ISSN1505-2192

vol. 43/2014

www.athenaeum.umk.pl

POLITYKA SPORTOWA IPOLITYKA SPORTU

WWIETLE NAUKOWEGO PIMIENNICTWA
ANGLOSASKIEGO
Micha Marcin Kobierecki*

ABSTRACT: The aim of the article is to analyze two terms referring to connotations
between sport and politics: sports policy and politics of sport. Both terms are used
vastly in the Anglo-Saxon science, but in the Polish scientic discourse they tend
to be misused. Sports policy can be understood as one of the areas of states activity,
which is focused on sport. Sports policy can be divided into elite sports policy and
sport participation policy, both having slightly dierent objectives. The second term
politics of sport has much more general dimension and can be used to describe
relations between sport and politics.The subjects of sports policy and politics of
sport are also considered in the article. The most important of them are the states,
but national and international sports federations, international organizations, local
governments, athletes or spectators are also worth mentioning.

WEPOCE WSPCZESNEJ PROBLEMATYKA dotyczca niejako pogranicza

sportu i polityki staje si coraz bardziej aktualna, pomimo i rwnie we
wczeniejszych okresach, wszczeglnoci wepoce zimnej wojny, dochodzio do
przenikania si tych dwch wiatw. Niemniej jednak owa tematyka staa si
przedmiotem bada politologicznych stosunkowo niedawno. Wzwizku ztym
za rzecz wan naley uzna podjcie prby wyjanienia dwch podstawowych
poj, amianowicie polityki sportowej oraz polityki sportu. Pojawiaj si zatem

* Wydzia Studiw Midzynarodowych iPolitologicznych, Uniwersytet dzki.

126

Micha Marcin Kobierecki

pytania: czy s to pojcia tosame? czy naleaoby ich uywa wymiennie?,

czy moe odzwierciedlaj nieco inne zjawiska? Wniniejszym artykule podjta
zostanie prba odpowiedzenia na te pytania.
Uzyskanie odpowiedzi na tak sformuowane pytania badawcze jest nader
wane. Tote konieczna jest analiza owych poj wystpujcych wliteraturze
anglosaskiej. Chodzi bowiem opolicy on sport ipolitics of sport. Politologia
anglosaska, wszczeglnoci amerykaska, ju od duszego czasu zajmuje si
zagadnieniem pogranicza polityki isportu, azatem zasadne wydaje si uwzgldnienie tego dorobku.

KONOTACJE SFORMUOWA POLITYKA SPORTOWA

ORAZ POLITYKA SPORTU
Sformuowanie polityka sportowa bywa niekiedy okrelane jako polityka
wdziedzinie sportu1 lub polityka wobec sportu2. Mona by sdzi, e nie
jest to pojcie nowe jeli chodzi ocaoksztat polityki pastwa, zwaszcza jeli
uwzgldni si jego polityki resortowe. Okazuje si, i wramach np. polskiego
Ministerstwa Sportu iTurystyki RP funkcjonuje Departament Analiz iPolityki
Sportowej. Zadania tego wanie Departamentu koncentruj si na gromadzeniu
ianalizowaniu danych dotyczcych sportu wPolsce; przygotowywaniu rzdowych dokumentw strategiczno-planistycznych dotyczcych kultury zycznej;
opracowywaniu ekspertyz omidzynarodowym wspzawodnictwie sportowym.
Chodzi take oanaliz midzynarodowego prawa sportowego oraz oocen stanu
sportu winnych pastwach ze wzgldu na potrzeb wykorzystania rnych
dowiadcze wtym zakresie do realizacji zada dotyczcych wiata sportu.
Uwzgldnia si ponadto sposb prowadzenia spraw wobszarze bezpieczestwa
sportu, jak rwnie caoksztat polityki pastwa wobszarze zwalczania dopingu
wsporcie itd.3 Ogld owych celw izada pozwala sformuowa konstatacj,
i polityka sportowa jest rozumiana jako swego rodzaju polityka pastwowa
wodniesieniu do sportu, czy te szerzej kultury zycznej, zarwno wwymiarze
wewntrznym, jak irwnie midzynarodowym.
1

Zob. http://www.europarl.europa.eu/ftu/pdf/pl/FTU_4.17.6.pdf, odczyt zdn. 28.12.2012.

Zob. J.Pawluk, Francuska polityka wobec sportu wokresie V Republiki, Warszawa 1985.
3
Departament Analiz iPolityki Sportowej, http://www.msport.gov.pl/departamenty-i-biura/1988Departament-Analiz-i-Polityki-Sportowej, odczyt zdn. 19.12.2012.
2

Polityka sportowa ipolityka sportu

127

Odniesienia do polityki sportowej obecne s wdziaalnoci Unii Europejskiej. Itak te zagadnienia dotyczce sportu znalazy stosowne odniesienie
wpodpisanym w2007 r. Traktacie lizboskim. WBiaej Ksidze znajduje si
odpowiednie odniesienie na temat sportu: pastwa czonkowskie ocjalnie
ujy sport wnowym traktacie lizboskim wcelu umoliwienia powstania
spjnej polityki europejskiej wtej dziedzinie4. Polityk sportow mona rwnie
dostrzec wdziaaniach Rady Europejskiej, wramach ktrej polityka sportowa
wesza wzakres dziaa Rady ds. Edukacji, Modziey iKultury5. Okazuje si, e
sformuowanie polityka sportowa nie jest odnoszone wycznie do dziaalnoci
rzdw. Tak jak inne polityki szczegowe, polityka sportowa moe dotyczy
rnych aktorw politycznych, wtym wznacznej mierze midzynarodowych.
Polityka sportowa wangielskiej wersji cytowanego wyej dokumentu okrelona jest jako policy on sport6. Nader czsto przejmuje si wjzyku angielskim
take sformuowania sport policy, wzgldnie policy on sport, czy te sports policy.
Informacje osports policy poszczeglnych krajw anglojzycznych mona znale na ich rzdowych stronach internetowych oraz winformacjach prasowych7.
Wliteraturze anglosaskiej ocharakterze naukowym znajduje si wiele odniesie
do polityki sportowej. Mimo i trudno jest zauway jednoznaczn denicj
tego terminu, mona zaproponowa generalizacj, i jest on rozumiany jako
jedna zpolityk szczegowych, jak prowadzi pastwo, aktra odnosi si do
szeroko ujmowanego sportu. Za tradycyjne priorytety polityki sportowej uwaa
si stymulowanie rozwoju sportu oraz osiganie mniej lub bardziej powizanych
ze sportem celw, wtym take celw heterotelicznych. Tote sport wykorzystywany jest rwnie do osigania innych podanych celw spoecznych, takich jak

4
Biaa ksiga na temat sportu. Rezolucja Parlamentu Europejskiego zdnia 8 maja 2008 r. wsprawie
biaej ksigi na temat sportu (2007/2261(INI)), http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=TA&reference=P6-TA-2008 0198&language=PL, odczyt zdn. 19.12.2012.
5
Wykaz skadw Rady: uwzgldnienie polityki kosmicznej isportowej, Bruksela, wersja polska,
16.09.2010, EUCO 22/10, PRESSE 243, http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/
pressdata/PL/ec/116674.pdf, odczyt zdn. 19.12.2012.
6
List of Council congurations: incorporation of space policy and sport, english version, Brussels
16 Septeber 2010, EUCO 22/10, PRESSE 243, http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/
docs/pressdata/en/ec/116549.pdf, odczyt zdn. 19.12.2012.
7
Zob. http://www.jis.gov.jm/pdf/sports_green_paper_october_2011.pdf, odczyt zdn. 19.12.2012;
http://www.pch.gc.ca/pgm/sc/pol/pcs-csp/index-eng.cfm, odczyt zdn. 19.12.2012; Step change in
government sport policy needed, BOA says, http://www.bbc.co.uk/news/uk-19135794, odczyt zdn.
19.12.2012.

