w dorosym yciu?
Jakie instytucje powinny
w wikszym stopniu propagowa zdrowy i aktywny tryb ycia?
6.
7.
mczyzna
kobieta
wie
miasto < 20 tys. mieszk.
miasto 20100 tys. mieszk.
miasto > 100 tys. mieszk.
podstawowe
rednie
wysze
za
dobra
bardzo dobra
tak
Dziewczta
Chopcy
%
n
%
n
0,00
0 10,00 8
90,00 72 0,00
0
15,27 11 25,00 2
16,66 12 0,00
0
18,05 13 25,00 2
50,00 36 50,00 4
8,33
6
0,00
0
55,55 40 0,00
0
36,11 26 100,00 8
6,94
5 50,00 4
73,61 53 50,00 4
22,22 16 0,00
0
41,66 30 75,00 6
Razem
%
n
10,00 8
90,00 72
16,25 13
15,00 12
18,75 15
50,00 40
7,50
6
50,00 40
42,50 34
11,25 9
71,25 57
20,00 16
45,00 36
nie
58,33
42
25,00
55,00
44
80,55
2,77
58 100,00
2
0,00
8
0
82,50
2,50
66
2
16,66
12
50,00
20,00
16
69,44
0,00
50
0
25,00
25,00
2
2
65,00
2,50
52
2
52,77
38
50,00
52,50
42
69,44
50
75,00
70,00
56
5,55
50,00
10,00
Pytanie zadane
w ankiecie
Lp.
Odpowiedzi
szkoy
koci
organizacje samorzdowe
media
inne
Co najbardziej, Twoim
wyrobienie nawyku pozdaniem, przyczynioby
trzeby ruchu od najmodsi do podjcia aktywno- szych lat edukacji szkolci fizycznej przez wik- nej
sze rzesze spoeczestwa? budowa nowych tras rowerowych, basenw, boisk oraz innych obiektw
sportowo-rekreacyjnych
propagowanie aktywnoci fizycznej przez osoby
publiczne
rdo: badania wasne.
305
90
80
70
60
50
mczyni
40
kobiety
30
20
10
0
IKF
TiR
Rys. 1. Pe respondentw
rdo: badania wasne.
Znaczna cz studentw to mieszkacy duych miast: IKF 39,02%, TiR

a 50,00%, chocia wrd studentw wychowania fizycznego spor grup
stanowi te mieszkacy wsi 23,17% (rys. 2). Obie grupy badanych to
w wikszoci dzieci rodzicw posiadajcych wyksztacenie rednie (50,00%)
rysunek 3. Sytuacj materialn swoich rodzin wikszo studentw okrela jako
dobr i bardzo dobr (rys. 4).
50
45
40
35
wie
30
miasto<20tys.
mieszkacw
25
miasto20100tys.
mieszkacw
20
15
miasto>1000tys.
mieszkacw
10
5
0
IKF
TiR
Rys. 2. Miejsce zamieszkania respondentw

rdo: badania wasne.
306
50
45
40
35
30
podstawowe
25
rednie
wysze
20
15
10
5
0
IKF
TiR
Rys. 3. Wyksztacenie rodzicw

rdo: badania wasne.
80
70
60
50
za
40
dobra
bardzodobra
30
20
10
IKF
Rys. 4. Sytuacja materialna rodziny

rdo: badania wasne.
TiR
307
A 78,05% studentw IKF i 55,00% studentw TiR wyrazio opini, e

edukacja szkolna nie przygotowuje czowieka w wystarczajcy sposb do samodzielnego podejmowania aktywnoci fizycznej w yciu dorosym (rys. 5).
80
70
60
50
tak
40
nie
30
20
10
IKF
TiR
Rys. 5. Odpowied na pytanie: czy edukacja szkolna wystarczajco przygotowuje

czowieka do samodzielnego podejmowania aktywnoci fizycznej w dorosym
yciu
rdo: badania wasne.
Wedug opinii studentw, instytucje, ktre powinny propagowa zdrowy

i aktywny tryb ycia, to przede wszystkim szkoa (IKF 87,80%, TiR
82,50%) oraz media (IKF 48,78%, TiR 65,00%) rysunek 6).
Ponad 70% ankietowanych studentw wychowania fizycznego uwaa, e
najwiksz rol w zwikszeniu aktywnoci fizycznej naszego spoeczestwa ma
wyrabianie potrzeby ruchu od najmodszych lat edukacji szkolnej. Wedug
70,00% studentw kierunku turystyka i rekreacja najwiksz rol w podwyszeniu poziomu kultury fizycznej spoeczestwa odgrywa budowa nowych
obiektw sportowo-rekreacyjnych (tras rowerowych, basenw, boisk itp.)
rysunek 7.
308
90
80
70
szkoa
60
koci
50
organizacjesamorzdowe
40
media
inne
30
20
10
0
IKF
TiR
Rys. 6. Instytucje, ktre wedug opinii studentw powinny propagowa zdrowy

i aktywny tryb ycia
rdo: badania wasne.
80
70
60
wyrobienienawykupotrzebyruchuod
najmodszychlatedukacjiszkolnej
50
40
budowanowychobiektwsportowo
-rekreacyjnych
30
propagowanieaktywnocifizycznejprzez
osobypubliczne
20
10
IKF
TiR
Rys. 7. Odpowied na pytanie: co, Twoim zdaniem, najbardziej przyczynioby si do

podjcia aktywnoci fizycznej przez wiksze rzesze spoeczestwa?
rdo: badania wasne.
309
Tabela 3
Wartoci testu chi2 zalenoci midzy wpywem edukacji szkolnej
na przygotowanie do samodzielnego podejmowania aktywnoci ruchowej
w yciu dorosym oraz instytucjami, ktre powinny propagowa zdrowy i aktywny tryb
ycia a kierunkiem studiw i pci studentw wychowania fizycznego
oraz turystyki i rekreacji
Lp.
1.
2.
Zaleno
Wpyw edukacji szkolnej na przygotowanie do samodzielnego podejmowania aktywnoci ruchowej w yciu
dorosym
Instytucje, ktre powinny w wikszym stopniu propagowa zdrowy
i aktywny tryb ycia
Pe
Kierunek
studiw
ogem
IKF
TiR
9,680*
0,500
0,028
3,232
4,748
10,137*
7,161
21,381*
Zaleno statystyczna na poziomie istotnoci rwnym 0,05.
W celu sprawdzenia, czy odpowied na pytanie zadane w ankiecie jest zalena od kierunku studiw i pci respondentw, zastosowano test niezalenoci
chi2 (tabela 3). Obliczono wartoci chi2 dla przyjtych hipotez zerowych przy
poziomie istotnoci rwnym 0,05 i stwierdzono brak zalenoci midzy wpywem edukacji szkolnej na przygotowanie do samodzielnego podejmowania
aktywnoci ruchowej w yciu dorosym a pci, i to bez wzgldu na podjty
kierunek studiw. Obliczona warto chi2 wynosia odpowiednio od 0,028 do
3,232 przy chi2 tab.0,05 = 3,841. Hipoteza o niezalenoci tych dwch cech nie
zostaa odrzucona (tabela 3). Ocena polskiej szkoy jako instytucji odpowiedzialnej za ksztatowanie postaw wobec kultury fizycznej i zdrowego trybu
ycia bya uzaleniona od podjtego kierunku studiw. Wartoci chi2 tej zalenoci wyniosy 9,680 przy chi2 tab.0,05 = 3,841.
Wskazanie przez respondentw instytucji, ktre w najwikszym stopniu odpowiadaj za edukacj prozdrowotn nie jest uzalenione od podjtego kierunku
studiw. Wartoci chi2 nie s istotne statystycznie (4,748 przy chi2 tab.0,05 = 9,488).
Odpowiedzi na to pytanie byy jednak uzalenione od innego parametru.
O wyborze najwaciwszych drg i sposobw przekazywania wiadomoci
z zakresu propagowania zdrowego i aktywnego trybu ycia w najwikszym
310
stopniu decydowaa pe badanych. W zestawieniu oglnym parametry te s

zalene statystycznie na poziomie chi2 = 10,137 przy chi2 tab.0,05 = 9,488. Najwysze wartoci chi2 tej zalenoci uzyskano wrd studentw turystyki i rekreacji a 21,381. Ale niezalenie od pci to szkoa w odczuciu badanych
(87,8% IKF oraz 82,5% TiR) nie tylko moe, ale i powinna ksztatowa
waciwe postawy wobec ruchu, higieny i zdrowia.
3. Dyskusja wynikw i wnioski

Poziom kultury fizycznej spoeczestwa w znacznym stopniu zaley od
wiedzy, umiejtnoci i postaw tych, ktrzy wychowuj spoeczestwo. Nauczyciel, zwaszcza wychowania fizycznego, wywiera ogromny wpyw na rozwj
i zdrowie dzieci i modziey, na aktualny i przyszy styl ich ycia, a w szczeglnoci na ich obyczaj zdrowotny [Demel, Skad, 1976]. Zmieniajce si warunki ycia stawiaj coraz inne wymagania wobec aktywnoci ruchowej i dbaoci o zdrowie. Nie bez znaczenia jest te system edukacyjny. Przygotowanie
modego czowieka do podejmowania aktywnoci ruchowej w pniejszym,
dorosym yciu jest zadaniem zarwno caej szkoy, jak i kadego nauczyciela.
Ocena ankietowanych studentw wydaje si wic waciwa. Podkrelali oni rol
edukacji szkolnej jako procesu, ktry wywiera najwikszy wpyw na ksztatowanie postaw wobec aktywnoci ruchowej i zdrowego trybu ycia. Opini t
potwierdzio ponad 87% studentw wychowania fizycznego oraz ponad 82%
studentw turystyki i rekreacji. wiadomo tych modych ludzi moe napawa
optymizmem, gdy to oni bd w gwnej mierze tworzy grono pedagogiczne
przekazujce wzorce zachowa nastpnym pokoleniom. Studenci Instytutu Kultury Fizycznej bezporednio bd mogli uczestniczy w tworzeniu i realizacji
szeroko pojtego procesu edukacji szkolnej. Osoby z drugiej grupy badanych,
podejmujce nauk na kierunku turystyka i rekreacja, przez wasn postaw,
przykad, proponowanie i propagowanie rnych form aktywnego spdzania
czasu wolnego rwnie bd stwarza dogodne warunki do ksztatowania postaw wobec aktywnoci fizycznej naszego spoeczestwa.
Wspczesny czowiek w coraz modszym wieku jest poddawany oddziaywaniu multimedialnemu. Tradycyjne formy wychowania i oddziaywania s
zastpowane przez telewizj, komputer, radio czy kolorowe czasopisma. Postp
cywilizacyjny wypar tradycyjne gry i zabawy ruchowe, ch spdzania wolne-
311
go czasu aktywnie i na wieym powietrzu. Coraz czciej media odgrywaj

rol zastpcz, s swego rodzaju partnerem i towarzyszem. Naleaoby wykorzysta te rodki techniczne do krzewienia kultury fizycznej oraz promowania
zdrowego i aktywnego trybu ycia.
Badani respondenci wskazali wanie na media jako na drug instytucj,
ktra ma wpyw na wiatopogld, odczucie potrzeby aktywnego wypoczynku
(IKF 48,78%, Tir 65%). To one w gwnej mierze kreuj mod na okrelony styl ycia, mod na co raz nowe formy ruchu.
Wedug T. Williama, edukacja zdrowotna to proces, w ktrym ludzie mog dba o swoje zdrowie i zdrowie spoecznoci, w ktrej yj [Dudkiewicz,
2004]. Now koncepcj tej edukacji przedstawi B.B. Jensen, ktry koncentruje
si na rozwijaniu w czowieku chci i zdolnoci do dziaania, czyli wiedzy
i umiejtnoci [Wojnarowska, 2000]. Wedug M. Demela, wychowanie zdrowotne jest integraln czci skadow ksztatowania si penej osobowoci
oraz istotnym elementem fachowego przygotowania w wielu dziedzinach pracy
ludzkiej [Demel, 1968].
Dziaania na wszystkich szczeblach edukacji szkolnej nie przynosz oczekiwanego rezultatu. W cigu dziesiciu lat znacznie si pogorszy stan zdrowia
populacji naszego kraju. Wedug danych statystycznych co drugi zgon w Polsce
by skutkiem chorb ukadu krenia [Sygit, Sygit, 2008]. W Narodowym Programie Zdrowia na lata 20072015, przyjtym uchwa Rady Ministrw
nr 90/2007 z dnia 15.05.2007 roku, stwierdzono, e zaledwie 30% dzieci i modziey i 10% dorosych uprawia formy ruchu, ktrych rodzaj i intensywno
obcie wysikowych zaspokajaj potrzeby fizjologiczne organizmu.
Prac szk pod wzgldem edukacji zdrowotnej pozytywnie ocenio jedynie 21,9% studentw wychowania fizycznego i prawie poowa (45%) studentw
turystyki i rekreacji (tabele 1 i 2). Negatywna opinia dziaa nauczycieli oraz
systemu nauczania osb zwizanych blisko ze sportem i wychowaniem fizycznym (studenci IKF) moe wynika z ich wikszej wiadomoci oraz lepszej
znajomoci tematyki. To wanie oni w duej mierze czerpi korzyci pynce
z czstego i systematycznego podejmowania aktywnoci ruchowej.
Wyniki bada wskazuj na potrzeb przeanalizowania zarwno programw edukacji szkolnej pod ktem omawianej tematyki, jak i pooenia wikszego nacisku na programy propagujce aktywny styl ycia w mediach.
312
Literatura
Demel M., O wychowaniu zdrowotnym, PZWS, Warszawa 1968.
Demel M., Skad A., Teoria wychowania fizycznego, PWN, Warszawa 1976.
Dudkiewicz K., Edukacja zdrowotna, ycie Szkoy 2004, nr 2.
Janeczek E., Aktywno fizyczna dzieci z regionu koniskiego na tle bada w innych
krajach Europy, w: Rola aktywnoci ruchowej w procesie rozwoju sprawnoci
psychofizycznej i promocji zdrowia czowieka, Wysza Szkoa Edukacji i Terapii,
Pozna 2008.
Narodowy Program Zdrowia na lata 20072015, www.m.z.gov.pl/wwwmz/index?
mr=&ms=&ml=pl&mi=437&mx=0&ma=243, 2011.
Sygit M., Sygit K., Wychowanie zdrowotne, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu
Szczeciskiego, Szczecin 2008.
Woynarowska B., Program edukacji zdrowotnej w szkole, w: Wypisy z wychowania
zdrowotnego, cz. I, wybr i oprac. W. Wrona-Wolny, B. Makowska, Krakw 2000.
DIE SCHULISCHE BILDUNG UND DIE KRPERLICHE AKTIVITT
Zusammenfassung
Systematische krperliche Aktivitt spielt in jedem Alter des Menschens eine
wichtige Rolle. Die Motivation zur Aktivitt soll man schon in der Kindheit entwickeln.
Deshalb hat den grossen Einfluss auf die Zukunft die schulerische Bildung. In der
Schule sollen die Kinder die grundlische Wissenschaft ber menschlische Krper und
Gesundheit erobern.
In meiner Arbeit will ich zeigen, ob die schulerische Bildung die Menschen zur
krperlichen Aktivitt in der Zukunft genug vorbereitet, ob die Schuler genau wissen,
was sie weiter machen sollen um fit zu bleiben.
Fr meine Arbeit habe ich die Untersuchungen unter Studenten an der Uni der
Erholung, der Tourismus und des Sports durchgefhrt.
Meine Untersuchungen zeigen, dass man die schulerische Bildung verbessern soll.
Unsere Geselschaft ist nicht vorbereitet um selbst die krperlische Aktivitt zu
entwickeln. Die Meistens der Befragten hat geantwortet, dass sie nicht genug in der
Schule war.
bersetzt von Danuta Mrz

NR 689
2011
Iwona Olejnik
Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu
AKTYWNE FORMY SPDZANIA WOLNEGO CZASU

PRZEZ EMERYTW
Wstp
Ludzie dojrzali, seniorzy, pokolenie 60+, osoby w wieku poprodukcyjnym, emeryci, to jeden z dynamiczniej rozwijajcych si segmentw rynku.
Starzejce si spoeczestwo coraz czciej postrzegane jest nie tylko przez
pryzmat problemw systemu emerytalnego czy jako zagroenie w regionalnym
rozwoju gospodarczym. Emeryci implikuj i inspiruj dziaania wielu firm,
organizacji pozarzdowych i instytucji doceniajcych zdecydowanych, dowiadczonych i dojrzaych ludzi. Wprawdzie oferta rynku dla tego segmentu nie
jest jeszcze zbyt bogata, ale w perspektywie zachodzcych zmian demograficznych niewtpliwie bdzie si rozwijaa dynamicznie.
Celem artykuu jest identyfikacja wpywu starzenia si spoeczestwa na
jako ycia i aktywno ludzi starszych oraz rozwj regionu. W pierwszej czci artykuu zaprezentowano zmiany demograficzno-spoeczne w Polsce, ze
szczeglnym uwzgldnieniem segmentu ludzi starszych. W kolejnej czci
przedstawiono zachowania emerytw w zakresie ich aktywnoci sportowej i rekreacyjnej, w trzeciej za podjto prb okrelenia perspektyw wpywu problemu starzenia si spoeczestwa na rozwj regionu, w tym w odniesieniu do
sportu i rekreacji.
314
Iwona Olejnik
1. Osoby starsze a zmiany demograficzno-spoeczne w Polsce

W ostatnich latach zmiany demograficzne w polskim spoeczestwie
wskazuj na systematyczny wzrost liczby (i udziau wrd ogu) osb w wieku
poprodukcyjnych (kobieta 60 lat, mczyzna 65 lat). Jest to szybko rosncy
segment konsumentw w Polsce. O ile bowiem w 1990 roku ich udzia w oglnej populacji wynosi niespena 13%, w 2000 roku prawie 15%, o tyle w 2010
roku ju 16,8% (tj. 6,4 mln osb). W latach 20102020 redniorocznie bdzie
przybywao prawie 200 tys. osb w wieku 60/65 lat i wicej. Wedug prognoz
demograficznych GUS, w 2035 roku udzia osb w wieku 65+ w oglnej liczbie
mieszkacw naszego kraju wyniesie okoo 30% (tj. prawie 11 mln osb)1,
a w 2050 roku wedug prognoz ZUS blisko 34%2.
Zmiany struktury wiekowej wynikaj midzy innymi z poprawy jakoci
ycia, ktra sprawia, e jednoczenie wydua si przecitna jego dugo trwania. Wedug danych GUS, w 1950 roku wynosia ona w przypadku mczyzn
nieco ponad 56 lat, a kobiet prawie 62 lata. W roku 1970 byo to odpowiednio
67 lat i 73 lata, a w 2009 roku mczyni yli w Polsce przecitnie ju 71,5 lat,
natomiast kobiety 80,1. Co wicej, w przyszoci dalej si bdzie obnia poziom umieralnoci. W roku 2035 mczyni bd yli ponad 77 lat, a kobiety
prawie 83 lata, czyli odpowiednio o okoo 6 i 3 lat duej ni obecnie. Jednoczenie mona zaobserwowa due zrnicowanie przecitnego trwania ycia
w przekroju wojewdztw. Najkrcej, zarwno kobiety, jak i mczyni, yj
w wojewdztwie dzkim (odpowiednio 78,9 i 69,2 roku), a najduej yj mczyni w wojewdztwach podkarpackim i maopolskim (odpowiednio 73,2
i 73,1 roku), a kobiety a 81 lat podlaskim, podkarpackim, maopolskim
i witokrzyskim3.
1
Prognoza ludnoci na lata 20082035, GUS, Departament Bada Demograficznych,
Warszawa 2009, tabl. A6, s. 204.
2
G. Uciska, H. Zalewska, Przyszo demograficzna a zabezpieczenie spoeczne, ZUS,
Warszawa 2009.
3
Trwanie ycia w 2009 r., Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa 2010,
s. 1012, 17.
315
Aktywne formy spdzania wolnego czasu przez emerytw
90
79,9
przecitne trwanie ycia w wieku 0 lat
80
70
72
79,5
74,9
71
74,5
65,8
61,1
60
1990
50
2009
40
30
20
10
0
mczyni
kobiety
mczyni
Wielkopolskie
kobiety
Zachodniopomorskie
Wykres 1. Przecitne trwanie ycia w wieku 0 lat w Wielkopolsce i Zachodniopomorskiem w latach 1990 i 2009 wedug pci
rdo: Trwanie ycia w 2009 r..., tab. 3, s. 18.
Istotn kwesti determinujc jako ycia osb starszych jest ich aktywno zawodowa. Niestety, jak wynika z danych BAEL, w Polsce wskanik zatrudnienia osb w wieku przedemerytalnym (tj. w wieku 5559/64 lata) jest
bardzo niski w czwartym kwartale 2010 roku wynosi nieco ponad 40%4 (dla
porwnania np. w Szwecji wskanik ten wynosi okoo 70%). Dowiadczenia
bardziej rozwinitych pastw wskazuj, e wykorzystanie olbrzymiego potencjau intelektualnego i dowiadczenia osb 55+ przynosi due korzyci nie tylko tym osobom, ale caym gospodarkom (w tym systemom emerytalnym).
W zwizku z tym, warto zwrci uwag na to, e istnieje dua potrzeba aktywizacji zawodowej osb starszych. Rodzi to konkretne wyzwania dla kadego
regionu kraju, gdy osoby te s zaliczane do tak zwanej grupy osb w wieku
niemobilnym.
Koniec pracy zawodowej wie si nie tylko z wolnoci od pracy, ale
rwnie czsto niesie za sob negatywne konsekwencje. Nale do nich midzy
innymi utrata prestiu, autorytetu, brak moliwoci zarzdzania personelem,
Kwartalna informacja o aktywnoci ekonomicznej ludnoci, Gwny Urzd Statystyczny, Departament Pracy, Warszawa 2011, http://www.stat.gov.pl/gus/5840_1802_PLK_
HTML.htm, marzec 2011.
316
Iwona Olejnik
zaamanie rytmu dnia, tygodnia, mniejszy kontakt z ludmi czy oglne wycofanie. Czsto wie si to rwnie z utrat dochodw na satysfakcjonujcym poziomie. Jednoczenie emeryci zaczynaj si zastanawia nad tym, w jaki sposb
maj wypeni swj wolny czas, co mog zrobi, by jak najduej cieszy si
dobrym zdrowiem.
Gwnym czynnikiem warunkujcym zachowania konsumentw i ksztatujcym ich jako ycia s, oczywicie, zasoby finansowe. Biorc pod uwag
redni poziom wiadczenia emerytalnego otrzymywanego tylko z ZUS, ktre na
pocztku 2011 roku wynosio okoo 1,7 tys. z, mona przyj, e miesicznie
emeryci maj do dyspozycji kwot blisk 9 mld z5. Coraz czciej oprcz
wiadczenia z pastwowego systemu emerytalnego, otrzymuj oni rwnie
dodatkowe rodki finansowe, na przykad z gromadzonych w okresie aktywnoci zawodowej indywidualnych oszczdnoci czy coraz szerszego, aczkolwiek
wci powoli akceptowanego rozwizania typu odwrcona hipoteka6. Gromadzone przez emerytw oszczdnoci nadal przeznaczane s przede wszystkim
na leczenie (46% wskaza), cho fundusze na wypoczynek gromadzi co pite
gospodarstwo z tej grupy spoecznej7.
Oprcz zmian demograficznych i ekonomicznych wane s rwnie zmiany w mentalnoci, potrzebach czy stylu ycia seniorw. Obecnie ludzie starsi
nie tylko mog sobie pozwoli na wicej ni kilkanacie lat temu, ale i w wikszym stopniu skoncentrowani s na sobie, maj coraz bardziej sprecyzowane
oczekiwania/wymagania8. Poszukuj takich produktw i usug, ktre pozwol
im zachowa aktywno, samodzielno i zdrowie.
Wspczeni emeryci, bardziej ni kiedykolwiek wczeniej, nie chc tylko
odpoczywa, wychowywa wnukw czy pracowa na dziace. Ta ostatnia faza
5
Na pocztku 2011 r. ZUS wypaca emerytury 4 985,4 tys. osobom, a przecitna wypata wynosia 1725,30 z (brutto). Miesiczna informacja o wybranych wiadczeniach pieninych
wypacanych przez ZUS 2011, http://www.zus.pl/files/INFMIES2011.pdf , marzec 2011.
6
S. Pawlga, Formy kredytu senioralnego w wybranych krajach i w Polsce, Wiadomoci Ubezpieczeniowe 2009, nr 4, s. 103116.
7
Diagnoza spoeczna 2009. Warunki i jako ycia Polakw, red. J. Czapiski, T. Panek,
Rada Monitoringu Spoecznego, Wysza Szkoa Finansw i Zarzdzania w Warszawie, Warszawa 2009, s. 10, 15.
8
Zdarza si czsto, e emeryci majc niewysokie dochody, dalej gromadz oszczdnoci

i nie korzystaj w peni ze zgromadzonego podczas aktywnoci zawodowej kapitau, Dlaczego
wielu ludzie pozostawia po mierci znaczny majtek? nie chc oni pozosta bez pienidzy i nietrafnie oceniali, jak duo ich potrzebuj. T. Tyszka, Psychologia ekonomiczna, GWP, Gdask
2004, s. 550.
317
cyklu ycia czowieka wcale bowiem nie musi by, i coraz czciej nie jest,
ukierunkowana na najblisze otoczenie. Emeryci s coraz bardziej aktywnymi
konsumentami. Podejmuj zatem rne formy aktywnoci umysowej i fizycznej uprawiaj turystyk, ucz si dla przyjemnoci na przykad jzykw obcych czy obsugi komputera, uprawiaj sztuk, gotuj, zapisuj si na uniwersytety trzeciego wieku, rozwijaj swoje zainteresowania i hobby. Dziaania te s
niezwykle istotne dla podnoszenia poziomu ycia, a rozwj tych aktywnoci
bdzie postpowa wraz ze wzrostem wiadomoci spoeczestwa oraz jego
zamonoci.
Istotnym czynnikiem profilaktycznym, opniajcym proces starzenia si,
jest aktywno ruchowa. wiczenia gimnastyczne, sporty wodne, zimowe, gry
i zabawy rekreacyjne, marsze czy biegi terenowe wpywaj zapobiegawczo lub
leczniczo na rne schorzenia pojawiajce si w wieku dojrzaym9. Zajcia
sportowe i rekreacyjne bardzo poprawiaj zatem jako ycia. Oprcz polepszenia zdrowia fizycznego spotkania z grup rwienikw maj niebagatelne
znaczenie rwnie dla zdrowia psychicznego. Obecne czasy wymagaj zatem
od osb starszych gruntownych zmian w standardowych wzorcach zachowa.
Ich jako i styl ycia s ksztatowane przez rne formy aktywnoci, dotychczas przypisywanym tylko ludziom modym. Jak zatem ksztatuje si aktywno
fizyczna osb starszych w naszym kraju?
2. Zachowania sportowo-rekreacyjne emerytw w Polsce

Jak wynika z bada Gwnego Urzdu Statystycznego, w 2008 roku w jakikolwiek sprzt sportowo-rekreacyjny wyposaonych byo 77,6% ogu gospodarstw domowych w Polsce, przy czym najmniej tego typu zasobw byo w gospodarstwach emerytw (57%) i rencistw (57,1%)10. Na wykresie 2 zaprezentowano odsetek gospodarstw domowych, w ktrych znajduje si wybrany sprzt
sportowy.
K. Nacz, Aktywno ruchowa seniora, w: Wpyw wiatowego kryzysu finansowego na

rozwj sportu, turystyki i rekreacji, red. W. Siwiski, R.D. Tauber, E. Mucha-Szajek, Wysza
Szkoa Hotelarstwa i Gastronomii w Poznaniu, Pozna 2009, s. 131132.
10
Uczestnictwo Polakw w sporcie i rekreacji ruchowej w 2008 roku, GUS, Warszawa
2009, tabl. 3, s. 87.
318
Iwona Olejnik
49,1
rower
sanki
12,7
pika
12,3
68,1
36,5
37,3
7,6
8,1
sprzt do poprawiania kondycji

ywy
5,2
sprzt siowy, hantle, sztangi
4,9
narty
4,2
0
18,9
12,1
10,5
10
20
30
40
50
60
70
80
odsetek gospodarstw domowych

ogem
emerytw
Wykres 2. Wyposaenie gospodarstw domowych ogem i emerytw w sprzt sportowy w 2008 roku
rdo: opracowanie na podstawie Uczestnictwo Polakw w sporcie..., tab. 4, s. 89.
Warto zauway, e w gospodarstwach emerytw, podobnie jak we

wszystkich gospodarstwach domowych, najczciej s rowery (w co drugim,
69% ogu gospodarstw) oraz sanki i piki (none, do koszykwki, siatkwki).
Co ciekawe, najbardziej zbliony do ogu gospodarstw domowych odsetek
emerytw ma sprzt do poprawiania kondycji (7,6%, rednia 8,1%).
Aktywno sportowo-rekreacyjno Polakw znacznie maleje wraz z wiekiem od 51% osb w wieku do 24 lat, do 14% w wieku 6064 lata, i 7,8%
w wieku powyej 65 lat11. Jak czsto zatem emeryci uprawiaj sport? Analizujc czstotliwo uczestnictwa emerytw w zajciach sportowych lub rekreacyjnych, mona zauway, e najwicej osb robi to okazjonalnie (18%). Jednake na tle innych typw gospodarstw domowych emeryci czciej ni przecitnie uczestnicz w zajciach systematycznie przykadowo, codzienn
aktywno deklaruje 16% z nich (przy redniej dla ogu na poziomie 5,7%
przedstawicieli gospodarstw domowych).
11
Diagnoza spoeczna 2009..., zacznik 2, tabl. P103, s. 193.
319
okazjonalnie; 18,4%
systematycznie;
55,2%
sporadycznie; 14,4%
sobota, niedziela;
12,0%
Wykres 3. Czstotliwo uczestniczenia emerytw w zajciach sportowych lub

rekreacyjnych
Do najpopularniejszych form aktywnoci sportowo-rekreacyjnej wrd

emerytw ze wzgldu na stan zdrowia nale te, ktre wymagaj mniejszego wysiku. Jest to przede wszystkim jogging, spacery i nordic walking oraz
jazda na rowerze (w kadym przypadku 44% wskaza, uczestnictwo ogu gospodarstw domowych w joggingu, spacerach i nordic walking wynosi 28,2%,
a jazdy na rowerze 54,8%).
jogging, spacery, nordic

walking
44,2
kolarstwo, rekreacyjna
jazda na rowerze
44,2
pywanie
17,7
gimnastyka
12,1
pika nona
7,7
szachy
5,8
0
10
20
30
40
50
w odsetkach
Wykres 4. Uczestnictwo emerytw w wybranych zajciach sportowych i rekreacji

ruchowej wedug rodzajw zaj
320
Iwona Olejnik
Naley podkreli, e o ile wrd ogu przedstawicieli gospodarstw domowych najwaniejszym motywem uprawiania sportu i rekreacji ruchowej jest
przyjemno i rozrywka (na co wskazuje 51,3% gospodarstw domowych),
o tyle wrd emerytw jest to ch zachowania zdrowia i utrzymania kondycji
fizycznej (co deklaruje 57,5% kobiet oraz 45,2% mczyzn bdcych na emeryturze). Dla emerytw rwnie wan przyczyn korzystania z zaj sportowo-rekreacyjnych jest przyjemno i rozrywka wskazuje na 27% kobiet i 39%
mczyzn bdcych na emeryturze. Z kolei zdecydowanie czciej ni przecitnie emeryci uprawiaj sport wskutek zalecenia lekarza, wanym motywem jest
rwnie moliwo spotkania si ze znajomymi.
zachowanie zdrowia,
utrzymanie kondycji
fizycznej
przyjemno, rozrywka
spotkania ze znajomymi
zalecenie lekarza
mczyni-emeryci
kobiety-emerytki
ogem gospod. dom.
inne
10
20
30
40
50
60
70
w odsetkach
Wykres 5. Motywy uprawiania sportu i rekreacji ruchowej przez emerytw

Analizujc przyczyny nieuczestniczenia w zajciach rekreacyjno-ruchowych, mona zauway, e w przypadku czonkw gospodarstw emerytw s
one zdecydowanie inne ni czonkw gospodarstw domowych. O ile bowiem
czonkowie ogu gospodarstw domowych tumacz swj brak zainteresowania
aktywnoci brakiem czasu wolnego (co trzecia osoba) lub chci do podjcia
takiej aktywnoci ruchowej (18%), o tyle w przypadku emerytw jest to przede
wszystkim wiek (niemal 36% wskaza) oraz stan zdrowia (23%). Co ciekawe,
mao istotn przyczyn s wzgldy finansowe.
wiek
35,8
12,5
stan zdrowia
22,8
11,8
brak zainteresowania
lub chci
321
16,4
18,4
10,2
brak wolnego czasu

6
wzgldy finansowe
31,9
emeryci
6,8
8,8
inne
0
10
ogem
18,6
15
20
25
30
35
40
w odsetkach
Wykres 6. Przyczyny nieuczestniczenia w zajciach sportowych lub rekreacji ruchowej przez czonkw gospodarstw domowych ogem i gospodarstw emerytw
3. Aktywno emerytw a rozwj firm i regionw

Regres demograficzny coraz czciej determinuje dziaania wielu firm. Zaczynaj one dostrzega nie tylko dzieci, modzie czy osoby pracujce, ale take emerytw. Potrzeby tego segmentu s zatem coraz czciej uwzgldniane
w strategiach przedsibiorstw i instytucji rnych bran, w szczeglnoci zwizanych z ochron zdrowia, turystyk, sportem i rekreacj, edukacj, nowymi
technologiami czy usugami finansowymi. Osoby starsze dysponuj du iloci
wolnego czasu, a zatem mog by wanym segmentem docelowym wielu podmiotw (zob. tabel 1). Dla firm i podmiotw o charakterze regionalnym zalet
tego segmentu konsumentw jest ponadto ich relatywnie mniejsza mobilno.
Przykadem kompleksowego dostrzeenia potrzeb starzejcego si spoeczestwa jest Program Creator: Siedem europejskich regionw poczyo swoje siy w zakresie postrzegania starzejcego si spoeczestwa jako szansy na
regionalny rozwj gospodarczy12. Program ten finansowany jest ze rodkw
Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Wsppracy Midzyregionalnej INTERREG IVC.
12
www.creator7.eu, marzec 2011.
322
Iwona Olejnik
Tabela 1
Usugi i produkty dla segmentu emerytw przykady
Inicjatywy oglnopolskie
1. Firma Emporia Telecom wprowadzia na rynek telefon dla osb starszych emporiaTALKpremium prosty telefon komrkowy, majcy wielkie, czytelne litery na szerokim wywietlaczu, due
klawisze, gonik o zwikszonej dononoci13
2. Bank Pocztowy SA wprowadzi na rynek Konto Nestor rachunek osobisty stworzony z myl
o emerytach i rencistach. Z konta tego osoby starsze mog korzysta m.in. za porednictwem listonosza, ale take w kadym urzdzie pocztowym14
Inicjatywy regionalne
1. Kino Rialto w Poznaniu ju w 2009 roku wprowadzio ofert Filmowy Klub Seniora specjalne
seanse filmowe przeznaczone dla seniorw. Oprcz moliwoci obejrzenia interesujcych osoby
starsze filmw, mona rwnie po prostu spotka si i mio spdzi czas, wsplnie podyskutowa.
Zapraszani s specjalni gocie, z ktrymi mona porozmawia przy filiance kawy. Bilety s atrakcyjne cenowo kosztuj 10 z, a w cen wliczona jest filianka kawy (karnety na 3 seanse kosztuj
dla jednej osoby 24 z)15
2. W ramach Otwartej Wszechnicy Ekonomicznej Erga omnes inicjatywy Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, wpisujcej si w bogat tradycj uniwersytetw trzeciego wieku, realizowane
s rwnie zajcia o charakterze sportowo-rekreacyjnym. S to m.in. zajcia na siowni, slow flow
(stretching + joga), tenis stoowy czy nordic walking. Przed wyborem zaj ruchowych uczestnicy
musz zapozna si z list przeciwskaza zdrowotnych. W ramach zaj rekreacyjnych oferowane s
np. wycieczki krajoznawcze piesze po Poznaniu z przewodnikiem PTTK (w tym zwiedzanie fortw
na Cytadeli, katedry poznaskiej, wdrwki szlakiem pomnikw kobiet itd.). Zajcia obejmuj rwnie warsztaty z fotografii cyfrowej, technik malarskich, ceramiki, witrau, filcu, plecionkarstwa16
3. Centrum Inicjatyw Senioralnych to miejska jednostka organizacyjna, powoana uchwa Rady Miasta Poznania z inicjatywy Miejskiej Rady Seniorw (organu doradczego, opiniodawczego i inicjatywnego w strukturze wadz miejskich). Celem tej organizacji jest podejmowanie dziaa w zakresie
podniesienia jakoci ycia i aktywizacji osb 50+ w taki sposb, by twrczo i z satysfakcj uczestniczyli w yciu miasta. Wierzymy, e wiek senioralny niesie ze sob mdro i dowiadczenie, z ktrego korzysta moe i, warto by tak byo, take pozostaa cz spoeczestwa. Przy Centrum Inicjatyw Senioralnych utworzono take Poznaski Wolontariat 50+, ktry ma na celu skupienie seniorw chtnych, by dziaa na rzecz innych, a take Punkt Informacji 50+, gdzie dowiedzie si
mona m.in., co ciekawego dzieje si w miecie, dokd pj po wsparcie i jak zorganizowa swj
wolny czas17
4. W Poznaniu organizowana jest od kilku lat Spartakiada Seniorw. Jest ona skierowana do osb po
50. roku ycia to dowd na to, e sport mona uprawia w kadym wieku. Seniorzy mog
sprawdzi si np. w bowlingu, tenisie stoowym, warcabach, pywaniu oraz w lekkiej atletyce. Rozgrywki odbywaj si na obiektach POSiR, a udzia w nich jest bezpatny
rdo: www.creator7.eu, marzec 2011.
13
http://www2.emporia.at/pl/home/, marzec 2011.
14
http://www.pocztowy.pl/indywidualni/konta/nestor/, marzec 2011.
15
http://www.kinorialto.poznan.pl/, marzec 2011.
16
http://ue.poznan.pl/wszechnica/, marzec 2011.
17
http://www.centrumis.pl/o-centrum.html, marzec 2011.
323
Jak wspomniano, oprcz usug edukacyjnych czy kulturalnych wan rol,

szczeglnie w regionie, w profilaktyce staroci odgrywa sport, rekreacja oraz
turystyka. Obszary te maj niebagatelne znaczenie zarwno na poziomie starzenia si biologicznego czowieka (pozwalaj na zachowanie sprawnoci fizycznej, samodzielnoci, dobrego stanu zdrowia), jak i starzenia si spoecznego
pozwalaj na utrzymywanie wizi towarzyskich, ksztatuj postawy prospoeczne, zapobiegaj izolacji18. Std oferta zaj sportowych organizowanych przez
gminne orodki sportu i rekreacji, lokalne centra i kluby fitness powinna by
skierowana take do ludzi starszych. Przygotowujc i rozwijajc tak ofert,
naley mie na uwadze przede wszystko bezpieczestwo zdrowotne. Granice
aktywnoci fizycznej ludzi starszych wyznaczaj bowiem przede wszystkim
problemy zdrowotne. Co wicej, zajcia takie nie powinny trwa zbyt dugo,
a podczas nich istotn rol powinny odgrywa take rozmowy towarzyskie,
przerwy na herbat czy ciasto. Co wane, zajcia takie mog si odbywa w godzinach przedpoudniowych, czyli w czasie mniejszego zainteresowania usugami przez osoby pracujce.
Zakoczenie
Problem starzenia si spoeczestw jest jednym z najwaniejszych wyzwa
naszych czasw. Ludzie starsi s coraz zdrowsi i lepiej wyksztaceni. Dostrzeenie segmentu tych osb jest wic obecnie szans na rozwj wielu firm, ale
take regionw. Wynika to przede wszystkim ze zmian w stylu ycia i mentalnoci osb starszych, poszukujcych moliwoci samorealizacji oraz tego, e
dysponuj oni najbardziej pewnymi dochodami. Emeryci coraz czciej chc
atrakcyjnie i aktywnie spdza czas. Zajcia z aerobiku, jogi, gimnastyki, wiczenia na siowni, pywalni czy zajcia na korcie tenisowym ciesz si wrd
osb starszych coraz wiksz popularnoci. Zaczynaj bowiem oni mie wiadomo, e ycie na emeryturze nie musi ogranicza si do wychowywania
wnukw, zajmowania si dziak czy dbania o dom.
Z zaprezentowanych rozwaa wynika, e osoby starsze wci w bardzo
niewielkim stopniu s aktywne fizycznie. Wynika to jednak z braku dziaa,
18
K. Maroszek, Wolnoczasowe potrzeby ludzi starszych, w: Turystyka i sport dla wszystkich w promocji zdrowego stylu ycia, red. W.W. Gaworecki, Z. Mroczyski, Wysza Szkoa
Turystyki i Hotelarstwa w Gdasku, Gdask 2008, s. 341.
324
Iwona Olejnik
a nawet koncepcji kompleksowych programw aktywizujcych seniorw. Oferta dla tej grupy konsumentw powinna by zatem permanentnie rozszerzana,
a prowadzone w profesjonalny sposb zajcia musz uwzgldnia specyfik
tych osb, by bezpieczne i skuteczne.
Literatura
Rada Monitoringu Spoecznego, Wysza Szkoa Finansw i Zarzdzania w Warszawie, Warszawa 2009.
Kwartalna informacja o aktywnoci ekonomicznej ludnoci, GUS, Departament Pracy,
Warszawa 2011.
Maroszek K., Wolnoczasowe potrzeby ludzi starszych, w: Turystyka i sport dla wszystkich w promocji zdrowego stylu ycia, red. W.W. Gaworecki, Z. Mroczyski,
Wysza Szkoa Turystyki i Hotelarstwa w Gdasku, Gdask 2008.
Nacz K., Aktywno ruchowa seniora, w: Wpyw wiatowego kryzysu finansowego na
rozwj sportu, turystyki i rekreacji, red. W. Siwiski, R.D. Tauber, E. Mucha-Szajek, Wysza Szkoa Hotelarstwa i Gastronomii w Poznaniu, Pozna 2009.
Pawlga S., Formy kredytu senioralnego w wybranych krajach i w Polsce, Wiadomoci Ubezpieczeniowe 2009, nr 4.
Prognoza ludnoci na lata 20082035, GUS, Departament Bada Demograficznych,
Warszawa 2009.
Trwanie ycia w 2009 r., Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa
2010.
Tyszka T., Psychologia ekonomiczna, GWP, Gdask 2004.
Uczestnictwo Polakw w sporcie i rekreacji ruchowej w 2008 roku, GUS, Warszawa
2009.
Uciska G., Zalewska H., Przyszo demograficzna a zabezpieczenie spoeczne, ZUS,
Warszawa 2009.
www.zus.pl/files/INFMIES2011.pdf, marzec 2011.
www.creator7.eu, marzec 2011.
www2.emporia.at/pl/home/, marzec 2011.
www.pocztowy.pl/indywidualni/konta/nestor/, marzec 2011.
www.kinorialto.poznan.pl/, marzec 2011.
www.ue.poznan.pl/wszechnica/, marzec 2011.
www.centrumis.pl/o-centrum.html, marzec 2011.
325
ACTIVE WAYS OF SPENDING LEISURE TIME BY RETIRED PEOPLE
Summary
Retired people form one of the most dynamically developing segments of the
market. An aging society is increasingly seen as an opportunity for regional economic
development it implies and inspires the activities of many companies, nongovernmental organizations and institutions who appreciate decided, experienced and
mature people. Even though the market offer for this segment has not been too rich so
far, it is undoubtedly about to enter a period of vivid development.
The purpose of this article is to identify the impact of socio-demographic changes,
in particular resulting from the aging of society, on the quality of life and activity of
aged people and regional development. The first part presents socio-demographic
changes in Poland, with particular attention paid to the aged people segment. The second part presents the behavior of retired people as regards their sport and recreation
activities, while another part attempts to define the future influence of the aging of
society on regional development, including that related to sport and recreation.
Translated by Iwona Olejnik
326
Iwona Olejnik

NR 689
2011
Dominik Dbrowski, Andrzej Soroka, Jarosaw bikowski

Pastwowa Szkoa Wysza im. Papiea Jana Pawa II w Biaej Podlaskiej
CZAS WOLNY I JEGO WYKORZYSTANIE

W ASPEKCIE AKTYWNOCI ZAWODOWEJ
OSB NIEPENOSPRAWNYCH
Wstp
Jest wiele definicji czasu wolnego, lecz w znaczeniu potocznym najkrcej
i najczciej okrela si go jako czas bez obowizkw, przeznaczony na dowolne zajcia1. Zdefiniowanie czasu wolnego jest skomplikowane, gdy problematyka ta jest przedmiotem zainteresowania wielu dyscyplin naukowych2. Czas
wolny zupenie inaczej postrzegany jest z punktu widzenia psychologii jako
czas odprenia, relaksu, walki ze stresem i zmczeniem, z punktu widzenia
socjologii jako czas podtrzymywania i nawizywania relacji jednostki z innymi, a zupenie inaczej z punktu widzenia ekonomii jako czas nieprzeznaczony na prace i czynnoci zarobkowe. Czas wolny jest istotn skadow ycia
Badania zostay przeprowadzone w latach 20052007 w ramach projektu naukowego,

finansowanego przez Pastwowy Fundusz Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych nt. Spoeczne
uwarunkowania udziau w turystyce i rekreacji ruchowej osb niepenosprawnych z terenw
wschodniej Polski, realizowanych przez Instytut Turystyki i Rekreacji, Pastwowej Wyszej
Szkoy w Biaej Podlaskiej. Koordynator bada: prof. nadzw. dr hab. Jzef Bergier.
1
J. Pita, Pedagogika czasu wolnego, AlmaMer Wysza Szkoa Pedagogiczna, Warszawa 2008, s. 11.
2
M. Bombol, Czas wolny jako kategoria diagnostyczna procesw rozwoju spoeczno-gospodarczego, SGH, Warszawa 2008, s. 11.
328
D. Dbrowski, A. Soroka, J. bikowski
kadego czowieka, sfer jego swobodnej, nieskrpowanej dziaalnoci, czasem

przeznaczonym na rne dziaania zapewniajce wypoczynek, rozrywk, poszerzanie wiedzy i posiadanych zainteresowa oraz rozwj zdolnoci twrczych.
Jest to czas minimalnie obciony przymusem wykonania czynnoci3. Za
J. Pit mona przyj, e czas wolny jest to ta cz budetu czasu, ktra nie
jest zajta przez prac zarobkow normaln i dodatkow, ani przez systematyczne
ksztacenie si uczelniane, ani przez zaspokajanie elementarnych potrzeb fizjologicznych (sen, posiki, higiena), ani przez stae obowizki domowe (gotowanie,
pranie, sprztanie, opieka nad czonkami rodziny niezdolnymi do samoobsugi)
i moe by spoytkowana bd na swobodne wczasowanie, bd na ycie rodzinne, obowizki spoeczne i aktywno przynoszc dorane korzyci4.
Wspczesne ycie naraa nas na popiech, znuenie, zmczenie, wyczerpanie. Aby temu zapobiec, trzeba leczy si dobrze zorganizowanym czasem
wolnym, gdy zarwno jego brak, jak i nieodpowiednie wykorzystanie maj
silny wpyw na sprawno fizyczn i zdrowie, osignicia osobiste, stosunek do
ludzi, zadowolenie z siebie5. Czas wolny mdrze i waciwie zorganizowany
i wypeniony odpowiednimi zajciami ma pozytywne i najwaniejsze znaczenie
dla rozwoju osobowoci jednostki6.
Aktywno jest bardzo wanym aspektem w yciu czowieka, gdy daje
poczucie mocy, sprawstwa, bycia potrzebnym i niezalenym oraz warunkuje
sukces na drodze do samorealizacji. Wachlarz moliwoci ksztacenia i pracy
zawodowej pozwala kontrolowa swoje ycie oraz na wybr okrelonej dziedziny dziaalnoci, zgodnej z indywidualnymi zainteresowaniami czowieka.
Osoby niepenosprawne, podobnie jak osoby penosprawne, rwnie maj tego
typu potrzeby i aspiracje, jednak czsto napotykaj nierwno i dyskryminacj
M.J. Leitner, S.F. Leitner, Leisure Enhancement, The Haworth Press, New York
London 1996, s. 3.
4
J. Pita, op.cit., s. 26.
R.D. Tauber, W. Siwiski, Pedagogika czasu wolnego, Wysza Szkoa Hotelarstwa

i Gastronomii w Poznaniu, Pozna 2002, s. 23.
6
G. Nowicki, R. Nowicki, Czas wolny, zdrowie i rekreacja fizyczna w opinii kobiet bezrobotnych, w: Czas wolny, rekreacja, turystyka, hotelarstwo, ywienie, red. W. Siwiski,
R.D. Tauber, E. Mucha-Szajek, Wysza Szkoa Hotelarstwa i Gastronomii w Poznaniu, Pozna
2003, s. 88.
Czas wolny i jego wykorzystanie w aspekcie aktywnoci zawodowej
329
w dziedzinie zatrudnienia, a to z kolei jest przyczyn ich niskiej aktywnoci

spoecznej i zawodowej7.
Niepenosprawno wywouje okrelone skutki w funkcjonowaniu osoby
niepenosprawnej w wymiarach zawodowym, spoecznym, ekonomicznym,
fizycznym, psychicznym, umysowym, emocjonalnym8. Spoeczne funkcjonowanie osb niepenosprawnych czsto si wie z aktywnoci zawodow, dlatego czsto s one oceniane przez pryzmat penionych rl organizacyjnych.
Mona z alem postawi tez, e aktywno zawodowa staje si czynnikiem lub
wrcz koniecznym warunkiem rehabilitacji spoecznej, a w sensie opisowym
rozumiana kariera zawodowa osoby niepenosprawnej przyczynia si do realizacji kariery yciowej w znaczeniu wartociujcym dodatnim9.
1. Cel i metodyka bada

Celem artykuu jest okrelenie zrnicowania budetu czasu wolnego oraz
sposobw jego wykorzystania przez osoby niepenosprawne, charakteryzujce
si odmiennym stopniem aktywnoci zawodowej. W doniesieniu nawizano
take do zagadnienia wspuczestnictwa osb z najbliszego otoczenia niepenosprawnych w spdzaniu czasu wolnego. Podjto rwnie prb odpowiedzi na pytanie, czy osoby niepenosprawne pracujce, bezrobotne i bierne zawodowo spdzaj wolny czas zgodnie ze swoimi zainteresowaniami i potrzebami.
Badaniami ankietowymi objto wojewdztwo podkarpackie. Przeprowadzono je w latach 20062007, w grupie 256 osb niepenosprawnych. Ponad
poowa, bo 51,0% badanych, to osoby bierne zawodowo10 (w tym 77,1% to
7
M. Garbat, Aktywizacja spoeczna i zawodowa studentw niepenosprawnych na Uniwersytecie Zielonogrskim, w: Niepenosprawni studenci w spoecznoci akademickiej,
red. B. Gciarz, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2010, s. 277.
8
J. Kirenko, Indywidualna i spoeczna percepcja niepenosprawnoci, Wydawnictwo
UMCS, Lublin 2007, s. 24.
9
M. Olejniczak, Postrzeganie aktywnoci zawodowej osb niepenosprawnych w rodowisku lokalnym, w: Wybrane aspekty aktywnoci zawodowej osb niepenosprawnych z obszarw
wiejskich, red. J. bikowski, A. Siedlecka, Wydawnictwo PSW im. Papiea Jana Pawa II w Biaej Podlaskiej, Biaa Podlaska 2009, s. 97.
10
Ludno biern zawodowo (tzn. pozostajc poza si robocz) stanowi osoby w wieku 15 lat i wicej, ktre nie zostay zaklasyfikowane jako pracujce lub bezrobotne, tzn. osoby,
ktre w badanym tygodniu nie pracoway, nie miay pracy i jej nie poszukiway; nie pracoway,
330
osoby z niepenosprawnoci psychiczn, 10,6% fizyczn, 8,2% zoon,

4,1% sensoryczn). Prawie co czwarta osoba z prby badawczej bya bezrobotna11 26,3% (w tym 56,1% to osoby z niepenosprawnoci psychiczn,
30,3% fizyczn, 12,1% zoon, 1,5% sensoryczn). Pozosta cz respondentw stanowiy osoby pracujce12 22,7% (w tym 10,3% to osoby z niepenosprawnoci psychiczn, 56,9% fizyczn, 7,3% zoon, 15,5% sensoryczn).
Tworzc prb badawcz, wykorzystano dobr kwotowy jednostek do
bada na podstawie danych Gwnego Urzdu Statystycznego13. Prb kwotow ankietowanych stworzono z uwzgldnieniem nastpujcych kryteriw: miejsce zamieszkania (miasto, wie), pe (kobieta, mczyzna), wiek, wyksztacenie, stopie niepenosprawnoci, stopie aktywnoci zawodowej. Wyniki bada
poddano analizom statystycznym z wykorzystaniem programu Statistica. Okrelono miary pooenia ( x rednie arytmetyczne). Zastosowane rangowanie
wypowiedzi pozwalao na okrelenie redniego nasilenia odpowiedzi przez
respondentw. Za statystycznie istotne uznano te rnice rednich, ktrych
prawdopodobiestwo przypadkowoci byo mniejsze od p < 0,05.
poszukiway pracy, ale nie byy zdolne (gotowe) do jej podjcia. Wybrane aspekty aktywnoci
ekonomicznej ludnoci 2002, GUS, Warszawa 2005, s. 16.
11
Bezrobotni s to osoby w wieku 1574, ktre speniy jednoczenie trzy warunki:

w okresie badanego tygodnia nie byy osobami pracujcymi,
aktywnie poszukiway pracy, tzn. podjy konkretne dziaania w cigu 4 tygodni (wliczajc jako ostatni tydzie badany), aby znale prac,
byy gotowe (zdolne) podj prac w tygodniu badanym i nastpnym.
Do bezrobotnych zostay zaliczone take osoby, ktre nie poszukiway pracy, poniewa
miay prac zaatwion i oczekiway na jej rozpoczcie (w cigu 3 miesicy). Ibidem, s. 15.
12
Do pracujcych zaliczono wszystkie osoby w wieku 15 lat i wicej, ktre w okresie badanego tygodnia:
wykonyway przez co najmniej godzin prac przynoszc zarobek lub dochd, tzn. byy zatrudnione w charakterze pracownika najemnego, pracoway we wasnym (lub
dzierawionym) gospodarstwie rolnym lub prowadziy wasn dziaalno gospodarcz
poza rolnictwem, pomagay (bez wynagrodzenia) w prowadzeniu rodzinnego gospodarstwa rolnego lub rodzinnej dziaalnoci gospodarczej poza rolnictwem,
nie wykonyway pracy (np. z powodu choroby, urlopu, przerwy w dziaalnoci zakadu,
trudnych warunkw atmosferycznych, strajku), ale formalnie miay prac jako pracownicy najemni bd pracujcy na wasny rachunek.
Do pracujcych zgodnie z midzynarodowymi standardami zaliczani s rwnie uczniowie,
z ktrymi zakady pracy lub osoby fizyczne zawary umow o nauk zawodu lub przyuczenie do
okrelonej pracy, jeeli otrzymywali wynagrodzenie. Ibidem, s. 1314.
13
Narodowy Spis Powszechny, GUS, Warszawa 2002.
331
2. Wyniki bada
Analizujc budet czasu wolnego osb niepenosprawnych zamieszkaych

na terenie wojewdztwa podkarpackiego w dni powszednie, naley zauway,
e prawie poowa, bo 41,4% badanych, dysponuje du iloci czasu wolnego
4 godziny i wicej. Nieco ponad jedna trzecia respondentw (34,8%) zadeklarowaa 3 godziny wolne w zwykym dniu, a prawie co czwarty badany (23,8%)
do 2 godzin. Wyniki bada dowodz, co oczywiste, e najmniej czasu wolnego maj pracujce osoby niepenosprawne. Znacznie mniejszy odsetek badanych z tej grupy ma w dni powszednie wolne 3, 4 godziny dziennie lub wicej.
Podobnie prezentuje si budet czasu wolnego osb niepenosprawnych biernych zawodowo i bezrobotnych. Prawie poowa badanych z tych grup ma w dni
zwyke 4 godziny wolnego czasu lub wicej (rys. 1).
ogem
23,8
34,8
41,4
48,8
biernizawodowo
38,3
13,0
bezrobotni
15,6
pracujcy
49,3
37,3
13,4
24,1
60,3
0
10
do2godzin
20
30
3godziny
40
50
60
70
4iwicejgodzin
Rys. 1. Budet czasu wolnego z uwzgldnieniem aktywnoci zawodowej osb

niepenosprawnych w dni powszednie (%)
rdo: opracowanie wasne na podstawie bada ankietowych.
Najwiksza cz badanych (55,8%) w dni wolne od pracy ma wolne minimum 6 godzin, a prawie co trzecia osoba 45 godzin. Zdecydowanie najmniejsza cz, bo 11,9% respondentw, deklaruje wolny czas w iloci do
3 godzin. Z bada wynika, e wraz ze zwikszaniem si iloci czasu wolnego
332
respondentw wzrasta procentowy udzia osb niepenosprawnych biernych

zawodowo i bezrobotnych. Okoo 2/3 osb niepenosprawnych pracujcych ma
w dniu wolnym od pracy do 5 godzin czasu wolnego. Odsetek ten jest znacznie
mniejszy (rys. 2) w przypadku osb biernych zawodowo i bezrobotnych, co
moe wskazywa na wiksz aktywno yciow osb podejmujcych czynnie obowizki zawodowe.
55,8
ogem
32,3
11,9
69,0
biernizawodowo
26,4
4,6
55,2
bezrobotni
35,8
9,0
26,3
pracujcy
31,6
0
do3godzin
10
20
30
od4do5godzin
40
42,1
50
60
6iwicejgodzin
Rys. 2. Budet czasu wolnego z uwzgldnieniem aktywnoci zawodowej osb

niepenosprawnych w dni wolne (%)
Badania dowiody (tabela 1), e najwiksza grupa osb niepenosprawnych

zamieszkujcych wojewdztwo podkarpackie najczciej wykorzystuje swj
wolny czas na suchanie radia i muzyki 42,4% respondentw (13,8% pracujcych, 31,6% bezrobotnych, 61,0% biernych zawodowo)14 oraz ogldanie programw telewizyjnych 37,0% badanych (19,0% pracujcych, 32,8% bezrobotnych, 47,0% biernych zawodowo). Cieszy, e prawie poowa badanych osb
czsto (29,9%) lub bardzo czsto (19,3%) uprawia czynne formy wypoczynku,
chodzc na spacery (16,2% pracujcych, 12,2% bezrobotnych, 27,4% biernych
zawodowo). Niestety, znaczna cz respondentw 58,5% (58,6% pracujcy,
14
Wyniki nie sumuj si do 100%, poniewa respondenci na pytanie dotyczce form wykorzystania czasu wolnego mogli udzieli wicej odpowiedzi ni jedna.
333
51,6% bezrobotni, 61,7% bierni zawodowo) nigdy nie korzysta z komputera

i Internetu. Co trzecia osoba niepenosprawna z Podkarpacia (33,3%) nie powica czasu wolnego swojemu hobby i zainteresowaniom (26,8% pracujcy,
45,2% bezrobotni, 29,0% bierni zawodowo). Niepokojce s wyniki bada dotyczce braku aktywnoci fizycznej osb niepenosprawnych w ich czasie wolnym (31,0%). A 36,8% pracujcych respondentw nigdy nie uprawia jakichkolwiek form sportowo-rekreacyjnych. Podobnie jest w grupie osb bezrobotnych (37,8%), a nieco lepiej u osb biernych zawodowo (24,4%). Wyniki bada
mog mie zwizek z aktywnoci fizyczn osb niepenosprawnych w ich
miejscu zatrudnienia po powrocie do domu nie maj ju energii do dalszej
aktywnoci. Prawie jedna trzecia badanych (29,8%) przyznaa, e nigdy nie
zajmuje si w czasie wolnym pracami w ogrodzie lub na dziace (19,3% pracujcy, 28,4% bezrobotni, 35,2% bierni zawodowo). Zastanawia, e typowe formy
spdzania wolnego czasu przez osob penosprawn tak czsto nie s atrakcyjne
z punktu widzenia osoby niepenosprawnej. Na przeszkodzie w korzystaniu
z niektrych sposobw aktywnoci stoj czynniki materialne korzystanie
z komputera i Internetu.
Tabela 1
czsto
bardzo czsto
nigdy
bardzo rzadko
rzadko
czsto
bardzo czsto
nigdy
bardzo rzadko
rzadko
czsto
bardzo czsto
Bierni zawodowo
natenie odpowiedzi
rzadko
Bezrobotni
natenie odpowiedzi
bardzo rzadko
1
2
3
4
5
6
7
8
Pracujcy
natenie odpowiedzi
nigdy
Formy czasu wolnego*
Formy czasu wolnego wykorzystywane przez osoby niepenosprawne

z uwzgldnieniem aktywnoci zawodowej badanych (%)
21,0
5,2
3,4
58,6
7,1
36,8
19,3
26,8
21,0
22,4
10,3
15,5
19,6
38,6
8,8
33,9
24,6
20,7
43,5
12,1
33,9
17,5
19,3
21,4
24,6
37,9
32,8
12,1
23,2
5,2
24,6
7,1
8,8
13,8
19,0
1,7
16,2
1,9
28,0
10,8
18,5
0
1,5
51,6
13,6
37,8
28,4
45,2
10,8
3,0
10,4
16,7
21,2
31,8
35,8
17,7
26,2
31,3
25,3
12,1
31,8
21,2
23,9
25,8
23,1
34,3
30,0
4,5
21,2
3,0
4,5
8,1
21,4
31,6
32,8
15,1
12,2
6,2
7,4
3,2
35,1
3,1
3,1
61,7
4,6
24,4
35,2
29,0
16,0
2,3
2,3
8,6
9,2
20,6
10,2
13,0
10,1
6,1
7,6
14,1
24,4
29,8
13,3
26,0
20,6
27,5
40,0
10,2
34,4
17,6
18,8
18,0
9,2
61,0
47,0
5,4
27,4
7,6
22,5
14,0
1 czytanie ksiek, czasopism, 2 suchanie radia, muzyki, 3 ogldanie TV, 4 wykorzystanie komputera, Internetu, 5 chodzenie na spacery, 6 aktywno sportowo-rekreacyjna, 7 uprawianie dziaki, 8 realizacja hobby.
334
Na podstawie bada mona stwierdzi, e rnice w wykorzystaniu czasu

wolnego przez osoby niepenosprawne o rnym poziomie aktywnoci zawodowej s bardzo due. Osoby niepenosprawne zamieszkujce wojewdztwo
podkarpackie czsto przeznaczaj swj wolny czas na suchanie radia i muzyki.
Najczciej czyni to osoby bierne zawodowo (4,41), a nieco rzadziej bezrobotni (3,94) i osoby pracujce (3,32). Midzy ocenami tego zjawiska istniej istotne statystycznie rnice. Osoby niepenosprawne stosunkowo czsto spdzaj
swj wolny czas na ogldaniu programw telewizyjnych (pracujcy 3,53,
bezrobotni 3,82, bierni zawodowo 4,25). Oceny osb biernych zawodowo
istotnie rni si od ocen pracujcych i bezrobotnych. Mona zauway, e
formy spdzania wolnego czasu niewymagajce aktywnoci wybieraj czciej
osoby niebdce czynne zawodowo. Respondenci bardzo rzadko korzystaj
z komputera i Internetu (pracujcy 1,82, bezrobotni 2,15, bierni zawodowo
1,89). Jest to spowodowane zapewne brakiem sprztu komputerowego, niskim
rozwojem infrastruktury w miejscu zamieszkania osb niepenosprawnych,
niewielkimi umiejtnociami informatycznymi respondentw oraz niemonoci uczestniczenia w stosownych szkoleniach. W wielu przypadkach przyczyn
jest stopie i rodzaj niepenosprawnoci badanego. Na uwag zasuguje oglnie
niski poziom aktywnoci sportowo-rekreacyjnej respondentw (tabela 2).
Tabela 2
Formy czasu wolnego wykorzystywane przez osoby niepenosprawne
z uwzgldnieniem aktywnoci zawodowej badanych
Aktywno zawodowa
Formy czasu wolnego
Czytanie ksiek i czasopism
Suchanie radia, muzyki
Ogldanie TV
Korzystanie z komputera, Internetu
Chodzenie na spacery
Aktywno sportowo-rekreacyjna
Uprawianie dziaki
Realizacja hobby
*
pracujcy*
bezrobotni*
2,78
3,32 2,3
3,53 3
1,82
3,21 3
1,96 3
3,33 2, 3
2,41
3,18 3
3,94 1, 3
3,82 3
2,15
2,96 3
2,07 3
2,26 1, 3
2,06 3
bierni
zawodowo*
2,52 2
4,41 1, 2
4,25 1, 2
1,89
3,67 1, 2
2,83 1, 2
2,83 1, 2
2,75 2
1 nigdy, 2 bardzo rzadko, 3 rzadko, 4 czsto, 5 najczciej; indeks grny oznacza

numer zmiennej, dla ktrej rnica midzy rednimi jest istotna na poziomie p < 0,05.
335
W zajciach wolnoczasowych prawie co drugiej badanej osobie (47,4%)

zawsze towarzyszy rodzina. Znaczna cz niepenosprawnych, bo 34,0%, bardzo czsto spdza swj wolny czas z najbliszymi. Analizujc zjawisko
z uwzgldnieniem aktywnoci zawodowej respondentw, okazuje si, e wiksza cz niepenosprawnych pracujcych ma z rodzin bardzo czsty kontakt
(66,7%). Bardzo czsto i czsto rodzina towarzyszy w czasie wolnym zdecydowanej wikszoci bezrobotnych respondentw (89,5%) oraz osb biernych zawodowo (75,2%). Wyniki bada mog wiadczy o powszechnym przywizaniu niepenosprawnych do swoich najbliszych bd o uzalenieniu niektrych
od rodziny. Naley zauway, e jest grupa niepenosprawnych, ktra nigdy
nie spdza czasu wolnego z rodzin (tabela 3). Przyczyn mog by negatywne
relacje z najbliszymi lub ich brak. Duy odsetek badanych (pracujcy 35,1%,
bezrobotni 52,3%, bierni zawodowo 58,9%) czsto i bardzo czsto spdza
wolny czas z przyjacimi i znajomymi. Wyniki bada wskazuj, e w relacje
towarzyskie bardziej s zaangaowane osoby niepenosprawne, ktre nie maj
szansy na obcowanie z innymi ludmi w miejscu zatrudnienia. Analiza danych
nasuwa wniosek, e osoby niepenosprawne potrzebuj akceptacji w spoeczestwie i kontaktu z bliskimi, ktrzy aprobuj ich upoledzenie.
Tabela 3
10,5
7,5
20,9
22,4
29,9
9,3
34,9
15,9
36,5
9,5
bardzo czsto
47,8
czsto
5,3
3,0
rzadko
24,6
21,0
6,9
bardzo rzadko
36,8
35,1
1,5
nigdy
24,6
31,5
66,7
Bierni zawodowo
natenie odpowiedzi
bardzo czsto
3,5
czsto
rzadko
19,3
bardzo rzadko
czsto
7,0
nigdy
rzadko
Bezrobotni
natenie odpowiedzi
bardzo czsto
bardzo rzadko
7,0
Pracujcy
natenie odpowiedzi
nigdy
Formy czasu wolnego*
Osoby, z ktrymi niepenosprawni spdzaj czas wolny,

z uwzgldnieniem aktywnoci zawodowej respondentw (%)
41,7
6,2
5,4
13,2
33,3
41,9
19,3
7,6
12,2
21,3
39,6
19,3
3,2
29,5
27,1
17,1
16,3
10,0
1 rodzina, 2 przyjaciele i znajomi, 3 samotnie.
336
Analizujc rednie oceny czynnikw odzwierciedlajcych czstotliwo

spdzania czasu wolnego osb niepenosprawnych z ich najbliszymi, mona
stwierdzi, e najwyej oceniona jest rodzina. Najczciej z rodzin spdzaj
czas wolny badani ze wszystkich analizowanych grup aktywnoci zawodowej
(pracujcy 4,38, bezrobotni 4,22, bierni zawodowo 3,99), a w nastpnej
kolejnoci z przyjacimi i znajomymi (pracujcy 3,14, bezrobotni 3,32,
bierni zawodowo 3,50). Midzy ocenami przez respondentw czynnikw
z grup pierwszej i trzeciej istnieje istotna statystycznie rnica. Stosunkowo
rzadko osoby niepenosprawne z wojewdztwa podkarpackiego spdzaj wolny
czas samotnie. Postawa ta jest charakterystyczna dla wszystkich grup aktywnoci zawodowej (tabela 4).
Tabela 4
Osoby, z ktrymi niepenosprawni spdzaj czas wolny,
z uwzgldnieniem aktywnoci zawodowej respondentw
Aktywno zawodowa
Osoby
Rodzina
Przyjaciele i znajomi
Samotnie
*
pracujcy*
bezrobotni*
4,38 3
3,14 3
2,21
4,22
3,32
2,30
bierni
zawodowo*
3,99 1
3,50 1
2,47
1 nigdy, 2 rzadko, 3 czsto, 4 najczciej, 5 zawsze; indeks grny oznacza numer

zmiennej, dla ktrej rnica midzy rednimi jest istotna na poziomie p < 0,05.
Prawie 93 % badanych spdza swj czas wolny zgodnie ze swoimi zainteresowaniami i potrzebami. Aktywno zawodowa osb niepenosprawnych
zamieszkaych na obszarze wojewdztwa podkarpackiego niezbyt rnicuje
sytuacj (rys. 3). Niestety, ponad 7% badanych nie wykorzystuje czasu wolnego
tak, jakby sobie tego yczyli. Gwnymi przyczynami s utrudniony dostp do
oferty rekreacyjnej i turystycznej oraz trudnoci z dotarciem do informacji
o moliwociach wykorzystania czasu wolnego przez osoby niepenosprawne.
337
7,1
ogem
92,9
6,1
biernizawodowo
93,9
7,5
bezrobotni
92,5
8,8
91,2
pracujcy
0
10
20
30
tak
40
50
60
70
80
90
100
nie
Rys. 3. Spdzanie wolnego czasu przez osoby niepenosprawne zgodnie z ich

zainteresowaniami w zalenoci od aktywnoci zawodowej (%)
Zakoczenie
Charakterystyczn cech wspczesnych czasw jest otwarcie spoeczestwa na ludzi marginalizowanych midzy innymi z powodu niepenosprawnoci. Jak dowodz studia historyczne, osoby niepenosprawne zawsze byy czci spoeczestwa, jednak zazwyczaj odgryway role spoeczne o niskim statusie, a ponadto byy eksterminowane i izolowane. Moe temu przeciwdziaa
rehabilitacja, ktrej elementem jest edukacja, a dopenieniem opieka i praca
socjalna. Chodzi o to, by umoliwi osobom niepenosprawnym odgrywanie rl
spoecznych typowych dla ludzi yjcych bez dysfunkcji i uniezaleni ich od
pomocy spoecznej15. Z porwnania sposobu funkcjonowania w spoeczestwie
osb bez dysfunkcji z osobami niepenosprawnymi wynika konieczno poznania ich sposobw wykorzystania czasu wolnego.
Badania wykazay, e stosunkowo niewielka cz osb niepenosprawnych pracujcych w porwnaniu z grup osb biernych zawodowo i bezrobotnych ma duo czasu wolnego w budecie dobowym w dni powszednie, co wy15
H. uraw, Style ycia wobec wariantw zatrudnienia osb niepenosprawnych, w: Potrzeby osb niepenosprawnych w warunkach globalnych przemian spoeczno-gospodarczych,
red. H. Ochonczenko, M.A. Paszkowicz, Oficyna Wydawnicza Impuls, Krakw 2006, s. 151.
338
daje si oczywiste. Co ciekawe, podobnie jest z budetem czasu osb niepenosprawnych pracujcych w dni wolne od pracy. Na podstawie wynikw bada
mona uzna, e osoby niepenosprawne pracujce, nawizujce aktywniejsze
kontakty z otoczeniem, maj mniej wolnego czasu. Wicej czasu powicaj na
obowizki i zorganizowane zajcia.
Badania dowiody, e najwiksza grupa osb niepenosprawnych zamieszkujcych wojewdztwo podkarpackie najczciej wykorzystuje swj wolny
czas na bierne formy wypoczynku: suchanie radia i muzyki oraz ogldanie
programw telewizyjnych. Takie spdzania wolnego czasu jest szczeglnie
popularne u osb biernych zawodowo i bezrobotnych, co wskazuje na ich pasywn postaw yciow, w ktrej bardzo czsto nie ma miejsca na aktywno
w yciu osobistym i zawodowym.
Niestety, ponad poowa badanych osb niepenosprawnych nie korzysta
z komputera i Internetu. Przyczyn jest zapewne saby rozwj infrastruktury
komunikacyjnej w naszym kraju oraz niski poziom uposaenia materialnego
rodzin osb niepenosprawnych z wojewdztwa podkarpackiego. W niektrych
przypadkach przypuszczalnie sytuacj mona wytumaczy zachowawcz postaw wobec nowych rozwiza technicznych i niechci respondentw do
nauki. Sytuacja ta sugeruje konieczno aktywniejszych dziaa ze strony podmiotw otoczenia instytucjonalnego, ktre powinny skuteczniej wspiera dostp osb niepenosprawnych do istniejcych rozwiza technicznych, co
w duym stopniu wpynyby na atrakcyjno spdzania czasu wolnego.
Co trzecia osoba niepenosprawna z Podkarpacia nie zajmuje si w czasie
wolnym swoim hobby. Moe to wynika z braku indywidualnych zainteresowa lub narzucania osobom niepenosprawnym przez otoczenie sposobu wykorzystania czasu wolnego.
Badania z intensywnoci uprawiania rnych form spdzania czasu wolnego dowiody, e s istotne rnice w jego wykorzystaniu przez osoby niepenosprawne o rnym poziomie aktywnoci zawodowej. Mona zauway, e
z niewymagajcych aktywnoci fizycznej form czasu wolnego (suchanie radia,
muzyki, ogldanie programw telewizyjnych) czciej korzystuj osoby niebdce czynne zawodowo. Na uwag zasuguje oglnie niski poziom aktywnoci
sportowo-rekreacyjnej respondentw.
Wyniki bada mog wiadczy o powszechnym przywizaniu osb niepenosprawnych do rodziny, z ktr najczciej spdzaj swj wolny czas.
W relacje towarzyskie z przyjacimi i znajomymi bardziej s zaangaowane
339
osoby niepenosprawne bezrobotne i bierne zawodowo, ktre nie maj szansy

na obcowanie z innymi ludmi w miejscu zatrudnienia. Z analizy danych wynika wniosek, e osoby niepenosprawne potrzebuj akceptacji otoczenia i kontaktu z yczliwymi im osobami.
Nie wszystkie osoby niepenosprawne z wojewdztwa podkarpackiego
maj moliwo wykorzystywania wolnego czasu w taki sposb, jaki by chciay. Gwn przyczyn jest utrudniony dostp do informacji o moliwoci wykorzystania czasu wolnego. Osoby niepenosprawne tworz nisz rynkow. Wiele
przedsibiorstw wiadczcych usugi przykadowo rekreacyjne i turystyczne nie
dostrzega tej czci rynku i w konsekwencji nie dostosowuje oferty do ich potrzeb.
Literatura
Bombol M., Czas wolny jako kategoria diagnostyczna procesw rozwoju spoeczno-gospodarczego, SGH, Warszawa 2008.
Garbat M., Aktywizacja spoeczna i zawodowa studentw niepenosprawnych na Uniwersytecie Zielonogrskim, w: Niepenosprawni studenci w spoecznoci akademickiej, red. B. Gciarz, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2010.
Kirenko J., Indywidualna i spoeczna percepcja niepenosprawnoci, Wydawnictwo
UMCS, Lublin 2007.
Leitner M.J., Leitner S.F., Leisure Enhancement, The Haworth Press, New York
London 1996.
Nowicki G., Nowicki R., Czas wolny, zdrowie i rekreacja fizyczna w opinii kobiet bezrobotnych, w: Czas wolny, rekreacja, turystyka, hotelarstwo, ywienie, red.
W. Siwiski, R.D. Tauber, E. Mucha-Szajek, Wysza Szkoa Hotelarstwa i Gastronomii w Poznaniu, Pozna 2003.
Olejniczak M., Postrzeganie aktywnoci zawodowej osb niepenosprawnych w rodowisku lokalnym, w: Wybrane aspekty aktywnoci zawodowej osb niepenosprawnych z obszarw wiejskich, red. J. bikowski, A. Siedlecka, Wydawnictwo
PSW im. Papiea Jana Pawa II w Biaej Podlaskiej, Biaa Podlaska 2009.
Pita J., Pedagogika czasu wolnego, AlmaMer Wysza Szkoa Pedagogiczna, Warszawa 2008.
Tauber R.D., Siwiski W., Pedagogika czasu wolnego, Wysza Szkoa Hotelarstwa
i Gastronomii w Poznaniu, Pozna 2002.
Wybrane aspekty aktywnoci ekonomicznej ludnoci 2002, GUS, Warszawa 2005.
340
uraw H., Style ycia wobec wariantw zatrudnienia osb niepenosprawnych, w: Potrzeby osb niepenosprawnych w warunkach globalnych przemian spoeczno-gospodarczych, red. H. Ochonczenko, M.A. Paszkowicz, Oficyna Wydawnicza
Impuls, Krakw 2006.
SPENDING FREE TIME IN THE ASPECT OF VOCATIONAL ACTIVENESS

OF THE DISABLED
Summary
The study aimed at specifying the budget differentiations of the free time and the
ways of making use of it by disabled people living within podkarpackie region and with
a different level of vocational activeness. In this paper there was used a method of
diagnostic survey and within it a research technique which was an interview. The
research results showed that working disabled people had more active contacts with
their surroundings and had less free time in a weekday than the unemployed and
economically inactive. The working disabled spent more time on fulfilling their duties
and on the organised activities. There also appeared considerable differences in
spending free time by the disabled with a different level of vocational activeness. It
could be noted that the forms of spending free time which do not require the physical
activeness (listening to the radio, music, watching TV programs) were more often
chosen by economically inactive disabled people. A general attachment of disabled
people to their families, as they were the main companions in spending free time, was
showed. To a greater extent, the unemployed and economically inactive disabled were
involved in the social relations with their friends.
Translated by Kinga Soroka

NR 689
2011
Beata Florkiewicz
Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa w Waczu, Uniwersytet Szczeciski
Teresa Zwierko
Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa w Waczu
Justyna Krzepota, Wioletta ubkowska, Jerzy Troszczyski
STYL YCIA MIESZKACW MIAST I WSI

W REGIONIE ZACHODNIOPOMORSKIM
A BAZA SPORTOWA I REKREACYJNA
Wstp
Ludzie modzi w Polsce nie wykazuj zainteresowania swoim zdrowiem,
jego ochron i wzmacnianiem. Jeeli zdrowie jest dobrem, to dlaczego o niego
nie dbamy? Jestemy beztroscy w stosunku do naszych potrzeb niezalenie od
wieku czy pci [Bombol, Dbrowska, 2003]. Nad utrzymaniem dobrego stanu
zdrowia naley pracowa nieustannie, poniewa zdrowie nie jest darem danym
na cae ycie. Haso: Twoje zdrowie w Twoich rkach, powinno by akceptowane przez wszystkich, poniewa zdrowie w wikszym stopniu zaley od stylu
ycia ni od medycyny. Zachowania zdrowotne decyduj o stanie naszego organizmu. Jednym z elementw zdrowego stylu ycia jest aktywno fizyczna,
ktra daje szans na zdrowe ycie.
Problem wypenienia i waciwego zuytkowania czasu wolnego staje si
problemem spoecznym. Rozbudzenie potrzeb sportowych i rekreacyjnych powinno by obowizkiem wszystkich rodowisk spoecznych. Odpowiednie wy-
342
B. Florkiewicz, T. Zwierko, J. Krzepota, W. ubkowska, J. Troszczyski
penienie czasu wolnego naley take rozpatrywa w kontekcie dziaa edukacyjnych.