128

Micha Marcin Kobierecki

np. przeciwdziaanie wyczeniu spoecznemu8. Naley rwnie zwrci uwag

na znamienne rozumienie polityki sportowej jako co, co jest systematycznym
zainteresowaniem sportem. Itak te sport uwaano wWielkiej Brytanii za istotny
element polityki publicznej, zwaszcza wlatach szedziesitych isiedemdziesitych XX w. Wczeniej dominujce byo przewiadczenie, i sport jest czym wco
rzd nie powinien si angaowa. Potem jednak sport zaczto postrzega jako
narzdzie do osigania istotnych korzyci spoecznych nieobojtnych politycznie,
takich jak zgoda spoeczna czy promowanie prestiu narodowego9.
Dla skutecznoci polityki sportowej bardzo wana jest jednak wspomniana
systematyczno dziaania, podobnie zreszt jak winnych politykach szczegowych. Aby zaistniaa polityka sportowa, niezbdne jest cige zaangaowanie jej
podmiotw. Skoro stosowanie polityki sportowej ukierunkowane jest na realizacj okrelonych celw, konieczne jest okrelenie strategii, jak cele te zrealizowa.
Bardzo wyranie mona to zaobserwowa na przykadzie sukcesw sportowych
poszczeglnych pastw. Nie jest moliwe zdobywanie duej iloci medali na
midzynarodowych imprezach sportowych bez dugotrwaych iprzemylanych
przygotowa. Trzeba rozbudowa system sportu modzieowego, ktry da
moliwo selekcji szczeglnie utalentowanych sportowcw. Trzeba im zapewni
zaplecze treningowe oraz obiekty, na ktrych bd mogli rywalizowa. Nie da
si zbudowa sportowej potgi wkrtkim czasie, nawet przy uyciu wielkich
nakadw nansowych. Niezbdny jest czas, atake strategiczne podejcie do
przyjtych zaoe.
Sport sta si obecnie istotnym obszarem politycznej interwencji rzdowej,
oczym wiadczy liczba pastw prowadzcych polityk sportow, nastawion
przede wszystkim na wspieranie sportu elitarnego. Wikszo rzdw uwaa
sport za istotny aspekt aktywnoci ekonomicznej ispoecznej. Zwraca si uwag
na trzy powody takiego stanu rzeczy. Po pierwsze, sport ma due znaczenie
kulturowe dla wikszoci rozwinitych narodw. wiadcz otym medialno
sukcesw reprezentacji narodowych, atake stosunkowo powszechne poparcie
dla tworzenia infrastruktury sportowej zpienidzy publicznych. Po drugie,
sport jest postrzegany jako narzdzie, ktre moe by wykorzystywane do
osigania nie-sportowych celw, takich jak chociaby: demonstrowanie potgi
politycznej, zwalczanie wykluczenia spoecznego, redukowanie otyoci dzieci
8

D.Bloyce, A.Smith, Sport Policy and Development. An Introduction, Abingdon 2010, s.10.
Ibidem, s.30; B.Stewart, M.Nicholson, A.Smith, H.Westerbeek, Australian Sport: Better by
Design? The evolution of Australian sport policy, Abington 2004, s.22.
9

Polityka sportowa ipolityka sportu

129

czy poprawianie rozwoju ekonomicznego. Po trzecie, sport ma charakter wielowymiarowy, co oznacza i jest nie tylko sub publiczn, ale take wanym
aspektem zabezpieczenia dobrobytu oraz paszczyzn aktywnoci gospodarczej.
Oznacza to, e sukcesy wpolityce sportowej, objawiajce si poprzez osiganie
przez sportowcw wielu sukcesw czy te poprzez wzrost uczestnictwa wsporcie,
przyczynia si take do implementacji pozasportowych celw pastwa10.
Na postawie wczeniejszych rozwaa mona wyeksplikowa konstatacj, i
pojcie polityki sportowej moe podlega uszczegowieniu biorc pod uwag
specyczne dziedziny, ktrych dotyczy. Wcigu ostatnich trzydziestu lat wikszo rozwinitych pastw wspczesnego wiata zaczo prowadzi polityk
sportow, ktra opiera si na dwch kluczowych larach, mianowicie na: wspieraniu sportu elitarnego oraz podnoszeniu poziomu uczestnictwa wzorganizowanym sporcie opartym na rywalizacji11. Pierwsz znich iprawdopodobnie jedn
zbardziej interesujcych, jeeli chodzi oprzenikanie si wiatw sportu ipolityki,
jest elite sport policy, co mona przetumaczy jako polityka sportowa dotyczca
sportu elitarnego lub wysoko kwalikowanego. Rzdy pastw zday sobie spraw
zistotnoci sukcesw wsporcie elitarnym ju dawno, co doprowadzio do wybuchu swoistej wojny sportowej wtrakcie zimnej wojny. Dla takich krajw, jak
Stany Zjednoczone, Zwizek Radziecki czy europejskie pastwa komunistyczne
sport sta si narzdziem demonstrowania wyszoci ideologicznej, natomiast
dla Niemieckiej Republiki Demokratycznej sport uzyska niejako dodatkow
uyteczno, jako pomoc wwalce tego pastwa ouznanie midzynarodowe.
Take obecnie warto midzynarodowego sukcesu sportowego jest dla licznych pastw wysoka, poniewa zwraca si uwag na generowane przez sukcesy
sportowe dobrego samopoczucia narodu. Nader istotne s take ekonomiczne
korzyci zwizane z organizowaniem wielkich imprez sportowych oraz ze
wzgldu na moliwoci osignicia sukcesu dyplomatycznego12.
Polityka sportowa dotyczca sportu elitarnego moe obejmowa wiele rnych dziaa. Spord najbardziej charakterystycznych wyrnia si budowanie
obiektw sportowych dostosowanych do poziomu elitarnego, zapewniania

10
R.Hoye, M.Nicholson, B.Houlihan, Sport and Policy. Issues and Analysis, OxfordBurlington
2010, s.1.
11
M.Nicholson, R.Hoye, B.Houlihan, Introduction, [w:] Participation in Sport. International
Policy Perspectives, red. M.Nicholson, R.Hoye, B.Houlihan, Abingdon 2011, s.1.
12
M.Green, B.Houlihan, Elite Sport Development. Police learning and political priorities, Abingdon
2005, s.1.

130

Micha Marcin Kobierecki

warunkw dla pojawiania si sportowcw penoetatowych13, dostarczanie

moliwoci rywalizowania dla sportowcw na elitarnym poziomie, tworzenie
warunkw dla rozwoju umiejtnoci trenerskich14. Chodzi take o wspieranie
aktywnoci badawczo-naukowej wzakresie problematyki sportowej i co za
tym idzie medycyny sportowej15, jak irwnie ekonomii sportu16.
Zaangaowanie polityki sportowej wrozwj sportu elitarnego najatwiej
zaobserwowa, analizujc rodki przeznaczane na ten cel przez rzdy. Itak na
przykad Wielka Brytania przed igrzyskami olimpijskimi wSydney w2000 r.
przeznaczya okoo 120 milionw funtw na utworzenie regionalnej sieci
instytutw sportu elitarnego oraz okoo 100 milionw funtw na 4-letnie przygotowania okoo 600 sportowcw do igrzysk17. Okazao si, e przygotowanie
sportowcw brytyjskich do kolejnych igrzysk wAtenach w2004 r. pochono
75 milionw funtw bezporedniego wsparcia nansowego18. Sumy te znacznie
zwikszyy si, gdy podjta zostaa decyzja, i stolica Wielkiej Brytanii bdzie
organizatorem letnich igrzysk w2012 r. Na przygotowania najlepszych brytyjskich sportowcw przeznaczono midzy 235 a265 milionw funtw jeszcze
przed igrzyskami wPekinie w2008 r. oraz 264 miliony funtw podczas kolejnej
olimpiady 2008 201219.
Finansowe zaangaowanie pastwa wsport elitarny mona zaobserwowa
take na przykadzie Polski, awic kraju, ktry w2012 roku by wspgospodarzem Mistrzostw Europy wpice nonej. Jak wspomniano powyej, ekonomicznym aspektem polityki sportowej dotyczcej sportu elitarnego jest budowanie
13
Naley przez to rozumie sportowcw zawodowych, utrzymujcych si zuprawiania sportu.
Sport zawodowy, inaczej profesjonalny, stoi wopozycji do sportu amatorskiego. Gwnym rozrnieniem jest fakt utrzymywania si zawodnika zuprawianego przez niego sportu bd nie. J.Kordasiewicz, Kwalikowany czy zawodowy?, Sportplus 2010, nr 4, s.52.
14
V.De Bosscher, J.Bingham, S.Shibli, M.van Bottenburg, P.De Knop, The Global Sporting Arms
Race. An International Comparative Study on Sports Policy Factors Leading to International Sporting
Success, Aachen 2008, s.19, za: M.Green, B.Houlihan, Elite Sport Development. Policy learning and
political priorities, Abingdon 2005.
15
Zob. Manual of Sports Medicine, red. D.B.McKeag, S.P.Van Camp, Philadelphia 1998.
16
Zob. Handbook of the Economics of Sport, red. W.Andre, S.Szymanski, Chetenham-Northampton 2006.
17
M.Green, B.Houlihan, op.cit., s.2.
18
B.Houlihan, M.Green, Comparative elite sport development, [w:] Comparative Elite Sport Development. Systems, Structures and Public Policy, red. B.Houlihan, M.Green, Burlington 2008, s.2.
19
http://www.publications.parliament.uk/pa/cm200708/cmhansrd/cm081006/debtext/81006 0001.htm, odczyt zdn. 18.01.2009; R.Anderson, Olympic success: How much does agold
medal cost, http://www.bbc.co.uk/news/business-19144983, odczyt zdn. 15.10.2012.