Badania czasu wolnego koncentruj si na analizie sposobw wypoczywania rnych rodowisk: szkolnego i ludzi dorosych, wielkich aglomeracji,
i wiejskiego. Trwaj poszukiwania najbardziej wartociowych form i metod
rekreacji ruchowych, charakterystycznych dla danego rodowiska spoecznego
i zawodowego [Czajkowski, 1979].
Regularna aktywno fizyczna jest jednym z waniejszych skadnikw
zdrowego stylu ycia. Odgrywa ona donios rol w podnoszeniu lub utrzymaniu odpowiedniego poziomu sprawnoci fizycznej. Ksztatowana w wieku
szkolnym sprawno jest do trudna do utrzymania przez cae ycie. Aktywno modziey z punktu widzenia potrzeb biologicznych i zdrowotnych wydaje
si oczywista. Wysokie umiejtnoci ruchowe s konieczne do prawidowego
rozwoju organizmu [Drabik, 1997]. Edukacja, szczeglnie dzieci i modziey,
w zakresie zagospodarowania czasu wolnego jest niezbdna. Duy obowizek
ma rodzina, ktra powinna pokaza dzieciom wzory do naladowania. Rwnie
szkoa musi pomc uczniowi w uksztatowaniu odpowiednich postaw, zrozumieniu wartoci i waciwym wyborze. Ma ona rwnie obowizek pokaza, e
wspiera promowane wartoci w codziennej praktyce.
Program ksztacenia we wspczesnej szkole powinien by tak opracowany, aby pozwala na wzbogacenie aktywnoci oraz zgbianie i doskonalenie
umiejtnoci w wybranych dyscyplinach zalenie od moliwoci, zainteresowa
i potrzeb ruchowych uczniw. Budowa programu powinna umoliwia dostosowanie dziaa nauczyciela do warunkw bazowych, klimatycznych i tradycji
regionalnych. Stworzenie odpowiedniej bazy sportowo-rekreacyjnej nie tylko
w szkole, ale rwnie w miejscach zamieszkania pozytywnie wpynie na rozwj
aktywnoci fizycznej, a tym samym na styl ycia w rnych grupach spoecznych zdrowy styl ycia.
Wychowanie fizyczne, sport i rekreacje ksztatuj podane cechy charakteru i woli oraz postawy spoeczno-moralne modych ludzi. S to: zdecydowanie, zdyscyplinowanie, poczucie odpowiedzialnoci, wytrwao, umiejtno
wspycia w zespole, odwaga, panowanie nad sob, wiara we wasne siy [Napieraa, Nowicki, 2002]. Program wychowania fizycznego propaguje midzy
innymi rozwijanie wasnych zamiowa do aktywnoci fizycznej, czsto wyspecjalizowanej, ktra dla jednych uczniw ma posta treningu sportowego, a dla
innych jest sposobem wypeniania czasu wolnego rekreacji.
Styl ycia mieszkacw miast i wsi w regionie zachodniopomorskim
343
Celem artykuu jest znalezienie odpowiedzi na pytania: czy w rodowisku

miejskim i wiejskim jest dostateczna baza sportowo-rekreacyjna? Czy modzie
ze rodowiska miejskiego i wiejskiego wojewdztwa zachodniopomorskiego
ma odpowiednie warunki do uprawiania sportu wyczynowego? Czy istniejca
baza rekreacyjna w peni zaspokaja potrzeby danych rodowisk? W jaki sposb
baza sportowo-rekreacyjna moe wpywa na styl ycia mieszkacw regionu
zachodniopomorskiego?
1. Materia i metoda
Badania ankietowe przeprowadzono w 2011 roku wrd stu respondentw
w wieku od 16 do 31 lat, pochodzcych ze rodowiska miejskiego i wiejskiego
wojewdztwa zachodniopomorskiego. Badania odbyy si w Technikum Budowlanym nr 1 w Szczecinie i na Wydziale Kultury Fizycznej i Promocji Zdrowia Uniwersytetu Szczeciskiego na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych.
Wrd stu przebadanych osb 63 to mczyni o redniej wieku 18,89 2,52,
i 37 kobiet o redniej wieku 21,81 3,16. Wrd badanych 58 osb miao wyksztacenie gimnazjalne, w tym 48 mczyzn i 10 kobiet. Pozostae 42 osoby
miay wyksztacenie wysze, w tym 14 mczyzn i 28 kobiet. Ze wzgldu na
miejsce zamieszkania badanych podzielono na sze grup. Pierwsz grup tworzyli mieszkacy Szczecina, drug osoby z miast o liczbie mieszkacw od
30 tys. do 100 tys., trzeci z miasta o liczbie mieszkacw od 20 tys. do 29 tys.,
czwart pochodzcy z miast od 10 tys. do 19 tys. mieszkacw, pit mieszkacy miast od tysica do 9 tys. mieszkacw, szst mieszkacy wsi. Na
rysunku 1 przedstawiono liczb osb badanych w poszczeglnych grupach oraz
podzia ze wzgldu na pe.
W badaniach nad wpywem bazy sportowo-rekreacyjnej na styl ycia
mieszkacw miast i wsi w regionie zachodniopomorskim posuono si metod sondau diagnostycznego narzdziem badawczym, w postaci kwestionariusza ankiety. Umoliwia ona zgromadzenia wielu faktw, opinii na postawione
w pracy cele. Kwestionariusz skada si z 13 pyta zawierajcych osiem pyta
zamknitych i pi otwartych. Wyniki bada przedstawiono cznie z uwzgldnieniem pci badanych.
344
30
25
liczba
osb
20
15
10
5
0
1
Grupy badanych
liczba
przebadanych
osb
ilo
osb
przebadanych
mczyni
mczyni
kobiety
kobiety
Rys. 1. Podzia badanych ze wzgldu na miejsce zamieszkania i pe

rdo: badania wasne.
2. Wyniki bada
W wojewdztwie zachodniopomorskim respondenci ocenili baz sportow
pod wzgldem dostpu do miejsc, w ktrych mona uprawia sport, takich jak
sale i hale sportowe, stadiony, boiska, pywalnie, korty tenisowe, strzelnice,
lodowiska, tory wiolarskie. Wyniki bada przedstawiono w tabeli 1.
Baz sportow jako dobr ocenio 48 osb, w tym 27 mczyzn i 22 kobiety. Spord badanych grup ocen t wydao omiu mczyzn ze Szczecina
i omiu pochodzcych ze wsi. Na drugim miejscu znalaza si ocena niedostateczna, wydana przez 23 osoby badane, w tym 15 mczyzn i 8 kobiet. Mczyni czciej ni kobiety w tej grupie badanej, czyli ze Szczecina i wsi, le
oceniali baz sportow. Rnica midzy ocenami bardzo dobr i z bya niewielka (tylko jeden punkt). Bardzo dobr ocen wystawio 14 osb, w tym
10 mczyzn i 4 kobiety. Najwicej ocen bardzo dobrych byo w grupie miast
od 30 tys. do 100 tys. 7 mczyzn, natomiast najwicej zych w Szczecinie
(6 mczyzn) i na wsi (4 mczyzn).
345
Tabela 1
Ocena bazy sportowej w badanych grupach w zalenoci od pci
Grupa badanych
Szczecin
Miasta od 30 tys.
do 100 tys. mieszkacw
Miasta od 20 tys.
Miasta od 10 tys.
Miasta od tysica
do 9 tys. mieszkacw
Wie
Razem
Pe
kobiety n = 8
mczyni n = 20
kobiety n = 7
mczyni n = 11
kobiety n = 4
mczyni n = 5
kobiety n = 5
mczyni n = 5
kobiety n = 5
mczyni n = 4
kobiety n = 8
mczyni n = 18
n = 100
bardzo
dobra
3
0
1
7
0
1
0
0
0
1
0
1
14
Ocena bazy sportowej

niedostadobra
teczna
4
1
8
5
5
1
2
2
3
0
3
1
5
0
3
2
2
3
3
0
3
3
8
5
49
23
za
0
6
0
0
1
0
0
0
0
0
2
4
13
rdo: badania wasne.
Na pytanie: czy uprawiasz sport wyczynowo? Jeeli tak, podaj jaki? na sto
badanych osb 31 respondentw odpowiedziao twierdzco, w tym 17 mczyzn i 14 kobiet. Liczb osb trenujcych w poszczeglnych dyscyplinach
przedstawiono w tabeli 2.
Tabela 2
Rodzaje dyscyplin sportowych uprawianych w zalenoci od pci
Dyscypliny sportowe
Pika nona
Sporty walki
Kolarstwo
Strzelectwo
Biegi rednie
Pika rczna
Siatkwka
Taniec
Koszykwka
Skok w dal
Kulturystyka
rdo: badania wasne.
Kobiety
3
1
1
1
1
1
2
2
1
1
0
Mczyni
7
3
2
1
1
1
0
0
0
0
1
Razem
10
4
3
2
2
2
2
2
1
1
1
346
Najwicej badanych uprawia pik non: 10 zawodnikw, w tym 7 mczyzn i 3 kobiety najmniej skok w dal, koszykwk, kulturystyk, szermierk,
po jednej osobie. Pozostae dyscypliny: sporty walki, kolarstwo, pika rczna,
siatkwka, biegi rednie, tace, strzelectwo uprawiane s przez od 4 do 2 osb
badanych.
Na pytanie, jakie formy rekreacji s dostpne w Pani/Pana miejscowoci,
respondenci mieli wybra spord nastpujcych: fitness, siownia, aerobik,
pywalnie, trasy rowerowe, cieki zdrowia, nordic walking, przystanie wodne
i innych. Badani odpowiedzieli, e w duych aglomeracjach, jak Szczecin, oraz
mniejszych miastach i miasteczkach, do 10 tys. mieszkacw, wystpuj te
wszystkie formy. W miasteczkach od tysica do 9 tys. mieszkacw i terenach
wiejskich brakuje pywalni, przystani wodnych, siowni, miejsc do wicze
fitness i aerobiku. Nastpne pytanie dotyczyo aktywnoci fizycznej: czy Pan
/Pani uczestniczy w formach aktywnoci fizycznej? Jeeli tak, to w jakiej? Badani w 90% odpowiedzieli, e podejmuj aktywno fizyczn, tylko 9 mczyzn i 1 kobieta nie podjli takiej aktywnoci. Mczyni najczciej uprawiali
biegi i chodzili na siowni po 18 osb, nastpnie pik non 16 osb,
i jazd na rowerze 9 osb. Pozostae formy aktywnoci to pywanie, siatkwka, tenis stoowy, koszykwka, motocross i sporty walki. Natomiast u kobiet
najwikszym zainteresowaniem cieszyy si biegi 13 osb, pywanie, siatkwka 6 osb, siownia, jazda na rowerze i fitness po 5 osb, pozostae to
aerobik, taniec, tenis stoowy, nordic walking.
Z odpowiedzi na pytanie, ile godzin powicasz na aktywno fizyczn
w cigu tygodnia, wynika, e rednia arytmetyczna godzin tygodniowo spdzonych aktywnie fizycznie przez mczyzn wynosi 10,16 7,76, a przez kobiety
7,63 6,40. Najwicej czasu na aktywno fizyczn powicaj panowie
z miast od 20 tys. do 29 tys. mieszkacw rednio 12 godz. tygodniowo,
a rednia dla kobiet z miast od 30 tys. do 100 tys. mieszkacw wyniosa
10,85 godz. W miastach od 10 tys. do 19 tys. mieszkacw najmniej czasu na
aktywno powicaj mczyni rednio 6,8 godz., a troch wicej na terenach wiejskich 9,28 godz. tygodniowo. Kobiety z miast od 20 tys. do 29 tys.
mieszkacw najmniej czasu spdzaj na aktywnoci rednio 3,25 godz. tygodniowo, a z terenw wiejskich rednio 4,75 godz. tygodniowo. Czas powicony na aktywno fizyczn przez mczyzn i kobiety w poszczeglnych
grupach przedstawiono na rysunku 2.
347
14
12
12
11
11,5
11 10,85
10,14
10
9,28
8
7,4
6,8
godziny
6
4,75
4
3,25
0
1
Grupy badanych
mczyni
kobiety
Rys. 2. rednie wartoci czasu powicanego w cigu tygodnia na aktywno fizyczn

przez grupy badanych mczyzn i kobiet
rdo: badania wasne.
Na pytanie: czy uprawianie sportu i rekreacji wpywa na styl ycia czowieka, 83 osoby badane odpowiedziay twierdzco, a 17 osb odpowiedziao,
e nie; byli to sami mczyni. Wedug respondentw, uprawianie sportu wyczynowego i rekreacji wpywa na styl ycia, poniewa polepsza zdrowie i samopoczucie, kondycj i ogln sprawno organizmu. Oprcz tych walorw
badani wymieniali popraw sylwetki, zmian nastawienia do ycia, odreagowanie stresw, zmniejszenie moliwoci zachorowania na choroby cywilizacyjne,
ksztatowanie charakteru przez samodyscyplin i szacunku do drugiej osoby,
podwyszenie samooceny, rado, mie spdzanie wolnego czasu i spotkania
z innymi ludmi.
Na pytanie, czy baza sportowo-rekreacyjna jest wystarczajca w Pani/Pana
miejscowoci? Jeeli nie, to co by Pan/Pani zmienia? spord 100 badanych
68 osb stwierdzio, e baza sportowo-rekreacyjna w ich miejscowociach jest
niedostateczna i naley j zmieni, w tym 42 mczyzn i 24 kobiety. W zale-
348
noci od badanych grup i pci zmiany, jakie powinny nastpi w tych miejscowociach, byy rne, co przedstawiono w tabeli 3.
Tabela 3
Zmiany bazy sportowo-rekreacyjnej wedug badanych grup i pci
Grupa badanych
Szczecin
Pe
kobiety n = 5
mczyni n = 13
Miasta od 30 tys.
kobiety n = 5
mczyni n = 8
Miasta od 20 tys.
kobiety n = 3
mczyni n = 3
Miasta od 10 tys.
Miasta od tysica
do 9 tys. mieszkacw
kobiety n = 3
mczyni n = 3
kobiety n = 3
mczyni n = 3
Wie
kobiety n = 7
mczyni n = 12
Zmiany bazy sportowo-rekreacyjne

budowa hal sportowych, wodnego centrum,
pywalni, hali widowiskowo-sportowej
budowa orlikw, tras rowerowych i cieek zdrowia, pywalni, hali widowiskowo-sportowej
modernizacja obiektw sportowych, budowa
stadionu lekkoatletycznego, pywalni, tras rowerowych i biegowych, hal sportowych
modernizacja obiektw sportowych, budowa
tras rowerowych i biegowych, orlikw
wiksza dostpno mieszkacw do obiektw
sportowych, budowa hali sportowej, pywalni,
lepsze wyposaenie bazy rekreacyjnej
unowoczenienie istniejcej bazy, przystosowanie do osb niepenosprawnych
wiksza i nowsza baza rekreacyjna
wicej siowni, tras rowerowych, bieni tartanowych
budowa hal sportowych, kortw tenisowych,
pywalni, obiektw dla dzieci i modziey oraz
osb starszych, rozbudowa istniejcej bazy rekreacyjnej, wiksza dostpno
powikszenie bazy rekreacyjnej, wiksza dostpno
budowa hal sportowych, siowni, stadionw
lekkoatletycznych, pywalni; brak osb prowadzcych zajcia
budowa orlikw, hal sportowych, siowni, stadionw lekkoatletycznych, pywalnie
rdo: badania wasne.
Badani chcieliby, by w ich miejscowociach powstay nowe obiekty sportowe, takie jak hale sportowe, pywalnie, hale widowiskowo sportowe, orliki,
stadiony lekkoatletyczne, trasy rowerowe i biegowe. Zwrcili uwag na modernizacje i ulepszenie ju istniejcych obiektw sportowych, rwnie dla osb
niepenosprawnych. W mniejszych miastach i na terenach wiejskich potrzebne
349
s osoby, ktre poprowadz zajcia rekreacyjne dla dzieci, modziey i osb

starszych. W mniejszych miejscowociach jest zbyt may dostp do obiektw
sportowo-rekreacyjnych. Baza ta jest uboga w sprzt, a istniejcy wymaga wymiany i rozbudowy.
3. Podsumowanie
Aktywno fizyczna zwizana z wysikiem fizycznym jest potrzebna organizmowi, a czowiek rozumiejcy to powinien zatroszczy si o to, by nie ulega degeneracji. Ksztatowanie zachowa prozdrowotnych niewtpliwie wymaga odpowiednich warunkw. Dla dzieci i modziey mona je stworzy w szkole, rodzinie, przez edukacj prozdrowotn: przekazywanie wiedzy, ksztatowanie postaw i zachowa wpywajcych na styl ycia [Toczek-Werner, 1998].
Czy baza sportowo-rekreacyjna jest dostateczna zarwno w rodowisku
miejskim, jak i wiejskim? Czy modzie ze rodowiska miejskiego i wiejskiego
wojewdztwa zachodniopomorskiego ma odpowiednie warunki do uprawiania
sportu wyczynowego? Czy istniejca baza rekreacyjna w peni zaspokaja potrzeby danych rodowisk? W jaki sposb baza sportowo-rekreacyjna moe
wpywa na styl ycia mieszkacw regionu zachodniopomorskiego?
W badanych rodowiskach wojewdztwa zachodniopomorskiego w wikszych aglomeracjach, takich jak Szczecin, dostp do obiektw sportowych
i atrakcyjniejszych form rekreacji powinien by wikszy ni w mniejszych miastach, miasteczkach czy wsiach. Czy jest tak rzeczywicie? Na pewno liczba
obiektw sportowych i form aktywnoci ruchowych jest wiksza, ale badani
twierdz, e baz t mona by zmodernizowa oraz wybudowa takie, ktrych
brak jest odczuwany, na przykad hal widowiskowo-sportow czy wodne centrum rozrywkowe. W mniejszych miastach i miasteczkach w ramach Funduszy
Kultury Fizycznej lub z rodkw unijnych powstaj hale sportowe, sale gimnastyczne, kryte pywalnie, stadiony i inne obiekty sportowe. Na terenach wiejskich budowane s orliki, ale nie zaspokaja to w peni potrzeb mieszkacw.
Wedug badanych, baza rekreacyjna jest uboga, brakuje te osb do prowadzenia ciekawych zaj dla dzieci, modziey i dorosych. Warunki do uprawiania
sportu w miastach i miasteczkach s o wiele lepsze ni na wsiach, natomiast
liczba osb podejmujcych sport wyczynowo wcale nie odbiega od liczby osb
zamieszkujcych w miastach. Badani w poszczeglnych rodowiskach spoecz-
350
nych potwierdzili, e baza sportowo-rekreacyjna wpywa na styl ycia przez

utrzymanie lepszego zdrowia i dobre samopoczucie. Czowiek ma wysz
sprawno fizyczn, a organizm jest bardziej wydolny. Wygld zewntrzny
wpywa na zmian nastawienia do ycia. Ludzie si mniej stresuj, zmniejsza
si moliwo zachorowania na choroby cywilizacyjne, takie jak otyo, cukrzyca, nadcinienie ttnicze, miadyca. Modzi ludzie przez sport ksztac si
charakteru, dyscyplin i szacunek do drugiej osoby. Podejmowanie aktywnoci sportowej i rekreacyjnej sprawia, e czowiek jest radoniejszy, mio spdza
wolny czas wrd innych ludzi.
Zakoczenie
Posiadany przez ankietowanych dostp do bazy sportowo-rekreacyjnej
wymusza formy aktywnoci, a brak dostpu do niej w pewien sposb ogranicza
aktywno ruchow. Z wypowiedzi badanych wynika, e baza sportowo-rekreacyjna w rodowiskach nie tylko wiejskich, ale rwnie miejskich jest niewystarczajca i wymaga rozbudowy.
Wyniki bada upowaniaj do wycignicia nastpujcych wnioskw
oglnych:
1. Baza sportowa w miastach i na wsiach rejonu zachodniopomorskiego
jest w ocenie respondentw niedostateczna.
2. Modzie, zarwno w miastach, miasteczkach i na wsiach uprawia sport
wyczynowo gwnie dziki obiektom sportowych w szkoach bd klubach
sportowych.
3. Baza rekreacyjna jest niewystarczajca dla miast i miasteczek, a na terenach wiejskich jest uboga i mao atrakcyjna, co skutkuje maym zainteresowaniem podejmowania aktywnoci ruchowej.
4. Kobiety preferuj aktywno fizyczn w formie biegania, pywania,
siatkwki, siowni, jazdy na rowerze, fitness, aerobiku, taca, tenisa stoowego, nordic walking.
5. Mczyni preferuj aktywno fizyczn w formie biegania, wicze na
siowni, piki nonej, jazdy na rowerze, pywania, siatkwki, tenisa stoowego,
koszykwki, motocrossu, sportw walki.
6. Modzie uwaa, e baza sportowo-rekreacyjna pozytywnie wpywa na
aktywno fizyczn, a co za tym idzie, rwnie na zdrowy styl ycia.
351
Literatura
Bombol M., Dbrowska A., Czas wolny, konsument, rynek, marketing, Warszawa 2003.
Czajkowski K., Wychowanie do rekreacji, Warszawa 1979.
Drabik J., Promocja aktywnoci fizycznej, cz. III, Gdask 1997.
Napieraa M., Nowicki G., Wiek jako czynnik rnicujcy wybr formy aktywnoci,
w: Wychowanie fizyczne i sport, t. XLVI, suplement 1, cz. 1, Warszawa 2002.
Podstawy rekreacji i turystyki, red. S. Toczek-Werner, Wrocaw 1998.
SPORTS FACILITIES IN WESTERN POMERANIAN TOWNS

AND VILLAGES VS. LIFESTYLE OF THEIR INHABITANTS
Summary
The aim of this investigation was to assess the accessibility to sports facilities in
West Pomeranian towns and villages and its impact on the inhabitants lifestyle. The
research was conducted in 2011 among inhabitants of cities, towns and villages aged 16
to 31. As the results show, the accessibility of sports facilities in big urban agglomerations and its lack in smaller town and villages has a direct impact on physical activity.
Consequently, there is a need for investing in development of sports facilities in smaller
towns and villages. Accessibility to sports facilities in Western Pomeranian towns and
villages has a considerable impact on their inhabitants undertaking of physical activity,
whether professionally or in leasure time, at the same time influencing the extent
to which they live healthily.
Translation by Karolina Andrzejewska
352

NR 689
2011
Alicja Drohomirecka, Jerzy Eider, Katarzyna Kotarska

Pawe Eider, Krzysztof Wilk
STYL YCIA MIESZKANEK WACZA

UCZESTNICZCYCH W ZAJCIACH Z FITNESSU
Wstp
Modzi ludzie w Polsce wykazuj niewielkie zainteresowanie swoim zdrowiem, jego ochron czy wzmacnianiem. Uznajc, e zdrowie jest dobrem, zdumiewa beztroska i brak dbaoci o nie, bez wzgldu na wiek czy pe [Bombol,
Dbrowska, 2003]. ycie w cigym biegu, praca i zwizany z ni stres s przyczynami zego stanu zdrowia i samopoczucia. Postpujcy rozwj cywilizacji
w coraz wikszym stopniu wpywa na polepszenie standardu ycia czowieka.
atwy dostp do zdobyczy technologicznych powoduje jednak pewne ograniczenia w aktywnoci ruchowej. Komputer, telewizor, samochd, winda, czyli
wszystko to, co uatwia nam ycie, negatywnie wpywa na stan oglnej zdrowotnoci organizmu [Grodzka-Kubiak, 2002]. Odwrciy si proporcje ilociowe midzy czasem pracy a czasem poza ni. Najczciej jestemy wiadomi
zalet aktywnoci fizycznej, lecz nie podejmujemy adnych decyzji, ktre wizayby si z rozpoczciem wysiku fizycznego lub systematycznego uczszczania
do klubu fitness. Nie zdajemy sobie sprawy, e ruch moe by sposobem na
354
A. Drohomirecka, J. Eider, P. Eider, K. Kotarska, K. Wilk
odzyskanie si po mczcym dniu, pomimo e coraz wicej osb zauwaa ograniczenie aktywnego trybu ycia przez udogodnienia cywilizacyjne. Nie doceniamy ruchu jako czynnika pozytywnie wpywajcego nie tylko na nasze ciao,
ale rwnie na psychik. Sport i aktywno fizyczna powinny sta si lekarstwem na podtrzymywanie i pomnaanie zdrowia.
Zagadnienie pozytywnego wpywu ruchu na zdrowie byo przedmiotem
wielu bada. Udowodniono midzy innymi, e regularna aktywno fizyczna
poprawia oglne samopoczucie, zdrowie fizyczne i psychiczne, pomaga zachowa niezaleny tryb ycia, opanowa okrelone stany (np. stres, otyo) i choroby (np. cukrzyc). Ponadto zmniejsza ryzyko zachorowania na niektre choroby (np. wiecow, nadcinienie, cukrzyc), pomaga minimalizowa skutki
pewnych niesprawnoci i w leczeniu stanw blowych [Aadahla i wsp., 2002;
Aberg i wsp., 2009; Astrand, 2000; Bombol, Dbrowska, 2003; Bownik, Saab,
2009].
W ostatnich latach obserwuje si pewien wzrost zainteresowania tak zwanym zdrowym stylem ycia, oznaczajcym wiadome zachowania czowieka
sprzyjajce poprawie, utrzymaniu i ochronie zdrowia. Coraz czciej zwraca si
uwag na konieczno racjonalnego wypoczynku. Szans na czstsze podejmowanie aktywnoci ruchowej jest zoorganizowanie atrakcyjnych form zaj.
Wydaje si, e wiksze moliwoci pod tym wzgldem s w duych miastach.
Tam te (w porwnaniu z mniejszymi miejscowociami) oferta zaj ruchowych jest zdecydowanie bogatsza, a ich uczestnicy maj wiksze moliwoci
wyboru i dopasowania rodzaju treningu do swoich oczekiwa. W zwizku
z tym podjto prb oceny zaangaowania w aktywno fizyczn mieszkanek
nieco mniejszego miasta Wacza. Starano si okreli, jak form zaj preferuj ankietowane oraz jak oceniaj styl swojego ycia. Podjte badania dotyczyy gwnie fitnessu, dlatego w pierwszej czci artykuu przybliono gwne
pojcia zwizane z tego typu zajciami.
1. Materia i metoda bada

Badania przeprowadzono w kwietniu 2011 roku. Objto nimi grup 49 kobiet w wieku od 18 do 47 lat i powyej. Ankietowane byy uczestniczkami zaj
z fitnessu w klubie Lady Fit znajdujcym si w Waczu przy ul. Marii Konopnickiej 2 (Gimnazjum nr 2 im. Roberta Schumana). Badane osoby uczsz-
Styl ycia mieszkanek Wacza uczestniczcych w zajciach z fitnessu
355
czay na nastpujce moduy fitnessu: body ball, body shape, step, dance
i aeroboks oraz aqua aerobik. W badaniach zastosowano anonimow ankiet,
skadajc si z 17 pyta, ktre dotyczyy stylu ycia badanych kobiet (stosowanych diet, liczby posikw w cigu dnia, iloci snu, wypoczynku itp.) oraz
preferowanych przez nie form zaj.
2. Aerobik
Do roku 1985 pojcie fitness byo rozumiane jako aerobik, czyli wiczenia
fizyczne przy muzyce w szybkim tempie, o charakterze tanecznym, ukierunkowane gwnie na rozwj aerobowej (tlenowej) wytrzymaoci oraz siy wiczcych [Olex-Mierzejewska, 2002]. Za twrc aerobiku uwaany jest Kenneth
Cooper specjalista od programw treningowych dla kosmonautw. Wedug
niego, aerobik okrela podstawowe wiczenia, na ktrych powinien by oparty
kady program wicze fizycznych. Odnosi si to do rnorodnych form ruchowych, ktre stymuluj aktywno serca i puc w czasie wystarczajcym,
by spowodowa korzystne dla organizmu zmiany [Grodzka-Kubiak, 2002]. Ide
aerobiku rozpowszechnia w latach 80. ubiegego wieku amerykaska aktorka
Jane Fonda. Zwracia ona uwag przede wszystkim na wiczenia gimnastyczne
z elementami siy, wytrzymaoci oraz rozcigania, nadaa zajciom swj styl
poruszania si i prowadzenia. Inn odmian zaproponowaa Judy Sheppard
Misset, ktra poczya wiczenia gimnastyczne z elementami taca towarzyskiego, narodowego, estradowego i jazzu. Jackie Sorensen stworzya 30-minutowy trening wytrzymaociowy z du iloci biegu, podskokw i sprynowania. Program ten skrytykowali lekarze i naukowcy, gdy tak intensywne
zajcia mogy prowadzi do licznych kontuzji. Wwczas Karen Voight wprowadzia do zaj choreografi, czyli ukady ruchowo-przestrzenne z elementami
taca, wicze gimnastycznych i zabawy. Aerobik przechodzi wiele intensywnych zmian, co doprowadzio do powstania wielu jego odmian. Obecnie w programie zwraca si uwag na wiek wiczcych, pe, parametry zdrowotne,
sprawno fizyczn i poziom koordynacji ruchowej. Zajcia te wpywaj na
dobre samopoczucie, pozwalaj odreagowa stres, modeluj sylwetk i podnosz poziom sprawnoci fizycznej organizmu.
356
3. Fitness
Postawa fit to og wiadomego i celowego oddziaywania ruchem na
zdrowie fizyczne, psychiczne emocjonalne oraz na sprawno umysu
(ang. mind, body and spirit influence). W myl tej idei, bdcej wyranym powrotem do zapomnianego starogreckiego ideau kalokagatii (harmonii ciaa
i umysu), zajcia z fitnessu obejmuj pozytywnym wpywem wszystkie sfery
osobowoci wiczcego. Fitness to rnorodne rodzaje zorganizowanych zaj
ruchowych majcych cile okrelone cele i swoiste postawy metodyczne. S
one najczciej prowadzone w formie lekcji grupowych z wykorzystaniem odpowiednio dobranej (lub specjalnie skomponowanej) muzyki oraz przyborw
i przyrzdw. Jest to dynamicznie rozwijajcy si ruch globalny, kierujcy si
ide wiadomego, celowego oddziaywania ruchem na zdrowie fizyczne, psychiczne, emocjonalne i sprawno umysu [Olex-Mierzejewska, 2002]. Jedn
z cech fitnessu jest pozasportowy charakter, poniewa w zajciach nie wystpuje rywalizacja i walka o wynik. Ponadto charakteryzuje si przestronnoci
i powszechn dostpnoci. Zajcia z fitnessu su nie tylko zdobywaniu pewnych umiejtnoci specjalistycznych, ale rwnie rozwojowi osobowoci
uczestnika zaj. W kadych zajciach z fitnessu wyrniamy 4 komponenty:
czstotliwo, intensywno, objto i modu.
Czstotliwo jest to liczba jednostek treningowych w cigu tygodnia, ktr ustala si w umownym okresie w zalenoci od stopnia sprawnoci uczestnika wicze.
Intensywno to stopie obcienia organizmu w trakcie wykonywanych
wicze. Ten komponent powinien by dostosowywany indywidualnie do wieku, pci i poziomu sprawnoci fizycznej osoby uczestniczcej w zajciach. Wyznacznikiem moliwoci wysikowej jednostki jest ttno spoczynkowe i wiek
kalendarzowy [Olex-Mierzejewska, 2002].
Objto to inaczej czas trwania zaj, nierozerwalnie zwizany z intensywnoci wysiku. Przecitna lekcja fitnessu trwa od 45 do 60 min. Im wiksza
intensywno zaj, tym krtszy czas ich trwania. Modu to forma zaj dostosowana do potrzeb uczestnika ze szczeglnym uwzgldnieniem jego stanu
zdrowia.
W ostatnich latach powstao wiele nowych trendw, opartych na elementach tacw towarzyskich, sportw walki i dyscyplin lekkoatletycznych. Zajcia te rni si doborem muzyki, przyborami, przyrzdami oraz celem trenin-
357
gu. Intensywny rozwj fitnessu wpywa na powstawanie nowych kierunkw,

uwzgldniajcych poziom zaawansowania koordynacji ruchowej i dobr muzyki.
4. Analiza wynikw
Jak wynika z wykresu 1, najliczniejsz grup pa uczszczajcych na zajcia fitnessu tworzyy osoby w wieku od 24 do 29 lat, nastpnie kobiety w wieku
od 36 do 41 roku ycia oraz w wieku 3035 lat. Rnice w liczebnoci wymienionych grup byy stosunkowo nieznaczne.
Wykres 1. Procentowy udzia badanych w poszczeglnych grupach wiekowych

rdo: badanie wasne.
Z analizy wykresu 2 wynika, e respondentki podejmujc decyzj

o uczszczaniu na zajcia z fitnessu, najczciej kieroway si chci posiadania
adnej sylwetki, moliwoci utraty masy ciaa i trosk o zdrowie.
358
Wykres 2. Procentowe zestawienie odpowiedzi na pytanie: co skonio Pani do

uczestnictwa w zajciach fitness?
rdo: badanie wasne.
Najwicej kobiet (55%) uczszczao na zajcia 611 miesicy oraz powyej dwch lat wykres 3.
Wykres 3. Procentowe zestawienie odpowiedzi na pytanie: jak dugo uczszcza Pani

na zajcia fitness?
rdo: badanie wasne.
359
Z wykresu 4 wynika, e najwicej pa przychodzio na zajcia raz, dwa

razy w tygodni (51%), a nastpn grup tworzyy osoby wiczce 34 razy
w tygodniu (37%).
Wykres 4. Procentowe zestawienie odpowiedzi na pytanie: ile razy w tygodniu wiczy

Pani w klubie?
rdo: badanie wasne.
W klubie, do ktrego uczszczay respondentki, organizowano rne rodzaje zaj z fitnessu. Najwikszym powodzeniem cieszy si aerobik. T form
wybraa prawie poowa badanych. Nieco mniejszy odsetek ankietowanych
(19%) najchtniej uczestniczy w zajciach z aeroboksu oraz step aerobiku
(18%) wykres 5.
Wykres 5. Procentowe zestawienie odpowiedzi na pytanie: na jakie zajcia fitnessu

Pani uczszcza?
rdo: badanie wasne.
360
Wykres 6. Procentowe zestawienie odpowiedzi na pytanie: dlaczego wybraa Pani

akurat t form aktywnoci?
rdo: badanie wasne.
Wykres 7. Procentowe zestawienie odpowiedzi na pytanie: z jakich powodw wybraa

Pani akurat ten klub fitness?
rdo: badanie wasne.
Jak wynika z wykresu 8, zdecydowana wikszo pa (96%) odpowiedziaa, e zajcia z fitnessu, na ktre uczszczaj, s przyjemn czci ich dnia,
natomiast niewielki odsetek badanych (4%) mia obojtny stosunek do tej formy aktywnoci ruchowej.
361
Wykres 8. Procentowe zestawienie odpowiedzi na pytanie: jaki ma Pani stosunek

do tych zaj fitness?
rdo: badanie wasne.
Kolejne pytania dotyczyy stylu ycia respondentek. Z wykresu 9 wynika,

e panie najczciej spdzaj swj wolny czas ze znajomymi, nastpnie aktywnie ruchowo, a take przed telewizorem lub komputerem. Najmniej wolnego
czasu powicaj na sen.
Wykres 9. Procentowe zestawienie odpowiedzi na pytanie: jak najchtniej spdza Pani

swj wolny czas?
rdo: badanie wasne.
362
Jeli ankietowane podejmuj aktywno ruchow poza zajciami z fitnessu, to najczciej jest to pywanie (25%), bieganie (23%) oraz jazda na rowerze
(18%). Dane te oraz inne formy aktywnoci wybierane przez badane kobiety
przedstawiono na wykresie 10.
Wykres 10. Procentowe zestawienie odpowiedzi na pytanie: jeli uczestniczy Pani

w innych formach aktywnoci ruchowej w wolnym czasie, to jakie s to
zajcia?
rdo: badanie wasne.
Jak wynika z wykresu 11, zdecydowana wikszo Pa (90%) chtnie podejmowaaby inne formy aktywnoci ruchowej, gdyby nie ograniczenia czasowe lub finansowe.
Wykres 11. Procentowe zestawienie odpowiedzi na pytanie: gdyby nie bya Pani ograniczona czasowo, finansowo itp., to chciaaby Pani zaangaowa si
w uprawianie dodatkowo jakiej formy aktywnoci ruchowej?
rdo: badanie wasne.
363
Na pytanie, czy wedug Pani dieta jest nieodzown czci treningu fitness?, wikszo badanych (74%) odpowiedziaa twierdzco, natomiast 16%
zaprzeczyo (wykres 12).
Wykres 12. Procentowe zestawienie odpowiedzi na pytanie: czy wedug Pani dieta jest
nieodzown czci treningu fitness?
rdo: badanie wasne.
Jak wynika z wykresu 13, ponad poowa badanych kobiet stara si ogranicza ilo dostarczanych kalorii, a nieco mniejszy odsetek (35%) stosuje suplementacj.
Wykres 13. Procentowe zestawienie odpowiedzi na pytanie: jeli tak, to jak diet Pani
stosuje?
rdo: badanie wasne.
364
Kolejne pytanie dotyczyo liczby spoywanych posikw. Ponad 60% kobiet deklarowao, e odywia si prawidowo, spoywajc od czterech do piciu
posikw dziennie. Liczbowo mniejsza grupa (25%) odpowiedziaa, e najczciej zjada 23 posiki dziennie (wykres 14).
Wykres 14. Procentowe zestawienie odpowiedzi na pytanie: ile posikw dziennie Pani
spoywa?
rdo: badanie wasne.
Odpowiadajc na pytanie, jakie pyny najczciej Pani spoywa, wikszo respondentek wybraa wod (43%) oraz soki naturalne (27%). Najrzadziej
ankietowane spoyway napoje sodzone i gazowane (4%) wykres 15.
Wykres 15. Procentowe zestawienie odpowiedzi na pytanie: jakie pyny najczciej

Pani spoywa?
rdo: badanie wasne.
365
Jeli chodzi o czas przeznaczany na sen, to najliczniejsza grupa kobiet odpowiedziaa, e pi 78 godz. w cigu doby (63%), 19% badanych uznao, e
56 godz. na dob. Podobny odsetek ankietowanych (18%) deklarowa, e pi
dugo, powyej 8 godzin (wykres 16).
Wykres 16. Procentowe zestawienie odpowiedzi na pytanie: ile czasu rednio przeznacza Pani na sen w cigu doby?
rdo: badanie wasne.
Na koniec zapytano, jak respondentki oceniaj stan swojego zdrowia. Ponad 90% kobiet okrelio go jako dobry, a tylko 6% badanych jako bardzo dobry.
Wykres 17. Procentowe zestawienie odpowiedzi na pytanie: jak ocenia Pani stan
swojego zdrowia?
rdo: badanie wasne.
366
Zakoczenie
Ruch fitness rozwija si bardzo dynamicznie, przechodzc liczne przeobraenia. Wieloletnia wsppraca lekarzy, naukowcw, instruktorw pozwolia
stworzy zajcia bezpieczne, dostosowane do wieku, pci i poziomu sprawnoci
fizycznej wiczcych osb. Fitness cieszy si obecnie ogromnym zainteresowaniem osb w rnym wieku. wiadczy o tym rosnca liczba klubw fitness
i instruktorw podnoszcych swoje kwalifikacje. Dziki szerokiej ofercie zaj
kada osoba moe znale odpowiedni zakres wicze dla siebie, a proponowany trening sta si bardziej atrakcyjny i wszechstronny.
Wydaje si, e coraz czciej zdajemy sobie spraw z korzyci wynikajcych z szeroko pojmowanego zdrowego stylu ycia. Jest tak rwnie w przypadku badanych mieszkanek Wacza. Na podstawie analizy uzyskanych wynikw bada mona stwierdzi, e zdecydowana wikszo pa prowadzi zdrowy
styl ycia. Przejawia si to midzy innymi w prawidowym odywianiu si
i odpowiedniej iloci czasu przeznaczanego na sen, co z kolei pozwala na zregenerowanie si i wypoczynek przed kolejnym dniem. Ankietowane poza
uczszczaniem na zajcia z fitnessu podejmuj jeszcze inne formy aktywnoci
ruchowej. Najczciej jest to pywanie, bieganie i jazda na rowerze. Gdyby nie
ograniczenia finansowe i czasowe, respondentki chtnie uczestniczyyby jeszcze w innych, zorganizowanych zajciach ruchowych. W przypadku modych
kobiet, ktre stanowiy do liczn grup badanych, ograniczenia czasowe wynikaj z zaangaowania w sprawy rodzinne i opiek nad dziemi.
Wikszo osb, ktre decyduj si na zajcia z fitnessu, staje przed dylematem, ktr form ruchu wybra. Ankietowane wybieray najczciej aerobik,
ktry jest odpowiedni dla osb lubicych taniec, ruch przy muzyce i towarzystwo grupy. Nieco mniejszym zainteresowaniem cieszyy si aeroboks (aerobik
z elementami boksu) oraz bodyball (modelujcy sylwetk i odciajcy krgosup). Warto podkreli, e wybierajc miejsce wicze, badane kobiety zwracay uwag przede wszystkim na mi atmosfer panujc w klubie, profesjonalnego instruktora i odpowiedni program zaj.
Panie najczciej uczestniczyy w zajciach kilka razy w tygodniu, preferujc w ten sposb najzdrowszy wysiek fizyczny, o umiarkowanej aktywnoci
ruchowej. Swj stan zdrowia mieszkanki Wacza oceniy w wikszoci subiektywnie jako dobry.
367
Niezalenie od preferowanej formy zaj wiczenia fizyczne oddziauj

wielowymiarowo na ycie czowieka w sferach biologicznej, fizycznej, psychicznej i spoecznej. Systematyczny trening jest istotnym czynnikiem wpywajcym na jako ycia. W zwizku z powyszym sformuowano nastpujce,
oglne spostrzeenia:
1. Mieszkanki Wacza prowadz zdrowy styl ycia przez chtne uczestnictwo w zajciach ruchowych, stosowanie prawidowej diety i przeznaczanie odpowiedniego czasu na sen.
2. Wrd oferowanych przez waecki klub Lady Fit zaj najwikszym
zainteresowaniem ankietowanych cieszy si aerobik.
3. Wskazane jest organizowanie nowych, bardziej dostpnych (pod wzgldem finansowym i czasowym) form zaj ruchowych dla mieszkanek Wacza.
4. Tworzc nowe kluby fitnessu, zgodnie z sugesti badanych kobiet, naley zwrci uwag na odpowiednie przygotowanie instruktora, atrakcyjny
program zaj, a przede wszystkim mi atmosfer w klubie.
Literatura
Aadahla M., Hansen B.A., Kirkegaard P., Groenvold M., Fatigue and physical function
after orthotropic liver transplantation, Liver Transplantation 2002, No. 8.
Aberg F., Rissanen A.M., Sintonen H., Roine R.P., Health-related Quality of Life and
Employment Status of Liver Transplant Patients, Liver Transplantation 2009,
No. 15.
Astrand P.O., Dlaczego wysiek? Medicina Sportiva 2000, nr 4.
Bombol M., Dbrowska A., Czas wolny, konsument, rynek, marketing. K.E. Liber,
Warszawa 2003.
Bownik H., Saab S., Heqlth-related Quality of Life After Liver Transplantation for
Adult Recipients, Liver Transplantation 2009, No. 15.
Grodzka-Kubiak E.: Aerobik czy fitness. Podrcznik szkoleniowy, Pozna 2002.
Olex-Mierzejewska D., Fitness. Teoretyczne i metodyczne podstawy prowadzenia zaj.
Podrcznik dla studentw wychowania fizycznego i instruktorw fitness, Katowice
2002.
368

LIFESTYLE OF WACZ FEMALE CITIZENS
ATTENDING FITNESS CLASSES
Summary
In the recent years, there has been growing interest in the so-called healthy
lifestyle, signifying conscious human behavior conducive to improving, maintaining
and protecting health. Increasing attention is drawn to the need for rational recreation.
One of the methods of encouraging more frequent physical activity is organizing
interesting classes. Therefore, an attempt was made to assess the lifestyle of female
residents of Wacz, who participate in various forms of fitness.
The study was conducted in the first quarter of 2011. It involved a group of 49
women aged 18 to 47 years and above. The respondents attended classes in Lady Fit
fitness club located in Walcz at 2 Konopnicka Street (Secondary School No. 2). The
examined subjects attended the following fitness modules: body ball, body shape, step,
dance and aeroboxing and aqua aerobics. The method used in the study was an
anonymous questionnaire consisting of 17 questions, which concerned the womens
lifestyles and fitness classes.
Analysis of the results concludes that the vast majority of women lead a healthy
lifestyle. This is reflected in proper nutrition and adequate time devoted to sleep, which
in turn allows regeneration and rest prior to the following day. The respondents also
conducted other forms of physical activities apart from attending fitness classes. The
most popular ones were swimming, running and cycling. If it wasnt for financial and
time constraints, the respondents were willing to participate in additional physical
activities.
Translated by Marcin Kwiatkowski

NR 689
2011
Wojciech Bajorek, Pawe Krl, Marian Rzepko

Uniwersytet Rzeszowski
Aleksandra Nowak
Uniwersytet Poznaski
Monika Sawek
Uniwersytet dzki
SKUTECZNO WYCHOWANIA
DO UDZIAU W KULTURZE FIZYCZNEJ PRZEZ TURYSTYK
W OPINIACH MIESZKACW POWIATU KRONIESKIEGO
Wstp
Nauczyciele peni wiele wanych funkcji w wychowaniu modego czowieka. Turystyka i krajoznawstwo nale do sfer ich dziaania, gdy maj oni
moliwoci ksztacenia i oddziaywania na dzieci i modzie. Turystyka jest
midzy innymi form aktywnego wypoczynku, co ma wpyw na rozwj fizyczny i psychiczny dzieci i modziey. W dzisiejszych czasach duo miejsca powica si na uwiadomienie ludziom, jaki wpyw na zdrowie ma aktywno
fizyczna oraz w jaki sposb i dlaczego naley stosowa zasady zdrowego stylu
ycia. Ju w najmodszych klasach nauczyciel stwarza warunki do poznania
ciekawych miejsc w najbliszej okolicy i kraju przez organizacj rnego rodzaju wycieczek, rajdw, obozw itp. Wszystkim tym imprezom towarzyszy
ruch, ktry odgrywa wan rol w wychowaniu zdrowotnym kadego czowieka.
370
W. Bajorek, P. Krl, M. Rzepko, A. Nowak, M. Sawek
Wychowanie to system skadajcy si z rnych obszarw, w ktrych cele,

metody, rodki, koncepcje czowieka, instytucje i organizacje, subiektywne
cechy i obiektywne warunki peni takie same funkcje, jak przesanki etyczne,
kulturalne i spoeczne [liwerski, 2006]. W literaturze jest bardzo wiele definicji
wychowania [Kumowski, Ciechaniewicz, 2008; Konarzewski, Schulz, 1990;
Muszyski, 1981]. Nie sposb ich wszystkich wymieni. Najczciej dokonuje
si typologii definicji ze wzgldu na zakres, dyscypliny podstawowe, charakter,
znaczenie i funkcje w yciu czowieka [Nowak, 2008].
W pedagogice wyrniono szerokie, wsze i najwsze rozumienie wychowania, z uwzgldnieniem sfery emocjonalno-wolicjonalnej [Ciechaniewicz,
2008]. Prcz wychowania styl ycia ma najwikszy wpyw na zdrowie, na ktre
skadaj si takie elementy, jak:
aktywno fizyczna,
sposb odywiania si,
umiejtno radzenia sobie ze stresem,
stosowanie uywek nikotyna, alkohol, rodki psychoaktywne,
zachowania seksualne.
Aktywno fizyczna jest jednym z najwaniejszych czynnikw warunkujcych zdrowie czowieka. Znaczenie aktywnoci fizycznej jest bardzo szerokie.
Niska aktywno fizyczna lub siedzcy tryb ycia zwikszaj ryzyko zachorowania na chorob wiecow, udar mzgu, nadcinienie ttnicze, cukrzyc insulinoniezalen, osteoporoz. Ludzie prowadzcy siedzcy tryb ycia s dwukrotnie bardziej naraeni na choroby ukadu krenia ni ludzie aktywni [Latalski, Kulik, 2002].
Kultura fizyczna jest czci stylu ycia [Krawczyk, 1997]. Jest to protest
i chwilowa ucieczka od uciliwoci wspczesnej cywilizacji, do ktrych nale m.in.: zawrotne tempo ycia, haas, stresy, cige napicie nerwowe, stosowanie uywek. Bardzo wan rol odgrywa rekreacja jako obowizek spoeczny,
poniewa zdrowie fizyczne i psychiczne czowieka nie jest obojtne dla spoeczestwa. Potrzeby rekreacyjne wznosz czowieka ponad wiat zwierzcy.
Rodzaj i poziom tych potrzeb zaley od kultury rodowiska, pci, wieku i wielu
innych cech jednostki [Demel, Humen, 1970].
W okresie dojrzewania i dorastania bardzo wane s odpowiednie ukierunkowanie aktywnoci ruchowej, chci do dziaania oraz wypracowanie pewnych
nawykw spdzania czasu wolnego z maksymalnym poytkiem dla zdrowia
Skuteczno wychowania do udziau w kulturze fizycznej przez turystyk
371
fizycznego i psychicznego. Aktywno turystyczna, turystyczno-rekreacyjna

jest wspania form realizacji tych celw.
Obecnie turystyka jest zjawiskiem wielowymiarowym i dynamicznym,
dlatego pojcie to jest rnie definiowane.
Wedug K. Przecawskiego turystyka jest form spotkania turystw z regionem, jego przyrod, kultur, jego yciem spoecznym i ludmi. Turysta
wnosi te swoje przekonania do odwiedzanych miejsc. Wic zachodzi tu pewnego rodzaju wymiana, ktra z wychowawczego punktu widzenia powinna by
korzystna dla obu stron. O turystyce naley mwi jako o szansie, ktra moe
by wykorzystana, ale nie musi [Przecawski, 1984]. Mnogo definicji wskazuje na due zainteresowanie turystyk autorw prac naukowych [Chudoba,
2008; Krawczyk, 2007; Kosiewicz, 2004; Kazimierczak, 2004]. Brytyjskie Towarzystwo Turystyczne przyjo nastpujc definicj: Turystyka obejmuje
wszystkie czynnoci zwizane z czasowym, krtkotrwaym przemieszczeniem
si osb do miejsc docelowych poza miejscami, gdzie normalnie mieszkaj
i pracuj, oraz pobytem w tych miejscach [Gaworecki, 2003]. Turystyka pozwala na zdobycie wasnego dowiadczenia, zobaczenia wielu ciekawych
miejsc w najbliszej okolicy, kraju i poza granicami. Jest szans na realizacj
swoich zainteresowa i marze. Oprcz poznania wiata umoliwia poznanie
ciekawych ludzi, nowych przyjaci i znajomych.
Turystyka znajduje odzwierciedlenie w rnych sferach ycia: spoecznej,
psychologicznej, kulturowej, przestrzennej i ekonomicznej, dlatego peni rnorodne funkcje.
1. Funkcja wypoczynkowa. Turystyka sama w sobie moe sprawi przyjemno i by rdem radoci ycia (...) Bez wypoczynku ludzie nie mog
dziaa efektywnie (...) Realizowana w peni funkcja wypoczynkowa turystyki
stymuluje rozwj spoeczny i gospodarczy [Gaworecki, 2003].
2. Funkcja zdrowotna. Zdrowotna funkcja turystyki moe si przyczyni
do redukcji niekorzystnych zjawisk wystpujcych wskutek rozwoju rodkw
masowego przekazu. Rozwj tych rodkw zaspokaja ludzkie aspiracje, ale
jednoczenie oddala czowieka od przyrody, rda przey estetycznych, harmonii i porzdku [Gontrowicz, 1984].
3. Funkcja wychowawcza. Turystyka w swoim zaoeniu wychowawczym moe przynosi pozytywne skutki w toku caego ludzkiego ycia. W kadej jego fazie (modo, doroso, staro) organizm ludzki wymaga kompensacji (np. wypoczynku, ruchu), zabiegw profilaktycznych itp. Turystyka, obej-
372
mujc zarwno dzieci, modzie, jak i dorosych oraz speniajc warunki ruchliwoci przestrzennej, moe stanowi znaczcy element wychowania fizycznego, ktre wywoujc zmiany cielesno-fizyczne i psychomotoryczne, uatwia
i przyspiesza socjalizacj. Moe te by rodkiem wychowania zdrowotnego,
wdraajcego czowieka do ochrony oraz doskonalenia zdrowia fizycznego
i psychicznego [Kamiski 1975].
Celem artykuu jest prba poznania opinii, ocen, wiedzy badanych osb na
temat wpywu szkoy na przygotowanie uczniw do udziau w kulturze fizycznej poprzez turystyk. Na potrzeby poszczeglnych etapw postpowania badawczego sformuowano nastpujce problemy badawcze:
1. W jakim stopniu szkoa przygotowuje swoich wychowankw do dbaoci o zdrowie i udziau w kulturze fizycznej poprzez turystyk?
2. Jaki wpyw ma edukacja szkolna na poznanie zdrowotnych walorw turystyki?
3. W jakim stopniu edukacja szkolna wpywa na rozwj wychowawczych
walorw turystyki?
4. Jaki jest wpyw edukacji szkolnej na opinie absolwentw o ksztaccych walorach turystyki?
5. Jaki wpyw ma edukacja szkolna na umiejtno organizowania imprez
turystycznych?
6. W jakim stopniu edukacja szkolna wpywa na rozwj umiejtnoci planowania formy i jakoci imprez turystycznych?
Badania opinii publicznej na temat tych problemw nie nale do rzadkoci,
poniewa zapotrzebowanie na ich ustawiczne poznawanie nie maleje. Wspczesne spoeczestwo podlega dynamicznym przemianom, a zmieniajce si
potrzeby generuj kolejne oczekiwania wobec nauczycieli i realizowanych
przez nich programw ksztacenia.
Poznanie spoecznych ocen jakoci edukacji moe si przyczynia istotnie
do jej udoskonalenia. Pragnc pozna skuteczno wychowania do udziau
w kulturze fizycznej poprzez turystyk i edukacj zdrowotn, wrd mieszkacw powiatu kronieskiego przeprowadzono badania sondaowe. Prba skadaa si z 94 ochotnikw legitymujcych si zdan matur, bdcych w wieku
nieprzekraczajcym 26 lat, co miao zagwarantowa, e ich opinie nie bd
oparte na osobistych dowiadczeniach ze zbyt odlegej przeszoci, lecz bd
dotyczyy warunkw panujcych obecnie w szkoach. Wyniki odpowiedzi na
wiele pyta ankietowych zamieszczono w tabelach.
373
1. Charakterystyka badanej populacji

Podzia badanych mieszkacw wedug pci przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1
Badani wedug pci
Wyszczeglnienie
Kobiety
46
48,94
N
%
Mczyni
48
51,06
Ogem
94
100,00
Analiz badanej grupy ze wzgldu na wiek przedstawiono w tabeli 2.

Tabela 2
Badani wedug wieku
Wyszczeglnienie
N
%
Do 26 lat
14
14,9
Do 40 lat
31
32,00
Do 60 lat
49
52,1
Ogem
94
100
Z danych zawartych w tabeli 2 wynika, e badane osoby byy zrnicowane pod wzgldem wieku. Najwicej osb byo do 60. roku ycia 49 (52,13%
ogu badanych), do 40. roku ycia 31 osb, a najmniej najmodszych,
do 26 lat 14 osb.
Tabela 3
Miejsce zamieszkania badanej grupy
Wyszczeglnienie
N
%
Miasto
53
56,38
Wie
41
43,62
Ogem
94
100
374
2. Poznanie zdrowotnych walorw turystyki

Chcc uzyska odpowiedzi na pierwszy szczegowy problem badawczy,
wyraony w pytaniu o to, jaki wpyw w opiniach respondentw ma edukacja na
poznanie zdrowotnych walorw turystyki, przeanalizowano odpowiedzi ankietowe na pytania 1, 2. Wyniki bada zaprezentowano w tabelach 47. Z zebranych danych wynika, e wikszo respondentw uwaa, i szkoa rozwija zainteresowanie turystyk. Za odpowiedzi zdecydowanie tak opowiedziao si
13 osb, raczej tak 28 osb, tak 31 osb, nie 19 osb, zdecydowanie nie
3 osoby. Biorc pod uwag pe respondentw, mona stwierdzi, e wrd
osb, ktre odpowiedziay twierdzco na pytanie, przewaali mczyni.
Tabela 4
Stopie zainteresowania turystyk
Wyszczeglnienie
N
%
Zdecydowanie tak
13
13,8
Raczej tak
Tak
Nie
28
29,8
31
32,0
19
20,2
Zdecydowanie nie
3
3,2
Ogem
94
100,0
Tabela 5
Stopie zainteresowania turystyk a pe
Odpowiedzi
Zdecydowanie tak
Tak
Raczej tak
Nie
Zdecydowanie nie
Ogem
Kobiety
N
5
12
18
10
1
46
%
10,9
26,1
39,1
21,7
2,2
100,0
Mczyni
N
%
8
16,7
16
33,3
13
27,1
9
18,7
2
4,2
48
100,0
Ogem
N
13
28
31
19
3
94
%
13,8
29,8
32,0
20,2
3,2
100,0
rdo: opracowanie wasne
Analizujc, w jakim stopniu szkoa rozwina zainteresowanie turystyk

osb wedug pci, stwierdzono, e zdecydowanie tak odpowiedziao 5 kobiet,
375
8 mczyzn, raczej tak 12 kobiet, 16 mczyzn, tak 18 kobiet, 13 mczyzn,

nie 10 kobiet, 9 mczyzn, zdecydowanie nie 1 kobieta i 2 mczyzn.
Odpowiedzi na pytanie o to, czy szkoa zdoaa przekona respondentw
do zdrowotnych walorw turystyki przedstawiono w tabeli 6.
Tabela 6
Zdrowotne walory turystyki
Wyszczeglnienie
N
%
Zdecydowanie tak
17
18,1
Raczej tak
Tak
Nie
27
28,7
33
35,1
12
12,8
Zdecydowanie nie
5
5,3
Ogem
94
100,0
Wyniki w niej zawarte wskazuj, e najwicej byo odpowiedzi: tak.

Oznacza to, e badani uwaaj, i szkoa przekonuje do zdrowotnych walorw
turystyki.
3. Ocena wpywu szkoy na poznanie wychowawczych walorw turystyki

Chcc rozwiza problem badawczy, polegajcy na okreleniu wpywu
szkoy na poznanie wychowawczych walorw turystyki, przeanalizowano odpowiedzi na pytanie ankietowe numer 2. Wyniki zaprezentowano w tabelach
7 i 8.
Tabela 7
Wychowawcze walory turystyki
Wyszczeglnienie
N
%
Zdecydowanie tak
15
15,0
Raczej tak
Tak
Nie
34
36,2
29
30,8
11
11,7
Zdecydowanie nie
5
5,3
Ogem
94
100,0
376
Dane liczbowe w tabeli 7 przedstawiaj wpyw szkoy na wychowawcze

walory turystyki. Wynika z nich, e wiksza cz ankietowanych osb odpowiedziaa, e szkoa ma duy wpyw na wychowawcze walory turystyki.
Tabela 8
Wychowawcze walory turystyki a pe
Odpowiedzi
Zdecydowanie tak
Raczej tak
Tak
Nie
Zdecydowanie nie
Ogem
Kobiety
N
8
20
11
5
2
46
Mczyni
%
17,4
43,5
23,9
10,8
4,4
100,0
N
7
14
18
6
3
48
%
14,6
29,2
37,5
12,5
6,2
100,0
Z tabeli 8 wynika, e okoo 85% kobiet i okoo 81% mczyzn uwaa, i

edukacja szkolna wpywa na wychowanie poprzez turystyk. Mona zatem
stwierdzi, e pe nie ma wikszego wpywu na udzielone odpowiedzi na pytanie: czy szkoa zdoaa przekona Pani/Pana do wychowawczych walorw
turystyki?
4. Opinie na temat wpywu szkoy na poznanie wychowawczych walorw

turystyki
Dc do rozwizania problemu badawczego wyraonego w pytaniu, jaki
jest wpyw edukacji szkolnej na opinie absolwentw na temat ksztaccych
walorw turystyki, przeanalizowano odpowiedzi na pytania ankietowe. Wyniki
zaprezentowano w tabelach 9 i 10.
377
Tabela 9
Opinie na temat wpywu szkoy na poznanie ksztaccych walorw turystyki
Wyszczeglnienie
N
%
Zdecydowanie tak
11
11,7
Raczej tak
Tak
Nie
27
28,7
32
34,1
19
20,2
Zdecydowanie nie
5
5,3
Ogem
94
100,0
Z uzyskanych danych wynika, e wikszo osb odpowiedziaa twierdzco, co oznacza, e wedug nich edukacja ma duy wpyw na poznanie ksztaccych walorw turystyki. Dane z tabeli 9 przedstawiaj nastpujce odpowiedzi
respondentw na temat ksztaccych walorw turystyki: zdecydowanie tak
11 osb, raczej tak 27 osb, tak 32 osoby, nie 19 osb, zdecydowanie nie
5 osb.
Tabela 10
Opinie na temat wpywu szkoy na poznanie ksztaccych walorw turystyki a pe
Odpowiedzi
Zdecydowanie tak
Raczej tak
Tak
Nie
Zdecydowanie nie
Ogem
Kobiety
N
5
15
17
7
2
46
Mczyni
%
10,9
32,6
36,0
15,2
4,3
100,0
N
6
12
15
12
3
48
%
12,5
25,0
31,2
25,0
6,3
100,0
Odpowiedzi na pytanie, jaki jest wpyw szkolnej edukacji na opinie absolwentw na temat ksztaccych walorw turystyki, z uwzgldnieniem pci,
przedstawiono w tabeli 10. Mona stwierdzi, e wikszy odsetek kobiet uwaa,
e szkoa ma wpyw na opinie o ksztaccych walorach turystyki.
378
5. Ocena wpywu edukacji szkolnej na rozwj umiejtnoci organizowania

imprez turystycznych
Odpowiedzi na pytanie, jaki wpyw w opiniach respondentw ma edukacja
szkolna na umiejtno organizowania imprez turystycznych, zaprezentowano
w tabelach 11 i 12.
Tabela 11
Wpyw szkoy na umiejtno organizowania imprez turystycznych
Wyszczeglnienie
N
%
Zdecydowanie tak
9
9,6
Tak
Raczej tak
Nie
24
25,5
32
34,1
21
22,3
Zdecydowanie nie
8
8,5
Ogem
94
100,0
Na podstawie danych z tabeli 11 mona stwierdzi, i wikszo badanych

uwaa, e szkoa ma znaczny wpyw na rozwj umiejtnoci organizowania
imprez turystycznych.
Tabela 12
Wpyw szkoy na umiejtno organizowania imprez turystycznych a pe
Odpowiedzi
Zdecydowanie tak
Tak
Raczej tak
Nie
Zdecydowanie nie
Ogem
Kobiety
N
3
11
14
12
6
46
Mczyni
%
6,5
23,9
30,4
26,1
13,1
100,0
N
6
13
18
9
2
48
%
12,5
27,1
37,5
18,7
4,2
100,0
Z opinii zawartych w tabeli 12 wynika, e wikszo mczyzn uwaa, i

szkoa ma wpyw na umiejtno organizowania imprez turystycznych, a okoo
379
40% kobiet uwaa, e szkoa nie rozwina w nich umiejtnoci organizacji

imprez turystycznych.
W tabelach 13 i 14 przedstawiono odpowiedzi respondentw na pytanie:
czy szkoa rozwina u Pani/Pana potrzeb udziau w rajdach?
Tabela 13
Wpyw szkoy na potrzeb uczestnictwa w rajdach
Wyszczeglnienie
Tak
35
37,2
N
%
Nie
59
62,8
Ogem
94
100,0
Z zebranych danych wynika, e zdecydowana wikszo osb badanych

odpowiedziaa, e szkoa nie rozwina ich potrzeby udziau w rajdach. Stwierdzono, e w szkoach naley przykada wiksz wag do udziau w tego typu
imprezach, poniewa sprzyja to poznawaniu ciekawych miejsc, wasnego rodowiska, a ruch pozwala na zachowanie kondycji fizycznej, co nie jest bez znaczenia dla zdrowia.
Tabela 14
Wpyw szkoy na potrzeb uczestnictwa w rajdach wedug pci
Odpowiedzi
Tak
Nie
Ogem
Kobiety
N
9
37
46
Mczyni
%
19,6
80,4
100,0
N
26
22
48
%
54,2
45,8
100,0
Ogem
35
59
94
Z danych zawartych w tabeli 14 wynika, e zdecydowana wikszo kobiet

nie bierze udziau w rajdach, natomiast ponad poowa mczyzn (54,2) chtnie
decyduje si na udzia w tego typu imprezach.
W tabelach 15 i 16 zawarto odpowiedzi respondentw na pytanie: czy szkoa rozwina u Pani/Pana potrzeb udziau w wycieczkach?
380

Tabela 15
Wpyw szkoy na potrzeb uczestnictwa w wycieczkach
Wyszczeglnienie
Tak
62
66,0
N
%
Nie
32
34,0
Ogem
94
100,0
Na podstawie tabeli 15 mona wnioskowa, e dla wikszoci badanych

osb szkoa miaa wpyw na potrzeb uczestnictwa w wycieczkach; 66% respondentw odpowiedziao, e bierze udzia w organizowanych wycieczkach.
Tabela 16
Wpyw szkoy na potrzeb uczestnictwa w wycieczkach wedug pci
Kobiety
Odpowiedzi
N
27
19
46
Tak
Nie
Ogem
Mczyni
%
58,7
41,3
100,0
N
35
13
48
%
72,9
27,1
100,0
Ogem
L
62
32
94
Wikszo mczyzn (72,9%), stwierdzia, e szkoa wpyna na potrzeb

uczestnictwa w wycieczkach, natomiast znacznie mniej kobiet (58,7%) udzielio
takiej odpowiedzi. Mona zatem wnioskowa, e szkoa ma duy wpyw na
uczestnictwo w wycieczkach przez badan populacj.
Wyniki bada respondentw na temat rozwinicia przez szko potrzeby
udziau w biwakach przedstawiono w tabeli 17.
Tabela 17
Wpyw szkoy na potrzeb uczestnictwa w biwakach
Wyszczeglnienie
N
%
Tak
42
44,7
Nie
52
55,3
Ogem
94
100,0
381
Z analizy zebranych danych wynika, e wikszo badanych osb uwaa,

i szkoa nie rozwina potrzeby udziau w biwakach. Mona zatem wnioskowa, e szkoa organizuje za mao takich imprez turystycznych.
Wyniki bada respondentw na temat rozwinicia przez szko potrzeby
udziau w spywach przedstawiono w tabeli 18.
Tabela 18
Wpyw szkoy na potrzeb uczestnictwa w spywach
Wyszczeglnienie
Tak
18
19,2
N
%
Nie
76
80,8
Ogem
94
100,0
Analizujc zebrane dane, mona stwierdzi, i zdecydowana wikszo respondentw uwaa, e szkoa nie rozwina potrzeby udziau w spywach. Powodem otrzymanych wynikw jest prawdopodobnie za maa liczba organizowanych imprez turystycznych.
6. Ocena wpywu szkoy na rozwj umiejtnoci planowania imprez turystycznych

Odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu edukacja szkolna wpywa na rozwj umiejtnoci planowania imprez turystycznych, przedstawiono w tabelach
19 i 20.
Tabela 19
Umiejtno planowania formy i jakoci imprez turystycznych
Wyszczeglnienie
Liczba
%
Zdecydowanie tak
8
8,5
Tak
Raczej tak
Nie
22
23,4
34
36,2
19
20,2
Zdecydowanie nie
11
11,7
Ogem
94
100,0
382
Z analizy zebranych danych wynika, i wikszo respondentw twierdzi, e

szkoa wpywa na rozwj umiejtnoci planowania formy i jakoci imprez turystycznych.
Tabela 20
Rozwj umiejtnoci planowania formy i jakoci imprez turystycznych a pe
Odpowiedzi
Zdecydowanie tak
Tak
Raczej tak
Nie
Zdecydowanie nie
Ogem
Kobiety
N
2
9
15
13
7
46
Mczyni
%
4,3
19,6
32,6
28,3
15,2
100,0
N
6
13
19
6
4
48
%
12,5
27,1
39,6
12,5
8,3
100,0
Na podstawie danych zebranych w tabeli 20 stwierdzono, e wikszo

mczyzn uwaa, i szkoa ma wpyw na umiejtno planowania formy i jako imprez turystycznych, a okoo 43% badanych kobiet nie ma takiego przekonania.
Odpowiedzi na pytanie: czy pod wpywem edukacji szkolnej bierze Pani/Pan udzia w imprezach turystycznych organizowanych przez wasn rodzin, przedstawiono w tabeli 21.
Tabela 21
Wpyw edukacji szkolnej na udzia w imprezach turystycznych
organizowanych przez rodzin
Wyszczeglnienie
N
%
Tak
56
59,6
Nie
38
40,4
Ogem
94
100,0
383
Z zebranych danych wynika, e wikszo respondentw odpowiedziaa

twierdzco na temat wpywu edukacji szkolnej na udzia w imprezach turystycznych organizowanych przez rodzin.
Tabela 22
Ocena wpywu edukacji szkolnej na udzia w imprezach turystycznych
organizowanych przez rodzin a pe
Odpowiedzi
Tak
Nie
Ogem
Kobiety
N
25
21
46
Mczyni
%
54,4
45,6
100,0
N
31
17
48
%
64,6
35,4
100,0
Ogem
N
56
38
94
Z tabeli 22 wynika, e najwicej badanych odpowiedziao twierdzco.

Przewaajca liczba mczyzn (64,6%) i 54,4% kobiet uwaa, e szkoa ma
wpyw na udzia w imprezach turystycznych organizowanych przez rodzin.
Analiz wpywu edukacji szkolnej na udzia w imprezach turystycznych
organizowanych osobicie przedstawiono w tabelach 23 i 24.
Tabela 23
organizowanych osobicie
Wyszczeglnienie
N
%
Tak
66
70,2
Nie
28
29,8
Ogem
94
100,0
W tabeli 23 przedstawiono odpowiedzi respondentw na pytanie: czy pod

wpywem edukacji szkolnej bierze Pani/Pan udzia w imprezach turystycznych
organizowanych osobicie? Z zebranych danych wynika, i zdecydowana wikszo respondentw uwaa, e szkoa ma duy wpyw na udzia w imprezach
turystycznych organizowanych osobicie.
384

Tabela 24
organizowanych osobicie a pe
Odpowiedzi
Tak
Nie
Ogem
Kobiety
N
31
15
46
Mczyni
%
67,4
32,6
100,0
N
35
13
48
%
72,9
27,1
100,0
Ogem
N
66
28
94
Uzyskane wyniki bada skaniaj do skoncentrowania uwagi na wnikliwszym poznaniu istotnych czynnikw wpywajcych na to, jak rnicuj si odpowiedzi pod wzgldem pci. Wikszo mczyzn (72,9%) uwaa, e szkoa
ma wpyw na udzia w imprezach turystycznych organizowanych osobicie.
Nieco mniej kobiet (67,4%) odpowiedziao twierdzco na to pytanie.
7. Znajomo form turystyki sucych zdrowiu

Odpowiedzi na pytanie, jaki wpyw w opiniach respondentw ma edukacja
szkolna na temat poznanych form turystyki sucych zdrowiu, zebrano w tabelach 2527.
W tabeli 25 zawarto odpowiedzi na nastpujce pytanie: jakie formy uprawiania turystyki, szczeglnie suce zdrowiu i kondycji fizycznej, mia(a) Pani/Pan mono pozna dziki szkole? Respondenci mogli zaznaczy kilka odpowiedzi. Zdecydowana wikszo odpowiedziaa, e dziki edukacji szkolnej
poznaa rajdy piesze. Warto zatem rozway, w jaki sposb, majc ograniczony
z koniecznoci czas, zintensyfikowa ksztacenie przekazywa w krtszym
czasie szersz i dokadniejsz wiedz, by na trwale pozostawaa w umysach
uczniw.
385
Tabela 25
Formy turystyki poznane w szkole
Pe
Kobiety
Mczyni
Rajdy piesze
39
41
Rajdy rowerowe
13
21
Obozy wdrowne
11
24
Inne
0
0
Odpowiedzi na pytanie o ocen przez respondentw czstotliwoci organizowania przez szko imprez turystycznych przedstawiono w tabeli 26.
Tabela 26
Ocena czstotliwoci organizowania przez szko imprez turystycznych
Wyszczeglnienie
N
%
Bardzo dua
17
18,1
Wystarczajca
38
40,4
Niewystarczajca
39
41,5
Ogem
94
100,0
Analizujc dane zawarte w tabeli 26, stwierdzono, e 41,5% badanych

osb ocenia, i szkoa organizuje niewystarczajc liczb imprez turystycznych,
jednak 40,4% uwaa, e czstotliwo ta jest wystarczajca. Tylko okoo 18%
badanych stwierdzio, e jest bardzo dua. Stosunkowo wielu ankietowanych
uznao, e edukacja szkolna nie wywiera wikszego wpywu na zdrowy styl
ycia. Mona to tumaczy tym, e wiele szk stwarza mao przyjazne rodowisko, w ktrym uczniowie czuliby si pewnie, bezpiecznie, szczliwie. Stres
towarzyszcy ocenianiu postpw w nauce, czste przypadki agresji i przemocy
wrd wychowankw, brak dobrze wyposaonych obiektw do uprawiania
sportu i rekreacji to czste czynniki negatywnie odbijajce si na zdrowiu. Gdy
nie ma odpowiednich warunkw, to efekty edukacji nie s powszechnie zadowalajce. Trudno mwi o edukacji zdrowotnej w warunkach, ktre maj niewiele wsplnego ze zdrowym trybem ycia.
386

Tabela 27
Ocena czstotliwoci organizowania przez szko imprez turystycznych
wedug pci grupy badawczej
Odpowiedzi
Bardzo dua
Wystarczajca
Niewystarczajca
Ogem
Kobiety
N
8
21
17
46
Mczyni
%
17,4
45,6
36,0
100,0
N
9
17
22
49
%
18,8
35,4
45,8
100,0
Ogem
N
17
38
39
94
Dane zawarte w tabeli 27 pozwoliy na ocen czstotliwoci organizowania przez szko imprez turystycznych wedug pci. Najwicej kobiet (45,6%)
i tylko 35,4% mczyzn uwaa, e jest wystarczajca. Wikszo mczyzn
twierdzi jednak, e czstotliwo organizowania przez szko imprez turystycznych jest niewystarczajca.
Zakoczenie
1. Szkoa przygotowuje swoich wychowankw do udziau w kulturze fizycznej poprzez turystyk. Poziom tego wychowania i korzystania z form turystyki, ktre wpywaj na zdrowie czowieka, zaley przede wszystkim od wyksztacenia.
2. Edukacja szkolna ma najwikszy wpyw na udzia w imprezach organizowanych osobicie. Najmniejszy wpyw ma szkoa na imprezy turystyczne
organizowane przez instytucje.
3. Z oceny czstotliwoci organizowania imprez turystycznych przez
szko wynika, e duy procent badanych uzna, e jest niewystarczajca, dlatego szkoy powinny czciej organizowa tego typu imprezy.
4. W ocenie badanych, szkolne imprezy turystyczne organizowane s na
poziomie przecitnym pod wzgldem atrakcyjnoci. W szkoach najwicej organizuje si wycieczek dla modziey, a najmniej spyww.
387
Formy turystyki organizowane przez szko, ktre szczeglnie su zdrowiu

i kondycji fizycznej, to gwnie rajdy piesze. Zdecydowanie za mao organizowanych jest rajdw rowerowych i obozw wdrownych.
5. Organizowane przez szko imprezy turystyczne dotyczce oceny walorw zdrowotnych s na przecitnym poziomie. Rwnie przecitnie oceniono
stopie, w jakim szkoa przyczynia si do rozwoju nawykw prozdrowotnych.
6. Szkolne imprezy turystyczne w duym stopniu przyczyniy si do poznania przez wychowankw wasnego rodowiska i interesujcych miejsc
w kraju. Z wynikw bada mona wywnioskowa, e najwicej imprez turystycznych szkoa organizuje w najbliszej okolicy i w ciekawych miejscach
w kraju. Bardzo mao jest wyjazdw turystycznych za granic.
Literatura
Ciechaniewicz W., Pedagogika, wyd. II uaktualnione i rozszerzone, Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.
Chudoba T., Teoria turystyki i zarzdzanie turystyk, Warszawa 2008.
Demel M., Humen W., Wprowadzenie do rekreacji fizycznej, Sport i Turystyka, Warszawa 1970.
Gaworecki W., Turystyka, Warszawa 2003.
Godlewski M., Pedagogika, PWN, Warszawa 1978.
Gontrowicz A., Funkcje wychowawcze turystyki, Warszawa 1984.
Guilford J.P., Podstawowe metody statystyczne w psychologii i pedagogice, Warszawa
1994.
Kamiski A., Funkcje pedagogiki spoecznej, PWN, Warszawa 1975.
Kazimierczak M., Turystyka w humanistycznej perspektywie, Pozna 2004.
Konarzewski K., Pedagogika celw czy pedagogika wartoci? Kwartalnik Pedagogiczny 1998, nr 2.
Konarzewski K., Podstawy teorii oddziaywa wychowawczych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.
Kosiewicz J., Filozoficzne aspekty kultury fizycznej i sportu, Warszawa 2004.
Krawczyk Z., Encyklopedia kultury polskiej XX, Warszawa 1997.
Krawczyk Z., O turystyce i rekreacji studia i szkice, Warszawa 2002.
Latalski M., Kulik T., Zdrowie publiczne, Czelej 2002.
Nowak M., Pedagogika wobec wspczesnoci. Teorie i koncepcje wychowania, Warszawa 2008.
388
Piekos K., Problemy zrwnowaonego rozwoju turystyki, rekreacji i sportu w lasach,

Warszawa 2004.
Schulz R., Elementy pedagogicznego obrazu wychowania, Krakw 1990.
liwerski B., Pedagogika podstawy nauk o wychowaniu, Gdask 2006.
Tchorzewski A., Wychowanie i jego waciwoci, WSP, Bydgoszcz 1993.
Turystyka a czowiek i spoeczestwo, red. K. Przecawski, Warszawa 1984.
Internet:
.pl/down/tradturyst, 2011.
THE EFFECTIVENESS OF EDUCATION

TO PARTICIPATE IN PHYSICAL CULTURE THROUGH TOURISM
IN THE OPINIONS OF RESIDENTS OF THE DISTRICT OF KROSNO
Summary
Tourist activity is one of the most essential objectives of Polish school. Its main
aim is to equip students with knowledge necessary to care about their own psychophysical fitness and developing positive attitudes towards health, natural environment,
widely understood physical education. The signs of its efficiency could be a series of
social phenomena, occurring in various environments and groups of people of different
ages, such as ways of spending free time, being interested in taking up sport, recreational activities, active leisure, well-balanced diet, using psychoactive substances,
attention to conditions of physical and intellectual work and many others.
Tourism and sightseeing belong to the area of teachers activities since they have
the ability of educating and influencing children and teenagers. Tourism, among other
things, is a form of active leisure which has an influence on physical and mental development of children and teenagers. Nowadays, a lot of attention is devoted to making
people aware of the influence of physical activity on health, and in what way and why
the principles of a healthy lifestyle should be applied. The aim of this article is to get to
know opinions, assessments, knowledge of surveyed people from kronieski district
on the topic of school influence on preparing students to participating in physical education through tourism.
Translated by Boena Zawadzka

NR 689
2011
Zbigniew Ossowski, Tomasz Taraszkiewicz

Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdasku
EKONOMICZNE UWARUNKOWANIA PODEJMOWANIA

AKTYWNOCI SPORTOWEJ I REKREACYJNEJ
W GRUPIE SENIORW W REJONIE TRJMIASTA
Wstp
Osoby w starszym wieku to w polskim spoeczestwie grupa, ktr
w szczeglnym stopniu dotyka problem niedoboru rodkw finansowych. Niskie dochody determinuj standard ycia, nie pozostajc bez wpywu na sposb
zagospodarowania czasu wolnego. Wysoko emerytur, czsto niewystarczajca
na zaspokojenie wszystkich podstawowych potrzeb, w naturalny sposb ogranicza, a nawet eliminuje zainteresowanie wieloma dobrami i formami wspczesnej aktywnoci ludzkiej.
Podjty przez autorw problem badawczy dotyczy prby zweryfikowania
i sprecyzowania wieloaspektowego wpywu biecej sytuacji ekonomicznej na
aktywno sportow i rekreacyjn seniorw. W artykule zaprezentowano wyniki przeprowadzonego na terenie wojewdztwa pomorskiego badania ankietowego, dotyczcego ekonomicznych uwarunkowa podejmowania aktywnoci
sportowej i rekreacyjnej w tej grupie wiekowej.
390
1. Motywy, cele, funkcje i typy zarys wybranych zagadnie aktywnoci

ruchowej osb starszych
Rekreacja ruchowa to najczciej dobrowolne dziaania podejmowane dla
wasnej satysfakcji, rozrywki i wypoczynku lub samorealizacji w czasie wolnym, ktrego zasb w przypadku osb starszych znacznie wzrasta wraz z ograniczaniem praktyki zawodowej i przejciem na emerytur. Postp cywilizacyjny, moliwoci wspczesnej medycyny, opieka zdrowotna oraz spadek miertelnoci powoduj, e w wikszoci gospodarek rednia dugo ycia si wydua, wynoszc w 2009 roku w Polsce 72 lata dla mczyzn i 80 lat dla kobiet,
a wedug prognoz, do 2050 roku ma wynosi odpowiednio 78 lat i 85 lat1. Znaczenie aktywnoci ruchowej dla prawidowego funkcjonowania czowieka
wzrasta wraz z biegiem czasu. Rekreacja ruchowa odgrywa kluczow rol
w profilaktyce gerontologicznej, bdc jedn z istotnych przesanek pogodnej
staroci2.
Przesanki podejmowania aktywnoci ruchowej przez osoby starsze mog
by w duym stopniu zrnicowane, co determinuje jej polimotywacyjny charakter. Jednak wrd gwnych motyww najczciej wymienia si na nastpujce:
a) zdrowotne, odgrywajce chyba najbardziej istotn rol, gdy z biegiem
lat ronie wiadomo i znaczenie przypisywane tej wartoci; dobre
zdrowie oznacza przeciwwag dla wielu rnego rodzaju schorze,
ktrych wystpowanie, niestety, nasila si widocznie wraz z wiekiem,
co motywuje do podejmowania dziaa rewitalizacyjnych i profilaktycznych;
b) utylitarne, zwizane z podanymi korzyciami praktycznymi
z usprawnienia czynnoci lokomocyjnych i funkcjonalnych organizmu, znajdujcych bezporednie, kluczowe przeoenie na samodzielno i niezaleno seniorw;
c) spoeczne, oznaczajce ch zaspokojenia potrzeby przebywania
i wchodzenia w interakcje z ludmi, co jest odskoczni od coraz czstszej samotnoci osb starszych;
1
2
Rocznik Demograficzny 2010, GUS, Warszawa 2010, s. 527.
J. Adach, Aktywno ruchowa osb w podeszym wieku, w: Aktywno ruchowa ludzi

w rnym wieku, red. D. Umiastowska, Wydawnictwo Albatros, Szczecin 2006, s. 205.
Ekonomiczne uwarunkowania podejmowania aktywnoci sportowej
391
d) ludyczne, z nastawieniem na zagospodarowanie znacznych zasobw

czasu wolnego oraz podejmowaniem prb przeciwstawiania si codziennej rutynie i przezwyciania coraz wikszego poczucia monotonii;
e) poznawcze, dotyczce aspiracji pozyskania wiedzy na temat funkcjonowania otaczajcej rzeczywistoci, peniejszego poznania rodowiska, lepszego zrozumienia siebie, doskonalenia i nabywania nowych
umiejtnoci, rozwijania hobby, na ktre w czasie aktywnoci zawodowej brakowao wolnego czasu3.
Inspiracj do podjcia aktywnoci ruchowej moe by namowa osb ju
uczestniczcych lub sugestia lekarza. Wieloaspektowe umotywowanie aktywnoci ruchowej osb starszych z nastawieniem na zdrowie, pierwotn i wtrn
prewencj chorb, wraz z aktywnoci leczniczo-rehabilitacyjn, na przykad
sanatoryjn, ksztatuje wielopaszczyznow struktur problematyki. Zoono
charakteru rekreacyjnej aktywnoci ruchowej szczeglnie wida przykadowo
w postawach prozdrowotnych, gdzie wyrni mona cele: leczniczy kontynuacj programu leczenia i usprawniania; biologiczny kompensowanie ubytku
sprawnoci fizycznej, zmniejszanie biologicznych skutkw starzenia si organizmu, opnienie degradacji intelektualnej; anatomiczno-fizjologiczny zwikszanie siy mini, ruchomoci staww, korzystny wpyw na podstawowe funkcje organizmu, zwikszenie wydolnoci i wytrzymaoci wysikowej, czciowe
zmniejszenie skutkw niepenosprawnoci; higieniczno-zdrowotny uatrakcyjnienie codziennych wicze fizycznych, hartowanie ciaa i ducha, ksztatowanie
odpornoci na trudy4.
Z biegiem lat nasila si problem zaniku sprawnoci, a nawet samodzielnoci seniorw w wykonywaniu rnego rodzaju czynnoci z zakresu codziennej
aktywnoci, jak chodzenie po zakupy, rozporzdzanie rodkami pieninymi,
wychodzenie na dwr, prace domowe, przygotowywanie posikw, chodzenie
po schodach, poruszanie si po domu, ubieranie si i wkadanie obuwia, mycie
si i kpiel, obcinanie paznokci u ng, a nawet zrobienie sobie szklanki herbaty5.
A. Dbrowski, Zarys teorii rekreacji ruchowej, ALMAMER Wysza Szkoa Ekonomiczna & Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie, Warszawa 2006, s. 123.
4
E. Kozdro, Ruch jako cenny rodek leczniczy. Promocja zdrowia, profilaktyka chorb.
Sprawno funkcjonalna, w: Ksiga ubogich 2009, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 2009, s. 634.
5
B. Bie, Stan zdrowia i sprawno ludzi starszych, w: Polska staro, red. B. Synak,
Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego, Gdask 2003, s. 61.
392
Do najpopularniejszych form aktywnoci ludzi starszych w czasie wolnym

najczciej zalicza si: ogldanie telewizji, suchanie radia, czytanie gazet, spacery, prac w ogrdku, spotkania z przyjacimi, czytanie ksiek, prace rczne.
Rzadziej praktykowane s podre i turystyka, sport, dziaalno spoeczna
i w parafii, spotkania w klubie seniora, chodzenie na koncerty, do kina, teatru,
restauracji, uprawianie malarstwa, muzyki, polityki, spotkania w koach gospody, doksztacanie na uniwersytetach trzeciego wieku, dziaalno samopomocowa6.
Prbujc usystematyzowa analizowan problematyk, posuono si nastpujc typologi aktywnoci w czasie wolnym:
a) rekreacyjno-hobbistyczna, sprowadzajca si do spacerw, zaj sportowych, pracy w ogrdku lub na dziace, uprawiania zaj tak zwanych mioniczych (malarstwo, muzyka, rkodzieo, wychodzenie do
teatru, galerii, kina, na koncert);
b) receptywna, najczciej realizowana w warunkach domowych, przejawiajca si w ogldaniu telewizji, suchaniu rada, czytaniu gazet
i ksiek;
c) zorientowana publicznie, oznaczajca dziaalno spoeczn, polityczn, parafialn;
d) integracyjna, przybierajca form rnego typu spotka i dziaa,
zwaszcza o charakterze towarzyskim, naukowo-szkoleniowym, charytatywnego wiadczenia usug7.
Problematyka rekreacji ruchowej ludzi w wieku starszym nabiera znaczenia zwaszcza w kontekcie potencjalnych i podanych funkcji, ktre mog
ujawni si z rnym prawdopodobiestwem i w rnym stopniu w okresie
staroci. Do podstawowych funkcji rekreacji ruchowej mona zaliczy nastpujce:
a) stymulacyjn, dziki ktrej pod wpywem bodcw fizycznych i sytuacyjnych wzmacniaj si procesy yciowe, zwikszaj naturalne, genetyczne moliwoci czowieka;
b) adaptacyjn, pozwalajc przygotowa organizm do zmieniajcych si
zada yciowych, przystosowa do ewoluujcego otoczenia;
M. Halicka, J. Halicki, Integracja spoeczna i aktywno ludzi starszych, w: Polska staro, red. B. Synak, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego, Gdask 2003, s. 205206.
7
Ibidem, s. 207.
393
c) korektywn, niwelujc odchylenia od przyjtych norm, poprawiajc

funkcjonowanie w sferze fizycznej i psychospoecznej;
d) kompensacyjn, umoliwiajc wyrwnywanie odczuwanych brakw
w jednej dziedzinie, wzmoon aktywnoci na innych paszczyznach8.
Zagospodarowanie przez seniorw czasu wolnego ogranicza bierny i monotonny tryb ycia. Angaowanie si w aktywno ruchow przez osoby starsze
jest uzalenione od ich kondycji psychofizycznej, nawykw wyksztatowanych
we wczeniejszych latach, funkcjonujcego w spoeczestwie kulturowym
wzorca staroci, ale take od posiadania dziaki, ogrdka czy dostpu do sprztw i urzdze rekreacyjnych, na co niewtpliwe wpywa sytuacja materialna.
Analogicznie do motyww podejmowania przez ludzi starszych aktywnoci ruchowej, rwnie typowe bariery maj w duym stopniu zrnicowan
struktur. Do najczstszych przeszkd w podejmowaniu aktywnoci ruchowej
mona zaliczy: brak znajomych uczestniczcych w potencjalnych zajciach,
brak wyksztatowanych nawykw aktywnego spdzania czasu, nisk wiadomo pozytywnych skutkw aktywnoci fizycznej, brak odpowiednich zaj
i informacji o ich prowadzeniu, deficyt czasu, ograniczony dostp do obiektw,
a take niemiao i niepozwalajcy na wysiek stan zdrowia. Due znaczenie
przypisywane jest take uwarunkowaniom ekonomicznym, jak przykadowo
wysokie koszty uczestnictwa, ktre czasami odgrywaj bardzo du rol9.
Z punktu widzenia efektywnoci podejmowanych dziaa gwne znaczenie ma dojrzaa postawa wobec rekreacji ruchowej, na ktrej caoksztat skadaj si przede wszystkim: racjonalny, emocjonalnie zrwnowaony stosunek do
aktywnoci fizycznej; odpowiedzialno za podejmowanie aktywnoci ruchowej i systematyczne, przynajmniej minimalne uczestnictwo; podstawowa znajomo oglnych zasad stosowania wysiku, samokontroli i samooceny10.
Rozpatrujc analizowane zagadnienie w kontekcie makroekonomicznym,
z perspektywy polityki spoecznej i gospodarczej pastwa, mona stwierdzi, e
wzmoona rekreacja ruchowa osb starszych oprcz wielu, niewtpliwe pozytywnych efektw biologicznych i psychologicznych, pozwala rwnie na
8
A. Dbrowski, op.cit., s. 119.
D. Borzucka, Z. Rektor, Motywy podejmowania aktywnoci fizycznej przez ludzi starszych, Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, vol. LX, suppl. XVI, 43, Lublin 2005,
s. 194195.
10
A. Dbrowski, op.cit., s. 124.
394
widoczne zwikszenie zdolnoci jednostek do samodzielnego inicjowania i podejmowania rnego rodzaju wysiku, stawiania czoa rnego typu wyzwaniom, przyczynia si do zmniejszenia kosztw opieki zdrowotnej, wspomaga
pozytywn promocj wizerunkow ludzi starszych jako aktywnej i wanej grupy spoeczestwa oraz wspomaga przeciwdziaanie ubstwu i rnego rodzaju
wykluczeniom, przez co w zagregowanym rachunku pozytywnie wpywa na
polityk budetow. Zdrowsze i aktywniejsze spoeczestwo moe wpyn na
obnienie wskanika obcienia systemu zabezpieczenia spoecznego11.
Jedn z gwnych przyczyn zgonw w Polsce s choroby cywilizacyjne:
ukadu krenia (np. choroba niedokrwienna serca, nadcinienie ttnicze), metaboliczne (miadyca, cukrzyca i otyo), schorzenia ukadu miniowo-szkieletowego (osteoporoza czy choroby krgosupa) oraz nowotwory i depresje. Obniona aktywno ruchowa moe by traktowana jako jeden z czynnikw ryzyka wystpienia tego typu chorb. Zwikszona, kontrolowana aktywno ruchowa niewtpliwe wywiera korzystny wpyw na profilaktyk i rehabilitacj wielu chorb cywilizacyjnych12.
Polskie spoeczestwo si starzeje, prg staroci demograficznej zosta
przekroczony ju w 1967 roku. W roku 2009 ludzie w wieku 65 lat i starszym
stanowili 13,8% spoeczestwa13. W caej Europie termin seniorzy coraz czciej jest stosowany do osb nie tylko po 67., czy 65. roku ycia, ale nawet do
60-latkw14.
Gwnym rdem dochodw ludzi starszych s wiadczenia emerytalne,
ktre w 2009 roku ksztatoway si na poziomie 1994 z netto na gospodarstwo
domowe i 1181 z netto na osob, przy czym ponad 10% musi korzysta ze
staej pomocy rodziny15.
11
A. Cho-Domiczak, Wpyw starzenia si ludnoci na wydatki socjalne, w: Starzenie

si populacji wyzwaniem dla polityki spoecznej. Materiay konferencyjne, red. M. Szlzak, Regionalny Orodek Pomocy Spoecznej w Krakowie, Krakw 2003, s. 40.
12
J. Chwalbiska-Moneta, Aktywno ruchowa w profilaktyce chorb cywilizacyjnych,
w: Rekreacja, turystyka, kultura. Wspczesne problemy wykorzystywania czasu wolnego, red.
B. Marciszewska, J. Odziski, Wydawnictwo AWFiS w Gdasku, Gdask 2004, s. 167.
13
Rocznik Demograficzny 2010..., s. 56.
14
Starzejca si Europa. Wyzwania stojce przed europejskim sektorem usug dla seniorw, Urzd Marszakowski Wojewdztwa Dolnolskiego, Wrocaw 2010, s. 9.
15
Rada Monitoringu Spoecznego, Warszawa 2011, s. 54, www.diagnoza.com, 28.03.2011.
395
W ostatnich latach wysoko emerytur, niestety, nie wykazuje zbytniej

dynamiki zmian, oscylujc w granicach poziomu inflacji, co uniemoliwia realny wzrost dochodw i polepszenie stopy yciowej. Przewidziany na 2011 rok
wskanik rewaloryzacji emerytur ustalono na symbolicznym poziomie 3,1%16.
Niestety, ronie odsetek osb starszych, ktre z powodu zalegoci w regulowaniu zobowiza zaliczono do grupy nierzetelnych klientw. Osoby starsze stanowi obecnie 16,57% ogu klientw podwyszonego ryzyka, zgoszonych do
Biura Informacji Kredytowej, posiadajcych zobowizania powyej 200 z,
niespacane przez co najmniej 60 dni17.
2. Wybrane gwne zaoenia metodologiczne bada

Wykorzystany jako narzdzie badawcze kwestionariusz ankietowy skada
si z 37 pyta, gwnie zamknitych, w tym z 8 o charakterze metryczkowym.
Przeprowadzone w okresie 10.02.201120.03.2011 badanie byo oparte gwnie
na metodzie osobistych wywiadw ankieterskich, realizowanych wrd typowych jednostek populacji. Jako dziaania uzupeniajce wykorzystano rwnie
metod kuli niegowej, polegajcej na tym, e ankietowani przekazywali formularze kolejnym respondentom, bdcym typowymi jednostkami z grupy badawczej. Wyniki pochodz z pierwszego pomiaru o prbie 298 jednostek z planowanych cyklicznych bada powiconych wieloaspektowej problematyce
aktywnoci ruchowej osb starszych rejonu Trjmiasta18.
Badania koncentroway si wok kwestii ekonomicznych uwarunkowa
podejmowania aktywnoci ruchowej przez osoby starsze. Ich celem byo poznanie opinii i postaw seniorw na temat ewentualnego wpywu sytuacji ekonomicznej na gotowo do praktykowania rekreacji ruchowej oraz zidentyfikowanie zalenoci midzy rnymi determinantami ekonomicznymi i aktywnoci ruchow. Podjta problematyka badawcza spotkaa si z duym zainteresowaniem seniorw, co bezporednio wpyno na chtne wypenianie formularzy ankietowych bd udzielanie odpowiedzi ankieterom.
16
Komunikat Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 9 lutego 2011 r. w sprawie

wskanika waloryzacji emerytur i rent w 2011 r., Monitor Polski nr 12, poz. 134, s. 310.
17
Oglnopolski raport o zalegym zadueniu i klientach podwyszonego ryzyka, Biuro Informacji Gospodarczej, Warszawa 2011, s. 16.
18
S. Kaczmarczyk, Badania marketingowe, PWE, Warszawa 2003, s. 59.
396
3. Charakterystyka badanej zbiorowoci

Grup badawcz stanowiy osoby starsze. Ogromna wikszo prby to
kobiety (84,9%), co potwierdza znaczn feminizacj tej czci spoeczestwa.
Badanie przeprowadzono na terenie aglomeracji trjmiejskiej. Najwicej ankietowanych pochodzio z Gdaska (64,09), 16,44% z Sopotu, 13,09% z Gdyni, natomiast 6,38% respondentw jako miejsce swojego zamieszkania wskazao inne. Osoby starsze najwikszy udzia w strukturze demograficznej maj
w Sopocie blisko 25% mieszkacw.
Ponad poowa respondentw legitymowaa si wyksztaceniem wyszym
(51,34%), 44,97% rednim. Tylko 14,09% ankietowanych byo czynnych
zawodowo, a 85,91% nie podejmowao systematycznej pracy. W prbie dominowali emeryci 90,27%. wiadczenia rentowe pobierao 93,29% respondentw.
Struktur wiekow respondentw przedstawiono na rysunku 1. Najliczniej
reprezentowany w badaniu przedzia wiekowy osb starszych dotyczy grupy
6569 lat (40,6%). Co trzeci ankietowany plasowa si w przedziale 6064 lata.
Niestety w grupie badawczej nie znaleli si respondenci ani z przedziau
8085 lat, ani powyej 85. roku ycia, co dobitnie koreluje z nielicznymi przypadkami osb w tym wieku uprawiajcych rekreacj ruchow.
17,79
8,72
32,89
40,6
6064 lata
6569 lat
Rys. 1. Struktura wiekowa respondentw (%)

7074 lata
7579 lat
397
Pod wzgldem rednich miesicznych dochodw netto na czonka gospodarstwa domowego 45,3% respondentw stanowiy osoby, ktrych dochody
wynosiy powyej 1500 z, 43,29% pobierao wiadczenia w wysokoci 1001
1500 z (rys. 2). Wikszo ankietowanych seniorw mieszkaa z rodzin
(57,05%), a 42,95% samotnie.
1,01 1,68
8,72
45,3
43,29
poniej 250 z
250500 z
5011000 z
10011500 z
powy ej 1500 z
Rys. 2. Struktura respondentw pod wzgldem rednich miesicznych dochodw netto

na czonka gospodarstwa domowego (%)
4. Analiza zebranego materiau badawczego

Pierwszym problemem szczegowym badania bya kwestia zalenoci
midzy sytuacj ekonomiczn ludzi starszych a spdzaniem wolnego czasu
(rys. 3). Co ciekawe, zdania na ten temat byy podzielone. Jeden na trzech seniorw wskaza na zaleno sposobu spdzania czasu wolnego od swojej sytuacji materialnej, natomiast tylko 5% respondentw wicej nie zauwayo takich
uwarunkowa.
Mona stwierdzi, e wnioski s umiarkowanie optymistyczne, gdy
38,59% nie uzalenio formy zagospodarowania czasu wolnego od stanu swoich
finansw. Naley pamita, e praktykowane wzorce seniorw s w duej mierze konserwatywne, a przyzwyczajenia rzadko ulegaj zmianom, zatem raczej
nie naley si obawia znacznej dodatniej korelacji midzy pogarszaniem si
sytuacji materialnej tej czci spoeczestwa a reorganizacj zagospodarowania
czasu wolnego.
398
28,19
30
24,5
25
17,11
16,11
20
14,09
15
10
5
0
zdecydowanie
wpywa
raczej wpywa
czciowo
raczej nie wpywa
zdecydowanie nie
wpywa
Rys. 3. Rozkad opinii ankietowanych na temat wpywu sytuacji ekonomicznej

na sposb spdzania czasu wolnego (%)
Optymistycznie prezentuje si kwestia uwarunkowania sytuacj ekonomiczn gotowoci do uczestnictwa w aktywnoci ruchowej (rys. 4). Jedynie 8%
osb starszych uzalenio podejmowanie aktywnoci od swojej sytuacji finansowej. U ponad poowy seniorw status materialny nie determinowa uczestnictwa w aktywnoci ruchowej (dla 32% raczej i dla 18% w stopniu zdecydowanym).
32,21
35
25,17
30
25
18,46
16,11
20
15
8,05
10
5
0
zdecydowanie
wpywa
raczej wpywa
czciowo
raczej nie wpywa
zdecydowanie nie
wpywa
Rys. 4. Rozkad opinii badanych na temat wpywu sytuacji ekonomicznej na podejmowanie aktywnoci rekreacyjnej i sportowej (%)
399
Podobne wyniki uzyskano w kwestii wpywu sytuacji ekonomicznej respondentw na sposb organizacji aktywnoci ruchowej, co przedstawiono na
rysunku 5. Preferowanie aktywnoci indywidualnej lub w grupach byo niezalene od sytuacji ekonomicznej dla 51% ankietowanych. Na zaleno tak
zdecydowanie wskazao jedynie 6% seniorw.
32,21
35
30
25,17
25
19,13
17,45
20
15
10
6,04
5
0
zdecydowanie
wpywa
raczej wpywa
czciowo
raczej nie wpywa zdecydowanie nie

wpywa
Rys. 5. Rozkad opinii respondentw na temat wpywu sytuacji ekonomicznej

na organizacj aktywnoci rekreacyjnej i sportowej (%)
Dla 41% osb starszych w wikszym i mniejszym stopniu odczuwalne byy implikacje sytuacji ekonomicznej w wydatkach przeznaczanych na aktywno rekreacyjn i sportow; dla 26% seniorw sytuacja materialna raczej nie
miaa wpywu na wysoko wydatkw na aktywno ruchow. Na czciowe
zalenoci w tym obszarze wskazao 18% badanych (rys. 6).
Co czwarty respondent wybiera zdecydowanie, jeden na trzech raczej,
a 58,39% ogem usugi bezpatne z zakresu rekreacji ruchowej. Wycznie
bezpatnych usug kategorycznie nie preferowao jedynie 9% respondentw.
Podobnie jak w kwestii wydatkw, na czciowe zalenoci midzy odpatnoci usug a dokonywanymi wyborami wskazao 18% badanych seniorw
(rys. 7).
400
30
26,17
25
20,47
20,47
17,79
20
15,1
15
10
5
0
zdecydowanie
wpywa
raczej wpywa
czciowo
raczej nie wpywa
zdecydowanie nie
wpywa
Rys. 6. Rozkad opinii badanych na temat wpywu sytuacji ekonomicznej na wydatki

przeznaczane na aktywno rekreacyjn i sportow (%)
33,22
35
30
25,17
25
18,12
20
14,43
15
9,06
10
5
0
zdecydowanie tak
raczej tak
czciowo
raczej nie
zdecydowanie nie
Rys. 7. Preferowanie przez ankietowanych gwnie usug bezpatnych w podejmowaniu aktywnoci rekreacyjno-sportowej (%)
Ponad 70% ankietowanych osb starszych stwierdzio, e rozszerzenie

bezpatnej oferty rynku usug rekreacyjnych przeoyoby si na wzrost zainteresowania tego typu aktywnoci, czciowo takich prawidowoci spodziewao
si ponad 15%, a 5% zdecydowanie nie przewiduje takiej ewentualnoci, co
przedstawiono na rysunku 8.
401
37,58
40
33,22
35
30
25
15,45
20
15
8,72
5,03
10
5
0
zdecydowanie tak
raczej tak
czciowo
raczej nie
zdecydowanie nie
Rys. 8. Rozkad opinii respondentw w kwestii rozszerzenie oferty bezpatnych usug

rekreacyjno-sportowych, co zwikszy zainteresowanie t form zagospodarowania czasu wolnego (%)
Podobne implikacje mogyby wystpi po wprowadzeniu przez oferentw,

specjalnie z myl o seniorach, systemu atrakcyjnych zniek na dostpne, obecnie patne usugi rekreacyjno-sportowe w regionie. Wzrost zainteresowania tego
typu usugami jako reakcj na zniki deklarowao blisko 70% osb starszych.
Jedynie 5% badanych stao na stanowisku, e upusty cenowe na patne usugi
rekreacyjne nie zintensyfikuj zainteresowania nimi (rys. 9).
40
39,6
30,2
35
30
25
20
13,09
12,08
15
10
5,03
5
0
zdecydowanie
tak
raczej tak
czciowo
raczej nie
zdecydowanie
nie
Rys. 9. Rozkad opinii ankietowanych w kwestii wpywu atrakcyjnych zniek dla

seniorw na dostpne, patne usugi rekreacyjno-sportowe w regionie na
wzrost zainteresowania nimi aktywnoci (%)
402
Wnioski i zakoczenie
Aktywno ruchowa determinuje stan zdrowia czowieka. Korelacj midzy tymi czynnikami zauway mona w okresie dziecistwa, dojrzewania,
modoci i w pniejszych latach. Najwiksze znaczenie dobrej kondycji zdrowotnej przypisuje si jednak w latach starszych, kiedy nasilaj si rnego rodzaju dysfunkcje organizmu, a ich przejawy staj si coraz bardziej dotkliwie,
pogarszajc komfort ycia codziennego.
Motywy i przesanki bywaj zrnicowane, co nie zmienia faktu, e podejmowanie aktywnoci ruchowej powinno odgrywa gwn rol w zagospodarowaniu czasu wolnego. Powielane wzorce, wyrobione pogldy i uksztatowane przekonania, praktykowane zachowania oraz przyjmowane postawy s
porednio bd bezporednio, w rnym stopniu determinowane rwnie przez
wiele rnego rodzaju uwarunkowa ekonomicznych. Osigane dochody, sytuacja materialna i mieszkaniowa oraz poziom stopy yciowej nie pozostaj bez
wpywu na wiele rnych wydatkw konsumpcyjnych. Zdolnoci nabywcze s
jedn z podstawowych determinant realnego popytu. Pomimo e osoby starsze
tworz w naszym spoeczestwie grup o najniszych dochodach, to kwestia ta
nie jest w stanie cakowicie pozbawi seniorw moliwoci podejmowania
aktywnoci ruchowej, cho ponad 33% respondentw uzaleniao sposb spdzania czasu wolnego od swojej sytuacji ekonomicznej. Ponad poowa seniorw podejmowaa aktywno ruchow niezalenie od uwarunkowa ekonomicznych, cho tylko dla 15% osb starszych wydatki na rekreacj nie byy
zdeterminowane osiganymi dochodami. Jednak, co istotne, dla prawie 60%
ankietowanych na wybr oferty rekreacyjnej decydujcy wpyw mia nieodpatny charakter usug i, co warto podkreli, 70% respondentw zwikszyoby
swoj aktywno po rozszerzeniu wachlarza bezpatnych usug lub wprowadzeniu specjalnych zniek dla tej grupy wiekowej.
Dostp do bogatej oferty, zwaszcza patnych usug rekreacyjnych, maleje
wraz ze zmniejszaniem si wysokoci rodkw bdcych w dyspozycji osb
starszych. Problematyczna sytuacja ekonomiczna nie wyklucza jednak seniorw
z grona osb podejmujcych aktywno ruchow, ale jedynie ogranicza jej formy.
403
Literatura
Adach J., Aktywno ruchowa osb w podeszym wieku, w: Aktywno ruchowa ludzi
w rnym wieku, red. D. Umiastowska, Wydawnictwo Albatros, Szczecin 2006.
Bie B., Stan zdrowia i sprawno ludzi starszych, w: Polska staro, red. B. Synak,
Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego, Gdask 2003.
Borzucka D., Rektor Z., Motywy podejmowania aktywnoci fizycznej przez ludzi starszych, Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska vol. LX, suppl. XVI, 43,
Lublin 2005.
Cho-Domiczak A., Wpyw starzenia si ludnoci na wydatki socjalne, w: Starzenie
si populacji wyzwaniem dla polityki spoecznej, materiay konferencyjne,
red. M. Szlzak, Regionalny Orodek Pomocy Spoecznej w Krakowie, Krakw 2003.
Chwalbiska-Moneta J., Aktywno ruchowa w profilaktyce chorb cywilizacyjnych,
w: Rekreacja, turystyka, kultura. Wspczesne problemy wykorzystywania czasu
wolnego, red. B. Marciszewska, J. Odziski, Wydawnictwo AWFiS w Gdasku,
Gdask 2004.
Dbrowski A., Zarys teorii rekreacji ruchowej, ALMAMER Wysza Szkoa Ekonomiczna & Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie, Warszawa 2006.
Rada Monitoringu Spoecznego, Warszawa 2011, www.diagnoza.com, 28.03.2011.
Halicka M., Halicki J., Integracja spoeczna i aktywno ludzi starszych, w: Polska
staro, red. B. Synak, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego, Gdask 2003.
Kaczmarczyk S., Badania marketingowe, PWE, Warszawa 2003.
Komunikat Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 9 lutego 2011 r. w sprawie
wskanika waloryzacji emerytur i rent w 2011 r., Monitor Polski nr 12, poz. 134.
Kozdro E., Ruch jako cenny rodek leczniczy. Promocja zdrowia, profilaktyka chorb.
Sprawno funkcjonalna, w: Ksiga ubogich 2009, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 2009.
Oglnopolski raport o zalegym zadueniu i klientach podwyszonego ryzyka, Biuro
Informacji Gospodarczej, Warszawa 2011.
Rocznik Demograficzny 2010, GUS, Warszawa 2010.
Starzejca si Europa. Wyzwania stojce przed europejskim sektorem usug dla seniorw, Urzd Marszakowski Wojewdztwa Dolnolskiego, Wrocaw 2010.
404
ECONOMIC DETERMINANTS OF UNDERTAKING SPORT

AND RECREATIONAL ACTIVITY
UPON GROUP OF ELDERLY PEOPLE IN THE REGION OF TRICITY
Summary
Reasons may be different but it does not change the fact that taking up physical
activity by elderly people ought to be of great importance in planning their free time.
Despite the fact that senior citizens are in our society a group with the lowest
incomes, unpleasant financial issues do not constitute barriers not to overcome, which
may completely deprive elder people taking up physical activities, although more than
33% of respondents determine the way of spending free time by their economic
situation.
More than half senior citizens take physical activities irrespective to the economic
circumstances, although only for 15% of the elderly expenditure on recreation are not
defined by achieved revenue. But what is more important, for almost 60% of those
questioned, the decisive impact on selecting the recreational offer has the issue whether
it is free of charge and what should be emphasized, 70% of the respondents declare the
will to increase their activity with the enlargement of free services or implementing
special discounts for their age group.
Access to a wide range of offers, especially payable recreational services is
significantly confined with the decreasing amount of money being at the disposal of
elderly people. Fortunately, the problematic economic situation does not disqualify
senior citizens among the group of people taking up physical activity, but only limits its
form.
Translated by Tomasz Taraszkiewicz

NR 689
2011
Dominik Dbrowski, Andrzej Soroka, Jarosaw bikowski

BARIERY UCZESTNICTWA W TURYSTYCE I REKREACJI

OSB NIEPENOSPRAWNYCH
Z WOJEWDZTWA LUBELSKIEGO
W KONTEKCIE ICH SYTUACJI MATERIALNEJ
Wstp
W ostatnich latach coraz czciej podejmowane s prby opisania interakcji osoby i rodowiska1. Czynniki rodowiskowe maj znacznie wiksz rang
ni fizyczna bariera. Obejmuj one wszystkie zewntrzne wpywy na zdrowie
i warunki, w jakich yj ludzie. Stosunkowo wyczerpujcej systematyzacji barier dla osb z niepenosprawnoci dokona W.R. Smith2. Wyrni trzy kategorie ogranicze, ktre, jego zdaniem, s najbardziej specyficzne dla omawianego rodowiska: wewntrzne, rodowiskowe, interakcyjne. Inny podzia barier
Badania zostay przeprowadzone w latach 20052007 w ramach projektu naukowego,

finansowanego przez Pastwowy Fundusz Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych nt. Spoeczne
uwarunkowania udziau w turystyce i rekreacji ruchowej osb niepenosprawnych z terenw
wschodniej Polski, realizowanych przez Instytut Turystyki i Rekreacji, Pastwowej Wyszej
Szkoy w Biaej Podlaskiej. Koordynator bada: prof. nadzw. dr hab. Jzef Bergier.
1
J. Rimmer, Health Promotion for People with Disabilities (the Emerging Paradigm
Shift from Disability Prevention to Prevention of Secondary Conditions), Phys. Ther. 1999,
No. 79, s. 495501.
2
W.R. Smith, Leisure of Disabled Tourists: Barriers to Participation, Annals of Tourism
Research 1987, Vol. 14.
406
utrudniajcych dostp do turystyki zaproponowali M. Murray i J. Sproats, wyrnili bowiem bariery ekonomiczne, bariery fizyczne oraz ograniczenia wynikajce z postaw spoeczestwa wobec ludzi niepenosprawnych3.
Wszystkie ograniczenia s cile ze sob skorelowane, wzajemnie na siebie oddziauj i si wzmacniaj, wsplnie utrudniajc osobom niepenosprawnym nie tylko oglnie rozumiany dostp do turystyki, ale i moliwoci wyboru
jej form. W polskiej literaturze A. Ostrowska i J. Sikorska ukazuj pojcie indywidualne, skupione na ograniczeniach funkcjonowania sytuacj jednostki,
z pojciem spoecznym ukazujcym postawy otoczenia wobec osb z niepenosprawnoci, funkcjonowanie instytucji zewntrznych oraz rodziny4. T. oboewicz za zwraca uwag na znaczenie siedmiu barier: urbanistycznych, architektonicznych, komunikacyjnych, spoecznych, braku sprztu turystycznego,
wysokich kosztw uczestnictwa, niedostatecznej informacji o potrzebach turystycznych ludzi niepenosprawnych i moliwociach ich zaspokajania5. Mimo
coraz powszechniejszej wiedzy na temat zdrowotnych aspektw udziau w rekreacji ruchowej, faktyczna aktywno rekreacyjna jest nadal sporadyczna i nieregularna. W przeprowadzonych badaniach [GUS, 2009] jako barier uczestnictwa w zajciach sportowo-rekreacyjnych wymieniano brak czasu, zainteresowa i chci podejmowania aktywnoci. Utrudnienia, z ktrymi borykaj si
osoby niepenosprawne, s wiksze od napotykanych przez przecitnego odbiorc. Czciej towarzysz im ograniczenia finansowe, co jest kolejn przeszkod w aktywnoci w czasie wolnym6.
Mimo poprawy sytuacji spoeczno-ekonomicznej osb niepenosprawnych
w Polsce, nadal yj oni poza gwnym nurtem ycia spoecznego, niejednokrotnie zepchnici na jego margines, a ich podstawowe potrzeby yciowe nie s
naleycie zaspokajane. Do takich potrzeb naley nie tylko zapewnienie pracy,
ale rwnie potrzeba czynnego wypoczynku, a wic racjonalnego wykorzystania czasu wolnego. Uczestnictwo w dziaalnoci rekreacyjnej pomaga w rozwo-
3
M. Murray, J. Sproats, The Disabled Traveler: Tourism and Disability in Australia,
The Journal of Tourism Studies 1990, No. 1.
4
A. Ostrowska, J. Sikorska, Syndrom niepenosprawnoci w Polsce, Wydawnictwo
IFiS PAN, Warszawa 1996.
5
Turystyka i rekreacja ludzi niepenosprawnych, red. T. oboewicz, WSE, Warsza-
wa 2000.
6
Uczestnictwo Polakw w sporcie i rekreacji ruchowej w 2008 roku, Informacje i Opracowania Statystyczne, GUS, Warszawa 2009.
Bariery uczestnictwa w turystyce i rekreacji osb niepenosprawnych
407
ju umiejtnoci i jest poczone z wieloma korzyciami zdrowotnymi, takimi jak

poprawa funkcjonowania ukadu krenia i niwelowanie otyoci7. Dla osb
mieszkajcych w rodowiskach wysokiego ryzyka, czyli w ubstwie, uczestnictwo w zorganizowanej dziaalnoci rekreacyjnej nie rodzi problemw emocjonalnych8. To rwnie efekty komunikowania si oraz rozwj umiejtnoci funkcjonowania w spoecznoci, w ktrej yj9.
Ze wzgldu na szeroki zakres zagadnienia dotyczcego aktywnoci osb
niepenosprawnych, celem artykuu jest zwrcenie uwagi na bariery ograniczajce lub uniemoliwiajce uczestnictwo w turystyce i zajciach sportowo-rekreacyjnych niepenosprawnych pochodzcych z terenw wojewdztwa lubelskiego. Dalsz cz powicono prbie ukazania zalenoci midzy aktywnoci zawodow i sytuacj materialn osb niepenosprawnych a ich uczestnictwem w turystyce i zajciach sportowo-rekreacyjnych.

Badania spoecznych uwarunkowa udziau w turystyce i rekreacji ruchowej osb niepenosprawnych z terenw wschodniej Polski prowadzono w latach
20052007. Spord losowo dobranej grupy 750 osb z orzeczeniem o niepenosprawnoci z terenw wschodniej Polski 360 osb pochodzio z wojewdztwa
lubelskiego. Wyboru grupy reprezentatywnej dokonano metod doboru warstwowo-losowego. Materia uzyskano za pomoc ankiety, ktr przeprowadzono w formie wywiadu wrd osb niepenosprawnych. W analizie statystycznej
zastosowano procentowy rozkad wanoci wypowiedzi, przyjmujc 1 ma
najmniejsze znaczenie, a 5 ma najwiksze znaczenie. Wykorzystano rwnie
7
C. Beauvais, Literature Review on Learning Through Recreation, Canadian Policy Research Networks, Ottawa 2001; E. Waters, S. Goldfeld, S. Hopkins, Indicators for Child Health,
Development and Wellbeing, Center for Community Child Health, Royal Childrens Hospital,
Melbourne 2002.
8
M. Law, T. Petrenchik, J. Ziviani, J. King, Participation of Children in School and
Community, w: Children: Understanding Childrens Occupations and Enabling Participation,
red. S. Rodgers, J. Ziviani, Blackwell Science, London 2006, s. 6790.
9
RW. Larson, S. Verma, How Children and Adolescents Spend Time Across the World:
Work, Play, and Developmental Opportunities, Psychol. Bull. 1999, No. 125, s. 701736;
G. King, M. Law, S. King, P. Rosenbaum, MK. Kertoy, NL Young, A Conceptual Model of the
Factors Affecting the Recreation and Leisure Participation of Children with disabilities, Phys.
Occup. Ther. Pediatr. 2003, No. 23, s. 6390.
408
miar pooenia w postaci redniej arytmetycznej oraz wyliczono udzia

w strukturze poszczeglnych zmiennych. Gdy zaoenia zmiennych byy spenione, zastosowano test t Studenta dla grup niezalenych oraz jednoczynnikow
analiz wariancji (ANOVA) dla klasyfikacji pojedynczej, po wczeniejszym
spenieniu wymaga zwizanych z zastosowaniem testw parametrycznych. Do
wykrycia rnic istotnych statystycznie stosowano test Post-hoc NIR. Istotno
rnic okrelano przy poziomie p < 0,05.
2. Wyniki bada
Z przeprowadzonych bada wynika, e 53% niepenosprawnych w wojewdztwie lubelskim deklarowao brak uczestnictwa w aktywnoci turystycznej
i zajciach sportowo-rekreacyjnych. Nieco mniejsz grup (47%) tworzyy osoby aktywne, ktre uczestniczyy w dostpnych formach aktywnoci (rys. 1).
53
brakuczestnictwa
47
uczestnictwo
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
Rys. 1. Rozkad procentowy uczestnictwa osb niepenosprawnych w turystyce i zajciach sportowo-rekreacyjnych

rdo: badania wasne.
Osoby niepenosprawne jako czynnik ograniczajcy lub uniemoliwiajcy

udzia w aktywnoci ruchowej wymieniay najczciej wysokie koszty uczestnictwa (51,9%), a take trudnoci komunikacyjne 17,9%, i brak odpowiedniej
informacji 15,6% (tabela 1). Respondenci uczestniczcy w zajciach sportowo-rekreacyjnych spord podanych barier ograniczajcych ich udzia w aktywnoci najczciej wymieniali: koszty uczestnictwa 49,5%, brak pomocy
najbliszych 18,3%, trudnoci komunikacyjne 15,0%, ograniczenia w dostpie do informacji 14,4%. Osoby, ktre nie uczestniczyy w zajciach spor-
409
towo-rekreacyjnych, za barier uniemoliwiajc ich udzia w aktywnoci uznay koszty zwizane z uczestnictwem w aktywnoci 54%, trudnoci komunikacyjne 21,0%, bariery informacyjne 16,5%, oraz problemy wynikajce
z wasnej niepenosprawnoci 14,5%.
Tabela 1
Bariery*
Znaczenie bariery dla osb niepenosprawnych w zalenoci od uczestnictwa

lub braku uczestnictwa w turystyce i zajciach sportowo-rekreacyjnych
Uczestnictwo (%)
Brak uczestnictwa (%)
Ogem (%)
poziom znaczenia bariery
8,4 10,2 22,3 49,5 3,3
7,1 13,7 21,9 54,0 6,3
9,6
28,9 13,9 16,9 25,3 15,0 18,1 17,0 17,0 26,9 21,0 23,6 15,3 16,8 26,4 17,9
59,9 17,9 12,3 8,0
34,8 22,3 19,9 15,5 7,5 26,8 23,5 16,2 19,0 14,5 30,8 22,7 17,7 17,2 11,6
23,6 15,5 21,7 24,8 14,4 14,3 17,0 25,3 26,9 16,5 18,5 16,5 23,4 26,0 15,6
45,5 20,0 10,9 16,3 7,3 40,0 24,4 17,2 14,4 4,0 42,5 22,1 14,4 15,2 5,8
25,0 16,5 21,3 18,9 18,3 17,2 21,1 28,3 23,9 9,5 20,7 18,7 25,1 21,9 13,6
30,9 18,8 24,2 17,0 9,7 17,8 25,6 28,9 23,3 4,4 23,8 22,1 26,4 20,9 6,8
47,0 27,3 18,2 6,8
1,9 42,8 20,6 18,3 9,4
7,7 11,9 22,2 51,9
8,9 51,0 19,1 15,4 9,0
5,5
0,7 24,8 19,9 26,7 21,7 6,9 34,6 22,8 22,5 15,1 5,0
1 koszty uczestnictwa, 2 trudnoci komunikacyjne, 3 lk przed ludmi, 4 rodzaj niepenosprawnoci, 5 brak informacji o moliwoci uczestnictwa w imprezach sportowo-rekreacyjnych, 6 brak pomocy ze strony najbliszych, 7 brak oferty ze strony organizacji
samorzdowych, 8 brak placwek zrzeszajcych osoby niepenosprawne, 9 brak zainteresowania aktywnoci turystyczn i rekreacyjn.
Z przeprowadzonej analizy wynika, e niepenosprawni deklarujcy brak

uczestnictwa w aktywnoci sportowo-rekreacyjnej i turystycznej czciej ni
osoby uczestniczce w niej wskazyway na bariery zwizane z kosztami, komunikacj, lkiem przed ludmi, niepenosprawnoci oraz brakiem zainteresowa
aktywnoci. Rnice te byy istotne statystycznie (p < 0,05). Osoby aktywne
miay mniejsze obawy przed ludmi w porwnaniu z osobami nieuczestniczcymi w aktywnoci turystycznej i sportowo-rekreacyjnej, a ich niepenosprawno bya mniejszym czynnikiem ograniczajcym ich uczestnictwo (tabela 2).
410

Tabela 2
Bariery uczestnictwa osb niepenosprawnych z wojewdztwa lubelskiego
w turystyce i zajciach sportowo-rekreacyjnych
Uczestnictwo
Bariery
x SD
Brak uczestnictwa
x SD
Warto testu
t Studenta
t
p
Koszty uczestnictwa
3,8 1,2
166
4,1 1,1
183
1,948
0,049*
Trudnoci komunikacyjne
2,8 1,2
165
3,2 1,4
182
2,055
0,040*
Lk przed ludmi
1,7 0,7
166
2,2 1,1
180
3,584
0,001*
Rodzaj niepenosprawnoci
2,3 1,0
162
2,7 1,2
179
2,189
0,029*
Brak informacji o imprezach

Brak pomocy ze strony
rodziny
Brak oferty instytucji
Brak organizacji niepenosprawnych
Brak zainteresowania
aktywnoci
2,9 1,2
160
3,1 1,1
183
1,633
0,103
2,2 0,8
2,9 1,1
163
166
2,2 0,8
2,8 1,1
183
180
0,160
0,124
0,827
0,907
2,5 1,1
166
2,7 1,1
180
1,246
0,213
1,8 0,9
165
2,7 1,2
181
5,887
0,001*
Poziom istotnoci p < 0,05.
3. Bariery w opinii aktywnych i biernych zawodowo

Wrd respondentw 60,8% stanowili niepenosprawni bierni zawodowo,
a 39,2% to osoby niepenosprawne aktywne zawodowo (rys. 2).
bi erni za wodowo
60,8
a ktywni za wodowo
39,2
0
10
20
30
40
50
60
70
Rys. 2. Rozkad procentowy aktywnoci zawodowej osb niepenosprawnych w wojewdztwie lubelskim

rdo: badania wasne.
411
Osoby niepenosprawne aktywne zawodowo jako czynnik ograniczajcy

udzia w aktywnoci ruchowej najczciej wymieniay wysokie koszta uczestnictwa (56,2%), nastpnie brak odpowiedniej informacji 18,4%, oraz brak
oferty organizacji pozarzdowych w inicjowaniu aktywnoci turystycznej
i sportowo-rekreacyjnej 14,6% (tabela 3). Niepenosprawni ze statusem biernych zawodowo jako czynnik ograniczajcy lub uniemoliwiajcy udzia w aktywnoci ruchowej, podobnie jak aktywni zawodowo, na pierwszym miejscu
wymieniali ograniczenia zwizane z kosztami uczestnictwa (48,8%), a dalej
bariery wynikajce z wasnej niepenosprawnoci (15,9%) i brak informacji
(13,9%).
Tabela 3
Znaczenie bariery dla osb niepenosprawnych z wojewdztwa lubelskiego
w zalenoci od ich aktywnoci zawodowej
Aktywno zawodowa osb niepenosprawnych (%)
aktywni zawodowo
Bariery*

1
bierni zawodowo
5,0
5,0
11,5
22,3
56,2
7,5
9,4
12,2
22,1
48,8
25,0
17,9
18,6
25,7
12,8
22,6
13,7
15,6
26,9
11,2
55,9
17,6
16,2
7,4
2,9
47,8
20,1
14,8
10,0
7,3
41,1
27,2
14,7
11,8
5,2
24,0
19,7
19,7
20,7
15,9
17,6
16,2
26,5
21,3
18,4
19,0
16,7
21,4
29,0
13,9
52,9
18,4
12,3
10,9
5,5
35,7
24,3
15,7
18,1
6,2
22,4
18,8
21,7
22,5
14,6
19,6
18,7
27,3
21,5
12,9
26,1
17,4
23,9
23,1
9,5
23,3
25,2
28,1
19,5
3,9
38,3
23,3
21,7
15,0
1,7
32,4
22,7
23,3
15,3
6,3
Analiza wynikw bada wykazaa, e wystpio zrnicowanie w okreleniu barier w zalenoci od statusu aktywnoci zawodowej niepenosprawnych
412
uczestniczcych w badaniach (tabela 4). Osoby bierne zawodowo wskazyway

czciej ni osoby aktywne zawodowo bariery zwizane z komunikacj, lkiem
przed rodowiskiem, niepenosprawnoci oraz brakiem odpowiednich informacji. Bierni zawodowo wymieniali rwnie potrzeb wikszej pomocy w organizacji aktywnoci turystycznej i sportowo-rekreacyjnej. Aktywni zawodowo
zwracali wiksz uwag na ograniczenia wynikajce z braku odpowiednich
placwek i organizacji zrzeszajcych niepenosprawnych. Rnice w wymienionych przypadkach byy istotne statystycznie (p < 0,05).
Tabela 4
Bariery uczestnictwa osb niepenosprawnych z wojewdztwa lubelskiego
w turystyce i zajciach sportowo-rekreacyjnych
Bariery
Aktywni zawodowo
n
x SD
Bierni zawodowo
Warto testu
t Studenta
t
p
x SD
Koszty uczestnictwa
4,1 1,1
139
3,9 0,9
213
1,664
0,096
2,8 0,9
140
3,2 1,3
212
1,910
0,049*
Lk przed ludmi
1,8 1,1
136
2,1 1,1
209
1,929
0,048*
2,1 1,2
136
2,8 0,9
208
4,888
0,001*

Brak pomocy ze strony rodziny
Brak zainteresowania aktywnoci
3,0 1,2
138
3,0 1,4
210
0,319
0,749
1,9 1,0
2,8 0,9
138
138
2,3 0,9
2,9 1,2
213
213
2742
0,122
0,006*
0,902*
2,9 1,2
136
2,5 1,2
211
1,904
0,050*
2,1 0,7
140
2,4 1,1
210
1,529
0,127
4. Bariery a sytuacja materialna