Polityka sportowa ipolityka sportu

131

obiektw sportowych. WPolsce na potrzeby wspomnianych mistrzostw zbudowano lub zmodernizowano cztery stadiony: wWarszawie, Gdasku, Poznaniu
iWrocawiu. czny budet przeznaczony na przygotowywanie tych 4 aren
do mistrzostw wynis 4 miliardy 353 miliony zotych20. Wszystkie te kwoty
poniekd bledn wporwnaniu do zaangaowania nansowego Niemiec
Wschodnich, oktrych mwi si, i wlatach siedemdziesitych XX w. przeznaczay na sport elitarny okoo 1 procenta PKB21. Porwnanie tych kwot pozwala
na sformuowanie wniosku, i polityka sportowa ma due znaczenie dla pastw
wepoce wspczesnej.
Polityka sportowa w zakresie sportu elitarnego jest nader interesujca
z powodu wyranie pozasportowych celw, ktre s za jej porednictwem
implementowane. Jak zaznaczono wczeniej, jedn zcech polityki sportowej jest
rwnie wpywanie na pozasportowe aspekty rzeczywistoci. Sukcesy sportowe
na arenie midzynarodowej mog wzmaga dum patriotyczn oraz poczucie
tosamoci narodowej. Zwycistwa nad przeciwnikami reprezentujcymi
pastwa charakteryzujce si odmiennymi systemami spoeczno-politycznymi,
opartymi na innych ideologiach, moe stymulowa przekonanie co do wikszej
skuteczno iwydolno kraju osigajcego wielkie sukcesy. wiadczy to ojego
potdze22. Podobne funkcje moe peni organizowanie wielkich imprez sportowych, do ktrych zaliczy mona wszczeglnoci igrzyska olimpijskie oraz
mistrzostwa wiata wpice nonej. Moe to wiadczy rwnie osile danego
pastwa, gdy nie kady kraj jest wstanie podoa organizacji tak prestiowego
przedsiwzicia sportowego rangi wiatowej.
Wymienione wyej aspekty polityki sportowej dotycz przede wszystkim
sportu elitarnego, awic sportu na najwyszym, midzynarodowym poziomie.
Ajak wiadomo, polityka sportowa nie odnosi si jednak wycznie do tego
20

Sprawozdanie zrealizacji przedsiwzi Euro 2012 oraz zwykonanych dziaa dotyczcych realizacji przygotowa Polski do naowego turnieju Mistrzostw Europy wpice nonej UEFA Euro 2012
(grudzie 2011 r. lipiec 2012 r.), Ministerstwo Sportu iTurystyki, Warszawa 2012, s.140 142.
21
B.Houlihan, M.Green, Comparative elite sport development, op.cit., s.2.
22
Jest to jeden zgwnych powodw, dla ktrych sport sta si aren zimnowojennej rywalizacji
blokw geopolitycznych poniewa zwycistwa sportowe niosy ze sob pozasportowe, polityczne
znaczenie owyszoci jednego systemu nad drugim. Takie wykorzystywanie sportu okrela si
mianem nacjonalizmu sportowego. D.L.Koller, From Medals to Morality: Sportive Nationalism and
the Problem of Doping in Sports, Marquette Sports Law Review 2008, vol. 19, nr 1, s.97; T.Gsowski,
Sport ipolityka wzajemne relacje. Wprowadzenie do problematyki badawczej, [w:] Sport ipolityka
wdwudziestowiecznych pastwach totalitarnych iautorytarnych, red. T.Gsowski, S.Bielaski, Krakw
2009, s.17 18; L.Tyrmand, Cywilizacja komunizmu, Warszawa 2001, s.167.

132

Micha Marcin Kobierecki

wymiaru rywalizacji sportowej. Drugim istotnym elementem polityki sportowej

jest wspieranie sportu na niszym ni elitarny poziomie. Mona to dziaanie
okreli mianem polityki sportowej dotyczcej sportu powszechnego. Ta
uszczegowiona polityka sportowa wjzyku angielskim okrelana jest jako
sport participation policy23. Warto nadmieni wtym miejscu, i jest to poniekd
analogia do angielskiego terminu sport for all, ktry uywany jest czsto take
wodniesieniu do rekreacji, awic formy aktywnoci zycznej nie odnoszcej
si do rywalizacji, ajedynie do uprawiania wicze ocharakterze zycznym
nastawionych na cele inne ni branie udziau wzawodach. Naley pamita, i
istnieje rozrnienie pomidzy sportem na poziomie nieelitarnym24 arekreacj.
Zostanie to rozwinite wdalszej czci artykuu.
Wcigu ostatnich kilkudziesiciu lat wydatki publiczne przeznaczone na
powszechne uczestnictwo wsporcie rosy wznaczcy sposb. Wskazuje si
bowiem, i rzdy pastw staj si coraz bardziej zainteresowane korzyciami,
jakie niesie ze sob uczestnictwo wsporcie wzwizku zbudowaniem tosamoci
narodowej oraz celami spoecznymi izdrowotnymi. Pierwszy ztych elementw
wie si do bezporednio ze sportem elitarnym. Inwestujc wpowszechno
sportu zapewnia si stay dopyw utalentowanej modziey, ktra wprzyszoci
bdzie zasila grono sportowcw elitarnych. Dotyczy to wszczeglnoci pastw
omaej populacji. Wspieranie uczestnictwa wsporcie na poziomie nie-elitarnym ma jednak take cele spoeczne izdrowotne. Uwaa si, e powszechne
uczestnictwo wsporcie pomaga wtworzeniu kapitau spoecznego oraz sprzyja
wprzeciwdziaaniu wykluczeniu spoecznemu, umoliwia tworzenie powiza
spoecznych, wzmacnianie wsplnot, atake przyczynia si do zwikszenia
uczestnictwa obywatelskiego. Niema rol odgrywa woluntaryzm wtej sferze
aktywnoci ludzkiej. Okazuje si, i osoby nalece do jednego klubu sportowego
integruj si ze sob, niezalenie zjakiego rodowiska pochodz. Uprawianie
sportu stymuluje ksztatowanie si wizi spoecznej oraz powstawanie grup

23

Zob. M.Nicholson, R.Hoye, B.Houlihan, Conclusion, [w:] Participation in Sport. International

Policy Perspectives, op.cit., s.302.
24
Termin sport elitarny take jest dyskusyjny. Przyjmijmy wtym miejscu, e poprzez sport
elitarny rozumie bdziemy sport na poziomie midzynarodowym. Zob.: M.M.Kobierecki, Czym
jest sport? Analiza wybranych denicji pojcia sport oraz poj zblionych, [w:] Zdziejw kultury
zycznej polski oraz wybranych regionw imniejszoci narodowych. ksiga jubileuszowa powicona
prof. zw. dr hab. Mirosawowi Ponczkowi zokazji zbliajcego si jubileuszu 40-lecia pracy zawodowej,
red. J.Dere, Pock 2011, s.217 240.