Oceniajc sytuacj materialn badanej spoecznoci, zwrcono uwag na
zwizek midzy aktywnoci zawodow a sytuacj materialn. W ocenie autorw korzystniejsze warunki ekonomiczne miay osoby aktywne zawodowo.
Wczeniejsza analiza potwierdza, e rzadziej negatywnie oceniali znaczenie
413
barier, poniewa byli aktywniejsi w rnych dziedzinach ycia, w tym pod

wzgldem turystycznym i sportowo-rekreacyjnym.
W dalszej czci artykuu zwrcono uwag na zwizek midzy sytuacj
materialn a identyfikacj barier uczestnictwa w aktywnoci turystycznej i sportowo-rekreacyjnej. Ocena wasnej sytuacji materialnej bya subiektywn ocen
badanych osb (rys. 3) i przedstawiaa si nastpujco: 39,4% ocenio swoj
sytuacj jako bardzo dobr, 40,0% uznao j za przecitn stanowili oni najwiksz grup poddan badaniu. Co pity badany uzna swoj sytuacj materialn za z (20,6%).
bardzodobra
39,4
40
przecitna
niewystarczajca
20,6
0
10
15
20
25
30
35
40
45
Rys. 3. Ocena sytuacji materialnej przez osoby niepenosprawne

rdo: badania wasne.
Najwikszy udzia w aktywnoci turystycznej i zajciach sportowo-rekreacyjnych (rys. 4) odnotowano w grupie niepenosprawnych o bardzo dobrej sytuacji materialnej (53,9%). Osoby nieuczestniczce w aktywnoci charakteryzoway si czciej przecitnymi warunkami socjalno-bytowymi (45,2%) oraz
niewystarczajc, z sytuacj materialn (28,2%).
Zaobserwowano zrnicowanie midzy sytuacj materialn a aktywnoci
zawodow (rys. 5). Aktywni zawodowo wskazywali gwnie na przecitn sytuacj materialn (46,1%). Potwierdza to ogln sytuacj osb niepenosprawnych nie tylko w regionie lubelskim, ale i caym kraju. Spord aktywnych
zawodowo 44,0% ocenio swoj sytuacj materialn jako bardzo dobr. Niewystarczajce warunki w grupie aktywnych zawodowo zadeklarowao jedynie
9,9% respondentw i stanowili oni najmniejsz grup.
414
bardzodobra
53,9
26,6
33,5
przecitna
12,6
niewystarczajca
0
45,2
28,2
10
20
30
40
50
60
uczestniczcywturystyceizajciachsportoworekreacyjnych
nieuczestniczcywturystyceizajciachsportoworekreacyjnych
Rys. 4. Ocena sytuacji materialnej niepenosprawnych w zalenoci od ich uczestnictwa lub braku uczestnictwa w turystyce i zajciach sportowo-rekreacyjnych
rdo: badania wasne.
bardzodobra
44
36,5
przecitna
niewystarczajca
0
10
46,1
36,1
9,9
22,6
15
biernizawodowo
20
25
30
35
40
45
50
aktywnizawodowo
Rys. 5. Ocena sytuacji materialnej osb niepenosprawnych w zalenoci od ich

aktywnoci zawodowej
rdo: badania wasne.
Porwnujc sytuacj materialn respondentw z barierami wpywajcymi

na uczestnictwo w turystyce i rekreacji niepenosprawnych (tabela 5), naley
podkreli, e koszty uczestnictwa byy najczciej wymienian barier. Wskazywali j gwnie niepenosprawni deklarujcy z sytuacj materialn (62,5%),
a w grupie o bardzo dobrej sytuacji materialnej wymienio j 40,6% respondentw. Analiza wariancji (tabele 6 i 7) wskazaa na istotne statystycznie zrnicowanie w ocenianych grupach osb niepenosprawnych pod wzgldem tej
bariery (p = 0,005).
415
Tabela 5
Bariery uniemoliwiajce udzia w turystyce i zajciach sportowo-rekreacyjnych
osobom niepenosprawnym o rnej sytuacji materialnej (%)
Bariery*
Ocena sytuacji materialnej
bardzo dobra
przecitna
niewystarczajca
2
7,7
8,5 22,5 57,8 2,8
10,9 6,5 15,2 26,8 40,6 3,5
28,7 15,1 11,5 26,6 18,1 19,1 17,7 17,0 26,2 20,0 22,2 11,1 26,4 26,4 13,9
58,9 16,4 11,9 7,6
37,0 19,3 15,6 19,2 8,9 28,8 26,6 15,8 15,8 13,0 22,9 21,4 25,7 15,7 14,3
26,7 17,8 21,5 23,0 11,0 12,2 18,7 23,0 26,6 19,5 15,3 9,7 27,8 30,6 16,6
54,7 16,1 13,1 11,7 5,0 39,2 21,1 14,3 15,0 4,3 25,3 23,9 16,9 22,5 11,4
30,1 15,4 19,1 20,6 14,8 15,0 22,1 29,3 22,1 11,5 14,1 18,3 28,1 23,9 15,6
30,6 21,9 24,1 15,3 8,1 20,7 20,0 27,8 25,7 5,8 16,9 26,8 28,2 22,5 5,6
44,0 22,9 20,2 11,0 1,9 32,5 22,8 26,8 12,2 5,7 23,4 23,4 18,8 28,1 6,3
5,2 47,5 17,7 19,1 9,9
9,7 12,5 12,5 62,5
5,8 42,9 27,1 14,3 10,0 5,7
W podobny sposb niepenosprawni wyraali opinie na temat braku dostatecznej informacji o moliwociach sportowo-rekreacyjnych i turystycznych
(tabela 5). Czciej problem ten wystpowa u osb majcych przecitne (3,22)
i niewystarczajce warunki ycia (3,22) ni u osb o bardzo dobrej sytuacji
materialnej (2,74). Rwnie w tym przypadku (tabela 6) rnice midzy wypowiedziami poszczeglnych grup byy istotne statystycznie (p = 0,004). Analiza
potwierdzia (tabela 7), e wraz z pogarszajc si sytuacj materialn niepenosprawni oczekuj od swoich najbliszych wikszej pomocy w organizacji turystyki i rekreacji (p = 0,001). Respondenci twierdzili rwnie (tabela 5), e wraz
z pogarszajc si sytuacj materialn maleje zainteresowanie turystyk i zajciami sportowo-rekreacyjnymi od 1,9% osb o bardzo dobrej sytuacji materialnej do 6,3% osb o zej sytuacji materialnej. Jest to rwnie zwizek istotny
statystycznie, na poziomie p = 0,002 (tabele 6, 7).
416

Tabela 6

osobom niepenosprawnym o rnej sytuacji materialnej (analiza wariancji ANOVA)
Koszty uczestnictwa
SS
efekt
15,65
MS
efekt
7,826
SS
bd
514,0
MS
bd
1,470
2,81
1,409
728,1
2,086
0,673
0,510
Lk przed ludmi
5,10
2,550
518,8
1,517
1,681
0,187
5,20
2,611
649,5
1,904
1,365
0,256
19,51
9,756
598,9
1,746
5,586
0,004*
26,74
13,372
549,9
1,594
8,388
0,001*
5,83
2,922
606,7
1763
1,650
0,192
Bariery
5,313
0,005*
5,98
2,976
523,8
1518
1,960
0,142
18,30
9,153
419,4
1,431
6,393
0,002*

Tabela 7
osobom niepenosprawnym o rnej sytuacji materialnej (test post-hoc NIR)
Sytuacja materialna
Bariery
Koszty uczestnictwa
3,79
2, 3*
przecitna
4,23
1*
niewystarczajca
4,22 1*
2,89
3,09
2,98
Lk przed ludmi
1,83
2,08
2,08
2,43
2,57
2,77
2,74 2, 3*
3,22 1*
3,22 1*
1,94 3*
2,17 3*
2,70 1, 2*
2,74
2,92
3,08

*
bardzo dobra
2,48
2,75
2,73
2,03 2, 3*
2,35 1*
2,70 1*
Indeks grny oznacza numer zmiennej, dla ktrej rnica midzy rednimi jest istotna,
na poziomie p < 0,05.
417
Na zblionym poziomie (bez rnic istotnych statystycznie) wszystkie trzy

grupy wskazyway na bariery uczestnictwa w turystyce oraz zajciach sportowo-rekreacyjnych zwizane z trudnociami komunikacyjnymi, lkiem przed
przebywaniem wrd osb zdrowych, barierami zwizanymi z niepenosprawnoci, brakiem ofert ze strony organizacji i instytucji, a take brakiem instytucji i organizacji, w ktrych osoby niepenosprawne mogyby dziaa, a tym
samym uczestniczy w zajciach sportowo-rekreacyjnych.
Zakoczenie
Osoby niepenosprawne w wojewdztwie lubelskim jako czynnik ograniczajcy lub uniemoliwiajcy udzia w aktywnoci ruchowej najczciej wymieniay wysokie koszty uczestnictwa, a w dalszej kolejnoci trudnoci komunikacyjne i ograniczenia informacyjne. Respondenci uczestniczcy w wybranych formach turystyczno-rekreacyjnych mieli mniejsze obawy przed rodowiskiem w porwnaniu z osobami nieuczestniczcymi, a ich niepenosprawno
bya mniejszym czynnikiem ograniczajcym ich aktywno.
Wystpuje zrnicowanie w identyfikacji barier uczestnictwa w zajciach
sportowo-rekreacyjnych i turystycznych w zalenoci od aktywnoci zawodowej osb niepenosprawnych. Bierni zawodowo czciej ni osoby aktywne
zawodowo wymieniali bariery zwizane z komunikacj, lkiem przed rodowiskiem, niepenosprawnoci oraz brakiem odpowiednich informacji. Wskazywali rwnie na potrzeb wikszej pomocy najbliszych w organizowaniu aktywnoci turystyczno-rekreacyjnej.
Stwierdzono zaleno midzy uczestnictwem w turystyce i rekreacji ruchowej a sytuacj materialn badanych. Najwikszy udzia w tej aktywnoci
odnotowano w grupie o bardzo dobrej sytuacji materialnej. Stwierdzono, e
wraz z pogarszajc si sytuacj materialn zmniejsza si zainteresowanie turystyk i zajciami sportowo-rekreacyjnymi.
Literatura
Beauvais C., Literature Review on Learning Through Recreation, Canadian Policy
Research Networks, Ottawa 2001.
418
King G., Law M., King S., Rosenbaum P., Kertoy MK., Young NL., A Conceptual
Model of the Factors Affecting the Recreation and Leisure Participation of Children with Disabilities, Phys. Occup. Ther. Pediatr. 2003, No. 23.
Larson RW., Verma S., How Children and Adolescents Spend Time Across the World:
Work, Play, and Developmental Opportunities, Psychol. Bull. 1999, No. 125.
Law M., Petrenchik T., Ziviani J., King J., Participation of Children in School and
Community, w: Children: Understanding Childrens Occupations and Enabling
Participation, red. S. Rodgers, J. Ziviani, Blackwell Science, London 2006.
Murray M., Sproats J., The Disabled Traveler: Tourism and Disability in Australia,
The Journal of Tourism Studies 1990, No. 1.
Ostrowska A., Sikorska J., Syndrom niepenosprawnoci w Polsce, Wydawnictwo IFiS
PAN, Warszawa 1996.
Rimmer J., Health Promotion for People with Disabilities (the Emerging Paradigm
Shift from Disability Prevention to Prevention of Secondary Conditions), Phys.
Ther. 1999, No. 79.
Smith W.R., Leisure of Disabled Tourists: Barriers to Participation, Annals of
Tourism Research 1987, Vol. 14.
Turystyka i rekreacja ludzi niepenosprawnych, red. T. oboewicz, WSE, Warszawa
2000.
Uczestnictwo Polakw w sporcie i rekreacji ruchowej w 2008 roku, Informacje i Opracowania Statystyczne, GUS, Warszawa 2009.
Waters E., Goldfeld S., Hopkins S., Indicators for Child Health, Development and
Wellbeing, Center for Community Child Health, Royal Childrens Hospital, Melbourne 2002.
BARRIERS OF PARTICIPATION IN TOURISM AND RECREATION

OF DISABLED PEOPLE FROM LUBELSKIE REGION IN THE CONTEXT
OF THEIR FINANCIAL SITUATION
Summary
The study was aimed at analysing research material which concerned the barriers
limiting and preventing from the participation of the disabled in tourist and recreational
activities. There were presented research results which referred to disabled people in the
context of their participation or lack of it in tourism and sports-recreational activities.
419
Their vocational activity and declared social-living situation were also taken into consideration. In the course of the studies there was stated that disabled people showed low
tourist and recreational activeness. There was also showed that with a lack of vocational
activeness a bad and very bad financial situation appeared.
Translated by Kinga Soroka
420

NR 689
2011
Agata Baliska
Monika Kowalska
Szkoa Gwna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
TURYSTYKA JEDZIECKA
JAKO FORMA TURYSTYKI KWALIFIKOWANEJ
Wstp
Od tysicy lat czowiek korzysta z moliwoci, jakie daje ko. W wyniku
ewolucji powstao dzi wiele ras i rodzajw koni. Kada z nich znalaza dla
siebie miejsce na wiecie i przystosowaa si do panujcych warunkw klimatycznych i rodowiskowych. Kady rodzaj i kada rasa odrniaj si od pozostaych przede wszystkim budow ciaa i umaszczeniem. Wyrnia si nastpujce gwne rodzaje: konie gorcokrwiste, zimnokrwiste i kuce.
Ko, zwaszcza zimnokrwisty, by i nadal jest wykorzystywany jako rodek transportu lub sia pocigowa. Konie te s wykorzystywane w sporcie
i rekreacji i s to gowie konie gorcokrwiste (konie wierzchowe). Kierunek ich
rekreacyjnego wykorzystania z biegiem lat ulega ewolucji, podobnie jak ewolucji ulega sama rekreacja.
Jedziectwo w Polsce ma bardzo dug tradycj i jest zwizane gwnie
z dziaaniami militarnymi. Stan rycerski i szlachta, ktra bya podstaw militarn armii, opierali sw strategi prowadzenia wojny na uderzeniu konnicy.
W kolejnych dziaaniach zbrojnych, wcznie z drug wojn wiatow, konie
wykorzystywano zarwno w dziaaniach zbrojnych jak i w transporcie broni,
zaopatrzenia i rannych.
422
Agata Baliska, Monika Kowalska
Jedziectwo jest dzi zarwno dyscyplin sportow, jak i turystyczno-rekreacyjn. Od kilkunastu lat ronie zainteresowanie rekreacj konn. Dowodem na to jest rosnca liczba stajni w pobliu duych miast i gospodarstw agroturystycznych. W jednych i drugich prowadzona jest nauka jazdy konnej i rekreacja konna. Ko wykorzystywany jest rwnie jako rodek terapeutyczny
w hipoterapii. Turystyka konna jest powizana z rekreacj konn. W jednym
i drugim uczestnicz z reguy te same osoby. Trudno wyobrazi sobie, e na
wczasy w siodle wybieraj si osoby, ktre poza sezonem turystycznym
w ogle nie jed konno.
W artykule turystyk konn ukazano w kontekcie turystyki kwalifikowanej. Celem artykuu jest przedstawienie powodw skaniajcych i zniechcajcych ludzi do uprawiania jedziectwa oraz okrelenie jego najbardziej popularnych form. Aby osign ten cel, zaprezentowano wyniki bada ankietowych
przeprowadzonych wrd stu respondentw, z ktrych poowa uprawiaa jedziectwo. Dobr prby by celowy1.
1. Turystyka kwalifikowana a turystyka konna

Turystyka kwalifikowana rozpocza si w poowie XX wieku, kiedy powoano Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Dla odrnienia
aktywnych form wypoczynku (niebdcych jednoczenie czystym sportem)
od biernej turystyki masowej wprowadzono termin turystyka kwalifikowana.
Sam termin doczeka si wielu definicji2. Na potrzeby artykuu przyjto za
W.W. Gaworeckim, e turystyka kwalifikowana jest czasow, dobrowoln,
wymagajc przygotowania kondycyjnego i zawodowo-turystycznego, czst
zmian miejsca w przestrzeni, poczon ze zmian codziennego trybu ycia,
zaspokojeniem potrzeb ruchu i wysiku fizycznego, osobistego kontaktu z in-
Wprawdzie uzyskane wyniki bada s reprezentatywne tylko dla objtej badaniami

prby i nie mog by podstaw do uoglnie na ca populacj, ale wskazuj na pewn specyfik
turystyki konnej. S te punktem wyjcia dalszych bada w tym zakresie.
2
Przegld definicji zob. J. Merski, Turystyka kwalifikowana, Wydawnictwo WSE, Warszawa 2002, s. 89.
Turystyka jedziecka jako forma turystyki kwalifikowanej
423
nym rodowiskiem spoecznym, przyrodniczym i kulturowym oraz potrzeb

informacyjno-poznawczych3.
Turystyka kwalifikowana jest najczciej uprawiana na obszarach niezurbanizowanych, w bliskim kontakcie z przyrod. Wymaga od uczestnika ruchu
turystycznego przygotowania fizycznego i psychicznego oraz umiejtnoci posugiwania si sprztem sportowym. Umiejtnoci te czsto musz by potwierdzone stosowymi uprawnieniami formalnymi (std kwalifikacje). Turystyka
kwalifikowana jest nie tylko konsumpcj dbr i usug turystycznych, jak
w przypadku turystyki masowej, ale przede wszystkim polega na aktywnym
w niej uczestniczeniu.
Osoby uprawiajce turystyk kwalifikowan na og maj wikszy od
przecitnej zakres wiedzy o przyrodzie i wysz wraliwo ekologiczn.
Rysujc profil uczestnika turystyki kwalifikowanej, mona powiedzie, e jest
to pasjonat, osoba odwana, ale realnie oceniajca sytuacj. Od uczestnika turystyki kwalifikowanej wymaga si rwnie duej wiedzy oglnej, midzy innymi na temat moliwoci przetrwania w trudnych warunkach, w oddaleniu od
osad ludzkich (np. sposobw okrelenia kierunkw geograficznych, wykorzystania jadalnych czci dziko rosncych rolin, przygotowania wody do picia,
udzielenia pierwszej pomocy). Turystyka kwalifikowana peni te funkcje poznawcze. Moemy powiedzie, e jest aktywn form krajoznawstwa.
Wrd dyscyplin turystyki kwalifikowanej J. Merski i W Kurek wyrniaj turystyk jedzieck (konn)4. W odrnieniu od jedziectwa sportowego,
ktrego uczestnicy nastawieni s na zdobywanie coraz lepszych wynikw oraz
cig rywalizacj, turystyka konna polega na rekreacyjnej jedzie konnej
i praktycznie nie wystpuje w niej element wspzawodnictwa.
Jazda konna to jedna z trudniejszych form aktywnoci, w pewnym sensie
jest dyscyplin elitarn. Oznacza to, e mog j uprawia osoby nalece do
pewnego rodzaju elity charakterologicznej i osobowociowej (coraz rzadziej
elity spoeczno-finansowej). Dosiadajc konia, niezalenie od wieku, jedziec
powinien odpowiednio si zachowywa, zarwno w stosunku do zwierzcia,
3
W.W. Gaworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2000, s. 33. Turystyka kwalifikowana
nazywana jest te aktywn, chocia w literaturze przedmiotu nie ma zgodnoci, czy terminy te
naley traktowa jako synonimy, czy odnosz si do form turystyki zrnicowanych pod wzgldem posiadanych kwalifikacji.
4
J. Merski, op.cit., s. 104128, W. Kurek, Turystyka, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2007, s. 246257, 264265.
424
jak i innych jedcw. Osoby jedce konno powinny wyrnia si przede

wszystkim zdecydowaniem, odpowiedzialnoci, obowizkowoci, rozsdkiem oraz dobr sprawnoci fizyczn.
Z turystyk konn zwizana jest jednak pewna specyfika, ktrej nie odnajdzie si w adnej innej dziedzinie sportu, rekreacji czy turystyki. Jest jedyn
dyscyplin turystyki aktywnej, ktra uprawiana jest jednoczenie przez dwie
ywe istoty: tj. konia i czowieka, stanowice cao5.
Rozwj turystyki konnej zaley od wielu czynnikw, gwnie od potrzeb
turystycznych czowieka. S one jednak zrnicowane i to zarwno potrzeby
aktywnego wypoczynku, kontaktu z koniem, jak i przynalenoci spoecznej,
samorealizacji czy prestiu i uznania. Na rozwj tej formy rekreacji wpywa
rwnie jej dostpno finansowa i przestrzenna. Jazda konna nie naley do
tanich form rekreacji, rednia cena godziny jazdy konnej wynosi 50 z. Do tego
naley doda koszty zwizane z zakupem niezbdnego stroju jedzieckiego
(toczek, bryczesy, buty do jazdy konnej, sztylpy itp.). Rozpito cenowa jest tu
bardzo dua i zaley przede wszystkim od marki produktu i producenta oraz
miejsca sprzeday. Cena kompletu jedzieckiego dostpnego na polskim rynku
mieci si w przedziale 3007000 z. Gdy jedziec decyduje si na zakup konia,
koszty znacznie wzrastaj. Obejmuj cen konia, rzdu koskiego oraz utrzymania konia (np. w pensjonacie dla koni) i leczenia. Jeeli chodzi o dostpno
przestrzenn, mona przyj zaoenie, e im bliej miejsca zamieszkania znajduje si orodek jedziecki, tym wiksza skonno do korzystania z tego
orodka. Jednak nie zawsze teza ta jest prawdziwa. Brak potrzeb w zakresie
uprawiania rekreacji konnej powoduje bowiem, e osoby mieszkajce w pobliu
orodkw jedzieckich nie korzystaj z nich. Z kolei silna potrzeba jazdy konnej sprawia, e nawet znaczna odlego nie jest w stanie zniechci amatorw
jedziectwa.
Do uwarunkowa turystyki konnej mona zaliczy te elementy decydujce o rozwoju turystyki w oglnym rozumieniu, na przykad czas wolny, urbanizacj, polityk turystyczn pastwa, rozwj rodkw transportu.
Turystyka konna peni wszystkie funkcje turystyki kwalifikowanej: wypoczynkow, zdrowotn (w zakresie zdrowia fizycznego i psychicznego), kszta-
J. Lisowska, Jazda konna, jako atrakcyjna oferta turystyczna, w: Strategia rozwoju turystyki w Polsce na lata 20072013. Zaoenia teoretyczne jako inspiracja dla praktyki,
red. A. Dbrowski, R. Rowiski, Wydawnictwo AWF, Warszawa 2006.
425
ceniow, wychowawcz. Funkcja wychowawcza przejawia si w ksztatowaniu

waciwego stosunku do ludzi i przyrody. Turystyka konna ksztatuje wraliwo estetyczn uczestnikw, a nawet przyspiesza proces resocjalizacji.
Trudna do okrelenia jest skala rozwoju turystyki konnej w Polsce. Szacuje si, e obecnie liczba osb czynnie uprawiajcych jedziectwo wynosi okoo
100 tys. Ponad 4 tys. osb zarejestrowanych jest w Polskim Zwizku Jedzieckim, a okoo 95 tys. uprawia jedziectwo rekreacyjnie. Wskanikiem, ktry
ukazuje take stopie zainteresowania t form spdzania wolnego czasu, jest
liczba osb pobierajcych nauk jazdy konnej, szacowana na ponad 14 tys.
rocznie6.
2. Turystyka konna w opinii respondentw

Badania empiryczne za pomoc ankiety przeprowadzono w 2009 roku.
Wrd stu ankietowanych, z ktrych poowa jedzia konno, wikszo stanowiy kobiety (69% badanych). W grupie 50 osb jedcych konno a 44 to
kobiety. W przypadku osb niejedcych konno prb badawcz dobrano proporcjonalnie pod wzgldem pci.
Wrd osb, ktre w okresie przeprowadzania bada nie uprawiay rekreacji konnej, a 56% zadeklarowao zainteresowanie t form wypoczynku i byy
to gwnie kobiety (60,1%). W badaniach postawiono pytanie o przeszkody
uniemoliwiajce uprawianie rekreacji konnej przez zainteresowane ni osoby
oraz zniechcajce tych, ktrzy nie zadeklarowali chci uprawiania rekreacji
konnej.
Wrd powodw nieuprawiania rekreacji konnej respondenci wymieniali
przede wszystkim brak czasu, brak w pobliu miejsca zamieszkania orodkw
jedzieckich oraz zbyt wysokie ceny. W kategorii inne znalazy si odpowiedzi:
przykre wspomnienia i dowiadczenia zwizane z komi, zapach koni, brak
osoby, ktra zachciaby do jazdy konnej.
6
Konie daj prac, materiay konferencyjne, Wydawnictwo Hippica Pro Patria, Pozna
2006, s. 3.
426
inne
atmosfera w orodkach jedzieckich
strach przed koniem
9
10
brak potrzeby jazdy konnej

brak orodkw jedzieckich w pobliu
15
zbyt wysokie ceny jazdy konnej
15
35
brak czasu
0
10 15 20 25 30 35 40
%
Wykres 1. Przyczyny nieuprawiania jedziectwa przez respondentw (N = 50)

rdo: badania wasne.
Kolejne pytania pozwoliy jednak na pewn weryfikacj podanych odpowiedzi. Jedn z barier utrudniajcych udzia w rekreacji konnej byy zbyt wysokie ceny. Wikszo (82%) osb niejedcych konno nie orientowaa si jednak w wysokoci stawek za godzin nauki jazdy konnej. Naley rwnie podkreli, e wikszo respondentw (70%) stwierdzia, e w pobliu jest orodek jedziecki. W tej grupie znalazy si osoby, ktre zarwno chciayby jedzi, jak i te, ktrych jedziectwo w oglne nie interesuje.
Jedziectwo czsto jest traktowane jako elitarna, a nawet snobistyczna
forma rekreacji. Przedmiotem zainteresowa badawczych byo zatem poznanie
powodw, ktre skoniy osoby jedce konno do uprawiania tej formy rekreacji.
Gwnym powodem nauki jazdy konnej bya ch kontaktu z komi i sympatia do nich. Tylko dla jednej osoby podstaw decyzji o nauce jazdy konnej
by presti. Zdobycie umiejtnoci jazdy konnej nie koczy przygody czowieka z koniem. Przedmiotem zainteresowa badawczych byy te przesanki,
ktre skoniy respondentw do kontynuowania jedziectwa.
inne
427
tradycje rodzinne
13
namowa
znajomych
13
ciekawo
21
mio do koni
47
0
10
20
30
40
50
Wykres 2. Powody decydujce o nauce jazdy konnej (N = 50)

rdo: badania wasne.
inne
poznanie innych ludzi
11
udzia w rajdach konnych
17
poprawa kondycji fizycznej
19
relaks, oderwanie od codziennoci

aktywne spdzanie czasu
20
24
przebywanie z koniem
0
10
15
20
25
30
Wykres 3. Powody kontynuowania jazdy konnej (N = 50)

rdo: badania wasne.
Podobnie jak w przypadku odpowiedzi na wczeniejsze pytanie tak i tu

przewaaa sympatia do koni. Naley te podkreli, e respondenci postrzegali
jazd konn w kategoriach sportu i rekreacji.
Wikszo respondentw (60%) za lekcj jazdy konnej ponosia opaty
w wysokoci 2535 z. Pozostali podawali zarwno wysze, jak i nisze stawki.
Jednym z czynnikw uprawiania jedziectwa bya te dostpno przestrzenna, czyli odlego stadniny od miejsca zamieszkania. Osoby jedce
428
konno najczciej twierdziy (92% tej grupy), e orodek jedziecki znajduje si

w pobliu ich miejsca zamieszkania.
Poza jazd na padoku czy w ujedalni jedcy konno maj moliwo
uczestniczenia w zorganizowanych i grupowych formach turystyki konnej.
Wrd badanych dwie trzecie osb jedcych konno (66%) uczestniczyo w takich imprezach (wykres 4).
10
inne
8
wczasy w siodle
powoenie zaprzgiem
10
rajd konny
10
18
obz konny
kulig
22
przemarsze konne
22
0
10
15
20
25
Wykres 4. Formy turystyki konnej uprawiane przez respondentw (N = 33)

rdo: badania wasne.
Najpopularniejsz form rekreacji konnej uprawian przez respondentw

byy kilkugodzinne przemarsze konne oraz kuligi w zimie. W kategorii inne
znalazy si weekendy w siodle, konkursy, konne imprezy na orientacje
(INO konne). Na wybr tych form rekreacji konnej w duym stopniu wpyna
ich dostpno w orodkach jedzieckich, z ktrych korzystali respondenci.
Zdania respondentw na ten temat byy podzielone: 42% uwaao, e liczba
ofert i ich zakres tematyczny s wystarczajce, a 34% byo przeciwnego zdania.
Pozostae osoby nie zastanawiay si nad tym.
429
Zakoczenie
Turystyka konna jako forma turystyki kwalifikowanej stawia uczestnikom
wysokie wymagania. Jest to gwnie oferta dla osb, ktre czerpi przyjemno
z kontaktu z koniem. Respondenci docenili rwnie rekreacyjne walory jazdy
konnej. Pomimo postrzegania jedziectwa jako rekreacji prestiowej, tylko dla
jednego respondenta to wanie presti zadecydowa o zainteresowaniu turystyk i rekreacja konn. Objte badaniami osoby uprawiajce rekreacj konn
chtnie uczestniczyy w rnych imprezach konnych, a ich liczba i rnorodno niewtpliwie wpyway na atrakcyjno tej formy spdzania czasu wolnego. Rosnca liczba orodkw jedzieckich sprawia, e lepsza jest ich dostpno przestrzenna. Moe to skoni osoby dotychczas niejedce konno z powodu braku orodkw jedzieckich w pobliu miejsca zamieszkania do zainteresowania wanie t forma wypoczynku. Jest to o tyle wane, e turystyka konna peni wszystkie funkcje turystyki kwalifikowanej, a ta jest uwaana za kwintesencj wspczesnej turystyki7.
Literatura
Gaworecki W.W., Turystyka, PWE, Warszawa 2000.
Konie daj prac, Materiay konferencyjne, Wydawnictwo Hippica Pro Patria, Pozna 2006.
Kurek W., Turystyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
Lisowska J., Jazda konna, jako atrakcyjna oferta turystyczna, w: Strategia rozwoju
turystyki w Polsce na lata 20072013. Zaoenia teoretyczne jako inspiracja dla
praktyki, red. A. Dbrowski, R. Rowiski, Wydawnictwo AWF, Warszawa 2006.
Merski J., Turystyka kwalifikowana, Wydawnictwo WSE, Warszawa 2002.
W.W. Gaworecki, op.cit., s. 30.
430

HORESE TOURISM AS A KIND OF QUALIFIED TOURISM
Summary
This paper thesis concerns horse tourism sa a kind of qualifid tourism. The
authors introduc and discuss findings of empirical research concerning the reasons for
practicing or not practicing horse tourism.
Translated by Agata Baliska, Monika Kowalska

NR 689
2011
Joanna Baj-Korpak, Ewa Stpie, Jarosaw bikowski

Tomasz Ninikowski
Wydzia Wychowania Fizycznego i Sportu w Biaej Podlaskiej
NAJPOPULARNIEJSZE FORMY FITNESSU W OPINII KOBIET

UCZESTNICZCYCH W KLUBOWYCH ZAJCIACH
Wstp
Czas wolny jest wan sfer ycia wspczesnego czowieka. Wzrasta jego
ilo i warto, wic coraz waniejsze s te problemy zwizane z jego wykorzystaniem. Mimo obiektywnego zjawiska wzrostu czasu wolnego kobietom
zmniejsza si on z powodu podejmowania przez nie dodatkowych prac zarobkowych, podnoszenia kwalifikacji, konieczno przekwalifikowania zawodowego i innych obowizkw. Wskazuj na to wyniki bada [Woniewicz, 1993;
arnowska i wsp., 2001; Parnicka, 2004]. Z bada J. Nowocienia wynika, e
kobiety czas wolny najczciej spdzaj w domu [Nowocie, 1996]. Formy
plenerowe, wyjazdy weekendowe wci pozostaj w sferze ich aspiracji.
Badania nad aktywnoci fizyczn kobiet dowodz, e jest ona dla nich
wartoci odczuwan i uznawan, ale nierealizowan. W strukturze czasu wolnego aktywno fizyczna zajmuje cigle nisk pozycj, widoczna jest rozbieno midzy deklarowanymi przez kobiety potrzebami w zakresie aktywnoci
fizycznej, a ich zaspokajaniem [Nowocie, 1996; Winiarski, 1997; Klementowski i wsp., 2000; Pachnowska 2001; Nowak 2002; Lipowski, 2005]. Wyniki
bada J. Nowocienia [1996] wskazuj na due zainteresowanie kobiet kultur
432
J. Baj-Korpak, E. Stpie, J. bikowski, T. Ninikowski
fizyczn i pozytywne nastawienie do niej: 65,9% kobiet uwaa udzia w rekreacji ruchowej za niezbdny, ale czynnie uczestniczy w niej zaledwie 34,1%.
Pozytywnym zjawiskiem jednak, jakie obserwuje si w ostatnich latach,
jest nie tylko wiksze zainteresowanie kobiet aktywnoci fizyczn, ale rwnie
wiksze uczestnictwo w rekreacji ruchowej. Coraz wicej kobiet podejmuje
wiadomie zorganizowane formy ruchu. Wedug M. Lipowskiego, wpywa na
to moda, ktra jako idea urody lansuje szczup i wysportowan sylwetk [Lipowski, 2000].
Najpopularniejsz form ruchu, jak podejmuj kobiety, jest spacer. Popularno tej formy U. Parnicka tumaczy tym, e pozwala ona czy obowizki
rodzicielskie z aktywnoci fizyczn [Parnicka, 2007]. Z oglnopolskich bada
wynika, e kobiety, ktre uczestnicz w zorganizowanych zajciach kultury
fizycznej, preferuj gimnastyk przy muzyce. Fitness jest form aktywnoci
fizycznej najchtniej i najczciej podejmowan przez kobiety [Rogacz-Maka,
1998; Pelc, 2000; Lipka-Nowak, Studnicka, 2002; Kwilecki, 2003; Syska,
2003; Myliwska, 2007]. Uatwia im to coraz wiksza liczba klubw fitness,
ktre proponuj ciekawe i modne formy rekreacji ruchowej. Wybr form rekreacji ruchowej przez kobiety jest w duym stopniu uzaleniony od obowizkw
rodzinnych, zawodowych, sytuacji finansowej, infrastruktury sportowo-rekreacyjnej w rodowisku lokalnym oraz dostpnoci usug rekreacyjnych i oferty
dostosowanej do moliwoci i potrzeb kobiet.
Fitness mona podzieli na rekreacyjny i wyczynowy. Fitness rekreacyjny
to formy indywidualne, zespoowe oraz zajcia w siowni. Jest wiele podziaw
fitnessu rekreacyjnego w zalenoci od przyjtego kryterium: formy z muzyk
i bez muzyki, formy z uyciem przyborw i przyrzdw lub bez nich, formy
taneczne i bez udziau choreografii, formy oglnorozwojowe i formy ksztatujce sylwetk lokalnie. Inka Szymaski dzieli fitness ze wzgldu na ich gwny
wpyw na organizm [Szymaski, 2003].
Klasyfikacj rekreacyjnych form fitnessu, w zalenoci od celu programu
wicze, przedstawili E. Charbicka i wsp. Wyrnili oni cele nadrzdne i szczegowe. Ta sama forma moe suy osiganiu kilku celw jednoczenie, na
przykad moe ksztatowa wytrzymao organizmu i jednoczenie powodowa spadek masy ciaa. Wszystko zaley od doboru rodkw, opartych na charakterystycznych procesach zachodzcych w organizmie [Charbicka, Charbicki,
2003].
Najpopularniejsze formy fitnessu w opinii kobiet
433
Klasyfikacj form fitnessu uwzgldniajc aktualne tendencje w tej dziedzinie przedstawiono na rysunku 1.
FITNESS
Fitness rekreacyjny
zajcia
indywidualne
cardio
zajcia
grupowe
muscle
Fitness wyczynowy
siownia
body mind
reha fit
formy mieszane
Rys. 1. Podzia form fitnessu wedug aktualnych trendw E. Stpie

Rynek fitnessu stara si zaspokoi zrnicowane potrzeby wielu grup docelowych. Aby temu sprosta, nowoczesny klub fitnessu musi realizowa program uwzgldniajcy dziaania profilaktyczno-zdrowotne.
Obecnie w dziedzinie fitnessu nastpuje szybki rozwj rnych form. Ich
klasyfikacja jest utrudniona, poniewa wci pojawiaj si nowe rodzaje i nowe
nazwy. Firmy produkujce sprzt sportowy cigle proponuj inne akcesoria do
zaj z fitnessu, w zwizku z tym wiele form bierze sw nazw od danego przyboru lub przyrzdu.
W klubach fitnessu obserwuje si du swobod w nazewnictwie. Na okrelenie tej samej formy czsto uywa si rnych terminw, na przykad zajcia
wzmacniajce minie brzucha, bioder i ud s nazywane ABT, ABF, BPU.
Oferowane przez kluby fitnessu formy ruchowe mona podzieli na pi
gwnych grup:
cardio nastawione gwnie na wzmacnianie ukadu sercowo-naczyniowego,
muscle nastawione na wzmacnianie mini i ksztatowanie sylwetki,
434
body & mind nastawione na wiadom prac z ciaem, czyli mentalne

pojmowanie wicze i wiadomo wykonywanego ruchu,
cardio & muscle (mieszane) czce w sobie dwa cele: ksztatowanie
wydolnoci sercowo-naczyniowej i wzmocnienie mini,
rehafit zajcia o charakterze prozdrowotnym, profilaktycznym
i usprawniajcym.
Paleta form fitnessu jest teoretycznie znana, lecz w praktyce proponuj j
tylko sieci klubw fitness lub bogate kluby w duych aglomeracjach. Wikszo placwek ma w swojej ofercie raczej tradycyjne formy oraz takie, do ktrych prowadzenia maj wyszkolon kadr instruktorsk. Najczciej s to zajcia typu step, TBC, shape czy aerobik tradycyjny. Zajcia specjalistyczne z zakresu prozdrowotnoci, na ktre ronie zapotrzebowanie, wymagaj od kadry
instruktorskiej doksztacania si w tym zakresie. Programy odbywajcych si
coraz czciej na terenie caej Polski konwencji, szkole i warsztatw fitness
pokazuj, e fitness w formie prozdrowotnej oraz wellness maj coraz wicej
zwolennikw: S to jeszcze dziaania pojedynczych orodkw i klubw, nieskoordynowane i niestanowice ruchu masowego, ale wiadczce o nadchodzcych zmianach [Mickiewicz, 2001, s. 8].
Od jakoci usug, rnorodnoci programw treningowych oraz podejcia
instruktorw i kadry zarzdzajcej klubami bdzie zalee, czy skupi one wielu chtnych, czy tylko nielicznych. Kluby fitnessu, ktre potrafi przycign
i utrzyma klientw, wyrabiajc w nich nawyk treningu, mog si przyczyni
do poprawienia oglnej sprawnoci fizycznej spoeczestwa.
1. Cel i metody bada

Celem bada byo poznanie form fitness cieszcych si najwikszym zainteresowaniem wrd badanych kobiet oraz usug oferowanych przez kluby,
z ktrych najczciej korzystaj.
W badaniach wykorzystano metod sondau diagnostycznego i objto nimi kobiety wiczce regularnie w klubach fitness, instruktorw fitnessu oraz
kadr zarzdzajc tymi placwkami. Pytania w kwestionariuszu ankiety
w wikszoci miay charakter zamknity, byy zaopatrzone w tak zwan kafeteri zamknit, potwart lub koniunkturaln. Wyniki bada poddano analizie
statystycznej przy uyciu programw Excel i Statistica v.7.1. Wszystkie obli-
435
czenia statystyczne wykonano z wyczeniem brakw danych. Zastosowano

statystyki opisowe, takie jak rednia arytmetyczna ( x ) i odchylenie standardowe (s). Do graficznej prezentacji wynikw wykorzystano wykresy supkowe,
koowe i liniowe. Do wizualizacji zwizkw midzy badanymi zmiennymi uyto zgrupowanych wykresw supkowych przedstawiajcych dane z tabel krzyowych [Wieczorkowska i wsp., 2005].
Badania ankietowe przeprowadzono przy pomocy przeszkolonych ankieterw studentw III roku turystyki i rekreacji PWSZ w Biaej Podlaskiej. Uzupeniajce informacje zgromadzono za pomoc wywiadu opartego na przygotowanym kwestionariuszu.
Na podstawie analizy wynikw bada stwierdzono, e najwiksza grupa
respondentek preferuje formy z grupy cardio & muscle (mieszane) ksztatujce jednoczenie wydolno organizmu i wzmacniajce minie. Tak sam opini wyrazili instruktorzy.
Opinie instruktorw i uczestniczek zaj rni si jedynie co do preferencji form nalecych do grupy ksztatujcej wydolno cardio i form wzmacniajcych minie muscle. Instruktorzy uwaaj, e zajcia cardio ciesz si
wikszym zainteresowaniem kobiet ni formy nalece do grupy muscle.
Opinie zarwno respondentek jak i instruktorw dotyczce zaj z grupy
body mind i rehafit s podobne. Z wywiadw wynika, e w wikszoci klubw
na terenie wschodniej Polski s to formy jeszcze mao popularne. Szczegowe
dane na temat preferencji form fitnessu uczestniczek i instruktorw przedstawiono na rysunku 2.
60
47,9
50
45,3
40
30
20
15,4
17,1
16,7
14,1
12,3 13,3
7,7
10
9,7
0
cardio
muscle
c&m
body & mind
rehafit
formy fitness
uczestniczki
instruktorzy
Rys. 2. Opinie na temat preferowanych przez uczestniczki i instruktorw grup form

fitnessu
rdo: badanie wasne.
436
Badania wykazay zbieno midzy preferowanymi a realizowanymi

przez respondentki formami fitnessu. Najwikszy odsetek ankietowanych
uczestniczy w zajciach aerobiku tradycyjnego i step aerobiku. Formy te nale
do grupy cardio & muscle (mieszane). Na zajcia wzmacniajce minie brzucha, ud i poladkw (ABT) uczszcza 37% kobiet, w formie tanecznej (dance)
uczestniczy 30,8% badanych, a w zajciach TBC (total body conditioning)
29,3%. Najmniej ankietowanych kobiet korzysta z zaj przeznaczonych dla
dzieci, kobiet w ciy oraz z form z grupy body & mind tai-chi i chi-ball.
Dokadne dane o uczestnictwie kobiet w poszczeglnych formach fitnessu
Indywidualne wiczenia z trenerem

Rehafit
Gimnastyka dla seniorw
Kinder aerobik
wiczenia dla osb otyych
Aqua aerobik
wiczenia dla kobiet w ciy
Body band
Chi-ball
Body ball
ABT/BPU
TBC
Muscle
Rowery-Spining
Body pump/magic bar
Tai-chi
Body-art
Stretching
Pilatess
Joga
Step aerobik
Tae-bo
Kikboxing
Aeroboxing
Gimnastyka odchudzajca/fat burning
Latino/salsa aerobik
Dance aerobik
Hip-hop,funki,afro
Hi/lo
Low impact
Aerobik tradycyjny
3,7
2,9
1,9
1,4
2,5
9,9
0,6
7,6
2,1
15,3
37,0
29,3
7,9
11,4
8,3
1,9
7,2
20,0
27,9
17,1
43,0
3,5
8,3
8,7
23,8
13,0
30,8
7,6
14,0
13,0
43,4
10
20
30
%
Rys. 3. Formy fitnessu, w ktrych uczestnicz badane kobiety

rdo: badanie wasne.
40
50
437
W celu gbszej interpretacji wynikw bada formy fitnessu, w ktrych

uczestniczyy respondentki, podzielono na grupy wedug gwnego celu zaj.
Do grupy cardio, w ktrej zajcia nastawione s gwnie na wzmacnianie
ukadu sercowo-naczyniowego, czyli podniesienie wydolnoci organizmu, zakwalifikowano nastpujce formy: low impact, hilo, hip-hop, dance aerobik,
latino, fat burning, spining. Do zaj z grupy muscle, ktrych celem jest
wzmacnianie mini i ksztatowanie sylwetki, nale nastpujce formy: muscle, body pump, ABT, body band. Body & mind to grupa form fitnessu nastawiona na wiadom prac z ciaem, czyli mentalne pojmowanie wicze. Nale do niej: pilates, stretching, body art., chi-ball, tai-chi, joga. Grupa cardio
& muscle (mieszane) to formy, w ktrych realizowane s dwa gwne cele zaj
fitness: ksztatowanie wydolnoci organizmu oraz wzmacnianie mini. Nale
do niej: aerobik tradycyjny, step, TBC, aqua aerobik, aeroboxing, kickboxing,
tae-bo, body ball. Pit grup tworz zajcia o nazwie rehafit, o charakterze
prozdrowotnym, profilaktycznym i usprawniajcym. Nale do niej: gimnastyka dla seniorw, wiczenia dla osb otyych, kinder aerobik, rehafit, wiczenia
dla kobiet w ciy.
Najwiksza liczba respondentek (82,8% ogu badanych) uczestniczya
w formach cardio & muscle. Spord omiu wymienionych form mieszanych
13 kobiet potwierdzio uczestnictwo a w piciu formach; stanowi to 3,2%
wszystkich uczestniczek tych zaj. W jednej formie cardio & muscle brao
udzia 42,2% , w dwch 33,6%, a w trzech 16,5%.
W formach cardio uczestniczyo 66,1% ogu respondentek, z tego ponad
poowa (52,9%) uczestniczya w jednej formie, 31,6% w dwch formach,
10,2% w trzech, 5,3% w czterech i wicej.
W formach body & mind uczestniczya poowa badanych kobiet (50,9%).
W jednej formie brao udzia 63,9% ankietowanych, co czwarta respondentka
uczestniczya (25,7%) w dwch, 8,8% w trzech, a 1,6% w czterech.
W formach muscle uczestniczyo 45,2% respondentek, z tego wikszo
(70,6%) w jednej formie, 25,8% w dwch, a 3,6% w trzech formach.
Formy rehafit byy najmniej popularne wrd badanych uczestniczek.
Uczestniczyo w nich 6,3% respondentek. Indywidualnie z osobistym trenerem
wiczyo 3,7% badanych kobiet.
Uczestnictwo badanych kobiet w grupach form fitnessu przedstawiono na
rysunku 4.
438
indywidualne wicz. z
trenerem
3,7
formy fitness
rehafit
6,3
body & mind
50,9
82,8
cardio & muscle
muscle
45,2
cardio
66,1
0
20
40
60
80
100
Rys. 4. Uczestnictwo respondentek w poszczeglnych grupach form fitnessu

rdo: badanie wasne.
2. Dyskusja i wnioski
Analizujc zagadnienie najpopularniejszych form fitnessu, uwzgldniono

opinie uczestniczek zaj i instruktorw prowadzcych zajcia w klubach.
Na podstawie analizy wynikw bada wykazano, e najwiksza grupa
wiczcych kobiet (47,9%) preferuje formy mieszane jednoczenie wzmacniajce wydolno organizmu i ksztatujce sylwetk przez wzmacnianie mini;
potwierdzili to rwnie instruktorzy (45,3%). Opinie uczestniczek i instruktorw o preferowanych przez nie formach nie rni si istotnie.
Najwiksza liczba ankietowanych kobiet (82,8% ogu badanych) uczestniczy w formach cardio & muscle. Z form nalecych do tej grupy respondentki
najczciej uczestnicz w tradycyjnym aerobiku (43,4%) i stepie (43,0%). Ponad poowa ankietowanych uczestniczy w formach cardio (66,1%) i body mind
(50,9%). Najmniej popularne wrd uczestniczek s formy z grupy rehafit
uczestniczy w nich 6,3% respondentek. Znikoma liczba ankietowanych kobiet
wiczy z indywidualnym trenerem (3,7%). B. Andrzejewska i wsp. podaj, e
kobiety najchtniej i najczciej wybieraj zajcia TBC, a jest to forma naleca
do grupy form mieszanych, potwierdziy to rwnie nasze badania [Andrzejewska i wsp., 2000]. Interesujce wyniki uzyskay D. Lipka-Nowak i wsp., ktre
439
baday wybr form w zalenoci od wieku respondentek [Lipka-Nowak i wsp.,

2002]. Wyniki tych bada wykazay, e mode kobiety, w wieku 2030 lat
(52%), wybieraj najaktywniejsz form, jak jest tae-bo, natomiast panie
3040-letnie TBC (43%), low (35%). Kobiety majce powyej 40 lat wybieraj
joga aerobik (48%) i aerobik w wodzie (30%). W ofercie badanych przez nas
klubw bardzo rzadko wystpuj takie formy, dlatego may odsetek respondentek w nich uczestniczy. W zajciach tae-bo uczestniczy 3,5% badanych kobiet,
na jog uczszcza 17,1% pa, a w zajciach aqua uczestniczy 9,9% respondentek. Popularno form TBC i low impact aerobiku potwierdzaj badania wasne
i innych autorw, np. J.R. Syski [Syska, 2003]. Z bada A. Czarnoty, A. Poznaskiej i wsp. wynika, e znaczny odsetek pa wybiera formy wzmacniajce
minie (30%) oraz formy taneczne choreograficzne, takie jak hilo, low impact
i funky (24%) [Czarnota, 2004; Poznaska, Drod, 2005]. Nasze badania nie
potwierdzaj tego.
Zakoczenie
1. Wraz ze wzrostem znaczenia indywidualnego podejcia do uczestnika

zaj naley upowszechnia w klubach indywidualn prac instruktora z klientem. Holistyczne podejcie do czowieka, zakadajce rwnowag midzy ciaem, umysem i duchem, powoduje wykorzystanie w programach klubw dalekowschodnich form ruchu i medytacji, form z grupy body mind skierowanych
na wiadomo i wntrze czowieka oraz wikszy udzia taca, szczeglnie
w programach profilaktyczno-zdrowotnych, tzw. choreoterapia.
2. Kompleksowo w dziaalnoci klubw fitnessu powinna polega na
wprowadzeniu do oferty usug programw zabiegowych, takich jak kosmetyczne, hydroterapeutyczne, formy terapii naturalnych (np. tlenoterapi, aromaterapi), masa, akupresur, warsztaty dietetyczne, psychologiczne.
3. Nieliczne kluby maj w swojej ofercie zajcia relaksacyjne lub profilaktyczne nalece do grupy form rehafit, przeznaczone dla coraz wikszej grupy
seniorw, kobiet w ciy, osb z blami krgosupa i innymi problemami zdrowotnymi. Do rozszerzenia oferty potrzebne jest specjalistyczne wyposaenie
pomieszcze i przede wszystkim odpowiednio przygotowana kadra instruktorska.
440
Literatura
Andrzejewska B., Guszkowska M., Rogacz-Maka D., Wit B., Nowoczesne formy gimnastyki rekreacyjnej kobiet w wietle wybranych wskanikw fizjologicznych, psychologicznych i spoecznych, w: Dodatnie i ujemne aspekty aktywnoci ruchowej,
red. T. Mieczkowski, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczeciskiego,
Szczecin 2000.
Charbicka E., Charbicki P., Nowoczesne formy fitness, Body & Life 2003, nr 5.
Czarnota A., Aktywno ruchowa przez fitness, w: Aktywno ruchowa ludzi w rnym
wieku, t. 8, red. D. Umiastowska, Wydawnictwo Promocyjne Albatros,
Szczecin 2004.
Eider J., Slide Reebok, w: Aktywno ludzi w rnym wieku, PTNKF Albatros, Szczecin
1995.
Klementowski K., Zaski M. Czas wolny mieszkacw Wrocawia w wieku produkcyjnym i jego wykorzystanie na rekreacj i turystyk, w: Studia nad czasem wolnym
mieszkacw duych miast, red. J. Wyrzykowski, AWF, Wrocaw 2000.
Kobieta i kultura czasu wolnego, red. A. arnowska, A. Szwarc, DiG, Warszawa 2001.
Kwilecki K., Formy gimnastyki rekreacyjnej kobiet, w: Czas wolny, rekreacja, turystyka, hotelarstwo, ywienie, red. W. Siwiski, R.D. Tauber, E. Mucha-Szajek,
WSHiG, Pozna 2003.
Lipka-Nowak D., Studnicka D., Aktywno ruchowa jako metoda utrzymywania zdrowia i kondycji fizycznej kobiet dojrzaych, w: Aktywno ruchowa ludzi w r-nym
wieku, t. 7, red. D. Umiastowska, PTNKF, Szczecin 2002.
Lipowski M., Kobieta jako uczestniczka rekreacji ruchowej motywacyjna funkcja
celu, Psychologia Rozwojowa 2000, nr 34.
Lipowski M., Fitness a holistyczny model zdrowia. O motywach uczestnictwa kobiet
w rekreacji ruchowej, w: Prozdrowotny styl ycia. Uwarunkowania spoeczne,
red. T. Lisicki, B. Wilk, A. Walentunkiewicz, AWFiS, Gdask 2005.
Mickiewicz A., Kluby fitness w Polsce, Body & Life 2001, nr 2.
Myliwska K., Zdrowie i uroda w systemie aksjologicznym uczestniczek zaj fitness,
Kultura Fizyczna 2007, nr 56.
Nowak A., Aktywno ruchowa kobiet i mczyzn w wietle penionych rl rodzinnych,
w: Zdrowie i sport w edukacji globalnej, red. Z. ukowska, R. ukowski, AWF,
Warszawa 2002.
Nowocie J., Wpyw przemian ekonomiczno-spoecznych w Polsce na uczestnictwo
w kulturze fizycznej kobiet pracujcych, w: Aktywno ruchowa ludzi w rnym
wieku, red. D. Umiastowska, TKKF, Szczecin 1996.
Pachnowska B., Jak Polki korzystaj z usug fitness? Body & Life 2001, nr 3.
441
Parnicka U., Aktywno zawodowa a rekreacja fizyczna kobiet, w: Rekreacja, turystyka,

kultura. Wspczesne problemy i perspektywy wykorzystania czasu wolnego, red.
B. Marciszewska, J. Odziski, AWFiS, Gdask 2004.
Parnicka U., Rodzinne uwarunkowania rekreacji fizycznej kobiet aktywnych zawodowo,
AWF, Warszawa, ZWWFiS w Biaej Podlaskiej, Warszawa 2007.
Pelc Z., Nowoczesne formy ruchowe przy muzyce w ocenie uczestnikw krakowskich
klubw rekreacyjnych, w: Wychowanie fizyczne i sport w badaniach naukowych,
red. W. Osiski, R. Muszkieta, AWF, Pozna 2000.
Poznaska A., Drod G., Fitness wiadomy wybr zdrowego stylu ycia wyniki
bada ankietowych przeprowadzonych w krakowskich klubach fitness, w: Aktywno ruchowa ludzi w rnym wieku, t. 9, red. D. Umiastowska, Wydawnictwo
Promocyjne Albatros, Szczecin 2005.
Rogacz-Maka D., Preferowane przez kobiety formy gimnastyki rekreacyjnej, w: Kobieta kreatork aktywnoci sportowej w rodzinie, red. Z. ukowska, Warszawa
1998.
Syska J.R., Zainteresowania kobiet formami fitness, w: Rekreacja, turystyka, kultura.
Wspczesne problemy i perspektywy wykorzystania czasu wolnego, red. B. Marciszewska, J. Odziski, AWFiS, Gdask 2003.
Szymaski I., Aerobik czy fitness?Body & Life 2003, nr 3.
Wieczorkowska G., Kochaski P., Eljaszuk M., Statystyka. Wprowadzenie do analizy
danych sondaowych i eksperymentalnych, wyd. 3, Wydawnictwo Naukowe
Scholar, Warszawa 2005.
Winiarski R., Czas wolny i rekreacja w perspektywie roku 2000, Kultura Fizyczna
1997, nr 910.
Wolaska T., Rekreacja fizyczna, Centralny Orodek Metodyki Upowszechniania Kultury, Warszawa 1971.
Woniewicz M., Problemy czasu wolnego i rekreacji krajw Wsplnoty Europejskiej
i Polski, w: Turystyka, rekreacja i sport jako problem spoeczno-wychowawczy,
red. W. Siwiski, PDF, awica, Pozna 1993.
442

THE MOST POPULAR FITNESS FORMS
IN OPINION OF WOMEN-PARTICIPANTS OF THE GIM CLASSES
Summary
The research was conducted in fitness clubs in big towns of Eastern Poland: Biaystok, Siedlce, Biaa Podlaska, Lublin, Chem, Rzeszw and Tarnobrzeg.
The research results were statistically analysed with the use of Excel and Statistica v.7.1 programmes. An in-depth analysis of literature and empirical research results
make it possible to draw the following conclusions:
A rich offer of a fitness club which takes into consideration interests, needs and
capacities of various social groups (including the elderly and the disabled) contributes
to the increase in the number of participants. Unfortunately, the offers of clubs in
Eastern Poland are not very wide and they mainly include classes based on physical
exercises that strengthen muscles and improve physical efficiency. Only a few clubs
offer relaxation and prophylactic activities that belong to the group of rehafit activities
designed for an ever increasing group of elderly people, pregnant women and people
with spinal conditions and other problems. To expand an offer it is necessary to have
specialist room equipment and, first and foremost, well-qualified staff. The offers of
examined clubs do not usually include advice and consultations, biological
regeneration, and beauty salons. A better, more modern and more professional
promotion of fitness clubs is needed to encourage more people to participate in
activities.
Finally, it may be assumed that fitness centres that have been investigated do not
offer siutable and sufficient physical activities for older people. Most of the health and
fitness clubs placed in Lubelskie District are lacked of modern equipment and wellprepared instructors. As a result, womens particiption in the traditional form of fitness
classes, rather than newest one, have been observed.
Translated by Magorzata Wasilewska

NR 689
2011
Izabela Drobnik-Kozakiewicz, Micha Sawczyn

Anna Szumilewicz, Aleksandra Zarbska
PSYCHOSPOECZNE ASPEKTY WARSZTATU ZAWODOWEGO

INSTRUKTORW FITNESSU W ICH OPINIACH
A OCZEKIWANIA UCZESTNICZEK REKREACJI RUCHOWEJ
Wstp
Rozwj grupowego fitnessu przy muzyce jako formy rekreacji ruchowej
dla kobiet [Grodzka-Kubiak, 2002; Zarbska, 2007] nasuwa pytania o jako
przygotowania zawodowego specjalistw1 tej dziedziny. W artykule podjto
kwesti, na ile psychospoeczne aspekty warsztatu zawodowego instruktora
fitnessu, determinujce jego relacje z podopiecznymi, zachcaj kobiety do
regularnego udziau w zajciach.
Za jedn z gwnych predyspozycji zawodowych instruktorw fitnessu naley uzna wysok komunikatywno, czyli zdolno docierania do odbiorcy
w procesie komunikacji, porozumiewania si [Sownik jzyka polskiego PWN,
2004]. Komunikatywny to atwo nawizujcy kontakt z ludmi (Nowy
sownik poprawnej polszczyzny PWN, 2004). Poziom tej predyspozycji u instruktora bdzie z pewnoci silnie determinowa jego stosunki spoeczne
z uczestnikami zaj.
1
Termin specjalista fitnessu jest w niniejszym artykule stosowany zamiennie z terminem instruktor fitnessu, czyli to osoba, ktra ukoczya specjalistyczny kurs doskonalenia
zawodowego tej dyscypliny rekreacyjnej.
444
I. Drobnik-Kozakiewicz, M. Sawczyn, A. Szumilewicz, A. Zarbska
atwo nawizywania kontaktw jest wymieniana jako podany element

sylwetki zawodowej instruktora rekreacji midzy innymi przez W. Siwiskiego
[2003], M. Lipowskiego [2005], Z. Kubisk i K. ydek [2006], D.M. Opok
[2007]. W wypadku specjalisty grupowych form muzyczno-ruchowych wydaje
si mie wyjtkowe znaczenie.
Rekreanci2 kieruj si do fitness clubw w celu poprawy wasnego wygldu [Lipowski, 2005; Stpie i Stpie, 2006; Cameron, 2007; Zarbska, 2007].
Waciwe ustalenie celw treningowych powinna poprzedzi szczera rozmowa
z instruktorem, w ktrej czsto poruszane s tematy krpujce, zwizane z kompleksami na punkcie budowy ciaa jego masy, wielkoci fadw tuszczowych, ksztatu poladw i biustu. Od instruktora w duej mierze zaley, czy
znajdzie z podopiecznym dobr paszczyzn porozumienia i zdoa mu pomc
w przeamaniu barier, by rozpocz efektywn wspprac.
Wysoka komunikatywno jest szczeglnie wana w pracy instruktora fitnessu rwnie ze wzgldu na charakterystyczny sposb realizacji grupowych
form ruchowych przy muzyce. Osoba prowadzca zajcia du uwag powica
na instruowanie uczestnikw w rytm podkadu muzycznego, a przekazywane
przez ni komunikaty w wikszoci dotycz wykonywanych zada ruchowych.
Na nawizanie kontaktu z podopiecznymi i utrzymanie z nimi odpowiednich
relacji jest zazwyczaj krtki czas przed zajciami i po nich.
Liczni autorzy podkrelaj, e jednym z podstawowych zada instruktora
rekreacji jest motywowanie podopiecznych do udziau w zajciach ruchowych
[Toczek-Werner, 2002; Olex-Mierzejewska, 2002; Kubiska i ydek, 2006]. Na
podstawie dowiadczenia z pracy z rekreantami kanadyjscy specjalici fitnessu
okrelili umiejtno motywowania do wysiku fizycznego jako jeden z najwaniejszych elementw ich warsztatu zawodowego [Taking..., 1995]. Przekonanie to wydaje si uzasadnione, biorc pod uwag, e szacunkowo od 40% do
65% klientw fitness clubw rezygnuje z uczestnictwa w programach ruchowych po okresie od trzech do szeciu miesicy [Buckworth i Dishman, 2002;
Annesi, 2003]. Utrzymanie frekwencji rekreantw na zajciach przez wiele lat
jest niewtpliwie duym sukcesem zawodowym instruktora.
A. Jagusz i wsp. [2008, s. 81] s zdania, e zachowanie (instruktora) bezporednio wpywa na dobre samopoczucie wiczcych, zachcajc ich przy tym
2
Zdefiniowany przez W. Siwiskiego i R.D. Taubera [2004, s. 174] termin rekreant

odnosi si do osoby w grupie wiczebnej lub grupie rekreacyjnej, uczestniczcej w zajciach
fitnessu, kulturystyki, tenisa ziemnego itp.
Psychospoeczne aspekty warsztatu zawodowego instruktora fitnessu
445
do regularnego odwiedzania klubw fitness i mobilizujc ich do aktywnego

spdzania czasu. Badane przez K.A. Cameron [2007] rekreantki wyraziy opini, e instruktor mocno pobudza je do wysiku fizycznego przez swoj pasj do
wicze, entuzjazm oraz yciow energi. Jednak w wietle bada J.J. Annesi
[2003] cechy indywidualne i spontaniczny sposb dziaania instruktora, cho
z pewnoci bardzo istotne, nie wystarczaj, by utrzyma u rekreantw motywacj do udziau w zajciach. Prowadzc eksperyment w trzech krajach (USA,
Wielkiej Brytanii i Woszech), udowodni, e klienci fitness clubw do kontynuowania uczestnictwa w sesjach ruchowych potrzebuj wsparcia w postaci
zaplanowanych dziaa motywacyjnych.
Udzia w programach fitnessowych jako aktywno rekreacyjna jest dobrowolnie podejmowanym dziaaniem. Powinien by wic rdem pozytywnych dozna [Winiarski, 1989]. E. Stpie i J. Stpie [2006] w badaniach ankietowych przeprowadzonych wrd uczestniczek fitnessu udowodnili, e
umiejtno wytworzenia przez instruktora przyjemnego nastroju na zajciach
jest jednym z najwaniejszych motyww uczestnictwa w wiczeniach fizycznych pod jego opiek [Siwiski, 2003; Igowska i Lipowski, 2004]. Rol, jak
odgrywa ta umiejtno w pracy specjalisty fitnessu, ciekawie odzwierciedla
zaleno zaobserwowana midzy ocen jakoci usug a samopoczuciem ich
odbiorcw, ujta w stwierdzeniu: Czuj si dobrze, jestem usatysfakcjonowany [Collishaw i wsp., 2008, s. 25; Sy i wsp., 2005]. Mona zatem przypuszcza, e rekreanci, ktrych sesje ruchowe przebiegaj w miej dla nich atmosferze, bd bardziej skonni do pozytywnego odbioru instruktora, a take atwiej
wybacz mu niedoskonaoci w sposobie realizacji zaj.
1. Cel pracy
Celem pracy jest odpowied na nastpujce pytania badawcze: na ile, zdaniem instruktorw fitnessu oraz uczestniczek rekreacji, wysoka komunikatywno, umiejtno motywowania do zaj oraz umiejtno wprowadzania miej
atmosfery na zajciach s wane dla kobiet przy wyborze instruktora, a take
czy wystpuj rnice midzy opiniami obu tych grup respondentw.
446
2. Badane osoby i metody bada
liczba badanych rekreantek
W celu przeprowadzenia analizy porwnawczej przebadano dwie grupy

beneficjentw zaj z fitnessu za pomoc samodzielnie skonstruowanego kwestionariusza ankiety. Dobr do obu prb badawczych przebiega losowo. Pierwsz grup stanowio 188 instruktorw grupowych form fitnessu w wieku od 19
do 59 lat, przy czym poowa z nich nie przekroczya 25. roku ycia (Me = 25).
Drug grup badawcz tworzyo 339 kobiet uczestniczcych w grupowych zajciach z fitnessu w wieku od 13 do 76 lat. Poowa badanych rekreantek nie
przekroczya 29. roku ycia (Me = 29).
W celu szczegowej analizy ilociowej odpowiedzi respondentw do rekreantek zastosowano dwie zmienne niezalene: przedziay wiekowe wedug
etapw rozwoju psychospoecznego [Brzeziska, 2000] oraz sta uczestnictwa
w grupowych zajciach z fitnessu.
Najwiksza cz rekreantek bya w wieku od 23 do 34 lat, czyli we wczesnej dorosoci (38,94%; n = 132). Najmniej byo rekreantek na etapie pnej
dorosoci, czyli powyej 60. roku ycia (5%; n = 15; rys. 1).
n = 132,
38,94%
140
n = 88,
25,96%
120
100
80
n = 43,
12,68%
60
N = 339,
100%
Me = 30
n = 59,
17,4%
n = 17,
5,02%
40
20
0
wczesna
pna
adolescencja adolescencja
1317 lat
1822 lata
wczesna
doroso
2334 lata
rednia
doroso
3560 lat
pna
doroso
61 lat
i powyej
Rys. 1. Rozkad wieku rekreantek wedug etapw rozwoju psychospoecznego [Brzeziska, 2000]
rdo: badanie wasne.
Analizujc czas regularnego uczestnictwa w grupowych zajciach z fitnessu (rys. 2), respondentki poday, e systematycznie bior udzia w zajciach od
447
liczba badanych rekreantek
okoo miesica do 5 lat, a najczciej pojawiajc si odpowiedzi by okres

dwch lat (Mo = 2; n = 43). Poowa kobiet uczestniczya w grupowych zajciach muzyczno-ruchowych nie duej ni 5 lat (Me = 5).
n = 118,
34,8%
140
120
100
80
60
N = 339,
100%
Me = 5
n = 80,
23,6%
n = 64,
18,88%
n = 33,
9,74%
40
n = 44,
12,98%
20
0
do 2 lat
od 2
do 5 lat
od 5
do 10 lat
od 10
do 15 lat
powyej
15 lat
Rys. 2. Sta uczestnictwa kobiet w rekreacyjnych zajciach z fitnessu (w przedziaach

lat)
rdo: badanie wasne.
Badania przeprowadzono metod sondau diagnostycznego, technik ankietow w fitness clubach Gdaska, Gdyni i Sopotu.
W projekcie badawczym uwzgldniono 14 zmiennych, potencjalnie decydujcych o wyborze instruktora fitnessu przez rekreantki: profesjonalizm prowadzenia zaj, instruktorskie uprawnienia zawodowe, wysoka komunikatywno, umiejtno motywowania do zaj, umiejtno wprowadzania miej
atmosfery na zajciach, indywidualne podejcie do wiczcych, czste innowacje na zajciach, oryginalny styl prowadzenia zaj, muzykalno i poczucie
rytmu, zgrabna figura, zarysowana muskulatura, przyjemy gos, specjalistyczny
strj i obuwie oraz wysoki poziom sprawnoci fizycznej. W artykule analizie
poddano trzy zmienne: wysok komunikatywno, umiejtno motywowania
do zaj oraz umiejtno wprowadzania miej atmosfery na zajciach, nazywane rwnie psychospoecznymi elementami sylwetki zawodowej instruktora
fitnessu.
Jako narzdzie pomiaru znaczenia poszczeglnych zmiennych, zastosowano siedmiostopniow skal Likerta, gdzie 1 oznaczao najmniej wane, a 7
najwaniejsze. Do analizy zebranego materiau badawczego wykorzystano program komputerowy STATISTICA w wersji 8.0.
448
Z uwagi na rozkady danych rne od normalnego, potwierdzone testem

normalnoci Komogorowa-Smirnowa z zastosowaniem prawdopodobiestwa
Lillieforsa oraz wartociami skonoci i kurtozy, do ich charakterystyki uyto
jako miar tendencji centralnej median, a jako miar zmiennoci rozstp
[Ferguson i Takane, 2004]. Pozostae estymatory to modalna, kwartyl dolny
i grny, rozstp kwartyli oraz wartoci minimalne i maksymalne. Ze wzgldu na
asymetryczny rozkad wynikw w analizie porwnawczej opinii poszczeglnych grup respondentw zastosowano statystyczne testy nieparametryczne: test
U Manna-Whitneya, test ANOVA rang Kruskala-Wallisa oraz test post-hoc
porwna wielokrotnych.
Celem interpretacji niektrych wynikw dodatkowo obliczono zalenoci
midzy zmiennymi na podstawie oblicze wspczynnika korelacji rang
R Spearmana. Ze wzgldu na wystpowanie w otrzymanych danych licznych
rang wizanych, wskutek przypisywania przez rekreantki rnym kompetencjom tej samej oceny, zastosowano rwnie statystyk Gamma.
3. Wyniki bada
Zdaniem rekreantek (rys. 3) i instruktorw (rys. 4), wysoka komunikatywno, umiejtno motywowania do zaj oraz umiejtno wprowadzania miej
atmosfery na zajciach nale do najwanieszych kryteriw wyboru instruktora
fitnessu przez kobiety. Te trzy zmienne psychospoeczne to jedyne elementy
instruktorskiej sylwetki zawodowej, ktrym co najmniej poowa zarwno rekreantek, jak i specjalistw fitnessu przypisaa najwysz moliw rang (Me = 7).
Oceny wysokiej komunikatywnoci (z = 0,53; p = 0,595), umiejtnoci
motywowania do zaj (z = 0,89; p = 0,373) oraz wprowadzania miej atmosfery na zajciach (z = 1,48; p = 0,138) wystawione przez obie zbiorowoci badanych s zgodne w granicach przyjtego poziomu istotnoci statystycznej
(tabela 1).
449
Tabela 1
Wpyw psychospoecznych elementw sylwetki zawodowej instruktora fitnessu
na jego wybr przez kobiety opinie rekreantek i instruktorw
Lp.
1.
2.
3.
Zmienne opisujce
sylwetk zawodow
instruktora grupowych
zaj z fitnessu
suma rang
odpowiedzi
uczestniczek
n = 339
Wyniki testu U Manna-Whitneya

suma rang
warto
warto
odpowiedzi
U
Z
instruktorw
n = 188
Wysoka komunika87151,50
49874,50
30535,50
tywno
Umiejtno moty82028,50
46242,50
28476,50
wowania do zaj
Umiejtno wprowadzania miej atmosfe78258,00
50013,00
27537,00
ry na zajciach
Przyjty poziom istotnoci statystycznej: p < = 0,05
poziom
istotnoci
p
0,53
0,595
0,89
0,373
1,48
0,138
rdo: badanie wasne.
wysoki poziom sprawnoci fizycznej

specjalistyczny strj i obuwie
przyjemny gos
zarysowana muskulatura
zgrabna figura
muzykalno i poczucie rytmu
oryginalny styl prowadzenia zaj
czste innowacje na zajciach
indywidualne podejcie do wiczcych
wprowadzanie miej atmosfery zaj
umiejtno motywowania do zaj
wysoka komunikatywno
uprawnienia zawodowe
profesjonalizm prowadzenia zaj
Mediana
25%-75%
2575%
0 1 2 3 4 5 6 7 8 Rozstp
oceny
elementw
sylwetki
1-najmniej
1 najmniejwane
wane
oceny elementw sylwetki
zawodowej instruktora
7-najwaniejsze
7 najwaniejsze
zawodowej
instruktora fitnessu
fitnessu
w
opiniach
rekreantek
w opiniach rekerantek
Rys. 3. Wpyw poszczeglnych elementw sylwetki zawodowej instruktora fitnessu

na jego wybr przez kobiety opinie rekreantek
rdo: badanie wasne.
450
wysoki poziom sprawnoci fizycznej

specjalistyczny strj i obuwie
przyjemny gos
zarysowana muskulatura
zgrabna figura
muzykalno i poczucie rytmu
oryginalny styl prowadzenia zaj
czste innowacje na zajciach
indywidualne podejcie do wiczcych
wprowadzanie miej atmosfery zaj
umiejtno motywowania do zaj
uprawnienia zawodowe
profesjonalizm prowadzenia zaj
Mediana
0
2575%
25%-75%
1 2 3 4 5 6 7 8 Rozstp
oceny elementw sylwetki zawodowej 1-najmniej
1 najmniejwazne
wane
7-najwaniejsze
7 najwaniejsze
instruktora fitnessu
w opiniach instruktorw
Rys. 4. Wpyw poszczeglnych elementw sylwetki zawodowej instruktora fitnessu

na jego wybr przez kobiety opinie instruktorw
rdo: badanie wasne.
Postrzeganie psychospoecznych dyspozycji instruktora fitnessu byo zrnicowane w zalenoci od wieku badanych rekreantek. Po porwnaniu odpowiedzi uzyskanych od klientek fitness clubw z piciu grup wiekowych na temat znaczenia wysokiej komunikatywnoci (KW: H = 23,33; p = 0,000;
d = 4), umiejtnoci motywowania do zaj (H = 15,87; p = 0,003; d = 4) oraz
wprowadzania miej atmosfery na zajciach (H = 16,27; p = 0,003; d = 4) okazao si, e uzyskane rnice s istotne statystycznie (rys. 57).
Wraz z wiekiem uczestniczek rekreacji bardzo rosn ich oczekiwania co
do psychospoecznych aspektw prowadzenia zaj z fitnessu. Im starsze byy
rekreantki, tym statystycznie wiksz wag przypisay znaczeniu wysokiej komunikatywnoci instruktora (R Spearmana = 0,23; gamma = 0,30; p < 0,001),
umiejtnoci wprowadzania miej atmosfery na zajciach (R Spearmana
= 0,17; gamma = 0,22; p < 0,01) oraz motywowania do zaj (R Spearmana
= 0,11; gamma = 0,14; p < 0,05).
Test K-W:
Wartoci R:
oceny
zmiennej:
oceny zmiennej:
wysoka
komunikatywno
451
H = 23,33; p = 0,000**; d = 4
110,07
149,64
171,18
171,16
183,53
wa
pa
wd
sd
pd
7
6
5
wczesna adolescencja
pna adolescencja
wczesna doroso
rednia doroso
pna doroso
4
3
2
1
0
n = 43
wa
n = 59 n = 119
pa
wd
n = 82
sd
Mediana
25%-75%
2575%
Rozstp
najmniejwane
wane
n = 15 11-najmniej
77-najwaniejsze
najwaniejsze
pd
rekreantki z rnych grup wiekowych
Rys. 5. Wysoka komunikatywno instruktora fitnessu a jego wybr przez kobiety

opinie rekreantek z rnych grup wiekowych
rdo: badanie wasne.
oceny
oceny zmiennej:
zmiennej: umiejtno
umiejtno
motywowania do zaj
motywowania do zaj
Test K-W:
Wartoci R:
8
7
6
5
4
3
2
1
0
H = 15,84; p = 0,003*; d = 4
150,77
155,59
175,74
161,43
239
wa
pa
wd
sd
pd
n = 59 n = 130 n = 87 n = 17
wa
pa
wd
sd
pd
n = 43
pna adolescencja
wczesna doroso
rednia doroso
pna doroso
Mediana
25%-75%
2575%
Rozstp
11-najmniej
najmniejwane
wane
77-najwaniejsze
najwaniejsze
Rys. 6. Umiejtno motywowania do zaj a wybr instruktora fitnessu przez kobiety

opinie rekreantek z rnych grup wiekowych
rdo: badanie wasne.
452
oceny zmiennej: wprowadzanie

oceny zmiennej: wprowadzanie
miej atmosfery na zajciach
miej atmosfery na zajciach
Test K-W:
Wartoci R:
H = 16,27; p = 0,003*; d = 4
120,79
156,25
165,7
163,87
210,03
8
7
6
5
4
3
2
1
n = 43
n = 59 n = 119
n = 82 n = 15
0
wa
pa
wd
sd
pd
wa
pa
wd
sd
pd
pna adolescencja
wczesna doroso
rednia doroso
pna doroso
Mediana
25%-75%
2575%
Rozstp
11-najmniej
najmniejwane
wane
77-najwaniejsze
najwaniejsze
Rys. 7. Umiejtno wprowadzania miej atmosfery na zajciach a wybr instruktora

fitnessu przez kobiety opinie rekreantek z rnych grup wiekowych
rdo: badanie wasne.
Kobiety z najkrtszym staem udziau w rnych formach fitnessu,

nieprzekraczajcym dwch lat, czciej przypisyway nisz rang (R = 129,58;
rys. 8) umiejtnoci motywowania do zaj ni rekreantki duej korzystajce
z oferty grupowych zaj muzyczno-ruchowych (KW: H = 9,50; p = 0,05; d = 4).
Korelacja midzy ocenami tej zmiennej a liczb lat uczestnictwa rekreantek w aktywnoci fitnessowej bya statystycznie istotna (gamma = 0,12; p < 0,05).
H = 9,5; p = 0,05*; d = 4
129,58 155,11 157,56
ocenyzmiennej:
zmiennej:umiejtno
umiejtno
oceny
motywowaniagrupy
grupydo
dozaj
zaj
motywowania
Test K-W:
Wartoci R:
179,17
143,13
8
7
6
5
4
3
Mediana
25%-75%
2575%
1
0
Rozstp
n = 59
n = 102
n = 71
n = 30
11-najmniej
najmniejwa
wane
n = 40 77-najwaniejs
najwaniejsze
(0;2>
(2;5>
(5;10> (10;15> >15 lat
rekreantki o rnym stau uczestnictwa w zajciach fitness
Rys. 8. Umiejtno motywowania do zaj a wybr instruktora fitnessu przez kobiety

opinie rekreantek z rnym staem uczestnictwa w zajciach
rdo: badanie wasne.
453
4. Dyskusja
Uzyskane wyniki bada dowodz, e zarwno rekreantki jak i specjalici
fitnessu zgodnie uwaaj, e wysoka komunikatywno, umiejtno motywowania do zaj oraz umiejtno wprowadzania miej atmosfery na zajciach to
decydujce kryteria wyboru instruktora. Opinie respondentw potwierdzaj
stanowisko innych autorw, zwracajcych uwag na szczeglne znaczenie tych
dyspozycji specjalisty fitnessu w jego pracy zawodowej [Siwiski, 2003; Stpie i Stpie, 2006; Kubiska i ydek, 2006; Opoka, 2007].
Na podstawie wasnych obserwacji autorzy mog stwierdzi, e jest wyrana luka w programowaniu indywidualnych dziaa motywacyjnych dla
uczestnikw grupowych form fitnessu. Stwierdzaj rwnie, e w polskich klubach fitnessu utrzymywanie motywacji u rekreantw, wprowadzanie odpowiedniej atmosfery wicze oraz umiejtnoci komunikacyjne (poza instruowaniem)
opieraj si przede wszystkim na wrodzonych predyspozycjach i intuicyjnych
reakcjach instruktorw. Ponadto w realizowanych programach specjalistycznego ksztacenia instruktorw fitnessu brakuje treci dydaktycznych, przygotowujcych ich do wyej wymienionych dziaa.
Z pewnoci istotne jest, by instruktor rekreacji by yczliwy, kulturalny,
kontaktowy, empatyczny, z poczuciem humoru oraz eby wasn energi i pasj
potrafi zachca do wysiku fizycznego [Siwiski, 2003; Siwiski i Tauber,
2004; Stpie i Stpie; 2006; Kubiska i ydek, 2006; Cameron, 2007; Opoka,
2007]. S to wane atuty, ktre potrafi doceni jego podopieczni [Siwiski
i Tauber, 2004; Stpie i Stpie, 2006]. Jednak s one niewystarczajce do
osignicia penego sukcesu zawodowego instruktora, ktrym jest systematyczny udzia rekreantw w sesjach ruchowych.
Najwysze oczekiwania wobec wysokiej komunikatywnoci instruktora,
umiejtnoci motywowania do zaj oraz wprowadzania miej atmosfery na
zajciach maj najstarsze rekreantki, w wieku powyej 60. roku ycia. Warto
doda, e aktywno ruchowa kobiet obnia si wraz z wiekiem [Drabik, 1997].
Niewielki udzia osb starszych w zajciach z fitnessu odzwierciedlaj struktury
wiekowe klientek fitness clubw badanych, midzy innymi, przez B. Marciszewsk [1999] i M. Lipowskiego [2005]. Mona przypuszcza, e im starsze s
rekreantki, tym pogarszajce si samopoczucie bardziej zniechca je do udziau
w zajciach ruchowych. Do regularnego uczestnictwa w wiczeniach fizycznych potrzebuj zatem silnego wsparcia instruktora.
454
Otrzymane wyniki dowodz, e wraz ze staem uczestnictwa w zajciach

z fitnessu znacznie rosn oczekiwania rekreantek co do umiejtnoci instruktora
w motywowaniu do zaj. Mona to tumaczy tym, e w pocztkowym okresie
czonkowstwa w fitness klubie kobiety najprawdopodobniej s efektywnie mobilizowane do aktywnoci fizycznej przez wiele czynnikw zewntrznych, chociaby dziaania reklamowe klubu, promocyjne ceny karnetw, mod na udzia
w tego typu formach ruchowych itp. Z czasem oddziaywanie tych bodcw
sabnie, dlatego najwyraniej potrzebuj wicej zachty ze strony instruktora do
kontynuowania regularnego udziau w zajciach. Eksperymentalne badania
prowadzone w USA, Wielkiej Brytanii i Woszech wykazay, e bez ukierunkowanych oddziaywa motywacyjnych opiekuna klienci fitness klubw zdecydowanie czciej rezygnuj z uczestnictwa w zajciach ni osoby, ktre
otrzymay takie wsparcie [Annesi, 2003].
Opinie respondentw dowodz, e naley ka szczeglny nacisk na rozwj kompetencji psychospoecznych w szkoleniu specjalistw fitnessu. Znaczenie umiejtnego posugiwania si wiedz psychologiczn i spoeczn w zawodzie instruktora i trenera podkrelao wielu autorw [Annesi, 2003; Lipowski,
2005; Cameron, 2007; Collishaw i wsp., 2008; Mears i Kilpatrick, 2008].
Z przedstawionych rozwaa rwnie wynika wyrana potrzeba prowadzenia
bada naukowych nad psychospoecznymi aspektami uczestnictwa w fitnessie.
Zakoczenie
1. W opinii respondentw wysoka komunikatywno, umiejtno motywowania do zaj oraz umiejtno wprowadzania miej atmosfery na zajciach
to dla kobiet decydujce kryteria wyboru instruktora fitnessu. Konieczne jest
ukierunkowanie programw szkolenia specjalistw fitnessu na ksztacenie tych
dyspozycji zawodowych.
2. Wraz z wiekiem rekreantek rosn ich oczekiwania co do psychospoecznych aspektw warsztatu zawodowego instruktora. Naley bra pod
uwag odmienne potrzeby seniorw w przygotowaniu zawodowym specjalistw rekreacji.
3. Im duej kobiety uczestnicz w sesjach ruchowych, tym bardziej doceniaj u instruktora umiejtno motywowania do zaj. Dowodzi to konieczno-
455
ci planowania dugofalowych dziaa motywacyjnych dla klientek klubw

fitnessu.
Literatura
Annesi J.J., Effects of a Cognitive Behavioral Treatment Package on Exercise
Attendance and Drop out in Fitness Centers, European Journal of Sport Science 2003, nr 3, 2.
Brzeziska A., Spoeczna psychologia rozwoju, Scholar, Warszawa 2000.
Buckworth J., Dishman R.K., Exercise Psychology, Human Kinetics, Champaign,
Il 2002.
Cameron K.A., Leading to Lifelong Exercise: What Can Group Fitness Participants
Tell us About Fitness Leadership? online 2007, https//dspace.library.uvic.ca:
8443/dspace/bitstream/1828/280/1/thesis.pdf, 19.11.2008.
Collishaw M.A., Dyer L., Boies K., The Authenticity of Positive Emotional Displays:
Client Responses to Leisure Service Employees, Journal of Leisure Research
2008, No. 40, 1.
Drabik J., Promocja aktywnoci fizycznej, AWF, Gdask 1997.
Ferguson G.A., Takane Y., Analiza statystyczna w psychologii i pedagogice,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
Grodzka-Kubiak H., Aerobik czy fitness, DDK Milion, Pozna 2002.
Igowska A., Lipowski M., Czynniki decydujce o wyborze klubu fitness w odczuciu
uczestniczek rekreacji ruchowej, w: Rekreacja, turystyka, kultura, Wspczesne
problemy i perspektywy wykorzystania czasu wolnego, red. B. Marciszewska,
J. Odziski, AWFiS, Gdask 2004.
Jagusz A., Sikora A., Waszczak J., Individualistic Features of a Fitness Instructor,
w: Wellness as a Goal of Health Promotion and Health Education, red. J. Bergier,
NeuroCentrum, Lublin 2008.
Kubiska Z., ydek K., Osoba instruktora rekreacji ruchowej ze specjalnoci fitness
w wiadomoci uczestnikw kursu, w: Teoria i praktyka rekreacji ruchowej,
red. D. Nacka, M. Bytniewski, PWSZ, Biaa Podlaska 2006.
Lipowski M., Rekreacja ruchowa kobiet. Motywy zachowa prozdrowotnych,
AWFiS, Gdask 2005.
Marciszewska B., Konsumpcja usug rekreacyjno-sportowych, AWF, Gdask 1999.
Mears J., Kilpatrick M., Motivation for Exercise: Applying Theory to Make a Difference in Adoption and Adherence, ACSMs Health and Fitness Journal 2008,
No. 12, 1.
456
Nowy sownik poprawnej polszczyzny PWN, w: Sowniki PWN Portal. Najwikszy zbir
sownikw, wersja 2.0, edycja 2004 CD ROM, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2004.
Olex-Mierzejewska D., Fitness. Teoretyczne i metodyczne podstawy prowadzenia zaj,
AWF, Katowice 2002.
Opoka D.M., Sylwetka instruktora fitness, w: Fitness nowoczesne formy gimnastyki,
red. D. Pietrzyk, TKKF, Warszawa 2007.
Siwiski W., Tauber R.D., Rekreacja ruchowa. Zagadnienia teoretyczno-metodologiczne, WSHiG, Pozna 2004.
Siwiski W., Poziom adaptacji zawodowej modego instruktora rekreacji ruchowej,
w: Uczestnictwo Polakw w rekreacji ruchowej i jego uwarunkowania, red.
A. Dbrowski, Wydawnictwo Naukowe Novum, WarszawaPock 2003.
Sownik jzyka polskiego PWN, w: Sowniki PWN Portal. Najwikszy zbir sownikw,
wersja 2.0, edycja 2004 CD ROM, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2004.
Stpie E., Stpie J., Motywy uczestnictwa w zajciach fitness, w opinii wiczcych
i instruktorw, w: Teoria i praktyka rekreacji ruchowej, red. D. Nacka, M. Bytniewski, PWSZ, Biaa Podlaska 2006.
Sy T., Ct S., Staavedra R., The Contagious Leader: Impact of the Leaders Mood on
the Mood of Group Members, Group Affective Tone, and Group Process, Journal
of Applied Psychology 2005, No. 90, 2.
Taking our Pulse Survey of Fitness Leaders, National Fitness Leadership Advisory
Committee (NFLAC), online 1995, http://lin.ca/resource-details/3966, 24.11.2008.
Toczek-Werner S., Animator rekreacji i turystyki jego rola spoeczno-zawodowa,
w: Podstawy rekreacji i turystyki, red. S. Toczek-Werner, AWF, Wrocaw 2002.
Winiarski R., Wstp do teorii rekreacji (ze szczeglnym uwzgldnieniem rekreacji
fizycznej), AWF, Krakw 1989.
Zarbska A., Aktywno fizyczna fitness jako forma oddziaywania usprawniajco-zdrowotnego, rozprawa doktorska, AWFiS, Gdask 2007.
457
PSYCHOSOCIAL ASPECTS OF FITNESS INSTRUCTORS SKILL

IN THE FITNESS INSTRUCTORS OPINIONS
AND FITNESS PARTICIPANTS EXPECTATIONS
Summary
Multi-directional development of group fitness with music prompts the question
of the quality of professional qualifications of experts in this field. The objective of this
study was to find out to what extent the selected psychosocial aspects of fitness
instructors skill set affect womens choice of instructor.
Two groups of fitness exercises beneficiaries were tested using diagnostic survey
method: 188 instructors and 339 women participating in group fitness exercises. Both
respondent groups ranked the following three instructors professional competences:
high communication skills, motivational skills and the ability to create a relaxed
atmosphere during the exercises. In the quantitative comparison of the opinions of
participants and instructors nonparametric statistical Mann-Whitney U test and KruskalWallis H test have been used.
Fitness clubs clients and instructors agreed that high communication skills
(z = 0.53; p = 0.595), motivational skills (z = 0.89, p = 0.373) and the ability to create
a relaxed atmosphere during the exercises (z = 1.48, p = 0.138) are the most important
variables determining the choice of an instructor by women (Me = 7). With age of the
participants, their expectations of these fitness specialists skills grow. The longer
women take part in the sessions, the more they appreciate the instructors ability to
motivate the group. Research shows that the analysed professional competences should
be considered substantively in the training of fitness specialists.
Translated by Micha Sawczyn
458

NR 689
2011
Agata Niemczyk, Renata Seweryn

AKTYWNO REKREACYJNO-SPORTOWA
ODWIEDZAJCYCH MAOPOLSK
WYNIKI BADA EMPIRYCZNYCH
Wstp
Celem artykuu jest pokazanie rekreacyjno-sportowych sposobw spdzania czasu wolnego podczas wyjazdu turystycznego. Zdefiniowano kategori
czasu wolnego i wyszczeglniono formy jego zagospodarowania. Wyjaniono
pojcie aktywno rekreacyjno-sportowa oraz wskazano, e moe by ona podejmowana take podczas wyjazdu turystycznego. Na podstawie wynikw bada ankietowych, przeprowadzonych wrd odwiedzajcych Maopolsk
w 2009 roku, przeanalizowano aktywno w uprawianiu turystyki aktywnej
i poznawczej, partycypacj w kulturze i rozrywce, realizowanie wasnych zainteresowa, uczestnictwo w yciu towarzyskim i rekreacji przez spacery, a take
wypoczynek bierny. Na koniec zidentyfikowano czynniki rnicujce form
aktywnoci podejmowanej podczas peregrynacji.
1. Czas wolny i sposoby jego wykorzystania

Od chwili pojawienia si w yciu czowieka pierwszych obowizkw
(tj. podjcia nauki w klasie 0) mona mwi o dwch rodzajach czasu: o czasie
460
przeznaczonym na prac i o czasie wolnym. Postp techniczno-organizacyjny,

komputeryzacja i automatyzacja ycia w ostatnich kilkudziesiciu latach przyczyniy si do ograniczenia obowizkw, a tym samym do wzrostu czasu wolnego. Mimo to niektre osoby odczuwaj brak tego ostatniego (zwaszcza osoby podejmujce w czasie wolnym dodatkow prac), co ma wpyw na ich stan
zdrowia, zadowolenie z siebie, stosunek do otoczenia itp.1
Czas wolny rnie jest interpretowany w literaturze. Najoglniej przyjmuje si, e jest to czny zasb czasu w skali dnia, tygodnia, roku lub ycia, pomniejszony o czas pracy oraz czas niezbdny na zaspokajanie podstawowych
potrzeb fizjologicznych. Niekiedy przez czas wolny rozumie si po prostu czas
poza prac2. Wedug B. Junga, czas wolny to czas dyskrecjonalny, bdcy do
dyspozycji jednostki, ktra w sposb wzgldnie dowolny i autonomiczny decyduje o jego wykorzystaniu, () czas, za ktry nie pobiera si wynagrodzenia,
ktry nie jest sprzedawany i nie jest powicany na czynnoci zwizane z wykonywanym zawodem3. J. Dumazedier za czas wolny uznaje wszystkie zajcia, ktrym jednostka moe oddawa si z wasnej chci bd dla wypoczynku,
rozrywki, rozwoju swych wiadomoci lub swego ksztacenia (bezinteresownego), swego dobrowolnego udziau w yciu spoecznym, po uwolnieniu si od
obowizkw zawodowych, rodzinnych i spoecznych4. Z kolei J. Danecki pojcie czas wolny uywa dla oznaczenia nadwyki ponad czas snu oraz wszelkich prac o znaczeniu ekonomicznym (czy to bd prace zarobkowe, czy czynnoci w gospodarstwie domowym) i zaj z pracami tymi organicznie zwizanych (dojazdy)5. E. Wnuk-Lipiski czas wolny traktuje jako czas pozostajcy
do osobistej dyspozycji czowieka po spenieniu przez niego obowizkw zawodowych, rodzinnych, szkolnych oraz po zaspokojeniu potrzeb biologicznych
R. Grzywacz, M. Przydzia, Turystyka weekendowa i jej znaczenie dla wykorzystania

czasu wolnego w rodzinie w: Turystyka i rekreacja szans rozwoju aktywnoci spoecznej, Wysza Szkoa Informatyki i Zarzdzania w Rzeszowie, Rzeszw 2008, s. 187188.
2
Por. C. Bywalec, L. Rudnicki, Konsumpcja, PWE, Warszawa 2002, s. 71.
B. Jung, O czasie wolnym. Kultura i rekreacja w procesach rozwoju spoeczno-ekonomicznego, Monografie i Opracowania nr 241, Wydawnictwo SGPiS, Warszawa 1987, s. 14.
4
J. Dumazedier, Problemes actuels de la socjologie du loisir, RISS, vol. XII, nr 4,

UNESCO, Paris 1960, s. 563, cyt. za S. Czajka, Z problemw czasu wolnego, Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa 1975, s. 39.
5
J. Danecki, Jedno podzielonego czasu. Czas wolny i czas pracy w spoeczestwach
uprzemysowionych, KiW, Warszawa 1974, s. 196.
461
Aktywno rekreacyjno-sportowa odwiedzajcych Maopolsk
organizmu6. Czas ktry dziki wolnym wyborom wypeniaj czynnoci

(sytuacje lub stany) speniane dla nich samych7 twierdzi K. Rogoziski.
Niezalenie od wielu interpretacji, czas pozostajcy do dyspozycji jednostki po wypenieniu obowizkw zawodowych, rodzinnych i spoecznych
moe by wykorzystywany biernie lub/i czynnie (por. tabel 1), a wrd moliwoci jego zagospodarowania wymienia si:
uczestnictwo w sporcie i rekreacji,
samoksztacenie,
uczestnictwo w kulturze i rozrywce,
realizacj zamiowa osobistych hobby i gry (np. malowanie, pisanie
wierszy, kolekcjonowanie),
ycie towarzyskie (spotkania z przyjacimi, znajomymi, rozmowy
z czonkami gospodarstwa domowego itp.),
podrowanie,
dziaalno w organizacjach wieckich i religijnych,
korzystanie ze rodkw masowego przekazu,
odpoczynek bierny.
Tabela 1
Formy aktywnoci w czasie wolnym poza miejscem staego zamieszkania
Wypoczynek bierny
w domu
poza domem
kluby
wczasy
sanatoria
Wypoczynek czynny
w domu
samoksztacenie
aktywno twrcza
majsterkowanie
ogrd, dziaka
hobby
inne
poza domem
ksztacenie
turystyka
aktywno kulturalna
inne
rdo: G. Cieloch, J. Kuczyski, K. Rogoziski, op.cit., s. 52.
6
E. Wnuk-Lipiski, Praca i wypoczynek w budecie czasu, Zakad Narodowy im. Ossoliskich, Wydawnictwo PAN, WrocawWarszawaKrakwGdask 1972, s. 1011.
7
G. Cieloch, J. Kuczyski, K. Rogoziski, Czas wolny czasem konsumpcji?, PWE,
462
W tym ujciu turystyka jawi si jako wypoczynek czynny w czasie wolnym poza domem. S pewne formy ruchu turystycznego, bdce wypoczynkiem biernym poza domem, reprezentujce na przykad turystyk pobytow,
cho w trakcie jej trwania dochodzi do pewnej aktywnoci rekreacyjnej. Warto
doda, e czas wolny moe by wypeniony zachowaniami trojakiego typu8:
motywowanych zadaniami, na przykad zdobywanie wiedzy, uprawianie sportw i turystyki kwalifikowanej, realizacja hobby,
motywowanych rozrywk, na przykad zabawa, uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych, ycie towarzyskie, korzystanie ze rodkw masowego przekazu,
motywowanych bezczynnoci, na przykad wypoczynek bierny, leenie na play, gry komputerowe.
Wspczesna tak zwana cywilizacja czasu wolnego zmierza w dwch kierunkach humanistycznego rozwoju czowieka (by) oraz denia do zdobywania dbr materialnych (mie)9. Aby ten drugi nie przysoni pierwszego,
naley zwrci uwag na korzyci z dobrze wykorzystanego czasu wolnego,
ktry przynosi czowiekowi satysfakcj, rozwija jego osobowo i jednoczenie
ma korzystny wpyw na jego zdrowie fizyczne i psychiczne. Wydaje si, e
najbardziej podana jest tu aktywno rekreacyjno-sportowa.
2. Aktywno rekreacyjno-sportowa specyfika pojcia

Kada aktywno, nie tylko turystyczna, podejmowana w czasie wolnym
to akty konsumpcji. Wrd nich wymienia si aktywno rekreacyjno-sportow.
Jej interpretacj poprzedz rozwaania na temat aktywnoci rekreacyjnej i aktywnoci sportowej.
Aktywno rekreacyjna to ta, ktra jest dobrowolnie podjta dla przyjemnoci w czasie wolnym bez negatywnych skutkw oddziaywania10. Jej cechy
charakterystyczne s nastpujce11:
Por. W.W. Gaworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2003, s. 114.
Ibidem, s. 115.
10
Ch.A. Bucher, Recreation for Todays Society, Prentice Hall, Englewood Cliffs
England, New Jersey 1984, s. 11.
11
Ibidem.
463
podjcie i zrealizowanie w czasie wolnym,

indywidualny, niezaleny wybr aktywnoci,
udzia przede wszystkim dla przyjemnoci i osobistej satysfakcji,
akt pozytywny, spoecznie akceptowany (nie mona uzna za rekreacyjn dziaalnoci w czasie wolnym, takiej jak kradziee, wandalizm,
przemoc czy inne jej formy niezgodne z prawem lub dobrymi obyczajami).
Nieco inaczej kategori t tumaczy R.W. Winiarski, dla ktrego rekreacja
to zesp zachowa, ktre podejmowane s poza obowizkami zawodowymi,
rodzinnymi i spoecznymi. Su one wypoczynkowi, rozrywce oraz rozwojowi
psychofizycznemu czowieka12.
Rozpatrujc aktywno sportow, rozumian jako sport wyczynowy, instrumentalny i rekreacyjny, naley stwierdzi, e ten ostatni, uprawiany w czasie wolnym przede wszystkim dla przyjemnoci i rozrywki13, jest szczegln
form rekreacji, ktra suy zarwno wypoczynkowi, jak i rozwojowi psychospoecznemu jednostki. Biorc to pod uwag, mona zauway, e zarwno
rekreacja, jak i sport rekreacyjny odnosz si do okrelonych zachowa w czasie wolnym, przy czym o ile rekreacja dotyczy zachowa czynnych i biernych,
o tyle sport rekreacyjny aktywnych fizycznie zachowa rekreacyjnych14.
W rezultacie, jak pisze B. Marciszewska, aktywno sportow, podejmowan
w czasie wolnym w celach rekreacyjnych okrela si aktywnoci rekreacyjno-sportow15. Jej konsumpcja jest rozumiana jako proces zaspokojenia potrzeby
uczestnictwa w aktywnoci rekreacyjno-sportowej w czasie wolnym z wykorzystaniem odpowiedniej poday usug16. Naley doda, e we wspczesnej turystyce zaciera si granica midzy rekreacj a sportem. Coraz wyraniej ujawnia
si bowiem nurt podrowania w poszukiwaniu przyjemnoci, intensyfikacji
przey, dozna i emocji. Skutkuje to sytuacj, e tradycyjne dyscypliny spor-
12
R.W. Winiarski, Motywacja aktywnoci rekreacyjnej czowieka, Wydawnictwo AWF

w Krakowie, Krakw 1991, s. 3.
13
Por. R.W. Winiarski, Aktywno sportowa modziey. Geneza struktura uwarunkowania, Wydawnictwo AWF w Krakowie, Krakw 1995, s. 40.
14
Por. R.W. Winiarski, Wstp do teorii rekreacji (ze szczeglnym uwzgldnieniem rekreacji fizycznej), Wydawnictwo AWF w Krakowie, Krakw 1989, s. 9; idem, Motywacja, s. 5.
15
B. Marciszewska, Konsumpcja usug rekreacyjno-sportowych, Wydawnictwo AWF

w Gdasku, Gdask 1999, s. 64.
16
Ibidem, s. 79.
464
towe i formy rekreacji coraz czciej ustpuj miejsca ich mieszanym odmianom nietypowym lub/i ekstremalnym17.
Reasumujc, nadrzdnym pojciem jest czas wolny, natomiast aktywno
rekreacyjno-sportowa to jedna z form jego wykorzystania. Trzeba jednoczenie
zaznaczy, e czasem wolnym czowiek moe dysponowa nie tylko w miejscu
zamieszkania, ale take podczas wyjazdu turystycznego18. Wwczas rwnie
mona, a nawet trzeba, podejmowa aktywno rekreacyjno-sportow.
3. Sposoby wykorzystania czasu wolnego podczas wyjazdu turystycznego

koncepcja badania
Do pokazania aktywnoci rekreacyjno-sportowej podejmowanej w czasie
wolnym podczas wyjazdu turystycznego wykorzystano wyniki bada ankietowych, przeprowadzonych wrd odwiedzajcych Maopolsk w drugim i trzecim kwartale 2009 roku na zlecenie Urzdu Marszakowskiego w Krakowie,
a pod nadzorem Maopolskiej Organizacji Turystycznej. Respondentami byli
gocie krajowi i zagraniczni, zarwno turyci (korzystajcy z co najmniej jednego noclegu w Maopolsce), jak i odwiedzajcy jednodniowi. W sumie badaniem objto 4458 osb.
Przedmiotem analizy jest konsumpcja usug rekreacyjno-sportowych oferowanych na terenie Maopolski przez odwiedzajcych j turystw. Naley
podkreli, e usugi rekreacyjno-sportowe s tu traktowane cznie z infrastruktur i walorami turystyczno-rekreacyjnymi, co w caoci tworzy poda
rekreacyjno-sportow obszaru recepcji turystycznej. Tworz j te dobra i urzdzenia turystyczne oraz usugi, ktre su organizacji czasu wolnego turystw.
W rezultacie wyspecyfikowano nastpujce formy aktywnoci rekreacyjno-sportowej: uprawianie turystyki aktywnej, poznawczej, uczestnictwo w kulturze, rozrywk, realizowanie zainteresowa, ycie towarzyskie, spacery, wypoczynek bierny. Wymienione rodzaje aktywnoci maj charakter konsumpcji
indywidualnej19 (tj. charakter kreatywny, wolny) i zgodnie z przyjtymi zaoeniami su zaspokojeniu potrzeb (wypoczynku, rozrywki, rozwoju psycho17
Turystyka, red. W. Kurek, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 85.
18
Wyjazd turystyczny ju sam w sobie realizowany jest w czasie wolnym.
19
B. Marciszewska, op.cit., s. 21.
465
fizycznego) zwizanych z aktywnoci rekreacyjno-sportow w czasie wolnym

jednostki. Nie s one jednak celem samym w sobie, ale form towarzyszc
przyjazdom turystycznym do Maopolski o zupenie innych motywach przykadowo osoby podrujce do Maopolski w celach religijnych w czasie wolnym zwiedzaj, turyci przybywajcy w sprawach biznesowych uczestnicz
w kulturze, a gocie o motywach odwiedzin krewnych i znajomych uprawiaj
turystyk aktywn.
4. Rekreacja i sport jako formy spdzania czasu wolnego przez odwiedzajcych Maopolsk
Gocie odwiedzajcy Maopolsk najczciej spdzaj swj czas wolny
spacerujc (ponad 64%) rysunek 1.
Inne sposoby
15,23
Wypoczynek bierny
26,86
64,07
Spacery
ycie towarzyskie
15,41
20,12
Realizowanie zainteresowa
Rozrywka
63,78
19,53
Uczestnictwo w kulturze
59,77
Turystyka poznawcza
47,56
Turystyka aktywna
%
10
20
30
40
50
60
70
Rys. 1. Sposb spdzania czasu wolnego przez odwiedzajcych Maopolsk

rdo: opracowanie wasne na podstawie bada Maopolskiej Organizacji Turystycznej.
Porwnywalny odsetek (niemal 64) chodzi do restauracji, kawiarni, pubw, klubw i na dyskoteki, czyli zaspokaja swoje potrzeby rozrywkowe. Relatywnie duo osb (prawie 60%) zwiedza okoliczne miejscowoci, ich zabytki
wieckie i sakralne, muzea (w tym skanseny) i inne atrakcje. Du popularno-
466
ci w Maopolsce cieszy si ponadto turystyka aktywna (ponad 47%), w tym

zwaszcza jazda na nartach (niemal 58%), rowerze (prawie 31%) i konno (ponad 14%) oraz wdrwki po grach (niemal 11%) rysunek 2.
1,79
Inne
Snowboard
8,33
57,74
Narciarstwo
Turystyka rowerowa
30,95
14,29
Jazda konna
Tenis
1,19
Turystyka grska
%
10,71
10
20
30
40
50
60
70
Rys. 2. Aktywne sposoby spdzania czasu wolnego przez odwiedzajcych Maopolsk

Uprawianie aktywnej turystyki w Maopolsce umoliwia jej wyjtkowe

pooenie geograficzne oraz rzeba terenu z przewag gr i wyyn. Znajduje si
tu 80 stacji narciarskich i ponad 250 tras zjazdowych, w tym midzy innymi
w Zakopanem (Kasprowy Wierch, Gubawka, Nosal, Koziniec, Polana Szymoszkowa, Harenda), Biace Tatrzaskiej (Bania, Kaniwka, Kotelnica Biaczaska), Bukowinie Tatrzaskiej, Witowie, Maym Cichym, Zawoi (Mosorny
Gro), Sieprawiu, Kasinie Wielkiej, Kamionnej, Spytkowicach, Koninkach,
Lubomierzu, Szczawie, Krynicy (Jaworzyna Krynicka, Sowiny i Henryk),
Wierchomli Maej, Suchej Dolinie, Rytrze, Szczawnicy, Kluszkowcach czy
Niedzicy. Po caym regionie w najatrakcyjniejszych zaktkach rozsiane s te
liczne trasy rowerowe, w tym midzy innymi Dookoa Tyca i Bielan, Przez
Jur, Krtymi drkami Spiszu, Wok Pienin. W Maopolsce jest ponadto
wiele stadnin oraz orodkw hodowli i rekreacji konnej. Przez teren Beskidw
przebiega Szlak Beskidzkiej Turystyki Konnej, a na terenie Nowego Targu
i w jego okolicach jest 11 oznakowanych szlakw konnych. Mona te jedzi
midzy innymi w Beskidzie Niskim, Gorcach i okolicach Krakowa. Niezwy-
467
kych przey mog dostarczy rwnie wycieczki grskie po szlakach, w tym

po najtrudniejszym Orla Per, ale take na Kasprowy Wierch, na Giewont
i dalej przez malownicz Dolin Maej ki, na Babi Gr, Turbacz, Sokolic,
Trzy Korony czy przez Gorczaski Park Narodowy20.
Niestety, a 1/4 odwiedzajcych Maopolsk wypoczywa biernie (z reguy
nad wod), a tylko po 1/5 partycypuje w kulturze (chodzc do kina, teatru, opery, filharmonii lub uczestniczc w wydarzeniach) czy realizuje wasne zainteresowania. Wrd wydarze kulturalnych najwikszym zainteresowaniem wrd
turystw ciesz si nastpujce (rys. 3):
1. Tatrzaskie Wici (ponad 19%) cykl plenerowych wydarze kulturalnych w okresie wakacyjnym na terenie gmin powiatu tatrzaskiego, w tym
Dzie Misia, Miodu i Bartnikw w Poroninie, Poroniaskie Lato, wito Pstrga, Wybory Nojwarniyjsyj Grolecki w Biaym Dunajcu, Wybr Cepra i Ceperki Roku, Wybr Harnasia Roku w Biace Tatrzaskiej, Witowiasko Watra
w Witowie, Festiwal Oscypka i Serw Wszelakich w Zakopanem, MTB Harenda Grand Prix Zakopane21.
2. Koncerty i festiwale (niemal 16%), w tym midzy innymi Europejski
Festiwal im. Jana Kiepury dwutygodniowe wito muzyki, ktre w sierpniu
kadego roku gromadzi tumy w Krynicy. Festiwal obfituje w wydarzenia muzyczne, takie jak spektakle musicallowe, operowe i operetkowe, rewie piosenek.
Nie brakuje rwnie kina festiwalowego i spektakli teatralnych22.
3. Tour de Pologne (ponad 15%) wieloetapowy szosowy wycig kolarski, organizowany cyklicznie na terenie Polski (z pnocy na poudnie) w sierpniu kadego roku. Jego szsty i sidmy (ostatni) etap przebiegaj przez Maopolsk z Owicimia do Bukowiny Tatrzaskiej i z Nowego Targu do Krakowa23.
4. Imprezy biznesowe (prawie 14%), w tym Forum Ekonomiczne w Krynicy-Zdroju, ktre, uznane za wydarzenie w Europie rodkowej i Wschodniej,
rokrocznie gromadzi midzynarodowe grono ekspertw i liderw ycia politycznego, spoecznego, gospodarczego oraz kulturalnego z Europy, Azji i Ameryki (ok. 2000 goci z 60 krajw). Jego misj jest stworzenie korzystnego kli20
Szerzej zob. http://www.visit.malopolska.pl/turystyka/aktywna, marzec 2011.
21
Szerzej zob. http://zakopiec.info/ix-tatrzanskie-wici-2010, marzec 2011.
22
Szerzej zob. http://www.kiepurafestival.pl/krynica-zdroj.php, marzec 2011.
23
Szerzej zob. http://2011.tourdepologne.pl/index.php, marzec 2011.
468
matu dla rozwoju wsppracy politycznej i gospodarczej midzy Uni Europejsk a ssiadujcymi krajami 24.
5. Midzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Grskich w Zakopanem (ponad 11%) jedna z najstarszych i najwikszych imprez folklorystycznych
w Polsce i Europie, odbywajca si w sierpniu kadego roku. Przed publicznoci tacz i piewaj zespoy gralskie z kraju i wszystkich kontynentw.
Zmaganiom o zot, srebrn, brzow ciupag towarzysz liczne konkursy kapeli muzykw, wystawy, kiermasze sztuki ludowej, spotkania z artystami ludowymi i profesjonalnymi plastykami, Dni Przewodnickie, uliczne korowody
uczestnikw festiwalu, imprezy plenerowe itp.25
Inne imprezy
6,09
Uroczystoci religijne
5,08
13,71
Imprezy biznesowe
7,11
Imprezy sportowe
Koncerty i festiwale
15,74
Inne imprezy regionalne
4,57
15,23
Tour de Pologne
Tatrzaskie Wici
Wakacyjne Kino Letnie
6,6
Festiwal Jana Kiepury
6,09
19,29
11,17
Festiwal Folkloru Ziem Grskich
10
12
14
16
18
20
Rys. 3. Uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych przez odwiedzajcych Maopolsk

24
Szerzej zob. http://www.forum-ekonomiczne.pl/1415,Forum+Ekonomiczne, marzec 2011.
25
Szerzej zob. http://www.festiwal.ezakopane.pl, marzec 2011.
469
Najczciej wymieniane zainteresowania w czasie wolnym podczas pobytu

w Maopolsce s nastpujce (rys. 4):
odkrywanie ciekawych miejsc (prawie 19%),
zwiedzanie zabytkw architektury, w tym zamkw, drewnianych kociow, chat itp. (ponad 16%),
podrowanie (ponad 16%),
fotografowanie (ponad 13%),
odwiedzanie miejsc witych, w tym tych zwizanych z Janem Pawem II (ponad 12%),
inne hobby, na przykad muzyka, taniec, malarstwo (ponad 13%).
Biorc pod uwag zabytki i miejsca ciekawe, trzeba zauway, e w Maopolsce jest a osiem obiektw wpisanych na List wiatowego Dziedzictwa
Kulturowego i Naturalnego UNESCO, a bogactwo uzupenia wiele drewnianych kociow i cerkwi, dworw i wiejskich zagrd oraz skansenw, ktre
swoim wygldem przypominaj maopolskie wsie sprzed kilkuset lat. Mona tu
take natrafi na redniowieczne zamki i warownie26.
Inne
13,51
16,22
Podre
2,7
Historia rodziny
12,16
Odwiedziny miejsc witych

Fotografia
13,51
Odkrywanie ciekawych miejsc

18,92
6,76
Historia
Architektura
% 0
16,22
10
12
14
16
18
20
Rys. 4. Zainteresowania realizowane przez odwiedzajcych Maopolsk w czasie

wolnym
26
Szerzej zob. http://www.visit.malopolska.pl/turystyka/kulturowa, marzec 2011.
470
Nie sposb nie wspomnie, e Maopolska ma wielowiekowe tradycje

chrzecijaskie. To tu, w Wadowicach, wychowywa si, a nastpnie w Krakowie apostoowa papie Polak Jan Pawe II, ktry wyznaczy wityni Miosierdzia Boego w krakowskich agiewnikach szczegln rol do odegrania
w chrzecijaskim wiecie27.
Wrd innych sposobw zagospodarowania wolnego czasu odwiedzajcy
Maopolsk wymieniaj przede wszystkim (rys. 5):
zakupy (ponad 26%),
rehabilitacj (ponad 16%),
modlitw (prawie 15%),
spotkania biznesowe (prawie 13%),
spotkania rodzinne (prawie 13%),
edukacj i szkolenia (ponad 7%).
Zakupy dla jednych s koniecznoci, a dla innych przyjemnoci i rozrywk, a nawet hobby. S zwolennicy robienia zakupw w hipermarketach
(gdzie mog kupi wszystko w jednym miejscu), ale i tacy, ktrzy klimat i atmosfer maych sklepw spoywczych, warzywniakw i butikw nie zamieni
na nic w wiecie. Trzeci grup tworz klienci targowisk i hal targowych.
W Maopolsce mona znale wszystko: wielkie centra handlowe (typu Bonarka czy Galeria Krakowska), supermarkety, sklepy spoywcze, odzieowe,
obuwnicze, butiki i targowiska rozsiane po licznych miastach i miasteczkach.
Jeli chodzi o rehabilitacj, to w Maopolsce mona korzysta z naturalnych sposobw leczenia proponowanych przez liczne sanatoria i domy uzdrowiskowe. O leczniczych waciwociach wd mineralnych mona si przekona, odwiedzajc Krynic-Zdrj, Muszyn, Piwniczn czy Wysow. Europejski
poziom prezentuj nowo powstajce orodki SPA, ale take renomowane
uzdrowiska podziemne w Wieliczce i Bochni. W Krakowie-Swoszowicach istnieje jedyne w Polsce i jedno z niewielu w Europie uzdrowisko funkcjonujce
na obszarze duej aglomeracji28.
27
Szerzej zob. http://www.visit.malopolska.pl/turystyka/pielgrzymkowa, marzec 2011.
28
Szerzej zob. http://www.visit.malopolska.pl/turystyka/uzdrowiskowa, marzec 2011.
471
Inne
5,93
Opieka nad dziemi
5,08
Eudakcjai iszkolenia
szkolenia
Edukacja
7,2
12,71
Sprawy subowe
Zakupy
26,27
Modlitwa
14,83
Odwiedziny krewnych i znajomych
12,71
Rehabilitacja
%
16,1
10
15
20
25
30
Rys. 5. Inne sposoby zagospodarowania wolnego czasu przez odwiedzajcych Maopolsk

W Maopolsce znajduje si cznie kilkaset miejsc witych, do ktrych

pielgrzymuj wierni na modlitw. Wikszo tutejszych sanktuariw jest zwizana z kultem maryjnym. S to midzy innymi Kalwaria Zebrzydowska (take
kult Mki Paskiej), Ludmierz, Tuchw, Wiktorwki-Rusinowa Polana, Zakopane-Krzeptwki. Naley te wspomnie o Tropiu nad Dunajcem (kult w. Andrzeja wierada), Kobylance (cudowny krucyfiks), Szczepanowie (kult
w. Stanisawa Biskupa i Mczennika). W Krakowie gwnymi orodkami kultu
byy od zawsze katedra na Wawelu oraz Skaka z grobami witych. Specyficznym miejscem jest te Owicim, do ktrego udaj si parapielgrzymki wyznawcw rnych religii z caego wiata29.
Trzeba zauway, e na terenie Maopolski dziaalno prowadzi ponad
300 tys. podmiotw gospodarczych30. Region ma te bogat i specjalistyczn
ofert dla organizatorw spotka biznesowych. Baz t tworzy ponad 300
obiektw, wrd ktrych s nie tylko luksusowe hotele czy orodki konferen-
29
Szerzej zob. A. Jackowski, Krakw wiatowe centrum pielgrzymkowe, http://www.
sgpm.krakow.pl/artykuly/formatka.php?idwyb=238, marzec 2011.
30
Szerzej zob. Potencja gospodarczy Maopolski, http://www.malopolskie.pl/Gospodarka/Promocja, marzec 2011.
472
cyjne, ale take muzea i obiekty zabytkowe: dwory, paace i zamki31. Nic zatem
dziwnego, e podczas pobytu w wojewdztwie mona zaatwi sprawy subowe lub wzi udzia w konferencji, seminarium, szkoleniu.
5. Czynniki rnicujce formy aktywnoci rekreacyjno-sportowej w czasie

wolnym przez odwiedzajcych Maopolsk
Forma spdzania wolnego czasu przez odwiedzajcych goci krajowych
i zagranicznych jest zrnicowana rysunek 6.
17,2
14,62
Inne sposoby
Wypoczynek bierny
24,32
27,65
48,16
Spacery
69
13,51
15,99
19,66
20,26
ycie towarzyskie
62,41
64,2
Rozrywka
20,64
19,19
66,34
Turystyka poznawcza
37,35
Turystyka aktywna
% 0
Turyci krajowi
10
20
30
40
57,73
50,72
50
60
70
80
Turyci zagraniczni
Rys. 6. Sposb spdzania czasu wolnego przez odwiedzajcych Maopolsk goci

krajowych i zagranicznych
31
Szerzej zob. Maopolska stawia na turystyk biznesow, http://turystykamalopolska.pl/
247/malopolska_stawia_na_turystyke_biznesowa,1721.html, marzec 2011.
473
Cudzoziemcy rzadziej korzystaj z moliwoci, jakie daje im Maopolska

w tym zakresie. Wyjtkiem jest turystyka poznawcza (zwiedzanie), ktr uprawia najwicej, bo prawie 2/3 goci zagranicznych (Polakw tylko ok. 58%),
oraz regionalna kultura, w ktrej uczestniczy ponad 1/5 obcokrajowcw (Polakw niewiele mniej, bo ok. 19%). Cudzoziemcy czciej te wymieniaj inne
formy aktywnoci rekreacyjno-sportowej (ponad 17%, a wrd goci krajowych
tylko niecae 15%). Wrd odwiedzajcych goci krajowych szczegln popularnoci cieszy si maopolska baza sportowo-rekreacyjna, umoliwiajca
uprawianie turystyki kwalifikowanej (niemal 51%, a wrd cudzoziemcw tylko ok. 37%), spacery (69%, a wrd obcokrajowcw tylko ok. 48%) oraz rozrywka i ycie towarzyskie (odpowiednio ponad 64% i prawie 16%, a wrd
goci zagranicznych ok. 62% i ok. 13%).
Rwnie pe rnicuje sposb spdzania czasu podczas pobytu turystycznego w Maopolsce rysunek 7. Kobiety czciej staraj si wykorzysta kad
woln chwil na rekreacj, w tym zwaszcza na spacery (ponad 70%), rozrywk
(niemal 65%), zwiedzanie (ponad 63%) i aktywny wypoczynek (prawie 49%).
17,2
16,74
23,94
29,77
Inne sposoby
Wypoczynek bierny
57,63
Spacery
70,58
12,68
ycie towarzyskie
18,14
21,6
18,84
62,91
Rozrywka
64,65
20,31
18,84
56,22
Turystyka poznawcza
63,26
46,6
48,6
Turystyka aktywna
% 0
Kobiety
10
20
30
40
50
60
70
80
M czyni

wedug pci
474
Mczyni preferuj wprawdzie takie same formy zagospodarowania wolnego

czasu, ale, po pierwsze, odsetek uczestniczcych w nich jest zdecydowanie
mniejszy, a po drugie, nieco inna jest hierarchia ich wanoci, czyli najpierw
rozrywka (prawie 63%), potem spacery (prawie 58%), a nastpnie zwiedzanie
(ponad 56%) i aktywny wypoczynek (prawie 47%).
Warto zaznaczy, e kobiety czciej spotykaj si ze znajomymi (ponad
18%, a mczyni tylko niecae 13%). Niestety, czciej wypoczywaj te
biernie (niemal 30%, a mczyni niecae 24%), co przypuszczalnie jest zwizane z tym, e wiele z nich pracuje obecnie zawodowo i jednoczenie wykonuje
wikszo obowizkw domowych. S zatem bardzo zmczone i uwaaj, e
tylko bezczynno moe najlepiej wyeliminowa ten stan. Mczyni s bardziej skonni do uczestniczenia w kulturze (ponad 20%, kobiety niecae 19%),
w tym zwaszcza w imprezach sportowych (np. Tour de Pologne) i biznesowych. Wicej z nich realizuje te wasne zainteresowania (prawie 22%, kobiety
niecae 19%), ma bowiem wicej czasu wolnego (z racji chociaby uchylania
si od obowizkw domowych), i z reguy wysze zarobki32.
Czynnikiem rnicujcym aktywno jednostki jest wiek. Analizujc jego
wpyw na sposb spdzania czasu wolnego goci Maopolski, zauwaono, e
we wszystkich wyrnionych grupach wiekowych najczciej wymieniano spacery, zwiedzanie, rozrywk i aktywny wypoczynek. Hierarchia wanoci tych
form jest jednak odmienna w poszczeglnych grupach rysunek 8. Najmodsi
odwiedzajcy region najbardziej preferuj zwiedzanie (ponad 66%), nastpnie
turystyk aktywn (prawie 55%) i rozrywk (ponad 36%), a w mniejszym stopniu ycie towarzyskie (6%). Z kolei turyci w wieku od 20 do 29 lat, bdc
w Maopolsce, swj czas wolny najchtniej przeznaczaj na rozrywk (ponad
71%), natomiast najmniej preferowanymi przez nich formami aktywnoci s
inne sposoby spdzania wolnego czasu (11,2%), midzy innymi spotkania
z rodzin i zakupy. Dla turystw w wieku od 30 do 49 lat zdecydowanym priorytetem s zarwno spacery, jak i rozrywka (blisko 70%), natomiast najrzadziej
deklarowan przez nich form aktywnoci jest ycie towarzyskie (blisko 12%).
Osoby w okresie przedemerytalnym, czyli w wieku od 50 do 65 lat, najbardziej
preferuj zwiedzanie (ponad 71%), nastpnie spacery (prawie 63%)
32
Ekonomia i pe. Pozycja zawodowa kobiet w Unii Europejskiej, red. A.G. Dijkstra,
J. Plantega, Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdask 2003, s. 6667.
475
41,5
15,6
15,2
11,2
18
Inne sposoby
Wypoczynek bierny
16,8
30,7
29,2
28,6
24,8
62,9
Spacery
62,8
12,3
17,7
11,9
ycie towarzyskie
32,5
21,9
20
21,4
20,2
18,6
25,3
Realizowanie
zainteresowa
36,9
59,3
Rozrywka
7,69
Uczestnictwo w
kulturze
71,4
20
19,6
20,3
22,9
56,9
71,5
60,5
50,7
15,4
66,3
36,7
48,4
Turystyka aktywna
1519 lat
66,1
36,1
Turystyka
poznawcza
83
66,9
0
2029 lat
20
3049 lat
40
56
54,2
60
5065 lat
80
100
66 lat i wicej
Rys. 8. Sposb spdzania czasu przez odwiedzajcych Maopolsk wedug wieku

i rozrywk (blisko 60%), a w mniejszym stopniu inne sposoby spdzania czasu

wolnego (ponad 15%), na przykad spotkania z sacrum, spotkania z rodzin,
zakupy. Seniorzy w wieku 65+ s nastawieni gwnie na spacery (83%) oraz
poznanie ciekawych miejsc i obiektw (blisko 57%). Ten segment goci najliczniej uprawia nietypowe sposoby spdzania wolnego czasu (prawie 42%),
476
przeznaczajc go zwaszcza na modlitw33 i rehabilitacj34. Z pewnoci daje im

to satysfakcj psychiczn, rado ycia i spenienie, tak niezbdne w okresie
poprodukcyjnym, kiedy brak pracy zawodowej niejednokrotnie powouje spadek wasnej wartoci.
Biorc pod uwag wyksztacenie, trzeba stwierdzi, e wraz ze wzrostem
wyksztacenia wzrasta, niestety, odsetek wypoczywajcych biernie (z ok. 20%
do prawie 28%) i zmniejsza si procent wskazujcych na mniej typowe formy
wykorzystania czasu wolnego podczas pobytu w Maopolsce (z prawie 27% do
ok. 13%) rysunek 9. Wszystkie grupy wyodrbnione ze wzgldu na poziom
wyksztacenia wykazuj zainteresowanie turystyk poznawcz, spacerami, rozrywk i aktywnym wypoczynkiem, jednak maj inn hierarchi ich wanoci.
Gocie z wyksztaceniem podstawowym najbardziej preferuj zwiedzanie (ponad 72%), nastpnie turystyk aktywn (prawie 47%) i spacery (ponad 44%),
a w mniejszym stopniu rozrywk (ok. 29%). Dla turystw po szkole zawodowej
zdecydowanym priorytetem s spacery (ponad 79%), dalej rozrywka (ponad
67%) i zwiedzanie (ponad 65%), a na kocu aktywny wypoczynek (niecae
47%). Osoby, ktre ukoczyy szko redni, rozrywk (prawie 65%) przedkadaj nad spacery (ponad 62%), poznanie (prawie 59%) i uprawianie sportu
rekreacyjnego (prawie 50%). Przybysze po studiach najczciej wybieraj spacery (prawie 68%) i rozrywk (niemal 2/3), a w mniejszym stopniu zwiedzanie
(ponad 59%) i aktywny wypoczynek (ok. 45%). Ci ostatni najczciej spord
badanych grup uczestnicz natomiast w kulturze (ponad 1/4). Warto doda, e
wasne zainteresowania w najwikszym stopniu realizuj osoby z wyksztaceniem podstawowym (prawie 23%), a ycie towarzyskie prowadz gocie po
szkole redniej (prawie 19%).
33
Wzrastajca na emeryturze lub rencie aktywno religijna pomaga m.in. zaakcentowa
procesy starzenia, choroby i przystosowa si do nowej sytuacji. Zob. G. Orzechowska, Aktualne
problemy gerontologii spoecznej, Wydawnictwo Wyszej Szkoy Pedagogicznej, Olsztyn 1999,
s. 29.
34
Szerzej na temat zmian w organizmie w zwizku z chorob i biologicznym starzeniem
si czowieka zob. m.in. W. Sidorowicz, Staro a sprawno, Sport i Turystyka, Warszawa
1974, s. 5357; H. Szwarc, T. Wolaska, T. oboewicz, Rekreacja i turystyka ludzi w starszym
wieku, Instytut Wydawniczy Zwizkw Zawodowych, Warszawa 1988, s. 2325.
477

13,32
15,68
18,6 26,58
Inne sposoby
27,73
27
25,58
20,25
Wypoczynek bierny
67,56
62,15
Spacery
79,07
ycie towarzyskie
6,33
Realizowanie
zainteresowa
44,3
15,88
15,45
18,6
18,17
21,93
16,28
22,78
66,22
64,86
67,44
Rozrywka
29,11
25,44
Uczestnictwo w
kulturze
14,27
18,6
21,52
59,35
58,84
65,12
72,15
Turystyka
poznawcza
45,63
49,53
46,51
46,84
Turystyka aktywna
%
Podstawowe
20
Zawodowe
40
60
rednie
80
100
Wysze

wedug wyksztacenia
Analiza zrnicowania form aktywnoci rekreacyjno-sportowej ze wzgldu na status zawodowy pozwala doj do podobnych wnioskw, jak badanie
wedug wyksztacenia we wszystkich grupach najczciej wymieniane s spacery, zwiedzanie, rozrywka i aktywny wypoczynek, ale ich kolejno z uwagi
na czsto wskaza jest odmienna rysunek 10. Uczniowie i studenci preferuj, co oczywiste, uprawianie sportw rekreacyjnych (ponad 64%) i rozrywk
(ponad 60%), ale ponad poowa z nich poznaje rwnie zabytki i okolice (ponad
55%) oraz chodzi na spacery (ponad 53%).
478
Inne sposoby
Wypoczynek bierny
27,95
17,65
14,29
14,8
10,65
23,6
32,35
41,9
24,9
24,52
70,19
Spacery
53,23
14,91
ycie towarzyskie
Realizowanie
zainteresowa
23,53
17,62
13,8
18,06
11,76
12,38
22,98
20,9
22,58
49,07
Rozrywka
Uczestnictwo w
kulturze
58,82
64,9
60,32
76,19
13,04
5,88
21,43
20,5
19,68
67,7
52,94
60,48
60
55,16
Turystyka
poznawcza
23,6
50
46,67
46,5
Turystyka aktywna
% 0
62,1
73,53
83,33
20
Ucze/student
Osoba zajmujca si domem
Emeryt/rencista
40
64,19
60
80
100
Aktywny zawodowo
Bezrobotny

wedug statusu zawodowego
Aktywni zawodowo w najwikszym stopniu korzystaj z lokali gastronomicznych, klubw i dyskotek (prawie 65%), chodz na spacery (ponad 62%)
i zwiedzaj (60%), a rzadziej wypoczywaj aktywnie (niecae 47%). Wrd
osb zajmujcych si domem prym wiod spacery (ponad 83%) i rozrywka
479
(ponad 76%), a rzadziej wybierana jest turystyka poznawcza (ok. 60%) i sporty
rekreacyjne (ok. 47%). Tego typu turyci, przypuszczalnie ze wzgldu na cig
prac w domu, podczas wyjazdu turystycznego najczciej wypoczywaj biernie (prawie 42%), ale te najwicej z nich w porwnaniu z pozostaymi grupami
uczestniczy w kulturze (ponad 21%). Bezrobotni zazwyczaj podobnie jak poprzedni segment wybieraj mniej kosztowne formy spdzania wolnego czasu,
czyli spacery (prawie 74%) i rozrywk (prawie 59%), aczkolwiek zwiedzanie
i aktywny wypoczynek te ciesz si wrd nich relatywnie du popularnoci
(odpowiednio prawie 53% i 50%). Warto doda, e w porwnaniu z pozostaymi grupami najwicej z nich zacienia wizi koleeskie prawie 24% spotyka
si w czasie wolnym ze znajomymi. Wreszcie emeryci i rencici, z uwagi na
wiek lub/i chorob, s szczeglnie nastawieni na te formy aktywnoci rekreacyjno-sportowej, ktre nie wymagaj kondycji fizycznej, czyli na spacery (ponad 70%)35 oraz poznanie ciekawych miejsc i obiektw (prawie 68%). Rzadziej
natomiast, co oczywiste, korzystaj z pubw, klubw, kawiarni itp. (ok. 49%)
czy uprawiaj sporty rekreacyjne (tylko niecae 24%, czyli tyle samo, ile wypoczynek bierny). Jak podkrelano, emeryci i rencici najliczniej uprawiaj nietypowe sposoby spdzania wolnego czasu (prawie 28%), a ponadto najliczniej
realizuj wasne hobby (niemal 23%).
Sposb spdzania wolnego czasu podczas pobytu w Maopolsce nieznacznie rnicuje te wielko miejsca zamieszkania odwiedzajcych. Wprawdzie
kolejno czterech najpopularniejszych form jest we wszystkich wyodrbnionych z uwagi na to kryterium segmentw goci niemal identyczna, lecz odsetek
preferujcych je turystw jest odmienny rysunek 11. Mieszkacy duych
miast najczciej czas wolny przeznaczaj na zwiedzanie okolicznych zabytkw
i innych atrakcji (ponad 63%), rozrywk (prawie 63%) i spacery (ponad 62%),
a w mniejszym stopniu na uprawianie sportw rekreacyjnych (ok. 46%). Najliczniej realizuj oni ponadto wasne zainteresowania (ponad 22%). Ludno
miast redniej wielkoci i maych miasteczek wiedzie prym w wykorzystaniu
czasu wolnego podczas wypoczynku na rozrywk (ponad 65%). Czsto chodz
take na spacery (niemal 65%) i uprawiaj turystyk poznawcz (ponad 55%).
35
Spacer jest nie tylko wiczeniem ciaa, ale rwnie zajciem aktywizujcym psychicznie (zob. B. Becker, E. Brgmann, I. Tutt, Alt werden beweglich bleiben, Verlag gruppenpdagogischer Literatr, Wehrheim 1977, s. 29), jest najatwiejsz i najlepsz metod uwolnienia
si z letargu ruchowego i ponownego odkrycia aktywnoci ruchowej (zob. J. Schmidt,
Geeignete Sportarten fr den alternden Menschen, Med. Klinik, Mnchen 1974, Vol. 69, Nr. 9,
s. 367).
480
Wyrniaj si pod wzgldem aktywnego (prawie 50%), ale rwnie, niestety,

biernego (prawie 31%) spdzania czasu. Najwicej z nich uprawia inne formy
(prawie 18%), w tym zakupy, spotkania rodzinne i biznesowe oraz modlitw.
Mieszkacy wsi preferuj natomiast spacery (ponad 68%). Duym zainteresowaniem cieszy si te rozrywka (ponad 63%), zwiedzanie (prawie 63%) i uprawianie sportw rekreacyjnych (prawie 46%). Spord pozostaych grup najliczniej uczestnicz w kulturze (ponad 21%) i yciu towarzyskim (ponad 20%).
16,09
17,9
12,83
26,44
Inne sposoby
Wypoczynek bierny
30,68
23,75
68,39
64,91
62,47
Spacery
20,11
15,48
14,37
ycie towarzyskie
12,64
Realizowanie
zainteresowa
19,32
22,33
63,22
65,2
Rozrywka
62,71
21,26
17,19
21,14
Uczestnictwo w
kulturze
62,64
55,11
63,06
Turystyka
poznawcza
45,98
49,72
Turystyka aktywna
46,08
Due miasto
10
20
30
40
M ae miasto
50
60
70
80
Wie

wedug wielkoci miejsca zamieszkania
Analiza form aktywnoci rekreacyjno-sportowej w zalenoci od statusu

materialnego odwiedzajcych Maopolsk pozwala zauway (rys. 12), e oso-
481
by legitymujce si bardzo dobr sytuacj materialn w najwikszym stopniu

uprawiaj turystyk poznawcz (prawie 76%), uczestnicz w rozrywce (ponad
71%), uprawiaj sporty rekreacyjne (ponad 54%) i realizuj wasne zainteresowania (prawie 30%). Oznacza to, e te formy spdzania wolnego czasu wymagaj zaangaowania najwikszych rodkw finansowych.
12,5
17,87
16,11
11,58
Inne sposoby
25
22,13
Wypoczynek bierny
30,68
22,41
Spacery
55,42
12,5
62,5
66,67
67,11
15,47
16,78
12,32
ycie towarzyskie
6,25
Realizowanie
zainteresowa
18,13
17,22
29,8
18,75
57,33
Rozrywka
64,24
71,18
Uczestnictwo w
kulturze
10,93
25
23,29
18,47
50
50,4
Turystyka
poznawcza
75,86
37,5
49,87
44,15
54,43
Turystyka aktywna
%
Bardzo dobry
10
20
Dobry
30
40
56,73
50
redni
60
70
80
Zy

wedug statusu materialnego
482
Wypoczynek bierny jest wrd wszystkich badanych grup najbardziej preferowany przez osoby o dobrym statusie materialnym (prawie 31%), aczkolwiek czciej, co trzeba podkreli, turyci ci chodz na spacery (ponad 67%),
uczestnicz w rozrywce (ponad 64%), zwiedzaj (prawie 57%), a nawet wypoczywaj aktywnie (ponad 44%). Gocie o rednich dochodach najczciej spord wszystkich badanych segmentw wskazuj na inne sposoby spdzania
wolnego czasu (prawie 18%), w tym zwaszcza na poratowanie zdrowia i rehabilitacj oraz spotkania rodzinne. Tacy odwiedzajcy czsto chodz te na spacery (2/3), do klubw i lokali gastronomicznych (ponad 57%), zwiedzaj (ponad 1/2) i aktywnie wypoczywaj (prawie 50%).
Turyci o zym statusie materialnym najczciej spord wszystkich analizowanych grup uczestnicz w kulturze (1/4), w tym w rnego rodzaju wydarzeniach masowych. Wikszo z nich korzysta jednak przede wszystkim z tej
formy aktywnoci sportowo-rekreacyjnej, ktra nie wymaga duych nakadw
finansowych i posiadania specjalistycznego (a tym samy drogiego) sprztu,
czyli spaceruje (ponad 62%). Niewielu z nich sta na zwiedzanie (tylko 50%,
czyli najmniej spord wyrnionych segmentw), uprawianie sportw rekreacyjnych (ok. 37%, take najmniej), rozrywk w lokalach gastronomicznych,
klubach i dyskotekach (niecae 19% rwnie najmniej) czy realizacj wasnych zainteresowa (niewiele ponad 6% te najmniej).
Zakoczenie
Wedug prognoz postpujca komputeryzacja i automatyzacja bd nadal
przyczynia si do skracania czasu pracy. Potrzeba zagospodarowania czasu
wolnego, ktry przypuszczalnie bdzie ju nie marginesem ycia czowieka, ale
jego dominant, bdzie coraz wiksza. Wane jest, aby wykorzysta go w sposb waciwy, czyli taki, ktry bdzie podnosi sprawno fizyczn i umysow
czowieka. Turystyka jest aktywnoci podejmowan w czasie wolnym, a na
dodatek podczas wyjazdu turysta oprcz realizacji gwnego motywu podry
dysponuje czasem wolnym, ktry powinien naleycie zagospodarowa. Obecnie, jak dowodz analizy przeprowadzone na przykadzie odwiedzajcych Maopolsk, form jego wykorzystania determinuj nie tylko czynniki demograficzno-spoeczne, ale rwnie sytuacja finansowa. Z tego powodu w znacznym
stopniu wypenia go bierny wypoczynek. Naley jednak wci uwiadamia
483
ludziom warto form aktywnych, poniewa brak ruchu odbija si negatywnie

na zdrowiu, a to powoduje jeszcze wiksze wydatki.
Literatura
Becker B., Brgmann E., Tutt I., Alt werden beweglich bleiben, Verlag Gruppenpdagogischer Literatr, Wehrheim 1977.
Bucher Ch.A., Recreation for Todays Society, Prentice Hall, Englewood Cliffs England, New Jersey 1984.
Bywalec C., Rudnicki L., Konsumpcja, PWE, Warszawa 2002.
Cieloch G., Kuczyski J., Rogoziski K., Czas wolny czasem konsumpcji?, PWE,
Warszawa 1992.
Czajka S., Z problemw czasu wolnego, Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa 1975.
Danecki J., Jedno podzielonego czasu. Czas wolny i czas pracy w spoeczestwach
uprzemysowionych, KiW, Warszawa 1974.
Ekonomia i pe. Pozycja zawodowa kobiet w Unii Europejskiej, red. A.G. Dijkstra,
J. Plantega, Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdask 2003.
Goworecki W.W., Turystyka, PWE, Warszawa 2003.
Grzywacz R., Przydzia M., Turystyka weekendowa i jej znaczenie dla wykorzystania
czasu wolnego w rodzinie, w: Turystyka i rekreacja szans rozwoju aktywnoci
spoecznej, Wysza Szkoa Informatyki i Zarzdzania w Rzeszowie, Rzeszw
2008.
http://www.festiwal.ezakopane.pl, marzec 2011.
http://www.forum-ekonomiczne.pl/1415,Forum+Ekonomiczne, marzec 2011.
http://www.kiepurafestival.pl/krynica-zdroj.php, marzec 2011.
http://www.visit.malopolska.pl/turystyka/aktywna, marzec 2011.
http://www.visit.malopolska.pl/turystyka/kulturowa, marzec 2011.
http://www.visit.malopolska.pl/turystyka/pielgrzymkowa, marzec 2011.
http://www.visit.malopolska.pl/turystyka/uzdrowiskowa, marzec 2011.
http://zakopiec.info/ix-tatrzanskie-wici-2010. marzec 2011.
http://2011.tourdepologne.pl/index.php, marzec 2011.
Jackowski A., Krakw wiatowe centrum pielgrzymkowe, http://www.sgpm.krakow.
pl/artykuly/formatka.php?idwyb=238. marzec 2011.
Jung B., O czasie wolnym. Kultura i rekreacja w procesach rozwoju spoeczno-ekonomicznego, Monografie i Opracowania nr 241, Wydawnictwo SGPiS, Warszawa
1987.
484
Maopolska stawia na turystyk biznesow, http://turystykamalopolska.pl/247/

malopolska_stawia_na_turystyke_biznesowa,1721.html, marzec 2011.
Marciszewska B., Konsumpcja usug rekreacyjno-sportowych, Wydawnictwo AWF
w Gdasku, Gdask 1999.
Orzechowska G., Aktualne problemy gerontologii spoecznej, Wydawnictwo Wyszej
Szkoy Pedagogicznej, Olsztyn 1999.
Potencja gospodarczy Maopolski, http://www.malopolskie.pl/Gospodarka/Promocja,
marzec 2011.
Schmidt J., Geeignete Sportarten fr den alternden Menschen, Med. Klinik,
Mnchen 1974, Vol. 69, Nr. 9.
Sidorowicz W., Staro a sprawno, Sport i Turystyka, Warszawa 1974.
Szwarc H., Wolaska T., oboewicz T., Rekreacja i turystyka ludzi w starszym wieku,
Instytut Wydawniczy Zwizkw Zawodowych, Warszawa 1988.
Turystyka, red. W. Kurek, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
Winiarski R.W., Aktywno sportowa modziey. Geneza struktura uwarunkowania,
Wydawnictwo AWF w Krakowie, Krakw 1995.
Winiarski R.W., Motywacja aktywnoci rekreacyjnej czowieka, Wydawnictwo AWF
w Krakowie, Krakw 1991.
Winiarski R.W., Wstp do teorii rekreacji (ze szczeglnym uwzgldnieniem rekreacji
fizycznej), Wydawnictwo AWF w Krakowie, Krakw 1989.
Wnuk-Lipiski E., Praca i wypoczynek w budecie czasu, Zakad Narodowy im. Ossoliskich, Wydawnictwo PAN, WrocawWarszawaKrakwGdask 1972.
SPORTS AND RECREATION ACTIVITY