Polityka sportowa ipolityka sportu

133

odniesienia (ocharakterze sportowym)25. Richard Cashman, analizujc rozwj

sportu wAustralii, doszed do wniosku, i jednym zpowodw, dla ktrych sport
sta si tak wany dla Australijczykw, jest fakt, i sport wporwnaniu zinnymi
formami kultury, jak religia, etniczno czy tradycja dostarcza nieskomplikowanych rodkw prowadzenia stosunkw spoecznych wrelatywnie nowych,
zrnicowanych spoecznociach26. Ta cecha sportu dotyczy take imigrantw,
ktrzy nie zawsze wpeni integruj si zpastwem przyjmujcym, atake
nie zawsze s akceptowani przez spoeczestwo27. Pamita przy tym naley
oaspekcie zdrowotnym sportu, zktrym wie si chociaby przeciwdziaanie
takim problemom trapicym spoeczestwa wysoce rozwinite jak np. nadwaga
iotyo. Oczywist jest teza, i im wicej bdzie osb aktywnie uprawiajcych
sport, tym mniejsza bdzie zbiorowo potencjalnie zagroonych otyoci.
Wzwizku zpowyszymi rozwaaniami nasun moe si pytanie: czy
polityka sportowa dotyczy wycznie sportu na rnych jego poziomach, czy
take innych elementw kultury zycznej, jak rehabilitacja, turystyka czy
rekreacja? Turystyka irehabilitacja nale do sfer aktywnoci ludzi, ktrym
powicone s inne rodzaje polityki pastwa, takie jak polityka turystyczna czy
te polityka zdrowotna. Rekreacja natomiast stanowi specyczn moliwo
aktywnoci ruchowej, trudn do jednoznacznego zaklasykowania. Twierdzi
si, e rekreacja zyczna to aktywno zyczna uprawiana dla przyjemnoci
bd wramach dbania ozdrowie, wprzeciwiestwie do sportu, ktrego istot
jest rywalizacja. Rekreacja ma charakter dobrowolny oraz jest wykonywana dla
samego wykonywania28. Charakteryzuje si zatem np. znacznie luniejszym
podejciem do regu typowych dla poszczeglnych dyscyplin sportu atake
niewielk instytucjonalizacj bd jej brakiem. Rekreacja jednak, podobnie
jak sport, peni wane funkcje spoeczne. Chodzi tu zwaszcza okwesti zdrowotnoci, wtym wspomnian wyej walk zotyoci, ale take omoliwo
zapewniania spoeczestwu rozrywki. Rekreacja ma due znaczenie utylitarne,
prowadzi bowiem do zwikszenia produktywnoci spoeczestw. Rekreacja
25

M.Nicholson, R.Hoye, B.Houlihan, Introduction, [w:] Participation in Sport. International

Policy Perspectives, op.cit., s.2; Sport and Social Capital, red. M.Nicholson, R.Hoye, Oxford-Burlington 2008.
26
R.I.Cashman, Paradise of Sport. The Rise of Organised Sport in Australia, Oxford 1995, s.53.
27
Wsplne uprawianie sportu przez rodowitych mieszkacw danego pastwa oraz imigrantw
sprzyja wzajemnej akceptacji.
28
L.Haywood, F.Kew, P.Bramham, J.Spink, J.Capenerhurst, I.Henry, Understanding Leisure,
Cheltenham 2002, s.3 4.

134

Micha Marcin Kobierecki

zyczna prowadzi bowiem do zapewnienia wikszego zdrowia jednostki. Zdrowy

czowiek rzadziej zmuszony jest chociaby do brania zwolnienia chorobowego29.
Chodzi zatem ofunkcje kompensacyjn, estetyczn iludyczn.
Wiele pastw aktywnie wspiera rekreacj, na przykad poprzez budow
obiektw rekreacyjnych, takich jak cieki biegowe czy oglnodostpne boiska.
Mona wzwizku ztym sformuowa nastpujce pytanie: czy wspieranie rekreacji zawiera si wpolityce sportowej pastwa, czy te bardziej naleaoby to
zaliczy do szeroko pojtych dziaa prozdrowotnych? Bardzo trudno wsposb
jednoznaczny odpowiedzie na to pytanie, chociaby ze wzgldu na wzgldne
podobiestwo okrele: sport powszechny irekreacja. Rzecz oczywist jest
to, i niektre zobiektw sportowych mog by przeznaczone dla sportowcw
emanujcych swoj aktywno ruchow na rnych poziomach, chodzi tu
take ouczestnikw rekreacyjnych. Nawizujc do powyszego pytania, naley
stwierdzi, i dziaalno pastwa wzakresie rekreacji jest integralnym elementem jego polityki sportowej. Naley jednak zwrci uwag, i kwesti wspierania
rekreacji wkontekcie dbania ozdrowie obywateli ley take wgestii instytucji
odpowiedzialnych za polityk zdrowotn. Itak te np. wWielkiej Brytanii Departament Zdrowia (Department of Health, wskrcie DH) promuje aktywno
zyczn dla zdrowia, np. wszkoach30. Amerykaski Departament Zdrowia31
propaguje aktywno zyczn na poziomie rekreacyjnym, na przykad poprzez
publikowanie wskazwek aktywnoci zycznej dla Amerykanw32. Rekreacj
zyczn mona zatem uzna za sfer aktywnoci zpogranicza polityki sportowej
ipolityki zdrowotnej, atake za jeden zprzedmiotw polityki sportowej.
Drugim terminem, odnoszcym si do interakcji polityki isportu, ktry
stosowany jest wliteraturze anglosaskiej, jest politics of sport33. Wniniejszym
artykule bdzie on okrelany jako polityka sportu, chocia autor zdaje sobie
spraw zpewnej niedoskonaoci tego sformuowana. Naley wskaza wtym
miejscu na rozrnienie pomidzy angielskimi terminami politics i policy,
ktre nie wystpuje wjzyku polskim. Politics ma wymiar bardziej oglny ijest
29
Przykadowo szacuje si, e wKanadzie aktywno zyczna zwiksza produktywno ookoo
513 dolarw kanadyjskich na pracownika rocznie. B.Houlihan, Sport and Society, London 2008, s.159.
30
N.King, Sport Policy and Governance. Local Perspectives, Oxford 2009.
31
Oryginalnie: U.S.Department of Health and Human Services.
32
Physical Activity Guidelines for Americans, http://www.health.gov/paguidelines, odczyt zdn.
08.02.2013.
33
Uywa si take okrele sport politics, sport in politics. Zob. Sport politics, http://www.guardian.
co.uk/sport/sport-politics, odczyt zdn. 28.12.2012; B.Houlihan, Politics and Sport, [w:] Handbook of
Sports Studies, red. J.Coakley, E.Dunning, LondonThousand OaksNew Delhi 2002, s.213 227.

Polityka sportowa ipolityka sportu

135

rozumiany jako szeroko pojta walka owadz, tymczasem policy lub te policy
making to konkretne dziaania prowadzone przez rzdy, ale nie tylko, wcelu
realizacji okrelonych zaoe34. Wjzyku polskim obydwa terminy okrelane
s jako polityka. Std iwodniesieniu do terminu policy on sport, jak rwnie
politics of sport wjzyku polskim naley uy okrelenia polityka. Jego znaczenie
wobydwu przypadkach jest jednak nieco inne.
Czym jest zatem rzeczona polityka sportu? Jest to sformuowanie nieco
trudniejsze do wytumaczenia od polityki sportowej. Jest to termin obardziej
oglnym znaczeniu. Dotyczy on relacji zachodzcych pomidzy polityk
(wznaczeniu politics) isportem. Wrelacjach tych sport funkcjonuje najczciej
jako przedmiot koniktu politycznego lub innymi sowy jako arena osigania
celw politycznych35. Stwierdzenie to sugeruje wykorzystywanie sportu przez
wiat polityki dla prowadzenia walki. Mona przytoczy bardzo wiele przykadw na takie wykorzystanie sportu. Jednym znich jest sytuacja sprzed igrzysk
olimpijskich wMontrealu w1976 r. Premier goszczcej igrzyska Kanady Pierre
Trudeau oznajmi, i sportowcy reprezentujcy Tajwan nie otrzymaj wiz, jeli
nie zrezygnuj zuywania podczas igrzysk nazwy Republika Chiska, co miao
zwizek ze zblieniem gospodarczym Kanady zChisk Republik Ludow36.
Wykorzystujc sport rzd Kanady uosobi niejako wymuszony przez ChRL
konikt zTajwanem. Zkolei pastwa afrykaskie wlatach szedziesitych
isiedemdziesitych wykorzystyway grob bojkotu igrzysk olimpijskich majc
na celu izolacj kontestowanych przez siebie Rodezji iRepubliki Poudniowej
Afryki. Pamita jednak naley, i niejednokrotnie sport wykorzystywany by
take dla budowania konsensusu, zgody iwsppracy. Niemniej jednak kluczowe
jest tutaj sformuowanie ozachodzeniu relacji pomidzy sportem apolityk.
Polityka sportu to zbir sytuacji, wktrych wystpuj wzajemne relacje pomidzy sportem ipolityk.
Anglojzyczna literatura tematu udziela do dokadniej odpowiedzi na
pytanie: dlaczego zachodz interakcje pomidzy polityk asportem iczym
si charakteryzuj? Victor Cha stwierdza, i sport ma znaczenie wwiatowej
polityce, poniewa moe wywoywa dyplomatyczne przeomy bd zaamania wsposb, ktrego nie mona by oczekiwa od tradycyjnej dyplomacji. Za
34
T.A.Birkland, An Introduction to the Policy Process. Theories, Concepts, and Models of Public
Policy Making, New York 2011, s.4.
35
B.Houlihan, The Government and Politics of Sport, s.10.
36
D.Macintosh, M.Hawes, Sport and Canadian Diplomacy, MontrealBualoLondon 1994,
s.37 38.

136

Micha Marcin Kobierecki

przykad moe tu posuy amerykasko-chiska tzw. dyplomacja pingpongowa.

Ponadto sport jest niejako pryzmatem, poprzez ktry pastwa narodowe mog
ukazywa wiatu iwasnym obywatelom swj wizerunek. Dzieje si to za spraw
wielkich emocji, jakie s pobudzane wskutek rywalizacji sportowej. Wtym
kontekcie dobre wyniki wsporcie mog by uznawane za jeden zczynnikw
narodowotwrczych. Sport moe by take czynnikiem sprzyjajcym zmianom
wewntrz pastw. Za znamienny przykad mona uzna proces demokratyzacji
wKorei Poudniowej wzwizku zorganizowanymi wSeulu letnimi igrzyskami
olimpijskimi w1988 r.37
Zkolei Lincoln Allison zwraca uwag na fakt, i sport tworzy uyteczne
politycznie zasoby. Wida to chociaby, gdy politycy pokazuj si ze zwyciskimi
sportowcami, chcc skorzysta zich popularnoci ipozytywnych emocji, jakie
wzbudzaj. L.Allison zwraca take uwag na to, i sport stwarza podziay, atake
moe wpewnych sytuacjach wywoywa konikt38. Osporcie jako istotnym
narzdziu polityki pisze take Barrie Houlihan, wedug ktrego egzemplikuje to
praktyka wykorzystywania sportu przez Niemcy Wschodnie wcelu budowania
odmiennej tosamoci narodowej oraz jako argument wstaraniach omidzynarodowe uznanie dla tego niesuwerennego tworu pastwowego. Innym
przykadem, oktrym wspomina B.Houlihan jest rozwinicie si midzynarodowej kampanii przeciwko apartheidowi wsporcie39. Powysze stanowiska stoj
niejako wsprzecznoci ztradycyjnym sformuowaniem, i sport ipolityka s
dziedzinami zgoa rozbienymi inie powinny by czone. Jednym znajbardziej
zagorzaych propagatorw takiego podejcia by przewodniczcy Midzynarodowego Komitetu Olimpijskiego wlatach 1952 1972 Avery Brundage. Wydarzenia
zzakresu sportu ipolityki zostatnich kilkudziesiciu lat wiadcz jednak niezbicie ozachodzeniu silnych relacji pomidzy tymi dwoma kategoriami.

PODMIOTY POLITYKI SPORTOWEJ IPOLITYKI SPORTU

Warto zwrci uwag na podmioty polityki sportowej. Najbardziej oczywistym
znich jest oczywicie pastwo, przez co naley rozumie przede wszystkim rzd
pastwa. Jednak nie tylko rzdy prowadz polityk sportow. Wliteraturze bardzo
37
38
39

V.D.Cha, Beyond the Final Score. The Politics of Sport in Asia, New York 2009, s.1 2.
L.Allison, Sport and Politics, [w:] The Politics of Sport, red. L.Allison, Manchester 1986, s.12 17.
B.Houlihan, Politics and Sport, op.cit., s.214.

Polityka sportowa ipolityka sportu

137

czsto zwraca si uwag na wadze lokalne jako podmioty polityki sportowej40.

Ponadto wniektrych krajach na polityk sportow wznaczny sposb wpywaj
te inne podmioty, ktre mona okreli jako dobrowolne organizacje sportowe
(voluntary sport organizations), do ktrych nale organizacje semirzdowe oraz
czciowo take prywatne41. Okazuje si, e wwymiarze wewntrzpastwowym
polityka sportowa jest prowadzona iksztatowana nie tylko przez rzd oraz
wadze lokalne isamorzdowe, ale take przez zwizki sportowe, takie jak np.
Polski Zwizek Piki Siatkowej, ktre take wduym stopniu wpywaj na rozwj
sportu na terytorium danego kraju42.
Polityka sportowa prowadzona jest jednak nie tylko wwymiarze krajowym,
ale take midzynarodowym. Rzecz znamienn jest to, i polityka sportowa
zostaa uznana jako jeden zwymiarw implementacyjnych dziaalnoci Unii
Europejskiej. Polityk sportow prowadzi take wiele innych podmiotw
ponadnarodowych. Mona stwierdzi, i podmiotami polityki sportowej s
take midzynarodowe organizacje sportowe zMidzynarodowym Komitetem
Olimpijskim na czele, ktry wspiera rozwj sportu imoliwoci uczestnictwa
wigrzyskach olimpijskich sportowcw zkrajw sabo rozwinitych, czy te tych,
ktre wzgldnie niedawno uzyskay suwerenno43. Celem MKOl jest ponadto
promocja pokoju dziki sportowi44. Podobne dziaania prowadzone s rwnie
przez midzynarodowe federacje wposzczeglnych dyscyplinach sportowych.
40

B.Houlihan, The Government and Politics of Sport, London 1991, s.21.