OF THE TOURISTS VISITING MALOPOLSKA
EMPIRICAL RESEARCH
Summary
This article aims to present the sport-recreation forms of leisure activities during
tourist trips. Leisure time has been defined and categories of sport-recreation activities
have been specified. Sports-recreation activity has been explained and its application
during tourist trips has been indicated. Next, based on the results of the tourist traffic
research in Malopolska in 2009, the active and cognitive tourism, participation in culture and entertainment, realizing their own interests, participation in social life, recrea-
485
tion by walking, as well as passive recreation, has been analysed. Finally, the authors
identified the factors differentiating the activities undertaken during the peregrination.
Translated by Agata Niemczyk, Renata Seweryn
486

NR 689
2011
Anna Korzeniewska
UDZIA MIESZKACW POWIATU WAECKIEGO

W ZAJCIACH SPORTOWYCH I REKREACYJNYCH
W 2010 ROKU
Wstp
W artykule przedstawiono wyniki internetowego badania ankietowego zatytuowanego Udzia mieszkacw powiatu waeckiego w zajciach sportowych
i rekreacyjnych w 2010 roku, przeprowadzonego w marcu 2011 roku. Gwnym
celem badania byo poznanie sposobw spdzania czasu przeznaczonego na
sport i rekreacj ruchow w powiecie waeckim, ocena zaangaowania w zajcia, czstotliwo zaj oraz prba oszacowania wydatkw przeznaczanych na
sport i rekreacj przez mieszkacw powiatu. W przypadku osb, ktre nie
uprawiay sportu, ani rekreacji ruchowej, lub uprawiay j sporadycznie, prbowano uzyska informacj na temat gwnych powodw takiego stanu rzeczy.
Cechy spoeczno-demograficzne, takie jak miejsce zamieszkania (miasto/wie), pe, wiek, wyksztacenie, stan cywilny, liczba dzieci, gwne rdo
utrzymania, wysoko miesicznego dochodu, pozwoliy stworzy dwa profile
mieszkacw powiatu waeckiego z punktu widzenia zaangaowania w sport
i rekreacj ruchow: profil osoby aktywnej i profil osoby biernej.
488
Anna Korzeniewska
1. Metoda badawcza i realizacja badania

Badanie przeprowadzono od 1 marca 2011 roku do 15 marca 2011 roku.
Wzio w nim udzia 126 respondentw mieszkajcych na terenie powiatu waeckiego. Warto podkreli, e w skad powiatu wchodzi pi gmin: trzy gminy
miejsko-wiejskie: Czopa, Mirosawiec, Tuczno, wiejska gmina Wacz i miejska
gmina miasto Wacz1.
Badanie przeprowadzono metod ankiety internetowej on-line, ktr
umieszczono na stronie Net-ankiety.pl. Obejmowaa ona 17 nastpujcych pyta:
1. Miejsce zamieszkania (powiat).
2. Miejsce zamieszkania (miasto/wie).
3. Pe.
4. Wiek.
5. Wyksztacenie.
6. Gwne rdo utrzymania.
7. Wysoko miesicznego dochodu (w z).
8. Aktualny stan cywilny.
9. Liczba dzieci.
10. Czy uczestniczy/a Pan/i w 2010 roku w zajciach sportowych lub rekreacyjnych (systematycznie lub sporadycznie)?
11. Jeeli nie uczestniczy/a Pan/i w adnych zajciach, prosz poda powd/powody (maksymalnie 5).
12. Uprawiana forma rekreacji ruchowej (mona poda maksymalnie 5).
13. Zakres uczestnictwa w rekreacyjnych formach aktywnoci ruchowej.
14. Czas trwania zaj.
15. Ile wynosz Pana/i miesiczne opaty za uczestnictwo w zajciach?
(mona wybra maksymalnie dwie odpowiedzi).
16. Sposb zorganizowania Pana/i aktywnoci rekreacyjno-ruchowej.
17. Z jakich zaj chcia(-a)by Pan/i skorzysta w przyszoci? (mona
poda maksymalnie 5 odpowiedzi).
www.powiatwalecki.com.pl, marzec 2011.
Udzia mieszkacw powiatu waeckiego w zajciach sportowych
489
2. Charakterystyka badanych respondentw

W badanej zbiorowoci nieznacznie przewaay kobiety, ktre stanowiy
50,79%. A 83,33% badanych stanowili mieszkacy miasta, a jedynie 16,67%
mieszkacy wsi. Najwiksz liczebnie grup wiekow tworzyli respondenci
w przedziale wiekowym 2529 lat (19,05%), nastpnie 2024 lata (17,46%),
4044 lata (13,49%), 3034 lata (11,11%), 3539 lat (10,32%), 4549 lat
(6,35%), 6064 lata (6,35%), 5559 lat (5,56%), 5054 lata (3,97%), 1519 lat
(3,17%), 1014 lat (1,59%) i 6569 lat (1,59%).
Ze wzgldu na wyksztacenie najwiksz grup stanowiy osoby z wyszym wyksztaceniem (a 60,32%) oraz ze rednim i policealnym (32,54%).
Wyksztacenie gimnazjalne miao 3,97% badanych, zasadnicze zawodowe
3,17%. Nikt z badanych nie mia wyksztacenia podstawowego.
Gwnym rdem utrzymania dla wikszoci badanych (37,70%) by dochd z pracy najemnej w sektorze publicznym. Dochd z pracy najemnej w sektorze prywatnym uzyskiwao 22,22% zbadanych, z pracy na wasny rachunek
21,43%, z emerytury lub renty 8,73%, z innego rda (np. z zasiku dla bezrobotnych, pomocy socjalnej) 5,56%, z wykonywania wolnego zawodu
3,97%, natomiast najmniej, bo 0,79% z uytkowania gospodarstwa rolnego.
Wikszo badanych miaa niskie dochody. Przecitne miesiczne wynagrodzenie brutto w powiecie waeckim wynosio w badanym okresie
2678,58 z2. Co ciekawe, a 69,45% zbadanych nie uzyskiwao takich dochodw. W grupie o najwyszych dochodach, powyej 4000,00 z, znalazo si
12,70% respondentw.
Analiza zbadanej zbiorowoci wykazaa, e najliczniejsz grup ze wzgldu na stan cywilny, bo a 58,73%, stanowiy osoby zamne/onaci oraz panny/kawalerowie 35,71%. Dzieci miao 58,73% respondentw. Wrd nich
najwiksz grup stanowiy osoby majce dwoje dzieci 51,35%, jedno dziecko 36,49%, a troje 12,16%. W badanej zbiorowoci nie byo osb majcych
wicej ni troje dzieci.
Rocznik Statystyczny Pracy 2010 r., GUS, Warszawa 2010, s. 81.
490
Anna Korzeniewska
3. Uczestnictwo w zajciach sportowych i rekreacyjnych

Wrd zbadanej zbiorowoci 67,45% osb uczestniczyo w 2010 roku
w zajciach sportowych lub rekreacyjnych. Wypeniajc ankiet, mogli wybra
maksymalnie pi najczciej uprawianych form. Najpopularniejsz form zaj
sportowo-rekreacyjnych byy w kolejnoci: jazda na rowerze, spacery i pywanie, nastpnie taniec, pika nona, pika siatkowa, jazda na ywach, korzystanie
z siowni, wdkarstwo, jogging, jazda na nartach, nordic walking, tenis ziemny,
jazda na rolkach, kajakarstwo, badminton, eglarstwo, koszykwka, tenis stoowy, pika rczna, szachy, karate, wiolarstwo, saneczkarstwo, boks, kulturystyka, strzelectwo. Kobiety najczciej jedziy na rowerze, spaceroway, pyway, uprawiay nordic walking i taczyy. Z taca korzystay najczciej kobiety mode, do 29. roku ycia, natomiast kobiety w przedziale wiekowym
3039 lat najczciej jedziy na rowerze, spaceroway i pyway. Spacery w tej
grupie wiekowej najczciej odbywaj kobiety majce dzieci, co moe sugerowa spacery rodzinne. Kobiety powyej 40. roku ycia gwnie jedziy na
rowerze, spaceroway i uprawiay nordic walking. Mczyni wybierali jazd
na rowerze, pywanie, pik non, pik siatkow, ywy, siowni i tenis
ziemny. Mczyni do 29. roku ycia najczciej wybierali pik non, pywanie, jazd na ywach i siowni. Mczyni w przedziale wiekowym 3039 lat
najchtniej jedzili na rowerze, pywali i grali w tenis ziemny. Mczyni powyej 40. roku ycia najczciej pywali, spacerowali, biegali, jedzili na rowerze, czasami wdkowali. Osoby mieszkajce na wsi najczciej spaceroway
i wdkoway, co moe wynika z braku odpowiedniej infrastruktury sportowej
w miejscu zamieszkania.
Wikszo badanych (59,82%) uczestniczya w zajciach systematycznie.
Pod tym wzgldem najwiksz grup tworzyy osoby, ktre uczestniczyy systematycznie w zajciach dwa razy w tygodniu 25%, nastpnie osoby uczestniczce sporadycznie raz w miesicu 22,32%, systematycznie raz w tygodniu 18,75%, okazjonalnie (np. w wakacje) 17,86%, systematycznie trzy
razy w tygodniu i czciej 16,07% badanych.
Pod wzgldem czasu powicanego na zajcia sportowe i rekreacyjne najwiksz grup tworzyy osoby powicajce na nie jednorazowo godzin
33,33%, nastpnie 1,5 godz. 26,47%, 2 godz. 18,63%, 0,5 godz. 11,76%,
3 godz. i wicej 7,84%, 2,5 godziny 1,96%.
491
Wanym czynnikiem s opaty ponoszone za uczestnictwo w zajciach.

Zbyt wysokie mog zniechca do uprawiania sportu i rekreacji, zwaszcza
osoby niewiele zarabiajce. Badanie wykazao jednak, e nie by to czynnik
zniechcajcy do uprawiania sportu. A 50% osb uczestniczcych w zajciach
wskazao, e nie ponosio adnych opat. Dotyczy to przede wszystkim zaj
organizowanych we wasnym zakresie, takich jak jazda na rowerze, spacery
i jogging. Wrd osb, ktre nie paciy za zajcia, 7,55% stanowiy osoby,
ktrym zajcia dofinansowywa zakad pracy. Byy to przede wszystkim zajcia
na pywalni. Wrd ogu badanych osoby te stanowiy 3,77%. Kwot mieszczc si w granicach 1,0050,00 z opaca 26,64% badanych, 51,00100,00 z
16,98%, 101,00150,00 z 5,66%, 151,00200,00 z 3,77%.
Niezwykle wanym elementem jest sposb zorganizowania zaj. A
79,44% osb uczestniczcych w zajciach organizowao je indywidualnie.
Z usug prywatnego organizatora korzystao 11,21%. W klubach sportowych
(np. UKS, SKA, AZS) trenowao 6,54%, byy to gwnie ludzie modzi, do
29. roku ycia, natomiast zakady pracy organizoway zajcia zaledwie 1,87%
badanym. Inn form organizacji zaj wymienian przez ankietowanych byy
stowarzyszenia, zakady pracy dofinansowujce pracownikom najczciej zajcia na pywalni.
W zajciach sportowych i rekreacyjnych nie uczestniczy 32,55% badanych. A 87% tej grupy stanowiy osoby stanu wolnego, do 29. roku ycia, co
moe wiadzy o braku czynnika motywujcego, ktrym w przypadku osb
majcych rodziny zazwyczaj s dzieci i ona/m. Osoby, ktre nie uczestniczyy w zajciach, pytano o podanie przyczyn takiego stanu rzeczy. Wskazyway one przede wszystkim na brak wolnego czasu 29,13%, brak motywacji
15,53% badanych, natomiast 8,74% w ogle nie czuo takiej potrzeby. Zmczenie podao 6,80%, po tyle samo zbyt wysokie koszty uczestnictwa i brak w pobliu miejsca zamieszkania odpowiedniej infrastruktury do uprawiania aktywnoci, ktra interesuje badanych. Niektre osoby za gwn przyczyn uznay
brak partnera do uczestniczenia w zajciach 5,83% osb nieuczestniczcych
w zajciach, byy to same kobiety. Inne przyczyny to zbyt wysokie koszty zakupu specjalistycznego sprztu i odziey 4,85%, niech do przemczania si
3,88%, brak opieki nad dziemi 2,91%, preferowanie rekreacji biernej
(np. czytanie, opalanie) 1,94%, zakaz wydany przez lekarza 1,94%, brak
rodka transportu 1,94%, inne zajcia 1,94%, brak profesjonalnej kadry
0,97%.
492
Anna Korzeniewska
Podsumowujc, do uprawiania sportu i rekreacji w powiecie waeckim nie

potrzeba, jak sdzi wielu, wysokich nakadw finansowych. Co drugi mieszkaniec powiatu w ogle nie paci za zajcia, a wikszo osb organizowaa je
samodzielnie. Wystarcz chci, troch wolnego czasu i motywacja, na przykad
ze strony rodziny. Dzieci nie byy czynnikiem demotywujcym, wrcz przeciwnie wikszo osb z dziemi aktywnie uczestniczya w zajciach sportowych
i rekreacyjnych.
4. Preferencje w zakresie uczestniczenia w zajciach sportowo-rekreacyjnych w przyszoci

Poniewa w powiecie waeckim jest wielu nauczycieli i trenerw sportowych, ponadto Instytut Kultury Fizycznej PWSZ w Waczu ksztaci kadr, wic
region ten ma olbrzymi potencja. W promowaniu sportu w powiecie waeckim
z wykorzystaniem krajowych i unijnych dotacji gwn rol odgrywaj: Starostwo Powiatowe w Waczu, Miejski Orodek Sportu i Rekreacji w Waczu,
Centralny Orodek Sportu Orodek Przygotowa Olimpijskich Wacz-Bukowina, szkoy podstawowe, gimnazjalne i ponadgimnazjalne, Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa w Waczu, kluby sportowe i liczne organizacje pozarzdowe.
Badanie preferowanych w przyszoci dyscyplin sportowych i rekreacyjnych pokazao, e w powiecie waeckim s chtni do uprawiania sportu.
W przyszoci najwicej osb bdzie chciao skorzysta z nastpujcych zaj
(w kolejnoci): pywanie, jazda na rowerze, fitness, nordic walking, krgle,
spacery, aquaaerobic, taniec, siownia, eglarstwo, narty, joga, tenis ziemny,
kajakarstwo, pika nona, pika siatkowa, jogging, tai-chi, kung-fu, rolki, tenis
stoowy, koszykwka, wdkarstwo i boks.
Zakoczenie
W artykule przedstawiono wyniki internetowego badania ankietowego zatytuowanego Udzia mieszkacw powiatu waeckiego w zajciach sportowych
i rekreacyjnych w 2010 roku przeprowadzonego w marcu 2011 roku. Celem
badania byo poznanie sposobw spdzania czasu przeznaczonego na sport
493
i rekreacj w powiecie waeckim, a take identyfikacja barier uniemoliwiajcych udzia w takich zajciach.
Literatura
Rocznik Statystyczny Pracy 2010 r., GUS, Warszawa 2010.
www.powiatwalecki.com.pl, marzec 2011.
THE PARTICIPATION OF THE INHABITANTS OF POWIAT WAECKI

IN ACTIVITIES SPORT AND RECREATIONAL IN 2010 YEAR
Summary
The article presents the results of internet survay online The participation of the
inhabitants of Powiat Waecki in activities sport and recreational in 2010 year conducted in March 2011 year. The main aim of this study investigation was the understand how to spend your time spent activities sport and recreational in Powiat Waecki,
and the identification of barriers making impossible the participation also.
Translated by Anna Korzeniewska
494
Anna Korzeniewska
ZDROWOTNE FUNKCJE
SPORTU I REKREACJI
10
Adam Adamczyk

NR 689
2011
Anna Idzik
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Marcin Idzik, Janusz Majewski
Szkoa Gwna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
ZDROWIE I JAKO YCIA MIESZKACW POLSKI

W UJCIU REGIONALNYM
Wstp
Zdrowie jest podstawow wartoci, o ktr powinien dba czowiek. Ma
ono decydujcy wpyw na moliwo podejmowania przez niego dziaalnoci.
Jest pojciem bardzo szerokim. Wedug WHO (World Health Organization
wiatowa Organizacja Zdrowia) zdrowie to nie tylko brak choroby i niedostwa, ale stan dobrego fizycznego, psychicznego i spoecznego samopoczucia1.
Definicja ta obejmuje nie tylko zdrowie jako stan braku choroby, ale take
zwracano w niej uwag na spoeczn i ekonomiczn stron ycia czowieka.
Zdrowie mona mierzy w wymiarze jednostki bd spoecznoci. Rozrnia
si ponadto dwa sposoby oceny zdrowia: obiektywn i subiektywn.
Stan zdrowia ma cisy zwizek z jakoci ycia w ujciu medycznym
i spoecznym. Obejmuje takie obszary ycia, jak stan fizyczny i sprawno ruchowa, stan psychiczny, sytuacja spoeczna i warunki ekonomiczne oraz doznania somatyczne.
1
WHO, Health 21. The health for all. Policy framework for the Eur Region 21 targets for
the 21 th century. World Health Organisation, Kopenhaga 1998, za M. Kwilecka, Z. Broek,
Bezporednie funkcje rekreacji, ALMAMER, Warszawa 2007, s. 87.
498
Anna Idzik, Marcin Idzik, Janusz Majewski
Celem artykuu jest ocena regionalnego zrnicowania stanu zdrowia Polakw oraz identyfikacja poziomu zadowolenia z poszczeglnych sfer ycia ze
wzgldu na wielko miejsca zamieszkania oraz wojewdztwo. Wanym aspektem jest rwnie odpowied na pytanie, czy istnieje zwizek midzy samoocen
stanu zdrowia i zadowolenia z ycia a sposobami spdzania wolnego czasu.
Badania terenowe zostay wykonane w 2010 roku przez Research International Pentor metod bezporedniego wywiadu osobistego. Objto nimi reprezentatywn losow prb mieszkacw Polski pod wzgldem takich cech, jak
wojewdztwo, wielko miejsca zamieszkania, pe, wiek oraz wyksztacenie.
W badaniach wykorzystano skal piciostopniow, gdzie 1 oznaczao warto
najgorsz, a 5 warto najlepsz (np. przy ocenie stanu zdrowia 1 stan bardzo zy, 5 stan bardzo dobry).
1. Samoocena stanu zdrowia Polakw

Stan zdrowia ludnoci Polski opracowano na podstawie wskanika samooceny stanu zdrowia, czyli okrelenia, jak ludzie postrzegaj i oceniaj swoje
wasne zdrowie. Ankietowe badanie stanu zdrowia jest subiektywne, a jego
przedmiotem wiedza i odczucia respondentw na temat wasnego zdrowia.
W specyfik wskanika wpisany jest subiektywizm, wynikajcy nie tylko
z samodzielnej oceny stanu zdrowia, ale take z postrzeganego natenia tej
cechy. Ta sama kwestia charakteryzuje wszystkie przedstawione tu wskaniki,
pokazujc odczucia Polakw dotyczce ich stanu zdrowia. Wyniki wiadcz
przede wszystkim o stanie wiadomoci zdrowotnej i postawy wobec zdrowia
badanych osb. S to informacje uzupeniajce obiektywne statystyki zachorowalnoci czy zachowa zdrowotnych, pokazujce zagadnienie zdrowotnoci
z innego punktu widzenia.
Ponad poowa Polakw w 2010 roku oceniaa swj stan zdrowia jako dobry lub bardzo dobry (wykres 1). Co dziesity mieszkaniec Polski oceni go
jako zy lub bardzo zy. Poziom subiektywnych ocen stanu zdrowia mieszkacw Polski by zrnicowany regionalnie. Biorc pod uwag sum kategorii
pozytywnych (bardzo dobry i dobry), najlepiej stan swojego zdrowia ocenili
mieszkacy wojewdztw: lubelskiego, dolnolskiego, kujawsko-pomorskiego
i mazowieckiego (ponad 70% wskaza), a najmniej korzystnie mieszkacy
wojewdztwa witokrzyskiego oraz warmisko-mazurskiego, gdzie odsetek
499
Zdrowie i jako ycia mieszkacw Polski
okrelajcych stan zdrowia jako bardzo dobry lub dobry nie przekracza 40%.
Rwnie niekorzystna sytuacja bya w wojewdztwach zachodniopomorskim
i lubuskim (4346%), gdzie jednoczenie najwyszy by odsetek oceniajcych
swj stan zdrowia jako zy i bardzo zy (odpowiednio 24 i 23%).
Ogem
Zachodniopomoskie
Wielkopolskie
Warmisko-mazurskie
witokrzyskie
lskie
Pomorskie
Podlaskie
Podkarpackie
Opolskie
M azowieckie
M aopolskie
dzkie
Lubuskie
Lubelskie
Kujawsko-pomorskie
Dolnolskie
0%
10%
20%
Bardzo dobry
30%
40%
Dobry
50%
Taki sobie
60%
70%
Zy
80%
90%
100%
Bardzo zy
Wykres 1. Samoocena stanu zdrowia Polakw w 2010 roku wedug wojewdztw

rdo: opracowanie wasne na podstawie bada wasnych oglnopolskich N = 1000,
wrzesie 2010.
Czynnikiem rnicujcym subiektywn ocen stanu zdrowia bya rwnie

wielko miejsca zamieszkania (wykres 2). Na obszarach wiejskich i w miastach poniej 200 tys. mieszkacw mniej ni 60% mieszkacw ocenio swj
stan zdrowia jako dobry bd bardzo dobry (odpowiednio 55% i 56%). Poziom
samooceny zdrowia by wyszy w duych miastach, liczcych powyej 200 tys.
osb. Tam odsetek ocen bardzo dobry lub dobry wynosi 66%, a w Warszawie
70% (z jednoczesnym brakiem wskaza na bardzo zy stan). Rnice te mona
tumaczy lepsz dostpnoci usug medycznych w duych miastach i wyszym poziomem wiadomoci zdrowotnej w tych miejscowociach. Wanym
czynnikiem jest take wyszy status ekonomiczny mieszkacw tych obszarw.
500
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Ogem
wie
miasto do od 20 do
20 tys.
50 tys.
Bardzo dobry
Dobry
od 50 do
200 tys.
Taki sobie
Zy
powyej Warszawa
200 tys.
Bardzo zy
Wykres 2. Samoocena stanu zdrowia Polakw w 2010 roku wedug wielkoci miejsca
zamieszkania
rdo: jak pod wykresem 1.
2. Ograniczenia w wykonywaniu typowych czynnoci warunkowane stanem

zdrowia
W roku 2010 Polacy oceniali stan swojego zdrowia korzystnie. Pomimo to
przecitnie jedna pita spoeczestwa odczuwaa ograniczenia w wykonywaniu
codziennych czynnoci z powodu stanu zdrowia. Najczciej byy to ograniczenia bezporednio zwizane z aktywnoci fizyczn, na przykad bieganie, noszenie cikich przedmiotw, zajcia sportowe. Dotycz one niespena 40%
polskiego spoeczestwa, Byy to czynnoci zwizane z aktywnoci ruchow
oraz preferowanymi formami spdzania wolnego czasu (wykres 3). Okoo 1/3
Polakw miao problemy z wchodzeniem po schodach na kilka piter, 25%
problemy ze schylaniem si, niewiele mniej odczuwao ograniczenia zdrowotne
przy wykonywaniu umiarkowanych czynnoci ruchowych, na przykad odkurzania. Przecitnie 20% polskiego spoeczestwa odczuwao trudnoci wynikajce z ich stanu zdrowia przy przejciu odlegoci ponad 500 m. Dla 11% problem byo przejcie odlegoci wynoszcej okoo 100 m (wykres 3).
501
M ycie si lub ubieranie

Przejcie ok. 100 m
Wchodzenie po schodach na jedno pitro
Przejcie ponad 500 m.
Noszenie zakupw
Umiarkowane czynnoci, np. przestawianie stou,
odkurzanie, gry ruchowe
Schylanie si lub klkanie
Wchodzenie po schodach na kilka piter
Czytanie bez okularw (szkie kontaktowych)
Czynnoci wysikowe, np. bieganie, podnoszenie
cikich przedmiotw, mczce zajcia sportowe
0%
Nie, nie ogranicza
20%
40%
Tak nieco ogranicza
60%
80%
100%
Tak bardzo ogranicza
Wykres 3. Ograniczenia wynikajce ze stanu zdrowia Polakw w wykonywaniu

typowych czynnoci w 2010 roku
Odczuwanie ogranicze w wykonywaniu typowych czynnoci w 2010 roku byo zrnicowane pod wzgldem wojewdztw (tabela 1). Najczciej na
ograniczenia spowodowane stanem zdrowia uskaray si osoby z wojewdztw
zachodniopomorskiego, witokrzyskiego, opolskiego i lubuskiego, gdzie przecitnie trudnoci zgaszao okoo 1/3 badanych. Najrzadziej, bo przecitnie poniej 10% mieszkacw, problemy z wykonywaniem czynnoci zgaszay osoby z Lubelszczyzny i Podlasia.
Mieszkacy Lubelszczyzny najrzadziej spord wszystkich Polakw zgaszali trudnoci zwizane z przejciem ponad 500 m, schylaniem si lub klkaniem, czytaniem bez okularw oraz czynnociami wysikowymi (od 5% do 19%
mieszkacw tego wojewdztwa zgaszao te problemy). Mieszkacy Podlasia
mieli natomiast najmniej problemw z wchodzeniem po schodach, zarwno na
jedno, jak i na kilka piter, noszeniem zakupw oraz z takimi czynnociami, jak
odkurzanie, przestawianie stou czy gry ruchowe.
502

Tabela 1
Ograniczenia w wykonywaniu typowych czynnoci w 2010 roku wg wojewdztw

Wojewdztwo
Dolnolskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
dzkie
Maopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
lskie
witokrzyskie
Warmisko-mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
*
1
24
29
15
65
49
37
21
50
41
25
40
40
53
29
32
40
2
3
7
5
11
14
4
10
21
7
6
9
17
0
8
5
26
Udzia osb wskazujcych ograniczenie* (%)

3
4
5
6
7
8
1
9
17
15
27
21
7
20
26
11
24
16
5
5
5
9
12
12
22
31
19
19
41
22
16
29
26
14
35
24
6
9
24
22
25
20
8
22
19
16
26
22
32
37
39
21
32
25
5
33
40
20
44
20
3
6
9
3
6
3
7
7
30
9
28
19
24
24
30
26
35
31
17
37
29
24
51
42
14
14
18
16
24
16
3
18
31
16
26
18
27
36
36
29
38
36
9
15
15
5
35
31
27
16
25
36
3
30
36
37
11
18
36
10
28
33
19
63
42
33
23
50
51
25
51
48
53
32
53
52
1 czytanie bez okularw (szkie kontaktowych); 2 mycie si lub ubieranie; 3 przejcie

ok. 100 m; 4 przejcie ponad 500 m; 5 schylanie si lub klkanie; 6 wchodzenie po
schodach na jedno pitro; 7 wchodzenie po schodach na kilka piter; 8 noszenie zakupw;
9 umiarkowane czynnoci, np. przestawianie stou, odkurzanie, gry ruchowe; 10 czynnoci wysikowe, np. bieganie, podnoszenie cikich przedmiotw, mczce zajcia sportowe.
Spord mieszkacw Polski na ograniczenia zwizane z przejciem ponad 500 m, wchodzeniem po schodach na kilka piter, noszeniem zakupw czy
odkurzaniem, przestawianiem stou i grami ruchowymi najczciej wskazywali
mieszkacy wojewdztwa witokrzyskiego. Ograniczenia te zgaszao od 37%
do ponad 50% osb z tego terenu. Mieszkacy wojewdztwa zachodniopomorskiego najczciej w Polsce wskazywali na ograniczenia zwizane z myciem si
i ubieraniem oraz wchodzeniem po schodach na jedno pitro (ponad 25%),
a osoby zamieszkujce w wojewdztwie lubuskim najczciej wskazyway problemy z czytaniem bez okularw oraz zwizane z czynnociami wysikowymi,
jak bieganie lub podnoszenie cikich przedmiotw.
Wyniki bada utrudnie w wykonywaniu czynnoci charakteryzuj si
znacznym rozstpem, ktry w przypadku badanych cech wynosi od 26 punk-
503
tw procentowych (pp.) w przypadku trudnoci zwizanych z myciem si

i ubieraniem oraz wchodzeniem po schodach na jedno pitro, do 50 pp. w przypadku trudnoci zwizanych z czytaniem bez okularw.
Biorc pod uwag ograniczenia w wykonywaniu typowych czynnoci
w 2010 roku w zalenoci od wielkoci miejsca zamieszkania (tabela 2), najwyszy odsetek osb, ktre je odczuway, by wrd mieszkacw maych
miast (do 20 tys. osb). Najrzadziej ograniczenia odczuway osoby z duych
miast (powyej 200 tys. mieszkacw) i Warszawy.
Tabela 2
Ograniczenia w wykonywaniu typowych czynnoci w 2010 roku
wedug wielkoci miejsc zamieszkania
Wyszczeglnienie
Wie
Miasto do 20 tys.
Od 20 do 50 tys.
Od 50 do 200 tys.
Powyej 200 tys.
Warszawa
*
1
31
43
39
35
35
25
2
9
15
8
5
8
16
Udzia osb wskazujcych ograniczenie* (%)

3
4
5
6
7
8
10
19
21
16
23
23
15
23
36
30
28
28
13
24
31
18
20
20
13
21
22
19
18
18
7
14
23
9
21
21
15
21
20
14
21
21
9
25
23
19
26
20
23
10
39
39
49
39
36
29
jak pod tabel 1.
Ograniczenia dotyczce czynnoci wysikowych zgaszaa niemal poowa

mieszkacw miast liczcych od 20 do 50 tys. osb. Problemy zwizane z wykonywaniem umiarkowanych czynnoci, jak odkurzanie, najczciej zgaszay
osoby z miast od 50 tys. do 200 tys. mieszkacw, a trudnoci z myciem i ubieraniem mieszkacy Warszawy. W przypadku pozostaych czynnoci grup,
ktra zgaszaa trudnoci, byli przede wszystkim mieszkacy maych miast.
504
3. Zadowolenie Polakw z poszczeglnych sfer ycia

Samoocena stanu zdrowia jest zmienn wielowymiarow. Obejmuje stan
fizyczny i psychiczny, sprawno ruchow, a take sytuacj spoeczn i warunki ekonomiczne. Niektre z tych czynnikw poddano ocenie.
Polacy w najwikszym stopniu zadowoleni byli z relacji ze znajomymi,
korzystnie oceniali rwnie swoje samopoczucie psychiczne. Ponad trzy czwarte spoeczestwa byo zadowolonych ze swojego codziennego ycia, podobnie
jak ze sposobu spdzania wolnego czasu. Pomimo stosunkowo korzystnej oceny sposobu spdzania wolnego czasu, znacznie rzadziej Polacy byli zadowoleni
ze swojej kondycji fizycznej. Zadowolenie z oglnego stanu zdrowia ocenio
bardzo korzystnie 16% badanych, a raczej korzystnie 55% polskiego spoeczestwa.
Relacje ze znajomymi/przyjacimi
Samopoczucie psychiczne
Oglne zadowolenie z codziennego ycia
Sposb spdzania wolnego czasu
Relacje z dziemi
Oglny stan zdrowia
Atmosfera panujca w zwizku/maestwie
Kondycja fizyczna
Realizowanie swoich ambicji
Sytuacja materialna gospodarstwa domowego
Praca zawodowa
0%
10% 20%
30%
40%
50% 60%
70%
80% 90% 100%
Bardzo zadowolony(a)
Raczej zadowolony(a)
Ani zadowolony(a), ani niezadowolony(a)
Raczej niezadowolony(a)
W ogle niezadowolony(a)
Nie dotyczy/trudno powiedzie
Wykres 4. Poziom zadowolenia Polakw z poszczeglnych sfer ycia w 2010 roku

505
Wskanik zadowolenia z poszczeglnych sfer ycia by zrnicowany wedug wojewdztw (tabela 3). Najkorzystniejsze wartoci wskanikw dla
wszystkich sfer ycia odnotowano w wojewdztwie podlaskim, najnisze za
w wojewdztwach pomorskim, lskim i zachodniopomorskim.
Mieszkacy Podlasia najwyej spord Polakw ocenili swoje samopoczucie psychiczne, kondycj fizyczn, stan zdrowia oraz realizowanie swoich
ambicji. Poziom zadowolenia z codziennego ycia oraz atmosfera panujca
w zwizku byy najwysze w wojewdztwie opolskim. Najwiksz warto
wskanikw zwizanych z ocen relacji z dziemi i przyjacimi odnotowano
w wojewdztwie lubuskim. Z kolei sytuacj materialn najlepiej ocenili mieszkacy Mazowsza, co mona wytumaczy najwysz redni pac w tym regionie.
Najniszy poziom wskanikw oceny zadowolenia z sytuacji materialnej,
realizacji swoich ambicji i codziennego ycia uzyskano w wojewdztwie pomorskim. Mieszkacy lska charakteryzowali si najgorsz kondycj fizyczn,
lubuskiego najniszymi wskanikami zadowolenia z oglnego stanu zdrowia
i samopoczucia psychicznego, a mieszkacy wojewdztwa witokrzyskiego
byli najmniej zadowoleni z wykonywanej pracy zawodowej oraz z relacji
z dziemi.
Najwyszy poziom zadowolenia Polakw uzyskano w przypadku relacji
z dziemi oraz ze znajomymi i przyjacimi. Wskaniki dla tych cech uzyskay
najwysze wartoci w 13 wojewdztwach. W wojewdztwach maopolskim,
opolskim i warmisko-mazurskim najwysz warto uzyska wskanik dotyczcy atmosfery panujcej w zwizku badanych.
Najniszy poziom zadowolenia wiza si z sytuacj materialn. Najnisz
warto dla tej cechy odnotowano w 15 wojewdztwach. Jedynie w wojewdztwie zachodniopomorskim najnisz warto uzyska wskanik realizacji wasnych ambicji.
Wraz ze wzrostem wielkoci miejsca zamieszkania rs poziom zadowolenia z rnych sfer ycia. Wyjtkiem bya Warszawa, gdzie wartoci wskanikw byy na poziomie porwnywalnym z maymi miastami (tabela 4).
Mieszkacy stolicy najlepiej oceniali sytuacj materialn swojego gospodarstwa domowego, a najnisze wskaniki zadowolenia uzyskali w przypadku
relacji ze znajomymi i przyjacimi oraz atmosfery panujcej w zwizku.
506

Tabela 3
Poziom zadowolenia z poszczeglnych sfer ycia w 2010 roku wedug wojewdztw

Wojewdztwo
Dolnolskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
dzkie
Maopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
lskie
witokrzyskie
Warmisko-mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
1
3,24
2
3,91
Wskanik zadowolenia z wybranych sfer ycia*

3
4
5
6
7
8
9
3,88 4,2 4,04 3,61 3,85 3,89 3,83
3,21
3,86
3,95
4,31
4,01
3,69
3,52
3,87
3,98
3,74
3,97
3,19
2,98
3,18
3,33
3,55
2,95
3,26
3,47
2,95
3,21
3,36
3,78
3,66
3,80
3,89
3,79
3,77
4,08
3,96
3,51
3,65
3,69
3,89
3,58
3,83
3,96
3,86
4,00
3,93
4,14
3,61
3,76
3,79
4,11
4,43
4,11
4,03
3,92
4,13
4,21
4,23
4,08
4,19
3,97
4,40
4,48
3,98
4,09
4,10
4,09
4,18
4,36
4,04
4,20
3,96
3,5
3,31
3,58
3,58
3,57
3,29
3,74
3,9
3,28
3,30
3,64
3,48
3,75
3,72
3,71
3,75
3,79
3,69
3,85
3,79
3,62
3,41
3,97
3,30
3,72
3,70
3,76
3,82
3,60
4,10
3,62
3,46
3,71
3,74
3,78
3,82
3,95
3,77
4,03
3,95
4,01
3,64
3,67
3,87
3,95
3,36
3,52
3,40
3,59
3,99
3,63
4,13
3,48
3,31
3,53
4,15
4,41
3,87
4,13
3,92
4,46
4,16
4,12
3,91
4,01
3,97
2,96
3,92
3,98
4,11
4,26
3,42
4,06
3,65
3,94
3,79
4,28
3,48
3,74
4,03
3,98
4,17
3,74
3,79
3,56
3,72
3,49
4,02
3,35
3,37
3,62
4,12
4,07
3,29
3,84
3,52
3,8
3,53
3,77
10
3,72
11
4,05
Skala odpowiedzi: 1 w ogle niezadowolony(a); 2 raczej niezadowolony(a); 3 ani zadowolony(a), a ani niezadowolony(a); 4 raczej zadowolony(a); 5 bardzo zadowolony(a).
*
1 Sytuacja materialna Pana(i) gospodarstwa domowego; 2 sposb, w jaki spdza Pan(i)
swj wolny czas; 3 samopoczucie psychiczne; 4 relacje ze znajomymi/przyjacimi;
5 relacje z Pana(i) dziemi; 6 realizowanie swoich ambicji; 7 praca zawodowa, ktr
Pan(i) wykonuje; 8 oglny stan Pana(i) zdrowia; 9 oglne zadowolenie z codziennego ycia; 10 kondycja fizyczna; 11 atmosfera panujca w Pana(i) zwizku/maestwie.
W duych miastach poziom zadowolenia z poszczeglnych sfer ycia by

relatywnie wysoki, szczeglnie z pracy zawodowej, samopoczucia psychicznego i sposobu spdzania wolnego czasu oraz oglnego zadowolenia z codziennego ycia. W maych miastach mieszkacy najgorzej oceniali kondycj fizyczn,
oglne zadowolenie z codziennego ycia oraz oglny stan zdrowia. Na wsi osoby byy najmniej zadowolone z wykonywanej przez siebie pracy zawodowej
i realizowania swoich ambicji. Ponadto najgorzej oceniali sytuacj materialn
swojego gospodarstwa domowego. Najnisze wskaniki odnotowano rwnie
w relacjach z dziemi.
507
Tabela 4
Poziom zadowolenia z poszczeglnych sfer ycia w 2010 roku
wedug wielkoci miejsca zamieszkania
Wyszczeglnienie
Wie
Miasto do 20 tys.
Od 20 do 50 tys.
Od 50 do 200 tys.
Powyej 200 tys.
Warszawa
Wskanik zadowolenia z wybranych sfer ycia*

1
3,1
3,3
3,3
3,3
3,4
3,6
2
3,7
3,8
3,7
3,9
3,9
3,8
3
3,8
3,7
3,9
4,0
4,0
3,8
4
4,1
4,1
4,1
4,2
4,2
3,8
5
4,0
4,1
4,2
4,4
4,2
4,1
6
3,4
3,5
3,6
3,6
3,6
3,5
7
3,6
3,8
3,9
3,7
4,0
3,7
8
3,7
3,5
3,6
3,8
3,8
3,7
9
3,8
3,7
3,8
3,9
3,9
3,8
10
3,6
3,4
3,7
3,6
3,6
3,5
11
4,0
4,1
4,0
4,1
4,1
3,9
Skala odpowiedzi jak pod tabel 3.

*
Jak tabel 3.
Zakoczenie
1. Ponad poowa Polakw korzystnie ocenia w 2010 roku swj stan zdrowia, lecz oceny te byy zrnicowane ze wzgldu na region zamieszkania. Najlepiej stan swojego zdrowia ocenili mieszkacy wojewdztw: lubelskiego, dolnolskiego, kujawsko-pomorskiego i mazowieckiego, a najgorzej wojewdztw
witokrzyskiego oraz warmisko-mazurskiego. Rwnie niekorzystna sytuacja
bya w wojewdztwach zachodniopomorskim i lubuskim, gdzie uzyskano najwyszy odsetek ocen okrelajcych stan zdrowia jako zy bd bardzo zy.
2. Ocena zdrowia rnia si take ze wzgldu na wielko miejsca zamieszkania. Wraz ze wzrostem wielkoci miejsca zamieszkanie wzrasta odsetek osb oceniajcy swj stan zdrowia jako bardzo dobry lub dobry.
3. Ograniczenia w wykonywaniu typowych czynnoci w 2010 roku byy
zrnicowane pod wzgldem wojewdztw. Najczciej na ograniczenia spowodowane stanem zdrowia uskarali si mieszkacy wojewdztw zachodniopomorskiego, witokrzyskiego, opolskiego i lubuskiego, a najrzadziej osoby
z wojewdztw lubelskiego i podlaskiego.
4. Najwyszy odsetek osb, ktre odczuway ograniczenia podczas wykonywania typowych czynnoci w zwykym dniu, by wrd mieszkacw maych
508
miast (do 20 tys. osb). Najrzadziej ograniczenia odczuway osoby z wikszych

miast i Warszawy.
5. Wskaniki zadowolenia z nastpujcych sfer ycia: atmosfera panujca
w zwizku, kondycja fizyczna, oglne zadowolenie z codziennego ycia, oglny stan zdrowia, zadowolenie z pracy zawodowej, realizowanie swoich ambicji,
relacje z dziemi, relacje ze znajomymi i przyjacimi, samopoczucie psychiczne, sposb spdzania wolnego czasu i sytuacja materialna gospodarstwa domowego, byy zrnicowane wedug wojewdztw. Jedne z najwyszych wskanikw dla wszystkich sfer ycia odnotowano w wojewdztwie podlaskim, najnisze za w wojewdztwach pomorskim, lskim i zachodniopomorskim.
6. Wraz ze wzrostem wielkoci miejsca zamieszkania wzrasta poziom zadowolenia z badanych sfer ycia. Wyjtkiem bya Warszawa, gdzie wskaniki
wypaday na poziomie porwnywalnym z maymi miastami.
7. Najwysze wartoci wskanikw zadowolenia ze sfer ycia uzyskano
w przypadku oceny relacji z dziemi oraz relacji ze znajomymi i przyjacimi,
najnisze za w przypadku ocen sytuacji materialnej gospodarstwa domowego.
Literatura
WHO, Health 21, The health for all. Policy framework for the Eur Region 21 targets for
the 21 th century, World Health Organisation, Kopenhaga 1998.
Kwilecka M., Broek Z., Bezporednie funkcje rekreacji, ALMAMER, Warszawa
2007.
HEALTH AND QUALITY OF LIVING

OF POLES FROM REGIONAL PERSPECTIVE
Summary
The objective was to determine the regional diversification of the health condition
of the Poles, to indicate the limitations resulting from the health condition as well as to
determine the satisfaction with the selected spheres of life. The health condition of the
509
Poles in 2010 was good. More than half of the residents of Poland evaluated their health
condition as very good.
The self-evaluation of the health condition, just like the satisfaction with the
selected spheres of life are diversified due to the region where the respondent comes
from. We have received better evaluations together with the increase in the size of the
place of residence where the respondents came from.
The poor health condition of the Poles caused limitations in daily activities. The
magnitude of these limitations was strongly diversified by the region. The most
frequently mentioned limitations were the lack of ability to read without glasses and the
limitations connected with the physical activities like running or lifting heavy objects.
Translated by Andrzej Rozanof
510

NR 689
2011
Aleksandra Nowak
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Monika Sawek
Uniwersytet dzki
Pawe Krl, Marian Rzepko
Uniwersytet Rzeszowski
ZMIANY W SPRAWNOCI FIZYCZNEJ MODZIEY

STUDIUJCEJ NA UNIWERSYTECIE PRZYRODNICZYM
W POZNANIU W CIGU LAT
Wstp
Badania studentw w Polsce maj ponadstuletni histori, a pierwsze
z nich byy prowadzone ju pod koniec XIX wieku. Sprawno fizyczna studentw staa si przedmiotem bada od momentu powoania do ycia jednostek
oglnouczelnianych, ktrym powierzono organizowanie zaj z wychowania
fizycznego na ostatnim szczeblu edukacji. Pocztkowo badania miay rne
formy, a najczciej opieray si na testach lekkoatletycznych. Pod koniec lat
szedziesitych ubiegego wieku ujednolicono testy sprawnoci fizycznej,
wprowadzajc test sprawnoci fizycznej dla studentw, opracowany przez
S. Pilicza. Do niedawna by to jedyny test monitorujcy sprawno fizyczn
modziey na poziomie akademickim, co pozwolio na przeledzenie zmian
w poziomie sprawnoci fizycznej w ciagu lat studiujcej modziey w Polsce.
512
1. Cel pracy, materia badawczy, metoda

Celem artykuu jest przeledzenie zmian w poziomie sprawnoci fizycznej
osb studiujcych na poznaskiej uczelni o profilu rolniczym w cigu p wieku.
Materiaem badawczym s badania przeprowadzone na studentkach i studentach Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu (do 2008 roku Akademia
Rolnicza w Poznaniu), ktrzy uczestniczyli w obligatoryjnych zajciach z wychowania fizycznego na pierwszym roku studiw w latach 19692010. Zebrany
materia opracowano podstawowymi metodami statystyki opisowej.
Do pomiaru sprawnoci fizycznej zastosowano test Pilicza, obejmujcy
nastpujce pomiary: bieg po kopercie na czas, mierzcy zwinno, skok w dal
z miejsca, mierzcy moc, oraz rzut pik lekarsk w przd znad gowy, mierzcy si eksplozywn mini ramion.
2. Wyniki
Motoryczno ludzka obejmuje caoksztat czynnoci ruchowych, sfer ruchowej aktywnoci zwizan z przemieszczaniem si w przestrzeni caego ciaa
lub poszczeglnych jego czci wzgldem siebie. Wedug R. Przewdy na poziom sprawnoci wpywa wiele czynnikw, takich jak aktywno, tryb ycia,
poziom wytrenowania, uwarunkowania genetyczne oraz czynniki rodowiskowe i spoeczne. Postpujcy w przyspieszonym tempie rozwj cywilizacyjny
powoduje obnienie poziomu aktywnoci. Coraz czciej funkcje penione
przez ludzi stopniowo zastpowane s przez urzdzenia, ograniczajc prac
mini. Obecnie sprawno fizyczna utracia swoj funkcj, aczkolwiek jej znaczenie nadal jest wanym elementem w yciu kadego czowieka. Zdrowie
czowieka nie odnosi si wycznie do braku choroby, lecz take do sprawnoci,
wydolnoci czy stopnia wytrenowania organizmu. W procesie ontogenezy regularnie podejmowana aktywno fizyczna nie tylko ma due znaczenie w wypenianiu codziennych obowizkw, ale moe rwnie w znacznym stopniu przyczyni si do opnienia procesw starzenia.
Na podstawie uzyskanych rezultatw oceniono sprawno fizyczn studentek i studentw studiujcych na poznaskim Uniwersytecie Przyrodniczym.
Zmiany w sprawnoci fizycznej modziey studiujcej
513
Analizujc rednie wyniku czasu biegu po kopercie, zaobserwowano, e

w latach 19702001 trzykrotnie skrci si czas pokonywanej trasy (rys. 1).
Pocztek XXI wieku przynis spadek zwinnoci wrd studiujcych studentek.
Badane kobiety w 2001 roku rednio uzyskay a o 1,5 s lepszy wynik ni ich
koleanki w 2002 roku rnice s statystycznie istotne. W latach 20022010
kobiety pokonyway wyznaczon tras w coraz krtszym czasie. ledzc rednie wyniki biegu po kopercie w cigu p wieku, mona stwierdzi, e najzwinniejsze kobiety zaobserwowano w ostatnim badaniu, przeprowadzonym w 2010
roku. Studentki rednio uzyskay czas 27,44 s. Najduej wyznaczon kopert
pokonyway studentki badane w 1970 roku przekroczy nieco ponad 30 s.
[s] 31
30
29
28
27
26
25
1969 1970
1971 1972
1987 1988
1996 2001
2002 2006
2010
Rys. 1. rednie wartoci zwinnoci uzyskane przez studentki w poszczeglnych latach

rdo: badania wasne.
Krzywa przedstawiajca poziom skoku w dal z miejsca (rys. 2) ma nieco

inny przebieg ni poprzednia omawiana cecha. Poczwszy od koca lat szedziesitych XX wieku do 1987 roku systematycznie wzrastaa odlego badanej mocy. W latach siedemdziesitych XX wieku rednie wyniki mocy oscyloway w granicach od 161 cm do 165 cm. Najlepsze wyniki odnotowano w 1987
roku, gdy kobiety odday skok wynoszcy rednio niecae 175 cm dugoci.
Dziewi lat pniej okazao si, e analizowana cecha ulega pogorszeniu a
o 21 cm. W kolejnych analizowanych latach nastpia poprawa mocy do 169 cm
w 2001 roku. Mniej korzystne wyniki odnotowano w 2006 roku studentki
skoczyy rednio zaledwie 148,52 cm. W ostatnim badaniu, przeprowadzonym
514
w ubiegym roku, kobiety poddane testom wykazay si wiksz moc ni ich

poprzedniczki, skaczc rednio na odlego nieco ponad 166 cm.
[cm]175
170
165
160
155
150
145
140
135
1969 1970
1971 1972
1987 1988
1996 2001
2002 2006
2010
Rys. 2. rednie wartoci mocy uzyskane przez studentki w poszczeglnych latach

rdo: badania wasne.
Na rysunku 3 przedstawiono rednie wyniki rzutu pik lekarsk. Z przeprowadzonej analizy wynika, e najsabsze wyniki siy odnotowano w momencie rozpoczcia bada w 1969 roku, nastpnie w latach 1987 i 1996 roku. Osignite wwczas maksymalne rednie wyniki nie przekraczay 576 cm. Od roku
2001 obserwuje si systematyczny wzrost badanej cechy. Maksymalne wyniki
badane studentki osigny w 2010 roku, rzucajc rednio dwukilogramow
pik lekarsk a 662 cm. Rnica midzy najsabszym rednim wynikiem uzyskanym w 1969 roku i najwyszym rednim wynikiem, odnotowanym w 2010
roku, wyniosa a 86 cm i jest statystycznie istotna.
Na rysunku 4 przedstawiono graficznie obraz zwinnoci mczyzn na
przestrzeni lat. Podobnie jak w przypadku kobiet rwnie u nich zaobserwowano skrcenie czasu biegu po kopercie postpujce w latach 19691996. redni
czas wzrs wwczas o 0,4 s. W przypadku rednich wynikw badanych studentw rnice midzy najszybciej i najwolniej pokonanym dystansem nie s
tak znaczne jak w przypadku kobiet i wynosz nieco ponad 1,5 s rnice s
statystycznie istotne. Pocztek XXI wieku charakteryzuje si postpujcym
wyduaniem czasu biegu wrd studiujcych mczyzn i obecnie obserwuje si
wyniki podobne do tych z pocztku lat siedemdziesitych XX wieku.
515
cm]680
[cm]
660
640
620
600
580
560
540
520
1969 1970
1971 1972
1987 1988
1996 2001
2002 2006
2010
Rys. 3. rednie wartoci siy uzyskane przez studentki w poszczeglnych latach

rdo: badania wasne.
[s] 26,5
26
25,5
25
24,5
24
23,5
1969 1970
1971 1972
1987 1988
1996 2001
2002 2006
2010
Rys. 4. rednie wartoci zwinnoci uzyskane przez studentw w poszczeglnych

latach
rdo: badania wasne.
Na rysunku 5 przedstawiono rednie wyniki skoku w dal z miejsca uzyskane przez studentw w analizowanych latach. Okazuje si, e rezultaty w prbie mocy utrzymyway si mniej wicej na tym samym poziomie, oscylujcym
w granicach od 220 cm do 227 cm pod koniec lat szedziesitych, w latach
siedemdziesitych, osiemdziesitych XX wieku i na pocztku nowego stulecia.
Wyjtkiem s rednie wyniki uzyskane przez mczyzn w latach 1996 i 2006.
To wanie wwczas odnotowano najsabsze wyniki, wynoszce odpowiednio
nieco ponad 212 cm oraz 198 cm. Zaobserwowano, e studenci uczestniczcy
516
w zajciach z wychowania fizycznego w 1988 roku osignli najlepsze rezultaty w badanej prbie mocy.
[cm]230
225
220
215
210
205
200
195
190
185
180
1969 1970
1971 1972
1987 1988
1996 2001
2002 2006
2010
Rys. 5. rednie wartoci mocy uzyskane przez studentw w poszczeglnych latach

rdo: badania wasne.
W przypadku rzutu pik lekarsk znad gowy wykonywanym przez studiujcych mczyzn zaobserwowano znaczny regres w ostatnim badaniu,
w 2010 roku. Pocztek cyklu bada przypadajcy na lata siedemdziesite
XX wieku oraz pocztek XXI wieku charakteryzuje si zblionymi rednimi
wartociami, wyraonymi mierzon odlegoci. Od roku 1969 odnotowano
stopniowy spadek wynikw siy wrd mczyzn, a w 1987 roku warto omawianej cechy wyniosa rednio 820 cm (rys. 6). Rok pniej mczyni rednio
rzucili a o 32 cm dalej pik lekarsk ni ich poprzednicy. Po roku 1996 obserwowano postpujcy wzrost, ktry swoj maksymaln warto osign
w badaniu przeprowadzonym w 2006 roku nieco ponad 912 cm. Skrajne rednie wartoci zaobserwowano w dwch ostatnich analizowanych badaniach,
czyli w latach 2006 oraz 2010 rnice s statystycznie istotne.
517
[cm]950
900
850
800
750
700
1969 1970
1971 1972
1987 1988
1996 2001
2002 2006
2010
Rys. 6. rednie wartoci siy uzyskane przez studentw w poszczeglnych latach

rdo: badania wasne.
Podsumowujc tendencje zmian w sprawnoci fizycznej modziey akademickiej, zaobserwowano popraw rednich wynikw zwinnoci w cigu analizowanych lat, zarwno u kobiet jak i u mczyzn. U kobiet w latach siedemdziesitych XX wieku obserwuje si wzrost mocy, ktra osigna najwysz
warto w 1987 roku. Postpujcy wzrost siy u kobiet odnotowano od 1996
roku, a najlepszy redni wynik osignito po 10 latach w 2006 roku. Mczyni podobnie jak kobiety uzyskali najsabsze rednie wyniki mocy w 2006
roku, natomiast w poprzednich latach rednie wartoci byy zblione do siebie.
Okazuje si, e dugo rzutu pik lekarsk mczyzn ulegaa stopniowemu
skracaniu od 1969 roku do koca lat osiemdziesitych XX wieku, a stopniowy
wzrost wartoci badanej cechy pojawi si od 1996 roku i trwa do ostatniego
badania.
3. Wnioski
1. Najwyszy poziom zwinnoci wrd kobiet, wyraony czasem biegu po
wyznaczonej trasie, obserwuje si od pocztku obecnego stulecia, lecz w kolejnych przeprowadzanych badaniach wykazuje tendencje znikowe. Podobne
spostrzeenia odnotowano w przypadku rzutu pik lekarsk oraz skoku w dal
z miejsca. Zarwno sia, jak i moc byy najbardziej rozwinite u studentek, ktre rozpoczy studia w XXI wieku.
518
2. Najbardziej zwinni mczyni wrd studiujcych na Uniwersytecie

Przyrodniczym w Poznaniu odnotowano w latach dziewidziesitych XX wieku oraz na pocztku XXI wieku. Przez cay okres prowadzenia bada sprawnoci fizycznej moc mczyzn jako jedyna utrzymywaa si na zblionym poziomie. Ostatnie badania przyniosy zauwaalny spadek badanej cechy. Sia utrzymywaa si na wysokim poziomie w latach osiemdziesitych i w poowie lat
dziewidziesitych XX wieku, a obecnie wida znaczny regres.
Zakoczenie
Celem artykuu byo stwierdzenie, czy w cigu p wieku zaszy zmiany
w poziomie sprawnoci fizycznej osb studiujcych w poznaskiej uczelni
o profilu rolniczym na przestrzeni p wieku.
Badania przeprowadzano pod koniec kadego roku akademickiego w latach 19692010. Objto nimi wszystkich studentw uczestniczcych w obligatoryjnych zajciach z wychowania fizycznego. Do zbadania sprawnoci fizycznej wykorzystano test sprawnoci fizycznej dla studentw, opracowany przez
S. Pilicza. Zmierzono zwinno, moc oraz si. W analizowanych latach wrd
kobiet zaobserwowano najwyszy poziom zwinnoci, siy oraz mocy w cigu
ostatnich dziesiciu lat. W tym samym okresie mczyni wykazali si najwysz zwinnoci. Najsilniejszych studentw, ktrzy zostali poddani badaniom,
zaobserwowano w latach siedemdziesitych XX wieku oraz na pocztku obecnego stulecia. Najmniejsz warto mocy odnotowano u badanych w latach
2006 i 2010.
Literatura
Drozd S., Analiza porwnawcza oceny sprawnoci fizycznej dokonana testami Denisiuka, Pilicza, Eurofit z uwzgldnieniem budowy somatycznej, Przegld Naukowy Kultury Fizycznej 2005, t. 8, z. 12.
Drozdowski Z., Antropologia dla nauczycieli wychowania fizycznego, AWF, Pozna
2002.
Drozdowski Z., Rytm wybranych cech sprawnoci fizycznej w czasie czteroletnich
studiw wychowania fizycznego, AWF, Pozna 1980.
519
Grzesiak J., Doniesienie z bada sprawnoci fizycznej studentw I, II, III roku
w wyszej Szkole Pedagogicznej w Zielonej Grze, Wychowanie Fizyczne i Sport
w Badaniach Naukowych, Monografie nr 331, AWF, Pozna 2002.
Januszewski J., Mleczko E., Ewolucja sprawnoci fizycznej krakowskich studentw;
zaoenia teoretyczne, implikacje praktyczne, Antropomotoryka 2007, nr 39.
Jopkiewicz A., Antropologiczna i spoeczna charakterystyka studentw Akademii witokrzyskiej, Kielce 2005.
Nowak A., Sprawno fizyczna studentw Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.
Aktywno przez cae ycie. Zdrowie i sprawno studentw pod kontrol,
PWSZ w Kronie, Krosno 2010.
Osiski W., Antropomotoryka, AWF, Pozna 2003.
Pilicz S., Test sprawnoci fizycznej studentw, Warszawa 1961.
Pilicz S., Kierunki zmian w rozwoju fizycznym i sprawnoci fizycznej studentek i studentw Politechniki Warszawskiej. Kultura fizyczna studentw w okresie transformacji szkolnictwa wyszego w Polsce, Politechnika Warszawska, Warszawa
2000.
Pilicz S., Zmiany oglnej sprawnoci fizycznej studentek Wyszej Szkoy Pedagogicznej
w Rzeszowie w toku picioletnich studiw. Tendencje zmian sprawnoci fizycznej
modziey akademickiej, Warszawa 1991.
Pilicz S., Zmiany w sprawnoci fizycznej i w rozwoju fizycznym studentw w czasie
pierwszego i drugiego roku studiw. Tendencje zmian sprawnoci fizycznej modziey akademickiej, Warszawa 1991.
Pilicz S., Przewda R., Dobosz J., Nowacka-Dobosz J., Punktacja sprawnoci fizycznej
modziey polskiej, AWF, Warszawa 2003.
Przewda R., Wychowanie fizyczne w Polsce. Warszawa 1992.
Przewda R., Dobosz J., Kondycja fizyczna polskiej modziey, AWF, Warszawa 2003.
Talaga J., Sprawno fizyczna oglna testy, Zysk i S-ka, Pozna 2004.
Zadarko E., Barabasz Z., Ocena aktywnoci i sprawnoci fizycznej suchaczy studiw
medycznych w Jale i Rzeszowie. Problemy kultury fizycznej i zdrowotnej w ujciu
holistyczno-humanistycznym, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszw 2009.
520
CHANGES IN PHYSICAL FITNESS AMONG STUDENTS OF POZNA

UNIVERSITY OF LIFE SCIENCE THROUGHOUT THE YEARS
Summary
The aim of the research was to find out if there were any changes in physical fitness among students of Pozna University of Life Science througout 50 years.
The research was carried out at the end of each school year from 1969 to 2010.
Each student who attended sport classes was obliged to take part in the project. The
Piliczs motor abilities test was applied. The test included: long jump from a point,
which measured strength, running along the lines of an envelope shape, which measured nimbleness and throwing a medical ball, which measured power. The lat ten years
turned out to show the highest level of strength, nimbleness and power among women.
The men, who studied in the present century, showed the highest nimbleness. The
strongest men, who took part in the project, were the students of the 70s and present.
The lowest strength among men has been observed in 2006 and 2010.
Translated by Aleksandra Nowak

NR 689
2011

ZACHOWANIA ZDROWOTNE
A AKTYWNO RUCHOWA KOBIET
W STARSZYM WIEKU
Wstp
Wyduanie si ycia ludzkiego spowodowao, e zarwno na wiecie, jak
i w Polsce zagadnienia dotyczce osb w wieku starszym stay si przedmiotem
bada wielu nauk, zarwno w wymiarze teoretycznym, jak i praktycznym.
Z szacunkw GUS wynika, e grupa osb w wieku powyej szedziesiciu lat
stanowia w 2004 roku 15,3% spoeczestwa, w 2007 roku 15,9%, a szacuje
si, e w roku 2030 wyniesie 26,8%. Zjawisko starzenia si populacji charakterystyczne jest rwnie w innych krajach, gdzie powoli, ale systematycznie
zwiksza si udzia ludzi w wieku poprodukcyjnym [Prognozy demograficzne..., 2007].
Starzenie si organizmu charakteryzuje si wieloma wanymi cechami:
spadkiem si psychofizycznych, ograniczeniem aktywnoci i komunikacji z rzeczywistoci, dominacj dowiadczenia nad zachowaniem spontanicznym,
trwaoci postaw, przekona i de, zdolnoci do gbszej refleksji nad sensem ycia, skonnoci do bilansowania swojego ycia [Kozdro, 2006].
Z raportu strategicznego przygotowanego na zlecenie UE na lata 2008
2013 wynika, e zmiany demograficzne, w tym starzenie si spoeczestwa,
zmieniaj struktur chorb i zagraaj rwnowadze unijnych systemw zdro-
522
wotnych. Prognozy Komisji pokazuj, e jeli ludzie bd si starze w zdrowiu, to wzrost wydatkw na opiek zdrowotn spowodowany starzeniem si
spoeczestwa zmniejszy si o poow [Komitet Polityki Gospodarczej,
2007].
Wspczesne zagroenia stawiaj zatem nowe wyzwania, ktre wymagaj
o wiele wikszego ni w przeszoci zaangaowania nie tylko pastwa, ale
i jednostek w rozwizanie problemw zwizanych z ochron zdrowia fizycznego, psychicznego i spoecznego seniorw. Celem wszystkich podejmowanych
dziaa powinno by profesjonalne tworzenie dugofalowej polityki zdrowotnej
i spoecznej z zastosowaniem promocji zdrowia i profilaktyki wobec osb w podeszym wieku [Biskupska, 2008].
Decydujcym elementem ochrony zdrowia jest edukacja zdrowotna. Warto
podkreli, e w programowaniu dziaa w tym zakresie bardzo istotna jest
znajomo aktualnych zachowa zdrowotnych rnych grup populacji.
Zachowaniami zdrowotnymi nazywamy wiadomie podejmowane dziaania przez jednostk, niezalenie od jej faktycznego i postrzeganego stanu zdrowia, w celu promowania, ochrony i zachowania zdrowia, bez wzgldu na ich
skuteczno [Soska, Misiura, 1993]. Dotycz zwaszcza prawidowego ywienia, pozytywnego nastawienia psychicznego, samokontroli organizmu oraz
zachowa profilaktycznych, do ktrych oprcz odpoczynku i unikania uywek
naley systematyczny udzia w aktywnoci ruchowej [Marcinkowski, 2005;
Bond i wsp., 2004].
Rol aktywnoci ruchowej w profilaktyce procesw inwolucyjnych potwierdziy liczne badania naukowe [Orwell i wsp., 1996; Taaffe, Marcus, 2001;
Takahashi, i wsp., 2006; Ossowski i wsp., 2010]. Powszechnie wiadomo, e
aktywne uczestnictwo osb w wieku starszym w zajciach ruchowych jest wyjtkowo cennym elementem zdrowego stylu ycia, profilaktyki i terapii wielu
chorb. Jest jednym z najwaniejszych czynnikw agodzcych wpyw wieku,
umoliwiajc tak zwane pomylne starzenie si. Wedug T. Kostki, zasadnicz
rol w pomylnym starzeniu si odgrywa aktywno ruchowa i prawidowe
ywienie, a gwnym, korzystnym oddziaywaniem podejmowanej aktywnoci
ruchowej jest wyduenie okresu niezalenoci i sprawnoci fizycznej, a zatem
i poprawa jakoci ycia [Kostka, 2006].
Celem artykuu byo zbadanie, czy poziom zachowa zdrowotnych kobiet
w wieku 6080 lat ma zwizek z ich aktywnoci ruchow w czasie wolnym.
Zachowania zdrowotne a aktywno ruchowa kobiet
523

Badaniom poddano 76 kobiet w wieku 6080 lat zamieszkaych w Trjmiecie. Byy to suchaczki uniwersytetw trzeciego wieku. W badanej grupie
osb znalazy si take panie, ktre systematycznie uczestniczyy w zajciach
ruchowych organizowanych przez Akademi Wychowania Fizycznego i Sportu
w Gdasku.
Na potrzeby bada dokonano podziau kobiet na podstawie ich aktywnoci
ruchowej na trzy kategorie: bardzo aktywne (BA), rednio aktywne (A) i nieaktywne fizycznie (NA). Za kryterium podziau uznano liczb godzin w tygodniu, jak panie przeznaczay na aktywn rekreacj. Kobiety, ktre spdzay
3 godz. i wicej w tygodniu na zajciach ruchowych, byy zaliczane do grupy
bardzo aktywnej. Panie z grupy rednio aktywnej powicay na zajcia ruchowe od 1 godz. do 2 godz. w tygodniu. W grupie kobiet nieaktywnych znalazy
si osoby, ktre nie deklaroway uczestnictwa w adnej formie aktywnoci ruchowej.
Z literatury przedmiotu wiadomo, e styl ycia czowieka, w tym jego zachowania zdrowotne, zmieniaj si w okresie caego ycia. Zmiany te zalene
s od wielu rnorodnych czynnikw, w tym od waciwoci jednostki, czyli
wieku, pci, wyksztacenia, stanu zdrowia, aktywnoci spoecznej i rnorodnych czynnikw rodowiskowych [Wojnarowska, 2010]. W zwizku z tym
konieczna jest krtka charakterystyka grupy badawczej z uwzgldnieniem wybranych czynnikw demograficznych i stanu zdrowia.
W tabeli 1 przedstawiono charakterystyk wyksztacenia i stopie aktywnoci zawodowej badanych seniorek. Z danych w niej zawartych wynika, e
najwicej kobiet z wyszym wyksztaceniem (70%) byo nieaktywnych ruchowo. W grupie rednio aktywnej i bardzo aktywnej poziom wyksztacenia by
zbliony. W grupach tych przewaay panie ze rednim wyksztaceniem.
Analizowane grupy badawcze cechoway si nisk aktywnoci zawodow. Otrzymane wyniki z pewnoci byy zwizane z okresem emerytalnym,
w ktrym znajdoway si respondentki.
Badane zapytano rwnie o subiektywn ocen ich stanu zdrowia. Odpowiedzi na pytanie przedstawiono na wykresie 1.
524