M.van Bottenburg, The Netherlands, [w:] Participation in Sport. International Policy Perspectives,
op.cit., s.25.
42
Przykadowo wspomniany Polski Zwizek Piki Siatkowej prowadzi szereg dziaa, zgodnie
zprzyjtym wyej rozumieniem tego terminu mona uzna za polityk sportow. Jednym ztakich
dziaa jest program Modzieowa Akademia Siatkwki, ktrego celem jest popularyzacja postaw
prosportowych wrd dzieci imodziey za porednictwem siatkwki, atym samym stworzenie
wprzyszoci zaplecza dla sportu wyczynowego inarodowych zespow olimpijskich. Wramach
programu prowadzone s szkolenia nauczycieli wychowania zycznego, instruktorw itrenerw
siatkwki. Powoywane s Siatkarskie Orodki Szkolne (we wsppracy zsamorzdami terytorialnymi) oraz udostpniane materiay szkoleniowe iedukacyjne. Siatkwka modzieowa, www.mlodziezowasiatkowka.pl, odczyt zdn. 09.02.2013.
43
Departamentem MKOl zajmujcym si wspieraniem najbardziej potrzebujcych Narodowych
Komitetw Olimpijskich jest Solidarno Olimpijska. W.Liposki, Olimpizm dla kadego, Pozna
2000, s.39; Olympic Solidarity. Creation and Development, http://www.olympic.org/Documents/
Commissions_PDFles/creation_development_en.pdf, odczyt zdn. 09.02.2013.
44
Wcelu promocji pokoju poprzez sport iideay olimpijskie w2000 r. MKOl stworzy Midzynarodow Fundacj Pokoju Olimpijskiego (ang. International Olympic Truce Foundation). Olympic
Truce, http://www.olympic.org/content/the-ioc/commissions/international-relations-/olympic-truce/?tab=2, odczyt zdn. 09.02.2013.
41

138

Micha Marcin Kobierecki

Midzynarodowa Federacja Siatkwki na przykad stworzya Fundusz Rozwoju,

ktrego jednym zcelw jest pomoc rozwijajcym si federacjom narodowym
rozwija siatkwk isiatkwk plaow wswoich krajach45. Warto wspomnie
take oOrganizacji Narodw Zjednoczonych. Ot Zgromadzenie Oglne
ONZ wlistopadzie 2012 r., wjednej zrezolucji uznao sport za rodek promocji
edukacji, zdrowia, rozwoju ipokoju. Wramach ONZ funkcjonuje take Biuro ds.
Sportu dla Rozwoju iPokoju (United Nations Oce on Sport for Development and
Peace)46. Wida zatem, i polityka sportowa nie jest domen wycznie pastw.
Istnieje wiele aktorw, ktrzy prowadz polityk sportow, zarwno wewntrzpastwowych, jak imidzynarodowych, publicznych iprywatnych. Niekiedy
cele jej prowadzenia s skierowane tylko na rozwj sportu, winnych sytuacjach
widoczne s take cele pozasportowe, takie jak promocja pokoju.
Trudna do okrelenia jest cezura czasowa, od ktrej mona mwi oprowadzeniu przez pastwa lub inne podmioty spoeczne i midzynarodowe
wiadomej ifunkcjonalnej polityki sportowej. Nie sposb zaprzeczy, e sport
by narzdziem demonstrowania wyszoci ideologicznej przez Zwizek
Sowiecki ikomunistyczne pastwa europejskie oraz co jest oczywiste Stany
Zjednoczone47. Aby osign swoje cele globalne, musiay one prowadzi wsposb wyrany polityk sportow. Okazao si, e zacita rywalizacja Wschodu
zZachodem na sportowych arenach rozpocza si na dobre w1952 r. Niedugo
wczeniej ZSRR, ktry zadebiutowa wwczas na igrzyskach olimpijskich, zacz
prowadzi polityk majc na celu osignicie przez sowieckich sportowcw jak
najwyszego poziomu. Pamita naley, i ZSRR ju wczeniej, mianowicie ju
od pocztku lat czterdziestych, nakrela kulturze zycznej funkcje polityczne.
Wychowanie zyczne isport postrzegano jako wany element ksztatowania
nowego, komunistycznego spoeczestwa. Dono do powizania dziaalnoci
sportowej zcaoksztatem budowy socjalizmu. Suszno takiego podejcia
potwierdzaa dodatkowo waleczna postawa sportowcw podczas wojny48.
Zczasem sowieccy decydenci zainteresowali si rwnie sportem elitarnym,
widzc wnim szans na podkrelanie swojej wyszoci nad zimnowojennymi
rywalami. Jak okazuje si, polityka sportowa prowadzona bya wZSRR od latach
trzydziestych XX w., co objawiao si wumasowieniu sportu ikultury zycznej ze
45
Development Fund, http://www.vb.org/EN/Development/Development_Fund.asp, odczyt zdn.
09.02.2013.
46
United Nations General Assemby, Sport for Peace and Development, 12.11.2012, A/67/L.26.
47
M.Green, B.Houlihan, Elite Sport Development, op.cit., s.1.
48
P.Godlewski, Sport wPolsce na tle politycznej rzeczywistoci lat 1944 1956, Pozna 2006, s.20.

Polityka sportowa ipolityka sportu

139

wzgldu na konieczno implementacji celw obronnych. Przyjte rozwizania

radzieckie byy kopiowane przez kraje, ktre znalazy si wsowieckiej stree
wpyww. Typow rzecz byo wprowadzanie swego rodzaju odznak, jakie obywatele zdobywali dziki uczestniczeniu wzajciach sportowych. Naleay do nich
m.in. radziecka Gotowy do pracy iobrony ZSRR49, polska Sprawny do Pracy
iObrony czy Bugarska Odznaka Sportowa wBugarii50.
Rzecz oczywist jest to, i znamiona polityki sportowej byy typowe dla
midzywojennych pastw niedemokratycznych, wszczeglnoci III Rzeszy.
Pastwo to zaangaowao si nader mocno worganizacj zimowych iletnich
igrzysk olimpijskich w1936 r. Byy one okazj dla wadz do pokazania wiatu
do czego zdolne s nowe Niemcy51. Wanie to pastwo nazistowskie usilnie
stymulowao sportowcw wprzygotowaniu si do startu, zwaszcza wskutek
swoistego omijania dominujcej wwczas wsporcie olimpijskim zasady amatorstwa. Znamienne byo to, e byy udzielane zawodnikom specjalne urlopy
wcelu lepszego przygotowania si do startu52. Zarwno wIII Rzeszy Hitlera,
jaki iwfaszystowskich Woszech Mussoliniego, aktywno zyczna bya take
bardzo istotnym elementem ideologicznym, wramach ktrego ksztatowana
swoistego super czowieka. Wobu krajach prowadzono kolektywne wiczenia
zyczne omilitarnym charakterze. We Woszech organizowano zgromadzenia,
podczas ktrych prezentowano wiczenia sportowe. Miay one ukazywa potg
49

Bya to pastwowa odznaka, wskrcie GTO. I.Branin, Wbarwach czerwieni, Warszawa 1950,

s.6.
50

P.Godlewski, op.cit., s.242; Fascist Body as Political Icon Global Fascism, red. J.A.Mangan,
London 2000, s.91. Odznak Sprawny do Pracy iObrony okrelano wPRL jako podstawa systemu
wychowania zycznego oraz podstawa masowej kultury zycznej. Odznaka ta skadaa si zszeregu
stopni. Naleay do niego: Bd Sprawny do Pracy iObrony (BSPO) wstopniach dziecicych idla
modocianych, Sprawny do Pracy iObrony wstopniach pierwszym idrugim. We wszystkich stopniach wprowadzony by ponadto podzia wg wieku. Odznak Sprawny do Pracy iObrony okrelano
niekiedy rwnie jako tre ideowa naszej kultury zycznej. Wksice Romana Sienickiego Zdobywamy SPO cel tej odznaki nakrelono jako przygotowywanie mas pracujcych Polski do pracy
iobrony, przyczynianie si do wychowania ludzi zdrowych irozwinitych zycznie, ale stwierdzono
ponadto, i jest ona abecadem sportu, jest pierwszym krokiem na drodze ku wysokim osigniciom
wsporcie. Azatem nie ukrywano, i celem caego systemu, ktry opiera si mia oodznaki, byo
take osiganie sukcesw wsporcie wyczynowym. Z.Dall, Kultura zyczna isport wPolsce Ludowej,
Warszawa 1952, s.25; Z.Nawrocki, A.T.Miller, Sport izdrowie. Wskazwki dla aktywistw sportowych
na wsi, Warszawa 1954, s.7 8; Sprawny do Pracy iObrony. Regulamin, Warszawa 1952, s.5; Odznaka
Sprawny do Pracy iObrony. Cele, zadania iorganizacja, Warszawa 1951, s.7; R.Sienicki, Zdobywamy
SPO, Warszawa 1951, s.15.
51
R.D.Mandell, The Nazi Olympics, New York 1987, s.62.
52
G.Walters, Igrzyska wBerlinie. Jak Hitler ukrad olimpijski sen, Pozna 2008, s.336.

140

Micha Marcin Kobierecki

zyczn Wochw53. WNiemczech Hitlera take czono sport zmilitaryzmem.

Propagowano tyzn zyczn wspoeczestwie, aoglnopastwowy ruch Sia
przez Rado (niem. Kraft Durch Freude) kadego roku organizowa setkom
tysicy Niemcw sportow indoktrynacj54. Wag sportu doceniali take
inni niedemokratyczni przywdcy. WHiszpanii generaa Franco na przykad
do sportu wprowadzano swoiste symbole irytuay, takie jak faszystowski salut
sportowcw przed zawodami55. Przyj mona zatem, i polityk sportow
jako pierwsze zaczy prowadzi pastwa niedemokratyczne imiao to miejsce
wokresie dwudziestolecia midzywojennego.
Jednake w wielu innych pastwach wygldao to odmiennie. Wielka
Brytania zacza wsposb powany traktowa sport jako wan sfer polityki
publicznej wlatach szedziesitych XX w.56 WKanadzie pocztek zaangaowania rzdowego wdziedzinie sportowej datowany jest poprzez wskazywanie
roku 1961, kiedy to uchwalono Fitness and Amateur Sport Act, zgodnie zktrym
rzd federalny kieruje inansuje kanadyjskie przygotowania iuczestnictwo
wmidzynarodowych zawodach, majc na celu wzmacnianie iupublicznianie
tosamoci kanadyjskiej oraz ideologii doskonaoci57. Nasuwa si zatem
konstatacja, i mimo e opolityce sportowej mona mwi od okresu midzywojennego, to jednak wrnych krajach pojawiaa si ona wrnym czasie.
Obecnie zdecydowana wikszo pastw wiata prowadzi polityk sportow,
jednak wczeniej nie wszdzie dostrzegano tak potrzeb. Pierwsze korzyci
zprowadzenia polityki sportowej dostrzegy pastwa niedemokratyczne, widzce
wsporcie dogodne narzdzie propagandowe atake doceniajc korzyci zwizane zwiksz sprawnoci obywateli. Zczasem jednak rwnie wpastwach
demokratycznych uznano za suszne prowadzenie polityki sportowej.
Podobnie jak przytoczona we wczeniejszej czci artykuu polityka sportowa, rwnie polityka sportu moe mie wymiar wewntrzny imidzynarodowy. Pojawi si moe jednak wtpliwo dotyczca aktorw polityki sportu.
Pierwszym inajwaniejszym znich s oczywicie pastwa. Wykorzystujc sport
53
G.Gori, Model of Masculinity: Mussolini, the New Italian of the Fascist Era, [w:] Superman
Supreme. Fascist Body as Political Icon Global Fascism, red. J.A.Mangan, London 2000, s.40 41.
54
G.Walters, op.cit., s.139.
55
T.Gonzalez Aja, P.Stumm, Spain, [w:] European Cultures in Sport. Examining the nations and
religions, red. J.Riordan, A.Krger, Bristol 2003, s.128.
56
D.Bloyce, A.Smith, op.cit., s.29 30.
57
D.Macintosh, T.Bedecki, C.E.S.Franks, Sport and Politics in Canada. Federal Government
Involvement since 1961, [b.m.w.] 1988, s.4; B.Kidd, The Struggle for Canadian Sport, Toronto 1999,
s.4.

Polityka sportowa ipolityka sportu

141

mog one dy do realizacji swoich partykularnych interesw. Wwymiarze

midzynarodowym znamiennym przykadem moe by groba bojkotu igrzysk
olimpijskich, jak pastwa afrykaskie stosoway majc na celu sportow izolacj
Republiki Poudniowej Afryki iRodezji58.
Wujciu wewntrznym rzdy pastw mog wmniejszym lub wikszym stopniu wykorzystywa sportowe sukcesy reprezentacji narodowych lub organizacj
imprez sportowych wwalce opoparcie spoeczne. Znaczcymi aktorami polityki
sportu s rwnie organizacje sportowe, takie jak krajowe imidzynarodowe
federacje sportowe czy Midzynarodowy Komitet Olimpijski. Kreowanie przez
MKOl polityki sportu widoczne byo nad wyraz wyranie, gdy doprowadzi on do
wystpw na igrzyskach olimpijskich wsplnej oglno-niemieckiej reprezentacji
zoonej ze sportowcw znieuznajcych si politycznie Niemiec Wschodnich
iZachodnich. Kierownictwo MKOl uznao to za wielki sukces. Przewodniczcy
Komitetu A.Brundage stwierdzi mia, i osignito na arenie sportowej co,
czego nie udao si jak dotd osign politykom59. Sytuacja taka bya jednak
jednoczenie pewnym podwaeniem politycznego status quo, atake opowiedzeniem si przez organizacj sportow po jednej ze stron zimnowojennego
koniktu, szczeglnie biorc pod uwag, i pocztkowo dwa pastwa niemieckie
startoway wsplnie, jednak pod ag Niemiec Zachodnich.
Wskazani wyej aktorzy polityki sportu pokrywaj si co nietrudno zauway zpodmiotami polityki sportowej. Polityka sportu wydaje si jednak by
terminem oznacznie szerszym zakresie. Relacje pomidzy sportem apolityk
nie musz przecie by zamierzone. Mog bowiem pojawia si wsposb spontaniczny, aich gwnymi aktorami mog by sami sportowcy bd te zbiorowoci
kibicw. wietnym przykadem to potwierdzajcym jest mecz pnaowy wpik
wodn zigrzysk olimpijskich wMelbourne pomidzy Zwizkiem Radzieckim
aWgrami. Jest to jeden znajsynniejszych przejaww przenikania si sportu
ipolityki. Pojedynek ten by mocno osadzony znapitych realiach politycznych
zwizanych zsowieck interwencj na Wgrzech, ktra miaa miejsce niedugo
58
Przed igrzyskami olimpijskimi wRzymie w1968 r. wiele pastw afrykaskich zagrozio bojkotem
jeli reprezentacja Republiki Poudniowej Afryki nie zostaaby znich wykluczona. Powodem bya
dyskryminacja czarnoskrych sportowcw wtym kraju. Analogiczna sytuacja nastpia cztery lata
pniej. Pastwa afrykaskie zagroziy bojkotem igrzysk wMonachium dajc wykluczenia znich
Rodezji, innego rzdzonego przez bia mniejszo pastwa afrykaskiego. Ocjalnym powodem
bojkotu byo niedostosowanie si Rodezyjczykw do wczeniej przyjtego porozumienia iprzyjazd ich
sportowcw do Niemiec na podstawie olimpijskich kart identykacyjnych, anie jak ustalono paszportw brytyjskich. Realnym powodem byo jednak funkcjonowanie rzdu mniejszoci etnicznej.
59
R.Espy, The Politics of the Olympic Games, BerkeleyLos AngelesLondon 1979, s.43.