Tabela 1
Charakterystyka wyksztacenia i aktywnoci zawodowej badanych kobiet
Ogem badani n1 = 76
NA
n2 = 20
liczba
%
0
0
30
6
70
14
3
15
17
85
Wybrane cechy demograficzne
Wyksztacenie
zawodowe
rednie
wysze
aktywny
nieaktywny
Aktywno
zawodowa
A
n3 = 21
liczba
%
0
0
52
11
48
10
1
5
20
95
BA
n4 = 35
liczba
%
6
2
54
19
40
14
6
17
29
83
rdo: opracowanie wasne na podstawie bada.
[%]
75
70
65
60
55
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
71
NA
BA
57
50
45
38
23
5
0
bardzo dobry
dobry
przecitny
zy
Wykres 1. Subiektywna ocena stanu zdrowia kobiet aktywnych i nieaktywnych

ruchowo w wieku 6080 lat
Dane na wykresie 1 informuj, e subiektywna ocena stanu zdrowia miaa

zwizek z poziomem aktywnoci ruchowej badanych kobiet. Najwyej swj
stan zdrowia oceniay panie z grupy bardzo aktywnej, gdzie a 71% osb okrelio swj stan zdrowia jako dobry, a 6% jako bardzo dobry. W grupie rednio
aktywnej ponad poowa respondentek (57%) wskazywaa na dobry stan zdrowia, a 5% na bardzo dobry. Inne wyniki charakteryzoway panie z grupy nie-
525
aktywnej. W tym przypadku 50% kobiet okrelio swj stan zdrowia jako przecitny, a 45% pa jako dobry. W grupie nieaktywnej nie stwierdzono ocen bardzo dobrych.
W badaniach zastosowano kwestionariusz ankiety oraz Inwentarz Zachowa Zdrowotnych [Juczyski, 2009]. Pozwoli on na okrelenie struktury demograficznej kobiet oraz umoliwi subiektywn ocen stanu zdrowia badanych. Inwentarz Zachowa Zdrowotnych (IZZ) zawiera 24 stwierdzenia opisujce rnego rodzaju zachowania zwizane ze zdrowiem. Dotyczyy one prawidowych nawykw ywieniowych, zachowa profilaktycznych, praktyk zdrowotnych oraz pozytywnego nastawienia psychicznego.
Badane kobiety zaznaczyy, jak czsto wykonuj podane w IZZ czynnoci
zwizane ze zdrowiem, oceniajc kad z wymienionych w inwentarzu praktyk
w skali piciostopniowej. Podane przez badan wartoci liczbowe sumowano
celem uzyskania oglnego wskanika nasilenia zachowa zdrowotnych. Im
wyszy wynik, tym wiksze nasilenie deklarowanych zachowa zdrowotnych.
Ponadto inwentarz pozwoli na oddzielne obliczenie nasilenia czterech kategorii
zachowa zdrowotnych wskanikiem bya rednia liczba punktw w kadej
kategorii, czyli suma punktw podzielona przez 6 [Juczyski, 2009].
2. Wyniki i dyskusja
W tabeli 2 przedstawiono oglny wskanik zachowa zdrowotnych
(OWZZ), ktry charakteryzowa badane kobiety.
Tabela 2
Oglny wskanik zachowa zdrowotnych kobiet w wieku 6080 lat
Oglny wskanik zachowa zdrowotnych
n = 76
suma punktw
94,4
SD
11,3
526
Z powodu braku normalizacji wynikw w IZZ dla kategorii kobiet w starszym wieku postanowiono otrzymany w wyniku analizy oglny wskanik zachowa zdrowotnych (OWZZ) odnie do dostpnych norm, opracowanych dla
kobiet w wieku dorosym.
redni OWZZ dla badanych kobiet wynis 94,4 punktu. Otrzymany wynik znajdowa si na skali w przedziale 7 stena, co naley uzna za wysoki wynik. Z. Juczyski twierdzi, e analiza statystyczna wynikw podczas opracowywania skali wykazaa tendencj (nieistotn statystycznie) wikszego nasilenia zachowa zdrowotnych w grupie osb starszych i w rodowisku miejskim
[Juczyski, 2009].
W analizowanej grupie, jak wspomniano, znalazy si kobiety w wieku
6080 lat zamieszkae w Trjmiecie. Prawdopodobnie fakt ten mg wpyn
na wysokie wyniki ich zachowa zdrowotnych.
Przewodnim celem bada byo okrelenie, czy poziom zachowa zdrowotnych ma zwizek z aktywnoci ruchow kobiet. Odpowied na to pytanie badawcze przedstawiono w tabeli 3.
Tabela 3
Oglny wskanik zachowa zdrowotnych
u kobiet aktywnych i nieaktywnych ruchowo w wieku 6080 lat
Grupa
NA
n1 = 20
Suma
punktw
88,35
SD
9,30
A
n2 = 21
Suma
punktw
95
SD
12,30
BA
n3 = 35
Suma
punktw
97,15
SD
10,80
Analiza pokazaa, e oglny wskanik zachowa zdrowotnych kobiet nieaktywnych ruchowo wynis 88,35 pkt, co naley uzna za przecitny wynik.
Znacznie wysze wskaniki osigny kobiety aktywne. Kobiety z grupy rednio aktywnej otrzymay redni wynik rwny 95 pkt, a panie z grupy bardzo
aktywnej odpowiednio 97,15 pkt. Wskaniki, ktre charakteryzoway kobiety
aktywne, naley uzna za wysokie. Przestawiona analiza dowodzi, e aktyw-
527
no ruchow znacznie czciej podejmoway kobiety o wyszym wskaniku

zachowa zdrowotnych.
W interpretacji otrzymanych wynikw pomocne mog by badania prowadzone przez M. Nowak, ktrych podmiotem byy kobiety dorose. Autorka
informuje, e systematyczne uczestnictwo badanych kobiet w wiczeniach ruchowych miao wpyw na pozytywne postawy zdrowotne. Rnice w postawach midzy badanymi grupami kobiet o rnej czstotliwoci uprawiania wicze ruchowych wynikay ze wzmocnienia nawykw sportowego stylu ycia
kobiet wskutek systematycznego uczestnictwa w wiczeniach wzbogaconego
dowiadczeniem [Nowak, 2005; Kozowski, 1980].
Przeprowadzone przez nas badania nie obejmoway analizy zachowa
zdrowotnych kobiet w przeszoci, w zwizku z czym nie mona potwierdzi,
e to wanie podejmowana przez panie aktywno ruchowa pozytywnie wpyna na ich wskanik zachowa zdrowotnych. Analizujc jednak wyniki bada
innych autorw, mona postawi hipotez, e systematyczny udzia w aktywnoci ruchowej pozytywnie wpywa na zachowania zdrowotne kobiet w wieku
6080 lat.
W dalszej czci artykuu przedstawiono wskaniki zachowa zdrowotnych badanych kobiet w czterech kategoriach: zachowania ukierunkowane na
prawidowe nawyki ywieniowe, zachowania profilaktyczne, pozytywne nastawianie psychiczne oraz praktyki zdrowotne.
Racjonalny sposb ywienia wraz z udziaem w aktywnoci ruchowej
uwaany jest za istotny element prozdrowotnego stylu ycia czowieka. Niestety, z wielu bada wynika, e istnieje wiele nieprawidowoci w sposobie ywienia Polakw [Wyniki bada,]. Wyniki bada GUS wskazuj, e w cigu
trzech lat poprzedzajcych badanie tylko 15% dorosych Polakw zmienio
swj sposb ywienia, w tym wicej kobiet ni mczyzn [Stan zdrowia ludnoci, 2006]. W tabeli 4 przedstawiono wskaniki zachowa zdrowotnych
(WZZ) w kategorii prawidowe nawyki ywieniowe.
Badane kobiety udzieliy odpowiedzi na 6 pyta dotyczcych prawidowych nawykw ywieniowych, ktre uwzgldniay przede wszystkim rodzaj
spoywanej ywnoci. Analiza pokazaa, e rednie wskaniki dotyczce prawidowych nawykw ywieniowych osb nieaktywnych fizycznie, w piciostopniowej skali, znalazy si na poziomie 3,67 pkt. Osoby aktywne fizycznie
charakteryzoway si wyszymi wskanikami, na poziomie okoo 4 pkt. Dla
528
porwnania warto doda, e redni wskanik dla dorosych Polek wedug norm
zawartych w IZZ wynis 3,6 pkt.
Tabela 4
Wskanik zachowa zdrowotnych kategoria prawidowe nawyki ywieniowe
kobiet aktywnych i nieaktywnych ruchowo w wieku 6080 lat
Grupa
NA
n1 = 20
M
3,67
A
n2 = 21
SD
1,00
M
3,96
BA
n3 = 35
SD
0,70
M
4,01
SD
0,70
Kolejn analizowan kategori byy zachowania profilaktyczne. Z danych

GUS wiadomo, e w roku 2004 badania mammograficzne co najmniej raz w yciu wykonao 43,4% kobiet w wieku 6069 lat oraz 23,1% kobiet w wieku
70 lat i wicej. Znacznie mniej kobiet uczestniczyo w badaniu USG piersi.
Badanie to co najmniej raz w yciu wykonao 25,3% kobiet w wieku 6069 lat
oraz 15,0% pa w wieku powyej 70 lat. Z tych samych bada wynika, e tylko
poowa dorosych Polakw przynajmniej raz w yciu wykonaa badaniu stenia cholesterolu we krwi. Wrd nich u ponad 50% (osb powyej 60. roku
ycia) stwierdzono podwyszony poziom cholesterolu (powyej 200 mg%)
[Stan zdrowia ludnoci..., 2006].
Zachowania profilaktyczne, o ktre pytano respondentki, dotyczyy przestrzegania zalece zdrowotnych oraz uzyskiwania informacji na temat zdrowia
i choroby.
Wyniki przedstawione w tabeli 5 informuj, e nasilenie zachowa profilaktycznych osb nieaktywnych ruchowo byo nisze ni w grupach aktywnych. Wskanik w analizowanej kategorii zachowa wynis odpowiednio
3,64 pkt w grupie nieaktywnej oraz nieco ponad 4 pkt w grupach aktywnych.
redni wynik dla kobiet dorosych wedug norm IZZ by na poziomie 3,48 pkt.
529
Tabela 5
Wskanik zachowa zdrowotnych kategoria zachowania profilaktyczne
Grupa
NA
n1 = 20
A
n2 = 21
BA
n3 = 35
SD
SD
SD
3,64
1,30
4,07
0,90
4,02
1,00
W dalszych badaniach analizie poddano zachowania zwizane z pozytywnym nastawieniem psychicznym. Obejmowao ono czynniki psychologiczne
zwizane z unikaniem zbyt silnych emocji, stresw i napi oraz sytuacji wpywajcych przygnbiajco. Wyniki przedstawiono w tabeli 6.
Tabela 6
Wskanik zachowa zdrowotnych kategoria pozytywne nastawienie psychiczne
Grupa
NA
n1 = 20
A
n2 = 21
BA
n3 = 35
SD
SD
SD
3,66
1,00
3,96
0,80
4,22
0,70
Badania pokazay, e rednie wskaniki w analizowanej kategorii zachowa zdrowotnych miay zwizek z poziomem aktywnoci ruchowej badanych
kobiet. Najwiksze nasilenie cech (na poziomie 4,22 pkt) wystpio u badanych
z grupy bardzo aktywnej. W grupie rednio aktywnej wskanik wynis
3,96 pkt. Najnisze wartoci charakteryzoway panie z grupy nieaktywnej.
530
W tym przypadku nasilenie cech byo na poziomie 3,66 pkt. redni wskanik
dla dorosych Polek wedug norm wynis 3,74 pkt.
Otrzymane wyniki s zbiene z obserwacjami innych badaczy. Stwierdzono, e korzyciom fizycznym i funkcjonalnym wynikajcym z aktywnoci ruchowej towarzysz take pozytywne skutki psychologiczne w postaci lepszego
nastroju, zwikszonego poczucia wasnej wartoci i funkcjonowania poznawczego [McMurdo, Burnett, 1992].
Ostatni analizowan kategori zachowa zwizanych ze zdrowiem byy
praktyki zdrowotne (tabela 7). Pytania zadawane respondentkom dotyczyy
codziennych nawykw zwizanych ze snem i rekreacj.
Tabela 7
Wskanik zachowa zdrowotnych kategoria praktyki zdrowotne
Grupa
NA
n1 = 20
A
n2 = 21
BA
n3 = 35
SD
SD
SD
3,75
1,00
3,87
0,90
3,93
1,00
Sen naley do podstawowych potrzeb biologicznych czowieka. Z danych

GUS wynika, ze wrd dorosych Polakw co pity pi krcej ni 7 godz. na
dob, a prawie co trzeci pi niezbyt dobrze (w tym co dziesity le lub bardzo
le) [Stan zdrowia ludnoci..., 2006]. Badania S. Toczek-Werner pokazay, e
rekreacyjne zachowania seniorw polegaj gwnie na zaspokajaniu potrzeb
wypoczynkowych (50% osb) i poznawczych (1/3 ogu). Wrd celw dodatkowych dominuje psychiczna i fizyczna restytucja [Toczek-Werner, 2000].
Analiza pokazaa, e rednie wskaniki praktyk zdrowotnych kobiet nieaktywnych fizycznie w wieku 6080 lat byy na poziomie 3,75 pkt. Panie
aktywne fizycznie charakteryzoway si nieco wyszymi wskanikami w granicach 3,873,93 pkt. redni wynik dla kobiet dorosych wedug norm IZZ by
na poziomie 3,53 pkt.
531
Rekapitulujc, dane uzyskane podczas analizy zachowa zdrowotnych kobiet w starszym wieku pozwalaj na nastpujce wnioski. Nasilenie zachowa
zdrowotnych miao zwizek z poziomem aktywnoci ruchowej. Najwyszy,
oglny wskanik zachowa zdrowotnych charakteryzowa kobiety bardzo aktywne, powicajce na zajcia ruchowe 3 godz. w tygodniu. Nieco niszy
wskanik osigny panie z grupy rednio aktywnej, uprawiajce zajcia ruchowe jedn lub dwie godziny w tygodniu. Kobiety nieaktywne ruchowo charakteryzoway si najniszym nasileniem zachowa zdrowotnych. Nawizujc
do bada prowadzonych przez innych autorw, mona przypuszcza, e systematyczny udzia w aktywnoci ruchowej pozytywnie wpywa na modyfikacj
zachowa zdrowotnych kobiet w wieku 6080 lat.
Ze wskanikw zachowa zdrowotnych uzyskiwanych przez badane
w czterech kategoriach zdrowotnych wynika wyranie wysze nasilenie zachowa zdrowotnych wrd kobiet aktywnych w zakresie prawidowych nawykw
ywieniowych, zachowa profilaktycznych oraz pozytywnego nastawiania psychicznego. Badania pokazay take, e do najwyej ocenianych kategorii zachowa zdrowotnych przez kobiety w wieku 6080 lat naleay pozytywne
nastawienie psychiczne, zachowania profilaktyczne, natomiast najmniej praktyki zdrowotne. Otrzymane wyniki s zbiene z rezultatami uzyskanymi przez
B. lusarsk i G. Nowickiego. Przeprowadzili oni badania w Lublinie wrd
150 osb pracujcych w wieku od 22 do 62 lat, z uyciem IZZ Juczyskiego
[lusarska, Nowicki, 2010].
Jak pokazuj statystyki GUS, prawidowe zachowania zdrowotne Polakw
nie s powszechne. Z innych bada wynika, e styl ycia polskich seniorw
mona okreli jako bierny i monotonny [Halicka, Halicki, 2002].
Z przedstawionych faktw wynika, e trzeba podj odpowiednie dziaania
edukacyjne, ktrych podstaw powinno by wychowanie i ksztacenie prozdrowotne. Jak pisze E. Kozdro, propedeutyka gerontologiczna powinna rozpoczyna si w moliwie najwczeniejszym okresie ycia czowieka, poniewa
w dziecistwie ksztatuj si postawy proaktywne. W okresie dojrzaym midzy 40. a 60. rokiem ycia mona wywrze duy wpyw na dynamik procesw starzenia, przyspieszajc je lub zwalniajc. Edukowa naley zatem zarwno do staroci, jak i w staroci [Kozdro, 2006]. Aby opracowa skuteczne programy edukacji zdrowotnej, naley nadal bada aktualne zachowania zdrowotne
osb starszych oraz ksztatujce je czynniki. Jednym z takich czynnikw wydaje si by systematycznie podejmowana aktywno ruchowa.
532
Zakoczenie
Z przeprowadzonych bada wynikaj nastpujce wnioski:
1. Aktywno ruchow znacznie czciej podejmoway kobiety o wyszym wskaniku zachowa zdrowotnych.
2. Oglny wskanik zachowa zdrowotnych kobiet nieaktywnych ruchowo wynis 88,35 pkt, co naley uzna za przecitny wynik. Wyszy wskanik
95 pkt charakteryzowa panie powicajce na zajcia ruchowe jedn lub
dwie godziny w tygodniu. Badane z grupy bardzo aktywnej (uprawiajce aktywno ruchow 3 godz. w tygodniu) uzyskay wynik na poziomie 97,15 pkt.
Wskaniki, ktre charakteryzoway kobiety aktywne, naley uzna za wysokie.
3. Zaobserwowano wyranie wysze nasilenie zachowa zdrowotnych
wrd kobiet aktywnych, zwaszcza w zakresie prawidowych nawykw ywieniowych, zachowa profilaktycznych oraz pozytywnego nastawiania psychicznego.
4. Poziom aktywnoci ruchowej kobiet mia zwizek z subiektywn ocen
ich stanu zdrowia. Najwyej swj stan zdrowia oceniay panie z grupy bardzo
aktywnej. Panie nieaktywne ruchowo oceniay swj stan zdrowia na wyranie
niszym poziomie.
5. Najwyej oceniane kategorie zachowa zdrowotnych przez kobiety
w wieku 6080 lat to pozytywne nastawienie psychiczne, zachowania profilaktyczne, natomiast najniej praktyki zdrowotne.
Literatura
Biskupska M., Promocja zdrowia wobec osb w wieku podeszym, Geriatria i Pielgniarstwo Geriatryczne 2008.
Bond D.S., Evans R.K., DeMaria E.J., Meador J.G., Warren B.J., Shannon K.A., Shannon R.M., A Conceptual Application of Health Behavior Theory in the Design and
Implementation of Successful Surgical Weight Loss Program, Obesity Surgery
2004, No. 14 (6).
Haliccy M.,J., Integracja spoeczna i aktywno ludzi starszych, w: Polska staro, red.
B. Synak, Uniwersytet Gdaski, Gdask 2002.
Juczyski Z., Narzdzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia, wyd. II, Pracownia
Testw Psychologicznych, Warszawa 2009.
533
Komitet Polityki Gospodarczej, DG ECFIN 2006, Propagowanie zdrowia w starzejcej

si Europie, w: Biaa ksiga. Razem na rzecz zdrowia. Strategiczne podejcie dla
UE na lata 20082013, Komisja Wsplnot Europejskich, Bruksela 2007.
Kostka T., Pomylne starzenie si, Puls Medyczny 2006, nr 7 (130).
Kozdro E. Rekreacja ruchowa osb trzeciego wieku, w: Zarys teorii rekreacji
ruchowej, red. A. Dbrowski, AWF, Warszawa 2006.
Kozowski W., Dyskusje nad zwizkiem postaw z zachowaniem, Kwartalnik Pedagogiczny 1980, nr 1.
Marcinkowski M., Osobliwoci aktywnoci ruchowej jako komponenty zdrowego stylu
ycia, w: Aktywno ruchowa ludzi w rnym wieku, t. 9, red. D. Umiastowska,
Wydawnictwo Promocyjne Albatros, Szczecin 2005.
McMurdo M.E.T., Burnett L., Randomized Controlled Trial of Exercise in the Elderly,
Gerontology 1992, No. 32.
Nowak M., Zwizek midzy aktywnoci ruchow a postawami prozdrowotnymi dorosych kobiet, w: Aktywno ruchowa ludzi w rnym wieku, t. 9, red. D. Umiastowska, Wydawnictwo Promocyjne Albatros, Szczecin 2005.
Orwell E.S., Baner D.C., Vogt T.M., Fox K.M., Axial Bone Mass in older Women,
Annals of Internal Medicine 1996.
Ossowski Z., Prusik Ka., Kortas J., Wiech M., Prusik K., Somska H., Bielawa .,
Change in the Level of Upper and Lower Limbs under Nordic Walking Training
in Elderly Women, Rocznik Naukowy nr 20, AWFiS, Gdask 2010.
Prognozy demograficzne Eurostatu. Propagowanie zdrowia w starzejce si Europie,
w: Biaa ksiga. Razem na rzecz zdrowia. Strategiczne podejcie dla UE na lata
20082013. Komisja Wsplnot Europejskich, Bruksela 2007.
Soska Z., Misiura M., Promocja zdrowia. Sownik podstawowych terminw, Agencja
Promo-Lider, Warszawa 1993.
Stan zdrowia ludnoci Polski w 2004 r., GUS, Warszawa 2006.
lusarska B., Nowicki G., Zachowania zdrowotne w profilaktyce chorb ukadu krenia wrd osb pracujcych, Problemy Higieny i Epidemiologii 2010, nr 91
(1).
Taaffe D.R., Marcus R., Stan ukadu miniowo-szkieletowego u osb starszych, Rehabilitacja Medyczna 2001, nr 3.
Takahashi P.Y., Okhravi H.R., Lim L.S., Kasten M.J., Medycyna zapobiegawcza
w populacji osb w podeszym wieku. Poradnik dla lekarzy, Medycyna po Dyplomie 2006, nr 15/2.
Toczek-Werner S., Czynnik zdrowia jako determinanta modelu rekreacyjnego
zachowania si ludzi w starszym wieku, w: Aktywno ruchowa ludzi w rnym
wieku, t. 5, red. D. Umiastowska, Wydawnictwo Promocyjne Albatros, Szczecin
2000.
534
Woynarowska B., Edukacja zdrowotna. Podrcznik akademicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010.
Wyniki bada nad sposobem ywienia ludnoci w Polsce, Instytut ywnoci i ywienia,
www.izz.waw.pl.
RELATION BETWEEN HEALTH BEHAVIOURS

AND PHYSICAL ACTIVITY IN OLDER WOMEN
Summary
The purpose of this study was to determine relations between the level of health
behaviours and physical activity in free time among women aged 6080 years.
76 women from Trojmiasto, aged 6080 years took part in this research.
For the purpose of this study women were divided into 3 groups, according to the
level of their physical activity: very active, middle active and not active. The comparison was made between women from 3 categories by using survey questionnaire and the
Health Behaviour Inventory (HBI) according to Juczyski.
Research has shown that intensity of health behaviours is connected with the level
of physical activity in women. Physical activity was taken more often by women with
higher level of health behaviours index. A higher level of intensity of health behaviours
concerned especially the right mode of nutrition, prophylactic behaviours and positive
mental attitude.
Translated by Zbigniew Ossowski

NR 689
2011
Izabela Drobnik-Kozakiewicz, Stanisaw Saczyn

Micha Sawczyn, Anna Szumilewicz, Aleksandra Zarbska
Academy of Physical Education and Sport, Gdansk
Joanna Zapolska
Academy of Medical, Biaystok
ANALYSIS OF MOTOR ABILITIES PROGRESS AMONG

PEOPLE REALISING FITNESS ACTIVITIES
ON REGULAR BASIS
Introduction
To maintain harmonious psychomotor development everyone needs
a certain level of physical strain, which can be reached through various forms of
activity. The main factor determining human motor development is his or her
environment which influences morphofunctional and psychophysical changes
throughout entire life as a natural stimulant. Therefore, physical activity
stimulates development processes while being invoked by different states of
ones organism [Malinowski, 1985]. Nowadays, active leisure becomes more
and more important as it prevents many negative effects urbanisation has on
peoples lives. It balances the monotony of their work, inspires various changes
in their personality, relieves their stress. The World Health Organisation and
other influential organisations have appealed for increasing everyday physical
activity for years. At the same time they recommend it, next to proper diet, as
a primary factor increasing the possibility of living a healthy life [American
Heart..., 1990]. Increasing physical activity of a whole society is one of the
most important aims of modern public health strategies [Kuski, 2003]. One of
536
Izabela Drobnik-Kozakiewicz i wspautorzy
the more attractive and more appreciated recreation forms nowadays is fitness.
The way to realise fitness physical activity is to undergo a complete training
containing endurance, aerobic, strength, coordination, and relaxation exercises,
complemented with accurate diet and hygienic lifestyle [Wolaska, 1988].
1. Aim
The aim of this work is to determine the way a recreational fitness training
programmed by the subjects according to their own needs, abilities, and
expectations, influences chosen motor features.
2. Sample Group Characteristics

The research was done on a sample of 18 women and 10 men chosen
among volunteered. They were not chosen at random and the deciding factor
was the fact they were just starting their training. The chosen subjects had valid
medical certificates, allowing them to undergo the tests, and their written
consent.
In the sample group of women the average age was 23.3 4.5. In the
initial stage of the experiment its average body mass was 61.4 8.9 kg. Its body
fat factor (FAT[%]) was 25.7 4.8 %. Average fat amount (FAT [kg]) was
16.2 5.3 kg and non-fat body mass (FFM [kg]) was 45.2 4.1 kg. Other
anthropometric parameters of the women group at the beginning of the
experiment are presented in the table 1.
Table 1
Anthropometric Parameters of the Women Group
Body
FAT
FAT
FFM
BMI
mass
(%)
(kg)
(kg)
(kg)
x
23.3
167.1
61.4
25.7
16.2
45.2
21.9
n = 18
SD
4.5
6.3
8.9
4.8
5.3
4.1
2.4
min
17.2
155.0
48.5
18.2
9.2
39.1
18.2
max
32.9
183.0
85.0
34.1
28.2
56.8
27.6
n number of subjects x average, SD standard deviation, FAT fat amount,
FFM non-fat body mass, BMI body mass index, BSA body surface area
Women
Age
(years)
Source: own research.
Height
(cm)
BSA
1.0
0.1
1.4
2.1
Analysis of motor abilities progress among people
537
In the sample group of men the average age was 25.5 1.82. In the initial
stage of the experiment its average body mass was 82.6 8.4 kg. Its body fat
factor (FAT[%]) was 18.3 3.8 %. Average fat amount (FAT [kg]) was
15.4 4.5 kg and non-fat body mass (FFM [kg]) was 67.2 4.1 kg. Other
anthropometric parameters of the women group at the beginning of the
experiment are presented in the table 2.
Table 2
Anthropometric Parameters of the Men Group
Body
FAT
FAT
FFM
mass
BMI BSA
(%)
(kg)
(kg)
(kg)
x
25.5
180.7
82.6
18.3
15.4
67.2
25.3
2.0
n = 10
SD
1.8
5.6
8.4
3.8
4.5
5.3
2.2
0.1
min
22.8
172
66.0
11.9
7.9
58.1
21.3
1.8
max
29.3
190
96.0
28.1
27.0
78.6
28.1
2.2
n number of subjects x average, SD standard deviation, FAT fat amount,
FFM non-fat body mass, BMI body mass index, BSA body surface area
Men
Age
(years)
Height
(cm)
The first test was commenced in the beginning of fitness training period. It
was agreed that the training observation and all necessary tests were to last for
ten months (from September to June). All subjects were either students or
actively employed (8 students of AWFiS). During the periods free of work or
studying they were spending their time actively on swimming, skiing, skating,
or trekking. Some of the subjects (men) sporadically played football or
basketball in non-organised groups. All subjects assumed they would realise
their training of chosen fitness activity at least two times a week. Subjects
programmed their activity according to their own needs, abilities, and preference. They were not limited to any time span, intensity, nor quality of their
chosen exercise which is a tendency present in most Polish fitness clubs. Seven
of the subjects (six women and one man) did not undergo the final physical
efficiency tests due to not having fulfilled all requirements or for personal
reasons.
538
3. Research Methods
At the beginning (BAD1) and at the end (BAD2) of the research basic
anthropometric measurements including subjects height and body mass were
taken. Body composition elements were determined with the method of electric
bioimpedence, by the use of Tanita Body FAT Monitor and Scale Analyser
TBF300. Also, the Eurofit physical fitness test [Jagier, Kozdro, 1977] was
done twice at the beginning of the training period (September) and after it
ended (June). The motor skills results based on chosen tests of the Eurofit were
used for a comparative statistical analysis, which was done using ANOVA
variation analysis in STATISTICA 6 program.
4. Results
During the nine-month research period all trainings done within the sample
group in one fitness club were recorded. All subjects programmed their physical
activity according to their needs, abilities, and preference. They were not
limited to any time span, intensity, nor quality of their chosen exercise. They
assumed they would realise their training of chosen fitness activity at least two
times a week. Among the chosen forms the biggest popularity was gained by the
Dance group exercises (dancing aerobic forms), 216 hours. The second most
often chosen fitness form was Fat Burner, 204 hours, and the third was Body
Sculpt, 189 hours. Also Step, TBC, and Bodybuilding exercises turned out to be
quite popular. The preferred fitness forms realised by the women sample group
are shown in Fig. 1.
Among men, the most popular form was individual bodybuilding training
realised on a gym, 465 hours. The second form in this respect was spinning,
159 hours, and the third was boxing-based exercise training (Tae Bo, Box
Aerobic), 148 hours. The preferred fitness forms realised by the men sample
group are shown in Fig. 2.
539
250
216
204
200
189
158
hours
150
153
144
93
100
77
58
36
50
31
13
iL
o
Bo
/B
ox
Fi
tB
al
l
Ta
e
Yo
ga
Sp
in
ni
ng
Pi
la
te
s
TB
Bo
C
dy
bu
ild
in
g
St
ep
D
an
ce
Fa
tB
ur
ne
Bo
r
dy
Sc
ul
pt
Fig. 1. Fitness forms realised by the women sample group
Liczba ankietowanych
75
61
60
54
44
45
30
15
10
Magic Bar
inne
0
Spinning
Tae Bo
Box z
w orkami
Fig. 2. Fitness forms realised by the men sample group

After the results of the chosen fitness forms observation in the basic
sample group it was stated that the form of exercise chosen most often was
strength training, 609 realised hours. Those exercises were mostly chosen by
men and were realised more regularly and frequently by men. The second place
given these criteria was occupied by Dance exercises, 255 hours, which were
realised mostly by the women group. The third and fourth places differed
insignificantly and were reached by Spinning and Fat Burner, 217 and 205
hours respectively. Training forms realised by the basic sample group are shown
in Fig. 3.
540
700
609
training hours realised
600
500
400
300
200
255
217 205
194 184 179
166
93
100
85
81
33
13
Bo
dy
bu
i
ld
in
g
D
an
c
Sp e
in
n
in
Fa
tB g
Bo urn
er
dy
Sc
ul
pt
Ta TB
C
e
Bo
/B
ox
St
ep
Pi
la
te
s
H
iL
o
Yo
g
M
ag a
ic
B
ar
Fi
tB
al
l
Fig. 3. Training forms realised by the basic sample group

The motor skills results based on chosen tests of the Eurofit were used for
a comparative statistical analysis, which was done using ANOVA variation
analysis in STATISTICA 6 program (statistical relevance set to be p < 0.05).
Comparison between the basic measurements characterising motor abilities
within the sample group before the experiment (BAD1) and after ten months of
fitness activity (BAD2) showed statistically relevant changes in most of the
cases.
In the women group (n = 18) six out of seven compared values shown
statistically relevant changes. The Womens Eurofit tests analysis at the
beginning and at the end of the experiment is shown in table 3.
541
Table 3
Womens Eurofit tests analysis at the beginning and at the end of the experiment
Test Type
Body lifting while laying down
BAD1
21.90
16.00
28.00
3.85
Sideward bending
40.08
32.50
46.00
4.25
Forward bending
8.93
2.00
13.00
2.91
Standing on one leg
1.00
1.00
1,00
0.00
Upward jump
45.60
40.00
57.00
5.68
Hanging down with arms bent
14.54
2.00
57.00
13.09
Tapping arm movement frequency 9.98
8.14
12.41
1.06
BAD2
27.05
23.00
31.00
2.68
42.80
35.00
48.00
3.46
12.45
8.00
17.00
2.42
1.00
1,00
1.00
0.00
49.25
40.00
63.00
6.47
15.39
5.00
56.00
12.54
8.48
7.01
10.21
0.95
Function
medium
min
max
standard deviation
medium
min
max
standard deviation
medium
min
max
standard deviation
medium
min
max
standard deviation
medium
min
max
standard deviation
medium
min
max
standard deviation
medium
min
max
standard deviation
Relevance
Statistically Relevant
Statistically Irrelevant
Statistical irrelevance in case of the balance test (standing on one leg) was
due to imprecise evaluation factors determined by its authors [Jagier, Kozdro,
1997]. It was done by recording every instance of a subject supporting oneself
when losing balance during two attempts, of which the worse was discarded.
Nonetheless, a clear difference between consecutive tests was noticed as later
they were done with more stability and less vertical deviation, although the
official result remained unchanged. In the men group (n = 10) six out of seven
542
compared values showed statistically relevant changes. The balance test no

relevant changes were recorded. As in case of the women group this was the
result of the test being inaccurate. Similarly, in this group a clear difference
between tests was noticed in the field of stability and vertical deviation,
although the official result remained unchanged. Mens Eurofit tests analysis at
the beginning and at the end of the experiment is shown in table 4.
Table 4
Mens Eurofit tests analysis at the beginning and at the end of the experiment
Test Type
Body lifting while laying down
Sideward bending
Forward bending
Standing on one leg
Upward jump
Hanging down with arms bent
Tapping arm movement frequency
BAD1
22.00
16.00
25.00
3.09
39.00
32.00
47.00
4.22
3.30
1.00
7.00
1.95
1.30
1,00
2.00
0.8
94. 0
80.00
110.00
9.69
65.31
40.64
100.00
19.94
10.06
8.17
12.41
1.51
BAD2
28.90
25.00
31.00
1.85
39.70
34.00
48.00
4.19
4.00
2.00
7.53
1.85
1.10
1.00
2.00
0.32
101.20
85.00
120.00
12.09
92.89
60.00
120.00
18,07
9.11
8.00
10.50
0.91
Function
medium
min
max
standard deviation
medium
min
max
standard deviation
medium
min
max
standard deviation
medium
min
max
standard deviation
medium
min
max
standard deviation
medium
min
max
standard deviation
medium
min
max
standard deviation
Relevance
Statistically
Relevant
Statistically
Relevant
Statistically
Relevant
Statistically
Irrelevant
Statistically
Relevant
Statistically
Relevant
Statistically
Relevant
543
5. Conclusions
1. Fitness activity programmed with no restrictions and by the people
taking part in it themselves, increased their overall motor abilities level.
2. Group exercises, based on choreographed movement, preferred among
the women sample group increased their overall motor abilities level.
3. Strength training realized freely by the men sample group increased
their chosen motor abilities level.
Summary
Physical activity is one of the most important factors in maintaining good
health, mood, overall quality of life, and longevity. Its lack leads to increase in
societys illness and mortality rate due to coronary heart disease, type II
diabetes, and variety of tumours. Fitness has become one of the most popular
activities nowadays. More and more do people realize their training guidelines
through this mass recreation form. Fitness training is a conscious process that
influences increase in psychomotor abilities without upsetting harmonious
biological development of a subject. It complements the overall range of ones
motor skills by organizing and setting the form, volume, and intensity of his or
her physical activity.
Therefore, this work aims at examining the influence of systematic
physical activity on motor skills. As expected, despite the freedom of choice
concerning fitness form, the results confirmed statistically important differences
in motor skill levels at the beginning and after ten months of systematic
physical activity. Similar conclusions are also drawn by other specialists and
presented in their works, confirming efficiency of fitness forms in developing
motor abilities level [Pachucka, 2004; Wit at all 1995]. Health fitness training,
when planned correctly and realized on a regular basis, not only enhances motor
skills but also reduces the chance of heart disease [Kasch, 1999; Tanaka, 2000],
helps in keeping stable blood pressure [Kokkinos, Papademetriou, 2000], helps
in controlling body mass, improves lipid profile by decreasing cholesterol level,
decreasing LDL and increasing HDL [Tolfrey, 2000], strengthens bone
structure, prevents osteoporosis [Messieur, 2000], and reduces depression
544
susceptibility [Blumenthal, 2000; Goldsmith, 2000; Miszko, Cress, 2000;

Paluska, Schwenk, 2000].
Literature
American Heart Association. From Exercise Standards: A Statement for Health Professionals from the AHA, Circulation 1990 No. 82.
Blumenthal J.A., Babyak M.A., Moore K.A., Craighead W.E., Herman S., Khatri P.,
Krishnan K.R., Effects of Exercise Training on Older Patients with Major Depression, Arch. Intern. Med. 1999, No. 159 (19).
Goldsmith R.L., Bloomfield D.M., Rosenwinkel E.T., Exercise and Autonomic Function, Cron. Artery Dis. 2000, No. 11 (2).
Kasch F.W., Boyer J.L., Schmidt P.K., Wells R.H., Wallce J.P., Verity L.S., Guy H.,
Schneider D., Ageing of the Cardiovascular System Turing 33 Yers of Aerobic
Exercise, Age Ageing 1999, No. 28 (6).
Kokkinos P.F., Papademetriou V., Exercise and Hypertension, Coron. Artery Dis.
2000, No. 11 (2).
Kuski H., Trening zdrowotny osb dorosych, Warszawa 2003.
Malinowski A., Strzako J., Antropologia, PWN, Warszawa 1985.
Messier S.P., Royer T.D., Craven T.E., OToole M.L., Burnus R., Ettinger W.H., Longterm Exercise and its Effect on Balance in Older, Osteoartharitic Adults: Results
from the Fitness, Arthritis and Seniors Trial (FAST), J. Am. Geriatr. Soc. 2000,
No. 48 (2).
Miszko T.A., Cress M.E., A Life Time of Fitness. Exerrcise in the Perimenopausal and
Postmenopausal Woman, Clin. Sport Med. 2000, No. 19 (2).
Pachucka A., Aktywno ruchowa i sprawno fizyczna uczestniczek suwalskiego fitness
klubu Akanta, w: Rekreacja, turystyka, kultura. Wspczesne problemy i perspektywy wykorzystywania czasu wolnego, red. B. Marciszewska, J. Odziski,
AWFiS, Gdask 2004.
Paluska S.A., Schenk T.L., Physical Activity and Mantal Health: Current Concepts,
Sport Med. 2000, 2993.
Tolfrey K., Jones A. M., Campbell I.G., The Effect of Aerobic Exercise Training on the
Lipid-lipoprotein Profile of Children and Adolescents, Sport Med. 2000, No. 29 (2).
Wit B., Przewda M., Dentkowski A., Cendrowska E., Kogut M., Rakowska A., Metody oceny oddziaywania form wysikw rekreacyjnych na organizm czowieka.
Analiza poziomu wydolnoci fizycznej i komponentw ciaa u kobiet sys-
545
tematycznie uczestniczcych w wybranych formach rekreacji ruchowej, w: Aktywno fizyczna a zdrowie, red. T. Wolaska, Warszawa 1995.
Wolaska T., Wybrane zagadnienia rekreacji ruchowej, Warszawa 1988.
ANALIZA ZMIENNOCI SPRAWNOCI MOTORYCZNEJ

OSB SYSTEMATYCZNIE REALIZUJCYCH
REKREACYJN AKTYWNO FITNESS
Streszczenie
Aktywno fizyczna naley do najwaniejszych czynnikw wpywajcych na stan
zdrowia, samopoczucie, jako ycia i dugowieczno gatunku ludzkiego. Zbyt maa
jest jedn z gwnych przyczyn chorb i umieralnoci zwizanej z chorob wiecow,
cukrzyc typu II oraz wieloma chorobami nowotworowymi. Jedn z popularniejszych
form aktywnoci ruchowej w ostatnim czasie sta si fitness. Coraz wicej ludzi realizuje zaoenia treningu zdrowotnego poprzez uczestnictwo w tej masowej formie rekreacji ruchowej. Trening fitness to wiadomy proces, ktry nie naruszajc harmonijnego, biologicznego rozwoju czowieka, wpywa na podniesienie sprawnoci psychomotorycznej. Uzupenia rwnie zasb umiejtnoci ruchowych poprzez okrelon co
do formy, intensywnoci i objtoci aktywno ruchow.
W zwizku z powyszym, w pracy postanowiono zbada wpyw systematycznej
aktywnoci fizycznej fitness na sprawno motoryczn. Zgodnie z oczekiwaniami,
mimo dowolnoci w wyborze form fitness przez uczestnikw eksperymentu, wyniki
potwierdziy istotnie statystycznie rnice w poziomie sprawnoci motorycznej
przed i po dziesiciu miesicach systematycznej aktywnoci fizycznej.
Tumaczya Izabela Drobnik-Kozakiewicz
546

NR 689
2011

Joanna Zapolska
Uniwersytet Medyczny w Biaymstoku
WPYW DWUNASTOTYGODNIOWEGO
ZDROWOTNEGO TRENINGU FITNESS
O CHARAKTERZE AEROBOWYM (HI-LO IMPACT AEROBIK)
I AEROBOWO-SIOWYM (TOTAL BODY CONDITION)
NA SKAD CIAA I WYDOLNO TLENOW
KOBIET W REDNIM WIEKU
Wstp
W publikacjach na temat edukacji zdrowotnej, teorii treningu zdrowotnego, zdrowia publicznego czy socjologii zdrowia gwn rol odgrywa angielski
termin phisical activity (aktywno fizyczna) [Mynarski i wsp., 2007]. Wielokrotnie wykazano, e zachodz pozytywne zwizki midzy racjonaln aktywnoci fizyczn a stanem zdrowia. Wskazuj na to liczne badania empiryczne oraz
opracowania o charakterze teoretyczno-metodycznym [Drabik, 1997; Osiski,
2000]. Wraz z wiekiem obniaj si zdolnoci przystosowawcze organizmu,
dlatego tak wane jest wykonywanie wicze fizycznych w celu utrzymania
sprawnoci fizycznej oraz zmniejszania dynamiki rozwoju wielu chorb, dla
ktrych obniona aktywno fizyczna jest istotnym czynnikiem ryzyka [Kuski,
2003]. Kobiety w rednim wieku coraz czciej doceniaj potrzeb uczestnictwa
548
I. Drobnik-Kozakiewicz, M. Sawczyn, A. Szumilewicz, A. Zarbska, J. Zapolska
w rnych formach aktywnoci fizycznej, gdy zaczynaj zauwaa, jak wiele

korzyci przynosi aktywny styl ycia. Wiek redni jest szczeglnie wanym
okresem ze wzgldu na procesy i przemiany zachodzce w organizmie. Z bada
wynika, e w rednim wieku zwiksza si masa ciaa, natomiast beztuszczowa
masa ciaa (LBM) ulega zmniejszeniu. Proces ten moe rozpocz si ju
w wieku 4550 lat, a w cigu 10 lat utrata masy miniowej moe wynosi nawet 16%. Wraz z wiekiem obnia si rwnie warto maksymalnego poboru
tlenu (VO2max). Maksymalne pochanianie tlenu przez organizm (VO2max), zwane rwnie wydolnoci aerobow, jest czsto traktowane jako wykadnik oglnej wydolnoci fizycznej organizmu, dlatego uznano, e jest to wskanik szczeglnie wany i istotny komponent sprawnoci fizycznej [Kozowski, Nazar,
1995].
Dostrzegajc nowe potrzeby kobiet w wieku rednim i wychodzc im naprzeciw, w eksperymencie badawczym wykorzystano dwie formy zaj z fitnessu: hi-lo impact aerobik (hi-lo) oraz total body condition (TBC). Uznano, e
s one najbardziej odpowiednie dla tej grupy wiekowej, zarwno pod wzgldem
treci, formy, jak i objtoci. W pierwszej grupie badanej zrealizowano zajcia
hi-lo impact aerobik. Jest to trening fitnessu trwajcy 60 min, bdcy kombinacj dwch form: hight impact aerobiku1 z low impact aerobikiem2. W lekcji hi-lo wystpuj zrnicowane impacty3: marsz, naskoki, bieg oraz czste zmiany
kierunkw poczone ze zrnicowan prac ramion. Naprzemienne stosowanie
tych elementw umoliwia kontrolowanie intensywnoci. Zajcia hi-lo rozpoczynaj si 10-minutow rozgrzewk, nastpna cz to wiczenia cardio, ktre
s sekwencj krokw low i high metodycznie czonych w choreografi. wiczcy w nieprzerwany sposb wykonuj zadania ruchowe inicjowane przez
instruktora, ktry w procesie metodycznym wprowadza coraz trudniejsze modyfikacje choreografii [Grodzka-Kubiak, 2002; Zarbska, 2007]. Drug form
wicze w procesie badawczym byy zajcia TBC, bdce doskonaym treningiem oglnousprawniajcym przez poczenie wicze aerobowych o redniej
intensywnoci i wzmacniajcych. Celem tego rodzaju treningu jest poprawa
oglnej kondycji. Zajcia trwaj 60 min i s przeznaczone dla osb w rnym
wieku, pocztkujcych i rednio zaawansowanych. Stosuje si tu wiczenia
1
Hi impact aerobik (HIA) zajcia aerobowe o wysokiej intensywnoci, w ktrych

stosuje si czste, dynamiczne naskoki, wyskoki oraz bieg.
2
Low impact aerobik (LIA) zajcia aerobowe o niskiej i redniej intensywnoci,

w duej czci oparte na marszu (kroki podstawowe oraz ich modyfikacje).
3
Impact sia nacisku stopy wywierana na podoe, mierzona w kilogramach.
Wpyw dwunastotygodniowego zdrowotnego treningu fitness
549
w pozycjach izolowanych. W pierwszej, aerobowej czci treningu TBC wykorzystuje si proste sekwencje choreograficzne, natomiast w drugiej wykonuje
wiczenia wzmacniajce rne grupy miniowe. Uywanie ciarkw, gum,
sztang o niewielkim ciarze oraz innych przyborw zwiksza intensywno
lekcji. Wszechstronno tej formy zaj grupowych sprawia, e znajduje ona
wiele zwolenniczek wrd klientek klubw fitness [Kuba, Paruzel-Dyja, 2010;
Olex-Zarychta, 2005; Zarbska, 2007].
Celem bada byo okrelenie wpywu 12-tygodniowego zdrowotnego treningu fitnessu o charakterze aerobowym (hi-lo impact aerobik) i aerobowo-siowym (total body condition) na skad ciaa i wydolno tlenow kobiet
w wieku 4055 lat.
1. Materia i metody badawcze

Badaniami objto czterdzieci dwie kobiety w wieku 4055 lat. Uczestniczki podzielono na dwie grupy: 20 pa rozpoczo zajcia hi-lo impact aerobik, 22 kobiety trenoway TBC. Po 12 tygodniach wicze w pierwszej grupie
(aerobowej) pozostao 7 osb (n = 7), w drugiej grupie (aerobowo-siowej) nie
zmienia si liczba badanych (n = 22). Charakterystyk kobiet uczestniczcych
w treningu hi-lo oraz TBC przedstawiono w tabelach 1 i 2.
Tabela 1
Charakterystyka badanych kobiet uczestniczcych w treningu hi-lo imact aerobik
FATMasa
Badane
FFM
FAT
Wysoko
-MASS
ciaa
BMI
osoby
Wiek
(kg)
%
ciaa (cm)
(kg)
(kg)
(lp.)
1.
55
165
62,0
22,8
34,0
21,1
40,9
2.
48
162
81,5
31,4
39,9
32,5
49,0
3.
45
165
109,6
40,3
44,9
49,2
60,4
4.
38
164
56,9
21,2
24,8
14,1
42,6
5.
50
164
67,9
25,2
34,9
23,7
44,2
6.
47
160
65,9
26,5
33,6
22,1
43
7.
55
163
64,4
24,2
32,5
20,9
43,5
X
48,29
163,29
72,6
27,37
34,94
26,19
46,23
SD
5,94
1,8
17,99
6,56
6,26
11,51
6,73
BMI wskanik masy ciaa, FAT % procentowa zawarto tkanki tuszczowej, FAT-MASS
zawarto tkanki tuszczowej (kg), FFM beztuszczowa masa ciaa (kg).
rdo: badanie wasne.
550

Tabela 2
Charakterystyka badanych kobiet uczestniczcych w treningu total body conditio

Badane
osoby
(lp.)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
X
SD
Wiek
Wysoko
ciaa (cm)
44
55
46
40
47
52
51
46
43
45
42
53
43
48
54
42
41
47
40
49
55
40
46,5
5,04
173
167
168
165
164
164
154
167
168
162
164
165
164
161
170
167
162
168
170
167
159
176
165,68
4,69
Masa
ciaa
(kg)
83,0
77,0
64,9
60,4
75,6
72,5
63,1
60,7
62,2
59,0
58,9
72,6
61,3
76,6
70,7
65,0
58,2
68,1
69,6
75,0
67,2
58,0
67,25
7,30
BMI
FAT
%
27,7
27,6
23,0
22,2
28,1
27,0
26,6
21,8
22,0
22,8
21,9
26,7
22,8
28,1
24,5
23,3
22,2
24,1
24,1
26,9
26,6
18,7
24,49
2,63
37,7
36,6
29,1
27,8
39,9
34,6
28,5
29,3
31,0
30,1
25,3
34,9
29,5
35,6
33,8
33,3
22,8
34,4
31,4
36,8
34,5
17,0
31,54
5,30
FAT-MASS
(kg)
31,3
28,2
18,9
16,8
30,2
25,1
18,0
17,8
19,3
17,8
14,9
25,3
18,1
27,3
23,9
21,7
13,3
23,4
21,9
27,6
23,2
9,90
21,54
5,60
FFM
(kg)
51,7
48,8
46,0
43,6
45,4
47,4
40,1
42,9
42,9
41,2
44,0
47,3
43,2
49,3
46,8
43,3
44,9
44,7
47,7
47,4
44,0
48,1
45,49
2,83
BMI wskanik masy ciaa, FAT % procentowa zawarto tkanki tuszczowej, FAT-MASS
zawarto tkanki tuszczowej (kg), FFM beztuszczowa masa ciaa (kg).
rdo: badania wasne.
Organizacja bada.
Badania przeprowadzono w laboratorium AWFiS w Gdasku bezporednio przed rozpoczciem 12-tygodniowego zdrowotnego treningu fitnessu o charakterze aerobowym (hi-lo) oraz aerobowo-siowym (TBC) i bezporednio po
ich zakoczeniu. Projekt badawczy zrealizowano od kwietnia do lipca 2010
roku. Badane kobiety wybrano spord mieszkanek Trjmiasta. Kryterium doboru by wiek oraz stan zdrowia pozwalajcy na uczestnictwo w wiczeniach.
Zrealizowano 12-tygodniowy cykl wicze. Zajcia odbyway si trzy razy
551
w tygodniu. Kada jednostka trwaa 60 min. Uczestniczki wyraziy pisemn

zgod na udzia w testach laboratoryjnych.
Charakterystyka treningw prowadzonych w obu grupach badanych.
1. Trening fitness hi-lo impact aerobik (aerobowy). Zajcia rozpoczynay
si od 710-minutowej rozgrzewki, nastpnie przechodzono do czci gwnej
choreograficznej. Wykorzystano tempo muzyki na poziomie 135152 BPM.
Program 12-tygodniowego treningu podzielono nastpujco:
a) 3 tygodnie (9 jednostek treningowych) stosowanie bardzo atwych
sekwencji choreograficznych (wykorzystanie krokw bazowych),
wprowadzanie symetrycznej pracy ramion; duszy proces nauczania
ukadu; tempo muzyczne 135140 BPM; wykorzystanie elementw
w wikszoci opartych na marszu;
b) 3 tygodnie (9 jednostek treningowych) wprowadzanie nowych figur,
trudniejszych sekwencji choreograficznych, symetrycznej pracy ramion; tempo muzyczne 135140 BPM; stosowanie zarwno niskich,
jak i wysokich impastw;
c) 3 tygodnie (9 jednostek treningowych) zastosowanie nowych figur,
trudniejszych sekwencji choreograficznych, asymetrycznej pracy
ramion; wprowadzanie figur przestrzennych; tempo muzyczne
140152 BPM;
d) 3 tygodnie (9 jednostek treningowych) zastosowanie figur przestrzennych w poczeniu z asymetryczn prac ramion, rozbudowana
choreografia; tempo muzyczne 140152 BPM.
2. Trening fitness total body condition (aerobowo-siowy). Zajcia TBC
rozpoczynay si od 710-minutowej rozgrzewki, nastpnie przechodzono do
czci aerobowej realizowanej w postaci prostej, ale intensywnej choreografii
(2023). W dalszej czci zaj stosowano wiczenia wzmacniajce wybranych grup miniowych w pozycjach izolowanych (zawsze wiczono misnie
brzucha) 25. W tej czci stosowano zarwno wiczenia z oporem wasnego
ciaa, z hantlami (23 kg), jak i z gumami oporowymi. Pi minut przeznaczono
na stretching. Wykorzystano tempo muzyki na poziomie 120145 BPM. W poszczeglnych treningach naprzemiennie stosowano:
a) wiczenia grnych partii ciaa w pozycjach wysokich (wiczenia
wzmacniajce minie obrczy barkowej, ramion, przedramion);
b) wiczenia dolnych partii ciaa w pozycjach wysokich (wiczenia
wzmacniajce minie obrczy biodrowej, ud, poladkw i ydek);
552
c) wiczenia dolnych partii ciaa w pozycjach rednich (np. wiczenia

wzmacniajce minie poladkw);
d) wiczenia w pozycjach niskich (wiczenia wzmacniajce minie
brzucha, grzbietu, przedniej i tylnej grupy ud);
e) wiczenia oddechowe i rozcigajce.
Program 12-tygodniowego treningu TBC podzielono nastpujco:
a) 3 tygodnie (9 jednostek treningowych) stosowanie atwych sekwencji choreograficznych (wykorzystanie krokw bazowych), wprowadzanie symetrycznej pracy ramion; intensywno pierwszej czci zaj kontrolowana przez tempo muzyczne (120128 BPM); w drugiej
czci stosowanie wicze wzmacniajcych wszystkie grupy miniowe z wykorzystaniem hantli oraz oporu wasnego ciaa; liczba powtrze kadego wiczenia z oporem wasnego ciaa oraz z hantlami
816 (1 seria); zajcia zakoczono stretchingiem (5);
b) 3 tygodnie (9 jednostek treningowych) nauka podstawowych krokw
i stopniowe modyfikacje do trudniejszych form; tempo muzyczne
130135 BPM; wiczenia wzmacniajce wszystkie grupy miniowe;
stosowanie gum oporowych; wiczenia z hantlami wykonywano po
2 serie od 8 do 16 powtrze, z oporem wasnego ciaa 1624; stretching (5);
c) 3 tygodnie (9 jednostek treningowych) nauka podstawowych krokw
i stopniowe modyfikacje do trudniejszych form, wprowadzanie asymetrycznej pracy ramion; tempo muzyczne 135140 BPM; wiczenia
wzmacniajce wszystkie grupy miniowe; liczba powtrze kadego
wiczenia z hantlami i z gumami 816 (3 serie), z oporem wasnego
ciaa maksymalnie do 24 powtrze; zajcia zakoczono stretchingiem (5);
d) 3 tygodnie (9 jednostek treningowych) wprowadzanie figur przestrzennych i asymetrycznej pracy ramion; tempo muzyczne
135145 BPM; wiczenia wzmacniajce wszystkie grupy miniowe;
liczba powtrze kadego wiczenia z hantlami 816 (3 serie),
z oporem wasnego ciaa 2432 (wiczenia wzmacniajce minie
brzucha, poladkw itd); zajcia zakoczone stretchingiem (5).
Metody bada.
Komponenty skadu ciaa zmierzono metod bioimpedancji elektrycznej
przy uyciu analizatora skadu ciaa firmy Tanita (Tanita Body FAT Moni-
553
tor/Scale Analyser TBF 300). Nastpnie zmierzono wydolno tlenow organizmu na cykloergometrze rowerowym ((Monark 839 E) z zastosowaniem prby
wydolnociowej ze wzrastajcym obcieniem do odmowy (test Brucea). Ttno badanej osoby byo monitorowane przez monitor pracy serca. Protok Brucea rozpoczto z moc wyjciow 25 W/min i zwikszano obcienie o 25 W
co 3 min. Badane miay za zadanie utrzyma sta prdko pedaowania
(ok. 50 obrotw/min). Test przerywano wwczas, gdy badana osoba nie bya
w stanie utrzyma prdkoci pedaowania wikszej ni 40 obrotw/min lub
objawy zmczenia uniemoliwiay kontynuacj prby.
Analiz statystyczn wynikw przeprowadzono w programie Statistica 8.0.
Zastosowano podstawowe statystyki opisowe oraz test t Studenta dla danych
zalenych. Za istotne przyjto rnice p < 0,05.
2. Wyniki bada
Analizujc skad ciaa kobiet uczestniczcych w treningu aerobowym
stwierdzono, e nastpi nieistotny statystycznie ubytek masy ciaa oraz wskanika BMI. Odnotowano wzrost beztuszczowej masy ciaa (FFM). Istotnie statystycznie zmniejszy si wskanik otuszczenia organizmu. Zmiany skadu
ciaa badanych kobiet uczestniczcych w treningu aerobowym przedstawiono
w tabeli 3.
Tabela 3
Zmiany skadu ciaa badanych kobiet przed rozpoczciem i po zakoczeniu
12-tygodniowego treningu hi-lo impact aerobik
Skad ciaa
Masa ciaa (kg)
BMI
FAT %
FAT-MASS (kg)
FFM (kg)
*
Badanie I
przed rozpoczciem
treningu (x1)
72,6
27,37
34,94
26,19
46,23
Istotno rnicy na poziomie p < 0,05.
rdo: badania wasne.
Badanie II
po 12 tygodniach
treningu (x2)
72,11
27,03
33,33
24,96
47,16
x (x2 x1)
0,49
0,34
1,64*
1,23
0,93
554
Na podstawie przeprowadzonych bada stwierdzono, e w grupie kobiet

uczestniczcych w treningu aerobowo-siowym (TBC) nastpi ubytek masy
ciaa. Istotnie obniy si rwnie wskanik BMI i poziom otuszczenia organizmu (FAT %). Wzrs natomiast poziom beztuszczowej masy ciaa. Zmiany
skadu ciaa badanych kobiet realizujcych trening aerobowo-siowy przedstawiono w tabeli 4.
Tabela 4
Zmiany skadu ciaa badanych kobiet przed rozpoczciem i po zakoczeniu
12-tygodniowego treningu total body condition
Skad ciaa
Masa ciaa (kg)
BMI
FAT %
FAT-MASS (kg)
FFM (kg)
*
Badanie I
przed rozpoczciem
treningu (x1)
67,25
24,49
31,54
21,54
45,49
Badanie II
po 12 tygodniach
treningu (x2)
66,34
24,16
29,35
19,75
46,55
x (x2 x1)
0,91*
0,33*
2,19*
1,79*
1,06*
rdo: badania wasne.
W grupie badanych kobiet uczestniczcych w zajciach aerobowych zaobserwowano nieznaczny wzrost wskanika VO2max, rednio o 1,35 ml/min/kg.
Rnica ta nie bya istotna statystycznie. Porwnanie wartoci rednich VO2max
Analizujc poziom VO2max (maksymalny pobr tlenu przez organizm), zauwaono znaczny wzrost tego wskanika w grupie realizujcej trening TBC.
rednia arytmetyczna VO2max ksztatowaa si w tej grupie na poziomie
29,98 ml/min/kg, natomiast po 12-tygodniowym treningu wyniosa
34,73 ml/min/kg. Porwnanie wartoci rednich VO2max przedstawiono na rysunku 2.
555
34
Wartoci VO 2max [ml/min/kg]
32
30
28
26
24
22
badanie 1
badanie 2
badanie1 1 -przed
przed rozpoczciem
rozpoczciem treningu
- Lo
Badanie
treninguHiHi-Lo.
Badanie
treninguHi
Hi-Lo.
badanie2 2 -po
po12
12 tygodniach
ty godniach treningu
- Lo
rednia.
rednia
redniaOdch.std
rednia odch. std.
Rys. 1. Porwnanie wartoci rednich VO2max przed rozpoczciem treningu hi-lo

impact aerobik i po 12 tygodniach
rdo: badania wasne.
42
Wartoci VO 2max [ml/min/kg]
40
38
36
34
32
30
28
26
24
22
badanie 1
badanie 2
Badanie
rozpoczciemtreningu
treningu
TBC.
badanie1 1-przed
przed rozpoczciem
TBC
Badanie
treninguTBC
TBC.
badanie2 2-po
po 12
12 tygodniach
ty godniach treningu
rednia.
rednia
rednia
odch. std.
redniaOdch.std
Rys. 2. Porwnanie wartoci rednich VO2max przed rozpoczciem treningu total body
condition i po 12 tygodniach
rdo: badania wasne.
556
W tabeli 5 przedstawiono rednie wartoci VO2max przed rozpoczciem

wicze (badanie 1) oraz po dwunastotygodniowym treningu (badanie 2) w zalenoci od rodzaju zaj z fitnessu, w ktrych uczestniczyy badane (TBC oraz
hi-lo impact aerobik).
Tabela 5
Tabelaryczne zestawienie uzyskanych wartoci VO2max
przed rozpoczciem treningw fitness i po 12 tygodniach
Rodzaj zaj
Total body condition
Hi-lo impact aerobik
*
Badanie 1
Badanie 2
( x1)
( x2)
VO2max (ml/min/kg) x SD
29,98 5,66
34,73 6,2
26,16 3,59
27,51 4,64
x (x2 x1)
4,75*
1,35
rdo: badania wasne.
3. Dyskusja
Codzienna aktywno fizyczna osb dorosych czsto nie osiga progu
biologicznej skutecznoci. Wiadomo, e dopiero po przekroczeniu tego progu
zachodz korzystne zmiany adaptacyjne w organizmie, prowadzce do wzrostu
kondycji fizycznej [Kozowski, 1986]. W celu osignicia biologicznej skutecznoci treningu zdrowotnego naley racjonalnie zaplanowa jego form,
czstotliwo, intensywno oraz objto (czas trwania). Do bada nad efektywnoci treningw fitnessu TBC i hi-lo wybrano kobiety, poniewa powszechnie obserwowana jest mniejsza aktywno fizyczna dziewczt i kobiet
w porwnaniu z chopcami i mczyznami [Raczek, 1995]. Niestety, tendencja
ta utrzymuje si rwnie w wieku dojrzaym i starzenia si [Charzewski, 1997].
W badaniach przedstawiono wpyw dwch rodzajw zdrowotnych treningw fitnessu na skad ciaa oraz wydolno kobiet w wieku 4055 lat. Analizujc skad ciaa w grupie badanych kobiet uczestniczcych w zajciach aerobowych hi-lo, istotne statystycznie okazay si rnice rednich wskanika otuszczenia organizmu (FAT%), ktry uleg obnieniu. Wskanik masy ciaa (BMI)
w tej grupie badanych zarwno na pocztku jak i na kocu projektu badawcze-
557
go mia wartoci kracowe (BMI1 = 27,37; BMI2 = 27,03), oznaczajce nadwag. Naley jednak podkreli, i wskanik ten mimo e dostarcza wielu cennych
informacji, czasami moe bdnie klasyfikowa osoby, ktre s aktywne fizycznie i charakteryzuj si du mas miniow. Otyo to pierwszorzdny czynnik ryzyka zachorowania na serce (na rwni z wysokim cinieniem, wysokim
poziomem lipidw we krwi, paleniem i siedzcym trybem ycia). Jednak badania dowodz, e osoby przekraczajce normy BMI nie s szczeglnie zagroone, jeli podejmuj regularnie wysiek fizyczny oraz maj wysok wydolno
ukadu sercowo-naczyniowego [Corbin i wsp., 2007]. W drugiej grupie badanej, uczestniczcej w treningu TBC, zauwaono, e istotnie statystycznie obniyy si: masa ciaa, wskanik BMI oraz procent tkanki tuszczowej. Naley
podkreli, e badane kobiety charakteryzoway si prawidowym wskanikiem
masy ciaa przed rozpoczciem projektu. Jak wynika z przeprowadzonych bada, zdolno maksymalnego poboru tlenu (VO2max) zwikszya si istotnie
w grupie osb uczestniczcych w treningu TBC, rednio o 15,84%
(4,75 ml/min/kg) w stosunku do wartoci przed treningiem. wiczenia aerobowe hi-lo nie wpyny istotnie na zmian wskanika VO2max. Saby wynik moe
by spowodowany tym, e czas trwania prby wydolnociowej by znacznie
krtszy w grupie kobiet uczestniczcych w treningu hi-lo ni kobiet z drugiej
grupy. By moe byo to zwizane z niskim poziomem motywacji badanych
podczas wykonywania prby wysikowej. Mimo e przebieg przeprowadzonego
badania by dokadnie objaniony, uczestniczki czsto przeryway test, cho
mogy go kontynuowa.
Podobne efekty treningu fitnessu hi-lo Impact Aerobik odnotoway w swoich badaniach D. Amroy i W. Pilch [2007]. Zajcia aerobowe o redniej intensywnoci wpyny korzystnie na utrzymanie masy ciaa na staym poziomie
oraz obnienie zawartoci tkanki tuszczowej w organizmie (FAT %) u kobiet
w wieku 2123 lata. Przeprowadzone badania nie spowodoway rwnie wyranej poprawy wydolnoci organizmu. W projekcie autorw uczestniczyo
12 kobiet prowadzcych aktywny tryb ycia, a zajcia odbyway si raz w tygodniu po 30 min.
Efektywno oddziaywania wicze typu aerobik na organizm kobiet
w wieku dojrzaym zbadano na 23 osobach uczszczajcych na zajcia 2 razy
w tygodniu [Kapik-Gruca, 2005]. Zauwaono pozytywne oddziaywanie tego
typu treningu fitnessu na budow morfologiczn, sprawno fizyczn oraz wy-
558
dolno kobiet. Wydolno testowanych oceniano na podstawie wynikw prby

wydolnociowej Ruffiera.
W badaniach innych autorw oceniano zmiany cech morfologicznych kobiet w rednim wieku uprawiajcych gimnastyk rekreacyjn. Zanotowano
istotnie statystyczn rnic midzy pomiarem pocztkowym i kocowym masy
ciaa, obwodu talii, bioder, klatki piersiowej oraz ud [Garstka, 2000; Garstka-Namys, 2009].
W. Jakubec w badaniach sprawdzajcych efektywno dance aerobiku
oraz step-dance aerobiku wykaza, e wzrs maksymalny pobr tlenu kobiet
w wieku od 40 lat do 65 lat [Jakubiec i wsp., 2008]. Wydolno tlenow zbadano na bieni za pomoc prby ze wzrastajcym obcieniem (wedug protokou
Brucea). Eksperyment badawczy trwa 6 miesicy i wziy w nim udzia
44 kobiety. W wyniku treningw (3 razy w tygodniu po 45 min) obnieniu ulega
waga ciaa oraz wskanik BMI.
Podsumowujc, mona stwierdzi, e prowadzony w cigu 12 tygodni
zdrowotny trening fitnessu spowodowa pozytywne zmiany zarwno w poziomie VO2max, jak i ubytku procentowej zawarto tkanki tuszczowej w organizmie, szczeglnie w grupie kobiet uczszczajcych na zajcia TBC. Brak zmian
istotnych statystycznie w grupie realizujcej trening hi-lo mona tumaczy
wieloma przyczynami, midzy innymi sab motywacj, nieodpowiednim prowadzeniem zaj, zym doborem rodkw i metod treningu fitnessu. Naley
podkreli, e zajcia o charakterze aerobowym prowadzia mniej dowiadczona instruktorka, co mogo wpyn na rezygnacj badanych pa z zaj. Fakt
ten podkrela ogromn rol profesjonalnego przygotowania instruktora do prowadzenia zaj, jego zadanie w uzyskaniu oczekiwanych zmian adaptacyjnych
oraz utrzymaniu systematycznoci, ktra jest gwnym elementem kadego
treningu zdrowotnego.
Zakoczenie
Z przeprowadzonych bada mona wycign nastpujce wnioski:
1. Pod wpywem trening hi-lo obniya si procentowa zawarto tkanki
tuszczowej w organizmie badanych kobiet w wieku 4055 lat.
559
2. W wyniku 12-tygodniowego treningu TBC zmniejszya si masa ciaa,

wskanik BMI oraz procent tkanki tuszczowej kobiet systematycznie uczestniczcych w zajciach.
3. Zdrowotny trening fitnessu o charakterze aerobowym hi-lo nie wpyn
istotnie na zwikszenie wskanika VO2max kobiet w dojrzaym wieku.
4. Zdolno maksymalnego poboru tlenu (VO2max) zwikszya si istotnie
w grupie osb uczestniczcych w treningu TBC.
Literatura
Ambroy D., Pilch W., Wpyw siedmiomiesicznych wicze fizycznych podczas aerobiku na popraw wydolnoci fizycznej, zmian masy i skadu ciaa u modych kobiet, Medicina Sportiva Practica 2007, t. 8, nr 1.
Charzewski J., Aktywno sportowa Polakw, AWF, Warszawa 1997.
Corbin Ch., Welk G., Corbin W., Welk K., Fitness i wellness. Kondycja, sprawno,
zdrowie. Zysk i S-ka, Pozna 2007.
Drabik J., Aktywno, sprawno i wydolno fizyczna jako miernik zdrowia czowieka,
AWF, Gdask 1997.
Garstka K., Wpyw uprawiania gimnastyki rekreacyjnej przez kobiety w rednim wieku,
na percepcj obrazu wasnego ciaa, Wychowanie Fizyczne i Sport 2000, nr 4.
Garstka-Namys K., Konsekwencje uczestnictwa kobiet w gimnastyce rekreacyjnej,
AWF, Pozna 2009.
Grodzka-Kubiak E., Aerobik czy fitness: podrcznik szkoleniowy, DDK Edition, Pozna
2002.
Jakubec A., Stejskal P., Kovaova L., Elfmark M., ehova I., Botek M., Petr M.,
Changes in Heart Rate Variability After a Six Month Long Aerobic Dance or
Step-dance Programme in Women 4065 Years Old: the Influence of Different
Degrees of Adherence, Intensity and Initial Levels, Acta Univ. Palacki. Olomuc.,
Gymn. 2008, Vol. 38, No. 2.
Kapik-Gruca K., Latinek K., Efektywno oddziaywania wicze typu aerobik na organizm kobiet w wieku dojrzaym, w: Aktywno ruchowa ludzi w rnym wieku,
red. D. Umiastowska, Wydawnictwo Promocyjne Albatros, Szczecin 2005.
Kozowski S., Granice przystosowania, WP, Warszawa 1986.
Kozowski S., Nazar K., Wprowadzenie do fizjologii klinicznej, PZWL, Warszawa
1995.
560
Kuba L., Paruzel-Dyja M., Fitness: nowoczesne formy gimnastyki: podstawy teoretyczne. Podrcznik dla instruktorw, studentw i nauczycieli wychowania fizycznego,
AWF, Katowice 2010.
Kuski H., Trening zdrowotny osb dorosych. Poradnik lekarza i trenera, Medsportpress, Warszawa 2003.
Mynarski W., Garbaciak W., Stokosa H., Grzdziel G., Sprawno fizyczna ukierunkowana na zdrowie (H-RF) populacji Grnego lska, w: Stan rozwoju,
moliwoci stymulacji, wybrane uwarunkowania oraz implikacje pedagogiczne,
red. W. Mynarski, AWF, Katowice 2007.
Olex-Zarychta D., Fitness: teoretyczne i metodyczne podstawy prowadzenia zaj.
Podrcznik dla studentw wychowania fizycznego i instruktorw fitness, AWF,
Katowice 2005.
Osiski W., Antropomotoryka, AWF, Pozna 2000.
Raczek J., Hipokinezja i jej skutki, jako problem wspczesnej cywilizacji, w: Nauki
kulturze fizycznej wobec wyzwa wspczesnej cywilizacji, red. B. Chmielowska,
PTNKF, AWF, Katowice 1995.
Zarbska A., Aktywno fizyczna fitness jako forma oddziaywania usprawniajco-zdrowotnego, rozprawa doktorska, AWFiS, Gdask 2007.
INFLUENCE OF TWELVE-WEEK HEALTH RELATED AEROBIC FITNESS

TRAINING (HI-LO IMPACT AEROBICS) AND COMBINED AEROBIC
AND STRENGTH TRAINING (TOTAL BODY CONDITION)
ON BODY COMPOSITION AND AEROBIC CAPACITY
OF MIDDLE AGED WOMEN
Summary
Body composition and aerobic capacity were tested among middle aged women
(4055 years, n = 29) after 12 weeks of Hi-Lo Impact Aerobics and Total Body Condition training. The study included realization and observation of both fitness training
forms in three 60 min sessions per week. Aerobic capacity was tested on cycloergometer with Bruce protocol before and after the training cycle. Body composition was also
estimated using bioelectric impedancy method with Tanita body composition analyzer.
The results indicated, that maximal oxygen consumption increased significantly in TBC
group. Total body weight, BMI and percent body fat decreased after twelve weeks od
561
TBC training. Percent body fat has decreased and maximal oxygen consumption did not
increased significantly after twelve weeks of Hi-Lo training.
562