142

Micha Marcin Kobierecki

przed tym meczem. Wzajemna wrogo druyn doprowadzia do wywizania

si bjki, wktr omao nie wczyli si sympatyzujcy zWgrami australijscy
kibice60. Wydarzenie to nie byo przez nikogo zaplanowane inie byo elementem adnej polityki sportowej, niemniej zca pewnoci mona je zaliczy do
polityki sportu.
Opolityce sportu moemy mwi od momentu, kiedy sport sta si na tyle
popularny, i zacz by obiektem zainteresowania politykw chccych wykorzysta go do realizacji celw zgodnych zich interesami. Mimo e ju sport
staroytny mia swoje polityczne konotacje, wydaje si jednak, e polityka sportu
jest zjawiskiem bardziej wspczesnym, podobnie zreszt jak nowoczesny sport,
oktrym mwi si, i powsta wpoowie XIX w. Pocztkowo jednak mia on
znaczenie raczej marginalne izca pewnoci nie mg by traktowany mniej
lub bardziej powanie, przy tym wsposb instrumentalny, przez przedstawicieli
wiata polityki. Sytuacja ta zacza si zmienia wokresie dwudziestolecia
midzywojennego, kiedy to sport zacz ju zyskiwa spor popularno,
gwnie za spraw dynamicznie rozwijajcego si ruchu olimpijskiego. Std te
wybr Antwerpii na gospodarza pierwszych po II wojnie wiatowej gospodarza
igrzysk olimpijskich mia niewtpliwie konotacje polityczne61. Wkrtce nastpio
dalsze upolitycznienie sportu, czego zwieczeniem byy, do dzi okrelane jako
jedne znajbardziej upolitycznionych zawodw sportowych, igrzyska olimpijskie wBerlinie w1936 r., zorganizowane przez nazistowskie Niemcy. Upadek
reimu nazistowskiego wNiemczech wkocu II wojny wiatowej nie zahamowa
de na rzecz upolitycznienia sportu. Wrcz przeciwnie, zimna wojna wsposb
daleko idcy zwikszya wzajemne powizanie sportu ipolityki. Koniec zimnej
wojny zmniejszy nieco zasig politycznych uwika sportu. Jednak nadal
wielorakie podmioty polityczne zainteresowane s moliwoci wykorzystania
sportu zgodnie zzaoonymi celami, czego niejako klasycznym przykadem byy
igrzyska olimpijskie wPekinie w2008 r., ktrych organizatorzy nie usiowali
ukrywa politycznych celw tej wielkiej imprezy sportowej majcej wymiar
midzynarodowy. Celem byo pokazanie wiatu potgi Chiskiej Republiki
Ludowej, zarwno poprzez wyjtkowo samej imprezy, jak rwnie wynik spor60
Ibidem, s.55; J.Stradling, More than aGame. When history and sport collide, Sydney 2009, s.101;
D.Miller, Historia igrzysk olimpijskich iMKOl. Od Aten do Pekinu 1894 2008, Pozna 2008, s.175;
R.E.Rinehart, Fists ew and blood owed: Symbolic Resistance and International Response in Hungarian Water Polo at Melbourne Olympics, 1956, Journal of Sport History 1996, vol. 23, nr 2, s.131.
61
Zob. Antwerp 1920, http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=1920, odczyt zdn. 21.11.2008.

Polityka sportowa ipolityka sportu

143

towy. Wduej mierze Chiczykom si to udao obiekty iceremonia otwarcia

igrzysk wzbudzay podziw, natomiast chiscy sportowcy wygrali klasykacj
medalow zdobywajc najwicej zotych medali. Sport zatem wdalszym cigu
bywa wykorzystywany przez wiat polityki, awic nie mona mwi opolityce
sport jako ozagadnieniu nieaktualnym.

KONKLUZJE
Uwzgldnione wniniejszej wypowiedzi dwa pojcia, mianowicie polityka sportowa oraz polityka sportu przedstawione zostay przede wszystkim wwietle
anglosaskiego pimiennictwa naukowego. Wwielu cytowanych wyej publikacjach od pewnego ju czasu terminy te s wyranie uobecniane. Podjta zostaa
take prba komparatywnego wyjanienia ich konotacji zuwzgldnieniem
osobliwoci semantycznej polskiej terminologii. Polityk sportow mona zatem
rozpatrywa jako polityk danego podmiotu, najczciej pastwa, wodniesieniu
do sportu. Jest to niewtpliwie jedna zpolityk szczegowych (czy te resortowych), ktra charakteryzuje si systematycznym, anie doranym, dziaaniem
danego podmiotu wsferze sportu.
Celem polityki sportowej jest szeroko pojty rozwj sportu oraz osiganie
powizanych ze sportem celw. Niekiedy wyrnia si polityk sportow
wodniesieniu do sportu elitarnego lub powszechnego. Jako przykady polityki
sportowej mona wskaza stosowne dziaania pastwa na rzecz rozwoju sportowego modziey, ktrych celem jest odpowiednia selekcja sportowcw umoliwiajca wykreowanie przyszych reprezentantw danego kraju wdziedzinie
sportu elitarnego. Chodzi ponadto okrzewienie zdrowego stylu ycia opartego
na aktywnoci zycznej. Polityk sportow jest zaangaowanie pastwa wzorganizowanie wanej imprezy sportowej, wtym budowa obiektw sportowych.
Polityk sportow jest wreszcie bardziej bezporednie wykorzystanie sportu do
politycznych celw, np. zbojkotowanie okrelonej imprezy sportowej przez dany
kraj. Nadmieni przy tym naley, i polityka sportowa nie jest domen jedynie
pastw. Mog j prowadzi take organizacje midzynarodowe czy federacje
sportowe, atake inne podmioty spoeczne.
Zkolei polityka sportu moe by okrelona jako pewnego rodzaju sytuacja,
ktrej cech jest wystpowanie okrelonej relacji pomidzy sportem apolityk.
Jest to wic pojcie znacznie szersze ni polityka sportowa. Relacje pomidzy
sportem apolityk mog by, co jest oczywiste, efektem polityki sportowej, acz-

144

Micha Marcin Kobierecki

kolwiek nie musz. Inni mog by take aktorzy tego rodzaju polityki. Polityka
sportu moe uobecnia si wwyniku dziaalnoci pojedynczych osb, sportowcw, trenerw czy kibicw, ktrzy swoim zachowaniem mog doprowadzi do
zajcia zwizku pomidzy wydarzeniami sportowymi apolitycznymi. Mimo i na
og osobliwe przenikanie si wiatw sportu ipolityki zwizane jest zszeroko
pojtym koniktem iwykorzystywaniem sportu jako wpewnym sensie areny dla
politycznych koniktw, nie jest to jednak jedyny wymiar polityki sportu. Rzecz
wiadom jest to, i niejednokrotnie sport odgrywa wpolityce rol mniej lub
bardziej konsensualn, np. umoliwiajc nawizanie stosunkw dyplomatycznych midzy Stanami Zjednoczonymi aChisk Republik Ludow wlatach
siedemdziesitych XX stulecia. Promowanie wsppracy midzynarodowej
ipokoju byo zreszt jednym zgwnych celw powstania nowoytnego ruchu
olimpijskiego pod koniec XIX w. Kierujcy ruchem olimpijskimoraz bdcy
wpewnym sensie nadrzdnym ciaem wiatowego sportu wogle Midzynarodowy Komitet Olimpijski wdalszym cigu stara si wykorzystywa sport wtych
celach poprzez szereg programw pomocowych dla pastw sabo rozwinitych
lub poprzez promujc pokj zwykorzystaniem sportu Midzynarodow Fundacj Pokoju Olimpijskiego.
Dwa powysze pojcia, wszczeglnoci polityka sportu, s wPolsce mao
popularne. Czstokro wywouj zadziwienie, amoe nawet niech. Tymczasem
aktualno tematyki oraz eskalujce badania nad relacjami pomidzy sportem
apolityk zdaj si kreowa potrzeb pewnego ucilenia terminologicznego
tych dwch poj oraz okrelenia stosownej problematyki badawczo-naukowej.
S to pojcia zgoa odmienne, aczkolwiek wduej mierze odnosz si do tego
samego fragmentu rzeczywistoci politycznej, czy te szerzej spoecznej. Naley
zatem uzna istnienie polityki sportowej, chociaby ze wzgldu na podmioty j
implementujce, ale take wznacznej mierze ze wzgldu na jej wymiar aksjologiczno-teleologiczny. Mona by zatem uzna, i polityka sportowa, czciowo
przynajmniej, zawiera si wpolityce sportu. Tote polityka sportu obejmuje
rwnie szereg zdarze politycznych ifaktw spoecznych. Charakteryzuj j
wieloaspektowe relacje pomidzy sportem apolityk, aczkolwiek nie zawsze s
one zwizane bezporednio zzaplanowan isystematyczn polityk pastwa. Co
prawda zdarza si, i cel polityki sportowej jest cile sportowy iwydaje si nie
mie politycznego znaczenia. Pamita jednak naley, i podmioty prowadzce
polityk sportow maj charakter polityczny. Dziki temu prowadzona przez
nich polityka sportowa take zyskuje polityczny wymiar.