NR 689
2011

Anna Perzyska-Biskup
Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie
Joanna Zapolska
Uniwersytet Medyczny w Biaymstoku
WPYW DWUNASTOTYGODNIOWEGO TRENINGU

ZDROWOTNEGO TBC (TOTAL BODY CONDITION)
NA SI IZOMETRYCZN KOBIET
W MODYM, REDNIM I STARSZYM WIEKU
Wstp
Wiadomo, e czynniki ryzyka odchyle w stanie zdrowia kobiet maj specyficzne uwarunkowania i w duym stopniu zale od wieku. Szczeglnie wanym dla kobiet etapem jest okres zmian inwolucyjnych. W tym okresie zwiksza si ryzyko powstania pewnych niekorzystnych fizjologicznych, psychofizycznych i psychosomatycznych zmian. Wystpuje oglna tendencja do obnienia codziennej aktywnoci ruchowej. Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi w 2009 roku w ramach projektu Eurobarometr, jedynie 9% respondentw
z krajw Unii Europejskiej bierze regularnie udzia w jakiejkolwiek aktywnoci
fizycznej lub sportowej [TNS Opinion, 2010]. Prawie 40% badanych nigdy
nie podejmuje aktywnoci fizycznej lub sportowej. Ryzyko wystpienia wielu
chorb cywilizacyjnych, jak nadcinienie, otyo, cukrzyca, jest powizane ze
zmniejszon aktywnoci fizyczn w yciu codziennym.
564
Przeciwwag tych zmian jest szerokie wykorzystanie technologii zdrowotnych skierowanych na zrwnowaenie bilansu energii i jej obrotu w organizmie. Pierwszoplanowe znaczenie odgrywaj tu wiczenia fizyczne, do ktrych
zaliczaj si rne formy fitnessu. Maj one pewne ograniczenia dotyczce
specyficznoci ich efektu treningowego oraz docelowo okrelonego kierunku na
obnienie ryzyka dla zdrowia. Istniejce typowe zajcia z fitnessu charakteryzuj si wysikiem tlenowym [American College of Sport, 1998]. Z licznych
danych wynika, e efektywno najbardziej rozpowszechnionych form fitnessu
(zarwno indywidualnych jak i kolektywnych) czsto jest niewystarczajca
[American College of Sport, 1998; Bouchard, 1990; Kuski, 2003]. Zastosowanie typowych form fitnessu czsto nie zapewnia niezbdnego, dugotrwaego
efektu treningowego [TNS Opinion, 2010]. Zintegrowany trening zdrowotny
powinien skada si z form ksztatujcych wydolno naczyniowo-kreniow
organizmu, zakres ruchu w stawach, si i wytrzymao ukadu miniowego
[Winett, Carpinelli, 2001].
Dzisiaj pozytywny wpyw treningu siowego na stan zdrowia jest potwierdzony licznymi badaniami. Dobrze zaplanowany trening siowy skutecznie
redukuje nadmiar tkanki tuszczowej u osb otyych, pozwala utrzyma mas
miniow u osb w starszym wieku, a nawet j zwikszy, polepsza tolerancj
organizmu na glukoz, zwiksza mineralizacj koci, zwiksza poziom siy
miniowej [Carville i wsp., 2006; Kraemer, Ratamess, 2002; Dudley, Djamil,
1985; Hunter i wsp., 2004]. Z innej strony trening siowy bezsprzecznie zwiksza ciar waciwy tkanki miniowej, znacznie bardziej aktywnej metabolicznie w stosunku do oglnej masy ciaa. Oznacza to wzrost metabolizmu spoczynkowego, ktry odgrywa gwn rol w oglnych, dobowych rozchodach
energii (ok. 6575%). Takie zmiany obniaj subiektywne odczucie uciliwoci zwizanej z przemieszczaniem masy swego ciaa (podczas chodzenia i innych codziennych czynnoci). Co wicej, s podstawy do przypuszcze, e
konsekwentnie wykonywane wiczenia siowe mog podnosi wspczuln
stymulacj centralnego systemu nerwowego. Jest to wany czynnik fizjologiczny aktywizacji utleniania tuszczw w okolicy brzusznej, co jest szczeglnie
wane dla kobiet w rednim wieku. Oprcz tego taki efekt treningu siowego
wraz ze zwikszeniem siy na jednostk masy ciaa wpywaj na wzrost codziennej, spontanicznej aktywnoci motorycznej. Badania wykazay, e przyrost siy miniowej korzystnie wpywa na wykonywanie czynnoci zwizanych
Wpyw dwunastotygodniowego treningu zdrowotnego TBC
565
z yciem codziennym oraz zmniejsza ryzyko upadkw u osb w starszym wieku [Katul i wsp., 2004; Appeldoll, 2009].
Reakcje poszczeglnych osb na okrelony wysiek s zrnicowane, zale bowiem od takich czynnikw, jak wiek, pe, wskanik masy ciaa oraz
oglny stan zdrowia. Rnorodno rodkw okrelonego kierunku, form wicze fizycznych oraz treningu zdrowotnego nie zawsze maj zadowalajce uzasadnienie naukowe. Do dzisiaj wikszo form treningu zdrowotnego najczciej ksztatuje jednak wydolno tlenow lub si miniow podczas oddzielnych jednostek treningowych. Do zwikszenia efektywnoci takich oddziaywa mona wykorzysta specjalne rodki i formy fitnessu. Jedn z nich jest
TBC, ktra moe przypuszczalnie polepszy siowe i aerobowe zdolnoci.
Wpyw treningu TBC na si miniow oraz wydolno tlenow nie by wczeniej zbadany. Celem bada byo wic okrelenie wpywu treningu zdrowotnego
total body condition (TBC), formy czcej aerobowe i siowe aspekty treningu
podczas kadego treningu, na poziom izometrycznej siy miniowej zginaczy
stawu okciowego oraz prostownikw stawu kolanowego kobiet w wieku modym, rednim i starszym.
1. Materia i metody badawcze

Charakterystyka badanych
W treningu wzio udzia 46 zdrowych kobiet w trzech przedziaach wiekowych: 2030 lat, 4055 lat, 5670 lat. Grupa w wieku 2030 lat liczya
14 osb, grupa wiekowa 4055 lat 16 osb, grupa wiekowa 5670 lat
14 osb. Skad ciaa, wysoko, masa ciaa, BMI oraz wiek badanych kobiet
przed treningiem przedstawiono w tabeli 1.
Grupa w wieku 2030 lat charakteryzowaa si najnisz cakowit mas
ciaa, poziomem tkanki tuszczowej oraz wskanikiem BMI. Beztuszczowa
masa ciaa (FFM) bya na podobnym poziomie we wszystkich grupach wiekowych.
566

Tabela 1
Charakterystyka badanych przed treningiem
Grupa
wiekowa
2030 lat
4055 lat
5670 lat
Wiek
24,2
46,1
62,3
Wysoko
ciaa (cm)
167,2
163,2
160,8
TBW
(kg)
59,7
67,2
67,9
BMI
21,3
24,4
30,4
BF
(%)
22,5
31,5
37,5
FM
(kg)
14,1
21,4
29,6
FFM
(kg)
45,7
45,4
47,3
BMI body mass index, % BF procentowa zawarto tkanki tuszczowej, FM zawarto

tkanki tuszczowej w kg, FFM zawarto beztuszczowej masy ciaa w kg, TBW cakowita
masa ciaa.
rdo: badania wasne.
Organizacja bada
Kobiety biorce udzia w badaniach podczas 12-tygodniowego treningu TBC podzielono na losowo dobrane grupy wiekowe: 2030 lat (n = 14),
4055 lat (n = 21) oraz 5670 lat (n = 14). Kada skonsultowaa swj stan
zdrowia i otrzymaa zgod lekarsk na uczestnictwo w programie bada. Osoby
te poinformowano o przebiegu bada i uzyskano ich pisemn zgod na udzia.
Osoby badane poddano pomiarom antropometrycznym oraz sprawnoci fizycznej w cigu tygodnia przed rozpoczciem programu treningowego oraz w cigu
tygodnia po jego zakoczeniu. Pomiary oraz testy antropometryczne przeprowadzono w laboratorium wysiku fizycznego Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdasku. Kada grupa wiekowa uczszczaa na zajcia z TBC
trzy razy w tygodniu w nienastpujcych po sobie dniach. Zajcia w grupach
byy prowadzone przez tych samych instruktorw zgodnie z zaoon treci
treningu.
Tre treningu
Trening TBC by prowadzony zgodnie z obowizujc metodyk kolektywnych form fitnessu. Skada si z czterech trzytygodniowych czci, podczas
ktrych zmieniay si obcienia treningowe. Jednostka treningowa skadaa si
z dwch czci. Pierwsza cz to ukad choreograficzny, ktry trwa 30 min,
w tym pierwsze 57 min przeznaczano na rozgrzewk. Druga cz jednostki
treningowej skadaa si z zestawu wicze siowych, wykonywanych w pozycjach izolowanych, i rwnie trwaa 30 min, w tym ostatnie 5 min przeznaczano
na wiczenia rozcigajce. Zestawy wicze siowych skaday si z wicze
wykorzystujcych ciar wasnego ciaa oraz wicze wykorzystujcych wolne
567
obcienie w postaci hantli o wadze 2 i 3 kg i tam oporowych firmy Thera-Band. W poszczeglnych jednostkach treningowych naprzemiennie stosowano
nastpujce przedstawione zestawy wicze siowych:
a) wiczenia grnych partii ciaa w pozycjach wysokich (wiczenia
wzmacniajce minie obrczy barkowej, ramiona, przedramiona);
b) wiczenia dolnych partii ciaa w pozycjach wysokich (wiczenia
wzmacniajce minie obrczy biodrowej, ud, poladkw i ydek);
c) wiczenia dolnych partii ciaa w pozycjach rednich (np. wiczenia
wzmacniajce minie poladkw);
d) wiczenia w pozycjach niskich (wiczenia wzmacniajce minie
brzucha, grzbietu, przedniej i tylnej grupy ud).
Intensywno obcie treningowych w poszczeglnych tygodniach wygldaa
nastpujco:
a) tygodnie od 1 do 3 stosowanie mao skomplikowanych sekwencji
choreograficznych (wykorzystanie krokw bazowych), mao skomplikowanej symetrycznej pracy ramion; intensywno pierwszej czci
zaj kontrolowana przez tempo muzyczne (120128 BPM), w drugiej
czci stosowanie wicze siowych na wszystkie grupy miniowe
z wykorzystaniem hantli oraz oporu wasnego ciaa; liczba powtrze
kadego wiczenia z oporem wasnego ciaa oraz z hantlami 816
(1 seria);
b) tygodnie od 4 do 6 nauka podstawowych krokw i stopniowe modyfikacje do form bardziej skomplikowanych; tempo muzyczne
130135 BPM; wprowadzenie wicze siowych z zastosowaniem
tam oporowych Thera-Band, hantli oraz wicze z wasnym obcieniem ciaa; wiczenia z hantlami oraz tamami wykonywane po 2 serie
od 8 do 16 powtrze, a z oporem wasnego ciaa od 16 do 24 powtrze;
c) tygodnie od 7 do 9 nauka podstawowych krokw i stopniowe modyfikacje do form bardziej skomplikowanych, wprowadzanie asymetrycznej pracy ramion; tempo muzyczne 135140 BPM; wiczenia siowe na wszystkie grupy miniowe; liczba powtrze kadego wiczenia z hantlami i tamami oporowymi 816 (3 serie), z oporem
wasnego ciaa maksymalnie do 24 powtrze (3 serie);
d) tygodnie od 9 do 12 wprowadzenie figur przestrzennych i asymetrycznej pracy ramion; tempo muzyczne 135145 BPM; wiczenia si-
568
owe na wszystkie grupy miniowe; liczba powtrze kadego wiczenia z hantlami 816 (3 serie), z oporem wasnego ciaa 2432
(3 serie).
Metody pomiarw
Kad z badanych osb poddano identycznej procedurze pomiarowej. Wysoko ciaa zmierzono przy uyciu antropometru. Nastpnie zmierzono mas
oraz skad ciaa za pomoc analizatora skadu ciaa Tanita. Si izometryczn
zginaczy stawu okciowego oraz prostownikw stawu kolanowego zmierzono
na stanowisku pomiarowym SMT1 firmy JBA Zbigniew Staniak. Stanowisko
pomiarowe byo wyposaone w tensometryczny przetwornik siy oraz zintegrowany wzmacniacz tensometryczny WTM5 przez firm JD J. Doliski.
Kady wzmacniacz by wyposaony w dwunastobitowy przetwornik analogowo-cyfrowy i interfejs RS232 do wsppracy z komputerem. Do zapisu wynikw pomiarw siy izometrycznej wykorzystano program HMF_v_1.1 wsppracujcy z seri stanowisk pomiarowych SMT1. Pomiar siy izometrycznej
wykonano przy zgiciu ktowym stawu kolanowego i okciowego rwnym 90.
Pomiar siy izometrycznej wykonywano jednokrotnie dla kadej koczyn
z osobna. Czas pomiaru kadej prby wynosi 10 s, podczas ktrych badani
utrzymywali maksymalny skurcz izometryczny wybranych grup miniowych.
Poziom maksymalnego zuycia tlenu (VO2 max) jako miernika zdolnoci
aerobowej by zmierzony w tecie Brucea ze stopniowo zwikszajcym si
obcieniem na cykloergometrze Monark 839 E. Ttno badanej osoby byo
kontrolowane przez monitor pracy serca. Protok Brucea zaczto z moc wyjciow 25 W/min i zwikszano obcienie o 25W co 3 min. W trakcie testu
badana osoba musiaa utrzyma sta prdko pedaowania (ok. 50 obrotw/min). Test przerywano, gdy badana osoba nie bya w stanie utrzyma
40 obrotw/min lub osigna poziom ttna maksymalnego.
Do opracowywania wynikw bada wykorzystano program komputerowy
Statistica 8.0 firmy Stat Soft. W analizie statystycznej posuono si metod dla
prb zalenych oraz metod porwnania wielu prb zalenych. Okrelajc istotno statystyczn, zaoono, e wynik jest istotny, gdy p < 0,05.
569
2. Wyniki bada
Wartoci siy izometrycznej zginaczy stawu okciowego prawej i lewej
koczyny kobiet w rnym wieku z pomiaru przed rozpoczciem oraz po zakoczeniu treningu TBC oraz rnice w poziomie siy izometrycznej midzy
danymi pocztkowymi a kocowymi przedstawiono w tabeli 2.
Tabela 2
Zmiany w sile izometrycznej zginaczy stawu okciowego
po dwunastu tygodniach treningu aerobowo-siowego TBC (rednia, SD)
Grupa
wiekowa
Koczyna
grna
Sia F
przed treningiem (N)
2030 lat (n = 14)
lewa
prawa
lewa
prawa
lewa
prawa
160,89 38,31
149,02 53,36
129,45 44,09
130,17 49,28
157,48 40,98
142,91 47,19
4055 lat (n = 21)

5670 lat (n = 14)
Sia F
po treningu (N)
182,71 30,47
169,56 46,10
157,2 37,93
154,79 44,02
139,64 50,19
143,73 47,76
Rnica siy
przed
treningiem
i po (N)
21,81 38,31
20,53 40,06
27,74 40,77*
24,62 30,2*
17,84 40,71
0,82 34,98
Rnica siy
przed
treningiem
i po (%)
13,55
13,77
21,43*
18,90*
11,36
0,57
Warto istotna statystycznie (p < 0,05).
rdo: badania wasne.
Pomiar wartoci siy izometrycznej nie wykaza w adnej grupie wiekowej

istotnych rnic statystycznych (p > 0,05) midzy zginaczami lewego i prawego stawu okciowego przed rozpoczciem i po zakoczeniu treningu. Wyniki
w tabeli 2 wskazuj, e wikszy przyrost siy izometrycznej po treningu wystpi w lewych koczynach. Procentowe rnice w wartociach siy izometrycznej
midzy pomiarami przed rozpoczciem i po zakoczeniu treningu TBC przedstawiono na rysunku 1.
Na rysunku 1 wida tendencj do wzrostu siy izometrycznej zginaczy stawu okciowego zarwno prawej jak i lewej koczyny po dwunastu tygodniach
treningu w grupach wiekowych kobiet 2030 lat oraz 4055 lat. W grupie wiekowej 4055 lat wzrost siy izometrycznej by istotny statystycznie (p < 0,05).
W grupie wiekowej 5670 lat pojawia si tendencja do regresu siy izometrycznej zginaczy lewego stawu okciowego oraz tendencja do wzrostu zginaczy
prawego stawu okciowego.
570

*
25%
21,43
20%
15%
13,55
*
18,90
13,77
10%
5%
0,57
0%
-5%
L 2030 lat P 2030 lat L 4055 lat P 4055 lat L 5670 lat P 5670 lat
-10%
11,36
-15%
Rys. 1. Zmiana wartoci siy izometrycznej (%) zginaczy stawu okciowego kobiet
w rnym wieku po dwunastu tygodniach treningu TBC; L lewa koczyna,
P prawa koczyna
rdo: badania wasne.
Zestawienie wynikw pomiarw siy izometrycznej prostownikw lewego

i prawego stawu kolanowego kobiet w rnym wieku przed rozpoczciem i po
zakoczeniu treningu TBC oraz rnice midzy pomiarami przedstawiono w tabeli 3.
Tabela 3
Zmiany w sile izometrycznej prostownikw stawu kolanowego
po dwunastu tygodniach treningu TBC
Grupa
wiekowa
2030 lat (n = 14)
4055 lat (n = 21)
5670 lat (n = 14)
*
Koczyna
dolna
Sia F
przed treningiem (N)
Sia F
po treningu (N)
Rnica przed
treningiem
i po (N)
lewa
prawa
lewa
prawa
lewa
prawa
82,11 31,36
87,04 37,81
75,28 17,65
78,32 17,9
75,6 22,55
75,2 26,86
102,57 20,15
100,39 21,08
102,48 20,85
87,78 20,29
79,25 28,89
76,25 20,49
20,45 25,51*
13,35 34,86
21,58 21,58*
9,45 21,18
3,65 25,44
1,04 18,53
rdo: badania wasne.
Rnica
przed treningiem i po
(%)
24,90*
15,33
28,66*
12,00
4,80
1,38
571
Po zakoczeniu treningu wystpiy rnice istotne statystycznie (p < 0,05)

w wartociach siy izometrycznej midzy lewymi i prawymi prostownikami
stawu kolanowego w grupie wiekowej 4055 lat wyniosa ona 14,7 21,0 N.
Silniejsza bya lewa koczyna. Wyniki w tabeli 3 potwierdzaj, e przyrost siy
izometrycznej by wikszy w lewych koczynach.
Procentowe rnice w wartociach siy izometrycznej prostownikw stawu
kolanowego kobiet w rnym wieku przed rozpoczciem i po zakoczeniu treningu przedstawiono na rysunku 2.
35%
*
30%
28,66
*
24,90
25%
20%
15,33
15%
12,00
10%
4,80
5%
1,38
0%
L 2030 lat P 2030 lat L 4055 lat P 4055 lat L 5670 lat P 5670 lat
Rys. 2. Zmiana wartoci siy izometrycznej (%) prostownikw stawu kolanowego

kobiet w rnym wieku po dwunastu tygodniach treningu TBC; L lewa
koczyna, P prawa koczyna
rdo: badania wasne.
Z rysunku 2 wida, e istotny statystycznie wzrost siy izometrycznej prostownikw stawu kolanowego wystpi w lewej koczynie w grupach wiekowych 2030 lat oraz 5670 lat. W grupie wiekowej 5670 lat wzrost siy izometrycznej nie by istotny statystycznie dla adnej koczyny. Wyniki pomiarw po
zakoczeniu treningu wykazuj liniowy spadek wartoci siy izometrycznej
wraz z wiekiem (rys. 3 i 4).
572
Procentowe zmiany w poziomie VO2 max przed rozpoczciem i po zakoczeniu treningu TBC kobiet w rnym wieku przedstawiono na rysunku 5. We
wszystkich grupach wiekowych kobiet wartoci VO2 max wykazay tendencje
wzrostowe. W grupie wiekowej 4055 lat wzrost VO2max by istotny statystycznie (p < 0,05).
165
160
Sia F (N)
155
150
145
140
135
130
125
2030 lat
4055 lat
5670 lat
Rys. 3. Sia izometryczna zginaczy lewego stawu okciowego kobiet w rnym wieku
pomiar po zakoczeniu treningu TBC
rdo: badania wasne.
We wszystkich grupach wiekowych kobiet wystpia tendencja do spadku

cakowitej masy ciaa, BMI oraz zawartoci tkanki tuszczowej (rys. 6). Spadek
tkanki tuszczowej by istotny statystycznie (p < 0,05) w grupach wiekowych
kobiet 2030 lat oraz 4055 lat. W grupie wiekowej 4055 lat spadek wartoci
wskanika BMI oraz cakowitej masy ciaa rwnie by istotny statystycznie.
W grupach wiekowych kobiet 2030 lat oraz 5670 lat nie wykazano istotnych
statystycznie rnic w spadku cakowitej masy ciaa oraz BMI.
573
120
100
Sia F (N)
80
60
40
20
0
2030 lat
4055 lat
5670 lat
Rys. 4. Sia izometryczna prostownikw prawego stawu kolanowego kobiet w rnym

wieku pomiar po zakoczeniu treningu TBC
rdo: badania wasne.
18%
16%
15,84
14%
12%
10%
8%
6,38
5,91
6%
4%
2%
0%
2030 lat
4055 lat
5670 lat
Rys. 5. Zmiana wartoci VO2 max (%) kobiet w rnym wieku po dwunastu
tygodniach treningu TBC
rdo: badania wasne.
574
0%
-1%
-2%
2030 lat
4055 lat
1,35 1,34
1,50
1,70
-3%
5670 lat
0,67
1,33
3,12
-4%
masa ciaa
BMI
BF%
-5%
-6%
-7%
-8%
6,30
7,13
Rys. 6. Procentowe zmiany w masie ciaa, BMI, poziomie tkanki tuszczowej kobiet
w rnym wieku po zakoczeniu treningu TBC. BMI body mass index, BF%
procentowa zawarto tkanki tuszczowej
rdo: badania wasne.
3. Dyskusja
W ostatnich latach ukazay si prace na temat wykorzystania treningu siowego kobiet jako jednego ze rodkw podwyszania efektw zaj z fitnessu
[Bouchard, 1990]. Pozytywne efekty zdrowotne treningu siowego kobiet polegaj przede wszystkim na zwikszeniu masy miniowej i jednoczesnym tworzeniu dodatkowych moliwoci ubytku zbdnej tkanki tuszczowej w oglnej
masie ciaa, a take poprawie (zagszczeniu) konsystencji koci [Bouchard,
1990].
W przeprowadzonym badaniu wykazano tendencj do wzrostu izometrycznej siy miniowej kobiet po treningu TBC w grupach wiekowych
2030 lat oraz 4055 lat. Inne badania naukowe potwierdziy rwnie wzrost
siy miniowej po poczonym treningu aerobowym oraz siowym [Bemben,
1995; Hickson, 1980; Dudley, 1985; Craig i wsp., 1991; Hennessy, Watson,
1994; Kraemer i wsp., 1995; Sale i wsp., 1990; Bell i wsp., 1991; Abernethy,
Quigley, 1993; McCarthy i wsp., 1995; Bell i wsp., 1997; Collins, Snow, 1993].
Naley zwrci uwag, e adne badania zagadnienia poczonego treningu
aerobowego i siowego nie pozwoliy okreli wpywu treningu o identycznej
575
treci w kadej jednostce TBC na poziom siy miniowej. W badaniach wpywu poczonego treningu aerobowo-siowego na si miniow rniy si
midzy sob rodzajem treningu siowego oraz aerobowego, obcieniami treningowymi, czasem trwania, poziomem wytrenowania osb badanych. Na og
badaniom poddawano mczyzn. W nielicznych badaniach podjto wpyw treningu aerobowego oraz siowego podczas jednej sesji treningowej na si miniow. Wpyw treningu aerobowo-siowego, w ktrym formy aerobowe i siowe byy wykonywane podczas jednej sesji treningowej, podobnie jak podczas
treningu TBC, na poziom siy miniowej przedstawili M.A. Collins i wsp.
[1993] oraz D.G. Sale [1990]. W pierwszym przypadku trening siowy by prowadzony przed treningiem aerobowym. Trening siowy skada si z 10 wicze
wykonywanych w dwch seriach po 312 powtrze. Badanie M.A. Collinsa
i wsp. nie wykazao wikszego wpywu na si miniow po treningu aerobowo-siowym ni treningu wycznie siowego. W badaniu D.G. Salea i wsp.
trening aerobowo-siowy by prowadzony dwa razy w tygodniu. W jednym dniu
trening siowy odbywa si przed treningiem aerobowym, a w drugim dniu na
odwrt. Trening siowy skada si z 68 serii i mia intensywno 1520 PM.
Badanie D.G. Salea i wsp. wykazao, e przyrost siy miniowej po treningu
aerobowo-siowym by mniejszy ni po treningu wycznie siowym.
Brak istotnych statystycznie przyrostw siy izometrycznej zginaczy stawu
okciowego w grupie wiekowej kobiet 2030 lat mg by spowodowany tym,
e trening TBC prowadzono wedug powszechnie przyjtego schematu, gdzie
obcienia treningowe nie s dobierane do indywidualnych moliwoci wiczcych. Trening TBC naley do kolektywnych form fitnessu, gdzie obcienia
treningowe dobiera si do stopnia zaawansowania caej grupy. Metaanaliza
M.R. Rhea i wsp. [2003] wykazaa, e najlepsz intensywnoci w budowaniu
siy miniowej u niewytrenowanych kobiet i mczyzn w rnym wieku bya
intensywno rwna 60% 1RM oraz liczbie powtrze w serii rwnej dwanacie. W tym wypadku wzrost siy by zauwaalny ju przy intensywnoci
4050% 1RM i wikszej liczbie powtrze. M.R. Rhea i wsp. wykazali rwnie, e najbardziej optymalny by zakres od 1 do 4 serii wicze. To samo
badanie wykazao, e optymaln czstotliwoci treningu byy trzy sesje treningowe na dan grup miniow w tygodniu. Brak przyrostu siy izometrycznej
mg by spowodowany zbyt niskimi obcieniami treningowymi. Poza tym
problem ten nie jest jednoznacznie uzasadniony. Mimo to sposb dobierania
i kontroli obcie treningowych w czci siowej podczas zaj TBC powinien
576
by dokadniejszy i bardziej dostosowany do moliwoci osb wiczcych.

Jednak tak dokadny i zindywidualizowany dobr obcie treningowych podczas kolektywnych form fitnessu, do jakich naley trening TBC, nie jest stosowany.
Tendencja do regresu siy izometrycznej zginaczy lewego stawu okciowego oraz brak istotnego wzrostu siy izometrycznej zginaczy prawego stawu
okciowego w grupie wiekowej kobiet 5670 lat mg by spowodowany zbyt
duym zmczeniem organizmu form aerobow prowadzon przed czci siow [Dudley, Djamil, 1985; Rhea i wsp., 2003]. Jednak S.L. Hooper i wsp.
[1995] twierdz, e zmczenie organizmu form aerobow nie tumaczy braku
lub mniejszego przyrostu siy w poczonym treningu aerobowo-siowym. Innym czynnikiem, ktry jest poczony ze zmczeniem organizmu, jest zmniejszona ilo glikogenu miniowego, ktrego zapasy mog mie wpyw na rozwj siy miniowej [Hooper, Mackinnon, 1995]. Mona zatem wnioskowa, e
treningi siowy i aerobowy w najstarszej grupie wiekowej powinny by prowadzone podczas oddzielnych jednostek treningowych.
Innym powodem braku wzrostu wartoci siy izometrycznej w najstarszej
grupie wiekowej kobiet mog by zmniejszajce si wraz z wiekiem moliwoci wysikowe organizmu [Hepburn, Maughan, 1982]. Z bada wynika liniowy
spadek siy izometrycznej wraz z wiekiem. Tym samym obcienia treningowe
w grupie wiekowej kobiet 5670 lat mogy by zbyt due, by wywoa znaczny
przyrost siy izometrycznej. W tym przypadku nasuwa si identyczne spostrzeenie co do doboru i kontroli obcie treningowych w treningu TBC, jak
w grupie wiekowej kobiet 2030 lat.
Wykazano zaleno przyrostu siy izometrycznej midzy koczyn lew
a praw, zarwno dla zginaczy stawu okciowego, jak i prostownikw stawu
kolanowego. Najwikszy przyrost siy izometrycznej po dwunastu tygodniach
treningu miay koczyny, ktre podczas pomiaru wykonanego przed rozpoczciem treningu uzyskay nisze wartoci siy izometrycznej ni przeciwna koczyna.
Wpyw treningu TBC na wydolno tlenow organizmu nie by gwnym
celem danej pracy, mimo to warto przedstawi w skrcie, jak uksztatowaa si
po ukoczeniu treningw. Po dwunastu tygodniach treningu TBC we wszystkich grupach wiekowych kobiet zaobserwowano tendencj do wzrostu wydolno tlenowej organizmu. W grupie wiekowej 4055 lat wzrost wydolnoci
577
tlenowej by istotny statystycznie (p < 0,05). Tym samym mona wnioskowa,

e przyrost VO2max po treningu TBC jest moliwy.
Po zakoczeniu dwunastotygodniowego treningu TBC procentowa zawarto tkanki tuszczowej obniya si istotnie w grupach wiekowych kobiet
2030 lat oraz 4055 lat. Ponadto w grupie wiekowej 4055 lat wykazano
istotny spadek cakowitej masy ciaa oraz wskanika BMI. Zauwaono rwnie
tendencj do spadku cakowitej masy ciaa oraz wskanika BMI w grupach
wiekowych 2030 lat oraz 4570 lat. Pozytywny wpyw treningu aerobowego
oraz siowego na utrat tkanki tuszczowej potwierdzaj badania naukowe
[Booth i wsp., 1994; Donnelly i wsp., 2009; Achten, Jeukendrup, 2004; Hansen
i wsp., 2007]. Oprcz zmniejszenia zawartoci tkanki tuszczowej po dwunastu
tygodniach treningu zawarto beztuszczowej masy ciaa nie zmienia si istotnie statystycznie w adnej grupie wiekowej. Wpyw obydwu treningw, aerobowego i siowego, wykonywanych oddzielnie na skad ciaa przedstawi Ballor
i wsp. [1996]. W cigu dwunastu tygodni jedna grupa badanych wykonywaa
trening siowy trzy razy w tygodniu, natomiast druga trening aerobowy na bieni elektrycznej. Obcienie zewntrzne w treningu siowym stopniowo wzrastao z tygodnia na tydzie, zaczynajc w pierwszym tygodniu od 50% 1RM,
a koczc na 80% 1RM w dziewitym tygodniu. Trening aerobowy by pocztkowo wykonywany przez 20 min i stopniowo czas zwikszano do 60 min
w dziewitym tygodniu, zachowujc intensywno wysiku na poziomie 50%
VO2max. Po dwunastu tygodniach redukcja tkanki tuszczowej wystpia
w obydwu grupach. Wikszy procent utraty tkanki tuszczowej zaobserwowano
w grupie wykonywujcej trening aerobowy. Jednak w grupie aerobowej nastpi rwnie spadek beztuszczowej masy ciaa. W grupie trenujcej siowo
wzrosa beztuszczowa masa ciaa. Na podstawie bada Ballora i wsp. mona
wnioskowa, e wiczenia siowe pozwoliy zachowa beztuszczow mas
ciaa kobiet podczas treningu TBC. Podajc za G.A. Donnellym i wsp.
[2009] oraz D. Hansenem i wsp. [2007], mona stwierdzi, e najlepsz strategi utraty tkanki tuszczowej jest poczenie treningu aerobowego z treningiem
siowym oraz odpowiednio dobrana dieta z ujemnym bilansem kalorycznym.
Podsumowujc, mona stwierdzi, e trening TBC moe by uniwersalnym rozwizaniem w ksztatowaniu siy miniowej, wydolnoci tlenowej oraz
pozytywnie wpywa na utrat tkanki tuszczowej i zachowanie beztuszczowej
masy ciaa. Naleaoby jednak ustali metody doboru indywidualnych obcie
treningowych, co powinno by celem nastpnych bada.
578
Zakoczenie
Z przeprowadzonych bada wynikaj nastpujce wnioski:
1. Trening TBC powodowa wzrost siy izometrycznej u kobiet w modym
i rednim wieku, a nie da takiego efektu u kobiet w starszym wieku.
2. Trening TBC prowadzony zgodnie z przyjt treci nie wpyn na
rozwj siy izometrycznej kobiet w starszym wieku.
3. Obcienia treningowe stosowane w treningu TBC w cigu dwunastu
tygodni nie byy wystarczajcym bodcem do wzrostu siy izometrycznej
w grupach wiekowych kobiet 2030 lat oraz 5670 lat.
4. VO2max wykazao tendencj wzrostow we wszystkich grupach wiekowych. W grupie wiekowej 4055 lat wzrost wydolnoci tlenowej by istotny
statystycznie.
5. Po dwunastu tygodniach treningu TBC wystpiy efekty spadkowe
tkanki tuszczowej we wszystkich grupach wiekowych kobiet z zachowaniem
beztuszczowej masy ciaa bez zmian.
Literatura
Abernethy P.J., Quigley B.M., Concurrent Strength and Endurance Training of the
Elbow Extensors, J. Strength. Cond. Res. 1993, No. 7.
Achten J., Jeukendrup A.E., Optimizing Fat Oxidation Through Exercise and Diet,
Nutrition 2004, No. 20.
American College of Sport Medicine (ACSM), The Recommended Quantity and Quality of Exercise for Development Muscular Fitness in Healthy Adults, Med. Sci.
Sport Exerc. 1998, No. 30.
Appeldoll G., An Exploratory Study of Resistance Training and Functional Ability
in Older Adults, Activities, Adaptation & Aging 2009, No. 33.
Bell G. i wsp., Effect of Strength Training and Concurrent Strength and Endurance
Training on Strength, Testosterone, and Cortisol, J. Strength Cond. Res. 1997,
No. 11.
Bell G.J. i wsp., Physiological Adaptations to Concurrent Endurance Training and
Low Velocity Resistance Training, Int. J. Sports Med. 1991, No. 12.
Bemben M.G., Age-related Patterns in Body Composition for Men Age 2079 year,
Med. Sci. Sports Exerc. 1995, No. 27.
579
Booth F., Weeden S., Tseng B., Effect of Aging on Human Skeletal Muscle and Motor
Function, Med. Sci. Sports Exerc. 1994, No. 26.
Bouchard C., Exercise, Fitness and Health: A Consensus of Current Knowledge, Human Kinetics 1990.
Carville S.F., Rutherford O., Newham D.J., Power Output, Isometric Strength and
Steadiness in the Leg Muscles of Pre-and Postmenopausal Women; the Effects of
Hormone Replacement Therapy, Eur. J. Appl. Physiol. 2006, No. 3.
Collins M.A., Snow T.K., Are Adaptations to Combined Endurance and Strength
Training Affected by the Sequence of Training? J. Sports Sci. 1993, No. 11.
Craig B.W. i wsp., Effects of Running, Weightlifting and a Combination of Both
on Growth Hormone Release, J. Appl. Sport Sci. Res. 1991, No. 5.
Donnelly J.E. i wsp., ACSM Position Stand: Appropriate Physical Activity Intervention
Strategies for Weight Loss and Prevention of Weight Regain for Adults, Medicine & Science in Sports & Exercise. 2009, No 41 (2).
Dudley G.A., Djamil R., Incompatibility of Endurance and Strength Training Modes
of Exercise, J. Appl. Physiol. 1985, No. 59.
Dudley G.A., Fleck S.J., Strength and Endurance Training: are they Mutually Exclusive? Sports Med. 1987, No. 4.
Hansen D. i wsp., The Effects of Exercise Training on Fat-Mass Loss in Obese Patients
During Energy Intake Restriction, Sports Med. 2007, No. 37 (1).
Hennessy L.C., Watson W.S., The Interference Effects of Training for Strength and
Endurance Simultaneously, J. Strength. Cond. Res. 1994, No. 8.
Hepburn D., Maughan R.J., Glycogen Availability as a Limiting Factor in the Performance of Isometric Exercise, J. Physiol. 1982, No. 342.
Hickson R.C., Interference of Strength Development by Simultaneously Training for
Strength and Endurance, Eur. J. Appl. Physiol. 1980, No. 45.
Hooper S.L., Mackinnon L.T., Monitoring Overtraining in Athletes: Recommendations,
Sports Med. 1995, No. 20.
Hunter G.R., McCarthy J.P., Bamman M.M., Effects of Resistance Training on Older
Adults, Sports Med. 2004, No. 34 (5).
Katul J.A., Rejeski W.J., Marsh A.P., Effects of Resistance Training on Older Adults,
Sports Med. 2004, No. 34 (5).
Kraemer W.J. i wsp., Compatibility of High-Intensity Strength and Endurance Training
on Hormonal and Skeletal Muscle Adaptations, J. Appl. Physiol. 1995, No. 78.
Kraemer W.J., Ratamess N.A., Resistance Training for Health and Performance, Current Sports Medicine Reports 2002, No. 1.
Kuski H., Trening zdrowotny osb dorosych, Medsport Press, Warszawa 2003.
McCarthy J.P. i wsp., Compatibility of Adaptive Responses with Combining Strength
and Endurance Training, Med. Sci. Sports Exerc. 1995, No. 27.
580
Rhea M., Alvar B.A., Brukett L.E., Ball S.D., A Meta-analysis to Determine the Dose
Response for Strength Development, Medcine & Science in Sports & Exercise
2003, No. 3.
Sale D.G. i wsp., Comparison of Two Regimens of Concurrent Strength and Endurance
Training, Med. Sci. Sports Exerc. 1990, No. 22.
Sale D.G., i wsp., Interaction Between Concurrent Strength and Endurance Training,
J. Appl. Physiol. 1990, No. 68.
TNS Opinion & Social, Special Eurobarometer 72.3 Sport and Physical Activity
2010.
Winett A.R., Carpinelli R.N., Potential Health-Related Benefits of Resistance Training,
Preventive Medicine 2001, No. 33.
INFLUENCE OF TWELVEWEEK HEALTH RELATED FITNESS

TRAINING TBC (TOTAL BODY CONDITION) ON ISOMETRIC
STRENGTH OF YOUNG, MIDDLE AGED AND ELDER WOMEN
Summary
The aim of this study was to investigate the influence of TBC (Total Body Condition) training on isometric strength of elbow flexors and knee extensors among women
in different age. Participating women were divided into three age groups: 2030 years
old (n = 14), 4055 years old (n = 21) and 5670 years old (n = 14). Groups trained
three times per week for twelve weeks time. Training protocol was designed according
to TBC methodology. Before and after training period, body composition estimations,
isometric strength and aerobic capacity tests were made. After twelve weeks of TBC
training isometric strength of elbow flexors improved only in middle aged group
(p < 0.05). The isometric strength of knee extensors improved only in the left leg in
2030 years old and 4055 years old group. Body fat percentage decreased significantly only in 2030 years and 4055 years old group. VO2 max increased significantly
only in middle aged group These results indicate that TBC training can be effective in
improving isometric strength and body composition among young and middle aged
women.

NR 689
2011
Martyna Brychcy
Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu
NZOZ Rehabilitacja Lecznicza w Siedlcach
Tomasz Kostyk
Wielospecjalistyczny Szpital Miejski w Poznaniu
Patrycja Rglewska
Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu
Wysza Szkoa Edukacji i Terapii w Poznaniu
WIOSNA BOLESNE CZY MIE WSPOMNIENIE

ZIMOWEGO SZALESTWA
KARKONOSKICH SNOWBOARDZISTW
Wstp
W ostatnich latach snowboard zdobywa stoki caego wiata. Niewinna rozrywka i lizganie si na desce, okrelanej mianem snurfer, przerodzia si
w jedn z najpopularniejszych dyscyplin sportowych [Marciniak, 2007]. Wedug przeprowadzonych bada, ju w 1989 roku aktywnych czynnie snowboardzistw byo 1,5 mln, w tym 40% w Pnocnej Ameryce. Jazda na desce snowboardowej jest uznawana za jeden z najszybciej rozwijajcych si i najpopularniejszych sportw zimowych [Abu-Laban, 1991].
W ostatnich dwudziestu latach popularno snowboardu dorwnuje narciarstwu. Na pocztku bya letnia deska surfingowa, windsurfingowa, skateboardowa, a z czasem zimowy skateboarding w postaci snurfera. Snowboard
wraz ze swoimi modymi uytkownikami, wyspecjalizowanym nazewnictwem
582
Martyna Brychcy, Tomasz Kostyk, Patrycja Rglewska
i specyficznymi dla jego subkultury formami ubioru zacz zdobywa niene

kraje ju w latach 60. XX wieku. Pod wzgldem popularnoci snowboard zajmuje wysokie miejsce w rankingu sportw zimowych. Jeszcze kilkadziesit lat
temu nikt nie by w stanie przypuszcza e brutalne ski boards czy forma rekreacji w postaci deski ze sznurkiem okrelana mianem snurfera przerodzi si
w fenomenalnym tempie w olimpijski sport [Gajdziska, Kunysz, Marciniak,
2006]. Osob, ktra zapocztkowaa aktywno snowboardowi, by Sherman
Popper. Wpad on na genialny pomys urozmaicenia zabawy swoim dzieciom
przez zczenie dwch nart w jedn. Niestety, sznurek przytwierdzony do czubka deski, trzymany podczas jazdy, by jedynym elementem pozwalajcym na
utrzymanie rwnowagi podczas jazdy. eby poprawi stabilno jazdy na desce, Dimitre Milovich zastosowa do snurfera metalowe krawdzie. Niestety,
konstrukcja zbytnio przypominaa desk surfingow, wic upad pomys jej
wykorzystywania. Wrci natomiast snurfer Poppera, ktry, objty patentem,
by rozwijany przez Jamesa Burtona. Postanowi on popracowa nad technik
jazdy na zimowej desce, wprowadzajc mocowania do butw. Kolejne modyfikacje budowy deski wprowadzili midzy innymi bracia Struck i Jeff Grell, lecz
za autora konstrukcji deski snowboardowej uwaa si Toma Simsa, ktry jako
pierwszy skonstruowa laminowan desk z drewnianym rdzeniem [Sadowski, 2011].
Snowboard nie jest, niestety, sportem w peni bezpiecznym, poniewa towarzyszy mu znaczne prawdopodobiestwo uszkodzenia narzdu ruchu. Ten
rodzaj aktywnoci fizycznej jest zaliczany do grupy sportw podwyszonego
ryzyka urazu [Gajdziska, Kunysz, Marciniak, 2006]. Nasila si problem urazowoci wrd ludzi uprawiajcych sport wyczynowo lub te rekreacyjnie. Co
roku 10 mln ludzi na wiecie doznaje urazu, z czego 10% umiera [Maklewska,
2008]. Coraz czciej mamy do czynienia z urazami z powodu niewytrenowania
[Dziak, 2001].
Termin uraz sportowy oznacza wszelkie formy urazu doznane podczas podejmowanej aktywnoci fizycznej. Zgodnie z zaoeniami Rady Europy, uraz
sportowy to taki, ktry powstaje na skutek udziau w zajciach sportowych.
Uraz (trama) to czynnik kinetyczny, chemiczny, termiczny, powodujcy uszkodzenie tkanek, ktrego skutkiem jest uszkodzenie [Rglewska, Szaaski, Kita,
2005]. Snowboardzici odnosz obraenia o wiele czciej ni narciarze. Tak
jak u narciarzy najczstszymi urazami s uszkodzenia aparatu wizadowego
stawu kolanowego, w szczeglnoci wizada krzyowego przedniego, tak do
Wiosna bolesne czy mie wspomnienie zimowego szalestwa
583
najczstszych obrae w snowboardzie nale [Burtscher i wsp., 2009; Kowalska, 2002; Laporte i wsp., 2009; http://www.rss-to-javascript.com]:
zamania i zwichnicia nadgarstkw,
uszkodzenia staww okciowych,
uszkodzenia staww ramiennych (zwichnicia, stuczenia, uszkodzenia
piercienia rotatorw),
zamania obojczyka,
przecienia stawu skokowego, tak zwane snowboardowe kostki,
wstrznienie mzgu i inne urazy gowy i szyi,
urazy brzucha, tak zwana ledziona snowboardzisty.
Ryzyko wystpienia uszkodze podczas uprawiania snowboardu mona
zminimalizowa, stosujc odpowiednie rodki ostronoci oraz wybierajc styl,
prdko i miejsce jazdy odpowiednio do swoich umiejtnoci. Nauka pod
okiem instruktora SITS Stowarzyszenie Instruktorw i Trenerw Snowboardu
(STiTS) pozwoli zachowa rozsdek i zminimalizowa ryzyko uszkodzenia
ciaa. Zawsze naley rozpocz od ustalenia nogi prowadzcej (regular lewa,
golfy prawa), odpowiedniego wyboru deski, zapoznania si ze sprztem, eby
bezpiecznie nauczy si zakada sprzt, podnosi si i upada [Wyszkowska,
Kunysz, 2005]. Wedug Journal of ASTM International 2009, najwaniejsze
dla bezpieczestwa na stoku jest noszenie kasku, ochraniaczy na nadgarstki
i gogli [Kowalska]. Bardzo wane jest take zapoznanie si z Dekalogiem regu
Midzynarodowej Federacji Narciarskiej (FIS), ktry nakazuje [http://www.
skipow.bydnet.pl/; http://www.aesculap.com.pl]:
a) wzgld na inne osoby;
b) panowanie nad szybkoci i sposobem jazdy;
c) wybr toru jazdy;
d) dostosowanie si do nastpujcych regu:
wyprzedzania,
wjazdu i ruszania z miejsca,
zatrzymywania si,
podchodzenia i schodzenia,
stosowania si do znakw i sygnalizacji,
zachowania si w razie wypadku,
obowizku ujawnienia tosamoci.
584
Celem artykuu byo sprawdzenie karkonoskich snowboardzistw pod

wzgldem bezpieczestwa jazdy na desce, majc na uwadze motywy, styl jazdy, skutki i konsekwencje zdrowotne zimowej aktywnoci ruchowej.
1. Materia i metoda
Materia badawczy stanowio 83 snowboardzistw, w tym 37 kobiet i 46
mczyzn. rednia wieku badanych wynosia 20 lat, a redni sta jazdy na
snowboardzie 5 sezonw. Metod badawcz by sonda diagnostyczny, technik kwestionariusz ankiety. Ankieta, skonstruowana specjalnie na potrzeby
badania, skadaa si z 28 pyta i metryczki. Badania miay charakter anonimowy. Metryczka pozwolia uzyska informacj na temat wieku, pci oraz stau
jazdy na desce snowboardowej przez badanych. Pytania miay umoliwi uzyskanie informacji na temat motyww podjcia aktywnoci fizycznej, jak jest
jazda na desce snowboardowej. Ankietowanych poproszono rwnie o okrelenie stopnia zaawansowania jazdy, preferowanego stylu, pozycji na desce, bezpieczestwa jazdy. Najwaniejsze pytania dotyczyy urazw, jakich doznali
badani snowboardzici, z uwzgldnieniem miejsca ich powstania i konsekwencji ich przebycia. Analiza uzyskanych odpowiedzi pozwolia na zestawienie
wynikw.
2. Wyniki
Badanych poproszono o udzielenie odpowiedzi na pytania dotyczce ich
snowboardowej aktywnoci. Wyniki przedstawiono w tabelach 110.
W tabeli 1 przedstawiono motywy, ktrymi kierowali si badani, rozpoczynajc jazd na snowboardzie. Ponad poowa badanych (48 ankietowanych)
jako gwny motyw podjcia jazdy na snowboardzie podaa ch sprbowania
czego innego. Dla 19 osb wane byy mocne doznania, 6 osb uznao, e
potrzeba ruchu i znudzenie nartami. Nieliczni (po 2 badanych) jako gwny
powd podali ch wyrnienia si lub przynaleno do subkultury snowboardowej.
585
Tabela 1
Motywy decydujce o rozpoczciu jazdy na snowboardzie przez osoby badane
Motywy
Ch sprbowania czego nowego
Ch mocnych dozna
Znudzenie nartami
Potrzeba ruchu
Ch wyrnienia si
Przynaleno do subkultury snowboardowej
Procent ogu badanych (n = 83)

57,83 (48)
22,89 (19)
7,23 (6)
7,23 (6)
2,41 (2)
2,41 (2)
rdo: badania wasne.
Ze wzgldu na bardzo szybki rozwj snowboardu i ksztatowanie si rnych jego odamw wane byo sprawdzenie, jaki styl jazdy wybieraj ankietowani.
Po przeanalizowaniu odpowiedzi okazao si, e wikszo badanych preferuje oglny styl Freeride, ktry pozwala na jazd po rnych terenach. Stylem
tym jedzi a 54 badanych. Kolejnym, chtnie wybieranym stylem, by Freestyle sucy do jazdy z przeszkodami wybrao go 21 ankietowanych. Pozostae
style wybierano bardzo rzadko (tylko 4 badanych); nikt z badanych nie wybra
stylu typu Boarderccos. Wyniki zestawiono w tabeli 2.
Tabela 2
Styl jazdy w badanej grupie
Styl jazdy
Freeride
Freestyle
Race
Jibbling
Boarderccos

65,06 (54)
25,30 (21)
4,82 (4)
4,82 (4)
0 (0)
rdo: badania wasne.
Ze wzgldu na du czstotliwo i moliwo wystpienia urazu w wyniku do agresywnej formy sportu, jak jest snowboard, ankietowanych poproszono o zaznaczenie miejsc na ciele, ktre szczeglnie chroni podczas jazdy na
586
snowboardzie, w celu zwikszenia swojego bezpieczestwa. Na to pytanie

mona byo wybra wicej ni jedn odpowied.
Z bada wynika, e a 38 ankietowanych uywao kaskw podczas jazdy
snowboardem. Kolejnym miejscem na ciele, szczeglnie chronionym przez
snowboardzistw, byy stawy kolanowe 13 badanych uywao ochraniaczy na
kolana. Nieliczne osoby chroniy krgosup (11 badanych), stawy nadgarstkowe
(6 badanych) i ko ogonow (4 ankietowanych). A 11 osb nie stosowao
adnych ochraniaczy. Wyniki zestawiono w tabeli 3.
Tabela 3
Okolice ciaa, na ktre badani zakadaj ochraniacze podczas jazdy na snowboardzie
Miejsca chronione podczas jazdy
Gowa
Krgosup
Ko ogonowa
Kolana
Nadgarstki
Badani, ktrzy nie stosuj ochraniaczy

45,78 (38)
13,25 (11)
4,82 (4)
15,66 (13)
7,24 (6)
13,25 (11)
rdo: badania wasne.
W wyniku zaliczenia snowboardu do formy aktywnoci fizycznej o podwyszonym ryzyku, wane okazao si pytanie dotyczce rodzaju uszkodzenia
aparatu ruchu, jakie doznali ankietowani podczas uprawiania tego sportu zimowego. Pytanie charakteryzowao si moliwoci wielokrotnego wyboru odpowiedzi.
Podczas uprawiania snowboardu 21 badanych doznao skrce, 18 ankietowanych zwichni, 11 snowboardzistw zama. W pytaniu otwartym
4 badanych wskazao na siniaki, obicia, stuczenia. 4 ankietowanych doznao
wstrznienia mzgu. Jeden ankietowany zama ebra. Warto podkreli, e a
27 badanych nie doznao do tej pory adnych uszkodze ciaa. Wyniki zestawiono w tabeli 4.
587
Tabela 4
Rodzaje uszkodze ciaa doznanych przez badanych podczas jazdy na snowboardzie
Rodzaj uszkodze ciaa
Skrcenie
Zwichnicie
Zamanie
Inne
Siniaki
Obicia
Stuczenia
Wstrznienie mzgu
Zamanie eber
Badani, ktrzy nie doznali uszkodzenia ciaa

25,30 (21)
21,69 (18)
13,25 (11)
20,48 (17)
4,82 (4)
4,82 (4)
4,82 (4)
4,82 (4)
1,20 (1)
19,28 (27)
rdo: badania wasne.
Nastpnie badanych poproszono o wskazanie, ktry ze staww uleg

uszkodzeniom. Wyniki zestawiono w tabeli 5.
Najczciej uszkadzanym stawem by staw promieniowo-nadgarstkowy
a 35 badanych doznao jego urazu; 12 badanych doznao urazu stawu kolanowego, 10 stawu skokowego. Rzadziej uszkadzano stawy okciowy i ramienny
tylko 4 osoby.
Tabela 5
Uszkodzone okolice ciaa u badanych
Uszkodzone okolice ciaa
Staw nadgarstkowy
Staw okciowy
Staw ramienny
Staw kolanowy
Staw skokowy
Krgosup

52,24 (35)
5,97 (4)
5,97 (4)
17,91 (12)
14,93 (10)
2,98 (2)
rdo: badania wasne.
Ze wzgldu na due moliwoci wyboru trasy zjazdowej ankietowanych

poproszono ich o udzielenie informacji na temat miejsca, w ktrym doznali
588
uszkodzenia, lub miejsca, w ktrym doszo do incydentu powodujcego uszkodzenie ciaa. Z bada wynika, e wielu ankietowanych, bo a 40 badanych,
urazu doznao na trasie, 14 ankietowanych przebywajc w snowparku, a 13
podczas jazdy poza tras. Wyniki zestawiono w tabeli 6.
Tabela 6
Miejsce, w ktrym badani doznali uszkodzenia ciaa podczas jazdy na snowboardzie
Miejsce doznania uszkodzenia ciaa
Na trasie
Snowpark
Poza tras

59,70 (40)
20,90 (14)
19,40 (13)
rdo: badania wasne.
Ankietowanych poproszono o zaznaczenie przyczyn doznania uszkodze

ciaa. Badani snowboardzici uczciwie przyznali si do doznania urazu na skutek wasnego bdu, co moe wynika z do ryzykownej i niebezpiecznej charakterystyki tego sportu. Takiej odpowiedzi udzielio 45 ankietowanych. Dla 8
osb powodem doznania urazu byo zmczenie, dla 7 osb warunki pogodowe. Znacznie mniej wanym powodem by inny snowboardzista lub narciarz
7,46% ankietowanych udzielio takiej odpowiedzi.
Tabela 7
Przyczyny uszkodzenia narzdu ruchu
Przyczyny uszkodzenia
Bd wasny
Warunki pogodowe
Zmczenie
Inny snowboardzista/narciarz
Sprzt

67,16 (45)
10,45 (7)
11,94 (8)
7,46 (5)
2,99 (2)
rdo: badania wasne.
Osoby, ktre doznay urazu, poproszono o udzielenie odpowiedzi na pytanie, na jaki czas uraz ograniczy ich aktywno ruchow. Udzielone odpowiedzi
589
zestawiono w tabeli 8. Najczciej odpowiadano, e ograniczenie aktywnoci

ruchowej trwao do miesica 43 osoby. Tylko u 13 osb uraz spowodowa
ograniczenie ruchomoci od 3 do 12 miesicy. U nielicznych okres ten wynis
ponad rok.
Tabela 8
Okres ograniczenia aktywnoci ruchowej badanych
spowodowany przebytym uszkodzeniem
Okres ograniczenia aktywnoci ruchowej
Do miesica
Od 1 do 3 miesicy
Od 3 do 12 miesicy
Ponad rok

64,18 (43)
11,94 (8)
19,40 (13)
4,48 (3)
rdo: badania wasne.
Kada, nawet najmniejsza kontuzja najczciej daje o sobie zna nawet

dugo po urazie, dlatego badanych snowboardzistw poproszono o udzielenie
odpowiedzi na pytanie, czy w jakikolwiek sposb odczuwaj konsekwencje
doznanego urazu. A 39 osb nie odczuwao adnych skutkw doznanego urazu. Nielicznym wczeniejszy uraz i jego skutki przeszkadzay w yciu codziennym. Tylko 8 osb odczuwao skutki podczas jazdy na desce, a 5 podczas
uprawiania innych sportw. Wyniki zestawiono w tabeli 9.
Tabela 9
Konsekwencje przebytego urazu
Konsekwencje przebytego urazu
Nie odczuwam
Odczuwam w yciu codziennym
Odczuwam podczas jazdy na desce
Odczuwam podczas uprawiania innych dyscyplin
sportowych
rdo: badania wasne.

58,21 (39)
22,39 (15)
11,94 (8)
7,46 (5)
590
Ze wzgldu na du urazowo jazdy na desce i konsekwencje tych urazw poproszono ankietowanych o udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy po
uszkodzeniu, jakie doznali na skutek jazdy na desce snowboardowej, w jakikolwiek sposb zniechcili si do dalszego uprawiania tego sportu lub jakiekolwiek aktywnoci ruchowej. A 50 osb odpowiedziao, e uraz nie mia
adnego wpywu ani nie przyczyni si do zmniejszenia aktywnoci ruchowej.
Wyniki zestawiono w tabeli 10.
Tabela 10
Ograniczenie aktywnoci ruchowej badanych
wywoane wystpieniem uszkodzenia aparatu ruchu
Ograniczenie aktywnoci ruchowej
Nie
Tak

74,63 (50)
25,37 (17)
rdo: badania wasne.
3. Dyskusja
Czstotliwo urazw w snowboardzie jest zwizana ze specyfik tego
sportu i w duej mierze wynika z moliwoci ryzykownej jazdy. Jest to spowodowane midzy innymi szerokimi moliwociami jazdy, jakie oferuje.
Wyniki bada w grupie 83 snowboardzistw karkonoskich nie odbiegaj
znacznie od doniesie europejskich i wiatowych. Niestety, w polskiej literaturze nie ma wielu doniesie dotyczcych motyww i urazw wystpujcych
wrd snowboardzistw. Matsumoto udowodni, e urazy grnej czci ciaa
wystpuj trzykrotnie czciej ni u narciarzy. Zamania staww nadgarstkowych stanowiy 62% wszystkich zama, ktrych przyczyny powstania byy
rne. Najczciej pojawiay si podczas upadkw (59%) i skokw (36%)
[Vanhoenacker, 2007]. Nasze badania potwierdziy czsto wystpowania
uszkodze staww promieniowo-nadgarstkowych u karkonoskich snowboarddzistw ponad poowy badanych.
Podobne wyniki potwierdzaj H. Kelsall i C.F. Finch. Wedug nich, snowboardzici najczciej doznaj obrae okolicy przedramienia i staww nadgarstkowych, a ponadto do czste s uszkodzenia staww kolanowych. Nasze
591
badania to potwierdziy. H. Kelsall i C.F. Finch wrd najczstszych rodzajw

uszkodze powstajcych podczas jazdy na snowboardzie odnotowali skrcenia
(3153%), zamania (2427%) i stuczenia (1219%). Nasze badania rwnie to
potwierdziy. Ankietowani karkonoscy snowboardzici najczciej podawali
skrcenia, nastpnie zwichnicia i zamania [Kelsall, Finch, 1996]. Inni autorzy,
D. Ishimaru i wsp., w swoich badaniach ankietowych rwnie potwierdzili due
ryzyko wystpienia w snowboardzie urazw koczyn dolnych, podajc, e
12,3% wszystkich urazw w snowboardzie to uszkodzenia okolicy koczyn
dolnych, ze szczeglnym wskazaniem zama okolicy staww skokowych.
W naszych badaniach uszkodzenia staww skokowych potwierdzio 14,93%
ankietowanych. Wedug D. Ishimaru i wsp., najczstszym rodzajem uszkodzenia byy stuczenia (22,4%) na skutek zderzenia z innymi uczestnikami sportw
zimowych. Nasi ankietowani nie potwierdzili tej hipotezy, ponad 67% badanych przyznao si do bdu wasnego, tylko 7,46% badanych zaznaczyo kolizj z innym uczestnikiem stoku [Ishimaru i wsp., 1996].
M.R. Hasler i wspautorzy analizowali czynniki ryzyka prowadzce do
urazw podczas jazdy na snowboardzie. Wrd nich wymienili rozwijanie zbyt
duej prdkoci, z widoczno na stoku, zmarznity, stary nieg. W naszych
badaniach nieliczni ankietowani snowboardzici za czynnik ryzyka uznali ze
warunki pogodowe [Haller wsp., 2010].
Ankietowani przez nas snowboardzici zdawali sobie spraw z niebezpieczestwa urazw gowy. Ochrona gowy kaskiem okazao si by bardzo wanym zabezpieczeniem. A 45,78% stwierdzio, e na nosi kask podczas jazdy na
snowboardzie. Naley pamita, e urazy mzgoczaszki czsto kocz si powanymi powikaniami, takimi jak krwiak [Vico, 2010].
Przebyte przez badanych uszkodzenia ciaa nie dla wszystkich s tylko
wspomnieniem, jako e 28 badanych nadal odczuwa konsekwencje owych
uszkodze, a 17 mwi o ograniczeniach aktywnoci ruchowej.
Warto si zastanowi nad dalszymi konsekwencjami zama w tak modym wieku. Wany jest fakt, e badana grupa to osoby w wieku, kiedy regularny, odpowiedni wysiek fizyczny wpywa na osignicie tak zwanej szczytowej
masy kostnej (PMB), ktra jest uznawana za jeden z najwaniejszych czynnikw warunkujcych wystpienie w dalszym yciu osteoporozy i ewentualnych
zama. Kumulowanie mikrourazw (mikropkni) lub zama w istotny sposb wpynie na jako i wytrzymao koci w pniejszym wieku [Chevaley
wsp., 2008; Dempster, 2008; Vico, 2010].
592
Zakoczenie
Na podstawie przeprowadzonych bada mona sformuowa nastpujce
wnioski:
1. Czstotliwo urazw w snowboardzie jest zwizana ze specyfik tego
sportu, a w duej mierze wynika z duych moliwoci ryzykownej jazdy.
2. Uzyskane wyniki bada nie odbiegaj zbyt od doniesie europejskich
i wiatowych.
3. Due ryzyko uszkodze aparatu kostno-stawowego, szczeglnie zamania, bd miay duy wpyw na jako i wytrzymao koci w pniejszym
wieku.
Literatura
Abu-Laban R.B., Snowboarding Injuries: An Analysis and Comparison with Alpine
Skiing Injuries, Canadian Medical Association Journal 1991, No. 145.
Burtscher M., Sommersacher R., Ruedl G., Nachbauer W., Potential Risk Factors for
Knee Injuries in Alpine Skiers, Journal of ASTM International (JAI) 2009, 6,
No. 1.
Chevaley T., Bonjour J.P., Ferrari S. et al., Influence of Age at Menarche on Forearm
Bone Microstructure in Healty Young Women, J. Clin. Endocrinol Metab. 2008,
No. 93.
Dempster D.W., Structure and Function of the Adult Skeleton, Medicographia 2008,
No. 30 (4).
Dziak A., Urazy i uszkodzenia sportowe, Acta Clinica 2001, nr 1, 2.
Gajdziska A., Kunysz P., Marciniak M., Injuries in Modern Snowaboarding, Studies
in Physical Culture and Tourism 2006, No. 1, 3.
Hasler M.R., Berov S., Benneker L., Dubler S., Spycher J., Heim D., Zimmerman H.,
Are There Risk Factors for Snowboard Injuries? A Case-Control Multicentre
Study of 559 Snowboarders, Br. J. Sports Med. 2010, No. 44.
http://www.aesculap.com.pl, 19.04.2011.
http://www.ciop.lodz.pl/sport/snowboard1.php, 19.04.2011.
http://www.rss-to-javascript.com, 19.04.2011.
http://www.skipow.bydnet.pl/, 19.04.2011.
593
Ishimaru, Daichi M.D., Ogawa, Hiroyasu M.D., Sumi, Hiroshi M.D., Sumi, Yasuhiko
M.D., Shimizu Ph.D., Katsuji M.D., DMSc, Lower Extremity Injuries in Snowboarding Journal of Trauma-Injury, Infection & Critical Care 1996, No. 70, 3.
Kelsall H., Finch C.F., A Review of Injury Countermeasures and Their Effectiveness for
Cross-country Skiing, Monash University Accident Research Center 1996.
Kowalska M., Urazy sportowe. Snowboard bezpieczniejszy od nart? Poradnik medyczny medycyna sportowa 2011, za Journal of ASTM International 2009.
Kowalska M., Urazy sportowe. Snowboard bezpieczniejszy od nart? Poradnik medyczny medycyna sportowa 2011, za: Meghann N, and all, Snowboard spleen
and other hazards of adolescent snowboarding. American Public Health Association 2002, 12.
Krezel T., Przyczyny urazw sportowych i ich konsekwencje, Monografie nr 207, AWF,
Pozna 1983.
Laporte J., Binet M., Fenet N., Constans D., Joubert P., Ski Bindings and Lower Leg in
Juries, A Case Control Study in Flaine 2006, Journal of ASTM International
(JAI) 2009, No. 6, 1.
Maklewska E., Ochraniacze przeciwuderzeniowe w sporcie moda i konieczno,
Techniczne Wyroby Wkiennicze 2008.
Marciniak M., Snowboard. Przewodnik FAN, Pascal, Bielsko-Biaa 2007.
Rglewska P., Szaaski P., Kita S., Typowe obraenia ciaa u sportowcw, Medicina
Sportiva 2005, nr 9, 4.
Sadowski M., Nowatorskie formy aktywnoci ruchowej Snowboard dziaania inicjacyjne, porady praktyczne. Twoje lekcje wychowanie fizyczne B 2.6, materiay
dydaktyczne, www.archiwo.pl/document/5659/download.html, 19.04.2011.
Uzura M., Taguchi Y., Matsuzawa M., Watanabe H., Chiba S., Chronic Subdural
Haematoma After Snowboard Head Injury, Br. J. Sports Med. 2003, No. 37.
Vanhoenacker F., Maas M., Gielen J.L., Imaging of Orthopedic Sports, Springer,
Niemcy 2007.
Vico L., Physical Activity and Bone Quality, Medicographia 2010, No. 4.
Wyszkowska E., Kunysz P., Snowboard technika jazdy. Polski Zwizek Snowboardu,
Warszawa 2005.
594
SPRING PAINFUL OR A PLEASANT MEMORY OF WINTER SPORTS

BY SNOWBORDERS FROM KARKONOSZE
Summary
In recent years, snowboarding gains numerous slopes around the world. Innocent
entertainment and sliding on the board known as snurfer turned into one of the most
popular sports. However, snowboarding is not completely safe, it brings a substantial
likelihood of injury of the musculoskeletal system. The aim of this study was to receive
snowboarders opinions in terms of safety riding on the board regarding the motives,
riding style and health effects of winter exercise. All the snowboarders live around
Karkonosze mountains. The research method was a diagnostic survey a questionnaire
survey. Studies conducted among 83 snowboarders (37 women and 46 men). The frequency of injuries in snowboarding is concerned with the specificity of the sport,
mostly come out of the great opportunities of risky driving. Our results do not differ
substantially from European or world reports.
Translated by Martyna Brychcy

ZN 689

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ZN 689

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIWERSYTET SZCZECISKI

ZESZYTY NAUKOWE NR 689

Copyright by Uniwersytet Szczeciski, Szczecin 2011

Pawe Chlipaa, Ewa Frckiewicz Styl ycia a aktywno sportowa

Zob. Kultura fizyczna w Polsce w latach 20082010, GUS, WarszawaRzeszw 2011.

niedoceniane. Oznacza to, e w wiadomoci przewaajcej czci polskiego

ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECISKIEGO

EKONOMICZNE PROBLEMY USUG NR 78

GLOBALNY I LOKALNY WYMIAR WSPCZESNEGO SPORTU

i spajajcych dziaania na rzecz realizacji wsplnych idei. Sport ma duy wpyw

Globalny i lokalny wymiar sportu

uprawianie dyscypliny sportowej

Rys. 1. Formy uczestnictwa w sporcie

Wspczesny sport wyczynowy jest oparty na czterech gwnych filarach:

wiatowe Forum Ekonomiczne, Davos 2009.

Rys. 2. Komponenty wspczesnego sportu

2. Sport w Unii Europejskiej

Biaa ksiga na temat sportu, Komisja Wsplnot Europejskich, Bruksela 2007, s. 7.

Globalny i lokalny wymiar sportu

Badanie specjalne Eurobarometru nr 334/ seria badawcza 72.3, s. 10.

Odrbnym problemem jest wykorzystanie lokalnych obiektw. Dla wielu

Globalny i lokalny wymiar sportu

wszystkich na szczeblu lokalnym i krajowym. Powinna by zachowana cigo

3. Lokalny wymiar sportu w Polsce

Socjalizacja silne zwizki

Rys. 3. Komponenty sportu w wymiarze lokalnym

Globalny i lokalny wymiar sportu

wychowawczy (aktywno spoeczna i obywatelska, zachowania prozdrowotne,

PKB sportu (z)

rdo: opracowanie wasne.

Sport lokalny doceniany jest rwnie jako czynnik przyspieszenia wzrostu

Biaa ksiga na temat sportu..., s. 8.

Komunikat komisji do parlamentu europejskiego..., s. 7.

Biaa ksiga na temat sportu..., s. 13.

Globalny i lokalny wymiar sportu

z budetu pastwa i dopat do stawek w grach losowych, bdcych monopolem

Zob. trzy ustawy ksztatujce istniejcy model samorzdu terytorialnego w Polsce:

Strategia rozwoju sportu..., s. 2529.

Docenia si rwnie due moliwoci promocji miast i gmin przez sport.

Globalny i lokalny wymiar sportu

W Polsce podejmuje si wiele dziaa, by udostpni chtnym obiekty

ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECISKIEGO

EKONOMICZNE PROBLEMY USUG NR 78

INTEGRACYJNA ROLA SPORTU

1. Sport jako forma spdzania czasu wolnego

z yciem zawodowym lub osobistym1. Jego gwn funkcj jest wypoczynek

Rys. 1. Formy i miejsce spdzania wolnego czasu

Integracyjna rola sportu we wspczesnym wiecie

Sport, oprcz swoich walorw estetycznych, jest niewtpliwie jednym

T. Markowski, Zarzdzanie rozwojem miast, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

Ustawa o samorzdzie terytorialnym, DzU 1990, nr 16, poz. 95.

popularno tej sfery ycia w szerszym, spoecznym kontekcie. Mieszkacy

Integracyjna rola sportu we wspczesnym wiecie

media, kluby i towarzystwa sportowe, a take przedsibiorcy, ktrzy sponsoruj

2. Funkcje i poziomy integracji przez sport

klubu sportowego FC Barcelona na caym wiecie jednocz si przed kadym

Integracyjna rola sportu we wspczesnym wiecie

strzostwa wiata lub mistrzostwa kontynentalne w pice nonej, Liga Mistrzw,

3. Spoeczne korzyci i zagroenia z tytuu angaowania si w sport

Integracyjna rola sportu we wspczesnym wiecie

ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECISKIEGO

EKONOMICZNE PROBLEMY USUG NR 78

ZDROWY STYL YCIA